04072013

Бүгінгі нөмірде:

№163 (28102) 4 ШІЛДЕ БЕЙСЕНБІ 2013 ЖЫЛ

Ел. Елорда. Елбасы 3-бет Тұғыры биік, қуаты зор 4-бет Сыбызғышы 5-бет Қауіп бар ма, жоқ па?

10-бет

Мўхиттан маржан терген

 Бəрекелді!

Адамзат үшін жақсы кітаптан асқан байлық жоқ. Өйткені, ой түбінде жатқан «таза, мінсіз асыл сөз» халыққа көбінесе кітап арқылы ғана жетеді. Адам баласы ең асыл рухани құндылықты кітаптан ғана алады. Астананың 15 жылдық мерейтойы қарсаңында «Назарбаев орталығы» көп функциялы ғылымиталдамалық жəне гуманитарлық-ағартушылық мекемесі де лайықты тарту жасап, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың əр жылдарда жарық көрген кітаптарынан, мақалалары мен сөйлеген сөздерінен сүзіп, ұлағатты ойлары мен қанатты сөздерін теріп алып, «Жылдар мен ойлар» атты қазақ тілінде, «Времена и думы» атты орыс тілінде жеке кітаптар құрастырыпты. Кеше аталған орталықта осы кітаптардың тұсаукесер рəсімі болып өтті. Жақсыбай САМРАТ, «Егемен Қазақстан».

Балет – бекзаттыќ биіктігі Кеше Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев «Астана опера» театрында болып, П.И.Чайковскийдің əлемге əйгілі «Ұйқыдағы ару» балетінің жаңа қойылымын тамашалады. Айгүл СЕЙІЛОВА,

«Егемен Қазақстан».

Шарль Перро есімді ертегіші шал осыдан үш жүз жылдан аса уақыт бұрын өзі құрастырған мейірімділік пен зұлымдықтың айқасы туралы сюжетінің бүкіл əлем тамашалайтын классикаға айналып шыға келетінін ойламаған да болар, сірə? Оның ертегісі «Ұйқы дағы орман аруы» деп ата латын. Кейіннен ағайынды Гриммдер бұл ертегіні өз жандарынан толықтырып, екінші

нұсқасын жазып шыққаны, сондай-ақ, осы ертегінің сюжеті негізінде музыка, кино, бейнелеу өнері салаларында жүздеген туындылардың өмірге келгені тарихтан мəлім. Əсіресе, балет өне рінде «Ұйқыдағы арудың» бəсі жоғары. Ф.Герольдтің композиторлығымен, либреттосын Эжен Скриб жазған «Ұйқыдағы арудың» еуропалық көрерменге жол тартқанына, міне, екі ғасырға таяпты. Ал, П.И.Чайковскийдің «Ұйқыдағы аруы» 1890 жылы жазылып, сол жылы Мария

театрында сахналанған. Кешегі қойылымды осы соңғы автордың музыкасы негізінде əлемге танылған хореограф Юрий Григорович қоюшы суретші, сценограф Эцио Фриджерио жəне Оскар сыйлығының иегері, киім жөніндегі суретші Франка Скуарчапиномен бірлесіп сахнаға шығарды. Юрий Григорович редакциялап, Эцио Фриджерио сценографиясын жаңартқан «Ұйқыдағы ару» балеті бұған дейін «Метрополитен опера», «Ковент-Гарден» театрларында, Варшаваның ұлттық опера театрында, Ресейдің Үлкен театрында қойылған болса, енді, міне, кезек бізге де келді. Жаңадан

Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы Ұ.С. Қарабалинді Қазақстан Республикасының Мұнай жəне газ министрі қызметіне тағайындау туралы

Ұзақбай Сүлейменұлы Қарабалин Қазақстан Республикасының Мұнай жəне газ министрі болып тағайындалсын. Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ. Астана, Ақорда, 2013 жылғы 3 шілде. № 597.

Жаѕа министрді таныстырды

Кеше Премьер-министр Серік Ахметов Мұнай жəне газ министрлігінің ұжымына жаңа министрді таныстырды.

«Мемлекет басшысының Жарлығына сəйкес, Сауат Мыңбаев басқа жұмысқа ауысуына байланысты Мұнай жəне газ министрі қызметінен босатылды. Министрліктің жаңа басшысы болып Ұзақбай Қарабалин тағайындалды», деп хабарлады С.Ахметов. Үкімет басшысы бұрынғы басшы С.Мыңбаевтың еңбегін атап өтті. «Мұнай жəне газ министрі ретінде Сауат Мұхамет байұлы Қазақстанның мұнай-газ саласының дамуына, мұнай өңдеу зауыттарының жаңғыртылуына, ірі халықаралық жобалардағы қазақстандық үлестің артуына үлкен үлес қосты», деген С.Ахметов С.Мыңбаевқа алғысын білдіріп, мұнан кейінгі қызметіне табыстар тіледі. Жаңа министрді ұжымға таныстыра отырып, оның елдің мұнай-газ секторында көпжылдық тəжірибесі бар екендігін атап өтті. «Ұзақбай Сүлейменұлы əр жылдары мұнай жəне газ өнеркəсібі министрінің орынбасары, энергетика жəне минералдық ресурстар вице-министрі қызметтерін

атқарып, 6 жылдан астам уақыт «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясын басқарды. Ұзақбай Қарабалин осы жаңа қызметінде де Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың жоғарғы сенімін ақтайтындығына күмəнім жоқ», деді Үкімет басшысы. Өз кезегінде Ұзақбай Қарабалин өзіне көрсетілген сенімге алғысын білдіріп, Президенттің Мұнай жəне газ министрлігіне берген тапсырмаларын орындауға бар күшін салатындығын жеткізді. Серік Ахметов министрліктің алдында тұрған бірқатар міндеттерді атап көрсетті. «Министрлік пен мұнай-газ саласының алдында үлкен міндеттер тұр. Бұлар – жаңа мұнай химия бағыттарын құру жəне дамыту, қазақстандық үлесті арттыру, кадрларды дайындау мəселелері. Əрине, оларды орындау жеңіл емес. Алайда, еліміздің мұнай-газ саласында заман талабына сай əзірліктерден өткен менеджерлер жұмыс істеуде» дей келіп, министрлік ұжымына, оның басшылығына алға қойылған міндеттерді орындауда табыстар тіледі, деп хабарлады ПремьерМинистрдің баспасөз қызметі.

 Оймақтай ой Өмір – мұхит, уақыт – толқын. Абай.

Хроника

Мемлекет басшысының Жарлығымен Сауат Мұхамет байұлы Мыңбаев бас қа жұмысқа ауысуына байланысты Қазақстан Республикасының Мұнай жəне газ министрі қызметінен босатылды.

Ынтымаќтастыќ мəселелері ќаралды

Кеше Ақордада Қазақстан Президенті Əкімшілігінің Басшысы Кəрім Мəсімов Қытай Ком мунистік партия сы Ор талық комитетінің Бюро мүшесі, ҚКП ОК Ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі Чжао Лэцзимен кездесті, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

Əңгіме барысында екіжақты ынтымақтастық мəселелері жəне Қазақстан-Қытай өзара іс-қимылын əртүрлі салаларда одан əрі жандандыру перспективалары қаралды.

ашылған «Астана операның» кең залында əлемдік классиканың інжу-маржанынан рухани қуат алдық. Өз əртістеріміздің осындай тамаша туындыны шеберлікпен орындай білгеніне шын көңілден қуандық. Əсіресе, бас кейіпкер Аврораның рөліндегі Əйгерім Бекетаева мен Дезире ханзаданы сомдаған Таир Гатауовтың, зұлым сиқыршы КарабосБауыржан Мекембаев пен ақ ниетті Мамыргүл сиқыршы – Əнел Рүстембековалардың музыка ырғағына сай мың құбылған билері көпшілік көңілінен шықты деп ойлаймыз. Зұлым сиқыршының кесірінен жүз жыл бойы ұйықтап жататын сұлу ханшайым туралы бұл балеттің

тартымдылығын, əсерін тілмен айтып жеткізу қиын. Көрерменді ертегі əлеміне, оның ішінде патша сарайына, оқиға жазылған XVII-XVIII ғасырларға жетелеу оңай болмағаны анық. Бұл орайда костюм жөніндегі суретшіге біраз тер төгуге тура келген. Ол екі ғасырға да тəн киім үлгілерін жасап шыққан. Барлық көйлектер қолмен кестеленіп, оларды əзірлеуде өрнекпен айналысатын мамандар, суретшілер мен кестешілер еңбектенген. Костюмдердің дені Милан мен Мəскеу шеберханаларында дайындалса, кейбірі Қазақстанда тігіліпті. (Соңы 10-бетте).

Тұсаукесер рəсімін Президент Кеңсесінің бастығы Махмұт Қасымбеков ашып, жүргізіп отырды. Ол жақында орталықта баспа үйі ашылғанын да жеткізді. Аталған кітаптар сол баспа үйінің алғашқы қарлығаштары екен. Сонымен бірге, М.Қасымбеков бұған дейін де Президент Н.Назарбаевтың «Туған елім – тірегім», «Өзекжарды ойлар», «Ой бөлістім халқыммен» атты жинақтары жарық көргенін айтты. «Жылдар мен ойлар» солардың заңды жалғасы іспеттес. Бұл кітапты солардың мейлінше толықтырылған нұсқасы деп айтуға болады, деді М.Қасымбеков. Кітап Президентіміздің қатардағы ел басшысы емес, тұңғиық терең ойлы, алдағыны адаспай болжайтын көреген, өткір тілді шешен, оның үстіне парасатты жəне мəдениетті ақыл иесі екенін таныта түскен. Ақылды, нақылды сөздердің бəрі 15 тарауға бөлініп, тақырыптарға жіктелген. Соның ішінде Отан, жер тағдыры, тəуелсіздік, тұрақтылық, ұлттық сана, ел бірлігі, ұлттық намыс жəне тағы басқа тақырыптарға біріктірілген сөздердің əрқайсысы асыл қазына деуге болады. Кез

келген ойшыл азамат жазатын тақырыбына Елбасының осынау сөздерін темірқазық етіп ұстаса, адаспасы көрініп тұр. Басқа тақырыптарына бармайақ, мерейтойын атап өткелі отырған Астана тақырыбына арналған сөздерінен ғана бірер мысал келтіре кетелік. «Астана – Қазақстан халқының жүзеге асқан үміт-арманының бейнесі», «Алматы – тəуелсіздігіміздің бесігі, Астана – болашағымыздың есігі», «Астана – Отанымыздың жүрегі, тəуелсіздігіміздің тірегі», «Астана келбеті – ұлт келбеті», т.т. осындай тұжырымдардан артық қалай айтарсың. Тұсаукесер рəсімінде сөйлеген М.Жолдасбеков, Қ.Сұлтанов, А.Смайыл, Ж.Ерғалиев, Н.Айтұлы, Д.Досжанов, Ə.Асқаров жəне т.б. мемлекет жəне қоғам қайраткерлері, ақындар мен жазушылардың бəрі де осы ойларды барынша өрбітіп, мейлінше ширатты. Кітаптың таралымы 8 мың дана, полиграфияның соңғы жетістігімен əсем безендірілген. Ол еліміздің барлық кітапханаларымен қатар, сауда орындарына да түсіріледі.

-----------------------------------

(Бұл тақырыпқа қатысты материалдар газеттің 2-бетінде жарияланып отыр).

Қазақстан Республикасының Заңы

Қазақстан Республикасының Заңы

Қазақстан Республикасы мен Еуропа Қайта Құру жəне Даму Банкі арасындағы Қарыз туралы келісімді (Шымкент – Ташкент жолының учаскесін реконструкциялау) ратификациялау туралы 2012 жылғы 12 желтоқсанда Астанада қол қойылған Қазақстан Республикасы мен Еуропа Қайта Құру жəне Даму Банкі арасындағы Қарыз туралы келісім (Шымкент – Ташкент жолының учаскесін реконструкциялау) ратификациялансын.

Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ресей Федерациясының Үкіметі арасындағы Қазақстан – Ресей мемлекеттік шекарасында бірлескен бақылауды жүзеге асыру саласындағы ынтымақтастық туралы келісімді ратификациялау туралы 2009 жылғы 11 қыркүйекте Орынборда жасалған Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ресей Федерациясының Үкіметі арасындағы Қазақстан – Ресей мемлекеттік шекарасында бірлескен бақылауды жүзеге асыру саласындағы ынтымақтастық туралы келісім ратификациялансын.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ. Астана, Ақорда, 2013 жылғы 2 шілде. № 114-V ҚРЗ.

Қазақстан Республикасының Заңы

Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ. Астана, Ақорда, 2013 жылғы 2 шілде. № 117-V ҚРЗ.

2006 жылғы 3 қазандағы Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ресей Федерациясының Үкіметі арасындағы Қазақстан Республикасының жəне Ресей Федерациясының шекара маңындағы аумақтары тұрғындарының Қазақстан – Ресей мемлекеттік шекарасын кесіп өту тəртібі туралы келісімге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы хаттаманы ратификациялау туралы 2012 жылғы 7 маусымда Астанада жасалған 2006 жылғы 3 қазандағы Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ресей Федерациясының Үкіметі арасындағы Қазақстан Республикасының жəне Ресей Федерациясының шекара маңындағы аумақтары тұрғындарының Қазақстан – Ресей мемлекеттік шекарасын кесіп өту тəртібі туралы келісімге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы хаттама ратификациялансын.

Қазақстан Республикасы мен Чех Республикасы арасындағы Инвестицияларды көтермелеу жəне өзара қорғау туралы келісімге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы мен Чех Республикасы арасындағы хаттаманы ратификациялау туралы 2010 жылғы 25 қарашада Астанада жасалған Қазақстан Республикасы мен Чех Республикасы арасындағы Инвестицияларды көтермелеу жəне өзара қорғау туралы келісімге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы мен Чех Республикасы арасындағы хаттама ратификациялансын.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ. Астана, Ақорда, 2013 жылғы 2 шілде. № 115-V ҚРЗ.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ. Астана, Ақорда, 2013 жылғы 2 шілде. № 118-V ҚРЗ.

Қазақстан Республикасының Заңы

Қазақстан Республикасының Заңы

1992 жылғы 25 мамырдағы Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы достық, ынтымақтастық жəне өзара көмек туралы шартқа өзгерістер енгізу туралы хаттаманы ратификациялау туралы 2012 жылғы 7 маусымда Астанада жасалған 1992 жылғы 25 мамырдағы Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы достық, ынтымақтастық жəне өзара көмек туралы шартқа өзгерістер енгізу туралы хаттама ратификациялансын.

Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Румынияның Үкіметі арасындағы Инвестицияларды көтермелеу жəне өзара қорғау туралы келісімді ратификациялау туралы 2010 жылғы 2 наурызда Астанада жасалған Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Румынияның Үкіметі арасындағы Инвестицияларды көтермелеу жəне өзара қорғау туралы келісім ратификациялансын.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ. Астана, Ақорда, 2013 жылғы 2 шілде. № 116-V ҚРЗ.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ. Астана, Ақорда, 2013 жылғы 2 шілде. № 119-V ҚРЗ.

Қазақстан Республикасының Заңы

2

www.egemen.kz

4 шілде 2013 жыл

 Елімен етене Елбасы

«ЖЫЛДАР МЕН ОЙЛАР»

атты жаѕа жинаќ Елбасыныѕ тереѕ ойшылдыєын таныта тїседі

Қай заманда да, қай қоғамда да ел басқарған тұлғаның кемел ақылының орны бөлекше. Қазақстанның тəуелсіз мемлекет болып əу бастан дұрыс қалыптасуы көш бастаған ердің ерен ойына байланысты еді. Жер

Неге десеңіз, біздің қазақ қанатты сөзді бөлекше қадірлейді. Бір бойына Шығыс пен Батыстың даналығын қатар тоғыстырған Нұрсұлтан Назарбаевтың бастаса топтың көсемі, сөйлесе сөздің шешені екеніне талай рет көз жеткізген адаммын. Тəуелсіздіктің таңсəрі шағындағы алғашқы сөздерінен, баяндамаларынан бастап сол көсемдігі, сол шешендігі тіпті кемеліне келе түсті. «Салтанаты жарасқан қаласы бар, байтағы ұшан-теңіз даласы бар, аруақ қолдаған бабасы бар ел екенімізді мақтан етейік!» деп бастап, «Елі мұратқа жетпей тұрып, ері мұратқа жетуші ме еді?» деп ой тастап, «Жерден өтер байлық жоқ: жер болса – ел болады, ел болса – ер болады» деп сенімді нығайтып, «Алдымызда

асу-асу белдер бар, ұлт жолында ұйтқи соғар желдер бар. Бел де талар, жел де беттен қағар. Бəріне көну керек, бəріне төзу керек», деп сабырға шақырып, көп ой салды халқымызға Елбасымыз. Біздің қазақ бейнелі сөзді, əуезді сөзді жақсы көреді, бағалайды. «Бақ та, тақ та таласқанға бұйырмайды, халықтық істе жарасқанға бұйырады», «Бақыт бағасын білгеннің ғана басында тұрады», «Адам еркін болмайынша – қоғам еркін болмайды. Қоғам еркін болмайынша – ой еркін болмайды. Ойың еркін болмайынша – ісің алға баспайды», «Ұмтылсаң – ұтарсың», «Дарынды ұрпақ – қарымды ұрпақ», «Ең бастысы – той тойлау емес, ең бастысы – ой ойлау» деген сияқты сөйлемдердің қай-қайсысы да оны айтушының ой мен сөздің жарасымды жымдасуына қол жеткізетінін көрсетіп тұр. Кітаптың негізгі құрастырушысы – Махмұт Қасымбеков көп жылдардан бері Елбасының Кеңсесін басқара жүріп, көп жайға қаныққан, көп тағылым алған азамат. Нұрсұлтан Назарбаевтың талай томдық еңбектерін көз майын тауыса сүзіп шығып, Президенттің жазған-сызғандарын кітап етіп шығаруға бар білімі мен білігін жұмсаған, Елбасы қызметінің шежіресін жазып шығу арқылы еліне ерен еңбек еткен азаматтың бұл жұмысы лайықты бағалануға тиіс. Мысалы, табиғатынан ақынжанды Елбасымыздың əр жылдарда, анда-санда жазып тастаған өлеңдеріне дейін шашау шығармай жинап жүргені, солардың талай шумақтарын осы кітапқа енгізгені жай ғана ұқыптылық емес, мұның өзі өнеге тұтар өрелілік. «Алматыкітап» жақсы жинақ шығарыпты. Президенттің терең ойлары тұжырымдалған бұл кітап – халық қазынасы.

осы тұлға барша адамзатты жарасымдылыққа ұдайы шақырып келеді. Президентіміздің пайымымен айтсақ: «Адамзат қылаусыз табысса, аңдаспайтын-алаңсыз, секемі жоқ – сенімді, майданы жоқ – мақпал өмір басталады. Ал адамзат табысу үшін – игілік, рахым, имандылық секілді мəңгілік ұғымдарды санаға дарыту арқылы адамдарды тазарту қажет. Адам мен адамзат жайлы шындыққа адамгершілік ізгі қасиеттердің шырқауынан табылған адам ғана иландыра алады. Героклит адамзаттың күдіксіз таза көңілмен тұтасуының үш тірегін мəлімдеп кеткен. Олар: ой бірлігі, сезім бірлігі, ерік бірлігі. Елбасының ой-толғауларын зерделеген адам ой бірлігі – рухани табысу, сезім бірлігі – діни ұстанымдарды құрметтеу, ерік бірлігі – сатусыз қызмет екенін білер еді. Ортақ мақсатпен біріккен, өзді-өзін риясыз құрметтеген, бірбіріне сіңірген еңбегін бұлдамаған қоғамда адамзат əлімсақтан аңсаған əлемдік ауқымдағы теңдік орнайды. Ойлар, толғаныстар мен тебіреністер буырқанады, шамырқанады, сілкіндіреді. Сол

пайымдардың бір парасы ұлттың асылдарын қадірлеуге бағытталған. «Ұлылардың ұлағатын ұмытпау – ел боламыз деген халықтың тарих алдындағы парызы. Ұлылардың мұрасы да, атақ-даңқы да кейінгіге үлгі. Үлгіге қарап ұрпақ өседі», дейді Президент. «Қазақтың бəрі бір-біріне ағайын» десе, қарға тамырлы жұрт екенімізді ұқтырғаны. «Үдеудің сыры – бірлікте, жүдеудің сыры – алауыздықта» десе, алты алаш бағзыдан зəру ынтымаққа ұйытқаны. «Бабаларымыз тірі болу үшін бір болған, енді біз ірі болу үшін бір болуымыз керек» десе, аңдысқан заманда жай қазақ емес, қатардағы қабырғалы қазаққа айналуға шақырғаны. Президенттің нақылға айналған ой-тұжырымдары шыншыл, əрі сыншыл. «Дауы таусылмайтын елдің жауы таусылмайды». Рас қой. «Еңсесі биік елдікке есі кеткен ғана топырақ шашады». Шын ғой. «Өсер елдің баласы арманшыл болса, өшер елдің баласы жанжалшыл болады». Анық қой. «Ана тілі – бəріміздің анамыз. Өйткені, ол ұлтымыздың анасы», – дейді Президент. Ендеше, анамызды дəуірлік тұлға Нұрсұлтан Əбішұлымен бірге ардақтайық!

терең толғаныстарын да табамыз. Жинаққа Президенттің əр жылдарда сөйлеген сөздерінен, жасаған баяндамаларынан, берген сұхбаттарынан іріктеліп алынған үкілі үзінділер, тұжырымды ойлар енгізілген екен. Бұл өте орынды.

Халыќ ќазынасы

Мырзатай ЖОЛДАСБЕКОВ, филология ғылымдарының докторы, профессор.

жаһанның алтыдан бір бөлігін алып жатқан Кеңес одағы күйреп түсіп, аяқ астынан ыдырап кеткенде, сол қираған елдің жұртында қалған сынықтардан жамапжасқап мемлекет құрастыруға тура келгенде Қазақстан халқы Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың асқан ақылының арқасында тар жол, тайғақ кешуден аман-есен өткен болатын. Қолымызға жаңа тиіп отыр ған «Жылдар мен ойлар» атты кітаптан біз Елбасының сол тұстағы ордалы ойларын да, тəуелсіз мемлекет құрудың жауапты белестерінің мəн-мағынасын ашып көрсететін кейінгі кезеңдегі

Тўнып тўрєан таєылым Алдан СМАЙЫЛ,

Парламент Мəжілісінің депутаты.

Елбасымыз Нұрсұлтан Əбішұлының адам, қоғам, заман, ұлт пен ұлттық құндылықтар туралы əр жылдарда айтылған ой-толғамдары ғасыртану мен халықтану іліміне сүбелі үлес болып қосылған философиялық пайымдарға толы екені мына кітаптардан көрініп тұр. Президент əуелден заманды ұлтқа, адамды заманға бейімдеуге барын салды. «Қазір бой жарыстыратын заман емес, ой жарыстыратын заман» деді. Елді сондай жарысқа қоса отырып, осы аламанда ары мен жаны тазалар озатынын аңғартты. «Ар мен жан тазалығы» Алланың аманаты екеніне иландырды. Адам Құдайға жақын болуы үшін оған өмір бойы сапар шегуі керек» деп түйіндеді. Бұл ретте Елбасының пайымдары Гегельдің «Адамзаттың парызы – Құдайдың патшалығына құлшыну» деген толғамымен үндес. «Адамды сүй, Алланың хикметін сез» деген Абай сарынымен сабақтас. Ұлты мен Отанын қуатты рухымен сүйген, сүйе жүріп жалыны мен жасынына күйген, елім деп сөгілген, тегім деп төгілген

Жібек жіпке тізгендей Несіпбек АЙТҰЛЫ,

ақын, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты.

«Назарбаев орталығында» таяуда ғана ашылған Баспа үйі өз жұмысын ел үшін де, Елбасы үшін де маңызы зор осы кітапты шығарудан бастағаны өте орынды болған. Мен ең алдымен кітапты құрастырған жəне безендірген азаматтарға рахмет айтқым келеді. Жапондық құнды қағазға басылып, мұқабасы алтынмен безендірілген бұл кітаптың сыртына қарап көзің, ішіне үңіліп көңілің тояды. Себебі, халқымыз тəуелсіздік алғаннан бергі ширек ғасырға жуық уақыттағы Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың ел алдында сөйлеген сөздерінен, толғаныстарынан, мақалаларынан,

əр жылдарда шыққан кітаптарынан мұхиттан маржан сүзгендей, оны жібек жіпке тізгендей іріктеліп алынған мəйекті де дəйекті сөздері оқыған адамды ойға қалдырмай қоймайды. Жаңа кітаптың алғашқы оқырмандарының бірі ретінде айтарым мынау: Біріншіден, кітаптың халыққолдылығы. Елбасының кез келген қарапайым оқырманының көкейіне қона кететін қанатты сөздері, пайымды пікірлері тарихилығымен құнды. Салмағы сары алтындай сөздерінің астарында шалқар ой, терең мағына, тұңғиық таным, өткенді таразылау, бүгінді байыптау, болашаққа алаңдау бар. Екінші – əр сөзге ыждағаттылықпен мəн беріп үңілген оқырман бұл кітаптың тəуелсіз елдің тұғырлы шежіресі жəне ел басқарудың озық үлгісі екендігіне көз жеткізеді.

Ўлы істер ўлы ойдан туады Жабал ЕРҒАЛИЕВ,

Парламент Сенатының депутаты, жазушы.

Ұлы істер ұлы ойдан туады! Елің де, сол еліңнің жасап жатқан ісі де ірі болу үшін Мемлекетіңнің басшысы да ойлы болуы керек əуелі. Ұлы даланы мекендеген қазақ халқы өз табиғатында ойшыл халық. «Ойнап сөйлесең де, ойлап сөйле», – дегенді айта білген халықтың ақылы мен парасаты да, ой өрісі мен ұстаным сабыры да биік болған ғой деп ойлайсың. Елбасының «Жылдар мен ойлар», «Времена и думы» атты қос кітабы қолға тиген сəтте оның «қазір бой жарыстырар заман емес, ой жарыстырар заман», – деген сөзі көңіл түкпірінде қайыра бір жаңғырып тұрғандай болды.

Туабітті киелі қасиетімен қазақ топырағында дүниеге келіп жəне де өз дəуірі өзіне лайықтап туғызған Адамзаттың ерекше, бөлек жаратылысының бір перзенті Нұрсұлтан Назарбаевтың көкірегіне сол Жаратқанның өзі түсірген шапағатты нұрымен де, жарық сəулесімен де, оның бойына артын ойлап, алдын болжап, болашағын кең піше алар қазыналы ақылы мен түпсіз терең ой, сарқылмайтын сабыр, тозбайтын төзім, жүйрік қиял, ешнəрсемен пар келмес парасат, қайырымы мол көңіл, кең де батыл жүрек, шешіле де төгіле сөйлер шешен тіл, əн салар күміс көмей, көз көре де алмасты да, құлақ ести де алмасты да, тап басып тани алар жүйрік қиял мен сезім құйып берген еді. Мына қос

Елін сїйген, елі сїйген Ерлан СЫДЫҚОВ,

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің ректоры.

Мемлекет іргетасының мыз ғымас беріктігі – ұлттық идеологиямен, ел сана-сезімінің тереңдігімен, өрлеуге бастаған өнегелі дəстүрлерімен, саф таза тілімен, намыс, рух, мүдде, білік тəрізді асқақ асыл қасиеттермен өлшенеді. Халық даналығына, оның сана-зердесіне, танымдық жүйесіне негізделген ұлттық мəдениет – мемлекет көркеюінің шарты. «Егер біз мемлекет болып тұрғымыз келсе, өзіміздің мемлекеттігімізді ұзақ уақытқа меңзеп құрғымыз келсе, онда ха лық руханиятының бастауларын түсін геніміз жөн. Қазақта мынандай мақал бар: «Жеті атасын білмейтін ер жетесіз, жеті ғасыр тарихын білмейтін ел жетесіз». Ел Президенті Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың «Жылдар мен ойлар» атты жаңа шығармасына арқау болған. Нұрсұлтан Əбішұлы өз ең бегінде Отан ды сүю, жер мен ел тағдыры,

тəуелсіздік, ел бірлігі, елдің ақыл-аузы, арқан-қазы ғындай зиялылар бірлігі, ұлттың тілі мен дəстүрі, тарих тағылымы, ұлтаралық келісім, ұлттық идея хақында келелі əңгіме қозғайды. Оның афоризмдеріне ойшылдық, сыршылдық, сұлулық тəн. Жан-жүйеңді толқытарлық, қан тамырыңды солқылдатарлық мынандай лала да сара лебіздерін миға жүгіртейік: • «Бұл дүниеде біздің бір ғана Отанымыз бар, ол – тəуелсіз Қазақстан».

• «Бүгінгі қазақ қауымына аса қажет нəрсе өзіміздің намыс шылдық дəстүрлерімізді дамыту».

• «Ел болу үшін ұлттық рух, ұлттық қасиет жəне ұлтқа деген сенім болу керек». Елбасының орасан əсерлі-мəнерлі, күйлі-қуатты ойлары намысыңды қайрайды, дүниетанымыңды тереңдетеді, рухыңды асқақтатады, тіліңді байытады. Астана тарихы – Елбасының ерен тұлғасын, қайраткерлік, саясаткерлік, санаткерлік іс-қимылдарын айқын сипаттайды. Астананың бас сəулеткері Нұр сұл тан Назарбаев жас шаһар дың

Үшінші – «Айтылған сөз – атылған оқ» дейді қазақ. Ел тізгінін ұстап отырған тұлғаның аузынан шыққан əр сөзді қалың ел қашанда қалт жібермей қадағалап отыратындығы өзінен өзі белгілі. Сондықтан Президент айтқан түйінді тұжырымдар мен берік байламдарды халық заң сөзіндей қабылдайды, оған сенеді жəне нəтиже күтеді. Өйткені, Елбасының мойнында ұлт тағдыры, мемлекет мүддесі, ұрпақ аманаты тұр. Осы бір ұлы парызды Президентіміздің аса кемеңгерлікпен терең сезінетіндігі жүрек тербейді: «Əлемдегі қазақтың бір ғана Отаны бар, ол – Тəуелсіз Қазақстан!», «Мен ешқашан мүмкін болмайтын мəселеге уəде берген емеспін, ал уəде берсем, қашанда орындаймын» дейді Елбасы. Тағы бір

архитектуралық, филосо фиялықэстетикалық тұжырымдамасын жасады. Жаһандық сəулет өнерінің жаңалықты құбылыстарына, үздік үлгілеріне жүгінді. Себебі, саяси-əлеуметтік, мəдени-экономикалық мəні өзгеше жаңа Елордаға лайық қайталанбас оюөрнектер, ұлттық нақыштар, сан алуан бояулармен құбылған бейнелі суреттер қажет еді. Елбасы Н.Ə.Назарбаев ел жүрегі – Астана жайында көкейкесті, жүрекжарды ойын былайша өрнектеп, гүлдендіріп жеткізеді: «Астанасына қарап елін таниды. Астанасының қайда орналасып, қалай өркендеп жатқанынан əр елдің өзінің өткені мен ертеңіне деген көзқарасын аңғарып, өзгелерге деген пейілін сезінеді. Сондықтан да Астана келбеті – ұлт келбеті. Мемлекет дидары. Халық мерейі. Күллі əлем атын енді жаттай бастаған жаңа Астана біздің жас мемлекетімізге деген назарды екі есе арттыра түсері сөзсіз. Оның біз жетпек биіктердей өрелі, біз орнатпақ қоғамдай тартымды болып, көркейіп, өсуі жолында күш-жігерді аямаймыз. Біздің

жаңа астананы, жаңа астананың бізді ұятқа қалдырмайтынына нық сенеміз». Мемлекет басшысы «Астананың абыройы – қазақ руханиятының абыройы», деп қадап айтады. «Тарихты тудырушы да, мемлекеттік биліктің бірден-бір бастау бұлағы да» дарқан көңілді халқын ғазиз жүрекпен, ілтипатты тілекпен сүйген Елбасы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың тұлғатану ға қатысты шежірелік дерек тері зейін аударады. Тарих сахнасындағы ұлы түркі дүниесінің атақты қолбасшылар, хандар, шешен-билер, баһадүрлер Тоқтамыс, Едіге, Тəуке, Абылай, Төле би, Қаздауысты Қазыбек би, Əйтеке би хақындағы ой өрімдері өне бойыңа асыл рух сыйлайды. Мысалы: «Абайдың сөзі – қазақтың бойтұмары». Тегінде, ұлттық идеологияның өзегі Абай ілімі болуға лайық. Əншіліктің, композиторлықтың, ақындықтың тізгінін мықтап ұстаған Елбасы тақпақтап, мақамдап, шешен-билерше тамылжытып нақ-нағымен, сапсабымен буырқанған от сезіммен сөйлейді: «Құдай қазаққа қырын қарамаған: пейіліне

кітап жəне де сондағы он бес тараулы сұңғыла ойлар Адамзаттың ерекше жаратылысы деуге лайық Елбасымыздың біз термелеген осы бір қасиеттерінің өзі де жəне сөзі де! Өткені қатал да қаһарлы, алды бұлдыр да болжаусыз көне тарихтың Нұрсұлтан Назарбаев жазған жəне де жазып келе жатқан жаңа беттері мен тараулары Елбасының өз тарихыңды таны, өз тіліңді біл, рухани байсың, заманыңнан кейін қалып қойма деген өсиетнамаларымен өріліп жатады. «Бұл дүниеде біздің бір ғана Отанымыз бар, ол – тəуелсіз Қазақстан» дегенді айта отырып, «Отаны жоқ адам – тамырсыз, тұрлаусыз қаңбақ сияқты» деген қасіреттің де бар екендігін, ел

сай етіп ұлан-ғайыр жер берген, асты-үстін толтырып кен берген, мейірбан, ақ көңіл, адал ел берген, жаны үшін малын, ары үшін жанын садаға ететін ер берген». «Сөздің ең ұлысы – тарих!» деп ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы мейлінше дөп, дəл айтқан. Ендеше, автор тереңдік пен сұлулықтан құйылған қанатты ой орамдарында төл тарих пен шежіреге байланысты байсалды ой-пікірлер толқындата туындатқан.

• «Өз тарихын сыйламаған өзін де сыйламайды».

• «Жалпы тарих тағылымының, атап айтқанда, мəдениет тарихы тағылымының халық жүрегінде жүргенде ғана мəні бар. Ал халық өз жадында аман қалуына пайдасына тиетінді ғана сақтайды».

• «Шежіре – халықпен біріктіруші, тұтастандырушы сипатта рөл атқаратын идеологиялық құрал».

• «Қазақтың бүкіл тарихы – бірігу тарихы, тұтастану тарихы». Негізінде, Елбасы арғы-бергі тарихымыздан қыруар мəліметтер, деректерді орайлы жарасыммен ойын безендіріп келтіріп отырады.

сөзінде. «Ел туралы жадағай ойлау да, халықтың тағдырымен ойнау да түбі жақсылыққа апармайды», деп ағынан жарылады. Ойланып қараңыздаршы, ағайын! Бүгінде қазақ өз алдына ел болып, өзгелермен терезесі тең болып, күллі əлемге қасқая қарап отырса, ол Елбасының сөзі мен ісінің əрқашан бір жерден шыққандығының арқасы. Нұрсұлтан Назарбаев ешқашан елге берген уəдесінен тайған да емес, ел тағдырыменен ойнаған да емес, қайта өз қолымен орнатып іргесін бекіткен жаңа Қазақстанның болашағын, халқының қамын, ұлтының тағдырын ойлағандықтан осындай аталы сөздерді айтып отыр. Ең бастысы – бұл кітапты əр қазақ, əрбір қазақстандық азамат басына жастап жатып оқуы керек. Сонда ел Президенті Назарбаевтың ғана емес, ұлт перзенті, Назарбаевтың да шынайы жан дүниесіне, адамдық болмысына терең бойлай алады. тəуелсіздігі – тəңірдің ұлы сыйынан айырылып қалмайық дегенді де еске салғандай болары бар. Жəне де Елбасының «Мен үшін елімді дамыған елдердің сапына тұрғызып, санатына қосудан үлкен мақсат жоқ» деген адал көңілі мен адал сөзіне иланамыз да, бүгінгі тəуелсіз де, дамыған жəне де өркені өсіп, көсегесі көгерген, əлемге танылған, Мəңгілік Ел болуды мұрат тұтқан Қазақ елін, көрген жұртты тамсандырып, əлемді таңғалдырған сол Қазақ елінің еңселі елордасы Астанасын он бес жылда-ақ сала алған ел мен Елбасының асқақ ойы мен арманды мақсатының орындалғандығына тəубе қыламыз. Осы күні елге есті сөз керек. Сол есті сөзді айта білер жəне елдің жайын да, жағдайын да Елбасыдай ойлайтын ер керек. Кітапты құрастырушылар осыны ойласа керек. Сол үшін де оларға алғыс айтамыз.

Бұл еңбектен елін сүйген, елі сүйген Елбасы тайға таңба басқандай ойын оқырманына ұғынықты, түсінікті, өрнекті, меруерттей мөлтілдетіп жеткізетіндігін көруге болады. Бұл орайда «Ырыс – ынтымаққа жолығады, дəулет – бірлікпен толығады». Яки: «Ұлттық сана ұлттық тілмен қалыптасады». «Даланың иісін», «домбыраның үнін» ардақтайтын Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың шығар машы лығында, даналық гүлдері нің бақшасында атабабалары мыздың ақыл-ой елегінен сұрып талып өткізілген бай өмірліктəжірибесінің, тарихи сана-зердесінің даналық топшылаулары, ұлттық-мəдени игіліктері жарқын көрініс тапқан. Оның: «Ақынның, шешеннің данагөй сөзі – халық үшін қашанда қастерлі, қашанда қасиетті» деген білімпаздықпен тоқылған ұлағатты, үлгілі ой-тұжырымы сөз өнеріне ынтызарлығын айқын көрсетеді. Президентіміз бір сөзінде «Адам мен адамды, халық пен халықты, ел мен елді жақындастырар ең берік дəнекер – мүдде бірлігі» деп еді. Мүддеміз – баянды, бірлігіміз – берік болғай!

Бетті ұйымдастырған Жақсыбай САМРАТ. Суреттерді түсірген Ерлан ОМАРОВ.

3

www.egemen.kz

4 шілде 2013 жыл

ЕЛ. ЕЛОРДА. ЕЛБАСЫ

Болашаєы жарќын шаћар Ербол ƏБДІРАХМАНОВ,

Қостанай облыстық əділет департаментінің басшысы.

Елордамызға биыл 15 жыл толады. Көз жүгіртіп қарасақ, ұзақ уақыт емес. Жеткен жетістіктерімізді тізіп айтсақ, жүректі мақтаныш кернейді. Елорда оңтүстіктегі Алматы қаласынан еліміздің қақ ортасы Ақмола қаласына ауыстырылады дегенде жұрт таңғалып əрі сене алмай қарағаны рас. Ол кезде тосылған адамдар астана ауыстыруды уақытпен өлшей алмады. Əрине, көзіміз үйренген Алматымыздан басқа, қаланы еліміздің астанасы ретінде елестете алмайтын едік. Елбасымыздың батыл шешімінің арқасында елордамызды да көшірдік, Астана атын естігенде елең ететін жағдайға жеткіздік. Астана қаласын көруге, көркін қызықтауға асық жандар көп, оның себебі де анық. Көз қы зығарлық ғимараттары мен аспандаған зəулім үйлері көздің жауын алады. Ол жаңаша қарқын алған құрылысымен ғана емес, соңғы технологиялар негізінде салынып жатқан гүлзарларымен

Елордада «Айналайын» отбасылық-демалыс қалашығы бой көтерді. Астаналықтар «Айналайын» қалашығында 6, 7, 8 шілде күндері спорттық жарыстарды, ұлттық салт-дəстүрлер мен концерттерді тамашалайды.

Отбасылыќ жарасым

сырттан келушілердің назарына ілініп, шетелдіктерді таңғалдыруда. Есілдің жағасында тотыдай таранған Астанамыз болашақта дүние жүзіндегі аты аңызға айналған əсем астаналар қатарынан ойып орын аларына жүректе берік сенім бар. Əр қазақстандық Астананы мақтан етеді. Қазір елордамыздың қақ төріндегі Назарбаев Университетін білмейтін жан жоқ. Бұл оқу ордасында дүние жүзінен мыңдаған студенттер білім алып жатыр. Астана күнін мемлекеттік мереке ретінде тойлаймыз. Бұл еліміз дамуының көрінісі, Тəуелсіздігіміздің символы тəрізді. Бір атаның балаларындай тату-тəтті тұрып жатқан барша қазақстандықтар бұл мерекені мақтанышпен айтып, жүрегімен сезінеді. Астанамыз – ел мақтанышы. Ол болашақта гүлденіп, көркейе түсетін болады. Астананы, Тəуелсіз Қазақстанды əлем танитын болады. Астанада өтетін EXPO-2017 көрмесі осының дəлелі. Гүлдене түс, Астана!

Астананың 15 жылдығын мерекелеу биылғы жылы отбасы жəне көше іс-шаралардың көптігімен ерекшеленуде. Көпшілік серуен, мерекелік шеру, отбасылық жəне балалар фестивалі – бұл кез келген астаналықтарға отбасымен, балаларымен жазғы каникулда көңілді демалатын мүмкіндіктер. «Айналайын» отбасылық-де малыс қалашығында əркім де қызықты ойынсауық құрып, көңіл көтере алады. Мұнда балдырғандармен қоса аталар мен əжелер де қатыса алады. Сүйікті қаламыздың 15 жылдық мерейтойында «Айналайын» қалашығы тамаша демалыс ұйымдастыруға толық мүмкіндік беретін бірден-бір орын. Жүргізушілер, аниматорлар мен бойшаң қуыршақтар, балалар мен ересектерге қызықты ойындар, байқаулар мен спорттық сайыстар ұсынады.

Арыстан ҚОЖАМҚҰЛОВ,

«Қуат жылу орталығы-3» МҚК-нің жұмысшысы.

Асқақ абыройымыздың А б й айға й ғындай болған Тəуелсіз қазақ елінің бас қаласы – Астана бүгінде əлемді тамсандырған, бейбітшілік пен татулықтың, ел бірлігінің нағыз ордасына айналғаны анық. 1998 жылы ЮНЕСКО-ның шешімі бойынша «Бейбітшілік қаласы» атағы мен арнайы медалін иеленген Астана қаласы күн сайын көркіне көрік қосуда. «Сулы-жасыл», «Нұр-Астана» мешіті, «Бəйтерек», «Хан Шатыр», «Ша быт» шығармашылық сарайы, «Бейбітшілік жəне келісім» сарайы, «Астана-Арена» стадионы бой түзеп, ел игілігіне айналды. Кешегі өткен замандарда атамекенін ақ найзаның ұшымен, ақ білектің күшімен қорғап өт кен халқымыз бүгінгі бейбіт бəсекеде де намысқа шаба білді. Жасампаздық

ҚОСТАНАЙ.

дегенімізбен, қазақ бұл өнерде өзағасынан озып бара жатқан сияқты. Оны қайбір жылы Өзбекстан Президенті Ислам Каримовтің өзі: «Мұндай Астана тұрғызуға аттың кəлласындай жүрек керек», деп растаған еді. ХХІ ғасырдың ақылды əрі əдемі қаласы ретінде бой көтерген қаламызды қай қонаққа да үлкен мақтанышпен көрсететін күнге де жеттік. Бұған да шүкір. Алғаш келген жылдары Ташкенттегі ата-анамыз бен туғантуысқан қоныс аударған жерімізге наразы болып, ер-тоқымын бауырына алып тулаған болатын. Бүгінгі Астананың 15 жылдығында олар да артынып-тартынып, көшінің басын елордасына қарай бағыттап отыр. Яғни, ордалы қалаға түпкілікті қоныс теппек. Астананың қазіргі қарқыны мен жарқын болашағы оларды өзіне тартты. Рахмет саған, үмітімнің шырағы болған Астана!

Əзиза ПЕРДƏЛІҚЫЗЫ, оралман.

Ќўлашын кеѕге жайєан Астана – менің өмірімде ерекше орны бар қала. Өзім Сырда туып, Сырда өскенмен елордаға қоныс аударамын деп еш ойлаған емеспін. 2007 жылы жүрегім сыр беріп, науқастанған соң бас қаладағы Кардиология ғылымизерттеу орталығында жатып емделдім. Осы орталықта жүрегіме Мейрамбек Аманұлы бас хирург Л.Пямен бірге операция жасады. Осы ақ халатты абзал жандарды əрқашан құрметпен атап жүремін. Кейін осындағы №4-ші емхананың участок дəрігерлерінің бақылауына алынып, жыл сайын солардың ем-домын алудамын. Қазіргі кезде жаңа, заманауи медициналық құрылғылар жеткілікті. Онымен білікті мамандар жұмыс жасайды. Сондай дəрігердің бірі Əлия Бердіқожаева. Ол адам жанының нағыз арашасысы, жүрек науқасының анықтаушы, «инженері». Қазір де мен сол кісіден кеңес алып отырамын. Бас қалада ойы азат, өз ісін жетік білетін мамандардың жұмыс істеуі – ел үшін үлкен абырой. Арқаның ерекше жанға шипа ауасы жүрегіме дем беріп, көңіліме көрік бітірді. Ақыры, мен де Астананың тұрғыны болуға бел байладым. Осы ойыма бүгінгі

таңда еш өкінбеймін. Астана – көз алдымда əсем, көркем қыздай құлпырып келеді. Бас қаланың ортасында тұрған «Бəйтерек» кешені еліміздің биіктеген белесін көрсетеді. Қаншама биік ғимараттар салынды. Əлі де салынып жатыр. Мұнда өте маңызды, елдік мəселелер шешілуде. Астана туралы айтқанда, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың есімін ерекше атап өткім келеді. Бас қаланың осындай көркем де алып шаһарға айналуына ол кісінің жасаған еңбегі өте үлкен. Азаттық алғаннан кейінгі жылдары еліміз ауыр қиындықты бастан кешті. Бірақ, елдің ертеңіне сенім ешқашан үзілген емес. Осындай тығырықтан Елбасы халқымызды алып шыға білді. Көркем де жаңа Астана тұрғызды. Бұл тарихтантарихқа жалғасатын құрмет деп білемін. Астанада балаларым да өз орнын тауып, еліміздің дамуына хал-қадерінше үлес қосып жатыр. Астана – бар қазақтың арманы, биік мұраты. Бүгінде мен де елорданың тұрғыны болғанымды мақтаныш етемін! Төребай КЕНЖЕБАЙ. АСТАНА.

Нияз ЖЫЛҚЫБАЕВ.

Елорда сенімді аќтады

Їмітімніѕ шыраєы Орталық Азияның астанасы іспетті болған Ташкентте бойжетіп аймақтағы қай қалаға да барған адамның көңілі қолаңсып, көп нəрсені дəт көрмесі белгілі. Жаңа мыңжылдықтың басында Арқа жеріне аяқ басқан біз де, азынаған жел мен ұйтқыған боранды көріп, үдеріп қалғанымыз рас. Бірақ, мұқым Алаштың астанасына айналып келе жатқан қаланың екпінді əрекеті мен жарқын болашағы үмітімнің шырағын жақты. Астананы айналдыра еккен қалың орман өсе келе желді тежеп, ауа райының дұрысталуына кепіл боларына сендік. Қала ішінде əсем ғимараттар ғана бой көтеріп қоймай, əр көше, əр бұры шы көгалдандырылып, əсем безендірілуі көңіл қошын табатын. Қазіргі Астананы аралап жүріп ғажайыпқа толы ғимараттарына қарап, көңіл қуанады. Хал қымыздың осынау ғаламат іске бел шеше кірісіп, болашақ үдесінен шыға білгенін мақтаныш көреміз. «Өзбек байыса, там салады»

Сондай-ақ, «Студент» саябағындағы бағдарлама «Спорт жəне мен» деген ұранмен өтеді: «Гүлнəр» ансамблі, «Астана» қуыр шақтар театрының театрландырылған ойын бағдарламасы, спорттық сайыстар, «Көңілді мəре», «Дəлел» таэквондо клубының каратэ көрсетілімдері, «R-V» қуыршақтар театрының театрландырылған-ойын бағдарламасы, «Фараб» əн-би ансамблінің кон церттік бағдарламалары өтпек. «Жерұйық» саябағында «Қазақ дастаны» бағдарламасы қойылады. Онда «Ақ маржан» студиясының солистері өнерлерін ортаға салып, №1 өнер мектебі мен «Шаңырақ» əжелер ансамблі «Бесікке салу» жəне «Тұсау кесер» сынды ұлттық салт-дəстүрлерді көрсетеді.

істерде жасқанбай, ата-баба аманатына адалдығын танытты. Өркениет көшіне еркін қосылған ұлт ретінде білімділік те, біліктілік те, білектілік те, жүректілік те көрсетіп, сын сағатта сыр бермеді халқымыз. Бүгінде Қазақ елін мойындаған, құрметтеген басқа мемлекет басшыларының қай-қайсысы да Астананы көшіру туралы шешімнің геосаяси, əлеуметтік-экономикалық, руханитарихи тұрғыдан алысты болжаған шешім болғанын айтуда. Қазақ елінің қақ жүрегінде тұрғандықтан да тоғыз жолдың торабына айналып, көздеген үдеден шыққан Астана осы мүмкіндіктерінің арқасында бүгінгі биікті ентікпей бағындырды. Сөйтіп, ол өзіне жүктелген тарихи міндеттерді ақтады. Ендігі жерде тəуелсіз еліміздің елдігі мен бірлігінің, жарқын болашағының кепілі болмақ. Оңтүстік Қазақстан облысы.

Елдіктіѕ басты белгісі Нұргүл БОТАНОВА,

Круглозерный психоневрологиялық мемлекеттікəлеуметтік мекемесінің жоғары санаттағы медбикесі.

Астана – əр ќазаќтыѕ жалєызы Тəшен ОРАЗБЕК,

Қызылорда индустриалдытехникалық колледжінің директоры.

Астанаға барған сайын тəуелсіз Қазақ елінің əлеуетін анық сезіп қайтамыз. Егемендіктің екі тізгін, бір шылбыры қолға тигенде Қазақстанның аяғынан тік тұрып кететініне сенгендердің саны аз еді. Күмəнмен қарағандар көп болды. Ал Астана осындай көзқарасты өзгертті. Бүгінде елордаға қарап өзге жұрт біздің мемлекеттің күш-қайратын, даму динамикасын байқайды. Біздің осындай жетістікке жылдам жетуіміздің сыры – Елбасының сындарлы саясатында жатқаны айқын. Президент халық көшін Астанаға қарай бұрғанда бұл шешімнің дұрыстығына сенбегендер болды. Алатаудың баурайынан, жер жəннаты Жетісудан бауырын көтеруге қиналып, Сарыарқаның сайын даласына баруға жүрексінгендер түрлі дəлел-дəйектерді алға тартып, бастаманың бұрыстығын дəлелдеп бағып еді. Дегенмен, уақыт шіркін қай істің болмасын дұрыс-бұрыстығын көзге көрсетеді ғой. Бүгінгі биігімізден қарап отырып, Елбасының Астананы көшіру, салу, қалыптастыру туралы бастамасы біздің мемлекет өміріндегі ең үлкен тарихи шешім

екенін көреміз. Өйткені, бүгінде Астана əлемнің бар өркениеті тоғысқан жер. Ер азаматқа парыз етілген үш нəрсе бар ғой: ұрпақ өсіру, үй салу, ағаш өсіру. Сонда ғана азамат қоғамның бір бөлшегі болып саналады, кірпіші болып қаланады. Дей тұрғанмен, осы мойынға артылған жауапкершілікті іске асыру үшін қаншама күш-қайрат шығындалады. Ал Елбасы үй емес, тұтастай қала салды. Астанадағы əрбір ғимарат, қаланың даму бағыты, өркениетті жолы Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың еңбегі екені елге аян. Елорданың айналасынан жасыл орман белдеуін жасатуы да бекер емес. Қыста ықтасын, жазда сая болатын орманның жақсылығын əлі талай ұрпақ көреді. Міне, əрқайсымыз бір отбасыны аяққа тұрғызуды ойласақ, Елбасы тұтас халықтың кемел келешегі үшін аянбай тер төгуде. Мұның барлығы мемлекеттің байлығын көрсету үшін жасалып жатқан жоқ. Бұл – Қазақстан халқының жарқын болашағы жолында атқарылып жатқан істер. Ақын Сабыр Адайдың: «Əр қазақ – менің жалғызым» деген сөзі бар. Осы тəмсілді: «Астана – əр қазақтың жалғызы» десе де жарасатындай. ҚЫЗЫЛОРДА.

Интернеттен алынған дерек көздеріне қарағанда, бүгінде дүние жүзінде 200-ден астам мемлекет бар екенін көреміз. Ендеше, əлемде соншама мемлекеттің астанасы бар деген сөз. Егер ой көзімен қарасақ жұмыр жердің бетінде жөні түзу астанаға жарымаған елдер де жеткілікті. Мақтан тұтуға тұратындай астанасы жоқ мемлекет тұрғындарының еңселері төмен, жүздері сынық келеді. Тіпті, мемлекеттің орталығы өмір сүруге ыңғайсыз жерде орналасқандықтан əрі басқа басар жері, шығар тауы болмағандықтан соның сүйінішін емес, күйінішін көріп жүрген əлем тұрғындары қаншама. Бұл жөнінен Қазақ елінің бағы да, бəсі де көптеген мемлекеттерден биік тұрғанын бағамдау қиын емес. Сарыарқаның сары даласынан ойып тұрып орын алған елордамыз бүгінде елдіктің басты белгісіндей көрінеді. Əрине, елдіктің кең жаһанға танылар тұстары аз емес. Соның ішінде асқақ та айбынды, келбетті де көрікті

Жасай бер, мəѕгі бас ќала Əлия БАЕКИНА, ұстаз.

Астана мен үшін ерекше ыстық. Біріншіден, 70-жылдары осында менің ең қымбат та қимас күндерім өтті. Орта мектепті бітіргеннен кейін арман қуып, Целиноград пединститутының физика-математика факультетіне құжат тапсырдым. Бағым жанып, студент

атанғандағы қуанышым əлі күнге дейін есімнен кетпейді. Екіншіден, механика техникумында оқитын болашақ шаңырақ иесі – Азатпен танысқанымды, екеуміздің қол ұстасып келешекке бірге аттанған сəтті қалай ғана ұмытармын! Елге дипломды маман ретінде оралып, қызметке беріле кіріскен күндердің бірінде ел астанасы Сарыарқаның қақ төрінен орын

алады екен деген сүйінші хабар желдей есіп жетіп, жүрегім жарыла қуанғандардың бірімін. Енді, міне, Елбасымыздың қазақ халқының болашағын тереңнен, əріден ойластырған сұңғыла саясатына тəнті болып отырған жайымыз бар. Астана жайлы əңгіме қозғалса, елең ете түсемін. Балауса бал шақтарым өткен кезең мен қазіргі уақытты салыстыра қарасам, жер мен көктей

астананың жөні де, жолы да айрықша, бөлек болса керек-ті. Əлемдік кеңістікте Астана тұрғызып, оның қиындығы мен ауыртпалығын қабағын шытпай көтерген, осы арқылы есімі ел-жұрттың жүрегінде сақталып қалған тарихи тұлғалар онша көп те емес. Орыс халқы Мəскеу бірден тұрғызылған жоқ деп орынды айтқандай мемлекеттің астанасын тұрғызу сиқыршының таяғындай бір сəттік құбылыс емес. Тіпті, бұған тұтас ғасырларға татитындай уақыт кетуі мүмкін. Ал аз уақыттың ішінде осыншама мол іс атқару айтуға ғана жеңіл. Бұған қаншама көрегенділік пен төзімділік, күш-қайрат пен жігер, аса ауқымды ойлау жүйесі керек десеңізші? Адам таңғаларлықтай осындай қасиеттердің бəрі өз халқының адал ұлы Нұрсұлтан Назарбаевтың бойынан табылғаны қандай ғанибет! Қайталанбас келбеті бар Елордамыз Астананың бас сəулетшісі Елбасының өзі екені барша қазақстандықтар үшін мақтаныш. Өркендеп, өсе бер, айшықты Астана! Елдің бағы үшін жүз жасаңыз, қадірлі Нұр-аға! Батыс Қазақстан облысы.

айырмасы бірден аңғарылады. Ол кездері бүгінгідей ғасырлық ғаламат құрылыстар өңіміз түгіл түсімізге енбейтін.Талай рет жолым түсті. Əр барған сайын жыл құсындай сағынып қауышамын. Баекиндер əулеті түгелге жуық елордада тұратындықтан, жаныма жақындығын тіпті сезінгендей боламын. Ұлымды ұяға, қызымды қияға қондырдым. Олар да Астана десе, елегізіп тұрады.

Сарыарқа төсінен қиян шеттегі елді мекенде өмір сүріп жатсақ та, тілеуіміз де, тілегіміз де халқымыздың амандығы. Өзге мемлекеттердің астанасынан бір мысқал кем емес елордамыз гүлденіп, түрленіп, тоты құстай құлпырып, мəңгі жасай бергей дегіміз келеді. Солтүстік Қазақстан облысы, Жамбыл ауданы, Орталық ауылы.

Бетті дайындаған Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ, Суреттерді түсірген Ерлан ОМАРОВ, «Егемен Қазақстан».

4

www.egemen.kz

4 шілде 2013 жыл

Партияаралыќ ынтымаќтастыќтыѕ жаѕа кґкжиегі

 Сараптама Қазіргідей аумалы-төкпелі заманда барша жұрттың көкейін 2050 жылы əлемде қандай энергетика басымдыққа ие болады деген күпті сауал тесіп тұрғаны кəміл. «2050 перспективасы» зерттеуінің төртінші бөлімінде сарапшылар «Əлемдік тəртіп жəне энергетика» тақырыбында осы мəселені тереңірек қозғауға ұмтылады. Яғни, күн тəртібінен түспейтін мəселенің мəнісі мен астарын ашпақ мақсатында Халықаралық сараптама қоғамдастығы да бұдан тыс қалмай, энергетика саласының болашағына үңіліп зерттеу жүргізді. Ақыр-соңында олардың салмақтап түйіндеген пікір-байламы тіпті де біркелкі болмай шықты.

орасан зор артықшылыққа қол жеткізеді. Энергетикалық саланы əртараптандыру еліміздің экономикасын сенімді сақтандыруға айналады. Саладағы қандай да бір жаһандық ықтимал төңкерістердің келеңсіз салдарынан берік қорғайды. «Қазақстан-2050» Стратегиясына сəйкес ғасыр ортасына қарай елімізде энергияның баламалы жəне жаңартылатын түрлері энергия тұтыну бойынша бүкіл жиынтығының

Кеше «Нұр Отан» халықтық-демократиялық партиясы Төрағасының бірінші орынбасары Бауыржан Байбек ҚПК бюро мүшесі, ҚПК ОП Ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі Чжао Лэцзи басқарған Қытай коммунистік партиясының делегациясымен кездесті.

Тўєыры биік, ќуаты зор

Ќазаќстанныѕ ќарышты ќадамы Марат АҚҚҰЛ,

«Егемен Қазақстан».

Мəселен, зерттеуге қатысушылардың жартысына жуығы көмірсутегі мен атом энергетикасының бəсін алға тартып, энергетикалық перспективаларды бағалауға келгенде керітартпа көзқарас танытты. Ал зерттеушілердің көпшілігі келешектің негізін энергияның жаңартылатын баламалы көздерімен тығыз байланыстырады. Өйткені, олар тұтынушы елдерге сырттан жеткізушілердің энергиясына тəуелді болуды төмендетіп, энергия өндіру барысында экологиялық қауіпсіздіктің деңгейін көтеруге едəуір мүмкіндік береді. Сауалдамаға жауап қайтарушылардың келесі бөлігі арадағы 40 жылдан кейін де əлемдегі басты жүйені құрайтын пішінді дөп басып айта алмайтындығына көндіргісі келеді. Дегенмен, орта мерзімді перспективада энергияның барлық түрі – ескісі мен жаңасы да əлбетте қатысады, осылайша энергетикалық ресурстарды жан-жақты дамыту жалғаса береді. Жаһандық энергетикалық модельдің проблемасымен əлемдегі көптеген өзгерістер дің векторы да тығыз байланысты. «Жаңа əлемдік тəртіптің орнауымен бірге шектеулі табиғи ресурстардың проблемасын еңсеруге байланысты бола ма?» деген сұраққа Халықаралық сараптама қоғамдастығы қарама-қайшы жауап қайтарды. Зерттеуге қатысушылардың пікірі де таразы басына тең түсті. Жаңа əлемдік тəртіп пен шектеулі табиғи ресурстар проблемаларын шешу арасындағы байланыс көмірсутегі ресурстарынан энергияның қолжетімді баламалы көздерінің туындауына орай экономика тəуелділігінің төмендеуі жағдайында күш теңгерімі де өзгеретіндігі тұспалданған. Мұндай болжамды дамушы мемлекеттер мен бұрынғы кеңестік елдердің сарапшылары білдіріп отыр. Дамыған елдердің білгірлері алдымен жаңа əлемдік тəртіптің орнауы жəне табиғи ресурстар тапшылығының проблемасын шешудің аражігін анықтап алуды құп көреді. Олардың айтуына қарағанда, əлгі екі үрдістің бір-біріне еш қатысы жоқ екен. Адамзат кез келген əлемдік тəртіп жағдайында да табиғи ресурстар тапшылығының тығырығынан жол тауып шыға алады. Ал жаңа жаһандық тəртіп қазіргі тұрпатынан тым ерекшеленіп кете алмайтындығы жəне анық. Энергияның қолжетімді баламалы көздерінің туындауына байланысты эконо миканың көмірсутегі ресурстарына тəуелділігі төмендейді. Ол өз кезегінде геосаясаттағы күштер теңгерімінің өзгеруіне ықпал ететін болады. Сөйтіп, 2050 жылға дейін энергетикада төңкерістің (революцияның) болу ықтималдығы мүлдем байқалмайды, əйтсе де əлем эволюциялық жолмен мұнай жəне газ өндіруші елдердің көмірсутегі импортынан бас тартуға қарай жылжып келеді. Көмірсутегі импортынан бас тарту дегеніміз (біртіндеп болса да) қазіргі таңдағы əлемдік тəртіптің

айтарлықтай өзгеруіне əкеліп соқтыратынын көрсетеді. Егер де мұнай экспорттаушы елдер қазірден бастап өздерінің шикізаттан кейінгі перспективаларына қам жасамаса, онда олар болашақта опық жеп қалулары əбден кəдік. Бүгінгі таңда əлемдегі мұнай өндіруші 20 елдің рейтингтік тізімінде Сауд Арабиясы, Ресей, АҚШ, Иран, Қытай, Канада, Біріккен Араб Əмірліктері, Мексика, Кувейт, Ирак, Бразилия, Нигерия, Венесуэла, Еуропалық одақ, Норвегия, Алжир, Ангола, Қазақстан, Катар, Ұлыбритания, Əзербайжан (кемуі бойынша) тұр. Энергетикалық вектордың ауысуы кезіндегі экспорттаушы елдердің перспективасын бағалағанда БРИКС құрамына кіретін Ресейдің ахуалы ойдағыдай. Оның мəнісі мынада. Ресей ежелден өзгелерге энергия тасымалдайтын ел болып саналады. Соның арқасында экспортын үдетіп, əсіресе, Қытай бағытына «қара алтыны» мен «көгілдір отынын» толас сыз тоғытады. Осылайша Қытай мемлекеті Ресей үшін ең тиімді əріптес болып тұрғаны ақиқат. Бұған қоса, Ресей өзіндік бəсекелестік артықшылығымен де ерекшеленеді. Атап айтқанда, мұнда КСРОдан қалған мол мұра бойынша іргелі ғылым мен жоғары деңгейдегі білім қалыптасқан. Бұрынғы кеңестік кеңістіктен кейінгі мұнай өндіруші елдер арасынан Əзербайжан мен Қазақстанның қазіргі қарқыны үлгі етуге тұрады. Əсіресе, Қазақстанның шоқтығы биік, қуаты зор. Қарыштап алға басуы кімді болса қызықтыратыны сөзсіз. Еліміздің өте тиімді географиялық орналасу жағдайы өркендеу өрісіне негіз қалады. Сонымен бірге, экономиканы əртараптандыруға, индустрияландыруға жəне халықтың білім деңгейінің өсуіне бағытталған Үкіметтің дəйекті де ұзақ мерзімді стратегиясы ұдайы ілгерілеуге мүмкіндік берді. Əлемдік энергетикалық теңгерімдегі кез келген «төңкеріс» кезінде дамушы елдер үшін мына бір жағдаят бұлжымас қағидат ретінде сақталады. Ол – экономиканы əртараптандыру. Соның нəтижесінде құбылмалы əлемде болатын қиындықты еңсеріп, өркендеуге қажет мүмкіндіктер көкжиегі ашылады. Міне, əңгіменің де түптөркіні осы. Бүгінгі таңда бұл көмірсутегі шикізатының меншікті қорына ие елдерге өте-мөте қажет, яғни көкейкесті екеніне шүбə жоқ. Қазақстан басшылығының дəйекті əрі ұзақ мерзімді стратегиясы экономиканы əртараптандыру мен индустрияландыруға жəне халықтың білім деңгейін көтеруге бағытталған. Елбасы «жасыл энергетиканы» дамыту міндетін алдымызға көрегендікпен қойып, «Жасыл көпір» халықаралық ұйымын құруды, сондайақ Алматының төңірегіндегі серіктес төрт қаланың базасында Green4 жобасын жүзеге асыруды ұсынды. Атап айтқанда, ол Астанадағы алдағы болатын ЭКСПО-2017 көрмесіне бағдарланған. Елордада ғылым мен техниканың ең үздік əлемдік жетістіктері таныстырылады. Ал оның болашақта республикамызға тигізер пайдасы шаш-етектен болып,

кемінде жартысын құрайды. Халықаралық бəсекелестік күшейген тұста алды-артыңа қарап қамданбасаң, дұрыс бағыт таңдамасаң, тақырға отырып шаң қауып қалуың да оп-оңай нəрсе. Міне, осы ретте, 2013-2050 жылдарға аяқ басу кезеңінде қай мемлекеттің бəсекедегі бəсі өзгенің мысын басады деген түйткілді мəселе барлық елдің мазасын алып тұрғаны рас. Бұған да зер салған сарапшылар ең жаңа технологияларға ие жəне де білім беру жүйесін əбден жетілдірген елдердің топ жарып, жұлдызы жарқырайтынына көз жеткізіпті. Мұндай фактор əуелі ұлттың бəсекеге қабілеттілігі өресінің өте биік екенін нақты айқындайды. Енді мемлекеттік басқарудың тиімділігі турасында сөз қозғаудың кезегі келген сыңайлы. Тарқатып айтар болсақ, алдымыздан ұзақ мерзімді мемлекеттік жоспарлау, бəсекелестікті қолдаудағы мемлекеттің күшті рөлі жəне ұлттық элитаның жауапкершілігі тəрізді мəні жоғары мəселелер шығар еді. Жаһандық технологиялық үрдісте лайықты орын алып, оны баянды ету үшін ұзақ мерзімді мемлекеттік жоспарлау қажеттілігі де қылаң береді. Мұндайда жүйе құраушы ұлттық элитаға ерекше назар аудару ұмыт қалмауы тиіс. Технологияның серпінді жетістігіне жету мен адам капиталын дамытуға мемлекет тарапынан жан-жақты қолдау қажет. Сонда ғана бəсекелестіктің бағы жанып, ірі бизнестің жолы ашылады. Бизнесті ойдағыдай жүргізу үшін инфрақұрылым құруға қолғабыс жасау да абзал іс. Таяудағы онжылдықтар перспективасында мемлекеттің бəсекелестікке қабілеттілігін көтеруге ішкі саяси тұрақтылық пен табиғи-шикізат қорының айтарлықтай болуы да əсерін тигізеді. Төрткүл дүниеге төбеден тесіліп қарап, əмірін жүргізіп отырған алпауыт мемлекеттер (мəселен, G20 құрамына кіретін) 2050 жылға дейін уақыт көкжиегінен көрінбей, қалың шаңның арасында салпақтап қалуы да ғажап емес. Жарысқа жарамайтындар тізімін АҚШ бастап, содан соң Франция қоштап, одан əрі Ұлыбритания, Италия, Ресей жəне Жапония аяқтайтындығы қазірдің өзінде анықталып отыр. Айдаһар іспеттес Қытайдың да жағдайы мүшкілденуі мүмкін. Сауалдама жүргізгендер Аспанасты еліне бар болғаны 15%-ға жуық дауыс беріпті. Бұл нені көрсетеді. Аузын айға білеген елдердің келешектегі дəрменсіздігін көрсетеді. Ал əзірге онша «көзге түспей елеусіз жүрген» елдер осы ғасырдың ортасында əлемдік бəсекеде ойып тұрып орын алып, орасан зор жетістікке қол жеткізетіні бұлтсыз күнгі найзағайды елестетеді.

2050 жылы толайым табыстың белесіне Иран, Вьетнам, Нигерия жəне Малайзия тəрізді елдер шығатыны мəлім болды. Бұл биікке Қазақстан да көтеріліп, көк туымызды желбіретпек. Айтпақшы, бұл дəрежеге бұрынғы кеңестік елдердің бірде-біреуі үміттеніп, дəмелене алмайды екен. Өйткені, олардың қауқары жетпейді.

Суретті түсірген Ерлан ОМАРОВ.

Сарапшылар, сонымен қатар, Пəкстанның, Польшаның, Колумбияның, Венесуэланың жəне Тайландтың талайды таңдандыратын болашағына үлкен үміт артады. Ұлыбританиядағы Credit Agricole корпоративтік жəне инвестициялық банкінің бас талдаушысы Андрей Галушка Қазақстанға қатысты жылы пікір білдіріп, жоғары білікті жұмыс күшіне жəне табиғи ресурстарға, оның ішінде мұнай мен газға бай екендігін атап көрсетеді. Ал Ресейдегі Экономика жоғары мектебі шығыстану бөлімшесінің меңгерушісі Алексей Маслов болашақта «қазақстандық ренессанстың» жарқырап көрінетіндігіне күмəн келтірмейді. Табиғи ресурстардың немесе демографиялық əлеуеттің маңызын дараландырудың қажеті шамалы. Мысалы, мұнай-газ ресурстары Түркіменстанға осы тақылеттес артықшылықты əпермеді. Өйткені, бұл ел дамудың жабық үлгісін таңдап, Солтүстік Корея тəрізді тіршілік кешті. Ал Өзбекстанның демографиялық əлеуеті болса, елді өңірлік көшбасшы ете алмады. Себебі, бұл елдің еңбекке қабілетті халқының едəуір бөлігі бүгінгі таңда шетел кезіп нəпақаларын тауып жүрген жайлары бар. Мемлекеттің жетістігі – бұл алдымен мемлекеттік басқарудың тиімділігінде. Міне, сондықтан да Қазақстан болашақтағы жаңа көшбасшылар тізіміне кіріп отыр. Елбасының сындарлы саясатының арқасында мемлекетіміз дамудың даңғыл жолына түсті. Бəсекелестік қабілеттілігін одан əрі дамытып, білім беру мен денсаулық сақтау саласын жетілдіруге жұмсалатын қаржы көлемін үстемелеп арттыру үстінде. Елімізде əлеуметтікбағдарлы қоғам құрудың негізі қаланды. Халықтың денсаулығын жақсарту ісінде айтарлықтай оң өзгеріске қол жеткізілді. Денсаулық сақтау саласының тиімділігін арттыруға байланысты қыруар жұмыс атқарылды. Салаға тиісті реформалар жүргізіліп, соның нəтижесінде соңғы бес жыл ішінде ана өлімі 3 есеге жуық төмендеп, туу көрсеткіші 1,5 есеге артты. Елімізде білім беруді дамыту бойынша мемлекеттік бағдарлама жүзеге асырылуда. Отанымызда мемлекеттік басқарудың кəсібилігі мен тиімділігін арттыру үшін əлемдік танымал мамандарды тарту тетігі іске қосылған. Қазақстанда бұрынғы кеңестік кеңістік елдері арасында бірінші болып мемлекеттік қызметке конкурстық іріктеу енгізілді. «А» басқарушылық корпусының басқарушылық кадр резервін қалыптастыруды жəне құруды Кадр саясаты жөніндегі ұлттық комиссия жүзеге асырады. Мемлекеттік қызмет реформалары аясында «А» корпусы резервіне талапкерлердің арнайы тестілеуден өтіп, оның жария болуы қоғамда оң пікір туғызды. Бұл жүйе мемлекеттік қызметті бағалауды жолға қойып, ол енді сарапшылардың жəне азаматтық қоғам өкілдерінің қатысуымен тұрақты өткізілмек. Дін мен мемлекеттің қатынасы туралы мəселе де күн тəртібінен түспек емес.

«2013-2050 жылдарға аяқ басу кезеңінде сіздің көзқарасыңыз бойынша қандай тұрпаттағы мемлекет тиімді болады?» деген сауалға санаулы сарапшылар ғана (2%) діни тұрпаттағы мемлекет қана тиімді болады деп жауап қайтарыпты. Сауалдамаға қатысушылардың көпшілігі (60%) зайырлы мемлекет таңдау керектігіне тоқталған. Жаһандық бəсекелестікте жеңіске тек ықпалдасу арқылы ғана қол жеткізіледі. Дамудың басты негізі – еңбек ресурстарының ұтқырлығына да байланысты. Ұлттың экономикалық жетістігін əсте көшіріп пайдалануға болмайды. Жаңа ұлттық ортаға дараланған жалпы қағидатты қолданғанда ғана оң нəтижелерге жетуге болатыны расталып отыр. Сондықтан да қазіргі кезде қоғам өміріндегі рухани реттеуіштерден біржола бас тарту тұйыққа тірелуге əкеліп соғады. Бұл мəселеге əрдайым байыптылықпен қарап, дұрыс шешім таңдау қажет. Еліміз алдағы кезде де зайырлы сипатты ұстанып, барлық конфессиялардың құқықтарын құрметтейді. Тіл саясаты шеберлікпен жүргізіліп, нəтижесінде шəкірттер қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерінде білім алады. Ұлтаралық келісім мен тату-тəтті тіршілік сақталып, халқымыз бейбіт өмір кешуде. Сайып келгенде, мұның бəрі біздің баға жетпес байлығымыз. «Қазақстан-2050» Стратегиясы халқымызға жаңа тыныс ашты. Тарихи құжат тағдыр-талайымызды да құрметтеуге жетеледі. Елбасы жүргізіп отырған сындарлы саясаттың арқасында мемлекетіміз өркендеп, биіктерден көріне беретіні хақ.

Кездесу барысында партияаралық əріптестік мəселелері талқы ланды. Б.Байбек Қытай мен Қазақстанның дəстүрлі ынтымақтастығын ерекше атап, оған екі халықтың достығы мен екі партия көшбасшыларының сенімді қарымқатынасы негіз болғандығын атап өтті. Бүгінде Қазақстан мен Қытай арасындағы 20 жылдан бер гі екіжақты дипломатиялық қарым-қатынас стратегиялық серіктестіктің жаңа деңгейіне көтерілді. «Нұр Отан» жəне Қытай Коммунистік партияларының ынтымақтастығын одан əрі нығайту мен тереңдету екі ел арасындағы тату көршілік байланысты дамытуда маңызды рөл атқаратын болады. Қытай Коммунистік партиясы делегациясының жоғары деңгейі «Нұр Отан» партиясымен əріптестікке қытайлықтардың аса мəн беретіндігін дəлелдесе керек», – деді Б.Байбек. Сонымен қатар, кездесуде

«Нұр Отан» ХДП жаңғырту бойынша жүзеге асырылып жатқан тұста Қытай Коммунистік партиясының мамандарды даярлау жəне ішкіпартиялық жұмысты жетілдіру мəселелеріне қатысты тəжірибесіне қызығушылық танытатындығы аталды. Түстен кейін Қытай Коммунистік партиясының делегациясы Назарбаев Университетінде жастармен кездесіп, «Нұр Отан» ХДП Астана филиалының жұмысымен танысты. Қазақстан мен Қытай арасында партияаралық ынтымақтастық қарқынды дамуда. 2010 жылдың қыр күйек айында Қазақстанға ҚКП ОК саяси бюро мүшесі Лю Юн шань келген болатын. 2011 жылдың мамырында «Нұр Отан» жəне Қытай Коммунистік партиясы арасында 2012-2014 жылдарға арналған əріптестік хаттамасына қол қойылды. «Егемен-ақпарат».

Жылы шырайлы жїздесу

Астана қаласының əкімі, «Нұр Отан» ХДП Астана қалалық филиалының төрағасы Иманғали Тасмағамбетов кеше ҚКП ОК Ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі, ҚКП Хатшылығының мүшесі əрі ҚКП ОК Бюросының мүшесі Чжао Лэцзи бастаған Қытай Коммунистік партиясының делегациясымен кездесті. Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан».

«Нұр Отан» АҚФ-да өткен кездесуге «Нұр Отан» ХДП хатшысы Ерлан Қарин мен Қытай Халық Республикасының Қазақстан Республикасындағы елшісі Ли Чжоу қатысты. Қала əкімі қытайлық делегацияға қалалық филиалдың жұмысын жан-жақты əңгімелеп берді. Қазіргі таңда қалалық филиалдың құрамында 6 ұйым бар. Соның үшеуі қаланың əкімшіліктік аудандарында: Алматы, Есіл жəне Сарыарқада құрылған. Бүгінде қалалық филиал құрамына 322 бастауыш партиялық ұйымдар қамтылып отыр. Сондай-ақ, əкім Астана ның жетістіктеріне де тоқтала кетті. И.Тасмағамбетовтің мəліметіне қарағанда, 15 жылдың ішінде өңірлік жалпы өнім көлемі 50 есеге дейін өскен. Яғни, осы уақыт аралығында ол 300 миллионнан 16 миллиард долларға дейін артқан. Жалпы, елордаға салынған инвестицияның өзі 27 миллиард доллар шамасында екен. Осы ретте

қала əкімі ЭКСПО-2017 көрмесін Астанада өткізуге ҚХР жағының қолдауы болғанына ризашылығын жеткізді. Қазіргі таңда қалада қытайлық капиталдың қатысуымен 152 кəсіпорын жұмыс істеуде. Үстіміздегі жылдың жарты жылында тауар айналымы 4 миллиард долларды құрағаны да көлденең тартылды. Жалпы, қытайлық капиталдың қатысуымен Қазақстанда 3 мыңнан астам бірлескен кəсіпорын құрылыпты. Елімізге тартылған қытайлық инвестицияның көлемі 18 миллиард долларға жеткен. ҚКП ОК Ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі, ҚКП Хатшылығының мүшесі əрі ҚКП ОК Бюросының мүшесі Чжао Лэцзи өз кезегінде жылы қабылдаулар мен ұйымдастырушылық жұмыстар үшін ризашылығын жеткізді. Мəртебелі мейман Астанаға сапарынан терең əсер алғандығын да ортаға салды. Жалпы, ҚХР Компартиясының өкілдері Астананың бірқатар көрікті жерлерін аралағандарын да айта кету керек.

Вьетнамдыќ мейманмен кездесті

Конституциялық Кеңес төрағасы Игорь Роговтың Вьетнам Ұлттық жиналысы төрағасының орынбасары, Вьетнам Коммунистік партиясы Орталық комитетінің мүшесі Уонг Чу Льюмен кездесуі болып өтті.

Жоғары мəртебелі мейманды қарсы ала отырып, И. Рогов соң ғы жылдары Қазақстан мен Вьетнамның сауда-экономикалық, əлеуметтік-гуманитарлық, ғылыми-техникалық, мəдени жəне өзге де салалардағы өзара қарым-қатынасы серпінді дамып отырғанын атап өтті. Байланыстар екіжақты да, көпжақты ынтымақтастық шеңберінде тереңдей түсуде. Қазақстан мен Вьетнамның мемлекеттік органдары арасында, атап айтқанда, заңгерлік құрылымдары арасында конституциялық заңдылықты, адамның жəне азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етуге бағытталған өзара тығыз əріптестік қатынас орнаған. Əңгімені жалғастыра келе,

Конституциялық Кеңес басшысы Вьетнаммен ынтымақтастықты одан əрі дамыту Қазақстанда мемлекеттік сыртқы саясаттың басым бағыттарының бірі ретінде қарастырылатынын атап өтті. Кездесу барысында тараптар Қазақстан мен Вьетнамның ұлттық құқықтық жүйесін жаңғырту мəселелері төңірегіндегі ынтымақтастықтың жай-күйі мен болашағы жайлы пікір алмасты. Конституциялық Кеңестің Төрағасы өзінің сұхбаттасын сондай-ақ Конституциялық Кеңестің Негізгі Заң үстемдігін қамтамасыз ету жолындағы қызметі туралы хабардар етті, деп хабарлады Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің баспасөз қызметі.

Əріптеспен əѕгіме

Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты Төрағасының орынбасары Александр Судьин Вьетнам Ұлттық жиналысы төрағасының орынбасары Уонг Чу Льюмен кездесті, деп хабарлады Парламент Сенатының баспасөз қызметі.

Кездесудің негізгі мақсаты – екі ел арасындағы парламентаралық ынтымақтастықты нығайту жəне заң шығару мəселелерін талқылау болды. «Парламентаралық байланыстар екіжақты саяси үнқатысудың маңызды құрамы болып табылады. Екі елдің заң шығару органдары арасындағы байланыстар мен тəжірибе алмасуды нығайту қажет», деп атап өтті А.Судьин. Ол сондай-ақ сыбайлас жемқорлықпен күрес, халықтың əл-ауқатын көтеру, елдің экономикалық өміріндегі нарықтық қатынастарды реттеуге бағытталған тиімді заңнамалық актілерді əзірлеу мен

іске асыру жөніндегі вьетнамдық əріптестердің тəжірибесіне қазақстандық депутаттар назар аударып отырғанын жеткізді. Уонг Чу Лью өз кезегінде екі елдің арасында дипломатиялық қатынастар орнаған 21 жылда əріптестік байланысты одан əрі ілгерілету үшін берік негіз қаланғанын атап өте келіп, екі ел парламентшілерінің арасындағы ынтымақтастықты белсенділендіру жайында айтты. Кездесу барысында жүздесушілер экономикалық жəне мəденигуманитарлық саладағы екіжақты ынтымақтастық мəселелерін талқылады.

Мемлекеттік хатшы Марат Тəжиннің қатысуымен өткен алқалы жиында Қазақстанның ұлттық тарихын тереңнен зерделеп-зерттеу мəселелері қаралып, оны дамытудың нақты бағыттары айқындалғаны мəлім. Ең бастысы, осының негізінде ұлттың шынайы да шыншыл тарихи санасын қалыптастыру міндеттері алға тартылды. Əлбетте, бұл міндеттен «тарихты күрекпен жазатын» археологтар да шет қалмақ емес. Біз соған орай Əлкей Марғұлан атындағы Археология институтының бас директоры, Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, тарих ғылымдарының докторы Бауыржан БАЙТАНАЕВҚА жолығып, əңгімелескен едік.

Археологиялыќ мўра – ел ќазынасы – Бауыржан Əбішұлы, ғасырлар бойғы тарихы жүйеленіп, қатталмаған қазақ едік. Одан КСРО құрамындағы бодандық кезінде жазылған тарихымызға қып-қызыл саясат араласты. Ал енді тəуелсіз Қазақстанның артықтыртықтан ада ақиқат тарихы қалай жазылуда?

– Біздің Ə.Х.Марғұлан атын дағы Археология институты – Тəуел сіздігіміздің құрдасы. Ол еліміздегі археология ғылымын басты үйлестіруші ретінде жиырма жылдан астам уақыт жолды лайықты жүріп өтті. Əрине, Тəуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы қиыншылықтар археология ғылымы қалыптасуының алғашқы кезеңіне кері əсер етпей қоймады. Бұрынғы ғылыми байланыстар жоғалып, одақтас республикалардың кітапханаларында, мұрағаттар қор ларында жұмыс істеу қиындады. Далалық археологиялық жұмыстарды қаржыландыру құрдымға кетті. Бірақ оның есесіне Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығы археологиялық топтарымен өзара жаңа қарым-қатынас негізі қаланып, жаңа мүмкіндіктер мен жаңа ғылыми байланыстар пайда болды. Тоқсаныншы жылдардың өтпелі кезеңіндегі қаржылық қиындықтарға қарамастан Оңтүстік Қазақстан кешенді археологиялық экспедициясы, Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы, Жетісу кешенді археологиялық экспедициясы, Батыс жəне Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан жəне Сарыарқа археологиялық экспедициялары қыруар жұмыстар атқарды.

2004 жылы Қазақстан археологиясы өз дамуының жаңа кезеңіне аяқ басты. Себебі, елімізде бүкіл əлемде теңдесі жоқ «Мəдени мұра» бағдарламасы іске қосылды. Бағдарламаның алғашқы кезеңі 2004-2006 жж. іске асты, екінші кезеңі 2007-2009 жж., үшінші кезеңі 2010 жылдан 2012 жылға дейін жүргізілді. Осы жұмыстар нəтижесінде тас дəуірінен соңғы орта ғасырға дейінгі кезеңді қамтитын қыруар археологиялық материал жинақталды. Ал бұл материалдарды ғылыми тұрғыдан байыптап ұғыну үшін, зердеге сіңіру үшін алда бірнеше онжылдықтар керек болары сөзсіз. Осылайша, Тəуелсіздік кезіндегі Қазақстан археологиясы қалыптасу жолынан абыроймен өтті. Археология саласы алғашқы бейімделу кезеңінен тұрақтылық кезеңіне жетіп, Елбасымыз бастаған «Мəдени мұра» бағдарламасы аясында бүгінде кемел дəрежеге көтерілген, шығармашылық ізденіс үстінде деп айта аламыз.

– «Қазақстан-2050» Страте гиясында ел тарихын тереңнен зерттеу міндеті қойылған еді. Олай болса, бүгінгі күннің өзекті тақырыптары қандай деп білесіз?

– Соның негізгілерін атасақ, қазақ ұлтының этногенезі мəселесі, ғасырлар қойнауында жатқан тарихи жəдігерлерді ашу, шет елдердегі мұрағаттар мен ғылыми орталықтарда қазақ тарихына қатысты зерттеулер жүргізу деп кете береді. Бүгінгі зерттеліп жатқан мəселелер Қазақстан археология ғылымының негізгі іргелі зерттеу бағыттарына əбден сай келеді. Олар мыналар: тас дəуірінде Қазақстан аумағында алғашқы қауымдық адамдардың таралып орналасуы, антропогенез мəселелерін жетілдіріп дамыту; археологиялық деректер бойынша қазақ этногенезін зерттеу; көшпенділікті, ежелгі жəне орта ғасырдағы кенттену, көшпелі жəне отырықшы тайпалардың өзара байланысын зерттеу; археология, ежелгі өнер жəне сəулет өнері ескерткіштерін зерттеу. Соның ішінде Еуразия тарихында маңызды рөл атқарған ірі этностардың бірі – түркі халықтарының ғылыми тарихын жазу келелі міндеттердің қатарына кіреді.

– Бұған дейін қазақтың ұлттық тарихын бұрмалау да орын алды емес пе?

– Шынында да, ХV ғасырдағы Қазақ хандығы кезеңіне дейінгі тарихымыздың қазақ ұлтына тікелей қатысы жоқ деген пікірлер қалыптасқаны рас. Ендігі жерде тарихымыздың хронологиялық кеңістігін кеңейту үшін археологтар еліміздің барлық аймақтарында зерттеулер жүргізуі тиіс. Қазақтың ұлттық тарихын ашу, ондағы ақтаңдақтарды аршу, оның ішінде қазақ халқының этногенезін терең зерттеу үшін бірінші кезекте салааралық ғылыми жұмыстарды нығайтуымыз қажет. Мысалы, антропология ғылымы дұрыс жолға қойылмай отыр. Өйткені, Қазақстанда антрополог мамандар даярлайтын оқу орны да, осы жұмысты алға бастыратын антрополог мамандар да жоқтың қасы. Сол себепті жоғары оқу орындарымен бірлесе отырып антропологиялық зертханалар ашу, білікті мамандар даярлау – маңызды

5

www.egemen.kz

4 шілде 2013 жыл

мəселелердің бірі. Тек антропология ғылымы аясында ғана біз қазақ халқының этногенезін толық қамтып зерттей аламыз. Ол үшін қазақ археологтары тапқан кранеологиялық материалдар жеткілікті дер едім.

– Сіз бір сөзіңізде қазіргі қазақ стандық археология ғылымының бір түйткілі ретінде артефактылардың уақытын айқындау саласындағы олқылықтарды атап көрсеткеніңіз есімде.

– Иə, қазір əлемдік археология ғылымы жəдігерлердің уақытын табиғи ғылым жолымен белгілеу орайында алға озып кетті. АҚШ, Германия, Англия, Жапония жəне басқа көптеген дамыған елдердің зертханалары түрлі əдістемелер мен технологияларды қолдана отырып, археологиялық заттардың жасын үлкен дəлдікпен анықтауда. Кеңес кезінде Қазақстан мұндай проблемалардан аулақ тұрды. Себебі, табиғи-ғылыми əдістермен уақытты айқындайтын зертханалар Ресейдің үлкен қалаларында болды. Олар Кеңес Одағы тарағаннан кейін де сонда қалып қойды. Бір айтатын жайт, қазір елімізде табиғи-ғылыми əдістермен артефактылар уақытын айқындау жөнінде зерттеулер жүргізе алатын осызамандық бірегей де қымбат жабдықтар жоқ деп айта алмаймыз. Солар Алматы, Қарағанды, Өскемен жəне Шымкент қалаларындағы ғылыми-зерттеу институттары мен университеттерінің бірқатар зертханаларында тұр. Бірақ, бір өкініштісі, осы зертханаларда аталмыш ғылым саласы бойынша тиісті əдістемелермен жұмыс істейтін мамандар жоқ. Ендеше, Қазақстанда археологиялық уақытты айқындау жөніндегі зертханалар құру əбден толғағы жеткен мəселе. Бұл ретте біз Орталық Азия өңірінде көшбасшы болғанымыз жөн емес пе. Ол үшін өз мамандарымызды жəдігерлердің уақытын белгілеу жөніндегі əдістемелерді үйрену үшін шетелдерге тағылымдамаға жіберуіміз қажет. Сөйтіп, əлемдік тəжірибе негізіндегі өз əдістерімізді əзірлеуіміз керек.

– Ал енді бізде тарихи-мəдени мұралар нысандарын сақтау мен пайдалану жайы қалай болып отыр?

– Археологиялық ескерткіштер Қазақстанның туристік кластерін қалыптастырудың негізі болып табылады. Бұл өз кезегінде археологияның ашық аспан астындағы ескерткіштерін дұрыс консервациялау мен музейлендіруге тікелей байланысты. Тарих пен мəдениет ескерткіштерін туризмнің тартымды нысандарына айналдырмайынша, ол жерлерде тиісті инфрақұрылым жасамайынша туризмді əсте дамыта алмайтынымызды түсінетін мезгіл жетті. Əрине, қиыншылықтар жетерлік. Қазақстанның археологиялық ескерткіштерін музейлендіруге климат жағдайлары кедергі келтіруде. Сондай-ақ, негізінен кəдімгі сазбалшықтан тұратын құрылыс материалдарын консервациялаудың күрделілігі де өз алдына.

– Бұл орайда да кілтипандар ең əуелі білікті кадрлардың жоқтығына тіреліп тұрған жоқ па?

– Оныңыз рас. Мұражайшы-реставраторлардың, сəулетші-реставраторлардың жəне қажетті əдістеменің жоқтығы көптеген игілікті іске қолбайлау болуда. Сондықтан, археологиялық консервация, реставрация, музейлендіру жəне тиісті реставрациялық жұмыстар əдістемесін зерттеу салалары бойынша мамандар даярлайтын оқу-əдістемелік мекемелер құрған дұрыс деп санаймыз. Бұл үшін шетелдік таңдаулы ғылыми мекемелер мен музейлерге өз мамандарымызды оқуға жібергеніміз жөн. Олар сол жерлерден археологиялық нысандарды консервациялау, қалпына келтіру жəне музейлендіру əдістемесі орайында əлемдік тəжірибемен танысып, білімбілігі молығып келер еді.

– Елімізде ұлан-ғайыр аумақта жыл сайын көптеген археологиялық

ескерткіштер жойылып жатады деген деректер жөнінде не айтар едіңіз?

– Əлбетте, Қазақстан экономикасының қарқынды өсуі, тəуелсіздік кезеңіндегі орасан зор құрылыстар, жердің халық шаруашылығы мақсатында игерілуі тарихи-мəдени мұра ескерткіштерін сақтауға байланысты проблемаларды тудыруда. Бұл келеңсіздіктер, ең алдымен, негізінен Қазақстан Республикасының «Тарихи-мəдени мұраны қорғау жəне пайдалану туралы» Заңының жекелеген адамдар тарапынан орындалмауы, солардың жайбарақаттығы мен немқұрайдылығы салдарынан орын алуда. 2007 жылы аталмыш заңға түзету еңгізіліп, онда жер телімі бөлінгенге дейін ол арада тарихи-мəдени мұраның бар-жоғын анықтау керектігі айтылған болатын. Алайда, жер-жерде заң сақтала бермейді. Өңірлерде археология ескерткіштері маңындағы аумақпен қоса, алдын ала зерттеу жүргізілмей жеке меншікке беріп жіберілген немесе құрылыс кезінде жойылып кеткен мысалдар көптеп саналады. Міне, осыған өкілетті органдарымыздың жол беретіні өкінішті. Оның үстіне Қазақстанда «қара археология» жұмыстарының да нақты айғақтары жоқ емес. Мысалы, киім нақыштары тəуелсіз Қазақстанның рəміздеріне енген атақты «Алтын адам» табылған Есік қорғаны министрліктің салалық бағдарламасы аясында емес, археологиялық апаттық қорғау жұмыстары шеңберінде зерттелді. Археология институтының мамандары жақында ғана ашқан екі жаңалық жайында да осыны айтуға болады. Оңтүстік Қазақстан облысының Сайрам ауданында, құрылысын археологтар тоқтатқан сауда орталығының орнында орта ғасырлық күміс теңгелер мен алтын бұйымдардың екі көмбесі табылды. Теңге көмбесі Қазақстан археологиясының күллі тарихындағы ең ірі қазынаға жатады. Онда 2600-ден астам айрықша сирек күміс теңгелер бар болып шықты. Осынау көмбені зерттеу ортағасырлық Қазақстанның өндірістік-экономикалық қатынастары тарихына қатысты бірқатар толғамды сұрақтарға тиянақты жауап береді. Алтын бұйымдар көмбесінің көркемдік құндылығы аса жоғары. Бұл орта ғасырлық қалашықтағы ескерткіштің нақтылы мəдени қабатынан тапқан археологтардың тұңғыш олжасы болуымен де құнды. Əрине, екінші жаңалық – Шығыс Қазақстан облысындағы обалардың бірінен табылған Үржар ханшайымы. Бұл – текті əулеттен шыққан жас əйелдің қаңқа сүйегі. Тас сағанада гранит тақталардың астында сақталған. Осынау олжалардың құндылығы сол, олар сонау ықылым замандардан бүгінгі күнге алғашқы қалпында, қол тимеген күйінде жетіп отыр. Бұл жəдігерлер бізге ежелгі жəне ортағасырлық Қазақстандағы этномəдени үдерістерді дəйектеп зерттеуге мүмкіндік берері анық. Аталмыш олжалар болашақта Астанада салынып жатқан Ұлттық мұражайдан лайықты орнын алады деп үміттенеміз.

– Сонда осы айтқандарыңыздан шығатын қорытынды қандай болмақ?

– Барымызды бағалай білейік деймін. Қазақ жері археологиялық құндылықтарға аса бай. Олай болса, Қазақстанның қолданбалы археологиясы ең алдымен, өз күш-жігерін құрылыс немесе жерді шаруашылық мақсатта игеру кезінде толық жойылу қаупі төнген, қирап, құрып бара жатқан ескерткіштерді зерттеуге бағытталуы тиіс. Қазақстан тарихшылары жер-жерде археология ескерткіштерін қорғау жөніндегі өкілетті органдар өкілдерімен бірлесе отырып, мəдени мұрамызды сақтау орайында жан-жақты қажыр-қайраттарын аямауы тиіс деп есептеймін. Республикадағы бас мекеме ретінде Ə.Марғұлан атындағы Археология институтының міндеті бұл ретте үйлестірушілік һəм ұсыныс айтушылық рөл атқаруға саяды. Арнайы заңнамалық негіз жасап алмайынша тарихи-мəдени мұраны қорғау мəселелерін түпкілікті шешу мүмкін емес. Сондықтан, қазіргі уақытта елімізде «Археологиялық мұра туралы» арнайы заң қабылдау қажеттігі туып отырғаны əмбеге аян. Мұндай заңдар Молдова, Украина, Өзбекстан сияқты бұрынғы кеңестік республикалар мен Балтық елдерінде табысты жүзеге асуда. Осындай заң біздің елімізде де қабылданар болса, археологиялық мұрамызды – асыл қазынамызды болашаққа апаруға, өткендегі көптеген тарихи ақиқаттарды ашуға, сөйтіп, халқымыздың шыншыл тарихи санасын қалыптастыруға даңғыл жол ашылар еді.

– Əңгімеңізге рахмет. Əңгімелескен Қорғанбек АМАНЖОЛ, «Егемен Қазақстан».

 Өнер – Аға, аманбысыз, сізді сыбызғышы Асан деп те атайды. Жалпы, осы көне аспаптарда ойнауға деген құштарлық қалай басталды?

– 1978 жылдары Ақсуатқа Семейден келген өнерпаздардан көріп қалдым. Қыштан жасалған сыбызғы екен. Қолқалап сұрап, алып қалдым. Осы күнге дейін өзіммен бірге жүр. Содан, 2000-жылдары Кереку жаққа көшіп келгенде Бексұлтан Нұржан деген жігіттің қамыстан жасалған сыбызғыда ойнап жүргенін көрдім. Өз бетімше көне аспаптарда үйренуге талпындым. Бір құдірет солай қарай тарта берді. Сыбызғы деген 3-4 ойықты үрмелі аспап. Ойықтардан түрлі дыбыс əуендері туады. Сыбызғы күйлері əдетте қос дауысты болып келеді. Бір дауыс аспаптан шықса, екінші дыбыс орындаушының көмекей дыбысынан пайда болады. Осы екі дыбысты қатар орындай алсаң ғана сыбызғыда ойнай аласың. Дыбыс шығаратын тесік үшеу ғана,

айтысы шақырылады. Сонымен бірге, «Жігіттің сұлтаны», «Наурыз аруы», «Тазша бала», «Шаңырақ сыны» жас отбасылар сайысы, «Енелер мен келіндер» сыны, «Студенттік көктем», «Ертіс толқыны» атты би ұжымдарының сайысы, «Шаңырақ көктемі» театр ұжымдарының фестивалі, «Нартəуекел», «Əй, жарайсың!» сайыстары көрермендер асыға күтетін мəдени мерекелерге айналды. Облыста өтетін барлық мəдени шараларға қатысамыз, жыл сайын «Асыл мұра» бағдарламасы бойынша облыстың ауыл-аудандарын аралап концерт береміз. Көркемдік жетекшіміз Ризолла Садықов, ал, мен музыкалық жетекшісімін. 2003 жылы Чуваш Республикасында өткен «Родники Привольжя» атты халықаралық фестиваліне қатысып лауреат атандық.

2008 жылы Жамбыл қаласында өткен «Жібек жолы» халықаралық халық музыкасы мен фольклорлы ансамбльдер фестиваліне қатысып, «Алтын тайлақ»

шет-шетіне соғылады да қайта серпіліп дыбысқа айналады. Дыбыстың естілуі ауа толқынының күшімен шығады, əрі орындаушының тынысы кең, еркін болуы керек.

– Сіз сазсырнай, сыбызғыны, шаңқобызды үнемі өзіңізбен бірге алып жүресіз бе?

– Иə. Ерлердің қолсөмкесінде сазсырнай, сыбызғы, шаңқобыз жүреді деп кім ойлайды қазір?. Сазсырнай-саздан жасалған үні ашық, нəзік үрлемелі аспап. Отырарда қазба жұмыстары кезінде табылған көне аспап қой. Ой келеді, ой келтіреді, құлаққа əуен, уіл жеткізеді. Шаңқобыз да темірден немесе күмістен жасалған сүйір тілшесі бар көне аспап қой. Шаңқобыз басқа атаулармен өзге түркі халықтарда кездеседі. Ағаш шаңқобыздан ағашқа бекітілген жіпті тербеу арқылы дыбыс шығарылады.

– Сіз əнші Роза Рымбаевамен бірге оқыпсыз ғой?

– 1976 жылдары Семейдегі Мұқан Төлебаев атындағы музыка училищесінде оқыдым. Баян сыныбын бітірдім.

ы ш ы є з ы б ы С «Шаңырақ сазы» фольклорлық-этнографиялық ансамблінің музыкалық жетекшісі, көне-сазды ұлттық аспаптарда ойнайтын Асан ƏБДІКƏРІМҰЛЫМЕН əңгіме-дүкен құрған едік.

ойнаған кезде олар саусақтың ұшымен ашылып-жабылып тұрады.

– Екінің біріне ойнау қиын болар?

– Əрине. Екінші қолымен, қажет болған кезде түтіктін, төменгі жағындағы сопақша ойықты жабасың. Түтіктің аузын жоғарғы тіске тақайды да жоғарғы ерін мен тілге тигізеді. Бұған ерекше жаттығу керек. Өйткені, дыбыстың өзгеруі түтіктегі ойыққа жəне үрлеуге байланысты.Сыбызғының дыбысы түтіктің ұзындығына, ойықтардың саны мен орналасуында тұр.Үш ойықтың əрқайсысынан бес-бестен қосымша дыбыс шығады. Бұдан сыбызғы жиырма түрлі дыбыс шығара алуы мүмкін. Тынысты дұрыс меңгеру, тербеліс, үрлеу тəсілі жағынан сыбызғы флейтаға ұқсас.

– Айырмашылығы бар ма?

– Флейташы ауа толқынын ернімен бағыттаса, ал сыбызғышы тілімен бағыттайды.

– Сыбызғыны қолдан жасап алуға бола ма?

– Оны жасауға көп уақыт керек емес. Шеберлер 10-15 минутта-ақ жасап береді. Ұзындығы 500-700 мм, қурай немесе кəдімгі қамыс кесіп алынады. Үш-төрт жерін тесіп ояды. Бірінші ойық түтіктің ұшынан ойылады. Келесі ойықтың аралығы бір-бірінен төрт елі қашықтықта тарлау алынады. Ал, енді сыбызғыны көптеп жасап шығару үшін көлемі стандартты түрде болатын түтіктерді өндіретін өндіріс орны қажет шығар. Ойықтардың белгілі бір бірыңғай жүйесі сонда ғана қолға алынады. Күйші ойнаған кезде дыбыстың тазалығын ерінді қимылдату арқылы реттейді. Ауа толқыны жақсырақ таралуы үшін түтіктің кең үшын сүйірлейді. Ал, дауыс жақсы шығуы үшін ойнар алдында сыбызғының ішін сулайды. Қамыстан, темірден, сүйектен, ағаштан да жасап алады. Өзім сыбызғыны Қытайдан алдырдым. Олар бамбук ағашынан жасайды екен. Қамыстан жасалғаны да бар, кезек-кезек ойнаймын. Бірінен кейін бірін қолыма алып, қазақ əндерінен попурри-қосынды əндер орындап та жүрмін – Қурайдан жасау керек пе?

– Сыбызғыны қурайдан көп жасап шығару мүмкін емес, өйткені, қурай сыбызғының ішкі қуысы біркелкі емес. Жез түтіктен, əрине, бірқалыпты етіп жасауға болар.

– Домбыр ам ен ор ын далатын күйлер сыбызғыда тартыла ма?

– Əлбетте. Мысалы, «Балбырауын», «Сарыарқа» сияқты, басқа да күйлерді орындаймын. Бұрынырақта сыбызғыда орындалған көптеген күйлер домбырашылардың репертуарында сақталып қалды. Сыбызғымен орындалатын күйлер өте əуезді, жаның шымырлап кетеді.Сыбызғының күйлерін домбырамен қосылып орындаған. Домбыраны сыбызғыда тартылатын күйдің ыңғайына келтіріп бұрауын өзгертіп алады. Осы дəстүрдің жалғасуын бүгінде шертпе күйдің шебері – Секен Тұрысбековтің «Балауса» күйінен көре аламыз. Бұл күй домбыра мен сыбызғыда орындалатын тамаша құбылыс.

– Облыстағы өзіңіз құрған «Шаңы рақ сазы» фольклорлық-этнографиялық ансамблі туралы айтып берсеңіз.

– Ансамбль 2003 жылы құрылды. Облыс орталығындағы «Шаңырақ» деп аталатын мəдени-сауық шығармашылық үйінде халыққа мəдени-рухани қызмет көрсетіп келеміз. Кереку өңірі өнер қонған ел ғой, Естай, Майра, Жаяу Мұса, Иса Байзақовтар əн салған жер. Орталықта бізден басқа «Пламя» вокалды «халық» ансамблі, «Томирис» би тобы, «Жас қанат» эстрада студиясы, «Ақындар мектебі», «Жыршы, жырау, термешілер» үйірмесі, «Шаңырақ» би студиясы, «Нартұлға» қоғамы «Ақ босаға» қыз-келіншектер клубы, «Замандас» студент жастар клубы бар. Жыл сайын «Көне ғасыр күмбірі» атты өңірлік жыршы термешілер, əнші Майра атындағы дəстүрлі əншілер, Рүстембек Омаров атындағы күйші-домбырашылардың сайысы өткізіледі. Жергілікті ақындар «Наурыз айтысқа», «Жас дəурен» оқушылар айтысы, «Жекпе-жек» ақындар

«Күміс тайлақ» жүлделерін жеңіп алдық. Репертуарымыз – халық əн-күйлерінен құралған, этнографиялық-фольклорлық деп аталуы содан, көне аспаптардан шыққан көне үндер, өткен ғасырлардан сыр шертетін күмбір-Дайрабайдың күйі «Дайрабай», Сүгірдің күйі «Ыңғайтоқ», Ықыластың «Жезкиік», Бердіқұловтың «Қуаныш күйі», Раздықтың күйі «Аңшының зары», «Көзімнің мөлдірінай», «Ой көк», «Баянауыл вальсі» сияқты басқа да халық əн-күйлері орындалады.

– Шаңқобыз, сырнай, сазсырнай, асатаяқ, жетіген мен сыбызғының үндеріне не жетеді дейсіз ғой? Кейде жаныңды жабырқатып, өткеннің күңгірі құлағыңа келетіндей. Үні көмескілене бастаған бұл аспаптарды қазіргі ұрпақтардың білуі қажет. Оны жеткізуші біздер. Өз халқының өткенін жеткізетін бұл көне аспаптардан рухани қуат алады. Кішкентай немерем Нұрсұлтан сыбызғы, сазсырнайыма қызығып қарап, қазірден қолына ала бастағаны қуантады.. Атадан балаға жалғасқан мирас өнер деген осы. Қызым Гүлдана қобыз сыныбын бітірді. Бұл аспаптардың өмір көшінен қалмай, жоғалмай – қазіргі заманға жеткеніне тəуба. Сыбызғының шығуына орай Алтай қазақтары арасында, Ертіс өзенінің бойындағы ауылдар жиі айта беретін аңыздар сақталған. Сыбызғы біздің қазақтан басқа түркі халықтарында, мы салы башқұрттарда, тува, моңғол, ойрат-қалмақтарда саз аспабы саналады. Шаңқобыз да сондай бурят, қалмақ, моңғол халықтарында да кең таралған. Моңғолиядағы қазақтардың ішінде күні бүгінге дейін сыбызғы ойнайтындар көп көрінеді. Ансамбльде қылқобыз, саз сырнайда Əсем Ахметова, қобызда Гүлназ Базарханова, ал жетігенде Сəуле Биқожа сияқты өнерлі қыздар ойнайды. Сыбызғы мен шаңқобызды, сыбызғы мен жетігенді, сыбызғы мен қылқобызды біріктіріп, сыбызғы-шертер, сыбызғы-қамыс сырнай, сыбызғы-үскірікті қосып көруге де болар.

– Яғни, орындаушылық өнердің жаңадан қызықты түрлерін табуға, өзгеше түрде түрлендіруге болады дейсіз ғой?

– Домбыра мен қобыз оркестрге қосылған соң-ақ тез дамып, жетіле түседі. Репертуар да күрделілене береді. Сыбызғы ойнауды үйренгісі келетін өнерпаз одан майда, қоңыр, əрі ашық дыбыс шығара білу керек. Ойнаған кезінде түтіктің кең жағындағы тесігін үстіңгі тіске тигізеді. Жоғарғы ерін ауаны сыртқа шығармай тісті жауып тұрады. Тілдің үшын түтікке тигізгенде онымен жоғарғы тістердің арасында саңылау қалады. Осы саңылауға келген ауа толқыны түтіктің

Сыбызғыға əкелген бір құдірет-күш деп айттым ғой, əйтеуір, тегін емес. Қазір де баян тартамын. Біздің ұжымдағы əжелеріміз мен сүйемелдейтін баянмен əн шырқайды. Иə, Розамен бірге оқыдық. Нəзік келген, шынашақтай қара қыз, өте пысық, еңбекқор еді. Еркелеп, күліп-ойнап жүретін. Жас кезінен дауыс диапазоны өте кең, əуелете салған əні бəрімізді тамсандыратын. 2001 жылы жаз айында Роза Павлодарға гастрольдік сапармен келгенде кездестік. Композитор Əсет Бейсеуовтің «Алтыным» деген əнін əзірлеп, сахнада бірге орындадық. Жəне де Роза «Шаңырақ сазы» ансамблінің сүйемелдеуімен бірнеше əн шырқады.

– Қазір əн жазып жүрсіз бе?

– 1989 жылы Семей жаққа, Ақсуатқа белгілі композитор Əсет Бейсеуов ағамыз келді. Ауылдарды аралады. Пианино жоқ. Сырнай тартып жүрген мені қасына алды. Ол кісі «Алтыным», «Мұңайма», «Армандастар», «Сырласу вальсі» əндерін орындады. Ақсуатта шығармашылық кешін өткізді, халық көп жиналды. Пианино тартып, өзі қосылып, əн айтады. Сол жолы Əсет аға ақын Серік Тұрғынбек екеуі «Ақсуат арулары» атты əн шығарды. Ол Ақсуатта айтылып жүр. Композитордың шығармашылық кешінде мен «Əкем-əнім» атты əнімді орындадым. Ол кісі батасын берген еді. Осы уақытқа дейін 50-ге тарта əн жазыппын. Олардың арасында Əбдірахман Асылбеков, Қуандық Шаңғытбаев жəне жергілікті ақындардың өлеңдеріне жазылған дүниелер бар.

– Əнші Майраның əндерін нотаға түсірген екенсіз...

– Бұл Майра апамыздың «Өкшесі кебісімнің айнала жез» жəне «Толқыма» деген əндері. Бірде марқұм, өнер зерттеушісі Айтжан Бəделхан ағамыз үнтаспаға жазылған осы екі əнді əкеліп, тыңдатты. Біріншісі «Толқыма» – Байғабыл Жылқыбаевтың, ал «Өкшесі кебісімнің айнала жез» əні Құралай Шəймерденованың орындауында жазып алыныпты. Сөйтіп, осы екі əнді нотаға түсірдім. Айтжан аға да Майра Уəлиқызының «Майра» əнінің екінші түрі де болған еді. Əндер нотасымен Айтжан ағаның «Майра» атты кітабында жарық көрді.

– Рахмет əңгімеңізге.

– Айтпақшы, 2007 жылы «Егеменнің» арқасында екі бөлмелі пəтер алдым. Өнер адамы үй-күйсіз жүр деп мақала жазып едіңіз ғой. Ел газетіне, сол кездегі облыс əкімі Қайрат Нұрпейісовке алғысым шексіз. Əңгімелескен Фарида БЫҚАЙ, «Егемен Қазақстан».

ПАВЛОДАР.

6

www.egemen.kz

4 шілде 2013 жыл

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУ «ХXI ғасырда инновация үдерістің синониміне айналды, сондықтан өзгерістерге, жаңашылдыққа тез бейімделетіндер табысқа қол жеткізеді. Қазақстанның əр өңірі, экономиканың əр саласы жан-жақты жұмыс жүргізулері əрі ең перспективалы жəне іске асырылатын жобаларды ұсынулары тиіс. Өткен жылдарда болмаған, бірақ енді 20 жылдан кейін болатын дүниелердің бəрін бағамдау керек, яғни енді 20 жылдан кейін қандай салалар болатынын жоспарлау қажет. Біз күш-жігерімізді үдемелі инновацияға жұмсаймыз». Н.НАЗАРБАЕВ. («Нұр Отан» ХДП-ның ХІІІ съезінде сөйлеген сөзінен).

Маќсатымыз – жаћандыќ технология жаѕалыќтарын жедел игеру Еліміз инновациялық даму бағытына барынша басымдық беріп, айрықша назар аударып отыр. Əрине, аз ғана тəуелсіз тарихы бар Қазақстан үшін əлемнің озық технологиялы мемлекеттерімен теңесуі оңай емес. Алайда заман ағымы, уақыт желісі ешкімге қарайламайды, бəріне талап бірдей. Сондықтан да, инновациялық жобаларды жолға қойып, бағытымызды осы салаға бұруға елімізде аз күш жұмсалып жатқан жоқ. Бұл орайда Елбасының «жаңа технологиялық толқын жалына жармасып, теңдессіз инновациялар жасау барлық елдің қолынан келе бермейді. Біз осыны жете түсінуге тиіспіз. Сондықтан біз өте шынайы, барынша прагматикалық стратегия құрғанымыз жөн. Біз шығыны көп емес зерттеулер мен əзірлемелерге ден қоюға тиіспіз» деген сөзі еске оралады. Сондай-ақ, Президент Н.Назарбаев өзінің «2050» Стратегиясында «бізге елімізге қажетті технологиялар трансферті мен оларды қолдану үшін мамандарды оқыту керек. ЭКСПО-2017 бұл процеске серпін беріп, бізге болашақтың энергиясын дамыту үшін жаңа технологияларды таңдап алуға көмектесуі тиіс» деуі де тегін емес. Əрине, біз – жас ұлтпыз жəне инновацияны игеру біздің қолымыздан келеді. Біз ауқымды халықаралық ғылыми-зерттеу жобаларына əбден-ақ белсене қатыса аламыз. Бұл бізге ғалымдарымыздың күш-жігерін шетелдік ғылыми-зерттеушілік қоғамдастықпен стратегиялық инновациялық бағыттар бойынша ықпалдастыруға мүмкіндік береді. Біздің мақсатымыз – жаһандық технологиялық төңкерістің бөлшегіне

Инновация – жаѕашылдыќ

Сырт көз – сыншы... Джордж БОНАС,

Өңірлік жəне халықаралық зерттеулер мен қолдау орталығының басқарушы директоры (Грекия):

Бүгінде «инновация» термині көп қолданылып, жиі жазылып, айтылып жүр. Себебі, қазіргі заманның барлық саласы осы ұғыммен тікелей байланысты. Қай салада да қазір инновациялық даму, нанотехнология аса маңызды.

«Инновация» негізінен ағылшын тілінен аударғанда «жаңалық енгізу, жаңашылдық» деген ұғымды білдіреді екен. Жаңа өндірістік процесті, өнімді немесе қызметті игеру, нақтырақ айтқанда, жаңалықты инвестициялау деген мағына береді. Яғни, бұ рын болмаған жаңалық, қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттан дырудың жаңа əдісі деген түсініктеменің жиынтығына саяды. Жаңа практикалық əдісті тарату жəне қолдануды құрудың кешендік үрдісі немесе ғылыми-техникалық шешімнің, ұсыныстардың, жаңа идеялардың тəжірибеге енуі, іске асырылуы жəне де соңында қолданылуы. Осы жаңашылдық, жаңғыру қазіргі таңда экономикалық дамудың басты тетігіне айналып отыр. Оның бір мысалы ретінде елімізде жүзеге асырылып жатқан Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын айтар едік. Иə, шынымен-ақ, жаңартылған жағдайдағы өндірістік аппараттар, озық технологиялар, өндірістің жо ғары ғылыми-техникалық деңгейі, экономиканың шикізат

– Қазақстан зерттеу нəтижелерін пайдаланумен ғылымды, технологиялар мен инновацияларды дамытуға инвестиция салуды көздейтін нақты əрекеттер жасауда. Бұл бағыттағы саясатты, құрылымды жəне бағдарламаларды дамыту – өнеркəсіптік сектордың зерттеу нəтижелерін пайдалануға ынталандырады. Сонымен қатар, Қазақстанда жоғары білім секторын инновациялық тұрғыдан дамытуға мемлекет тарапынан қолдау көрсетіліп жатқандығына көз жеткіздім. Бұл аталған шаралардың барлығы инновациялар бағытына серпін береді жəне оң ықпалға ие деп ойлаймын.

өндіруге ғана емес, ғылыми негіздегі инновациялық жүйеге құрылуы – əлем дік рыноктың өзгер мелі құбылысына тəуелді болмауға, бəсекеге төтеп беруге мүм кіндік береді. Осыған байланысты нарықтық экономика кезеңіндегі бəсекелестікте инновация өнімнің өзіндік құнын азайту, инвестициялар ағымын арттыру, өнім өндірушінің имиджін қалыптастыру жəне жаңа рыноктарды бағындырудағы аса тиімді əрі таптырмас құралға айналуда. Осыны жете түсінген Қазақстан Индустриялық-инновациялық дамуы ның 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясын қабылдаған еді. Бағдарламаның мақсаты – шикізат бағытынан қол үзуге ықпал ететін экономика салаларын əртараптандыру жолымен өндірістің тұрақты дамуына қол жеткізу болды. Міне, бүгінде осы бағдарламаның алғашқы нəтижелеріне де қол жеткіздік. Қазіргідей əлемді дағдарыс шарпыған алмағайып заманда, ел экономикасы шатқаяқтамай, шабан басып ілгері даму бағытымен келе жатыр.

Джон КЛАКСТОН,

Еуропалық комиссия бас директораты халықаралық ынтымақтастық департаменті басшысының орынбасары:

– Еуропа Одағындағы тəжірибемізге сай біз ынтымақтастық пен бəсекелестік елдердің инновациялық дамуын жақсарта түсетініне көз жеткіздік. Соған орай жеті рамкалық бағдарлама арқылы технологиялық даму жəне зерттеулерге арналған еуропалық ынтымақтастықтың соңғы 20 жылдағы сызбасын жасадық. Қазақстан бұл бағдарламаға белсенді қатысуда. Мен қазақстанның инновацияға үлкен басымдық беріп отырғанын байқадым. Инновацияға бетбұрыс – бұл бүкіл Еуропаның ұстанымы. Инновация бізге экономиканы дамыту мүмкіндіктерін ашып, өнімді көбейтуге көмектеседі.

(VІ Астана экономикалық форумында сөйлеген сөздерінен).

Инновациялық өнім көлемі 2003

2005

2006

2007

74718,5

120408,4

156039,9

152500,6

111 531,1

82 597,4

142 166,8

1,1

9,8

6278,1

31947,9

41235,6

4 316,9

1 039,0

Ақтөбе

6493,5

8076,5

1249,8

6450,4

11680,0

14 056,9

Алматы

501,4

897,8

6571,9

10370,2

8577,4

Атырау

-

9,2

334,9

1940,1

Батыс Қазақстан

1827,7

391,4

1181,0

Жамбыл

848,1

378,0

Қарағанды

34798,0

Қостанай

Қазақстан Республикасы

65020,4

Ақмола

2004

2008

млн. теңге 2009

2010

2011

2012

235 962,7

379 005,6

6 959,6

9 822,5

19 902,1

4 428,3

9 792,3

16 880,9

6 542,4

334,0

419,5

521,0

5 498,1

13 288,0

186,9

1 598,4

55,3

126,1

1 828,1

4 772,2

2327,9

2343,8

390,6

728,7

-

24 804,9

4 399,3

1135,0

1575,1

2241,6

6 286,1

2 190,4

723,8

11 251,8

19 181,2

37483,8

56239,0

59871,8

37986,5

16 473,8

14 412,4

14 897,7

14 388,6

30 891,5

203,3

89,7

184,7

861,6

1344,8

4 084,0

1 848,3

1 966,9

12 453,0

29 769,7

Қызылорда

-

4,6

3,8

2,0

8,0

30,3

66,7

-

2 281,3

3 645,0

Маңғыстау

1126,2

3005,2

8576,2

6639,6

7353,0

5 002,9

133,0

233,2

618,6

3 609,0

Оңтүстік Қазақстан

885,7

6163,6

5057,6

5522,4

2715,1

1 451,4

4 422,5

4 859,9

15 374,0

22 588,7

Павлодар

8765,3

7691,4

10147,8

1249,7

2002,7

38 060,2

35 420,1

72 592,6

73 279,0

97 620,0

Солтүстік Қазақстан

279,7

2235,9

1430,4

2789,4

959,9

3 228,6

2 751,0

2 880,6

1 469,5

6 098,3

Шығыс Қазақстан 4144,3

4188,2

11411,9

13747,5

26015,4

5 118,2

6 939,5

13 854,5

33 592,5

99 332,1

Астана қаласы

-

-

2779,0

2866,8

13,0

13,2

31,1

72,2

1 818,6

4 787,0

Алматы қаласы

5146,1

4093,4

7827,3

7877,5

7836,9

11 085,6

7 711,5

12 686,6

10 601,4

12 579,1

Тыѕ идеяєа тїрен салар технопарктер

айналу. Елбасының «2050» Стратегиясындағы тапсырмасына сəйкес Қазақстан 2013 жылдың өзіндеақ ғылым мен бизнестің толыққанды кооперациясы жөнінде шаралар қабылдауға тиіс. «Үкімет Қазақстанның инновациялық жүйесін нығайта түсуі керек. Инновациялық гранттар бөлу арқылы перспективалық ғылыми-зерттеулерді қаржыландыруға кететін бюджет шығындарын көбейту керек», деген Елбасы өзінің «Əлеуметтікэкономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауында да отандық инновациялық жүйені нығайта түсу керектігін айрықша атап өтті. Қазақстанның 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарында 2014 жылға қарай ғылымды қаржыландыру мөлшерін елдің ІЖӨ-нің 1 пайызына дейін жеткізу міндеті көзделген. Инновациялық қызметке мемлекеттік қолдау көрсету туралы қабылданған заңға сəйкес, жер қойнауын пайдаланушы ұлттық компаниялар жыл сайынғы тұтас кірістерінің 1 пайызын отандық ғылыми-зерттеулерді қаржыландыруға бөлетін болды. Жоғары ғылыми-техникалық комиссия қазақстандық ғылымның жаңа басым бағыттарын бекітті. Бұлар – энергетика жəне энергия жеткізу, шикізат пен өнімдерді терең өңдеу, өмір туралы ғылым, ақпараттық жəне телекоммуникациялық технологиялар. Бұл басым бағыттар өндіріс пен халық денсаулығын ғылыми-техникалық тұрғыда дамытуға бағытталған. Қазақстандағы зерттеулер мен əзірлемелерге жұмсалған ішкі шығындар

Инновациялық инфрақұрылым құру инновациялық қызметті дамытудың жəне ынталандырудың басты бағыттарының бірі болып табылады.

2003-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын жəне Қазақстан Республикасының Ұлттық инновациялық жүйесін дамыту жөніндегі 2005-2015 жылдарға арналған бағдарламаны орындау мақсатында Қазақстан Республикасында өңірлік технопарктер 2004 жылы құрыла бастады. Бүгінгі күні Қазақстанда 9 коммерцияландыру кеңсесі жұмыс істейді, өңірлік 8 технопарк, салалық 4 конструкторлық бюро, технологиялар трансфертінің 2 орталығы құрылған, ал 2007 жылы «Алатау» инновациялық тех нологиялар паркі» арнайы

экономикалық аймағы ашылды. Бұдан басқа, қаржыға қолжетімділікті кеңейту үшін отандық 4 венчурлік қор құрылды. Тиісті бюджеттік бағдар ламалар шеңберінде, 2010 жылдан бастап инновациялық инфрақұрылымды басқаруды қамтамасыз етуге жəне технопарктер базасында инноваторларға технологиялық бизнес-инкубациялау жөніндегі қызметтер көрсетуге ресурстар бөліне бастады. 20102014 жылдарға арналған Үдемелі ин дустриялық-инновациялық даму бағдарламасының бекітілуіне байланысты аталған жобаларды жүзеге асыру мүмкіндігі туды.

Инновациялық өнімдердің құрылымы

Облыстар бойынша инновациялық белсенділік деңгейі

Дерек пен дəйек Статистика агенттінің мəліметтеріне сүйенсек... Инновациялық өнімдердің ІЖӨ-дегі үлесі 2012 жылы 1,5 пайызды құрады. Бұл көрсеткіш 2011 жылы 0,86 пайызды, 2010 жылы 0,51 пайызды, 2008 жылы 0, 69 пайызды құраған болатын. Өнеркəсіптегі технологиялық инновацияларға жұмсалған шығындар 2012 жылы республика бойынша 168477,1 млн. теңгені құрады. Бұл көрсеткіш 2011 жылы 17017,3 млн.теңге, 2010 жылы 219571,2 млн. теңге, 2009 жылы 31034,8 млн. теңге, 97463,7 млн. теңге болатын. Облыстар бойынша зерттеулер мен ғылыми əзірлемелермен айналысатын адамдар саны 2012 жылы 20404 болды. Ал 2011 жылы 18003, 2010 жылы 17021, 2009 жылы 15 793, 2008 жылы 16304 адам болды. Оның ішінде, 2012 жылы Ақмола облысы бойынша 936, Ақтөбе облысы бойынша 172, Алматы облысы бойынша 415, Атырау облысы бойынша 605, Батыс Қазақстан облысы бойынша 1913, Жамбыл облысы бойынша 350, Қарағанды облысы бойынша 516, Қостанай облысы бойынша1189, Қызылорда облысы бойынша 268, Маңғыстау облысы бойынша 192, Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 569, Павлодар облысы бойынша 292, Солтүстік Қазақстан облысы бойынша 325, Шығыс Қазақстан облысы бойынша 994, Астана қаласы бойынша 3024, Алматы қаласы бойынша 8644 адамды құрады.

Бїгінгі кїнніѕ цифры Инновация бойынша: соңғы үш жылда Технологиялық даму жөніндегі ұлттық агенттік арқылы инноваторлардың 396 идеясы мен жобалары іс жүзінде мемлекеттік көмек алды. Энергияны үнемдеу бойынша: Энергияны үнемдеу жөніндегі мемлекеттік саясатты дамыта отырып, 2,8 млрд. теңге үнемделді.

Энергия їнемдеу «Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру туралы» Заңды жəне 2011-2015 жылдарға арналған энергия тиімділігі бойынша кешенді жоспарды қабылдаумен байланысты ҚР ІЖӨ энергия сыйымдылығын 2015 жылға қарай кемінде 10% жəне 2020 жылға қарай 25% төмендету болжануда. Энергияны үнемдеу саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыра отырып, қазіргі күні, 2,8 млрд. теңгені үнемдей алдық. Мемлекеттік энергетикалық тізілім қалыптастырылған, оған 2000-нан астам өнеркəсіптік кəсіпорын мен 28000 мемлекеттік мекемеге кірді. Негізгі 30 ірі кəсіпорын энергия аудитті жүргізуді жоспарлауда, 50 кəсіпорында энергия менеджменті жүйесі енгізілуде. Елдің 200-ден астам өнеркəсіптік кəсіпорындарында жаңғырту жүруде жəне 300 млрд. теңгеден астам қаражат инвестиция

салу жоспарлануда. Өнеркəсіптік кəсіпорындардағы осы іс-шаралардан шамамен 3 млн. м.э.н. (мұнай эквивалентіндегі тонна) мөлшеріндегі энергия ресурстарды үнемдеуден тиімділік алу жоспарлануда. Мемлекет басшысының тапсырмасына сəйкес ҚР ИЖТМ энергия үнемдеу саласында «Энергия тиімділігі-2020» бағдарламасын, сондай-ақ, «Энергобаланс-2020» бағдарламасын əзірлеуде.

2012-2015 жылдарға арналған энергия тиімділігі бойынша кешенді жоспар шеңберінде 100-ден астам отандық энергия аудиторлары мен энергия менеджменттері дайындалды. 2012 жылы Астанада С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінде «Энергетикалық менеджмент» атты жаңа мамандық ашылды. Осы мамандық бойынша С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінде 27 адам оқытылуда.

Еѕбек ґнімділігі «Өнімділік-2020» бағдарламасының негізгі мақсаты – еңбек өнімділігін ұлғайту жолымен экономиканың басымды секторларындағы өнеркəсіптік кəсіпорындардың бəсекелестік қабілетін арттыру. Бұған қолдаудың əртүрлі құралдарын пайдалану арқылы қол жеткізіледі. Мысалы, «Қазақстандық индустрия дамыту институты» АҚ «Инвестициялық жобаның кешенді жоспарын əзірлеу немесе сараптама жасау үшін төлем» құралы арқылы жалпы сомасы 57,5 млн. теңгеге бағдарламаның 49 қатысушысын қолдады. «ҚДБ-Лизинг» АҚ жалпы сомасы 15 млрд. теңгеге 12 жобаны қаржыландыруды мақұлдады, мысалы, «Кентау трансформатор зауыты қаржыландырылды. «Инновациялық гранттар» құралы бойынша «ТДҰА» АҚ жалпы сомасы 28,9 млн. теңгеге 8 жобаға қолдау көрсетті. «ҚИДИ» АҚ-та қатысушылармен түсіндіру жұмыстарын жүргізеді, 89 семинар өткізілді жəне өнеркəсіптік кəсіпорындарда 21 кездесу өткізілді. Бетті дайындаған Динара БІТІКОВА, «Егемен Қазақстан».

7

www.egemen.kz

4 шілде 2013 жыл

Қазақстан Республикасының Заңы

Қазақстан Республикасының Заңы

Ќазаќстан Республикасыныѕ кейбір заѕнамалыќ актілеріне автожол саласын реформалау мəселелері бойынша ґзгерістер мен толыќтырулар енгізу туралы

Ќазаќстан Республикасыныѕ кейбір заѕнамалыќ актілеріне сот-сараптама ќызметі мəселелері бойынша ґзгерістер мен толыќтырулар енгізу туралы

1-бап. Қазақстан Республикасының мына заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін: 1. 2001 жылғы 30 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Əкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2001 ж., № 5-6, 24-құжат; № 17-18, 241-құжат; № 21-22, 281-құжат; 2002 ж., № 4, 33-құжат; № 17, 155-құжат; 2003 ж., № 1-2, 3-құжат; № 4, 25-құжат; № 5, 30-құжат; № 11, 56, 64, 68-құжаттар; № 14, 109-құжат; № 15, 122, 139-құжаттар; № 18, 142-құжат; № 21-22, 160-құжат; № 23, 171-құжат; 2004 ж., № 6, 42-құжат; № 10, 55-құжат; № 15, 86-құжат; № 17, 97-құжат; № 23, 139, 140-құжаттар; № 24, 153-құжат; 2005 ж., № 5, 5-құжат; № 7-8, 19-құжат; № 9, 26-құжат; № 13, 53-құжат; № 14, 58-құжат; № 17-18, 72-құжат; № 21-22, 86, 87-құжаттар; № 23, 104-құжат; 2006 ж., № 1, 5-құжат; № 2, 19, 20-құжаттар; № 3, 22-құжат; № 5-6, 31-құжат; № 8, 45-құжат; № 10, 52-құжат; № 11, 55-құжат; № 12, 72, 77-құжаттар; № 13, 85, 86-құжаттар; № 15, 92, 95-құжаттар; № 16, 98, 102-құжаттар; № 23, 141-құжат; 2007 ж., № 1, 4-құжат; № 2, 16, 18-құжаттар; № 3, 20, 23-құжаттар; № 4, 28, 33-құжаттар; № 5-6, 40-құжат; № 9, 67-құжат; № 10, 69-құжат; № 12, 88-құжат; № 13, 99-құжат; № 15, 106-құжат; № 16, 131-құжат; № 17, 136, 139, 140-құжаттар; № 18, 143, 144-құжаттар; № 19, 146, 147-құжаттар; № 20, 152-құжат; № 24, 180-құжат; 2008 ж., № 6-7, 27-құжат; № 12, 48, 51-құжаттар; № 13-14, 54, 57, 58-құжаттар; № 15-16, 62-құжат; № 20, 88-құжат; № 21, 97-құжат; № 23, 114-құжат; № 24, 126, 128, 129-құжаттар; 2009 ж., № 2-3, 7, 21-құжаттар; № 9-10, 47, 48-құжаттар; № 1314, 62, 63-құжаттар; № 15-16, 70, 72, 73, 74, 75, 76-құжаттар; № 17, 79, 80, 82-құжаттар; № 18, 84, 86-құжаттар; № 19, 88-құжат; № 23, 97, 115, 117-құжаттар; № 24, 121, 122, 125, 129, 130, 133, 134-құжаттар; 2010 ж., № 1-2, 1, 4, 5-құжаттар; № 5, 23-құжат; № 7, 28, 32-құжаттар; № 8, 41-құжат; № 9, 44-құжат; № 11, 58-құжат; № 13, 67-құжат; № 15, 71-құжат; № 17-18, 112, 114-құжаттар; № 20-21, 119-құжат; № 22, 128, 130-құжаттар; № 24, 146, 149-құжаттар; 2011 ж., № 1, 2, 3, 7, 9-құжаттар; № 2, 19, 25, 26, 28-құжаттар; № 3, 32-құжат; № 6, 50-құжат; № 8, 64-құжат; № 11, 102-құжат; № 12, 111-құжат; № 13, 115, 116-құжаттар; № 14, 117-құжат; № 16, 128, 129-құжаттар; № 17, 136-құжат; № 19, 145-құжат; № 21, 161-құжат; № 24, 196-құжат; 2012 ж., № 1, 5-құжат; № 2, 9, 11, 13, 14, 16-құжаттар; № 3, 21, 22, 25, 26, 27-құжаттар; № 4, 32-құжат; № 5, 35, 36-құжаттар; № 8, 64-құжат; № 10, 77-құжат; № 12, 84, 85-құжаттар; № 13, 91-құжат; № 14, 92, 93, 94-құжаттар; № 15, 97-құжат; № 20, 121-құжат; № 2324, 125-құжат; 2013 ж., № 1, 2, 3-құжаттар; № 2, 10, 11, 13-құжаттар; № 4, 21-құжат; 2013 жылғы 25 мамырда «Егемен Қазақстан» жəне «Казахстанская правда» газеттерінде жарияланған «Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне дербес деректер жəне оларды қорғау мəселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы» 2013 жылғы 21 мамырдағы Қазақстан Республикасының Заңы; 2013 жылғы 14 маусымда «Егемен Қазақстан» жəне «Казахстанская правда» газеттерінде жарияланған «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2013 жылғы 13 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы; 2013 жылғы 14 маусымда «Егемен Қазақстан» жəне «Казахстанская правда» газеттерінде жарияланған «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне мемлекеттік басқару органдары арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2013 жылғы 13 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы): 1) мазмұны мынадай мазмұндағы 483-1-баптың тақырыбымен толықтырылсын: «483-1-бап. Ақылы автомобиль жолдарымен (жол учаскелерімен) жүріп өткені үшін ақыны уақтылы төлемеу»; 2) мынадай мазмұндағы 483-1-баппен толықтырылсын: «483-1-бап. Ақылы автомобиль жолдарымен (жол учаскелерімен) жүріп өткені үшін ақыны уақтылы төлемеу Ақылы автомобиль жолдарымен (жол учаскелерімен) жүріп өткені үшін ақыны уақтылы төлемеу – жеке тұлғаларға – бес, заңды тұлғаларға он айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға əкеп соғады.»; «3) 548-бапта: бірінші бөлік: «447-5,» деген цифрлардан кейін «447-6,» деген цифрлармен толықтырылсын; «483,» деген цифрлардан кейін «483-1,» деген цифрлармен толықтырылсын; екінші бөліктің үшінші абзацы «483,» деген цифрлардан кейін «483-1,» деген цифрлармен толықтырылсын.

2. 2008 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы 2008 ж., № 21, 93-құжат; 2009 ж., № 23, 112-құжат; № 24, 129-құжат; 2010 ж., № 5, 23-құжат; № 7, 29, 32-құжаттар; № 15, 71-құжат; № 24, 146, 149, 150-құжаттар; 2011 ж., № 2, 21, 25-құжаттар; № 4, 37-құжат; № 6, 50-құжат; № 7, 54-құжат; № 11, 102-құжат; № 13, 115-құжат; № 15, 125-құжат; № 16, 129-құжат; № 20, 151-құжат; № 24, 196-құжат; 2012 ж., № 1, 5-құжат; № 2, 16-құжат; № 3, 21-құжат; № 4, 30, 32-құжаттар; № 5, 36, 41-құжаттар; № 8, 64-құжат; № 13, 91-құжат; № 14, 94-құжат; № 18-19, 119-құжат; № 23-24, 125-құжат; 2013 ж., № 2, 13-құжат; № 5-6, 30-құжат; 2013 жылғы 14 маусымда «Егемен Қазақстан» жəне «Казахстанская правда» газеттерінде жарияланған «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2013 жылғы 13 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы; 2013 жылғы 14 маусымда «Егемен Қазақстан» жəне «Казахстанская правда» газеттерінде жарияланған «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне мемлекеттік басқару органдары арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2013 жылғы 13 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы): 1) 53-баптың 1-тармағы 10) тармақшасының екінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын: «ақылы автомобиль жолдарын (жол учаскелерін) ағымдағы жөндеуді жəне күтіп-ұстауды, сондай-ақ жүріп өткені үшін ақы алудың бағдарламалық-аппараттық кешенін күтіп-ұстауды қоспағанда, халықаралық жəне республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын, сондай-ақ оларда жол қозғалысын реттеудің техникалық құралдарын салу, реконструкциялау, жөндеу жəне күтіп-ұстау;»; 2) 88-баптың 1-тармағының 7) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «7) қаржы ұйымдарының жарғылық капиталдарын ұлғайту жағдайларын қоспағанда, сондай-ақ квазимемлекеттік сектор субъектілерінің жарғылық капиталдарын Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген ең төмен мөлшерде қалыптастыру кезінде республикалық бюджет туралы заңда не жергілікті бюджет туралы мəслихат шешімінде тиісті қаржы жылына квазимемлекеттік сектор субъектілерінің жарғылық капиталдарын қалыптастыруға немесе ұлғайтуға көзделген ақшаны есепке жатқызумен жəне оны инвестициялық жобаларды іске асыруға пайдаланумен не мемлекеттік тапсырманы орындаумен (бұдан əрі – квазимемлекеттік сектор субъектілерінің шоты) байланысты;»; 3) 97-баптың 1, 2 жəне 3-тармақтары мынадай редакцияда жазылсын: «1. Мемлекеттiк мекемелердiң мiндеттемелер бойынша төлемдерi төлеуге берiлетiн шоттар негiзiнде жүзеге асырылады. Республикалық бюджет туралы заңда не жергiлiктi бюджет туралы мəслихат шешiмiнде тиiстi қаржы жылына мемлекеттік тапсырманы орындау үшін немесе жарғылық капиталдарын ұлғайтуға қаражат көзделген квазимемлекеттiк сектор субъектiлерiнiң төлемдерi Қазақстан Республикасының банк заңнамасында белгiленген нысан бойынша төлем тапсырмаларының негiзiнде жүзеге асырылады.

2. Республикалық бюджет туралы заңда не жергiлiктi бюджет туралы мəслихат шешiмiнде тиiстi қаржы жылына мемлекеттік тапсырманы орындау үшін немесе жарғылық капиталын ұлғайтуға қаражат көзделген мемлекеттiк мекеменiң төлеуге берiлетiн шоты жəне квазимемлекеттiк сектор субъектiсiнiң төлем тапсырмасы бюджеттi атқару жөнiндегi орталық уəкiлеттi органның аумақтық бөлiмшесi үшiн ақша алушының пайдасына төлемдер мен ақша аударымдарын жүзеге асыруға негiз болып табылатын құжаттарды бiлдiредi.

3. Мемлекеттiк мекемелердiң төлемдерi мен ақша аударымдары қолма-қол ақшаны бақылау шоттарындағы немесе мемлекеттiк мекемелердiң шоттарындағы қалдықтар шегiнде, сондай-ақ төлемдер бойынша жеке қаржыландыру жоспарына сəйкес жоспарлы мақсаттар сомалары жəне шартты тiркеу туралы хабарламаның пайдаланылмаған қалдығы шегiнде жүргiзiледi. Бюджеттік бағдарламалар əкімшісінің квазимемлекеттік сектор субъектілеріне қаражатты аударуы қаржылықэкономикалық негіздемеге немесе техникалық-экономикалық негіздемеге (жобалау-сметалық құжаттамаға) сəйкес төлемнің негізділігін растайтын құжаттардың, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де құжат түрінің негізінде жүзеге асырылады. Республикалық бюджет туралы заңда не жергiлiктi бюджет туралы мəслихат шешiмiнде тиiстi қаржы жылына мемлекеттік тапсырманы орындау үшін немесе жарғылық капиталдарын ұлғайтуға қаражат көзделген квазимемлекеттiк сектор субъектiлерiнiң төлемдерi мен ақша аударымдары квазимемлекеттiк сектор субъектiлерiнiң шоттарындағы қалдықтар шегiнде жүргiзiледi.»; 4) 98-баптың 1, 2 жəне 3-тармақтарындағы «жарғылық капиталдарын ұлғайтуға (қалыптастыруға)» деген сөздер «мемлекеттік тапсырманы орындау үшін немесе жарғылық капиталдарын ұлғайтуға (қалыптастыруға)» деген сөздермен ауыстырылсын; 5) 118-бап мынадай редакцияда жазылсын: «118-бап. Шоғырландырылған қаржылық есептiлiк Бюджеттiк бағдарламалар əкiмшiлерi мен бюджеттi атқару жөнiндегi жергілікті уəкiлеттi органдар бюджеттi атқару жөнiндегi орталық уəкiлеттi орган белгiлеген тəртiппен шоғырландырылған қаржылық есептiлiктi жасауға мiндеттi.»; 6) 120-бап м ы на д а й м а з м ұ нда ғ ы 2 - 1 - т а р м а қ п е н толықтырылсын: «2-1. Бюджеттi атқару жөнiндегi жергілікті уəкiлеттi органдар бюджеттi атқару жөнiндегi орталық уəкiлеттi органға шоғырландырылған қаржылық есептiлiктi ұсынады.».

3. «Қазақстан Республикасындағы сəулет, қала құрылысы жəне құрылыс қызметі туралы» 2001 жылғы 16 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2001 ж., № 17-18, 243-құжат; 2004 ж., № 23, 142-құжат; 2005 ж., № 6, 10-құжат; № 7-8, 19-құжат; 2006 ж., № 1, 5-құжат; № 3, 22-құжат; № 15, 95-құжат; № 23, 144-құжат; № 24, 148-құжат; 2007 ж., № 1, 4-құжат; № 2, 18-құжат; № 16, 129-құжат; 2008 ж., № 21, 97-құжат; № 24, 129-құжат; 2009 ж., № 15-16, 76-құжат; № 18, 84-құжат; 2010 ж., № 5, 23-құжат; 2011 ж., № 1, 2-құжат; № 6, 50-құжат; № 11, 102-құжат; № 12, 111-құжат; 2012 ж., № 3, 21, 27-құжаттар; № 4, 32-құжат; № 8, 64-құжат; № 14, 92, 95-құжаттар; № 15, 97-құжат; 2013 жылғы 14 маусымда «Егемен Қазақстан» жəне «Казахстанская правда» газеттерінде жарияланған «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне мемлекеттік басқару органдары арасындағы өкілеттіктердің аражігін

ажырату мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2013 жылғы 13 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы): 34-1-баптың 1-тармағы мынадай редакцияда жазылсын: «1. Мемлекеттік қабылдау жəне қабылдау комиссияларының пайдалануға қабылдауына жататын объектілерді салу, сондайақ автомобиль жолдарын жөндеу кезінде міндетті түрде техникалық қадағалау жүзеге асырылуға тиіс.».

4. «Автомобиль жолдары туралы» 2001 жылғы 17 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2001 ж., № 17-18, 246-құжат; 2004 ж., № 23, 142-құжат; 2006 ж., № 1, 5-құжат; № 14, 89-құжат; № 24, 148-құжат; 2007 ж., № 16, 129-құжат; 2008 ж., № 15-16, 64-құжат; № 23, 114-құжат; 2009 ж., № 18, 84-құжат; 2010 ж., № 24, 146-құжат; 2011 ж., № 5, 43-құжат; № 15, 125-құжат; 2012 ж., № 14, 92-құжат; № 23-24, 125-құжат; 2013 жылғы 14 маусымда «Егемен Қазақстан» жəне «Казахстанская правда» газеттерінде жарияланған «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне мемлекеттік басқару органдары арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2013 жылғы 13 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы): 1) 1-бапта: 1) тармақша мынадай редакцияда жазылсын: «1) Автомобиль жолдарын басқару жөніндегі ұлттық оператор (бұдан əрі – Ұлттық оператор) – жарғылық капиталына мемлекет жүз пайыз қатысатын акционерлік қоғам, оның міндеттері жалпыға ортақ пайдаланылатын халықаралық жəне республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын салу, реконструкциялау, жөндеу жəне күтіп-ұстау жөніндегі мемлекеттік тапсырманы орындау, сондай-ақ ақылы автомобиль жолдарын (жол учаскелерін) сенімгерлік басқаруды жүзеге асыру болып табылады;»; мынадай мазмұндағы 1-1) жəне 9-1) тармақшалармен толықтырылсын: «1-1) автомобиль жолдарын басқарушылар – автомобиль жолдарының меншік иелері болып табылатын немесе мемлекеттік тапсырманы орындау шеңберінде шарттардың, концессия, мүлікті сенімгерлік басқару, жалпыға ортақ пайдаланылатын облыстық немесе аудандық маңызы бар автомобиль жолдарын немесе олардың учаскелерін өтеусіз пайдалану шарттарының негізінде шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығындағы автомобиль жолдарын басқару жөніндегі қызметті жүзеге асыратын жеке жəне заңды тұлғалар;»; «9-1) автомобиль жолының учаскесі (бұдан əрі – жол учаскесі) – автомобиль жолының жалпы ұзындығы шегіндегі жол кесіндісі;»; 11), 16) жəне 18) тармақшалар мынадай редакцияда жазылсын: «11) ақылы автомобиль жолдары (жол учаскелері) – ақылы негізде пайдалану туралы шешім қабылданған жəне жүріп өту үшін ақы алынатын автомобиль жолдары (жол учаскелері);»; «16) жол қызметі – автомобиль жолдары мен олардағы құрылыстарды жобалау, салу, реконструкциялау мен жөндеу, күтіп-ұстау жəне пайдалану жөніндегі, сондай-ақ ақылы қозғалысты ұйымдастыру жөніндегі қызмет;»; «18) жол қызметінің объектілері – жол-пайдалану кешендері, пайдалану қызметінің жұмыскерлеріне арналған тұрғын үйлер, автобус аялдамалары, павильондар, демалыс алаңдары, автомобильдердің аз уақытқа аялдауына арналған алаңдар, автомобильдерді техникалық қарауға арналған құрылғылар, жол қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге арналған құрылыстар мен құрылғылар, орман белдеулері, көпірлерге қызмет көрсету жəне оларды күзету пункттері, технологиялық жəне авариялық-шақыру байланысының құрылғылары, жүріп өту үшін ақы алудың бағдарламалық-аппараттық кешені;»; мынадай мазмұндағы 20-1) жəне 22) тармақшалармен толықтырылсын: «20-1) жүріп өту үшін ақы алудың бағдарламалықаппараттық кешені – жүріп өту үшін ақы алуға арналған, автомобиль жолы жабдығының, бағдарламалық жасақтамасының жəне элементтерінің жиынтығы;»; «22) сапаға сараптама жүргізу жөніндегі заңды тұлғалар – автомобиль жолдарын салу, реконструкциялау, жөндеу жəне күтіп-ұстау кезінде жұмыстардың, сондай-ақ бұл ретте пайдаланылатын материалдардың сапасына сараптама жүргізу бойынша функциялар жүктелген, автомобиль жолдары жөніндегі уəкілетті мемлекеттік органның қарауындағы ұйымдар.»; 2) 5-бап мынадай редакцияда жазылсын: «5-бап. Ақылы автомобиль жолдары (жол учаскелері) 1. Қазақстан Республикасында осы Заңда жəне Қазақстан Республикасының концессиялар туралы заңнамасында белгіленген тəртіппен ақылы автомобиль жолдары (жол учаскелері, көпірлер, өткерме жолдар) салынуы мүмкін. Ақылы автомобиль жолдарының (жол учаскелерінің) салынуы мен пайдаланылуын бақылауды автомобиль жолдары жөніндегі уəкілетті мемлекеттік орган жүзеге асырады.

2. Жолдың бүкіл ұзындығы бойында көлік қозғалысының жоғары, қауіпсіз жылдамдығы қамтамасыз етіле отырып, жүріп өтудің жоғары сапада болу шарты орындалған кезде автомобиль жолдарымен (жол учаскелерімен) жүріп өту үшін ақы төлеу енгізіледі.

3. Ақылы автомобиль жолдары (жол учаскелері) республикалық жəне жергілікті бюджеттердің қаражаты, жеке жəне заңды тұлғалардың меншікті жəне (немесе) қарыз қаражаты есебінен немесе концессия шарттарының негізінде салынуы мүмкін. Ақылы қозғалысты ұйымдастыру үшін автомобиль жолы (жол учаскесі) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тəртіппен Ұлттық операторға, концессионерге беріледі. Ақылы автомобиль жолымен (жол учаскесімен) жүріп өту үшін ақы Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тəртіппен жəне мөлшерлемелер бойынша алынады.

4. Ақылы автомобиль жолымен (жол учаскесімен) жүріп өту автомобиль жолын пайдаланушының Ұлттық оператормен немесе концессионермен жасасқан шарты негізінде жүзеге асырылады. Ақылы автомобиль жолына (жол учаскесіне) кіру пунктін кесіп өткен кез шартты жасасу кезі болып табылады. Ұлттық оператор немесе концессионер мен ақылы автомобиль жолдарын (жол учаскелерін) пайдаланушылар арасындағы ақылы автомобиль жолдарын (жол учаскелерін) пайдалануға арналған шарт жария шарт болып табылады.

5. Жүріп өту үшін ақы алудан түскен ақша Ұлттық оператордың жеке шотында есепке алынады жəне ақылы автомобиль жолдарын (жол учаскелерін) жөндеуге жəне күтіпұстауға байланысты шығыстарды қаржыландыруға, сондай-ақ жүріп өту үшін ақы алудың бағдарламалық-аппараттық кешенін күтіп-ұстауға жіберіледі.

6. Ақылы автомобиль жолдарын (жол учаскелерін) салу үшін концессионер Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде тыйым салынбаған кез келген қаржыландыру көздерін пайдаланады.

7. Жергілікті атқарушы органдарға автомобиль жолдарын пайдаланушылардан алынатын, қолданылуы Қазақстан Республикасының заңдарында көзделмеген жəне жүктерді алып өту мен жолаушылардың еркін жүріп-тұруын тікелей немесе жанама түрде шектейтін салықтар, алымдар жəне төлемдер белгілеуіне тыйым салынады.»; 3) 5-1-бапта: тақырыбы «жолын» деген сөзден кейін «(жол учаскесін)» деген сөздермен толықтырылсын; 1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «1. Автомобиль жолдарын (жол учаскелерін) ақылы негізде пайдалану туралы шешімдер I санатты жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарына (жол учаскелеріне), II санатты автомобиль жолдарының жекелеген учаскелеріне жəне астана мен республикалық маңызы бар қалалардың көшелеріне қатысты қабылдануы мүмкін.»; 3-тармақтың 5) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «5) жүріп өту үшін ақы мөлшерлемесі;»; 4) 5-2-бапта: тақырып мынадай редакцияда жазылсын: «5-2-бап. Ақылы, оның ішінде концессияға берілген ақылы автомобиль жолдарын (жол учаскелерін) пайдаланғаны үшін ақы төлеу бойынша жеңілдіктер»; 1-тармақта: 1) тармақшаның бесінші абзацындағы «қызметінің арнаулы автокөлік құралдары босатылады;» деген сөздер «қызметінің;» деген сөзбен ауыстырылып, мынадай мазмұндағы алтыншы абзацпен толықтырылсын: «əскери техниканың арнаулы автокөлік құралдары босатылады;»; 2) тармақшада: бірінші абзац алып тасталсын; екінші абзац мынадай редакцияда жазылсын: «2) қала маңындағы қатынастарда жəне ақылы автомобиль жолына (жол учаскесіне) іргелес елді мекендерді: кенттерді, ауылдарды аудан немесе облыс орталықтарымен, астанамен немесе республикалық маңызы бар қалалармен қосатын қатынастарда жолаушылар мен багажды тұрақты тасымалдауды жүзеге асыратын автобустар;»; 5) 5-3-бап мынадай редакцияда жазылсын: «5-3-бап. Ақылы автомобиль жолын (жол учаскесін) пайдалануды тоқтату жəне тоқтата тұру 1. Ақылы автомобиль жолын (жол учаскесін) пайдалануды тоқтату автомобиль жолын (жол учаскесін) ақылы негізде пайдалану туралы шешімде көрсетілген мерзім аяқталғаннан кейін жүзеге асырылады.

2. Ақылы автомобиль жолын (жол учаскесін) пайдалануды тоқтата тұру соғыс немесе төтенше жағдай кезеңінде, сондай-ақ экологиялық, табиғи немесе техногендік сипаттағы төтенше жағдай туындаған жағдайларда белгілі бір мерзімге жүзеге асырылады.

3. Ақылы автомобиль жолын (жол учаскесін) пайдалануды тоқтата тұру туралы шешімді осы баптың 2-тармағында көрсетілген мəн-жайлар туындаған кезден бастап Қазақстан Республикасының Үкіметі қабылдайды.»; 6) 7-баптың 1-тармағы мынадай редакцияда жазылсын: «1. Жер пайдаланушыларға жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарының жол сервисі объектілерін салу, күтіпұстау жəне дамыту үшін автомобиль жолының санатына қарай белгіленген нормалар негізінде жолға бөлінген белдеу үшін жер жəне жобалау құжаттамасына сəйкес жол бойындағы белдеу учаскелері беріледі. Концессияға немесе Ұлттық операторға сенімгерлік басқаруға берілген автомобиль жолдарын немесе олардың учаскелерін қоса алғанда, жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарының қажеттеріне арналған жер Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тəртіппен жол органына – жерді тұрақты пайдалануға, автомобиль жолдарын салуды, реконструкциялау мен жөндеуді жүзеге асыратын қызмет көрсетушілерге жерді уақытша пайдалануға бөлінеді.»; 7) 9-бапта: 1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «1. Жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарына бөлінген белдеу жерлері, сондай-ақ жобалау құжаттамасында көзделген жол бойындағы белдеу учаскелері жол органының иелігінде, концессионерлердің немесе Ұлттық оператордың пайдалануында болады жəне автомобиль жолдарын жəне жол бойы сервисін дамытуға, көркейтуге ғана арналады.»; 3-тармақтың бірінші абзацындағы «жол органдары» деген

сөздер «жол органы, Ұлттық оператор» деген сөздермен ауыстырылсын; 8) 11-бап мынадай мазмұндағы 8-1), 8-2), 8-3) жəне 8-4) тармақшалармен толықтырылсын: «8-1) Жалпыға ортақ пайдаланылатын халықаралық жəне республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын салу, реконструкциялау, жөндеу, күтіп-ұстау, диагностикалау, паспорттау жəне аспаптық тексеру жөніндегі жұмыстарды іске асыру мен қаржыландыру қағидаларын бекіту; 8-2) Ұлттық операторды құру; 8-3) автомобиль жолын (жол учаскесін) ақылы негізде пайдалану туралы шешім қабылдау; 8-4) жалпыға ортақ пайдаланылатын халықаралық жəне республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын салу мен реконструкциялау жөніндегі жəне облыстық жəне аудандық маңызы бар автомобиль жолдарын салу, реконструкциялау, сондай-ақ күрделі жəне орташа жөндеу жөніндегі жобалардың басымдығы критерийлерін бекіту;»; 9) 12-баптың 2-тармағында: 7) тармақша мынадай редакцияда жазылсын: «7) меншік нысандарына қарамастан, жол секторының жұмыс істеу тəртібін айқындайтын нормативтік құқықтық актілердің жобаларын, сондай-ақ жол қызметіндегі ұлттық стандарттардың жобаларын, халықаралық жəне республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын салу мен реконструкциялау жөніндегі жəне облыстық жəне аудандық маңызы бар автомобиль жолдарын салу, реконструкциялау, сондай-ақ күрделі жəне орташа жөндеу жөніндегі жобалардың басымдығы критерийлерін əзірлеу;»; мынадай мазмұндағы 7-1) жəне 8-1) тармақшалармен толықтырылсын: «7-1) Жалпыға ортақ пайдаланылатын халықаралық жəне республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын салу, реконструкциялау, жөндеу, күтіп-ұстау, диагностикалау, паспорттау жəне аспаптық тексеру жөніндегі жұмыстарды іске асыру мен қаржыландыру қағидаларын əзірлеу;»; «8-1) Қазақстан Республикасының Үкіметіне автомобиль жолын (жол учаскесін) ақылы негізде пайдалану туралы ұсыныстар енгізу;»; 9) тармақша алып тасталсын; 14) тармақша мынадай редакцияда жазылсын: «14) мемлекеттік тапсырманы орындау шеңберінде Ұлттық операторды қаржыландыру;»; мынадай мазмұндағы 14-1) тармақшамен толықтырылсын: «14-1) сапаға сараптама жүргізу жөніндегі заңды тұлғалардың автомобиль жолдарын салу, реконструкциялау, жөндеу жəне күтіп-ұстау кезінде жұмыстар мен материалдардың сапасына сараптама жүргізуін ұйымдастыру;»; 10) 14-бапта: 1-тармақтың бірінші сөйлеміндегі «аймақтық бағдарламаларға» деген сөздер «өңірлік бағдарламаларға, жалпыға ортақ пайдаланылатын халықаралық жəне республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын салу мен реконструкциялау жөніндегі жəне облыстық жəне аудандық маңызы бар автомобиль жолдарын салу, реконструкциялау, сондай-ақ күрделі жəне орташа жөндеу жөніндегі жобалардың басымдығы критерийлеріне» деген сөздермен ауыстырылсын; 2-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «2. Жол саласындағы ғылыми зерттеулерді мемлекеттік сатып алу Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасына сəйкес жүзеге асырылады.»; 11) 15-баптың 2 жəне 3-тармақтары мынадай редакцияда жазылсын: «2. Жол қызметін жүзеге асыратын жеке жəне заңды тұлғалар жұмыстарды Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын сақтай отырып орындауға міндетті. Автомобиль жолдарын салу, реконструкциялау жəне жөндеу жөніндегі жұмыстарды жүргізу кезінде авторлық қадағалауды – жобалау құжаттамасын əзірлеуші, өндірістік қадағалауды – жұмыстарды орындаушы жəне автомобиль жолдарын салуды, реконструкциялауды, күрделі, орташа жəне ағымдағы жөндеуді техникалық қадағалауды – тапсырыс беруші өз бетінше не тиісті аттестаты бар ұйымдар мен сарапшыларды тарту арқылы жүзеге асырады. Автомобиль жолдарын ағымдағы жөндеу жөніндегі жұмыстардан басқа, аяқталған жол жұмыстарын пайдалануға қабылдауды мемлекеттік қабылдау комиссиясы жүзеге асырады.

3. Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын бұза отырып, автомобиль жолдарын жобалау, салу, реконструкциялау, жөндеу жəне күтіп-ұстау жөніндегі жұмыстарды орындау, сондай-ақ техникалық жəне авторлық қадағалау жөніндегі қызметтерді көрсету Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа əкеп соғады.»; 12) 20-бап мынадай редакцияда жазылсын: «20-бап. Жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарын пайдалану 1. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, жеке жəне заңды тұлғалардың жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарын пайдалану құқығы болады.

2. Автомобиль жолдарын пайдаланушылардың: 1) жол органының, табиғи жəне техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы уəкілетті органның немесе оның бөлімшелерінің лауазымды адамдарынан, сондай-ақ жол полициясы бөлімшелерінен автомобиль жолдары бойындағы қозғалысты тоқтатудың немесе шектеудің себептері туралы түсіндірме алуға; 2) қозғалыстың шарттары туралы толық жəне анық ақпарат алуға; 3) ақылы автомобиль жолдарымен (жол учаскелерімен) жүріп өту құны мен олардың ұзақтығы туралы, ақылы автомобиль жолын (жол учаскесін) пайдалану тəртібі, жүріп өту ақысының мөлшерлемелері, төлеу тəртібі мен тəсілдері, жүріп өтуге ақы төлеу бойынша жеңілдіктер мен басқа да шарттар туралы толық жəне анық ақпарат алуға; 4) осы Заңның 5-2-бабына сəйкес ақылы автомобиль жолдарымен (жол учаскелерімен) тегін жүріп өтуге; 5) жол органының лауазымды адамдарының іс-əрекеттеріне (əрекетсіздігіне) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тəртіппен шағымдануға құқығы бар.

3. Автомобиль жолдарын пайдаланушылар: 1) автомобиль жолдары мен жол құрылыстарының сақталуын жəне олармен қауіпсіз жүріп өтуді қамтамасыз ететін көлік құралдарын пайдалануға; 2) көлемдері, массасы жəне (немесе) осьтік жүктемесі бойынша Қазақстан Республикасының автомобиль жолдарымен жүріп-тұруға арналған, Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген автокөлік құралдарының рұқсат етілген параметрлерінен асатын көлік құралдарымен арнайы рұқсатсыз жүріп өтуді жүзеге асырмауға; 3) жол қозғалысы қауіпсіздігін төмендететін, қозғалыста іркілістердің пайда болуына, көлік құралдары жылдамдығының, автомобиль жолдары мен құрылыстардың сенімділігінің төмендеуіне, олардың бұзылуына ықпал ететін іс-əрекеттерді жасамауға; 4) ақылы автомобиль жолдарымен (жол учаскелерімен) жүріп өту ақысын ақы алу пунктін кесіп өту кезінде не төлеу туралы хабарламаны алған күннен бастап күнтізбелік отыз күннен кешіктірмей төлеуді жүргізуге; 5) төлеу тəсілдері жəне (немесе) көлік құралының техникалық сипаттамалары бойынша сараланған, белгіленген ақпараттық таблоға сəйкес көлік құралдарының тиісті қозғалыс белдеуімен жүріп өтуін жүзеге асыруға, ақы алу пункті арқылы Ұлттық оператор немесе концессионер белгілеген жылдамдық режимін жəне жүріп өту қашықтығын сақтауға міндетті.»; 13) мынадай мазмұндағы 6-тараумен толықтырылсын: «6-тарау. Автомобиль жолдарын басқару жөніндегі ұлттық оператор 29-бап. Ұлттық оператордың құқықтық жағдайы 1. Ұлттық оператордың қызметі осы Заңмен, Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерімен, сондай-ақ өзінің ішкі құжаттарымен реттеледі.

2. Ұлттық оператордың мүлкі Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес қалыптастырылады.

3. Жалпыға ортақ пайдаланылатын халықаралық жəне республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын салу, реконструкциялау, жөндеу жəне күтіп-ұстау жөніндегі жобаларды іске асыру мақсатында Ұлттық оператор Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған кез келген қаржыландыру көздерін тартуға жəне пайдалануға құқылы.

30-бап. Ұлттық оператордың өкілеттіктері Ұлттық оператордың өкілеттіктеріне: 1) мемлекеттік тапсырма негізінде жалпыға ортақ пайдаланылатын республикалық жəне халықаралық маңызы бар автомобиль жолдарының желісін дамыту жөніндегі бюджеттік инвестициялық жобаларды іске асыру; 2) мемлекеттік тапсырманы орындау шеңберінде жалпыға ортақ пайдаланылатын республикалық жəне халықаралық маңызы бар автомобиль жолдарын салуды, реконструкциялауды, жөндеуді жəне күтіп-ұстауды ұйымдастыру; 3) мемлекеттік тапсырманы орындауды ұйымдастыру шеңберінде жалпыға ортақ пайдаланылатын халықаралық жəне республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын салудың, реконструкциялаудың, жөндеудің жəне күтіп-ұстаудың барысы мен сапасын бақылау; 4) жалпыға ортақ пайдаланылатын халықаралық жəне республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын салу, реконструкциялау, жөндеу жəне күтіп-ұстау жөніндегі ұсыныстарды əзірлеу жəне оларды жол органына енгізу; 5) ақылы автомобиль жолдарымен (жол учаскелерімен) жүріп өту үшін ақы жинау; 6) ақылы автомобиль жолдарының (жол учаскелерінің) қызметін ұйымдастыру; 7) автомобиль жолының элементтерін бүлдіретін көлік құралдарын не ақылы автомобиль жолдарымен (жол учаскелерімен) жүріп өтуге арнайы рұқсаты жоқ ірі көлемді жəне (немесе) ауыр салмақты көлік құралдарын қадағалап отыру жəне есепке алу; 8) ақылы автомобиль жолымен (жол учаскесімен) көлік құралдарының іркіліссіз жəне қауіпсіз жүріп өтуіне кедергі келтіретін ақауларды жою; 9) ақылы автомобиль жолын (жол учаскесін) пайдаланушыларға ақылы автомобиль жолдарымен (жол учаскелерімен) жүріп өтудің құны мен олардың ұзындығы туралы, ақылы автомобиль жолын (жол учаскесін) пайдаланудың тəртібі, жүріп өту ақысының мөлшерлемелері, төлеу тəртібі мен тəсілдері, жүріп өтуге ақы төлеу бойынша жеңілдіктер мен басқа да шарттар туралы ақпарат беру; 10) Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де қызмет түрлері жатады.».

2-бап. Осы Заңның 2014 жылғы 1 шілдеден бастап қолданысқа енгізілетін 1-бабы 2-тармағының 1) тармақшасын, 4-тармағы 2) тармақшасының тоғызыншы абзацын қоспағанда, осы Заң алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ. Астана, Ақорда, 2013 жылғы 2 шілде № 112-V ҚРЗ

1-бап. Қазақстан Республикасының мына заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін: 1. 1997 жылғы 13 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексіне (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1997 ж., № 23, 335-құжат; 1998 ж., № 23, 416-құжат; 2000 ж., № 3-4, 66-құжат; № 6, 141-құжат; 2001 ж., № 8, 53-құжат; № 1516, 239-құжат; № 17-18, 245-құжат; № 21-22, 281-құжат; 2002 ж., № 4, 32, 33-құжаттар; № 17, 155-құжат; № 23-24, 192-құжат; 2003 ж., № 18, 142-құжат; 2004 ж., № 5, 22-құжат; № 23, 139-құжат; № 24, 153, 154, 156-құжаттар; 2005 ж., № 13, 53-құжат; № 21-22, 87-құжат; № 24, 123-құжат; 2006 ж., № 2, 19-құжат; № 5-6, 31-құжат; № 12, 72-құжат; 2007 ж., № 1, 2-құжат; № 5-6, 40-құжат; № 10, 69-құжат; № 13, 99-құжат; 2008 ж., № 12, 48-құжат; № 15-16, 62, 63-құжаттар; № 23, 114-құжат; 2009 ж., № 6-7, 32-құжат; № 15-16, 71, 73-құжаттар; № 17, 81, 83-құжаттар; № 23, 113, 115-құжаттар; № 24, 121, 122, 125, 127, 128, 130-құжаттар; 2010 ж., № 1-2, 4-құжат; № 11, 59-құжат; № 17-18, 111-құжат; № 20-21, 119-құжат; № 22, 130-құжат; № 24, 149-құжат; 2011 ж., № 1, 9-құжат; № 2, 19, 28-құжаттар; № 19, 145-құжат; № 20, 158-құжат; № 24, 196-құжат; 2012 ж., № 1, 5-құжат; № 3, 26-құжат; № 4, 32-құжат; № 5, 35-құжат; № 6, 44-құжат; № 10, 77-құжат; № 14, 93-құжат; 2013 ж., № 2, 10, 13-құжаттар; 2013 жылғы 25 мамырда «Егемен Қазақстан» жəне «Казахстанская правда» газеттерінде жарияланған «Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне дербес деректер жəне оларды қорғау мəселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы» 2013 жылғы 21 мамырдағы Қазақстан Республикасының Заңы): 243-баптың бірінші бөлігінің 2) тармағындағы «адамдарға» деген сөз «жеке тұлғаларға» деген сөздермен ауыстырылсын.

2. 1999 жылғы 13 шілдедегі Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексіне (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1999 ж., № 18, 644-құжат; 2000 ж., № 3-4, 66-құжат; № 10, 244-құжат; 2001 ж., № 8, 52-құжат; № 15-16, 239-құжат; № 21-22, 281-құжат; № 24, 338-құжат; 2002 ж., № 17, 155-құжат; 2003 ж., № 10, 49-құжат; № 14, 109-құжат; № 15, 138-құжат; 2004 ж., № 5, 25-құжат; № 17, 97-құжат; № 23, 140-құжат; № 24, 153-құжат; 2005 ж., № 5, 5-құжат; № 13, 53-құжат; № 24, 123-құжат; 2006 ж., № 2, 19-құжат; № 10, 52-құжат; № 11, 55-құжат; № 12, 72-құжат; № 13, 86-құжат; 2007 ж., № 3, 20-құжат; № 4, 28-құжат; № 9, 67-құжат; № 10, 69-құжат; № 13, 99-құжат; 2008 ж., № 13-14, 56-құжат; № 15-16, 62-құжат; 2009 ж., № 1516, 74-құжат; № 17, 81-құжат; № 24, 127, 130-құжаттар; 2010 ж., № 1-2, 4-құжат; № 3-4, 12-құжат; № 7, 28, 32-құжаттар; № 17-18, 111-құжат; № 22, 130-құжат; № 24, 151-құжат; 2011 ж., № 1, 9-құжат; № 2, 28-құжат; № 5, 43-құжат; № 6, 50-құжат; № 14, 117-құжат; № 16, 128, 129-құжаттар; № 23, 179-құжат; 2012 ж., № 2, 14-құжат; № 6, 43, 44-құжаттар; № 8, 64-құжат; № 13, 91-құжат; № 14, 93-құжат; № 21-22, 124-құжат): 91-баптың төртінші б өлігінің 2) тармақшасындағы «адамдарға» деген сөз «жеке тұлғаларға» деген сөздермен ауыстырылсын.

3. 2001 жылғы 30 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Əкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2001 ж., № 5-6, 24-құжат; № 17-18, 241-құжат; № 21-22, 281-құжат; 2002 ж., № 4, 33-құжат; № 17, 155-құжат; 2003 ж., № 1-2, 3-құжат; № 4, 25-құжат; № 5, 30-құжат; № 11, 56, 64, 68-құжаттар; № 14, 109-құжат; № 15, 122, 139-құжаттар; № 18, 142-құжат; № 21-22, 160-құжат; № 23, 171-құжат; 2004 ж., № 6, 42-құжат; № 10, 55-құжат; № 15, 86-құжат; № 17, 97-құжат; № 23, 139, 140-құжаттар; № 24, 153-құжат; 2005 ж., № 5, 5-құжат; № 7-8, 19-құжат; № 9, 26-құжат; № 13, 53-құжат; № 14, 58-құжат; № 17-18, 72-құжат; № 21-22, 86, 87-құжаттар; № 23, 104-құжат; 2006 ж., № 1, 5-құжат; № 2, 19, 20-құжаттар; № 3, 22-құжат; № 5-6, 31-құжат; № 8, 45-құжат; № 10, 52-құжат; № 11, 55-құжат; № 12, 72, 77-құжаттар; № 13, 85, 86-құжаттар; № 15, 92, 95-құжаттар; № 16, 98, 102-құжаттар; № 23, 141-құжат; 2007 ж., № 1, 4-құжат; № 2, 16, 18-құжаттар; № 3, 20, 23-құжаттар; № 4, 28, 33-құжаттар; № 5-6, 40-құжат; № 9, 67-құжат; № 10, 69-құжат; № 12, 88-құжат; № 13, 99-құжат; № 15, 106-құжат; № 16, 131-құжат; № 17, 136, 139, 140-құжаттар; № 18, 143, 144-құжаттар; № 19, 146, 147-құжаттар; № 20, 152-құжат; № 24, 180-құжат; 2008 ж., № 6-7, 27-құжат; № 12, 48, 51-құжаттар; № 13-14, 54, 57, 58-құжаттар; № 15-16, 62-құжат; № 20, 88-құжат; № 21, 97-құжат; № 23, 114-құжат; № 24, 126, 128, 129-құжаттар; 2009 ж., № 2-3, 7, 21-құжаттар; № 9-10, 47, 48-құжаттар; № 13-14, 62, 63-құжаттар; № 15-16, 70, 72, 73, 74, 75, 76-құжаттар; № 17, 79, 80, 82-құжаттар; № 18, 84, 86-құжаттар; № 19, 88-құжат; № 23, 97, 115, 117-құжаттар; № 24, 121, 122, 125, 129, 130, 133, 134-құжаттар; 2010 ж., № 1-2, 1, 4, 5-құжаттар; № 5, 23-құжат; № 7, 28, 32-құжаттар; № 8, 41-құжат; № 9, 44-құжат; № 11, 58-құжат; № 13, 67-құжат; № 15, 71-құжат; № 17-18, 112, 114-құжаттар; № 20-21, 119-құжат; № 22, 128, 130-құжаттар; № 24, 146, 149-құжаттар; 2011 ж., № 1, 2, 3, 7, 9-құжаттар; № 2, 19, 25, 26, 28-құжаттар; № 3, 32-құжат; № 6, 50-құжат; № 8, 64-құжат; № 11, 102-құжат; № 12, 111-құжат; № 13, 115, 116-құжаттар; № 14, 117-құжат; № 16, 128, 129-құжаттар; № 17, 136-құжат; № 19, 145-құжат; № 21, 161-құжат; № 24, 196-құжат; 2012 ж., № 1, 5-құжат; № 2, 9, 11, 13, 14, 16-құжаттар; № 3, 21, 22, 25, 26, 27-құжаттар; № 4, 32-құжат; № 5, 35, 36-құжаттар; № 8, 64-құжат; № 10, 77-құжат; № 12, 84, 85-құжаттар; № 13, 91-құжат; № 14, 92, 93, 94-құжаттар; № 15, 97-құжат; № 20, 121-құжат; № 23-24, 125-құжат; 2013 ж., № 1, 2, 3-құжаттар; № 2, 10, 11, 13-құжаттар; № 4, 21-құжат; 2013 жылғы 25 мамырда «Егемен Қазақстан» жəне «Казахстанская правда» газеттерінде жарияланған «Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне дербес деректер жəне оларды қорғау мəселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы» 2013 жылғы 21 мамырдағы Қазақстан Республикасының Заңы): 597-баптың бірінші бөлігінің 2) тармақшасындағы «адамдарға» деген сөз «жеке тұлғаларға» деген сөздермен ауыстырылсын.

4. «Қазақстан Республикасындағы сот-сараптама қызметі туралы» 2010 жылғы 20 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңына (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2010 ж., № 1-2, 3-құжат): 1) 1-баптың 2), 4), 10) жəне 12) тармақшалары мынадай редакцияда жазылсын: «2) сарапшының қорытындысы – Қазақстан Республикасы заңдарының талаптарына сəйкес ресiмделген, сотсараптамалық зерттеудiң барысы мен нəтижелерiн көрсететiн құжат;»; «4) сот-сараптама қызметiмен айналысуға арналған лицензия –Қазақстан Республикасы Əдiлет министрлiгi немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкiлеттi орган жеке тұлғаға сот-сараптама қызметiмен айналысуға беретiн рұқсат;»; «10) сот сараптамасы органдары – Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тəртiппен сот-сараптама қызметiн жүзеге асыратын мемлекеттiк заңды тұлғалар;»; «12) сот сарапшысы – осы Заңның талаптарына сəйкес келетiн, қылмыстық процестi жүргiзушi орган (адам), сот не əкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстердi қарауға уəкiлеттiк берiлген орган (лауазымды адам), прокурор, нотариус Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тəртiппен сот сараптамасын жүргiзудi тапсырған адам;»; 4-бап мынадай редакцияда жазылсын: «4-бап. Сот-сараптама қызметiнiң мiндеті Сот-сараптама қызметінің міндеті қылмыстық, азаматтық істер бойынша, сондай-ақ əкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуді арнаулы ғылыми білімді қолдану нəтижелерімен қамтамасыз ету болып табылады.»; 3) 8-баптың 2-тармағы мынадай редакцияда жазылсын: «2. Сот сарапшысы жүргiзiлген зерттеулердiң нəтижелерiн негiзге ала отырып, қорытынды бередi. Бұл ретте ол Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалып, жол берiлетiн зерттеу құралдары мен əдiстерiн таңдауда дербес болады.»; 4) 9-баптың 1) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «1) Қазақстан Республикасының заңдарында тiкелей көзделсе немесе олардың нормалары мен қағидаттарына қайшы келмесе;»; 5) 12, 13, 14, 15 жəне 16-баптар мынадай редакцияда жазылсын: «12-бап. Сот сарапшысына қойылатын кəсiптiк жəне бiлiктiлiк талаптары 1. Сот сарапшысының арнаулы ғылыми бiлiмi болуға тиiс.

2. Сот сараптамасын жүргiзу: 1) сот сараптамасы органдарының қызметкерлерiне; 2) сот-сараптама қызметiн лицензия негiзiнде жүзеге асыратын жеке тұлғаларға; 3) осы баптың 3-тармағында көзделген жағдайларда бiржолғы тəртiппен өзге де адамдарға тапсырылуы мүмкiн.

3. Бiржолғы тəртiппен сараптама жүргiзу: 1) Қазақстан Республикасы Əділет министрлігі немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган белгілеген сот сараптамалары түрлерінің тізбесінде көзделмеген сот сараптамасы тағайындалған; 2) қылмыстық, азаматтық процеске қатысушының, əкiмшiлiк құқық бұзушылықтар туралы iстердi қарауға уəкiлеттiк берілген органның (лауазымды адамның), əкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы іс бойынша iс жүргізуге қатысушының сот сараптамасы органдарының қызметкерi болып табылмайтын не Қазақстан Республикасының заңдарына сəйкес сот-сараптама қызметiн лицензия негiзiнде жүзеге асыратын адамды сарапшы ретiнде тарту туралы дəлелдi өтiнiшхаты қанағаттандырылған; 3) сот сараптамасы органдарының қызметкерлерi болып табылатын, сондай-ақ сот-сараптама қызметiн лицензия негiзiнде жүзеге асыратын тиiстi мамандықтағы барлық сот сарапшыларының бас тартуы қанағаттандырылған не сот сараптамасы органы тұтастай сот сараптамасын жүргiзуден дəлелдi түрде шеттетiлген; 4) осы Заңның 49-бабына сəйкес шет мемлекеттiң сот сарапшысы тартылған жағдайларда тапсырылуы мүмкiн.

4. Осы баптың 2-тармағының 1) жəне 2) тармақшаларында жəне 3-тармағының 1), 2) жəне 3) тармақшаларында аталған адамдардың жоғары білімі болуға тиіс.

5. Осы баптың 2-тармағының 1) жəне 2) тармақшаларында аталған адамдардың сот сараптамасының белгiлi бiр түрiн жүргiзу құқығына бiлiктiлiк куəлiгiмен расталатын

сот сарапшысының бiлiктiлiгi болуға, оларды Қазақстан Республикасы Əдiлет министрлiгiнiң немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкiлеттi органның комиссиялары аттестаттауға жəне олар Қазақстан Республикасы Сот сарапшыларының мемлекеттiк тiзiлiмiне енгiзiлуге тиiс.

6. Осы баптың 1, 4 жəне 5-тармақтарында белгiленген талаптарға сəйкес келетiн Қазақстан Республикасының азаматы сот сараптамасы органдарында сот сарапшысы лауазымына орналаса алады.

7. Сот сараптамасы органдарына алғаш жұмысқа кiретiн адамдар бiлiктiлiк емтиханын тапсырумен аяқталатын арнайы кəсiптiк даярлықтан өтедi. Арнайы кəсiптiк даярлық қағидаларын Қазақстан Республикасы Əдiлет министрлiгi немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкiлеттi орган белгiлейдi.

8. Сот тəртiбiмен əрекет қабiлетi шектеулi немесе əрекетке қабiлетсiз деп танылған не өтелмеген немесе алынбаған соттылығы бар адам сот сарапшысы бола алмайды. Тиiстi заңдық факт болған күннен бастап үш жыл бойына: 1) соттылығы заңда белгiленген тəртiппен өтелген немесе алынған; 2) қасақана қылмыс жасағаны үшiн ақталмайтын негiздер бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылған; 3) мемлекеттiк қызметтен, құқық қорғау органдарынан, соттардан, сот сараптамасы органдарынан терiс себептермен шығарылған; 4) сот-сараптама қызметiмен айналысуға арналған лицензиядан айырылған; 5) сот-сараптама қызметiмен айналысуға арналған лицензиясының қолданысы осы Заңның 16-бабының 3-тармағында көзделген негiздер бойынша тоқтатылған адам сот сарапшысы бола алмайды.

13-бап. Сот сарапшысы біліктілігін беру 1. Сот сарапшысы біліктілігін беру оның біліктілік емтиханын тапсырып, сот сараптамасының белгілі бір түрін жүргізу құқығына сот сарапшысының біліктілік куəлігінің берілуі арқылы жүзеге асырылады.

2. Біліктілік емтихандарын қабылдауды жəне сот сараптамасының белгілі бір түрін жүргізу құқығына сот сарапшысының біліктілік куəлігін беруді Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінің немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті органның біліктілік комиссиялары жүзеге асырады.

3. Біліктілік комиссиялары қызметінің қағидаларын жəне олардың құрамын, сондай-ақ сот сарапшысы біліктілігін беру үшін біліктілік емтихандарын қабылдау тəртібін Қазақстан Республикасы Əділет министрлігі немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган айқындайды.

14-бап. Сот сарапшысын аттестаттау 1. Сот сараптамасы органдарының қызметкерлері болып табылатын сот сарапшыларының, сондай-ақ сот-сараптама қызметімен айналысуға арналған лицензия негізінде сотсараптама қызметін жүзеге асыратын жеке тұлғалардың кəсіптік даярлығының деңгейін анықтау мақсатында олар бес жылда бір рет Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінің немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті органның аттестаттау комиссиялары жүргізетін аттестаттаудан өтеді. Сот сарапшысының кəсіптік даярлығының тиісті деңгейіне негізді күмəн туындаған кезде ол кезектен тыс аттестаттаудан өткізіледі.

2. Аттестаттау комиссиялары қызметінің қағидаларын жəне олардың құрамын, сондай-ақ сот сарапшысын аттестаттаудан, оның ішінде кезектен тыс аттестаттаудан өткізудің тəртібін Қазақстан Республикасы Əділет министрлігі немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган айқындайды.

15-бап. Сот-сараптама қызметімен айналысуға арналған лицензияны берудің, беруден бас тартудың тəртібі мен шарттары 1. Сот-сараптама қызметімен айналысуға арналған лицензия жеке тұлғаларға беріледі.

2. Сот-сараптама қызметімен айналысуға арналған лицензия бас лицензия болып табылады.

3. Сот-сараптама қызметімен айналысуға арналған лицензияны берудің, беруден бас тартудың тəртібі мен шарттары Қазақстан Республикасының лицензиялау туралы заңнамасында белгіленеді.

4. Сот-сараптама қызметін лицензиялау жөніндегі комиссия қызметінің қағидаларын жəне оның құрамын Қазақстан Республикасы Əділет министрлігі немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган белгілейді.

16-бап. Сот-сараптама қызметімен айналысуға арналған лицензияның қолданысын тоқтата тұру, тоқтату жəне қайта жалғастыру 1. Сот-сараптама қызметімен айналысуға арналған лицензияның қолданысын тоқтата тұрудың, қайта жалғастырудың, тоқтатудың жəне одан айырудың тəртібі, негіздері мен шарттары Қазақстан Республикасының лицензиялау туралы заңнамасында белгіленеді.

2. Қазақстан Республикасының лицензиялау туралы заңнамасында көзделген жалпы негіздерден басқа, жеке тұлғаның сот-сараптама қызметімен айналысуына арналған лицензияның қолданысы: 1) ол мемлекеттік қызметте болған; 2) ол Қазақстан Республикасы Парламенті депутатының, өз қызметін бюджет қаражаты есебінен ақы төленетін тұрақты немесе босатылған негізде жүзеге асыратын мəслихат депутатының өкілеттіктерін атқарған; 3) сот сараптамасы органдарында сарапшы лауазымында жұмыс істеген; 4) мерзімді əскери қызметті өткерген кезеңде тоқтатыла тұрады.

3. Қазақстан Республикасының лицензиялау туралы заңнамасында көзделген жалпы негіздерден басқа, жеке тұлғаның сот-сараптама қызметімен айналысуына арналған лицензияның қолданысын тоқтатуды: адам соттың заңды күшіне енген шешімі бойынша əрекетке қабілетсіз немесе əрекет қабілеті шектеулі, қайтыс болған не хабарсыз кеткен деп танылған; адам Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан; адам қасақана қылмыс жасағаны үшін ақталмайтын негіздер бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылған; соттың адамға қатысты айыптау үкімі заңды күшіне енген жағдайларда, Қазақстан Республикасы Əділет министрлігі немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган жүзеге асырады.

4. Қазақстан Республикасының лицензиялау туралы заңнамасында көзделген жалпы негіздерден басқа, жеке тұлғаның сот-сараптама қызметімен айналысуына арналған лицензиядан айыру: адам сот-сараптама қызметін жүзеге асыру кезінде Қазақстан Республикасының заңнамасын өрескел не бірнеше рет бұзған; адамды аттестаттау нəтижелерімен расталған кəсіптік даярлығының жеткіліксіз деңгейі салдарынан оның сот сарапшысы міндеттерін атқаруы мүмкін болмаған; адам аттестаттаудан өтуден жалтарған жағдайларда, Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінің немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті органның қуынымы бойынша сот тəртібімен жүзеге асырылады. Көрсетілген жағдайларда, Қазақстан Республикасы Əділет министрлігі немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган жанындағы сот-сараптама қызметiн лицензиялау жөнiндегi комиссия сот-сараптама қызметiмен айналысуға арналған лицензиядан айыру туралы қуыным арызды дайындау жөніндегі ұсыныспен лицензиялаушы органның басшысына жүгiнедi. Сот-сараптама қызметiмен айналысуға арналған лицензиядан айыру оның қолданысын тоқтатуға əкеп соғады.

5. Осы баптың 4-тармағында көрсетілген жағдайларды қоспағанда, лицензияның қолданысы Қазақстан Республикасы Əділет министрлігі немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган жанындағы сот-сараптама қызметiн лицензиялау жөнiндегi комиссия ұсынған материалдар негізінде лицензиялаушы орган басшысының бұйрығымен тоқтатыла тұрады, қайта жалғастырылады жəне тоқтатылады. Лицензиясының қолданысы тоқтатыла тұрған, қайта жалғастырылған немесе тоқтатылған адам қабылданған шешім туралы үш тəулік ішінде хабардар етіледі жəне тиісті мəліметтер бес тəулік ішінде Қазақстан Республикасы Сот сарапшыларының мемлекеттік тізіліміне енгізіледі.»; 6) 17-баптың 1-тармағы мынадай редакцияда жазылсын: «1. Сот сараптамасы органдарының қызметкерлері болып табылатын сот сарапшылары туралы, сондай-ақ сот-сараптама қызметiмен айналысуға арналған лицензиясы бар жеке тұлғалар туралы мəліметтер Қазақстан Республикасы Сот сарапшыларының мемлекеттiк тiзiлiмiне енгiзiледi, оның мақсаттары мен қалыптастырылу жəне пайдаланылу қағидаларын Қазақстан Республикасының Үкiметi белгілейді.»; 7) 18-баптың 2-тармағының 3) тармақшасындағы «жүргізуге құқылы емес.» деген сөздер «жүргізуге;» деген сөзбен ауыстырылып, мынадай мазмұндағы 4) тармақшамен толықтырылсын: «4) сот сараптамасын тағайындаған органды (адамды) қоспағанда, сот сараптамасының нəтижелері туралы кімге де болсын хабарлауға құқылы емес.»; 8) 19-баптың 6) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «6) iстiң мəн-жайлары туралы мəлiметтердi жəне сот сараптамасын жүргiзуге байланысты өзiне белгiлi болған өзге де мəлiметтердi, оның ішінде мемлекеттік, коммерциялық немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мəлiметтердi жария етпеуге;»; 9) 20-бап мынадай редакцияда жазылсын: «20-бап. Сот сараптамасы органдары Сот сараптамасы органдарына: 1) Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінің сот сараптамасы органдары; 2) денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті органның сот сараптамасы органдары, оның ішінде өздерінің функцияларына сот-психиатриялық, сот-наркологиялық сараптамаларды жүргізу жатқызылған денсаулық сақтауды мемлекеттік басқарудың жергілікті органдарының мамандандырылған психиатриялық жəне наркологиялық ұйымдары жатқызылады.»; 10) 23-баптың 1-тармағы мынадай редакцияда жазылсын: «1. Қылмыстық процесті жүргізуші органның, соттың,

əкімшілік құқық бұзушылық туралы іс жүргізуінде жатқан органның (лауазымды адамның), прокурордың, нотариустың Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тəртіппен шығарылған сот сараптамасын тағайындау туралы қаулысы, ұйғарымы сот сараптамасын жүргізуге негіз болып табылады.»; 11) 24-баптың 2-тармағы мынадай редакцияда жазылсын: «2. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген негiздер болған кезде сот сарапшысы сот сараптамасын жүргiзуге қатысудан шеттетуге жатады, ал егер ол осы сот сарапшысына тапсырылған болса, оны жүргiзудi дереу тоқтатуға мiндеттi.»; 12) 25-бап мынадай редакцияда жазылсын: «25-бап. Сот сараптамасын жүргізу мерзiмдерi 1. Сот сараптамасын жүргiзу мерзiмi сот сараптамасы органы, сот- сараптама қызметін лицензия негізінде жүзеге асыратын не сот сараптамасы органының қызметкерi болып табылмайтын, сот сарапшысы ретiнде тартылған жеке тұлға сот сараптамасын жəне оның объектiлерiн тағайындау туралы қаулыны, ұйғарымды iс жүргiзуге қабылдаған күннен бастап есептеледі.

2. Қазақстан Республикасы Əділет министрлігі немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган көздеген ерекше жағдайларды қоспағанда, сот сараптамасын жүргізу мерзімі отыз тəуліктен аспауға тиіс. Сот сараптамасын жүргiзу мерзiмiн ұзартуды сот сараптамасын тағайындаған орган (адам) сот сараптамасы органы басшысының не сот сараптамасы органының қызметкерi болып табылмайтын сот сарапшысының (сот сарапшыларының) дəлелдi өтiнiшхаты бойынша жүзеге асырады. Ерiктi түрде сот сараптамасына тартылатын адамдардың жəне сот сараптамасын жүргiзу үшiн медициналық ұйымға мəжбүрлеп орналастырылған адамдардың онда болу мерзiмiн ұзарту тəртібі осы Заңның 37-бабының 2 жəне 3-тармақтарында белгiленген.

3. Сот сараптамаларының күрделілік санаттарын айқындаудың жалпы критерийлерін, олардың күрделілік санаттарына қарай сот сараптамаларын жүргізу мерзімдерін есептеу тəртібін, сондай-ақ сот сараптамасын жүргізу мерзімін ұзарту тəртібін Қазақстан Республикасы Əділет министрлігі немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган белгілейді.

4. Сот сараптамасын жүргізу барысында зерттеу жүргізбей қорытынды беру мүмкін болмайтын қосымша материалдарды ұсыну қажеттілігі туындаған жағдайда, сот сараптамасы органының басшысы не сот сараптамасы органының қызметкерi болып табылмайтын сот сарапшысы сот сараптамасын тағайындаған органның (адамның) атына дəлелдi өтiнiшхат жібереді. Көрсетілген жағдайда сот сараптамасын жүргізуді сот сараптамасы органының басшысы не сот сараптамасы органының қызметкерi болып табылмайтын сот сарапшысы тоқтата тұру үшiн негiз болған мəн-жайлар жойылғанға дейiн, бiрақ он тəулiктен асырмай тоқтата тұрады. Егер сот сараптамасын жүргізуді тоқтата тұру үшін негіз болған мəн-жайлар көрсетілген мерзім ішінде жойылмаса, сот сараптамасын тағайындау туралы қаулы, ұйғарым жəне оны жүргізу үшін ұсынылған материалдар орындалмастан, сот сараптамасын тағайындаған органның (адамның) атына жіберіледі.

5. Сот сарапшысының қорытындысы не қорытынды берудiң мүмкiн еместiгi туралы хабарлама ол жасалғаннан кейiн үш тəулiк iшiнде сот сараптамасын тағайындаған органға (адамға) жiберiледi.»; 13) 27-баптың 3-тармағы мынадай редакцияда жазылсын: «3. Сот сараптамасы объектiлерiн пайдалану қағидаларын Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.»; 14) 29-баптың 6-тармағы мынадай редакцияда жазылсын: «6. Сот сараптамасының əртүрлі органдарына тапсы рылған кешенді сот сараптамаларын жүргізуді ұйымдастырудың ерекшеліктерін Қазақстан Республикасы Əділет министрлігі немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган белгілейді.»; 15) 31-баптың 2 жəне 4-тармақтары мынадай редакцияда жазылсын: «2. Сарапшының қорытындысында: оның ресiмделген күнi, сот сараптамасын жүргiзудiң мерзiмдерi мен орны; сот сараптамасын жүргiзудiң негiздерi; сот сараптамасын тағайындаған орган (адам) туралы мəлiметтер; сот сараптамасын жүргiзу тапсырылған сот сараптамасы органы жəне (немесе) сот сарапшысы (сот сарапшылары) туралы мəлiметтер (тегi, аты, əкесiнiң аты (ол болған кезде), бiлiмi, сарапшылық мамандығы, мамандығы бойынша жұмыс өтілі, ғылыми дəрежесi жəне ғылыми атағы, атқаратын лауазымы); көрiнеу жалған қорытынды бергенi үшiн қылмыстық жауаптылық туралы өзiнiң ескертiлгенi туралы сот сарапшысының (сарапшылардың) қойылған қолымен куəландырылған белгi; сот сарапшысының (сарапшылардың) шешуiне қойылған мəселелер; сот сараптамасын жүргiзу кезiнде қатысқан процеске қатысушылар туралы жəне олар берген түсiндiрмелер туралы мəлiметтер; зерттеу объектiлерi; пайдаланылған əдiстемелер көрсетiлген зерттеулердiң мазмұны мен нəтижелерi; жүргiзiлген зерттеулердiң нəтижелерiн бағалау, сот сарапшысының (сарапшылардың) алдына қойылған мəселелер бойынша қорытындылардың негiздемесi жəне тұжырымы көрсетiлуге тиiс.»; «4. Комиссиялық, кешенді, қосымша жəне қайталама сот сараптамасын жүргізу нəтижелерін ресімдеу ерекшеліктерін Қазақстан Республикасы Əділет министрлігі немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган айқындайды.»; 16) 32-баптың 2 жəне 3-тармақтары мынадай редакцияда жазылсын: «2. Қорытынды берудiң мүмкiн еместiгi туралы хабарламада: оның ресiмделген күнi, сот сараптамасын жүргiзудiң мерзiмдерi жəне орны; сот сараптамасын жүргiзудiң негiздерi; сот сараптамасын тағайындаған орган (адам) туралы мəлiметтер; сот сараптамасын жүргiзу тапсырылған сот сараптамасы органы туралы жəне (немесе) сот сарапшысы (сарапшылар) туралы мəлiметтер (тегi, аты, əкесiнiң аты (ол болған кезде), бiлiмi, сарапшылық мамандығы, мамандығы бойынша жұмыс өтілі, ғылыми дəрежесi жəне ғылыми атағы, атқаратын лауазымы); көрiнеу жалған қорытынды бергенi үшiн қылмыстық жауаптылық туралы өзiнiң ескертiлгенi туралы сот сарапшысының (сарапшылардың) қойылған қолымен куəландырылған белгi; сот сарапшысының (сарапшылардың) шешуiне қойылған мəселелер; зерттеу объектiлерi; сот сарапшысының (сарапшылардың) алдына қойылған мəселелерге жауап қайтарудың мүмкiн еместiгiнiң негiздемесi көрсетiлуге тиiс.

3. Қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хабарламаның құрылымын жəне мазмұнын Қазақстан Республикасы Əділет министрлігі немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган айқындайды.»; 17) 35-баптың 4-тармағы мынадай редакцияда жазылсын: «4. Тiрi адамдарға мəжбүрлеу түрiнде сот сараптамасын жүргiзуге Қазақстан Республикасының заңдарында тiкелей көзделген жағдайларда ғана жол берiледi.»; 18) 37-бап мынадай редакцияда жазылсын: «37-бап. Сот сараптамасын жүргiзу кезiнде адамның медициналық ұйымда болу мерзiмдерi 1. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген ерекше жағдайларды қоспағанда, адам сот-медициналық немесе сот-психиатриялық сараптама жүргiзу үшiн медициналық ұйымда отыз тəулiкке дейiнгi қажетті мерзiмге орналастырылуы мүмкiн.

2. Ерікті түрде сот сараптамасына тартылған адам үшін көрсетілген мерзімді ұзартуды оның келісімімен, сот сараптамасын тағайындаған орган (адам) сот сараптамасы органы басшысының не сот сараптамасы органының қызметкерi болып табылмайтын сот сарапшысының (сот сарапшыларының) дəлелдi өтiнiшхаты бойынша жүзеге асырады.

3. Сот сараптамасын жүргiзу үшiн медициналық ұйымға мəжбүрлеп орналастырылған адамдардың онда болу мерзiмiн ұзарту Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тəртiппен жүзеге асырылады.

4. Сот сараптамасын жүргiзу үшiн медициналық ұйымға мəжбүрлеп орналастырылған адамның онда болу мерзiмiнiң, сондай-ақ осы мерзiмдi ұзарту тəртiбiнiң бұзылуына аталған адам, оның қорғаушысы, заңды өкiлi немесе iске қатысуға жiберiлген өзге де өкiлдер Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тəртiппен шағым жасауы мүмкiн.»; 19) 39-баптың 2-тармағы мынадай редакцияда жазылсын: «2. Күзетпен ұсталмаған адамдарға психиатриялық стационарларда сот-психиатриялық сараптама жүргiзу кезеңiнде оларға Қазақстан Республикасының Қылмыстық iс жүргiзу жəне Азаматтық iс жүргiзу кодекстері нормаларының күшi қолданылады.»; 20) 42 жəне 43-баптар мынадай редакцияда жазылсын: «42-бап. Сот-сараптама қызметiн ғылыми-əдiстемелiк жəне оқумен қамтамасыз ету. Сот сарапшыларын кəсiптік даярлау жəне олардың бiлiктiлiгiн арттыру 1. Сот-сараптама қызметiн ғылыми-əдiстемелiк қамтамасыз ету, сондай-ақ сот сарапшыларын кəсiптік даярлау жəне олардың бiлiктiлiгiн арттыру Қазақстан Республикасы Əдiлет министрлiгiнiң немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкiлеттi органның сот сараптамасы органдарына жүктеледi.

2. Сот-сараптамалық зерттеулердің əдiстемелерін əзірлеу, байқаудан өткізу жəне енгізу Қазақстан Республикасы Əділет министрлігі немесе денсаулық сақтау саласындағы уəкілетті орган белгілеген тəртіппен жүзеге асырылады.

43-бап. Қазақстан Республикасының Сот-сараптамалық зерттеулер əдiстемелерiнiң мемлекеттiк тiзiлiмi Осы Заңның талаптарына сай келетiн сот-сараптамалық зерттеулердiң əдiстемелерi туралы мəлiметтер Қазақстан Республикасының Сот-сараптамалық зерттеулер əдiстемелерiнiң мемлекеттiк тiзiлiмiне енгiзiледi, оның мақсаттарын, қалыптастырылу жəне пайдаланылу қағидаларын Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.».

2-бап. Осы Заң алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. НАЗАРБАЕВ Астана, Ақорда, 2013 жылғы 2 шілде № 113-V ҚРЗ

8

www.egemen.kz

4 шілде 2013 жыл

Екі елдіѕ кəсіпкерлері іскерлік алаѕына тоєысты Көк теңіз жағасындағы көрші, əрі бауырлас қос ел – Қазақстан мен Əзербайжанның кəсіпкерлері жəне даму институты өкілдері Ақтау қаласында бас қосты. Кəсібінің көкжиегін кеңейту арқылы елдің дамуына үлес қосамын дейтін кəсіпкерлердің басын біріктіріп, идеясын ұштаған бизнес форумның мақсаты – екіжақты ынтымақтастықты нығайту, іскерлік шеңбер аумағын ұлғайта түсу жəне біріккен жобаларды жүзеге асырып, шағын жəне орта кəсіпкерлікті қолдау. Гүлайым ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ, «Егемен Қазақстан».

Қазақстан мен Əзербайжанның өзара тиімді қарым-қатынасы тəуелсіздік алысымен-ақ жолға қойыла бастады. 1992 жылы екі ел арасында орнаған дипломатиялық байланыс бірден ымыраластықпен жалғасын тапты деуге болады. Нарықтық экономика есіктен дендей еніп, ел-жұрт сауда-саттыққа икемделе бастаған тұста, екі елдің арасында, əсіресе, жемісжидек, көкөніс өнімдері саудасы кең қарым-қатынас жолын ашты. Ол күні бүгінге дейін маңызын да, қарқынын да жойған жоқ. Ал Елбасымыз Н.Назарбаевтың 2005 жылғы Бакуге жасаған ресми сапары түптамыры достық, туысқандық негізден бастау алатын сыйластықты одан əрі бекіте түсті. Барыс-келіс қарқыны артып, сауда-саттық көлемі ұлғайды. Сауда-саттық дегенде, екі елдің арасындағы байланысты тек осы көкөніс түрлерімен ғана шектемей, жан-жақты жəне тереңдете дамытудың жолдары қандай? Форум осы сауалға жауап іздестірді. Форумда сөз алған Қазақстан Республикасы Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрі Е.Досаев екі ел арасындағы іскерлік байланысқа тоқталды.

– Екі ел өзара тиімді байланыстарды дамыту үстінде. Оншақты жыл ішінде зор нəтижелерге қол жетті. Қос ел басшылары арасында сенімді байланыстар орнап, көптеген маңызды құжаттарға қол қойылды. Екіжақты ынтымақтастықтың ұзақ мерзімді басымдықтарын белгілеген стратегиялық əріптестік пен одақтық қарым-қатынастар туралы келісімшарт қос ел арасындағы іскерлік байланыстардың

дамуын айқын көр сетіп берді. Біз Əзербайжан кəсіпкерлері іскер топтарының қызы ғушылығы арқылы Қазақстан – Əзербайжанның саяси-эконо микалық іс-қимыл аясының кеңеюін жоғары бағалаймыз, – деді министр. Қазақстандағы инвестициялық ахуал туралы айтқан Е.Досаев Кеден одағының бірыңғай нарығының құрылуы, əкімшілік кедергілердің төмендеуі туралы тоқталып, əзербайжандық кəсіпкерлердің қазақстандық кəсіпорындармен бірлесе жұмыс жасап, түрлі жобаларды қолға алуына мүмкіндіктер мол екендігін жеткізді. Өткен жылы аталмыш елмен арадағы сыртқы сауда айналымы 390,7 млн. АҚШ долларын құрап, арғы жылмен салыстырғанда 46 пайызға артқан. Қазақстанның экспорты 349,1 млн. АҚШ долларын құраса, Əзербайжаннан импорт 41,6 млн. АҚШ долларын құраған. Ал 1994-2012 жылдар ішінде біздің еліміздің экономикасына Əзербайжаннан 96,7 млн. АҚШ доллары көлемінде инвестиция тартылған. Бұл көрсеткіштер жылдан-жылға артып келе жатыр деуге болады, өйткені биылғы жыл басынан бері сыртқы сауда айналымы 44 млн. доллардан асып жығылса, оның 37 млн.-нан астамы экспорттың, ал 7 млн.ға жуығы импорттың үлесінде. Қазақстан көк теңізбен шекараласатын көршісіне мұнай-газ, химиялық шикізаттар, көміртекті темір прокаты, арпа, астық, темекі, электр құралжабдықтарын шығарса, олардан бізге этилен полимерлері, машиналар мен механизмдердің бөлшектері, жиналмалы құрылыс құрылғылары, битум тəріздес материалдардан алынған мұнай өнімдері əкелінеді. Үкіметаралық комиссиясының

Маңғыстау, Атырау, Қарағанды облыстарында, Астана, Алматы қалаларында сауда, өнеркəсіп, құрылыс, ауыл шаруашылығы жəне көлік салаларында жұмыс жүргізіп жатыр. Жалпы, Қазақстанда жұмыс істеу үшін біздің тарапымыздан əр салаға қызығушылық бар. Ал Əзербайжанда логистикалық тізбекті дамыту, ақпараттық тех-

 Басты байлық

Бірегей ота араласуымен Қазақстан мұнайын əлемдік нарықтарға тасымалдау, астығын қабылдау, тиеп-түсіру бағытында бірлескен ірі жобалар жүзеге асырылуда. Сондай-ақ, авиация, теңіз-сауда порттары арасында байланыс бар. Форумда Маңғыстау облысының əкімі А.Айдарбаев облыстың экономикалық даму деңгейінен хабардар етіп, кəсіпкерлікті жолға қою үшін қолайлы мүмкіндіктерді таныстырды.

– Аймақта шикізаттық емес секторды дамыту мен экономиканы əртараптандыруға ерекше көңіл бөлінуде. Үдемелі индус триялық-инновациялық даму бағдарламасы табысты жүзеге асырылуда. Бағдарлама жолға қойылғаннан бері облыс бойынша 23 жоба пайдалануға берілсе, биыл 3 жоба іске аспақ, – деген аймақ басшысы Ақтау, Баутин, Құрық теңіз порттарын дамыту, «Өзен-Түркіменстанмен мемлекеттік шекара», «ЖезқазғанБейнеу» теміржолдары, «АтырауАқтау» автокөлік жолы туралы кеңінен тоқталды. Маңғыстау өңірінде қазіргі таңда 100-ден астам Əзербайжанмен бірлескен

кəсіпорын жұмыс істеуде. Олар көбіне мұнай саласына жабдықтар жеткізу, кеме жөндеу, құрылыс, көлік тасымалдары мен геофи зикалық жəне геодезиялық жұмыстар болып келеді. Ал көкөніс, жеміс-жидек тасымалымен қосқанда Маңғыстау облысымен Əзербайжан Республикасы арасындағы сыртқы тауар айналымы өткен жылы 61 млн. АҚШ долларын құраған, оның 47 млн-ы экспорттың, 14 млн-ы импорттың үлесінде. Таяу уақытта 1 млрд. долларға жетеді деп күтілетін екі ел арасындағы тауар айналымында Маңғыстау өңірінің үлесі зор болмақ. Экспортты ынталандыру жəне инвестициялар қорының президенті Р.Маммадов «Əзер байжандағы инвестициялық ахуал жəне іскерлік мүмкіндіктер» туралы жасаған баяндамасында Қазақстанмен бұған дейін жолға қойылған іскерлік байланыстармен оларды одан əрі дамыту бағытында егжей-тегжейлі əңгімеледі.

– Əзербайжанда сауда, көлік, ауыл шаруашылығы бағыттарында қазақстандық 37 компания жұмыс жасауда. Ал Қа зақстанда біздің еліміздің 332 компаниясы бар. Олар

Шардараныѕ шыєар биігі əлі алда «Егемен Қазақстан».

Осы аудандағы «Қазақстан» шаруа қожалығы елімізде тəуелсіздік туы желбірегелі бері талай қиындықты бастан өткерді. Мұнда Кеңес өкіметінің кезінде малға жем шығаратын зауыт болған екен. Кейін дүние-мүлкі талан-таражға түсіп, мүлдем құрып кетудің аз-ақ алдында қалған. Қайбір жылдары бір əкім осы шаруашылық орнынан қант зауытын ашқан көрінеді. Бірақ, оның да ғұмыры қысқа болыпты. Бүгінде қайта түлеген «Қазақстан» шаруа қожалығының иелігінде 163 гектар егіндік, 500 гектар жайылымдық жер бар. «Қазақстан» шаруашылығының төрағасы Жаңбырбек Салықбаевтың айтуына қарағанда, о баста небəрі 34 мал болған көрінеді. «Сыбаға» бағдарламасының арқасында шаруашылық жақында 56 бас аналық, 3 бас асыл тұқымды бұқа сатып алыпты. Ендігі мақсаттары – мал бордақылау, ет өндіру. «Жағдайымыз дұрыс. Мемлекеттік қолдаудың арқасында үлкен шаруаны

Бүгін біздің құрметті анамыз Хадиша Ямұхаммедқызы ƏДІЛБЕКОВАНЫҢ туған күні. Осыған орай ардақты да асыл анашымызды шын жүрегімізден құттықтаймыз. Деніңізге саулық, шаңырағыңызға ырыс-байлық, көңіліңізге сезімнің шалқыған шаттығын тілейміз. Əрдайым осы қалпыңыздан танбай, жетістіктен жетістікке жете беріңіз. Отбасыңыздан ынтымақ, басыңыздан бақ таймасын! Жүзіңізден шуақ кетпей, ғұмыр бойы мəз-мейрам болып, өмірдің қызығына тоймай ортамызда жүре беріңіз. Дос-жаран мен туған-туыс алдында абыройыңыз артып, аңсаған арманыңыздың асуларына шыға беріңіз! Жұлдызыңыз жоғары, еңбегіңіз еселі, мерейіңіз үстем болып, қуанышқа кенеліңіз. Ізгі тілекпен құттықтаушылар: ұлдары мен келіндері, немерелері жəне қызы Гауһар.

нология саласында, химия өнеркəсібі, туризм, құрылыс, əлеумет тік салада бірге жұмыс жасауға мол мүмкіндіктер бар жəне қазақстандық əріптестерді осыған шақырамыз, – деді ол. Əзербайжан Республикасы Экономикалық даму министрі Ш.Мұстафаев, Қазақстан Республикасының Əзербайжан Республикасындағы Төтенше жəне өкілетті елшісі А.Жұмабаев, Əзербайжан Республикасының Ақтау қаласындағы бас консулы Р.Маммадов, өзге де лауазымды тұлғалар мен іскер кəсіпкерлер қатысқан форумда Маңғыстау облысы əкімдігі мен Əзер байжандағы экспортты ынталандыру жəне инвестициялар қоры ынтымақтастық меморандумына қол қойылып, кəсіпкерлердің екіжақты кездесуі өтті. Форум нарықтық қарым-қатынастың ғана емес, достық, туыстық байланыстың беки түсуіне сеп болатыны анық. Өйткені, көк те ңіз бетінде екі ел арасындағы достықтың дəнекеріндей кемелер теңселіп, шуақты барыс-келіс жандана түсетін болады. Маңғыстау облысы.

Шардара дегенде ең алдымен шалқыған теңізі, қалықтаған шағаласы еске түсетіні анық. Шақырайған күн тас төбеңнен ұрғанда ел суға шомылып, күнге қыздырыну, балық аулап, демалу үшін шалғайда жатқан Шардараға тартып кететіні бар. Əйтсе де, бұл өлке тек теңізімен ғана емес, тірліктің көзін тапқан, сан түрлі шаруаны дөңгелетіп отырған іскерлігімен де ерекшеленеді. Биылғы жылдың бес айында аудан көлеміндегі кəсіпорындарда 2162,0 миллион теңгенің өнімі өндіріліпті.

Оралхан ДƏУІТ,

Мерейіѕіз їстем болсын

қолға алдық. Əйтсе де, бірқатар шешілмей жатқан мəселелеріміз бар. Соның бірі ретінде – көлік салығын айтар едім. Шаруа қожалығына көлікті тіркеудің қиындығы көп. Сосын қожалық иелігіндегі жүк көліктеріміз ескі. Бірақ, ескі көлікке де, жаңа көлікке де бірдей көлемде салық төлейміз. Меніңше бұл екі көліктің төлемінде айырма болуы тиіс», дейді Жаңбырбек Салықбаев. Ал, осы аудандағы «Ұзын-ата Мақта» ЖШС өз жұмыстарын тақыр жерден бастапты. 2011 жылы құрылған бұл серіктестік «Еуразиялық банкі» АҚ-тан 14 пайыздық өсіммен несие алып, оның 7 пайызын «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасы арқасында жауып отыр екен. Алдағы қыркүйек айында іске қосылатын бұл зауытта мақта талшығы, линт, улюк, шит өнімдері өндірілмек. «Құрылыс жабдықтарының құны 300 миллион теңгені құрайды. Мақта зауыты іске қосылғаннан кейін айына 5 мың тонна шикі зат өңдейміз деп жоспарлап отырмыз. Бұл жерде Қытай елінің құрал-жабдықтары əкелінеді жəне зауыт АҚШ мамандарының жобасы бойынша салынып жатыр. Жалпы құны 900 миллион

теңге. Зауыт толық қуатында жұмыс істеген кезде бір маусымда кемі 30 мың тонна мақта қабылдаймыз. Сондай-ақ, 170 адам осы жерде жұмыс жасайды. Ең төменгі жалақы 4050 мың теңге болады. Мақтаны осы күзден бастап қабылдаймыз. Əзірше алаңдатып отырған ешқандай мəселе жоқ. Бəрі өз жолымен келе жатыр. Болашақта басқа да шикі заттар, жіп, мата өндіреміз, одан жіп иіру фабрикасын салсақ деген жоспарымыз бар», дейді бұл жөнінде «Ұзын-ата Мақта» ЖШС директоры Ақылбек Елемесов. Сондай-ақ, Шардарадағы балық өңдеу зауыты соңғы жылдары жұмыстарының қарқынын күшейтіпті. Атап айтқанда, «Шардара балық-1» ЖШС 9 түрлі балық түрінен өнім дайындайды. Мұздатылған жəне ысталған балық, филе түрлерін өндіретін бұл зауыттың өндірістік қуаттылығы

жылына – 1000 тонна. Қазір балық зауытын қайта құрылымдау жобасы бойынша құрылыс жұмыстары аяқталуға жақын. Жоба бойынша балық өңдеу қондырғылары əкелінді. «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ жəне «Үдемелі индустриялықинновациялық даму» бағдарламасы бойынша құрал-жабдықтарға 35,0 миллион теңге, айналым қаражатына 147,0 миллион теңге несие алған зауыт басшылығының алға қойған мақсаттары көп. Осынау 182 миллион теңгеден басқа бұл іске балық зауытының иелері өз қалталарынан тағы 128 миллион теңге жұмсапты. «Шардарада өзіміздің балық аулайтын арнайы аумағымыз бар. Өнімді, яғни, балықтың 9 түрін мұздатып шет елдерге, атап айтқанда, Өзбекстан, Грузия, Ресей елдеріне жібереміз. Қазір зауытта 50 адам жұмыс істейді. Болашақта балық зауытын кеңейту жоспарланып отыр. Ол кезде барлығы 100 адамды жұмыспен қамтамасыз етсек деген ниетіміз бар. Жалпы сыйымдылығы 1000 тоннаны құрайтын 7 мұздатқышымыз бар. Балықты тек Шардара теңізінен ғана ауламаймыз, Атыраудан əкелінетін балық түрлері де бар. Алдағы уақытта балық консерві цехын жəне балыққа беретін жем зауытын ашамыз деп отырмыз. Зауыт жабдықтары Түркия елінен əке лінген», дейді «Шардара-балық-1» ЖШС директорының орынбасары Талғат Рүстемов. Міне, Шардара жұрты осылайша бірі малды, бірі мақта, бірі балықты кəсіп қылып, сан түрлі шаруаны дөңгелетуде. «Кəсібің – нəсібің» деген, бұл кəсіпкер жігіттер тек өз отбасын ғана асырап отырған жоқ, дүйім жұртқа жұмыс беріп, талай шаңырақты шаттыққа бөлеп отыр. «Барлық қуаныштың, дүниедегі барлық жақсылықтың көзі – еңбек» деген екен бір ғұлама. Сол айтпақшы, шаруасы өрге басқан Шардараның шығар биігі əлі алда. Оңтүстік Қазақстан облысы, Шардара ауданы.

–––––––––––––––––

Суреттерді түсірген Қайсар ШЕРІМ.

Бұл Қазақстан Республикасы Президенті Іс басқармасының Орталық клиникалық ауруханасында жасалып, сəтті өтті. Гүлзейнеп СƏДІРҚЫЗЫ, «Егемен Қазақстан».

Жатыр артериясын эмболизациялау (ЖАЭ) – жатыр миомасын емдеудегі ең соңғы заманауи əдіс болып табылады. Бұл ем өткен ғасырдың 70-ші жылдары бала туғаннан кейінгі болатын қан кету жəне жатырға жасалатын операцияларда қолданылса, 1991 жылдан бері жатыр миомасын емдеуде кеңінен қолданысқа ие. Мəселен, қазіргі кезде дүние жүзінде осындай əдіспен жылына 150 000 ота жасалады. Əсіресе, ЖАЭ АҚШ-та, Батыс жəне Шығыс Еуропада, Израиль, Жапония, т.б. елдерде кеңінен пайдаланылады. Бұрын жатыр миомасын емдеу – əйелдің жатырын түгелімен алып тастау əдісімен жасалатын. Əрине, бұл ретте жатырын алып тастаған нəзік жандар өзін əйел, ана ретінде сезіне алмайтын. Ал жатыр алынған соң климакс ерте басталады, өйткені, əйелдік экстроген гормондарды бөлетін аналық без жансызданып, семеді. Ал мына жаңа емдеу əдісінің артықшылығы мен ерекшелігі – жатыр миомасы қатерсіз ісігіне шалдыққан əйелдерге пышақсыз əрі жатырын сақтап қалатын операция жасау мүмкіндігі туып отыр. Яғни, жатыр миомасының қатерсіз ісігіне жанбастағы қан тамырын тесіп, арнайы операциялық блокта орналасқан рентгендік бақылаумен катетер енгізіп, ангиография жасап, миоманы қанмен қамтамасыз етіп тұрған тамырды тауып, оны арнайы медициналық пластика – поливинилалкогольмен (ПВА) желімдеп тастайды. Сөйтіп, қатерлі ісікті қоректендіріп тұрған жатырдың тіндеріне қан келуі тоқтайды да, миома өсудің орнына, семе бастайды. Жарты немесе бір жылдың айналасында кішірейіп, миоманың белгілері толығымен жойылады. Егер бала туу жасындағы əйел

болса, етеккірмен бірге кетеді, ал жатырдың бұлшық етіндегі қатерсіз ісік болса, кішірейіп жоқ болады. Яғни, эмболизациядан кейін 98,5 пайыз жағдайында жатыр миомасы қосымша емді қажет етпейді. Мұндай операция Қазақстанда 2007 жылдан бері Астанада Ана мен бала ұлттық ғылыми орталығында, сондай-ақ Республикалық жедел медициналық жəрдем ғылыми орталығында, Алматыда Сызғанов атындағы ұлттық ғылыми хирургия орталығында жасалуда. Ал ҚР Президенті Іс басқармасының Орталық клиникалық ауруханасында тұңғыш рет қолға алынған отаны интервенциялық кардиология жəне эндоваскулярлық хирургия бөлімінің жоғары санаттағы дəрігері, эндоваскулярлық хирург Сергей Мусаев жасады. Жалпы, операцияның ұзақтығы 15-30 минөт аралығында. Кейде қан тамырының анатомиялық орналасу ерекшелігіне байланысты жарты сағаттан бір сағатқа дейін созылуы мүмкін. Кеше бес жылдан бері сырқаты мазалап жүрген 1969 жылы туған əйелге ота жасалып, сəтті өтті. Жалпы, ереже бойынша науқас 1-3 күнде үйіне шығады. Осы əдісті меңгеру үшін Сергей Сальверович Ресейге, Францияға барып, шеберлік сыныптарына қатысып, тəжірибе жинақтап қайтқан. ЖАЭ – аталмыш ауруханада арнайы операциялық рентген, ангиограф аппараттары арқылы жүзеге асты. Дəрігерлердің айтуынша, бұл ем ангиограф аппаратының тағы бір мүмкіндігін көрсетіп отыр. Бұған дейін бұл құрылғымен жүрек, бас миы, т.б. ағзадағы бүкіл қан тамырының ақауын емдеп келген. Операция квота арқылы тегін жасалады, ақылы түрдегі құны 600 мың теңге. АЛМАТЫ.

«ТОРҒАЙ-ПЕТРОЛЕУМ» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМАСЫ

«ТОРҒАЙ-ПЕТРОЛЕУМ» АҚ (бұдан əрі - ТП АҚ) «Акционерлік қоғамдар туралы» ҚР Заңының 23-бабын орындау үшін «ТОРҒАЙ-ПЕТРОЛЕУМ» АҚ акционерлері – «ЛУКОЙЛ Оверсиз Кумколь Б.В.» жəне «ПетроКазахстан Инк.» 2012 жылдың 1 тоқсанындағы қызметінің қорытындысы бойынша «ТОРҒАЙ-ПЕТРОЛЕУМ» АҚ жай акциялары бойынша дивидендтерді төлеу туралы 2013 жылдың 12 маусымы күні шешім қабылдағандығын хабарлайды.

1.«ТОРҒАЙ-ПЕТРОЛЕУМ» АҚ Орналасқан орны: Қазақстан Республикасы, 120008, Қызылорда қ., Есенов к-сі, 1«А». Банк деректемелері: СТН 331000019739, БСН 950840000065, шот нөмірі KZ7983201T0250207026 «Ситибанк Казахстан» АҚ, BIC CITIKZKA. 2. Дивидендтер төленетін кезең - 2012 жылдың 1 тоқсаны.

3. Бір жай акцияға есептелетін дивиденд мөлшері – 85 000 (сексен бес мың) теңге.

4. Дивидендтер төлей бастау күні - 2013 жылғы 12 маусым.

5. Дивидендтер төлеу тəртібі жəне нысаны – «ТОРҒАЙ-ПЕТРОЛЕУМ» АҚ акционерлерінің банк шотына қолма қол ақшасыз аудару арқылы ақшалай нысанда дивидендтер төлеуді жүргізу. Утерянный сертификат о сдаче ЕНТ на имя Камалова Азата Айбековича просим считать недействительным.

«Қазқайқармет» АҚ-тың қаржылық есептілігі 2012 ЖЫЛҒЫ 31 ЖЕЛТОҚСАНДАҒЫ ЖАҒДАЙ БОЙЫНША ҚАРЖЫЛЫҚ АХУАЛ ТУРАЛЫ ЕСЕП (мың теңгемен)

ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР Ақша қаражаты Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар Дебиторлық берешек Ағымдағы салық активтері Запастар Басқа қысқа мерзімді активтер Қысқа мерзімді активтер жиыны ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР Негізгі құралдар Материалдық емес активтер Басқа ұзақ мерзімді активтер Ұзақ мерзімді активтер жиыны АКТИВТЕРДІҢ БАРЛЫҒЫ ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер Салық бойынша міндеттемелер Басқа міндетті жəне ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер Қысқа мерзімді кредиторлық берешек Қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері Басқа қысқа мерзімді міндеттемелер Қысқа мерзімді міндеттемелер жиыны ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері Басқа ұзақ мерзімді міндеттемелер Ұзақ мерзімді міндеттемелер жиыны КАПИТАЛ Жарғылық капитал Эмиссиялық табыс Резервтер Бөлінбеген пайда (жабылмаған шығын) Капитал жиыны КАПИТАЛ МЕН МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ БАРЛЫҒЫ

Ескерту

2012 жыл

2011 жыл

4 5 6 7 8 9

85 412 3 951 3 049 609 53 338 605 809 616 788 4 414 907

100 030 2 994 1 036 389 16 822 1 398 401 23 778 2 578 414

10 11 12

5 311 941 701 6 501 5 319 143 9 734 050

5 434 017 758 6 175 5 440 950 8 019 364

13 14 15 16 17 18

308 68 469 7 437 452 397 40 532 1 947 272 2 516 415

414 155 121 926 3 006 1 167 018 36 949 1 973 661 3 716 715

Ақша қаражатының түсімі, барлығы Негізгі құралдарды сату Ақша қаражатының шығып қалуы, барлығы Негізгі құралдарды сатып алу Материалдық емес активтерді сатып алу Басқа ұзақ мерзімді активтерді сатып алу Инвестициялық қызметтен ақша қаражатының таза сомасы I. ҚАРЖЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕН АҚША ҚАРАЖАТЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ Ақша қаражатының түсімі, барлығы Займдар алу Ақша қаражатының шығып қалуы, барлығы Займдарды өтеу Дивидендтер төлеу Қаржылық қызметтен ақша қаражатының таза сомасы Теңгеге валютаның айырбас бағамының əсер етеуі Ақша қаражатының ұлғаю (азаю) жиыны Басындағы ақша қаражаты жəне оның эквиваленттері Соңындағы ақша қаражаты жəне оның эквиваленттері

19 20 21

22 23 24 25

280 593 825 956 390 1 106 939

Бөлінбеген пайдаға ауыстыру

211 965 202 537 315 191 2 817 939 3 547 632 9 734 050

211 965 202 537 315 989 2 465 219 3 195 710 8 019 364

2012 ж. 1 қаңтарға сальдо

2011 жыл

Түсім Сатылған тауарлардың жəне қызметтердің өзіндік құны Жалпы пайда

26 27

12 732 292 (9 640 017) 3 092 275

13 237 398 (11 676 142) 2 203 256

Басқа табыстар Өнімдерді сату бойынша шығыстар Əкімшілік шығыстар Басқа шығыстар Операциялық табыстың (шығынның) жиыны

28 29 30 31

14 350 (1 586 632) (1 267 042) (34 753) 218 198

426 643 (1 205 908) (1 203 308) (61 313) 159 370

Қаржыландыру бойынша табыстар Қаржыландыру бойынша шығыстар Салық салуға дейінгі пайда (шығын)

32 33

400 146 (22 665) 595 679

(84 633) 74 737

Табыс салығы бойынша шығыстар

34

(9 759)

(3 042)

585 920

71 695

-

-

585 920

71 695

24

1 396

1 480

24

957

(923)

24 35 35 36

439 587 316 585 920 0,73

2 403 73 175 71 695 0,09

Жыл ішіндегі пайда (шығын)

____________________________________________________________________________________________

2012 ЖЫЛҒЫ 31 ЖЕЛТОҚСАНДА АЯҚТАЛҒАН ЖЫЛ ІШІНДЕГІ АҚША ҚАРАЖАТЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ ТУРАЛЫ ЕСЕП (ТІКЕЛЕЙ ƏДІС) (мың теңгемен)

Ескерту I. ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕН АҚША ҚАРАЖАТЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ Ақша қаражатының түсімі, барлығы Дайын өнімдерді, тауарларды сату Қызметтерді сату Алынған аванстар Басқа түсімдер Ақша қаражатының шығып қалуы, барлығы Тауарлар жəне қызметтер үшін жеткізушілерге төлемдер Берілген аванстар Жалақы бойынша төлемдер Займ бойынша сыйақы төлеу Табыс салығы Бюджетке басқа төлемдер Басқа төлемдер Операциялық қызметтен ақша қаражатының таза сомасы I. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕН АҚША ҚАРАЖАТЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ

2012 жыл

2011 жыл

14 974 206 12 701 467 44 253 2 227 208 1 278 14 301 760 10 287 929 1 938 885 656 929 27 520 291 575 740 814 466 672 446

15 810 051 13 903 373 39 840 1 862 758 4 080 15 370 160 11 762 585 12 389 908 939 86 769 78 2 472 165 127 235 439 891

«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-тың сенім білдірілген тұлғасы мына мүлікке сауда-саттық жариялайды: Лот №1 – Жер телімі, алаңы 1,303 га жер телімінің кадастрлық нөмірі 20315-015-395, орналасқан мекен-жайы: Алматы қ., Медеу ауданы, Бекхожин к-сі оң жағында, Қармысов к-сінің шығыс жағында, Көшкінов к-сінің солтүстік жағында. Бастапқы баға – 1 547 252 000 (бір миллиард бес жүз қырық жеті миллион екі жүз елу екі мың) теңге. Сауда-саттық əдісі – ағылшын. Кепілді жарна бастапқы бағаның 10%-ын құрайды. Бастапқы бағаның 10% мөлшеріндегі кепілді жарна «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-тың сенім білдірілген тұлғасының шотына енгізілуі тиіс, төменде көрсетілген деректемелер бойынша. Сауда-саттыққа қатысуға өтінімдер Алматы қ., Абай д-лы, 109В, 1004-бөлмеде 2013 жылғы 15 шілдеде сағат 18.00-ге дейін қабылданады. Сауда-саттыққа қатысуға өтінімдер үшін қажетті құжаттардың тізімін алуға сенім білдірген тұлғаға хабарласу керек. Сауда-саттық ағылшын əдісімен 2013 жылғы 16 шілдеде сағат 16.00-де мына мекен-жайда болады: Алматы қ., Абай д-лы, 109В, 1000-бөлме. Сауда-саттық аяқталғаннан кейін түпкілікті баға ұсынған сауда-саттық қатысушысы банктің чек түріндегі немесе Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген басқа қолма-қол ақшаның толық көлемінде сатып алу сомасын бес жұмыс күні ішінде есеп айырысу тəсілімен енгізуі қажет. Сенім білдірілген тұлғаның деректемелері: «Қазақстан Халық Банкі» АҚтың сенім білдірілген тұлғасы Шаймерденов Бахытжан Сенбекұлы, Алматы қ., Абай д-лы, 109В, шот KZ 406010011286000046, БИН HSBKKZKX, СТН 600200048129, КБЕ 14. Сауда-саттық өткізу мəселесі бойынша анықтама алу телефондары: 8 (727) 330 17 83, 330 17 57. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-тың сенім білдірілген тұлғасы мына мүлікке сауда-саттық жариялайды: Лот №1 – Жер телімі, алаңы 8 га кадастрлық нөмірі: 03-047-062-207, Алматы облысы, Қарасай ауданында орналасқан, аудан қорындағы жер (Елтай а/о). Жер телімінің мақсатты белгіленуі – тауарлы ауыл шаруашылығын жүргізу. Бастапқы баға – 174 640 000 (жүз жетпіс төрт миллион алты жүз қырық мың) теңге. Сауда-саттық əдісі – голланд. Кепілді жарна бастапқы бағаның 10%-ын құрайды. Бастапқы бағаның 10% мөлшеріндегі кепілді жарна «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-тың сенім білдірілген тұлғасының шотына енгізілуі тиіс, төменде көрсетілген деректемелер бойынша. Сауда-саттыққа қатысу өтінімдеріне қажетті құжаттар тізілімін алу үшін сенімді өкілге бару керек. Сауда-саттыққа қатысуға өтінімдер Алматы қ., Абай д-лы, 109В, 1004-бөлмеде 2013 жылғы 15 шілдеде сағат 18.00-ге дейін қабылданады. Сауда-саттық голланд əдісімен 2013 жылғы 16 шілдеде сағат 10.00-де мына мекен-жайда болады: Алматы облысы, Қарасай ауданы, Қаскелең қ., Абылай хан к-сі, 48 А. Сауда-саттық аяқталғаннан кейін түпкілікті баға ұсынған сауда-саттық қатысушысы банктің чек түріндегі немесе Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген басқа қолма-қол ақшаның толық көлемінде сатып алу сомасын бес жұмыс күні ішінде есеп айырысу тəсілімен енгізуі қажет. Сенім білдірілген тұлғаның деректемелері: «Қазақстан Халық Банкі» АҚтың сенім білдірілген тұлғасы Шаймерденов Бахытжан Сенбекұлы, Алматы қ., Абай д-лы, 109В, шот KZ 406010011286000046, БИН HSBKKZKX, СТН 600200048129, КБЕ 14. Сауда-саттық өткізу мəселесі бойынша анықтама алу телефондары: 8 (727) 330 17 83, 330 17 57.

20 067 79 963 100 030

Резервтер

Бөлінбеген пайда

Капитал жиыны

211 965

202 537

326 524

2 381 820

3 122 846

(12 015)

12 015

-

1 480

71 695

71 695

(311)

(311)

2 465 219

3 195 710

(235 083)

(235 083)

315 989

2 230 136

2 960 627

(2 194)

2 194

1 396

585 920

587 316

(311)

(311)

2 817 939

3 547 632

Жыл ішіндегі пайда Дивидендтер 211 965

202 537

315 989

Есеп саясатындағы өзгеріс, түзету 2012 ж. 1 қаңтарға түзетілген сальдо

211 965

202 537

Бөлінбеген пайдаға ауыстыру

2012 ж. 31 желтоқсанға сальдо

2012 жыл

5 071 660 5 071 660 5 466 176 5 465 870 306 (394 516)

Эмиссиялық табыс

Дивидендтер

Ескерту

Тоқтатылған қызметтен салық салудан кейінгі шығын

4 4

6 826 6 826 701 447 701 429 18 (694 621) (7 082) (14 618) 100 030 85 412

Жарғылық капитал

Жыл ішіндегі пайда

(мың теңгемен)

Жалғасатын қызметтен салық салудан кейінгі пайда (шығын)

14 639

8 986 8 986 34 294 30 155 627 3 512 (25 308)

(мың теңгемен)

835 276 2 834 727 3 670 003

2012 ЖЫЛҒЫ 31 ЖЕЛТОҚСАНДА АЯҚТАЛҒАН ЖЫЛ ІШІНДЕГІ ЖИЫНТЫҚТЫ ТАБЫС ТУРАЛЫ ЕСЕП

19 345 19 345 4 706 4 527 179

_______________________________________________________________________________ 2012 ЖЫЛҒЫ 31 ЖЕЛТОҚСАНДА АЯҚТАЛҒАН ЖЫЛ ІШІНДЕГІ КАПИТАЛДАҒЫ ӨЗГЕРІСТЕР ТУРАЛЫ ЕСЕП

2001 ж. 1 қаңтарға сальдо

______________________________________________________________________________________________

Басқа жиынтықты пайда (шығын): Басқа жиынтықты пайданың құрамдастары Қаржылық активтерді қайта бағалаудан тиімділік Негізгі құралдарды қайта бағалау Басқа жиынтықты пайда құрамдастарының салық тиімділігі Жалпы жиынтықты табыс (шығын) Акционерлердің пайдасы Акцияға пайда(базалық жəне бөлінген)

9

www.egemen.kz

4 шілде 2013 жыл

211 965

Қоғам басшылығының атынан: _______________________ Бас директор Жумагулов Д.М.

202 537

315 191

__________________________ Бас бухгалтер Жунусова Л.Б.

Тəуелсіз аудитордың есебі

«Қазқайқармет» АҚ акционерлері мен Директорлар кеңесінің мүшелеріне

Біз «Қазқайқармет» акционерлік қоғамының (бұдан əрі – Қоғам) 2012 жылдың 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша қаржылық əл-ауқаты бойынша есептен, көрсетілген күні аяқталған жыл үшін біріккен кіріс жөніндегі, меншік қаражат құрамындағы өзгерістер туралы жəне ақшалай қаражаттарының қимыл-қозғалысы есептерден, сондай-ақ есепке алу саясатының негізгі ережелері туралы ақпараттан жəне өзге де түсініктемелік ескертпелерінен тұратын қаржылық есептілігінің аудитін өткіздік. Аталған қаржы есептілігіне басшылықтың жауапкершілігі Халықаралық қаржылық стандарттар есептілігіне сəйкес қаржылық есептілікті əзірлеу мен əділ ұсыну жөніндегі Қоғамның басшылығы жауапты болады. Бұл жауапкершілік мынадан алаяқтықпен немесе қателікпен туындаған елеулі бұрмалануы жоқ қаржы есебін əзірлеу мен əділ ұсынумен байланысты ішкі бақылауды дайындаудан, енгізуден жəне қолдаудан, тиісті есептілік саясатын таңдау мен қолданудан, жəне есептік бағалардың негізділігінен тұрады. Аудитор жауапкершілігі Біздің жауапкершілігіміз біз жүзеге асырған осы аудитке негізделген қаржы есебі жөнінде пікір білдіру болып табылады. Біз аудитті Халықаралық аудит стандарттарына сəйкес жүргіздік. Осы стандарттар бізден этикалық талаптардың орындалуын, сондай-ақ қаржы есебі елеулі бұрмаланудан тұрмайтынына ақылға қонымды сенімділікті қамтамасыз етіп, аудитті жоспарлауды жəне жүргізуді міндеттейді. Аудит сомалар мен қаржы есебіндегі ақпараттардың ашылуы бойынша аудиторлық дəлелдерді алу процедураларын орындаудан тұрады. Іріктелген процедуралар алаяқтықпен жəне қателерден туындаған қаржылық есептегі елеулі бұрмаланулардың тəуекелдеріне баға беруді қоса алғанда, аудитордың пайымдамасына тəуелді болады. Осындай тəуекелдерге баға беру кезінде мəн-жайларға тиісті аудиторлық процедураларды əзірлеу мақсатында, бірақ Қоғамдағы ішкі бақылау тиімділігі туралы пікірін білдірмеу мақсатында аудитор қаржылық есептілікті əзірлеу мен Қоғамның əділ ұсынумен байланысты ішкі бақылауды зерттеуі тиіс. Аудит сондай-ақ қолданыстағы есептілік саясаттың сипатына тиімді баға беруден жəне басшылық жасаған есептік бағалардың негізділігінен, сондай-ақ қаржылық есептіліктің жалпы баға беруден тұрады. Біздің ойымызша, біз қол жеткізген аудиторлық дəлелдер өз пікірімізді білдіруге лайықты негіз бола алады. Пікір Біздің пікірімізше қосымша ескертпесі бар пікір білдірудің негіздемесі тарауында аталған сұрақтардың əсер ету жағдайларын есептемегенде, қаржылық есептілігі «Қазқайқармет» АҚ-тың 2012 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша қаржылық жағдайының барлық маңызды аспектілерін, қызметтің қаржылық нəтижелері мен Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сəйкес аяқталған жылдың ақша қозғалысын əділ түрде көрсетеді. Аудитор-атқарушы Рахманов К.М. Аудитордың № МФ-0000135 біліктілік куəлігі 24.01.2013 ж. берілген «Ар-Аудит» ЖШС аудиторлық ұйымы Заңды тұлғаның №0000020 мемлекеттік лицензиясы 27.12.1999 ж. берілген.

2013 жылғы 14 маусым. Астана қ., Алматы ауданы, VIP-қалашық, №7 үй.

НАЗАР АУДАРЫҢЫЗ, САУДА-САТТЫҚ! Алматы мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаментінің Жетісу филиалы республикалық меншіктегі нысандарды сату жөнінде аукцион өткізу туралы хабарлайды Сауда-саттық 2013 жылғы 22 шілдеде сағат 10.00-де өткізіледі. Аукцион сауда-саттықтың голланд əдісі бойынша 1-лот. Бұрынғы №42062 əскери бөлімнің нысандары: өтетін жер, жалпы алаңы 78,1 ш.м., қойма, жалпы алаңы 492 ш.м., №1 бокс, жалпы алаңы 1479 ш.м., №2 бокс, жалпы алаңы 1309 ш.м., орналасқан мекен-жайы: Алматы облысы, Ұйғыр ауданы, Шонжы ауылы, Əбдрізақов көшесі, 48 а. Жылжымайтын мүліктін жер учаскесін қоспағанда (немесе оған құқығы) бастапқы бағасы 240 818 260 теңге, ең төменгі баға 12 603 167 теңге. Кепілді жарна – 3 612 274 теңге. Жылжымайтын мүлікті жекешелендіру кезінде Қазақстан Республикасының Жер кодексіне сəйкес жер учаскесіне құқық сатып алушыға өтеді. Жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құнын сатып алушы Қазақстан Республикасының Жер кодексіне сəйкес жеке төлейді. Өтінімдер мына мекен-жайда қабылданады: Алматы қ., Желтоқсан к-сі, 114, 2-қабат, 26-бөлме, телефондар: 267-70-50, 267-70-37. Барлық талап-шағымдар өтінімдер берген сəтке дейін қабылданады жəне қаралады. Анықтама алу телефондары: Алматы қ., 267-70-50, 267-70-37. Өтінімдер қабылдау ақпараттық хабарлама жарияланған күннен басталады жəне 2013 жылғы 22 шілдеде сағат 09.00-де аяқталады. Аукцион өткізу тəртібі мен жеңімпазды анықтау шарты Сауда-саттықтың голланд əдісі бойынша аукцион өткізу кезінде – аукционшы жекешелендіру нысанының бастапқы бағасын жариялайды жəне жаңа бағаны жариялай отырып, оны мəлімделген қадаммен төмендетеді. Аукционшы баға жариялаған кезде аукциондық нөмірін бірінші көтерген қатысушының нөмірін атайды жəне балғаны соғып осы жекешелендіру нысаны бойынша оны жеңімпаз деп жариялайды. Егер аукционшы жекешелендіру нысанының ең төменгі бағасын жариялаған кезде қатысушылардың бірде-біреуі осы жекешелендіру нысанының сатып алуға ниет білдірмесе, онда бұл жекеше лендіру нысаны аукционнан алынып қалады. Егер бағаны жариялаған сəтте екі немесе одан көп нөмір бір мезгілде көтерілсе, онда аукционшы бағаны жеңімпаз айқындалған сəтке дейін белгіленген қадам көлеміне көтере бастайды. Жарияланған қадам аукционның голланд əдісі бойынша белгіленген қадамына, бірақ ұлғайту жағына тең болады. Егер бағаны арттыру кезінде өз нөмірлерін бір мезгілде көтерген аукционға қатысушы тұлғалардың бірде-біреуі оны арттырылған баға бойынша сатып алуға ниет білдірмесе, онда аукционшы жеребе тастау рəсімін қолданады. Жекешелендіру нысаны бойынша аукцион, егер оны өткізу сəтінде жекешелендіру нысанын жалғыз қатысушыға сатуға жол берілетін голланд əдісі бойынша үшінші жəне кейінгі сауда-саттықтарды қоспағанда, тек бір қатысушы қатысқан жағдайда өтпеген болып саналады.

Сауда-саттыққа қатысушы ретінде тіркеу үшін мына құжаттарды тапсыру қажет: Ереженің қосымшасына сəйкес нысан бойынша сауда-саттыққа қатысуға өтінімді; жеке тұлғалар үшін: салыстыру үшін түпнұсқасын міндетті түрде көрсете отырып, паспорттың немесе жеке тұлғаның жеке басын куəландыратын құжаттың көшірмесі не көрсетілген құжаттың нотариалды куəландырылған көшірмесін; банктен ағымдағы шоттың бар-жоғын растайтын анықтаманың түпнұсқасын; заңды тұлғалар үшін: салыстыру үшін түпнұсқасын міндетті түрде көрсете отырып, жарғының көшірмесін немесе көрсетілген құжаттың нотариалды куəландырылған көшірмесін; салыстыру үшін түпнұсқасын міндетті түрде көрсете отырып, заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куəлігінің көшірмесін немесе көрсетілген құжаттың нотариалды куəландырылған көшірмесін не заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы анықтамасын; банктен банктік шоттың бар-жоғын растайтын анықтаманың түпнұсқасын. Құжаттардын түпнұсқалары салыстырғаннан кейін бір жұмыс сағаты ішінде қайтарып беріледі; кепілді жарнаның еңгізілгенін растайтын төлем құжатының түпнұсқасы мен көшірмесін. Қатысушы сауда-саттықтан кейін жүгінген кезде төлем құжаттының түпнұсқасы қайтарылады; заңды тұлға өкілінің өкілеттіктерін куəландыратын құжаттың түпнұсқасын, сондай-ақ салыстырғаннан кейін қайтарылып берілетін түпнұсқасын қоса бере отырып, заңды тұлғаның өкілі паспортының немесе оның жеке басын куəландыратын құжаттың көшірмесін не заңды тұлғаның өкілі паспортының немесе оның жеке басын куəландыратын құжаттың нотариалды куəландырылған көшірмесін ұсыну қажет. Акционерлік қоғамдар олардын акцияларына иелік ететін акционерлік қоғамдар туралы ақпаратты қамтитын акционерлер тізілімінен (ақпараттық хабарлама жариялану сəтіндегі) үзінді-көшірменің түпнұсқасын ұсынады. Шетелдік заңды тұлғалар қазақ жəне /немесе орыс тілдеріндегі нотариалды куəландырылған аудармасымен бірге құрылтай құжаттарының нотариалды расталған көшірмелерін ұсынады. Сауда-саттыққа қатысу үшін кепілді жарна Алматы мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаментінің мына депозиттік есеп-шотына төленеді: KZ790705012170167006, Астана қаласындағы ҚР Қаржы министрлігінің Қазынашылық комитетіне, БСН 120340000064, БИК KKMFKZ2A, бенефициар коды-11, мекеме коды-2170167 (кепілді жарна мөлшеріне банктік қызмет төлемі кірмейді). Қатысушыларға кепілді жарнаның кез келген санын енгізуге жол беріледі, бұл ретте бір кепілді жарна қатысушыға ол бойынша сауда-саттыққа қатысу үшін осы кепілді жарнаны енгізген жекешелендіру нысанын сатып алу құқығын береді.

«Темірлизинг» АҚ 2013 жылғы 27 маусымда «Темірлизинг» АҚ (бұдан əрі – «Темірлизинг» АҚ, қоғам) акционерлерінің жылдық жалпы жиналысы болғандығы туралы хабарлайды Акционерлердің жылдық жалпы жиналысының қорытындылары: 1. Қоғамның 2012 жылғы жылдық қаржылық есептілігін бекіту.

2. Қоғамның 2012 жылғы таза табысын бөлу тəртібін анықтау, қоғамның жай акциялары бойынша дивидендтер төлеу туралы шешім қабылдау жəне бір жай акцияға есептегенде 2012 жылғы қорытынды бойынша дивиденд мөлшері.

3. Қоғамның жəне оның лауазымды тұлғаларының іс-əрекеттеріне акционерлердің өтініштері жəне 2012 жылы оны қараудың қорытындылары туралы.

4. 2012 жылы Директорлар кеңесінің мүшелеріне жəне бас директорына сыйақы мөлшері туралы қоғам акционерлеріне хабарлау.

5. Қоғамның 2013 жылғы аудитін жүзеге асырушы аудиторлық ұйымды анықтау.

6. «Темірлизинг» АҚ Директорлар кеңесінің құрамындағы өзгерістер туралы.

7. Қоғам Директорлар кеңесінің мүшелеріне сыйақы мөлшерін анықтау туралы.

«Запорожье» ЖШС 2013 жылғы 20 шілдеде сағат 10.00-де Ақмола обл., Жақсы ауд., Запорожье а., мекен-жайында жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды. Күн тəртібі: 1. «Қазақстан Эксимбанкі» АҚтан айналымдағы қаржыны толықтыру үшін займдар немесе кредиттік желілер алу, сондай-ақ қолданыстағы займдарды ұзарту.

2. «Запорожье» ЖШС міндеттемелерін қамтамасыз ету үшін жеткілікті көлемде «Қазақстан Эксимбанкі» АҚ-ға жылжитын жəне/немесе жылжымайтын мүлікті кепілге беру.

3. «Запорожье» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шартпен кепілге берудің банктік займын немесе кредиттік желі алу бойынша мəмілелер жасауға барлық өкілеттіктерді беру. «Ялтинский-2» ЖШС 2013 жылғы 20 шілдеде сағат 10.00-де Солтүстік Қазақстан обл., Ғ.Мүсірепов атындағы ауд., Ялта а. мекен-жайындағы «Ялтинский-2» ЖШС кеңсесінің ғимаратында жалпы жиналыс өткізу туралы хабарлайды. Күн тəртібі: 1. «Қазақстан Эксимбанкі» АҚ-тан айналымдағы қаржыны толықтыру үшін займдар немесе кредиттік желілер алу, сондай-ақ қолданыстағы займдарды ұзарту.

2. «Ялтинский-2» ЖШС міндеттемелерін қамтамасыз ету үшін жеткілікті көлемде «Қазақстан Эксим банкі» АҚ-ға жылжитын жəне/немесе жылжымайтын мүлікті кепілге беру.

3. «Ялтинский-2» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шартпен кепілге берудің банктік займын немесе кредиттік желі алу бойынша мəмілелер жасауға барлық өкілеттіктерді беру. Объявление

Общественное объединение «Ассоциация «Білім» БИН 081040000125, находящейся по адресу: г. Астана, ул. Конаева, 29/1, сообщает о своей ликвидации. Претензии направлять в письменной форме по адресу: г. Астана, ул. Конаева, д. 29/1, телефон: 550046.

«Темiрлизинг» акционерлік қоғамы Қызмет түрі: Қаржылық лизинг Ұйымдық құқықтық нысаны: жеке меншік Заңды мекен-жайы: ҚР, Алматы қ., Абай д-лы, 68/74

2012 Ж. 31 ЖЕЛТОҚСАНДАҒЫ ЖАҒДАЙ БОЙЫНША ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАЙ-КҮЙІ ТУРАЛЫ ЕСЕП

(қазақстандық мың теңгемен)

2012 ж. 31 желтоқсанда аяқталған жыл

Активтер Ақша қаражаты жəне оның эквиваленттері Кредиттік мекемелердегі қаржы Қаржылық лизингке таза инвестициялар Туынды қаржылық құрал-саймандар Тауарлы-материалдық запастар Инвестициялық жылжымайтын мүлік Негізгі құралдар Ағымдағы корпоративтік табыс салығы бойынша активтер Басқа активтер Активтер жиыны

2011 ж. 31 желтоқсанда аяқталған жыл

290.835 2.231.899 113.121 963.380 98.587 3.750 55.636 3.757.208

540.610 36.516 2.217.448 14.270 131.531 988.019 4.743 3.750 74.730 4.011.617

1.572.871 -

1.404.798 512.966

50.503 137.744 1.761.118

48.079 99.381 2.065.224

Капитал Жарғылық капитал Эмиссиялық табыс Бөлінбеген пайда Капитал жиыны

1.560.000 124.113 311.977 1.996.090

1.560.000 124.113 262.280 1.946.393

Капитал мен міндеттемелер жиыны

3.757.208

4.011.617

Міндеттемелер Кредиттік мекемелердің қаржысы Шығарылған берешек бағалы қағаздар Мерзімі ұзартылған корпоративтік табыс салығы бойынша міндеттемелер Басқа міндеттемелер Міндеттемелер жиыны

2012 Ж. 31 ЖЕЛТОҚСАНДА АЯҚТАЛҒАН ЖЫЛ ІШІНДЕГІ ЖИЫНТЫҚТЫ ТАБЫС ТУРАЛЫ ЕСЕП

(қазақстандық мың теңгемен)

Пайыздық табыстар Қаржылық лизингке таза инвестициялар

2012 ж. 31 желтоқсанда аяқталған жыл

2011 ж.

31 желтоқсанда аяқталған жыл

365.642 365642

353.586 353.586

(196.658) (14.557) (211.215) 154.427

(161.217) (53.538) (214.755) 138.831

16.036 170.463

(32.047) 106.784

Пайыздық шығыстар Кредиттік мекемелердің қаржысы Шығарылған берешек бағалы қағаздар Таза пайыздық табыс Пайыздық табыс əкелетін активтердің құнсыздануына резервті қалыпқа келтіру Резервтен кейінгі таза пайыздық табыс Комиссиялық табыстар Нарықтан төмен сыйақы мөлшерлемесі бойынша берілген қаржылық лизингтен/алынған займдарды бастапқы танудан таза табыс Операциялық жалдаудан табыс Тауарлы-материалдық запастарды сатудан табыс Шетелдік валютаға операциялар бойынша таза (шығыстар)/ табыстар: - дилинг - бағам айырмашылығы Басқа табыстар Пайыздық емес табыстар Персоналға шығыстар Тозу мен амортизация Басқа резервтер Тауарлы-материалдық запастар құнының төмендеуінен шығын Басқа операциялық шығыстар Пайыздық емес шығыстар Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстарға дейінгі пайда Корпоративтік табыс салығы бойынша (шығын)/үнемдеу Есепті жылдағы пайда Басқа жиынтықты табыс Жыл ішіндегі жиынтықты табыс жиыны Акцияға базалық жəне бөлінген табыс (теңгемен) Бас директор Бас бухгалтер

9.147

8.199

-

67.452

88.012 2.083

62.164 (433)

6.004 22.077 127.323

(18.880) (3.701) 7.996 122.797

(121.364) (31.680) (92.621) (245.665)

(104.191) (26.461) (72.539) (203.191)

52.121 (2.424) 49.697 49.697 31,8

26.390 4.243 30.633 30.633 19,63

Сламқұлов Нұржан Оразқанұлы Колоскова Ирина Борисовна

Аталған есепті «Ernst&Young» компаниясы аудиттеген.

Заңды тұлғалардың назарына! «АрселорМиттал Теміртау» АҚ компаниясы «АрселорМиттал Теміртау» АҚ Көмір департаментінің қызметкерлері үшін медициналық қызметтерді көрсету бойынша тендерге қатысуға конкурс жариялайды. Тендерге аталған қызметтерді тікелей атқарушы болып табылатын жəне барлық қажетті лицензияларға ие, медициналық қызметтерде жұмыс тəжірибесі бар компаниялар шақырылады. Тендерге қатысуға тілек білдіруші компаниялар 04.07.2013 ж. дейін электронды пошта бойынша өтінімдерін мына мекенжайға берулері қажет: arman.yermukhanov@arcelormittal.com

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитетінің Шығыс Қазақстан мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаменті 2013 жылғы 25 шілдеде мемлекеттік республикалық меншіктегі нысандарды сату жөнінде аукцион өткізеді Сауда-саттық сағат 10.00-де мына мекенжайда болады: Өскемен қаласы, Крылов көшесі, 114 Сатуға ұсынылады: Сауда-саттықтың бағасын төмендетуге (голланд əдісі) 1. Үржар ауданы, Үржар ауылы, Жамбыл көшесі, 26, мем.нөм. F 455 ОО, 2004 жылы шығарылған, ГАЗ 3110-411 автокөлігі, алғашқы бағасы – 174 000 теңге, бастапқы бағасы – 1 740 000 теңге, ең төмен баға – 66 000 теңге. Кепілді жарна – 26 100 теңге.

2. Семей қаласы, Павлодар көшесі, 106, мем.нөм. F 868 KW, 1995 жылы шығарылған, ГАЗ 31029 автокөлігі, алғашқы бағасы – 101 000 теңге, бастапқы бағасы – 1 010 000 теңге, ең төмен бағасы – 39 000 теңге. Кепілді жарна – 15 150 теңге.

3. Зырян қаласы, Бриллин көшесі, 55, мем. нөм. F671 АР, 1998 жылы шығарылған, ВАЗ 21213 автокөлігі, алғашқы бағасы – 153 000 теңге, бастапқы бағасы – 1 530 000 теңге, ең төмен бағасы – 58 000 теңге. Кепілді жарна – 22 950 теңге.

4.Риддер қаласы, Қонаев көшесі, 40, мем. нөм. F 945 PL, 2003 жылы шығарылған, ВАЗ21213-110-00 автокөлігі, алғашқы бағасы – 189 000 теңге, бастапқы бағасы – 1 890 000 теңге, ең төмен бағасы – 100 000 теңге. Кепілді жарна – 28 350 теңге. Сауда- саттықтың бағасын көтеруге (ағылшын əдісі) 1. Күршім ауданы, Күршім ауылы, Б.Момышұлы көшесі, 11, мем.нөм. F 310 AS, 2003 жылы шығарылған, ВАЗ-21213-110-00 автокөлігі, алғашқы баға – 189 000 теңге, бастапқы баға – 189 000 теңге Кепілді жарна – 28 350 теңге.

2. Өскемен қаласы, Лихарев көшесі, 2, мем.нөм. F 027 PO, 2001 жылы шығарылған, ВАЗ-21213-110-00 автокөлігі, алғашқы баға – 141 000 теңге, бастапқы баға – 141 000 теңге. Кепілді жарна – 21 150 теңге. Өткізу ережесі: - голланд əдісі: Аукционшы жекешелендiру нысанының бастапқы бағасын жариялайды жəне жаңа бағаны жариялай отырып, оны мəлiмделген қадаммен төмендетедi. Аукционшы баға жарияланған кезде аукцион нөмiрiн бiрiншi көтерген қатысушының нөмiрiн атайды жəне балғаны соғып, осы жекешелендiру нысаны бойынша оны жеңiмпаз деп жариялайды. Егер аукционшы жекешелендiру нысанының ең төменгi бағасын жариялаған кезде қатысушылардың бiрде-бiреуi осы жекешелендiру нысанын сатып алуға ниет бiлдiрмесе, онда бұл жекешелендiру нысаны аукционнан алынып қалады. Егер бағаны жариялаған сəтте екi немесе

одан көп нөмiр бір мезгілде көтерiлсе, онда аукционшы бағаны жеңiмпаз айқындалған сəтке дейiн белгіленген қадам көлемiне көтере бастайды. Жарияланған қадам аукционның голланд əдiсi бойынша белгiленген қадамға, бiрақ ұлғайту жағына тең болады. Егер бағаны арттыру кезiнде өз нөмiрлерiн бiр мезгiлде көтерген аукционға қатысушы тұлғалардың бiрде-бiреуi оны арттырылған баға бойынша сатып алуға ниет бiлдiрмесе, онда аукционшы жеребе тастау рəсiмiн қолданады. Жекешелендіру нысаны бойынша аукцион, егер оны өткізу сəтінде жекешелендіру нысанын жалғыз қатысушыға сатуға жол берілетін голланд əдіс бойынша үшінші жəне кейінгі сауда-саттықтарды қоспағанда, тек бір қатысушы қатысқан жағдайда өтпеген болып саналады.

- ағылшын əдісі: Аукционшы жекешелендiру нысанының бастапқы бағасын жəне бағаның арттыру қадамын жариялайды. Аукционға қатысушылар нөмiрін көтере отырып, бастапқы бағаны арттырады, бiрақ жарияланған қадамнан кем болмауы тиiс. Аукционшы аукционға қатысушылардың аукцион нөмiрлерiн жариялайды, бағаларын бекiтедi жəне оны көтерудi ұсынады. Жекешелендiру нысаны бойынша аукцион ұсынылған ең жоғары бағаға дейiн жүргiзiледi. Аукционшы жекешелендiру нысаны үшiн неғұрлым жоғары баға ұсынған қатысушыны жариялайды. Аукционшы жекешелендiру нысанының соңғы бағасын үш рет қайталайды жəне басқа нөмiр көтерiлмеген жағдайда балғаны соғып, осы жекешелендiру нысанының сатылғандығы туралы жариялайды. Жекешелендiру нысанының бастапқы бағасы бағаны арттырудың кемiнде екi қадамына артқан жағдайда ғана саудасаттықтың ағылшын əдiсiмен жекешелендіру нысаны бойынша аукцион өткiзiлген болып саналады, бұл ретте бастапқы бағаны екі қадамға арттыруды кемінде екі қатысушы жүзеге асырады. Сауда-саттыққа қатысушы ретінде тіркелу үшін мыналарды тапсыруы қажет: 1. Сауда-саттыққа қатысуға өтінімді; 2. Жеке тұлғалар үшін: салыстыру үшiн тұпнұсқасын мiндеттi түрде көрсете отырып, паспорттың немесе жеке тұлғаның жеке басын куəландыратын құжаттың көшiрмесiн не көрсетілген құжаттың нотариалды куəландырылған көшiрмесiн; банктен ағымдағы шоттың бар-жоғын растайтын анықтаманың тұпнқсқасын; заңды тұлғалар үшін: салыстыру үшiн түпнұсқасын мiндеттi түрде көрсете отырып, жарғының көшiрмесiн немесе көрсетілген

құжаттың нотариалды куəландырылған көшiрмесiн; салыстыру үшiн тұпнұсқасын мiндеттi түрде көрсете отырып, заңды тұлғаны мемлекеттiк тiркеу (қайта тіркеу) туралы куəлігінің көшірмесін немесе көрсетілген құжаттың нотариалды куəландырылған көшiрмесiн не заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы анықтамасын; банктен банктік шоттың бар-жоғын растайтын анықтаманың түпнұсқасын. құжаттардың түпнұсқаларын салыстырғаннан кейін бір жұмыс сағаты ішінде қайтарып беріледі; 3) кепілді жарнаның енгізілгенін растайтын төлем құжатының түпнұсқасы мен көшірмесін. Қатысушы сауда-саттықтан кейін жүгінген кезде төлем құжатының түпнұсқасы қайтарылады; 4) заңды тұлға өкілінің өкілеттіктерін куəландыратын құжаттың түпнұсқасын, сондай-ақ салыстырғаннан кейін қайтарылып берілетін түпнұсқасын қоса бере отырып, заңды тұлғаның өкілі төлқұжатының немесе оның жеке басын куəландыратын құжаттың көшірмесін не заңды тұлғаның өкілі төлқұжатының немесе оның жеке басын куəландыратын құжаттың нотариалды куəландырылған көшірмесін ұсыну қажет. Акционерлік қоғамдар олардың акцияларын иелік ететін акционерлік қоғамдар туралы ақпаратты қамтитын акционерлер тізілімінен (ақпараттық хабарлама жариялану сəтіндегі) үзінді-көшірменің түпнұсқасын ұсынады. Шетелдік заңды тұлғалар қазақ жəне/ немесе орыс тілдеріндегі нотариалды куəландырылған аудармасымен бірге құрылтай құжаттарының нотариалды расталған көшірмелерін ұсынады. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитеті «Шығыс Қазақстан мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаменті» ММ-нің мына есепшотына төленеді: ИИК KZ110705012170169006. БИК KКМFKZ2A, БСН 120240019160, СТН 181600282382, КБЕ 11, КНП 171, «ҚР Қаржы министрлігі қазынашылық комитеті» ММ-да. Жылжымайтын мүліктерді жекешелендірген кезде сатып алушыға жер телімінің құқығы беріледі, Қазақстан Республикасының Жер кодексіне сəйкес сатып алушы жер телімінің кадастрлық (бағалау) құнын бөлек төлейді. Өтінімдер мына мекен-жайда қабылданады: Өскемен қ., Крылов к-ci, 114. Анықтама aлy телефоны: 8 (7232) 559746. Сауда-саттыққа қатысушыларды тіркеу хабарлама жарияланған күннен басталады жəне аукцион өткізуге дейін бip сағат қалғанда аякталады. Қосымша ақпаратты www.gosreestr.kz сайты арқылы алуға болады.

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі Білім жəне ғылым саласындағы бақылау комитетінің ұжымы Ақмола облысының білім саласындағы бақылау департаментінің басшысы Алтай Ғабдрахманұлы Қазмағамбетовке анасы ҚАМАРДЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының төралқасы ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, «Қазақ энциклопедиясы» баспасының бас директоры Бауыржан Жақыпқа əкесі ӨМІРЖАННЫҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып шын ниеттен көңіл айтады.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Агроөнеркəсіптік кешендегі «Фитосанитария» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорын ұжымы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Агроөнеркəсіптік кешендегі Мемлекеттік инспекция комитетінің төрағасы Сақташ Сатыбалдыұлы Хасеновке ƏКЕСІНІҢ мезгілсіз дүниеден өтуіне байланысты отбасы мен туысқандарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ұжымы Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі Б і л і м ж ə н е ғ ы л ы м с а л а с ы н д а ғ ы б а қ ы л а у к о ми т е т і А қ м о л а облысындағы білім сапасын бақылау департаментінің директоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Алтай Ғабдрахманұлы Қазмағамбетовке анасы ҚАМАР апайдың қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

10

www.egemen.kz www.egemen.kz

4 шілде 2013 жыл

Спорт

Аќжолтай алтындар Осы кїндері Оѕтїстік Кореяда жабыќ кешендегі IV Азия ойындары ґтуде

Дастан КЕНЖАЛИН, «Егемен Қазақстан».

Балет – бекзаттыќ биіктігі (Соңы. Басы 1-бетте). Ал, сахна жабдықтары да «Астана операның» мүмкіндігін паш еткенін айтуымыз керек. Декорацияның алтын жалатқан бағаналар тізбегінің əрқайсысы 4 тонна тартады. Олар Италиядан Астанаға 14 үлкен теңіз контейнерімен жеткізілген. Қойылымдағы патша сарайының қақпасының өзі 500

Тұсаукесер Астанада «Жалғыз рейнджер» («The Lone Ranger») шытырман оқиғалы вестерннің қазақша нұсқасының алдын ала көрсетілімі «Болашақ» қауымдастығы кеңесінің төрағасы, «Нұр Отан» халықтықдемократиялық партиясы төрағасының бірінші орынбасары Бауыржан Байбектің жетекшілігімен өтті. Өткен айда қазақ тіліне тəржімаланған «Құбыжықтар университетi» атты жаңа анимациялық фильм кішкентай көрермендерге жол тартқан болатын. Елорданың туған күні қарсаңында киносүйер қауым тағы да əлемдік вестерн «Жалғыз рейнджер» фильмінің қазақша нұсқасымен танысқалы отыр. «Болашақ» қауымдастығы жəне «Марвин» компаниясының

килоны тартады. Ерекше тоқталатын жайт, бұл қақпа Қазақстанда жасалған. Сценограф Эцио Фриджерионың айтуынша, «Ұйқыдағы аруға» арналған декорацияның 25-30 пайызы Қазақстанда, қалғаны Италияда жасалған. Оларды əзірлеу кезінде өңдеумен жəне бояумен айналысатын неше түрлі цехтан көптеген шеберлер атсалысқан. Қолданылған

материалдар ішінде пластик, темір арқау, тіпті, балқытылып, арнайы сұйық шыныдан құйылған тамаша пішіндердің де бар екенін айту лəзім. Кешегі қойылым барысында біз жаңадан ашылып, енді ғана көпшілікті елеңдете бастаған «Астана опера» театрының осындай зор мүмкіндіктеріне куə болдық. Əлемдік жауһар

саналатын классикалық туындының премьерасының ару Астанада өтуі жəне оны отандық балет бишілерінің орындауы қазақ елі өнерінің тағы бір биік жетістігі екені даусыз.

–––––––––––––––––

«Жалєыз рейнджер»

ќазаќша сґйлеген алтыншы анимациялыќ фильм кезекті жобасына «Нұр Отан» халық тық-демократиялық партиясы мен «Самұрық-Қазына» қоры қолдау көрсеткен. Бұған дейін Бауыржан Байбектің бастамасымен Голливудтың «Көліктер-2», «Қара киімділер-3», «Жаңа өрмекші адам», «Батыл жүрек» анимациялық фильмдері бүлдіршіндерге мемлекеттік тілде ұсынылған еді. Аталмыш ісшара туралы Бауыржан Байбек: «Жалғыз рейнджер» – қазақ тіліне аударылған алтыншы голливудтық фильм. Бұл қазақ тілді көрермендер аудиториясын кеңейтуге мүмкіндік бере отырып, мемлекеттік тілімізді дамытудағы үлкен қадамдардың бірі болады. «Нұр Отан» партиясы қоғамымыздың мəдени, отбасылық құндылықтарын сақтауға белсене араласуда», – деді. Фильмді қазақ тіліне

аударуды қазақстандық «Синема Тон Продакшн» студиясы жүзеге асырыпты. Автордың ойын дəлмедəл жеткізу үшін мəтін қазақ тіліне тікелей ағылшын тілінен аударылыпты. Аударма режиссері – Айжан Жəмшитова, ал аударманы қазақ тіліне бейімдеуге атсалысқан редакторлар – Тұрысбек Сəукетаев пен Салтанат Дүнгенбаева. Осы арада дыбыстау жұмысына белгілі актерлер тартылғанын айта кеткен жөн болар. Мəселен, «Жалғыз рейнджер» Ғ.Мүсірепов атындағы Қазақ мемлекеттік акаде миялық балалар мен жасөспірімдер театрының актері Бейбіт Камарановтың дауысымен сөйлесе, Тонтоны «Жаужүрек мың бала» фильмінде басты рөл дердің бірін орындаған Берік Айтжанов дыбыстаған. Сол сияқты, бұл

іске атсалысқан 35 актердің ішінде М.Əуезов атындағы драма театрының актері, ҚР еңбек сіңірген əртісі Төлебек Аралбаев пен Ғ.Мүсірепов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театрының актері, ҚР еңбек сіңірген əртісі Балтабай Сейітмамытов та бар. Жобаның ақпараттық əріптесі «Қазақстан» телеарнасының түсіру тобы фильмнің Мəскеуде өткен жабық көрсетіліміне қатысу құрметіне ие болыпты. Америкалық актер Джонни Депп фильмнің Қа зақстанда да көрсетілетініне ризашылығын білдіріпті. Лентаның продюсері Джерри Брукхаймер қазақстандықтарды Астананың 15 жылдығымен құттықтаса, фильм режиссері Гор Вербински қазақ тілінде «Сəлем, Астана!» деген

Көзқарас

Ќауіп бар ма, жоќ па? Ержан БАЙТІЛЕС,

«Егемен Қазақстан».

Қызылордада Денсаулық сақтау министрлігіне қарасты мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау комитетінің төрағасы Жандарбек Бекшин жүр. Байқоңырда құлаған зымыран тасығышының залалын тексермекке келіпті. Тексеріпті де. Не анықтаған? Айлаққа жақын орналасқан Байқоңыр қаласы, Төретам жəне Жосалы кенттері мен Ақай ауылында санитарлық тексеру жұ мыстары жүргізілген. Кешегі «гептил» бұлтының ауаны қаншалықты ластаған-ластамағанын анықтаған. Нəтижесінде ауа құрамы санитарлық нормаларға сəйкес келген, тосын ештеңе табылмаған. Яғни, ауа ласталмаған. Бас санитарлық дəрігер апат кезінде жел болмай, өткінші жаңбыр жауғанының арқасында «гептил» бұлты айлақтың айналасынан шықпағанын, жақын маңдағы елді мекендерге бармағанын жеткізді. Бүгінде апат орын алған жерде арнайы мамандар залалсыздандыру жұмыстарын жүргізіп жатыр екен. Зерттеу жұмыстары мұнымен тоқтап қалмайды. Жердің асты мен үсті толықтай зерттелмек көрінеді. Оған бірнеше ай уақыт шығындалады. Дегенмен, бір нəрсені ұқтық. Дəл қазір халықтың

Меншік иесі:

“Егемен Қазақстан” республикалық газеті” акционерлік қоғамы Президент Сауытбек АБДРАХМАНОВ Вице-президент – бас редактор Жанболат АУПБАЕВ Вице-президент Еркін ҚЫДЫР

Суреттерді түсіргендер С.БОНДАРЕНКО, Б.ОТАРБАЕВ.

денсаулығына ешқандай қауіп жоқ. Қалам ұстағаннан кейін Жандарбек Мұхтарұлына əртүрлі сұрақ қойдық. Ол кісі артық сұраққа жауап бере алмайтынын, оған сол саланың мамандары мардымды ақпарат беретінін айтып, сыпайы бас тартты. Сосын «Сіз қазір Қызылордаға келіп тұрар ма едіңіз?» деп сұрадық. Жандарбек Бекшин өзінің Астанада тұратынын, сол жақтың ауа райына үйреніп қалғанын айтты. Балаларының елордада оқитынын, олардың ортасының да аталған қалада екенін жеткізді. «Əріберіден кейін арандатушылық сұрақ қойып отырсыз» деп өкпесін білдірді. Біз біреуді арандатып қайтейік? Мақсатымыз – қалтарыс-бұлтарыста қалып қойған ақиқат болса, соны білсек деген ниет қана ғой. Сосын сұрағымызды түзетіп, бас санитарлық дəрігерге қайта қойдық. «Көшіп келмей-ақ қойыңыз. Десек те, балаларыңызды Қызылорда облысына, Байқоңырға қыдырып келуге жіберер ме едіңіз?» дейміз. Жауап мынадай: – Жоқ, жібермеймін. Мен былайғы күннің өзінде балаларымды Байқоңырға жібермес едім. Ал, сіз халықтың денсаулығына ешқандай қауіп жоқ дейсіз, Бекшин мырза... Қызылорда облысы.

тілегін жеткізіпті. Бұл бейнежазбалар фильмді тамашалау алдында көрсетілді. Алдын ала көрсетілімге қатысқан Ғ.Мүсірепов атындағы жас көрермен театрының актері Бейбіт Камаранов өз сөзінде бұл игі іс қазақ тілінің дамуына игі ықпал ететініне, еліміздің болашағына сенімді екенін жеткізді. Ал фильмнің мазмұнына келсек, мұнда əзіл де, атыс-шабыс та бар. Фильм кейіпкерлерінің басынан өткен шытырман оқиғалар, олардың темір жол пайда болған кездегі билік пен əлемді бағындырушы күш туралы түсініктің өзгерген уақытында болған қарақшылық пен жемқорлыққа қарсы тұруы жас көрермендерді баурайтыны сөзсіз. Фильмнің премьерасы 4 шілдеде болады. Нұрзада КҮМІСБЕК, Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің студенті.

Оған Азия елдері бильярд, боулинг, шахмат, би спорты, компьютерлік ойындар, футзал, го, кабадди, кикбоксинг, кураш, муайтай, шағын бассейнде жүзу сынды спорт түрлерінен қатысса, Қазақстан құрамасы жеті спорт түрінен күш сынасуда. Бұл ойындар 29 маусым күні басталды. Жарыстар 6 шілдеге дейін созылады. Негізі, əуел баста Азия ойындары 2011 жылы жекпе-жек түрлерінен ғана Катардың Доха қаласында өтуі тиіс еді. Бірақ, Азия олимпиада комитеті жекпежек түрлерінен жарысты өткізуден бас тартып, оны 2013 жылы жабық кешенде өтетін жарыстардың бағдарламасына қосып жіберді. Сөйтіп, біз, міне, биылғы жабық кешендегі Азия ойындарында бильярд, боулинг сияқты жарыстармен бірге кикбоксинг, муайтай, өзбектердің курашынан өтіп жатқан бəсекелерге де куə болып отырмыз. Жалпы айтсақ, біздің құрама Азия ойындарына жақсы дайындықпен барып отыр. Қазір қолда бар мəліметтерге қарағанда, біздің қыз-жігіттер əзірге командалық есепте үшінші орынды иеленіп келеді. Бұған спортшыларымыздың осы кезге дейін 14 жүлде жеңіп алғаны себеп болып отыр. Жарыстың алғашқы күні Қазақстан құрамасы суда жүзуден төрт қола медальді иеленді. Қысқа қашықтықта əйелдер арасында 50 метрге жүзуден Эльмира Айғалиева (суретте) мен ерлер арасында Евгений Азаров, 100 метрге жүзуден Роман Трусов қола жүлдегер болса, 50 метрлік эстафетада жүзгіштер Александр Тарабрин, Станислав Кузьмин, Роман Трусов, Евгений Азаров мəреге үшінші болып келді. Содан кейін жүзгіштеріміз тағы да жүлделі орынға ие болды. Бұл сында алдымен Роман Трусов 50 метрлік қашықтықта брасс əдісімен қола жүлдені алса, Екатерина Руденко да осы қашықтықта шалқалай жүзуде мəреге үшінші болып жетті. Осы сында Александр Тарабрин де қола медальді жеңіп

«Бəйтерек» бастамасы «Бəйтерек» монументі алаңында велоспорттан «Астана кубогы» үшін дəстүрлі турнир шеңберінде бұқаралық веложарыс өтті. Əуелі «Жас тың игеруші» деген атпен танылған бұл веложарыс осымен жиырма алтыншы рет өткізіліп отыр. Жарыс кəсіпқой велошабандоздар мен спорттың осы түрін жанына серік еткен əуесқой спортшылар арасында өтті. Жарысқа бас-аяғы 459 адам қатысты. Олардың ең жасы – 7 жаста болса, үлкені – 67 жасты еңсерген. Көпкүндіктің алғашқы күнінде еліміздің 13 облысынан келген 17 команда өзара бақ сынасып, жеке спортшылар арасында бас бəйгені Солтүстік Қазақстан облысынан келген Богдан Гапоченко қанжығасына байласа, екінші орын Павлодар облысының тұрғыны Илья Горбушиннің еншісінде. Жарыстың екінші күні қатысушылар 3 шақырым жерді жүріп өтті. Солардың ішінде мəреге алғашқы болып жеткен Оңтүстік Қазақстан облысының велошабандозы Влад Моховиков. Богдан Гапоченко осы жолы екінші орынды қанағат тұтса, үшінші орынды Солтүстік Қазақстан облысынан келген Арман Турлин иеленді.

МЕКЕН-ЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А. АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 273-73-80.

БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru , egemenkz@maіl.kz Алматыда: факс (727) – 273-73-80, электронды пошта – egemalm@host.kz

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР: Астана – (717-2) 37-61-21; Ақтау – 8 (701) 593-64-78; Ақтөбе – (713-2) 56-01-75; Талдықорған – 8 (728-2) 27-05-70; Атырау – (712-2) 32-94-07; ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ:

Көкшетау – (716-2) 25-76-91; Павлодар – (718-2) 57-18-09; Қарағанды – (721-2) 43-94-72; Семей – (722-2) 52-26-86; Қостанай – (714-2) 39-12-15; Тараз – (726-2) 43-37-33; Қызылорда – (724-2) 27-00-85 Шымкент – 8 (701) 404-36-29; Орал – (711-2) 28-80-35; Петропавл – (715-2) 50-72-50. Өскемен – (723-2) 25-28-41; Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-73-97, gulnurekkz@mail.ru А Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.

алды. Ал əйелдер арасында 100 метрге батерфляй əдісімен жүзуде 58,40 секунд нəтиже көрсеткен Эльмира Айғалиева Азия ойындарының чемпионы атанды. Осы күні Эльмираның құрметіне Инчхондағы «Донгуан» бассейнінде биыл алғаш рет Қазақ елінің əнұраны шырқалды. Азиадада біздің елге екінші алтын жүлдені компьютерлік ойында (е-спорт) Александр Кравченко сыйға тартты. Ол финалда өзбекстандық Сардорбек Абдуллаевтан басым түсті. Бір айта кетерлігі, компьютерлік ойынның жабық кешендегі Азия ойындарының бағдарламасына қосылғанына көп уақыт бола қойған жоқ. Солай десек те, қазір аталған ойын Азиаданың бағдарламасындағы қызықты жəне тартысты жарыстың бір түріне айналып отыр. Ал, кеше елімізге тағы бір қуанышты хабар келіп жетті. Азиаданың үшінші күні Қазақстан құрамасының қоржынына 2 алтын, 1 күміс жəне 1 қола медаль түсті. Жүзгіш Екатерина Руденко 100 метрлік қашықтықта шалқалай жүзуде күміс медальға ие болса, жігіттеріміз 50 метрлік эстафеталық жарыста мəреге үшінші болып жетті. Осы күні алтын жүлдені елімізге 100 метр ге шалқалай жүзуде Александр Тарабрин сыйға тартты. Ол 50,75 секунд көрсеткішпен жабық кешендегі Азия ойындарының рекордын жаңартты. Екінші алтын медальді муайтай шеберлерінің арасында Эмиль Умаев жеңіп алды. Бұл жігітіміз əуелі сириялық қарсыласын жеңсе, жартылай финалда Вьетнам спортшысынан басым түсті.

Газет мына қалалардағы: 010000, Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС, 050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС, 100008, Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Арко» ЖШС, 110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС, 120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС, 130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС, 030010, Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-полиграфия» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС, 160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС, 140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС, 150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ, 080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС, 090000, Орал қ., Мұхит к-сі, 57/1, «Жайық Пресс» ЖШС, 040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы, 070002, Өскемен қ., Космическая к-сі, 6/3, «Шығыс ақпарат» ЖШС баспаханаларында басылып шықты.

«Бұл дəстүрлі веложарысқа қарапайым қала тұрғындары да қатысып жатқандығы қуантарлық жайт. Демек, астанамызда өзінің веломəдениеті қалыптасып келеді. Бұған талай жеңістерімен халықты шабыттандырып, осы спорт түріне қызықтырған өзіміздің «Астана» командасы себепші болды деп білемін», деді қалалық туризм, денешы нықтыру жəне спорт басқармасының бастығы Айталап Құрғамбаев. Аталмыш шараның ұйымдастырушылары – Астана қаласының əкімдігі мен Қазақстан велоспорт федерациясы жеңімпаздарды арнайы медальдар жəне бағалы сыйлықтармен марапаттады. Мəдина ЖАҚЫП, Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ студенті.

–––––––––––––––––––––– Суретті түсірген Ерлан ОМАРОВ.

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы 200 601 дана. Нөмірдің кезекші редакторы

Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 5 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Тапсырыс 8921 Газет Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС-те басылды, тел. 99-77-77. Тапсырыс №94 ek