Kalkense schuttersverenigingen 1965 1975 (p 123 126 &193 by Davy Goedertier

Kalken: Fortunekermis gebundeld.

Vijftien edities van Mededelingenblad Fortunekermis 2001-2015.

AndrĂŠ Van De Sompel 1

Illustratie voorblad: De “wilde-beestenmolen” van de familie De Smedt uit Aalst, opgesteld ter gelegenheid van Fortunekermis, jaren 1950-1960. Foto familie Roels – Tassenoy.

Kalken, oktober 2015 Stichting Sint-Pietersfeest Kalken Drukkerij Nevelland Wettelijk Depot: D/2015/8400/1 2

Voorwoord.

De bundeling van de vijftien jaarlijkse edities van het Mededelingenblad Fortunekermis uit de periode 2001-2015 moet gezien worden als een ode aan al wie de kermisbeleving, en het Kalkense kermisleven in het bijzonder, een warm hart toedraagt. We richten ons in de eerste plaats dankbaar tot de organisatoren van Fortunekermis uit het voorbije anderhalve decennium. Alfonsine, Marc, Isabelle en Geert zijn er in geslaagd om, samen met een aantal verenigingen en sympathisanten, die kermis op de Kalkense activiteitenkalender te behouden. Zoals uit de inhoud van de mededelingenblaadjes nog regelmatig zal op te maken zijn, speelt een flinke dosis nostalgie mee bij de enthousiaste organisatoren ĂŠn bezoekers om de kermis als een blijvend ontmoetingsforum te behouden. Om het kermisgebeuren te promoten, werd het Mededelingenblad Fortunekermis telkenjare gratis bedeeld aan de bewoners van de straten waarin die kermis vroeger een niet te missen activiteit was. Ook de trouwe bezoekers van herberg De Schorpioen en de bewoners van de onmiddellijke omgeving van die herberg, centrum van de eenentwintigste-eeuwse kermis, werden zoveel mogelijk bij het kermisgebeuren betrokken. De mededelingenbladen bevatten niet alleen zoveel mogelijk gegevens rond de jaarlijks georganiseerde kermisactiveiten, maar evenzeer teksten en bijdragen rond de geschiedenis van de kermis en van het gebied waarin Fortunekermis werd gevierd. Het is echter geen doorlopende tekst met logisch geplaatste hoofdstukken of themaâ&#x20AC;&#x2122;s! Daar het onderzoek naar de roots van Fortunekermis en de geschiedenis van de bewoners van de omliggende straten nooit een onderzoeksthema op zich was, werden bijdragen en nieuwe inzichten daarom bij mondjesmaat eerder lukraak in een bepaalde editie opgenomen. Geschiedkundige gegevens en nieuwere inzichten 3

werden dan ook slechts in die mate aangepast voor zover die aanvullingen de oorspronkelijke versies van de mededelingenbladen niet of nauwelijks over hoop gooiden. Bij de bundeling van die mededelingenbladen werd zo weinig mogelijk aan de oorspronkelijke inhoud en teksten gesleuteld. Om de inhoud van de mededelingenbladen praktischer te ontsluiten, werd de opeenvolging van de teksten uit het Mededelingenblad Fortunekermis 2015 uitzonderlijk wel aangepast. Hier en daar werden uiteraard tik- en andere fouten gecorrigeerd en de bladzijdenummering werd aan de boekvorm aangepast. Tot slot van dit voorwoord past een woord van welgemeende dank aan allen die Fortunekermis, zowel vroeger als nu, zowel passief als actief, een warme plaats gaven en geven in hun sociaal-cultureel en familiaal leven.

AndrĂŠ Van De Sompel Voorzitter Stichting Sint-Pietersfeest Kalken Enthousiaste medewerker Fortunekermis Kalken Onderzoeker lokale geschiedenis Samensteller Mededelingenblad Fortunekermis

Mededelingenblad bedeeld aan de bewoners van de Zomerstraat, de Brugstraat, Hogendries, Apostelhuizen (deel), Nerenweg (deel) en de Heirweg (deel) ter gelegenheid van Fortunekermis 2001.

PROGRAMMA: ZIE BLADZIJDE 20 V.U. CAFÃ&#x2030; DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN

bij de omslag: De enige gekende foto van de “wilde-beestenmolen”, het kermismolentje dat tot in de periode 1975-1980 ter gelegenheid van Fortunekermis in deZomerstraat opgesteld stond. (verzameling familie Roels-Tassenoy) Editoriaal. Wijkgebonden activiteiten hoeven niet altijd spectaculair te zijn. Ze kunnen vooral het cement zijn tussen de oudere en de nieuwe bewoners. Mede dankzij de Stichting Sint-Pietersfeest kunnen we een fototentoonstelling als een van de hoofdactiviteiten van de editie 2001 aankondigen. Zo’n tentoonstelling kan mensen rond de kennismakings- en verteltafel brengen. We nodigen u dan ook van harte uit om ter gelegenheid van Fortunekermis even langs te komen. U kan er niet alleen even komen genieten van nostalgische opnames, u kan er ook zelf uw verhaal komen doen. Voor de tentoonstelling maakten we een selectie uit de ons door bewoners en oud-bewoners van de Zomerstraat ter beschikking gestelde foto’s. De tentoonstelling is dus slechts fragmentarisch. Het is de bedoeling bij een volgende editie van Fortunekermis andere aspecten uit het leven van vroeger te belichten. We danken iedereen die zijn of haar medewerking verleend heeft en dankzij hun bijdrage hopen we Fortunekermis op de agenda te houden. De hiernavolgende tekst is gebaseerd op een eerde beperkte bevraging van de buurtbewoners en een nog niet afgerond archiefonderzoek. Opmerkingen, correcties en/of aanvullingen worden altijd in dank aanvaard. Colofon: Wettelijk Depot D/2001/8400/1. Redactie en lay-out: André Van De Sompel Stichting Sint-Pietersfeest Kalken. 6

Fortunekermis in de Kalkense Zomerstraat, een terugblik (tot omstreeks 1970). Fortunekermis kwam uit de gesprekken met getuigen naar voor als een van de succesrijkste wijkkermissen van Kalken1. Fortunekermis of de Kleine Sint-Denijs valt normaliter op de derde zondag van oktober, de week na de Grote Sint-Denijs, die de zondag volgend op 9 oktober doorgaat. Fortunekermis kan dus ook de vierde zondag van oktober plaatsvinden. De organisatoren van de kermis werden regelmatig met minder prettige omstandigheden geconfronteerd: regelmatig was er aanzienlijke wateroverlast in de straat. Anderzijds was het de laatste kermis van het jaar. Al het werk op de boerderij was gedaan en het loof was gewied. Voldoende redenen om kermis te vieren… 1. Iets over het ontstaan van Fortunekermis. Over het tijdstip van ontstaan van de kermis tasten we nog in het duister, maar we hebben de indruk dat ze ontstaan is en uitgebouwd werd rond een jaarmarkt voor dieren, een initiatief dat in een wijk met veel landbouwers een ideale gelegenheid was om juist vóór de winterperiode samen te komen en zaken te doen. De aanwezigheid van de landbouwbrouwerij van de familie Verstraeten2 en de herbergjes op de wijk Zomerstraat, namelijk in de Brugstraat, de Hogendries en een deel van de Zomerstraat, die grotendeels door die brouwerij bevoorraad werden, konden een kermissfeer creëren. Een van de herbergen, gelegen aan het einde van de Brugstraat, links, bijna op de hoek van de veldweg die naar de Vijfhoek leidde, had als uithangbord In de Fortuin. Of een eventueel in de volksmond bekende wijknaam haar naam gegeven heeft aan de herberg of het 1

Maar dat waren volgens de informanten uit andere wijken ook meestal alle andere kermissen… 2 De herberg-brouwerij Den Drol werd in 1827 en 1830 te koop aangeboden. Hoogstwaarschijnlijk kocht landbouwer Louis Verstraeten de brouwerij, want in het patentregister van 1830 stond hij voor het eerst vermeld als brouwer, hebbende eenen moutouven op zijn eigen. Den Drol = hier een verwijzing naar de werkschorten van de knechten die gemaakt waren met overschotten van garen en/of stof. 7

omgekeerde het geval was, konden we niet achterhalen. De benaming Fortune staat in â&#x20AC;&#x153;officiĂŤle bronnenâ&#x20AC;? niet als toponiem bekend. Naar Fortunekermis kwamen niet alleen bewoners uit de reeds vernoemde straten, maar ook vanuit de Rivierstraat, de Holeindestraat en het nabijgelegen Beervelde (dat voor een deel tot in 1921 tot Kalken behoorde) trok men er naar toe. Fortunekermis mag dus niet alleen in verband gebracht worden met de kermis die gaandeweg vooral en meer in de Zomerstraat werd gevierd. 2. Veel herbergen. We weten dat in oktober 1916 in het hierboven genoemde gebied zo maar eventjes 24 herbergen gevestigd waren: 12 in de Zomerstraat, 9 in de Brugstraat en 3 in de Apostelhuizen. Mogelijk werden de herbergen uit de Hogendries bij die telling bij de Zomerstraat gerekend. Voor de periode 1900-1918 konden we van een aantal herbergen de uitbaters en/of het uithangbord achterhalen. Voor een betere lokalisatie van de herbergen plaatsten we de huidige huisnummer naast de vermeldingen.

Illustratie 1. Aankondiging verkoop van huis- en herberggerief uit herberg In de Fortuin in De Scheldegalm van 23 februari 1908. 8

In de Brugstraat (bijna aan het einde van de straat):  Café bij Pee Van De Velde (1884-1956).  Café In de Fortune: Desiderius Braeckman (1829-1907 x Joanna Therese Van Damme (1828-1899), Remi De Vilder, Gustaaf Van Rijsselberghe. (Beide cafés bevonden zich bijna naast elkaar, ongeveer ter hoogte van het huis nr. 34.)

In de Hogendries:  In ’t Lammeken: Leopold Lammens (1872-1945) x Emma Camilla Staelens (1876-1955), later hun zoon Theofiel Faas Lammens (1898-1971) x Maria Loufs (1896-1976). Volgens Gustaaf Verschraegen lag er voor de herberg onder de notelaars de zoetste of de bestlopende baan of boltrog. (De herberg lag ter hoogte van huis nr. 7)

In de Zomerstraat: Kant van de onpare nummers:  Café bij Jules Vion (1872-1964) x Barbara Victorina De Plus (1879-1955). (ter hoogte van huis nr. 7)  Café bij Ferdinand Baetens (1847-1938) x Marie De Plus (18541929). (ter hoogte van huis nr. 9)  Café bij Basiel Hoogewijs (1856-1917) x Prudentia Van Acker (1863-1923). (situering onduidelijk)  Café Jan Van Wesemael (1864-1936) x Prudence Schepens (18661936), Frans Van Wesemael (1906-1971) x Stefanie Claeys (19111996), Albert Rogiers (1919-1994) x Flora De Clercq (°1924). (nu ter hoogte van huis nr. 35)  Café In De Kilo: Henri Verbeken (1878-1965) x Alida Troch

(1885-1976), Theofiel Verschraegen (1894-1974) x Julienne Moeraert (1900-1992), August Bracke (1883-1941) x Rachel De Wilde (1889-1962), Achiel Adolf Roels (1895-1987) x Marie Virginie Verdonck (1892-1975), later Café Sport, bij Eduard Keulenaer Hoogewijs (1904-1973) x Marguerite De Bruycker (1902-1960), Roger Claus (°1933) x Madeleine Hoogewijs (°1935), Walter Morozowski en levensgezellin Gabriëlle De Rauw (19141985). (nu ter hoogte van huis nr. 43) 9

 Café In de Fontein, bij bakker Petrus Roels (1861-1930) x H. Van Rijsselberghe xx Marie Therese Bauwens (1853-1918) xxx Stephanie Verbeken (1877-1927) en bakker Achiel Rogiers (18891967) x Alice Blancquaert (1895-1986). In 1970 veranderde Arthur Poppe de stalling naast de vroegere café in een herberg met de naam ’t Schuurken: de uitbaters ervan waren achtereenvolgens Arthur Poppe (°1928) x Helena Van Den Broecke (°1921), Eduard Van Kerckhove (°1943) x Marie-Josée Puylaert (°1953) en motorclub De Ronkers. (nu ter hoogte van huis nr. 49)  Café bij Henri Hoogewijs (1866-1949) x Rosalie Troch (18731943), Theofiel Verschraegen (1894-1974) x Julienne Moeraert (1900-1992). (nu ter hoogte van huis nr. 51)  Café De Blauwe Duif bij Jan Frans So Van Der Linden (18681944) x Rosalie Van Wesemael (1864-1936) en Karel Bracke. (nu ter hoogte van huis nr. 53) 

Café In den Bouw, bij Basiel Van De Velde (1875-1949) x Seraphine Verbeken (1876-1942), Albert De Clercq (1915-1985) x Prudence Van de Velde (1914-1997), Gilbert Antheunis x Lieve Boffé (°1949) en Christine Van Der Heyden (°1955). (nu nr. 85)

Kant van de pare nummers:  Café bij Joseph Van De Velde (1871-1960) x Pharaïlde Van Damme (1874-1945). Alhoewel die herberg langs de huidige Heirweg lag, stond ze lange tijd gekend als woning Zomerstraat 2.  Café bij Eduard Hoogewijs (1904-1973) x Marguerite De Bruycker (1902-1960), daarna verhuis naar andere herberg in de straat. (situering onduidelijk)

 Café bij Camiel Kerel Bracke (1874-1951) x Emelie Nathalie Van Mossevelde (1879-1957).  Café bij Cyriel Joseph Haeghens (1892-1954) x Cordule Anna Verschraegen (1894-1984).  Café In De Grenadier, bij winkelier Charles Louis De Rijcke (1875-1949) x Elodie Roels (1878-1947), Kamiel De Rijcke (19081963) x Anna Bracke (°1912). (die laatste drie herbergen waren gelegen ter hoogte van huis nr. 56)

We mogen de toenmalige herbergen niet vergelijken met die welke we nu kennen. Dikwijls hielden de mensen café in de keuken. Op kermisdagen breidde men de beschikbare ruimte uit naar alle andere beschikbare ruimtes op het gelijkvloers. Zo kon het gebeuren dat het bed in de slaapkamer voor een aantal dagen werd uitgebroken… De doorsnee herbergjes waren enkel ’s zaterdags en ’s zondags open.

Aan de herberg van Van Wesemael, door sommigen de belangrijkste herberg in de straat genoemd, stond langs de straatkant een cementen stal voor bollingen en schietingen. Trouwens in of rond bijna elke herberg kon het bolspel beoefend worden. Het gebouw dat we nu kennen als Estaminet In Den Bouw, werd pas in 1865-1866 gebouwd. De gemeente Kalken had het stuk grond korte tijd daarvoor te koop aangeboden. De brouwerij Verstraeten kwam in 1885 in bezit van die eigendom. Enkele tappers of tapsters hielden tevens een klein winkeltje. De archiefbronnen waren ontoereikend om een volledig overzicht te 11

geven. Wel weten we, dat Cordule Verschraegen en de vrouw van Jan Van Wesemael, ze woonden bijna recht over elkaar, een winkeltje uitbaatten. Mathilde Van Der Sijpt (1880-1972) x Frederic Arthur Verstraeten (1874-1948) had een kleer- en lingeriewinkeltje op de hoek van de Zomerstraat met de Hogendries. Herbergierster Madeleine Hoogewijs stond in de kiezerslijst van 1965 vermeld als rijwielmaakster. 3. De activiteiten. a. In en rond de herbergen. De herbergiers, ondersteund door de plaatselijke brouwerij(en), zorgden voor de samenstelling van de kermisactiviteiten: schietingen, kaartingen, bollingen en andere volksspelen maakten daarvan steeds deel uit. Voor de activiteiten uit het begin van de twintigste eeuw haalden we informatie uit het plaatselijke weekblad De Scheldegalm.

Illustratie 3. Aankondiging van de jaarmarkt in De Scheldegalm van 10 oktober 1909. Met drijvers werden halfwas varkens bedoeld. Een jaarmarkt van dieren op maandag stond toen inderdaad reeds op het programma. Waar de jaarmarkt doorging, werd niet vermeld. De aankondiging van de jaarmarkt van 1909 verschilde in niets van die van 1901. Wat er de dag voordien gepland was â&#x20AC;&#x201C; als er al iets georganiseerd werd â&#x20AC;&#x201C; werd niet aangekondigd. 12

Tijdens het interbellum beschikte men in de straat met Frans Van Wesemael en diens zoon Achiel ook over plaatselijke muzikanten. Achiel speelde onder andere harmonica en accordeon. Hun herberg was de thuishaven voor hun orkest, De Zonnekloppers genaamd. Frans en later Achiel zorgden niet alleen voor muziek tijdens de kermissen, ze werden ook gevraagd om op bruiloftfeesten van buren voor de muziek te zorgen. Vóór en na W.O. II was Gustaaf Verschraegen jarenlang een graag geziene gast op de kermis. Hij bracht in zowat elke herberg liederen ten beste. In de periode na de Tweede Wereldoorlog was het aantal herbergen geslonken tot drie of vier. Volgens Emiel Bracke had tijdens het interbellum bijna iedereen in de straat reisduiven. Wedstrijden voor duiven mochten dus evenmin op het kermisprogramma ontbreken. Hij herinnert zich dat er de zondag een duivenvlucht was bij Kerel Bracke en de maandag bij Achiel Rogiers. De achtste dag was er een duivenvlucht bij August Bracke. Op vrijdag werd de kermis ingezet met de lichting van de spaarkas, kaartspelen en vogelpieken. Wat er ’s zaterdags op het programma stond, kwamen we niet te weten. ’s Zondags na de mis werd er vooral met de kaart gespeeld, tot ’s avonds laat. Het bollen verloor aantrekkingskracht. In de jaren 1950 werd de jaarmarkt gesplitst: er was een markt voor biggen en een voor runderen. Ze werden afwisselend gehouden aan Estaminet In Den Bouw en ter hoogte van de herberg van Albert Rogiers. De viggens werden tentoongesteld in grote manden. Kleine boerkes vetten tijdens de winter een varkentje en vooral Valère (1911-1997) en Marcel (1907-1962) Stevens boden hun koopwaar van varkens aan. Wanneer de grote jaarmarkt te Dendermonde gelijktijdig met de jaarmarkt in de Zomerstraat viel, was de opkomst van handelaars in de Zomerstraat beduidend minder. b. De danstenten en de kermisattracties. Kermissen waren de plek bij uitstek waar jonge mensen elkaar konden ontmoeten. Ooit stonden er, verspreid over de Zomerstraat, drie danstenten opgesteld in de onmiddellijke omgeving van een 13

herberg. De danstenten, die een onmisbaar onderdeel van de kermis vormden, waren echter een doorn in het oog van de parochiale geestelijkheid. Vooral de dochters van zeer christelijke ouders mochten die dansgelegenheden nooit bezoeken. Op een klein akkertje met een smalle toegang, eigendom van De Coster (nu ongeveer ter hoogte van huis nr. 48A), naast een bosjes, stond eerst een zwiermolen met stoeltjes aan lange kettingen. Die kermisattractie werd later vervangen door een draaimolen met wilde beesten (zie illustratie bladzijde 5). Een beize stond er ook, ze stond soms voor een deel op het openbaar domein. Rechtover de herberg van Jan Van Wesemael stond een of ander kermiskraam. Op een weide tussen de herberg, gehouden door So Van Der Linden, en de boerderij van Van Bastelaere moet ook eens een molentje gestaan hebben. c. De kermis binnenshuis. Voor de huisvrouwen was de kermis een drukke periode. Voor de naar de kermis gevraagde familieleden werd een kermismaaltijd bereid: hier en daar was naar jaarlijkse traditie kort vĂłĂłr de kermis een konijn geslacht, elders een varken of een rund. Vlaaien mochten niet ontbreken. De vlaaien werden naar een of andere landbouwer gebracht om ze te bakken in hun oven. Later werd voor die taak nogal eens een beroep gedaan op de bakkers Roels en Rogiers. d. Wielerwedstrijden. Velokoersen waren in het midden van de jaren 1930 een vaste waarde in het kermisgebeuren geworden. Dat was niet verwonderlijk, in elke straat waren er wel coureurs. Zo ook in de Zomerstraat: Eduard Hoogewijs en zijn broer, den Witten Keulenaer, blijken regelmatig aan wielerwedstrijden deelgenomen te hebben. Ook na W.O. II werden regelmatig wielerwedstrijden ingericht. Informatie over het verloop van die activiteiten bleek echter nog te vaag om in deze bijdrage opgenomen te worden. 4. De organisatoren. Uit de aankondigingen van de jaarmarkten uit 1901 en 1909 blijkt, dat de Verenigde Herbergiers van de Zomerstraat de organisatoren 14

van de kermis waren. Dat zou gans de twintigste eeuw zo blijven, al kregen de herbergiers ook hulp van andere straatbewoners. Vader en zoon Adolf (1875-1959) en Michel (1910-1992) Vergaelen werden aangeduid als schrijvers. Michel Vergaelen was gemeenteraadslid en kon zo gemakkelijker de organisatie verzorgen. Het lijdt geen twijfel dat ook de brouwersfamilie Verstraeten haar steen(tje) bijdroeg tot de organisatie. Ook die familie was meermaals in de gemeenteraad vertegenwoordigd. De opeenvolgende generaties brouwers - Louis Verstraeten, Henri Verstraeten (1830-1886) x Juliana Van Hauwermeiren (1838-1898), Cesar Verstraeten (1867-1943) x Marie Verbruggen (1875-1944), Henri Verstraeten (1908-1977) x Odila Claeys (1920-1990) en Cesar Verstraeten (°1947) - zorgden voor de toelevering van de dranken. Zo was de aanvoer van dranken door de Lamotvrachtwagen(s) na W.O. II en van het koelijs in de koelwagen van de IJsfabriek van Strombeek hét voorteken van het naderende kermisweekend. Op de grote ijsblokken (ca. 1m lang en 20 cm dik) werd het bier in de herbergkelders fris gehouden. Cesar Verstraeten (°1947) nam de fakkel van Michel Vergaelen over en zorgde jarenlang voor de coördinatie van het kermisgebeuren. Met een bescheiden, maar realistisch kermisprogramma werd de traditie van Fortunekermis in leven gehouden met wielerwedstrijden, kaartingen en schietingen. Cesar herinnerde zich dat hij tweemaal de leden van de Koninklijke Harmonie St.-Cecilia Kalken, die op uitstap waren ter gelegenheid van de kermis, met de vrachtwagen van plaats A naar plaats B moest brengen. Die verplaatsing kon omwille van de wateroverlast onmogelijk te voet gebeuren. 5. Een speciale editie van Fortunekermis op 17 oktober 1965: viering van eeuwelinge Marie-Elodie EVERAERT (1865-1967). De viering van de eeuwelinge Marie-Elodie Everaert, die in een eenvoudig huisje woonde tussen de herbergen van Albert Rogiers en Eduard Hoogewijs, kan als laatste grote herneming van de kermis beschouwd worden. Journalist S.L. (Cyriel Seghers, Laarne) bracht in Het Volk van maandag 18 oktober 1965 een uitvoerig verslag. In de Zomerstraat van Kalken was het reeds van ’s morgens een drukte van belang, want zag men in alle straten vlaggen en versieringen, dan zou deze straat waar Elodie Everaert woont, zeker de kroon spannen. Alle 15

bewoners wensten het mooiste en origineelste te vertonen ter ere van hun eeuwelinge. Op de triomfboog bij de ingang van de prachtig versierde woonst der gevierde, kon men volgende passende spreuk lezen. “Dat, eeuwelinge, het u goed ga. In ’t vredig huis hier in de straat. Neem enkele jaartjes nog te baat, nu, dat er, honderd achter staat”. Ook de buren hadden passende spreuken: “Als goede buren wille we niet ten achter blijven, om onze hulde op papier te schrijven. We wensen Elodie nog veel gelukkige jaren en vragen God haar nog lang te bewaren…. 1865-1965”. Omstreeks 8 u 30 kwam het schepencollege, onder leiding van burgemeester Tibbaut, zich aanmelden bij de honderdjarige welke druk omringd door familie, zich in een beste feeststemming bevond. Steeds maar lachend begroette zij alle hartelijk en sprak de hoop uit dat het toch maar goed weer mocht zijn. En zij kreeg hare wens, want het was ’s morgens wat killig, dan zou het weder gaandeweg verbeteren en ’s middags scheen reeds de zon. In een mooie zwarte koets, getrokken door twee even zwarte paarden, werd Elodie voorafgegaan door vele ruiters, naar de Kruisenstraat gebracht, alwaar de koninklijke harmonie de opwachting maakte om onder het spelen van dreunende feestmarsen, de eeuwelinge naar het dorp te brengen, want te 9 u 30 werd een een jubelmis opgedragen door E.H. pastoor De Boe, bijgestaan door E.H. Rogiers. De mis werd opgeluisterd door de plaatselijke jeugdmuziekschool onder leiding van meester P. Hanselaer. Na deze plechtigheid was er een ontvangst op het gemeentehuis, alwaar benevens de ganse gemeenteraad alle notabelen van het dorp aanwezig waren. De gouverneur liet zich vertegenwoordigen door de h. De Graeve, deputé. (…) Intussen was het middag geworden en diende men zich naar de feestzaal in het dorp te begeven. De koninklijke harmonie zorgde ervoor dat dit in de beste stemming verliep. ’s Namiddags werd het een overrompelende publieke belangstelling in het dorp, waar vanop een ere-tribune, de intussen gevormde stoet door de eeuwelinge in ogenschouw werd genomen. De ruiters openden, gevolgd door de vlaggen van alle groeperingen en bonden, de koninklijke harmonie, wagens met de uitbeelding van doopsel en van plechtige communie, van huwelijk der gevierde, uitbeelding honderdjarige, alsook beroep van haar echtgenoot, soldaten der jaren 1885, groep zigeuners uit Berlare, fanfare van Uitbergen, de reuzen van Kalken, dansgroep Lentegroet, in totaal een dertigtal, welke alle 16

bijdroegen tot een prachtig geheel de gevierde ten volle waardig. De eeuwelinge, samen met familie, gemeentebestuur, notabelen en genodigden, sloten zich aan om langs de Koffiestraat, Kruisenstraat en Dendermondsesteenweg terug de Zomerstraat te bereiken. Overal heerste een drukte van belang en vele geschenken werden aangeboden. De eeuwelinge dankte ontroerd voor deze vele blijken van genegenheid. In de Zomerstraat echter hadden de buren voor een overgetelijke ontvangst gezorgd en boden waardevolle geschenken aan.

Ter gelegenheid van het feest stond er een danstent naast de herberg van Eduard Hoogwijs. Het feest werd afgesloten met een vuurwerk. 6. Een vergeten kermis. Enkele informanten hadden het ook nog over een andere kermis, begin mei. Jozef Bracke had over die gebeurtenis het een en ander genoteerd3. Vroeger verbleven op de hoeven veel knechten en meiden, die er meer of minder gaarne werden gezien. De termijn van tewerkstelling van een jaar verstreek op 3 mei. De knechten en meiden die op de hoeve mochten blijven werken waren al terug gevraagd vóór of rond kerstmis. Voor wie met stilzwijgen werd bejegend, was dit een zeker teken, dat men voor het volgende jaar niet meer gegeerd was en … de knecht of meid zocht zich een andere meester. De verhuis greep plaats op 3 mei. Dan richtte de nieuwe baas voor de knecht/meid en zijn/haar ouders een feestmaal in. Dit werd de fameuze “derde meidag” (rond 1880 tot +- 1905). Er werden ook volksspelen als “hanekap” gehouden. Een mand zonder bodem werd aan een koord boven de straat gehangen. Daarin hing een haan met zijn kop uit de mand. Wie met een sabel de kop kon afhakken, kreeg de haan. Zo’n spelen werden ingericht door de “bazen”. Er was ook nog het “afteerlingen” van een “korentenbrood” en … veel pinten drinken. Een poging tot herinvoering van die kermis na W.O. II mislukte.

Die tekst is een samenvatting van wat zijn grootmoeder, Marie Elodie Everaert, hem in 1951 mondeling overgeleverd had. 17

Slotbedenkingen. Deze nostalgische terugblik behandelde vooral het kermisgebeuren in de Zomerstraat zelf. We hebben nog niet onderzocht of de kermis in de Brugstraat, waar de benaming Fortunekermis vandaan lijkt te komen, gevierd werd en hoe. Vooral tijdens de tweede helft van de twintigste eeuw ondergingen de Zomerstraat en de aanpalende straten een metamorfose: zoals elders verdwenen steeds meer herbergen en buurtwinkeltjes en ook het aantal landbouwers slonk danig. De personen die het succes van de kermis meegemaakt hadden, verdwenen een voor een. Vanaf omstreeks 1970 zouden enkele nieuwe herbergiers, samen met bieruitzetter Cesar Verstraeten, pogingen ondernemen om Fortunekermis niet ongemerkt voorbij te laten gaan. Ineen volgende bijdrage kan aan hun inspanningen aandacht geschonken worden. Bronnen. Onuitgegeven. - Gent, Ministerie van Financiën, Administratie van het kadaster, Provincie Oost-Vlaanderen, Kalken, kadastrale schetsen 1864/8 en 1865/40. - Kalken, Verzameling Marcel Meys, De Scheldegalm, Aankondigingsblad voor Calcken en omliggende Gemeenten, jaargangen 1901 en 1909. - Kalken, Verzameling Jozef Bracke: geschriften en documenten rond de viering van zijn honderdjarige grootmoeder Marie Elodie Everaert. - Kalken, Geïnventariseerde verzameling bidprentjes van Petrus De Wilde. - Laarne, archief gemeentehuis, Tienjaarlijkse bevolkingsregisters Kalken, 1901-1947. Uitgegeven. - DUQUET F., Zo was Kalken, Schellebelle, 1984, p. 298-299. - VAN DE SOMPEL A., Het Sint-Pietersfeest op de wijk De Kruisen te Kalken tijdens de twintigste eeuw: van verguisd en geprezen volksfeest naar een feest voor iedereen!, Kalken, 1999. Gesproken bronnen. Gesprekken en interviews met Agnes De Groote (28 Aug 99), Alfons Vervaet (30 Aug 99), Marc Van De Velde (29 Jul 01), Aimé Roels (27 Aug 01), Gustaaf Roels (20 Aug 01 en 30 Sep 01), Gustaaf Verschraegen ( 22 Sep 01), Cesar Verstraeten (25 Sep 01), Daniël Leroy (30 Sep 01), Jozef Bracke (03 Okt 01), Anna De Coene (04 Okt 01), Julien Van De Vijver (07 Okt 01), Emiel Bracke (10 Okt 01), Eddy Poppe (11 Okt 01), Christine Van Der Heyden (12 Okt 01) en Achiel Van Wesemael (14 Okt 01).

Tentoonstelling. De Zomerstraat en haar bewoners. De tentoonstelling bevat uiteraard beelden en gegevens over de jaarlijkse Fortunekermis, met onder andere speciale aandacht voor de viering van de honderdjarige Marie-Elodie Everaert. Met opnames uit het ontspannings- en het beroepsleven werd geprobeerd een totaalbeeld te geven. De meeste van die foto’s werden nog nooit tentoongesteld of gepubliceerd. Een niet te missen gelegenheid!!! We bedanken:  voor de fotografische ondersteuning: Pascal Lachaert.  voor het ter beschikking stellen van fotomateriaal:  Flora De Clercq  familie Jozef Bracke  familie Aimé Roels  familie Julien Van De Vijver-Vergaelen  familie Auguste Impens–De Groote  familie René Van Eeckhout-Van Driessche Yvonne  familie Hubert Stevens  Jozef Lauwaet  familie Henri Haeghens  familie Roger Claus-Madeleine Hoogewijs  familie Daniël Van De Velde–Van Nevele  Emiel Bracke  Achiel Van Wesemael.

Aandacht. Nog even aanstippen: om organisatorische redenen (om de dansavond vlot te laten verlopen) is de fototentoonstelling op zaterdag tot uiterlijk 21 uur geopend. 19

Gemeente LAARNE – KALKEN

2001

WIJK ZOMERSTRAAT

VERMAARDE FORTUINKERMIS in en rond café De Schorpioen, Heirweg 8, 9270 Kalken Zaterdag 20 oktober Vanaf 20.00 uur:

Dansgelegenheid

Zondag 21 oktober :

Haantjeskaarting Series van 4 – 50 fr inleg

Vanaf 17.00 uur :

Gezellig samenzijn Stekbak-Pietjesbak–Tafelvoetbal–Kaarten

10.00 uur

Maandag 22 oktober

JAARMARKT VOOR PAARDEN Inschrijving en prijsdeling in “De Schorpioen” 5.000 BEF prijzen 250 BEF tegemoetkoming in vervoerkosten per ingeschreven paard. De paarden moeten van 10 uur tot 12 uur aanwezig zijn. Doorlopend van zaterdag tot maandag:

FOTOTENTOONSTELLING

DE ZOMERSTRAAT EN HAAR BEWONERS. Organisatie in samenwerking met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken. 20

Mededelingenblad bedeeld aan de bewoners van de Zomerstraat, de Brugstraat, Hogendries, Apostelhuizen (deel), Nerenweg (deel) en de Heirweg (deel) ter gelegenheid van Fortunekermis 2002, Kalken.

PROGRAMMA: ZIE BLADZIJDE 36 V.U.: CAFÃ&#x2030; DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN

bij de omslag, illustratie 1: De gebouwen op de hof van de familie De Caluwé, aan het einde van de Brugstraat (nu ter hoogte van nr. 30), ca. 1952. In de kleine woning rechts was vroeger café De Reisduif ondergebracht. (verzameling Flavie De Caluwé). Editoriaal. Wijkgebonden activiteiten kunnen de bewoners van een straat of gebied samenbrengen. We nodigen u dan ook van harte uit om alvast de fototentoonstelling ter gelegenheid van Fortunekermis 2002 te bezoeken. U kunt er niet alleen genieten van nostalgische opnames, maar er eventueel ook zelf uw verhaal doen. We stelden vast, dat bewoners uit een relatief grote regio, namelijk ongeveer het gebied begrensd door de Heirweg, de Rivierstraat, de weg Beervelde-Lokeren van Beerveldedorp tot de Hanselaerstraat en de as Hanselaerstraat – Eethoek - Zomerstraat, Fortunekermis als hún kermis beschouw(d)en. We hebben daarom contacten gelegd met andere informanten: wie vorig jaar niet gevraagd werd naar herinneringen of foto’s, werd dit jaar niet vergeten – of wordt voor volgende edities zeker aangesproken. We hopen zo dat iedereen kan bijdragen, niet alleen tot een prachtige herinnering aan Fortunekermis, maar ook tot een jaarlijkse herneming van activiteiten tijdens het weekend waarop vroeger de vermaarde Fortunekermis werd gehouden.

Illustratie 2. Een blik op de tentoonstelling t.g.v. Fortunekermis 2001. 22

Fortunekermis: zoektocht naar factoren voor ontstaan en groei van de kermis. Het tijdstip waarop traditioneel Fortunekermis gevierd wordt, is normaliter de derde zondag van oktober, de week na de SintDenijskermis die de zondag volgend op 9 oktober doorgaat. Wanneer 9 oktober na het tweede weekend van oktober valt, kan Fortunekermis dus ook de vierde zondag van oktober plaatsvinden. De keuze voor een jaarlijkse jaarmarkt zo laat in het seizoen kan verklaard worden doordat een aantal dorpskermissen en jaarmarkten in de onmiddellijke omgeving eveneens in september – oktober plaatsvonden: Kalkenkermis (derde weekend van september), Beerveldekermis (laatste weekend van september), Laarnekermis (eerste weekend van oktober) en Sint-Denijskermis (op 9 oktober of het eerstvolgende weekend). Het tijdstip van ontstaan van Fortunekermis kan, vertrekkend vanuit die veronderstelling, na de invoering van voornoemde kermissen geplaatst worden, mogelijk in de eerste helft van de negentiende eeuw. We hebben totnogtoe geen negentiende-eeuws bronnenmateriaal gevonden dat rechtstreeks naar Fortunekermis verwijst. Het gebied waarin Fortunekermis beschouwd werd als “dé wijkkermis”, behoorde tijdens de periode van 1806 tot aan de oprichting van de gemeente Beervelde in 1921 op bestuurlijk vlak volledig tot Kalken. Het meest noordelijke deel van Kalken leunde op parochiaal vlak echter reeds lang bij Beervelde aan. Dat deel van Kalken had de reputatie nogal succesrijke en gegoede landbouwers te herbergen (wat trouwens een van de belangrijkste steunpunten was waarop de vraag tot vorming van de gemeente Beervelde berustte: enkel dankzij de aanhechting van een “rijk” gebied zou de nieuwe gemeente financieel kunnen overleven). In de wijk Eethoek, relatief ver verwijderd van belangrijke verkeerswegen, lag volgens kadastrale gegevens uit 1835 een woonkern met ongeveer 20 woonhuizen, vooral te situeren rond het kruispunt van de Brugstraat en de Kleine Heistraat (zie illustratie 3). De bewoners van die woonkern waren vooral landbouwers en (land)arbeiders-wevers. 23

Illustratie 3. Uittreksel uit de kaart van Popp (ca. 1865). De woonkern Brugstraat â&#x20AC;&#x201C; Kleine Heistraat.

Herberg De Fortuin

Op de kaart van het primitieve kadaster voor Kalken van 1835 stond op de hoek Brugstraat â&#x20AC;&#x201C; Kleine Heistraat een stal met een bijbehorende woning aangeduid. De woning was eigendom van Christina Robuyst, weduwe van ene Haeghens. In die woning was mogelijk toen reeds de herberg De Fortuin4 ondergebracht. Mogelijk was in de aanpalende woning eveneens een herberg ondergebracht. Dat kunnen we afleiden uit het gegeven dat ene Pieter De Meyer, die op de Laarnse (Beerveldse) wijk Mageret (ook een wijk van waaruit men naar Fortunekermis trok) woonde en van beroep herbergier was, die aanpalende woning in eigendom had. Ook op de Gentse Korenmarkt was er een herberg De Fortuin. Bron: Gazette van Gent, 19 september 1886. 4

Een verklaring voor de naam De Fortuin lijkt voor de handliggend: het is een verwijzing naar het levenslot met geluk en voorspoed, maar ook met tegenslag. Het gebied rond de herberg wordt vermoedelijk pas sinds de naamgeving van die herberg in de volksmond De Fortune genoemd. Illustratie 4. Het door Kalken afgestane gebied aan Beervelde in 1921 is de kadastersectie A. Daardoor kwam herberg De Fortuin op de grens van Kalken met Beervelde te liggen. Uit een verkoopakte weten we dat in de Zomerstraat, in een woonkern rond de Hogendries, herberg en brouwerij Den Drol was gevestigd. Hoogstwaarschijnlijk was die tot aan de verkoop in handen van de familie Slabbaert, met als brouwers Joannes, zoon Benoit en kleinzoon Pieter. Kleinzoon Pieter Slabbaert verliet in 1831 Kalken en trok naar Zele. Ondertussen had Ludovicus (Louis) Verstraeten de landbouwbrouwerij en herberg aangekocht en in 1830 terug opgestart. In illustratie 5 werd de akker aangeduid die in een document van 1835 werd benoemd als De Drolakker, gelegen achter de brouwerijgebouwen, maar niet in het bezit van de familie Verstraeten. Naar een sluitende verklaring voor de benaming Drol wordt nog gezocht. Recent vond Marcel Meys in een staat van goed uit Laarne uit het begin van de achttiende eeuw de vermelding van een 25

eigendom in de Zomerstraat by den drol. Drol verwijst volgens sommige verklarende woordenboeken naar een weefsel uit vlas, andere naslagwerken hebben het eerder over kleine wezentjes zoals aardmannetjes of trollen. Illustratie 5. Situering van de brouwerij, de Drolakker, sectie E, nr. 147 (gearceerd) en de molen van de familie De Landtsheer.

Tijdens de periode 1831-1850 schommelde de jaarlijkse productie van de brouwerij Verstraeten tussen 252 en 340 vaten beslag van 100 liter. Daarmee kan het bedrijf als een bescheiden brouwerij gecatalogeerd worden. In de periode 1863-1864 verkocht de gemeente Kalken het driehoekig stuk braakliggende grond, daar waar de Zomerstraat, de Eethoek en de Apostelhuizen samenkomen. Korte tijd nadien werd op dat stuk grond een woning gebouwd, die ook als herberg zou dienen: wat we nu kennen als Estaminet In Den Bouw. Is die benaming ontstaan ten tijde van de bouw van de herberg/woning? Kort na de ingrijpende landbouwcrisis van de periode 1840-1860 ging de bouw van een nieuwe woning namelijk alles behalve onopgemerkt voorbij. De woning werd tot na W.O. I gerekend bij de Apostelhuizen. Ludovicus Verstraeten en zijn opvolgers in het familiale brouwerijbedrijf zouden, in navolging van de grotere brouwerijen uit 26

Kalkendorp, de families Cremers en Dauwe, stelselmatig meer huizen in eigendom verwerven om er herbergen in onder te brengen. Zo kwamen na verloop van tijd de herbergen De Fortuin en In Den Bouw in het bezit van de brouwerij Verstraeten. We kunnen in elk geval stellen dat de landbouwbrouwerij van de familie Verstraeten in grote mate instond voor de bevoorrading van de herbergjes in de Brugstraat, de Hogendries, de Zomerstraat en het Kalkense gebied dat vanaf 1921 tot Beervelde ging behoren.

Illustratie 6. Mutatieschets Kalken 1865/40, Sectie B, nr. 78. Een woning en een stalling werden gebouwd. Tijdens het Ancien Regime konden de landbouwers voor het malen van hun graan zich enkel wenden tot de molens op Kalkens grondgebied: ze hadden de keuze tussen de molen even ten zuiden van de weg die Beerveldedorp verbond met Lokeren of die dichtbij Kalkendorp, in de Molenstraat (de huidige Nerenweg). Sinds het begin van de negentiende eeuw was in de Zomerstraat de korenwindmolen van de familie De Landtsheer (ter hoogte van huis 27

Zomerstraat nr. 58) werkzaam; voor de landbouwers uit de omgeving was die ongetwijfeld van groot nut. In de onmiddellijke omgeving van die molen moet ongetwijfeld de in een pachtcontract van 13 juli 1841 vermelde herberg het molenhuys te Calcken in de Zomerstraat gesitueerd worden5. Een algemene tendens naar het derde kwart van de negentiende eeuw toe is de oprichting of afscheuring van nieuwe maatschappijen vanuit aloude “katholieke” verenigingen. Met de opkomst van het liberale gedachtegoed en de strijd tussen liberalen en katholieken, ontstond ook in Kalken een liberale muziekmaatschappij. Die maatschappij, Voorwaarts genoemd, bezocht zeker vanaf 1875 jaarlijks haar leden-herbergiers ter gelegenheid van de jaarlijkse wijkkermis. Twee voorbeelden daarvan zijn de uitstappen naar de Bontinkstraat op zondag 27 juni 1875, en naar Kerrebroek en Hussevelde op maandag 8 september 1879. Een ander voorbeeld van afscheuring kan aangehaald worden wat de schuttersmaatschappij betreft. Ter gelegenheid van Kalkenkermis was een van de aantrekkingspunten de organisatie van een boogschutterswedstrijd. Lange tijd had de Sint-Sebastiaansgilde het monopolie voor het inrichten van schietingen (op de staande wip en op een vaste plaats). Misschien ook wel ten gevolge van de strijd tussen katholieken en liberalen zou dat monopolie verloren gaan. In een periode waarin meer en meer mensen stemgerechtigd werden, werd de aanwezigheid van rivaliserende verenigingen bij deze of gene activiteit steeds belangrijker. De brouwersfamilie Verstraeten leverde een aantal katholieke gemeenteraadsleden met Ludovicus tijdens de periode 1834-1945, Henri-Joseph (1830-1886) tijdens de periode 1876-1886 en Cesar (1857-1943) tijdens de periode 1927-1937. Zij zullen ongetwijfeld hun invloed aangewend hebben om, in een gebied waarvan de meeste herbergen door hun brouwerij van bier bevoorraad werden, een zo groot mogelijke uitstraling aan Fortunekermis te geven.

Pachtcontract van 13 juli 1841, archiefstuk bewaard bij Abel en Bea Bracke–Van Den Eeckhaute. 28

Fortunekermis en de Brugstraat. 1. Definiëring van de Brugstraat. De benaming Brugstraat werd tot omstreeks W.O. II ook gebruikt voor een deel van de provinciale weg N 445 dat nu Heirweg genoemd wordt. Ook de huizen in de Colmanstraat, die dichtbij het kruispunt met de Heirweg gelegen waren, werden tot de Brugstraat gerekend. De provinciale weg N 445 had dus in die periode nog geen aparte straatvermelding: de al dan niet beperkte bebouwing langsheen die weg werd beschouwd als een deel van een op de N 445 uitkomende straat en volgde dan ook de huisnummering ervan. Om een idee van de situatie te geven: het huis Brugstraat nr. 1 was in de periode 1931-1947 de woning van Gonzales Pieters x Anna Marie Blancke (nu Heirweg nr. 17). Aan de overkant van de N 445 droeg het huis, bewoond door Achiel Baetens x Celina Lammens, huisnummer 2 (nu Heirweg nr. 18). De herberg van Cesar Schepens, gelegen op de hoek van de huidige Brugstraat en de huidige Heirweg, droeg in 1931 het huisnummer 24. In deze korte bijdrage behandelen we de gegevens uit de huidige Brugstraat op huidig Kalkens grondgebied (met inbegrip van de Kleine Heistraat waar de nummering van de Brugstraat verder wordt gehanteerd).

2. De herbergen tijdens de twintigste eeuw. Tijdens de twintigste eeuw waren er volgende herbergen: Onpare nummers:

 Café bij Henri Lammens (1864-1914) x Marie Cordule Van Der Linden (1873-1930). (nu Brugstraat nr. 55).  Café bij Cesar Marie De Bruycker (°1882) x Emma Marie Van De Velde (°1880). (nu Brugstraat deel tussen nrs. 55 en 67).

Pare nummers:  Café bij Cesar Schepens (1875-1947) x Marie Octavie Hebbelinck (1879-1945), Joannes Baptiste Schepens (1911-1973) x Albine Carolie Van Overmeire (°1912), André Van Rysselberghe (°1943) x Frida Leus (°1943), Cyriel Meganck (1932-1993) en Georgette Goethals (°1951). (nu Heirweg nr. 43)  Café bij Seraphin Bracke (1842-1917) x Prudentia Van Acker (18501917) (waarschijnlijk in de strook tussen huis nr. 24 en 28). 29

 Café De Reisduif bij Petrus Edmond Roels (°1874) x Maria Theresia Bracke (1877-1951). (ter hoogte van huis nr. 30).  Café De Fortuin, bij Desiderius Braeckman (1829-1907) x Joanna Therese Van Damme (1828-1899), dochter Mathilde Braeckman (°1860), Remi De Vijlder (1873-1942) x Justine Van De Velde (18721949), Gustaaf Van Rijsselberghe (1906-1983) x Leontine Stevens (°1906), Jean Vens x Irma Gentier. Omstreeks 1958 werd het gebouw verkocht aan Leon De Rocker (1925-1995)-Clara Van Poucke (19251991, het was vanaf dan geen herberg meer. (nu huis nr. 34).  Café bij Petrus Pee Van De Velde (1884-1956) x Marie Elodie De Bruycker (1887-1955). (nu huis nr. 36). Het was de gewoonte dat de muziekmaatschappijen jaarlijks hun ereleden, meestal herbergiers, met een bezoek vereerden. Dat gebeurde bij voorkeur ter gelegenheid van de jaarlijkse (wijk)kermis. Voor de zangmaatschappij De Ware Vlamingen hebben we gegevens die aantonen dat die maatschappij Fortunekermis van 1910 en 1911 heeft opgeluisterd. Over de aanwezigheid van de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken hebben we geen concrete gegevens; wel weten we, dat de maatschappij in het gebied Zomerstraat – Brugstraat – Holeinde (dat gebied werd als één geografisch geheel beschouwd) in oktober 1926 veertig ereleden had6. Flavie De Caluwé kan zich niet herinneren dat ‘het muziek’ ter gelegenheid van de uitstap op Fortunekermis zich verder begaf dan herberg In Den Bouw. De herbergen in de Hogendries en de Brugstraat lagen mogelijk ofwel te veraf ofwel waren de herbergiers geen lid (meer) van de muziekmaatschappij. Anderzijds kan dat er ook op wijzen dat de activiteiten in de Hogendries en de Brugstraat ter gelegenheid van Fortunekermis eerder onbeduidend waren.

2. Tussen Kalken en Beervelde. Zoals de andere straten ten noorden van de provinciale weg Gent – Zele, is de Brugstraat een heel lange noord-zuidgerichte straat die het centrum van Kalken verbond met een andere gemeente. De overwegend landbouwgerichte bevolking had een beperkte mogelijkheid om zich ter plaatse te bevoorraden in bijvoorbeeld kruidenierswaren of voor het herstellen van landbouwmaterieel bij de smid. Afhankelijk van de afstand tot de dichtstbijzijnde verzorgingskern kon dat zijn: Beerveldedorp, 6

Blijkt uit de ereledenlijst van 1926, ingekeken op de tentoonstelling ter gelegenheid van het Sint-Denijsweekend op 10 oktober 1999. 30

Kalkendorp of de wijk Hussevelde. Dat was ook het geval voor het wekelijks bijwonen van de kerkdiensten en voor de keuze van de (lagere) school. Tijdens de eerste helft van de twintigste eeuw was het begin van de Brugstraat, van aan de Heirweg enkel tot ongeveer ter hoogte van de woning van Louis Van Poucke (1892-1972), gekasseid. De rest van de straat was een grindweg (ongeveer tot aan de woning van Aimé Lammens, nu nr. 55) en een aardeweg (tot aan herberg De Fortuin). Pas in de zomer van 1952 werd het andere deel van de straat, tot aan de herberg De Fortuin op huidig Kalkens grondgebied en een deel op huidig Beervelds (Lochristi) grondgebied, over een breedte van ongeveer drie meter, gekasseid. De huizen in de Brugstraat ten zuiden van de beek, nu tussen huizen nrs. 29 en 31, werden pas in de twintigste eeuw gebouwd. Dat gebied leunde aan bij Heirwegkermis7. De bewoners van de huizen in het gebied ten noorden van de beek tussen nrs. 29 en 31, in het gebied waar tijdens de negentiende eeuw reeds bewoning was, vierden over het algemeen mee met Fortunekermis. Aan het einde van de Brugstraat vormden de activiteiten in enkele herbergen een deel van de jaarlijkse Fortunekermis. Er werd onder andere gedanst en gebold. Via vier kerkwegels begaven de bewoners van de Brugstraat zich naar de kermisactiviteiten in de Zomerstraat: - via de Drieswegel, een wegel van aan “Vervaets” (ter hoogte van Brugstraat nr. 28) die uitkwam even ten noorden van estaminet In Den Bouw. - via de Molewegel, een wegel die liep naast de woning van wijlen Peer Haegens (nu Brugstraat nr. 59) tot aan het café van Kerel Bracke, ter hoogte van het kapelletje aan de woning van de familie Julien Van De Vijver–Vergaelen, Zomerstraat nr. 57. - via de Winterwegel langs Henri Riet Verdonck (nu Brugstraat nr. 51) die uitkwam ongeveer aan de herberg van Gaby De Rauw, Zomerstraat 43. - via de Kuiperwegel, een wegel langs de Moortelbeek, tussen huizen Brugstraat nrs. 29 en 31. Een informant formuleerde het kermisgebeuren zo: thuis werd eerst hesp gegeten en daarna trok men met gans de familie naar de kermis. 7

Tijdens de twintigste eeuw ontstaan rond de herbergen aan de kruispunten van de Heirweg met de Colmanstraat en de Brugstraat. 31

Fortunekermis: Aandacht voor de activiteiten tijdens de jaren 1970. De gegevens over de activiteiten tijdens de periode na het hoogtepunt in 1965 (viering honderdjarige Marie Elodie Everaert) tot begin de jaren 1970 zijn miniem. Fortunekermis verloor aan volkse traditie en de activiteiten zouden tijdens de jaren 1970 vooral doorgaan rond drie herbergen in de Zomerstraat: ongeveer midden in de Zomerstraat werd vanaf 1970 een nieuwe herberg annex zaaltje (1973-1974) ingericht, in estaminet In Den Bouw bleven tot eind 1978 Albert en Prudence present en Madeleine Hoogewijs en haar opvolgster Gaby De Rauw hielden cafĂŠ niet ver van de bakkerij van Albert Rogiers.

Illustratie 4. Herberg bij Gaby De Rauw. Foto AndrĂŠ Van De Sompel, 1985. 1. Algemene activiteiten in en rond estaminet In Den Bouw. De herberg werd vooral op zondag druk bezocht. Na de zondagsmis op de wijk Hussevelde keerde menig kaarter langs De Bouw naar huis terug. Voor het inrichten van schietingen deden Albert en Prudence voornamelijk een beroep op Michel Katoen Van De Velde en ValĂ¨re De 32

Bleu. Bert Antheunis, de opvolger van Albert in Den Bouw, was geïnteresseerd in antiek en voorzag het interieur van de herberg met dat deel van een oude houten spaarkas waarop toepasselijk vermeld staat: Denkt aan de kermis. Dat cafémeubelstuk is er nu nog te bewonderen. 2. Algemene activiteiten in en rond de nieuwe herberg ’t Schuurken. Arthur Poppe en Helena Van den Broecke hadden in hun herberg een aantal maatschappijen rond typisch cafégebonden activiteiten: het biljarten, het kaarten, het duivenspel, het boogschieten, het teerlingen en een spaarkas. De biljartmaatschappij ’t Groene Laken had als koningen Jean Pierre Poppe (1973 en 1975), Charles De Maesschalck (1974), Jean Pierre De Gelder (1976 en 1978 - keizer), Maurice De Bruycker (1977), Petrus de Bruycker (1978) en Frans De Gelder (1979). Ook een competitie teerlingen voor de dames werd ingericht, met in 1979 Mireille Goethals als prinses. Laureaten van de koningsschietingen waren Valère Van Kerckhove (1972), Cesar Verstraeten (1973) en Marcel Clerick (1978). Ter gelegenheid van Kalkenkermis werden in ’t Schuurken vanaf 1973 schietingen ingericht. Toen de duivenmaatschappij bij Cyriel Audenaerde in de Koffiestraat ophield te bestaan, namen de uitbaters van café ’t Schuurken de uitrusting ervan over. De bescheiden nieuwe duivenmaatschappij, Jong maar moedig, zou echter geen lang leven beschoren zijn. In de vanaf ongeveer 1974 ingerichte feestruimte gingen regelmatig feesten door. Bovendien kon café ’t Schuurke rekenen op eigen technische ondersteuning: The Sound Makers verzorgden T-dansants, trouwfeesten en all round Music and light effects. 3. Algemene activiteiten in en rond de herberg bij Madeleine Hoogewijs en opvolgster Gaby De Rauw. Aanvankelijk hadden er nog schietingen plaats. Later werd in de herberg vooral gekaart. Er stond ook een biljarttafel. 4. Activiteiten rond Fortunekermis. De opening van café ’t Schuurke gaf nieuwe impulsen aan de kermis en de foorreizigersfamilies stelden, behalve het alom gekende kermismolentje, aan de herberg ook een schieten viskraam op. Bovendien was Jozef De Laender er present met zijn frituur. De 33

danstenten waren echter verdwenen en vervangen door de kermisbals in het zaaltje van café ’t Schuurke. Een nieuwe traditie, namelijk het jaarlijks organiseren van wielerwedstrijden, deels op de weg en deels in het veld, werd aan Fortunekermis toegevoegd. De laatste wielerwedstrijd, opengesteld voor wielertoeristen, werd ter gelegenheid van Fortunekermiszondag 22 oktober 1978 ingericht. Van de vaste organisatie op Fortunekermis, namelijk de jaarmarkt voor dieren, wilde men, niettegenstaande het aantal dieren dat aangeboden werd stelselmatig slonk, niet afwijken. De cafébazen en hun “brouwer“, Cesar Verstraeten, kwamen samen om een zo evenwichtig mogelijk programma vast te leggen. Een voorbeeld van zo’n programma is dat van de editie van Fortunekermis 1979: Op zaterdag 20 oktober 1979 stond in ’t Schuurken vanaf 15 uur een kermisschieting op het programma. De titel ‘Kampioen der Zomerstraat’ was er te verdienen. Enkele uren later, vanaf 18 uur, kon men terecht voor een competitie volkssporten in estaminet In den Bouw. In de herberg van Gaby De Rauw was er vanaf 18 uur een seriekaarting. Zondag 21 oktober 1979 konden de schutters aan de slag voor een buitengewone haanschieting in ’t Schuurken om 9.30 uur en voor een kermisschieting aan estaminet In den Bouw om 14 uur. De inrichters van die laatstvermelde schieting waren Roger De Jaegher en Abel Bracke. Voor een frisse noot zorgde de Koninklijke Harmonie St-Cecilia Kalken. De harmonie bezocht ‘s namiddags haar leden-herbergiers van Heirweg, Zomerstraat en Hussevelde. Op maandag 22 oktober 1979 was er vanaf 9 uur jaarmarkt voor hoornvee en biggen. Het hoornvee werd verzameld in de onmiddellijke omgeving van estaminet In den Bouw, de biggen kregen een plaats aan de herberg van Gaby De Rauw. Prijzen in natura werden om 13 uur uitgereikt in ’t Schuurken. Een voormiddagbolling voor iedereen in ‘t Schuurken, een kermisschieting bij Gaby De Rauw om 14 uur ingericht door Thiré en Schepens en een schieting in ‘t Schuurken om 19 uur vervolledigden het officieel programma van de kermis. Kwamen er begin 1979 In den Bouw nieuwe en jonge uitbaters, namelijk Gilbert Antheunis en Lieve Boffé, dan zouden bij de plotse stopzetting in 34

het voorjaar van 1980 van het café ’t Schuurken de kermisattracties achterwege blijven. Kort besluit. De herbergiers uit de Zomerstraat zorgden ook tijdens de jaren 1970 voor de belangrijkste kermisgebeurtenissen. Het is tekenend dat op het eind van de jaren 1970 de muziekmaatschapppij De Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken op dezelfde dag haar leden herbergiers van drie wijken ging bezoeken ter gelegenheid van een en dezelfde kermis. Dat voor die uitstap de datum van Fortunekermis werd uitgekozen, kan wijzen op een waardeverhouding tussen Fortunekermis, Husseveldekermis en Heirwegkermis. Tenzij het aantal herbergen de doorslag gaf… Bronnen bij de drie bijdragen. Geschreven bronnen. - Tienjaarlijkse bevolkingsregisters Kalken, 1881-1947. - Het Kalkens Kalenderken. - Kaart van Popp, omstreeks 1860, Koninklijke Bibliotheek Albert I, Brussel. - Ministerie van Financiën, Kadaster, Mutatieschetsen Kalken. Gesproken bronnen. Gesprekken met Etienne Lagaet (°1942, 7 april 1999), Aimé Roels (°1943, 27 augustus 2001), Lieve Van Rijsselberghe (15 februari 2002), Abel Bracke (°1949), Bea Van Den Eeckhaute (°1955) en Maria Van Kerckhove (°1933, augustus 2002), Flavie De Caluwé (°1929, 14 augustus 2002 en 1 september 2002), René De Wilde (°1928, 19 augustus 2002), Aline Van Overmeire (°1912, 22 augustus 2002), Christine Van der Heyden (°1955, 1 september 2002), Albert Fiers (°1938, 3 september 2002), Dirk Van Poecke (1964) en Dolores De Wilde (1964, 3 september 2002), Lieve Boffé (°1949, 4 september 2002), Gustaaf Verschraegen (°1914, 23 september 2002), André Van Poecke (°1934, 3 oktober 2002, Marc Van Rijsselberghe (°1960, 6 oktober 2002), Anna Van Trappen (°1933, 06 oktober 2002), Arthur Poppe (°1928) en Helena Van den Broecke (°1921, 9 oktober 2002).

Tentoonstelling Fortunekermis 2002. Nog even aanstippen dat om organisatorische redenen (om de dansavond vlot te laten verlopen) de fototentoonstelling op zaterdag tot uiterlijk 21 uur geopend is. WE DANKEN IEDEREEN DIE FOTO’S VOOR DE TENTOONSTELLING TER BESCHIKKING GESTELD HEEFT.

Gemeente LAARNE – KALKEN

2002

WIJK ZOMERSTRAAT

VERMAARDE FORTUINKERMIS in en rond café De Schorpioen, Heirweg 8, 9270 Kalken Zaterdag 19 oktober. Vanaf 20.00 uur:

Dansgelegenheid

Zondag 20 oktober. 10.00 uur

Vanaf 17.00 uur :

Haantjeskaarting Series van 4 – € 1,25 inleg Gezellig samenzijn Pietjesbak – Tafelvoetbal – Kaarten

Maandag 21 oktober.

JAARMARKT VOOR PAARDEN € 125,00 prijzen € 5,00 tegemoetkoming in vervoerkosten per ingeschreven paard. De paarden moeten van 10 uur tot 12 uur aanwezig zijn. Doorlopend van zaterdag tot maandag:

FOTOTENTOONSTELLING

DE OMGEVING VAN DE ZOMERSTRAAT EN HAAR BEWONERS. Organisatie in samenwerking met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken. 36

Mededelingenblad bedeeld aan de bewoners van de Zomerstraat, de Brugstraat, Hogendries, Apostelhuizen (deel), Nerenweg (deel) en de Heirweg (deel) ter gelegenheid van Fortunekermis 2003, Kalken.

PROGRAMMA: ZIE BLADZIJDE 52 V.U. CAFÃ&#x2030; DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN 37

bij de omslag, illustratie 1: Momentopname Jaarmarkt voor paarden, Fortunekermis 21 oktober 2002. Fotografie: Familie Van De Velde Inhoud. Editoriaal. Bijkomende gegevens uit de eerste helft van de 19de eeuw die kunnen bijgedragen hebben tot het ontstaan en uitbouw van Fortunekermis Estaminet In Den Bouw in de Kalkense Zomerstraat Enkele korte aantekeningen over Fortunekermis in de Apostelhuizen, Holeinde en Hogendries Rosa Roels wordt honderd jaar! Wielerwedstrijden t.g.v. Fortunekermis 1975-1976 Monumenten en merkwaardige sites De fototentoonstelling Programma Fortunekermis 2003

39 43 46 48 49 50 51 52

Editoriaal. In dit derde mededelingenblad ter gelegenheid van Fortunekermis gaan we dieper in op het fenomeen van Fortunekermis. We weten reeds dat bewoners uit een relatief grote regio, namelijk ongeveer het gebied begrensd door de Heirweg, de Rivierstraat, de weg BeerveldeLokeren van Beerveldedorp tot de Hanselaerstraat en de as Hanselaerstraat â&#x20AC;&#x201C; Eethoek - Zomerstraat, Fortunekermis als hĂşn kermis beschouw(d)en. De oorsprong van die kermis moet heel waarschijnlijk gezocht worden in de aanwezigheid van de landbouwbrouwerij van de familie Verstraeten (een groot deel van de 19de eeuw tot omstreeks WO II) en de herbergjes in de Brugstraat, Hogendries en een deel van de Zomerstraat, die grotendeels door die brouwerij bevoorraad werden. Een van die herbergen, gelegen aan het einde van de Brugstraat, links, bijna op de hoek met de veldweg die naar de Vijfhoek leidde, had als uithangbord In de Fortuin8. 8

We nodigen u van harte uit om de fototentoonstelling ter gelegenheid van Fortunekermis 2003 te bezoeken. U kunt er niet alleen genieten van nostalgische opnames, maar er eventueel zelf uw verhaal doen.

Bijkomende gegevens over situaties uit de eerste helft van de negentiende eeuw die kunnen bijgedragen hebben tot het ontstaan en uitbouw van Fortunekermis. We herhalen kort nog even dat het tijdstip waarop traditioneel Fortunekermis gevierd wordt, normaliter de derde zondag van oktober is, de week na de Sint-Denijskermis die de zondag volgend op 9 oktober doorgaat. Wanneer 9 oktober na het tweede weekend van oktober valt, kan Fortunekermis ook de vierde zondag van oktober plaatsvinden. Bronnenmateriaal, dat rechtstreeks naar het ontstaan van Fortunekermis verwijst, werd totnogtoe niet aangetroffen. Daarom moeten we ons beperken tot het schetsen van elementen die tot het ontstaan van die kermis kunnen bijgedragen hebben. Het gebied waarin Fortunekermis beschouwd werd als “dé wijkkermis”, behoorde tijdens de periode van 1806 tot aan de oprichting van de gemeente Beervelde in 1921 op bestuurlijk vlak volledig tot Kalken. Het meest noordelijke deel van Kalken leunde op parochiaal vlak echter reeds lang bij Beervelde aan. Dat deel van Kalken had de reputatie nogal succesrijke en gegoede landbouwers te herbergen (wat trouwens een van de belangrijkste steunpunten was waarop de vraag tot vorming van de gemeente Beervelde berustte: enkel dankzij de aanhechting van een “rijk” gebied zou de nieuwe gemeente financieel kunnen overleven). We vonden het leuk die stelling te toetsen aan de gegevens uit de telling van de hoornbeesten van 18409. Op het ganse Kalkense grondgebied werden toen op 419 landbouwbedrijfjes tesamen 1111 volwassen hoornbeesten (ouder dan 2 jaar) geteld, of een gemiddelde van 2,65 hoornbeesten per bedrijf. Op de wijk Beervelde (met inbegrip van Holeinde, maar zonder Kootveld) waren dat er gemiddeld 2,62 per bedrijf (42 landbouwers), in de Hanselaarstraat 2,08 (36 landbouwers), in de Brugstraat 3,08 (26 landbouwers), in de 9

Rijksarchief Beveren, Modern Archief Kalken, nr. 103. 39

Zomerstraat 2,40 (37 landbouwers) en in de Eethoek 3,30 (10 landbouwers). Het grootste aantal volwassen hoornbeesten werd geteld op het bedrijf van Pieter Gillis Roels in de Brugstraat: acht dieren. Samen was dat gebied goed voor bijna 35% van het totaal aantal hoornbeesten van de bedrijfjes op Kalkens grondgebied. De gegevens over de uitbating van herberg De Fortuin kunnen we, voor wat betreft de 19de eeuw, vervolledigen. Op de kaart van het primitieve kadaster voor Kalken van 1835 stond op de hoek Brugstraat – Kleine Heistraat een stal met een bijbehorende woning aangeduid. De woning was toen eigendom van Christina Robuyst, weduwe van ene Haeghens. In de registers van de tienjaarlijkse bevolkingstelling van 1838 werd de 45-jarige Constant Haeghens er als herbergier vermeld. Hij woonde er samen met zijn vrouw (Rosalia Van De Velde) en vier kinderen. De familie Haeghens woonde er tot na de bevolkingstelling van 1847 en mogelijk tot kort vóór 1855. Aan die herberg paalde tijdens de eerste helft van de negentiende eeuw een andere herberg, gehouden door Pieter De Meyer. Na verloop van tijd werden die twee herbergen samengevoegd tot een herberg. Tijdens de tweede helft van de negentiende eeuw werd de herberg gehouden door het echtpaar Desiré Braeckman (°Zaffelare, 1828) en Therese Van Damme (°Kalken, 1827). Ze kregen tijdens de periode 1855 en 1864 zeven kinderen. De herberg werd na het overlijden van Désire en Therese in 1908 verkocht. Wat we onderhand met zekerheid weten, is dat de benaming De Fortuin, noch als plaatsnaam, noch als herbergbenaming in bronnen uit het Ancien Régime voorkwam. We hadden tot nogtoe in negentiende-eeuwse bronnen evenmin een vermelding aangetroffen van De Fortuin. In de straatschouwingen van 1851-185210 werden de straten van het gebied, waarin wij stellen dat Fortunekermis gevierd werd, omschreven als volgt: - de Zomerstraet leidende van de geconcedeerde baen van Gent naar Dendermonde, naer den eethoek en kerkstraat (1851). - straet van aen de fortune naer de vijfweegsche (1851). - Rievierstraet van aen de vijfweegsche naer Beirvelde (1851). - d’hanselaerstraet (1852). 10

Rijksarchief Beveren, Modern Archief Kalken, nr. 122. 40

- De heystraat wijk beirveld (1852). - De rievieringstraet (1852). - De straet loopende van aen den vijfhoek en rievieringstrat tot aen de fortune wijk brugstraat (1852). - Den weg genaemd de dreef van ravenschoot (1852). De benaming De Fortune werd in die bron niet expliciet verbonden aan een herberg, maar ze gold wel als een plaatsbepalend punt. Het feit dat een herbergbenaming als herkenningspunt wordt gebruikt, kunnen we illustreren met andere voorbeelden: reeds vlug na de naamgeving werden de herbergen In den Bouw (Zomerstraat), In Mexico (hoek Dendermondsesteenweg - Pennemansbaan) en Huis ten halven (splitsing Dendermondsesteenweg - Gaverstraat) als plaatsbepalende elementen gebruikt. Alhoewel we bijna geen gegevens hebben over de andere negentiende-eeuwse herbergen in de Zomerstraat, willen we toch nog even verwijzen naar een vermelding van een herberg in het midden van de negentiende eeuw. In een pachtcontract in privĂŠbezit11, is namelijk sprake van een verkoop van gronden ter herberg het molenhuys te Calcken in de Zomerstraat op 13 juli 1841. Uit een andere bron, eveneens ui 1841, wordt eveneens gehandeld over herberg Het molenhuys. Ter gelegenheid van de inhaling van pastoor Buytaert in 1841 had, met het oog op de organisatie van een stoet, het gemeentebestuur voor iedere wijk van de gemeente een commissie aangesteld. De commissieleden van de wijken dienden op zondag 25 juli 1841 na de vespers in hun respectievelijke wijken te vergaderen met de bewooners van hunnen wyk, zoo wegens het goon door hen in de stoet te verbeelden, als wegens de middels om tot de uytvoering van hun voornemen te geraken. De commissie van de Zomer- en de Brugstraat zou vergaderen in het molenhuys12. Het Molenhuys bevond zich op de site waar de Zomerstraatmolen stond, te situeren ter hoogte van huis Zomerstraat nr. 58. 11

Pachtcontract van Francis Matthijs, 13 juli 1841, archiefstuk bewaard bij Abel en Bea Bracke â&#x20AC;&#x201C; Van Eeckhoute. 12 Rijksarchief Beveren, Modern Archief Kalken, nr. 177, besluit gemeenteraad 25 juli 1841. 41

Wat we totnogtoe helemaal over het hoofd gezien hebben, is het feit dat in de periode 1844-1856, op enkele huizen van waar (later) herberg De Fortuin gevestigd was, de woning van onderwijzer Augustinus Stevens als hulpschool bij de gemeenteschool op de wijk De Kruisen erkend was. Augustinus hield enkel ‘s winters school, tot einde april. In de periode 1855-1856 hield hij op school te houden. Het aantal leerlingen dat hij onderwees: 58 jongens en evenveel meisjes in maart 1847, 33 jongens en 37 meisjes in januari 1851 en 46 jongens en 18 meisjes in januari 1855: ook kinderen van de wijk Beervelde volgden er les. Na de stopzetting van zijn “school”, waren de kinderen uit de onmiddellijke omgeving aangewezen op de aangenomen school van Laarne-Beervelde (tot 1860-1861) en de gemeentelijke school van Destelbergen-Beervelde (vanaf 1861). Het is niet denkbeeldig dat meester Stevens het jaarlijkse feest dat in elk schooltje plaatshad, liet samenvallen met een bestaande wijkkermisactiviteit. Misschien groeide uit die jaarlijkse schoolfestiviteit wel een wijkfeest? Illustratie 2. Situering schooltje van Augustinus Stevens en de herberg De Fortuin. Uittreksel Kaart van Popp, 1860.

Uit vorige mededelingsblaadjes weten we dat Ludovicus (Louis) Verstraeten kort vóór 1830 de herberg en de landbouwbrouwerij Den Drol had gekocht. Louis Verstraeten (°Wetteren-Kalken, 1860) en zijn vrouw Scholastica Matthijs (°Wetteren-Kalken, 1875) werden in februari 1830 in de bevolkingsregisters van Kalken ingeschreven. Op 11 december 1830 werd hun enige kind geboren: Henricus Josephus. Kort na hun aankomst in Kalken hadden ze twee knechten en een meid in dienst. Uit een andere bron weten we dat hij in 1840 drie hoornbeesten ouder dan twee jaar had en een jonger dan twee jaar. In de legger bij de kaart van Popp (ca. 1860) staat Louis Verstraeten als landbouwer genoteerd. Hij had toen enkel zijn woning als eigendom. In een latere periode kocht de brouwersfamilie de gebouwen waar meester Augustinus Stevens woonde en lesgaf én in 1908 herberg De Fortuin. Estaminet In Den Bouw in de Kalkense Zomerstraat. Duiding van oorsprong en betekenis van de herberg door André Van De Sompel, ter gelegenheid van de heropenstelling van de verruimde galerij, 23 februari 2003 De werkgroep die deze ruimte tot een volwaardige galerijruimte heeft omgewerkt, heeft me gevraagd U in enkele minuten de situatie te schetsen van het ontstaan van de site en herberg waar we ons nu bevinden. Die duiding kan gebeuren vanuit twee elkaar aanvullende invalshoeken. Eerste invalshoek: de geografische ligging ten opzichte van twee dorpskernen, namelijk die van Kalken en die van Beervelde. Die kernen worden doorsneden door een aantal parallel van west naar oost lopende intergemeentelijke verbindingswegen (de wegen van Gent naar Lokeren en Dendermonde en die van Wetteren naar Lokeren) waarlangs woonkernen ontstonden. Die grote verbindingswegen worden verbonden door noordzuid gerichte straten (de Holeindestraat, de Brugstraat, de Zomerstraat, de Schriekstraat, de Scheestraat, de Zauwerstraat en de 43

Bontinkstraat) waartussen eveneens noordzuid gerichte beken zorgen voor de afwatering van het regenwater naar de Schelde. Langs bijna al die noordzuid gerichte wegen ontstonden woonkernen, ongeveer halverwege tussen Kalken- en Beerveldedorp, en wel rond kruispunten met wegels die de noordzuidgerichte wegen met elkaar verbonden. Een aantal van die woonkernen, voornamelijk gevormd door landbouwuitbatingen, zouden uitgroeien tot mini-zelfvoorzienende gebieden met ook ruimte voor arbeiders en ruimte voor een of meer herbergjes. Dat die woonkernen ver van de belangrijke verbindingswegen gegroeid zijn, heeft volgens Marcel Meys, een van de belangrijkste vorsers en kenners van de geschiedenis van dit gebied, alles te maken met zelfverdediging: de dikwijls in zeer slechte staat verkerende noordzuid gerichte wegen, die vanop de grotere wegen nergens naartoe schenen te leiden, konden bescherming bieden tegen legerbendes en besmettelijke ziekten. Die kleine kernen hadden een eigen identiteit die zich kon uiten in een wijkfeest. In dit noordelijke deel van Kalken was dat “Fortuin-“ of “Fortunekermis”, een kermis die hoogstwaarschijnlijk ontstond rond de woonkern Brugstraat – Eethoek, met onder andere de naamgevende herberg “De Fortuin”, maar die ook de bewoners van de woonkernen ten westen (‘t Holeinde en De Vijfweegsche) en ten oosten (de Hogendries en de Zomerstraat) zou verenigen. Over het ontstaan van die kermis werden tot nu toe geen geschreven documenten aangetroffen. Ongetwijfeld heeft de aanwezigheid van de houten korenwindmolen van de familie De Landtsheer (aanvraag oprichting in 1806, afbraak omstreeks WO II) en de landbouwbrouwerij van de familie Verstraeten (een achttiende-eeuwse brouwerij, aangekocht omstreeks 1830) ertoe bijgedragen, dat het gebied waarin Fortunekermis werd gevierd, aan belang won. Naar het midden van de negentiende eeuw toe verdwenen de kleinere brouwerijtjes en omstreeks 1860-1870 bleven er in Kalken nog drie brouwerijen over, namelijk die van de families Cremers en Dauwe in Kalkendorp en die van de familie Verstraeten in de Zomerstraat, hier even verder op. De zaakvoerders probeerden elk een zo groot 44

mogelijk aantal afzetplaatsen te creëren door het bouwen of opkopen van woningen die door de bewoners ervan ook als herberg konden of dienden uitgebaat te worden. De tweede invalshoek heeft betrekking op de naamgeving van de herberg of de estaminet. We moeten teruggaan naar de periode 18401860, een periode van armoede en hongersnood, veroorzaakt door een landbouwcrisis met tal van misoogsten (vooral van de aardappelteelt) en een crisis in de huisnijverheid, een van de belangrijkste (neven)inkomsten van de plattelandsbevolking. De maatregelen ten behoeve van de noodlijdende bevolking drukten zwaar op de gemeentelijke begroting. We vermoeden dan ook dat de gemeente Kalken ten einde raad twee stukken gemeentelijk patrimoniale gronden in het noorden van de gemeente, na goedkeuring door het provinciaal bestuur, in de periode 1863-1864 te koop aangeboden heeft. Die twee stukken grond waren driesjes of driehoekige stukken grond, omgeven door buurtwegen: een in de huidige Zomerstraat (omgeven door de Eethoek, de Apostelhuizen en de Zomerstraat) en een ander in de huidige Zauwerstraat (omgeven door de Zauwerstraat, de Hullestraat en de Portugiezenstraat). Het stuk grond in de Zomerstraat werd aanvankelijk aangekocht door de familie Pierre De Bleu. die er kort daarop een woning met stalling optrok. Een deel van de woning had de functie van herberg. De plaats van de inplanting van de woning en de stalling, eerder in een uithoek van het beschikbare stuk grond kan verwondering wekken. Een verklaring voor het feit dat voor de herberg een grote open ruimte gespaard bleef, is misschien wel te zoeken in het feit dat er zo voldoende ruimte was voor het aanleggen van een openluchtbolbaan. Anderzijds weten we uit verhalen van buurtbewoners dat er tijdens de 20ste eeuw een bolbaan lag vlak voor en evenwijdig met de herberg. Wat er ook van zij, het feit dat zo kort na de ingrijpende middennegentiende-eeuwse crisis een nieuwe woning werd opgetrokken, was vermoedelijk zo sensationeel of zo algemeen besproken dat het geleid heeft tot de naamgeving van die woning met herberg: “Den Bouw” of plaats waar een nieuwe woning werd gebouwd. Dat de woning met herberg relatief kort na de bouw ervan, en wel omstreeks 1885, in handen kwam van de brouwerij 45

Verstraeten, is, gezien de uiteenzetting aan het einde van de bespreking van de eerste invalshoek, niet zo verwonderlijk. Tot slot nog dit: het staat buiten kijf dat deze site, gebed in een gebied dat rust en nostalgie uitstraalt, zo gaaf mogelijk moet gehouden worden. Een eerste stap daartoe kan de opname ervan zijn in de eind vorig jaar opgemaakte versnelde bouwkundige erfgoedinventaris. De opmaak van zoâ&#x20AC;&#x2122;n inventaris is ingeschreven in de Vlaamse Ruimtelijke Ordeningwet en werd opgemaakt door de Administratie Ruimtelijke Ordening, afdeling Monumenten en Landschappen.

Illustratie 4. Estaminet In den Bouw enkele decennia terug. Fotografie AndrĂŠ De Wilde, 1988. Enkele korte aantekeningen over Fortunekermis in de Apostelhuizen, Holeinde en Hogendries. Zoals we vorig jaar schreven dat de bewoners van de Brugstraat konden aanleunen bij Fortunekermis (het noordelijke deel) of bij Heirwegkermis (het zuidelijke deel), zo eveneens werden de Apostelhuizen zowat in twee verdeeld voor wat betreft het meedoen met deze of gene kermis: Fortunekermis of Kasseitjeskermis/SintPieterskermis op Hussevelde. De scheidingslijn werd, volgens enkele informanten, getrokken ongeveer ter hoogte van de Vierdongenstraat, volgens anderen ter hoogte van de woning van de familie Strobbe (huis Apostelhuizen 7). 46

André De Wilde13 herinnerde zich levendig dat ze met gans het huishouden vooral op maandagavond, de jaarmarktdag, naar Fortunekermis trokken. Voor het kermisweekend werden telkens vlaaien gebakken. De vlaaien werden dan op de kordewagen bij Crèskens (de jonkheden Jules, Elodie, Fiel en Pauline De Wilde) gevoerd waar ze in de houtoven gebakken werden. Wat er ter gelegenheid van de kermis gegeten werd? Bloedtriepen met appelmoes! De gekende 20ste-eeuwse herbergen in de Apostelhuizen waren:  Café bij Augustin De Smet (°1856) x Clemence Plaetinck (°1859)  Café bij Jan Francies De Maesschalck (1840-1913) x Melanie Bracke (1838-1926). (nu ter hoogte van nr. 9)  Café bij Remi Drieghe (1867-1952) x Leonie Rooms (1872-1960). (nu ter hoogte van nr. 16)  Café In den Bouw, nu Zomerstraat 85, werd in de registers van de tienjaarlijkse bevolkingstellingen voor de periode 1880-1920 tot de Apostelhuizen gerekend: Tijdens die periodes werd de woning bewoond – er was in die documenten geen sprake van een herberg (maar dat wil daarom niet betekenen dat die er niet was) – door: Pieter De Bleu (landbouwer, 1831-1895) x Blondina Vermeulen (°1837), Antonia De Fré (weduwe, 1828-1904) en zoon Jan Rooms (°1857) en dochter Stepanie Rooms (°1867). Jan en Stephanie Rooms verhuisden naar Laarne en in 1904 kwamen Basiel Van De Velde (1875-1949) x Seraphine Verbeken (1876-1942) er wonen. Na hen werd de herberg gehouden door Albert De Clercq (19151985) x Prudence Van de Velde (1914-1997), Gilbert Antheunis x Lieve Boffé (°1949) en Christine Van Der Heyden (°1955). De bewoners van het noorden van de huidige Holeindestraat deden mee met Fortunekermis. De benaming van Holeinde betekent niets anders dan "on-land", land waarmee niks aan te vangen was, ontoegankelijk gebied. Er stonden een tiental huizen, moeilijk bereikbaar via een weggetje van karresporen van ongeveer 30 cm diep. Vroeger was de afstand tussen de wielen van een kar niet allemaal even breed en kon het dus voorkomen dat enkel de 13

Gesprek met André De Wilde, 01 september 2003. 47

landbouwers die in een bepaald gehucht woonden daar konden geraken. Pas later vond er een normalisatie van de afstand tussen de karrewielen plaats. In de historische kern van Holeinde stonden omstreeks 1931, dicht tegen de huidige grens met Beervelde, negen huizen, waaronder een herberg, namelijk café bij Pieter Frans Fiers (1884-1941) x Marie Stephanie Hoogewijs (°1880). Tijdelijk was er in de onmiddellijke omgeving van de woonkern ook ruimte voor sportactiviteiten. Achter Oosterlincks lag er op een grote wei een soort voetbalplein. Volgens Alain Van De Weghe was er een voetbalploegje dat Sportief als benaming had14. In de Hogendries was er, dicht bij de kruising met de Brugstraat, het café In ’t Lammeken, bij Seraphien Piens (°1866) x Elodie Van De Velde (°1866) -verhuisd in 1911 naar Destelbergen-, Leopold Lammens (1872-1945) x Emma Camilla Staelens (1876-1955), Theofiel Faas Lammens (1898-1971) x Maria Loufs (1896-1976) en Omer De Blieck x Bertha Apers. De herberg werd rond W.O. II omgedoopt tot In d’Helle, een drukbezochte herberg, uitgebaat door Frans Heirman (1903-1977) x Madeleine De Waele (1909-1977) en Marcel Stevens (1924-1993) x Clara De Bruycker (°1928). Volgens Gustaaf Verschraegen lag er onder de notelaars voor de herberg de zoetste, de bestlopende baan of boltrog. Tijdens de jaren 1950 werd de herberg druk bezocht door (een deel van) de Kalkense jeugd. Na de stopzetting als herberg werd de woning een tijdlang verhuurd. Nu staat het bouwwerk, niet meer dan een ruïne, en de aanpalende grond, te koop. Rosa Roels wordt honderd jaar! We verwachten dat Rosa Roels op de jaarmarktdag van Fortunekermis, 20 oktober 2003, haar honderdste verjaardag mag vieren. Iedereen heeft het vieringsprogramma in Laarne Informeert kunnen lezen. Behalve het feit dat het voor de tweede maal is dat een Kalkense vrouw honderd jaar wordt tijdens het weekend van Fortunekermis (Elodie Everaert in 1965, ze woonde in de Zomerstraat), is er ook nog 14

Gesprek met Alain Van De Weghe, 13 november 2002. 48

een andere verbondenheid met de wijk Zomerstraat. Medard De Coene (1902-1987), de echtgenoot van Rosa, is afkomstig uit de Zomerstraat. Zijn ouderlijk hof wordt nu bewoond door Mevrouw Agnes Van Bastelaere – De Coene (Zomerstraat 55). Rosa woonde bijna haar ganse leven in de Bieststraat. Sinds 1998 verblijft ze in het OCMW-rusthuis te Kalken. Wielerwedstrijden ter gelegenheid van Fortunekermis15. Ter gelegenheid van Fortunekermis werden tijdens een korte periode wielerwedstrijden voor wielertoeristen ingericht. Roger Vermaercke van de wielertoeristenclub De Zomerliefvrienden uit Gentbrugge was de stuwende kracht achter de organisaties van 1975 en 1976. Er waren telkens iets meer dan dertig deelnemers. De wedstrijden liepen over acht ronden van ongeveer 6,5 km (Zomerstraat, Eethoek, twee bruggen over E17, Husseveldestraat, Schriekstraat, Dendermondsesteenweg-Heirweg). Start en aankomst waren aan herberg ’t Schuurken. Aan de prijswinnaars werden naturaprijzen overhandigd. De wedstrijd van 1975 werd gewonnen door Kalkenaar René Fiers, de tweede editie werd gewonnen door een lid van de organiserende wielertoeristenclub De Zomerliefvrienden.

Gesprek met Marcel en Geert Braeckman, 19 augustus 2003. 49

Monumenten en waardevolle sites. Het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, AROHM, cel Monumenten en Landschappen Oost-Vlaanderen, organiseerde de voorbije twee jaar een systematisch bezoek aan ons gemeente in een zoektocht naar waardevolle gebouwen of sites. Dat resulteerde in een publicatie van een lijst van waardevolle gebouwen en sites. Voor Kalken werden 127 bezochte sites in die lijst opgenomen, waaronder in de Zomerstraat (de woningen nrs. 5, 16, 34, 45, 47, 62, 83, 85), in de Brugstraat (de woningen nrs. 43, 59 en 73 en het boomkapelletje ter hoogte van Hogendries), Eethoek (woning nr. 5) en Apostelhuizen (woning nr. 3). In de tentoonstelling ter gelegenheid van Fortunekermis 2003 werden enkele foto's uit de interieurs van enkele gebouwen opgenomen. Het boomkapelletje in de Brugstraat ter hoogte van Hogendries. Foto september 2003.

De tentoonstelling. De tentoonstelling werd opgebouwd met totaal ander fotografisch materiaal dan die van de vorige jaren. Bijna traditioneel worden reproducties van archiefstukken afgewisseld met fotoâ&#x20AC;&#x2122;s van personen, sites en gebeurtenissen. We danken iedereen die zijn/haar fotomateriaal ter beschikking gesteld heeft. Dank zij hen krijgen we (mogelijk) een beter beeld van de geschiedenis in het algemeen en van diegenen die onder andere Fortuinkermis maakten en beleefden.

Fragment uit de fototentoonstelling ter gelegenheid van Fortunekermis 2001. Aandacht Nog even aanstippen: om organisatorische redenen (om de dansavond vlot te laten verlopen) is de fototentoonstelling op zaterdag tot uiterlijk 21 uur geopend. 51

Mededelingenblad bedeeld aan de bewoners van de Zomerstraat, de Eethoek, de Brugstraat, Hogendries, Apostelhuizen (deel), Nerenweg (deel) en de Heirweg (deel) ter gelegenheid van Fortunekermis 2004, Kalken.

PROGRAMMATIE: ZIE BLADZIJDEN 67-68. V.U.: CAFÃ&#x2030; DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN 53

Illustratie op voorblad: Sfeerbeeld jaarmarkt Fortunekermis 2003 Samenstelling: AndrĂŠ Van De Sompel Inhoud. Editoriaal Fortunekermis tijdens de jaren 1980 Algemene bedenkingen over wijkkermissen en die van de wijken in het noordwesten van Kalken in het bijzonder Accordeoniste Denise De Meyer 20 jaar estaminet In Den Bouw bij Christine Van Der Heyden Programma Fortunekermis 2004: een concert, een tentoonstelling en dĂŠ jaarmarkt Affiche Fortunekermis 2004

54 55 58 65 66 67 68

Editoriaal. In dit vierde mededelingenblad ter gelegenheid van Fortunekermis gaan we verder in op de betekenis van wijkkermissen. We gaan daarbij opnieuw relatief ver terug in de tijd. We beperken ons daarbij niet tot Fortunekermis. Wie vertrouwd is met de omgeving van de Hogendries, zal ondertussen gemerkt hebben dat het gebouw, waarin ooit herberg In 't Lammeke (en later cafĂŠ In d'Helle) gevestigd was, tijdens de maand augustus 2004 gesloopt werd. Hierbij raken we een van de hoofdactiviteiten van Fortunekermis anno 2004 aan: door middel van een fototentoonstelling de geschiedenis van een wijk levendig en bespreekbaar houden en dat zowel voor de oudere generatie als voor de nieuwkomers. We nodigen iedereen van harte uit om de traditie van Fortunekermis verder te zetten. Het programma van de kermis vindt u op de laatste pagina van dit mededelingenblad.

Fortunekermis tijdens de jaren 1980. In het mededelingenblad rond Fortunekermis 2002 (p. 30-33) gaven we reeds een omstandige opgave van de activiteiten tijdens de jaren 197016. Voor de periode van de jaren 1980 kunnen we terugvallen op de kermisaffiches van 1981 en 1983 en vermeldingen in dagbladen voor de edities van 198517 en 198718. Voor de jaren 1980 stellen we vast dat een aantal uiterlijke of openbare tekenen van een kermis wegvielen. 1. Een vermindering van herbergen, andere uitbatingsvoorwaarden en andere herberguitbaters. Na het afscheid van de familie Poppe – Van Den Broecke van herberg ’t Schuurken, begin 1980, had motorclub MTC De Ronkers er zijn intrek genomen. De motorclub nam in beperkte mate deel aan het kermisgebeuren. In september 1984 zette Christine Van Der Heyden in estaminet In Den Bouw de evolutie verder die Gilbert Antheunis en Lieve Boffé hadden ingezet. Ze zorgde voor het behoud van Fortunekermis en bouwde onder andere de jaarlijkse vliegertjeswedstrijd, ontstaan in 1979, verder uit. In ’t Schuurken en In Den Bouw kon men echter niet meer alle dagen terecht voor een drankje. Ter gelegenheid van Fortunekermis 1985 waren er nog activiteiten in de herberg van Gaby De Rauw (Zomerstraat 43). Op het kermisprogramma 1987 was daarvan geen spoor meer te bekennen, de herberg was gesloten.

Sinds 2002 wordt ook Fortunekermis op de affiche van de jaarlijkse Kalkenkermis vermeld. Dat is geen nieuwigheid, wij verwijzen hierbij naar een Kalkenkermisaffiche van 1976, waarbij de editie van Fortunekermis vermeld werd met schietingen op vrijdag, zondag en maandag in café ’t Schuurken. De andere gegevens haalden we uit het Kalkens Kalenderken, edities oktober 1978 en oktober 1979. 17 Krantenartikel Het Volk, Freddy Van Malderen, 16 oktober 1985. 18 Krantenartikel Het Nieuwsblad, Mark Peleman, 15 oktober 1987. 16

2. Er waren geen kermisattracties voor de kinderen meer. Een poging om voor de kinderen alternatieve activiteiten in te richten, beperkte zich vermoedelijk slechts tot een eenmalige programmatie van een samenspel, een poppenspel en het maken van muziek in een tent aan estaminet In Den Bouw ter gelegenheid van Fortunekermis 1981 (zaterdagnamiddag). 3. De meeste kermisactiviteiten hadden meer en meer plaats in de resterende herbergen zelf. Vooral in estaminet In Den Bouw zocht en vond men andere activiteiten om het kermisweekend te kleuren. De kermis werd er, volgens de officiële aankondigingen, al op vrijdagavond ingezet met een vrij podium voor volksliedjes (1981) of met een gelegenheidsmenu (1985 en 1987). Op zaterdag, zondag en maandag was er ruimte voor de traditionele kermisactiviteiten in alle herbergen. Schietingen op de liggende wip, seriekaartingen, bollingen en vogelpikwedstrijden waren er wel bijna elke kermisdag. Op vrijdagavond 16 oktober 1987 was er een wedstrijd hamerslag in ’t Schuurken. 4. De jaarmarktdag. a. De dieren. Het hoornvee dat door handelaars tijdens de jaarmarkt vanaf 9 uur werd aangeboden, werd nog enkel opgesteld in en rond estaminet In Den Bouw. Tijdens de jaren 1980 was er geen deelname meer voorzien voor biggen of varkens. In de eerste helft van de jaren 1980 werd voor de prijsdeling om 13 uur uitgeweken naar een van de twee andere herbergen: ’t Schuurken of de café bij Gaby De Rauw. Nadien beperkte het jaarmarktgebeuren zich enkel nog rond estaminet In Den Bouw. Om in het thema van de jaarmarkt te blijven, was er in ’t Schuurken een jaarmarktkonijn te winnen. b. Andere dan de reeds genoemde activiteiten. De nieuwe uitbaatster van estaminet In Den Bouw zorgde voor andere activiteiten. Op de jaarmarktdag van 1985 was er vanaf 18 uur een 56

playbackshow met Peter Ysebaert en vanaf 20 u. konden liefhebbers er terecht voor een zangwedstrijd (playback) met vele naturaprijzen. Tijdens de editie van 1987 waren er twee bals geprogrammeerd, een op zaterdag en een op maandag. Jammer genoeg viel niet af te leiden waar die danspartijen konden doorgaan.

Illustratie 1. Affiche Fortunekermis 1981. 57

Algemene bedenkingen over wijkkermissen en die van de wijken in het noordwesten van Kalken in het bijzonder19. Kermissen en wijkfeesten en de data waarop zij plaatsvinden zijn indicatoren voor het belang van de wijken op zich en hun onderlinge verhouding. Fortunekermis, Hoekkermis (Hanselaarstraat) en de kermissen in de Vijfhoek (aan de Vierweegsche) en in de Rivierstraat werden gevierd in of op de rand van het gebied dat sinds 1921 niet meer tot Kalkens, maar wel tot Beervelds grondgebied behoort20. Kort na WO II (omstreeks 1949) zorgden de plannen voor de aanleg van de E3 (de latere E17) voor onrust in het gebied ten noorden van Kalken. De uiteindelijke aanleg ervan (jaren 1960-1970) viel al dan niet toevallig in de periode waarin de wijkkermissen sterk aan belang inboetten. De verbondenheid tussen de bewoners ten zuiden van de nieuwe snelweg en die ten noorden van die snelweg smolt verder weg. Bovendien werd de wijk Vijfhoek voor de aanleg van die verkeersader opgeofferd. De plaats op de kalender. Ongetwijfeld speelden de data van de dorps- of parochiekermissen van Kalken, Beervelde en Laarne een rol in het vastleggen van de data voor de kermissen in de respectievelijke dichtstbijzijnde wijken. In het voorjaar valt op Pasen Beerveldekermis en op Pinksteren Laarnekermis. De kermis aan de Vijfhoek had plaats begin mei, die van de Rivierstraat veertien dagen na Pinksteren. Gaandeweg werden in de periode tussen de voorjaarse en de najaarse parochie-of gemeentekermissen oogstfeesten gehouden op de wijken die ondertussen een eigen identiteit hadden bekomen. Tot die kermissen kunnen we Hoekkermis (in de Hanselaarstraat) rekenen. Deze tekst werd gebruikt als basis voor de fietstocht ter gelegenheid van het SintPietersfeest Kalken op 4 juli 2004 en de gezinsfietstocht ter gelegenheid van Vaardekenskermis op 28 augustus 2004. 20 Toen werd de gemeente Beervelde ten dele gevormd met Kalkense gebieden ten noorden van de Bontinkstraat, â&#x20AC;&#x2DC;t Hussevelde, Zomerstraat, Brugstraat en Holeinde (= ongeveer 1/5 van de toenmalige oppervlakte van Kalken). 19

Vele kermissen ontstonden in de septembermaand, wanneer de oogst achter de rug was en de landbouwers tijd hadden om uit te blazen. Kalkenkermis wordt traditioneel gehouden het derde weekend van september, de najaarskermis van Laarne het eerste weekend van oktober. Daartussen viel dus Beerveldekermis. De Sint-Denijskermis te Kalken valt op de eerste zondag na 9 oktober. Fortunekermis wordt gevierd het weekend na de Sint-Denijskermis. Daardoor is die kermis zowat de laatste belangrijke kermis in de reeks. Het ontstaan van wijkkermissen en wijkfeesten. Enkele herbergiers lieten tijdens de achttiende eeuw toneelvoorstellingen doorgaan in de onmiddellijke omgeving van hun herberg of afspanning. Groeiden uit die activiteiten de wijkkermissen of wijkgebonden activiteiten zoals wij die nu herkennen en interpreteren? Tot op heden werden pas in de archiefstukken uit de tweede helft van de negentiende eeuw enkele vermeldingen omtrent wijkkermissen aangetroffen. Voor de exacte bepaling van het tijdstip van het ontstaan ervan zijn er dus vooralsnog te weinig bronnen. Wat bijdroeg tot de groei van wijkgebonden activiteiten. a. De brouwerijen en de herbergen, periode vĂłĂłr WO I. De gemeentevaderen hielden nauwgezet toezicht op de politie in de herbergen in het algemeen en ter gelegenheid van de kermissen in het bijzonder. In 1836 was de wanorde en het laete verblijf in de herbergen toe te schrijven aen eenige laatdunkende herbergiers voor het college van burgemeester en schepenen van de gemeente Kalken aanleiding tot het streng toepassen van een provinciaal reglement dat de sluiting van de herbergen verordende door het luiden van de kerkklokken21. De economische politiek van de Kalkense brouwerijen Cremers, Dauwe en Verstraeten op het einde van de negentiende eeuw zorgde voor een enorme toename van de woningen waar herbergen werden uitgebaat. 21

Zitting College van burgemeester en schepenen van Kalken, 29 oktober 1836. 59

Dat de jaarlijkse (wijk)kermissen de plaatselijke brouwerijtjes extra inkomsten bezorgden, blijkt uit uittreksels uit het journaal van de brouwerij Verstraeten uit de Zomerstraat voor de periode 1906-1913 (zie illustraties 2 en 3) 22. Ter gelegenheid van Fortunekermis leverde de brouwerij in het merendeel van de haar verplichte herbergen in en rond de Zomerstraat twee- tot driemaal zoveel bier als tijdens buiten de kermisperiode.

Illustraties 2 en 3. Uittreksels uit het journaal van de brouwerij Verstraeten, periode 1906-1913: een van leveringen aan landbouwer Edouard Van Damme uit de Fortuin en een van leveringen aan herbergier Petrus Roels uit de Zomerstraat. 22

Uittreksels uit het journaal van de brouwerij Verstraeten, periode 1906-1913. Verzameling DaniĂŤl Leroy. 60

Het aantal herbergen (216 in het jaar 1916, met inbegrip van de Kalkense wijk Beervelde) leidde tot maatregelen van de Kalkense gemeenteraad. We beperken ons hier tot die welke vóór WO I uitgevaardigd werden, voldoende om een eerste indruk te krijgen. Een woning waarin drank geschonken werd, diende volgens plaatselijke politieverordeningen eind 1902 volgende afmetingen te hebben: een verbruiksruimte van minimum 25m2, een woonplaats van minstens 12m2, een kelder van minimum 5m2 en een koer minstens zo groot als 1/5 van de bebouwde oppervlakte. Nog vóór WO I zouden de voorschriften voor het houden van een herberg verder aangepast worden: behalve de aanpassing voor de normen van de grootte van de ruimtes werden ook richtlijnen uitgevaardigd voor het wassen van de glazen en voor de voorziening van toiletten. Dat die richtlijnen ter gelegenheid van de kermis van weinig tel waren, blijkt uit verhalen waarin werd gesteld dat de caféhouders ervoor zorgden dat het ganse gebouw beschikbaar was voor de kermis en de kermisvierders: ook bijvoorbeeld de keuken en de slaapkamer(s). b. Muziekmaatschappijen. De jaarlijkse ommegangen, bijvoorbeeld ter gelegenheid van Kalkenkermis, tijdens het Ancien Regime werden opgeluisterd door voornamelijk niet-plaatselijke muzikanten die voor hun prestaties vergoed werden. Aan het einde van de achttiende eeuw werd de muziekmaatschappij die we nu kennen als de Koninklijke Harmonie St.-Cecilia, opgericht. Voortaan zou er voor officiële gelegenheden meer beroep gedaan kunnen worden op plaatselijke muzikanten. De leden van die muziekmaatschappij woonden (meer dan waarschijnlijk) verspreid over het Kalkense grondgebied. We kunnen ons voorstellen dat diegenen die een financiële bijdrage geleverd hadden, ook wel eens een bezoek van hun vereniging aan hun straat of wijk brachten. Ligt daarin ook niet een mogelijke reden tot het ontstaan van wijkkermissen? We zijn geneigd die vraag positief te beantwoorden. Bovendien kwam er door politieke onenigheid in de jaren 1870 een afscheuring tot stand: een deel van de leden van de katholieke 61

Harmonie Sint-Cecilia (de bokken) zou zich verenigen in de liberale muziekmaatschappij Voorwaarts (de ratten). Die laatste maatschappij deed vanaf de jaren 1870 tot wellicht omstreeks de overgang negentiende - twintigste eeuw, vanuit het dorpscentrum van Kalken regelmatig uitstappen naar zelfs de meest afgelegen wijken van de gemeente. De geschiedenis zou zich kort vóór WO I herhalen toen dokter Jozef Van De Velde zich met een groep muzikanten zou afscheuren van de toenmalige Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken om de zang- en muziekmaatschappij De Ware Vrienden uit te bouwen tot een volwaardige muziekmaatschappij. Ook die scheuring was politiek geïnspireerd. Belangrijk voor ons thema is dat de Kalkense wijkkermissen tot kort vóór WO II bezocht werden door twee muziekmaatschappijen. c. Muzikanten en dansvergaderingen in herbergen en danstenten. Een ander belangrijk feit is dat muzikanten uit de voornoemde verenigingen zich zouden profileren als kermis- en feestmuzikanten voor het opluisteren van danspartijen, trouwfeesten en jubilea. Gegevens uit het einde van de negentiende eeuw leren ons dat die danspartijen enkel door de burgemeester toegestaan konden worden. Hij kon het door hem opgestelde begin en einde laten controleren door de veldwachter. Op 21 maart 1907 werd een gemeentelijk reglement op de dansvergaderingen goedgekeurd. Danspartijen konden niet in tenten en enkel op de kermisdagen door de burgemeester vergund worden, namelijk tijdens het weekend van Pasen (Beerveldekermis), op de derde zondag van september, en de maandag en de dinsdag daarop (Kalkenkermis), de vierde zondag van september (8ste dag Kalkenkermis) en de laatste zondag van september (Beerveldekermis). Voor danspartijen diende een vast recht van 75 frank/dag aan de gemeente betaald te worden, ten voordele van het Armbestuur. Er werd toen ook bepaald dat de danszalen om 9 uur 's avonds moesten sluiten. Een reglement van 25 februari 1909 bepaalde dat ook de kermisreizigers en de zangers een schriftelijke toestemming van de burgemeester dienden te krijgen. 62

Tijdens het interbellum werden de reglementen aangepast en soms versoepeld. De tarieven voor toegestane danspartijen werden ook regelmatig aangepast. In het reglement van 11 juni 1921 werd voor het eerst gehandeld over de danspartijen ter gelegenheid van wijkkermissen in openbare herbergzalen of tenten. Indien inkomrecht gevraagd werd, eiste de gemeente een vergoeding van 1fr/m2. Het tarief voor openbare danspartijen in danstenten werd eind 1934 opgetrokken tot 2 fr per dag per m2. Anderzijds werden de sluitingsuren voor de dansvergaderingen tijdens kermisdagen vastgelegd op 12 uur 's nachts. Dat kermissen en de dansmogelijkheid in de herbergen en danstenten dĂŠ ontmoetingsplaats bij uitstek waren voor de jongeren en ongehuwden, bleek bijna uit elk gesprek met informanten. d. Amusementsspelen in en rond de herbergen. De zeventiende-eeuwse schuttersgilde Sint-Sebastiaan hield tijdens de negentiende en een groot deel van de twintigste eeuw haar schuttersbijeenkomsten op de staande wip, vooral op de wijk De Vaart. Tijdens de twintigste eeuw gaf de opgang van de liggende wip de mogelijkheid om ter gelegenheid van elke wijkkermis een schieting te organiseren. Bollingen en kaartingen behoorden reeds van oudsher tot de algemene ontspanningsmogelijkheden. Heel wat herbergen hadden een bolbaantje liggen. Van vĂłĂłr WO I dateert de gewoonte om tijdens kermissen wedstrijden per fiets voor de bewoners van een bepaalde wijk te organiseren. Tijdens het interbellum kende de organisatie van echte wielerwedstrijden een doorbraak. e. Last but not least: het prestige van een wijk. De organisatie van de wijkkermissen lag tot omstreeks de jaren 1960 vooral bij de herbergiers van een bepaalde wijk. Zij konden eventueel gesteund worden door een belangrijke inwoner of firma van hun wijk. De klandizie van bijvoorbeeld een molenaar, een smid of een andere ambachtsman kon een rol spelen in het succes van een wijkkermis.

Anderzijds voelde de middenstand uit de dorpskern zich tot een tegenbezoek aan de wijkkermis verplicht als blijk van dank voor bestellingen het jaar door. De Hanselaarstraat: Hoekkermis op 15 augustus. Op de hoek van de Hanselaarstraat (onpare nummers) met de Toleindestraat stonden vroeger drie herbergen. Even verder in de Hanselaarstraat (huidig nr. 15) was de herberg van de familie De Meyer gevestigd. Na WO II was dochter Denise er accordeoniste (zie verder in volgend artikeltje). De herberg van Sennesael, nu La Masure, langs de Toleindestraat, deed eveneens mee met de kermis. De kermis vond plaats op Onze Lieve Vrouw Hemelvaart (15 augustus) en duurde naargelang de dag waarop 15 augustus viel een of meerdere dagen. Het daaropvolgend weekend was er nooit bij, dan was het immers kermis op de wijk Klein-Gent. De kermis verhuisde na het verdwijnen van de meeste herbergen dichter naar Beerveldedorp toe (periode 1960-1970). Kermis in het gebied de Vijfhoek en de Rivierstraat. De Vijfweegsche stond vroeger rechtstreeks in verbinding met de Holeindestraat en zo verder met de Brugstraat en de Zomerstraat. De E 17 werd aangelegd dwars door de wijk. Aan het einde van de negentiende eeuw trok de Kalkense muziekmaatschappij Voorwaarts naar Vijfhoekkermis: Ter gelegenheid der VIJFHOEK Kermis, Rivierstraat, zal de maatschappij Voorwaarts een uitstapje doen naar dien wijk, den Maandag 5 Mei eerstkomende. De vrienden, welke verlangen mede te gaan, worden verzocht zich ten lokale 'de Vier Eemers' te vereenigen, ten 2 uren namiddag23. Rivierstraatkermis werd gevierd enkele honderden meters naar Laarne toe. Vooral rond café Parijs, op de hoek van de Holeinderede, vond de kermis plaats met de traditionele ingrediënten: volksspelen, kermismolentjes, danstenten, kermismuzikanten, schietingen, kruiwagenkoers, enz… 23

Uittreksel uit De Volksstem, 1ste jg., nr. 1, p. 1 (RUG 1799a), datum niet vermeld. 64

Muzikante Denise De Meyer. Vóór de doorbraak van de jukeboxen en de verhuur van muziekinstallaties in de jaren 1950-1960 zorgden vooral plaatselijke muzikanten voor muziek tijdens de wijkkermissen. Een van die laatste muzikanten was Denise De Meyer (°1936). Ze groeide op in de ouderlijke woning en herberg in de Hanselaerstraat te Beervelde, dichtbij het kruispunt met de Toleindestraat. Als jonge accordeoniste vormde ze samen met haar broer Jean (trompettist in de fanfare Kunst Veredelt Beervelde) en vier muzikanten uit het muziek van Zeveneken een heus orkest. Met dat orkest speelden ze in de herberg in de Hanselaerstraat en in het Feestpaleis van Beervelde. Op de wijkkermissen trad accordeoniste – batteriste Denise vooral alleen op. Zo verzorgde ze tijdens de periode 1953-1960 de muziek in de herbergen ter gelegenheid van volgende wijkkermissen: Steentjeskermis Laarne, Bontinkstraatkermis, Eesveldekermis, Zandkermis Laarne, Rivierstraatkermis, Kerkstraatkermis (Laarne), de kermis op de Groene Hage, Vijfhoekkermis, Vromondstraatkermis, Husseveldekermis, Klein– Gent-kermis, feestcomité Drolhoek (Beervelde), Meerskantkermis (Laarne), Zevenekenkermis, Kalkenkermis, Heirweg-kermis (Kalken), het SintPietersfeest op Hussevelde, Lozen Boerkermis, Slachthuiskermis (Beervelde), Fortunekermis (bij haar nonkel Livien De Meyer), enz … Illustratie 4. Accordeoniste Denise trad in 1958 in het Denise De Meyer. huwelijk en haar carrière als volksmuzikante liep ten einde. 65

20 jaar estaminet In Den Bouw bij Christine Van Der Heyden. Dit jaar viert Christine Van Der Heyden twintig jaar Estaminet In Den Bouw onder haar leiding. In de galerij stelden in de periode 1985-2004 niet minder dan 130 kunstenaars tentoon. Voor elke kunstenaar of groep kunstenaars worden telkens drie weekends uitgetrokken. Er was en er is nog steeds ruimte voor beeldhouwkunst, schilderkunst, fotografie, enz. Dat foto's herinneringen bovenhalen, merkten we laatst ook tijdens de tentoonstelling van fotografische werken van Walter De Mulder in Estaminet In den Bouw op 15 augustus 2004 en de daaropvolgende weken. Bewoners uit "de schaduw van den Bouw", mensen uit de Schriekstraat, het Hussevelde en de Apostelhuizen (de woonbuurt van Walter De Mulder) zoals Oscar Bruggeman en echtgenote Maria Bauwens, Camiel Van Den Bussche, Achiel Bracke, Cyriel Van Der Heyden, Celina Bambust, Petrus De Bruycker en echtgenote Hermina Rogiers, Jef Peerts, Emiel De Backer, een van de gebroeders Van Peteghem, schaper Gerard Bontinck, slachter Remi Durinck en Albert Verbrugghen keken er ons aan. Impressies van Fortunekermis uit de jaren 1970 vulden het geheel aan. Walter De Mulder legde de deelnemers aan de schieting op de voorhof van Estaminet In Den Bouw op de gevoelige plaat. Hij fotografeerde de renners bij hun doortocht aan diezelfde herberg en enkele fotoâ&#x20AC;&#x2122;s van het hoornvee op de jaarmarkt ontbraken evenmin. We willen hierbij een andere tentoonstelling aankondigen, getiteld Get Fresh and Lighten Up. Vijf kunstenaars (Thomas Huyghe, Ruben Vandeghinste, Michael Filez, Linda Van Neck en Stijn Van Dorpe) stellen van 10 oktober tot 31 oktober 2004 in de vorig jaar uitgebreide galerijruimte tekeningen tentoon. We vertellen er nog graag even bij dat Estaminet In Den Bouw ondertussen definitief als monument beschermd werd. 66

Fortunekermis 2004: een concert, een tentoonstelling en dé jaarmarkt. 1. Concert door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken. Uit de bijdrage over de wijkkermissen onthielden we dat de inbreng van de plaatselijke muziekmaatschappijen tot de kermissfeer belangrijk was. Voor wat Fortunekermis betreft, was het sinds de jaren 1970 geleden dat een plaatselijke muziekmaatschappij de kermis opgeluisterd had. Daarom nodigen Alfonsine, Marc, Isabelle en Geert iedereen uit op het openingsconcert van Fortunekermis 2004 door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken. Het concert gaat door in herberg De Schorpioen op zaterdag 16 oktober van 19 tot 20 uur. 2. Fototentoonstelling. De fototentoonstelling is een vaste waarde op Fortunekermis geworden. We hopen dat u er even de tijd voor neemt. Tevens doen we een oproep naar iedereen die denkt foto’s of documenten te hebben die in een volgende editie niet mogen ontbreken. Aandacht Nog even aanstippen dat om organisatorische redenen (om het concert en de dansavond vlot te laten verlopen) de fototentoonstelling op zaterdag tot uiterlijk 18.30 uur te bekijken is. WE DANKEN IEDEREEN DIE FOTO’S VOOR DE TENTOONSTELLING TER BESCHIKKING GESTELD HEEFT. 3. De jaarmarkt. Voor de oudere bewoners van het gebied ten noorden van de Dendermondsesteenweg/Heirweg geldt de jaarmarktdag als de belangrijkste kermisdag. Paardenliefhebbers kunnen buiten de gebeurtenissen volgen, in de herberg is er ruimte voor een gezellige babbel en het leggen van een kaartje. 67

Gemeente LAARNE – KALKEN

2004

WIJK ZOMERSTRAAT

VERMAARDE FORTUINKERMIS in en rond café De Schorpioen, Heirweg 8, 9270 Kalken Zaterdag 16 oktober Van 19 tot 20 uur: CONCERT door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken Vanaf 20.00 uur: Dansgelegenheid Zondag 17 oktober 10.00 uur

: Kaarting voor salami, series van 4 € 1,25 inleg Vanaf 17.00 uur : Gezellig samenzijn Pietjesbak – Tafelvoetbal – Kaarten Maandag 18 oktober

JAARMARKT VOOR PAARDEN € 125,00 prijzen € 5,00 tegemoetkoming in vervoerkosten per ingeschreven paard. De paarden moeten van 10 uur tot 12 uur aanwezig zijn. Doorlopend van zaterdag tot maandag:

FOTOTENTOONSTELLING “De omgeving van de Zomerstraat en haar bewoners”. Organisatie tentoonstelling in samenwerking met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken 68

PROGRAMMA: ZIE BLADZIJDEN 83-84 V.U.: CAFÃ&#x2030; DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN 69

Colofon: Illustratie op voorblad: Sfeerbeeld jaarmarkt Fortunekermis 2004. Marc Van De Velde liet voor de jaarmarkt voor paarden een specifieke herdenkingsmedaille maken, hier om de hals van een van de deelnemende paarden. Samenstelling en historisch onderzoek: AndrĂŠ Van De Sompel Inhoud. Editoriaal. Een bijzondere postkaart. Verder grasduinen in de geschiedenis van Fortunekermis. Een concert, een tentoonstelling en dĂŠ jaarmarkt Programma Fortunekermis 2005

70 71 72 83 84

Editoriaal. In dit vijfde mededelingenblad ter gelegenheid van Fortunekermis gaan we opnieuw relatief ver terug in de tijd: een aantal beschouwingen brengen ons zelfs terug tot het begin van de achttiende eeuw voor wat een vermelding van herberg De Fortuin betreft. De raadpleging van enkele nieuwe bronnen24 laat ons toe dieper door te dringen in de geschiedenis van Fortunekermis. Voor die bijkomende informatie zijn we in niet geringe mate dank verschuldigd aan Marcel Meys en de Geschied- en Heemkundige Kring Jan Broeckaert Wetteren. Zo beschikken we over de voorlopig oudst gekende aankondiging van de JAARLIJKSCHE JAARMARKT te Calcken, wijk Zomerstraat, in 1893. Wat opvalt, is het feit dat in de tot nog toe gevonden aankondigingen van de kermis pas in 1913 de benaming Fortunekermis werd gebruikt. De Scheldegalm, Wekelijks aankondigingsblad voor Kalken en omliggende gemeenten, 1893-1914. De Schelde, Wekelijks Nieuws- en aankondigingsblad voor Wetteren en omliggende, jg. 1-4, 1905-1908. Laarne, gemeentehuis, archief Kalken, nrs. 49 en 52. 24

Alhoewel we ons in volgende mededelingenblaadjes zullen blijven concentreren op het gegeven van Fortunekermis, voorzien we ook een uitbreiding van het studiegebied (vooral ten noorden van de Dendermondsesteenweg en de Heirweg). We nodigen iedereen van harte uit om de traditie van Fortunekermis verder te zetten. Een bijzondere postkaart. Schertsend wordt af en toe gesproken over Rue d’été of Rue de l’été wanneer men de Zomerstraat bedoelt. In een verzameling prentkaarten van Henri Bruyneel vonden we een plezant document: een nieuwjaarskaartje omstreeks 1930 van dienstmeisje Marie Vergeijlen (1911-1957) uit de Zomerstraat aan Michel Vergeijlen (1912-1996, x Madeleine Van der Sypt) wonende in de Zomerstraat 26. Marie Vergeijlen was toen dienstmeisje bij een Gentse familie.

Illustratie 1. Beschreven zijde van de nieuwjaarskaart verzonden door Marie Vergeijlen. 71

Verder grasduinen in de geschiedenis van Fortunekermis. a. Vroeg-achttiende eeuwse gegevens over herberg De Fortuin? In een gesprek liet Marcel Meys, voor wie de archieven van Kalken nog weinig geheimen hebben, uitschijnen dat in Kalken de herbergbenaming De Fortuin reeds bij het begin van de 18de eeuw werd gebruikt. Meer nieuws hierover na verder archiefonderzoek. b. Kalkense herbergiers of cabaretiers, begin negentiende eeuw. Een document van 1819 met betrekking tot de belasting op de deuren vensteropeningen van de 741 Kalkense huizen langs de straatkant, vult onze kennis over de toenmalige cabaretiers en hun cabaretten in Kalken aan. Het register bevat de namen van alle eigenaars van Kalkense woningen25. In dat register werden ook dertien eigenaars - cabaretiers26 opgenomen die in Kalken woonden. Samen hadden ze achttien woningen/herbergen in bezit. De onderstaande lijst met namen van Kalkense cabaretiers of herbergiers is echter verre van volledig. Klasse

Tabel 1. De verdeling van de 741 huizen over de tien klassen voor woningen, staat 1819.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Totaal

Aantal woningen per klasse 4 5 12 14 148 243 155 92 47 21 741

Gemeentehuis Laarne, Archief Kalken, nr. 49, Belastingen op vensters en deuren, 1819. 26 De benaming cabaretier was de Franse benaming van herbergier. 72

Naam en woonplaats (wijk of straat)

Kadas- Klas- Aantal ternum- se van belastmer de bare woning wo- vensters / ning deuren C 845 5 6 De Paepe Livin François (1831, 68 jr) x Van De Velde C 80 7 7 Joanna (1846, 74 jr) Kalkendorp C 122 3 12 De Schuyter Jean Baptiste (1844, 67 jr) x De Cock Victoria (1839, 47 jr) Kalkendorp C 130 4 9 De Veirman Pierre François (1844, 80 jr) x Matthijs Maria Carolina (1819, 39 jr) Kalkendorp De Wilde Josse Livin (1837, D 493 5 9 71 jr) x Ghyselinck Theresia Joanna (1847, 82 jr) Molenstraat (huidige Nerenweg) C 878 7 7 De Wilde Pieter Jean (°1764) C 882 2 13 Kalkendorp, brouwerij B 506 5 6 (Van) Do(o)rselaere Philippe (1861, 85 jr) Bontinkstraat, voormalige brouwerij Engels Pierre (1845, 92 jr) x D 456 6 7 Matthijs Maria Anna (1828, 85 jr) Vaartstraat Lauwaet Pierre (1820, 65 jr) D 536 5 8 x Verstraeten Adriana Maria (1854, 88 jr) Koffiestraat 73

Persyn Jean (1826, 72 jr) x Haentjens Maria Theresia (1827, 53 jr) Hussevelde, (voormalige) brouwerij Sey Petrus (1827, 67 jr) x De Wilde Helena Petronella Brugstraat, Fortune Van Damme Pierre François (1837, 71 jr) x Van Damme Joanna Theresia (1846, 79 jr) Eesvelde Van der Linden Laurent (1841, 84 jr) x Van den Bossche Theresia Kootveld/Bosstraat Willems Joseph (° ca. 1751) Rivierstraat/Hanselaerstraat

B 144 B 148

8 5

4 8

E 755 E 756

7 6

3 4

D 1224

A 947

A 63 A 66

7 7

7 4

Tabel 2. De in de staat van 1819 vermelde eigenaars - cabaretiers.

c. Vermeldingen van herberg De Fortuin in de straatschouwingen, eerste helft van de negentiende eeuw In de schouwingsverslagen van de Kalkense gemeentewegen voor de periode 1822-1855 werd De Fortuin een aantal keer vermeld27.  … de heystraete van aan de fortune tot aan de vijfweegsche… (1826)  … losweg, de straat van aan de vijfweegsche tot aan de fortuin…(1827)  … Heystraete agter de fortune… (1832)  … straet van aen de fortune naar de vijfweegsche… (1851)  …de straet loopende van aen den vijfhoek en rievieringstraat tot aen de fortune wijk brugstraat… (1852) 27

Laarne, Gemeentelijk Archief, Modern Archief Kalken, nr. 52 (1822-1840) en Beveren, Rijksarchief, Modern Archief Kalken, nr. 122 (1841-1855). 74

Dat die vermeldingen verwijzen naar de gelijknamige herberg, is zo goed als zeker. Ook voor de aanduiding van straten of wegjes ergens anders in Kalken werd regelmatig gebruikt gemaakt van de benaming van een herberg als plaatsbepalend element, zo bijvoorbeeld herberg De Meirlaen op de wijk Kootveld, herberg Den Prins op de wijk Eesvelde en herberg De Piere op de samenkomst van de Zauwerstraat met de toenmalige baan Gent-Dendermonde. d. De opeenvolgende herbergiers op de site De Fortuin, 19de eeuw. Petrus Franciscus Sey was in 1819 eigenaar van twee huizen met kadasternummer sectie E nrs. 755 (meest noordelijk gelegen) en 756 (zie illustratie 2), namelijk op de samenkomst van de Brugstraat met de Heistraat. Of die twee huizen één gezamenlijke herberg vormden, namelijk herberg De Fortuin, kon nog niet nagegaan worden28. Verder had hij palend aan die huizen enkele stukken tuin en bebouwde grond in eigendom (Sectie E, nr. 757: boomgaard, nr. 758: tuin en nr. 759: land). Sey had ook in een ander deel van Kalken twee stukken landbouwgrond in eigendom. Petrus Franciscus Sey huwde te Kalken in 1791 met Helena Petronella De Wilde. Hij overleed in 1827 op 67-jarige leeftijd. Volgens de aanwyzende tafel der grondeigenaren en der ongebouwde en gebouwde vaste eigendommen van 31 januari 183529 was de woning sectie E nr. 755 in bezit van Pieter De Meyer, herbergier, wonende te Laarne-Beervelde. Hij had er op de wijk MagretRivierstraat twee huizen en wat grond in eigendom30. Het is mogelijk dat Pieter De Meyer (°1777), gehuwd met Joanna Haegens, de schoonbroer was van Christina Robuyst, en dat hij ten laatste in 1835 zijn herberg(en) in Laarne verlaten had voor een herberg in een 28

Volgens Marcel Meys is het goed mogelijk dat een van de twee huizen vroeger gebruikt werd als brouwerijtje, palend aan het verkooppunt, de herberg. 29 Gent, Archief Kadaster, Kalken, register 208 DE. 30 Gent, Archief Kadaster, Laarne, register 208 AB. De huizen hadden als kadasternummer sectie A, nrs. 150 en 150bis. Die gegevens werden ook aangetroffen in Laarne, Archief gemeente Laarne, nr. 22, kadaster A+B, 31 januari 1835. 75

andere gemeente31, namelijk herberg De Fortuin. Mogelijkerwijze kan dat het gevolg geweest zijn van een niet toegestane opvoering van een toneelstuk (zie verder). De woning sectie E, nr. 756 was volgens dezelfde bron uit 1835 eigendom van Christina Robuyst (1868, op 95-jarige leeftijd), weduwe van Petrus Livinus Haegens (1811, op 43-jarige leeftijd). Robuyst en Haegens huwden in Kalken in het jaar 1800. In 184332, en tot minstens in 1865, waren de twee woningen sectie E nrs. 755 en 756 eigendom van Christina Robuyst.

Illustratie 2. Uittreksel uit de Atlas van de Buurtwegen, Kalken, 1843. Bij deze atlas werd trouwens een andere nummering dan die van het kadaster gebruikt. Volgens de mutatieschetsen van 1865 werd op de noordkant van de site sectie E, nr. 755 een stalling gebouwd. Op die plaats staat trouwens nu nog een stalling. Dat kan er op wijzen dat een nieuwe eigenaar kort vóór of kort na het overlijden van Christina Robuyst die 31

Noch in de Laarnse registers van uitwijking, noch in de Kalkense registers van inwijking van na 1835 werd Pieter De Meyer vermeld. 32 Gemeentehuis Laarne, Archief Kalken, Atlas van de Buurtwegen, 1843. 76

werken liet uitvoeren. Mogelijk hield die nieuwe eigenaar herbergier – landbouwer Desiré Braeckman reeds enkele jaren de herberg open. Dat kunnen we misschien wel afleiden uit een niet afgehaalde patentbrief voor het houden van een herberg in 185633. De familie Braeckman was herbergier in De Fortuin tot omstreeks 1907. Aanwijzing daarvoor is een aankondiging van de verkoop van die herberg na het overlijden van Desiré Braeckman (1829-1907). e. (Geen) Culturele evenementen in de afgelegen buitenwijken. De herbergen van de in de lijst van 1819 vermelde cabaretiers lagen verspreid over het Kalkense grondgebied, met in Kalkendorp een grotere concentratie. Het lijkt dan ook aannemelijk dat, indien er in de afgelegen delen van Kalken een of ander feest werd ingericht, zulks dan ook in de omgeving van de herbergen uit die gebieden gebeurde. We mogen evenwel niet uit het oog verliezen dat een organisatie van een feest op de buitenwijken voor de plaatselijke bestuurslieden en ordehandhavers een niet zo evidente zaak was. Ook op politiek vlak kon een of ander feest voor de bestuurders gevaar inhouden. Als eerste voorbeeld is er begin 1816 de weigering van de Kalkense burgemeester van de toestemming om het toneelstuk Cabonus & Pecavia in de herberg het pannenhuys, in de Rivierstraat op de Kalkense kant, op te voeren. Herberg het pannenhuys lag op eene plaetse ontrent de uyterste paelen van deze geseyde commune waarom het zeer moyelyk zoude syn aldaer eene waekende ooge en eene goede police te konnen onderhouden34. In een tweede voorbeeld speelt herbergier Pieter De Meyer een hoofdrol35. Tijdens de winter 1819-1820 diende een groep van vier personen, waaronder Pieter De Meyer, een verzoekschrift in om in en rond diens herberg op de wijk Laarne-Beervelde-Magret toneelopvoeringen te mogen inrichten. Daartoe zou een toneelvereniging opgericht worden. De aanvragers stelden dat zij 33

Beveren, Rijksarchief, Modern Archief Kalken, nr. 102. Beveren, Rijksarchief, Oud Archief Kalken, nr. 273, notitie 248, brief burgemeester van 29 februari 1816. 35 DE WILDE J., De afwijzing van een aanvraag voor toneelopvoeringen in Laarne (1820) in Castellum, jg. XXII, nr. 1, maart 2005, p. 17-22. 34

waren bewoogen door de begeerte om een nuttig voorwerp op te richten onder de benoemming van eene Rhéotiesche Maatschappije en te geeven vertoonningen enckelyk in de Hollandsche en Vlaemsche Taalen, zonder eenig inzigt van Eygen belang. De gouverneur van Oost-Vlaanderen gaf, op advies van het Laarnse gemeentebestuur en de districtscommissaris, geen toestemming tot het oprichten van een toneelvereniging. Die overheden waren enerzijds beducht voor rellen tussen jongeren uit verschillende dorpen (met name Laarne, Beervelde en Kalken) in een gebied dat relatief ver verwijderd lag van het dorpscentrum van Laarne, anderzijds wilden ze het drankverbruik aan banden leggen en de jeugd op een nuttige wijze aan het werk houden. Het vormen van een toneelvereniging voor en het opvoeren van toneelstukken door boerenzonen en knechten droeg volgens die overheden niet bij tot een betere ontwikkeling. Johan De Wilde besloot onder andere dat de aantijging dat Pieter De Meyer zijn verkoopcijfers via een “cultureel evenement” wat probeerde op te drijven niet uit de lucht gegrepen lijkt te zijn. De naam van Pieter De Meyer werd opgenomen in de lijsten van de gemeentebelastingen voor Laarne uit de jaren 1819-1823. Zijn fortuin werd voor de periode 1819-1822 op vijf florijnen en voor 1823 op twaalf florijnen geschat. Dat is heel wat minder dan het gemiddelde van alle getaxeerden in de gemeente Laarne, dat – met kleine schommelingen – jaarlijks ongeveer twintig florijnen betrof. We kunnen niet weerstaan aan volgende nog nader te onderzoeken stelling, namelijk dat het mogelijk is dat Pieter De Meyer, na zijn verhuis naar de Kalkense Brugstraat, als ondernemende herbergier bijdroeg tot het ontstaan van een wijkkermis naar aanleiding van een of andere activiteit. f. Fortunekermis aan het eind van de 19de eeuw-begin 20ste eeuw. De voorlopig oudste vermelding van de jaarmarkt ter gelegenheid van Zomerstraat- of Fortunekermis dateert van 1893.

Illustratie 3. Aankondiging van de Jaarlijkse Jaarmarkt van 23 oktober 1893, uittreksel uit “De Scheldegalm” van 15 en 22 oktober 1893. De jaarmarkt van 23 oktober 1893 werd ingericht door De Vereenigde Herbergiers van de wijk Zomerstraat, namelijk C. Claus, J. Van Wezemael, R. Van Rysselberghe, P. Roels en F. Van Der Linden. Wijst het feit dat die herbergen waarschijnlijk allemaal in de Zomerstraat lagen erop dat de kermis die, naar we aannemen, ontstond in de omgeving van herberg De Fortuin in de Brugstraat, reeds naar het einde van de negentiende eeuw toe vooral in de Zomerstraat werd gevierd?  Jan Van Wesemael (1864-1936) hield café ter hoogte van het huis Zomerstraat 35.  Petrus Roels (1861-1930)36 hield café In de Fontein open, nu te situeren ter hoogte van het huis Zomerstraat 49.  Jan Frans Van Der Linden (1868-1944) hield café De Blauwe Duif open, nu te situeren ter hoogte van het huis Zomerstraat 53. Bakker en herbergier Petrus Roels failleerde in 1899. Hij bewoonde toen de herberg sectie E, nr. 192E. In 1906 vonden we in de Wetterse krant De Schelde een aankondiging voor een duivenkeuring in zijn herberg in de Zomerstraat. 36

 Waar Camiel Claus (°1856)37 en Raymond Van Rysselberghe (1876-1927) herberg hielden, kon nog niet bepaald worden. Die vijf herbergiers trokken in 1893 als prijzengeld voor de jaarmarkt in totaal 30 frank uit. In de latere aankondigingen in De Scheldegalm werd het bedrag, dat aan het prijzengeld werd besteed, niet meer vermeld. De aankondigingen van de jaarmarktedities van 1895, 1896, 1898, 1899, 1901, 1907, 1908, 1909, 1912 en 1913 verschillen in niets van elkaar: er werd enkel aangekondigd voor welke diersoorten prijzen voorzien waren en om welk uur de dieren ter plaatse moesten zijn. Nergens werd

vermeld waar juist de dieren tijdens de jaarmarkt verwacht werden, dat in tegenstelling tot de jaarlijkse jaarmarkt ter wijk Boombosch, eveneens vermeld in De Scheldegalm van 1893. De vermelding “jaarlijkse jaarmarkt” duidt op een traditie. Tot nog toe werd geen officiële toestemming tot het organiseren van die jaarmarkt aangetroffen. We nemen aan dat door de jaren heen een bepaalde “kermishiërarchie” resulteerde in een evenredig onderscheid in jaarmarkttype. Vier Kalkense kermissen hadden een jaarmarkttraditie hoog te houden: uiteraard Kalkenkermis (marktkramen, paarden, hoornvee, schapen, geiten), Sint-Denijskermis (paarden en hoornvee), Fortunekermis (hoornvee en varkens) en Bontinkstraatkermis (hoornvee en varkens). Dat ter gelegenheid van de jaarmarkt in de Zomerstraat geen paarden werden aangeboden, kan misschien wel verklaard worden door het feit dat de week erna of het laatste weekend van oktober in Lokeren een grote jaarmarkt plaatsvond. Rustend hoofdonderwijzer Leo Van De Velde had in 1893 in Kalkendorp de eerste Kalkense drukkerij opgericht. Ter gelijke tijd werd ook een bestaande Wetterse krant overgenomen, namelijk De Scheldegalm die voortaan als Wekelijks Aankondigingsblad voor Calcken en omliggende gemeenten38 zou verschijnen. Dat de organisatoren van de jaarmarkt in de 37

Landbouwer Camiel Claus woonde in 1911 in huis Zomerstraat nr. 8. Het aankondigingsblad werd verstuurd naar volgende gemeenten of wijken: Aalst, Appels, Bavegem, Beervelde, Berlare, Berlare-Donk, Bottelare, Brussel, Kalken, Serskamp, Dendermonde, Destelbergen, Erondegem, Eksaarde, Gent, Gijzegem, Gontrode, Heusden, Laarne, Landskouter, Lede, Lembergen, Lokeren, Lokeren-Heiende, Lochristi, Massemen, Melle, Oordegem, Oosterzele, Overmere, Zaffelare, Smetlede, Schoonaarde, Zeveneken, Uitbergen, Vlierzele, Wanzele, Westrem, Wetteren, Wetteren38

Zomerstraat nog datzelfde jaar inspeelden op de mogelijkheid tot aankondiging van die activiteit in De Scheldegalm, kan een aanduiding zijn voor het belang van die jaarmarkt. De belofte van de uitgevers van De Scheldegalm dat het aankondigingsblad gratis verstuurd zou worden naar de bijzonderste herbergen der Gemeente en omstreken zal zeker ook als muziek in de oren van de organisatoren geklonken hebben. Wat er tot 1912 en 1913 tijdens de kermisdag(en) anders dan de jaarmarkt werd georganiseerd, daar hebben we (voorlopig) het raden naar. Dat een bezoek van een of meerdere muziekgroepen aan de kermis de kermissfeer ten goede kwam, merkten we reeds eerder op. Over de aanwezigheid van de harmonie Sint-Cecilia Kalken of de fanfare Voorwaarts39 op Fortunekermis hebben we geen concrete gegevens. Van de zangmaatschappij van dokter Jozef Van De Velde weten we dat ze Fortunekermis tijdens de periode 1910 tot 1913 heeft opgeluisterd40. De aankondigingen van Fortunekermis 191241 en 1913 in De Scheldegalm verschilden van die van de vorige: de zangmaatschappij De Ware Vlamingen luisterde de groote kermis op (zie illustratie 5), en op diezelfde dagen was er bij Camiel Bracke (Â°1874) een jaarlijkse prijsvlucht uit Doornik (zie illustratie 4)42. Pas in een van de aankondigingen van 1913 werd voor het eerst de benaming Fortuine Kermis gebruikt. Aankondigingen voor schietingen, kaartingen, bollingen, andere volksspelen of wielerwedstrijden ontbraken, dat waren nochtans vaste kermisingrediĂŤnten. Jabeke, Wetteren-Kwatrecht, Wetteren-ten-Ede, Wichelen, Zele, Zele-Durme en ZeleHeikant. 39 De fanfare Voorwaarts was een liberale afscheuring van de harmonie Ste.-Cecilia Kalken. Gegevens over die fanfare werden gevonden voor de periode ca. 1872 â&#x20AC;&#x201C; ca. 1905. 40 Zie ook verzameling Roger De Broe: schriftje van zangmaatschappij De Ware Vlamingen. De maatschappij ontstond in de periode 1908-1909. 41 De Scheldegalm, 13 en 20 oktober 1912. 42 De eerste duivenwedstrijden ingericht door een erkende maatschappij in Kalken werden mogelijk pas gehouden in de periode 1884-1885. In 1909 vierde namelijk de maatschappij De Snelvliegers bij Alfons De Ridder in het dorp haar 25-jarig bestaan (uit De Scheldegalm, 18 april 1909). Normaliter werden duivenvluchten enkel ingericht door duivenmaatschappijen: drie Kalkense duivenmaatschappijen, gevestigd in evenveel herbergen, werkten in het begin van de twintigste eeuw jarenlang samen. Het was echter onder bepaalde voorwaarden toegelaten dat een herbergier ter gelegenheid van een kermis een duivenvlucht inrichtte (bijvoorbeeld ter gelegenheid van Sint-Denijskermis, Vromondstraatkermis en dus ook Fortunekermis). 81

Illustratie 4. Aankondiging van een duivenvlucht uit Doornik bij herbergier Camiel Bracke, bijgenaamd “den Kerel”, uittreksel uit “De Scheldegalm”, 12 oktober 1913.

Illustratie 5. Aankondiging van de “groote kermis”, opgeluisterd door zangmaatschappij De Ware Vlamingen, en de “Jaarlijksche Jaarmarkt”, uittreksel uit “De Scheldegalm”, 12 oktober 1913.

Als inrichters van de duivenprijsvlucht uit Doornik op 20 oktober 1912 en 19 oktober 1913 fungeerden cafébaas Camiel Bracke, kleermaker Adolf Vergaelen43 en molenaar Livinus Camiel De Landtsheer44. Een bijkomend element dat een echte kermistraditie illustreert, is de vermelding van het bestaan van de Spaarmaatschappij Zomerstraat. De

vereniging trok, samen met nog 31 andere maatschappijen of verenigingen, waaronder de Spaarmaatschappij Kruissen, op in de stoet ter gelegenheid van de viering van de Guldensporenslag en de honderdste verjaardag van de geboorte van Hendrik Conscience op zondag 7 juli 191245.

Adolf Vergaelen (°1875) woonde in 1911 in huis Zomerstraat nr. 24. Livinus Camiel De Landtsheer (°1876) woonde in 1911 in huis Zomerstraat nr. 30. 45 De Scheldegalm, 7 juli 1912. 44

Fortunekermis 2005: een concert, de jaarmarkt voor paarden en een tentoonstelling. 1. Concert door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken. Uit de bijdrage over de wijkkermissen onthielden we dat de inbreng van de plaatselijke muziekmaatschappijen tot de kermissfeer belangrijk was. Daarom nodigen Alfonsine, Marc, Isabelle en Geert iedereen uit op het openingsconcert van Fortunekermis 2005 door de Koninklijke Harmonie Sinte-Cecilia Kalken. Het concert gaat door in herberg De Schorpioen op zaterdag 15 oktober van 19 tot 20 uur. 2. Fototentoonstelling. Nieuw fotomateriaal zorgt ervoor dat de fototentoonstelling niet aan aantrekkingskracht inboet. 3. De jaarmarkt voor paarden. De organisatoren doen sinds de oprichting van een jaarmarkt voor paarden (1994) voor de paardenkeuring een beroep op Marcel en Edmond Gentier. Onder hun leiding worden de paarden aan het publiek gepresenteerd.

4. Bevlagging. In de onmiddellijke omgeving van herberg De Schorpioen wordt voor bevlagging gezorgd. Dat kadert in een soort samenwerkingsakkoord tussen een tiental Kalkense verenigingen of herbergiers: de publicatie van de brochure Met Vlag en Wimpel, Feest in Kalken, 2005 was daarvoor het startsein. Wenst U als toekomstig organisator van openbare (wijk)activiteiten mee te werken aan de editie 2006, neem dan gerust contact op met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken, p.a. AndrĂŠ Van De Sompel (0477/39.58.06).

Gemeente LAARNE – KALKEN

2005

WIJK ZOMERSTRAAT

VERMAARDE FORTUINKERMIS in en rond café De Schorpioen, Heirweg 8, 9270 Kalken Zaterdag 15 oktober. Van 19 tot 20 uur: CONCERT door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken Vanaf 20.00 uur: Dansgelegenheid Zondag 16 oktober. 10.00 uur

: Kaarting voor salami, series van 4 - € 1,25 inleg Vanaf 17.00 uur : Gezellig samenzijn Pietjesbak – Tafelvoetbal – Kaarten Maandag 17 oktober.

JAARMARKT VOOR PAARDEN € 125,00 prijzen € 5,00 tegemoetkoming in vervoerkosten per ingeschreven paard. De paarden moeten van 10 uur tot 12 uur aanwezig zijn. Doorlopend van zaterdag tot maandag:

FOTOTENTOONSTELLING “De omgeving van de Zomerstraat en haar bewoners.” Organisatie tentoonstelling in samenwerking met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken. 84

Jaarlijks mededelingenblad bedeeld aan de bewoners van de Zomerstraat, de Eethoek, de Brugstraat, Hogendries, Apostelhuizen (deel), Nerenweg (deel) en de Heirweg (deel) ter gelegenheid van Fortunekermis 2006, Kalken.

PROGRAMMATIE: ZIE BLADZIJDEN 98-100 V.U.: CAFÃ&#x2030; DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN 85

Colofon: Illustratie op voorblad: De Zomerstraat, begin 2005. Samenstelling, teksten en opzoekingswerk: AndrĂŠ Van De Sompel ISSN 1781-2569-BD 54.082

Inhoud. Editoriaal. Verder grasduinen in de geschiedenis van Fortunekermis. 1. Vermelding van een herberg de fortune op de Destelbergense wijk Beervelde in een document van 1793. 2. Twee herbergen De Fortuin. 3. Een reglement op vertoningen en op het openhouden van een herberg aan het einde van de Nederlandse Periode (1827-1829). 4. Plaats van Fortunekermis op de regionale kermisagenda. 5. Leveringen van bier door brouwerij Verstraeten in de periode 1906-1913. 6. Activiteiten tijdens Kalkense kermissen of feesten in of kort na 1950. 7. Kermisattractie tgv Fortunekermis, jaren 1950. Programma Fortunekermis 2006. Affiche Fortunekermis 2006.

86 87 87 88

89 90 92 93 96 98 100

Editoriaal. In dit zesde mededelingenblad ter gelegenheid van Fortunekermis gaan we in zeven fragmentarische bijdragen verder in op de betekenis van die kermis. Die bijdragen gaan onder ander over de vermelding van een herberg De Fortuin op de Destelbergense wijk Beervelde in 1793, een andere plaatst Fortunekermis op de kermiskalender en voor de jaren 1950 werd gepeild naar de kermisattracties op de verschillende Kalkense kermissen. Last but not least wordt aandacht gevraagd voor activiteiten die voor het eerst opnieuw sinds jaren tgv de kermis georganiseerd worden: een gaaibolling en een schieting. Bovendien zal de geur van versgebakken wafels de familiale kermissfeer oproepen. We mogen evenmin vergeten dat er vorig jaar, ook voor het eerst sinds lang, een kermisattractie stond opgesteld. Ook voor dit jaar is er een mondelinge toezegging. We nodigen iedereen van harte uit om de traditie van Fortunekermis verder te zetten. 86

Verder grasduinen in de geschiedenis van Fortunekermis. 1. Vermelding van een herberg de fortune op de Destelbergense wijk Beervelde46 in een document van 1793. Volgens Noël Kerckhaert diende de vrij verspreide herbergnaam De Fortuin op de verbeelding van de reizigers in te werken. Bovendien was hem slechts een geval bekend waar deze herbergnaam door overdracht ook plaatsnaam zou worden47. Hij noteerde herbergen met de benaming fortune in volgende Oostvlaamse entiteiten: Beervelde, Boekhoute, Elversele, Gent, Kaprijke, Lokeren, Mendonk, Merendree, Moerbeke, Oostakker, Petegem aan de Leie, Sinaai, St.-Gillis-Waas, Sint-Niklaas, Sint-Pauwels, Sint-Kruis-Winkel, Wondelgem, Zelzate en Zwijndrecht. Hij vond de vermelding van een herberg de fortune op de wijk Destelbergen-Beervelde, met als toenmalige uitbater ene Jan Middernacht, in een document uit 1793. We troffen in een lijst van elf herbergen en herbergiers voor de parochie Destelbergen voor 1793 inderdaad de vermelding van ene Jan Middernacht aan48. Vier van die herbergen bevonden zich op het grondgebied van de Destelbergense wijk Beervelde, zonder nauwkeurigere situering. We nemen hieronder de tekst letterlijk over: - item dherberghe Sinte danneel tot beirvelde bewoont by bertholomeus baes - item dherberghe de Sterre bewoont by Carel Roels op tgeseyde beirvelde - item dherberghe de fortune aldaer bewoont by Joannes middernacht - eyndelinge d’herberghe de Swaene op d’oostsyde van dese parochie bewoont by (adriaen) antheunis.

Ook Kalken en Laarne hadden een wijk Beervelde. In 1921 werd de gemeente Beervelde gevormd met delen van Destelbergen, Laarne, Kalken en Heusden. Voor Kalken waren dat de gebieden ten noorden van de Bontinkstraat, Hussevelde, Zomerstraat, Brugstraat en Holeinde (= ongeveer 1/5 van de toenmalig oppervlakte van Kalken). 47 KERCKHAERT N., Oude Oostvlaamse herbergnamen, Gent, 1976, p. 65. 48 Rijksarchief Gent, Fonds Oudburg, nr. 146. Lijste der herbergen, namen en persoonen bewoonende de selve, binnen de parochie ende heer(lijkheid) van destelberghe geformeert ten versoecke van mijn Edele heeren balliu ende mannen van Leene van syne majestydts hove casteele ende auderburg van gendt by missive van den 20 septembre 1700 dry en negentigh aen wethauderen deser parochie toegesonden. 46

Rekeningen van de ontvanger van het recht op belastingen op bier (en wijn) geven meer informatie over de uitbating van herbergen49. Tot de belastingen geheven door de Kasselrij van de Oudburg van Gent, hoorde namelijk sinds 1702 het recht van twee guldens op ieder tonne bier ende twee stuyvers op elcken stoop wijn50. De lijsten van herbergiers voor de parochie Destelbergen vermeldden voor de periode 1782-1794 minimum 10 en maximum 13 herbergen die goed waren voor een jaarlijkse belastingsopbrengst van minimum bijna 45 en maximum bijna 58 pond grooten. Dat was voor die tijd een vrij groot bedrag. Gemakshalve omgerekend enkel in tonnen bier, zou dat op jaarbasis een verbruik betekend hebben van 135 tot 174 tonnen bier voor de herbergen in de parochie Destelbergen. Herbergier Middernacht werd voor het eerst vernoemd in de rekening van 1785-1786. Het bedrag dat hij tijdens de volgende jaren diende te betalen, was meestal het vierde of vijfde minste voor de ganse parochie Destelbergen. Meestal slechts een herbergier in Beervelde diende meer te betalen dan Middernacht, namelijk de uitbater van herberg Sinte danneel. De uitbater van herberg De Fortuin betaalde voor de periode mei 1791april 1792 een belasting van 3 pond 16 schellingen grooten, wat overeenkomt met een verbruik van tien tonnen bier. We hebben nog niet achterhaald tot wanneer herbergier Middernacht herberg De Fortune op de wijk Destelbergen-Beervelde opengehouden heeft.

2. Twee herbergen De Fortuin. Op een bepaald moment en op enkele honderden meter van elkaar, maar in twee verschillende administratieve omschrijvingen, blijken twee herbergen met dezelfde, toch enigszins ongebruikelijke benaming te bestaan. De ene herberg De Fortuin lag op het grondgebied van de parochie Destelbergen (in de Kasselrij van de Oudburg van Gent), de andere herberg De Fortuin lag op het grondgebied Kalken (in het Land van Dendermonde). Kan de benaming van de herberg De Fortuin op de wijk DestelbergenBeervelde, die we bij gebrek aan verdere gegevens niet kunnen Rijksarchief Gent, Fonds Oudburg, nr. 2099, rekeningen met betrekking tot het recht op belastingen op bier, periode 1782-1795, elk jaar voor de tijdspanne mei-april. 50 Een ton bier was goed voor 100 liter bier. Een stoop wijn is ongeveer 2,4 liter. 49

situeren, misschien wel tot de verbeelding van de reiziger spreken, dan lijkt dat minder het geval voor de gelijknamige herberg op de wijk Kalken-Beervelde. We dachten dat de herberg De Fortuin op Destelbergen-Beervelde misschien wel kon aanzien worden als een voorloper van of de naamgever aan een in een mogelijk latere periode op de rand van de Kalkense wijk Beervelde ontstane drankgelegenheid. Tot we een andere vermelding van die herberg ontdekten. In een aankondiging in De Scheldegalm van 22 september 1895 vonden we onder de titel Gemeente Beervelde51 gegevens over een uitgeschreven duivenwedstrijd uit Blaton door de maatschappij De Waessche Zonen in herberg De Fortuin bij J. De Weirdt ter gelegenheid van Beerveldekermis52. 3. Een reglement op vertoningen en op het openhouden van een herberg aan het einde van de Nederlandse periode (1827-1829). Aan het einde van de Nederlandse periode zorgden vertooningen langs de straten en de verhoging van het aantal herbergen ten platten lande voor een aantal problemen die bij reglement omtrent eenige punten van Politie voor de Provincie Oost-Vlaanderen â&#x20AC;&#x153;opgelostâ&#x20AC;&#x153; werden53. Meteen krijgen we een opsomming van attracties die ter gelegenheid van kermissen, feesten of speciale gelegenheden beschikbaar waren. Het eerste probleem werd geregeld als volgt: De goochelaars, muzijkanten, orgeldraaijers, liedjes zangers, springers, de vertooners van borden, schilderstukken, dieren of andere voorwerpen en alle diergelijke personen hoe ook genaamd die zulke bedrijven langs de straat en wegen uitoefenen, zullen, alvorens daartoe het zij binnen het zij buiten hunne woonplaats te kunnen overgaan, zich bij het Bestuur der plaats alwaar zij hunne vertooningen willen geven moeten vervoegen tot het bekomen van een bewijs, inhoudende den tijd voor hoe lang het hun toegelaten is hun bedrijf aldaar uit te Beervelde werd pas na decennialang getouwtrek in 1921 als gemeente erkend. Enkele oudere Beerveldenaren werd naar de situering van deze herberg gevraagd, zonder resultaat echter. 53 RAG, Provinciaal Fonds 1815-1830 (Hollandse Periode), nr. 0523/9, bevestiging van dat provinciaal reglement bij Koninklijk Besluit van 4 februari 1829. 51

oefenen; dit bewijs zal kosteloos afgeleverd worden en alleen dan kunnen worden geweigerd, indien het plaatselijk Bestuur in het een of ander geval mogt vermeenen dat op de wijze waarop die personen hun bedrijf zouden wenschen uit te oefenen, dit, of voor de zedelijkheid, of voor de openbare veiligheid en rust, nadeelig zoude kunnen zijn; zullende het aan de plaatselijke Besturen vrijstaan om, wanneer het hun bij het doen der vertooningen mogt blijken dat dezelve met de publieke zedelijkheid, rust of veiligheid strijdig zijn, de afgegevene vergunning in te trekken en te doen ophouden, voor den tijd voor welken dezelve verleend is. Het gebrek aan een sluitingstijdreglement voor herbergen in bepaalde gemeenten enerzijds en de verschillende sluitingstijden in bepaalde gemeenten anderzijds, konden tot onregelmatigheden, misdrijven en misdaden aanleiding geven. Ook dat probleem werd met een besluit aangepakt. Het belangrijkste artikel uit dat besluit luidde: In alle de gemeenten ten platten lande zullen de herbergen of alle andere onder welke benaming ook bestaande huizen waar drank verkocht wordt, moeten gesloten zijn gedurende de maanden november, december, januarij, februarij en maart, ten negen ure en gedurende de maanden april, mei, junij, julij, augustus, september en oktober, ten tien ure des avonds; er zal na deze uren niemand in de bedoelde huizen mogen worden toegelaten of aldaar in of buiten de ure geenen drank mogen worden gegeven, dan alleen aan inwonende personen, aldaar logerende vreemdelingen of zoodanige doorreizende personen die ten minsten twee uren van hunne woonplaats verwijderd zijn. 4. Plaats van Fortunekermis op de regionale kermisagenda. Fortunekermis, de kermis rond de Kalkense herberg De Fortuin, geldt sinds jaren als de afsluitende kermis in het gebied rond Kalken, namelijk de derde zondag van oktober (de vierde zondag indien SintDenijskermis de derde zondag valt). Tussen de kalenderbepalende â&#x20AC;&#x153;buurgemeentekermissenâ&#x20AC;? voor Kalkense (wijk)kermissen door was er, zoals uit de navolgende tabel blijkt, immers geen plaats. De naoogstkermissen van die parochies/gemeenten worden vooral gehouden in de maand 90

september, een periode waar in vroegere periodes de landbouwers, als activiteitsbepalende belangrijke doel- of deelnemersgroep, de oogst achter de rug hadden en dus tijd hadden om kermis te vieren. Welke hiĂŤrarchiebepalende factor(en) voor de in tabel 1 ondergebrachte dorpen of gemeenten een rol speelde(n) bij het vastleggen van het tijdstip van de naoogstkermis, is een interessant onderzoekspunt dat echter de tijdsperiode waarover deze studie gaat, ver overstijgt. Viering patroonheilige

Overmere Schellebelle Wetteren Uitbergen Kalken Berlare Beervelde Laarne Kalken St.-Denijskermis, zondag van of na 9 oktober

Naoogstkermis

15 augustus of zondag erna laatste zondag augustus54 1ste zondag september 2de zondag september 3de zondag september 4de zondag van september laatste zondag september 1ste zondag oktober

Tabel 1. Kermissen in het westelijk deel van het Land van Dendermonde, periode augustus-oktober. De parochie Beervelde behoorde tot twee verschillende administratieve omschrijvingen. Een tweede gemeente- of parochiekermis is er een waarvan de inwijding van de parochiale bidplaats aan de basis ligt. In bijna alle aangehaalde gemeenten of parochies in tabel 1 valt de viering van de patroonheilige op de kalender vĂłĂłr die van de naoogstkermis en ze werden dus niet opgenomen in de tabel. Voor Kalken gaat die vaststelling niet op. Dat tijdens dat weekend ook Vaardekenskermis te Kalken werd gehouden, is voor een deel verklaarbaar vanuit het succes van Schellebellekermis. Veel kermisgangers begaven zich via de Kalkenvaartdijken door het meersengebied naar Schellebelle en bezochten bij vertrek en terugkomst de herbergen op de wijk De Vaart. 54

Het feit dat ter gelegenheid van Fortunekermis een jaarmarkt voor vee werd ingericht, kan zijn verklaring hebben in de vermelding door De Potter en Broeckaert in hun beschrijving van de wijk Beervelde in de gemeente Destelbergen op het eind van de negentiende eeuw55: De kermis van Bervelde heeft plaats den laatsten zondag van September. Er hadden hier vroeger twee groote markten plaats, namelijk eene jaarmarkt den 29 maart, en eene jaar- en paardenmarkt den 10 October. Beide zijn thans vervallen. Het zou dus kunnen dat de jaarmarkt ter gelegenheid van Fortunekermis de traditie volgt van de vroegere succesvolle jaarmarkt te Beervelde, slechts enkele honderden meters van de herberg De Fortuin in de Brugstraat verwijderd. We mogen evenmin vergeten dat op kerkelijk vlak heel wat inwoners van het noorden van Kalken afhingen van de parochie van Beervelde. 5. Leveringen van bier door brouwerij Verstraeten in de periode 1906-1913. Uittreksels uit een journaal van de brouwerij van de familie Verstraeten in de Zomerstraat geven ons een beeld van de afzetmarkt voor bieren gebrouwd in die brouwerij56. De brouwerij had een aantal vaste leveringsplaatsen. Bij Camile Van De Velde in De Fortuin werden in een tijdspanne van januari 1906 tot december 1913 46 leveringen van een halve ton (oud) bier en één levering van een ton oud bier gedaan. Bij Lievin De Coene in de Zomerstraat werden tijdens diezelfde periode 27 leveringen gedaan: eenmaal van een kwart ton, tweemaal van een halve ton en 24 maal van een ton. Voor wat betreft de leveringen voor het jaar 1913 bij Petrus Roels, herbergier in de Zomerstraat, valt die op van 7 tonnen bier tijdens de maand oktober op (1 op 8 oktober, 3 op 13 oktober en 3 op 18 oktober). Meer dan waarschijnlijk raakten ze tijdens Fortunekermis

DE POTTER F., BROECKAERT J., Geschiedenis van de gemeenten der provincie OostVlaanderen, Arrondissement Gent, Deel 1, Destelbergen, Gent, 1889. 56 Met dank aan Daniël Leroy. 55

niet allemaal uitgedronken, want een eerstvolgende levering geschiedde pas op 4 december. Een vergelijkbare situatie was het geval bij herbergier Ferdinand Baeten uit de Zomerstraat. In oktober 1913 werden vier tonnen bier geleverd (waarvan twee tonnen op 13 oktober), daar waar gemiddeld maandelijks slechts twee tonnen bier werden geleverd. Bij herbergier Jules Hoogewijs werden in gans 1913 in totaal 31 tonnen bier geleverd, met een leveringsfrequentie van ongeveer een ton per 14 dagen. Ook hier merkt men op dat tijdens de maanden oktober op acht dagen tijd drie ton bier werden geleverd (op 13, 18 en 20 oktober). Bij herbergier Oscar Onselaere uit de Zomerstraat werd in de periode oktober 1908-september 1910 om de veertien dagen, het ganse jaar door, een ton bier geleverd. Ten tijde van Fortunekermis was er geen verhoging van levering merkbaar. Een ton bier kostte in de vooroorlogse periode twintig frank. 6. Activiteiten tijdens Kalkense kermissen of feesten in of kort na 1950.

In het Kalkense gemeentearchief vonden we vooral voor de periode 1950-1953 interessante details over vertoningen en vermakelijkheden ter gelegenheid van de gemeentekermis en de wijkkermissen57. Kalkenkermis en de enkele weken later gevierde Sint-Denijskermis hadden meer aantrekkingskracht op de foorreizigers dan bijvoorbeeld Molekenskermis, het Sint-Pietersfeest en Fortunekermis (zie punt 7). Voor Kalkenkermis 1950 (zondag 17, maandag 18 en dinsdag 19 september) werden de aangiften voor de belasting op de vertoningen en vermakelijkheden bewaard voor dertien kermisattracties: een kinderschommel (wwe Van Hecke uit Antwerpen), een autoscooter, een bumper en een velomolen (familie Bauwens - De Winne uit Vlierzele), een schietkraam (familie Albert Hogie uit Lokeren), een schietkraam en â&#x20AC;&#x201C;spel (familie Louis Gilles uit Mariakerke), een frietkraam en een spekkenkraam (familie Jozef Van Hulshout uit Massemen), een paardenmolen en een spel (wwe Albert uit SintGemeentehuis Laarne, Archief Kalken, doos nr. 484.263. Vertoningen en vermakelijkheden, 1950-1965. 57

Denijs-Westrem), een spel (familie Karel Van de Winckel uit SintAmandsberg) en een bumper (familie Theo Hogie uit Zwijndrecht). Op de Sint-Denijskermis van 15 en 16 oktober 1950 waren volgende kermisattracties opgesteld: een schietkraam (familie Albert Hogie uit Lokeren), een autoscooter (familie Gaston Van De Kerckhove uit Brussel), een automatique (familie Jan Baetens uit Lokeren), een bumper en een spel (familie AndrĂŠ Siermans uit Schaarbeek), een kinderschommel (wwe Van Hecke uit Antwerpen) en een kindermolen (familie Domien De Smedt uit Aalst). Ter gelegenheid van Sint-Denijskermis van 12 en 13 oktober 1952 waren er andere attracties, deels uitgebaat door andere foorreizigers: een zwiermolen (familie Charles Robbrecht uit Wetteren), een schietkraam (familie Justin Madselin uit Gent), een schietkraam en speelgoed (familie Cesar Vervaet uit Lokeren), een schommel-automatique (familie Alexander Robbrecht uit Lokeren) en de beestenmolen van de reeds vernoemde familie Domien De Smedt uit Aalst. Molekenskermis van 15 april 1951 mocht op heel wat attracties rekenen: een automatique (familie Georges Bruyneel uit WetterenOverbeke), een rupsmolen (familie Rene De Wijse uit Heusden (O.Vl.)), een speelgoedkraam (familie Jules Bollaert uit SintAmandsberg), een velomolen, bumper (biljartspel) en schietkraam (familie Alfred De Smet uit Menen), een beestenmolen (familie Alfons Braeckman uit Wippelgem-Evergem) en een schietkraam (familie Guillaume De Vijlder uit Gent). Voor de editie van Molekenskermis op 20 en 21 april 1952 zou enkel nog de familie De Smet voor hun drie hiervoor genoemde attracties een gemeentelijke taks betalen. Ter gelegenheid van het Sint-Pietersfeest van 5 juli 1953 tekenden Florent Snauwaert uit Gent met een kindermolen en Guillaume De Vijlder uit Gent met een schietkraam present. Bals in herbergen, zalen en danstenten werden ter gelegenheid van kermissen ingericht. Hierna volgt een overzicht voor 1950. 94

Ter gelegenheid van het Sint-Pietersfeest waren er op 2 juli 1950 in de Kruisenstraat gelegenheidsbals in de herberg van Petrus Cours en in de cinemazaal Flandria, eigendom van en bij gelegenheidsbals uitgebaat door Ernest Crabeel. Op Hussevelde werd er eveneens kermis gevierd met een gelegenheidsbal in de herberg van RaphaĂŤl Baert op 23 juli 1950. Heirwegkermis werd op 6 augustus 1950 gevierd met dansgelegenheid in de herbergen van Jan Schepens en van Bernard Baeten. Danstentuitbater Maurice Heirman betaalde belastingen voor dansgelegenheden op 6 en 7 augustus. Herbergier Theofiel De Clercq uit de Koffiestraat organiseerde op Koffiestraatkermis van 15 augustus 1950 een gelegenheidsbal in zijn herberg. De volgende kermis in de reeks was Vaardekenskermis. Op 27 augustus 1950 waren er in niet minder dan vier herbergen gelegenheidsbals: bij Achiel Vereecken, Henri Schack, de weduwe van Urbain Van Caenegem en Maurice De Backer. Ter gelegenheid van Kalkenkermis 1950 werden gelegenheidsbals in herbergen gehouden bij GabriĂŤlle De Greef in de Koffiestraat (op 17 en 19 september), Madeleine Baert langs de Provinciebaan (op 18 september), Achiel De Kegel langs de Provinciebaan (op 18 september), Theofiel De Clercq in de Koffiestraat (De Pluim, op 17 en 19 september), Camiel D'Hondt in het dorp (op 17, 18, 19 en 21 september) en Lea Duquet langs de Provinciebaan (op 18 september). De danszaal van geboren Kalkenaar Maurice Heirman stond ter gelegenheid van Kalkenkermis meer dan waarschijnlijk opgesteld in het begin van de Koffiestraat, in de hof van de herberg die we kenden als Den Unkerzak: op 17, 18 en 19 september. Ter gelegenheid van Vromondstraatkermis 1950 was er op 24 september gelegenheidsbal in de herberg van Maurice De Greef. Gelegenheidbals ter gelegenheid van Sint-Denijskermis 1950 gingen door op 15 oktober in de zaal van Theofiel De Clercq in de Koffiestraat en op 16 oktober in de herberg van Eduard Van De Wiele in de Boombosstraat. Pittig detail: de vergunningen voor de gelegenheidbals golden voor de dag zelf en slechts van 16 tot 24 uur. 95

7. Kermisattracties tgv Fortunekermis, jaren 1950. Na WO II stonden ter gelegenheid van Fortunekermis in verschillende periodes (tot een eind in de jaren 1960) op meerdere verschillende plaatsen kermisattracties opgesteld. Kort na WO II kwam de familie Bauwens-De Winne uit Vlierzele naar Fortunekermis met hun velomolen (waarop blijkbaar ook een aantal autootjes gemonteerd stonden)58. Het molentje stond opgesteld op een weide van de familie De Coene, nu te situeren vlak voorbij woning Zomerstraat nr. 54. Het molentje was bereikbaar via het met houten planken belegde ortgat. De woonwagen van de familie Bauwens kreeg een plaats op het tegenoverliggende erf van de landbouwersfamilie De Coene, in de onmiddellijke omgeving van een graanmijt. De wagen waarin het kermismolentje werd opgeborgen, moest op de rijweg geplaatst worden. Het was toen de gewoonte dat op dat erf een graanmijt stond opgesteld. De woonwagen werd voortgetrokken door een tractor. Tijdens een bepaalde editie van Fortunekermis vatte tijdens het manueel in gang brengen van de tractor de graanmijt vuurâ&#x20AC;Ś De brandweer werd opgeroepen en het voorval was hĂŠt gespreksonderwerp59. Hoe lang de familie Bauwens met hun velomolentje naar Fortunekermis kwam, kon (nog) niet achterhaald worden. Blijkbaar was dat niet meer het geval in 1953. Want volgens de gegevens uit het gemeentearchief werden tijdens Fortunekermis van 18 en 19 oktober 1953 volgende uitbaters van kermisattracties belast: - Vermeire Henri uit Eeklo: bumperkraam en schietkraam - De Bock Hubert uit Lokeren: speelgoedkraam - De Smedt Domien uit Aalst: beestenmolen Voor wat betreft Fortunekermis, blijken in het gemeentearchief enkel de aangiftes voor de kermis van 1953 bewaard. Dat de kermisuitbaters ter gelegenheid van Fortunekermis een gemeentelijke belasting dienden te betalen, niettegenstaande (een deel van) de We hebben hierbij geen gegevens gevonden over de kermisfamilie van Margriet Breynaert uit Beervelde die kort na WO II ter gelegenheid van Fortunekermis met een eenvoudig molentje opgesteld stond in de Zomerstraat rechtover het huidige erf bewoond door mevrouw Agnes De Coene. 59 Gesprek AndrĂŠ Van De Sompel met Agnes De Coene, 3 oktober 2006. 58

kermisattracties op privĂŠgronden waren opgesteld, is misschien verwonderlijk. Misschien was het een reactie op een niet door de provinciegouverneur goedgekeurd gemeentelijk reglement waarbij het gemeentebestuur tijdens de periode 1 januari 1953 â&#x20AC;&#x201C; 31 december 1957 een retributie wou innen van 20 frank per vierkante meter voor attracties die op de openbare weg geplaatst werden. Waarschijnlijk zou dat het systeem van inning van een percentage van de verwachte kermisopbrengst moeten vervangen, namelijk 2,7% per kermisdag. Op basis van de (waarschijnlijk) door de foorreizigers opgegeven opbrengst per kermisdag kan een idee gekregen worden van de drukte rond de kermisattracties op Fortunekermis. De dagelijkse ontvangsten van het bumper- en schietkraam van de familie Vermeire samen werden geraamd op 1500 frank met als kostprijs per speelbeurt van 5 en 3 frank. Het speelgoedkraam van de familie De Bock leverde een dagelijkse ontvangst van 400 frank op, met een gemiddelde kostprijs per speelbeurt van 1 frank. De beestenmolen van de familie De Smedt was goed voor een dagelijkse opbrengst van 600 frank met een beurtkostprijs van 2 frank. Rond de aanwezigheid van de beestenmolen op Fortunekermis werd een anekdote opgetekend. Blijkbaar waren bij een eerste opstelling de ritjes op de beestenmolen zulk een belevenis dat veel volwassenen daar voor te vinden waren. Bij dat succes stonden de herbergiers werkloos vanuit hun herbergtoegang toe te kijken60. Die beestenmolen stond overigens niet meer op de weide waar ooit het velomolentje stond opgesteld, maar wel op een smal stuk weiland van Jozef Costers, een eind naar de grote baan (de N 445) toe (nu ter hoogte van huisnummer 48A). Ook ter gelegenheid van Fortunekermis 1950 waren er in de Zomerstraat gelegenheidsbals: op 22 en 23 oktober respectievelijk in de herberg van Omer Bracke en in de zaal van Maurice Bracke. De toegangsprijs voor het gelegenheidsbal in de zaal van Maurice Bracke bedroeg 10 frank. De kostprijs van een pintje tijdens beide bals bedroeg 5 frank.

Dat na de afbraak van het vroegere zaaltje van Maurice Bracke werd gedanst in een danstent, wordt bevestigd in een document uit het 60

Gesprek AndrĂŠ Van De Sompel met Julienne De Clercq, 6 juli 2006. 97

gemeentearchief: voor de organisatie van een gelegenheidsbal in de danstent van de familie Heirman op 18 oktober 1959 werd een gemeentelijke belasting betaald. De tent stond opgesteld in de onmiddellijke omgeving van de herberg van de familie Hoogewijs â&#x20AC;&#x201C; Claeys (ter hoogte van huisnummer 45).

Programma Fortunekermis 2006. 1. Concert door de Koninklijke Harmonie Sinte-Cecilia Kalken. Uit vorige bijdragen blijkt overduidelijk dat de inbreng van de plaatselijke muziekmaatschappijen tot de kermissfeer belangrijk is. Daarom nodigen Alfonsine, Marc, Isabelle en Geert iedereen uit op het openingsconcert van Fortunekermis 2006 door de Koninklijke Harmonie Sinte-Cecilia Kalken. Het concert gaat door in herberg De Schorpioen op zaterdag 21 oktober van 19 tot 20 uur. 2. Fototentoonstelling. Naar jaarlijkse gewoonte wordt het gebied rond de Zomerstraat en de bewoners ervan in de kijker gesteld. Dat onderwerp is echter niet onuitputtelijk. Daarom wordt af en toe een ander deel van de Kalkense geschiedenis en folklore belicht. We bedanken zeer hartelijk iedereen die voor de tentoonstelling fotografisch materiaal heeft bezorgd. 3. Gaaibolling. Vlaanderen is zeer rijk aan bolspelen. Een belangrijk kenmerk voor de bolspelen in Vlaanderen is het vaste doel of mikpunt: dat kan een pluim in de grond zijn, een houten staak, een opening in een bak, enz, maar het wordt niet veranderd zolang de wedstrijd duurt, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld petanque. De bedoeling van het gaaibolspel is van een zekere afstand zoveel mogelijk gaaien (bijvoorbeeld houten blokjes vastgehecht aan het loopvlak met scharnieren) bovenaan een hellend vlak af of om te bollen. Ter gelegenheid van Fortunekermis wordt er gespeeld in series van zes personen. Iedere speler heeft vijf beurten met twee bollen. 98

Inleg € 1,00 per persoon per spel. Verdeling: € 3,00 en € 2,00. Deze activiteit wordt in goede banen geleid door Viva Red BV. 4. Schieting op de liggende wip, zonder vizier. De schieting op de liggende wip kwam voorgoed in voege op het einde van de 19de-begin 20ste eeuw. Van de vroeger talrijke schuttersmaatschappijen blijft heden ten dage niet veel meer over. Gelukkig hebben we nog De Floerentoeters die voor de organisatie van deze schieting instaan. 5. Wafelbak Tussen de volkse spelen door kan aangezeten worden voor een lekkere wafel naar het recept van Viva Red BV. 6. De jaarmarkt voor paarden. Op de jaarmarkt voor paarden anno 2005 werden niet minder dan 22 paarden aangeboden! Keurders Edmond en Marcel Gentier maken er reeds meerdere jaren werk van om de prijswinnaars aan te duiden. 7. Bevlagging. De bevlagging van de onmiddellijke omgeving van herberg De Schorpioen kadert in een soort samenwerkingsakkoord of overeenkomst tussen twaalf Kalkense verenigingen of herbergiers onder het thema “Met Vlag en Wimpel, Feest in Kalken, 2006”. Wenst U als toekomstig organisator van openbare (wijk)activiteiten mee te werken aan de editie 2007, neem dan gerust contact op met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken, p.a. André Van De Sompel (0477/39.58.06). 99

Gemeente LAARNE – KALKEN

2006

WIJK ZOMERSTRAAT

VERMAARDE FORTUINKERMIS in en rond café De Schorpioen, Heirweg 8, 9270 Kalken Zaterdag 21 oktober Van 19 tot 20 uur: CONCERT door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken Vanaf 20.00 uur: Dansgelegenheid Zondag 22 oktober 10.00 uur 14.00 uur 15.00 uur

: Kaarting - series van 4 - € 1,25 inleg : Wafelbak en gaaibolling : Schieting op de liggende wip

Maandag 23 oktober

JAARMARKT VOOR PAARDEN € 125,00 prijzen € 5,00 tegemoetkoming in vervoerkosten per ingeschreven paard. De paarden moeten van 10 uur tot 12 uur aanwezig zijn. Doorlopend van zaterdag tot maandag:

FOTOTENTOONSTELLING “De omgeving van de Zomerstraat en haar bewoners”. Organisatie tentoonstelling in samenwerking met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken

100

Mededelingenblad bedeeld aan de bewoners van de Zomerstraat, de Brugstraat, Eethoek, Hogendries, Apostelhuizen (deel), Nerenweg (deel) en de Heirweg (deel) ter gelegenheid van Fortunekermis 2007, Kalken.

PROGRAMMATIE: ZIE BLADZIJDEN 114-116 V.U. CAFÃ&#x2030; DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN 101

bij de omslag, illustratie 1: Zomerstraatmolen stijgt boven de huizen uit, tijdens een oogstperiode. Verzameling Eugeen Bogaert (†) Samenstelling en historisch onderzoek: André Van De Sompel Inhoud. Editoriaal. Sfeerbeelden jaarmarkt voor paarden 23 oktober 2006. Verder grasduinen in de naoorlogse geschiedenis van Fortunekermis, periode vóór 1960. Elektriciteitsvoorziening tijdens de jaren 1950. Een getuigenis, periode WO II- ca.1960. Graaggeziene kermisgasten. De meikermis of de dag van de boerenknechten. Crisismomenten rond Kalkenkermisjaarmarkt voor dieren, periode tot omstreeks 1963. Enkele gegevens rond Heirwegkermis vóór de heraanleg van de Provinciale weg N445 (1962-1963). Programma Fortunekermis 2007. Affiche Fortunekermis 2007.

102 103 104 104 104 109 109 110 111 114 116

Editoriaal. In dit zevende mededelingenblad ter gelegenheid van Fortunekermis brengen we een mengelmoes van naoorlogse gegevens rond die kermis. Kort komen ook Heirwegkermis, Kalken-kermisjaarmarkt en de 3-meikermis in de Zomerstraat ter sprake. Bovenal willen we benadrukken dat de mensen, waarover we hier handelen, mensen van hún tijd waren, met hún interesses en hún manier van amuseren, maar dat wij misschien wél de taak hebben hun werk verder te zetten.

We nodigen u van harte uit om de fototentoonstelling te bezoeken. U kunt er niet alleen genieten van nostalgische opnames, maar er eventueel ook zelf uw verhaal doen. 102

Sfeerbeelden jaarmarkt voor paarden, 23 oktober 2006.

Illustraties 2 tot 7. Op de jaarmarkt voor paarden anno 2006 mochten de keurders niet minder dan 25 paarden de revue laten passeren. 103

Verder grasduinen in de naoorlogse Fortunekermis, periode vóór 1960.

geschiedenis

van

1. Elektriciteitsvoorziening tijdens de jaren 1950. De wegen in Kalken werden na Wereldoorlog II overal, ook in de Bontinkstraat, met elektriciteit verlicht. Dat betekende echter niet dat die verlichting gans de nacht door bleef branden. Als voorbeeld halen we hierna een aanvraag van het gemeentebestuur Kalken aan waarbij aan de Electrische Centralen voor Vlaanderen en Brabant (1954) en IMELOOST (1955), Wilsonplein 1 te Gent, de mogelijkheid werd gevraagd de openbare verlichting in de Zomerstraat ter gelegenheid van Fortunekermis 1954 en 1955 tijdens de zondag- en maandagnacht vanuit de centrale Hogendries te laten branden tot ’s morgens 2 uur. De elektriciteitsvoorziening in de woningen was beperkt. Het gebruik van juke-boxen en bepaalde onderdelen van frituren, die aangesloten waren op het elektriciteitsnet van de herbergen in de onmiddellijke omgeving, vroegen dus meer elektriciteit dan gewoonlijk. Cabinier Valère De Lathouwer, vader van coureur Leon, werd daarom meermaals opgeroepen om de elektriciteitscapaciteit tijdelijk aan te passen. 2. Een getuigenis, periode WO II- ca.1960. De getuigenis van Julienne Rogiers61 rond Fortunekermis voor de periode WO II tot omstreeks 1960, als dochter in het bakker- en herbergiersgezin Achiel Rogiers (1889-1967) en Alice Blancquaert (1895-1986), vult gegevens rond de naoorlogse kermisactiviteiten aan62. Achiel en Alice hielden herberg De Fontein open. Vader Achiel voerde brood rond, eerst met een triporteur, later met paard en kar, de ene dag in het geboerte, de andere dag in Kalkendorp. Eenmaal de kinderen groter, hielpen ze bij de broodronde per fiets en met de hulp van broodkorven63. 61

Gesprek met Julienne Rogiers (°1937), echtgenote André Poelman, 2 oktober 2007. Zie mededelingenblad ter gelegenheid van Fortunekermis 2006, pagina’s 92-93. 63 Ter vergelijking met de huidige broodprijzen, omstreeks 1960 kostte een brood van 1kg niet meer dan 7,50 frank. 62

104

a. Planning van de kermisactiviteiten. Enkele weken vóór de kermis kwamen de herbergiers uit de Zomerstraat samen om het programma samen te stellen en de gele affiches te laten opmaken. Tijdens die samenkomst, waar ook brouwer Henri Verstraeten aanwezig was, werd geteerlingd om te bepalen aan welke herberg het vee en de viggens tijdens de jaarmarkt opgesteld zouden worden. Op dezelfde manier ging men te werk om de start- en de aankomstplaats van de wielerwedstrijden op maandagnamiddag aan te duiden. De cafébazen beslisten alles onderling op een amusementsvolle avond in een van de herbergen en waarschijnlijk in overleg met brouwer Henri Verstraeten. Er was dus blijkbaar een goede verstandhouding. Die wielerwedstrijden werden vooral georganiseerd door herbergiervelomaker Edward Ward Keuleneire Hoogewijs (1904-1973, nu woning Zomerstraat 43). Hij had reeds vóór WO II een fietsenzaak waarrond hij een aantal plaatselijke renners verzamelde, namelijk onder andere Karel De Backer, Edward Vervaet, Frans Blancquaert en Roger Fiers. Na WO II waren dat onder andere Basiel en Jozef Vervaet, André Verstuyft, Jozef De Coster en Leon Verschraegen. Over wielerwedstrijden in en rond de wijk Zomerstraat konden voor de vroege jaren 1950 voorlopig slechts twee gegevens gevonden worden: een wedstrijd op maandag 23 oktober 1950 (zonder vermelding van categorie) en een wedstrijd op dinsdag 1 mei 1951 (eveneens zonder verdere vermelding van categorie). Die laatste datum is te linken aan de jaarlijkse meikermis (zie verder in dit mededelingenblad).

105

Illustratie 8. Groep plaatselijke wielrenners rond Ward Hoogewijs (links). Vlnr. Karel De Backer, Edward Vervaet, Frans Blancquaert en Roger Fiers. De twee figuren uiterst rechts konden nog niet geïdentificeerd worden. b. Opstelling en verdere voorbereiding van de kermis. Tijdens de week vóór Fortunekermis werden reeds vanaf dinsdag extra bestellingen binnengebracht bij bakker Achiel Rogiers: boterkoeken, mastellen, rozijnenbrood en melkbrood waren in trek. Buren brachten met de kruiwagen kommen vlaaien binnen om te laten bakken. Ondertussen werden ook de kermisattracties opgesteld. Zoals we al eerder vermeldden, was er eerst een kermismolentje met velo’s en autootjes op de kermis aanwezig, namelijk op de wei van Maurice Livien De Coene (1903-1978), rechtover de huidige woning Zomerstraat 55. Enkele jaren later werd die kermisattractie vervangen door een spectaculairdere molen, beter gekend als de beestenmolen van de 106

Aalsterse familie De Smedt. Die molen vond jarenlang een standplaats op een stuk land eigendom van Maurice De Coster, nu ongeveer ter hoogte van huis Zomerstraat nr. 48a. Een schietkraam naast De Fontein en een ander kermiskraam naast de herberg van Ward Hoogewijs vervolledigde het geheel aan kermisattracties. Tijdens de kermisdagen konden de bezoekers op een drietal plaatsen terecht voor een pakje frieten. Die kostten toen 5 frank per pakje. De frituren stonden in de onmiddellijke omgeving van een herberg. Een van de frituuruitbaters was Kalkenaar Achiel De Wilde. Ter hoogte van café De Fontein stond een Wetteraar met zijn frietkot. Een ander frietkot stond aan estaminet In Den Bouw. Was het kort na Wereldoorlog II nog de gewoonte dat met de kermis een of meerdere muzikanten in de herbergen werden uitgenodigd, dan zou daar met de komst van de juke-boxen verandering in komen. Kamiel Van De Weghe uit de Schriekstraat zorgde voor de installatie ervan. Enkele plaatselijke muzikanten waren de volgende: Dolf Scheire uit de Kleine Molenstraat, batterist Julien Van Rijsselberghe, trompettist Maurice Van Hende en accordeoniste Denise De Meyer. Een andere kermisattractie werd enkele dagen vóór de kermis opgesteld: de danstent van Maurice Heirman, in de onmiddellijke omgeving van de herberg van Edward Hoogewijs. Volgens Julienne stoorden de cafébazen zich niet aan de aanwezigheid van de danstent, niettegenstaande zij zelf ook voor dansgelegenheid in hun herberg zorgden. c. De activiteiten op de kermisdagen. De talrijke kinderen uit de omliggende straten konden dus terecht op het kindermolentje en enkele kleinere kermisattracties. Jongeren, zowel van binnen als van buiten de gemeente, voelden zich meer aangetrokken tot de danstent terwijl de ouderen of de getrouwden eerder de dansgelegenheden in de café’s en achterliggende zaaltjes verkozen. De aanwezigheid van de danstent lokte met andere woorden vooral de jeugd uit de omliggende wijken en dorpen (vooral Beervelde en Laarne). 107

De activiteiten in en rond de herbergen waren grotendeels voorbehouden aan de volwassenen. De herbergiers hadden meestal extra ruimte gemaakt door hun leefruimte (bijvoorbeeld keuken of aanpalende woon- of slaapkamer) open te stellen voor de kermisgangers. Plaatsrovende zaken, zoals het biljart, werden uit de gewone caféruimte gebannen. Bijkomende stoelen en tafels werden geleverd door de brouwer. Ter gelegenheid van een wijkkermis werd de mogelijkheid geboden om een éénmalige officiële duivenvlucht in te richten. Kort na Wereldoorlog II was de inrichting ervan in handen van Basiel De Wannemaeker (1897-1960) en de duivenmelkers werden voor alle wedstrijdformaliteiten verwacht in herberg De Fontein. Op zondag en maandag waren er schietingen op de liggende wip. De schieting bij Achiel Rogiers werd ingericht door maatschappij De Zomerstraat die in herberg De Fontein gevestigd was. Tot die maatschappij behoorden onder andere Arsène De Kesel (1925-1971), Marcel De Vogelaere (°1924), Marcel Lequeux (1926-1972), Gerard Van Poucke (1928-1980) en André Braeckman (1928-1984). d. Deelnemende handelaars aan de jaarmarkten voor vee en biggen. De maandag was de dag van de jaarmarkt voor vee en viggens. Wanneer de jaarmarkt voor viggens plaatshad aan café De Fontein, dan waren de handelaars en eventuele kopers reeds vanaf halfzeven ’s morgens aanwezig. Gans de hof naast de herberg stond vol biggenmanden. Hoe vroeger men er was, hoe groter de keuze uit de schoonste biggen was. De eigenlijke jaarmarkt begon pas omstreeks 7 uur, maar tegen die tijd had herbergierster Alice Blancquaert al goede zaken gedaan. Druppelkes jenever waren het beste middel om de ochtendkilte te bestrijden... Een aantal biggenhandelaars was vaste deelnemer aan de jaarmarkt: onder andere de plaatselijke familie Stevens (Marcel, René en Valère) en varkenskutsers Ongena en Valcke uit Laarne. Aan de jaarmarkt voor vee namen vooral Achiel Aelterman en Maurice Blancquaert uit Beervelde en Michel Blancquaert uit Overmere deel. 108

3. Graaggeziene kermisgasten. Onder de kermisgangers vielen twee Kalkense persoonlijkheden op. Enerzijds was er Gustaaf Piens (1906-1968) wiens moeder afkomstig was uit de Zomerstraat64. Wanneer Gustaaf de jaarmarktdag in de Zomerstraat doorbracht, dan konden de meeste herbergiers bij zijn aankomst in hun herberg een vat bier op kosten van Gustaaf tappen. Wanneer Gustaaf Piens zich dan naar een volgende herberg begaf, ging er heel wat volk mee… Ook op kermisdinsdag was er regelmatig iets te beleven. Julienne Rogiers herinnerde zich dat Gustaaf Piens, in gezelschap van André Braeckman, op een kermisdinsdag de ganse mosselvoorraad van handelaar Desiré De Geest opkocht en haar moeder opdracht gaf mosselen klaar te maken voor alle aanwezigen in de herberg. Ter vervollediging vermelden we hierbij dat op de achtste kermisdag in herberg De Fontein een kaarting gehouden werd. Een andere graaggeziene gast was Gustaaf Verschraegen. Hij was niet alleen goed gekend en gewaardeerd in het landbouwmilieu, maar kon voor ambiance zorgen door vanop een herbergtafel De Sterkste Man van Gent te zingen. De meikermis of de dag van de boerenknechten. In het eerste mededelingenblad (Fortunekermis 2001, p. 17) hadden we het reeds over de meikermis die in en rond de Zomerstraat werd gevierd ter gelegenheid van de jaarlijkse hernieuwing van het arbeidscontract van knechten en meiden bij de boeren uit vooral de Zomerstraat en omgeving. Katleen De Beukeleer behandelde het fenomeen van die kermistraditie die op het platteland rond Gent normaliter op 3 mei werd gevierd: Op deze dag (…) veranderden in Vlaanderen knechten en meiden van dienst, of traden voor het eerst in dienst. Ze werden door hun ouders bij hun nieuwe baas of bazin ‘ingeleid’. Ze werden op wafels of pannenkoeken vergast. Dit kon ook gebeuren op 2 64

Vader Frans Piens (1872-1929) werd in Destelbergen geboren en huwde met Antonia Vergaelen (1871-1936). Mogelijk werd Gustaaf in de Eethoek geboren. Dat kon echter niet bevestigd worden omdat de familie Piens volgens de kiezerslijst voor 1913 reeds de Gaverstraat bewoonde. 109

november. Om de zes maanden, op deze data, kwamen de ouders hun zoon of dochter ‘vasteten’. Dan werden er ‘bijtwafels’ gegeten65. Over dat gebruik handelt het opschrift van een kaartje op 28 april 1928 vanuit Antwerpen verzonden door Margriet Lauwaet aan haar vriendin Marie Vergeijlen, beiden woonachtig in de Zomerstraat: Met haast kom ik U te laten weten dat ik Donderdag aanstaande dus 3de Mei vertrek, ik hoop van U dan ginter binnen 14dagen te zien nietwaar lieveken. Een gezegde rond dat thema gaf Christine Van der Heyden ons mee: bij haar vader thuis werden de toekomstige knechten uitgenodigd voor een maaltijd. Wanneer die knecht vlug gedaan had met eten, dan vond men dat een goed teken. Immers een knecht die zere eet, zou ook een goede werker zijn…66. Dat in de Zomerstraat begin mei nog een tijdlang kermis gevierd werd, blijkt uit het feit dat herbergier Albert Rogiers op dinsdagavond 1 mei 1951 een gelegenheidsbal in zijn herberg inrichtte, de dag dat er ook een wielerwedstrijd doorgegaan was. Goed twintig jaar later, namelijk op zondag 29 april 1973 werd, in een poging de meikermis nieuw leven in te blazen, een wielerwedstrijd voor WAOD-renners ingericht door het Sportcomiteit der Zomerstraat. Meer dan honderd renners namen er aan deel. Crisismomenten rond Kalkenkermisjaarmarkt voor dieren, periode tot omstreeks 1963. Verhuisden de activiteiten rond Fortunekermis vooral in functie van de aanwezigheid van herbergen, dan was dat ook het geval ter gelegenheid van Kalkenkermisjaarmarkt tijdens de naoorlogse jaren. We staan hierna even stil bij drie “crisismomenten” rond de jaarmarkt voor dieren. In augustus 1950 kreeg het gemeentebestuur van Kalken een brief van de Nationale Federatie der Beroepsverenigingen van vee- en 65

DE BEUKELEER K., Traditionele volkse feestcultuur en modernisering. Het platteland rond Gent, ca. 1860-ca. 1940, licentiaatsthesis, op http://www.ethesis.net/volkscultuur. De Breukeleer verwees hierbij naar het werk van CELIS G., Volkskundige kalender voor het Vlaamsche Land, 1923, p. 178 en LOVELING, Jonggezellen levens, 1907, pp. 94-96. 66 Gesprek met Christine Van der Heyden, 10 oktober 2004. 110

varkenshandelaars van België, gevestigd te Anderlecht. Die instantie vroeg de jaarmarkt ter gelegenheid van Kalkenkermis te verplaatsen van de dinsdag naar de maandag. Zo zou een aantal van hun leden op de wekelijkse dinsdagmarkt te Gent kunnen aanwezig zijn. Het Kalkense gemeentebestuur ging bij brief van 25 augustus 1950 niet in op die vraag omdat men de traditie van de gemeentekermis in ere wilden houden en omdat de verplaatsing van de markt naar de maandag een te groote ommekeer verandering in het feestprogramma zou teweeg brengen. De jaarmarkteditie voor dieren van 1961 werd zo goed als onmogelijk gemaakt door een uitbraak van de besmettelijke ziekte mond-en-klauwzeer bij het vee. Dat werd als een ramp voor de neringdoeners beschouwd. In 1963 werd de jaarmarkt voor paarden, die tot dan toe in de Molenstraat (de huidige Nerenweg) plaatsvond, verplaatst naar de omgeving van Kalkenvaart in de Vaartstraat (waar die tot op heden nog steeds plaatsvindt). Belangrijkste reden voor die ingreep was het gegeven van er in de Molenstraat geen enkele herberg meer was. Daarmee was het gemeentebestuur tegemoetgekomen aan de vraag van raadslid en herberguitbater Theofiel Van Caenegem (1923-1980) van 6 december 1962. De jaarmarkt voor hoornvee en biggen bleef behouden onmiddellijk rond de kerk. Voor de prijsdeling dienden de deelnemers zich naar het gemeentehuis te begeven. Enkele gegevens rond Heirwegkermis vóór de heraanleg van de Provinciale weg N 445 (1962-1963). Strikt genomen heeft Heirwegkermis of Oestkermis67 weinig te maken met Fortunekermis, ware het niet dat de inwoners van de Brugstraat in de onmiddellijke omgeving tweemaal per jaar een wijkkermis hadden. Vooraan in de Brugstraat sloten de bewoners aan bij Heirwegkermis, vanaf het midden van de Brugstraat werd traditioneel meegevierd met Fortunekermis. 67

Oestkermis of Oogstkermis, zo genoemd door Emiel Calle (1929-2005), gesprek 30 mei 2004. 111

Zoals aan elk kruispunt met de provinciale weg N445 (op Kalkens grondgebied benoemd als Heirweg en Dendermondsesteenweg), bevonden er zich ter hoogte van de Brugstraat en de Colmanstraat een aantal herbergen. Voor zover we konden nagaan, dateren die herbergen niet vroeger dan uit de (tweede helft van de) negentiende eeuw. Naarmate er meer bewoning rond die herbergen kwam, ontstond er een kermis. De kermis ter hoogte van de Brugstraat en de Colmanstraat ontstond, in tegenstelling tot Fortunekermis, in een relatief jong bebouwde omgeving en had wellicht daarom geen activiteiten die met het landbouwleven verweven waren (bijvoorbeeld geen jaarmarkt voor vee). Over dat ontstaan en over de activiteiten vonden we geen gegevens in de bronnen die voor andere Kalkense wijkkermissen wel gegevens bevatten. Enkel in een berichtje in de Wetterse krant De Schelde van augustus 1905 in verband met een huisbrand werd specifiek verwezen naar het feit dat die brand plaatshad tijdens Heirwegkermis68. Dat is tot nog toe de vroegste vermelding van die wijkkermis die de eerste zondag van augustus plaats vond. Waarschijnlijk waren er ooit meer dan vier herbergen gevestigd op de kruising van de Colmanstraat, de Brugstraat en de Heirweg. We konden er, op basis van officieel bronnenmateriaal voor de periode 1931-1947, vier duiden. 1. Op de hoek van de Brugstraat met de Heirweg, ten westen van de Brugstraat; hielden Cesar Schepens (1875-1947) en Marie Octavie Hebbelinck (1879-1945) herberg. Omwille van het grote gezin met negen jongens, werd de herberg De negen gebroeders genoemd. Na Wereldoorlog II werd de herberg overgenomen door zoon en schoondochter Jan Schepens (1911-1973) en Albine69 Van Overmeire (1912-2006). Ter gelegenheid van de kermis werd vooral gebold en gekaart. Gedanst werd er blijkbaar niet. Naast de herberg was er schieting op de liggende wip. Volgens Aline stond 68

RUG, Bibliotheek, J 1796, De Schelde, Wetteren, Nieuws en aankondigingsblad van het kanton Wetteren, zondag 13 augustus 1905, 1ste jg., nr. 4. 69 De roepnaam van Albine was Aline, de naam die we verder in de tekst zullen gebruiken. 112

op de ruimte naast de herberg éénmaal een kermismolentje. Bij hen werd de maandelijkse competitie bolling, kaarting en biljart afgesloten met een teerfeest. 2. Op de hoek Colmanstraat – Heirweg (nu Heirweg nr. 54) hielden Marcel Van De Velde (1902-1980) en Germaine Bontinck (19081971) café. Ter gelegenheid van de kermis was er kaarting. Tussen de herberg en de toenmalige N445 was er zoveel ruimte dat er genoeg plaats was voor een terras en een schommel als kermisattractie (een beize). In de aangrenzende woning, nu Heirweg nr. 52, was een winkeltje gevestigd en in de huidige woning Heirweg nr. 50 hield Frans Bracke velowinkel. Naast de woning van Bracke stond ooit een danstent. 3. Aan de overkant van de weg, op de hoek Brugstraat – Heirweg, ten oosten van de Brugstraat stond een andere herberg (nu Heirweg 33), tijdens de periode 1931-1947 eerst gehouden door Camiel Scheire (1854-1942) en Marie Mathilde Hoogewijs (1864-1948) en later door hun dochter Margriet Scheire (1896-1976) gehuwd met Bernardus Baeten (1892-1965). Aan die herberg was een zaaltje met een binnenbolbaan70. Tijdens de kermisdagen werd in dat zaaltje op een houten vloer gedanst of geklutst71. Naast de herberg stond regelmatig een zwiermolen, een beize of een ander kermiskraam. Op een aanpalende weide stond een danszaal. Ene Maurits, die in de Steentjestraat te Laarne woonde, kwam er regelmatig staan met een “draaimolentje altijd prijs”. Later werd die herberg gehouden door Livien De Meyer (1904-1965) en Anna De Bruycker (1908-1984). De herberg stond toen niet alleen bekend onder de officiële benaming De Welkom, maar ook als De Bolbaan. 4. Even van het kruispunt met de Colmanstraat verwijderd, rechtop de huidige Nerenweg (nu Heirweg 23), lag herberg De Galgenberg - in de volksmond herberg De Voerman genoemd - gehouden door de voermansfamilie D’Hollander: eerst door Franciscus D’Hollander (1877-1942) en Maria Matthijs (1876-1953), en 70

Volgens Henri Verdonck (°1935) was er een buitenbolbaan. Gesprek met Henri Verdonck, 30 juni 2004. 71 Emiel Calle duidde met die term het onwennig dansen van de kermisgangers aan. 113

tijdens de periode na Wereldoorlog II door Maurice Dâ&#x20AC;&#x2122;Hollander (1915-1976) en Flora De Letter (1912-1987). Emiel Calle herinnerde zich een wielerwedstrijd ter gelegenheid van de kermis met een tweestrijd tussen Leon De Lathouwer en Livien Lerno (eind van de jaren 1940). Dat was niet de enige wedstrijd in die naoorlogse periode. Tijdens de eerste helft van de jaren 1950 trad herbergier Marcel Van De Velde op als organisator van de wielerwedstrijden. Programma voor Fortunekermis 2007. 1. Concert door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken. Uit vorige bijdragen blijkt dat de inbreng van de plaatselijke muziekmaatschappijen tot de kermissfeer belangrijk is. Daarom nodigen Alfonsine, Marc, Isabelle en Geert iedereen uit op het openingsconcert door de Koninklijke Harmonie Sinte-Cecilia Kalken op zaterdag 20 oktober van 19 tot 20 uur. 2. Fototentoonstelling. Naar jaarlijkse gewoonte wordt het gebied rond de Zomerstraat en de bewoners ervan in de kijker gesteld. Dat onderwerp is echter niet onuitputtelijk. Daarom wordt af en toe een ander deel van de Kalkense geschiedenis en folklore belicht. We bedanken zoals altijd zeer hartelijk iedereen die voor de tentoonstelling fotografisch materiaal heeft bezorgd. Voor deze tentoonstelling willen we echter speciaal beroepsfotograaf Walter De Mulder een dankwoord toesturen. 3. Gaaibolling en wafelbak. De bedoeling van het gaaibolspel is van een zekere afstand zoveel mogelijk gaaien (bijvoorbeeld houten blokjes vastgehecht aan het loopvlak met scharnieren) bovenaan een hellend vlak af- of om te bollen.

114

Ter gelegenheid van Fortunekermis wordt er gespeeld in series van zes personen. Iedere speler heeft vijf beurten met twee bollen. Inleg € 1,00 per persoon per spel. Verdeling: € 3,00 en € 2,00. Tussen de volkse spelen door kan aangezeten worden voor een lekkere wafel naar het recept van Viva Red BV. Deze activiteiten worden in goede banen geleid door Viva Red BV. 4. Schieting op de liggende wip, zonder vizier. De schieting op de liggende wip kwam voorgoed in voege op het einde van de negentiende - begin twintigste eeuw. Van de vroeger talrijke schuttersmaatschappijen blijft heden ten dage niet veel meer over. Gelukkig hebben we nog De Floerentoeters die voor de organisatie van deze schieting instaan. 5. De jaarmarkt voor paarden. Op de jaarmarkt voor paarden anno 2005 werden niet minder dan 22 paarden aangeboden! Tijdens die van 2006 waren dat er 25. Keurders Edmond en Marcel Gentier maken er reeds meerdere jaren werk van om de prijswinnaars aan te duiden. 6. Bevlagging. De bevlagging van de onmiddellijke omgeving van herberg De Schorpioen kadert in een soort samenwerkingsakkoord of overeenkomst tussen veertien Kalkense verenigingen of herbergiers onder het thema “Met Vlag en Wimpel, Feest in Kalken, 2007”. Wenst U als toekomstig organisator van openbare (wijk)activiteiten mee te werken aan de editie 2008, neem dan gerust contact op met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken, p.a. André Van De Sompel (0477/39.58.06).

115

Gemeente LAARNE – KALKEN

2007

WIJK ZOMERSTRAAT

VERMAARDE FORTUINKERMIS in en rond café De Schorpioen, Heirweg 8, 9270 Kalken Zaterdag 20 oktober Van 19 tot 20 uur: CONCERT door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken Vanaf 20.00 uur: Dansgelegenheid Zondag 21 oktober 10.00 uur 14.00 uur 15.00 uur

: Kaarting - series van 4 - € 1,25 inleg : Wafelbak en gaaibolling : Schieting op de liggende wip

Maandag 22 oktober

JAARMARKT VOOR PAARDEN € 125,00 prijzen € 5,00 tegemoetkoming in vervoerkosten per ingeschreven paard. De paarden moeten van 10 uur tot 12 uur aanwezig zijn. Doorlopend van zaterdag tot maandag:

FOTOTENTOONSTELLING

De omgeving van de Zomerstraat en haar bewoners. Organisatie tentoonstelling in samenwerking met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken. 116

PROGRAMMATIE: ZIE BLADZIJDEN 131-132 V.U. CAFÃ&#x2030; DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN 117

bij de omslag, illustratie 1. Jaarmarkt voor paarden, 22 oktober 2007. Samenstelling en historisch onderzoek: André Van De Sompel ISSN 1781-2569 – BD 54.082

Inhoud. Editoriaal Sfeerbeelden binnenactiviteiten Fortunekermis, 20 en 21 oktober 2007 Sfeerbeelden jaarmarkt voor paarden, 22 oktober 2007 Grasduinen in de geschiedenis van Fortunekermis 1. De achtste dag van Fortunekermis 2. Financiële steun voor Fortunekermis tijdens de jaren 1960-1970 Kalkense schuttersmaatschappijen, periode 1965-1975, deel 1 Feest in Kalken, 1948. Uitsmijter. Programma Fortunekermis 2008. Affiche Fortunekermis 2008.

118 119 120 121 121 121 123 127 130 130 132

Editoriaal. In dit achtste mededelingenblad ter gelegenheid van Fortunekermis brengen we enkele nieuwe gegevens rond het fenomeen Fortunekermis. Illustraties 2 tot en met 13 geven een terugblik op de kermis van vorig jaar. In deze editie beperken we ons niet tot Fortunekermis. Er zijn twee “speciale” leesstukken: een rond Kalkense schuttersmaatschappijen en een rond Leon De Lathouwer. Die bijdragen kaderen in het algemene kermis- en feestthema. Rond dat thema werkte de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken de fotoen documententenoonstelling Kermis in Kalken uit. Die expo kan u dan ook tijdens Fortunekermis bezoeken. De omkaderende activiteiten van Fortunekermis 2008 moeten borg staan voor een aangenaam weekend voor iedereen.

118

Sfeerbeelden binnenactiviteiten Fortunekermis, 20 en 21 oktober 2007. Voor ieder wat wils: een concert, een dansje, fotoâ&#x20AC;&#x2122;s kijken, boogschieten, wafels eten en bollen.

Fotografie: Geert Van De Velde 119

Sfeerbeelden binnenactiviteiten Fortunekermis, 20 en 21 oktober 2007.

Fotografie AndrĂŠ Van De Sompel en Etienne Lagaet. 120

Grasduinen in de geschiedenis van Fortunekermis. Over Fortunekermis konden we na voorgezet archiefonderzoek in het gemeentelijk archief een aantal nieuwe gegevens noteren. Die gegevens dateren enerzijds uit de periode tussen de twee wereldoorlogen (het interbellum) en anderzijds uit de periode eind de jaren 1960 – begin de jaren 197072. 1. De achtste dag van Fortunekermis. Tijdens de tweede helft van de jaren 1920 konden de organisatoren van de kermis rekenen op een bescheiden gemeentelijk hulpgeld. Meteen kwamen we ook te weten dat ook de zondag na Fortunekermis enkele kermisactiviteiten werden ingericht. In 1925 ontvingen herbergiers Camiel Bracke en Jan Van Wesemael van het gemeentebestuur de som van vijftig frank voor priem van den velokoers op den achtsten dag der kermis van fortuin gegeven door de vereenigde Herbergiers der Zomerstraat. In 1928 ontving herbergier Jan Van Wesemael hulpgeld voor het organiseren van een paardenkoers in de Zomerstraat op 28 oktober 1928, zijnde de achtste dag van de kermis. De tekst op de kwijting van de som van vijftig frank als hulpgeld voor de editie van 1929, een som van vijftig frank aan de Zomerstraatkermis St Denijs, suggereert dat door sommigen Fortunekermis als de achtste dag van de parochiale St.-Denijskermis aanzien werd. 2. Financiële steun voor Fortunekermis tijdens de jaren 19601970. Organisatoren van wijkgebonden feesten en kermissen konden bij twee lokale instanties terecht voor financiële steun voor de initiatieven. Vooreerst was er het gemeentebestuur en vanaf 1970 klopte men aan bij het gemeentelijk sport- en feestcomité Sport-en Nering Kalken. Voor de editie van 1966 vroeg herbergier-bakker Achiel Rogiers een milde steun voor de jaarlijkse jaarmarkt van maandag 17 oktober. 72

Laarne, Gemeentearchief Kalken, Openbare feesten, 1925-1929 en jaren 1960-1970. 121

Enkele jaren later, in 1969, vroegen Michel Vergaelen en brouwer Henri Verstraeten, namens de Verenigde Herbergiers, een kleine bijdrage voor hun kermis van 19 en 20 oktober. Tijdens de jaren 1970 droeg het Kalkense gemeentelijk sport- en feestcomité financieel bij tot de organisatie van wijkgebonden kermisactiviteiten73. Het feit dat vanaf 1970 steun diende gevraagd te worden bij het gemeentelijk sportcomité, inspireerde de initiatiefnemers van Fortunekermis meer dan waarschijnlijk om vanaf 1971 steun voor de kermis te vragen onder de vorm van een sportcomiteit. Voor de kermiseditie van 1970 vroeg en verkreeg het feestcomité van de Verenigde herbergiers van de Zomerstraat financiële ondersteuning. Voor het feestcomité ondertekenden Helena Van den Broecke, Madeleine Hoogewijs en Albert De Clercq. In een schrijven van 20 september 1971 vroegen Michel Vergaelen (1910-1992), Albert De Clercq, Lena Van Den Broecke en Madeleine Hoogewijs steun voor onder andere het inrichten van een jaarmarkt, folkloristische spelen en biljartwedstrijden. Een beperkte financiële steun was hun deel. Bij brief van 25 september 1972 vroeg het sportcomitéit Zomerstraat steun voor de inrichting van een eerste cyclocrosswedstrijd voor korporatieven der openbare diensten (WAOD’s). Het gemeentelijk sportcomiteit verleende een steun van 780 frank maar verwachtte dan ook dat twaalf toegangskaarten aan 60 frank aan de man/vrouw gebracht zouden worden voor het jaarlijkse bal van het gemeentelijke sportcomité. Voor de jaarmarkt van de kermiseditie 1973 vroegen en verkregen ondertekenaars Arthur Poppe en brouwer Cesar Verstraeten een financiële steun.

VAN DE SOMPEL A., De kermistraditie voorbij: honderd jaar wielersportbeleving in Kalken (1907-2007). Een verkennende studie, in Vruchten van het platteland 16, Laarne, 2007. 73

122

De Kalkense schuttersmaatschappijen, ca. 1965-1975. Deel 1. Duiding van de Kalkense schuttersmaatschappijen. In 2004 diende Vlaanderen een kandidatuur in om het boogschieten door de UNESCO te laten erkennen als Meesterwerken van het Orale en ImmateriĂŤle Erfgoed van de Mensheid. Een ronkende omschrijving dat wel, maar het boogschieten heeft dan ook een heel lange traditie74. Omstreeks 1900 is het schieten op de liggende wip ontstaan om bij slecht weer en in de winter overdekt te kunnen schieten. Voor wat Kalken betreft, vonden we de eerste gegevens over schietingen op de liggende wip in 1907.

Illustratie 14. Koningschieting bij de Kalkense schuttersmaatschappij â&#x20AC;&#x2122;t Roosken in de Koffiestraat, bij Robert Van Damme en Elza Vereecken (midden de jaren 1960). 74

http://www.unesco-vlaanderen.be/emc.asp?pageld=253. 123

Deze bijdrage gaat over het boogschieten op de liggende wip en de maatschappijen die in de periode 1965-1975 in Kalken actief waren75. Zo'n veertig jaar terug waren er in Kalken meer dan een dozijn schuttersmaatschappijen op de liggende wip actief. We sommen de schuttersmaatschappijen hieronder op: 1. De Vissersclub, bij Madeleine Lijntje Baert op de Kalkensteenweg, Wetteren. 2. De Maandagschutters, bij Hector en Roger Willems in café De Poorkuip in de Vromondstraat. 3. De Casino, bij de familie De Veirman in café In de Casino in Kalkendorp. 4. Den Boombos, bij Edgard Goethals (later De Graeve – café De Witte Spreeuw) in de Uitbergsestraat. 5. De Vaart, bij de familie Theofiel Van Caenegem in café De Vaart in de Vaartstraat. 6. ’t Roosken, bij Etienne Ongena en Irene De Ruyver in café ’t Roosken in de Koffiestraat. 7. Hussevelde, bij Prosper Fiers en Marc en Annie HendrickxColman in café De Vriendenkring in de Husseveldestraat. 8. De Nieuwe Wip (oorspronkelijk een maatschappij staande wip), bij Bernard Naert Haentjens, in de latere liedjesestaminet Den Unkerzak in de Koffiestraat. 9. De Pluim, bij Valère Van Bogaert en Margriet Van Acker in café De Pluim in de Koffiestraat. 10. Cambrinus, bij onder andere de familie Van Laere in café Cambrinus in de Koffiestraat. 11. Sint-Sebastiaan (oorpronkelijk een maatschappij staande wip), bij Marcel De Vogelaere in de Koninklijke Harmonie in de Koffiestraat. 12. De Speelvogels, bij Marc Hanselaer in Het Volkshuis in de Koffiestraat. 13. ’t Schuurken, bij de familie Arthur en Lena Poppe-Van Den Broecke in de Zomerstraat. 75

Gesprekken met Roger Goethals, 1 en 8 oktober 2008. 124

Zij zorgden voor de organisatie van de koningsschietingen, de winteren zomerschietingen en de kermisschietingen ter gelegenheid van de parochiekermis en de wijkkermissen. Elke schuttersmaatschappij had een thuishaven: een herberg met of zonder zaaltje. In een relatief korte tijdspanne verdwenen echter de meeste maatschappijen. Meerdere oorzaken kunnen daarvoor aangewezen worden, maar daarover in een volgend mededelingenblad meer. Gewoonlijk kwamen in het begin van het jaar, in februari of maart, vertegenwoordigers van die schuttersmaatschappijen samen om een algemeen programma voor de schietingen vast te leggen. Men wou absoluut vermijden dat er, buiten de kermisperiodes, twee schietingen op de zelfde dag in een en het zelfde dorp zouden ingericht worden. Had elke maatschappij in het begin van het nieuwe (zomer)seizoen, dat meestal kort vóór of rond Pasen van start ging, een koningschieting, dan stonden zij jaarlijks in voor de organisatie van meerdere wipschietingen in de thuisbasis. Bovendien werd op sommige maatschappijen een beroep gedaan om ter gelegenheid van wijkkermissen gelegenheidsschietingen in te richten in een of andere wijkherberg (bijvoorbeeld in de Bontinkstraat, op den Heirweg, op Eesvelde, enz...). De maatschappijen hadden doorgaans tien tot twintig leden-schutters. Men kon lid zijn van meer dan één maatschappij. Blijkbaar werd een lidgeld betaald. Een maatschappij kon de kas spijzen door het inrichten van schietingen. Eens per jaar werd een teerfeest gehouden: ’s morgens de koningschieting, ’s middags een “souper” en ’s namiddags een prijsschieting voor de leden. Het bestuur van een schuttersmaatschappij had als voornaamste leden de voorzitter, de penningmeester en de koning (diegene die bij de recentste koningschieting de hoofdvogel of koningsvogel had afgeschoten). De koning van een maatschappij had als ander voorrecht de eerste pijl te schieten bij een door de eigen maatschappij ingerichte schieting. Meestal deed hij dat zonder de bedoeling een hoofdvogel af te schieten. Na die openingspijl begon de eigenlijke schieting. 125

In een maatschappij was een andere belangrijke taak weggelegd voor de schrijver â&#x20AC;&#x201C; roeper. Hij noteerde bij een eigen organisatie van een schieting de deelnemende maatschappijen en het aantal schutters, zorgde voor de verdeling van de premies en zorgde ervoor dat de schieting vlot verliep door het afroepen van de schietbeurten per maatschappij.

Illustratie 15. Koning Albert Van Laere.

Illustratie 16. Koning AndrĂŠ Braeckman.

Illustratie 17. Schuttersmaatschappij Den Boombos ter gelegenheid van een koningschieting.

wordt vervolgd. 126

Feest in Kalken, 1948. Deze bijdrage namen we in dit mededelingenblad op in herinnering aan Leon De Lathouwer. Zijn sportieve successen zetten Kalken en omgeving meer dan eens in vuur en vlam. Zondag 20 juni 1948 werd Leon De Lathouwer te Sint-Truiden eindwinnaar van de Ronde van BelgiĂŤ voor liefhebbers. Hij won ook twee ritten: een rit in lijn en een tijdrit. 's Anderendaags werd Leon in Kalken op een uitbundige manier gevierd. Hierna volgt het verslag van die viering zoals die in dagblad Het Volk van dinsdag 22 juni 1948 werd afgedrukt.

Illustratie 18. Leon De Lathouwer ter gelegenheid van de viering na zijn overwinning in de Ronde van BelgiĂŤ, Kalken, 21 juni 1948.

127

Een Vlaams dorp viert feest... Leon De Lathouwer gehuldigd te Kalken. Als we vroeger zegden "Kalken" zagen we in onze verbeelding het stemmige plaatsje langs de baan van Gent naar Dendermonde, met zijn kleine kerktorentje en het pleintje dat ervoor ligt te blaken in de zon. Enkele jaren geleden reeds zegden we "Kalken" en we dachten:Meneer Piens en De Wannemaecker. Als vandaag de telefoon rinkelt en we horen "Kalken", omvat dit woord alles wat betrekking heeft op de sport in onze rijke jongerenschaar door de prestatie van de kampioen in wording: Leon De Lathouwer. Er was geen zon gister om het mooie landschap met goud te tooien. De lucht was grauw en er viel een zijpelende regen. Doch dit kon niet schaden aan de feeststemming. Want het was feest te Kalken. En als een Vlaams dorp kermis viert, weten de mensen er hoe het moet ook. We voelden de vreugdestemming reeds aan toen we van Kalkendorp naar Eesvelde toerden. Een meer spontane uiting hebben we zelden meegemaakt. De vorige avond was "hun" kampioen als overwinnaar van de Ronde van België, te Sint-Truiden in de bloemen gezet en reeds waren zijn dorpsgenoten druk aan het werk om hem waardig te huldigen in zijn eigen midden. Spontaan en uitbundig werden de handen uit de mouwen gestoken en met de meest primitieve middelen een warme hulde voorbereid. Alle huizen werden bevlagd en op de vensterruiten met witsel, langs hek en haag met gekleurde papieren banden, werd hij verwelkomd: “Leve onze kampioen”, “Leve Leon de Lathouwer”. Het regende nog harder toen de gevierde dan eindelijk op Eesvelde per auto aankwam. Te Wetteren, immers, was hij vooraf door “Sport en Nering” gefeliciteerd. En toen volgde daar, aan de rand van de gemeente, een onvergetelijke bloemenhulde, een welkomstgroet door een lieve juffrouw en een hartelijk gemeend proficiat door zijn fiere, gelukkige burgervader, dhr. Tibbaut en dhr Edgard Peckstadt, namens de Belgische Wielrijdersbond. 128

En onmiddellijk daarop een indrukwekkende stilte. De menigte boog het hoofd tijdens een minuut ingetogenheid in herinnering van de gevallen kameraad, Richard De Poorter76. Een klaroen schalde â&#x20AC;&#x153;Te Veldeâ&#x20AC;? en links en rechts werd een traan weggepinkt. En dan keerden we terug tot het jonge leven. De jeugdige kampioen nam plaats in de feestkoets, natuurlijk omringd door zijn onafscheidbaren: zijn vader, dhr. Piens, dhr. Verhoeven en verzorger Clement. En die stoet? Wel, dat was Kalken. Dat was de fanfare. Dat waren ruiters, Kajotters, voetballers, oudstrijders, duivenliefhebbers, schutters en zo meer. En dan ... volk, en steeds maar meer volk; die hun Leon op de handen dragen en hem vergezelden naar het gemeentehuis, waar hij officieel zou worden gehuldigd. En langs die lange weg? Twintig keer staan blijven en bloemen, steeds maar bloemen. Zelfs Meneer Pastoor, met zijn twee onderpastoors, stond op het kerkplein zijn beroemde parochiaan toe te juichen. En dan kwam die mensenzee aan het gemeentehuis, waar Leon, naast dhr burgemeester, in het kleine deurgat nog even voor de fotograaf zou poseren, terwijl het Nationaal Lied werd uitgevoerd. Daar binnen kreeg dan het officieel gedeelte van de plechtigheid zijn beslag. In aanwezigheid van het volledige gemeentebestuur werd de erewijn geschonken en het woord gevoerd door dhr Burgemeester; verder door dhr Demets voorzitter van Schelde en Durme; dhr. Peckstadt, van de K.B.W.B. en dhr de Jager, adjunct algem. bestuurder van Dagblad Het Volk. Zo vierde Kalken haar jeugdige kampioen. Een athleet die voor het ogenblik, in de rangen der jongeren de hoogste trap heeft bereikt. We voegen onze huldeblijken bij die zijner verkleefde aanhangers en hopen dat dit de springplank moge zijn tot een mooie sportieve loopbaan. 76

Richard Depoorter uit Ichtegem verongelukte op 16 juni 1948 bij de afdaling van de Sustenpass in de Ronde van Zwitserland nadat hij, gevallen bij het dalen, overreden werd door een volgwagen. 129

Uitsmijter. De aanleg van de E3 (de huidige E17) vanaf omstreeks 1970 betekende een grote verandering in het leven van de bewoners van het noorden van Kalken. Meteen kregen wielerliefhebbers er een aantal bruggen bij om de krachten te meten.

Illustratie 19. Leden van wielertoeristenclub bedwingen de nieuwe brug Zomerstraat â&#x20AC;&#x201C; Brugstraat, blijkbaar kort na de aanleg ervan.

Programma voor Fortunekermis 2008. 1. Concert door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken. Tijdens vorige edities bleek eens te meer dat de inbreng van de plaatselijke muziekmaatschappij tot de kermissfeer belangrijk is. Daarom nodigen Alfonsine, Marc, Isabelle en Geert iedereen opnieuw uit op het openingsconcert door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken op zaterdag 20 oktober van 19 tot 20 uur. 130

2. Fototentoonstelling. In tegenstelling tot vorige tentoonstellingen, werd geopteerd de fotoen documenttentoonstelling Kermis in Kalken te programmeren. ’t Zal trouwens de laatste gelegenheid zijn om die tentoonstelling te bezoeken. 3. Gaaibolling en wafelbak. De bedoeling van het gaaibolspel is van op een zekere afstand zoveel mogelijk gaaien (bijvoorbeeld houten blokjes vastgehecht aan het loopvlak met scharnieren) bovenaan een hellend vlak af- of om te bollen. Ter gelegenheid van Fortunekermis wordt er gespeeld in series van zes personen. Iedere speler heeft vijf beurten met twee bollen. Inleg € 1,00 per persoon per spel. Verdeling: € 3,00 en € 2,00. Tussen de volkse spelen door kan aangezeten worden voor een lekkere wafel naar het recept van Viva Red BV. Deze activiteiten worden in goede banen geleid door Viva Red BV. 4. Schieting op de liggende wip, zonder vizier. De Floerentoeters staan opnieuw in voor de organisatie van deze namiddagschieting. 5. De jaarmarkt voor paarden. Op de jaarmarkt voor paarden anno 2005 werden niet minder dan 22 paarden aangeboden, tijdens die van 2006 waren dat er 25 en vorig jaar mochten 34 paarden en pony’s opdraven. Keurders Edmond en Marcel Gentier maken er reeds meerdere jaren werk van om de prijswinnaars aan te duiden. 6. Bevlagging. De bevlagging van de onmiddellijke omgeving van herberg De Schorpioen gebeurt onder het thema “Met Vlag en Wimpel, Feest in Kalken, 2008”. Wenst U als toekomstig organisator van openbare (wijk)activiteiten mee te werken aan de editie 2009, neem dan gerust contact op met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken, p.a. André Van De Sompel (0477/39.58.06). 131

Gemeente LAARNE – KALKEN 2008 WIJK ZOMERSTRAAT

VERMAARDE FORTUINKERMIS in en rond café De Schorpioen, Heirweg 8, 9270 Kalken Zaterdag 18 oktober Van 19 tot 20 uur: CONCERT door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken Vanaf 20.00 uur: Dansgelegenheid Zondag 19 oktober 10.00 uur : Kaarting - series van 4 - € 1,25 inleg 14.00 uur : Wafelbak en gaaibolling 15.00 uur : Schieting op de liggende wip Maandag 20 oktober

JAARMARKT VOOR PAARDEN € 125,00 prijzen € 5,00 tegemoetkoming in vervoerkosten per ingeschreven paard. De paarden moeten van 10 uur tot 12 uur aanwezig zijn. Doorlopend van zaterdag tot maandag:

FOTOTENTOONSTELLING

Kermis in Kalken. Organisatie jaarmarkt en tentoonstelling in samenwerking met Stichting Sint-Pietersfeest Kalken.

132

Illustraties 1 en 2. Irene en Jozef Audenaerde aan de straatkant ter hoogte van hun woning in de Brugstraat, kort na WO II. Verzameling Irene Audenaerde.

PROGRAMMATIE: ZIE BLADZIJDEN 147-148 V.U. CAFĂ&#x2030; DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN 133

Samenstelling en historisch onderzoek: André Van De Sompel ISSN 1781-2569 – BD 54.082 Inhoud. Editoriaal. Feest in de Brugstraat, kort na WO II. Uit het dagelijkse leven… 1. Zorg voor kapelletjes… 2. Koper in Kalkense brouwerijen tijdens WO I. 3. Bolspel in ‘t Holeinde. Jaarmarkten in de gemeenten rondom Kalken. Duurloop met Danny Clincke. Fototentoonstelling: Onderzoeksproject lokaal waardevolle gebouwen in Laarne en Kalken. Programma Fortunekermis 2009 Affiche Fortunekermis 2009

134 135 137 140 141 142 144 145 147 148

Editoriaal. Bij een kermis hoort eten en drinken en vermaak. Een organisator kan niet alles alleen in goede banen leiden, daarom zijn we tevreden dat een aantal lokale verenigingen de uitbaters van café De Schorpioen bijspringen. Vandaar dat sinds enkele jaren de bezoekers van de kermis in en rond herberg De Schorpioen terecht kunnen voor de gaaibolling, de schieting op de liggende wip, een lekkere wafel en koffie en een bezoek aan de fototentoonstelling. Fortunekermis heeft als wijkgebeuren een lange geschiedenis. Wanneer de jaarmarkttraditie werd ingesteld, konden we nog niet achterhalen. Verder in dit mededelingenblad geven we een overzicht van de belangrijkste jaarmarkten in de omliggende gemeenten anno 1873. Was er dan nog wel plaats voor een lokaal jaarmarktgebeuren dat voldoende interesse kon opwekken? De traditie van het genieten van een niet alledaagse maaltijd of lekkernij ter gelegenheid van een kermis, is eveneens heel oud. We hopen dan ook dat die traditie minstens in familiekring behouden kan blijven. 134

Feest in de Brugstraat, kort na WO II. André Van Poecke maakte mij enkele jaren geleden attent op een wijkgebeuren in de Brugstraat dat hij “Kasseitjeskermis” noemde. We hebben inderdaad gegevens verkregen over een spontaan feest dat naar aanleiding van de terugkeer van de verplicht tewerkgestelde Jozef Audenaerde. Jozef had als verplicht tewerkgestelde de plaats ingenomen van zijn broer René en keerde na twee jaar en twee maand terug uit Schleswig-Holstein, een streek in het uiterste noorden van Duitsland. Het tijdstip van terugkomst is onduidelijk, maar het moet waarschijnlijk tijdens de zomermaanden van 1945 geweest zijn. Al vlug verzamelden vrienden en buren zich rond de ouderlijke woning in de Brugstraat, een jonge muzikant (Frans Van Wesemael) uit de Zomerstraat werd erbij gehaald en het feest kon beginnen. Het feest volgde kort op de vredesstoet in het centrum van Kalken (21 mei 1945). Ook vanuit de Brugstraat werkten vrienden en buren daaraan mee. Irene Audenaerde heeft tot op de dag van vandaag goede herinneringen aan het feest en bewaart zorgvuldig een aantal foto’s van die gebeurtenis. De illustraties op het voorblad van dit mededelingenblaadje tonen duidelijk aan dat er in dat deel van de Brugstraat – palend aan de Hogendries - nog geen sprake was van een gekasseide weg. Op de fototentoonstelling ter gelegenheid van Fortunekermis 2009 zijn nog een aantal andere foto’s van die twee feestelijke gebeurtenissen te bekijken.

135

Illustratie 3. Illustratie 4. Jozef Audenaerde met vader De jeugdige Achiel Van Jan (1885-1969), zuster Wesemael was de muzikant Irene (Â°1927) en moeder op het feest. Hortence Florence De Kegel (1890-1956).

Illustratie 5. Buren verwelkomen Jozef Audenaert. 136

Uit het dagelijkse leven. 1. Zorg voor kapelletjesâ&#x20AC;Ś77 Anna De Coene vertelde tijdens de periode april-september 2003 dat de vrouwen bij het begin van WO II gingen lezen bij drie kapelletjes in de wijk: de splitsing Brugstraat-Hogendries, in de Zomerstraat en aan de Heirweg. Het heiligenbeeldje dat tot voor enkele jaren in het boomkapelletje aan een wilg in de Brugstraat rechtover de Hogendries stond, is ondertussen vervangen door een Mariabeeldje, erin geplaatst door de familie Bracke. Die familie waakt reeds drie generaties over het wel en wee van het kapelletje.

Illustratie 6. Beeltenis in september 2003.

Illustratie 7. Beeltenis in september 2009.

Gegevens: gesprekken met Denis Bracke, Marc Van De Velde en Julien Van De Vijver. 137

Ook ter hoogte van de huidige herberg De Schorpioen was er vroeger een kapelletje, namelijk in de voorgevel van de ondertussen verdwenen woning naast hoger die herberg. De huidige eigenaars van het kapelletje ter hoogte van Zomerstraat 57, Wim Baert en Kelly De Pauw, hebben hun kapelletje, dat enkele maanden terug door een tractor weggemaaid werd, in ere hersteld. Dat kapelletje werd vermoedelijk bij het begin van de twintigste eeuw gebouwd in opdracht van de familie Vergaelen.

Illustratie 8. Het kapelletje vĂłĂłr de aanrijding.

Illustratie 9. Het kapelletje na de herstelling, foto oktober 2009.

Ook in de gevel van de brouwerijgebouwen van de familie Verstraeten zat vroeger langs de straatkant een gevelkapelletje. Het werd vroeger onderhouden door zus en broer Emelie (1892-1985) en Staf (1900-1985) De Wilde die in de ondertussen verdwenen aanpalende hoeve woonden. Het kapelletje verdween bij de cementering van de stalgevel. 138

Illustratie 10. De woning van Staf en Emelie De Wilde, op de splitsing van de Zomerstraat – Hogendries, palend aan de brouwerij van de familie Verstraeten. Foto André Van De Sompel, juli 1985. Wie verdere informatie heeft over deze of andere kapelletjes in de omgeving van de Zomerstraat – Brugstraat – Heirweg – Hogendries of in Kalken tout-court - wordt gevraagd contact op te nemen: andre.van.de.sompel@telenet.be of 0477/39.58.06.

139

2. Koper in Kalkense brouwerijen tijdens WO I. De Duitse bezetter eiste tegen 30 oktober 1915 van de lokale brouwers een inventaris van de hoeveelheden koper en brons in hun bedrijf gebruikt. Vier Kalkense brouwerijen leverden volgende informatie: De brouwerij Cremers uit de Koffiestraat â&#x20AC;&#x201C; Vromondstraat gaf volgende zaken aan: drie brouwketels in rood koper, vijf koperen kranen, een koperen pomp, een koeler in rood koper, een houten koelbak gerepareerd met rood koper en twee koperen buisjes. De brouwerij Verstraeten uit de Zomerstraat gaf volgende inventaris van rood koperen zaken: twee brouwketels, een koeler en een ast. Brouwer Camiel Hurtekant uit de Koffiestraat gaf het volgende op: drie ketels in rood koper, een koeler in geel koper, een bierpomp in rood koper, vijf grote kranen in geel koper, een grote kraan in geel en rood koper, twee kleine kranen in geel en rood koper, twee hoppevangers in rood koper, een lange en drie korte buizen in rood koper, een trechter en gieter in geel koper, een emmer en een sifon in rood koper en een spuit in geel koper. Brouwer Pissonier uit de Vaartstraat gaf volgende lijst door: twee koperen ketels, vier koperen buizen, twee koperen emmers, een koperen koeler, een twaalftal koperen buizen en een koperen lantaarn. Mogelijk werd op basis van die lijsten het meerendeel van het koperen materiaal opgeĂŤist. Dat kan ten dele verklaren waarom er na WO I nog slechts twee brouwerijen in Kalken overbleven: enkel Cremers en Verstraeten waren blijkbaar bij machte een belangrijke investering in hun bedrijf door te voeren.

140

3. Bolling in ‘t Holeinde. Het bolspel vond niet altijd plaats in de schaduw van een herberg. Op onderstaande foto bevinden de bolspelers zich op een zondagvoormiddag op het erf van een hoeve in ’t Holeinde, te situeren juist vóór de huidige hoeve van Van Achter, Holeindestraat 39.

Illustratie 11. Bolders op de toegang tot een woning in de Holeindestraat (nu ter hoogte van nr. 37). Uiterst rechts René Audenaert (1921-2003), midden met de bol in de hand Maurits Van Den Neste (1907-1970) en tweede van links Achiel Van Rijsselberghe (1924-2003).

141

Jaarmarkten in de gemeenten rondom Kalken. Uit het werk van H. Tarlier, Almanach du commerce et de l'industrie 1873, Bruxelles, 1873 noteerden we gegevens over jaarmarkten die als economisch belangrijk aanzien werden in de omliggende gemeenten. Tarlier beperkte de lijst tot de markten in het kader van de gemeentekermissen. - Destelbergen: paardenmarkt op de maandag na de tweede zondag van oktober en derde paasdag (in Beervelde?). - Berlare: vee- en paardenmarkt op de dinsdag na de vierde zondag van september. - Kalken: veemarkt op de dinsdag na de derde zondag van september. - Overmere: paardenmarkt op 4 februari en op de dinsdag na de eerste zondag na Hemelvaart. - Laarne: vee- en paardenmarkt op de dinsdag na Pinksteren en op de maandag die volgt op de eerste oktober. - Wetteren: paardenmarkten op de eerste donderdag na Beloken Pasen (de achtste dag van Pasen) en op de dinsdag die volgt na de eerste zondag van september. - Zele: paardenmarkten op de laatste dinsdag van januari en de dinsdag na de eerste zondag van oktober. - Lokeren: vee- en paardenmarkt op de voorlaatste dinsdag v贸贸r allerheiligen en een markt voor allerlei waren: de zondag v贸贸r 10 augustus. - Lochristi: paardenmarkt op de donderdag na Kristus Koning. - Schellebelle: vee- en paardenmarkt op de maandag na Kristus Koning en op 3 november (of 's anderendaags wanneer die dag een zondag is). - Wichelen: een ossenmarkt op 3 mei78. - Hamme: vee- en paardenmarkt op de dinsdag na de derde zondag van september. - Moerzeke: vee- en paardenmarkt op 8 september. 78

Is dat een verwijzing naar de feestdag van knechten en meiden die op die dag bij een nieuwe werkgever terecht konden? 142

- Dendermonde: een markt voor alle goederen op de vierde zondag van augustus en paardenmarkten op de drie eerste maandagen na de eerste vrijdag van oktober. - Eksaarde: vee- en paardenmarkt op de maandag die volgt op de eerste zondag na Hemelvaart. - Zeveneken: paardenmarkten op de maandag na de feestdag van de HH. Petrus en Paulus (29 juni) en de laatste maandag van november. - Oostakker: vee- en paardenmarkten op de tweede maandag en de tweede dinsdag van mei en op de tweede donderdag van januari. - Uitbergen, Heusden, Grembergen, Sint-Gillis-Dendermonde, Massemen-Westrem en Desteldonk: geen vermelding van een jaarmarkt.

Illustratie 12. Beeld jaarmarkt voor paarden. Fortunekermis 2006. 143

Duurloop met Danny Clincke. Illustratie 13. Danny Clincke in actie. De revalidatie na een hartaanval zette Danny drie jaar geleden aan tot lopen. Korte en hevige inspanningen zijn echter uit den boze. Daarom houdt Danny het bij tempolopen op relatief lange afstanden. Ondertussen liep hij met succes de marathons van Rotterdam (tweemaal), Amsterdam en Berlijn (20 september 2009). Ondertussen geeft hij ook lessen start-to-run.

De loopbelevenissen van Danny kan iedereen volgen op www.bloggen.be/runningdanny. Danny, die in de Zomerstraat woont, heeft goede contacten met André De Clercq en “zijn” Natuurlopers. André richtte de voorbije vijf jaar begin juni een natuurloop in op een parcours in de Brugstraat, Hogendries en Zomerstraat. Een zesde editie op zijn initiatief zal er echter niet komen. Wel blijft de basiswerking van de Natuurlopers behouden: elke dinsdag- en donderdagavond verzamelen sportievelingen aan de woning van André in de Hogendries voor een ontspannen trainingsloop.

144

Fototentoonstelling: Onderzoeksproject lokaal waardevolle gebouwen in Laarne en Kalken. Deze tekst dient als korte duiding bij de bovenvermelde tentoonstelling. Het onderzoekswerk werd verricht door een werkgroep bestaande uit Lieven Hanselaer, André Van De Sompel en Dirk Clerick. De tentoonstelling werd samengesteld door André Van De Sompel en bekostigd door de Stichting SintPietersfeest Kalken. In augustus 2004 werd in de Kalkense Kruisenstraat een woning afgebroken die opgenomen was in de inventaris van waardevolle gebouwen en sites in Laarne en Kalken. André Van De Sompel en Lieven Hanselaer voerden op eigen initiatief en met goedkeuring van de nieuwe eigenaar, onderzoek uit in het af te breken gebouw. De interesse voor de algemene constructie, allerlei oorspronkelijke interieurelementen (deuren en beslag, de muurdecoratie, de vloeren, enz…) mondde als vanzelfsprekend uit in het maken van een fotoreportage en enkele opmetingen. Immers, samen met de afbraak zou veel informatie over elementen van landelijke architectuur onherroepelijk verdwijnen, niet enkel voor deze woning, maar ook voor veel andere woningen op de inventaris. Schepen Dirk Clerick wist het College van burgemeester en schepenen van Laarne te overtuigen van de belangrijkheid om onderzoek te doen in gebouwen die op de lijst van waardevolle gebouwen stonden en waaraan belangrijke werken zouden gebeuren (tot afbraak toe). De Vereniging voor Lokale Geschiedenis van Kalken en Laarne wordt sindsdien door het College van burgemeester en schepenen van Laarne aangezocht om een bezoek te brengen aan gebouwen uit de inventaris die worden verbouwd of afgebroken. Dat zou moeten gebeuren in samenspraak met de eigenaars en als voorwaarde tot de eigenlijke verbouwingswerken of afbraakwerken. Ondertussen bezocht de werkgroep een dertigtal woningen. Meer dan eens werden de leden van de werkgroep getroffen door de aanpassingen die de gebouwen ondergingen. Zowel de architectuur en haar details als de aankleding en de versiering van de ruimtes 145

trokken de aandacht en worden in de mate van het mogelijke gedocumenteerd in de tentoonstelling. Voor het werkgebied Fortune gaat het om de (vroegere) woningen Brugstraat 43 en Zomerstraat 5. Illustratie 14. De vroegere woning Brugstraat 43. Foto AVDS oktober 2007.

Illustratie 15. De vroegere woning Zomerstraat 5. Foto AVDS december 2008.

146

Programma Fortunekermis 2009. In het editoriaal hadden we het reeds over de activiteiten die door lokale verenigingen worden ingericht en/of ondersteund: de Floerentoeters (schieting op liggende wip), VIVA Red BV (gaaibolling en wafelbak) en de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken (fototentoonstelling en algemene logistieke ondersteuning kermis en jaarmarkt). Uiteraard staan Alfonsine, Marc, Isabelle en Geert borg voor de komende editie van Fortunekermis. Ze zorgen voor een joviale, gemoedelijke en ontspannen kermissfeer tijdens het ganse kermisweekend. Ze nodigen bijzonder iedereen uit op het openingsconcert door de Koninklijke Harmonie Sinte-Cecilia Kalken op zaterdag 17 oktober van 19 tot 20 uur. Een ander hoogtepunt is de jaarmarkt voor paarden op maandagvoormiddag. Sinds jaar en dag maken keurders Edmond en Marcel Gentier er werk van om de prijswinnaars aan te duiden.

Alle passanten moeten zien dat het kermis is, daarom is bevlagging belangrijk. De bevlagging van de onmiddellijke omgeving van herberg De Schorpioen gebeurt onder het thema Met Vlag en Wimpel, Feest in Kalken, 2009.

147

Gemeente LAARNE – KALKEN 2009 WIJK ZOMERSTRAAT

VERMAARDE FORTUINKERMIS in en rond café De Schorpioen, Heirweg 8, 9270 Kalken Zaterdag 17 oktober Van 19 tot 20 uur: CONCERT door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken Vanaf 20.00 uur: Dansgelegenheid Zondag 18 oktober 10.00 uur 14.00 uur 15.00 uur

: Kaarting - series van 4 : Wafelbak en gaaibolling : Schieting op de liggende wip

Maandag 19 oktober

JAARMARKT VOOR PAARDEN € 125,00 prijzen € 5,00 vervoerkosten per ingeschreven paard. De paarden moeten van 10 uur tot 12 uur aanwezig zijn. Doorlopend van zaterdag tot maandag:

FOTOTENTOONSTELLING

Onderzoeksproject Waardevolle gebouwen in Kalken en Laarne. Organisatie in samenwerking met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken, De Floerentoeters en VIVA Red BV.

148

PROGRAMMATIE: ZIE BLADZIJDEN 162-164 V.U. CAFÃ&#x2030; DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN 149

Bij de omslag, illustratie 1. Leden van de kaartclub van Café De Welkom, Heirweg. Samenstelling en historisch onderzoek: André Van De Sompel ISSN 1781-2569 – BD 54.082 Inhoud. Editoriaal Uit het dagelijkse leven. 1. Boomzagers en boomvendities. 2. Rene Henri Van De Velde sneuvelt in Nederland bij aanvang van WO II. 3. Bericht aan de bevolking, omstreeks 1960: telefoonverbindingen in Kalken. 4. Activiteiten in en rond Estaminet In den Bouw tijdens de tweede helft van de jaren 1980. Enkele gegevens over ’s Gravenbrielkermis als opvolger van Heirwegkermis, na de heraanleg van de Provinciale weg N 445 (1962-1963). Programma Fortunekermis 2010. Affiche Fortunekermis 2010.

150 152 152 153 156 158

159 162 164

Editoriaal. Dit mededelingenblaadje is aan de tiende editie toe. Elk nummer bevat een bijdrage rond een aspekt van de geschiedenis van de omgeving van de Zomerstraat – Brugstraat, verdeeld over de laatste twee eeuwen. In dit nummer wordt onder andere speciaal aandacht besteed aan de dood van René Henri Van De Velde tijdens WO II. Hij woonde op De Fortune, aan het einde van de Brugstraat. In een andere bijdrage vernemen we iets meer over het bezit van een telefoonaansluiting en het bezit van auto’s rond 1960. Op de kermisaffiche is ook een plaats vrij gehouden voor een vaste deelnemer aan de paardenjaarmarkt, namelijk Cesar Baert uit de Brugstraat. Hij was ook de persoon die zoveel jaar terug de aanzet gaf tot de paardenjaarmarkt in de onmiddellijke omgeving van herberg De Schorpioen. We maken ook een uitstapje naar ’s Gravenbriel. 150

Illustratie 2 (boven). Cesar Baert en Dirk De Schutter op de jaarmarkt van Fortunekermis. Illustratie 3 (onder). De Kalkense reuzen Stien en Lies werden ter gelegenheid van Kalkenkermis 2010 door het gemeente-bestuur vereremerkt. 151

Uit het dagelijkse leven. 1. Boomzagers en boomvendities. Op de hoeven kwamen, behalve de knechten en meiden, ook andere graag geziene werklieden, namelijk de boomzagers die van bomen planken kwamen zagen. Aan het begin van de twintigste eeuw waren dat in de Zomerstraat Angelus Liest Van Bogaert (Â°Kalken, 1894)79 en Jozef Roels (Kalken, 1863-1931), de echtgenoot van de latere eeuwelinge Elodie Everaert (Kalken, 1865-1967). De twee voornoemde mannen woonden in de Zomerstraat.

Illustratie 4. Aankondiging van een boomvenditie. Uittreksel uit De Scheldegalm, 29 november 1908.

Angelus was gehuwd met Amelie Stephanie Van Wesemael (Uitbergen, 1860 â&#x20AC;&#x201C; Kalken, 1943). 152

Boomzagers werkten met een grote zaag die bediend moest worden door twee personen. De planken werden op de te zagen boom afgetekend met een draad die met roet zwart gemaakt was in de schouw van de open haard80. In de herbergen werden af en toe openbare verkopingen van gezaagd hout en bomen georganiseerd onder leiding van notaris Tibbaut. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij herbergier en klompenmaker Jan Van Wesemael (Kalken, 1864-1936)81 in december 1908. 2. Rene Henri Van De Velde sneuvelde in Nederland bij aanvang van WO II. Een oorlog vergt veel mensenlevens. Ook in Kalken werd regelmatig om het verlies van een inwoner gerouwd. De namen van de Kalkense slachtoffers staan te lezen op het standbeeld voor de oorlogsslachtovers aan Kalkenkerk. Vorig jaar maakte Floris Dhooghe ons opmerkzaam op het feit dat er mogelijk een naam te kort op stond, namelijk de naam van Rene Henri Van De Velde uit de Brugstraat. Uit nader onderzoek bleek dat Rene inderdaad afkomstig was uit de Brugstraat, maar reeds geruime tijd getrouwd was en in Lokeren woonde. Het lijkt dus evident dat hij niet in Kalken op de lijst der gesneuvelden voorkomt. De omstandigheden waarin Rene sneuvelde, waren echter apart. Rene Henri Van De Velde werd op 13 januari 1913 te Kalken geboren in het gezin van Petrus Van De Velde (Kalken, 1884 – x, 1956) en Marie Elodie De Bruycker (Kalken, 1887 – x, 1955). Het gezin woonde toen in het huis Brugstraat 58, op de wijk De Fortuin dus. Hij was dienstplichtige van het jaar 1933. Hij huwde met Marie Rosalie Pensaert en ging op Lokeren-Heiende wonen waar hij als landbouwer aan de kost kwam. Op 1 september 1939 werd hij uit onbepaald verlof teruggeroepen en nam hij deel aan de Achttiendaagse Veldtocht. Op 29 mei 1940 werd 80 81

Naar een verhaal van Jozef Bracke. Jan was gehuwd met Prudence Schepens (Overmere, 1866 – Kalken, 1936). 153

hij door de Duitsers krijgsgevangen genomen en op transport naar een krijgsgevangenkamp in Duitsland gezet. Illustratie 5. Foto van gedachtenisprentje Rene Henri Van De Velde (1913-1940).

154

Op 30 mei 1940 liep het schip waarop hij was geplaatst ter hoogte van Willemstad-Den Bommel op een Duitse magnetische mijn. De met naar schatting met meer dan 1200 krijgsgevangenen overvol verpakte rijnaak Rhenus 127 explodeerde midscheeps, brak in tweeĂŤn en zonk. Bijna tweehonderd Belgische militairen verdronken, dat was ook het lot van Rene. Zijn officiĂŤle overlijdensdatum werd vastgelegd op 6 juni 1940, de dag dat zijn lichaam gevonden werd. Zijn lichaam werd bijgezet in een gemeenschappelijk graf van 159 tijdens WO II in Nederland gesneuvelde Belgische militairen.

Illustraties 6 en 7. De rustplaats van soldaat Rene Henri Van De Velde in Willemstad aan het Hollands Diep (Oosterschelde).

155

3. Bericht aan de bevolking, omstreeks 1960: telefoonverbindingen in Kalken. In een "Bericht aan de bevolking" van omstreeks 1960 meldde het gemeentebestuur van Kalken dat de gemeente een contract had afgesloten met de gewestelijke brandweer van Wetteren82. De manieren om dat brandweerkorps bij onheil in een zo kort mogelijke tijd te alarmeren, werden in dat bericht meegedeeld. Dat kon telefonisch, maar gezien het beperkte aantal telefoontoestellen beschikbaar in de gemeente, werden de personen vermeld die hun telefoonapparaat dag en nacht ter beschikking stelden. Meteen hebben we een zicht op wie onder andere in die periode over een telefoontoestel beschikte. In die periode werden de nummers bedeeld vanuit twee verschillende manueel bediende telefooncentrales, namelijk die van Overmere (O) en die van Wetteren (W). Het telefoonnummer van de brandweer was toen: (Wetteren) 79.11.00. Hier volgt de lijst van veertien personen die hun telefoon dag en nacht ter beschikking stelden: Tibbaut Werner, burgemeester Dr. Sonneville Dr. De Buck Dr. Van Peteghem Vanham Charles Blancquaert Rene Poelman Remi Electrische Centrale (De Lathouwer ValĂ¨re) Hanselaer Arthur Van De Weghe Camiel De Landtsheer Marcel 82

Vaartstraat

Kruisenstraat Vromondstraat Uitbergsestraat Bieststraat Colmanstraat Provinciebaan Provinciebaan

W W W W W W W

79.02.34 79.05.43 79.05.20 79.03.90 79.06.80 79.09.88 79.00.44

Vaartstraat Schriekstraat Provinciebaan

O O W

144 281 79.01.13

Verzameling AndrĂŠ Van De Sompel. 156

N.M.V.B. (Van den Abeel Vaartstraat Alfred) De Lathouwer Leon Provinciebaan De Bruycker Odilon Gaverstraat

79.00.32

W O

79.10.08 252

Tabel 1. Lijst van de beschikbare telefoonnummers voor noodhulp. Mochten de telefoonverbindingen onderbroken zijn, dan zouden volgende personen instaan om met hun auto in de kortst mogelijke tijd de brandweer te verwittigen: o Voor Dorp en Boombos: Vandenberghe Emiel (Dorp) en Van Damme Roger (Uitbergsestraat). o Voor Koffiestraat en Kruisenstraat: wwe Baes Odilon (Koffiestraat) en Gebroeders Crabeel (Kruisenstraat). o Voor Gaverstraat, Vromondstraat en Bosstraatje: Locquet Roger (garage Gaverstraat) en Blancquaert René (Vromondstraat). o Voor Molenstraat, Vaartstraat, Nerenweg, Biest, Meire en Kordewagenstraat: Bracke Valère (Molenstraat) en Hanselaer Arthur (Vaartstraat). o Voor Provinciebaan, Colmanstraat, Peperstraat, Crimineelstraat en Kapellestraat: Blancquaert René (Colmanstraat) en Poelman Remi (Provinciebaan). o Voor Bontinkstraat, Zauwerstraat, Kleine Zauwerstraat en Portugiezenstraat: Moens Albert (Zauwerstraat) en Van Peteghem Frans (Portugiezenstraat). o Voor Schriekstraat, Scheestraat, Hussevelde, Bosstraat en Apostelhuizen: Peerts Henri (Schriekstraat) en Haentjens Leopold (Hussevelde). o Voor Zomerstraat, Hogendries en Eethoek: Van De Velde Valère (Dendermondsesteenweg) en Van De Velde Daniël (Zomerstraat). o Voor Brugstraat en Holeinde: De Fijn Lucien (Brugstraat) en Lammens Henri (Brugstraat).

157

4. Activiteiten in en rond estaminet In den Bouw tijdens de tweede helft van de jaren 1980. We hebben in voorgaande mededelingenblaadjes uitvoerig bericht over de gebeurtenissen rond Fortunekermis en de andere herbergen.

Illustratie 8. Vliegertjeswedstrijd aan Estaminet In Den Bouw. Verzameling Christine Van Der Heyden. We vonden ondertussen in het vroegere Kalkens Kalenderken informatie over wat er in en rond Estaminet In Den Bouw in de tweede helft van de jaren 1980 werd georganiseerd buiten Fortunekermis. - zondag 14 juli 1985: Geiten- en Bokkenfeest. - zondag 20 juli 1986: tweede Geiten- en Bokkenfeest. - zaterdag 8 februari 1986: hutsepot in Den Bouw. - zaterdag 8 maart 1986: Jambalaya in Den Bouw. 158

zaterdag 5 april 1986: gratis optreden van Juice of the Barley. 15 augustus 1985: zesde vliegerwedstrijd. 15 augustus 1986: zevende vliegerwedstrijd. 6 september 1986: optreden Belgisch – Brits duo H.T. Roberts en Tony Boast (country-blues). - 14 en 15 augustus 1989: tiende vliegerwedstrijd en feest. - 18-19-20 augustus 1989: tentoonstelling deelnemende vliegers. - 15 augustus 1990: elfde vliegerwedstrijd. Enkele gegevens over ’s Gravenbrielkermis als opvolger van Heirwegkermis, periode na de heraanleg van de N445 (19621963). In het mededelingenblad Fortunekermis 2007 (p. 107-109) behandelden we kort Heirwegkermis in de periode tot omstreeks 1960. We hadden het toen over de vier herbergen rond het kruispunt Colmanstraat – Heirweg – Brugstraat en de kermisactiviteiten in en rond die herbergen. Sommigen beschouw(d)en Heirwegkermis en ’s Gravenbrielkermis als aparte wijkkermissen, alhoewel de kermisdatum gelijk viel (eerste zondag van augustus). Volgens Albine Van Overmeire (Kalken, 1912-2006), tot aan het overlijden van haar echtgenoot Jan Schepens (1911-1973), herbergierster in de herberg op de hoek Brugstraat – Heirweg, had de laatstgenoemde kermis in de omgeving van het ’s Gravenbrielpleintje meer aantrok had dan de oorspronkelijke Heirwegkermis. Herberg ’s Gravenbriel was eigendom van de Kalkense familiale brouwerij Cremers en werd aanvankelijk (en voor zover we konden nagaan) gehouden door Macharius Crapoen (1884-1966) en zijn vrouw Hortense Cours (1887-1958). Sinds de overname van de herberg ’s-Gravenbriel, eerst door de familie Jozef Frans Blancquaert (Kalken, 1914-1985) – Martha Van Rysselberghe en vanaf de jaren 1960 door de familie Raphaël Baert (Kalken, 1907-1983) – Suzanne Van Rijsselberghe (Kalken, 19101983), kreeg ’s-Gravenbrielkermis een nieuw elan. Vóór de herberg was er een ideale open ruimte met plaats voor de tap, het orkest en de houten dansvloer. 159

Toch was Heirwegkermis nog niet stilgevallen. Rond café ’t Minirokje (eigenlijk café Sparrenhof) had zich een kern van vrijwilligers gevormd en tijdens de tweede helft van de jaren 1970 zorgden Roland Huysveld (Kalken, 1940-2004) en enkele medewerkers voor een korte heropleving van de kermis door de inrichting van wielerwedstrijden. Een eerste vermelding in het Kalkens Kalenderken van ’s Gravenbrielkermis als dekenijfeest dateert van 1 en 2 augustus 1981. Enkele maanden eerder waren een twaalftal mensen uit de Krimineelstraat en de Nerenweg samengekomen om te trachten de eens zo vermaarde ’s Gravenbrielkermis terug in te voeren. Namens het gebuurtekomitee ondertekende Freddy Verbeken op 9 juni 1981 een vraag aan het Kalkense Gemeentelijk Feest- en Sportcomité tot financiële ondersteuning voor de organisatie van een eerste editie. Het jaar daarop werd tijdens de kermis op 31 juli 1982 een dekenin aangesteld. Over die zo genoemde vermaarde ’s Gravenbrielkermis werden tot nog toe geen vooroorlogse gegevens – voor zover die kermis toen reeds georganiseerd werd - gevonden. Germaine Van De Wiele, gehuwd met Rene Pringels (1930-2005), verhaalde over het sociale gebeuren op ’s Gravenbriel83. In het buurtcafé ’s Gravenbriel kwam iedereen bij iedereen. Het was een ontmoetingsplaats voor de buurtbewoners. Luxueus was het er niet, dat hoefde blijkbaar niet persé. Om de zes maand kwam een lid van de brouwersfamilie Cremers vanuit West-Vlaanderen om de huishuur te innen. Dat bedrag viel goed mee temeer Raphaël en Suzanne weinig aanpassingswerken aan de woning en herberg vroegen. Het café was alle dagen open, behalve op maandagvoormiddag. Suzanne kuiste dan de herberg en vanaf maandagnamiddag was er opnieuw ruimte voor kaarters en stekbakkers.

Geprek van André Van De Sompel met Germaine Van De Wiele, 1 mei 2007. 160

Er was ook spaarkas onder de benaming Alle lasten verdiend. Een aantal wijkbewoners vormden het bestuur ervan, onder wie René Pringels. Eénmaal per jaar was er spaarkassouper en de uitbetaling van de gespaarde gelden gebeurde de zaterdag van ’s Gravenbrielkermis. De herberg sloot na het overlijden van Raphaël en Suzanne en volgens Germaine verdween meteen het buurtleven dat ze zo goed had gekend.

Illustratie 9. Groepsfoto ter gelegenheid van het souper van de spaarkas in herberg ’s Gravenbriel. Foto Cyriel Seghers, periode 1960-1965.

161

Illustratie 10. Koningsviering kaartmaatschappij in cafĂŠ â&#x20AC;&#x2122;s Gravenbriel. Fotografie Cyriel Seghers, periode 1960-1965. Programma voor Fortunekermis 2010. 1. Avondrondrit voor oldtimerfietsen. Een nieuwigheid op Fortunekermis is de samenkomst en rondrit van fietsoldtimerfanaten. Onder leiding van Henri Bruyneel verzamelen ze aan De Schorpioen voor een avondrondrit door Kalken. 2. Concert door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken. Tijdens vorige edities bleek dat de inbreng van de plaatselijke muziekmaatschappij tot de kermissfeer belangrijk is. Daarom nodigen Alfonsine, Marc, Isabelle en Geert iedereen opnieuw uit op het openingsconcert door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken op zaterdag 16 oktober van 19 tot 20 uur.

162

3. Fototentoonstelling. Als fotoen documenttentoonstelling anno 2010 werd geopteerd de tentoonstelling Vijftig jaar Stien en Lies, 1960-2010 te programmeren. De Kalkense reuzen Stien en Lies maken immers reeds vijftig jaar deel uit van onze lokale kermistraditie en het jaar 2010 staat op het vlak van kermisbeleving in het teken van hun vijftigste verjaardag. 4. Gaaibolling en wafelbak. De bedoeling van het gaaibolspel is van op een zekere afstand zoveel mogelijk gaaien (bijvoorbeeld houten blokjes vastgehecht aan het loopvlak met scharnieren) bovenaan een hellend vlak af- of om te bollen. Tussen de volkse spelen door kan aangezeten worden voor een lekkere wafel naar het recept van Viva Red BV. De activiteiten worden in goede banen geleid door Viva Red BV. 5. Schieting op de liggende wip, zonder vizier. De Floerentoeters staan opnieuw in voor de organisatie van deze namiddagschieting. 6. De jaarmarkt voor paarden. Een vaste waarde op Fortunekermis is de jaarmarkt voor paarden. We hopen weer op treffelijk weer en een mooie opkomst. 7. Bevlagging. De bevlagging van de onmiddellijke omgeving van herberg De Schorpioen gebeurt onder het thema “Met Vlag en Wimpel, Feest in Kalken, 2010”. Wenst U als toekomstig organisator van openbare (wijk)activiteiten mee te werken aan de editie 2011, neem dan gerust contact op met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken, p.a. André Van De Sompel (0477/39.58.06).

163

Gemeente LAARNE – KALKEN 2010 WIJK ZOMERSTRAAT

VERMAARDE FORTUINKERMIS in en rond café De Schorpioen, Heirweg 8, 9270 Kalken Zaterdag 16 oktober. 19 uur: Avondrondrit oldtimerfietsen door Kalken. Van 19 tot 20 uur: CONCERT door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken Vanaf 20 uur: Dansgelegenheid Zondag 17 oktober. 10 uur: 14 uur: 15 uur:

Kaarting - series van vier Wafelbak en gaaibolling Schieting op de liggende wip

Maandag 18 oktober.

JAARMARKT VOOR PAARDEN € 125,00 prijzen € 5,00 vervoerkosten per ingeschreven paard. De paarden moeten van 10 uur tot 12 uur aanwezig zijn. Doorlopend van zaterdag tot maandag:

FOTOTENTOONSTELLING

Vijftig jaar Kalkens reuzen Stien en Lies, 1960-2010. Organisatie in samenwerking met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken, De Floerentoeters, VIVA Red BV en d’Antieke Velokes. 164

Illustratie 1. Sfeerbeeld tijdens de jaarmarkt, 18 oktober 2010. Fotografie JadeJade.

PROGRAMMATIE: ZIE BLADZIJDEN 178-180 V.U. CAFÃ&#x2030; DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN 165

Samenstelling en historisch onderzoek: AndrĂŠ Van De Sompel ISSN 1781-2569 â&#x20AC;&#x201C; BD 54.082 Inhoud. Editoriaal. 162 Uit het dagelijkse leven. 164 1. Een gemeentelijk reglement, 1826. 164 2. Mobilaire Venditie, 1886. 164 3. De 3-meikermis, 1914. 165 4. Een spaarmaatschapij in de Zomerstraat, 1914. 165 5. Bandietenstreek, 1929. 166 6. Herinnering aan herberg De Negen Gebroeders. 167 7. De viering van Marie Elodie Everaert, 1965. 168 8. Nog iets over Estaminet In den Bouw. 171 9. Kalken heeft zwaar feestprogramma, 1975. 172 Programma Fortunekermis 2011. 174 Affiche Fortunekermis 2011. 176 Illustratie 2. De voorbereiding van de jaarmarkt voor paarden anno 2010. Vlnr. Edmond Gentier, Marc Van De Velde, AndrĂŠ Van De Sompel en Rudy Temmerman. Foto JadeJade.

Editoriaal. Dit jaarlijks mededelingenblaadje is aan de elfde editie toe en voor het eerst sinds de editie van Fortunekermis 2001 staat geen fototentoonstelling geprogrammeerd. We vonden wel een valabel alternatief in het vertonen van twee filmfragmenten rond de viering van de honderdjarige Marie Elodie Everaert ter gelegenheid van 166

Fortunekermis 17 oktober 1965 (waarover verder in dit nummer meer). Andere activiteiten staan ook op stapel: een ezelwandeltocht met een afsluitend optreden en een avondrondrit voor oldtimerfietsen op zaterdag. Uit het dagelijkse leven. In deze rubriek worden afzonderlijke fait-divers opgenomen rond gebeurtenissen op de wijk in het noordoosten van Kalken. 1. Een reglement uit 1826 rond de handhaving van de openbare orde. Op 19 oktober 1826 keurde de gemeenteraad van Kalken een reglement goed waardoor de organisatie van activiteiten aan banden werd gelegd. Volgens de plaatselijke verantwoordelijken konden orde en tucht bij spontane activiteiten niet gegarandeerd worden. Het reglement werd gedrukt te Gent en we hernemen hierbij de belangrijkste artikels. Art. V. Om te voorkomen alle onheilen en buitensporigheden die door lang verblyf op ontydige uren plaats hebben, is het aan de herbergiers en andere drank-verkoopers verboden, van zaate te houden nog drank te geeven, te weeten: gedurende de zes zomermaanden van des eersten april tot laatsten september, naar tien ure, en de zes wintermaanden van den eerste october tot laatsten maart, naar negen uren â&#x20AC;&#x2122;s avonds, het gonne door het luiden der klokken op de zelve tydstippen als gewoonelyk zal geannonceerd worden, op pene van telken reize te verbeuren eene boete van een tot dry gulden, van iederen persoon aldaar bevonden wordende, en van twee tot vier gulden voor den herbergier, of een gevang voor eenen dag. Op bezondere feesten of dagen van recreatie, als gemeente-kermis en andere, zal naar omstandigheden door het Gemeente-Bestuur eenen langeren tyd kunnen vergunt worden. 167

Art. VI. Gelykerwys dat contrarie aan den artikel 10 van â&#x20AC;&#x2122;t Plakaat 10 september 1779, sommige herbergiers hun veroorloven partikuliere kermis en verzamelingen te geven en uit te schryven onder verscheide soorten van benoeming, alwaar ook veele twisten, ongeregeldheden en dronkenschappen uit voortspruiten, tot welkers voorkoming stiptelyk verboden word, buiten de gemeente-kermissen, eenige feesten te geeven of aan te kondigen, ten welken titel het zoude mogen wezen, zonder de toestemming van het Gemeente-Bestuur. Art. VII. Voor aleer eene nieuwe herberg te openen, zal de belanghebbende zich by het Plaatselyk Bestuur begeven om er de verklaring van te doen. Art. VIII. Het is verboden van ter gelegenheid van trouwfeesten en andere vermakelijkheden, te schieten met pistolen, fusieken of kanonnen, nog ook eenig vuurwerk af te steken, zonder daar toe van het Bestuur verlof gevraagd en verkregen te hebben. 2. Een Mobilaire Venditie, 188684. Notaris Tibbaut hield op woensdag 28 april 1886 in het openbaar twee verkopingen. Meteen krijgen we een zicht op meubilair en gebruiksvoorwerpen uit de eind negentiende-eeuwse periode. A: Om 9 ure voormiddag, te Calcken Eethoek, ten sterfhuis van Em. Vander Vaet. Al de aldaar te bevinden voorwerpen als: keukengerief, tafels, stoelen, 2 bedstoelen, horlogie, 2 stoven, kleerkas, 2 bedstoelen, deinkleed, kordewagen, beirkuip, zwingelborden, zwingelmolen, vleeschkuip, boerenhalm, enz. B: Om 1 ure namiddag te Calcken Zomerstraat ten verzoeke ten huize van Donatus Van Wezemael. 22 stoelen, 5 tafels, 2 stoven met toebehoorten, 2 spiegels, kleerkas, klein kasken, keukengerief, herbergtoog, koperen spoelbak, stekpotten, quinquets, lampen, vloeren hofbollen, 2 84

De Scheldegalm, 4 april 1886. 168

banken, nieuwe horlogie, pint bier en geneverglazen, 2 kruisbeelden, 2 L.V. beelden met twee bloempotten, bedstoel met bedgerief, printen, 6 manden, graanschup, landbouwhalm, enz. Beide venditiĂŤn zullen geschieden met gereed geld. 3. De 3-meikermis. Eind april 1914 ontstond in de Zomerstraat te Kalken rond 11 uur een conflict tussen Laarnenaren en Kalkenaren85. Het bleef niet bij verbaal geweld en er ontstond een gevecht. Toen plots een schot afging en Alfons De Vos neerzakte, sloegen de geweldenaars op de vlucht. Het was niet direct duidelijk wie de dader was, maar het leek voor de opsteller van het bericht logisch dat het een Laarnenaar was86. Die 3-meikermis was niet louter een gebeurtenis in de Zomerstraat. Die kermis werd tot na WO II ook gevierd in de Overmeerse Lindestraat87. De vereniging Met Vlag en Wimpel, Feest in Kalken werkte in 2011 een spaarsysteem uit om het aantal wijkgebonden kermissen te promoten. Voor herberg De Schorpioen werd gekozen voor een herinnering aan die 3-meikermis, op zondag 1 mei 2011. 4. Een spaarmaatschappij in de Zomerstraat, 1914. Wie in Estaminet In den Bouw binnenkomt, ziet links van de deur die doorgang geeft naar het sanitaire deel van de herberg, een deel van een oudere spaarkas hangen. Bovenaan is de leuze van de spaarkas aangebracht: Denkt aan de kermis. Reeds aan de vooravond van WO I waren er in Kalken drie spaarmaatschappijen. Dat kunnen we afleiden uit de volgorde van de stoet die uitging op 11 juni 1914, ter gelegenheid van het eeuwfeest 85

Waarschijnlijk ter gelegenheid van de jaarlijkse 3-meikermis in de Zomerstraat. Die kermis werd gehouden rond de traditionele dag, namelijk 3 mei, dat de arbeidsovereenkomst voor de meiden en de knechten al dan niet werd verlengd. 86 De Volksstem, 28 april 1914 en De Werkman, 1 mei 1914. 87 De Heemkundige Kring Overmere stelde enkele jaren terug een affiche van de 3-meikermis in de Lindestraat tentoon. In 1947 was die kermis geprogrammeerd op zondag en maandag 4 en 5 mei. 169

van Angelina De Cock. In die stoet ging de Spaarmaatschappij uit het Kerkestraatje (deel van de huidige Koffiestraat) de spaarmaatschappijen van de Zomerstraat en de wijk Eesvelde vooraf. Waar de toenmalige spaarmaatschappij van de Zomerstraat gevestigd was, werd niet vermeld.

Illustratie 3. Deel van een houten spaarkas in Estaminet In den Bouw, anno 2011. Er is momenteel echter geen spaarkasvereniging actief in de herberg.

5. Bandietenstreek te Calcken, 1929. In de krant De Volksstem van 5 december 1929 lazen we volgend artikel: Bandietenstreek te Calcken. Gemaskerde kerel dringt in een huis en schiet op den bewoner. Een bandietenstreek heeft plaats gehad op de grenscheiding der gemeente Calcken en Beirvelde, zoodat de wijken Eethoek en Fortuin 170

aldaar in groote beroering werden gebracht. Op den Eethoek woont Petrus Van Wassenhove, een jonkman, die den naam heeft geld te bezitten en wiens huishouden gedaan wordt door een nicht van hem. Petrus Van Wassenhove zat rond 6 ure des avonds nevens de stoof, toen er een kerel binnen kwam. Van Wassenhove stond recht en hief de lamp op om te lichten, maar bemerkte dat de indringer een masker droeg. Op hetzelfde ogenblik knalde een revolverschot en Van Wassenhove kreeg een kogel in een bil. De huishoudster, in den stal aan het werk, hoorde de losbranding en het hulpgeroep van haren kozijn. Zij begon ook te roepen en de bandiet koos het hazenpad. Seffens waren de geburen ter plaats en dadelijk werd een geneesheer ontboden, terwijl men zich ook haastte de gendarmen te verwittigen. Jammer, dat men den bandiet niet kent. Het onderzoek der gendarmen heeft geen uitslag opgeleverd. Men heeft den gekwetste naar eene kliniek overgebracht, waar men den kogel uit de bil heeft verwijderd. Men meent dat de bandiet er op uit was te stelen. Het parket is ter plaatse gekomen. 6. Herinnering aan herberg De Negen Gebroeders. Verzamelaars van sigarenbandjes hebben mogelijk hiernavolgend sigarenbandje in hun verzameling.

ook

171

Illustratie 4. Sigarenbandje met vermelding van de herberg De Negen Gebroeders, gehouden door kolenhandelaar Schepens op de Heirweg – hoek Brugstraat te Kalken. Uitgegeven door sigarenfabriek “Odor” Don Bosco, Roger Janssens & Zoon, Koningin Astridlaan te Maldegem. Verzameling: André Van De Sompel. 7. De viering van Marie Elodie Everaert, 1965. Eeuwelinge Marie Elodie Everaert werd geboren in de Brugstraat, in een klein huisje op de hoeve van wijlen André Van Poecke88.

Illustratie 5. De familie Van Poucke/Van Poecke uit de Brugstraat. Van links naar rechts achter Maria Prudentia Van Mosselvelde, weduwe van Francies Van Poucke, haar kinderen: Leopold, Frans, Maria, Jozef, Alfons, Anna, Louis en Medardus. Verzameling en namen Jozef Bracke.

Gesprek met Jozef Bracke, 27 juli 2011. 172

Marie Elodie verhuisde in 1867 naar de Zomerstraat in een huisje (zie illustratie 7) dat haar vader toen gebouwd had op grond van de brouwerfamilie Verstraeten. Het College van burgemeester en schepenen stelde het feestprogramma voor de viering van de honderdjarige Marie Elodie Everaert op Fortunekermiszondag 17 oktober 1965 officieel voor.

Illustratie 6. De toekomstige honderdjarige Marie Elodie Everaert in de Vaartstraat op weg naar Kalkenkermis in 1952. Van links naar rechts Suzanne Bracke, Mark De Landtsheer, Marie Alice Roels, Chris De Landtsheer en Marie Elodie Everaert. Rechts van de foto zien we de afsluiting van de hof van Van Mele langs de Vaartstraat. Verzameling Jozef Bracke. 173

Op de dag van de feestviering kwam dat college reeds om halfnegen de eeuwelinge ten huize afhalen: dat was in de huidige woning Zomerstraat nr. 38. Om negen uur werd het gezelschap opgewacht in de Kruisenstraat voor een optocht langs de Koffiestraat en de Dorpsstraat naar de kerk, begeleid door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken, gemeenteraadsleden en sympathisanten.

Illustratie 7. De toekomstige honderdjarige met familieleden aan de woning in de Zomerstraat (in 1958) waar ze tot enkele jaren voor haar honderdste verjaardag woonde. Vlnr.: de toekomstige honderdjarige, Jozef Bracke, bezoeker Dieter Manhardt (DEU) en Adrienne Praet. De tweewoonst stond juist vĂłĂłr de herberg uitgebaat door de familie Hoogewijs (De Keulenaere), nu ongeveer Zomerstraat 41. Verzameling Jozef Bracke. 174

De Kalkense jeugdmuziekschool luisterde de plechtige jubelmis van halftien op. Een uurtje later volgde de plechtige ontvangst van de eeuwelinge en familieleden op het gemeentehuis. Daar zou de eeuwelinge niet alleen een afschrift van haar geboorteakte ontvangen, maar ook geschenken van Z.M. de Koning en het gemeentebestuur. Om 14.30 uur werd ter ere van de eeuwelinge een stoet gevormd. De stoet vertrok aan het gemeentehuis in de toenmalige Molenstraat (nu Nerenweg) en ging langs de Kleine Molenstraat en de Vaartstraat naar Kalkendorp. De eeuwelinge kon daar de stoet bekijken en dan achteraan aansluiten. De stoet trok dan naar de Zomerstraat langs de Koffiestraat, de Kruisenstraat en de Dendermondsesteenweg. Aan het einde van de Zomerstraat, ter hoogte van estaminet In Den Bouw, werd de stoet ontbonden. De buren en sympathisanten boden bij de terugkomst van de honderdjarige in de Zomerstraat bloemen en geschenken aan. Het gemeentebestuur had ook de bewoners van de Zomerstraat en de straten waar de stoet zou passeren, gevraagd de huizen te bevlaggen. Het officiĂŤle feest eindigde met een vuurwerk aan de woning van de eeuwelinge om 20 uur. 8. Nog iets over Estaminet In den Bouw. De historische waarde, meer bepaald de architectuurhistorische, de volkskundige en de sociaal-culturele waarde van estaminet In den Bouw en het omhaagd erf met stal en lindenrij, gelegen Zomerstraat 85 moet blijken uit volgende omschrijving: Voor de geschiedenis van de landelijke architectuur is cafĂŠ In den Bouw gebouwd in 1864-1865 een representatief en gaaf voorbeeld van een kleine landelijke herberg uit de tweede helft van de negentiende eeuw. De sobere baksteenbouw, die typologische verwant is met de eenvoudige hoevebouw, vertoont boven de voordeur een traditioneel geschilderd opschrift met herbergnaam als herkenning en ook de kleine halfronde vensters in de zijgevels zijn typerend. Door de oorspronkelijke binnenindeling, waarbij de grote gelagkamer uitgerust is met een origineel wandrek voor glazen en 175

overwelfde kelder, evenals door andere karakteristieke aspecten van de interieuruitrusting is de constructie documentair relevant voor dergelijk volks cafétype. Het zeldzaam karakter van de wijkcafé wordt in hoge mate versterkt door een aantal eigen cultuurlandschappelijke aanhorigheden zoals: de lindenrij die als aanplanting bij herbergen gebruikelijk was, het omhaagd driehoekig erf met stalvleugel gelegen op een driesprong waardoor het omringd is door openbare wegen en zich opvallend profileert in de agrarische omgeving. Op sociaal-cultureel vlak bezit café In den Bouw een betekeniswaarde door zijn ruimere bekendheid als trefpunt van kunstenaars en als pleisterplaats voor sportieve dagrecreatie en het landelijk toerisme.

9. Kalken heeft een zwaar feestprogramma, 197589. Jarenlang was het Feest- en Sportcomité van Kalken de motor van heel wat kermisgerelateerde sportactiviteiten. Journalist FV verwoordde het in 1975 zo: De activiteiten van een Feest- en Sportcomité van Kalken, onder leiding van voorzitter Flor. Dhooghe en duivel doet-al secretaris Marcel Rogiers, kennen werkelijk geen grenzen. De reeds presteerde festiviteiten opsommen zou ons zeker te ver leiden, daarom willen we de komende feestelijkheden in herinnering brengen. Het zomerfeest van de Koninklijke Harmonie “St. Cecilia” in de hovingen van burgemeester Jules De Landtsheer, heeft plaats tijdens het week-end van 19 juli. Het 19e kampioenschap van Kalken voor wipschieten, staat voor de zaterdag geprogrammeerd, en de feestnamiddag voor de “derde leeftijd” de maandag 21 juli. De vierde Tweebruggenprijs voor juniores te Kalken-Hussevelde komt op 27 juli op de kalender. Op 3 augustus samenkomst in Café Colman90 voor de wielerwedstrijd voor juniores op zondag worden alle formaliteiten in café Frida vervuld. 89

Uit: AZ Wetteren-Melle, 3 juli 1975. De verslaggever verslikte zich blijkbaar enkele malen in de gegevens. Met café Colman wordt meer dan waarschijnlijk bedoeld de herberg gehouden door Annie Colman in de 90

176

Stippen we nog aan dat het Zomerfeest verzorgd wordt o.m. met Marc Dex – Juul Kabas, zangeres Tonia, orkesten Freddy Saget en de Ruby’s en dat de sportfestiviteiten omlijst worden met grote schietingen. FV We nemen aan dat de wielerwedstrijd van 3 augustus 1975 georganiseerd werd ter gelegenheid van Heirwegkermis. De twee herbergen werden evenmin met de officiële benaming benoemd.

Programma voor Fortunekermis 2011.

Illustratie 8. Aankondigingsbord van de Ezelwandeling ter gelegenheid van Fortunekermis 2011.

Husseveldestraat. Café Frida was dan weer café Sparrenhof op de hoek van de Brugstraat met de Heirweg. 177

1. Ezelwandeling. Ezelwandeling: samenkomst om 9 uur en start om 10 uur voor een wandeling over ongeveer 8 km. De organisatie is in handen van een Nederlandse vereniging en VIVA Kalken. De ezels dienen aan de leiband gehouden te worden. Bij terugkomst in de namiddag volgt er een ezelkeuring en wordt er gegeten. Alle info: beatrice.van.den.eeckhaute@telenet.be - 0477/509552. De ezelwandeling wordt om 13.30 uur afgesloten met Dany’s Guitar Sound in het zaaltje. 2. Avondrondrit voor oldtimerfietsen. Onder leiding van Henri Bruyneel verzamelen fietsoldtimerfanaten aan De Schorpioen voor een avondrondrit door Kalken. Deze activiteit geldt als sluitingsrit van D’Antieke Velokes met vooroorlogse fietsen met verlichting. 3. Concert door de Koninklijke Harmonie Sinte-Cecilia Kalken. Tijdens vorige edities bleek dat de inbreng van de plaatselijke muziekmaatschappij tot de kermissfeer belangrijk is. Daarom nodigen Alfonsine, Marc, Isabelle en Geert iedereen opnieuw uit op het openingsconcert door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken op zaterdag 15 oktober van 19 tot 20 uur. Daarna wordt voor dansmuziek gezorgd. 4. Filmvoorstelling. In twee filmfragmenten, een van Kamiel Van De Weghe (Kalken, 1925-2011) en een van Antoon Geirnaert (Eeklo, 1920-Kalken, 1990), toenmalig Davidsfondsvoorzitter, krijgen we een goede indruk van het feest. Wat krijgen we te zien: kermisattracties ter gelegenheid van Fortunekermis, herbergen, de wagens van toen, de pas aangelegde Dendermondsesteenweg, vuurwerk, een heleboel Kalkenaars, politiekers, de “champettter”, buitengemeentelijke groepen uit Berlare en Uitbergen, de Chiro, turnvereniging Vrank en vroom, Davidsfonds Kalken, de Koninklijke Harmonie St.-Cecilia Kalken, vendeliers, enz. Enfin, je moet maar eens komen zien. 178

5. Kaarting. Zondagvoormiddag kan naar jaarlijkse gewoonte een kaartje gelegd worden. 6. Gaaibolling en wafelbak. De bedoeling van het gaaibolspel is van op een zekere afstand zoveel mogelijk gaaien (in dit geval houten blokjes vastgehecht aan het loopvlak met scharnieren) bovenaan een hellend vlak af- of om te bollen. Tussen de volkse spelen door kan aangezeten worden voor een lekkere wafel naar het recept van Viva Kalken. De activiteiten worden in goede banen geleid door Viva Kalken. 7. Schieting op de liggende wip, zonder vizier. De Floerentoeters staan opnieuw in voor de organisatie van de zondagnamiddagschieting. 8. De jaarmarkt voor paarden. Een vaste waarde op Fortunekermis op maandag is de jaarmarkt voor paarden. We hopen opnieuw op treffelijk weer en een mooie opkomst. 9. Bevlagging. De bevlagging van de onmiddellijke omgeving van herberg De Schorpioen gebeurt onder het thema “Met Vlag en Wimpel, Feest in Kalken, 2011”. Wenst U als (toekomstige) organisator van openbare (wijk)activiteiten mee te werken aan de editie 2012, neem dan gerust contact op met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken, p.a. André Van De Sompel (0477/39.58.06).

179

Gemeente LAARNE – KALKEN 2011 WIJK ZOMERSTRAAT

VERMAARDE FORTUINKERMIS in en rond café De Schorpioen, Heirweg 8, 9270 Kalken Zaterdag 15 oktober. 10 uur: 13.30 uur: 19 uur: 19 uur:

Vertrek van de ezelwandeling. Samenkomst om 9 uur. Afsluiting ezelwandeling met Dany’s Guitar Sound. Avondrondrit oldtimerfietsen door Kalken. CONCERT door de Koninklijke Harmonie Sinte-Cecilia Kalken Vanaf 20 uur: Dansgelegenheid Zondag 16 oktober. 10 uur: 14 uur: 15 uur:

Kaarting - series van vier Wafelbak en gaaibolling Schieting op de liggende wip

Maandag 17 oktober.

JAARMARKT VOOR PAARDEN € 125,00 prijzen € 5,00 vervoerkosten per ingeschreven paard. De paarden moeten van 10 uur tot 12 uur aanwezig zijn. Doorlopend van zaterdag tot maandag:

FILMVOORSTELLING

De viering van de honderdjarige Elodie Everaert, Fortunekermis 1965. Organisatie in samenwerking met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken, De Floerentoeters, VIVA Kalken en d’Antieke Velokes.

180

Illustraties 1 en 2. Beelden uit het dorsproces op het landbouwland. Het stro wordt overgebracht naar de dorsmachine van Raymond “Mon” Van Damme (1920-1992) uit de Bieststraat. Verzameling familie Van Hoecke, Zomerstraat. PROGRAMMATIE: ZIE BLADZIJDEN 194-196. V.U. CAFÉ DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN Samenstelling en historisch onderzoek: André Van De Sompel 181

ISSN 1781-2569 – BD 54.082

Inhoud. Editoriaal 182 Uit het dagelijkse leven. 183 1. Een postkaart honderd jaar geleden verstuurd (1912). 183 2. De familie Schinck in de Brugstraat. 184 3. De familie Vergaelen bouwt in de Zomerstraat. 185 4. Niet uitgevoerd plan voor de Zomerstraat (1954). 192 5. De Kalkense schuttersmaatschappijen, 1965-1975, deel 2. 193 Programma Fortunekermis 2012. 194 Affiche Fortunekermis 2012. 196 Editoriaal. Dit mededelingenblaadje is aan de twaalfde editie toe. We proberen ook nu een plezante bloemlezing over gebeurtenissen uit de omgeving van de Zomerstraat en de Brugstraat te brengen. Er is opnieuw een uitgebreid programma met onder andere een tentoonstelling rond Kalkense feesten en kermissen in het algemeen. Op de laatste pagina’s van dit mededelingenblad lichten we het programma van Fortunekermis 2012 toe. Uit het dagelijkse leven. 1. Een postkaart honderd jaar geleden verstuurd (1912)91. Van de mogelijkheid om op de keerzijde van een postkaart te schrijven ‘hoe het met je verging’, en niet meer op de prentzijde, werd tijdens het eerste kwart van de twintigste eeuw meer en meer gebruik gemaakt. Een voorbeeld hiervan is de postkaart uit illustraties 3 en 4. De aankomststempel te Kalken draagt de datum van 8 juli 1912. De plaats van verzending is niet na te gaan, want de postzegel met de vertrekstempel werd verwijderd. Het lijkt eigenaardig dat de briefschrijfster een postkaart uit Kalken gebruikte om vanuit haar Laarne, Gemeentearchief Kalken, Bevolkingsregisters 1891-1920. Het landbouwersgezin Van Poucke – Van Mossevelde had zeven zoons (waarvan er een op jonge leeftijd overleed) en twee dochters. Zie ook Mededelingenblad Fortunekermis 2011, p. 172. Tevens was er een inwonende knecht. 91

182

verblijfplaats naar haar moeder te schrijven. Het bericht was dus belangrijker dan de afbeelding op de voorzijde van de kaart.

Illustraties 3 en 4. Beeldzijde en schrijfkant van een postkaart met als onderwerp “Het oudste boerenhof” te Kalken – Zomerstraat. Anna Hortense Van Poucke92 (°1899) schreef aan haar moeder, Marie Prudence Van Mossevelde (1859-1926), weduwe van Francies Van 92

In officiële en officieuze documenten wordt tot omstreeks halfweg de twintigste eeuw voor dezelfde personen meerdere malen een andere familienaam gebruikt: Van Poucke en Van Poecke. 183

Poucke (1835-1902), wonende in de Brugstraat 9 te Kalken, over de proclamatie die in haar school enkele dagen voordien had plaatsgevonden. Ze weet haar minder goede uitslag aan het feit dat ze in de klas moeilijk kon zwijgen. Anderzijds was haar “meesteres” content omdat ze goed “leerde”. Anna Hortense was op internaat en vroeg haar moeder bij het eerstvolgende bezoek een slaapkleed mee te brengen. 2. De familie Schinck in de Brugstraat. De familie Schinck woonde in het begin van de twintigste eeuw een tot twee huizen verwijderd van de hierboven besproken familie Van Poucke. Dat huis is te situeren relatief dichtbij het kruispunt met de Heirweg93.

Het gezin Schinck bestond toen uit zes personen: vader en landbouwer Charles Louis Schinck (1839-1918), moeder en herbergierster Blondina Colman (18331907) en kinderen Petrus Joannes (1875-1967), Marie Elodie (°1873), Francies Jan (1875-1918) en Rosalie (°1882). Illustratie 5. Petrus Joannes Schinck als legeraalmoezenier en brancardier te Drongen, periode 1914-1921. Petrus Joannes Schinck aanvaardde in de periode 1900-1901 de taak van bestuurder van de pas opgerichte melkerij Sint-Dionysius die zich op de hoek van de huidige Apostelhuizen met de huidige Husseveldestraat bevond. Enkele jaren later nam broer Francies Jan 93

Volgens de Kalkense kiezerslijst van 1911/1913 woonde Cesar Schepens in Brugstraat 1, Charles Louis Schinck in Brugstraat 3 en Leopold Van Poucke in Brugstraat 5. We moeten er wel rekening mee houden dat die huisnummering in een bepaalde periode begon met de huizen rond het kruispunt met de Heirweg. 184

die taak over. De laatste gegevens over die Kalkense melkerij dateren uit het jaar 1915. Ondertussen was Petrus Joannes Schinck minderbroeder of franciscaan en priester geworden en hij verbleef niet in Kalken. Na het overlijden van vader Charles Louis en zoon Francies Jan, respectievelijk in het begin en op het einde van 1918, verdween de familie Schinck uit de Brugstraat. 3. De familie Vergaelen bouwt in de Zomerstraat (interbellum)94.

Illustratie 6. Op het perceel Sectie E, nr. 170 werd de woning van de ouders van Adolf Vergaelen gebouwd (omstreeks 190095). Nadien werden huizen aangebouwd (1922 en 1928) en werd in de hof eveneens een woning bijgebouwd (1935). Uittreksel uit de Poppkaart Kalken, omstreeks 1865. In het gezin van kleermaker Adolf Vergaelen (1875-1959) en Marie Stephanie Lauwaet (1877-1918) uit de Zomerstraat werden drie kinderen geboren: Celina (1906-1991), Michel (1910-1992) en Madeleine (1916-1989).

Laarne, Gemeentearchief Kalken, Bouwdossiers Kalken, Zomerstraat tot 1975. Het gaat hier over de huidige woningen Zomerstraat 57, 59 en 63. Omkaderende gegevens dankzij gesprekken met Adolf Vergaelen (8 oktober 2012) en Julien Van De Vijver (9 oktober 2012). Bijkomende info Archief Petrus De Wilde. 95 Mondelinge overlevering via Julien Van De Vijver: in de nok van het dak zou het jaartal â&#x20AC;&#x153;1900â&#x20AC;? ingekerfd zijn. 185

Illustratie 7. De familie Vergaelen aan de ouderlijke woning en ten noorden van die woning de twee bijgebouwde woningen uit 1922 en 1928. Vlnr.: Madeleine, Michel, Celina en Adolf Vergaelen en Marie Coralie Van Mossevelde. (Verzameling familie Wim en Kelly Baert â&#x20AC;&#x201C; De Pauw. Oorspronkelijke verzameling familie Van De Vijver - Vergaelen.)

1 3

4 Illustratie 8. Huidige situatie woningen gebouwd door de familie Vergaelen. 1. De oudste woning (bouwdatum omstreeks 1900-1901). 2. Gebouwen uit 1922 en 1928, o.a. kruidenierswinkeltje ca. WO II. 3. De woning uit 1935. - 4. Kapelletje, bouwperiode nog onbekend. 186

Het gezin Vergaelen – Lauwaet woonde in bij Adolfs ouders Francies Bernard Vergaelen (1835-1915) en Melanie Rogiers (1835-1917) (zie illustratie 8, huis nr. 1). In 1918 overleed Marie Stephanie Lauwaet. Het daaropvolgende jaar hertrouwde Adolf Vergaelen met Marie Coralie Van Mossevelde (1883-1944). Zijn twee echtgenotes had Adolf uit zijn onmiddellijke leefomgeving gehaald: Marie Stephanie woonde in de Zomerstraat. Marie Coralie woonde op de wijk Cootveld (vroeger Kalken, nu Beervelde). Haar moeder, Rosalie De Veirman (°1838), hield er herberg. Op 10 november 1922 kreeg Adolf Vergaelen de toestemming van het College van burgemeester en schepenen van Kalken om naast zijn woning een relatief klein huis te bouwen. De lengte van de woning langs de straatkant bedroeg 8 meter. De woning was 4 meter diep. Op het gelijkvloers was een kamer en een keuken. Achter de woning was een glazen afdak en een stal voorzien. Met de bouw van die woning was begonnen op 15 november 1922 en amper drie weken later (op 8 december 1922) was, volgens het getuigschrift van de Kalkense burgemeester, de woning reeds bewoond door metser Theofiel De Groeve (1889-1936) en diens vrouw Gabriëlle De Rauw. Theofiel had de woning gemetseld. Eind januari 1928 deed Alfons Vergaelen een aanvraag tot het bouwen van een andere woning op zijn eigendom, waarschijnlijk ten noorden van de bestaande gebouwen. Op het gelijkvloers waren drie ruimtes getekend. Volgens het register van de tienjaarlijkse bevolkingstelling 19311947 woonden dus naast elkaar:  Zomerstraat nr. 49. Het gezin Vergaelen – Van Mossevelde en kinderen Celina, Michel en Madeleine.  Zomerstraat nr. 51. Het gezin Achiel Adolf De Smet (1901-1957) – Celina Margaretha Oosterlinck (1907-1976) met kinderen Marcel Jan Honorine (°1927) en Simonne Louise (°1940).  Zomerstraat nr. 53. Het gezin Maurice Van De Vijver (1902-1984) – Maria Leonie Oosterlinck (1903-1985) met kinderen Marcella (°1930) en Julien (°1933). Ondertussen was Adolf Vergaelen gemeenteraadslid van Kalken geworden. Hij zou die taak ongeveer 25 jaar uitoefenen, namelijk van 187

1927 tot 1952. Adolf was niet onbemiddeld. Hij was een graag geziene gast op menig socio-culturele activiteit. Een daadwerkelijke ondersteuning van de jaarlijkse Fortunekermis was daarbij evident. Zijn broer, Alfons (1874-1930) x Marie De Landtsheer (1878-1940), was van 1911 tot 1930 politiecommissaris te Kalken.

Illustratie 9. Huwelijksfoto Michel Vergaelen â&#x20AC;&#x201C; Irma Van Rijsselberghe.

Illustratie 10. Profiel van de voorgevel van de woning van 1935. 188

Illustratie 11. De woning van de familie Vergaelen in opbouw, anno 1935. Van links naar rechts: Coralie Van Mossevelde en echtgenoot Adolf Vergaelen, Madeleine Vergaelen96, Martha Drieghe, Remi Lauwaet, Marcella Van De Vijver (Â°1930), Celina Vergaelen, Irma Van Rijsselberghe en echtgenoot Michel Vergaelen. (Verzameling Henri Bruyneel. Oorspronkelijke verzameling familie Van De Vijver-Vergaelen.)

Madeleine Vergaelen huwde in 1942 met bakker Maurice Vervaet (1914-1973) en verhuisde naar de Kalkense Koffiestraat. Celina bleef ongehuwd en verhuisde eveneens naar de Koffiestraat om er bij haar zus in te trekken. 189

Op 20 april 1935 diende Adolf Vergaelen bij het College van burgemeester en schepenen van Kalken een vraag in om in zijn hof een woning te bouwen. Een gedetailleerd plan met profielschets van de voorgevel en de woningindeling was aan de vraag toegevoegd. Het verzoek werd reeds op 24 april 1935 ingewilligd. De woning was bestemd voor zijn zoon Michel (1910-1992) en schoondochter Irma Van Rijsselberghe (1914-2008) die in 1933 getrouwd waren. De woning was toen enkel via een wegeltje vanuit de hof van de aan de straatkant liggende woning te bereiken. In het gezin van Michel en Irma werden zes kinderen geboren: Agnes Adolf Philomena (1936-2006), Adolf Cesar (°1939), Irene Madeleine Francine (1941-1941), Lucien (1944-2007), Marcel en Marleen. Illustratie 12. “Visitekaartje” van gemeenteraadslid Adolf Vergaelen.

Illustratie 13. Aanvraag tot het bekomen van een kleine bijdrage voor Fortunekermis 1969 ondertekend door Michel Vergaelen en brouwer Henri Verstraeten.

190

Michel Vergaelen was, evenals zijn vader, begaan met het verenigingsleven en zette zich dan ook decennialang in voor Fortunekermis (zie illustratie 13). We hadden het in vroegere edities reeds over het kapelletje dat door de familie op de hoek van de eigendom werd gebouwd. We hebben geen idee wanneer en waarom dat heiligdom gebouwd werd. Wel weten we dat het er vroeger anders uitzag (zie illustratie 15). Het kapelletje werd trouwens regelmatig hersteld. In de woning naast Adolf Vergaelen was een kruidenierswinkeltje van Marie Leonie Oosterlinck gevestigd (zie illustratie 14).

Illustratie 14. Julien Van De Vijver (°1933) vóór de kruidenierswinkel van zijn moeder, Marie Leonie Oosterlinck.

Illustratie 15. Schets vorm van het kapelletje, in een vroegere periode, in totaal minstens 2 meter hoog.

Tot slot vermelden we dat de woning van de familie Vergaelen uit de periode 1900-1901 door Michel Vergaelen tot aan zijn overlijden (1992) bewoond werd en dat de woning uit 1935 tot voor kort door de familie Julien en Agnes Van De Vijver – Vergaelen bewoond werd. 191

4. Niet uitgevoerd plan voor de Zomerstraat (1954)97. Kort na WO II werd begonnen met onderhoudswerken aan de landbouwwegen ten noorden van de huidige N445. De plannen daarvoor werden in 1954 door de gemeenteraad goedgekeurd, maar ze werden niet allemaal uitgevoerd.

Illustratie 16. Schets van de aanzet van de Zomerstraat op de Provinciale baan Gent-Zele. Detail uit een door de gemeente Kalken goedgekeurd plan van 1954. De geplande onderhouds- en herstellingswerken aan de Zomerstraat werden niet uitgevoerd. Volgens die plannen was de aanzet van de Zomerstraat ter hoogte van de toenmalige provinciale baan Gent-Zele voorzien met een aparte in- en uitrijstrook, gescheiden door een verhoging. Dat deel van de weg diende uitgevoerd te worden in “mozaïekverharding”. Verder de straat in, was een betonnen wegdek voorzien. Mogelijk werden die plannen door de hogere overheid in tegenstrijd bevonden met de plannen voor de heraanleg van de provinciale weg N44598. 97

Laarne, Gemeentearchief Kalken, nr. 865 1/2, Onderhoudswerken Landbouwwegen en Verbeteringswerken Zomerstraat 1954. 98 Die geplande werken werden uitgevoerd in de periode 1963-1964. 192

5. De Kalkense schuttersmaatschappijen, 1965-1975. Deel 2. Hoe ging een schieting in zijn werk?99 Een schieting werd uitgeschreven op een vooropgesteld aantal schutters, bijvoorbeeld 40, 50, 60, enz. Wie mocht deelnemen aan een schieting werd af en toe bepaald: bijvoorbeeld inwoners van omliggende gemeenten of van een vast omschreven gebied. Meestal werd de totale inleg van de schutters verschoten. Boven dat bedrag zorgde ofwel de organiserende maatschappij of de herbergier waar de schieting plaatshad, of een sponsor voor een “gratis” prijs. Die gratis prijs kon bestaan uit geld of in natura. Men spreekt soms van een vleesschieting, een kalkoenschieting, een klaasschieting, een panacheschieting (bijvoorbeeld tien panachen in de latten tussen de gewone vogels). Op de liggende wip staan een hoge, twee zijvogels, 30 kleine vogeltjes en eventueel een “gratis vogel”, ook wel “geldvogel” of “surprisevogel” genoemd. De hoofdvogel op de liggende wip staat meestal op ongeveer 18m van de schutter af. Het begin van de liggende wip staat op ongeveer 15m. De twee zijvogels stonden links en rechts van de hoofdvogel. De hoofdvogel staat op een hoogte van ongeveer 1,80 meter. De vogeltjes stonden vast met houten klossen. Op de onderlat worden 11 vogeltjes gezet, op de middenlat 10 en op de bovenlat 9. Illustratie 17. De sprang met de vogeltjes op de latten.

De sprang of perse kon in openlucht staan (vooral bij droog weer), overdekt met een zeil gespannen over bijvoorbeeld vier staken (bij regen) ofwel in een zaal opgesteld staan. De wippen in hout of ijzer werden gemaakt door lokale ambachtslieden. Om de pijlen te 99

Het eerste deel van dit artikel verscheen in het mededelingenblad van 2008, p. 123-126. Gegevens Roger Goethals. 193

beschermen, werden de voorzijde van de wip en de draaglatten van de kleine vogeltjes met rubber afgewerkt. Een namiddagschieting begon meestal omstreeks 15 uur, een avondschieting omstreeks 19 uur. Een schieting eindigde ongeveer vier uur na het begin ervan. Illustratie 18. Aankondiging schieting in cafĂŠâ&#x20AC;&#x2122;t Schuurken.

Uittreksel uit Gouden Blad Wetteren, 3 juli 1975.

Illustratie 19. Slot van de ezelwandeling, editie 2011.

Programma voor Fortunekermis 2012. 1. Ezelwandeling. Voor de tweede editie van de ezelwandeling wordt verzameld vanaf 9 uur. Het startsein voor de wandeling van ongeveer 8 km wordt gegeven om 10 uur. Info: Beatrice Van Den Eeckhaute, 0477/50.95.52, beatrice.van.den.eeckhaute@telenet.be. 194

2. Zaterdagavondrondrit voor oldtimerfietsen. Onder leiding van Henri Bruyneel verzamelen oldtimerfietsfanaten vanaf 17 uur aan De Schorpioen voor een avondrondrit die geldt als de sluitingsrit van D’Antieke Velokes. 3. Concert Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken. Tijdens vorige edities bleek dat de inbreng van de plaatselijke muziekmaatschappij tot de kermissfeer belangrijk is. De Koninklijke Harmonie verzorgt het openingsconcert van de kermis op zaterdag 20 oktober van 19 tot 20 uur. 4. Fototentoonstelling. Als fotoen documenttentoonstelling anno 2012 werd de tentoonstelling Kermis en feest te Kalken geprogrammeerd. 5. Gaaibolling en wafelbak door VIVA Kalken. De bedoeling van het gaaibolspel is van op een zekere afstand zoveel mogelijk gaaien (bijvoorbeeld houten blokjes vastgehecht aan het loopvlak met scharnieren) bovenaan een hellend vlak af- of om te bollen. Tussen de volkse spelen door kan aangezeten worden voor een lekkere wafel naar het recept van VIVA Kalken. 6. Schieting op de liggende wip, zonder vizier. De Floerentoeters staan opnieuw in voor de organisatie van deze namiddagschieting. 7. De jaarmarkt voor paarden op maandagvoormiddag. Een vaste waarde op Fortunekermis is de jaarmarkt voor paarden. We hopen opnieuw op treffelijk weer en een mooie opkomst voor deze gemoedelijke activiteit. 8. Bevlagging. De bevlagging van de onmiddellijke omgeving van herberg De Schorpioen gebeurt onder het thema “Met Vlag en Wimpel, Feest in Kalken, 2012”.

195

Gemeente LAARNE – KALKEN 2012 WIJK ZOMERSTRAAT

VERMAARDE FORTUINKERMIS in en rond café De Schorpioen, Heirweg 8, 9270 Kalken Zaterdag 20 oktober. 9 uur: Samenkomst ezelwandeling. 18 uur: Avondrondrit oldtimerfietsen door Kalken. 19 uur: Concert Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken Vanaf 20 uur: Dansgelegenheid Zondag 21 oktober. 10 uur: Kaarting - series van vier 14 uur: Wafelbak en gaaibolling 15 uur: Schieting op de liggende wip Maandag 22 oktober.

JAARMARKT VOOR PAARDEN € 125,00 prijzen € 5,00 vervoerkosten per ingeschreven paard. De paarden moeten van 10 uur tot 12 uur aanwezig zijn. Doorlopend van zaterdag tot maandag:

FOTOTENTOONSTELLING

Kermis en feest in Kalken. Organisatie in samenwerking met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken, Adelin en Francine & Vrienden, De Floerentoeters, VIVA Kalken en d’Antieke Velokes. 196

Illustratie 1. De honderdjarige Paula “Katoen” Van De Velde, gevierd in het WZC Hof ten Kouter te Kalken op 7 september 2013. PROGRAMMATIE: ZIE BLADZIJDEN 206-208. V.U. CAFÉ DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN 197

Samenstelling en historisch onderzoek: André Van De Sompel ISSN 1781-2569 – BD 54.082 Inhoud. Editoriaal. Honderdjarige Paula Katoen in Kalken gevierd. Programma Fortunekermis 2013. Affiche Fortunekermis 2013.

198 199 210 212

Editoriaal. Een succesvol kermisprogramma samenstellen is niet altijd zo eenvoudig. Zoiets veel goede moed, een brede medewerking en veel tijd. Het kermisprogramma 2013 onderging weinig veranderingen: er is voor elk wat wils. We verwijzen voor het gedetailleerde programma naar de laatste bladzijden van dit mededelingenblad. Deze editie is zo goed als volledig gewijd aan de honderdste verjaardag van Paula Van De Velde. Ze bracht meer dan de helft van haar leven door in de Brugstraat, de Zomerstraat en de Apostelhuizen. Tijdens de voorbije zomermaanden plaatste de gemeente Laarne de bekende fotograaf Walter De Mulder in de kijker. Rond de kerk, de kasteeldreef en het kasteel van Laarne werd een selectie van zijn foto’s tentoongesteld (zie illustratie 2). Illustratie 2. Een van de foto’s van Walter De Mulder heeft aandacht voor een kermisschieting ter gelegenheid van Fortunekermis ter hoogte van Estaminet In Den Bouw. 198

Honderdjarige Paula Katoen in Kalken gevierd100. De ouders en de grootouders van Paula Marguerita Van De Velde behoorden tot landbouwersfamilies die zonder uitzondering het gebied bewoonden dat in 1921 afgesplitst werd van Kalken, Destelbergen, Laarne, Heusden en Lokeren om de gemeente Beervelde te vormen. Paula werd op 7 september 1913 geboren in het landbouwersgezin Basiel Henri Van De Velde â&#x20AC;&#x201C; Valeria Marie Schamphelaere op de rand van de wijk Kalken-Beervelde. Het gezin huurde een boerderijtje in de Heidestraat, een zijstraatje van de Brugstraat, op huidig Kalkens grondgebied.

Illustratie 3. De site van de toenmalige herberg De Fortuin op de grens Kalken-Beervelde/Lochristi, bijna onveranderd qua inplanting van de gebouwen: aan de straatkant de stallingen en achteraan de sindsdien verbouwde woning/herberg. Brugstraat 34, Kalken. Situering: nr. 4 op illustratie 5. Foto AndrĂŠ Van De Sompel, 11 augustus 2013. 100

Ingekorte versie van de publicatie Vruchten van het Platteland, nummer 30, rond de viering van de honderdjarige Paula Van De Velde. Tegelijkertijd werd een fototentoonstelling uitgewerkt die in WZC Hof ten Kouter te Kalken stond opgesteld van 7 tot 16 september 2013. 199

Basiel en zijn gezin verhuisden in 1920, de jongste dochter Rachel was zes maand oud, naar een hofstede even verder in de Brugstraat, maar dan op grondgebied van een nieuwe gemeente in wording, Beervelde. Basiel had die woning aangekocht. In het gezin Van De Velde – Schamphelaere werden nog drie andere kinderen geboren, allemaal meisjes: Elza Maria (°Kalken, 1 april 1911, zij huwde te Beervelde op 22 november 1928 met Maurice Vital Bracke), Julia Maria (°Kalken, 26 maart 1912, zij huwde te Beervelde op 03 november 1934 met Alphonsus Bonne (°Wetteren, 29 maart 1907) en overleed in 1949) en Rachel (°Kalken, 12 september 1919, zij huwde te Beervelde op 13 april 1944 met Sylvanus Gerard Bontinck). Paula’s vader, Basiel Henri (°Kalken, 25 mei 1875), werd geboren als jongste kind in het gezin van Joseph Van de Velde (Wetteren-tenEde, 1820-Beervelde, 1884) en Antonia Bracke (Kalken, 1830Beervelde, 1920). Hij had niet minder dan zeven zussen en zes broers.

Illustratie 4. De site met de woning waar Paula honderd jaar geleden geboren werd. Waarschijnlijk beperkt verbouwd woonhuis. Brugstraat 36, Kalken. Situering: nr. 1 op illustratie 5. Foto André Van De Sompel, 11 augustus 2013. 200

1 4

Illustratie 5. De omgeving van herberg De Fortuin in het noord-westen van Kalken, gelegen op de hoek van de Brugstraat en de Heistraat. Uittreksel Kaart van Popp, Kalken, ca. 1860. 1. Geboortehuis van Paula Van De Velde (1913-ca. 1920). 2. Opvolgende woning van het gezin Van De Velde – Schamphelaere, nog niet gebouwd ca. 1860 (periode ca. 1920-1937). 3. Woning betrokken door het jonge echtpaar Paula Van De Velde – François De Rycke (periode 1937-1946). 4. Herberg De Fortuin.

Illustraties 6 en 7. Links: gemeentebord ten noorden van de vroegere herberg De Fortuin. Rechts: Volledig verbouwde woning even verder op, op de plaats waar Paula haar jeugdjaren doorbracht (vanaf omstreeks 1920). Moeder Valeria Schamphelaere bleef er wonen tot aan haar overlijden in 1957. Nu Brugstraat 7, Beervelde/Lochristi. Foto André Van De Sompel, 11 augustus 2013. 201

1. Paula Van De Velde of beter: Paula Katoen. De familienaam Van De Velde is ruim verspreid in Kalken en omgeving. Om de leden van een aantal families uit elkaar te kunnen houden, werden die personen met een bijnaam bedacht. We onderscheiden in Kalken minstens volgende “stammen”, die niet (zo direct) familiaal met elkaar te verbinden zijn: de Woestes, de Ve(e)res, de Koten of de Koots, de Puylaerts, de Mexico’s en de Katoens. Paula behoorde tot de stam van de Katoens. Ze wil dan ook liever aangesproken worden met Paula Katoen dan met Paula Van De Velde. Volgens Paula vindt die voor haar “stam” bepalende bijnaam een oorzaak in de (bij)beroepsactiviteit van haar grootvader Joseph die thuis katoen weefde. Doordat een minder begaafd buurmeisje uit de familie Van Rijsselberghe hem steevast aanriep als Tsje(e)f Katoen, raakte die familie Van De Velde algemeen bekend als de Katoens. In verschillende bronnen worden twee schrijfwijzen van haar familienaam door elkaar gebruikt, namelijk Van De Velde of Van de Velde. Volgens Paula Katoen werd haar familienaam geschreven met “De”. Die schrijfwijze wordt dan ook verder gebruikt. 2. Paula’s kinderen jeugdjaren. Uit de oorlogsjaren 1914-1918 bleven Paula een aantal gebeurtenissen bij. Zo logeerden een tijdlang drie Duitse militairen in hun huis en elke avond kwam een Duitse officier controle op hun aanwezigheid uitvoeren. Haar vader smokkelde allerlei waren naar de stad. Een lokale belleman kwam de bevelen van de Duitse bezetter uitbellen, onder andere dat iedere landbouwer een hoeveelheid melk aan de bezetter diende te leveren. Haar vader weigerde echter met de redenering: “ ’k Heb maar één koe, maar drie kinderen en die gaan voor”. Basiel Henri werd voor die houding bestraft met de inbeslagname van hun tweede dier, een mutten101. Dat dier werd openbaar verkocht op de markt van Wetteren. Basiel Henri woonde die verkoop bij, samen met een bevriende landbouwer-buur. Die 101

Een mutten is een jonge stier of vaars van een tot twee jaar oud. 202

laatste kocht de mutten voor Basiel en samen brachten ze het dier terug naar de stal. Een andere anekdote rond datzelfde dier is de volgende. Landbouwer Basiel Henri verbouwde bagge102 in de plaats van gewone voederbieten omdat dat voedergewas voedzamer was. Op een gegeven moment had de mutten teveel bagge gegeten, met een dikke buik tot gevolg, dat een van de logerende Duitse soldaten uitriep: “Die stier heeft kalf in”. School liep Paula, zoals haar zusters, in Beervelde. Kort voor de sluiting van de School van Mevrouw103, volgde ze er nog een jaar les. Ze leerde er wat Frans. Maar dat was niet het enige voordeel. De kinderen kregen tijdense voormiddagpauze chocolademelk en ’s middags soep. De School van Mevrouw sloot volgens Paula in 1919 ten gevolge van een conflict tussen graaf de Kerchove de Denterghem en de pastoor van Beervelde. De andere schooljaren volgde ze in de (parochiale of de gemeentelijke) lagere school van Beervelde. Haar tienerjaren werden overschaduwd door de dood van haar vader. Hij werd door jachtopziener Jozef Platinck, op ronde in de velden van de heer Velghe uit Gent, tijdens een stropersactiviteit op het nabijgelegen domein Raveschoot doodgeschoten tijdens de nacht van 4 op 5 januari 1925. Moeder Valeria Schamphelaere bleef achter met vier tienermeisjes op de boerderij met enkele dieren en enkele te bewerken akkers.

102

Bagge moet zowat een “verkalkensing” zijn van het woord Rutabaga of (gele) koolraap, in slechte tijden in veel landen de oplossing voor het hongerprobleem. 103 De liberale graaf Charles de Kerchove de Denterghem (1819-1899) richtte in 1875 de Kostelooze Meisjesschool de Kerchove de Denterghem op, de zogenaamde "Eugenia s’ school". De school werd genoemd naar de echtgenote van de graaf, Eugenie de Limon de Steenbrugghe (1824-1899). De school werd ook de School van Mevrouw of de Mevrouwschool genoemd. 203

Illustratie 8. Moeder Valeria Maria Schamphelaere met drie van de vier dochters: vlnr. Elza, Paula en Julia. Moeder Valeria is op het ogenblik van de foto zwanger van Rachel. De foto is dus te dateren in 1919. Fotograaf van dienst was Kalkenaar Oscar Uyttersprot.

Verzameling Paula Van De Velde. In 1926 trouwde Valeria Schamphelaere voor een tweede keer met Edmond Bracke (1897-1970), oudere broer van Maurice Vital Bracke die later met Paula’s zus Elza zou trouwen. 3. Verliefd, verloofd, getrouwd. In het Feestpaleis leerde ze haar man, Frans De Rycke kennen. Frans was de zoon van Isidoor (1871-1948) en Marie Sidonie Rogiers (1879-1947). Zijn ouders hielden herberg op de Kalkense Meerschkant, in de laatste woning van de Uitbergestraat en naast herberg In Blankenberge104. De herberg, die eigendom was van de brouwersfamilie Cremers, stak uit: Meerszicht. François en Paula huwden in de kerk van Beervelde op 1 mei 1937, tijdens een plechtigheid om 8 uur ’s morgens. Na de huwelijksmis werd koffie gedronken bij familieleden. Het middag-maal werd gegeten bij beenhouwer De Veirman uit Beervelde Dorp. 104

Volgens de Kalkense kiezerslijst 1933-1935 woning Uitbergsestraat 18. 204

’s Namiddags trok men op herbergbezoek om dan ’s avonds thuis te komen. Op de vraag welke dranken er zoal tijdens de herbergrondgang werden gedronken, antwoordde Paula dat op een gelegendheid eerder voor jenever geopteerd werd. Illustratie 9. Huwelijksfoto van Frans en Paula, 1 mei 1937. Verzameling Paula Van De Velde.

Paula en Frans werden op hun trouwdag gevoerd door Maurits De Backer uit Kalken. Hij had een huurhouderij met paard en koets. Voor hun trouwdag was een koets met twee paarden besteld. Dat kostte wel wat meer dan vervoer met een koets met maar een paard: 120 frank in de plaats van maar 80 frank. 4. Werken voor de kost tijdens de eerste huwelijksjaren. Frans De Rycke werkte ten tijde van zijn huwelijk op de melkerij van Alfred De Lausnay in de Boombos. Daar zou hij blijven werken tot de melkerij op bevel van de Duitse bezetter tijdens WO II moest sluiten. Paula werkte sinds haar vijftiende in de textielfabriek ’t Ververijtje in Destelbergen-Eenbeekeinde. Ze bediende er de spinmolens. De fabriek kwam stil te liggen tijdens WO II. 205

WO II kondigde zich onder andere aan door twee algemene mobilisatieperiodes, namelijk eind september 1938 en in de periode augustus-november 1939. Ook Frans werd tweemaal opgeroepen.

Illustratie 10. Zicht op woning en stallingen van Vientje Van Laere in de Brugstraat. De stallingen langs de straatkant zijn ondertussen verdwenen. Bij landbouwer Livinus Vientje Van Laere (1892-1977), gehuwd met Madeleine Van Doorselaer (1904-1998), was er toen een tweewoonst met de voorzijde van de woningen naar het zuiden gericht. Vientje en Madeleine woonden in de woonruimte dichtst bij de straat, Paula en Frans in de woning verst van de straat gelegen. Nu huis Brugstraat nr. 67. Laarne, GAK, Bouwvergunningen vĂłĂłr 1975, Brugstraat. Ook bij het uitbreken van WO II werd Frans opgeroepen. Op 11 mei 1940 werd soldaat De Rycke krijgsgevangen gemaakt. Hij verbleef van 23 mei 1940 tot 22 augustus 1940 in het krijgsgevangenenkamp STALAG XI-B in het noordwesten van Duitsland. Hij keerde volgens Paula op een vrijdag terug, dat zou dan vrijdag 23 augustus 1940 kunnen geweest zijn. De maandag daarop werd hij gehospitaliseerd in 206

de “Toevlucht van Maria”, misschien beter gekend als de Refuge op de Coupure te Gent. Pas na zes weken werd hij uit het hospitaal ontslagen. Ondertussen was de Achttiendaagse Veldtocht beëindigd (28 mei 1940) en trokken de gedemobiliseerde Belgische eenheden naar huis. De familie Van De Velde diende tijdens die terugtrekkingsperiode een drietal Franstalige Belgische militairen enkele dagen onderdak te verlenen. Ook in andere huizen van de (Kalkense) Brugstraat werden Belgische militairen gelogeerd. Paula herinnerde zich dat een aalmoezenier die de militairen vergezelde, dagelijks de mis in hun huis opdroeg. Het feit dat Paula’s moeder een aardig mondje Frans sprak, droeg bij tot een relatief goede verstandhouding met die terugkerende Belgische militairen. Tijdens WO II kwamen Frans en Paula vooral aan de kost door bij de boeren in de onmiddellijke omgeving te gaan werken. Frans ging achtereenvolgens werken bij de Kinderen De Bruycker op de wijk Vijfhoek en daarna bij Leo Vervaet in Beervelde. Paula werkte vooral bij Remi Calle in het Callestraatje in Laarne. Ze verdienden er niet veel meer dan “de kost”, maar ’t was voldoende om te overleven. 5. Werken na WO II. Na de beëindiging van WO II kon Frans opnieuw aan de slag in de melkerij van de familie De Lausnay-Derde, maar dat duurde welgeteld één dag, waarschijnlijk omdat men vaststelde dat een heropstarting met de middelen die er toen waren onmogelijk was. Frans zou dan een tijdlang “aan de baan werken” en kwam uiteindelijk aan de kost als metserdiender bij de Kalkense metselaar Petrus Ost. Paula had niet direct werk gevonden na WO II. Ze hielden wel enkele koeien die ze dan moest wachten op de gronden gelegen achter de herberg van Kerel Bracke in de Zomerstraat. Paula en Frans hielden kort na WO II immers die herberg enkele jaren open.

207

Illustratie 11. De woning en de stal van de vroegere herberg De Blauwe Duif, gehouden door Kerel Bracke. De herberg kreeg van Paula en Frans, een nieuwe benaming, namelijk In’t Schuttershof. De voormalige herberg en stalling maakten ondertussen plaats voor een nieuwe woning, nu Zomerstraat nr. 56. Foto André Van De Sompel, 31 december 2010. Gezien de hobby van Frans, namelijk het boogschieten, moet het ons niet verwonderen dat de herberg een nieuw uithangbord kreeg: In ’t Schuttershof. Zo beleefden ze er ook enkele jaren Fortunekermis van dichtbij. De kermisactiviteiten in hun herberg waren beperkt tot kaartingen en schietingen, in tegenstelling tot de herbergen met grotere verbruiksruimtes waar een of meerdere muzikanten ten dans speelden. In de herbergruimte was er enkel plaats voor drie herbergtafels. “Gelukkig” kon af en toe het schoon achterhuis gebruikt worden om meer volk te zetten. Jaarlijks werden een drietal schietingen op de liggende wip in open lucht georganiseerd, aan de overkant van de weg, in een toegangsweg naar een weide rechtover de herberg, nu de toegangsweg tot woning nummer 57. Een kleine anekdote tussendoor: op een Fortunekermismaandag hadden Frans en Paula zich overslapen. De boeren die naar de jaarmarkt kwamen, stonden buiten ongeduldig te wachten en hadden alvast een strooien kruisje onder een steen aan de voordeur gelegd…105. 105

Verteld door Alfred Clerick, 08 september 2013. 208

Paula en Frans kweekten er massa’s aardbeien, zoals trouwens heel wat wijkbewoners. Een deel van de vruchten werden door opkopers meegenomen, met het andere deel trok men naar de aardbeienmarkt van Beervelde. Paula’s zus, Elza, hield samen met haar man Maurice Bracke, eveneens herberg in de Zomerstraat106. Ze hadden er de beschikking over een zaaltje waar tijdens de kermis gedanst werd. Enkele jaren na WO II kwam Paula aan de kost in de katoenspinnerij van de Verenigde Spinnerijen en Weverijen Aktiëngezelschap, in de Vliegtuiglaan te Gent (nu Weba Gent). Ze zou er hetzelfde werk verrichten als in ’t Ververijtje, maar dan wel in een ploegensysteem. Omdat het werk in die textielfabriek verslapte, ging ze in de Nouveau Tissage Vanham in Kalken in ploeg werken. Ze moest er de geweven stukken op onzuiverheden en ruwheden nazien. Paula zou er werken tot aan haar zestigste, haar pensioenleeftijd, in 1973. De laatste jaren van zijn leven deed Frans de nacht in de weverij Hanus in Laarne. Hij werd ziek en overleed in 1975. 6. Regelmatig verhuizen. Zowat een derde van haar leven woonde ze in de Brugstraat: van 1913-ca. 1920 in haar geboortehuis, van omstreeks 1920 tot aan haar huwelijk in 1937 in een woning even verder in de straat maar dan op Beervelds grondgebied en van 1937 tot 1946 opnieuw in Kalken, in een woning op een boogscheut van de twee vorige woonplaatsen. Omstreeks 1947 trok het gezin naar de Zomerstraat om er herberg te houden. Omdat de huur van de relatief kleine herberg, eigendom van de brouwersfamilie Verstraeten, na verloop van tijd onbetaalbaar werd, verhuisden Paula en Frans naar een huisje ongeveer halfweg de Brugstraat, te situeren rechtover huis nummer 55. Volgens de kiezerslijsten uit de periode 1965-1972 bewoonden ze er het huis nummer 20. Daar kweekten ze niet alleen aardbeien, maar ook augurken. Omdat de woning na verloop van tijd nagenoeg onbewoonbaar werd, diende opnieuw verhuisd te worden. Een volgende woonplaats was (en is nog steeds) woning nummer 9 in de Apostelhuizen, naast het toenmalige kruidenierswinkeltje van de 106

Nu Zomerstraat nr. 53. 209

familie Strobbe, op de scheiding van de wijk De Fortune en de wijk Hussevelde. Ze woonden er op twee huizen van Paulaâ&#x20AC;&#x2122;s zus Rachel en haar man, schaapherder Gerard Bontinck (Apostelhuizen 13). Paula bleef er nog enkele jaren na het overlijden van Frans wonen. Doordat de zoon van de eigenaar trouwde en die woning wilde betrekken, diende ze te verhuizen. Tijdens een periode van bijna twintig jaar woonde Paula in een woning van de maatschappij Eigen Dak in de Nerenweg te Kalken, meer bepaald in woning nummer 146. Omstreeks het jaar 2000 nam ze haar intrek in een appartement van Serviceflats Schuttershof te Wichelen. Ze kon er ook over een garage voor haar auto beschikken. Sinds 2006 verblijft Paula in het Woonzorgcentrum Hof ten Kouter in de Kouterstraat te Kalken. Ze werd er dan ook gevierd.

Programma Fortunekermis 2013. 1. Ezelwandeling. Voor de derde editie mikken Adelin, Francine, Bea en Abel op nog meer deelnemers. Ze stippelden een mooi parcours uit en zorgen na de tocht voor een natje en een droogje en muziek. Wie op zaterdagmorgen gewoon wil meewandelen, kan dat ook. Reserveren tot 14 oktober 2013 via Adelin (0474/23.82.76) of Bea (0477/50.95.52) of beatrice.van.den.eeckhaute@telenet.be. 2. Avondrondrit voor oldtimerfietsen. Onder leiding van Henri Bruyneel verzamelen fietsoldtimerliefhebbers aan De Schorpioen voor een zaterdagavondrondrit door Kalken. Info: Henri (0476/73.26.43). 3. Concert Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken. Tijdens vorige edities bleek dat de inbreng van de plaatselijke muziekmaatschappij tot de kermissfeer belangrijk is. Daarom nodigen Alfonsine, Marc, Isabelle en Geert iedereen opnieuw uit op het openingsconcert door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken op zaterdag 19 oktober van 19 tot 20 uur. 210

4. Document- en fototentoonstelling. Als fotoen documenttentoonstelling anno 2013 werd geopteerd te werken rond Kalkense gebeurtenissen die een weerslag hadden in de krant. Ook de tentoonstelling rond Paula Katoen Van De Velde wordt hernomen. 5. Gaaibolling en wafelbak op zondagnamiddag. De bedoeling van het gaaibolspel is van op een zekere afstand zoveel mogelijk gaaien bovenaan een hellend vlak af- of om te bollen. Tussen de volkse spelen door kan aangezeten worden voor een lekkere wafel naar het recept van Viva Red BV. 6. Schieting op de liggende wip, zonder vizier. De Floerentoeters staan opnieuw in voor de organisatie van deze zondagnamiddagschieting. 7. De jaarmarkt voor paarden. Een vaste waarde op Fortunekermis is sinds 1996 de jaarmarkt voor paarden. We hopen opnieuw op treffelijk weer en een mooie opkomst. 8. Bevlagging. De bevlagging van de onmiddellijke omgeving van herberg De Schorpioen gebeurt onder het thema “Met Vlag en Wimpel, Feest in Kalken, 2013”. Wenst U als toekomstig organisator van openbare (wijk)activiteiten mee te werken aan de editie 2014, neem dan gerust contact op met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken, p.a. André Van De Sompel (0477/39.58.06).

211

Gemeente LAARNE – KALKEN 2013 WIJK ZOMERSTRAAT

VERMAARDE FORTUINKERMIS in en rond café De Schorpioen, Heirweg 8, 9270 Kalken Zaterdag 19 oktober. 09 uur: Samenkomst deelnemers ezeltocht. Vertrek 10 uur. 19 uur: Avondrondrit oldtimerfietsen door Kalken. Van 19 tot 20 uur: Concert door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken Vanaf 20 uur: Dansgelegenheid Zondag 20 oktober. 10 uur: 14 uur: 15 uur:

Kaarting - series van vier Wafelbak en gaaibolling Schieting op de liggende wip

Maandag 21 oktober.

JAARMARKT VOOR PAARDEN € 125,00 prijzen € 5,00 vervoerkosten per ingeschreven paard. De paarden moeten van 10 uur tot 12 uur aanwezig zijn. Doorlopend van zaterdag tot maandag: FOTO- en DOCUMENTTENTOONSTELLING

Aandacht in de pers voor Kalkense gebeurtenissen. Organisatie in samenwerking met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken, Adelin, Francine, Abel en Bea, De Floerentoeters, VIVA Red BV en d’Antieke Velokes. 212

Mededelingenblad bedeeld aan de bewoners van de Zomerstraat, de Brugstraat, Eethoek, Hogendries, Apostelhuizen (deel), Nerenweg (deel), Steenbeekstraat, Meirestraat (deel) en de Heirweg (deel) ter gelegenheid van Fortunekermis 2014, Kalken.

Illustratie 1. Jaarmarkt voor paarden, Fortunekermis 2006. Fortunekermis 2014 wordt “op gang geschoten” op zaterdagavond 18 oktober 2014 tussen 18.45 en 19 uur. Toestemming daartoe werd verleend door de burgemeester. Mocht u toch klachten hebben, gelieve dan eerst contact te nemen met André Van De Sompel, 0477/39.58.06.

PROGRAMMATIE: ZIE BLADZIJDEN 226-228 V.U.: CAFÉ DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN 213

Samenstelling en historisch onderzoek: André Van De Sompel ISSN 1781-2569 – BD 54.082 Inhoud. Editoriaal “Schieting” ter gelegenheid van de opening van Fortunekermis, zaterdagavond 18.45-19 uur. Iets over herberg De Fortuin in Kalken volgens een achttiende-eeuwse bron. Uit het dagelijkse leven. 1. De organisatie van een openbare telefoondienst in de gemeente Kalken, periode kort vóór de Eerste Wereldoorlog. 2. Koersen tgv Fortunekermis tijdens het interbellum. 3. Verering van de Heilige Ontcommer in de Zomerstraat? 4. Vliegeren in de Brugstraat en rond Estaminet In Den Bouw. Op stap met journalist en fotograaf Cyriel Seghers. Programma Fortunekermis 2014. Affiche Fortunekermis 2014.

214 215 216

217 218 221 223 225 226 228

Editoriaal. Alfonsine, Marc, Isabelle en Geert behouden ook dit jaar het concept van Fortunekermis uit het voorbije decennium: samen met lokale verenigingen brengen ze voor elk wat wils. Het samenbrengen van mensen rond een waaier van “gewone” activiteiten is heel belangrijk, maar daarom niet minder gemakkelijk. Een flink aantal vrijwilligers staat dan ook klaar om u een plezante avond, namiddag of voormiddag te bezorgen.

214

“Schieting” ter gelegenheid van de opening van Fortunekermis op zaterdag 18 oktober 2014. Het was lange tijd de gewoonte om ter gelegenheid van plezante, al dan niet openbare activiteiten, zoals kermissen en huwelijken, de gemeenschap op te roepen tot die kermis of in kennis te stellen van die mooie gebeurtenis door bijvoorbeeld klokkengelui, het schieten met kanonnetjes of vuurwapens of het afsteken van vuurwerk. We willen Fortunekermis 2014 “op gang schieten”. We gebruiken daarvoor een kannonetje dat bedoeld was om vogels op te schrikken. Illustratie 2. Affiche Kalkenkermis 1924: Zaterdag 20 september om 6 ure ’s avonds, aankondiging der feesten door het luiden der klokken en het geschut der kanons. Verzameling Marcel Meys. 215

Iets over herberg De Fortuin in Kalken volgens een achttiendeeeuwse bron. In onze zoektocht naar de vroegste vermelding van herberg de fortuijne op Kalkens grondgebied waren we in de mededelingenblaadjes van 2005 en 2006 nog niet veel verder geraakt dan tot omstreeks 1819, maar met de zekerheid dat de herberg reeds langer bestond. In een naslagwerk van Erik Schepens over de Wetterse enclave Raveschoot binnen Kalken, vonden we gegevens over de ligging en de eigenaars van de achttiende-eeuwse herberg de fortuijne107. Volgens het leenen renteboek van omstreeks 1767 was Bartholomeus Baes eigenaar van sijne hofstede wesende herberghe de fortuijne, gelegen in de heerlijkheid Raveschoot, een enclave van Wetteren in het toenmalige Kalken. De vorige eigenaars waren Jan Dierijck, later zijn zoon Lieven Dierijck, daarna Joos De Wulf, en vervolgens Jacobus Vande Velde die het verkocht aan Bartholomeus Baes. We weten niet of en sinds wanneer in hun eigendom een herberg werd uitgebaat. Bartholomeus Baes huwde in 1780 met Joanna Apers van de herberg sente danneel in Beerveldedorp, en ging daar wonen108. Hij verpachtte een tijdlang zijn herberg de fortune, gelegen op de hoek van de Kleine Heyestraete en de Bruggestraete (zie illustratie 4).

SCHEPENS E.L., Het leenen renteboek van het leenhof en van de heerlijkheid Raveschoot, omstreeks 1767, in Heemkundige Kring De Oost-Oudburg, jaarboek 28, 1991, p. 71-117. GEVAERT L., De herbergen van Heusden, Destelbergen en Beervelde vroeger en nu 1561-2013, Destelbergen/Merelbeke, 2013, p. 437. De auteur vergist zich waar hij stelt dat de Bruggestraete de huidige Rivierstraat te Laarne is. Het is wel degelijk de huidige Brugstraat te Kalken. Hij liet zich wellicht misleiden door de foutieve legende bij de figuratieve kaart in SCHEPENS E.L., o.c., p. 74. 108 Volgens een archiefstuk (RijksArchiefGent, Fonds Oudburg, nr. 146) stond Bartholomeus Baes in 1793 nog steeds bekend als bewoner van dherberghe Sinte danneel in het dorp van Beervelde. 107

216

Illustratie 3. De huidige site van de vroegere herberg De Fortuin met vooraan de stalling (gebouwd circa 1865) en achteraan de woning.

Illustratie 4. Door E.L. Schepens gebruikte kadasterschets van de genummerde cijnsgronden met huidig kadasternummer (sectie E, dite bruggestraete, 2e partie, op basis van RijksArchiefGent, Kaarten en Plans, nr. 2448) om de plaats van herberg De Fortuijn op de hoek van de Brugstraat met de Kleine Heidestraat aan te duiden109. 109

SCHEPENS E.L., o.c., p. 77. 217

De stukken cijnsgrond 161, 162 en 17 uit illustratie 4 werden in de akte van omstreeks 1767 omschreven als:  161. Bartholomeus Baes bij coope van Jacobus vande Velde, te voorent Joos de Wulf en nog te voorent Lieven Dierijck filius Jan ter causen sijne hofstede wesende herberghe genaemt de fortuijne, paelende oost de brugstraete suijt Lieven Bracke, west Lieven de Wulf ende noort de straete groot 65 roeden (…).  162. Lieven de Wulf te voorent Marijn de Wulf zijnen vader ter causen sijne hofstede paelende oost Berholemeus Baes met zijne herberghe, suijt Lieven Bracke, west Gillis Clauwaert, ende noort de straete groot 92 roeden (…).  17. Lieven Bracke causa uxoris de dochter van Lieven Clauwaert, van zijn hofstede ende lochtijnck verhappende ten suijt westhoeke, paelende oost de brughstraete, suijt Francies Rogiers, west Gillis Clauwaert ende Lieven de Wulf, noort den zelven de Wulf ende Bertholomeus Baes groot 178 roeden (…). Uit het dagelijkse leven. 1. De organisatie van een openbare telefoondienst in de gemeente Kalken, periode kort vóór de Eerste Wereldoorlog. In De Scheldegalm, het Wekelijksch Aankondigingsblad voor Calcken en omliggende Gemeenten, van zondag 18 mei 1913, werd de inrichting van een openbare telefoondienst door het gemeentebestuur van Kalken aangekondigd. We leren uit dat artikel dat het telefoontoestel toen geplaatst was in de herberg ’t Gemeentehuis, bewoond door Petrus De Bruycker, bijgenaamd Peeken Wierinck, (Kalken, 1851-1929) en Stephanie De Cock (Laarne, 1859-Kalken,1931) in Kalkendorp. Die herberg bevond zich tussen de toenmalige kantschool en de woning-winkel van de familie Peerts, nu te situeren ongeveer ter hoogte van tandarts Van Imschoot, Kalkendorp 10. 218

Kalken behoorde tot de hulpgroep Wetteren als onderdeel van de groep Gent. Het aan Kalken toegekende nummer was 27. Het telefoneren met de steden en gemeenten uit de groep Gent was gratis. Van de telefoondienst was zowel ’s winters (van 1 oktober tot einde maart van 7 uur ’s morgens tot 8 uur ’s avonds) als ’s zomers (van 1 april tot einde september van 7 uur ’s morgens tot 9 uur ’s avonds) gebruik gemaakt worden. De personen, die woonden in de herberg waar de telefoon was geïnstalleerd, hadden recht op een vergoeding van vijftien cent wanneer zij personen dienden te verwittigen die aan de telefoon gevraagd werden binnen het dorpscentrum, namelijk de bewoners van het dorp, Boombosch, Koffiestraat, Vromondstraat, Kruisen, Nerenweg, Biest, Meire, Kordewagenstraat en Vaartstraat. Buiten die omschrijving werd de vergoeding verdubbeld. We kunnen ons nu nauwelijks voorstellen welke inspanningen er honderd jaar geleden dienden geleverd te worden om een telefonisch contact tot stand te brengen tussen een oproeper en een opgeroepene die op enkele kilometers van dat telefoontoestel woonde. 2. Koersen tgv Fortunekermis tijdens het interbellum. De herbergiers uit de Zomerstraat vroegen het gemeentebestuur zowat elk jaar financiële steun voor organisaties ter gelegenheid van Fortunekermis. De drie volgende illustraties zijn daarvan een voorbeeld. In 1925 en 1932 werd dat hulpgeld toegekend voor de inrichting van een velokoers. We kunnen uit die documenten opmaken dat ook de week na de eigenlijke Fortunekermis nog kermisactiviteiten gepland waren, namelijk op de “achtste” dag, de zondag nadien dus. De herbergiers beperkten zich niet altijd tot het inrichten van een velokoers ter gelegenheid van Fortunekermis. Dat blijkt uit een mandaat voor het jaar 1928, ondertekend door herbergier Jan Van Wesemael. Waarschijnlijk op de achtste dag van de kermis, namelijk 28 oktober 1928, organiseerde hij een paardenkoers.

219

Illustratie 5. Kwijting ondertekend door herbergiers Camiel Bracke en Jan Van Wesemael. De som van vijftig frank werd gebruikt “voor priem van den velokoers op den achtsten dag der kermis van fortuin”, 1925. Uit gemeentearchief Kalken, bewaard in archief gemeentehuis Laarne.

Illustratie 6. Kwijting ondertekend door herbergier Camiel Bracke voor steun “over het geven van eenen velokoers”, 1932. Uit gemeentearchief Kalken, bewaard in archief gemeentehuis Laarne.

Illustratie 7. Deel van betalingsmandaat ter waarde van vijftig frank als hulpgeld voor het geven van eenen paardenkoers in de Zomerstraat op 28 oktober 1928.

Uit gemeentearchief Kalken, bewaard in archief gemeentehuis Laarne. 220

3. Verering van de H. Ontcommer in de Zomerstraat? Een tableau met Delftse (?) steentjes op een schouwwand in een woning in de Zomerstraat trok reeds lang mijn aandacht. De figuur in het tableau moet mogelijk geïdentificeerd worden als de vrouwelijke baardheilige Sint-Wilgefortis, alias Ontcommer of Oncomena. Sint-Ontcommer wordt iconografisch beschreven als een gekruisigde vrouw met baard, kruis en aureool. Soms wordt aan haar zijde een vioolspelende minnezanger afgebeeld. In een aantal publicaties worden tekeningen, schilderijen en beeldhouwwerken van de heilige besproken110. Over een afbeelding op (muur)tegels heb ik echter nog geen informatie gevonden. Het is mijns inziens opvallend dat de afbeelding van de heilige op het tableau (zie illustratie 8) afwijkt van de meest courante afbeeldingen van de H. Ontcommer. Sint-Wilgefortis zou een Portugese prinses geweest zijn die door haar vader gekruisigd werd, omdat ze haar maagdelijkheid wilde behouden en door goddelijke tussenkomst ‘gezegend’ werd met een baard. Dit is echter een mytisch levensverhaal. Deze heilige is uit ons gezichtsveld verdwenen, niet in het minst sinds de schrapping van die heilige van de officiële heiligenkalender in 1969. De feestdag werd meestal op 20 juli gevierd. De heilige werd aangeroepen om heel uiteenlopende redenen: onder andere door reizigers, ter bescherming van de gewassen op het veld, in geval van onvruchtbaarheid en baarmoederaandoeningen, voor kinderen met loopproblemen en oogziekten, maar ook door muzikanten en verliefden.

110

http://nl.wikipedia.org/wiki/Ontkommer - http://www.landvanrode.be/bavegem.htm https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/9543 DEVRIESE L., De vrouwelijke baardheilige Sint-Wilgefortis, alias Ontcommer of Oncomena, een internationaal verspreide heiligenverering van Vlaamse makelij, in Van Mensen en Dingen, 11de jg., nr. 3, 2013, p. 5-19. DE JONG M.J.G., De martelares met de baard, een essay over een merkwaardige heilige uit Steenbergen, op http://www.cubra.nl/auteurs/martiendejong/martiendejongsintontcommerwilgeforte.htm http://www.meertens.knaw.nl/bedevaart/bol/plaats/723 221

Illustratie 8. Tableau in Delftse (?) tegels op de schouwwand in de woning Zomerstraat 45A, mogelijk voorstellende de H. Ontcommer. De familie Van Rysselberghe bewoonde decennialang die woning. Foto AndrĂŠ Van De Sompel, september 2014. 222

De heilige werd vooral in Nederland, Duitsland en BelgiĂŤ vereerd. Dat kan gedeeltelijk de vermoedelijke beeltenis van die heilige in een woning in de Zomerstraat verklaren. De figuur van de H. Ontcommer en alles wat er in de loop der eeuwen werd rondgeweven zijn dankbare studie- en discussieonderwerpen. We beperken ons hier tot slot tot de vermelding dat de parochiekerk van Bavegem toegewijd is aan SintOnkomena of Sint-Wilgefortis. 4. Vliegeren in de Brugstraat en rond Estaminet In den Bouw. De maand augustus 2014 kan een beetje aanzien worden als de revivalmaand voor het vliegeren ter gelegenheid van openbare activiteiten in het gebied Brugstraat-Zomerstraat. De sinds eind de jaren 1970 georganiseerde vliegerwedstrijd van estaminet In den Bouw werd na enkele jaren onderbreking opnieuw ingericht ter gelegenheid van dertig jaar uitbating van het estaminet door Christine Van Der Heyden. Bijkomende reden tot organisatie van een vliegerwedstrijd op 15 augustus 2014 was de viering van het 150-jarig bestaan van de herberg. Illustratie 9. Ongedateerde affiche van de tiende Vliegerwedstrijd in den Bouw. Afgaand op de gegevens uit een krantenartikel uit augustus 1996, met aankondiging van de 18de editie van de Vliegerwedstrijd, moet deze affiche de vliegerwedstrijd van 1988 aangekondigd hebben. Verzameling Christine Van Der Heyden. 223

Nog even aanstippen dat vanaf 19 oktober 2014, dus op de zondag van Fortunekermis, in Den Bouw een tentoonstelling loopt in het kader van het jaarthema ‘Souvenirs’, met werk van tien kunstenaars, namelijk Jan Van Imschoot, Michaël Borremans, Peter Van Gheluwe, Johan De Wilde, Steve Michiels, Luc Dondeyne, Mark Cloet, Jeroen Frateur, Walter De Mulder en Rik Soenen. De recent opgerichte vereniging De Ezelbrugvrienden richtte tijdens het weekend van 2 en 3 augustus 2014 de eerste editie van het Feest in de Brugstraat in. Als opwarmer voor de barbecue stond een vliegerwedstrijd voor de jeugd op het programma (zie illustratie 10). Die vliegerwedstrijd staat ook reeds geprogrammeerd voor de editie van 2015.

Illustratie 10. Vliegeren in de Brugstraat tijdens het eerste Feest in de Brugstraat, 2 augustus 2014. Foto André De Coster. 224

Op stap met journalist en fotograaf Cyriel Seghers. Albert Cyriel Seghers (1925-2001) is afkomstig van de Laarnse wijk Ukkelgem, uit de Kleempstraat meer bepaald. Thuis werd geweven, maar hij was gebeten door een andere microbe. Na zelfstudie en het opdoen van stielkennis bij bekende fotografen van onder andere dagblad Het Volk, werd hij een vaste medewerker – reporter – fotograaf – krantenbedeler van een aantal kranten: onder andere Het Volk, de Vooruit en Het Laatste Nieuws. Hij was vooral werkzaam in de regio Laarne, Kalken en Overmere en zorgde voor korte bijdragen en fotomateriaal van allerlei activiteiten en nieuwsfeiten. Als krantenverkoper en –drager stond hij ook mee aan de wieg van de federatie van krantenverkopers VFP. Een deel van het fotografisch werk van Cyriel Seghers, vooral uit de periode 1960-1965, kwam dankzij de familie Seghers terecht bij André Van De Sompel en de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken. Uit de verzameling van naar schatting duizend clichés werden voor de fototentoonstelling Over koningen, prinsen en rodelantaarndragers in 2002 ongeveer tweehonderd foto’s afgewerkt waarvan er een zeventigtal werden opgenomen in de tentoonstelling111. De nieuwe tentoonstelling tijdens Fortunekermis 2014 moet gezien worden als een vervolg op voormelde tentoonstelling, met vooral foto’s rond algemene lokale gebeurtenissen.

111

Tentoonstellingsbrochure “Over koningen, prinsen en rodelantaarndragers”, in Het Sinte-Pieterke Kalken, 13de jg., nr. 11, p. 1779-1786. VAN DE SOMPEL A., Terugblik op de fototentoonstelling Over koningen, prinsen en rodelantaarndragers, Kalken, 30 juni 2002, in Castellum, jg. XIX, nr. 2, juni 2002, p. 2840. 225

Programma Fortunekermis 2014. 1. Ezelwandeling, zaterdag 18 oktober. Bea, Abel, Francine en Adelin nodigen uit, met medewerking van de ezelbrugvrienden. Deze wandeling wordt vooral ingericht voor eigenaars en begeleiders van ezels en kleine paardjes aan de leiband. “Gewone” wandelaars zijn eveneens welkom. Vanaf 9 uur wordt verzamelen geblazen en de begeleiders en de wandelaars worden verwend met een boluskoek met koffie, thee of chocomelk. De wandeling start om 10 uur stipt. Er zijn twee tussenstops en een maaltijd (soep, halve kip met appelmoes en gebakken aardappelen) bij terugkomst in De Schorpioen. Ter afsluiting is er een verrassing en gezellig samenzijn. Inschrijven (€8,00/€12,00) tot en met 12 oktober 2014: 0477/509552 of via beatrice.van.den.eeckhaute@telenet.be. Voor de aanwezige dieren is er na afloop van de wandeling een heus aangepast buffet voorzien. 2. Verrassingsoptreden van een covergroep, zaterdag 18 oktober vanaf 16.30 uur. 3. Avondrondrit voor oldtimerfietsen, zaterdag 18 oktober vanaf 17 uur. Onder leiding van Henri Bruyneel verzamelen de oldtimerfietsers vanaf 17 uur aan De Schorpioen voor een avondrondrit door Kalken. Het is ondertussen de traditionele sluitingsrit van de oldtimervereniging D’Antieke Velokes. De oldtimerfietsen dienen verplicht verlichting te hebben en van de deelnemers wordt verwacht dat ze in aangepaste kledij aanwezig zijn. Info en inschrijving: Henri Bruyneel, 0476-73.26.43 of henribruyneel@gmail.com.

226

4. Opening Fortunekermis: “schieting”, zaterdag van 18.45 tot 19 uur. Zie p. 213. 5. Concert door de Koninklijke Harmonie Sinte-Cecilia Kalken, zaterdag 18 oktober 2014, 19 uur. Tijdens vorige edities bleek dat de inbreng van de plaatselijke muziekmaatschappij tot de kermissfeer belangrijk is. Daarom nodigen Alfonsine, Marc, Isabelle en Geert iedereen opnieuw uit op het openingsconcert door de Koninklijke Harmonie Sinte-Cecilia Kalken. 6. Fototentoonstelling Op stap met fotograaf Cyriel Seghers. De fototentoonstelling is doorlopend te bekijken van zaterdag tot maandag 18-20 oktober 2014. 7. Kaarting. Series van vier. Zondag 19 oktober vanaf 10 uur. 8. Gaaibolling en wafelbak. Zondag 19 okober vanaf 14 uur. De bedoeling van het gaaibolspel is van op een bepaalde afstand zoveel mogelijk gaaien (houten blokjes vastgehecht aan het loopvlak met scharnieren) bovenaan een hellend vlak af- of om te bollen. Tussen de volkse spelen door kan aangezeten worden voor een lekkere wafel naar het recept van Viva Kalken. De activiteiten worden in goede banen geleid door Viva Kalken. 9. Schieting op de liggende wip, zonder vizier, zondag 15 uur. De Floerentoeters staan opnieuw in voor de organisatie van deze namiddagschieting. 10. De jaarmarkt voor paarden, maandag 20 oktober vanaf 10 uur. Een vaste waarde op Fortunekermis is de jaarmarkt voor paarden. We hopen weer op treffelijk weer en een mooie opkomst. 11. Bevlagging. De bevlagging van de onmiddellijke omgeving van herberg De Schorpioen gebeurt onder het thema “Met Vlag en Wimpel, Feest in Kalken, 2014”.

227

Gemeente LAARNE – KALKEN

2014

WIJK ZOMERSTRAAT VERMAARDE FORTUINKERMIS in en rond café De Schorpioen, Heirweg 8, 9270 Kalken Zaterdag 18 oktober. 09.00 uur: Samenkomst Ezelwandeling. Start om 10.00 uur. 16.30 uur: Verrassingsoptreden coverband. 17.00 uur: Avondrondrit met oldtimerfietsen door Kalken. 18.45 uur: Opening van de kermis met kanongeschut. 19.00 uur: Concert door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken. 20.00 uur: Gezellig samenzijn. Zondag 19 oktober. 10.00 uur : Kaarting - series van vier. 14.00 uur : Wafelbak en gaaibolling. 15.00 uur : Schieting op de liggende wip. Maandag 20 oktober.

JAARMARKT VOOR PAARDEN € 125,00 prijzen € 5,00 tegemoetkoming in vervoerkosten per ingeschreven paard.

De paarden moeten van 10 uur tot 12 uur aanwezig zijn. Doorlopend van zaterdag 18 tot maandag 20 oktober. Tentoonstelling van persfoto’s jaren 1960

Op stap met fotograaf Cyriel Seghers. Organisatie ism Stichting Sint-Pietersfeest Kalken, VIVA Kalken, Bea, Abel, Francine en Adelin, de Floerentoeters en d’Antieke Velokes.

228

Illustratie 1. Aan het einde van de ezelwandeling steken deelnemers de N445 vanuit de Zomerstraat over, Fortunekermis 2012. PROGRAMMATIE: ZIE BLADZIJDEN 243-247 V.U. CAFĂ&#x2030; DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN 229

Samenstelling en historisch onderzoek: André Van De Sompel ISSN 1781-2569 – BD 54.082 Inhoud. Editoriaal. Vermelding brouwerij-herberg Den Drol, midden 18de eeuw. Een nieuwe herberg in de Hanselaarstraat, 1882. Dronkenschap, ter gelegenheid van een 3-meikermis? Een petitie door inwoners van de wijk Holeinde, 1913. Bandietenstreek te Calcken, 1929. Nieuwe benamingen voor Kalkense straatnamen, ca. 1960. Op stap met journalist en fotograaf Cyriel Seghers, deel 2. Duiding Fortunekermis in de mededelingsbladen. Programma Fortunekermis 2015. Publcatie Kalken: Fortunekermis gebundeld. Affiche Fortunekermis 2015. Overzicht bijdragen vijftien jaar Mededelingenblad.

230 231 232 232 233 235 235 237 239 243 246 247 248

Editoriaal. Voor de vijftiende editie van dit mededelingenblad hebben we voor een iets dikker nummer gezorgd, met achteraan een overzicht van de inhoud van de vijftien edities. We zorgden voor een bundeling van die vijftien edities in één boekwerk. Wie die publicatie wil aankopen, vindt bijkomende gegevens op de voorlaatste pagina. Wat opvalt, is dat het voorbije anderhalve decennia aan de opzet van Fortunekermis weinig of niets veranderd is: zoveel mogelijk mensen laten deelnemen aan ontspannende en betaalbare activiteiten zonder overbodige franjes. Sinds de editie van 2001 breidde het aantal activiteiten gestadig uit. De editie 2015 is daar een voorbeeld van met een activiteit op de “achtste kermisdag”. Fortunekermis staat opnieuw voor een combinatie nostalgie – nieuwe activiteiten in een ongedwongen sfeer.

230

Vermelding brouwerij-herberg Den Drol, midden 18de eeuw. Tijdens archiefonderzoek in verband met de geschiedenis van het Ruytenshof in de Scheestraat, trof ik in augustus 2015 een tekst aan die handelde over de herberg en brouwerij Den Drol in de Zomerstraat112. Die brouwerij is te beschouwen als de voorloper van de brouwerij van de familie Verstraeten in de Zomerstraat ter hoogte van de Hogendries. In die tekst uit 1750 zijn de beperkte gegevens over die “van ouds gekende” brouwerij en herberg belangrijk. Ze was toen eigendom van Abraham Frans Van Wesemael, zoon van Geeraert. De beschrijving van de ligging van de eigendom, omtrent de Somerstraete, gebeurde door een opsomming van de eigenaars van de stukken grond rondom die eigendom. (…) eene behuijsde hofstede van audts ende noch wesende eene herberghe ghenaemd den drol groot in erfven metten hoflande 450 roeden salvo justo emmers op al sulcke schuere stallinghe Brauwerije geheel den brauwhalme113 mitsgaders de fruijt ende alle voordere boomcatheijle114 binnen de voornoemde prochie van Calcken omtrent de Somerstraete competerende115 Abraham Frans van Wesemaele fs geeraert ende landende oost ende suijt adriaen van Aerde west de selve straete ende noort joos de loose (…). In de staat van goed, gepresenteerd op 3 oktober 1767, opgesteld na het overlijden van Abraham Francies Van Wesemael in april 1766, wordt met geen woord gerept over de brouwerij en de herberg in de Zomerstraat. De weduwe van Van Wesemael, Joanna Maria De Letter, bleef achter met twee minderjarige dochters116. We moeten daaruit besluiten dat de familie Van Wesemael geen eigenaar meer was van die brouwerij en herberg.

Rijksarchief Gent (RAG), Oud Archief Kalken (AR78), nr. 153 (wettelijke passeringen periode 1743-1750, f° 259r°, akte 15 oktober 1750) en nr. 240 (staten van goed, periode 1766-1768). 113 Brauwhalme = alle toestellen nodig voor het brouwen van het bier. 114 Boomcatheijle = verzamelnaam voor alle andere bomen, hagen of struikgewassen op de eigendom. 115 Competerende = toebehorende aan. 116 RAG, AR78, nr. 240 (staten van goed, periode 1766-1768). 112

231

Een nieuwe herberg in de Hanselaarstraat, 1882. We merkten reeds meerdere malen op dat in het vierde kwart van de negentiende eeuw de plaatselijke brouwerijen een invloed hadden op de woningbouw. De brouwers bleken de mogelijkheid te hebben om ofwel woningen aan te kopen of te verbouwen ofwel nieuwe woningen te bouwen die dienst deden als herberg. In het grensgebied Kalken-Beervelde was onder andere de Kalkense brouwersfamilie Verstraeten actief. Uit hiernavolgende aankondiging blijkt dat in datzelfde gebied ook de familie Imschoot uit Beervelde in diezelfde sector actief was. Die familie Imschoot was onder andere eigenaar van de herberg De Fortuin in Beerveldedorp. In de Gazette van Lokeren van 5 maart 1882 stond volgende aankondiging117: Voordeelig te Huren. Eene nieuwe Herberg te Calcken Hanselaarstraat. Voor de conditiën begeve u tot d'heer Alb. Imschoot-De Vriendt Brouwer, te Beirvelde. Dronkenschap, ter gelegenheid van een 3-meikermis? In de krant De Werkman van 1 mei 1914 stond volgend kort bericht118: Dronkenschap Zondagavond ontstond er twist in eene herberg der Zonnestraat (moet zijn: Zomerstraat) te Calcken. Een der twisters trok zijn revolver en loste verscheidene schoten op zijn tegenstrevers. Deze, een jongen van Calcken, zekeren A. De Vos, verkeert in gevaarlijken toestand. De dader is een bewoner van Laarne. Een petitie door inwoners van de wijk Holeinde, 1913. Dat de straten ten noorden van de N445 op Kalkens grondgebied er in bepaalde periodes erbarmelijk bij lagen, weten we onderhand wel. Plezant is de onderstaand weergegeven petitie van de inwoners van de wijk Holeinde uit het jaar 1913119. 117

Gazette van Lokeren, 5 maart 1882, jg. 39, nr. 2030, pagina 6. Digitale Krantenarchief – D.A.D.D. vzw/Stadsarchief Aalst/Pictura Krantenviewer. 119 Gemeentehuis Laarne, Archief Kalken vóór 1976, doos nr. 397.2. 118

232

Calcken, 26 Januari 1913 Mijnheer Bu(r)gemeester en gemeenteraadsleden Aangezien gij aan onze klacht dien wij gedaan hebben over den toestand onzer straat genaamd het Ollende, geen ge(h)oor gegeven hebt, moeten wij ons met groot spijt weder tot hun wenden. Mijnheer Burgemeester en gemeenteraadsleden mogt gij den toestand onzer straat eens komen nazien, beter gezegt eene (h)alsbrekerij, gij zoudt aan onze vraag van een kilometer steenweg niet wijgeren aangezien het voor ieder gemeente een weinig is. Het is jammer voor ons allen landbouwers van ons land dat door de straat uitweegt niet te kunnen blijven gebruiken, aangezien wij er ons voedsel niet meer kunnen door voeren en onzen hoest120 niet meer door(h)alen zonder hulp van een of meer geburen dien meer dan een paard hebben. Met een paard kunnen wij de ledige kar door de straat niet voeren, en als het eene kleine vracht is, moeten wij er drie paarden voor hebben en dan moeten wij nog verlegen zijn van die paarden hun hals of benen te breken in de poelen dien er inlig(g)en. De boeren zijn er waarlijk niet altijd op geschikt om hunne beesten daarvoor uit te leenen en wij hebben er toch allen geen drie. Zoo kunnen wij het land niet blijven gebruiken, en zonder land kunnen wij onmogelijk ons brood niet verdienen. Hebben wij mogelijks Mijnheer Burgemeester en gemeenteraadsleden geen recht aan eenen steenweg omdat wij geene lasten betalen of omdat het den uitkant van de gemeente is van wedersijts. We moeten hier toch ook ons brood verdienen en daarbij veel lasten betalen voor Ă l de steenwegen dien er op de gemeente al gelegt zijn. In de hoop Mijnheer Burgemeester en gemeenteraadsleden dat gij aan onze vraag niet zult weigeren om ons niet verder te doen wenden hetgeen den toestand ons verplicht, bieden wij ons als nederige dienaren aan. Aan de tekst werd niet zoveel veranderd. Er werden leestekens toegevoegd en sommige schrijffouten werden voor de leesbaarheid tussen ( ) verbeterd of aangevuld. 120 hoest = de oogst. 233

De petitie bevatte veertien handtekeningen onder de noemer “De vereenigde geburen”, namelijk die van Wwe Engelbert Gentier, Bernard Roels, Camiel De Groote, B. Verschraegen, Augustien Van Achte, P. Hoogewijs, J.B. Fiers, Engelbert Lammens, Wwe Joannes Calle, F. Fiers, Wwe Ch. Staelens, de kinderen Casimir De Backer, Jan De Visscher en L. De Coster. Bandietenstreek te Calcken, 1929. Kranten worden meer en meer gedigitaliseerd raadpleegbaar op het internet. In de krant De Volksstem van 5 december 1929 lazen we volgend verslag121. Bandietenstreek te Calcken. Gemaskerde kerel dringt in een huis en schiet op den bewoner. Een bandietenstreek heeft plaats gehad op de grenscheiding der gemeenten Calcken en Beirvelde, zodat de wijken Eethoek en Fortuin aldaar in groote beroering werden gebracht. Op den Eethoek woont Petrus Van Wassenhove, een jonkman, die den naam heeft geld te bezitten en wiens huishouden gedaan wordt door eene nicht van hem. Petrus Van Wassenhove zat rond 6 ure des avonds nevens de stoof, toen er een kerel binnen kwam. Van Wassenhove stond recht en hief de lamp op om te lichten, maar bemerkte dat de indringer een masker droeg. Op hetzelfde ogenblik knalde een revolverschot en Van Wassenhove kreeg den kogel in een bil. De huishoudster, in den stal aan het werk, hoorde losbranding en het hulpgeroep van haren kozijn. Zij begon ook te roepen en de bandiet koos het hazenpad. Seffens waren de geburen ter plaats en dadelijk werd een geneesheer ontboden, terwijl men zich ook haastte de gendarmen te verwittigen. Jammer, dat men den bandiet niet kent. Het onderzoek der gendarmen heeft geen uitslag opgeleverd. Men heeft den gekwetste naar eene kliniek overgebracht, waar men den kogel uit de bil heeft verwijderd. Men meent dat de bandiet er op uit was te stelen. Het parket is ter plaats gekomen.

121

Digitale Krantenarchief – D.A.D.D. vzw/Stadsarchief Aalst/Picture krantenviewer. 234

Nieuwe benamingen voor Kalkense straatnamen, ca. 1960. We hadden het reeds regelmatig over het feit dat woningen die rond het kruispunt van bv. de Brugstraat en de Zomerstraat met de N445 langs die N-weg waren gebouwd, tot op een bepaald moment als straatnaam de naam van de dichtstbijzijnde noord-zuidlopende straat hadden. In officiële bronnen vonden nog geen verwijzing naar het tijdstip van de herbenaming van die N445. Sinds kort beschikken we over een verzameling mededelingenbladen van de gemeentelijke jongensschool Kalken voor de periode 19531973122. Het mededelingenblad heeft als titel: De Weergalm. In het nummer van februari 1961 werd een kaart van Kalken afgedrukt met daarbij de vraag in hoeverre de lezer al vertrouwd was met de nieuwe benaming van niet minder dat twaalf straten of straatdelen: Kent ge reeds de nieuwe straatnamen van onze gemeente?. Het ging over de volgende nieuwe benamingen: 1. Heirweg (tot aan / ) 2. Dendermondsesteenweg (van aan / tot de grens met Overmere) 3. Drapstraat 4. Kouterstraat. 5. Kleine Molenstraat. 6. Kwernstraat. 7. Meirestraat. 8. Berringstraat. 9. Meersstraat. 10. Bleekweg. 11. Hooistraat. 12. Ekerstraat. Uit het hierna ingevoegde artikeltje rond premieophalingswerk voor een wielerwedstrijd door Cyriel Seghers, moeten we afleiden dat de N445 omstreeks 1950 over de ganse lengte op Kalkens grondgebied de benaming Dendermondesteenweg had gekregen. Omstreeks 1960 kreeg de N445 twee benamingen: Dendermondsesteenweg en Heirweg. 122

Uit de erfenis van de familie Paul en Angèle Hanselaer – De Gelder. 235

236

op de vorige bladzijde: Illustratie 2. Schets van de kaart van Kalken met aanduiding van de straten met nieuwe benamingen, omstreeks 1960. Uittreksel uit De Weergalm, Schoolblad Gemeenteschool Kalken, februari 1961, p. 7. Een verklaring voor de meeste nieuwe straatnamen lijkt voor een aantal straten voor de hand liggend. Waarschijnlijk kregen een aantal straten als officiële benaming de naam die in de volksmond reeds lang gebruikt werd als aanduiding van dat gebied of wijk. Vooral voor wat betreft de benamingen Drapstraat en Ekerstraat lijken me de benamingen niet direct verklaarbaar. Sinds de gemeentefusie met Laarne verdween op Kalkens grondgebied de benaming “Meersstraat” ten voordele van de benaming “Vaarschootstraat”. Op stap met journalist en fotograaf Cyriel Seghers, deel 2.

Illustratie 3. Ongeval op de hoek Colmanstraat – Heirweg. Foto Cyriel Seghers, mei 1963. Tijdens de fototentoonstelling van vorig jaar werd aandacht besteed aan het werk van de Laarnse journalist en fotograaf Cyriel Seghers (ondertekend met S.L.) die onder andere voor de krant Het Volk 237

werkte. Voor de fototentoonstelling van dit jaar kozen we uiteraard andere foto’s uit. Cyriel was bijna dagelijks in de weer met het fotograferen van allerlei lokale gebeurtenissen, van een ongeluk tot een kampioenschap voor biljarters, kaarters, stekbakkers, enz. Die beperkte artikeltjes zoals bijvoorbeeld dat rond de biljartvereniging “Elk zijn gedacht” bij herbergier Jan Schepens, die herberg hield op de hoek Brugstraat – Heirweg (nu ongeveer ter hoogte van tankstation Gabriels) zijn belangrijk voor de studie van het plaatselijk openbaar en sociaal leven (zie illustratie 4).

Illustratie 4. Biljart in de herberg van Jan Schepens. Artikeltje van Cyriel Seghers (S.L.). Uittreksel uit Het Volk, 27 oktober 1965. Aanvankelijk was Cyriel Seghers dagbladverkoper. We lazen in de krant Het Volk van 5 maart 1950 dat hij voor de wielerwedstrijd “Cycles Plume Vainqueur”, over een afstand van 133 km, zorgde voor prijzen die bij een aantal tussenspurten in Kalken en in Laarne verdiend konden worden. Cyriel had premiegeld ontvangen van Frans Baele-Achiel De Kegel (Provinciebaan, Eesvelde), De Lathouwer’s Vrienden (Eesvelde), Gustaaf Baele (Provinciebaan), Maurits Buyle 238

(schrijnwerker en herbergier, Vromondstraat 56), Albert Moens en Zoon (Dendermondesteenweg 9) en van Frans Bracke (velomaker, Dendermondesteenweg 24). We veronderstellen dat ter hoogte van de vermelde herbergen een premie kon gewonnen worden die door die bepaalde herbergier geschonken werd. De premie geschonken door Frans Bracke kon gewonnen worden ter hoogte van de herberg van Marcel Van de Velde (Dendermondesteenweg 28, hoek Colmanstraat). In Laarne haalde Cyriel eveneens een premie op, namelijk bij Viktor De Wilde-Aepers (Dendermondesteenweg 1, Steentje). Duiding Fortunekermis in de mededelingenbladen. Fortunekermis of de Kleine Sint-Denijs valt normaliter op de derde zondag van oktober, de week na de Grote Sint-Denijs, die de zondag volgend op 9 oktober doorgaat. Fortunekermis kan dus ook de vierde zondag van oktober plaatsvinden. De teksten waren vooral toegespitst op het gebied waarin Fortunekermis gevierd werd. Het begrip Fortunekermis werd omschreven en geprobeerd werd een algemeen beeld van het kermisgebeuren op zoveel mogelijk vlakken weer te geven. Er werd niet zozeer aan gericht archiefonderzoek gedaan, wel werden de soms lucky-resultaten van onderzoek in kranten en archieven weergegeven. Mondelinge informatie werd uiteraard dankbaar verwerkt. Eveneens dankbaar zijn we voor de mogelijkheid om fotomateriaal te gebruiken voor de jaarlijkse tentoonstelling. Wie trouwens nog fotoâ&#x20AC;&#x2122;s of ander archiefmateriaal met ons wil delen, kan dat uiteraard nog steeds123. Nogal wat aandacht ging uit naar de twee honderdjarigen uit de buurt, namelijk Marie-Elodie Everaert (1865-1967) en Paula Van De Velde (1913-2014).

123

Graag na een seintje aan AndrĂŠ Van De Sompel, 0477/39.58.06 of andre.van.de.sompel@telenet.be. 239

Illustratie 5. Situering van herberg De Fortuin en onmiddellijke omgeving (dikst omrand gebied), de wijk De Fortune (middeldik omrand gebied) en de wijk Kalken-Beervelde (dunst omrand gebied) op de kaart van de buurtwegenatlas van Kalken (circa 1842), gebied ten noorden van de N445. Straat 9 = Brugstraat en Hanselaarstraat. Straat 11 = Zomerstraat, Eethoek en Cootveld. Straat 18 = Apostelhuizen. Straat 19 = Hogendries. De ster duidt Estaminet In den bouw aan. De driehoek duidt de herberg De Schorpioen aan. 240

Illustratie 6. De zonen uit het landbouwersgezin Lauwaet, Zomerstraat. Ondertussen is de hoeve die zij bewoonden (Zomerstraat 47), verkocht. De hoofdgebouwen werden gesloopt en vervangen door nieuwe bebouwing. Onderstaande teksten vulden de fototentoonstelling Fortunekermis 2012 aan. Ze geven een idee van wat we onder een kermis verstaan. FORTUNEKERMIS KALKEN â&#x20AC;&#x201C; Herneming tijdens de eenentwintigste eeuw. Fortunekermis kan beschouwd worden als een van de oudere Kalkense kermissen. De kermis ontstond in en rond herberg De Fortuin in de Brugstraat, in het huidige grensgebied met Beervelde. De traditie van een jaarmarkt voor dieren wijst op een lange kermistraditie. De jaarmarkt voor dieren ter gelegenheid van Fortunekermis valt op de kermismaandag. Door het verdwijnen van herbergen en de brouwerij Verstraeten en het afhaken van de uitbaatster van Estaminet In Den Bouw als medekermisorganisator, verhuisde Fortunekermis naar de omgeving van herberg De Schorpioen, Heirweg 8 te Kalken.

241

Illustratie 7. Eeuwelinge Marie Elodie Everaert.

Illustratie 8. Deelnemers aan de stoet ter ere van de eeuwelinge. Vlnr.: Aimé Roels, Jozef Lauwaet en Edgard Van Kerckhove.

Kermis is een historisch gegroeid traditioneel volksfeest. Elke afzonderlijke kermis is geworteld in de plaatselijke geschiedenis en de plaatselijke identiteit en heeft daardoor een typisch eigen karakter. Elke kermis wordt voorts gekenmerkt door vaste tijdstippen van begin en einde en dus door een in de tijd beperkte duur. Het aanbod van kermisattracties verwijst naar verleden, heden en toekomst en richt zich op alle generaties gezamenlijk. Kermis is idealiter een totaal feest, een feest van allen met allen. Kinderen, jonge en oude volwassenen vinden op een kermis voor ‘elck wat wils’: vermaakzaken, kinderzaken, verkoopzaken, oefeningspelen, behendigheidspelen en variété. Dit aanbod wordt in de regel gecompleteerd door plaatselijk georganiseerde, veelal traditionele feestelijkheden zoals optochten, volksspelen, jaarmarkten en danspartijen. 242

Een openbaar feest kan dus alle elementen van een kermis bevatten, maar is niet gebonden aan vaste tijdstippen en een vaste duur. Fortunekermis was niet alleen een jaarlijks weerkerende gebeurtenis voor de bewoners uit het noorden van de Brugstraat, de Hanselaarstraat, de Heidestraat, de Zomerstraat, de Eethoek en de Apostelhuizen, maar ook voor die uit de Rivierstraat met de wijk Vijfhoek, de Holeindestraat en het nabijgelegen Beervelde. Het was de laatste Kalkense kermis van het jaar. Al het werk op de boerderij was gedaan, het loof was gewied, men had wat geld opzij gelegd. Genoeg redenen om kermis te vieren… Illustratie 9. Schieten met kanonnetjes ter gelegenheid van een heuglijke gebeurtenis: een huwelijk, een kermis… Foto uit 1971, DendermondsesteenwegHeirweg. Programma Fortunekermis 2015. 1. Op stap met ezels (en paardjes), zaterdag 17 oktober, 9 uur. Viva Kalken en de ezelbrugvrienden nodigen U uit voor een wandeling die vooral ingericht wordt voor eigenaars en begeleiders van ezels en kleine paardjes aan de leiband. “Gewone” wandelaars zijn eveneens welkom. Vanaf 9 uur wordt verzamelen geblazen. De begeleiders en de wandelaars worden bij inschrijving verwend met een boluskoek en koffie of chocomelk. 243

De wandeling start om 10 uur stipt. Er zijn twee tussenstops en een maaltijd (verse soep, frikandon met krieken en puree) en een gezellig samenzijn bij terugkomst in De Schorpioen. Inschrijven (€12,00/€15,00) tot en met 10 oktober 2015: 0477/509552 of via beatrice.van.den.eeckhaute@telenet.be. 2. Avondrondrit oldtimerfietsen, zaterdag 17 oktober, 17 uur. Onder leiding van Henri Bruyneel verzamelen de oldtimerfietsers vanaf 17 uur aan De Schorpioen voor een avondrondrit door Kalken. Het is ondertussen de traditionele sluitingsrit van de oldtimervereniging D’Antieke Velokes. Vzw De Oude Gloriën verlenen hun medewerking. De oldtimerfietsen dienen verplicht verlichting te hebben en van de deelnemers wordt verwacht dat ze in aangepaste kledij aanwezig zijn. Info en inschrijving: Henri Bruyneel, 0476-73.26.43 of henribruyneel@gmail.com. 3. Concert K.H. St.-Cecilia Kalken, zaterdag 17 oktober, 19 uur. Tijdens vorige edities bleek dat de inbreng van de plaatselijke muziekmaatschappij tot de kermissfeer belangrijk is. Daarom nodigen Alfonsine, Marc, Isabelle en Geert iedereen opnieuw uit op het openingsconcert door de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken. 4. Gezellig samenzijn, zaterdag, vanaf 20 uur. Na het optreden van de harmonie kan naar hartenlust gepraat en gelachen worden. 5. Fototentoonstelling Op stap met fotograaf Cyriel Seghers (deel 2). De fototentoonstelling is doorlopend te bekijken van zaterdag tot maandag 17-19 oktober 2015. We leggen de nadruk op het belang van het werk van Cyriel voor de lokale geschiedenis. 6. Kaarting. Series van vier. Zondag 18 oktober, 10 uur. Spreek met vrienden en buren af om een kaartje te komen leggen. 244

7. Gaaibolling en wafelbak. Zondag 18 okober, 14 uur. De bedoeling van het gaaibolspel is van op een bepaalde afstand zoveel mogelijk gaaien (houten blokjes vastgehecht aan het loopvlak met scharnieren) bovenaan een hellend vlak af- of om te bollen. Organisatie: Viva Kalken en SVV. Tussen de volkse spelen door kan aangezeten worden voor een lekkere wafel naar het recept van Viva Kalken. 8. Schieting op de liggende wip, zonder vizier, zondag, 15 uur. De Floerentoeters staan opnieuw in voor de organisatie van deze namiddagschieting. Zoals gewoonlijk wordt er voor gezorgd dat het prijzengeld volgens een Floerentoeters-eigen manier optimaal onder de deelnemers verdeeld wordt. 9. De jaarmarkt voor paarden, maandag 19 oktober, 10 uur. Een vaste waarde op Fortunekermis is de jaarmarkt voor paarden. We hopen opnieuw op treffelijk weer en een mooie opkomst. De laatste edities van de jaarmarkt mochten me telkens meer dan 20 paarden en pony’s verwelkomen. 10. Fortuinfuif, zaterdag 24 oktober, 21.30 uur. Helemaal nieuw op Fortunekermis is de organisatie van een Fortuinfuif. DJ DIEMAT zorgt voor de muziek. Inkom € 2,00. 11. Bevlagging. De bevlagging van de onmiddellijke omgeving van herberg De Schorpioen tijdens het weekend van 17-19 oktober 2015 gebeurt onder het thema “Met Vlag en Wimpel, Feest in Kalken, 2015”.

245

Illustratie 10. Kalkense gemeentewerklieden voeren wegwerkzaamheden uit in de Zomerstraat (of in de omgeving ervan) – welverdiende rustpauze. Foto Walter De Mulder, uit: openluchttentoonstelling “Contrast” in tuin pastorij Kalken, 11 juli -13 september 2015. Aankondiging publicatie.

Kalken: Fortunekermis gebundeld. We hebben de vijftien edities van het Mededelingenblad Fortunekermis gebundeld in één publicatie van 250 pagina’s, formaat 17cm x 24 cm. Die publicatie wordt u aangeboden voor de zeer democratische prijs van € 10,00 – dit tot uitputting van de (eerder beperkte) oplage. Wenst u een exemplaar, geef een seintje (0477/39.58.06) of – misschien beter nog - kom de publicatie afhalen tijdens Fortunekermis in herberg De Schorpioen.

246

Gemeente LAARNE – KALKEN 2015 WIJK ZOMERSTRAAT

VERMAARDE FORTUINKERMIS in en rond café De Schorpioen, Heirweg 8, 9270 Kalken Zaterdag 17 oktober. 09 uur: Samenkomst ezelwandeling. Start om 10 uur. 17 uur: Avondrondrit met oldtimerfietsen door Kalken. 19 uur: Concert Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken 20 uur: Gezellig samenzijn. Zondag 18 oktober. 10 uur: Kaarting - series van vier 14 uur: Wafelbak en gaaibolling 15 uur: Schieting op de liggende wip Maandag 19 oktober.

JAARMARKT VOOR PAARDEN € 125,00 prijzen € 5,00 vervoerkosten per ingeschreven paard. De paarden moeten van 10 uur tot 12 uur aanwezig zijn. Doorlopend van zaterdag 17 tot maandag 19 oktober:

Tentoonstelling van persfoto’s uit de jaren 1960 (deel2).

Op stap met fotograaf Cyriel Seghers. Zaterdag 24 oktober. 21.30 uur: Fortuinfuif met dj DIEMAT. Inkom € 2,00. Organisatie i.s.m. Stichting Sint-Pietersfeest Kalken, VIVA Kalken, de Ezelbrugvrienden, De Floerentoeters, d'Antieke Velokes en Oude Gloriën vzw, Abel, Bea, Adelin, Francine en vrienden, dj Diemat.

247

Inhoud van de gebundelde versie van de bijdragen in vijftien edities van Mededelingenblad Fortunekermis (2001-2015). Voorwoord 2001 Voorblad met als illustratie kermismolentje “de wilde beesten”. Editoriaal. Fortunekermis in de Kalkense Zomerstraat, een terugblik (tot omstreeks 1970). 1. Iets over het ontstaan van Fortunekermis. 2. Veel herbergen. 3. De activiteiten. 4. De organisatoren. 5. Een speciale editie van Fortunekermis op 17 oktober 1965: de viering van eeuwelinge Marie-Elodie Everaert (1865-1967). 6. Een vergeten kermis (3 mei). Tentoonstelling De Zomerstraat en haar bewoners. Affiche Fortunekermis 2001. 2002 Voorblad met als illustratie woonhuis ouders Flavie De Caluwé. Editoriaal. Fortunekermis, zoektocht naar factoren voor ontstaan en groei. Fortunekermis en de Brugstraat. Fortunekermis: aandacht voor de activiteiten tijdens de jaren 1970. 1. Algemene activiteiten in en rond estaminet In Den Bouw. 2. Algemene activiteiten in en rond de nieuwe herberg ’t Schuurken. 3. Algemene activiteiten in en rond de herberg bij Madeleine Hoogewijs en opvolgster Gaby De Rauw. 4. Activiteiten rond Fortunekermis. 5. Kort besluit. Affiche Fortunekermis 2002. 2003 Voorblad met als illustratie momentopname jaarmarkt 21 oktober 2002. Editoriaal. Bijkomende gegevens uit de eerste helft van de 19de eeuw die kunnen bijgedragen hebben tot het ontstaan en uitbouw van Fortunekermis. Estaminet In Den Bouw in de Kalkense Zomerstraat Enkele korte aantekeningen over Fortunekermis in de Apostelhuizen, Holeinde en Hogendries. Rosa Roels wordt honderd jaar! Wielerwedstrijden ter gelegenheid van Fortunekermis.

3 5 6 7 7 8 12 14 15 17 19 20 21 22 23 29 32 32 33 33 33 35 36 37 38 39 43 46 48 49 248

Monumenten en merkwaardige sites. De fototentoonstelling. Affiche Fortunekermis 2003. 2004 Voorblad met als illustratie sfeerbeeld jaarmarkt Fortunekermis 2003. Editoriaal. Fortunekermis tijdens de jaren 1980. Algemene bedenkingen over wijkkermissen en die van de wijken in het noordwesten van Kalken in het bijzonder. Accordeoniste Denise De Meyer. 20 jaar estaminet In Den Bouw bij Christine Van Der Heyden. Fortunekermis 2004: een concert, een tentoonstelling en dĂŠ jaarmarkt. Affiche Fortunekermis 2004. 2005 Voorblad met als illustratie sfeerbeeld jaarmarkt Fortunekermis 2004. Editoriaal. Een bijzondere postkaart. Verder grasduinen in de geschiedenis van Fortunekermis. a. Vroeg-achttiende eeuwse gegevens over herberg De Fortuin? b. Kalkense herbergiers of cabaretiers, begin 19de eeuw. c. Vermeldingen van herberg De Fortuin in de straatschouwingen, eerste helft van de 19de eeuw. d. De opeenvolgende herbergiers op de site De Fortuin, 19de eeuw. e. (Geen) Culturele evenementen in de afgelegen buitenwijken. f. Fortunekermis aan het eind van de 19de eeuw â&#x20AC;&#x201C; begin 20ste eeuw. Fortunekermis 2005: een concert, de jaarmarkt voor paarden en een tentoonstelling. Affiche Fortunekermis 2005. 2006 Voorblad met als illustratie De Zomerstraat, begin 2005. Editoriaal. Verder grasduinen in de geschiedenis van Fortunekermis. 1. Vermelding van een herberg de fortune op de Destelbergense wijk Beervelde in een document van 1793. 2. Twee herbergen De Fortuin. 3. Een reglement op vertoningen en op het openhouden van een herberg aan het einde van de Nederlandse Periode (1827-1829). 4. Plaats van Fortunekermis op de regionale kermisagenda. 5. Leveringen van bier door brouwerij Verstraeten in de periode 1906-1913. 6. Activiteiten tijdens Kalkense kermissen of feesten in of kort na 1950.

50 51 52 53 54 55 58 65 66 67 68 69 70 71 72 72 72 74 75 77 78 83 84 85 86 87 87 88 89 90 92 93 249

7. Attracties tgv Fortunekermis, jaren 1950. Programma Fortunekermis 2006. Affiche Fortunekermis 2006. 2007 Voorblad met als illustratie de Zomerstraatmolen. Editoriaal. Sfeerbeelden jaarmarkt voor paarden, 23 oktober 2006. Verder grasduinen in de naoorlogse geschiedenis van Fortunekermis, periode vóór 1960. 1. Elektriciteitsvoorziening tijdens de jaren 1950. 2. Een getuigenis, periode WO II – ca. 1960. 3. Graaggeziene kermisgasten. De meikermis of de dag van de boerenknechten. Crisismomenten rond Kalkenkermisjaarmarkt voor dieren, periode tot omstreeks 1963. Enkele gegevens rond Heirwegkermis vóór de heraanleg van de Provinciale weg N445 (1962-1963). Programma voor Fortunekermis 2007. Affiche Fortunekermis 2007. 2008 Voorblad met illustratie ivm Jaarmarkt voor paarden, 2007. Editoriaal. Sfeerbeelden binnenactiviteiten Fortunekermis 20 en 21 oktober 2007. Sfeerbeelden jaarmarkt voor paarden, 22 oktober 2007. Grasduinen in de geschiedenis van Fortunekermis. 1. De achtste dag van Fortunekermis. 2. Financiële steun voor Fortunekermis tijdens de jaren 1960-1970. De Kalkense schuttersmaatschappijen, 1965-1975, deel 1. Feest in Kalken, 1948. Uitsmijter . Programma Fortunekermis 2008. Affiche Fortunekermis 2008. 2009 Voorblad met illustraties Irene en Jozef Audenaert in de Brugstraat Editoriaal. Feest in de Brugstraat, kort na WO II. Uit het dagelijkse leven. 1. Zorg voor kapelletjes. 2. Koper in Kalkense brouwerijen tijdens WO I. 3. Bolling in ’t Holeinde. Jaarmarkten in de gemeenten rondom Kalken. Duurloop met Danny Clincke.

96 98 100 101 102 103 104 104 104 109 109 110 111 114 116 117 118 119 120 121 121 121 123 127 130 130 132 133 134 135 137 140 141 142 144 250

Fototentoonstelling: Onderzoeksproject lokaal waardevolle gebouwen in Laarne en Kalken. Programma Fortunekermis 2009. Affiche Fortunekermis 2009. 2010 Voorblad met illustratie Kaartclub CafĂŠ De Welkom. Editoriaal. Uit het dagelijkse leven. 1. Boomzagers en boomvendities. 2. Rene Henri Van De Velde sneuvelt in Nederland bij aanvang van WO II. 3. Bericht aan de bevolking, omstreeks 1960: telefoonverbindingen in Kalken. 4. Activiteiten in en rond Estaminet In Den Bouw tijdens de tweede helft van de jaren 1980. Enkele gegevens over â&#x20AC;&#x2122;s Gravenbrielkermis als opvolger van Heirwegkermis, na de heraanleg van de Provinciale weg N 445 (1962-1963). Programma Fortunekermis 2010. Affiche Fortunekermis 2010.

145 147 148 149 150 152 152 153 156 158 159 162 164

2011 Voorblad met illustratie kaarters tgv Fortunekermis 2010. Editoriaal. Uit het dagelijkse leven. 1. Een reglement uit 1826 rond de handhaving van de openbare orde. 2. Mobilaire venditie, 1886. 3. De 3-meikermis. 4. Een spaarmaatschappij in de Zomerstraat, 1914. 5. Bandietenstreek te Calcken, 1929. 6. Herinnering aan herberg De Negen Gebroeders. 7. De viering van Marie Elodie Everaert, 1965. 8. Nog iets over Estaminet In den Bouw. 9. Kalken heeft zwaar feestprogramma, 1975. Programma Fortunekermis 2011. Affiche Fortunekermis 2011.

165 166 167 168 168 169 169 170 171 172 175 176 177 180

2012 Voorblad met illustraties dorsproces op het landbouwland. Inhoud en editoriaal. Uit het dagelijkse leven. 1. Een postkaart honderd jaar geleden verstuurd (1912). 2. De familie Schinck in de Brugstraat. 3. De familie Vergaelen bouwt in de Zomerstraat (interbellum). 4. Niet uitgevoerd plan voor de Zomerstraat (1954).

181 182 182 182 184 185 192 251

5. De Kalkense schuttersmaatschappijen, 1965-1975. Deel 2. Programma Fortunekermis 2012. Affiche Fortunekermis 2012.

193 194 196

2013 Voorblad met illustratie De honderdjarige Paula “Katoen” Van De Velde, gevierd in het WZC Hof ten Kouter te Kalken, 7 september 2013. Editoriaal. Honderdjarige Paula Katoen in Kalken gevierd. Programma Fortunekermis 2013. Affiche Fortunekermis 2013.

197 198 199 210 212

2014 Voorblad met illustratie jaarmarkt voor paarden 2006. Editoriaal. “Schieting” ter gelegenheid van de opening van Fortunekermis, op zaterdag 18 oktober 2014. Iets over herberg De Fortuin in Kalken volgens een achtiende-eeuwse bron. Uit het dagelijkse leven. 1. De organisatie van een openbare telefoondienst in de gemeente Kalken, periode kort vóór de Eerste Wereldoorlog. 2. Koersen tgv Fortunekermis tijdens het interbellum. 3. Verering van de Heilige Ontcommer in de Zomerstraat? 4. Vliegeren in de Brugstraat en rond Estaminet In Den Bouw. Op stap met journalist en fotograaf Cyriel Seghers. Programma Fortunekermis 2014. Affiche Fortunekermis 2014. 2015 Voorblad met illustratie aankomst ezelwandeling, editie 2012. Inhoud en editoriaal. Vermelding brouwerij-herberg Den Drol, midden 18de eeuw. Een nieuwe herberg in de Hanselaarstraat, 1882. Dronkenschap, een kort artikel over mogelijk de 3-meikermis. Een petitie door inwoners van de wijk Holeinde, 1913. Bandietenstreek te Calcken, 1929. Nieuwe benamingen voor Kalkense straatnamen, ca. 1960. Op stap met journalist en fotograaf Cyriel Seghers, deel 2. Duiding Fortunekermis in de mededelingenbladen. Programma Fortunekermis 2015. Publicatie Kalken: Fortunekermis gebundeld. Affiche Fortunekermis 2015. Overzicht bijdragen vijftien jaar Mededelingenblad.

213 214 215 216

218 219 221 223 224 226 228 229 230 231 232 232 233 235 236 237 239 243 246 247 248 252