SCHUTTERSBRIEF Onregelmatig maar frequent verschijnend e-mailblad als ideeënbus, discussieforum en actieprogram voor het schutterijwezen in het Nederlandstalige gebied van de EGS Nummer 19 – Maastricht, vrijdag 4 maart 2005 REDACTIE Bezoekadres: SB-redactie, p/a Franciscus Romanusweg 6-B, 6221 AE Maastricht Telefoon (met voicemail): 043 - 325 76 62; vanuit het buitenland: 00.31.43.325 76 62 Mobiel: 06.42 58 70 04 Fax : (00.31) (0)43.310 04 06 E-mail: redactie@schuttersbrief.nl Voorlopige bankrekening binnenland: 85 88 27 298 t.n.v. Alfred Disch te Maastricht Voorlopige bankrekening buitenland IBAN-code: NL86SNSBO - 85 88 27 298; BIC-code: SNSBNL2A ten name van / auf den Namen von / au nom de / in the name of: Alfred Disch, NL - 6221 AE Maastricht
Redacteurs: 1) Alfred Disch; 2) vacature(s).
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------INHOUD Het Nationaal Archief in Den Haag: onmisbare bron voor schutterijonderzoek; zie blz. 376-377 Verder over bakermat schutterijwezen (blz. 378), Weerkorpsen (blz. 379) en o.m. een correctie (blz. 380)
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------COLOFON De Schuttersbrief (SB) verschijnt sinds 19 juni 2004 en is een uitgave van de SB-stichting i.o. De SB wordt gratis verstrekt: zie de verzendlijst op de voorlaatste pagina van SB-nummer 8. Met de SB worden bij tijd en wijle de zogeheten ‘SB-Bijlagen. Werkdocumenten voor het schutterswezen’ meegezonden. De SB-Bijlagen verschijnen ten minste tweemaal per jaar. Wilt U ook GRATIS en RECHTSTREEKS de SB en de SB-Bijlagen ontvangen? Laat dit dan m.v.v. Uw volledige naam, Uw woonadres en Uw telefoonnummer weten aan: redactie@schuttersbrief.nl. Daar de aan de uitgave van de SB-nummers en SB-Bijlagen verbonden kosten vooralsnog gehéél worden betaald uit particuliere middelen, verzoekt de redactie U om een vrijwillige bijdrage o.v.v. ‘Donatie’ te storten op de hierboven vermelde (voorlopige) bankrekening van de SB-redactie. Voor Uw zéér gewaardeerde gift, hoe gering ook, zegt de redactie U bij voorbaat hartelijk dank! De Schuttersbrief heeft een doorlopende paginering. Veelgebruikte afkortingen worden verklaard op de laatste pagina van SB-nummer 8. U mag - om o.a. auteursrechtelijke redenen - uitsluitend voor eigen persoonlijk gebruik de SB uitprinten, dus niet (!) ten behoeve van derden. Oude nummers van de digitale Schuttersbrief kunnen te allen tijde bij de redactie worden opgevraagd. Geprinte maandedities (incl. eventuele SB-Bijlagen), uitgebreid met o.a. inhoudsopgave en register alsmede voorzien van een speciale omslag en rugband, zijn te verkrijgen door overmaking vooraf van 5 euro per exemplaar (incl. porto) naar de bankrekening van de SB-redactie. Jaarabonnement: 30 euro. Digitale en schriftelijke post ter publicatie in de Schuttersbrief wordt naar onderwerp gerubriceerd en vervolgens in logische volgorde opgenomen in de betreffende SB-rubriek. Wilt U óók Uw eigen berichten opgenomen zien in de SB, gelieve dan per brief of per e-mail steeds slechts één onderwerp te behandelen. Dat vergemakkelijkt aanzienlijk de rubricering van de correspondentie in de SB. In principe worden alle ingekomen brieven en e-mails geplaatst, ook indien ze van dezelfde persoon en van dezelfde datum zijn. Bovendien wordt voor elk nieuw aangedragen onderwerp een nieuwe rubriek in de SB geopend. © Copyright: SB-stichting (i.o.), Maastricht MMIV
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Schuttersbrief - nummer 19 4 maart 2005 375 1
CORRESPONDENTIE inzake ‘Het Nationaal Archief in Den Haag’ (1) VAN: De Heer M.W.E.M. (Mathy) Leunissen, internetredacteur van de Broederschap Sint-Sebastianus te Klimmen, documentalist van het Limburgs Schutterstijdschrift Klimmen (Lb.), 4 januari 2004 Geachte Heer Alfred Disch, In een van Uw Schuttersbrieven (als ik mij goed herinner op pagina 61) wordt er melding gedaan van de volgende twee informatiebronnen: 1) Verenigingenregister (1874-1976) van het Ministerie van Justitie; 2) Archief Nationale Militie en Schutterijen (1828 en 1865-1911) van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Mijn vraag aan U is: waar kan ik deze informatiebronnen opvragen? Ik heb het namelijk al via het internet geprobeerd, maar dat wil niet bepaald lukken (kan overigens ook aan mij liggen). Met vriendelijke groet, Mathy Leunissen.
AAN: De Heer M.W.E.M. (Mathy) Leunissen Maastricht, 31 januari 2005 Beste Mathy Leunissen, Op blz. 60-61 van de Schuttersbrief - aflevering 2 (d.d. 30.6.2004) is het artikel ‘Onderzoekers in actie: Alfred Disch. Schutterijen in Nederland, vroeger en nu’ van mw. drs. Karijn Delen te vinden. Op de laatste pagina van dat artikel wordt inderdaad melding gemaakt van een tweetal voor het schutterijhistorisch onderzoek uiterst belangrijke archiefbronnen, in de volksmond genoemd: het ‘Verenigingenregister’ en het ‘Militie- en Schutterijenregister’. Beide registers berusten thans bij de landelijke archiefbewaarplaats, t.w. het Nationaal Archief (voorheen ‘Algemeen Rijksarchief’ of, in afkorting, ‘A.R.A.’ genaamd) in Den Haag. Voor ‘Militie- en Schutterijenregister’ moet je eigenlijk lezen: ‘Nationale Militie- en Schutterijenregister’; vandaar de afkorting ‘NMSR’. De populaire aanduiding ‘Verenigingenregister’ wordt dan afgekort tot ‘VR’. Hoe waardevol zowel het VR als het NMSR zijn, mag alleen al blijken uit het volgende. Mij zijn uit het verleden en heden van Limburg bijna 1500 (zegge en schrijve: vijftienhonderd) schutterijen bekend. Zie in dat verband de door mij uitgegeven SB-Bijlagen en wel het enkele tientallen pagina’s dikke deel 1, dat ‘slechts’ een topografische opsomming geeft van alle vroegere en huidige Limburgse weerbaarheids-, folklore- en sportschutterijen. Een min of meer uitvoerige beschrijving van al die schuttersorganisaties (goed voor ±1.500 bladzijden!) volgt in een binnen afzienbare tijd nog uit te geven naslagwerk. Die vrijwel complete opsomming en die beschrijving zouden niet mogelijk zijn geweest zonder het VR en het NMSR. Beide registers verschaffen namelijk gegevens (soms summier, maar niet zelden uitgebreid) over vele honderden schutterijen; en dan heb ik het dus alleen maar over de provincie Limburg. Landelijk beschouwd beloopt het in het VR en NMSR te vinden aantal schutterijen ettelijke duizenden! -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
376
4 maart 2005 2
Schuttersbrief - nummer 19
De eerlijkheid gebiedt mij te zeggen, dat ik in het bezit gekomen ben van de meeste VR- en NMSRgegevens betreffende het Limburgse schutterswezen dankzij de heer Jo Pluymakers te Beek, oudsecretaris van de Koninklijke [Maastrichtse] Sociëteit van Handboogschutters ‘Sint-Sebastiaan 1408’. Met hem voer ik sinds ca. 20 jaar een vrij intensieve correspondentie. Over en weer vullen we zo elkaars gegevens aan. Meer dan eens kwam of komt Pluymakers in het VR dossiers tegen van ogenschijnlijk verschillende schutterijen. Na vergelijking met mijn gegevens die ik uit diverse andere geschiedbronnen heb geput, blijkt het dan menigmaal om dezelfde schutterijen te gaan. Van een aantal schutterijen is dus zelf méér dan één dossier in het VR voorhanden, overigens ook m.b.t. de St.-Sebastianus te Klimmen! Daar dhr. Pluymakers in de loop der jaren kind aan huis is geworden bij het Nationaal Archief (evenals trouwens bij het Koninklijk Huisarchief!) , lijkt het mij verstandig dat ik jouw vraag aan hem doorspeel. Beter dan ik kan hij jou instrueren, hoe je het best het onderzoek in Den Haag kunt aanpakken. Bovendien heeft Pluymakers inmiddels al zoveel gegevens over Limburgse schutterijen verzameld uit het NMSR en het VR, dat hij ongetwijfeld de door jou gewenste gegevens meteen kan ‘ophoesten’ uit zijn eigen in de loop der jaren opgebouwde schutterijhistorische collectie. Als je mazzel hebt doordat dhr. Pluymakers je wil helpen, bespaar je jezelf daarmee heel wat (reis)kosten, tijd en moeite: reizen naar en een speurtocht in de hofstedelijke archieven zijn dan niet of nauweelijks nog nodig! . Overigens kan ik je al verklappen, dat niet alleen de beide meergenoemde registers van het Nationaal Archief doch ook het Koninklijk Huisarchief (KHA) diverse interessante gegevens over de Broederschap St.-Sebastiaan van Klimmen bevatten. Maar - zoals gezegd - dáár kan de heer Jo Pluymakers jou heel wat méér over vertellen. Ik hoop ondertussen wel stilletjes, dat de ongetwijfeld tussen jou en Pluymakers op gang komende digitale correspondentie zal lopen via de SB! Of althans dat zowel jij als Jo Pluymakers zo goed willen zijn, een forward van jullie eigen e-mailtjes naar mij te sturen voor publicatie in de SB. Ik denk, dat zulks heel leerzaam zal zijn voor alle (!) Nederlandse schutterijonderzoekers die met een zelfde soort onderzoeksvraag zitten als jij. Met vriendelijke groeten, Alfred Disch.
VAN: De Heer M.W.E.M. (Mathy) Leunissen Klimmen (Lb.), 1 februari 2004 Beste Alfred Disch, In Uw reactie van 31.1.2005 inzake mijn vraag over het Nationaal Archief in Den Haag geeft U te kennen dat U graag op de hoogte gehouden wil worden van de correspondentie tussen de heer Jo Pluymakers en mij. Ik zie niet in, waarom ik en de heer Jo Pluymakers niet aan Uw verzoek kunnen voldoen. Dus wat Uw verzoek betreft, ik zal daar zeker gehoor aan geven. Ik moet wel toegeven, dat we nog geen contact met elkaar gehad hebben. Met vriendelijke groet, Mathy Leunissen.
AAN: De Heer M.W.E.M. (Mathy) Leunissen Maastricht, 1 februari 2005 Beste Mathy, Ik zal onze correspondentie terzake doorspelen aan dhr. Jo Pluymakers, met cc-tje aan jou! Je hebt dan gelijk zijn e-mailadres. Met vriendelijke groeten, Alfred Disch.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Schuttersbrief - nummer 19 4 maart 2005 377 3
CORRESPONDENTIE inzake ‘De bakermat van het schutterijwezen’ (3) VAN: De Heer M.W.E.M. (Mathy) Leunissen, internetredacteur van de Broederschap Sint-Sebastianus te Klimmen, documentalist van het Limburgs Schutterstijdschrift Klimmen (Lb.), 4 januari 2005 Geachte Heer Disch, Aangezien ik en enkele andere leden van Broederschap Sint-Sebastianus te Klimmen werken aan een jubileumboekje, heb ik enkele vragen over de oorsprong van schutterijen. Uit Uw Schuttersbrief (SB) maak ik op, dat U van mening bent (en dat U ook bewijzen hiervoor gevonden hebt), dat de oorsprong van schutterijen gezocht moet worden in Italië: zie SB, pagina’s 60-61, 80-81, 116-118 en 178-181. Doch mijn vraag aan U is, welke andere argumenten / bewijzen dan die welke U al gebruikt hebt in Uw Schuttersbrief, kunt U ‘op tafel leggen’ waarmee U Uw theorie kunt bewijzen. Waar kan ik eventuele bronnen vinden die Uw theorie ondersteunen? Het is niet dat ik U niet vertrouw, maar een lezer moet toch kunnen nagaan, of het wel allemaal klopt. Met vriendelijke groet, Mathy Leunissen.
AAN: De Heer M.W.E.M. (Mathy) Leunissen Maastricht, 4 januari 2005 Beste Mathy, Jij bent zeker niet de enige die nieuwsgierig is naar méér informatie over mijn ‘Italiaanse (hypo)these’ inzake het ontstaansgebied van de schutterijen (schuttersgilden). Zo liet ik in de SB van 31 augustus vorig jaar (SB - nummer 4, blz. 116).aan de heer Piet Hermans te Weert reeds weten: ‘Natuurlijk ben je ‘‘benieuwd” naar de uitkomsten van het onderzoek terzake. Realiseer je echter wél, dat de navorsing in deze aangelegenheid pas in een zéér pril stadium verkeert. Zoals ik al eerder heb gemeld (SB, blz. 81): er is nog héél wat speurwerk te verrichten t.a.v. Italië als bakermat van het Europese schutterijwezen!’ Een extra-argument dat voor de juistheid van mijn ‘theorie’ lijkt te pleiten, is trouwens nog het volgende (overigens beslist nog géén bewijs!). Het Rijnland, het prinsbisdom Luik, het hertogdom Brabant en het graafschap Vlaanderen hebben namelijk (althans voorshands) elk voor zich onvoldoende ‘papieren’ om in aanmerking te komen als het oorsprongsgebied van het schuttersgildenwezen. Eveneens wil ik dit alvast aan jou kwijt: zodra iemand weet aan te tonen dat er vóór het jaar 1200 (!) wel degelijk ook buiten (!) Italië schutterijen (schuttersgilden) hebben bestaan, zal ik onmiddellijk in de SB kenbaar maken dat mijn (veronder)stelling ‘Italië is de bakermat van het schutterijwezen’ helemaal niet of - het hangt immers af van wat de tegenstander exact bewijst! niet helemaal deugdelijk is gebleken. Met vriendelijke groeten, Alfred Disch.
-----------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
378
4 maart 2005 4
Schuttersbrief - nummer 19
CORRESPONDENTIE inzake ‘De Weerkorpsen’ (1) VAN: De Heer M.W.E.M. (Mathy) Leunissen, internetredacteur van de Broederschap Sint-Sebastianus te Klimmen, documentalist van het Limburgs Schutterstijdschrift Klimmen (Lb.), 30 januari 2005 Geachte Alfred Disch, In SB - nummer 5, pagina 172, schrijft U in een reactie op de e-mail van Eugeen van Autenboer het volgende: ‘(…) dat zelfs heden ten dage schuttersgezelschappen in mijn vaderland staatsrechtelijk - en wel op grond van nog immer vigerende wetgeving uit de jaren 30 van de 20ste eeuw - de status van weerkorps kunnen verkrijgen en sommigen van hen die ook werkelijk hebben verkregen. (…)’ U voelt hem waarschijnlijk al aankomen, maar mijn vragen aan U zijn: 1) Waar (in welk wetboek of welke andere bron) kan ik deze wet(ten) terugvinden? 2) Welke verenigingen in Nederland hebben met behulp van deze wet de status van ‘weerkorps’ gekregen? 3) Aan welke voorwaarden moest men als vereniging voldoen om in aanmerking te komen voor de status van ‘weerkorps’? Deze vraag zal waarschijnlijk in het verlengde liggen van de eerste vraag, omdat (naar ik aanneem) ook wel uit de betreffende wet(ten) men kan opmaken welke verenigingen voor deze ‘status’ in aanmerking kwamen. Eigenlijk wil ik ook hier zoals gewoonlijk weer het ‘fijne’ ervan weten. Met vriendelijke groet, Mathy Leunissen.
AAN: De Heer M.W.E.M. (Mathy) Leunissen Maastricht, 30 januari 2005 Beste Mathy, Zo langzamerhand is de SB ook van jou geworden! Vat die opmerking van mij vooral op als een compliment aan jouw adres. Ik hoop trouwens, dat door jouw vele vragen en suggesties andere SB-lezers geprikkeld worden om ook op hún beurt allerlei kwesties en ideeën aan te dragen voor de Schuttersbrief. Door de inmiddels hoog opgestapelde hoeveelheid kopij is het mij niet mogelijk om reeds in dit nummer een min of meer volledig antwoord te geven op jouw vragen inzake de Weerkorpsen. In een van de SB-afleveringen van maart of april zal ik dan ook mijn beantwoording vervolgen. Voor nú volsta ik met je te zeggen, dat alle (!) Koninklijke Besluiten - willen ze kracht van Wet hebben - volledig afgedrukt moeten staan in de ‘Nederlandse Staatscourant’. Dus dáárin zul je óók de precieze tekst van de K.B.’s betreffende de Weerkorpsen aantreffen. Confer verder SB nummer 2, blz. 61. Met vriendelijke groeten, Alfred Disch. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Schuttersbrief - nummer 19
4 maart 2005 5
379
CORRESPONDENTIE inzake ‘Verschijning van de Schuttersbrief’ (8) -----Vrijdag, 25.2.2005 Beste Alfred, graag wil ik U erop wijzen dat André Meijers internetredacteur is van de St.-Gertrudis te Amstenrade en niet, zoals in SB 17 (blz. 358) vermeld, van de Sebastianus-broederschap te Klimmen. Met vriendelijke schuttersgroet, Frank Lebens, secretaris van Schutterij St.-Salvius, LS-correspondent voor de OLS-schuttersbond St.-Gerardus, Limbricht (Lb.) Reactie van de redactie Beste Frank Lebens. U hebt volkomen gelijk. Mijn excuses dan ook voor de door mij begane vergissing! In alle vanaf heden (25.2.2005) eventueel na te verzenden exemplaren van SB - nummer 18 is de fout uiteraard hersteld Met vriendelijke groeten, Alfred Disch.
-----Zondag, 27.2.2005 Beste Alfred. Vooreerst alle waardering voor je werk. SB 18 sla ik niet alleen op. Deze SB print ik ook uit met al die adressen. Mogelijk ook een mooie aanleiding om deze museums te gaan bezoeken. Gr., Fred. E.G.H. (Fred) Hannen, keizer van Schutterij St.-Anna, Merum (Lb.)
-----Maandag, 28.2.2005 Beste Alfred, De lijst van musea met schutterszilver in de collectie kan aangevuld worden met: Zilvermuseum Sterckshof in Antwerpen-Deurne: www.sterckshof.be. Het museum heeft fraai schuttersgildezilver in bezit, waarvan een deel permanent geëxposeerd wordt. De website geeft geen toegang tot dat deel van de collectie. Groeten, Guus de Jong. A.J.C.M. (Guus) de Jong, secretaris van de St.-Sebastiaangilde, Oss (N.Br.) Reactie van de redactie Beste Guus de Jong. Hartelijk dank voor jouw aanvullende gegevens. Het spreekt voor zich, dat bij verschijning van de eerstvolgende SB-overzichtslijst van schuttersmusea de vermelding van het Zilvermuseum in die lijst zal zijn opgenomen, inclusief het e-mailadres info@zilvermuseum.be. Met vriendelijke groeten, Alfred Disch.
-----Dinsdag, 1.3.2005 Beste Alfred, Het schutterswezen draag ik een warm hart toe. In mijn Europese activiteiten probeer ik cultureel-historische waarden en het sociale karakter uit te dragen. U doet dat ook. Daarvoor mijn hartelijke dank. Veel succes! Veel groeten, Ria Oomen-Ruijten, lid van het Europees Parlement, -----Straatsburg (F) Woensdag, 2.2.2005 Beste Alfred, Met interesse de recentste aflevering van de Schuttersbrief gelezen. Graag zou ik de volgende nummers ontvangen. Met vriendelijke groet, Erik De Vroede, directeur successievelijk conservator van de onder de noemer Sportimonium vallende Vlaamse Volkssportcentrale resp. Sportmuseum Vlaanderen; tevens wetenschappelijk medewerker K.U.Leuven (Vl.Br.)
-----Woensdag, 2.2.2005 Beste Alfred, Bedankt voor het sturen van de Schuttersbrief. Het ziet er keurig en verzorgd uit. Groetjes, N.G. (Jelle) de Jonge, keizer van Schutterij Wilhelmina te Hingen (Lb.)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
380
4 maart 2005 6
Schuttersbrief - nummer 19