Przewodnik po integracji ogrodów działkowych i społecznościowych, 2021 (PL) by Anna Dańkowska

WARSZAWA Ogrody biorące udział w projekcie: Ogrody działkowe (OD) 1. ROD Sigma-Bartycka 2. ROD Pratulińska Ogrody społecznościowe (OS) 3. Modraszka 4. Motyka i Słońce 5. Fort Bema

Przewodnik po integracji ogrodów działkowych i społecznościowych Anna Dańkowska Agnieszka Dragon Elena Ferrari

2021

Przewodnik po integracji ogrodów działkowych i społecznościowych Publikacja powstała w ramach projektu „Integracja ogrodów działkowych i społecznościowych w Warszawie i Berlinie” autorki Anna Dańkowska Agnieszka Dragon Elena Ferrari Projekt graficzny i skład Agnieszka Dybowska Tłumaczenie na język niemiecki Malwina Szczypta Tłumaczenie na język polski Anna Dańkowska redakcja językowa wersji polskiej Malwina Szczypta, Agnieszka Dragon redakcja językowa wersji angielskiej Ian Maloy REDAKCJA JĘZYKOWA WERSJI NIEMIECKIEJ Agnes Przewozny opieka merytoryczna Annegret Haase Dagmar Haase Jakub Kronenberg PROJEKT REALIZOWANY PRZY WSPARCIU FINANSOWYM Deutsch-Polnische Wissenschaftsstiftung Polsko-Niemiecka Fundacja na rzecz Nauki 2021

SPIS TREŚCI I

strona 6

WPROWADZENIE Ogrodnictwo miejskie w czasie przemian

strona 10

O INTEGRACJI Integracja ogrodów działkowych i społecznościowych - powody i cele

III strona 13 DOBRE PRAKTYKI Przykłady integracji w Warszawie i Berlinie

IV strona 32 NARZĘDZIOWNIK Integracja krok po kroku

strona 54

OGRODY W WARSZAWIE I BERLINIE Podstawowe informacje o ogrodach działkowych i społecznościowych

VI strona 56 MIEJSKIE OGRODY PRZYSZŁOŚCI Pomysły, wizje, przyszłość

Wprowadzenie Ogrodnictwo miejskie w czasie przemian W mieście przyszłości wszyscy powinni mieć dostęp do ogrodów i możliwość ich uprawiania! Znaczenie działalności miejskich ogrodników i ogrodniczek stale wzrasta. Przyroda w mieście stanowi coraz cenniejszy zasób, dlatego powinna być chroniona i udostępniana jako dobro wspólne. Postępujący kryzys ekologiczny uwidacznia, w jaki sposób aktywne zaangażowanie mieszkanek i mieszkańców w ogrodach miejskich umożliwia im mierzenie się z wyzwaniami związanymi ze zrównoważonym rozwojem zarówno w skali lokalnej, jak i globalnej. Chociaż ogrody miejskie świadczą szereg usług na rzecz zrównoważonego rozwoju miast, często zagraża im urbanizacja. Wyniki rozpoczętego w listopadzie 2019 roku projektu badawczego „Integracja ogrodów działkowych i społecznościowych w Warszawie i Berlinie” są skierowane przede wszystkim do miejskich ogrodników i ogrodniczek, interesariuszy wspierających rozwój ogrodów miejskich oraz osób zainteresowanych praktyką ogrodniczą. Pokazują one, jak wdrażać formy współpracy pomiędzy pozornie odmiennymi światami, czyli ogrodami działkowymi i społecznościowymi. W ten sposób oba rodzaje ogrodów mogą połączyć siły i wspólnie stawiać czoło zewnętrznej miejskiej dynamice, która zbyt często okazuje się niekorzystna dla ogrodnictwa miejskiego. Niniejszy przewodnik jest efektem badań, które opierały się na multidyscyplinarnym rozumieniu długiej tradycji ogrodów miejskich w Warszawie i Berlinie. Przemiany urbanistyczne, zarówno historyczne jak i współczesne, pozwalały na porównanie tych dwóch stolic. Obie uzyskały status metropolii stosunkowo późno, są położone w słabiej zaludnionych regionach o niższym niż przeciętny w kraju poziomie rozwoju gospodarczego. Radykalne przemiany geopolityczne XX wieku, procesy zagęszczania i kurczenia się miast oraz neoliberalna polityka – to wszystko są uwarunkowania wpływające na miejski krajobraz oraz rolę ogrodów w Berlinie i Warszawie. Tradycja ogrodów działkowych jest dobrze ugruntowana w obu stolicach, natomiast pierwsze ogrody społecznościowe powstały w Berlinie na początku XXI

wieku, a w Warszawie stosunkowo niedawno. Obecnie ogrody stoją przed kolejną fazą przemian, w której muszą zmierzyć się z nowymi wyzwaniami, takimi jak kryzys klimatyczny i sprawiedliwy podział zasobów naturalnych. Potencjalna integracja ogrodów działkowych i społecznościowych wydaje się być dobrym sposobem na wzmocnienie ich odporności i zrównoważonego rozwoju. Projekt badawczy obejmował trzy etapy, których elementami były dialog z ogrodnikami, aktywistkami, badaczami i przedstawicielkami administracji, a także aktywne uczestnictwo w wydarzeniach związanych z ogrodami w Berlinie i Warszawie. Ogrody biorące udział w projekcie: Ogrody działkowe (dalej: OD) Warszawa: ROD Sigma-Bartycka, ROD Pratulińska Berlin: Am Stadtpark I, Harztal Wilde-Rose, Freie Stunde, Tempelhofer Berg Ogrody społecznościowe (dalej: OS) Warszawa: Modraszka, Motyka i Słońce, Fort Bema Berlin: Peace of Land, Himmelbeet OŚ CZASU PROJEKTU

COVID - 19 PANDEMIA

2019

2020

2021

11 12 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 01 02 03 04 05

start

FSG

badania terenowe

laboratoria miejskie

warsztat FSG DOS warsztat spotkanie ogrodników spotkanie ogrodników w ROD Pratulińska w Peace Of Land

FSG - Forum Stadtgärtnern DOS - Dożynki Ogrodów Społecznościowych

podsumowanie

warsztat finałowy online

Ogrody działkowe i ogrody społecznościowe — podobieństwa pomimo różnic Ogrody miejskie to wyjątkowe miejsca, w których na co dzień można doświadczać kontaktu z naturą. Przybierają one różne formy, rozmiary, charakteryzują się odmiennymi sposobami organizacji. Pomimo różnic mają ze sobą wiele wspólnego. Są przestrzeniami edukacyjnymi, w których dzięki wspólnym działaniom ludzie z różnych grup społecznych i w różnym wieku pogłębiają wiedzę i nabywają umiejętności praktyczne. Ludzie obcują tu z fauną i florą, przez co wzrasta ich świadomość o bioróżnorodności i konieczności jej ochrony. Ogrody działkowe i społecznościowe różnią się pod względem układu przestrzennego, stylu zarządzania i praw własności: Ogrody działkowe w Europie istnieją od około 150 lat. Początkowo pomagały zwiększać samowystarczalność żywnościową oraz służyły jako przestrzenie rekreacyjne, głównie dla osób z klasy robotniczej. OD to ogrodzony obszar podzielony na działki, które dzierżawią pojedyncze osoby lub rodziny. W Warszawie i Berlinie znajdują się najczęściej na gruntach publicznych. Ich forma jest uregulowana prawnie, są one oficjalnie uznane, a także dobrze zorganizowane.

Początek ruchu ogrodów społecznościowych sięga lat 70. XX wieku, kiedy to w ramach partyzantki ogrodniczej zaczęto zajmować wolne grunty w Nowym Jorku. Pierwsze OS pojawiły się w Berlinie zaraz po roku 2000, a około piętnastu lat później w Warszawie. Ogrody społecznościowe to obszary o nieokreślonym z góry kształcie, na którym mieszkańcy i mieszkanki uprawiają rośliny. Ich organizacja opiera się na wspólnych zainteresowaniach, oddolnych praktykach i pracy społecznej. Ta forma ogrodnictwa obejmuje różne rodzaje współpracy. Można ją znaleźć na gruntach prywatnych i publicznych – wzdłuż ulic, w parkach, na dziedzińcach budynków mieszkalnych i szkolnych. W Warszawie i Berlinie status ogrodów społecznościowych nie jest oficjalnie uregulowany.

POSTWZROST PT

dbanie o siebie

EDUKACJA NIEFORMALNA

mo a s ie kształcen

aktywno ść na swieżym powietrzu t ysfakc j a s

przestrzenie wielopokoleniowe

zdrowe warzywa

współ

praca

lokalna produkcja żywności

suwerenność żywnościowa

odpoczynek od miejskiego życia

O BI

RÓ

ŻN

O OR

Ś NO

Ć samorządność

o integracji Integracja ogrodów działkowych i społecznościowych – powody i cele

dlaczego W projekcie „Integracja ogrodów działkowych i społecznościowych” przeanalizowano szereg działań na rzecz dzielenia się zasobami oraz współpracy między ludźmi i społecznościami w celu wzmocnienia odporności ogrodów miejskich. Działania te rozwijały się formalnie lub nieformalnie w Warszawie i Berlinie, a także w innych miejscach. Nabierają one znaczenia w kontekście rosnącej presji na grunty w miastach.

CEL Ogrody działkowe i społecznościowe często traktuje się jak odrębne światy, mimo iż łączy je wiele podobieństw. Projekt „Integracja ogrodów działkowych i społecznościowych” pokazuje bliskość nie tylko tych dwóch, ale również innych światów, które rozwijają się wokół ogrodnictwa miejskiego. Podkreśla ogromną synergię, jaką może wytworzyć ich potencjalne połączenie. Niniejszy przewodnik przedstawia, jak można wzmocnić rolę ogrodów miejskich, zachęca do nawiązywania nowych form współpracy pomiędzy różnymi podmiotami publicznymi i niepublicznymi oraz upowszechnia nowe modele zrównoważonego użytkowania gruntów. Oba rodzaje ogrodów czerpią korzyści z uczenia się od siebie nawzajem, dzielenia się wiedzą, doświadczeniem i zasobami, oraz wzmocnienia swojej pozycji w mieście. To ostatnie jest warunkiem uwzględniania ich w planowaniu przestrzennym. Dzięki integracji ogrody miejskie stają się dostępniejsze dla szerszego grona odbiorców, przyczyniając się w ten sposób do większej sprawiedliwości środowiskowej, przestrzennej i społecznej. Ponadto mogą stać się wielofunkcyjnymi przestrzeniami odpowiadającymi na potrzeby rozmaitych grup.

RÓŻNE SPOSOBY INTEGRACJI Integracja OD i OS może być praktykowana na wiele sposobów, zarówno w wymiarze bliskości fizycznej, jak i mentalnej. Miejski ogrodnik lub ogrodniczka dąży do integracji poprzez rozmaite działania. Mogą one się różnić pod względem charakteru, skali, zaangażowanych podmiotów i osób, czasu trwania i tematyki. Mogą przybierać formę jednorazowego wydarzenia organizowanego wspólnie przez OD i OS albo budowania silnej sieci ogrodów miejskich. Mogą polegać na zaproszeniu grupy z zewnątrz do zwykle zamkniętego OD lub na jego stałym otwarciu i prowadzeniu w nim działań społecznych. Jeszcze inną formą jest organizowanie wspólnych przedsięwzięć, np. warsztatów z kompostowania, które mogą zaowocować długotrwałą współpracą. W niniejszym podręczniku podzielono te działania na trzy etapy, które przedstawiają, jak stopniowo prowadzić długofalowy proces integracji.

1. Współpraca i dialog pomiędzy ogrodniczkami i ogrodnikami 2. Otwieranie ogrodów działkowych 3. Wspólne użytkowanie działki w ogrodzie działkowym

Efektem tak rozumianej integracji będzie nowy model ogrodu miejskiego: wielofunkcyjny i dostępny, przyjazny wszystkim niezależnie od wieku, płci, pochodzenia czy poziomu wykształcenia. Tym samym zostaną podkreślone ważne funkcje społeczne ogrodów miejskich związane z poprawą jakości życia mieszkańców w mieście.

III

DOBRE PRAKTYKI Przykłady integracji z Warszawy i Berlina Niniejszy rozdział zawiera przykłady działań integracyjnych, które rozmaite podmioty i osoby wprowadzały krok po kroku na różnych poziomach.: miejscy ogrodnicy i ogrodniczki: współpraca i dialog przestrzeń dialogu, współpracy i projektów badawczych pozwalająca na większą integrację obydwu typów ogrodów; działkowcy i działkowiczki: otwarcie ogrodów działkowych otwarcie bram, realizacja i promowanie działań włączających; działkowiczki i działkowcy udostępniający miejsce różnym społecznościom: wspólne użytkowanie działki w OD wyznaczenie działki do wspólnego zagospodarowania przez osoby spoza ROD; administracja miejska i integracja: nowe funkcje ogrodów działkowych proponowane przez administrację miejską przedsięwzięcia na rzecz wspierania integracji społeczności i ogrodów działkowych; planowanie przestrzenne: uwzględnianie integracji OD i OS w ich projektowaniu rozwiązania w zakresie projektowania przestrzennego, które proponują nowe zintegrowane modele ogrodów. Przedstawione poniżej przykłady zawierają krótkie historie opowiedziane przez bohaterki i bohaterów integracji. Poszerzają one spojrzenie na to zjawisko, jednocześnie ukazując lokalny kontekst poszczególnych projektów. Przedsięwzięcia opisane poniżej powstały w Berlinie i Warszawie, mogą jednak służyć jako inspiracja dla miejskich ogrodników, badaczek, planistów i urzędniczek również z innych miast.

Miejscy ogrodnicy i ogrodniczki: współpraca i dialog

Aktywizm, dialog i współpraca miejskich ogrodników i ogrodniczek

co: Forum Stadtgärtnern (pol. Forum ogrodnictwa miejskiego) w Berlinie www.forum-stadtgaertnern.org kto: Ogrodniczki miejskie, aktywiści i naukowczynie. od kiedy: Od 2014 r. kontekst: „Forum Stadtgärtnern” rozpoczęło swoją działalność w 2014 roku w ramach kontynuacji i połączenia działań nazywanych „Okrągłym stołem ogrodnictwa miejskiego” (w ramach projektu realizowanego w latach 2010–2014, finansowanego przez Deutsche Bundesstiftung Umwelt, pol. Niemiecka Fundacja Federalna Środowisko, przeprowadzonego z udziałem m.in. Uniwersytetu Humboldtów) oraz aktywistycznej sieci ogrodników i ogrodniczek społecznościowych w Berlinie (niem. Gartenaktivist*innentreffen, 2010–2015). Mimo że organizacja i status OS i OD są pod względem prawnym bardzo różne, presja użytkowania gruntów w rozrastającym się Berlinie dotyka obu typów ogrodów. To skłoniło aktywistów i aktywistki z OD i OS do współpracy pod szyldem „Forum Stadtgärtnern” oraz połączenia swoich sił, kreatywności, wiedzy i zasobów w celu ochrony i wspierania różnorodności ogrodów miejskich w Berlinie. jak to działa: Osoby zaangażowane w forum organizują debaty, prowadzą polityczny lobbing, uczestniczą w demonstracjach i wydarzeniach na rzecz ochrony zieleni miejskiej, zrównoważonego rozwoju miast oraz przeciwdziałania zmianom klimatu. Forum jest mobilne – spotkania odbywają się w różnych ogrodach Berlina. Zespół pracuje społecznie. Na początku często się zmieniał i obierał różne cele. Obecnie obowiązki i zadania są rozdzielane w obrębie stałej grupy, która chętnie przyjmuje nowe członkinie i członków, a także wspiera oddolnie organizowane

działania pod szyldem „Forum Stadtgärtnern”. Z biegiem lat forum stało się najważniejszym miejscem spotkań oraz komunikacji pomiędzy OD a OS w Berlinie. Jest ono uznawane zarówno przez opinię publiczną, jak i polityków za silny głos na rzecz ochrony ogrodów i terenów zielonych w mieście. W 2020 roku osoby związane z forum zorganizowały kampanię „Berlin potrzebuje więcej ogrodów” (niem. Berlin braucht MEHR Gärten!) i towarzyszące jej wydarzenia, włączające różne sieci aktywistyczne na rzecz ochrony ogrodów w mieście.

Wszystko zaczęło się oddolnie i nadal tak jest. Forum zainicjowało kilkoro aktywistów, którzy dążyli do połączenia OD i OS poprzez otwartość, współpracę i przezwyciężanie uprzedzeń. Na początku OS były liczniej reprezentowane, teraz widzę, że aktywistki i aktywiści z OD angażują się bardziej. Ogólnie rzecz biorąc, osiągnęliśmy całkiem dobrą mieszankę i dużo więcej wzajemnego zrozumienia, a także wsparcia dla siebie nawzajem. Moim zdaniem można to nazwać sukcesem. Kerstin, Forum Stadtgärtnern, Berlin

Projekty badawcze a dialog pomiędzy ogrodami

co: Projekty badawcze na rzecz integracji w Warszawie i Berlinie. kto: Eva Foos i dr Thomas Aenis (Uniwersytet Humboldtów); Anna Dańkowska, Dagmar Haase (Uniwersytet Humboldtów) oraz Jakub Kronenberg, prof. UŁ (Uniwersytet Łódzki). od kiedy: 2015–2017 „(Miejskie) ogrodnictwo a zmiany klimatu” (niem. (Stadt-)gärtnern im Klimawandel); 2019–2021 „Integracja ogrodów działkowych i społecznych w Berlinie i Warszawie”. kontekst: Środowisko akademickie badało integrację OD i OS i wspierało ją w różnych formach. Warto wspomnieć o dwóch projektach badawczych, które przyczyniają się do wzmacniania dialogu między tymi rodzajami ogrodów i ich integracji. Tym samym sprzyjają zrównoważonemu wykorzystaniu zasobów naturalnych w mieście.

jak to działa: W jaki sposób projekty akademickie mogą wspierać ogrodniczki i ogrodników w pokonywaniu trudności oraz zwiększać zainteresowanie ogrodami wśród lokalnych decydentów? Powinny one opierać się na podejściu partycypacyjnym oraz mieć przełożenie na praktykę. Oba przedstawione tu projekty mają za podstawę te założenia. Projekt „(Miejskie) ogrodnictwo a zmiany klimatu” zainicjowany przez dr. Thomasa Aenisa i Evę Foos z Uniwersytetu Humboldtów polegał na przekazaniu osobom związanym z OD i OS fachowej wiedzy na temat ogrodnictwa i zmian klimatu. Została także stworzona platforma, na której osoby związane z teorią i praktyką ogrodnictwa, osoby z OD i OS, organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną przyrody oraz administracja miejska mogą się porozumiewać. Celem było dostosowanie ogrodów do zmian klimatu oraz wzmocnienie sieci zaangażowanych osób. Jednym z założeń było włączanie nowych działań w istniejące struktury, aby je umacniać, a nie powielać. Kilka edycji „Forum Stadtgärtnern” zostało więc zaplanowanych w sposób partycypacyjny przez różne zaangażowane osoby, a następnie zorganizowanych i udokumentowanych w ramach projektu akademickiego. Z kolei celem projektu „Integracja ogrodów działkowych i społecznych w Berlinie i Warszawie” było zbadanie sposobów współpracy i zakresu komunikacji pomiędzy OS, OD i zintegrowanymi formami ogrodów miejskich. Na przykładach z Warszawy i Berlina badacze i badaczki ukazali możliwe działania integracyjne. Dzięki połączeniu sił OD i OS mają mocniejszą pozycję w miastach, w których presja na inne formy zagospodarowania terenu wciąż rośnie. Konieczne jest zrównoważone korzystanie z zasobów. Projekt umożliwił uczestniczkom i uczestnikom poznanie się i wymianę poglądów na temat integracji pomiędzy ogrodnikami i ogrodniczkami obu typów ogrodów oraz pomiędzy dwiema stolicami. Owocem pracy badawczej jest m.in. niniejszy przewodnik.

Dzięki porównawczemu polsko-niemieckiemu projektowi przekonałam się, że praca nad integracją pozwala spojrzeć na sprawę z szerszej perspektywy. Ułatwia również synergiczne współdziałanie wielu możliwych do wyobrażenia, jak i wcześniej nieznanych, przewidywanych i zaskakujących składników tego zagadnienia. W ten sposób zajmowanie się integracją jest wspaniałą wygraną dla wszystkich stron.

Dagmar Hasse, Uniwersytet Humboldtów

Chcieliśmy zaoferować przestrzeń, w której mogliby się bezpośrednio spotkać różni ludzie: naukowczynie i praktycy, urzędniczki, przedstawiciele organizacji pozarządowych i oczywiście ogrodniczki zarówno z ogrodów działkowych, jak i społecznościowych. Mieliśmy szczęście, że „Berliner Gartenfreund” – magazyn wydawany przez związek ogrodów działkowych – był zainteresowany tym, co robimy. Dzięki temu regularnie informowaliśmy o tematach i wydarzeniach związanych z ogrodnictwem i zmianami klimatu. Mogliśmy też dotrzeć do większego grona odbiorców.

Eva Foos, Uniwersytet Humboldtów

Jakub Kronenberg, Uniwersytet Łódzki

Różne formy ogrodów miejskich, w szczególności ogrody działkowe, znajdują się pod stałą presją innych form zagospodarowania terenu. Współpraca jest konieczna, aby pokazać korzyści płynące z ogrodnictwa, nie tylko dla ogrodników. Dialog otwiera nowe możliwości współpracy dla wspólnego dobra. Ogrodnicy wszystkich rodzajów ogrodów, łączcie się!

Działkowcy i działkowiczki: otwarcie ogrodów działkowych

Spacer po ogródkach działkowych

co: Ogrody zapraszają mieszkańców. gdzie: ROD Park Dolny, ROD Waszyngtona, ROD Obrońców Pokoju, ROD Sigma Bartycka, ROD Wiarus, ROD Pratulińska, ROD Zelmot. kto: Członkowie i członkinie zarządu, aktywni działkowcy i działkowiczki, urząd miasta. kontekst: Przedwojenny model ogrodów działkowych zaowocował powstaniem terenów zielonych dostępnych dla mieszkańców. Spełniały one także funkcje społeczne, umożliwiając nawiązywanie znajomości z różnymi osobami we wspólnej przestrzeni ogrodów. Obecnie większość warszawskich OD jest zamknięta dla osób postronnych z różnych powodów: włamań do ogrodów, prywatyzacji przestrzeni publicznej w latach 90. lub decyzji społeczności ogrodu w przeszłości. Niemniej niektóre ogrody nigdy nie zamknęły swoich bram lub zostały zachęcone do otwierania ich w określonych okolicznościach, tworząc obszar dobrze zintegrowany z otaczającą go przestrzenią miejską. Istnieją również ogrody stwarzające możliwość zapraszania gości. Są różne powody inicjowania interakcji społecznych w ogrodach: świadomość, że OD stanowi część większej przestrzeni miejskiej, obawa przed likwidacją, a także chęć wspierania różnych grup poprzez udostępnianie im terenów w ogrodach. jak to działa: Otwarte ogrody działkowe pozwalają mieszkańcom na korzystanie ze wspólnych przestrzeni, takich jak ścieżki i place. Ich zarządom udaje się niekiedy pozyskać środki zewnętrzne na poprawę infrastruktury, siłownie plenerowe lub tablice edukacyjne. ROD Obrońców Pokoju to klin zieleni znajdujący się w gęsto zabudowanej części miasta, który od dawna stanowi wspólną przestrzeń dla mieszkańców i jest w świadomości kilku pokoleń ogrodem-parkiem. Otwarte bramy ROD Park Dolny w czasie weekendów są efektem porozumienia

z dzielnicą, w ramach którego miasto zainwestowało w poprawę infrastruktury wewnątrz ogrodu. ROD Waszyngtona od dawna propaguje ideę otwartego ogrodu za sprawą swojej byłej prezeski Barbary Frydrychewicz. Mieszkańcy i mieszkanki mają tam wstęp, a podczas spacerów mogą poznawać różne gatunki roślin i zwierząt dzięki tablicom edukacyjnym ustawionym wzdłuż ścieżki. Niektóre ogrody, dotychczas zamknięte, zaczęły dostrzegać potrzebę otwierania się. Dokonują tego na różne sposoby: starają się wyodrębnić wspólny teren i utworzyć działkę społecznościową (ROD Sigma-Bartycka), uczestniczą w lokalnych programach wspierania rozwoju społecznego i infrastrukturalnego ogrodów działkowych (ROD Wiarus, ROD Zelmot, ROD Kolejarz), współpracują z instytucjami kultury i organizacjami pozarządowymi (ROD Pratulińska).

Paweł, ROD Sigma-Bartycka

My mamy taki pomysł, żeby otworzyć swój ogród, żeby zbudować więź i społeczność. W razie prób likwidacji ta społeczność będzie mogła nam pomagać. […] Mamy takich zaprzyjaźnionych mieszkańców i jednej pani dajemy klucz, żeby sobie mogła chodzić po ogrodzie. Podobno kiedyś w latach 80. ten ogród był otwarty i tam chodziła. [...] I jak kilka osób będzie mogło wchodzić i spacerować, to będzie bezpieczniejsze dla ogrodu, szczególnie zimą.

Działkowiczki i działkowcy udostępniający przestrzeń społecznościom: wspólne uprawy w ogrodzie działkowym

Wspólna opieka nad działką

co: Działki społecznościowe w dwóch OD w berlińskiej dzielnicy Neukölln: Harztal-Wilde Rose i Freie Stunde, http://freiestunde.de od kiedy: Harztal-Wilde Rose od 2018, Freie Stunde od 2016. kto: Aktywni członkowie i członkinie zarządu OD. kontekst: Zarówno OD Harztal-Wilde Rose, jak i OD Freie Stunde znajdują się w dzielnicy Neukölln. Oba ogrody mają wejścia tylko z jednej strony, przez co piesi nie mogą przez nie przechodzić. Postępujące zagęszczanie zabudowy i gentryfikacja dzielnicy zagroziły istnieniu OD. Kiedy członkinie i członkowie zarządów zorientowali się, że utrzymanie ich ogrodu nie jest trwale zabezpieczone w Planie Rozwoju Ogrodów Działkowych (niem. Kleingartenentwicklungsplan), zdecydowali, że jest to właściwy moment, aby otworzyć OD dla społeczności lokalnej i umożliwić jej wspólne użytkowanie jednej działki. W ten sposób przywilej indywidualnego korzystania z działki w centrum miasta może być dzielony z większą liczbą osób, które dzięki temu lepiej zrozumieją potrzebę zachowania OD w mieście. jak to działa: Po przemyśleniu możliwości na społecznościowe wykorzystanie przestrzeni w ogrodach zarządy OD Harztal-Wilde Rose oraz Freie Stunde zaczęły rozwijać współpracę ze stowarzyszeniami i szkołami w sąsiedztwie. Formalnie działkę dzierżawi stowarzyszenie ogrodowe, a czynsz jest dzielony pomiędzy wszystkich ogrodników i ogrodniczki. Oba ogrody stanęły jednak przed problemem utrzymania stałej grupy, która samodzielnie dbałaby o wspólną działkę. Pomimo pandemii i kilku zmian w organizacji ogrodu społecznościowego projekty przetrwały. Przypuszczalnie będą one kontynuowane na kolejnych działkach, służąc większej grupie osób.

Moim zdaniem OD to tereny, które zostały udostępnione przez miasto i myślę, że to zobowiązuje nas do myślenia w sposób bardziej odpowiedzialny społecznie. W przeciwnym przypadku tylko korzystamy z indywidualnego przywileju posiadania działki. Antonia, Harztal-Wilde Rose, Berlin

Sabine, Freie Stunde, Berlin

W naszym OD mamy dużo młodych, otwartych rodzin. Pomyśleliśmy, że musimy zrobić coś dla sąsiadów. Wszyscy zgodziliśmy się, że trzeba otworzyć ten nasz kawałek ziemi, aby zapobiec jego likwidacji.

Wspólna działka w ROD

co: Wspólna działka i ogród edukacyjny Zasiejówka, który znajduje się na terenie ROD Pratulińska na warszawskim Targówku. od kiedy: Od początku 2020 r. kto: Stowarzyszenie Zasiej we współpracy z ROD Pratulińska. kontekst: OS powstał na jednej z opuszczonych działek na terenie OD. Przez pierwszy rok opiekowało się nim kilka osób, głównie inicjatorki ogrodu, członkowie stowarzyszenia i sympatyczki inicjatywy. Ogród wzbudził szczególne zainteresowanie w okresie pandemii, kiedy dostęp do wszystkich terenów zielonych został bardzo ograniczony.

jak to działa: Działka jest wydzierżawiona Stowarzyszeniu Zasiej przez zarząd ogrodu i może być wykorzystywana do celów ogrodniczych i edukacyjnych. Początki Zasiejówki były utrudnione przez pandemię, udało się jednak przeprowadzić cykl warsztatów ekologicznych dla młodzieży oraz współorganizować IV Dożynki Ogrodów Społecznościowych. Wraz z Kołem Gospodyń Miejskich utworzonym przez działkowiczki założyły bank nasion, który jest częścią Sieci Opiekunów Nasion powstałej podczas Forum Suwerenności Żywnościowej Nyeleni.

Sława, Pratulińska OD i Zasiejówka OS

W marcu 2020 roku było otwar te spotkanie o kompostowaniu i wtedy po raz pierwszy trafiłam do ROD Pratulińska. [...] Jak już wszystko zamknęli [podczas pandemii COVID-19], to chodziłam po ogrodzie. Pytałam zarząd, czy jest jakaś wolna działka, ale nic się nie zwolniło. W czasie jednej z rozmów prezes ogrodu powiedział mi, że nie ma działki, ale dziewczyny organizują wspólną działkę Zasiej. [...] Od tego wszystko się zaczęło. Dla mnie to było coś wspaniałego. Parki były zamknięte, a tu nagle miałam dostęp do zieleni. Wszystko kwitło.

Integracja ogrodowa i społeczna – praca z uchodźczyniami i uchodźcami na Tempelhofer Feld

co: Działka społecznościowa w OD Tempelhofer Berg w Berlinie. od kiedy: Od 2015 roku. kto: Członkowie zarządu OD Rolf Peinert i Wilfried Buettner. kontekst: Tempelhofer Feld to teren w środku miasta po dawnym lotnisku, który od ponad dziesięciu lat jest wykorzystywany jako pole eksperymentów i działań społecznych. Wiele organizacji pozarządowych i grup nieformalnych, po udanej obronie tego terenu przed zabudową, wykorzystuje tę przestrzeń do różnych inicjatyw. Od 2015 roku bliskość ośrodka dla uchodźców dodała kolejny wymiar do Tempelhofer Feld. Było to wezwanie do refleksji nad kryzysem uchodźczym i podjęcia działania. Odpowiedział na nie pobliski ogród działkowy. jak to działa: Chociaż wejście OD Tempelhofer Berg jest zazwyczaj zamknięte, to dzięki wrażliwym na problemy społeczne członkom zarządu przyjmuje on uchodźców, imigrantów, osoby wykluczone. Działania te są prowadzone przez stowarzyszenie Tempelhofer Berg. Ma ono taką samą nazwę jak ogród, ale przyświecają mu inne cele. Stowarzyszenie zaczęło współpracować z uchodźcami wkrótce po powstaniu ośrodka w dawnych hangarach lotniska. Inicjatorzy, Wilfried Buettner i Rolf Peinert, zaczęli od zapraszania kobiet ze schroniska do uprawy warzyw w podniesionych grządkach na swojej działce. Projekt rozrósł się, otrzymał dofinansowanie od m.in. Deutsche Bundesstiftung Umwelt (pol. Niemieckiej Fundacja Federalna Środowisko) i przekształcił się w ogród społecznościowy. Oferuje on osobom z doświadczeniem migracji możliwość pracy społecznej, i przyjmuje uczestników jednego z programów wolontariackich (niem. Bundesfreiwilligendienst).

Doszliśmy do wniosku, że musimy otworzyć ogród międzykulturowy. W latach 2014–2015 przyjechało wielu uchodźców. Rozmawialiśmy z właścicielem ziemi o tym, jak wynająć ten teren i on dał nam taką możliwość. Jednak sezon ogrodniczy się rozpoczął, a umowy nie były jeszcze podpisane, dlatego na początku korzystaliśmy z mojego ogrodu. Poznaliśmy dwie kobiety z umiejętnościami społecznymi i ogrodniczymi, które pracowały z osobami dotkniętymi traumą, i one do nas dołączyły. Wilfried, Tempelhofer Berg stowarzyszenie i OD

Administracja miejska i integracja

Program wspierania ogrodów działkowych i społecznościowych

co: „Bujna Warszawa” – platforma wspierająca ogrody miejskie oraz sieć istniejących inicjatyw ogrodniczych w Warszawie; www.bujnawarszawa.pl od kiedy: Od 2017 roku. kto: Administracja miejska i aktywistki oraz aktywiści.

kontekst: U podstaw programu leżą działania oddolne, takie jak „Szkoła Ogrodników Miejskich” i „Mapa Ogrodów Społecznościowych” zrealizowane przez Stowarzyszenie Pracownia Dóbr Wspólnych w 2016 roku. Inicjatywy te pomogły propagować ideę ogrodnictwa społecznościowego i zwiększyć dostęp do podstawowych informacji na jego temat. W 2017 roku Zarząd Zieleni rozpoczął pierwszą edycję programu „Bujna Warszawa”. Została ona poprzedzona konsultacjami i analizą potrzeb mieszkańców, grup nieformalnych, ośrodków kultury, a także aktywistów zaangażowanych w otwieranie ogrodów działkowych. Miasto zauważyło wartość ogrodów i ich rolę w zwiększaniu spójności społecznej, obserwując dynamiczny rozwój ogrodnictwa społecznościowego w innych europejskich miastach. jak to działa: Program „Bujna Warszawa” jest obecnie realizowany przez Pracownię Dóbr Wspólnych we współpracy z innymi podmiotami i osobami fizycznymi. Wspiera ogrody społecznościowe poprzez organizowanie warsztatów i pomoc grupom zainteresowanym tworzeniem nowych ogrodów. Na jego stronie internetowej publikowane są artykułu o tematyce ogrodniczej. Jednym z elementów wsparcia jest pilotażowy program „Naprzód Działki” prowadzony od 2019 roku przez Stowarzyszenie SAM Rozkwit. Ta organizacja pozarządowa inicjuje wydarzenia w wybranych ogrodach działkowych, pomagając im otwierać się na mieszkańców i włączać w przestrzeń miejską. Przykładem wydarzenia integracyjnego zrealizowanego przez Bujną Warszawę były IV Dożynki Ogrodów społecznościowych w 2020 zorganizowane po raz pierwszy we współpracy z OD.

„Bujna Warszawa” to taka platforma wymiany wiedzy, know-how, jak założyć ogród. Jest finansowana przez Zarząd Zieleni m.st. Warszawy. To jest duży sukces, że jednostka miejska współpracuje z ogrodnikami. „Bujna Warszawa” jest taką hybrydą – istnieje w internecie i poza nim. Organizujemy też dożynki, wspieramy ogrodników. Próbujemy również podejść do tematu trochę naukowo. Sformułowaliśmy własną definicję i regulamin ogrodu społecznościowego. Dzięki temu warszawskie ogrody, które go stosują, mogą korzystać z naszego wsparcia. Piotr Śmiechowski, Bujna Warszawa

Administracja miejska na rzecz wielofunkcyjnego użytkowania OD

co: Pilotażowy projekt wielofunkcyjnego użytkowania OD prowadzony w ogrodach: Freiheit, Am Kienberg, Bornholm I, Dahlwitzer Str i Grönland w Berlinie. od kiedy: Od 2017 roku. kto: Urząd Senatu Berlina ds. Środowiska, Transportu i Ochrony Klimatu. kontekst: Senat Berlina już od kilku lat widzi konieczność wspierania ogrodnictwa miejskiego. Przedstawiciele jednostki zajmującej się planowaniem przestrzennym i zielenią miejską (niem. Referat Freiraumplanung und Stadtgrün) spotykali się z aktywistkami, ogrodnikami miejskimi oraz naukowczyniami w ramach rozmów warsztatowych (niem. Werkstattgespräche). Podczas tych spotkań okazało się, że aby skutecznie wspierać ogrody społecznościowe, w resorcie powinno powstać odpowiedzialne za nie stanowisko. Co ciekawe, decyzja w tej sprawie była częścią porozumienia koalicji rządowej, dzięki postulatowi wniesionemu przez partię Zielonych. Od tego czasu już nie tylko OD, ale i OS mają swojego przedstawiciela. Istnieje także platforma internetowa dla OS o nazwie „Produktives Stadtgrün” (pol. Produktywna zieleń miejska). jak to działa: Dyskusja na temat otwierania OD nie jest nowa, a problem zauważyły różne podmioty. Osoba odpowiedzialna za OS ściśle współpracuje z pracownikami administracji związanymi z OD. Podejście do otwierania OD zakłada stopniowanie: od otwarcia bram ogrodów poprzez wprowadzenie nowych funkcji tych terenów po umożliwienie użytkowania niektórych działek przez społeczność. Na początku 2020 roku rozpoczęto pilotażowy projekt wielofunkcyjnego użytkowania (niem. Mehrfachnutzung) OD, który przewiduje dodanie OD nowych funkcji, z których będą mogły korzystać także osoby niekoniecznie związane z ogrodnictwem. Będzie to m.in. utworzenie serwisu rowerowego na terenie OD znajdującego się na trasie jednej z najpopularniejszych ścieżek rowerowych w Berlinie. Inne przedsięwzięcia to postawienie wspólnotowego pieca oraz oznakowanie, które będzie prowadzić odwiedzających przez ogród. W dwóch kolejnych OD architekci krajobrazu sporządzą całościowe koncepcje dodania ogrodom różnych publicznych zastosowań.

Planowanie przestrzenne

Integracja ogrodów miejskich w nowo zaprojektowanym parku publicznym

co: Nowy projekt miejski zachowujący istniejące ogrody miejskie w Parku am Gleisdreieck w Berlinie. od kiedy: Od 2008 roku. kto: OD Potsdamer Güterbahnhof, ogród międzykulturowy Rosenduft, przedsiębiorstwo komunalne Grün Berlin oraz pracownia architektoniczna Atelier Loidl Landschaftsarchitekten. kontekst: Teren, na którym zaprojektowano Park am Gleisdreieck, biegnie wzdłuż infrastruktury kolejowej, która od zakończenia II wojny światowej była stopniowo wyłączana z użytku, zamieniając się w miejski nieużytek. W projekcie parku uwzględniono istotne zastane elementy lokalnego krajobrazu: dziką roślinność rosnącą wzdłuż torów kolejowych oraz dwa ogrody miejskie – OD Potsdamer Güterbahnhof (POG) i ogród międzykulturowy Rosenduft. Ogród POG został założony około 1914 roku. Podczas II wojny światowej służył do uprawy warzyw i owoców w dotkniętej bombardowaniami dzielnicy. Ogród międzykulturowy Rosenduft jest jednym z pierwszych OS w Berlinie. Został założony przez grupę bośniackich uchodźczyń w 2006 roku. jak to działa: Zaprojektowany przez Atelier Loidl park został ukończony w 2014 roku. W wyniku negocjacji pomiędzy zainteresowanymi stronami uwzględniono w projekcie oba ogrody. Obecnie dostęp do OS Rosenduft znajduje się w południowo -wschodniej części parku. POG jest teraz w pełni zintegrowany z parkiem, a wszystkie wewnętrzne ścieżki są dostępne dla mieszkańców. Serce OD stanowią kawiarnia Café Eule oraz pobliska działka społecznościowa. Kawiarnię założyła Kristiana Elig, jedna z działkowiczek, na wspólnym terenie w pobliżu swojej działki. Pierwotnym zamysłem było stworzenie miejsca spotkań dla działkowców,

gdzie mogliby rozmawiać i wymieniać się pomysłami. Później pojawili się goście. Część działek z POG miała zostać zlikwidowana w 2008 r., kiedy rozpoczęto projekt parku, ale dzięki protestowi ogrodników pod przewodnictwem prezesa Klausa Trappmanna do tego nie doszło. Warunkiem zachowania OD na terenie Parku am Gleisdreieck było wyznaczenie działek społecznościowych. Kawiarnia Café Eule stała się otwartym dla wszystkich miejscem spotkań, odgrywając dużą rolę w integracji ogrodów z parkiem.

„Urbane Waldgärten” – projekt badawczo-rozwojowy w Berlinie

co: Projekt ogrodu leśnego łączący formy przestrzenne OD i OS. od kiedy: Od 2018 roku. kto: Dr Jennifer Schulz i dr Torsten Lipp z Uniwersytetu Poczdamskiego. kontekst: Projekt „Urbane Waldgärten” wynikł z naukowego zainteresowania i wcześniejszego doświadczenia Jennifer Schulz w projektowaniu miejskiego ogrodu leśnego w Berlinie. Po systematycznych poszukiwaniach odpowiedniego miejsca dzielnicowe stowarzyszenie OD (niem. Bezirksverband Berlin Süden) zaproponowało obszar w dzielnicy Neukölln Britz. Nad projektem pracowali wspólnie Uniwersytet Poczdamski, stowarzyszenie OD, zarząd zieleni dzielnicy Neukölln oraz urząd miasta. Teren był początkowo przeznaczony na ogród działkowy, dlatego też wspólnie opracowano nową koncepcję łączącą ogrody działkowe z ogrodem leśnym. jak to działa: Na zasadzie partycypacji w prace nad projektem „Urbane Waldgärten” włączono specjalistów i specjalistki, podmioty publiczne i niepubliczne oraz przyszłych użytkowników i użytkowniczki. Proponowany układ obszaru jest zgodny z regułami projektowania ogrodów leśnych, które mają zawierać różne typy ogrodów. Największa centralna przestrzeń będzie przeznaczona na OS, natomiast leżące dookoła niej parcele przypominające ogródki działkowe będą tworzyć małe klastry ogrodowe, które z kolei będą połączone z terenami wyznaczonymi pod uprawę roślin jadalnych. Projekt „Urbane Waldgärten” to przykład nowego układu przestrzennego ogrodów miejskich, w której ogrodniczki, ogrodnicy

i osoby odwiedzające będą mogli wspólnie korzystać z miejsca i zasobów. Oprócz opracowywania koncepcji przestrzennej wiele pracy w ostatnich latach poświęcono budowaniu i wzmacnianiu przyszłej społeczności ogrodników.

Jennifer, Urbane Waldgärten

Byłam pr zyzwyczajona do pracy z ogrodami leśnymi na w s i, a l e m i e s z k a ń c y m i a s t są inni; ich m o ty w acja ni e dotyczy tylko ogrodu, ale także udziału w rozwiązy waniu p rob le m ów ś rodo wisko w y ch, takich jak utrata bioróżnorodności i zmiany klimatu, a także bycia częścią społeczności.

Narzędziownik integracja krok po kroku

Wprowadzenie Integracja ogrodów działkowych ze społecznościowymi nie może opierać się na gotowych rozwiązaniach. Ogrody miejskie to zróżnicowane ekosystemy, które są podatne na specyficzne warunki wewnętrzne i zewnętrzne.

W tym rozdziale znajdują się działania i strategie, które mogą pomóc w integrowaniu OD i OS. Ich podstawą są podobieństwa między oboma typami ogrodów. Prowadzenie działań na rzecz integracji OD i OS krok po kroku ułatwia pomyślne wdrażanie zmian. Starania te mogą się różnić pod względem złożoności, czasu trwania i liczby pojedynczych czynności. Inicjatywa oraz niezbędne wsparcie mogą wychodzić zarówno oddolnie, od osób związanych z ogrodnictwem miejskim, jak i odgórnie, z odpowiednich strategii i programów władz państwowych.

Wśród wielu codziennych działań można znaleźć różne sposoby wzmacniające współpracę między OD i OS – od najmniej wymagających po bardziej złożone i zaawansowane formy integracji. W realizowanym stopniowo procesie integracji można wyróżnić następujące etapy:

1. Współpraca i dialog między ogrodniczkami i ogrodnikami 2. Otwieranie ogrodów działkowych 3. Wspólne użytkowanie działki w ogrodzie działkowym

W dalszej części rozdziału można znaleźć wskazówki, jak rozpocząć i krok po kroku przejść przez cały proces. Przy każdym etapie znajdują się również sugestie, jak administracja może wspierać działania na rzecz integracji.

a en

1. Poznaj ogrodników i ogrodniczki ze swojej okolicy

s iu

Nawiązywanie osobistych kontaktów i jednoczenie się

Współpraca i dialog pomiędzy ogrodniczkami i ogrodnikami WŁĄCZENIE SIĘ W SIEĆ

2. DZIELCIE SIĘ WIEDZĄ I MATERIAŁAMI 3. PROMUJ SWOJE DZIAŁANIA

1. NAWIĄŻ KONTAKT Z SIECIĄ OGRODNIKÓW W SWOIM MIEŚCIE 2. DZIELCIE ZAINTERESOWANIA I WSPÓLNIE STAWIAJCIE CZOŁA PROBLEMOM 3. SPRAWDŹ PROGRAMY WSPIERAJĄCE OGRODNIKÓW

1. STWÓRZ AKTYWNĄ GRUPĘ W SWOIM OD 2. PRACUJ NAD PIERWSZYMI POMYSŁAMI

u ri

e sc

3. SPORZĄDŹ LISTĘ POTENCJALNYCH ODBIORCÓW SWOICH DZIAŁAŃ

PRAKTYKI SPRZYJAJĄCE OTWARTOŚCI

OTWIERANIE OGRODÓW DZIAŁKOWYCH

4. ZAPEWNIJ ŚRODKI FINANSOWE NA REALIZACJĘ PROJEKTU 5. ORGANIZUJ REGULARNE SPOTKANIA GRUPY ROBOCZEJ, ZACZNIJ OD REALIZACJI MAŁYCH DZIAŁAŃ 6. PROMUJ SWOJE DZIAŁANIA

OTWIERANIE OGRODU

1. SPRAW, ABY TWÓJ OGRÓD BYŁ PRZYJAZNYM MIEJSCEM DLA INNYCH LUDZI 2. UDOSTĘPNIJ WE WNĘTRZNE ŚCIEŻKI I INNE PRZESTRZENIE

1. PODSUMUJ SWOJĄ PRACĘ W OGRODZIE 2. ZAPLANUJ PRZYSZŁE DZIAŁANIA

1. znajdź osoby zainteresowane zakŁadaniem os w od 2. skontaktuj się z zarządem wybranego od

u ri

3. ZNAJDŹCIE RAZEM MIEJSCE 4. ZMAPUJ OGRÓD 5. REGULARNIE SPOTYKAJCIE SIĘ Z OGDRODNIKAMI

zakładanie os w od przez grupę z zewnątrz

WSPÓLNE UŻYTKOWANIE DZIAŁKI W OGRODZIE DZIAŁKOWYM

PRZYGOTOWANIA

ZAKŁADANIE OS W OD PRZEZ ZARZĄD

1. ZNAJDŹ MIEJSCE NA OS 2. UPEWNIJ SIĘ, ŻE WSPÓLNOTA OD POPIERA POMYSŁ 3. USTAL OGÓLNE RAMY UŻYTKOWANIA OS I, JEŚLI TRZEBA, UZYSKAJ POZWOLENIA 4. ZAPEWNIJ ŚRODKI FINANSOWE I MATERIALNE POTRZEBNE W OS 5. ZNAJDŹ GRUPĘ ZAINTERESOWANĄ ZAŁOŻENIEM OS

1. Pomóż osobom z OS w zintegrowaniu z działkowcami

6. UZGODNIJ ZASADY POMIĘDZY STOWARZYSZENIEM DZIAŁKOWCÓW, A GRUPĄ, KTÓRA MA KORZYSTAĆ Z OGRODU

2. Zapewnij ciągłość w prowadzeniu działki ewaluacja i plany na przyszłość

rozpoczęcie pracy 1. pomóż osobom z os w zintegrowaniu z działkowcami z od 2. zapewnij ciągłość w prowadzeniu działki

1. podsumuj swoją dotychczasową pracę w ogrodzie 3. następne kroki

n ce

s u i r

Współpraca i dialog pomiędzy ogrodniczkami i ogrodnikami

Współpraca i dialog pomiędzy osobami z różnych typów ogrodów opiera się na wspólnych interesach i działaniach, których celem jest wzmacnianie postawy współpracy. Pierwsza część narzędziownika zawiera sugestie, w jaki sposób można wzmocnić więzi między ogrodnikami społecznościowymi i działkowymi. Jest to warunek konieczny do rozwoju integracji.

1.1. Nawiązywanie osobistych kontaktów i jednoczenie się Poznaj ogrodników i ogrodniczki ze swojej okolicy Nie ograniczaj się do swojego ogrodu. Przejdź się po okolicy i poznaj inne ogrody w sąsiedztwie. Sprawdź, co się w nich dzieje, zaproś tamtejszych ogrodników i ogrodniczki do swojego ogrodu. Jeśli jesteś ogrodnikiem lub ogrodniczką w OD: Otwórz się na poznawanie nowych ludzi w twoim ogrodzie. Dołącz do działań społeczności ogrodowej i, w zależności od możliwości czasowych, staraj się działać aktywnie i odpowiedzialnie na jej rzecz. Staraj się regularnie zapraszać ludzi na swoją działkę. Berlin: Sprawdź listę osób oczekujących na działkę i zaangażuj je w działalność OD. Jeśli jesteś ogrodniczką lub ogrodnikiem w OS: Dowiedz się o OD w twoim mieście. Odwiedź kilka z nich i sprawdź, czy możesz uczestniczyć w organizowanych przez nie otwartych dla mieszkańców wydarzeniach.

P1. Czy znam sąsiadów swojego ROD? P2. Czy mam dobre stosunki z sąsiadami swojego ogrodu? P3. Do jakich działań na swojej działce mogę ich zaprosić?

Dziel się wiedzą i materiałami Podziel się swoją wiedzą i zainteresowaniami: współpracuj z ogrodnikami z innych typów ogrodów i poszukaj tematów, które was łączą. Możesz pomyśleć o zorganizowaniu wspólnych działań dla ogrodników i ogrodniczek na swojej działce lub w swoim ROD o tematyce ogrodniczej (np. permakultura, przycinanie drzew, bioróżnorodność, adaptacja do zmian klimatu, gatunki roślin i zwierząt, pszczoły). Korzystaj z materiałów i sprzętów wspólnie z innymi ogrodnikami. Pozwoli to użytkować je w zrównoważony sposób i w obiegu zamkniętym. Jeżeli masz materiały, którymi chcesz się podzielić lub wymienić (np. kompost, narzędzia ogrodnicze, nasiona), możesz ogłosić to na tablicy ogłoszeń, stronie internetowej ogrodulub mediach społecznościowych. Spróbujcie wspólnie odpowiedzieć na pytania:

Q1. Co nas łączy? Q2. Czym możemy się podzielić? Q3. Czego możemy nauczyć się od siebie nawzajem?

Promuj swoje działania Sprawdź, czy w okolicy znajdują się instytucje lub organizacje pozarządowe, które już promują działania ogrodnicze. Spróbuj nawiązać z nimi współpracę. Warszawa: ośrodki kultury, miejsca aktywności lokalnej (MAL), kluby seniora, szkoły. Berlin: urząd dzielnicy lub osiedla (niem. Bezirksamt i Quartiersmanagement), szkoły.

1.2. Włączenie się w sieć Nawiąż kontakt z siecią ogrodników w swoim mieście Zdobądź informacje o innych ogrodach w swoim mieście, nawiąż z nimi kontakt. Bierz udział w wydarzeniach organizowanych przez oba rodzaje ogrodów. Sprawdź, czy twój ogród przynależy już do przynajmniej jednej z tych sieci. Niektóre ogrody swobodnie posługują się narzędziami internetowymi i przekazują informacje poprzez media społecznościowe. W ten sposób komunikacja między różnymi środowiskami jest bardziej bezpośrednia. Spróbujcie wspólnie odpowiedzieć na pytania:

P1 Czy znam jakieś sieci ogrodów miejskich? Czy są one aktywne? Czym się zajmują? P2 Czy mój ogród należy do którejś z nich? P3 Jak nawiązać kontakt z innymi ogrodami?

Dzielcie zainteresowania i wspólnie stawiajcie czoła problemom. Znajdź sposoby na wymianę informacji o swoich problemach i zainteresowaniach z osobami z innych ogrodów. Organizuj wydarzenia (warsztaty, dyskusje, wspólna praca i świętowanie) z innymi ogrodnikami i ogrodniczkami; Ustal internetowy kanał lub platformę do komunikacji; Działaj razem z innymi dla dobra ogrodów miejskich poprzez wspólne akcje, np. pisanie petycji, zorganizowanie kampanii lub napisanie wspólnego manifestu. Możesz zainspirować się wspólnymi działaniami OD i OS, które już przeprowadzono (zarówno w twoim mieście, jak i w innych). Bądź na bieżąco z informacjami o rozwoju ogrodnictwa miejskiego w swoim mieście i zapoznaj się z najważniejszymi kwestiami.

Warto sprawdzić: Warszawa OS: Bujna Warszawa. Warszawa OD: Polski Związek Działkowców, Okręg Mazowiecki PZD, Bujna Warszawa (Naprzód działki). Berlin OS: Netzwerk Urbane Gärten Berlin, Anstiftung, Berlin Gartenkarte, Plattform Produktives Stadtgrün by Berlin Senate’s, Urban Gardening Manifest. Berlin OD: Landesverband Berlin der Gartenfreunde, Bezirksverband der Gartenfreunde. Berlin OD i OS: Forum Stadtgärtnern, Berlin Braucht mehr Gärten. Spróbujcie wspólnie odpowiedzieć na pytania:

P1 Jakie są największe problemy, z którymi borykają się zarówno OD jak i OS? P2 Czy możemy się czegoś nauczyć na podstawie naszych zmagań? P3 Czy możemy się wzajemnie wspierać w działaniach? P4 Czy mamy wspólne interesy?

Sugestie dla administracji (PZD, Gartenfreunde e. V., zarządy zieleni miejskiej, urzędy miasta): Odpowiadanie na zaproszenia na spotkania organizowane przez sieć ogrodów miejskich. Warto uczestniczyć w tych wydarzeniach i prowadzić dialog zarówno z OS, jak i OD. Dla stowarzyszeń OD: zorganizowanie spotkania z przedstawicielami OS w celu opracowania wspólnej strategii.

n ce

s u i r

Otwieranie ogrodów działkowych

Aby zintegrować się z resztą miasta pod względami społecznym, kulturowym i przestrzennym, OD powinny się przygotować na przyjęcie mieszkańców. Wiąże się to z dwoma rodzajami działań: organizacją otwartych wydarzeń z udziałem działkowców, działkowiczek i osób z zewnątrz oraz otwarciem wejścia na teren ROD. Druga część narzędziownika zawiera wskazówki dla OD, w jaki sposób mogą stawać się przestrzeniami sprzyjającymi integracji.

Należy zaznaczyć, że zgodnie z prawem wejścia do OD w Berlinie powinny być stale otwarte, ale nie zawsze tak jest. W Warszawie brak uregulowań prawnych w tej kwestii sprawia, że większość OD jest stale zamknięta dla odwiedzających. W obu miastach otwieranie OD prowadzi jednak do problemów związanych z bezpieczeństwem i zarządzaniem przestrzenią. Borykają się z nimi i działkowcy, i zarządy stowarzyszeń OD. Taki kierunek jednak wydaje się konieczny, aby zapewnić dalsze istnienie OD.

2.1. Praktyki sprzyjające otwartości Stwórz aktywną grupę w swoim OD Zbierz osoby, które są zainteresowane realizacją przedsięwzięcia w OD. Informację o inicjatywie możesz ogłosić np. na tablicy ogłoszeń lub na zebraniu walnym. Opracuj wstępne pomysły na działanie, które przyciągnie ludzi z zewnątrz,

np. spacery przyrodnicze po ogrodzie, wymiana plonów i nasion, wizyty na działkach, wspólne obchody świąt ogrodniczych, warsztaty kompostowania, warsztaty poszukiwania wiosny dla dzieci. Pracuj nad pierwszymi pomysłami Zaprezentuj swoje pomysły pozostałym działkowiczom i działkowiczkom.

Spróbujcie wspólnie odpowiedzieć na pytania: P1. Czy potencjalni goście byliby w stanie znaleźć informacje o organizowanym przez nas wydarzeniu? Czy mamy tablicę informacyjną lub stronę internetową? Dobre oznakowanie ogrodu ułatwi gościom znalezienie go. P2. Czy mamy w ogrodzie dobrą infrastrukturę, aby przyjmować gości? Pomyśl o utwardzonych ścieżkach, dobrym oznakowaniu i mapie, a także o oświetleniu i stworzeniu miejsca, w którym goście będą mogli się schronić w razie deszczu. Sporządź listę potencjalnych odbiorców swoich działań Jeśli zamierzasz udostępnić kawałek ziemi grupom z zewnątrz, pomyśl, kto może być tym zainteresowany, np. szkoły i przedszkola. Sporządź listę potencjalnych odbiorców swoich działań. Poinformuj ich o swoim pomyśle (więcej na ten temat w następnym podrozdziale). Dobrze jest myśleć lokalnie. Nawiąż kontakt z podmiotami zainteresowanymi wspólnymi projektami, np. pobliskimi domami kultury, organizacjami pozarządowymi, klubami seniora, szkołami, instytucjami kultury. Spróbuj nawiązać kontakt z OS mieszczącymi się w okolicy. Mają one doświadczenie w pracy ze społecznościami. Mogą pomóc ci z promocją twojego projektu, a nawet przeprowadzić warsztaty np. o permakulturze czy kompostowaniu. Taka współpraca może zaowocować organizacją wspólnego wydarzenia. Zapewnij środki finansowe na realizację projektu (w razie potrzeby) Nie jest to konieczne, ale może pomóc w kontynuowaniu projektu przez jakiś czas. Możliwe źródła finansowania i/lub wsparcia obejmują: Warszawa: fundusze miejskie lub wojewódzkie na projekty ekologiczne (dofinansowanie), Bujna Warszawa (wsparcie merytoryczne), małe dotacje przyznawanie przez organizacje pozarządowe; Berlin: Landesverband Gartenfreunde.

Organizuj regularne spotkania grupy roboczej i zacznij od realizacji małych działań Zbierz pomysły na projekt. Na początku warto pomyśleć o czymś prostym i niewymagającym dużego wysiłku, np.: Zbudowanie na zewnątrz ROD półki na nadwyżki plonów z działek; Ustawienie tablicy z historią OD; Organizacja warsztatów o tym, jak mądrze troszczyć się o zwierzęta w mieście (np. jeże lub ptaki); Wymiana nasion. Ogrodnicy społecznościowi mogą być zainteresowani tymi działaniami! Wykorzystaj zasoby swojego ogrodu. Zorganizuj spacer, podczas którego będzie można odwiedzić działki innych osób. Nawiąż kontakt z pobliską szkołą i zaproś ją na lekcję ogrodnictwa. Promuj swoje działania Wybierz grupy, do których chcesz skierować swoje działania i zaproś je do ogrodu, np. sąsiadki, ogrodników społecznościowych lub miejscową grupę obserwatorek ptaków. Zawsze pamiętaj o poinformowaniu działkowiczek i działkowców o planowanych wydarzeniach. Mogą zaoferować ci pomoc lub podsunąć kolejny pomysł na otwarte działania. Do promocji możesz użyć plakatów i powiesić je na bramie oraz tablicach informacyjnych ROD lub w pobliskich sklepach, kawiarniach i instytucjach.

2.2 Otwieranie ogrodu Spraw, aby twój ogród był przyjaznym miejscem dla innych ludzi Raz w roku: Zorganizuj wydarzenie w swoim ogrodzie dla osób z zewnątrz. Warszawa: Dzień Działkowca to dobra okazja do pokazania swoich upraw i działek oraz rozmów o różnych sposobach ich uprawiania. Berlin: Podczas Długiego Dnia Natury Miejskiej (niem. Langer Tag der StadtNatur) możesz przedstawić swój ogród jako miejsce podziwiania i doświadczania przyrody.

Raz w miesiącu: zorganizuj w swoim ogrodzie wydarzenie, w którym będą mogły uczestniczyć osoby z zewnątrz. To dobry sposób na nawiązanie kontaktu z mieszkańcami i mieszkankami. Przykładem mogą być spacery przyrodnicze po ogrodzie, wymiana plonów i nasion, wizyty na działkach, wspólne obchodzenie świąt ogrodniczych, warsztaty kompostowania. Raz w tygodniu: otwieraj bramę w weekendy. Weekend to zazwyczaj czas, kiedy na działkach jest najwięcej aktywnych działkowiczek i działkowców. Jest to dobry moment, aby pokazać swoją społeczność i wspólne przestrzenie osobom z zewnątrz. Masz także możliwość poznania gości.

P1. Czy znamy osoby, które są zainteresowane wejściem do OD? P2. Jakie są prawdziwe powody trwałego zamknięcia OD (oprócz wandalizmu)? P3. Jak można rozwiązać problem wandalizmu?

Udostępnij wewnętrzne ścieżki i wspólne przestrzenie Wyposaż wewnętrzne ścieżki i wspólne przestrzenie w ławki i sprzęt do zabawy. Dbaj o to, aby wewnętrzne ścieżki i wspólne przestrzenie wspólne były miejscami, w których można podziwiać naturę. Utrzymuj na nich porządek, pozwalając jednocześnie rosnąć dzikiej przyrodzie. Zachęci to miłośników i miłośniczki natury do wchodzenia na teren ogrodu, a także uwidoczni konieczność ich zachowania ze względu na bioróżnorodność. Dopilnuj, aby przejście przez twój ogród było bezpieczne i dostępne. Jeśli to konieczne, zadbaj o potrzebną infrastrukturę. Wzmacniaj poczucie solidarności wśród osób użytkujących ogród. Wykorzystaj wspólne przestrzenie do dzielenia się oraz oddawania produktów i przedmiotów, których już nie używasz. Aby zapobiec potencjalnym kradzie-

żom plonów, możesz oddawać nadwyżki owoców i warzyw. Warszawa: Można ubiegać się o dofinansowanie z programu MIAD (Mazowiecki Instrument Aktywizacji Działkowców) na poprawę infrastruktury wewnątrz ogrodu. Władze samorządowe mogą pomóc, remontując ścieżki w zamian za otwarcie ogrodu dla mieszkańców w określonych dniach lub godzinach (np. jak w przypadku ROD Park Dolny). Spróbujcie wspólnie odpowiedzieć na pytania:

P1. Co osoby z zewnątrz mogą robić w naszym ogrodzie? P2. W jaki sposób nasz ogród może być dostępny dla innych ludzi? P3. W jaki sposób nasz ogród może sprzyjać włączaniu różnych społeczności?

2.3 Następne kroki Podsumuj swoją pracę w ogrodzie

P1. Kogo udało się nam zaprosić do ogrodu? P2. Jak układa się nasza współpraca z zarządem ogrodu i działkowcami? Zaplanuj przyszłe działania Pomyśl o przyszłości: w jaki sposób twoje działania mogą zjednoczyć działkowców i działkowiczki na rzecz wspólnej sprawy otwarcia ogrodu:

P1. Czy jesteśmy gotowi, aby OD był zawsze otwarty? P2. Czy jesteśmy w stanie organizować imprezy w ogrodzie? Czy potrzebujemy wsparcia ze strony doświadczonych osób z zewnątrz, takich jak lokalni animatorzy czy ogrodniczki społeczne? Postaraj się zbudować grupę aktywnych ogrodniczek i ogrodników oraz zaproponuj zarządowi utworzenie komitetu, który będzie odpowiedzialny za komunikację i otwarte działania w ogrodzie; Nawiąż kontakty z miejscowymi inicjatywami; Pomyśl o finansowaniu przyszłych projektów i infrastruktury; Sugestie dla administracji: Promowanie programów na rzecz otwarcia OD, które obejmują zachęty finansowe i wsparcie materialne; Zapewnienie ram prawnych, które będą regulowały otwieranie ogrodów działkowych, zapewniając ich bezpieczeństwo;

a n e

z s iu

Wspólne użytkowanie działki w ogrodzie działkowym

Wspólne użytkowanie działki w ogrodzie przez zewnętrzną grupę osób jest szansą na bardziej sprawiedliwy podział zasobów naturalnych dostępnych pod tereny ogrodowe w mieście. Jest to również sposób na wzmocnienie stosunków i więzi między ogrodniczkami i ogrodnikami oraz zwiększenie wymiany doświadczeń i wiedzy. Sprzyja to zrównoważonemu rozwojowi OD. W tej części narzędziownika zostały zaprezentowane dwie możliwości: pierwsza to założenie wspólnej działki przez zarząd OD, a druga – przez grupę z zewnątrz.

3.1 Zakładanie ogrodu społecznościowego w OD przez zarząd Przygotowanie: Sprawdź potencjalne miejsce na OS Zanim zaczniesz planować i podejmować decyzje związane z działką społecznościową, sprawdź, czy w obrębie ogrodu masz na nią miejsce. Może to być część wspólnego terenu wykorzystana do celów ogrodniczych (np. wokół Domu Działkowca) czy też na wolnej i/lub zaniedbanej działce. Warszawa: Działka może być udostępniona grupie zewnętrznej lub organizacji pozarządowej na podstawie umowy użyczenia. Jeśli jej właściciel nie jest w stanie się nią opiekować, można znaleźć opiekuna działki. Podpisuje się z nim roczną umowę zatwierdzaną przez zarząd ogrodu. Berlin: Istnieje kilka prawnych sposobów na umożliwienie wspólnego użytkowania działki. Jedna osoba może wynająć działkę od stowarzyszenia OD

i podpisać umowę uży tkowania (niem. Nutzungsver trag) z kolejnymi uży tkownikami działki. Innym sposobem jest dzierżawa działki przez stowarzyszenie OD, co oznacza, że płaci ono za działkę i umożliwia korzystanie z niej grupom zewnętrznym. Może odbyć się to na podstawie umowy dzierżawy z organizacją pozarządową lub umowy użytkowania (niem. Nutzungsvereinbarung) pomiędzy każdą osobą ze społecznościowej działki a stowarzyszeniem OD. Upewnij się, że wspólnota OD popiera pomysł Przedyskutuj pomysł z innymi członkami zarządu, uzyskaj ich poparcie i wspólnie opracujcie koncepcję. Przed następnym zebraniem walnym stowarzyszenia ogrodowego poinformuj o pomyśle wszystkie osoby z OD, a następnie podejmijcie decyzję na zebraniu walnym. Zainspiruj społeczność ogrodową, pokazując podobne projekty (np. z tego przewodnika) oraz korzyści płynące ze społecznościowej działki. Dodatkowym argumentem, który może przekonać zwłaszcza OD zagrożone likwidacją jest to, że społeczność skupiona wokół działki może pomóc ochronić ogród przed zamknięciem. Ustal ogólne ramy użytkowania działki społecznościowej i, jeśli są potrzebne, uzyskaj pozwolenia Sprawdź, czy potrzebujesz pozwolenia od jakiegoś organu (administracja miasta, stowarzyszenie ogrodowe/organizacja parasolowa). Warszawa: Zapoznaj się z prawem obowiązującym w ogrodach działkowych (Ustawa o rodzinnych ogrodach działkowych z 2013 r., art. 3 pkt 10) oraz „Otwartym programem nowoczesnego zagospodarowania i użytkowania działek na miarę potrzeb współczesnych rodzin” (2019 r.). Możesz poinformować PZD (oddział mazowiecki) o swoich planach i poprosić o sugestie dotyczące potencjalnych odbiorców. PZD może pomóc w promowaniu twojego pomysłu. Berlin: Do założenia działki społecznościowej potrzebne jest zezwolenie Dzielnicowego Związku Ogrodów Działkowych (niem. Bezirksverband der Gartenfreunde), a w niektórych przypadkach, w zależności od dzielnicy, dodatkowo Urzędu Dzielnicy (niem. Bezirksamt) jako właściciela terenu. Możliwa jest konieczność przedstawienia szczegółowego opisu koncepcji.

Zapewnij środki finansowe i materialne potrzebne na działce społecznościowej Zapytaj osoby ze swojego OD, czy nie mają niepotrzebnych materiałów, narzędzi lub roślin, które chciałyby przekazać innym; Sprawdź, czy w okolicy jest OS chętny do podzielenia się materiałami. Zdecyduj, czy chcesz ubiegać się o dodatkowe fundusze na działkę społecznościową. O dotację można starać się w/od: Berlin: Anstiftung, Urząd Senatu Berlina ds. Środowiska, Transportu i Ochrony Klimatu (za pośrednictwem właściwego Bezirksverband der Gartenfreunde); Warszawa: Program „Bujna Warszawa” wspiera finansowo i merytorycznie nowo powstałe OS. Zgłoszenia można składać za pośrednictwem strony internetowej. Znajdź lub zbierz grupę zainteresowaną założeniem OS Ogłoś pomysł założenia działki społecznościowej w swoim OD. W zależności od grupy docelowej weź pod uwagę kilka kwestii: Jeśli odbiorcami mają być instytucje i organizacje, takie jak szkoły, przedszkola, kluby seniora czy centra kultury, to skontaktuj się z tymi, które są w sąsiedztwie. Poinformuj je o swoim pomyśle i zaproś do ogrodu. Jeśli myślisz o stworzeniu otwartej grupy, ogłoś datę spotkania organizacyjnego. Możesz do tego wykorzystać tablice ogłoszeń, ogrodzenia OD, swoją stronę internetową, media społecznościowe lub newsletter. Spróbuj nawiązać kontakt z osobami z OS. Być może będą one skłonne udzielić ci kilku rad i podzielić się swoim doświadczeniem w angażowaniu społeczności lokalnej. Berlin: Możesz poinformować osoby z listy oczekujących na działkę – być może będą one zainteresowane przyłączeniem się do działki społecznościowej. Uzgodnij zasady pomiędzy stowarzyszeniem działkowców a grupą, która ma korzystać z ogrodu Czy twój OD jest ogrodzony? W jaki sposób użytkownicy działki będą wchodzić do ogrodu? Czy dasz im klucze? Czy potrzebne są materiały lub sprzęty, aby zacząć prace na działce społecznościowej? Czy można korzystać z materiałów dostępnych w ogrodzie?

Czy inni ogrodnicy mogą ci pomóc? Jakiego rodzaju umowę podpiszesz z osobami użytkującymi działkę społecznościową? Czy jest opłata za korzystanie z ogrodu? Czy grupa będzie płaciła tylko za wodę i wywóz śmieci? Jaką odpowiedzialność i obowiązki nakładasz na lidera grupy? Jaką swobodę pozostawiasz grupie? W jaki sposób dopilnujesz , żeby grupa przestrzegała zasad obowiązujących w OD? Czy grupa opiekująca się działką będzie stała, czy wolisz, aby zmieniała się co sezon? Poproś o radę osoby z OS lub członków i członkinie zarządów OD, które mają doświadczenie w prowadzeniu działki społecznościowej. ZASTANÓW SIĘ, JAK: zapewnić dostęp do miejsca na przechowywanie narzędzi oraz toalety; zorganizować regularne podlewanie (zwłaszcza w okresie wakacyjnym); zagospodarować działkę: czy powinna być ona podzielona na małe indywidualne części, czy cała ma być uprawiana wspólnie? oznaczać rośliny na grządkach. Rozpoczęcie pracy W zależności od grupy tworzenie ogrodu może przebiegać w różny sposób. Nowi ogrodnicy i ogrodniczki powinni czuć, że jest to ich kawałek ziemi, a z drugiej strony mieć świadomość, że są częścią całego OD. Postaraj się włączać ich w życie i sprawy ogrodu. Być może moją pewne umiejętności i mogą pomóc np. w ubieganiu się o fundusze lub prowadzeniu strony internetowej OD. Pomóż osobom z działki społecznościowej w zintegrowaniu się ze społecznością działkowców w OD Zapewnij dobre kanały komunikacji, zapraszaj ogrodników i ogrodniczki działki społecznościowej do wspólnego świętowania, na spotkania i walne zebranie. Pomóż im się zintegrować, jednocześnie pozostawiając miejsce na niezależność. Zapewnij ciągłość w prowadzeniu działki Entuzjazm osób uczestniczących w przedsięwzięciu może z czasem osłabnąć. Monitoruj zaangażowanie osób w projekt. Zastanów się, czy nie warto powierzyć większej odpowiedzialności najbardziej aktywnym osobom. Zapytaj, czy nie potrzebują pomocy lub wsparcia.

Ewaluacja i plany na przyszłość Pod koniec sezonu przedyskutuj wspólnie z grupą, co się udało, a co można by poprawić. Wysłuchaj z uwagą zdań osób użytkujących działkę społecznościową, a także działkowiczek i działkowców z OD. Jak byś chciał(a), aby rozwijała się grupa i projekt? Czy widzisz potrzebę założenia nowej działki społecznościowej? Z jakimi grupami możesz nawiązać stałą współpracę? Czy znasz jakieś ogrody społecznościowe, które mogłyby wam pomóc w organizacji działki społecznościowej? 3.2. Zakładanie OS w OD przez grupę z zewnątrz Przygotowania Znajdź osoby zainteresowane uprawianiem działki społecznościowej w OD Dowiedz się, jakie ogrody działkowe leżą w okolicy. Możesz skorzystać z listy udostępnionej przez PZD i Bujną Warszawę (Naprzód Działki), a także w Kleingartenentwicklungsplan lub na stronie Urzędu Senatu Berlina ds. Środowiska, Transportu i Ochrony Klimatu (Berlin). Zastanów się, czy znasz jakichś działkowców – to może pomóc ci w uzyskaniu dostępu do ogrodu i pozyskaniu zwolenników twojego pomysłu. Wybierz się do OS i obserwuj, jak organizowana jest tam praca. Poproś o wskazówki. Skontaktuj się z zarządem wybranego OD Przedstaw ideę ogrodnictwa społecznościowego i wyjaśnij, jak taki ogród mógłby wyglądać na terenie OD. Posłuż się przykładami podobnych przedsięwzięć (patrz rozdział III Dobre praktyki, strona 20-23). Jeśli zarząd jest przychylny, spróbujcie wspólnie wybrać lokalizację (patrz str. 46 “Sprawdź potencjalne miejsce na OS”) i podpiszcie umowę. Zorientuj się w OD Dowiedz się, do jakich zasobów możesz mieć dostęp: wody, wspólnego kompostownika, miejsca, gdzie ogrodnicy usuwają gałęzie. Poproś społeczność ogrodu o nieużywane rzeczy – drewno, stare skrzynki itp. Może część z nich przyda się w twoim ogrodzie. Pomyśl o tym, co można zrobić razem z innymi działkowiczkami i działkowcami.

Poznaj działkowiczki i działkowców Regularnie przechadzaj się po terenie OD i informuj działkowców i działkowiczki o planowanym ogrodzie społecznościowym. Postaraj się być widocznym(ą). Sprawdź termin najbliższego walnego zebrania w OD i postaraj się w nim uczestniczyć. Przedstaw na nim (lub przy innej okazji) swój pomysł. Rozpoczęcie działalności: Organizuj spotkania w ogrodzie Zorganizuj pierwsze otwarte spotkanie w swoim nowo założonym ogrodzie społecznościowym i przedstaw się działkowcom i działkowiczkom. Opowiedz o swoich pomysłach i planach. Doświadczeni ogrodnicy i ogrodniczki mogą być chętni do podzielania się wiedzą. Będzie to świetna okazja do integracji lub zebrania pomysłów na przyszłą współpracę. Postaraj się pozyskać zwolenników swojego pomysłu i utrzymuj z nimi kontakt. Zapytaj zaprzyjaźnione osoby z sąsiednich działek, czy mogą podlewać rośliny podczas twojej nieobecności lub otwierać szklarnię rano. Zaoferuj im również swoją pomoc. Opiekowanie się ogrodem i praca zespołowa Aby lepiej zorganizować pracę w zespole, ustal regulamin lub zbiór dobrych zasad ogrodu. Zastanów się, w jaki sposób będą podejmowane decyzje w grupie. Jeśli potrzebujesz wsparcia organizacyjnego, możesz spróbować nawiązać kontakt z OS. Osoby z nimi związane mogą podzielić się doświadczeniem w organizowaniu i angażowaniu społeczności. Ewaluacja i planowanie przyszłości Podsumuj swoją dotychczasową pracę w ogrodzie

? 52

P1. Jak układa się twoja współpraca z zarządem i działkowiczami i działkowiczkami? P2. Czy informujesz społeczność ogrodu o swojej działalności? P3. Czy informujesz również osoby spoza ogrodu?

Następne kroki Spróbuj nawiązać kontakty z innymi OS. Zaproś ich do swojego ogrodu i oprowadź ich po OD. Organizuj wspólne projekty i działania z działkowcami, takie jak wymiana nasion, kronika ogrodu itp Nie zapominaj o świętowaniu! Jest wiele powodów, aby zorganizować coś wspólnie z ogrodnikami i ogrodniczkami z OS i OD, np. dzień nasion, wspólne dożynki, świętowanie przesilenia letniego. Sugestie dla administracji: Promowanie OD wśród mieszkańców miast i pokazywanie, że są miejscami inkluzywnymi (dostępnymi dla wszystkich); Podejmowanie starań w celu nadania OS oficjalnego statusu prawnego, tak aby ich działalność była uznawana przez administrację, a ich pozycja mogła być niezależna od zielonej infrastruktury innego typu. Strony instytucji, organizacji i programów wspomnianych w narzędziowniku: Warszawa: Bujna Warszawa http://bujnawarszawa.pl Polski Związek Działkowców http://pzd.pl/ Okręg Mazowiecki PZD http://mazowiecki.pzd.pl/ Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego http://www.architektura.um.warszawa.pl/ Berlin: Netzwerk Urbane Gärten Berlin https://www.netzwerkurbanegaertenberlin.org/ Antstiftung urbane-gaerten.de https://anstiftung.de/ Berlin Gartenkarte by Kollektiv Orangotango https://gartenkarte.de/#!index.md Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Kleingärten https://www.berlin.de/sen/uvk/natur-und-gruen/stadtgruen/gaertnern-inder-stadt/kleingaerten/ Plattform Produktives Stadtgrün https://www.berlin.de/gemeinschaftsgaertnern/ Landesverband Berlin der Gartenfreunde e. V. https://www.gartenfreunde-berlin.de/ Bezirksverband der Gartenfreunde https://www.gartenfreunde-berlin.de/ueber-uns/mitgliedsverbaende

ogrody w WARSzawie i BERLINie Podstawowe informacje o ogrodach działkowych i społecznościowych

BERLIN KATEGORIA TEREN

aspeKT

LICZBA

877 stowarzyszeń ogrodowych

ponad 200

151

około 25

2900 ha 3% powierzchni miasta

brak danych

1060 ha 2% powierzchni miasta

brak danych

¾ miasto Berlin, ¼ prywatni właściciele w tym koleje

- miasto Berlin - prywatni właściciele

miasto stołeczne Warszawa

1887 (Zur Linde)

1999 (Kids’ Garden)

1902 (ROD Obrońców Pokoju)

2014 (Motyka i Słońce)

OGRODÓW ŁĄCZNA POWIERZCHNIA OGRODÓW

WŁASNOŚĆ GRUNTÓW

ORGANIZACJA

ROK ZAŁOŻENIA PIERWSZEGO OGRODU

Der Landes - und - Anstiftung Bundesverband - Netzwerk Deutscher WSPIERAJĄCA Gartenfreunde Urbane Gärten Berlin e. V., BDG

OGRANIZACJA

ASPECTS STATUS PRAWNY

PRAWO

Uznane jako OD w planowaniu przestrzennym (Ger. Flächennutzungsplan)

nieuznane

Bundeskleingartengesetz (1983)

Ustawa o rodzinnych ogrodach działkowych (2013)

maksymalnie 0.36 € /m²

zależy od wewnętrznych ustaleń OS

brak regulacji cen działek zasady wolnego rynku

zależy od wewnętrznych ustaleń OS

REGULACJA CEN DZIERŻAWY OGRODÓW PROGRAMY MIEJSKIE INICJATYWY ODDOLNE

- Polski Związek Rada Ogrodów Działkowców Społecznościo- PZD Okręg wych Mazowiecki Niektóre OD uwzględnione w miejscowym planie jako zieleń działkowa (ZD). Brak kategorii w Studium

LEGAL

INTEGRACJA

WARSZAWA

Senat Berlina: program “Mehrfachnutzung” (pol. wielofunkcyjne użytkowanie) Forum Stadtgärtnern

nieuznane

Bujna Warszawa program “Naprzód Działki”

miejskie ogrody przyszłości pomysły, wizje, przyszłość Agnieszka, OS Modraszka

Fajne byłoby wykorzystywanie tych dużych przestrzeni na dachach bloków, tym bardziej że my mamy małe balkony i ja ubolewam nad tym, że mi się nic nie mieści.

Sława, OD Pratulinska

Chciałabym, żeby mogło być więcej OS. Żeby mogły być przy parkach, na tych naszych terenach. Te stare dzielnice nie są takie zagęszczone, więc możliwości są. Można by coś jeszcze zagospodarować, udostępnić, coś nowego posadzić.

Agnieszka, OS Zasiejówka w OD

Ogrody będą się rozwijały i wygląda na to, że to będzie nieuniknione. Ludzie w miastach będą potrzebowali wychodzić na zewnątrz, uprawiać ziemię, będą potrzebowali jedzenia czyli jak zwykle, wyniknie to z kryzysu. […] Taki chyba jest też trend. […] Niedługo będą te rośliny wszędzie sadzić. Chyba w Paryżu tak jest, ale tam też pani burmistrz myśli w ten sposób, zielony.

Mila, OS Zasiejówka w OD

Fajnie, jakby były grupy wolontariuszy, którzy dbają o kawałek zieleni. Jak wróciłam z Londynu, to obsesyjnie chciałam, żeby przy każdej szkole był ogród i każde dziecko zasadziło roślinę. Powinno być bardziej holistycznie, żeby lekcje przyrody, chemii, fizyki odbywały się w ogrodach. […] Ogrody społecznościowe to jest to i wyznaczanie miejsc w parkach. Łączenie ogrodów działkowych i hortiterapii. Fajnie, gdyby Dom Działkowca był miejscem promującym i szerzącym dobre praktyki. To jest fajny zasób.

“ “ “ “

“ “ “

Maciek, OS Motyka i Słońce

Nie wiem, czy działki przetrwają. Może część zostanie zaanektowana przez miasto i deweloperów? To zależy od tego, czy ogrody działkowe będą potrafiły udowodnić, że służą szerszemu celowi. Może też powstaną nowe, inne tereny działkowe, np. lub wielofunkcyjne parki z ogrodami działkowymi bez płotów.

Barbara Frydrychewicz

[...] W XXI wieku jest niemożnością funkcjonowanie ogrodów działkowych jako miejsca tylko dla działkowiczów. W ogrodach muszą znaleźć swoje miejsce także mieszkańcy sąsiadujących osiedli. (z wywiadu dla warszawa.pl, przeprowadzonego przez Jerzego Gierszewskiego)

Paweł, OD Sigma-Bartycka

Biorąc pod uwagę deficyt zieleni w mieście, ogrody powinny się otworzyć. Wtedy mają większą szansę, że zostaną. Decydenci muszą wziąć pod uwagę wolę ludzi. [...] Uważam, że jest to potrzebne, jeżeli nie chcemy wylądować w betonowej dżungli. Dla mnie miejscem na ogrodnictwo społecznościowe są ogrody działkowe, o ile będą chętne. A jest ta przestrzeń i na ich terenach można prowadzić takie działania. [...] My mamy taki pomysł, żeby otworzyć ten ogród, żeby zbudować więź i społeczność. I w razie czego, przy próbach likwidacji, ta społeczność będzie pomagać.

Birgit, OS w OD Am Stadtpark I

“ “ “ “

Przykładów jest wiele. Coraz więcej ludzi chce mieć ogród lub więcej natury w mieście. W związku z tym ogrody miejskie są wszędzie.

Gabriele, OD Am Stadpark I

Aby ogrody miejskie przyszłości mogły się rozwijać, powinno się zrobić więcej miejsca dla ogrodów społecznych, szczególnie w dużych ogrodach działkowych.

Toni, Urząd Senatu Berlina

Możemy zazielenić miasto, taka jest moja wizja. Jednak nie tylko po to, żeby je ozdobić, lecz także po to, żeby zebrać plonów – zarówno w znaczeniu społecznym, jak i roślinnym.

Antonia, OD Harztal-Wilde Rose

W OD ludzie powinni zwracać uwagę na to, aby zarządzać swoim ogrodem w sposób bardziej ekologiczny. [...] Powinniśmy działać zgodnie z zasadami obiegu zamkniętego. [...] To daje nam prawo bytu. Gdy mówimy, że przyczyniamy się do rozwoju miejskiej przyrody, a w ogrodzie mamy tylko trawnik, to nie wnosimy nic. OD uwrażliwiają na przyrodę , a może i na kwestie uprawy żywności, dzięki temu, że coś się hoduje samodzielnie.

“ “ “

Kerstin, aktywistka

Ogrody przyszłości? Zrównoważone i trwale chronione, różnorodne, uczące się i rozwijające, inkluzywne, ekologiczne, feministyczne!

Stefan, OS Peace of Land

Chciałbym, aby miejskie ogrody były równomiernie podzielone wśród mieszkańców i dostępne dla wszystkich. Mam nadzieję, że staną się oficjalnymi miejscami edukacji permakulturowej i ekologicznej, również dla szkół. W ten sposób ogrodnicy mogliby otrzymywać stały dochód z tej pracy. Ogrody mogą stać się miejscami produkcji naszej własnej energii, ponownego wykorzystania wody... to jest moim marzeniem.

Johannes, OS Himmelbeet

Byłoby wspaniale, gdyby w przyszłości było coraz więcej miejskich ogrodów społecznych, które będą się cieszyły powszechnym poparciem społecznym, dzięki otwartemu dialogowi i pełnej zaufania współpracy z osiedlem oraz przedstawicielami polityki i administracji miasta. To znacznie ułatwiłoby ich pracę i dało im obiecujące perspektywy.

Am stadtpark I, BERLIN

motyka i słońce, warszawa

fort bema, warszawa

park Am gleisdreieck 19, BERLIN

rosenduft, BERLIN

BERLIN Ogrody biorące udział w projekcie: Ogrody Działkowe (OD) 6. Am Stadtpark I 7. Harztal Wilde-Rose 8. Freie Stunde 9. Tempelhofer Berg Ogrody Społecznościowe (OS) 10. Peace of Land 11. Himmelbeet