Het schutterijwezen in de gemeente gent (ovl) vroeger en nu

HET SCHUTTERIJWEZEN IN DE GEMEENTE GENT (OVL), VROEGER EN NU (4) Vervolg op SB 92, blz.1956-1957, SB 93, blz. 2019-2022, en SB 98, blz. 0000-0000

Gent (stad) Vervolg 1

Met opmaak: Tekstkleur: Auto, Superscript

KG = Koninklijke Gilde; KHG = Koninklijke Handbooggilde; KHM = Koninklijke Handboogmaatschappij; KM = Koninklijke Maatschappij; KSV = Karabijnschuttersvereniging; Afd. = Afdeling; D = (klei)duifschieten; H = Handboog; G = Geweer; K = Kruisboog; P = Pistool; V = vuurwapen (= geweer en/of pistool); W = Wind- of luchtgeweer (-karabijn) en/of -pistool; Z = Zwaard i.c. tweehandszwaard, na XV: rapier, sabel., degen en/of floret; XIV = 14de eeuw (1301-1400); XV = 15de eeuw (1401-1500); XIX = 19de eeuw (1801-1900); XX = 20ste eeuw (1901-2000); (a) = afscheiding; (f) = fusie; < = lang of kort vóór; > = kort of lang na; ≠ = niet dezelfde als.

Kol. 1 Nr.

Kolom 2 Schutterijnaam

Kol. 3 Wapen

Kolom 4 Opgericht

Kolom 5 Opgeheven?

1 2 3 4 5

St.-Joris (I), de Oude of Grote St.-Sebastiaan (I), Oude / Grote St.-Joris (II), de Jonge of Kleine St.-Sebastiaan (II), Jonge / Kleine St.-Michiel (I)

K H K H Z

< 1314 < 1322? < 1356 XIV medio XV?

† 12.1.1567 (f)

6

St.-Antonius

G+ (vanaf 1895) D K

1488 1584 1752 febr. 1802 1584 13.11.1727 1804 1904-’12 1568 (f) 1584 20.4.1731 maart 1802 1613 6.9.1706 1803-1807

† 1577 † 3.4.1703 † 7.6.1796 bestaand † 1577 † 3.4.1703 † 7.6.1796 † 1885 bestaand † 1577 † 3.4.1703 † 7.6.1796 bestaand † 3.4.1703 † 7.6.1796 bestaand

1617-1618 1754 1795 1806?

† 1796 † 1794? † 1799 bestaand

7

St.-Joris (III)

8

St.-Sebastiaan (III)

9

St.-Michiel (II)

10 11 12 13

Comité van de vier hoofdgilden

14 15

16 17 18

19 20

Verbond van St.-Sebastiaansgilden

Garde Nationale Comité van de vier hoofdgilden + rederijkerskamer De Fonteine De Sociëteit der. Vier Winden De Koolkappers [te Ekkergem], met de zinspreuk Akkergem Voorwaarts!

Dienstdoende Schutterij, ook wel: ‘Burgerlijke Wacht’ Reserveschutterij, ook wel: ‘Burgerlijke Wacht’ Oude KG St.-Rochus, ook: (tot begin XX): Saint-Roch; leus: Dat broêr voor broeder schiet als broeders kracht ontbreekt La Renaissance [= De Wedergeboorte] De Schutterij

12.1.1567 (f)

H+ (sinds 1731) zijgeweer Z

zie ↑ H G zie ↑ H H

1806 < 1814

† 1568 (f) † 12.1.1567 (f)

† 1568 (f) † 1577

†? †?

K

1815 1827 1815 1827 aug. 1820/1

† 1827 † 27.8.1830 † 1827 † 27.8.1830 bestaand

K

1823

† 1881

K

±1825

†?

G G

Kolom 6 Bijzonderheden Gezworen, tevens hoofdgilde Gezworen, tevens hoofdgilde Gezworen gilde Gezworen gilde Gezworen, tevens hoofdgilde Vanaf begin 16de eeuw: rapier Ontstaan uit kerkelijke broederschap

Tot 1796 gezworen en hoofdgilde Van meet af aan (tot 1796?) tevens kanonnen Tot 1796 gezworen en hoofdgilde Bronnen: Baillieul 1994, Crombie 2010 en Coessens 2012 gelden voor alle vier de hoofdgilden, met uitzondering van de St.-Michiel (I) Tot 1796 gezworen en hoofdgilde Beschikte tevens over een herberg (‘Hôtel Sint-Sebastiaen’) en een theater Tot 1796 gezworen en hoofdgilde Wapen: rapier i.p.v. zwaard Wapen: sabel, degen en floret Bron: Taymans 2006-2007 Bron: Baillieul 1994, blz. 45-46 Bron: De Smet 1973 Bron: Stadsarchief Gent Bronnen, o.a.: Baillieul 1994, blz. 75 Bron: Hoste 1992, blz. 354 Bron: item Akkergem: oorspronkelijke naam van Gentse stadswijk Ekkergem 1ste Schutterijwet: 27.2.1815 2de Schutterijwet: 27.4.1827 Bronnen: zie direct hierboven Koninklijk sinds 18.6.1920 Bronnen: Baillieul 1984; Taymans 2000; Baillieul en Taymans 2008; De Sint-Rochus Gazette; www.sint-rochus.be Bronnen: Baillieul 1984, blz. 136, en Hoste 1992, blz. 356 Orangistisch. Telde 1.500 leden!

Bron: Hoste 1992, blz. 356

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Schuttersbrief - nummer 00

dag maand 2015

1

Met opmaak: Centrum

Blz. 0000

Met opmaak: Lettertype: 8 pt

Kol. 1 Nr.

Kolom 2 Schutterijnaam

Kol. 3 Wapen

Kolom 4 Opgericht

Kolom 5 Opgeheven?

21

Guillaume Tell / Willem Tell (I); motto: Zie Recht, Doe Recht Moed en Volharding (I), ook: Courage et Dévouement ? ≠ Moed en Volharding (II) Burgerlijke Wagt Garde Civique / Burgerwacht De Trouwe Vrienden (Les Amis Fidèles) Maatschappy De Eendragt van den staelen kruys-boog onder de bescherming van den H. Urbanus KG De Ware Vrienden van St.Sebastiaan, ook (tot begin XX): Les Vrais Amis (= ‘De Ware Vrienden’) L’Union [= De Eenheid]

K

1825

† begin XX

?

1826

†?

G G K

27.8.1830 31.12.1830 1832

† 31.12.1830 † 1920 †?

K

1838

† > 1842

H

1838 (a)

bestaand

K

1842

† 1900

29

Concordia [= Eendracht]

K

sept. 1843

† 1875-’80

30

KM Nemrod, met de kenspreuk: Hou vast en mik wel

K&G

1843

† 1893 (vlg. Hoste en Baillieul: † 1887)

31

Gemmy, ook: Gemi, Gemmi

K

maart 1845

† 1872/3

22

23 24 25 26

27

28

vlg. Baillieul

1843 32 33

Eendragt Maekt Macht St.-Joris (IV), ook: St.-Georges

K Z, later: H (+K?) +G+P

1847 1847

† > eind XIX † 1914?

34

De Verenigde Vrienden (Les Amis Réunis) L’Alliance [= Het Verbond] Amor et Concordia [= Liefde en Eendracht] St.-André [= St.-Andreas[ ’t IJzeren Kruis, ook: Yzere(n) Kruis, (Het) Yzer Kruis Jan I, hertog van Brabant; ook: Jean I Société Bourgeoise Jeanne d’Arc = ? Société de Tir Jeanne d’Arc

K

1847

† > 1853

K K

±1850 ±1850

†? † > 1867

K K

±1850 ±1850

†? † > 1880

K

±1850

†?

K K

±1850 1850

†? † 1885

[= Schietvereniging Jeanne d’Arc]

G K

? maart 1852

†?

1900

35 36 37 38 39 40 41

Kolom 6 Bijzonderheden Bronnen, o.a.: Baillieul 1984, blz.

136; Taymans 2000, ongepagineerd Bron: Hoste 1993, blz. 31

Bron: Van Aerde 1992-1993 Wet Garde Civique: 31.12. 1830 Bron: Hoste 1992, blz. 356 Bronnen: Collectie H. Taymans, Gent Hoste 1992, blz. 356, en Baillieul 1984, blz. 136, melden kortweg: De Eendracht resp. Eendragt Afscheiding van St.-Sebastiaan (III) Bronnen, o.a.: UB Gent / map (c); Marc Goedertier in SB 93, blz. 20192022; zie ook hierna slotopmerking 2b Orangistisch bourgeois bolwerk met eigen afdeling kruisboogliefhebbers Bron: Hoste 1992, blz. 356 Bronnen, o.a.: Hoste 1992, blz. 356 Gesticht: 1842, vlg. Taymans 2000 Bronnen, o.a.: Baillieul 1984, blz. 136 Hanteert o.m. balboog. Let op: balboog is een type kruisboog; zie SB 85 Volgens Hoste 1992, blz. 357: geen balboog maar voetboog Gemmy: zoon van Willem Tell Bronnen: Hoste 1992, blz. 357; Baillieul 1984, blz. 136; Taymans 2000, ongepagineerd ‘Liberaal’. Bron: Hoste 1992, blz. 357 Hield aanvankelijk scherm- en sabelen later handboog (plus kruisboog?)wedstrijden (Taymans) Bronnen: Hoste 1993, blz. 31; Taymans 2000, ongepagineerd Bron: Hoste 1992, blz. 357. Volgens Baillieul 1984, blz.136: gesticht in 1853

42

Borluut, aanvankelijk geheten: Société Nicaise Borluut

43 44

KHM De Schelde Maatschappij De Zouaven; leus: Een Zouaf - Een Hart / Een Woord - Een Doel

H G

1852 1856

† eind XX † > 1880

45

La Persévérance [= De Volharding]

K

< 1855

† > 1855

Bron: Hoste 1992, blz. 357 Bronnen: item + Baillieul 1984, blz.

130 en 136 Bron: Hoste 1992, blz. 357 Bronnen: Baillieul 1984, blz. 130 en 136; Collectie H. Taymans, Gent Bronnen, o.a.: Baillieul 1984, blz.136 Hertog Jan I: 1252/4 - 1294 Bron: Baillieul 1984, blz. 136 Bronnen, o.a.: Hoste 1992, blz. 357; en website van de St.-Rochus Bron: UB Gent / map (c) Bronnen: Hoste 1992, blz. 357; Taymans 2000; Collectie Huguette Taymans, Gent Nicaise Borluut = ? Nicaese [= Nicasius] Borluut, vermeende deken (in 1150; sic!) van de kruisbooggilde St.-Joris (I)

Bronnen, o.a.: UB Gent / map (c) Bron: UB Gent / map (c)

Bron: Museum Alijn, Gent

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Blz. 0000

dag maand 2015

2

Schuttersbrief – nummer 00

Kol. 1 Nr.

Kolom 2 Schutterijnaam

Kol. 3 Wapen

Kolom 4 Opgericht

Kolom 5 Opgeheven?

46

Frères d’Armes de Guillaume I [= Wapenbroeders van Willem I]

V

1857

†?

Bron: Hoste 1993, blz. 31

47 48

St.-Salvator

K V

1857 1859

†? †?

Bron: Hoste 1992, blz. 355 Bron: Hoste 1993, blz. 31

De Gentsche Karabijniers (Les Carabiniers Gantois) Allée Verte [= Groendreef]

G

1860

†> 1866

Bron: Hoste 1993, blz. 31

H

< 1861

†?

De Standvastigheid Concordia en Broedermin, ook: Eendragt en Broedermin Stedelijke Schuttersbond Midden-komiteit der Verenigde Kruisboogschutters KHG St.-Jozef (te Rabot, een Gentse stadswijk); kenspreuk: Als ich kan!

NN

K K

1861 < 1863

†? †?

K K

< 1863?

1863

eind XIX? † > 1873

H

1863

† > 1957

D

1863

† 1902 (f)

57

Société Les Jeunes Carabiniers [= Sociëteit De Jonge Karabiniers]; leus: Union et Progrès

G

1864

†?

58

Les Chasseurs-Eclaireurs [= De Jagers-Verkenners]

V+Z

±1870

†?

59

De Vrede

H

±1870

†?

60

Tir Flobert [= Flobertvereniging] Société d’ Exercices Cercle de Tir de la 1ère Légion [= Exercitiegenootschap (van de) Schietkring van het 1ste Legioen] De Fraterniteit Maatschappy, met de leus: Tyd Doe Recht Société du Tir Sainte-Barbe [= Schuttersmaatschappij St.-Barbara]

G

< 1871

†?

G

1871

†?

K

1872

†?

V

1873

†?

64

De Vrije Kruisboogschutters

K

< 1874

65

Moed en Volharding (II) ≠ ? nr. 21

V

1878

66 67 68 69 70

Vrije Handboogdoelschutters

H V G G G

okt. 1877 1.12.1877 1878 1879 1879

G

1880

†?

G D

30.10.1881 1881

†? † 1902 (f)

49 50

51 52 53 54 55

56

61

62 63

71

72 73 74

Frères d’Armes de Léopold I [= Wapenbroeders van Leopold I]

De Toetsers De Vlaamsche Karabijners De Nieuwe Schutters Rabotschutters [Rabot: woonwijk van Gent] Cercle des Carabiniers [ = Karabijnerskring]; leus: Bien Faire et Laissez Dire Les Carabins [= De Karabijnen] Kleiduifschutters van Maaltebrugge / Société du tir aux pigeons de Saint-Denis

La Chasse Royale [= De Koninklijke Jacht]

† > 1874 †? †? †? † > 1920? †? †?

Kolom 6 Bijzonderheden

Opgericht door werkmanskring van de Groendreef. Bronnen: Hoste 1992, blz. 355, en Collectie Huguette Taymans, Gent Bron: Hoste 1992, blz. 357 Bronnen: Baillieul 1984, blz. 130, en Taymans 2000, ongepagineerd Voor de meer chique krruisbooggilden Voor de meer gewone kruisbooggilden (Bailleul 1984, blz. 136); Taymans 2000 Koninklijk vanaf 1907 Bronnen: Hoste 1992, blz. 355, en sierbord (Collectie Huguette Taymans, Gent) De eerste kleiduifschutterij te Gent Bron: Hoste 1993, blz. 31 Bronnen: UB Gent / map (c); sierborden (Collectie Davy Goedertier) Union et Progrès = ‘Eenheid en Vooruitgang’ Bron: Hoste 1993, blz. 32 UB Gent / map (c) meldt: Société Escrime [sic!] & Tir Chasseurs-Eclaireurs Bronnen: UB Gent / map (c); Hoste 1993, blz. 32 Afd. van de Koninklijke Koorvereniging Bron: Taymans 2000, ongepagineerd Bron: UB Gent / map (c) 1ste Legioen:= hier vermoedelijk: het 1ste Legioen van de Garde Civique (van de stad Gent); het 2de (Gentse) Legioen betrof nl. de omstreken van de stad Gent.

Bron: UB Gent / map (c) Gesticht door de artilleristen van de Garde Civique. St.-Barbara: o.a. patrones der kanonniers. Bron: Hoste 1993, blz. 32 Bronnen: Baillieul 1984, blz. 136; Taymans 2000, ongepagineerd Bron: Hoste 1993, blz. 32 Bron: Hoste 1992, blz. 355 Bron: Hoste 1993, blz. 32 Bronnen: UB Gent / map (c); bord (Huis Alijn) Bron: sierbord (Museum Alijn, Gent)

Bronnen: UB Gent / map (c); Hoste 1993, blz. 33 Bron: UB Gent / map (c) Bien Faire et Laissez Dire = ‘Doe wel en zie niet om’ Bron: Hoste 1993, blz. 32 Bron: Hoste 1993, blz. 31 Maaltebrugge: thans aan de stadsrand van Gent, in deelgemeente Sint-Denijs-Westrem

V

† > 1910

±1885

Bron: Hoste 1993, blz. 32

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -Schuttersbrief - nummer 00

dag maand 2015

3

Blz. 0000

Kol. 1 Nr.

Kolom 2 Schutterijnaam

Kol. 3 Wapen

Kolom 4 Opgericht

Kolom 5 Opgeheven?

Kolom 6 Bijzonderheden

75

Comblain- en Flobertclub

V

±1885

†?

76 77

Geen moed verloren NN

V H

±1885 ±1885

†? †?

78

NN

H

±1885

†?

79

NN

H

±1885

†?

80

NN

H

±1885

†?

81

NN

H

±1885

†?

82

NN

H

±1885

†?

83

Union et Fraternité [= Eenheid en Broederschap] De Onpartijdige Doelschutters Société d’Armes et de Tir [= Wapen- en Schietvereniging] KM De Gentsche Schutters

V

±1885

†?

Bron: Hoste 1993, blz. 32 Comblain: type geweer (en revolver?)

Bron: Hoste 1993, blz. 32 Opgericht door werkmanskring van de Lange Wijngaardstraat. Hoste 1992, blz.355 Opgericht door werkmanskring van de Sint-Amandstraat. Bron: item Opgericht door werkmanskring van de Sint-Salvatorstraat. Bron: item Opgericht door werkmanskring van de Sint-Pietersvrouwstraat. Bron: item Opgericht door werkmanskring van de Dendermondsesteenweg. Bron: item Opgericht door werkmanskring van het Klein Gewad. Bron: item Bron: Hoste 1993, blz. 32

H V

1887 1887

†? †?

Bron: Hoste 1992, blz. 355 Bron: Hoste 1993, blz. 32

G

1888

bestaand

De Mauserclub De Scherpschutters KM De Gentsche Flobertisten, ook: Flobertistes Gantois Zondernaamschutters

V V G

±1890 ±1890 < 1890

†? †? † > 1926

V

1893

†?

91 92 93

De Vrije Schutters Royal [sinds 1925] Cody Club Stand du Snep, eigenlijk een afdeling van de St.-Antonius

G G D

1892 1895 1895

†? † 1965 (f) ?

94 95

De Gentsche Handboogschutters

H G+P

1900 XIX?

† > 1900 †?

G

XIX?

†?

G

XIX?

†?

G D ?

H

1900 1902 (f) 1906 1924

84 85 86

87 88 89 90

98 99 100 101

Société Royale Les Joyeux Tireurs Les Francs-Tireurs Gantois [= De Gentse Vrijschutters]; motto: Ordre et Persévérance Société Flobert-Puits [= Flobertvereniging Puits] Puits = ?

Schuttersvrienden NN De Vrijschutters St.-Martinus Willem Tell (II), KHM

102 103 104

De Lieve De Beginnelingen De Heuvelschutters

H H H

< 1925 < 1925 1910

105 106 107 108

De Karpelschutters De Vooruitziende Schutters De Winterlieve Korenbloemschutters

H H H ?

< 1925 < 1925 < 1925 ±1946?

†? †? †? < 1973 >

109

’t Schuttershof

H

< 1948

† 1948

96

97

†? †? †? bestaand †? †? † > 1925

In 1998 naar de wijk Sint-Amandsberg Bronnen, o.a.: UB Gent / map (c); Hoste 1993, blz. 32; Aelterman 2008 Bron: Hoste 1993, blz. 32-33 Bron: Hoste 1993, blz. 32-33 Bron: Collectie Penningen Huguette Taymans, Gent Bronnen: UB Gent / map (c); Hoste 1993, blz. 32-33 Bron: UB Gent / map (c) Bron: www.royalcody.be Genoemd naar de Snepbrug te Drongen Bron: Hoste 1993, blz. 31 Bron: mailing Davy G. dd. 22.1.2014 Bron: Collectie schuttersrealia (w.o. sierborden) Huguette Taymans, Gent Bron: UB Gent / map (c) Ordre et Persévérance: ‘Orde en Volharding’ Schietwijze: staande wip Bronnen: UB Gent / map (c) en prijsborden (Museum Alijn, Gent) Bron: UB Gent / map (c) Bron: Hoste 1993, blz. 31-32 Bron: e-mail D.Goedertier, 1.2.2015 Koninklijk sinds 19..

Bron: e-mails Davy Goedertier, Gavere Bron: De Gentsche Handboogschutter Bron: De Gentsche Handboogschutter Bronnen: UB Gent / map (c); De Gentsche Handboogschutter Bron: De Gentsche Handboogschutter Bron: De Gentsche Handboogschutter Bron: De Gentsche Handboogschutter

Bron: Ghendtsche Tydinghen, jaargang 2 - nr. 2 , 1973, blz. 125 Bron: sierborden, Coll. D. Goedertier

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Blz. 0000

dag maand 2015

4

Schuttersbrief – nummer 00

Gewijzigde veldcode Met opmaak: Lettertype: 10 pt, Tekstkleur: Auto

Met opmaak: opsommingstekens en nummering

Kol. 1 Nr.

Kolom 2 Schutterijnaam

Kol. 3 Wapen

Kolom 4 Opgericht

Kolom 5 Opgeheven?

Kolom 6 Bijzonderheden

† 2013

Bron: SB 93, blz. 2019 Opgericht door dr. G. van Damme Bron: sierborden [Collectie Davy Goedertier, Gavere (OVL)] Bron: Collectie H. Taymans, Gent Bron: www.royalcody.be Bron: www.royalcody.be Verhuisd naar Gent / Sint-Amandsberg Bron: e-mail van Marc Pauwels dd.

12.3.2015 Marc Goedertier in SB 93, blz. 2020 Sierbord: Collectie Davy Goedertier Bron: sierbord (Museum Alijn = Het Huis van Alijn, Gent) Opgericht te Deinze (OVL) en in 1978 naar Gent verhuisd Bron: Davy Goedertier in SB 98

110

Verbond van Gentse Handboogcompetitie (GHC): 4 verenigingen

H

1950

111 112 113 114

Air Rifle Club (ARC) Ghent Rifle Club Royal Cody Ghent Rifle Club Rail Shooting Brussels [vanaf 2001: Belgium] (RSB)

G G G V

1954 1960 1965 (f) ±1970

115

Gents Winterhandboogverband (GWV) Prinselijke Maatschappij SintPieters KSV De Leieschutters

H

< 1972

?

< 1975

W: G + P

1977

bestaand

H

< 1985

bestaand

W

1985

bestaand

H

1988

† 2009

H G

2014 ?

bestaand ?

116 117 118 119

Verbond [of: Verboedering] Gent Zuid en West Flanders Shooting Federation

bestaand † 1965 (f) bestaand bestaand?

† > 2005 † ?

(FSF)

120 121 122

Kampioenschap van GrootGent De Copains [= De Kameraden] Noord Karabijners

Voor gehandicapten Bron: website van Bloso.

Marc Goedertier in SB 93, blz 2021 Liggende wip. Bron: www.vbflw.be Bron: sierbord (Museum Alijn, Gent) Vernoemd naar de wijk Gent Noord?

Op- en aanmerkingen i.v.m. sommige, hierboven vermelde bronnen 1. UB Gent = Universiteitsbibliotheek Gent: Album handboog-, kruisboog- en karabiniersverenigingen = mappen zwart-witfoto’s van vooral schuttersborden (= sier-, prijs-, memorieborden, e.d.) = inv. nrs. Fot. 2428 - Fot. 2695, t.w. in archiefdoos 1 - map (a) = Album inhuldiging van een gedenkplaat van Daniel Varoujeam - Armeens dichter, op 9 februari 1958 = inv. nrs. Fot. 2428 - Fot. 2450 ( = 23 foto’s) [evenals map (h) voor ons niet relevant] - map (b) = Ronse → stad onbekend = Fot. 2451 - Fot. 2481 (= 31 foto’s) [voornamelijk van schuttersborden] - map (c) = stad Gent en omstreken = inv.nrs. Fot. 2482 - Fot. 2536 (= 59 foto’s!) [item] - map (d) = stad Aalst - Bredene = inv.nrs. Fot. 2537 - Fot. 2567 (= 31 foto’s) [item] in archiefdoos 2 - map (e) = stad Oostende - Ieper = inv. nrs. Fot. 2568 - Fot. 2598 (= 31 foto’s) [vnl. van schuttersborden] - map (f) = stad Ieper - Nieuwpoort = inv. nrs. Fot. 2599 - Fot. 2629 (= 31 foto’s) [item] - map (g) = stad Nieuwpoort -Roeselare = inv. nrs. Fot. 2630 - Fot. 2668 (= 39 foto’s) [item] - map (h) = Album universiteitsgebouwen en grondplannen (1) = inv. nrs. Fot. 2669 - Fot. 2695 (= 27 foto’s).

De mappen foto’s zijn onlogisch geordend. Sommige foto’s bleken bij raadpleging op 30.3.2015 bovendien in een verkeerde map zich te bevinden. Op ettelijke foto’s staan twee verschillende schuttersborden afgebeeld.

Enkele foto’s behelzen vergrotingen van details.

2. Hoste 1992-1993 = Lode Hoste: Gezelschapsleven te Gent in 19e begin 20e eeuw, in: Ghendtsche Tydinghen.

Tweemaandelijks tijdschrift van de Heemkundige en Historische Kring Gent, [tien afleveringen], jaargang 21 nr. 1 t/m nr. 6 en jaargang 22 - nr. 1 t/m nr. 4, Gent, jan.- nov. 1992 en jan.-juli 1993, respectievelijk blz. 2-10, 90-96, 148-154, 218-224, 311-316, 354-358 alsmede blz. 31-35, 97-100, 154-158 en 207-214. a) Citaat (blz. 354): ‘Daterend uit de 15de eeuw [= 1401-1500], bleef tijdens de 19de eeuw de gewoonte bestaan dat de gemeenten onderling schuttersfeesten inrichtten.’ . COMMENTAAR. Deels juist. Het houden van schuttersfeesten dateert evenwel al minstens van de 14de (!) eeuw.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----Schuttersbrief - nummer 00

dag maand 2015

5

Blz. 0000

b) Citaat (blz. 354): ‘(…) Handboogmaatschappij St.-Sebastiaan. Vanaf 1837 waren ze bekend als Les Vrais Amis.’

COMMENTAAR. Lode Hoste haspelt hier twee verschillende schuttersgezelschappen door elkaar. Beide handboogverenigingen bestaan heden ten dage nog. De laatstgenoemde (‘Les Vrais Amis’, lees: De Ware Vrienden van St.-Sebastiaan) is een afscheiding (vanaf 1838 en dus niet sinds 1837) van de eerstgenoemde, de in 1567 gefuseerde St.-Sebastiaan (III). Nota bene: ook Baillieul 1984 (blz. 136) is hier vermoedelijk abuis, want zij beweert: a) dat Les Vrais Amis in 1847 opgericht werd; en b) dat deze vereniging de kruisboog hanteerde. c) Citaat (blz. 355): ‘Het kruisboogschieten was een dure sport. De leden van de verschillende gezelschappen [in de 19de eeuw en begin 20ste eeuw] behoorden dan ook tot de financiële elite.’

COMMENTAAR. Dat was inderdaad zo en zéér zeker óók al tijdens de Hoge Middeleeuwen (1001-1300) en Late Middeleeuwen (1301-1500), toen de kruisboog diende als krijgswapen, als jachtwapen én als sportwapen.

3. Baillieul 1994 = Beatrix Baillieul: De vier Gentse hoofdgilden. Sint-Joris. Sint-Sebastiaan. Sint-Rochus. SintMichiel. Zeven eeuwen traditie van waken, feesten en teren. Gent 1994. a) Citaat (blz. 14): ‘[Het] (..) mag niet uitgesloten worden dat reeds in de 11de-12de eeuw [= 1001-1200] SintJorisgezellen (…) de Vlaamse graaf op zijn tocht naar Palestina vergezelden.’ de COMMENTAAR. Onjuist. Alleen 11-12 -eeuwse deelname van Vlaamse kruisboogschutters aan de Kruistochten (1096-1276) is zéér wel denkbaar. Zie in dat verband ook de drie navolgende punten. b) Citaat (blz. 14-15): ‘Met zekerheid zou in het Gentse de kruisboog gekend zijn in de 13 de eeuw [= 1201-1300].

Ten bewijze hiervan’: 1) de afbeelding van een kruisboogschutter op de grafsteen van Ascheric van der Couderborch, mogelijk schepen tussen 1297 en 1301; 2) de afgebeelde St.-Jorisschutters op de in 1846 ontdekte muurschildering [uit ±1300?] in de anno 1911 afgebroken Leugemeetekapel; 3) de vermelding van ‘selscutters’ [= kruisboogschutters] in de oudste [volledige] stadsrekening 1314-1315.

COMMENTAAR. Als argumentatie kunnen verder dienen: 4) vermelding van kruisboogschutters (vóór 1300!) in de Gentse stads- en baljuwsrekeningen van 1280 en later; 5) de aanwezigheid (in Vlaanderen) van gehuurde kruisboogschutters uit Genua (Italië) vóór 1300; 6) familienaamsvoorkomen (De) Koning vóór 1300. c) Citaat (blz. 15): ‘De bakermat der schuttersgilden moet in Vlaanderen en de omringende vorstendommen gezocht worden, waar omstreeks 1300 vrijwel elke stad een schuttersgilde rijk was.’

COMMENTAAR. De bakermat van de schuttersgilden ligt echter in Italië, ruimschoots vóór het jaar 1200.

Vandaaruit verbreidde het schuttersgildewezen zich pas ±1250 naar Noordwest-Europa: het Rijnland (Aken, 1240!), Vlaanderen [Douai (F), 1247?]; Brabant (Leuven, 1261-1267) en het Maasgebied (Namen, 1266). De aanwezigheid van een schuttersgilde ‘omstreeks 1300’ in ‘vrijwel elke stad in Vlaanderen en de omringende vorstendommen’ is dus inderdaad - ofschoon nog niet onomstotelijk aangetoond - zéér wel mogelijk. d) Citaat (blz. 16): ‘Vanaf het einde van de 13 de eeuw [dus: vanaf 1276-1300] gingen zij die hetzelfde wapen hanteerden, zich verenigen in een gilde (…).’

COMMENTAAR. Bedoelde verenigingsdrang moet in het graafschap Vlaanderen minstens een kwart eeuw eerder (1251-1275) in gang gezet zijn, het eerst bij de kruisboog- en kort (?) nadien bij de handboogschutters.

4. Crombie 2010 = Laura Crombie: From War to Peace; Archery and Crossbow Guilds in Flanders c. 1300-1500. [= ‘Van Oorlog tot Vrede. Handboog- en Kruisbooggilden in Vlaanderen, ca. 1300-1500’]. [Dissertatie Universiteit Glasgow - Faculteit der Letteren / Subfaculteit Geschiedenis]. Glasgow, december 2010. a) Bewering (passim): uit de titel en context van haar proefschrift valt min of meer op te maken, dat - althans volgens Crombie - de handbooggilden eerder ontstonden dan de kruisbooggilden.

COMMENTAAR. Hoewel de handboog véél ouder is dan de kruisboog, lag de oorsprong van de kruisbooggilden desondanks vóór die van de allereerste handbooggilden. b) Crombie 2010 (passim, inclusief Conclusion op blz. 301-310) is nogal vaag wat betreft de precieze oorsprong van de vroegste schutterijen (wapengilden of schuttersgilden).

COMMENTAAR. De allereerste schutterijen ontstonden doordat burgers met het oog op hun militie- of schutplicht vóór en na hun deelname aan het landsheerlijk en gemeentelijk leger zich in groepsverband wensten te bekwamen in schietvaardigheid. Als eersten onder hen waren dat de kruisboogschutters (niet met de eerdere stadsberoepsschutters te verwarren!). Naar het voorbeeld van de kruisboogschutters ontstonden uit de militieof schutplichtige handboogschutters de handbooggilden. De oprichters van de eerste kruisbooggilden waren de welgestelden onder de burgerij, die de verplichte aanschaf van het eigen wapen i.c. de dure kruisboog zich konden veroorloven . Het hanteren van de kruisboog vereiste de nodige oefening, zoals trouwens ook in het geval van de eenvoudige en goedkope handboog. Maar door hun grotere ondernemingsgeest en betere contacten

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Schuttersbrief - nummer 00

dag maand 2015

6

Blz. 0000

met de lokale overheid, waarvan zij niet zelden deel uitmaakten, konden de welgestelden de totstandkoming van een kruisbooggilde makkelijker en sneller bewerkstelligen dan de doorsnee-burgers. De kruisboog was overigen - vóór de invoering van het geweer - het meest geduchte wapen van de infanterie: hij kon het harnas van een ridder doorboren! Het ontstaan van een schutterij doorliep doorgaans vier fasen: individuele schietoefening → vrijblijvende groepsvorming → niet-erkende schutterij (met reeds een aantal vaste regels) → door de overheid erkende schutterij. Naar hun doelstelling waren er de volgende hoofdtypes schutterijen, t.w. in volgorde van hun ontstaan: de weerbaarheids-, de folklore- en de sportschutterijen. Alleen bij het eerste hoofdtype (weerbaarheidsschutterijen) kón de overheid zo nodig het lidmaatschap dwingend opleggen. Folkloreschutterijen zijn schuttersgilden die geen weerbaarheidstaken meer vervulden (vervullen) en die we bezwaarlijk als pure schietsportverenigingen (= sportschutterijen) kunnen bestempelen . Zie verder SB 7, blz. 260 e.v.

5. Coessens 2012 = Ine Coessens: De Sint-Jorisgilde te Gent: positie van de schuttersgilde en haar bestuur binnen de stedelijke samenleving (1550-1620). [Masterproef Universiteit Gent, Faculteit Letteren & Wijsbegeerte Vakgroep Geschiedenis]. Gent 2012. [Op blz. 9-15 de paragraaf Oorsprong en evolutie, waaruit de drie navolgende citaten]. a) Citaat (blz. 9): ‘Het gebied waar de schuttersgilden ontstonden, situeerde zich alvast [lees: stellig] in de Zuidelijke Nederlanden en meer in het bijzonder in het Vlaanderen van de 14de eeuw.’

COMMENTAAR. Neen: noch in geografische noch in temporele zin; zie immers hierboven punt 3c. De hedendaagse theorieën die uitgaan van het graafschap Vlaanderen als de bakermat van het schuttersgildewezen, zijn nagenoeg allemaal terug te voeren op de gelijkluidende stelling van de Duitse schutterijvorser Theo Reintges (proefschrift, Bonn 1963), die naliet het schutterijwezen van Italië te bestuderen. Wat Noordwest-Europa aangaat, lijkt het Rijnlandse schutterijwezen trouwens vooralsnog de beste ouderdomspapieren te hebben. b) Citaat (blz. 9-10): ‘Binnen [het graafschap Vlaanderen] werd de opkomst van de steden, maar vooral de transformatie inzake oorlogsvoering beschouwd als doorslaggevende factor binnen het ontstaansproces van de schuttersgilden.’

COMMENTAAR. Dat is in feite wat Paul Knevel in zijn dissertatie betoogt (proefschrift Universiteit van Amsterdam, 1974). ‘De opkomst van de steden’: jawel, maar dan toch voor alles de democratische ontwikkeling binnen de middeleeuwse steden, meer in het bijzonder de toenemende politieke macht van de kooplieden- en ambachtsgilden. ‘De transformatie inzake oorlogsvoering’, waarmee bedoeld is de gewijzigde oorlogsvoering in casu het aan betekenis winnende voetvolk (infanterie; stedelingen) ten koste van het ridderleger (cavalerie; adel) als gevolg van het sterk toegenomen gebruik van schietwapens, meer speciaal van de kruisboog. Maar Knevel en Coessens zijn onvolledig. Als derde dieperliggende oorzaak van het ontstaan van schuttersgilden is te noemen: de verenigingsdrang in de hoog- en laatmiddeleeuwse samenleving en dus ook onder de militie- of schutplichtige stedelingen. En als vierde factor van belang: de gebleken praktische inzetbaarheid van schutterijen, zowel nationaal als regionaal (bij ‘heirvaart’, d.w.z. bij ‘landweer’ en bij ‘stadsreise’) plus - buiten het slagveld - met name in vredestijd bij het verrichten van uiteenlopende weerbaarheidstaken op lokaal niveau (onder meer in politieel, brandweerlijk, lijfwachtelijk, douaneambtelijk opzicht en anderszins). Zie wederom het themanummer ‘Het ontstaan van de schutterijen in Europa. Een geschiedtheoretische beschouwing (= Schuttersbrief - nummer 7 = SB 7, blz. 259-308). c) Citaat (blz. 11): ‘Hoewel het militaire aspect een belangrijke rol heeft gespeeld in de vorming en ontwikkeling van de schuttersgilden in Vlaanderen, mag het niet als de enige drijvende kracht achter hun ontstaansgeschiedenis beschouwd worden. Even prominent [sic!] in het creatieproces waren de invloeden van de sociale en religieuze factoren (…).’

COMMENTAAR. Andermaal neen! Bij het ontstaan van de eerste schuttersgilden waren sociale en religieuze factoren niet van doorslaggevende aard. Zij gaan pas later een grote, zelfs een zéér grote rol spelen doch nog niet in de eerste (Vlaamse) schutterijperiode, d.i. de tijd van ±1250 tot.±1350.

6. Ten slotte Mijn bijzondere dank gaat uit naar het echtpaar René en Huguette Waerzeggers-Taymans, de heren Marcel Aelterman, Davy en Marc Goedertier (zoon resp. vader), Marc Pauwels, het Documentatiecentrum voor Streekgeschiedenis dr. Maurits Gyseling (DSMG; dhr. Louis Gevaert alsmede mw. Christiane van Winkel) en de Universiteitsbibliotheek Gent (UB Gent, meer speciaal Fonds Handschriftenverzameling) voor hun welwillende medewerking aan de realisatie van bovenstaande tabel.

Alfred Disch, Maastricht, maart 2015 -----------

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Blz. 0000

dag maand 2015

7

Schuttersbrief – nummer 00