Schuttersbrief 051

SCHUTTERSBRIEF Onregelmatig maar frequent verschijnend e-magazine als ideeënbus, discussieforum, actieprogram en informatieblad voor het schutterijwezen in het Nederlandstalige gebied van de EGS Nummer 51 – Maastricht, maandag 7 augustus 2006

REDACTIE Hoofdredacteur: Alfred Disch. Eindredacteur: Mathy Leunissen.

Technisch adviseur: Jeroen Kaasenbrood (Compres Media System, Maastricht) --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

INHOUDSOPGAVE Redactie, Inhoudsopgave en Internet…………………………………………………………..blz. 879 De St.-Jorisgilde te Rijsbergen (N.Br.), van zéér lang vóór 1707 tot heden (1).

Een beredeneerde bronnenopgave…………………………………………………...blz. 880-889 Het schuttersgildewezen te Aartselaar, provincie Antwerpen (1)……………………………..blz. 890 De St.-Stephanusschutterij te Walhorn, Oostkantons / België (1)……………………………….blz. 891 Het schuttersgildewezen te Antwerpen, vroeger en nu (1)………………………………..blz. 892-893 De voormalige St.-Jorisgilde te Borgloon in Belgisch Limburg (1)……………………………blz. 894 Schutters op pelgrimsreis (3). Medjugorje

(Vervolg 2)

……………………………………...........blz. 895

Vraag en antwoord (Afl. 18)……………………………………………………………………blz. 896 Nu ook de identiteit van het Nederlandse schuttersgildewezen in gevaar? (18)……………….blz. 897 Verschijning van de Schuttersbrief (23)………………………………………………………..blz. 898 Mededelingen (Afl. 28)………………………………………………………………………blz. 899-900 Recensie (29). Publicatie over de Sebastianen te Maastricht. Nòg een schoolvoorbeeld hoe een historisch schutterijboek óók kan worden samengesteld bij wèl toereikende eigen bronnen…….……….blz. 901 Colofon en Redactieadres…..…………………………………………………………………..blz. 902 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

INTERNET De SB is ook te raadplegen op de website van de Europese Gemeenschap van historische Schuttersgilden (EGS):

www.egs-schuetzen.com > Schuttersbrief --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

© Copyright: SB-stichting (i.o.), Maastricht MMIV ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Schuttersbrief – nummer 51

7 augustus 2006

1

879

DE ST.-JORISGILDE TE RIJSBERGEN (N.Br.), VAN ZÉÉR LANG VÓÓR 1707 TOT HEDEN (1) Een beredeneerde bronnenopgave VAN: De Heer H.E.J. (Henny) Hoppenbrouwers, lid van de Overheid van de St.-Jorisgilde te Rijsbergen, voorzitter van de NBFS-kring Baronie en Markiezaat Beste Alfred,

Rijsbergem, gemeente Zundert (N.Br.), 29 maart 2006

Op de eerste plaats wil ik je complimenteren met je steeds beter wordende Schuttersbrieven. Ze geven een bron van informatie voor de gilden en degenen die zich daarmee verwant voelen. Ik ben het niet altijd eens met je reactie op sommige zaken, maar ik denk dat dàt normaal is: kritiek en verschil van mening moeten er kunnen zijn in een democratisch land.

Alfred, in 2007 viert het St.-Jorisgilde uit Rijsbergen waar ik lid van ben, het 300-jarig bestaan. In samenwerking met de heemkundige kring willen wij een boekje uitgeven over het ontstaan van ons gilde en over wat er tot nu toe gebeurd is. Maar zeker willen we die dingen aangeven die tot nu toe nog niet zijn opgetekend, want er zijn natuurlijk in het verleden wel uitgaven geweest; ik denk aan Jolles etc.

Ons oudste koningsschild dateert van 1707. Als we ons eigen oude archief (dat in het gemeentearchief aanwezig is) erop naslaan, komen we tot de conclusie dat we ouder moeten zijn. En dàt nu zouden we graag naar boven halen. Zou jij mij kunnen vertellen waar wij moeten zijn om dat te kunnen vinden. Gezien jouw kennis en ervaring over oude zaken en boeken heb ik hier alle vertrouwen in.

In afwachting van - naar ik hoop - een positief bericht verblijf ik met vriendelijke groeten, Henny Hoppenbrouwers.

------

Bron: www.google.com > Afbeeldingen > [In te tikken zoekwoord] Rijsbergen

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------880

7 augustus 2006

2

Schuttersbrief - nummer 51

AAN: De Heer Henny Hoppenbrouwers Beste Henny,

Maastricht, 31 maart 2006

Je vraagt me naar bronnenmateriaal dat ons nader kan informeren over de oorsprong en verdere ontwikkeling van de kruisbooggilde St.-Joris te Rijsbergen. Hier alvast een beredeneerde bronnenopgave.

In een vervolgartikel zal ik uitgebreider ingaan op de ouderdomsbepaling van de St.-Jorisgilde, hoewel deze kwestie - zoals je zult bemerken - haast onvermijdelijk ook al in de onderstaande bronnenopgave meer dan eens om de hoek komt kijken. In mijn vervolgartikel zal ik bovendien duidelijk maken, waarom met het oog op die ouderdomsbepaling het eveneens van belang is om iets van de andere schuttersgilden van Rijsbergen i.c. de St.-Sebastiaan (handboog) en de St.-Bavo (geweer) aan de weet te komen.

Onderstaande bronnengave is weliswaar toegesneden op de Rijsbergense situatie, maar bevat zóveel elementen van algemene aard dat onderzoekers van een willekeurig andere schuttersgilde in de provincie Noord-Brabant en zelfs daarbuiten er tevens hun voordeel mee kunnen doen.

01) Jolles 1933-1934 Je noemde Jolles al. En terecht! Zoals voor elk schutterijonderzoek in de provincies Gelderland, Limburg, Noord-Brabant en Zeeland geldt ook hier het goede advies: eerst ‘Jolles’ raadplegen en dan pas verder gaan zoeken! Jolle Albertus Jolles (1869-1948) is namelijk de auteur van o.m. het naslagwerk De Schuttersgilden en Schutterijen van Noord-Brabant. Overzicht van hetgeen nog bestaat. Deel 1: A - L (= 223 blz.); deel 2: M - Z (= 256 blz.); 1ste druk: Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, ’s-Hertogenbosch 1933-1934; 2de druk (= ongewijzigde herdruk = beide delen in één band): Gysbers & Van Loon, Arnhem 1974. Soortgelijke overzichten door dezelfde auteur zijn eveneens voorhanden voor de zojuist genoemde drie andere provincies. De letters ‘A - L’ en ‘M - Z’ slaan op de beginletters van de toenmalige gemeentenamen. Het dorp Rijsbergen (thans deel uitmakend van de gemeente Zundert) vormde destijds een zelfstandige gemeente. We moeten voor Rijsbergen dus sowieso kijken in deel 2 van Jolles 1933-1934 en wel aldaar allereerst, helemaal aan het slot (blz. 246-256), in de Registers. Raadpleging van het register op de plaatsnamen leert ons, dat Jolles een apart hoofdstuk heeft gewijd aan Rijsbergen (blz. 124-138) en dat hij ook elders in deel 2 nog iets over Rijsbergen meldt, nl. op blz. 122, 171, 232, 233, 237 en 238. Blijkens hetzelfde register komt Rijsbergen nergens in deel 1 voor, zelfs niet terloops. Echter, voor achtergrondinformatie is het wèl van belang om in deel 1 kennis te nemen van de Inleiding op blz. 5-23; geldt trouwens ook voor het Voorbericht op blz. 5-12 van deel 2.

Het hoofdstuk over Rijsbergen vangt Jolles aan met berichtgeving over de kruisbooggilde St.Joris (blz. 124-128, inclusief een foto van het koningszilver op blz. 127). De twee andere schutterijen van Rijsbergen die Jolles behandelt, zijn de handbooggilde St.-Sebastianus / St.Sebastiaan (blz. 128-132, eveneens met foto van het schutterszilver) en de geweer- of kolveniersgilde St.-Bavo (blz. 132-138, ook weer met een afbeelding).

Wat vertelt Jolles over de ouderdom van de St.-Jorisgilde? Welnu, dat uit het bewaard gebleven schuttersreglement van 10.6.1707 blijkt, dat de St.-Jorisgilde al zéér lang vóór 1707 moet hebben bestaan, letterlijk: ‘sinds overoude tijden’ voordat de gilde op ‘den 10den Juni in 1707 (…) een nieuw statuut’ kreeg. Beste Henny, als de doorgaans zéér voorzichtige Jolles zoiets beweert, dan kunnen we (meestal) ervan uitgaan, dat het inderdaad ook zo is zoals hij het stelt!

Uit hetgeen Jolles uit de voormelde caerte van 1707 aanhaalt, valt in elk geval af te leiden dat er omstreeks 1707 binnen de St.-Jorisgilde reeds héél oude gewoonten en formuleringen golden, zoals bijv. dat het gildebestuur (hoofdman, dekens, koning en oudermans) ‘volcomen maght ende bevel’ had over de gildeleden, dat de gildeleden een eed van gehoorzaamheid moesten zweren, dat zij in het bezit dienden te zijn van een goede voetboog met pijlen en verder toebehoren, dat voor hen de verplichting gold om op elke zondag in de zomer deel te nemen aan schietoefeningen, enz.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Schuttersbrief - nummer 51

7 augustus 2006

3

881

Vervolgens bespreekt Jolles de inhoud van een folioboek in perkamenten band met gegevens over de St.-Jorisgilde uit de periode medio 18de eeuw (1749) tot - heb ik de indruk - ten minste eind 19de eeuw. Daarna gaat Jolles over tot een beknopte beschrijving van het schutterszilver: 22 schilden vanaf 1759 ‘benevens den gaven, doch weinig fraaien (gegoten) vogel, betrekkelijk jong’. Tot het schutterszilver rekent hij terecht ook een zilveren, door hem niet (!) gedateerd plaatje dat als opzet van een staf heeft gediend, d.w.z. van een zogeheten ‘aanwijzer bij ’t schieten’ (blz. 127); ik kom daar in een latere bijdrage aan deze SB-rubriek nog over te spreken, wanneer ik nader zal ingaan op de leeftijdsbepaling van de St.-Jorisgilde. Verder meldt Jolles ter aangehaalder plaatse twee stellen keizersvogels (‘2 x 3’) [van onbekende maar vermoedelijk 19de-eeuwse datum], die evenwel mogelijkerwijs aan de St.-Bavogilde van Rijsbergen hebben toebehoord en die de plaatselijke parochiekerk op een gegeven ‘uit onbekende hand’ ontving.

Dan volgt bij Jolles een summiere melding van een standaard en een zijden vlag; op de standaard de tekst: ‘St.Joris - het wapen van Rijsbergen - Anno 1707’. Jolles: ‘Al deze stukken, behalve papieren en vaandels, bewaart sinds 1933 het Stedelijk Museum te Breda.’

De laatste regels van het paragraafje over de St.-Jorisgilde betreffen de ‘Tegenwoordige toestand’: Er zijn 25 leden. Men doet het schieten graag en verzuimt geene gelegenheid, zich met de buren:Brabanters [sic!] en Belgen, te meten. En dàt vinden we weer bevestigd door mededelingen op blz. 122 en 238.

Beste Henny, opmerkelijk vind ik het, dat jij het wèl maar Jolles het niet heeft over een koningsschild uit 1707. Daarentegen is er bij Jolles wel weer sprake van het jaartal 1707, immers voorkomend op de door hem beschreven standaard (gildevaandel). Volgens mij is het zéér waarschijnlijk, dat in beide gevallen het jaartal ontleend is aan het schuttersreglement met de bespreking waarvan Jolles zijn hoofdstuk over Rijsbergen begint.

Let er tevens goed op, dat Jolles niet slechts 3 (drie) geschiedbronnen van buiten de gilde noemt, t.w.: de parochiekerk van Rijsbergen (blz. 127), ‘het Stedelijk Museum’ te Breda (blz.

127 en 128) en eerder, in de voetnoot op blz. 124, de publicatie Gommers 1909, waarover zo meteen eveneens méér: zie hierbeneden onder punt 15, punt 24.b en punt 03. Maar ook bij de beschrijving van de van lang vóór 1616 daterende ‘Gilde oft schutterye’ St.-Sebastianus der handboogschutters (blz. 128-132) komt Jolles andermaal te spreken over de St.-Jorisgilde en haar leeftijd (zie daarover mijn vervolgartikel) en heeft hij het in dat verband bovendien nog eens over ‘nieuw’ bronnenmateriaal, t.w.: Van Goor 1744 (zie zo meteen hieronder punt 02) en Kalf 1912 (confer hierbeneden punt 04). Dat in 1933-1934 de St.-Jorisgilde niet de grootste onder de drie Rijsbergense schutterijen was, vernemen we helemaal aan het slot van Jolles’ beschrijving van de vermoedelijk (?) eveneens van vóór 1699 te dagtekenen gewerengilde St.-Bavo; deze is namelijk met haar 94 leden ‘al lang het talrijkst van de drie’, aldus Jolles (blz. 138).

02. Van Goor 1744 Th. E. van Goor: Beschryving der stadt en lande van Breda. [Zonder vermelding van plaats van uitgave?] 1744. Héél interessant voor ons is op blz. 91 bij Van Goor de opgave van een overzichtslijst van schutterijen uit de Baronie van Breda die vóór het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog (dus vóór 1568) hebben deelgenomen aan de processies te Breda.

Weliswaar is er slechts sprake van ‘schutten’ uit onder meer Rijsbergen, maar volgens mij kunnen dat haast niet anders geweest zijn dan schutterijleden, m.a.w. vertegenwoordigers van mogelijk alledrie de schuttersgilden uit Rijsbergen, inclusief ‘dus’ (?) die van de St.-Joris!

03. Gommers 1909 Hoewel ik deze bron (nog) niet geraadpleegd heb, maak ik er alvast melding van - al was het alleen maar omdat Jolles (zie hierboven) ook op deze bron attendeert. Het betreft een publicatie van J.W.A. Gommers: Beschrijving van Rijsbergen. ’s-Hertogenbosch 1909. Zie aldaar het hoofdstuk De Gilden op blz. 279-298. Mij dunkt, een alleszins belangwekkende bron, al ben ik afgaande op hetgeen Jolles (blz. 130) van Van Goors bewijsvoeringen meldt - het met de laatstgenoemde auteur niet steeds eens.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------882

7 augustus 2006

4

Schuttersbrief - nummer 51

04. Kalf 1912 J. Kalff: De Nederlandsche Monumenten van Geschiedenis en Kunst in de provincie NoordBrabant. Deel 1: De monumenten in de voormalige Baronie van Breda. Utrecht 1912. Zie aldaar m.b.t. Rijsbergen blz. 306. Pas echter op, want Kalfs bewering (in navolging van zijn beide voorgangers) dat de St.-Joris (kruisboog!) jonger zou zijn dan de St.-Bavo (geweer!), lijkt mij niet steekhoudend. Wat dat betreft, ben ik het wederom met Jolles (t.a.p.) helemaal eens.

NOTA BENE: Kalf 1912 dient niet te worden verward met de zgn. Voorloopige Lijst (zie hieronder, punt 12.a)! De term ‘monumenten’ heeft bovendien in beide gevallen de ruime betekenis die bij wet destijds eraan gegeven is: culturele erfgoederen, niet alleen onroerend maar tevens roerend goed; dus ook met name het schutterszilver valt daaronder!

05) Delahaye 1971 A. Delahaye: De Gilden van Rijsbergen. Series: Publicaties van het Archivariaat ‘NassauBrabant’, deel 13. Zundert 1971. Het gaat hier om een publicatie van de professionele maar niet geheel onomstreden historicus-archivaris Albert Delahaye.

06) Iven 1983 Goed voor méér dan alléén achtergrondinformatie is - in het geval van Rijsbergen - het boekwerkje van journalist Willem Iven (tekst), J. Bogaerts (fotograaf), T. van Gerwen (vormgever) en T. Martin (eindredacteur catalogus): Schuttersgilden in Noord-Brabant. [Tevens catalogus bij de gelijknamige tentoonstelling in het Noord-Brabants Museum te ’s-Hertogenbosch 21 mei - 7 augustus 1983]. Helmond 1983. Het tekst- en het catalogusgedeelte hebben ieder een eigen paginering. Voor gegevens over de schuttersgilden te Rijsbergen zie het tekstgedeelte blz. 20, 78, 120 (ill.), 106, 109, 113, 126 en 127 alsmede het catalogusgedeelte blz. 4, 20, 33 en 34 (met ill.).

07) Ising 1983 en Ising 1986 In de betrekkelijk kort na elkaar verschenen naslagwerken van Alfons Ising zul je, beste Henny, over de St.-Jorisgilde van Rijsbergen (en dit dan in tegenstelling tot menige andere NoordBrabantse schuttersgilde) nauwelijks iets vinden: Ising 1983, blz. 41 en 189, alsmede Ising 1986, blz. 240 en 245. Maar Ising 1985 en Ising 1986 zijn natuurlijk altijd bij uitstek geschikt om gelezen te worden voor de noodzakelijke achtergrondinformatie! * Ising 1983 = A. Ising: Brabantse Schuttersgilden. Vroeger en Nu. Maasbree 1983. * Ising 1986 = A. Ising: Met vliegend vaandel en slaande trom. Ontstaan en ontwikkeling van schuttersgilden en schutterijen in [Belgisch en Nederlands] Brabant en Limburg. Hapert 1986.

08) Van Autenboer 1994 Daar óók de Noord-Brabantse schutterijen vóór 1794 (= het jaar van de komst der Fransen) niet konden functioneren zonder een reglement (toentertijd doorgaans genaamd: caerte, letterlijk dus kaart), is het zaak om tevens te rade te gaan bij het standaardwerk: De kaarten van de schuttersgilden van het Hertogdom Brabant (1300-1800); 1ste en 2de stuk; series: Bijdragen tot de geschiedenis van het Zuiden van Nederland, delen XCVIA en XCVIB = delen 96a en 96b = blz.

I-LV en 1-361 respectievelijk blz. I-XII en 363-695. In dit magnum opus van dr. Eugeen van Autenboer is alleen al over de St.-Jorisgilde te Rijsbergen een en ander te vinden op blz. XLIV, 11, 24, 51, 59, 124, 205, 230, 382, 487, 500, 501, 516, 559, 599, 608, 616 en 618. Minstens zo talrijk zijn de vindplaatsen voor de beide andere schuttersgilden van Rijsbergen (St.Sebastianus of St.-Sebastiaan en St.-Bavo): zie daartoe de Index van instellingen op blz. 669-694.

09) De Gildetrom en de drie indices Op het bestaan van het NBFS-kwartaalblad De Gildetrom (1954-heden) hoef ik vanwege zijn algemene bekendheid binnen het schutterswereldje zeker niet te wijzen, wellicht wèl op het feit dat er tevens 3 (drie) door A.E.M. van Esch samengestelde indices of ‘inhoudsopgaven’ voorhanden zijn.

• 1ste deel: Index op De Gildetrom, Oirschot 1983; betreft 1954-1967 (= nrs. 1 t/m 40 = jaargangen 1 t/m 14) en maakt duidelijk, dat Rijsbergen nergens in de eerste jaargangen van De ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Schuttersbrief - nummer 51

7 augustus 2006

5

883

Gildetrom voorkomt. Enigszins begrijpelijk, want het werkgebied van De Gildetrom bestreek toen nog niet óók de streek waar Rijsbergen gelegen is. * 2de deel: Index op De Gildetrom, z.pl., z.j.; betreft 1968-1983 (= jaargangen 15 t/m 30) en noemt als vindplaatsen voor Rijsbergen: jrg 15, blz. 5; jrg. 17, blz. 24; jrg. 19, blz. 19; jrg.

21, blz. 54 en 59; jrg. 23, blz. 29; jrg. 24, blz. 21 en 23; jrg. 25, blz. 2, 18, 46 en 56; jrg. 26, blz. 2, 15, 22 en 32; jrg. 27, blz. 40 en 48; jrg. 28, blz. 35 en 56; jrg. 29, blz. 39; jrg. 30, blz. 69; * 3de deel: De Gildetrom. Index, Gemert 1996; betreft 1984-1991 (= jaargangen 31 t/m 38) en meldt de plaatsnaam Rijsbergen op de navolgende pagina’s: jrg. 31, blz. 57 en 93; jrg. 32, blz. 51; jrg. 33, blz. 24, 26, 27 en 83; jrg. 34, blz. 50, 76, en 82; jrg. 35, blz. 2, 27, 30, 50, 58, 82, ‘77’ [= waarschijnlijk blz. 87 of 97] en 106; jrg. 36, blz. 2, 23, 26, 44, 46, 73, 76 en 101; jrg. 37: blz. 20, 75 en 76.

Ongetwijfeld zal eveneens in de jaargangen vanaf 1992 héél wat gegevens over de St.-Jorisgilde van Rijsbergen te vinden zijn. Zie immers onder meer (!): a) [Red.]: Sint Joris, Rijsbergen in jrg. 49 - afl. 2, juni 2002, blz. 65; b) [Red.]: Gilde Sint Joris Rijsbergen schrijft historie in jrg. 50 - afl. 1, maart 2003, blz. 31; c) [Red.]: Feest bij gilde Sint Joris te Rijsbergen in jrg. 50 - afl. 2, juni 2003, blz. 62-63 (met ill.).

10. Historische tijdschriften Zoals nagenoeg elke andere provincie in Nederland heeft ook Noord-Brabant zijn eigen geschiedkundige genootschap met - uiteraard - een jaarboek en/of tijdschrift (zie hierna onder punt 10.a en 10.b). Daarnaast zijn er nog enkele andere, in de een of andere historische hulpwetenschap gespecialiseerde verenigingen en ook die weer met hun vakbladen welke voor het schutterijonderzoek van belang (kunnen) zijn; ik noem daarvan hier slechts één: zie sub 10.c. a) Taxandria. Tijdschrift voor Noordbrabantsche Geschiedenis en Volkskunde. [Met bibliografisch bijvoegsel, 1925-1943], ’s-Hertogenbosch 1894-1943. b) Brabants Heem. Uitgave van Stichting Brabantse Regionale Geschiedbeoefening (BRG) en Stichting Brabants Heem. [Inclusief het in 1948 verschenen nulnummer], ’s-Hertogenbosch 1948-heden. c) De Brabantse Leeuw. Tijdschrift voor Genealogie. [Opgericht als genealogisch opvolger van de hierboven genoemde Taxandria]. ’s-Hertogenbosch 1952-heden.

11. Heemkundige kringen Ook zijn er op regionaal (meerdere gemeenten omvattend) en lokaal niveau in iedere Nederlandse provincie heemkundige verenigingen actief: een voor het schutterijonderzoek onmisbare bron, mede gelet op de bij de (bovendien makkelijk te benaderen en doorgaans zéér behulpzame!) verenigings- en bestuursleden aanwezige historische kennis van de eigen streek en plaats. Menige heemkundige kring geeft trouwens een eigen blad uit; gegarandeerd dat dáárin wel minstens iets over het plaatselijke schutters(gilde)wezen vermeld staat, want welk woonoord in ons land heeft niet een eigen schutterij (gehad)! Het ligt trouwens in de bedoeling om binnenkort in een hiervoor speciaal te openen rubriek van de Schuttersbrief een overzicht (per provincie) te geven van alle heemkundige verenigingen in Nederland en Vlaams België. Wat betreft Rijsbergen geef ik hier alvast de meest noodzakelijke gegevens. Verenigingsnaam: Heemkundekring De Drie Heerlijkheden Zundert-Rijsbergen. Secretaris: Mw. Ans RennenMartens, Pieter van Ginnenkenstraat 36, 4881 CH Zundert; telefoon: 076 - 597 35 95; e-mail: arennen@planet.nl. Titel van het halfjaarlijks verschijnende kringblad: Het Land aan de Breede Aa. 12. Verdere bronnen a) Voorloopige Lijst der Nederlandsche Monumenten van Geschiedenis en Kunst. Voorafgaande aan de publicatie Kalf 1912 (zie hierboven punt 04) moet er m.i. een zogeheten (maar nog niet door mij geraadpleegde) Voorloopige Lijst zijn gepubliceerd betreffende de provincie Noord-Brabant. Als ik deze bron op voorhand mag spiegelen aan haar Limburgse pendant uit 1926, dan zal ook de ‘Voorloopige Lijst’ van Noord-Brabant diverse belang-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

884

7 augustus 2006

6

Schuttersbrief - nummer 51

wekkende gegevens over het schuttersgildewezen in deze provincie bevatten! b) A. Delahaye: Rijsbergen’s dorpsleven tussen 1814 en 1969. Series: Publicaties van het Archivariaat ‘Nassau-Brabant’, deel 5. Zundert 1969. Zie meer speciaal het hoofdstukje ‘Cultuur’ op blz. 49-51. c) Noord-Brabantse Federatie van Schuttersgilden (NBFS): Vijfhonderd jaar Noord-Brabantse Schuttersgilden. Katalogus van een tentoonstelling van gildebezittingen. Eindhoven 19771978. Zie aldaar nr. 181 (met ill.). d) Eerder een tip dan een concrete bronvermelding: raadpleeg publicaties van niet enkel andere schuttersgilden uit de eigen plaats maar tevens uit de (wijde) omgeving. Die schutterijen zullen immers in hùn geschiedschrijving zonder enige twijfel óók gewag maken van vroegere en tegenwoordige contacten met collega-gilden uit de eigen contrei!

13. Bibliografieën en repertoria Natuurlijk zijn er, buiten de hiervoor vermelde, toch al min of meer bekende bronnen, nog andere gedrukte geschiedbronnen m.b.t. het schuttersgildewezen van Rijsbergen voorhanden.

Daarom is het goed om altijd (!) tevens de meest recente bibliografieën en repertoria - hetzij in boekvorm hetzij als cartotheek alias ‘kaartenbak’ (haast elke plaatselijke en in elk geval iedere provinciale bibliotheek heeft er wel een!) of op het internet, dus digitaal - te consulteren. Zie vooral ook wat ik daaromtrent bericht heb in SB 5, blz. 165, en nog hieronder en wel op blz.

888 (onder punt 23) alsmede op blz. 889 (onder punt 25) vertel. a) A.E.M. van Esch: cfr. hierboven onder het punt 09 hetgeen ik reeds over het monnikenwerk van Van Esch, een repertorium of ‘register’ op het tijdschrift De Gildetrom, heb gemeld.

(-) Het is trouwens wel zo handig zich vooraf (!) te vergewissen van het bestaan van een repertorium (= ‘index’of ‘register’) betreffende ‘complete’ periodieken (zoals hierboven onder punt 09 en punt 10 genoemd). Men bespaart zich immers zo héél wat tijd en héél wat overbodig zoekwerk. Kortom, nooit in de wilde weg gaan zoeken! En dàt geldt evenzeer wanneer men weten wil, of er überhaupt en - zo ja - door wie over een bepaald onderwerp (zoals in ons geval de St.-Jorisgilde van Rijsbergen) iets is gepubliceerd. Want dáár zijn nu juist óók de bibliografieën voor! Wat dàt aangaat, kan ik hier gelukkig ten minste de beide navolgende overzichtswerken vermelden. c) J. Janssen-Beij: Literatuur [inzake de Noord-Brabantse schuttersgilden], Tilburg 2001-heden, te vinden op de webstek www.schuttersgilden.nl > Onderzoek > Bibliografie > Ga naar de literatuurlijst. De literatuurlijst vermeldt sub voce Rijsbergen via de toegang Plaatsnamen op dit moment (= 31.3.2006) weliswaar ‘slechts’ twee boeken, t.w.: de hierboven genoemde Gommers 1909 en Delahaye 1971. Maar bedenk, dat dáár binnenkort nog méér publicaties aan kùnnen worden toegevoegd! d) J.M. Oomen: Bibliografie der Noord-Brabantse Schuttersgilden. Uitgave van de Studie- en Archiefkommissie Kring Kempenland. [A4-formaat; 54 blz.]. Eindhoven 1972 Zie aldaar m.b.t. Rijsbergen blz. 22, 23, 27 en 28.

14. Kerkelijke visitatieverslagen Een van de concrete gevolgen van de zgn. Contra-Reformatie in de r.k. Kerk (Concilie van Trente, 1545-1563) was, dat diocesane bisschoppen (weer) op gezette tijden de parochies binnen hun eigen bisdom moesten (laten) inspecteren. Bisschoppelijke of aartsdiaconale visitators gingen nu in hun schriftelijke verslagen nauwgezet de toestand vastleggen waarin zij de door hen bezochte parochies aantroffen. Héél vaak vinden we dan ook in die veelal in het Latijn opgestelde verslagen de toenmalige aanwezigheid vermeld van (immers nauw bij het kerkelijk leven betrokken) schuttersgilden onder de benamingen (hier tussen teksthaken door mij met de letterlijke vertaling in het Nederlands aangegeven): Camera [= Kamer]; Confraternitas [= Confraterniteit = Broederschap], Cohors [= Cohort], Compagnia [= Compagnie], Gilda [= Gilde], Legio [= Legioen], Scutteria [= Schutterij], Societas [= Sociëteit = Vereniging], Turma [= Afdeling], (…) vulgo Schutterij [= (een der voorgaande Latijnse termen, samen met de verduidelijking) in de volksmond Schutterij], al dan niet voorafgegaan of gevolgd door de aanduiding Vetus [= Oude] of Prima [= Eerste] dan wel Secundaria [= Tweede] - lees dan in ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Schuttersbrief - nummer 51

7 augustus 2006

7

885

samenhang met het daarop volgende woord: Oude resp. Jonge Schutterij - en Senior [= Oudere] of Major [= Meerdere] dan wel Junior [= Jongere] of Minor [= Mindere] - lees dan in combinatie met het voorafgaande woord wederom: Oude resp. Jonge Schutterij - en dikwijls met vermelding van de naam van de patroonheilige, bijv. Sanctus Georgius [= Sint-Joris!], in de tweede naamval Sancti Georgy = Sancti Georgii; dus Confraternitas Sancti Georgii betekent dan letterlijk: ‘Broederschap (van) St.-Joris’, m.a.w. ‘St.-Jorisschutterij’of ‘St.-Jorisgilde’.

Hebben we geluk, dan staat in het kerkelijk visitatieverslag tevens de stichtingsdatum van de schutterij genoteerd alsmede een korte beschrijving van de toestand waarin de visitator de betreffende schuttersgilde aantrof.

Het is derhalve zéér gewenst - mede met het oog op de ouderdomsbepaling van de St.-Jorisgilde te Rijsbergen - na te gaan, of er ook een of meerdere kerkelijke visitatieverslagen betreffende de St.-Bavoparochie van Rijsbergen bewaard zijn gebleven. Mijn kennis van het Noord-Brabantse schuttersgildewezen reikt op dit moment helaas niet zó ver, dat ik in dezen uitsluitsel kan bieden. Maar misschien zouden onder meer de beide navolgende bronnen van belang kunnen zijn. a) G.C.A. Jutten: De parochiën in het bisdom Breda. Deel 1: Dekenaat Bergen op Zoom. Deel 2: Dekenaat Breda. Bergen op Zoom 1925-1935. Voor Rijsbergen zie meer speciaal deel 2 (1935), blz. 105-140. b) J. B. Krüger: Kerkelijke geschiedenis van het bisdom van Breda. 4 Delen. Roosendaal 18721878. Zie aangaande Rijsbergen in het bijzonder deel 4, blz. 166.

15. Parochiearchief Rijsbergen Vanwege de enge banden van de schutterijen met het kerkelijk leven, zeker vóór het jaar 1794, mag het géén wonder heten dat we in nagenoeg elk parochiearchief wel minstens iets over de geschiedenis van het plaatselijke schuttersgildegebeuren vermeld vinden. De St.-Bavoparochie van Rijsbergen zal daar zeker géén uitzondering op vormen. Het oude parochiearchief berust als de kerkfabriek het tenminste verstandig heeft aangepakt! - thans bij het rijksarchief in de provincie of bij het streekarchivariaat.

16. Nationaal Archief (NA) in Den Haag Een binnen het schutterswereldje jammerlijk te weinig geraadpleegde bron betreft de grootste archiefinstelling die we in ons land kennen, t.w.: het vroeger zogeheten Algemeen Rijksarchief te ’s-Gravenhage (doorgaans afgekort tot ARAG, ARA of AR), tegenwoordig genaamd: Nationaal Archief (vaak verkort tot NA). Het NA in Den Haag (= ’s-Gravenhage) heeft een aantal archiefverzamelingen die van uitermate groot belang zijn voor het schutterijonderzoek: zie daarover de berichtgeving in SB 2, blz. 60-61.

Op dit moment ken ik in ons land niemand anders die zo goed en snel binnen het NA de weg weet wat betreft het vinden van schutterijgegevens, dan de heer J.H.A.L. (Jo) Pluymakers te Beek (Lb.). Daarom heb ik, beste Henny, onmiddellijk na ontvangst van jouw e-mail telefonisch contact met hem opgenomen. Jo Pluymakers liet mij kort daarop weten, dat in elk geval in het bij het NA berustende zgn. ‘Verenigingenregister’ (met paperassen van en over meer dan 81.000 Nederlandse gezelschappen die koninklijke goedkeuring van hun statuten ooit hebben aangevraagd) alledrie de schuttersgilden van Rijsbergen niet (!) voorkomen. Mijns inziens betekent dit, dat de Rijsbergense schutterijen kennelijk tijdens de periode 1855-1976 nimmer hun statuten ter goedkeuring (voor het verkrijgen van rechtspersoonlijkheid) aan ‘Den Haag’ hebben overgelegd. Zouden zij al die tijd werkelijk zó goed op de hoogte van de inhoud van de Wet van 22 april 1855 geweest zijn, dat men wist dat een dergelijke procedure ook eigenlijk helemaal niet nodig was omdat op grond van die zelfde wet alledrie de gilden reeds rechtspersoonlijkheid bezaten daar elk van hen bereids vóór 22.4.1855 bestond? Ik hou nog een slag om de arm, omdat bij mijn weten de betreffende departementen die de aanvraag voor koninklijke goedkeuring der statuten behandelden (t.w. de Ministeries van BiZa, Justitie en eventueel eveneens Defensie), nog niet al hun naoorlogse archiefbescheiden van vóór 1977 hebben overgedragen aan het NA. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

886

7 augustus 2006

8

Schuttersbrief - nummer 51

17. Koninklijk Huisarchief (KHA) in Den Haag En nu ik de namen Den Haag en Pluymakers heb laten vallen, noem ik dan ook maar gelijk in één adem nòg een héél belangrijke archivalische bron voor het schutterijonderzoek: het Koninklijk Huisarchief (afkorting: KHA). Ook nu weer zegde dhr. Pluymakers mij toe, een en ander m.b.t.

Rijsbergen en de St.-Jorisgilde eens na te gaan. En dat het géén loze woorden van hem waren, bewijst wel het e-mailtje dat ik vrijwel direct na mijn telefonisch contact met hem mocht ontvangen: zie hierbeneden, onmiddellijk aansluitend aan het hier voorliggende artikel van mij, de berichtgeving door Jo Pluymakers.

18. Rijksarchief (RA) in Noord-Brabant De eerlijkheid gebiedt mij te zeggen, dat ik (nog) géén trouwe bezoeker ben van het ‘RA’ in Den Bosch. Maar het zou mij totaal niets verbazen als onderzoek in het ‘Rijksarchief in de provincie Noord-Brabant’ niet óók diverse gegevens over de schuttersgilden van Rijsbergen aan het licht zou brengen. Wellicht, dat er sommige actievelingen onder de SB-lezers ons op dit punt nader willen informeren?

19. Streekarchivariaat Nassau-Brabant Uiteraard moet eveneens het Streekarchivariaat Nassau-Brabant (met onder meer een bewaarplaats te Rijsbergen!) het nodige relevante archiefmateriaal opleveren, al was het maar omdat het gehele archief van de voormalige gemeente Rijsbergen (en dus ook de anno 1933 aan de gemeente Rijsbergen overgedragen oude verenigingsarchiefstukken van de St.-Jorisgilde!) thans zich bevinden bij het Streekarchivariaat.

20. Gemeentearchief Zundert Over pakweg de laatste 50 jaar van de St.-Jorisgilde van Rijsbergen zal men ongetwijfeld met vrucht kunnen (laten) zoeken naar gegevens in het thans lopend archief van de gemeente Zundert, waaronder het dorp Rijsbergen tegenwoordig valt. Mij dunkt, dat een verzoek aan het College van Burgemeester en Wethouders ertoe zal leiden dat de huidige ambtenaararchiefbeheerder nog ettelijke interessante details uit de historie van de St.-Jorisgilde van de afgelopen halve eeuw zou kunnen opduikelen.

21. Toponymie; cohier-, schepenbank-, notariaats- en kadastergegevens Zo goed als elke schuttersgilde beschikte vóór 1794 over onroerend goed om zich in haar onderhoud te kunnen voorzien. Een en ander vond zijn schriftelijke neerslag bij de instanties die rechtstreeks bemoeienis hadden met alles wat de registratie van vastgoedzaken betrof: de belastinginner, de landmeter, de schepenen (schepenbank), de notaris. Maar niet alleen hùn nagelaten archieven vormen een dankbare (maar wel arbeidsintensieve) geschiedbron.

Ook kan het dienstig zijn om plaatselijke kaarten of plattegronden te raadplegen, zelfs als die pas uit de 19de eeuw stammen: Immers. de op die kaarten vermelde, aan het schuttersgildewezen ontleende plaatsaanduidingen zijn niet zelden veel en veel ouder (!) dan de plattegrond zelf waarop ze vermeld staan. Welhaast talloos zijn de voorbeelden van toponiemen (= veld- en straatnamen alsook namen van waterstromen en gebouwen) die herinneren aan het vroegere en/of nog bestaande schuttersgildewezen. Frequent zijn die aanduidingen verbonden met de naam van de lokale schutterspatroon. Met het schutterswezen houden vanzelfsprekend en onweerlegbaar verband toponiemen als: ‘Schiefbaan’ of ‘Schijfbaan’; ‘Aan den Schietboom’; ’Schutroede’; ‘Aan den Schutsboom’; ‘Schuttersakker’, ‘-baan’, ‘-beemd’, ‘-berg’, ‘-bos’, ‘-bunder’, ‘-dries’, ‘-gemene’, ‘-hei(de)’, ‘-hoef(je)’, ‘-hoeve’, ‘-hof(je)’, ‘-kamp’, ‘-kuil’, ‘-roede’, ‘-steeg’, ‘-vendel(en)’, ‘-wei(de)’; ‘Vogelsroede’; ‘Vogelstang’; ‘Schuttebeek’ en ‘Schuttevendelbeek’; ‘Wippenberg’. Andere toponiemen zoals: ‘In de Koning’, ‘In de Keizer’, ‘Keizershof’’ en ‘Koningsbeemd’, kunnen te maken hebben met het vroegere bestaan van een plaatselijke schutterij.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Schuttersbrief - nummer 51

7 augustus 2006

9

887

22. Kranten Bijna alle provinciale (en sommige kleinere) kranten hebben een knipselarchief. Op zich al de moeite waard om dàt te raadplegen! Maar dit soort archieven zijn helaas in verreweg de meeste gevallen niet toereikend voor een minutieus opgezet schutterijonderzoek. Meestal zit er dan ook niets anders op om de dag- en weekbladen maar zelf ter hand te nemen en ze stuk voor stuk en bladzijde voor bladzijde door te nemen. Zelfs indien die bladen - bij deze of gene bibliotheek op microfilm staan, blijft het echter monnikenwerk! Doch geduld en een flinke dosis doorzettingsvermogen worden ook hier niet zelden beloond.

Het lijkt me trouwens hoe dan ook verstandig om na te gaan, welke provinciale, regionale en lokale gazetten uit heden en verleden er zoal te raadplegen zijn. Dienaangaande biedt de verzamelsite www.zoekhulp.nl > [in te tikken zoekwoord] Kranten wellicht enige uitkomst met haar vermelding (op dit moment) van zo’n 42 zoekmachines. Ik pluk uit de Zoekhulp.nl slechts de navolgende websiteadressen: a) www.braboland.nl > Brabantse kranten; b) www.google.nl; c) www.kranten.startpagina.nl.

NOTA BENE

Gaarne wil ik hier melding maken van een driedelig boekwerk waarvan ik zelf bij mijn schutterijonderzoek in Noord-Brabant en Limburg zéér veel profijt heb gehad en waarmee ik nog steeds mijn voordeel doe. Ik bedoel: Handboogberichten uit [de eertijds te Helmond verschenen regionale krant] De Zuid-Willemsvaart, 1880-1940; 3 delen; samengesteld en uitgegeven door Arnold Bevers te Lieshout en Sjaak Eijsbouts te Vlierden, Lieshout-Vlierden z.j. [2002]. In deze opmerkelijke publicatie treft men ca. 2.000 (!) krantenberichten aan betreffende honderden en honderden (deels voormalige) handbooggilden en handboogsportverenigingen uit het gebied van de Zuid-Willemsvaart, het kanaal dat de steden ’s-Hertogenbosch (= Den Bosch) en Maastricht met elkaar verbindt. Daar de gehouden schiettoernooien, schuttersfeesten en jubileumwedstrijden niet zelden een (inter)nationaal of minstens de beide genoemde provincies overstijgend karakter droegen, worden in de bijeenverzamelde krantenberichten tevens vele tientallen (vaak nu niet meer bestaande) handboogschutterijen uit heel Nederland en Vlaams België vermeld. Ik spreek de wens uit, dat in de nabije toekomst meer van dergelijke naslagwerken het licht mogen zien en dat soortgelijke standaardwerken óók zullen gaan handelen over schuttersgilden en schietsportverenigingen die de kruisboog of het vuurwapen hanteren.

23. Bibliotheken Over de bibliotheken heb ik hierboven (zie onder punten 13 en 22) terloops al iets gezegd. Zelfs wie een volslagen vreemdeling is op het gebied van schutterijonderzoek maar toch graag eens ‘de kust wil verkennen’, doet er verstandig aan om zijn eerste schreden te richten naar de plaatselijke of regionale bibliotheek. De bibliothecaris of een van zijn medewerkers zal de onderzoeker (kunnen) wijzen op de verschillende toegangen tot het boekenbestand. En meestal weet hij of zij ook nog wel diverse praktische tips te geven inzake àndere onderzoekingsmogelijkheden..

24. Musea en (semi-)particuliere verzamelingen Natuurlijk mag in een bronnenopgave voor schutterijonderzoek een opsomming - zelfs een summiere vermelding zoals de hier voorliggende - van collecties schuttersrealia (schietwapens, schutterszilver, uniformen, enz. enz.) niet ontbreken. Een globaal overzicht van relevante musea heb ik gegeven in SB 18, blz. 370-372: Digitale adressen van musea, van belang voor het schutterswezen. Ik mag kortheidshalve wel naar dat artikel verwijzen. Meer toegespitst op Noord-Brabant ziet het lijstje, in alfabetische volgorde naar plaatsnaam, er als volgt uit. a) Bergen op Zoom: Markiezenhof, www.markiezenhof.nl. b) Breda: Breda’s Museum, www.breda-museum.nl. c) Eindhoven: Museum Kempenland, www.museumkempenland.nl. d) Helmond: Gemeentemuseum Helmond, www.gemeentemuseumhelmond.nl. e) ’s-Hertogenbosch: Noord-Brabants Museum, www.noordbrabantsmuseum.nl. f) Musea / collecties buiten Noord-Brabant, voorzover hier relevant, m.n.: het Legermuseum te Delft, het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem en het Rijksmuseum te Amsterdam; ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------888

7 augustua 2006

10

Schuttersbrief - nummer 51

Particuliere en semi-particuliere verzamelingen: g) Valkenswaard: Cultureel verzamelgebouw Carolus herbergt o.a. (!) de schutterijhistorische Collectie Prinsen [= fototheek, archivalia, bibliotheek, realia] en het patrimonium [= cultureel erfgoed] van de plaatselijke schuttersgilde St.-Nicolaas, van (lang?) vóór 1587 tot heden;. h) Vlierden: Historische Collectie Handboog; eigenaar: dhr. Sjaak Eijsbouts, aaaa@xs4all.nl.

25. Internet a) www.google.nl [= (inter)nationale zoekmachine voor het internet] > [naar eigen believen in te tikken zoekwoorden, bijv.:] Rijsbergen Sint-Jorisgilde (72 links dd. 30.3.2006, maar zeker niet allemaal relevant!]. Zie ook de afbeelding hierboven op blz. 880. b) www.schuttersgilden.nl: website van de Noord-Brabantse Federatie van Schuttersgilden (NBFS). c) www.wikipedia.org > Nederlands. Over de mogelijkheden en onmogelijkheden van deze ‘vrije encyclopedie’ heb ik bericht in SB 47, blz. 784-785, en SB 48, blz. 812-813. Laat iemand in de Wikipedia een stukje schrijven over de St.-Jorisgilde van Rijsbergen en ‘gegarandeerd’ komen dáár reacties op!

Nog méér!

Natuurlijk maakt de hierboven door mij gegeven bronnenopgave géén aanspraak op volledigheid, noch wat betreft de te raadplegen personen (beroeps- en amateuronderzoekers) noch wat de wijze van onderzoek en de aard van bronnen aangaat.

Zo heb ik bijvoorbeeld nog helemaal niets gezegd over ogenschijnlijk (!) onbeduidend bronnenmateriaal als buurtkrantjes en parochieblaadjes! En is het verstandig om tijdens het raadplegen van een geschiedbron goed erop te letten of die zelfde geschiedbron op haar beurt weer een of meer àndere bronnen noemt die voor het schutterijonderzoek van belang zijn. Ook is het héél wijs om het onderzoek door méér dan één persoon te laten doen of ten minste een paar personen (die van wanten weten!) te vragen te willen meedenken over de wijze van het onderzoek en te vragen conceptteksten voor de uiteindelijke publicatie kritisch te willen bekijken.

Beste Henny, van harte hoop ik dat het vorenstaande deze en gene onder de SB-lezers zal prikkelen om ook ‘iets’ van zich te laten horen waarmee jij en jouw medewerkers voordeel kunnen doen bij jullie schutterijonderzoek. In een volgende editie van de SB zal ik nader ingaan op de ouderdomsbepaling van de St.-Jorisgilde van Rijsbergen. Veel succes met de totstandkoming van het jubileumboek!

Met vriendelijke groeten, Alfred Disch

VAN: De Heer J.H.A.L. (Jo) Pluymakers, oud-secretaris van de Koninklijke [Maastrichtse] Sociëteit van Handboogschutters ‘Sint-Sebastiaan 1408’, auteur van diverse publicaties over het schutterijwezen Beste Alfred,

Beek (Lb.), 31 maart 2006

Koninklijk Huisarchief te Den Haag. In het archief van Jhr. H.M. Mollerus, kamerheer van koning Willem III en belast met de Koninklijke wedstrijden voor handboog- en scherpschutterijen medio 19de eeuw, bevindt zich een staat met gegevens uit 1852 van de Sint-Jorisgilde te Rijsbergen. De gilde die zelf heeft zorg gedragen voor invulling van deze staat, meldt o.a. dat zij is opgericht op 10 juni 1707. Ook zijn de namen vermeld van de toenmalige leden en bestuursleden en hun beroep.

Wellicht interessant voor de gilde. Ik zal fotokopieën van deze stukken desgewenst toezenden. Uit een brief van 11.6.1852 blijkt, dat de gilde hoopte (maar vergeefs) ook in aanmerking te komen voor een speciale medaille van koning Willem III, een medaille die echter alleen bedoeld was voor handboog- en scherpschutterijen; vandaar het voorkomen van gegevens over de St.-Jorisgilde uit Rijsbergen in het archief van Mollerus.

-----Met vriendelijke groet, Jo Pluymakers -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Schuttersbrief - nummer 51

7 augustust 2006

11

889

HET SCHUTTERSGILDEWEZEN TE AARTSELAAR, PROVINCIE ANTWERPEN (1) VAN: De Heer René Beyst, bibliothecaris van de Heemkundige Kring Aartselaar Geachte Heer Disch,

Aartselaar (Antw.), 31 maart 2006

Aartselaar is een zelfstandige gemeente, grenzend aan de grootstad Antwerpen, waar het huidige ‘district’ met name Wilrijk een vroegere grensgemeente vormde tussen de eigenlijke stad Antwerpen en Aartselaar (ten zuiden op de A12 gelegen richting Boom / Brussel). Het was vroeger een typisch landbouwdorp (3.700 inwoners in 1945, 1.500 inwoners. in 1862). Thans is het een residentiële randgemeente met 15.000 inwoners (⅓ propere handel en industrie, ⅓ landbouw en groen, ⅓ woonzones).

Het is mijn bedoeling om in het najaar en in de winter van 2006 / 2007 als wetenschappelijk auteur in het heemkundig tijdschrift van de H.K. Aartselaar (4 x per jaar; 52 blz. A4) een uitgebreide analyse te maken van het schuttersgildewezen te Aartselaar aan de hand van naslagwerken (vnl. van dr. Eugeen van Autenboer) en aan de hand van onderzoek in het oude gemeentearchief Aartselaar (gildeboeken 1730 / 1780) met veel vulgariserende uitleg over het schuttersleven en met veel lokale genealogische gegevens. Wellicht is een deel ervan zeker geschikt voor Uw Schuttersbrief.

Een opsomming van de huidige schutterskringen geven is gauw gebeurd: slechts één boogschuttersvereniging, t.w. de St.-Leonardus (vernoemd naar de patroonheilige van r.k. Aartselaar), is er actief En ik zou haar te gelegener tijd eventueel kunnen belichten indien daar interesse in bestaat, maar ik moet de contacten met de kring nog maken en de interviews nog doen. De vereniging heeft vermoedelijk slechts een ‘matige’ tot eerder ‘tanende’ werking. Zij zijn enkele tientallen jaren buiten de gemeentegrenzen actief geweest in een naburige gemeente wegens gebrek aan een geschikte zaal om naar de liggende wip te schieten met moderne bogen en zijn pas vorig jaar terug ‘inheems’ geworden te Aartselaar na lange tijd.

Met heemkundige groeten, René Beyst.

------

Bron: www.google.com > Afbeeldingen > [In te tikken zoekwoord] Aartselaar

------

AAN: De Heer René Beyst Geachte Heer Beyst,

Maastricht, 31 maart 2006

Met belangstelling zie ik t.z.t. Uw geschiedkundige bijdrage aan de SB betreffende het schuttersgildewezen van Aartselaar tegemoet. Alvast héél hartelijk dank voor de door U te nemen moeite!

Met vriendelijke groeten, Alfred Disch

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------890

7 augustua 2006

12

Schuttersbrief - nummer 51

DE ST.-STEPHANUSSCHUTTERIJ TE WALHORN, OOSTKANTONS / BELGIË (1) 2006: een viervoudig jubileum?

AAN: De Heer Albert Janclaes, oud-journalist, publicist en schutterijkenner Lieber Albert!

Maastricht, 19 juli 2006

Allereerst dit: omdat je het Nederlands uitstekend verstaat, schrijf ik deze regels in mijn moedertaal. Jij beantwoordt me maar gerust in het Duits.

In de tweede plaats zeg ik je van harte dank voor de uitnodiging [zie hieronder op blz. 900] om aanwezig te zijn tijdens het schuttersfeest te Walhorn, op zondag 13 augustus a.s. Ik zal dan graag jou weer eens ontmoeten en natuurlijk ook een bezoek brengen aan de tentoonstelling.

Niet alleen in de uitnodiging zelf maar ook in de meegestuurde annonce betreffende de expositie is er sprake van een meervoudig jubileum van jouw schutterij, de St.-Stephanus. In verband daarmee het volgende.

Het frappeert mij de vermelding tegen te komen, dat het dorp Walhorn reeds in het jaar 1076 [sic!] ‘Schützen’ [= schutters] gehad zou hebben in de zin van - althans volgens jouw uitnodiging van deze maand - een ‘Bankschützen-Bruderschaft’ [= Broederschap van (kerkelijke) bankschutters]. Volgens mij heeft die broederschap in 1076 helemaal niet bestaan en wordt zij ook niet in enige geschiedbron uit die tijd genoemd.

Een oorzakelijk verband tussen ‘1076’ en ‘1706’ is er mijns inziens in het geheel niet. Bij de huidige stand van wetenschap reikt de (voor)geschiedenis van het Europese schutterijwezen niet verder in het verleden terug dan de 12de eeuw [= 1101-1200] wat betreft Italië, of de 13de eeuw [= 1201-1300] wat het ganse gebied benoorden de Alpen aangaat. Graag jouw reactie.

Met vriendelijke groeten, Alfred Disch

Annonce van de St.-Stephanusschutterij te Walhorn (B) inzake de ‘Ausstellung’ (= tentoonstelling) n.a.v. het viervoudige schuttersjubileum in 2006 -----------

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Schuttersbrief - nummer 51

7 augustus 2006

13

891

HET SCHUTTERSGILDEWEZEN TE ANTWERPEN, VROEGER EN NU (1) VAN: Het Secretariaat van Den Crans van Aloude Schuttersgilden van Antwerpen PERSMEDEDELING

1 augustus 2006

Antwerpen herdenkt 700 jaar Historische Schuttersgilden Iedere bezoeker van Antwerpen wordt er nog alle dagen mee geconfronteerd: de prachtige gildehuizen op de Grote Markt die herinneren aan de Gouden 16de Eeuw. Zij zijn stille getuigen van het hoogtepunt in de geschiedenis van onze Stad. Nochtans zal de man in de straat weinig kunnen vertellen over de achtergrond en het verleden van deze monumenten en hun gilden die zij huisvestten. En daar willen de Antwerpse schuttersgilden iets aan doen.

De geschiedenis In de eerste plaats moet men zich ervan bewust zijn, dat slechts enkele huizen eigendom zijn geweest van de schuttersgilden. Een groot aantal hebben toebehoord aan de ambachtsgilden en die behoren niet tot de focus van dit gebeuren.

De schuttersgilden zijn in de vroege middeleeuwen opgericht om de stad te ‘scutten’, zeg maar te schutten of te beschermen. Het waren broederschappen van poorters en edellieden die verbonden werden door een eed van trouw en die als burger het voorrecht hadden om wapens te dragen. Zij werden ingezet in allerlei omstandigheden van onheil. Dus niet enkel bij het verdedigen van de stad, maar ook bij brand, overstroming of andere tegenspoed. Bovendien hadden zij een uitgebreide sociale functie.

Antwerpen is de stad met de oudste traditie betreffende de stadsgilden in de Nederlanden. We kunnen teruggaan tot 1306, wanneer bij charter de Gilde van de Oude Voetboog wordt opgericht.

Het bevat o.a. de tekst: Vortane willecore wi dat die Gulde van Antwerpen gestavet ende gehouden zi na ordonancie ende na goetduncken ons schoutheden ende onser scepenen van Antwerpen. Later wordt dit de St.-Jorisgilde genoemd.

Maar het blijft niet bij deze ene broederschap; zij krijgt nog vijf opvolgers: 1348: De Oude Handboog, later St.-Sebastiaansgilde genoemd 1385: De Jonge Voetboog 1485: De Jonge Handboog 1487: De Schermersgilde 1489: De Kolveniersgilde, later de St.-Christoffelgilde Deze zes gewapende gilden zijn goed voor een sterkte van 1200 man en staan onder leiding van de buitenburgemeester. Tot in 1791 alle gilden onder de Franse bezetting verboden worden. Hun macht wordt immers te groot, en alle goederen, wapens en immobilia worden verbeurd verklaard en verkocht.

We moeten wachten tot midden 19de eeuw tot er hier en daar een heropflakkering van de schuttersgilden op te merken valt. Aangezien hun taak als beschermer overbodig geworden is, begint men met de oude wapens te schieten voor het plezier. Wat zij echter nog decennia lang doen, is het inrichten van landjuwelen en tornooien. Een voorbeeld hiervan is de jaarlijkse koningschieting, het befaamde ‘Schietinghe om den Coninck’.

De hedendaagse schuttersgilden zijn ontstaan aan de Stadswaag midden de jaren vijftig, toen enkele bezielers het ontstaan en de geschiedenis ervan gaan bestuderen. Eén van hen is Marc De Schrijver, ere-stadhouder van Den Crans van Aloude Schuttersgilden vzw te Antwerpen.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

892

7 augustus 2006

14

Schuttersbrief - nummer 51

Als de stad in 1958 de Grote Ommeganck organiseert, stellen de kruisboogschutters er prijs op om in deze Ommeganck de ‘Oude Gilde van St.-Joris’ in hun 16de-eeuwse kledij uit te beelden. Dit feit heeft de leden van de gilde ertoe aangezet deze traditie in de toekomst verder te zetten. Dit met veel bijval van het stadsbestuur, dat hiervan tot vandaag dankbaar gebruik maakt bij folkloristische gebeurtenissen. Zo wordt nog steeds elk jaar in begin augustus de ‘Antwerpse Ommeganck’ georganiseerd en hebben de ‘Gildenfeesten’ plaats op de Grote Markt en de Groenplaats (dit jaar op 6 augustus).

Het evenement Om het grote publiek kennis te laten maken met het fenomeen schuttersgilde en hen de kans te geven er meer over te weten te komen, wordt binnen de Antwerpse gilden, met name door Marc de Schrijver, een evenement op stapel gezet.

Dit evenement bestaat uit twee delen: - Een Gildendag met een Gildenmis in de St. Joriskerk naar historisch voorbeeld, gevolgd door een colloquium met een drietal vooraanstaande sprekers.

- Een Tornooi ‘700 jaar Antwerpse Schuttersgilden’ met een aantal schietingen bij de diverse Antwerpse gilden, verspreid over de komende maanden, en waar ook het grote publiek de kans krijgt de oude wapens te hanteren.

De Gildendag heeft plaats op zondag 24 september 2006. Dan wordt om 11.00 uur in de St.Joriskerk een historische gildemis opgedragen. Hierbij zullen tal van gastgilden in vol ornaat en in hun prachtige kledij aanwezig zijn.

De St.-Joriskerk is de plaats waar alles begon. Opgericht in het begin van de 14de eeuw en gelegen aan de St.-Jorispoort, was zij de plaats waar de Gilde van de Oude Voetboog de kerktoren gebruikte om op de ‘Papegaay’ te schieten.

De mis wordt om 14.30 uur gevolgd door een colloquium waarin volgende gastsprekers zullen optreden: - E.H. Paul Scheelen, pastoor van de St.-Joriskerk. Hij zal de geschiedenis van de St.-Joriskerk toelichten.

- Rudi Mannaerts, licentiaat Kunstgeschiedenis en Kunsthistoricus, zal het hebben over de kunstschatten in verband met St.-Joris en de gilden.

- Karel van den Bossche, voorzitter van de Heemkundige kring Antwerpen, die de beschermende functie van de schuttersgilden en hun betekenis voor de stad en haar bevolking zal toelichten.

Het programma van het Tornooi ziet er als volgt uit: - 10 september: Schuttersgilde Den Gulden Rinck; Falconrui 33, 2000 Antwerpen / 6 m. kruisboog - 17 september: St.-Jorisgilde Ekeren; Veltwijklaan Ekeren / 6 m. Kruisboog - 7 en 8 oktober: Marnix Antwerpen; Hertstraat 5, 2100 Deurne / 10 m. Kruisboog - 28 oktober: Den Crans Antwerpen; Reuzenpoort, 2140 Borgerhout / 10 m. karabijn op pluimen Op deze dagen zullen schutters van over heel het land kampen voor de ‘Trofee 700 jaar Antwerpse Schuttersgilden’. Maar ook het grote publiek is welkom op deze schietingen. De onervaren schutter zal er ook de kans krijgen om een schot te doen met een kruisboog of een karabijn!

Namens de Inrichters, Diane Streûmer, secretaris van Den Crans.

-----------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Schuttersbrief - nummer 51

7 augustus 2006

15

893

DE VOORMALIGE ST.-JORISGILDE TE BORGLOON IN BELGISCH LIMBURG (1) VAN: Mevrouw Rita Vlaeminck, eigenares van een Borgloonse koningsplaat uit 1741 Geachte Heer Disch,

Gent (O.Vl.), 2 en 3 augustus 2006

Ik ben in het bezit van een zilveren plaket die vermoedelijk een onderdeel is van een koningsbreuk want ik zag destijds te Bokrijk een koningsbreuk bestaande uit dergelijke plaketten.

De plaket heeft het opschrift F •.ROB •. CERSTELOT •.EXCONSUL • .REX • .CAMERAE •. SANCTI •.

GEORGY•.OPPIDI•.LOSSENSIS•.rondom een wapenschild en heeft de datering 1741. Het plaketje heeft op de keerzijde als merk de gekroonde initialen F.S. Ik vermoed, dat het hier gaat over een edelman die in 1741 koning werd van de St.-Joriskamer (= St.-Jorisgilde?) van de versterkte stad Loon.

Kunt U mij iets meer vertellen over deze plaket en de zilversmid? U verwijst in de Schuttersbrief [ = SB 6, blz. 218] naar een publicatie over het legaat van Baron van Bogaert aan Bokrijk. Kunt U mij eventueel die publicatie doormailen?

In bijlage de afbeeldingen die ik rechtstreeks van de plaket heb ingescand. Ondertussen heb ik dezelfde afbeeldingen doorgemaild aan de heer Nouwen te Bokrijk.

De Borgloonse koningsplaat uit 1741 Het meesterteken op de keerzijde van de koningsplaat (sterk vergroot)

Door te zoeken op Internet naar Bokrijk in combinatie met Van Bogaert ben ik bij de Schuttersbrief van 23 december 2004 terechtgekomen en wel op pagina 218 waardoor ik de heer Nouwen ‘leerde kennen’.

De plaket werd in 1961 door mijn ouders in een veiling aangekocht en maakte deel uit van een bekende Gentse verzameling.

Met vriendelijke groeten, Rita Vlaeminck.

AAN: Mevrouw Rita Vlaeminck Geachte Mevrouw Vlaeminck,

Maastricht, 3 augustus 2006

De Latijnse inscriptie luidt, vertaald in het Nederlands: F. Rob. Cerstelot, voormalig bestuurder, koning van de Kamer St.-Joris van de burcht Loon. De term kamer heeft hier inderdaad de betekenis van gilde, d.w.z. schuttersgilde. En Uw schuttersplaat uit 1741 is inderdaad een koningsschild. Waar de beginletters F.S. in het meesterteken voor staan, dient nog te worden uitgezocht. Over het oude Haspengouwse stadje Loon of Borgloon (in het Frans: Looz) en over de aanvankelijke kruisboog- en latere kolveniers- of geweergilde St.-Joris, vermoedelijk 15de eeuw - begin 20ste eeuw, vertel ik U een volgende keer meer. Het Openluchtmuseum Bokrijk heeft voor U ongetwijfeld nog wel een exemplaar of kopie van Rombouts 1994 (= de publicatie ‘Legaat Baron en Barones van Bogaert’).

Met vriendelijke groeten, Alfred Disch

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

894

7 augustus 2006

16

Schuttersbrief - nummer 51

SCHUTTERS OP PELGRIMSREIS (3) Vervolg op SB 49, blz. 834-838, en SB 50, blz. 859

Medjugorje (Vervolg 2) VAN: De Heer Peter Korten, voorzitter van Schutterij St.-Barbara te Tungelroy (Lb.), auteur van diverse publicaties over het schutterijwezen Molenbeersel (Belg. Lb.), 27 juli 2006 Zie bijgaand artikel van C. Wooden. Ter info. Met schuttersgroet, P. Korten.

MEDJUGORJE-PULJIC (UPDATED) July-25-2006 (340 words) xxxi Cardinal says commission to review alleged apparitions at Medjugorje by Cindy Wooden, Catholic News Service VATICAN CITY (CNS) - Cardinal Vinko Puljic of Sarajevo, Bosnia-Herzegovina, announced a commission would be

formed to review the alleged Marian apparitions at Medjugorje and pastoral provisions for the thousands of pilgrims who visit the town each year. "The commission members have not been named yet," Cardinal Puljic told Catholic News Service in a July 24 telephone interview. "I am awaiting suggestions from the Congregation for the Doctrine of the Faith" on theologians to appoint. "But this commission will be under the (Bosnian) bishops' conference" as is the usual practice with alleged apparitions, he said. The cardinal said he did not expect the commission to be established until sometime in September because of the summer holidays. He said the primary task of the commission would be to review a 1991 report from the region's bishops that concluded, "It cannot be affirmed that these matters concern supernatural apparitions or revelations." In addition, he said, the commission would be asked to review pastoral provisions that forbid official diocesan and parish pilgrimages to Medjugorje, while at the same time allowing priests to accompany groups of Catholics in order to provide the sacraments and spiritual guidance. When asked if the new commission was the idea of the doctrinal congregation or of the bishops' conference, Cardinal Puljic said, "I would rather not answer that question." Cardinal Puljic announced the future formation of the commission during the bishops' July 12-14 meeting in Banja Luka. On June 25, thousands of pilgrims converged on Medjugorje to mark the 25th anniversary of the first alleged apparition to six young people. The Vatican continues to monitor events at Medjugorje, where the apparitions allegedly continue, but it has not taken a formal position other than to support the bishops' ban on official pilgrimages. An official of the Congregation for the Doctrine of the Faith confirmed July 25 that the commission would operate under the auspices of the Bosnian bishops' conference, although the congregation would suggest the names of some commission members. END SAMENVATTENDE VERTALING. Vaticaanstad (CNS). Kardinaal Vinko Puljic van Sarajewo (Bosnië-

Hercegovina) laat weten, dat er een commissie gaat komen die de beweerde verschijningen van Maria te Medjugorje en de pastorale voorzieningen voor de pelgrims gaat onderzoeken. De kardinaal wacht voorstellen van de Congregatie voor de Geloofsleer m.b.t. benoeming van theologen af. De Commissie zal ressorteren onder de Bosnische bisschoppenconferentie en zal ergens in september worden geformeerd. Een vertegenwoordiger van de Congregatie voor de Geloofsleer bevestigde de mededeling van kardinaal Puljic.

A.D.

VAN: De Heer T.P.H. (Rudo) Franken, pastoor van de drie r.k. parochies in de gemeente Mook en Middelaar, auteur van het boek Een reis naar Medjugorje (Venlo-Antwerpen aug.1999; 2de druk: juni 2000), hoofdredacteur van het kwartaalblad AVÉ. Nieuwsbrief over Actuele Verschijningen, tevens hoofdredacteur van de internetsite www.stichtingvaak.nl Beste Alfred, Mook, gemeente Mook en Middelaar (Lb.), 27 juli en 1 augustus 2006 Mij lijkt de zin van de nieuwe onderzoekscommissie aan de hand van de Congregatie voor de Geloofsleer te zijn, dat er nu eindelijk duidelijkheid zal komen omtrent de status van ‘Medjugorje’ en wel met het gezag van Rome zelf, aangezien het gezag van de plaatselijke bisschop blijkbaar niet wordt aanvaard door sympathisanten van ‘Medjugorje’. Het onderzoeksresultaat zal m.i. niet voor meerderlei uitleg vatbaar zijn, maar helder omschreven worden.

Wat betreft de door Stichting Pelgrimage te organiseren tocht voor schutters(vrienden) naar Medjugorje, ben ik heel erg benieuwd, hoe aan een en ander vorm wordt gegeven in deze ‘bedevaart’. Het lijkt me bijna onmogelijk om de ‘verschijningen’ en ‘boodschappen’ te negeren of met het door de Kerk gevraagde voorbehoud hierover te spreken. Zelfs priesters, bisschoppen en theologen werden om de tuin geleid. Zelf heb ik me van tevoren erg goed geïnformeerd. Ik ben daarom heel erg benieuwd naar de pastorale werkwijze.

-----Hartelijke groet, Pastoor Rudo Franken -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Schuttersbrief - nummer 51

7 augustus 2006

17

895

VRAAG EN ANTWOORD (18) Vervolg op SB 49, blz. 849

Gelieve Uw antwoord steeds (óók) te richten aan de redactie van de SCHUTTERSBRIEF (redactie@schuttersbrief.nl), zodat niet alléén de vraagsteller maar àlle SB-lezers er profijt van kunnen hebben!

------

VRAAG 65 (inzake groepsfotootje van verm. Zuid-Limburgse schutterij uit 1933) Van de heer Ton Stille, eigenaar van een boekenantiquariaat*) in Maastricht, ontving ik .d.d. 8 juli 2006 bijgaand fototootje, hieronder links enigszins vergroot.

Op de ommezijde van de afbeelding staat met potlood handgeschreven: Maastricht, 15 Aug. 1933.

Genoemde datum (15 augustus) is de feestdag van de heilige Maria. Het is dan ook niet uitgesloten, dat de foto genomen is tijdens een processie op die dag. Het vermoeden dat het inderdaad om een processie gaat, lijkt te worden bevestigd, doordat de foto op de achtergrond een naar alle waarschijnlijkheid kerkelijk vaandel laat zien: zie hierboven (rechts) de uitvergrote detailafbeelding.

De groep op de voorgrond van de linkerafbeelding is - naar mijn mening - een (Zuid-)Limburgse schutterij en niet - wat eventueel ook nog zou kunnen - de burgerwacht uit een der dorpen rondom Maastricht.

Wie kan nadere informatie verstrekken over de op de foto voorkomende groep personen?

Uw antwoord kunt U richten aan de redactie van de Schuttersbrief of rechtstreeks aan boekenantiquariaat Stille waarvan ik de adresgegevens hieronder vermeld.

Alfred Disch *) Librairie Stille, Antiquariaat, Rechtstraat 85, 6221 EH Maastricht; telefoon: 043 - 321 99 23; fax: 043 - 321 00 46; e-mail: stille-antiquariaat@planet.nl.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------896

7 augustus 2006

18

Schuttersbrief - nummer 51

NU ÓÓK DE IDENTITEIT VAN HET NEDERLANDSE SCHUTTERSGILDEWEZEN IN GEVAAR? (18) Vervolg op SB 50, blz. 871-872

VAN: De Heer M.W.E.M. (Mathy) Leunissen, vaandeldrager van Broederschap St.-Sebastianus te Klimmen, documentalist van het Limburgs Schutterstijdschrift en eindredacteur van de Schuttersbrief Beste Alfred,

Klimmen (Lb.), 28 juli 2006

Ik geef direct toe: ik was er tijdens de Buitengewone Ledenvergadering van de Oud-Limburgse Schuttersfederatie (OLS) op zaterdag 15 juli jl. niet bij. Dus mocht er in mijn reactie iets staan wat niet juist is vanwege een overhaaste en/of verkeerde conclusie, dan bij deze mijn verontschuldigingen.

Maar ikzelf sta niet achter de betreffende ‘motie van wantrouwen’ van de Bond EMM aan het adres van de OLS. Ik ben het direct eens, dat de OLS enorm tekortschiet in haar informatieverstrekking.

Maar, waar ik tegen ben, is het particuliere schieten voor ‘buitenstaanders’, d.w.z. het mogelijk maken dat men bijvoorbeeld als bedrijfsuitje bij een schutterij gaat schieten met de zware buks. Want hierdoor is, voor mijn gevoel althans, voor een groot gedeelte de problematiek rondom het schieten met de zware buks ontstaan, waar de CWM het uiteindelijke gevolg van is. En in de brief die als uitnodiging diende voor deze OLS-ledenvergadering, kreeg ik het gevoel dat het de Bond EMM vooral om het in stand kunnen houden van het ‘particuliere’ schieten was te doen. Ik kan best begrijpen dat dit een (handige en makkelijke) inkomstenbron is voor de schutterij, maar je kan als schutterij ook op andere manieren je geld verdienen... een manier waarmee je de andere schutterijen en passant niet direct treft.

En om dan als aparte ‘groep’ op eigen houtje gaan proberen te onderhandelen (zoals het op mij overkwam in de betreffende brief).... dat is gewoon ronduit stompzinnig. Want daarmee verzwak je de positie van de overkoepelende organisaties en bovendien ook die van jezelf voorzover je die al überhaupt had.

Groetjes, Mathy.

AAN: De Heer Mathy Leunissen Beste Mathy,

Maastricht, 28 juli 2006

Naar mijn mening is de hele CWM-problematiek (lees: dreigende verplichtstelling KNSA-lidmaatschap) het resultaat van de volgende keten van oorzaak en gevolg: recent misbruik van vuurwapens door een paar sportschutters (met dodelijke afloop!) > Tweede Kamerleden dwingen minister van Justitie tot strenge aanpak > minister van Justitie grijpt naar het middel van deregulering / privatisering, maar koppelt aan de op zichzelf te billijken verplichte KNSA-licentie tevens de ongrondwettige en principieel verwerpelijke, algemeen geldende verplichting van het KNSA-lidmaatschap.

Het gebruik van de zware of Limburgse buks heeft totaal niks te maken met het zojuist gesignaleerde misbruik van munitiewapens door sommige sportschutters. Bovendien is het niet verstandig om binnen het wereldje van folkloreschutterijen (schuttersgilden, historische schutterijen) onderscheid te gaan maken tussen schutters met de zware of Limburgse buks enerzijds en anderzijds de overige folkloristische geweerschutters.

Het hele schuttersgildewereldje heeft er belang bij, dat alle folkloreschutters en de hen vertegenwoordigende bonden en federaties één front vormen tegen het voornemen van Justitie en KNSA. Overigens wordt binnen het wereldje van folkloreschutters al sinds eeuwen (!) ook door ‘buitenstaanders’ of ‘burgers’ (lees: niet-leden van een schutterij) naar o.m. de koningsvogel geschoten. Denk maar aan de aloude termen burgerkoning en dorps- of burgerschieten! Ik zie niet in, welk kwaad erin schuilt wanneer een schutterij op gezette tijden burgerschieten organiseert om folkloristische, promotionele en/of commerciële redenen.

Het zou aan de gemeenschappelijke zaak van het Nederlandse schuttersgildewezen inderdaad afbreuk doen, indien een schutterij (schuttersgilde) dan wel een schuttersbond of een der drie schuttersfederaties het nu nog gesloten eenheidsfront zou doorbreken en eigenmachtig met Justitie en/of KNSA zou gaan onderhandelen!

-----Met vriendelijke groeten, Alfred -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Schuttersbrief - nummer 51

7 augustus 2006

19

897

VERSCHIJNING VAN DE SCHUTTERSBRIEF (23) Vervolg op SB 50, blz. 871-876

Dinsdag, 25 juli 2006 Zeer Geachte Heer Alfred Disch, Het is mij een eer en voorrecht om met en vóór Dr. Willem Heemskerk (gedurende de periode 1982-1987 als wethouder mijn ‘baas’) te mogen werken. De resultaten die hij de afgelopen decennia heeft geboekt…, letterlijk met zijn boeken maar ook met zijn adviezen aan Z.K.H. de Prins der Nederlanden inzake watermanagement (idem Prof. Mr. van Hall, Prof. Wessels en vele anderen), zijn legio. Publicaties… c.a. zijn schitteringen waarvan de gouden glans ook naar mijn hart straalt, in het belang van de mens in het algemeen en onze provincie Limburg in het bijzonder. Evenzeer ben ik er dankbaar voor, dat ik mede namens hem een bijdrage (in welke vorm dan ook) mag leveren aan Uw en onze grote liefde: het schutterswezen. Met oprechte respect en grote waardering voor al datgene wat U ten faveure van ons Euregionale schutterswezen verricht, verblijft met de meeste hoogachting, Gee P.L. Craenen.

G.P.L. (Gee) Craenen RBA, schuttersvriend, -----Susteren, gemeente Echt-Susteren (Lb.) Donderdag, 27 juli 2006 Beste Alfred, Wat ik al vermoedde, bleek dus bewaarheid. Daarop is maar één antwoord op zijn plaats: Beterschap en zoveel mogelijk herstel. Ik kan met je meevoelen, want kort geleden kreeg ik de boodschap de ziekte van Parkinson te hebben. Dan stort aanvankelijk meteen je wereld in, maar inmiddels heb ik me ermee verzoend door zo positief mogelijk met de handicaps om te gaan. Maar als ik tot mijn genoegen zie dat ook jij de draad weer op kon pakken, zitten we kennelijk op hetzelfde spoor. Het motto is doorgaan en maken wat ervan te maken valt. Ik wens je alle sterkte om - ondanks zo’n litteken op de ziel - ‘in alter Frische’ jouw ambities voort te zetten. Hou het roer recht en blijf gezond! Deze wat late reactie op de laatste Schuttersbrief is te wijten aan mijn gecrashte computer. Ik werk nu op een nieuwe, want de harde schrijf bleek nog te redden. Gelukkig maar. Toi, toi, toi en met vriendelijke gildegroet, Frans X. van Miert.

Frans X. van Miert, PR-functionaris van de St.-Jorisgilde, Reactie van de rdactie Berlicum (N.Br.) Beste Frans, Nu laat jij mij schrikken! Hou je haaks! Met vriendelijke groeten, Alfred Disch..

-----Vrijdag, 28 juli 2006 Hr. Alfred Disch, Heel interessant vind ik Uw nieuwsbrieven. Prettig om te lezen. En hoe, in godsnaam, komt U allemaal aan de informatie. Ik hoop, dat er nog vele nieuwsbrieven zullen volgen. Even een paar kleinigheden: 1) in een van Uw nieuwsbrieven staan de schutterijen van de OLS-bond EMM genoemd met hun e-mailadres; bij ons, St.-Lambertus Neeritter, dient U te vermelden: th.coelen@home.nl; gelieve dit ook te wijzigingen in Uw lijst bij verzenden van de nieuwsbrief; 2) ook staat hierbij vermeld dat we geen website hebben; dat is correct; wel hebben we een weblog waar U alles kunt terugvinden over onze schutterij: http://schutterijneeritter.web-log.nl; 3) tevens mis ik de nieuwsbrieven 1, 2, 3, 7 en 8; kunt U me deze ook nog toesturen? Alvast dank. Groetjes, Th.Coelen.

T.P.M. (Theo) Coelen, secetaris van Schutterij St.-Lambertus, Neeritter, gemeente Hunsel (Lb.) Reactie van de redactie Geachte Heer Coelen, Natuurlijk ben ik U ook dankbaar voor de correcties die U hier aandraagt. Ad 1: dat ik in SB 48 (blz. 820) niet de blog of weblog van Uw schutterij vermeld heb, is een niet goed te praten omissie van mijn kant. Ad 2: evenmin is het goed te praten, dat ik ter aangehaalder plaatse bovendien het e-mailadres van Uw schutterij onjuist heb aangegeven; in beide gevallen heb ik de tekst onmiddellijk gecorrigeerd, zodat de nazendingen van SB 48 vanaf heden op dit punt correct zijn. Ad 3: de U ontbrekende SB-nummers zend ik U nog vandaag toe. Met vriendelijke groeten, Alfred Disch.

-----Zondag, 30 juli 2006 Zeer Geachte Hr. Disch, Allereerst hartelijk dank voor het plaatsen van ons artikel over de Broederschap van Keizers, uitgerekend in het jubileumnummer van de SB. Beter kon niet. Het is goed overgekomen. Ik zal ervoor zorgen, dat in ons eerstvolgende artikel tevens het contactadres (inclusief e-mailadres en telefoonnummer) vermeld wordt. Groetjes, Daniel Neutgens Daniël Neutgens, keizer van Schutterij Sint-Joseph en medeoprichter van Broederschap van Keizers (BvK), -----Buchten, gemeente Sittard-Geleen (Lb.) Woensdag, 2 augustus 2006 Beste, Bedankt voor Uw aandacht voor VlaS. Sportieve groeten, Hein Comeyne.

Hein Comeyne, coördinator van Vlaamse Traditionele Sporten (VlaS) vzw, Brugge (W.Vl.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

898

7 augustus 2006

20

Schuttersbrief - nummer 51

MEDEDELINGEN (Afl. 28) Vervolg op SB 50, blz. 877

------

MEDEDELING 73 (inzake digitale adreswijziging hoofdredacteur De Gildetrom) Eindhoven (N.Br.), 26 maart 2006 Beste Alfred, Sinds korte tijd beschik ik over een nieuw e-mailadres en wil dat aan jou doorgeven. Het oude komt te zijner tijd te vervallen, maar ik hou het nog eventjes aan. Het nieuwe klinkt aldus: p.van.kuijen@onsneteindhoven.nl.

Groet, Peter.

P.H.J.G. (Peter) van Kuijen, hoofdredacteur van het NBFS-kwartaalblad De Gildetrom, Eindhoven (N.Br.)

------

MEDEDELING 74 (inzake wijziging e-mailadres secretaris OEV te Millingen) Millingen (Gld.), juni 2006 Mailadreswijziging: met ingang van heden ahjm.janssen@kpnplanet.nl.

Met vriendelijke groeten, Toon Janssen.

A.H.J.M. (Toon) Janssen, secretaris van Schutterij Orde, Eendracht Vreugde (OEV) te Millingen a/d Rijn, ’s-Heerenberg (Gld.)

------

MEDEDELING 75 (inzake adreswijziging dagelijks bestuur Schuttersgilde Excelsior te Lobith) Lobith (Gld.), 26 juni / 11 juli 2006 Geachte Heer / Mevrouw, Middels deze brief willen wij U van de volgende zaken op de hoogte brengen.

Onlangs heeft er een grote bestuurswisseling plaatsgevonden in het bestuur van Schuttersgilde Excelsior. Het complete dagelijks bestuur is hierdoor vernieuwd. Via deze brief willen wij U dus op de hoogte brengen van de bestuursveranderingen en tevens ook de adreswijzigingen.

Alle adressen van het dagelijks bestuur van Schuttersgilde Excelsior kunt U hieronder in het kadertje vinden.

Hierin vindt U het adres van onze nieuwe voorzitter, Wim Jansen. Ook kunt U daar het adres van onze nieuwe penningmeester vinden, Hans Jonker. Vanaf heden kunnen alle facturen die voor ons gilde bedoeld zijn, aan hem worden geadresseerd. Alle andere poststukken kunt U richten aan ons secretariaat. Wilt U daarom zo vriendelijk zijn om de adressen in Uw bestand te wijzigen zodat alle post op de juiste plaats aankomt en daardoor ook snel en correct kan worden afgehandeld? Nogmaals alle facturen kunt U richten aan de penningmeester, alle overige poststukken aan de secretaris.

Alvast bedankt voor Uw medewerking. Mocht U nog vragen over deze brief hebben, neem dan gerust contact met ons op.

Met vriendelijke schuttersgroet, namens het bestuur, John Jansen, secretaris.

Adres voorzitter Wim Jansen, Grote Beer 98, 7071 TT Ulft; telefoon: 0315-630554; e-mail:

Adres secretaris John Jansen, Lupinestraat 3, 6915 SJ Lobith; telefoon: 0316-542445 e-mail:

Hans Jonker, Gildestraat 27, 6915 TN Lobith; telefoon: 0316-543307; e-mail: penningmeester@schuttersgilde-excelsior.nl.

voorzitter@schuttersgilde-excelsior.nl. secretaris@schuttersgilde-excelsior.nl;

website: www.schuttersgilde-excelsior.nl.

Adres penningmeester

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

21

Schuttersbrief - nummer 50

MEDEDELING 76

7 augustus 2006 899 (inzake jubileumvieringen St.-Stephanusschutterij te Walhorn. Oostkantons / België) Walhorn, im Juli 2006

I. Informationsschreiben für Sympathisanten der KBBW Der ‘Mühnenhof’seit 2003 Treffpunkt für Geschichtsfreunde.

Sehr geehrte Damen und Herren, Anlässlich des Jubiläums ‘50 Jahre Königlich’ & ‘300 Jahre Sankt Stephanus’ der seit 1076 bestehenden ehemaligen Bankschützen-Bruderschaft wurde in diesem Jahr in Zusammenarbeit mit dem Staatsarchiv Eupen eine hochinteressante Ausstellung mit bisher unveröffentlichten Dokumenten des ehemaligen Pfarrund Kirchspielarchivs mit begleitendem Katalog erstellt, zu der wir Sie hiermit von Herzen einladen.

Parallel zum Jubelfestzug unserer Schützen am Sonntagnachmittag wird diese Ausstellung anlässlich der Kirmes vom 13. bis 15. August sicher so manchen Besucher in den kleinen Saal des Hauses Harna (gegenüber der Kirche) locken, zumal der Eintritt kostenlos ist! Der Katalog wird zur Ansicht bereit liegen und kann für 10 Euro bestellt werden.

Mit freundlichen Grüssen, Albert Janclaes, Sekretär

Heinz Piters, Kassenwart

Ursula Prömper, Vorsitzende

[IN VERTALING: 1ste Informatieschrijven voor sympathisanten van de KBBW*. De ‘Mühnenhof’sinds 2003 trefpunt voor geschiedenisvrienden. Zeer Geachte Dames en Heren, Naar aanleiding van het jubileum ‘50 jaar Koninklijk’ en ‘300 jaar Sint-Stephanus’ van de sinds 1076 bestaande voormalige Bankschuttersbroederschap werd dit jaar in samenwerking met het Rijksarchief Eupen een tentoonstelling met totnogtoe niet openbaargemaakte documenten van de voormalige parochie- en kerspelarchief met bijbehorende catalogus gerealiseerd, waarvoor wij U hierbij van harte uitnodigen. Parallel aan de jubileumfeestoptocht van onze schutters op zondagmiddag zal deze tentoonstelling n.a.v. de Kermis van 13 t/m 15 augustus zeker menige bezoeker naar de kleine zaal van Huis Harna (tegenover de kerk) lokken, temeer daar de entree gratis is. De catalogus zal ter inzage klaarliggen en kan voor 10 euro worden besteld . Met vriendelijke groeten, Albert Janclaes, secretaris; Heinz Piters, penningmeester; Ursula Prömper, voorzitter.] * KBBW = Kulturhistorische Begegnungsstätte Bank Walhorn V.o.E. = Cultuurhistorisch Trefpunt Bank Walhorn vzw.

--Noot van de SB-redactie: over de dorpsschutterij van Walhorn in het algemeen en over het ‘930’-jarige bestaansfeest van de Bankschuttersbroederschap Walhorn meer in het bijzonder zie ook hierboven, blz. 891.

------

MEDEDELING 77 (inzake adreswijziging

Schutterij EMM te Dinxperlo) Dinxperlo (Gld.), 22 en 24 juli 2006

Beste Alfred,

Wij zijn altijd zeer geïnteresseerd in de Schuttersbrief die U uitgeeft. We hebben vergeten U een ander mailadres door te geven r.vreemann@emmdinxperlo.nl. Wij hebben ook een site www.emmdinxperlo.nl waarop overigens nog een aantal werkzaamheden moeten plaatsvinden. Zo staan bij de bestuursleden nog geen volledige adresgegevens; dit komt, doordat de webmaster sneller is dan het bestuur de informatie kan aanleveren. Wij hebben door de drukke werkzaamheden voor het schuttersfeest en de vakantie hier nog onvoldoende tijd aan kunnen besteden. U kunt mijn adres aanhouden als correspondentieadres. Binnenkort zal bij de secretaris het eigen mailnummer worden geïnstalleerd zodat via de website rechtstreeks hiernaar verwezen wordt en tevens de overige adresgegevens van het secretariaat kunnen worden aangegeven op de site. Excuus voor het ongemak.

Schuttersgroet, Rudy Vreemann Rudy Vreemann, tamboer-maître van Schutterij Eendracht Maakt Macht (EMM), Dinxperlo, gemeente Aalten (Gld.) -----------

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------900

7 augustus 2006

22

Schuttersbrief - nummer 51

RECENSIE (29) Vervolg op SB 49, blz. 853

Publicatie over de Sebastianen te Maastricht.

Nòg een schoolvoorbeeld hoe een historisch schutterijboek óók kan worden samengesteld bij wèl toereikende eigen bronnen Titel:

De Koninklijke Sociëteit van Handboogschutters ‘Sint Sebastiaan 1408’ te Maastricht. Kroniek vanaf 1810. Beek (Lb.), september 1990.

Auteur: J.H.A.L. (Jo) Pluymakers.

Editor: publicatie in eigen beheer. Het boekwerkje is niet te koop; zie verder hieronder sub vocibus Oplage en Adres.

Formaat: A4-formaat; slappe kaft in rood met opschrift in zwart; 46 bladzijden tekst, incl. vijf illustraties en één bijlage. Het boekwerkje is gemaakt in computerschrift Easy met afbeeldingen die thans (met de nieuwe pc-technieken) er fraaier zouden uitzien dan in 1990 het geval was.

Oplage: zéér beperkt; bestemd voor de leden van ‘Sint-Sebastiaan 1408’ en daarnaast voor een kleine groep van aan de auteur bekende belangstellenden. Een of meer exemplaren zijn te raadplegen in de Stadsbibliotheek Maastricht. Zie verder ook onder het navolgende Adres.

Adres: J.A.H.L. (Jo) Pluymakers; e-mail: jpluymakers@zonnet.nl.

Zoals hierboven reeds gemeld, is het boekwerkje niet te koop. Belangstellenden voor een exemplaar kunnen niettemin zich wenden tot de auteur. Omdat hij het toenmalige tekstverwerkingsprogramma Easy niet kan omzetten in Word en ook niet leesbaar meer kan maken (zodat het vervaardigen van afdrukken evenmin mogelijk is), is de auteur bereid om een fotokopie te maken van het origineel.

---------

Als een schutterij beschikt over weinig archiefstukken en over weinig overige geschiedbronnen betreffende het eigen verleden, hoe kan ze dan tòch een enigszins sluitend overzichtsverhaal uitgeven? Ik heb daarvan in SB 48, blz. 827, een voorbeeld gegeven. Heeft een schuttersgilde daarentegen voldoende bronnen tot haar beschikking voor een verenigingsgeschiedoverzicht, dan dienen voor de uitgave van zo’n boek verschillende mogelijkheden zich aan. Eén daarvan is de zogeheten bronnenuitgave: zie mijn recensie in SB 49, blz. 853.

Een àndere, ook héél aantrekkelijke mogelijkheid is de geschiedschrijving in de vorm van een kroniek.

Hoewel daarover véél te vertellen valt (misschien later daarover meer?), wil ik hier de kroniekvorm niet bespreken maar aan de hand van Pluymakers’publicatie uit 1990 tonen: zie onderstaande weergave van een stukje schutterskroniek!

A.D.

Fragment van pagina 7 uit Pluymakers’ Kroniek van de Maastrichtse Sebastianen ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Schuttersbrief - nummer 51

7 augustus 2005

23

901

COLOFON De Schuttersbrief (SB) verschijnt sinds 19 juni 2004 en is een uitgave van de SB-stichting i.o.

De leden van de SB-redactie (zie volgend kadertje) vormen het bestuur van de SB-stichting.

Activiteiten van de SB-stichting c.q. SB-redactie zijn onder meer: de Schuttersbrief, het Schuttersbriefje (voor jongeren), de SB-bijlagen, de SB-webstek en de SB-jeugdsite.

Zie verder vooral ook de lijst van actiepunten op pagina 759 van SB-nummer 45.

Daar de door de SB-stichting te maken kosten vooralsnog gehéél worden betaald uit particuliere middelen, verzoekt de redactie U om een vrijwillige bijdrage o.v.v. ‘Donatie’ te storten op de in het onderstaande kadertje vermelde (voorlopige) bankrekening.

Voor Uw zéér gewaardeerde gift, hoe gering ook, zegt de redactie U bij voorbaat hartelijk dank!

De SB wordt gratis verstrekt: zie de verzendlijst op pagina 760 van SB-nummer 45.

Wilt U ook GRATIS en RECHTSTREEKS de SB ontvangen? Laat dit dan m.v.v.

Uw volledige naam, Uw woonadres en Uw telefoonnummer weten aan: redactie@schuttersbrief.nl.

De Schuttersbrief heeft een doorlopende paginering.

Veelgebruikte afkortingen worden verklaard op de voorlaatste pagina van SB-nummer 45.

U mag - om o.a. auteursrechtelijke redenen - uitsluitend voor eigen persoonlijk gebruik de SB uitprinten, dus niet (!) ten behoeve van anderen.

Oude nummers van de Schuttersbrief kunnen te allen tijde bij de redactie worden opgevraagd.

Digitale en schriftelijke post ter publicatie in de Schuttersbrief wordt naar onderwerp gerubriceerd en vervolgens in logische volgorde opgenomen in de betreffende SB-rubriek.

Wilt U óók Uw eigen berichten opgenomen zien in de SB, gelieve dan per brief of per e-mail steeds slechts één onderwerp te behandelen. Dat vergemakkelijkt aanzienlijk de rubricering van de correspondentie in de SB. In principe worden alle ingekomen brieven en e-mails geplaatst, ook indien ze van dezelfde persoon en van dezelfde datum zijn. Bovendien wordt voor elk nieuw aangedragen onderwerp een nieuwe rubriek in de SB geopend. De SB telt thans meer dan 125 rubrieken; die van U kan (kunnen) er dus ook nog bij!

Voor een tussentijds overzicht van de SB-rubrieken zie SB-nummer 45, blz. 745-758.

REDACTIEADRES Bezoekadres SB-redactie / SB-stichting: p/a Franciscus Romanusweg 6-B, 6221 AE Maastricht.

Telefoon (met voicemail): 043 - 325 76 62; vanuit het buitenland: 00.31.43.325 76 62.

Mobiel: (00.31)06.42 58 70 04 Fax : (00.31) (0)43.310 04 06 E-mail: redactie@schuttersbrief.nl

SB-website: onder constructie.

Voorlopige bankrekening binnenland: 85 88 27 298 t.n.v. Alfred Disch, 6221 AE Maastricht 6-B. Voorlopige bankrekening buitenland: IBAN-code: NL86SNSBO - 85 88 27 298; BIC-code: SNSBNL2A ten name van / auf den Namen von / au nom de / in the name of: Alfred Disch, NL-6221 AE Maastricht 6-B.

Redactieleden: Alfred Disch, hoofdredacteur, voor adresgegevens zie hierboven; e-mail, ook: alfred.disch@home.nl M.W.E.M. (Mathy) Leunissen, eindredacteur; e-mail: evilzwelkeisevil@hotmail.com Ans Moors, redactrice voor het Italiaanse taalgebied; e-mail: amopfor@hotmail.com Naast enkele gekwalificeerde zetels zijn er nog vacante redacteurschappen voor diverse EGS-landen en/of EGS-taalgebieden. U kunt zich daarvoor aanmelden bij de SB-redactie.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

902

7 augustus 2006

24

Schuttersbrief - nummer 51