De Staat van Eindhoven Eindverslag 2016 Het Nieuwe Instituut 18 april 2017
1
De Staat van Eindhoven – Eindverslag 2016
Het Nieuwe Instituut
2
De Staat van Eindhoven – Eindverslag 2016
Het Nieuwe Instituut
ALGEMENE INLEIDING Het programma De Staat van Eindhoven is een meerjarig cultuurprogramma in de periode 2015-2017 van Het Nieuwe Instituut in samenwerking met de gemeente Eindhoven met als doel de relatie tussen de burger en de overheid in de context van de Smart City opnieuw vorm te geven. Dit traject in Eindhoven betrekt wetenschappers, inwoners en ontwerpers bij de totstandkoming van deze nieuwe relatie. Het traject kent verschillende fases van nulmetingen, onderzoek, actie en implementatie. In het gesprek met de gemeente staat sinds het begin de vraag centraal: hoe ontwerpen we deze nieuwe verhouding in het kader van de slimme stad? Het Nieuwe Instituut benadert belangrijke ontwerpvragen in de stedelijke omgeving vanuit een culturele en innovatieve invalshoek door met lokale en internationale ontwerpers, wetenschappers en andere experts te reflecteren, te analyseren en oplossingen voor te stellen. De Staat van Eindhoven is begonnen als een beweging om de eigen energie, inventiviteit en oplossingsvermogen van Eindhoven in kaart te brengen, erop te reflecteren, een podium te bieden, met technologie te ondersteunen en zo een beter fundament te leggen voor een slimme samenleving. Het programma heeft zich in 2016 concreet doorontwikkeld naar de DATAstudio. In de DATAstudio werken Het Nieuwe Instituut en de gemeente Eindhoven samen rond de vraag hoe je in plaats van een slimme stad, een slimme samenleving kunt worden. Oftewel: wat hebben burgers en buurten aan data en technologie? De DATAstudio organiseert uiteenlopende activiteiten, vooral in de Eindhovense volkswijken Woenselse Heide en De Tempel. In de DATAstudio worden bewoners, bestuur, bedrijfsleven en andere stakeholders uit Eindhoven betrokken en wordt waar mogelijk en zinvol een verbinding gelegd met Eindhovense initiatieven. Inmiddels is voor de DATAstudio een grafische lijn en een aparte website ontwikkeld dat als naslagwerk van het programma fungeert: www.datastudio-eindhoven.nl. In de loop van 2016 is hard gewerkt aan het ontwikkelen van een toolbox om op verschillende manieren behoeften op te halen door en bij bewoners. Vervolgens wordt deze realiteit van de ‘straat’ geanalyseerd en gekoppeld aan beschikbare data om de bevindingen daarna in een of meerdere workshops ook met ambtenaren, ontwerpers, dataspecialisten, wetenschappers en burgers verder te bespreken en naar concrete vervolgacties te vertalen. Een tweede lijn binnen de toolbox is nadrukkelijk gericht op het vergroten van het bewustzijn bij burgers over de impact van data op hun leven en vooral hun eigen rol daarin. De verschillende onderdelen binnen de toolbox zijn nadrukkelijk zo ontwikkeld dat ze in 2017 meerdere keren herhaald kunnen worden en dus ook in andere delen van de stad kunnen worden uitgerold om meer mensen deelgenoot te maken van dit programma, maar ook om aanvullende informatie te kunnen verzamelen.
3
De Staat van Eindhoven – Eindverslag 2016
Het Nieuwe Instituut
ACTIVITEITENVERSLAG De ambitie van de DATAstudio heeft zich in de loop van 2016 verlegd van het aanbieden van maandelijkse cursussen met een groeiende community van burgers naar het ontwikkelen van een toolbox bestaande uit meerdere programmaonderdelen waarin zowel bewoners als ambtenaren en experts een rol spelen. Hieronder volgt een opsomming van de verschillende programmaonderdelen die in 2016 zijn ontwikkeld en in 2017 worden doorontwikkeld en/of worden herhaald. DATAstudio door Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) 21 april t/m 23 juni 2016 Aantal studenten: 8 Studenten van de TU/e hebben de handen ineengeslagen met het team van De Staat van Eindhoven voor een seminar over hoe data zich verhouden tot de realiteit van de straat: een DATAstudio in het klein als het ware. Het seminar draaide om de vraag in hoeverre het debat en de praktijk rondom de smart city maatschappelijke problemen adequaat adresseren. De masterstudenten van de studierichting Urbanism and Urban Architecture hebben onder leiding van Assistant Professor Sukanya Krishnamurthy naar een antwoord gezocht op de vraag wat de behoeften van bewoners zijn en op welke manier deze vraagstukken al dan niet door beschikbare data worden ondersteund. In de Eindhovense wijken Woenselse Heide en De Tempel hebben de studenten door middel van interviews verhalen opgehaald bij zowel bewoners als instellingen en particuliere initiatieven, die zij inhoudelijk hebben geclusterd rondom vier thema’s: verbondenheid met elkaar en met de wijk, de rol van de buurtcentra, het gevoel van veiligheid, en de groeiende kloof tussen jong en oud, maar ook tussen verschillende bevolkingsgroepen. Het seminar wordt in het tweede semester van 2017 herhaald en bouwt dan voort op de resultaten van de DATAstudio in het najaar van 2016. DATAverhalen 11 t/m 16 juli 2016 Aantal deelnemers: 10 Aantal geïnterviewden: 23 Workshop 10 oktober 2016 Aantal deelnemers: 15 In de week van 11 t/m 16 juli zijn met de DATAbus meerdere verhalen opgehaald in het Henri Dunant Park in Woensel-Noord in samenwerking met Kennisland. Een tienkoppig team (bestaande uit leden van de DATAstudio, bewoners uit de wijk en studenten) heeft in totaal 23 verhalen opgehaald die in diezelfde week nog met de geïnterviewden zijn teruggekoppeld en online zijn gepubliceerd. De 23 verhalen vormden de basis voor een besloten workshop op 10 oktober in het Designhuis onder leiding van twee leden van het expertteam Chris Sigaloff en Albert Jan Kruiter met 15 strategen en uitvoerders van de gemeente over hoe gemeentelijke data en de realiteit van de straat elkaar al dan niet raken en hoe kwalitatieve data zoals verhalen een onderdeel kunnen zijn van het gemeentelijke beleidsvormingsproces voor het laten floreren van een slimme samenleving. Evelien Tonkens volgde het traject en schreef er een artikel over.
4
De Staat van Eindhoven – Eindverslag 2016
Het Nieuwe Instituut
DATAwoestijnen 27 oktober 2016 Aantal deelnemers: 63 Tijdens de Dutch Design Week (DDW) op donderdag 27 oktober leidde Albert Jan Kruiter in het Designhuis een publieke ontwerpsessie DATAwoestijnen met ambtenaren, ontwerpers, dataspecialisten, studenten en burgers. De deelnemers gingen samen met de DATAstudio op zoek naar mogelijkheden om de DATAwoestijnen (onderwerpen waarvan de digitale gegevens in Eindhoven ontbreken zoals eenzaamheid, sociale uitsluiting, angst voor verandering en eigen zeggenschap) alsnog zichtbaar te maken. Welke data en andere manieren van informatie verzamelen zijn daarvoor nodig? Hoe krijgen deze onderwerpen een stem in de publieke opinie en het gemeentelijk beleid? Dat deden zij onder leiding van een panel van Tsjalling Swierstra, Rianne van Lomm en Mark van der Net. Voor de sessie werd gebruik gemaakt van quotes uit de opgehaalde verhalen die ondersteund werden door beschikbare data. Hierdoor werd zichtbaar welke onderwerpen wel en welke vooral niet door data konden worden onderbouwd. De sessie op 27 oktober was het publieke vervolg op de besloten workshop van 10 oktober. Bijdrage DDW 20–30 oktober 2016 De DATAstudio maakte onderdeel uit van de tentoonstelling Eindhoof je mee? van Tante Netty in en rondom het stadhuis tijdens de DDW. Programmaleider Linda Vlassenrood verzorgde daarnaast op 28 oktober de slotlezing op de tweedaagse conferentie over Smart Society en Design Thinking georganiseerd door de gemeente Eindhoven voor de 100.000+ gemeenten tijdens de DDW. DATA voor Dummies 22 september en 24 november 2016 Aantal bezoekers: 3 x 20 Hoogleraar Tsjalling Swierstra (lid van het expertteam) ging voor de DATAstudio de wijken Woenselse Heide en De Tempel in met zijn laagdrempelige hoorcollege DATA voor Dummies. In deze bijeenkomsten stonden de volgende vragen centraal: wat verstaan we onder big data, wat is de impact van big data op onze samenleving en welke rol hebben burgers daarin? De eerste twee sessies vonden op 22 september achtereenvolgens in verzorgingshuis Eerdbrand en buurtcentrum ’t Trefpunt plaats. De derde sessie vond plaats in de Bibliotheek van Eindhoven op 24 november. MapLab 3 t/m 24 november 2016 Aantal leerlingen: 20 Anab Jain (lid van het expertteam, gevestigd in Londen) ontwikkelde een module van vier sessies voor 20 leerlingen van de groepen 5 t/m 8 op basisschool De Tempel. Hoe ziet de wijk er namelijk uit door de ogen van kinderen? In vier sessies brachten de kinderen hun omgeving in beeld, van ‘eng steegje’ tot ‘beste verstopplek’. Hun bevindingen in de vorm van verhalen en tekeningen komen uiteindelijk terecht op een digitale kaart. Hierdoor krijgen we op een kwalitatieve manier inzage
5
De Staat van Eindhoven – Eindverslag 2016
Het Nieuwe Instituut
in hun beleving van de wijk en wordt op een andere manier data vergaard over de belevingswereld van een doorgaans buitengesloten doelgroep. De lokale begeleiding en filmregistratie wordt verzorgd door het educatief ontwerpbureau Beam It Up uit Eindhoven: www.beamitup.nl.
Lezingenreeks (Meet Ups): Een stad zo slim als haar bewoners 1 juni, 30 september, 12 december 2016 Aantal bezoekers lezing 1: 200 Aantal bezoekers lezing 2: 40 Aantal bezoekers lezing 3: 80 Hoe verhouden digitale technologie en de participatie van de Eindhovenaar zich tot elkaar? Deze vraag stond centraal in drie bijeenkomsten georganiseerd door de DATAstudio in samenwerking met verschillende culturele instellingen in Eindhoven. Iedere Meet Up belicht het vraagstuk van de slimme samenleving vanuit een andere invalshoek, om als reeks de volle breedte te verkennen. De bijeenkomsten starten steeds met een lezing door een of meerdere experts, waarin zij het thema vanuit een internationaal perspectief bespreken. Daarna debatteren sprekers en publiek over een casus uit de Eindhovense praktijk. − In samenwerking met Design Academy Eindhoven: op 1 juni sprak Mark Wasiuta (GSAPP Columbia University) over het control centrum van Rio de Janeiro Centro de Operacoes Rio waar hij bij betrokken is. Deze control room van de stad voorspelt eventuele calamiteiten, verkeersgedrag, samenscholingen en gezondheidsrisico’s door de data van weerstations, netwerken van sensoren, mobiele telefoongegevens en gegevens uit sociale media samen te bekijken. In Eindhoven is er in kleinere vorm een dergelijk programma gestart in de vorm van Living Lab Stratumseind. We bespraken beiden voorbeelden onder de titel Who is in Control? / Questioning data driven city management. − In samenwerking met STRP Biënnale: op 30 september sprak Soenke Zehle (mediatheoreticus uit Saarbrücken) onder de noemer Scaling our Senses in the Sentient City over de menselijke rol in het Internet-of-Things. Tobias Revell, kunstenaar en designer uit Londen gaf eveneens een presentatie. De bevindingen werden getoetst aan de IoT ontwikkelingen op Strijp-S. − In samenwerking met Architectuurcentrum Eindhoven: op 12 december sprak Dan Hill (Arup Digital Studio) onder de noemer Smart Clues for Smart Living over hoe de slimme stad bruikbare informatie kan opleveren voor ruimtelijk ontwerpers, corporaties en overheid. Mark van der Net (Open Source City) gaf eveneens een presentatie. Cloud Atlas 24 en 25 november Aantal deelnemers: 20 Op 24 en 25 november leidde Dan Hill (Arup Digital Studio en lid expertteam) een tweedaagse workshop onder de noemer Cloud Atlas in samenwerking met het Woonbedrijf en de gemeente om de woonwensen van mensen te koppelen aan de transformatieopgave van Woensel-Noord. Deelnemers waren data-analisten van de gemeente, ambtenaren uit het ruimtelijk en sociaal domein, medewerkers van het Woonbedrijf. Het stadsdeel Woensel-Noord is – net zoals zoveel andere wijken in Nederland – ontworpen voor een gemeenschap die niet langer bestaat: een tweeou-
6
De Staat van Eindhoven – Eindverslag 2016
Het Nieuwe Instituut
dergezin met de vrouw des huizes doorgaans achter het aanrecht en de kinderen thuis of naar school. Inmiddels is er sprake van de teloorgang van voorzieningen, grote stukken onbenut groen, leegstand en verdunning op wijkniveau. De voorgenomen transformatie moet dan ook gespiegeld worden aan de nieuwe samenstelling van de bevolking met bijbehorende woonwensen. Hoe kunnen we deze woonwensen in beeld brengen en welke vervolgstappen zijn vervolgens nodig? In de Cloud Atlas werd nadrukkelijk voortgebouwd op de mapping van Open Source City uit 2015.
IBP Internationaal bezoekersprogramma Het internationale bezoekersprogramma van HNI bood – evenals in 2015 – ook in 2016 de mogelijkheid om Soenke Zehle – spreker in de serie Een stad zo slim als haar bewoners – voor een aantal dagen naar Nederland en Eindhoven te halen. Hiervoor werd naast de inzet van de coördinator internationaal bezoekersprogramma ook een apart bedrag van ongeveer €2.500,00 (per bezoeker) beschikbaar gesteld. Expertteam Het programma wordt ondersteund door een expertteam met daarin zes baanbrekende ondernemers, wetenschappers en ontwerpers uit binnen- en buitenland. Vanuit hun dagelijkse praktijk hebben zij nationaal en internationaal veel ervaring opgedaan bij de ontwikkelingen in de participatiesamenleving en slimme stad. De verschillende experts vertegenwoordigen verschillende disciplines en achtergronden, maar zijn allen geïnteresseerd en/of gespecialiseerd in het vormgeven van een veranderende maatschappij. Inhoudelijk hebben zij zich voor langere tijd aan de stad Eindhoven gecommitteerd. De experts zijn: − ontwerper en urbanist Dan Hill (ontwerper, urbanist en associate director bij ontwerp- en ingenieursbureau Arup in Londen) − ontwerper Anab Jain (oprichter van het Engels-Indiase ontwerp- en innovatiebureau Superflux, gevestigd in Londen) − techniekfilosoof Tsjalling Swierstra (Universiteit Maastricht) − publiek ondernemer Albert Jan Kruiter (mede-oprichter Instituut voor Publieke Waarden) − hoogleraar Burgerschap en Humanisering van de Publieke Sector Evelien Tonkens (Universiteit voor Humanistiek in Utrecht) − Chris Sigaloff (directeur Kennisland) Projectteam Het Nieuwe Instituut Floor van Spaendonck: Supervisie Linda Vlassenrood: Programmaleider Ellen Zoete: Producent Klaas Kuitenbrouwer: Inhoudelijk medewerker Chantal Defesche: Communicatiemedewerker Mieke Fiers: Communicatiemedewerker Eindhoven Gemeente Eindhoven De inhoudelijke redactie vanuit de gemeente Eindhoven vond regelmatig plaats tijdens overleggen met wethouder Mary Ann Schreurs, Vera Winthagen en Linda
7
De Staat van Eindhoven – Eindverslag 2016
Het Nieuwe Instituut
Vlassenrood. Eerste aanspreekpunt bij de gemeente voor Het Nieuwe Instituut was Vera Winthagen.
Partners van De Staat van Eindhoven Het aantal partners dat geïnteresseerd is in het programma groeit gestaag. In 2016 werd onder meer samengewerkt met: Eindhoven University of Technology, Design Academy Eindhoven, Open Source City, Park Strijp Beheer, WIJeindhoven, Buro Cement, Woonbedrijf, Bibliotheek Eindhoven, Baltan Laboratories, STRP Biënnale en Architectuurcentrum Eindhoven. Tijdens de maandelijkse designmeeting op het stadhuis werden de agenda’s verder afgestemd met de andere designpartners in Eindhoven. Pers en Publiciteit Het Nieuwe Instituut en de gemeente Eindhoven genereren beiden aandacht voor het programma en stemmen met name de communicatie voor de publieksactiviteiten met elkaar af. Het Nieuwe Instituut heeft het programma opgenomen in haar ‘corporate’ communicatie waarbij er via de kanalen van website, nieuwsbrief en sociale media aandacht wordt besteed aan het programma. Ook koppelt Het Nieuwe Instituut het programma aan haar andere stedelijke programma’s met het oog op kennisdeling en reflectie. Op lokaal niveau is er een aparte communicatiecampagne opgezet door een lokale communicatiemedewerker, die zich richt op het betrekken van partners en inwoners bij de verschillende activiteiten en het creëren van draagvlak binnen de stad door het genereren van nieuwsitems in o.a. Groot Eindhoven, Studio040 en Omroep Brabant. De DATAstudio heeft naast een eigen website, ook een eigen facebook pagina: facebook.com/datastudio-eindhoven. Samenwerking e52 Het programma van de DATAstudio heeft nadrukkelijk als doel om het verhaal achter de data te ontsluiten en deze inhoud met een bredere doelgroep te delen. Een reeks van 20 journalistieke artikelen afkomstig van HNI en e52 concentreerde zich in 2016 op de achtergronden van de DATAstudio en maakte waar mogelijk de connectie met Eindhoven. De artikelen zijn op de website van de DATAstudio en van e52 geplaatst (20.000 unieke bezoekers per maand). Beide partijen verspreiden de artikelen via social media. Algemene zichtbaarheid programma DATAstudio buiten Eindhoven De DATAstudio heeft in 2016 regelmatig verzoeken gekregen om het programma bij diverse symposia en bijeenkomsten te presenteren en/of toe te lichten. Hieraan wordt – wanneer relevant – zoveel als mogelijk gehoor gegeven om het programma bij een grote groep stakeholders (nationaal en internationaal) onder de aandacht te brengen.
8
De Staat van Eindhoven – Eindverslag 2016
Het Nieuwe Instituut
DATAverhalen – 11 t/m 16 juli 2016
9
De Staat van Eindhoven – Eindverslag 2016
Het Nieuwe Instituut
DATAwoestijnen – 27 oktober 2016
10
De Staat van Eindhoven – Eindverslag 2016
Het Nieuwe Instituut
Bijdrage DATAstudio aan Eindhoof je mee? – 20–30 oktober 2016
11
De Staat van Eindhoven – Eindverslag 2016
Het Nieuwe Instituut
DATA voor Dummies in Eerdbrand – 22 september
12
De Staat van Eindhoven – Eindverslag 2016
Het Nieuwe Instituut
Leerlingen basisschool De Tempel in MapLab – 3 t/m 24 november 2016
13
De Staat van Eindhoven – Eindverslag 2016
Het Nieuwe Instituut
Workshop Cloud Atlas – 24 en 25 november 2016
14
De Staat van Eindhoven – Eindverslag 2016
Het Nieuwe Instituut
Lezingenreeks (Meet Ups): Een stad zo slim als haar bewoners
Grafische uitingen aankondigingen DATAstudio
DATAstudio We zijn benieuwd naar jóuw verhaal
DATAstudio DATA voor Dummies
15 uitnodiging voor iedereen in de Woenselse Heide & De Tempel
Géén stoffig praatje over een slimme stad