III. INVENTARIO E CATALOGACIÓN
CD 102A 2008/056-0
Prospección intensiva subacuática, derivada do achado de materiais arqueolóxicos no contorno da praia de Lago, Xove (Lugo) IGNACIO CRESPO LIÑEIRO
A
intervención que nos ocupa xorde como resposta ao achado casual, durante os labores de dragaxe para a instalación dun emisario submarino de piscifactoría no contorno da praia de Lago (concello de Xove, Lugo), dunha serie de materiais de interese arqueolóxico que presumiblemente pertencían a un pecio de cuxa existencia non se tiña ningunha constancia. Inmediatamente tras a súa posta en coñecemento a través do Servizo de Arqueoloxía da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural encárgaselle á empresa ARGOS S.L. a redacción dun proxecto de prospección puntual no lugar do achado así como o estudo dos materiais procedentes do pecio, o seu levantamento planimétrico e o establecemento das medidas correctoras xunto coa súa delimitación e inclusión no inventario de xacementos arqueolóxicos subacuáticos de Galicia. Durante a redacción do proxecto a empresa ARGOS S.L. decide formular a intervención seguindo dous eixes fundamentais que nos levasen a conseguir a maior información posible sobre o achado: prospección intensiva e investigación documental e bibliográfica. Por un lado a elaboración dunha proposta de actuación puntual baseada na prospección intensiva dunha área delimitada por un raio de 100 m partindo da posición aproximada da draga parecíanos o comezo idóneo dado que
Verso e servidor de bombarda concrecionados
contabamos coa colaboración desinteresada do mergullador e encargado das operacións vinculadas ao achado do pecio. Así mesmo, formulamos unha ampliación da área de estudo cunha prospección por rúas seguindo un eixe E-W formando unha área cuadrangular de 100 x 100 m que permitise a localización dunha potencial área de dispersión de restos dese pecio ou de calquera elemento patrimonial susceptible do seu rexistro. O outro eixe de desenvolvemento do proxecto baseábase na inexistencia a priori de elementos na bibliografía de costume que desen luz sobre a existencia dun posible naufraxio que se correspondese coa tipoloxía dos materiais depositados no Museo do Mar de Vigo. Así que decidimos recompilar calquera información relativa a elementos periféricos dos habituais nun acontecemento rexistrado na zona. Investigamos exhaustivamente nos arquivos do Reino de Galicia e os parroquiais da zona acerca de calquera aviso de naufraxio ou da aparición de cadáveres ou restos dun posible naufraxio arredor de finais do século XV e XVI. A investigación documental produciu como resultado o achado dunha referencia a un preito civil recompilada nun manuscrito de Lope de Frías (1596) onde se menciona a apertura dun proceso xudicial sobre as competencias e propiedades de «una nao flamenca que dio en través en tierras de su señoría... en el año de 1544». O devandito preito civil foi localizado no Arquivo da Real Chancelería de Valladolid onde nos facilitaron a súa reprodución que está en proceso de transcrición e que nos desvela a existencia dun naufraxio acaecido o 24 de setembro de 1544 dunha nave de procedencia flamenga de nome «Honor» e da que faleceron todos os seus tripulantes, incluído o mestre piloto, agás 3 homes e que se afunde a causa dun temporal que a lanza ao través no contorno do Portiño de Morás e cuxa tipoloxía de carga e pezas de artillería coas que ía armada coinciden cos achados localizados tanto pola draga como no proceso de prospección con mergulladores. A tipoloxía de materiais entregados polos descubridores foi documentada ao mesmo tempo que se levaba a cabo o proxecto de investigación documental.
- 320 -
III. INVENTARIO E CATALOGACIÓN · CD 102A 2008/056-0 Prospección intensiva subacuática, derivada do achado de materiais arqueolóxicos no contorno da praia de Lago, Xove (Lugo)
Tratábase de dúas pezas de artillería da comunmente embarcada na época: un servidor de bombarda que conservaba restos orgánicos de cabo e mecha, así como un verso de ferro completo con recámara de alcuza e espeque para o seu encaixe na borda da nave. Ademais foron entregados oito pratos de peltre de varios tamaños pero da mesma factura e que durante o proceso de redacción da memoria se determinaron de orixe inglesa pola existencia neles das marcas de fabricante. O devandito selo de fabricante coincide co dun penico localizado nunha prospección posterior e que tamén se atopa documentado no manifesto recompilado no preito de 1544. Un hastil de bésta de caza decorado con flo- Detalle da estrutura do pecio onde se observa o seu bo estado de conservación res de lis en bronce e acanaladuras talladas en óso e nun excelente estado de conservación. Unha xerra de peltre de tipoloxía centroeuropea con tapa a draga tiña a súa base. Unha vez alí localizamos a maiores que non posúe ningún tipo de selo pero que durante a in- un gran fragmento de bombarda que conservaba a súa cavestigación de materiais coincide coas tipoloxías de media- rreta de madeira e cabos de amarre, un saco de cravos que dos do século XVI comúns nos Países Baixos, Alemaña e conservaba a súa forma orixinal, restos de concrecións de Inglaterra. metal así como numerosas pezas de madeira que no moDurante a prospección localizáronse dúas pezas de arti- mento da súa extracción estaban nun magnífico estado de llería máis. Un falconete xunto a outro servidor de ferro conservación. moi concrecionado e de similares dimensións que o entreÁ conclusión da redacción da memoria técnica preceptigado en depósito así como unha bombarda separadas por va determinamos a existencia dun pecio inédito no contorapenas unha decena de metros. Restos de madeirame no da praia de Lago - porto de Morás de mediados do pertencente á varenga dun navío de construción ibero-at- século XVI que podería corresponderse tanto polos datos lántica similar a outros consultados como o Aveiro A, etc. de campo coma polos estudos posteriores de materiais co Na área prospectada localizáronse numerosas anomalías pecio «Honor» naufragada nese mesmo lugar o 24 de magnéticas de gran tamaño localizadas nun raio duns 20-30 setembro de 1544 e por cuxos materiais preiteou o Bispado m do eixe central de prospección así como restos de mate- de Mondoñedo na figura de Don Juan de Guevara. rial lítico que puidese provir do lastre da embarcación e que O devandito pecio foi posicionado e catalogado no non se corresponden xeomorfoloxicamente coas formacións Servizo de Arqueoloxía da Dirección Xeral de Patrimonio rochosas predominantes nun contorno granítico como o Cultural, sendo depositados os materiais no Museo do Mar existente na zona de estudo. como depósito asignado e onde está a ser convenientemenDurante a prospección do contorno de fondos predo- te detido o seu proceso de degradación e restaurados na minantemente de area da zona puidemos constatar algúns medida do posible. detalles importantes que poden condicionar a posible expoA recomendación que engadimos tanto no informe coma sición do pecio a medio prazo. Malia que os áridos prove- na memoria técnica final foi a de realizar tanto inspeccións nientes de dragaxe do emisario submarino se acumularon puntuais no lugar do achado para avaliar os posibles cambios no areal da praia de Lago estes á súa vez cambiaron a na visibilidade da estrutura do pecio como a súa evolución batimetría do fondo. Foron constatables aínda tanto os res- batimétrica. Así mesmo, consideramos que deberían realizartos de material extraído durante as operacións da draga así se sondaxes puntuais para avaliar a potencialidade do xacecomo era posible intuír o posible túmulo que cubría o pecio mento así como o seu estado de conservación dado que no momento da prospección. aparentemente os materiais están nun estado excepcional, o Tras a prospección subacuática da zona comunicóusenos cal podería achegar unha información incalculable tanto para que durante os traballos na zona foran depositados materiais o estudo da construción naval como impulso decisivo no extraídos na mesma zona na zona portuaria de Morás, onde avance da arqueoloxía subacuática en Galicia. - 321 -