Kiểm nghiệm thuốc Trần Tích 2007 & Kiểm nghiệm dược phẩm Trần Tử An 2005 by Dạy Kèm Quy Nhơn Official

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 1 of 202

BỘ Y TẾ

KIỂM NGHIỆM THUỐC (DÙNG CHO ĐÀO TẠO DƯỢC SĨ TRUNG CẤP)

Kè

Q uy

hơ

Mã số: T.60.Z.05

m /+

ạy

NHÀ XUẤT BẢN GIÁO DỤC HÀ NỘI 2007

Chỉ đạo biên soạn: VỤ KHOA HỌC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ Chủ biên: TRẦN TÍCH

Những người biên soạn: NGUYỄN THỊ KIỀU ANH TRẦN TÍCH VÕ THỊ THU THUỶ Tham gia tổ chức bản thảo: ThS. PHÍ VĂN THÂM TS. NGUYỄN MẠNH PHA

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 2 of 202

hơ

Lời giới thiệu

874 - 2007/CXB/1 - 1918/GD

Q uy

Thực hiện một số điều của Luật Giáo dục, Bộ Y tế đã ban hành chương trình khung đào tạo trung cấp ngành Y tế. Bộ Y tế tổ chức biên soạn tài liệu dạy - học các môn cơ sở và chuyên môn theo chương trình trên nhằm từng bước xây dựng bộ sách chuẩn trong công tác đào tạo trung cấp y tế.

ạy

Kè

Sách KIỂM NGHIỆM THUỐC được biên soạn dựa trên chương trình giáo dục nghề nghiệp của Bộ Y tế biên soạn trên cơ sở chương trình khung đã được phê duyệt. Sách được các tác giả Nguyễn Thị Kiều Anh, Trần Tích, Võ Thị Thu Thuỷ biên soạn theo phương châm: Kiến thức cơ bản, hệ thống; nội dung chính xác, khoa học; cập nhật các tiến bộ khoa học, kỹ thuật hiện đại và thực tiễn ở Việt Nam. Sách được cấu trúc gồm 22 bài bám sát theo chương trình giáo dục với những nội dung theo hướng dẫn chuẩn quốc gia. Tài liệu là tiền đề để các giáo viên và học sinh các trường có thể áp dụng phương pháp dạy học tích cực.

m /+

Sách KIỂM NGHIỆM THUỐC được Hội đồng chuyên môn thẩm định sách và tài liệu dạy - học trung cấp và dạy nghề của Bộ Y tế thẩm định vào năm 2007. Bộ Y tế quyết định ban hành làm tài liệu dạy - học chính thức của ngành Y tế giai đoạn 2006 2010. Trong quá trình sử dụng, sách phải được chỉnh lý, bổ sung và cập nhật.

Bộ Y tế xin chân thành cảm ơn các tác giả và Hội đồng chuyên môn thẩm định đã đầu tư công sức hoàn thành cuốn sách; Cảm ơn PGS. TS. Trịnh Văn Lẩu, TS. Phùng Thị Vinh đã đọc và phản biện, để cuốn sách sớm hoàn thành kịp thời phục vụ cho công tác đào tạo nhân lực y tế.

Lần đầu xuất bản, chúng tôi mong nhận được ý kiến đóng góp của đồng nghiệp, các bạn sinh viên và các độc giả để lần xuất bản sau được hoàn thiện hơn. VỤ KHOA HỌC VÀ ĐÀO TẠO - BỘ Y TẾ

Bài 1 ĐẠI CƯƠNG VỀ CÔNG TÁC KIỂM TRA CHẤT LƯỢNG THUỐC, MỸ PHẨM MỤC TIÊU

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 3 of 202

- Trình bày được sự cần thiết phải kiểm tra chất lượng thuốc. - Biết được nội dung, hệ thống tổ chức kiểm tra chất lượng thuốc của Việt Nam.

1. CHẤT LƯỢNG VÀ KIỂM TRA CHẤT LƯỢNG 1.1. Thuốc và yêu cầu chất lượng 1.1.1. Khái niệm về thuốc

hơ

Trong "Điều lệ thuốc phòng bệnh, chữa bệnh" ban hành ngày 24/1/1991 quy định: Thuốc là những sản phẩm có nguồn gốc từ động vật, thực vật, khoáng vật, hay sinh học được sản xuất để dùng cho người nhằm:

Q uy

- Phòng bệnh, chữa bệnh. - Phục hồi, điều chỉnh chức năng cơ thể.

- Làm giảm triệu chứng bệnh.

Kè

- Chẩn đoán bệnh.

ạy

- Phục hồi hoặc nâng cao sức khoẻ.

- Làm mất cảm giác một bộ phận hay toàn thân.

m /+

- Làm ảnh hưởng quá trình sinh sản.

- Làm thay đổi hình dáng cơ thể.

Thuốc lưu hành trên thị trường đa phần là các tân dược và thuốc y học dân tộc (là các thuốc được sản xuất theo phương pháp y học cổ truyền). Trong đó có nhiều thuốc dưới dạng biệt dược (biệt dược là những thuốc mang tên riêng, còn gọi là tên thương mại riêng của một cơ sở sản xuất hay một hãng sản xuất lần đầu đặt cho nó và đã được phép đưa ra thị trường đang được bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp).

1.1.2. Chất lượng thuốc và yêu cầu chất lượng Chất lượng của một thuốc là tổng hợp các tính chất đặc trưng của thuốc đó (ví dụ; có chứa đúng các thành phần theo tỷ lệ quy định, có độ tinh khiết theo yêu cầu, đóng gói có nhãn quy định,...) được thể hiện ở một mức độ phù hợp với những yêu cầu kỹ thuật đã định trước tuỳ theo điều kiện xác định về kinh tế, kỹ thuật, xã hội,... nhằm đảm bảo cho thuốc đó đạt các mục tiêu sau: - Có hiệu lực phòng bệnh và chữa bệnh. - Không có hoặc ít có tác dụng có hại. - Ổn định về chất lượng trong thời hạn đã xác định. - Tiện dụng và dễ bảo quản. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 4 of 202

Thuốc là sản phẩm hàng hoá đặc biệt, có quan hệ trực tiếp đến sức khoẻ cộng đồng, đến chất lượng và hiệu quả của việc phòng bệnh, chữa bệnh. Vì thế thuốc phải được bảo đảm chất lượng trong toàn bộ quá trình sản xuất (từ nguyên liệu cho đến thành phẩm), trong quá trình bảo quản, lưu thông phân phối đến người sử dụng. Mục tiêu của đảm bảo chất lượng trên chỉ được coi là đạt khi nào thuốc đáp ứng được các yêu cầu cơ bản sau: - Thuốc có chứa đúng các thành phần theo tỷ lệ quy định của công thức đã được đăng ký và được cấp phép (định tính, định lượng). - Thuốc được phép sản xuất và sản xuất theo đúng các quy trình đã đăng ký và được phép.

- Có độ tinh khiết đạt yêu cầu quy định.

hơ

- Thuốc được đóng gói trong các đồ đựng và đồ bao gói với nhãn thích hợp và đúng quy cách đã đăng ký.

Q uy

- Thuốc được bảo quản, phân phối, quản lý theo quy định để chất lượng của thuốc được duy trì trong suốt tuổi thọ đã đăng ký hay thời hạn bảo hành.

Để đạt các mục tiêu trên, cần phải có nhiều yếu tố, trong đó 3 yếu tố cơ bản phải có là:

Kè

a) Thực hành sản xuất thuốc tốt (GMP - Good Manufacture Practice)

ạy

Nhằm để sản xuất ra được thuốc theo dự kiến và đạt tiêu chuẩn kỹ thuật đã đặt ra. Muốn vậy, phải tuân thủ những quy định chặt chẽ và chi tiết về mọi mặt của quá trình sản xuất, bao gồm:

m /+

2) Cơ sở nhà xưởng.

3) Thiết bị.

1) Tổ chức và nhân sự.

4) Vệ sinh.

5) Nguyên liệu ban đầu.

6) Thao tác sản xuất. 7) Dán nhãn và đóng gói. 8) Hệ thống kiểm tra chất lượng. 9) Tự thanh tra. 10) Hồ sơ phân phối. 11) Các khiếu nại và báo cáo tai biến dùng thuốc. b) Thực hành kiểm nghiệm thuốc tốt (GLP - Good Laboratory Practice) Mục đích cơ bản của GLP là nhằm xây dựng được một đơn vị làm công tác kiểm nghiệm đáp ứng đầy đủ mọi yêu cầu của công tác kiểm tra chất lượng thuốc đề ra, để đảm bảo rằng kết quả các Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 5 of 202

phép phân tích thu được là có tính chọn lọc cao, chính xác và đúng đắn, có tính pháp lý. Đồng thời giúp cho việc tra cứu và tìm ra được nhanh chóng nguồn gốc các sai sót xảy ra khi gặp phải. Do vậy, phải tuân thủ những quy định chặt chẽ và được chuẩn hoá cho một cơ sở kiểm nghiệm về các mặt: 1) Tổ chức và nhân sự. 2) Hệ thống chất lượng. 3) Cơ sở vật chất. 4) Thiết bị phân tích và hiệu chỉnh thiết bị phân tích.

5) Thuốc thử và chất đối chiếu.

hơ

6) Tiêu chuẩn chất lượng và phương pháp phân tích.

Q uy

7) Mẫu thử. 8) Thử nghiệm và đánh giá kết quả.

9) Hồ sơ tài liệu.

Kè

10) An toàn trong phòng thí nghiệm.

ạy

c) Thực hành bảo quản thuốc tốt (GSP - Good Storage Practice)

1) Tổ chức và nhân sự.

m /+

Nhằm giám sát, kiểm tra chặt chẽ để thuốc đảm bảo chất lượng đến người sử dụng. Vì vậy, phải tuân thủ những quy định chặt chẽ và nghiêm ngặt trong quá trình bảo quản, bao gồm:

2) Nhà kho và trang thiết bị.

3) Vệ sinh.

4) Các quy trình bảo quản.

5) Thuốc trả về.

6) Gửi hàng (vận chuyển bằng cách gửi hàng). 7) Hồ sơ tài liệu.

1.2. Kiểm tra chất lượng thuốc (Drug quality control) 1.2.1. Khái niệm Kiểm tra chất lượng thuốc là quá trình đo, xem xét, thử nghiệm một hay nhiều đặc tính của thuốc (thành phẩm hoặc nguyên liệu) và so sánh kết quả với yêu cầu đã đặt ra nhằm xác định sự phù hợp của mỗi đặc tính đó.

Từ khái niệm trên ta thấy kiểm tra chất lượng thuốc hay kiểm nghiệm thuốc là việc sử dụng các Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 6 of 202

phương pháp phân tích: lý học, hoá học, hoá lý, sinh vật, vi sinh vật,... đã quy định để xác nhận một thuốc hay một nguyên liệu làm thuốc có đạt tiêu chuẩn quy định hay không. Nói một cách cụ thể, kiểm tra chất lượng thuốc nhằm trả lời các câu hỏi: - Đây có phải là thuốc cần kiểm tra không? - Có đảm bảo hoạt lực hay hàm lượng đã đăng ký không? - Có đạt độ tinh khiết theo yêu cầu không? - Có bị phân huỷ hay biến chất không?

- Đồ bao gói, nhãn có đúng quy cách không?

hơ

Như vậy, mục tiêu cơ bản của công tác kiểm tra chất lượng thuốc là:

- Để người sử dụng được dùng thuốc đảm bảo chất lượng, đạt hiệu quả sử dụng cao.

Q uy

- Phát hiện thuốc không đạt tiêu chuẩn, thuốc giả, thuốc kém phẩm chất,... để xử lý và không cho phép lưu hành trên thị trường.

ạy

Kè

Trong ngành Y tế đã quy định: Tất cả các thuốc và nguyên liệu làm thuốc đều phải được kiểm nghiệm và xác định chất lượng, nếu đạt tiêu chuẩn quy định mới được đưa vào sử dụng. Bởi vậy thuốc phải được kiểm tra chất lượng một cách nghiêm ngặt, chặt chẽ, bảo đảm cho thuốc đạt chất lượng trong mọi hoạt động sản xuất, lưu thông phân phối, xuất nhập khẩu, quản lý và sử dụng thuốc.

1.2.2. Khái niệm về thuốc đạt và không đạt tiêu chuẩn, thuốc giả mạo, thuốc kém phẩm chất

m /+

a) Thuốc đạt tiêu chuẩn (thuốc đạt chất lượng)

Là thuốc đáp ứng đầy đủ các yêu cầu kỹ thuật tiêu chuẩn đã đề ra (hay thuốc đáp ứng đầy đủ các chỉ tiêu chất lượng trong tiêu chuẩn chất lượng đã đăng ký).

b) Thuốc không đạt tiêu chuẩn

Là thuốc không đáp ứng ít nhất một chỉ tiêu chất lượng bất kỳ trong tiêu chuẩn đã đăng ký. Thuốc không đạt tiêu chuẩn là thuốc kém chất lượng.

c) Thuốc giả

Theo quy định của Tổ chức Y tế thế giới, thuốc giả là chế phẩm được sản xuất không đúng với nhãn ở khía cạnh nhận dạng hay nguồn gốc thuốc, với sự cố ý và mang tính chất lừa đảo của nhà sản xuất. Sản xuất sai thành phần công thức đã đăng ký, không có hoặc không đủ hàm lượng hoạt chất, hoặc được đóng gói trong các bao bì giả mạo. Như vậy, có thể nói thuốc giả là những sản phẩm của người sản xuất mang ý đồ lừa đảo, gian lận. Có thể dựa vào một số biểu hiện để phát hiện: - Thuốc không có hoặc có ít dược chất. - Thuốc có chứa dược chất khác với tên dược chất ghi trên nhãn. - Nhãn, bao gói giống hay gần giống với nhãn, bao gói của một thuốc khác,... d) Thuốc kém phẩm chất Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 7 of 202

Là thuốc không đạt tiêu chuẩn kỹ thuật mà trước đó nó đã đạt. Mức độ không đạt tiêu chuẩn có nhiều hình thái khác nhau. Tất cả các nguyên nhân gây ra có thể xác minh được bằng các phương pháp khoa học, kỹ thuật cho phép. Các nguyên nhân đó có thể là: - Do kỹ thuật sản xuất, bảo quản không đúng, nên thuốc tự biến chất. - Do đồ bao gói không đạt tiêu chuẩn, nên đã đưa tạp chất vào thuốc. - Do tuổi thọ (hạn dùng) đã hết. - Do nguyên, phụ liệu không đạt tiêu chuẩn. - Do tác động của môi trường: nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm,...

hơ

2. HỆ THỐNG TỔ CHỨC QUẢN LÝ, KIỂM TRA CHẤT LƯỢNG THUỐC

Q uy

Nhà nước giao cho Bộ Y tế chịu trách nhiệm quản lý toàn diện chất lượng thuốc. Vì vậy, hệ thống tổ chức, quản lý, kiểm tra chất lượng thuốc của ngành Y tế được chia làm 3 phần: Hệ thống quản lý chất lượng thuốc; Hệ thống kiểm tra chất lượng thuốc; Hệ thống thanh tra dược.

2.1. Hệ thống quản lý chất lượng thuốc

Kè

2.1.1. Cục quản lý Dược Việt Nam

ạy

Là cơ quan được Bộ Y tế uỷ quyền thực hiện các nhiệm vụ trong lĩnh vực quản lý nhà nước về chất lượng thuốc:

m /+

- Xây dựng quy hoạch, kế hoạch về quản lý chất lượng thuốc và tổ chức kế hoạch đã được phê duyệt.

- Xây dựng các văn bản pháp quy về tiêu chuẩn và chất lượng thuốc để Bộ ban hành, hướng dẫn kiểm tra việc thực hiện các văn bản trên.

- Quản lý việc đăng ký tiêu chuẩn cơ sở. Cung cấp thông tin khoa học, kỹ thuật liên quan đến đảm bảo chất lượng thuốc.

- Chỉ đạo, giám sát hệ thống kiểm tra chất lượng thuốc trên toàn quốc.

- Kiểm tra và cấp giấy chứng nhận cơ sở sản xuất đạt tiêu chuẩn "Thực hành tốt sản xuất thuốc" và phòng kiểm nghiệm đạt tiêu chuẩn "Thực hành tốt kiểm nghiệm thuốc". - Tổ chức hướng dẫn nghiệp vụ cho cán bộ quản lý chất lượng thuốc của ngành Y tế, tổ chức đào tạo và bồi dưỡng nghiệp vụ về tiêu chuẩn - đo lường - chất lượng thuốc. - Phối hợp với thanh tra Bộ Y tế thực hiện chức năng kiểm tra, thanh tra nhà nước về chất lượng thuốc và xử lý vi phạm pháp luật về chất lượng thuốc theo thẩm quyền. 2.1.2. Cơ quan quản lý nhà nước về chất lượng thuốc ở địa phương Sở Y tế chỉ đạo quản lý toàn diện về chất lượng của thuốc ở địa phương (thường uỷ quyền cho phòng nghiệp vụ Dược) có nhiệm vụ:

- Phổ biến, hướng dẫn và tổ chức thực hiện các văn bản pháp luật về quản lý chất lượng thuốc tại Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 8 of 202

địa phương. - Thực hiện chức năng kiểm tra, thanh tra nhà nước về chất lượng thuốc và xử lý vi phạm về chất lượng thuốc trong phạm vi địa phương.

2.2. Hệ thống kiểm tra chất lượng thuốc 2.2.1. Cơ quan kiểm tra chất lượng của Nhà nước về thuốc - Ở Trung ương là Viện Kiểm nghiệm trung ương (ở Hà Nội) và Viện Kiểm nghiệm thành phố Hồ Chí Minh.

Q uy

+ Kiểm tra xác định chất lượng thuốc lưu hành trên thị trường.

+ Nghiên cứu xây dựng tiêu chuẩn Việt Nam về thuốc.

hơ

Giúp Bộ Y tế quản lý chỉ đạo công tác kiểm tra chất lượng thuốc trong toàn quốc về mặt kỹ thuật. Có nhiệm vụ:

+ Thẩm tra kỹ thuật, giúp Bộ xét duyệt các tiêu chuẩn kiểm nghiệm để xét cấp đăng ký sản xuất và lưu hành thuốc ở Việt Nam.

Kè

+ Phát hành các chất chuẩn và chất đối chiếu dùng trong kiểm nghiệm.

ạy

+ Làm trọng tài về chất lượng khi có tranh chấp khiếu nại về chất lượng thuốc.

+ Tham gia đào tạo cán bộ làm công tác kiểm nghiệm.

m /+

+ Tư vấn về chính sách chất lượng thuốc quốc gia.

+ Xây dựng tiêu chuẩn phòng kiểm nghiệm thuốc đạt tiêu chuẩn và giúp đỡ, kiểm tra công nhận các phòng kiểm nghiệm thuốc trong cả nước.

+ Kiểm tra việc kiểm nghiệm thuốc theo tiêu chuẩn trong phạm vi toàn quốc.

- Ở tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương là trung tâm kiểm nghiệm dược phẩm, mỹ phẩm. Đó là cơ quan trực thuộc Sở Y tế, có nhiệm vụ như Viện Kiểm nghiệm trung ương và Viện Kiểm nghiệm thành phố Hồ Chí Minh nhưng giới hạn trong phạm vi tỉnh, thành phố.

2.2.2. Hệ thống tự kiểm tra chất lượng ở các cơ sở (phòng kiểm nghiệm, phòng KCS) Công tác kiểm tra chất lượng thuốc được thực hiện ở tất cả các cơ sở có liên quan tới thuốc. Tuỳ theo quy mô của cơ sở sản xuất (xí nghiệp, công ty trung ương hoặc địa phương, các cơ sở nhỏ,...), kinh doanh (công ty, cửa hàng,...), bệnh viện (trung ương, địa phương) mà lập phòng kiểm nghiệm, phòng KCS hay tổ kiểm nghiệm để tự kiểm tra chất lượng thuốc. Với các cơ sở sản xuất, bắt buộc phải có bộ phận tự kiểm tra chất lượng. Bộ phận này phải có khả năng kiểm nghiệm xác định chất lượng thuốc được sản xuất ở cơ sở mình theo tiêu chuẩn đã duyệt. Phải kiểm nghiệm, theo dõi được chất lượng của thuốc trong suốt quá trình sản xuất từ nguyên liệu, bán thành phẩm, thành phẩm. Phải lập hồ sơ theo dõi từng lô sản phẩm. Cơ sở sản xuất phải chịu trách nhiệm về thuốc do cơ sở sản xuất ra. Các cơ sở bảo quản, phân phối thuốc phải có bộ phận tự kiểm nghiệm (với các công ty lớn) hoặc kiểm tra, kiểm soát để quản lý, đánh giá chất lượng thuốc, theo dõi chất lượng trong quá trình bảo Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 9 of 202

quản, cung cấp hồ sơ chất lượng cho đơn vị sử dụng thuốc. Các bệnh viện, tuỳ theo quy mô lớn, nhỏ cũng phải có bộ phận kiểm nghiệm các thuốc tự pha chế, kiểm tra, kiểm soát chất lượng thuốc trước khi phân phối đến người sử dụng.

2.3. Hệ thống thanh tra dược Cùng các cơ quan quản lý nhà nước về chất lượng thuốc, thực hiện chức năng kiểm tra, thanh tra nhà nước về chất lượng thuốc được tổ chức từ trung ương đến địa phương.

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP

hơ

1. Mục tiêu của công tác kiểm tra chất lượng thuốc. Các yêu cầu cơ bản để đạt mục tiêu trên.

Q uy

2. Nội dung chính của công tác kiểm tra chất lượng thuốc. Điều kiện để thuốc được đưa vào lưu thông, phân phối, sử dụng. 3. Thế nào là thuốc đạt và không đạt tiêu chuẩn? Thuốc giả mạo? Thuốc kém phẩm chất?

4. Trình bày hệ thống tổ chức kiểm tra chất lượng thuốc của Việt Nam.

ạy

Kè

Chọn câu trả lời đúng cho các câu hỏi 5 và 6 bằng cách khoanh tròn chữ cái đầu câu được chọn:

5. Theo phân cấp:

m /+

a) Hệ thống quản lý chất lượng thuốc ở Việt Nam gồm: A. Cục Quản lý dược Việt Nam.

B. Viện Kiểm nghiệm trung ương.

C. Trung tâm kiểm nghiệm dược phẩm, mỹ phẩm của tỉnh.

D. Phòng nghiệp vụ dược - Sở Y tế.

b) Hệ thống kiểm tra chất lượng thuốc ở Việt Nam gồm: A. Phòng Thanh tra dược - Sở Y tế. B. Viện Kiểm nghiệm thành phố Hồ Chí Minh. C. Trung tâm kiểm nghiệm dược phẩm, mỹ phẩm của tỉnh. D. Phòng nghiệp vụ dược - Sở Y tế. 6. Theo quy định: a) Một thuốc ghi trên nhãn là viên nén paracetamol 500mg nhưng khi kiểm nghiệm thì chứa hoạt chất là aspirin, thì chế phẩm đó là: Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 10 of 202

A. Thuốc đạt tiêu chuẩn. B. Thuốc không đạt tiêu chuẩn. C. Thuốc giả. D. Thuốc kém phẩm chất. b) Thuốc nhỏ mắt cloramphenicol 0,4% có 7 chỉ tiêu yêu cầu về chất lượng, trong đó có chỉ tiêu về ‘’thể tích’’ không đạt, thì chế phẩm đó là: A. Thuốc đạt tiêu chuẩn.

hơ

B. Thuốc không đạt tiêu chuẩn. C. Thuốc giả.

Q uy

D. Thuốc kém phẩm chất.

ạy

Kè

Bài 2 CÔNG TÁC TIÊU CHUẨN HOÁ VÀ KIỂM NGHIỆM THUỐC THEO TIÊU CHUẨN

m /+

MỤC TIÊU

- Trình bày được nội dung của công tác tiêu chuẩn hoá.

- Trình bày được 3 nội dung chính của công tác kiểm nghiệm thuốc theo tiêu chuẩn (lấy mẫu, tiến hành kiểm nghiệm, đánh giá kết quả và viết phiếu trả lời).

1. CÔNG TÁC TIÊU CHUẨN HOÁ

1.1. Khái niệm

1.1.1. Một số định nghĩa Tiêu chuẩn hoá là một lĩnh vực hoạt động bao gồm hai nội dung: Xây dựng các tiêu chuẩn và áp dụng các tiêu chuẩn đó trong thực tế nhằm đưa các hoạt động của xã hội (đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất và kinh doanh) đi vào nề nếp để đạt được hiệu quả chung có lợi nhất cho mọi người và cho xã hội. - Tiêu chuẩn là những quy định thống nhất và hợp lý được trình bày dưới dạng một văn bản hoặc một thể thức nhất định do một cơ quan có thẩm quyền ban hành để bắt buộc áp dụng cho những nơi có liên quan.

- Đối với thuốc, tiêu chuẩn là một văn bản khoa học kỹ thuật mang tính pháp chế trong đó quy Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 11 of 202

định: quy cách, chỉ tiêu, yêu cầu kỹ thuật, phương pháp thử, đóng gói, ghi nhãn, bảo quản và các vấn đề khác liên quan đến việc đánh giá chất lượng của một thuốc (trong đó xây dựng tiêu chuẩn về yêu cầu kỹ thuật và phương pháp thử là quan trọng nhất). Đây là cơ sở để các các cơ quan kiểm nghiệm (hoặc người kiểm nghiệm) tiến hành thực nghiệm, đánh giá kết quả, công bố kết quả (bằng phiếu kiểm nghiệm) đánh giá chất lượng thuốc là đạt hay không đạt và có được phép lưu hành (hoặc sử dụng) hay không. - Về mặt lịch sử, công tác tiêu chuẩn hoá gắn liền với lịch sử sản xuất của loài người, của các phương thức sản xuất của từng chế độ xã hội khác nhau. Những hình thức sơ khai của tiêu chuẩn hoá đã có từ thời cổ đại, nhưng phát triển có tính tổ chức rộng rãi trên phạm vi quốc tế thì chỉ có từ đầu thế kỷ XX. 1.1.2. Đối tượng của công tác tiêu chuẩn hoá

hơ

Bao gồm rất rộng, hầu như trên tất cả mọi lĩnh vực, Ví dụ:

- Các máy móc, dụng cụ, trang thiết bị công nghệ.

Q uy

- Nguyên, nhiên vật liệu. - Nông, lâm, hải sản, hàng tiêu dùng.

Kè

- Các nguyên tắc, phương pháp, thủ tục, các vấn đề tổ chức, quản lý,... - Thuật ngữ, ký hiệu, đo lường,...

ạy

- Sản phẩm và bán sản phẩm.

m /+

Trong ngành Dược, mọi hoạt động sản xuất, kinh doanh, sử dụng thuốc, mọi vấn đề có liên quan đến các đối tượng nêu trên đều phải tiêu chuẩn hoá.

1.1.3. Các cấp tiêu chuẩn về thuốc

Trước đây, có 3 cấp tiêu chuẩn là Tiêu chuẩn Việt Nam, Tiêu chuẩn ngành và Tiêu chuẩn cơ sở.

Hiện nay, chỉ áp dụng 2 cấp tiêu chuẩn là Tiêu chuẩn Việt Nam và Tiêu chuẩn cơ sở.

- Tiêu chuẩn Việt Nam (Tiêu chuẩn quốc gia, Dược điển Việt Nam) (TCVN).

- Tiêu chuẩn cơ sở (TC hoặc TCZ) do các cơ sở sản xuất biên soạn, có hiệu lực trong phạm vi quy định của các cấp quản lý. Có hai loại Tiêu chuẩn cơ sở: đối với những sản phẩm lưu hành ngoài thị trường thì tiêu chuẩn phải được đăng ký với với cơ quan có thẩm quyền; với các sản phẩm không lưu hành trên thị trường mà chỉ dùng trong đơn vị (bệnh viện) thì tiêu chuẩn do thủ trưởng đơn vị xét duyệt và ban hành. Với các thuốc đã có trong chuyên luận của Dược điển Việt Nam thì tiêu chuẩn cơ sở phải có mức chất lượng không được thấp hơn các mức quy định trong tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam.

1.2. Công tác xây dựng tiêu chuẩn Tiêu chuẩn Việt Nam về thuốc được nhà nước uỷ quyền cho Bộ Y tế tổ chức biên soạn, xét duyệt và ban hành sau khi đăng ký tại Cục Tiêu chuẩn đo lường chất lượng Nhà nước Việt Nam, các tiêu chuẩn này được tập hợp trong một bộ sách gọi là Dược điển Việt Nam (Hội đồng Dược điển được Bộ Y tế giao trách nhiệm này). Giúp việc cho Hội đồng Dược điển Việt Nam là Văn phòng Hội đồng Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 12 of 202

Dược điển. Một số thuốc chưa có TCVN sẽ sử dụng TC do các cơ sở sản xuất biên soạn và được cấp có thẩm quyền duyệt. 1.2.1. Phương pháp xây dựng tiêu chuẩn về yêu cầu kỹ thuật Khi xây dựng tiêu chuẩn về yêu cầu kỹ thuật cần chú ý tới việc kết hợp giữa các loại chỉ tiêu để phản ánh hết được chất lượng của thuốc phù hợp với điều kiện kỹ thuật, kinh tế và thực tế: các chỉ tiêu phản ánh về công dụng của thuốc (thể hiện ở độ tinh khiết và hàm lượng). Chỉ tiêu phản ánh về mức độ tin cậy và an toàn (độ độc, độ bền, hạn dùng,...). Tiêu chuẩn về tâm, sinh lý (dạng thuốc qua các đường vào cơ thể). Chỉ tiêu về thẩm mỹ (hình thức đóng gói, trình bày đẹp, bảo quản,...).

Q uy

1.2.2. Phương pháp xây dựng tiêu chuẩn về phương pháp thử

hơ

Dựa trên các nội dung chính của yêu cầu kỹ thuật, căn cứ vào thực tế, điều kiện kỹ thuật, lựa chọn ra các chỉ tiêu thích hợp, không quá nhiều hoặc quá ít nhưng nói lên đủ đặc trưng chất lượng thuốc, phù hợp với điều kiện cụ thể. Sau đó phải xây dựng được mức cho các chỉ tiêu trên. Mức chỉ tiêu là giá trị cụ thể hay là khoảng giá trị mà thuốc phải đạt được.

a) Các loại quy trình về phương pháp thử

Kè

Mục đích chính của việc tiêu chuẩn hoá một phương pháp thử là chọn cho được một quy trình thử hay quy trình phân tích sao cho khi áp dụng sẽ cho một kết quả gần với giá trị thực nhất. Trong kiểm nghiệm thuốc, các loại quy trình thử thường được chia thành 3 loại:

ạy

- Các phép thử định tính: là các phép thử nhằm chứng minh rằng chất cần phân tích có mặt trong mẫu đem thử.

m /+

- Các phép thử về độ tinh khiết: là các phép thử nhằm chứng minh rằng mẫu đem thử đạt (hay không đạt) về mức độ tinh khiết.

- Các phép thử định lượng: là những phép thử nhằm xác định hàm lượng của mẫu thử (hoặc thành phần chính của mẫu) hay hàm lượng của các hoạt chất có trong mẫu đem thử. Các phép thử này được tiến hành bằng các phương pháp định lượng hoá học, hoá lý, vật lý, sinh học,...

b) Các yêu cầu chất lượng đối với một phương pháp thử:

Được thể hiện ở một số điểm chính sau: - Có tính tiên tiến: thể hiện ở độ chính xác (độ đúng, độ chụm), tính đặc hiệu. + Độ đúng: Phương pháp khi áp dụng sẽ cho kết quả gần với giá trị thực nhất + Độ lặp lại: Cho biết sự phù hợp giữa các kết quả (hay độ chụm) của các phép xác định song song. + Tính đặc hiệu: Phương pháp cho phép xác định đúng chất cần phân tích và ít chịu ảnh hưởng bởi sự có mặt của các chất khác trong mẫu thử. + Có giới hạn phát hiện cao: Được biểu thị bằng trị số tuyệt đối, tức lượng tối thiểu để có thể phát hiện được (thường tính bằng µg = 10-6g); hoặc trị số tương đối, tức nồng độ giới hạn có thể phát hiện được (thường tính theo nồng độ µg/ml). Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 13 of 202

- Có tính thực tế: Phương pháp thử đưa ra phải phù hợp với điều kiện thực tế, có tính khả thi cao (phù hợp với trang thiết bị, máy, kỹ thuật, hoá chất, thuốc thử, trình độ con người,...). - Có tính kinh tế: Phương pháp thử đưa ra ít tốn kém mà vẫn đáp ứng các yêu cầu nêu trên. - Có tính an toàn cao: An toàn lao động và bảo vệ sức khỏe (ít dùng hoá chất độc hại, tránh được các thao tác kỹ thuật phức tạp, nguy hiểm,...).

1.3. Công tác áp dụng tiêu chuẩn trong thực tế 1.3.1. Mục đích ý nghĩa

Áp dụng tiêu chuẩn là một mặt công tác của toàn bộ công tác tiêu chuẩn hoá. Qua áp dụng để:

hơ

- Kiểm chứng lại các kết quả nghiên cứu khi xây dựng tiêu chuẩn (mức chỉ tiêu có phù hợp không? Phương pháp thử đúng hay sai?...).

Q uy

- Xác định hiệu quả kinh tế của tiêu chuẩn (tiêu chuẩn có kích thích cho sản xuất, kích thích tiêu thụ). Trên cơ sở đó tiếp tục sửa đổi, hoàn thiện nâng cao chất lượng của tiêu chuẩn.

Kè

1.3.2. Các hình thức áp dụng tiêu chuẩn trong thực tế

Ngăn chặn việc đưa các thuốc không đạt tiêu chuẩn ra lưu hành, sử dụng. Phát hiện thuốc giả, thuốc kém chất lượng, phát hiện nguyên nhân vi phạm và tìm các biện pháp khắc phục.

ạy

a) Áp dụng tiêu chuẩn trong sản xuất

m /+

Nghĩa là phải thực hiện đúng các tiêu chuẩn (kỹ thuật, thủ tục, nguyên tắc và các quy định có liên quan) để sản xuất ra thuốc đạt tiêu chuẩn. Ví dụ: Phải kiểm tra xử lý nguyên, vật liệu đạt tiêu chuẩn mới đưa vào sản xuất; trong quá trình sản xuất phải kiểm tra; tất cả các công đoạn, 100% lô sản xuất tại cơ sở; kiểm tra thu nhận sản phẩm,...

b) Áp dụng tiêu chuẩn trong kiểm tra chất lượng

Nghĩa là tiến hành thực nghiệm tất cả các chỉ tiêu yêu cầu kỹ thuật theo đúng phương pháp thử đã nêu để đánh giá xem thuốc có đạt tiêu chuẩn hay không đạt tiêu chuẩn.

c) Kiểm tra áp dụng tiêu chuẩn

Công việc này được tiến hành thường xuyên ở các cơ sở hoặc ở hệ thống kiểm tra nhà nước: Viện Kiểm nghiệm trung ương, Viện Kiểm nghiệm thành phố Hồ Chí Minh, trung tâm kiểm nghiệm, thanh tra dược,... Nội dung kiểm tra bao gồm: - Kiểm tra cơ sở vật chất của công tác kiểm nghiệm: Tài liệu, trang thiết bị, phòng thí nghiệm, hoá chất, thuốc thử,... - Kiểm tra nguyên liệu, bán thành phẩm, thành phẩm và tất cả các thuốc đang lưu hành trên thị trường. 1.3.3. Sửa đổi, soát xét lại tiêu chuẩn

Được tiến hành khi thấy tiêu chuẩn không còn phù hợp.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 14 of 202

1.4. Giới thiệu Dược điển Việt Nam 1.4.1. Một số nét chung về Dược điển Việt Nam a) Dược điển Việt Nam là một tài liệu bao gồm - Tập hợp các tiêu chuẩn nhà nước (TCVN) về thuốc (hoá dược và các chế phẩm, huyết thanh và vaccin, dược liệu, chế phẩm đông dược). Mỗi tiêu chuẩn còn được gọi là một chuyên luận. - Những quy định chung trong công tác kiểm nghiệm, giới thiệu các phương pháp kiểm nghiệm chung, các hoá chất, thuốc thử, thuốc chuẩn, chỉ thị,... dùng để phân tích và đánh giá chất lượng thuốc.

hơ

- Một số phụ lục, các bảng tra cứu,...

b) Dược điển Việt Nam được gọi tên theo lần xuất bản (giống các nước khác), tuân theo quy tắc lần sau phủ định lần trước đó

Q uy

- Dược điển Việt Nam I gồm 638 chuyên luận tân dược và 284 chuyên luận đông dược, được xuất bản vào các năm 1972, 1977.

Kè

- Dược điển Việt nam II gồm 357 chuyên luận tân dược, 64 chuyên luận đông dược, và 32 chuyên luận về vaccin, được xuất bản vào các năm 1983, 1990, 1991, 1994.

ạy

- Dược điển Việt nam III gồm 342 chuyên luận hoá dược, 276 chuyên luận về dược liệu, 37 chuyên luận về chế phẩm đông dược, 47 chuyên luận chế phẩm sinh học và 500 chuyên luận về hoá chất thuốc thử, được xuất bản vào năm 2002.

m /+

1.4.2. Một số quy định chung khi sử dụng Dược điển Việt Nam (hay dùng trong công tác kiểm nghiệm thuốc)

Có nhiều quy định, dưới đây nêu tóm tắt nội dung chính của 7 quy định:

1) Khái niệm "cân chính xác" nghĩa là cân trên cân phân tích có độ nhạy đến 0,1mg (0,0001g). Khái niệm "lấy khoảng" có ý nghĩa là lấy một lượng với độ chênh không quá ± 10% so với yêu cầu. Khái niệm "Đến khối lượng không đổi" nghĩa là xử lý chế phẩm đến khi nào chênh lệch giữa 2 lần kế tiếp nhau < 0,5mg.

2) Nồng độ phần trăm không có chỉ dẫn gì, coi là cách biểu diễn theo % Kl/TT. Còn các trường hợp khác sẽ ghi cụ thể. 3) Khái niệm "alcol" không có chỉ dẫn gì, có nghĩa là alcol chứa khoảng 96% (TT/TT) ethanol (C2H6O). Ethanol không có chỉ dẫn gì khác nghĩa là ethanol tuyệt đối. 4) Về nhiệt độ: Dùng thang độ bách phân, ký hiệu oC. Khi không ghi cụ thể, quy ước: Nhiệt độ chuẩn

20oC

Nhiệt độ thường

20 - 30oC

Nước ấm

40 - 50oC

Nước nóng

70 - 80oC

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 15 of 202

98 - 100oC

Nước cách thuỷ

Nhiệt độ trong thử "về mất khối lượng do làm khô‘’ cho phép hiểu là: 100oC±2oC. Nhiệt độ nơi bảo quản: Rất lạnh

< -10oC

Lạnh

2 - 10oC

Mát

10 - 20oC

20 - 35oC

Nhiệt độ phòng

35 - 40oC

Rất nóng

> 40oC

Nung đỏ

a 400oC

Đỏ thẫm

a 600oC

Đỏ trắng

Q uy

Nóng

Kè

hơ

20 - 25oC

Nhiệt độ phòng có điều nhiệt

ạy

t 900oC

m /+

5) Về phương pháp: Có thể dùng phương pháp hay phương tiện khác với quy định trong Dược điển hoặc TC nhưng với điều kiện các kết quả có độ chính xác tương đương nhau. Nếu các kết quả khác nhau thì coi phương pháp hoặc phương tiện quy định trong Dược điển hay TC là chính thức.

6) Về hàm lượng: Nếu trong chuyên luận không ghi giới hạn trên thì có nghĩa là không được quá 101,0%.

7) Khi thử độ tinh khiết, nếu phát hiện thấy tạp chất lạ không ghi trong chuyên luận thì vẫn phải ghi vào kết quả thử.

2. KIỂM NGHIỆM THUỐC THEO TIÊU CHUẨN

Như trên đã nêu, kiểm nghiệm thuốc là việc tiến hành phân tích một mẫu thuốc đại diện cho lô thuốc đó bằng các phương pháp hoá học, lý học, hoá lý, sinh học,... đã được quy định để xem thuốc đó đạt hay không đạt tiêu chuẩn, từ đó quyết định xem có được phép lưu hành hoặc sử dụng hay không. Để sự đánh giá này chính xác, đòi hỏi phải làm tốt 3 việc sau: lấy mẫu kiểm nghiệm, thực hành phân tích, đánh giá kết quả và viết phiếu trả lời (phiếu kiểm nghiệm, phiếu phân tích).

2.1. Lấy mẫu kiểm nghiệm 2.1.1. Quy định về lấy mẫu Lấy mẫu là một tập hợp các thao tác nhằm lấy ra một lượng mẫu thuốc đại diện để kiểm tra chất lượng. Do vậy, để kết luận về mẫu thuốc mang tính pháp lý, cần phải tuân thủ một cách nghiêm ngặt các quy định về thủ tục lấy mẫu như sau: a) Đối tượng để lấy mẫu Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 16 of 202

- Với hệ thống tự kiểm tra: Là các nguyên liệu dùng làm thuốc, bao bì đóng gói, sản phẩm trung gian, sản phẩm chưa đóng gói, thành phẩm. - Với hệ thống quản lý nhà nước: Thuốc và các nguyên liệu làm thuốc đang trong quá trình lưu thông hoặc tồn trữ trong kho. b) Các trường hợp lấy mẫu - Trường hợp tự kiểm tra chất lượng: Phải lấy mẫu kiểm tra toàn bộ các lô thuốc tại các cơ sở sản xuất, lưu trữ, phân phối. Với các cơ sở sản xuất thuốc, yêu cầu 100% số lô phải được kiểm tra. Việc lấy mẫu do cán bộ chuyên môn của phòng kiểm tra chất lượng sản phẩm (KCS) tiến hành, có sự chứng kiến của cán bộ ở đơn vị lấy mẫu. Thủ trưởng đơn vị căn cứ vào quy định chung có thể có những quy định cụ thể hơn cho phù hợp với tình hình của cơ sở.

hơ

- Trường hợp kiểm tra giám sát chất lượng hoặc thanh tra: Ưu tiên lấy mẫu kiểm tra và giám sát là các thuốc chữa bệnh, có giá trị kinh tế cao, có chất lượng không ổn định và đặc biệt là có nghi ngờ về hàm lượng hoặc hiệu lực tác dụng.

Q uy

Lấy mẫu để kiểm tra giám sát chất lượng của các cơ sở sản xuất (lấy 10% số lô sản xuất trong năm) hoặc lấy theo quy định của Bộ Y tế, Sở Y tế.

Kè

Lẫy mẫu để thanh tra đột xuất trong những trường hợp có thông tin về chất lượng thuốc xấu, thuốc không an toàn, ít hiệu lực và đặc biệt là thuốc giả hay thuốc kém phẩm chất.

c) Các điều kiện cần lưu ý khi lấy mẫu

ạy

Việc lấy mẫu được thực hiện bởi các thanh tra viên hoặc các cán bộ có giấy uỷ nhiệm của cơ quan kiểm tra, thanh tra và có sự chứng kiến của cán bộ cơ sở.

m /+

- Nơi lấy mẫu: Tại nơi chứa sản phẩm, môi trường xung quanh không được gây nhiễm bẩn hoặc tác động làm thay đổi tính chất của mẫu và ngược lại không để mẫu tác động xấu đến môi trường.

- Người lấy mẫu: Phải là người có chuyên môn nhất định và đáp ứng được yêu cầu của quá trình lấy mẫu.

- Phải quan sát kiểm tra sơ bộ lô hàng (phân loại nếu cần), nhận xét và phải ghi vào biên bản lấy mẫu.

- Dụng cụ lấy mẫu: Sạch, khô, đáp ứng yêu cầu cần lấy mẫu. - Đồ đựng mẫu: Đáp ứng yêu cầu lấy mẫu (sạch, không làm hỏng mẫu, khô, có nhãn ghi chép đầy đủ,...). - Thao tác lấy mẫu: phải thận trọng, tỷ mỷ, quan sát cẩn thận,... - Phương thức lấy mẫu: Người lấy mẫu phải tự tay lấy mẫu, ghi nhãn, làm biên bản, đóng gói, niêm phong bảo đảm và bảo quản mẫu. Đặc biệt lưu ý phải lấy chữ ký xác nhận của đơn vị được lấy mẫu. 2.1.2. Tiến hành lấy mẫu a) Sơ đồ lấy mẫu Việc lấy mẫu phải bảo đảm cho được tính khách quan, đại diện cho được chất lượng của thuốc Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 17 of 202

cần lấy kiểm tra. Vì vậy, phải lưu ý lấy theo hướng dẫn sau (quy trình được tóm tắt theo sơ đồ hình 1). - Từ lô sản xuất lấy ra các đơn vị bao gói một cách ngẫu nhiên, cỡ mẫu ban đầu lấy theo đúng chỉ dẫn. - Trộn đều thuốc của các mẫu ban đầu và gộp thành những mẫu riêng của từng đơn vị bao gói. - Trộn đều các mẫu riêng thành các mẫu chung. - Từ mẫu chung lấy ra một lượng mẫu trung bình thí nghiệm.

Hình 1. Sơ đồ lấy mẫu thuốc

m /+

ạy

Kè

Q uy

hơ

- Từ mẫu trung bình thí nghiệm lấy ra thành các mẫu lưu và mẫu thử để kiểm nghiệm.

Sau khi lấy mẫu xong, người lấy mẫu tự tay dán nhãn niêm phong, bao gói (phải có chữ ký xác nhận của người lấy mẫu và cơ sở được lấy mẫu) và biên bản lấy mẫu (cũng phải có đủ chữ ký xác nhận). b) Lấy mẫu cụ thể Căn cứ vào lô thuốc phải lấy mẫu, xem xét phân loại tiến hành lấy như sau: - Lấy mẫu thuốc có phân liều (lô sản phẩm thuộc dạng thuốc có phân liều): Từ lô sản phẩm lấy ra các đơn vị bao gói một cách ngẫu nhiên bất kỳ: Các gói được lấy ra phải độc lập với dự kiến của người lấy mẫu (không nên lựa chọn theo cảm quan lấy mẫu xấu hay mẫu tốt). Lô thuốc phải đồng nhất, hợp lý về số lượng hay khối lượng (Ví dụ không quá 500.000 viên với thuốc viên, không quá 50.000 ống với dạng ống,...). Số bao gói trong lô lấy ra để tạo mẫu ban đầu tính theo công thức:

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 18 of 202

Trong đó: n là số bao gói lấy ra; N: số đơn vị bao gói cuối cùng trong lô (ví dụ với thuốc tiêm: các ống đóng trong hộp giấy, các hộp giấy đóng trong hòm thì đơn vị bao gói cuối cùng là hòm). Chú ý: + Khi tính theo công thức trên, nếu phần thập phân nhỏ hơn 0,5 bỏ qua, nếu lớn hơn 0,5 thì tăng thêm một đơn vị. + Khi N > 100 lưu ý nmax

30.

+ Khi N < 100 có thể dùng bảng:

11 - 40

hơ

1 - 10

Q uy

Bảng 1. Hướng dẫn số lượng đơn vị trong lấy mẫu

41 - 80

Kè

81 - 100

+ Trường hợp một bao gói:

ạy

- Lấy mẫu sản phẩm là chất rắn (hạt, bột, viên):

m /+

* Trước khi lấy, xem xét sản phẩm có đồng nhất không, nếu không đồng nhất phải chọn riêng ra từng loại và lấy theo các loại đó.

* Trường hợp sản phẩm là hạt, cục, trừ trường hợp phải xác định cỡ hạt, còn tất cả phải được nghiền nhỏ thành bột (không được làm ảnh hưởng tới tính chất của sản phẩm).

* Lấy mẫu ban đầu ở 3 vị trí khác nhau: trên, giữa, dưới, sau đó trộn thành mẫu chung.

* Dàn đều lượng mẫu chung thành lớp phẳng hình vuông, dày không quá 2cm, chia mẫu thành 2 đường chéo, bỏ 2 phần đối diện (hình 2), trộn đều 2 phần còn lại và chia tiếp cho đến khi lượng mẫu còn lại tương ứng với 2 - 4 lần mẫu thử cần lấy. Đó là mẫu trung bình thí nghiệm. * Chia mẫu trung bình thí nghiệm thành các mẫu lưu và mẫu kiểm nghiệm.

Hình 2. Sơ đồ lấy mẫu chế phẩm là chất rắn

* Đối với thuốc viên chỉ đóng trong một bao gói: cũng lấy mẫu ở ba vị trí khác nhau trong bao gói, chai, lọ, sau đó trộn thành mẫu chung, mẫu trung bình thí nghiệm,... như trên. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 19 of 202

Trường hợp sản phẩm đóng thành nhiều bao gói: lấy mẫu ban đầu theo công thức: nêu trên. - Lấy mẫu là sản phẩm lỏng: + Trường hợp một bao gói: Nếu sản phẩm là đồng nhất thì lấy mẫu ở bất kỳ vị trí nào cũng được. Nếu không đồng nhất, trước khi lấy mẫu phải khuấy đều, sau đó mới lấy mẫu. + Trường hợp nhiều bao gói: lấy theo công thức: Nếu là những chai lọ nhỏ thì có thể lấy hết thể tích.

hơ

- Lấy mẫu là các sản phẩm thuốc mỡ, bột nhão:

Tiến hành lấy mẫu như các sản phẩm lỏng nhưng chú ý khuấy kỹ, trộn đều để được hỗn hợp đồng nhất, sau đó mới lấy mẫu.

Q uy

- Đóng gói và dán nhãn:

Kè

Sau khi lẫy mẫu và cho vào đồ đựng, người lấy mẫu đóng gói, dán nhãn và niêm phong mẫu, làm biên bản lấy mẫu. Lưu ý phải có chữ ký xác nhận của cơ sở được lấy mẫu ở nhãn niêm phong và biên bản lấy mẫu.

ạy

2.2. Tiến hành kiểm nghiệm

2.2.1. Nhận mẫu

m /+

Bộ phận nhận mẫu của cơ quan kiểm nghiệm phải kiểm tra xem mẫu có đáp ứng đủ các yêu cầu không (còn niêm phong không, có đủ thông tin không,...).

2.2.2. Kiểm nghiệm, xử lý kết quả

Công việc này do bộ phận kỹ thuật thực hiện. Thông thường gồm các nội dung sau:

- Chuẩn bị tài liệu: theo TCVN hoặc TC.

- Chuẩn bị dụng cụ, hoá chất, máy,... đáp ứng đủ yêu cầu mà tiêu chuẩn quy định. Bố trí thí nghiệm một cách hợp lý để có đủ mẫu làm và không làm nhiễm bẩn hoặc biến chất mẫu cần thử. - Tiến hành các thí nghiệm phân tích theo tiêu chuẩn. - Người làm kiểm nghiệm phải có cuốn sổ ghi chép đầy đủ các số liệu khi tiến hành thí nghiệm, sổ này gọi là sổ tay kiểm nghiệm viên. Sổ tay kiểm nghiệm viên được coi là chứng từ gốc của các số liệu sau này công bố trên phiếu trả lời kết quả kiểm nghiệm (gọi là phiếu kiểm nghiệm). - Xử lý các số liệu thực nghiệm để quyết định xem các chỉ tiêu đã thử theo tiêu chuẩn đạt hay không đạt yêu cầu. 2.2.3. Viết phiếu trả lời kết quả

Kết quả kiểm nghiệm sẽ được trả lời bằng phiếu kiểm nghiệm hay phiếu phân tích. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 20 of 202

(Cách trình bày Phiếu kiểm nghiệm được trình bày chi tiết ở mục 2.2 – bài 3). 2.2.4. Lưu mẫu kiểm nghiệm tại cơ quan kiểm nghiệm Mẫu lưu phải được đánh số cùng với số đăng ký mẫu thử cùng loại, nhưng có nhãn riêng với chữ "mẫu lưu" và bảo quản trong điều kiện theo quy định chung, mẫu này được sử dụng đến trong trường hợp có tranh chấp về kết quả đã công bố (ở Phiếu kiểm nghiệm). Thông thường, mẫu lưu lấy từ một phần mẫu đã lấy để thử, do vậy số lượng lấy phải giống như mẫu lấy để thử. Các mẫu lưu phải được giữ lại theo đúng thời gian quy định. Các mẫu có hạn dùng phải lưu tiếp 3 tháng kể từ khi hết hạn dùng. Khi hết thời gian lưu, cơ quan lập biên bản xử lý theo quy chế.

hơ

Sổ sách, phiếu kiểm nghiệm phải lưu giữ ít nhất là 3 năm. Khi hết hạn lưu, muốn huỷ phải được giám đốc cơ quan duyệt.

Q uy

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP 1. Nội dung chính của công tác tiêu chuẩn hoá.

Kè

2. Trình bày phương pháp xây dựng tiêu chuẩn về yêu cầu kỹ thuật. Về phương pháp thử. Yêu cầu chất lượng đối với một phương pháp thử.

ạy

3. Nội dung chính của công tác áp dụng tiêu chuẩn trong thực tế.

4. Trình bày một số quy định chung khi sử dụng Dược điển Việt Nam III (dùng trong công tác kiểm nghiệm thuốc).

m /+

5. Cách tiến hành lấy mẫu để kiểm nghiệm.

6. Trình bày các nhiệm vụ chủ yếu khi tiến hành kiểm nghiệm.

7. Điền cụm từ còn thiếu vào chỗ trống trong câu dưới đây:

a) Các thuốc đã có trong chuyên luận của Dược điển Việt Nam thì tiêu chuẩn cơ sở phải có mức chất lượng.................................... so với tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam.

b) Các yêu cầu chính về chất lượng đối với một phương pháp kiểm nghiệm gồm: Có tính tiên tiến,......................................., có tính kinh tế, có tính an toàn cao. c) Tính tiên tiến của phương pháp kiểm nghiệm thể hiện ở...................., tính đặc hiệu. Chọn câu trả lời đúng cho các câu hỏi từ 8 đến 10 bằng cách khoanh tròn chữ cái đầu câu được chọn: 8. Theo quy định: a) Số lượng đơn vị để lấy mẫu đối với lô thuốc có tổng số 8 đơn vị đóng gói là: A. 1

B. 2

C. 3

D. 4

b) Số lượng đơn vị để lấy mẫu đối với lô thuốc có tổng số 850 đơn vị đóng gói là: Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

A. 1

Page 21 of 202

B. 2

C. 3

D. 4

c) Số lượng đơn vị để lấy mẫu đối với lô thuốc có tổng số 25 đơn vị đóng gói là: A. 1

B. 2

C. 3

D. 4

d) Số lượng đơn vị để lấy mẫu đối với lô thuốc có tổng số 103 đơn vị đóng gói là: A. 1

B. 2

C. 3

D. 4

9. Dược điển Việt Nam III quy định về nhiệt độ:

C. 70 - 80oC

b) Nước nóng có nhiệt độ là: B. 50 - 65oC

C. 70 - 80oC

c) Nước cách thuỷ có nhiệt độ là:

C. 80oC

B. 65 - 75oC

D. 105oC

Kè

A. 98 - 100oC

D. 100oC

Q uy

A. 60oC

D. 40 - 50oC

hơ

B. 20 - 30oC

A. 20oC

a) Nhiệt độ thường là:

ạy

10. Dược điển Việt Nam III quy định:

a) Giới hạn hàm lượng, nếu trong chuyên luận không ghi giới hạn trên thì có nghĩa là không được quá: B. 100,5%

m /+

A. 100,0%

C. 101,0%

D. 102,0%

B. 0,4mg

C. 0,3mg

D. 0,6mg

A. 0,5mg

b) Dược điển Việt Nam III quy định về sấy hoặc nung đến khối lượng không đổi, nghĩa là sấy hoặc nung chế phẩm đến khi nào chênh lệch giữa 2 lần cân kế tiếp nhau nhỏ hơn:

Bài 3 PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ SỐ LIỆU, TÍNH TOÁN VÀ TRẢ LỜI KẾT QUẢ KIỂM NGHIỆM

MỤC TIÊU - Trình bày được ba loại sai số và cách hạn chế các sai số này trong kiểm nghiệm. - Tính được sai số của kết quả thực nghiệm. - Biết cách ghi chép, trình bày kết quả thực nghiệm và phiếu kiểm nghiệm. - Trình bày được năm cách xử lý mẫu thường dùng trong kiểm nghiệm. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 22 of 202

1. SAI SỐ TRONG KIỂM NGHIỆM 1.1. Một số khái niệm Trong kiểm nghiệm thuốc, ta thường phải tiến hành các phép thử nghiệm: đo lường hay phân tích định lượng theo một quy trình đã có một số lần trên mẫu thử và thu được các kết quả tương ứng x , x ,... x . 1 2 n là đáng tin cậy hơn cả và được lấy làm kết quả của phép

Giá trị trung bình

hơ

xác định.

Q uy

Giá trị trung bình thường khác với giá trị thực P của đại lượng cần xác định, sự sai khác này chính là sai số của phép xác định. Kết quả của phép xác định được đánh giá ở độ chính xác (độ đúng và độ chụm). ) với giá trị thực (P ) của

Kè

+ Độ đúng phản ánh sự phù hợp giữa kết quả thực nghiệm thu được ( đại lượng cần xác định.

ạy

+ Độ chụm (độ lặp lại) phản ánh sự phù hợp giữa các kết quả thu được (x , x ,... x ) trong các 1 2 n thí nghiệm ở cùng điều kiện quy định của phép xác định (gọi là các phép xác định song song).

m /+

Có thể biểu thị sai số dưới dạng sai số tuyệt đối và sai số tương đối. + Sai số tuyệt đối:

+ Sai số tương đối là tỷ số giữa sai số tuyệt đối và giá trị trung bình

Khi tính toán, nếu thu được giá trị dương là sai số thừa, giá trị âm là sai số thiếu.

1.2. Các loại sai số

1.2.1. Sai số thô

Là sai số khi kết quả thu được khác xa với giá trị trung bình ( ) hay giá trị thực (P ) của mẫu thử. Nguyên nhân chủ yếu gây nên sai số này là do sự cẩu thả của người làm, hay yếu tố khách quan do sự thay đổi đột ngột nào đó của điều kiện thực nghiệm. Để loại sai số thô cần làm nhiều lần và loại đi những giá trị không hợp lý theo những quy tắc nhất định. 1.2.2. Sai số hệ thống - Là sai số có thể biết rõ nguyên nhân, nó làm cho kết quả biến đổi theo quy luật nhất định, ảnh hưởng đến độ chính xác của kết quả. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 23 of 202

- Có thể phát hiện và loại trừ sai số hệ thống bằng cách hiệu chỉnh lại thiết bị đo, thay hoá chất, thuốc thử đạt tiêu chuẩn quy định, phân tích mẫu chuẩn, mẫu trắng, đặc biệt chú ý yếu tố kỹ năng và tay nghề của người làm. 1.2.3. Sai số ngẫu nhiên Là những sai số làm cho dữ liệu thu được dao động ngẫu nhiên quanh giá trị trung bình, làm ảnh hưởng tới độ lặp lại của kết quả, làm giảm độ chính xác của phép xác định. Không thể loại bỏ được sai số ngẫu nhiên, nhưng có thể hạn chế sai số này bằng cách tăng số thí nghiệm và xử lý số liệu bằng phương pháp thống kê.

1.3. Tính sai số của kết quả thực nghiệm

hơ

1.3.1. Đối với các phép thử nghiệm thông thường

Q uy

Khi tiến hành các phép thử nghiệm thông thường trong kiểm nghiệm với các quy trình đã ổn định, đã được chuẩn hoá, sai số tương đối cho phép t r 1% chúng ta chỉ cần tiến hành thực hiện toàn bộ quy trình từ 2 – 3 lần và lấy kết quả là giá trị trung bình của 2 – 3 lần xác định đó.

Từ kết quả thu được đối chiếu với giới hạn cho phép của tiêu chuẩn, có thể kết luận mẫu thử đem kiểm nghiệm đạt hay không đạt tiêu chuẩn.

ạy

Kè

1.3.2. Đối với các phép thử nghiệm mới nghiên cứu, áp dụng cho các đối tượng mẫu thử mới (hay để thẩm định đánh giá quy trình thử nghiệm)

m /+

Đối với trường hợp này, phải tiến hành thử nghiệm toàn bộ quy trình thử ở cùng điều kiện nhiều lần hơn (ít nhất 5 – 6 lần) và sử dụng phương pháp thống kê để đánh giá kết quả thử nghiệm. Các bước chủ yếu xử lý kết quả như sau:

- Tính giá trị trung bình:

- Tính độ lệch chuẩn S (đặc trưng cho độ lặp lại của phép xác định, cho biết mức độ sát gần của các giá trị xác định được x so với giá trị trung bình ): i

Trong thống kê S2 gọi là phương sai. - Tính sai số ngẫu nhiên H (còn gọi là biên giới tin cậy):

Trong đó tD là một trị số phụ thuộc vào n (hay bậc tự do K = n - 1) và độ hy vọng D được cho Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 24 of 202

sẵn (bảng 2). Bảng 2. Độ hy vọng tD D với D = 0,95 và D = 0,99 K=n-1

Lớn

tD với D = 0,95

12,7

4,3

3,2

2,8

2,6

2,5

2,4

2,3

2,2

2,1

2,0

tD với D = 0,99

63,7

9,9

5,8

4,6

4,0

3,7

3,5

3,4

3,3

3,2

2,8

2,6

hay

* Giá trị thực P nằm trong khoảng

Q uy

* Sai số tương đối là

mà ta

hơ

Như vậy biên giới tin cậy hay cận tin cậy, hoặc giới hạn tin cậy là giới hạn hai bên của có thể hy vọng giá trị thực P nằm trong đó.

Ví dụ:

Kè

Kết quả định lượng chất XC (g/l) của 5 thí nghiệm ở cùng điều kiện của một mẫu thử là: 2,25; 2,19; 2,11; 2,38; 2,32.

ạy

- Hỏi kết quả thực của mẫu là bao nhiêu với D = 0,95?

Giải:

- Tính giá trị trung bình:

m /+

- Tính sai số tương đối của phép định lượng?

- Tính độ lệch chuẩn:

- Tính giới hạn tin cậy:

- Kết quả xác định:

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 25 of 202

- Sai số của phép xác định (Sai số tương đối):

1.4. Phương pháp xử lý mẫu thử Xử lý mẫu thử là bước đầu tiên, quan trọng trong phân tích mẫu, nó thường là một trong những nguyên nhân quyết định dẫn đến sai số của phép thử nghiệm. Để hạn chế sai số, khi tiến hành kiểm nghiệm phải hết sức lưu ý giai đoạn này.

hơ

Mẫu thử thường ở trạng thái lỏng, rắn, khí với thành phần rất đa dạng: có thể là chất vô cơ, hữu cơ, khoáng vật, thực vật,... do vậy tuỳ thuộc vào đặc điểm cụ thể của mẫu thử và mục đích của phép xác định mà ta lựa chọn kỹ thuật xử lý mẫu cho thích hợp. Thông thường có một số cách sau đây:

1.4.1. Hoà tan mẫu

Q uy

- Với nhiều trường hợp, chúng ta có thể dùng nước hoà tan để chuyển chất cần xác định có trong mẫu thử sang dung dịch nước.

- Đối với chất khó tan trong nước, có thể hoà tan bằng dung dịch acid, dung dịch kiềm, dung dịch của chất oxy hoá khử thích hợp, chuyển tủa khó tan thành tủa dễ hoà tan.

Kè

1.4.2. Phân huỷ bằng acid mạnh

m /+

ạy

Trong quá trình phân huỷ mẫu thử có thể diễn ra các phản ứng oxy hoá, thuỷ phân, phá huỷ các liên kết hoá học,... Các acid hay dùng trong xử lý mẫu là: acid hydrocloric đặc (HCl), acid nitric đặc (HNO3), acid sulfuric đặc (H2SO4), acid percloric (HClO4), hỗn hợp HCl + HNO3, HNO3 + HClO4, HNO3 + H2SO4, H2SO4+ H2O2,... Có thể thực hiện quá trình xử lý mẫu ở nhiệt độ thường hoặc nhiệt độ cao.

1.4.3. Phân huỷ mẫu bằng kỹ thuật vi sóng

Đây là phương pháp dùng nhiệt dựa trên năng lượng của sóng điện từ có bước sóng từ 1 – 1000mm. Quá trình tiến hành có thể thực hiện trong bình vi sóng, bom vi sóng, lò vi sóng.

1.4.4. Phân huỷ bằng nhiệt

Phương pháp này được dùng phổ biến để phân huỷ chất hữu cơ, chuyển chúng thành các chất bay hơi. Có thể thực hiện bằng cách đốt trên ngọn lửa, đốt trong ống kín, đốt mẫu trong bình kín có oxy hoặc nung trong lò nung. 1.4.5. Xử lý mẫu bằng kỹ thuật tách pha Các chất cần xác định trong mẫu thử có thể tách bằng cách: kết tủa, chưng cất, chiết bằng dung môi (lỏng – lỏng, lỏng – rắn), các kỹ thuật sắc ký,... Chú ý: Trong quá trình xử lý mẫu thử cần lưu ý bảo toàn được chất cần xác định (tách được hoàn toàn, không được mất mẫu) và không được đưa chất lạ vào làm ảnh hưởng tới kết quả thử nghiệm.

2. TÍNH TOÁN VÀ TRẢ LỜI KẾT QUẢ KIỂM NGHIỆM 2.1. Tính toán kết quả kiểm nghiệm Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 26 of 202

Kiểm nghiệm thuốc thường tiến hành theo tiêu chuẩn đã có sẵn (Tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam (DĐVN) hoặc TC). Kiểm nghiệm viên cần tuân thủ nghiêm ngặt các yêu cầu của phép thử, các kết quả và số liệu thu được phải khách quan và chính xác, được ghi chép lại vào hồ sơ gọi là Sổ tay kiểm nghiệm viên. Sổ tay kiểm nghiệm viên được coi là chứng từ gốc của các số liệu sau này công bố trên phiếu trả lời kết quả kiểm nghiệm (gọi là Phiếu kiểm nghiệm). - Xử lý các số liệu thực nghiệm và so sánh với tiêu chuẩn để quyết định xem các chỉ tiêu đã thử theo tiêu chuẩn đạt hay không đạt yêu cầu.

2.2. Viết phiếu trả lời kết quả kiểm nghiệm Kết quả kiểm nghiệm được trả lời bằng phiếu kiểm nghiệm hay phiếu phân tích.

hơ

Phiếu kiểm nghiệm là văn bản pháp lý của các tổ chức kiểm tra chất lượng thuốc, xác nhận kết quả kiểm nghiệm theo tài liệu kỹ thuật hợp pháp của một mẫu thuốc.

Q uy

Phiếu phân tích là văn bản pháp lý xác nhận kết quả phân tích của một hay nhiều tiêu chí trong tiêu chuẩn kỹ thuật của một mẫu thuốc.

Kè

Do vậy, sau khi hoàn thành các thí nghiệm và xử lý số liệu, đánh giá kết quả, kiểm nghiệm viên phải viết vào phiếu trả lời nội bộ (chưa phải phiếu chính thức), ký tên chịu trách nhiệm và đưa cho cán bộ phụ trách phòng duyệt lại, trước khi đưa phòng chức năng trình lãnh đạo duyệt lần cuối, sau đó trả lời chính thức bằng phiếu của cơ quan kiểm nghiệm (gọi là Phiếu kiểm nghiệm hay Phiếu phân tích). Câu chữ viết trong phiếu kiểm nghiệm phải rõ ràng, chính xác, gọn, đầy đủ và thống nhất.

3) Tên mẫu kiểm nghiệm.

m /+

2) Số phiếu kiểm nghiệm.

1) Tên cơ quan kiểm nghiệm.

ạy

- Nội dung chính của một phiếu kiểm nghiệm bao gồm:

4) Nơi sản xuất.

5) Số lô, hạn dùng.

6) Người và nơi gửi mẫu.

7) Yêu cầu kiểm nghiệm (ghi rõ nội dung, số, ngày, tháng, năm của công văn hay giấy tờ kèm theo). 8) Ngày tháng, năm nhận mẫu. 9) Số đăng ký kiểm nghiệm. 10) Người nhận mẫu. 11) Tiêu chuẩn thử nghiệm. 12) Tình trạng mẫu khi nhận và mở niêm phong để kiểm nghiệm.

13) Các chỉ tiêu kiểm nghiệm, các giới hạn cho phép và kết quả. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 27 of 202

14) Kết luận. 15) Ngày tháng năm cấp phiếu kiểm nghiệm. 16) Thủ trưởng đơn vị kiểm nghiệm ký và đóng dấu.

2.3. Ví dụ Trung tâm kiểm nghiệm Dược phẩm và mỹ phẩm tỉnh V nhận một mẫu kiểm nghiệm là viên nén vitamin C 100mg của Công ty Dược phẩm X. Sau khi tiến hành kiểm nghiệm theo tiêu chuẩn, kết quả được ghi trong Sổ tay kiểm nghiệm viên như sau:

a) Tính chất

hơ

Bằng cảm quan (mắt quan sát dưới ánh sáng thường và ngửi) thấy chế phẩm là viên màu trắng hay trắng ngà, gần như không mùi.

Q uy

Kết luận: Đạt yêu cầu. b) Định tính

A. Nghiền mịn 5 viên. Lấy 0,15g bột viên, thêm 10ml nước. Lắc, lọc.

Kè

- Nhúng giấy quỳ vào dịch lọc: giấy quỳ chuyển sang màu đỏ.

ạy

- Nhỏ từng giọt dịch lọc vào 1ml dung dịch thuốc thử 2,6 diclorophenol indophenol: mất màu xanh.

m /+

- Nhỏ từng giọt dịch lọc vào 1ml dung dịch bạc nitrat 5% trong ống nghiệm: tủa đen và lớp bạc trắng bám ở đáy ống nghiệm.

B. Lấy 5ml dịch lọc vào ống nghiệm, thêm lần lượt 0,05ml dung dịch natri nitroprusiat 1%, 2ml dung dịch natri hydroxyd 2M và nhỏ từng giọt dung dịch acid hydrocloric 25%: màu vàng chuyển thành màu lam.

Kết luận: Đúng theo tiêu chuẩn.

c) Độ đồng đều khối lượng

Cân riêng biệt 20 viên: 164,0mg

149,6mg

156,2mg

160,1mg

158,0mg

147,8mg

156,9mg

162,3mg

154,5mg

160,3mg

159,4mg

149,2mg

157,2mg

152,6mg

151,9mg

155,3mg

160,8mg

158,3mg

153,9mg

156,1mg

Khối lượng trung bình:

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 28 of 202

Viên có khối lượng cao nhất là 164,0mg, chênh lệch so với giá trị trung bình:

Viên có khối lượng thấp nhất là 147,8mg, chênh lệch so với giá trị trung bình:

hơ

Kết luận: Đạt yêu cầu.

Q uy

d) Độ rã - Môi trường thử: nước.

- Nhiệt độ: 37oC r 0,5oC.

Kè

- Cho vào mỗi ống thử một viên nén, đậy đĩa chất dẻo. Thử 6 viên.

ạy

- Quan sát bằng mắt: các viên rã hết ở thời điểm 5,45 phút.

Kết luận: Đạt yêu cầu.

m /+

e) Định lượng

- m20 viên = 3,1244g mTB = 0,15622g.

- Cân bột viên: mT (g).

- Lọc.

- Hoà tan mT bằng hỗn hợp (bao gồm 100ml nước và 10ml dung dịch acid acetic 1M) trong bình định mức 100ml.

- 50,0ml dịch lọc +1ml dung dịch hồ tinh bột. Định lượng hết V (ml) dung dịch iod 0,1N có K = 1,0033. Hàm lượng X (%) acid ascorbic trong chế phẩm so với hàm lượng ghi trên nhãn được tính theo công thức sau:

Kết quả:

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 29 of 202

Lần

mT (g)

0,3165

0,3123

0,3140

V (ml)

11,30

11,20

11,25

X (%)

98,56

99,00

98,90

Hàm lượng trung bình:

hơ

Kết luận: Đạt yêu cầu.

Từ kết quả kiểm nghiểm và tính toán, Trung tâm kiểm nghiệm đã viết phiếu và trả lời kết quả cho Công ty Dược phẩm X được trình bày như sau: CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập Tự do Hạnh phúc

Q uy

UBND TỈNH V TT kiểm nghiệm Dược phẩm và Mỹ phẩm Địa chỉ cơ quan

Kè

PHIẾU KIỂM NGHIỆM Số: 05/KN- 2006

ạy

Mẫu kiểm nghiệm: Viên nén vitamin C 100mg

Nơi sản xuất: Công ty Dược phẩm X

m /+

Số lô, hạn dùng: Lô 010106 Hạn dùng: 01 2008

Người và nơi gửi mẫu: Bà T – Công ty Dược phẩm X

Yêu cầu kiểm nghiệm (ghi rõ nội dung, số, ngày, tháng, năm của công văn hay giấy tờ kèm theo): Kiểm tra chất lượng

Ngày, tháng, năm nhận mẫu:15/01/2006 Số đăng ký KN: 03 KN

Người nhận mẫu: Trần Thị Th

Tiêu chuẩn: Dược điển Việt Nam III Tình trạng mẫu khi nhận và mở niêm phong để kiểm nghiệm: Thuốc được đóng trong lọ nhựa màu nâu, nút kín, ngoài có dán nhãn, in rõ ràng. Yêu cầu

Kết quả

Đạt 1. Tính chất: Viên nén màu trắng hay trắng ngà, gần như không mùi. Đúng 2. Định tính: Phải cho phép thử định tính của acid ascorbic Đạt 3. Độ đồng đều khối lượng: Khối lượng trung bình viên r 7,5% 4. Độ rã: Không quá 15 phút

Đạt (d 5,45 phút)

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 30 of 202

5. Định lượng: Hàm lượng acid ascorbic (C6H8O6) từ 95,0 110,0% so với lượng ghi trên nhãn.

Đạt (98,82%)

Kết luận: Mẫu thử đạt yêu cầu chất lượng theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam III. Ngày,... tháng,... năm,... Thủ trưởng đơn vị (ký và đóng dấu)

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP

2. Trình bày các bước đánh giá sai số của kết quả thử nghiệm.

hơ

1. Trình bày các loại sai số và cách khắc phục.

Q uy

3. Hãy nêu 5 kỹ thuật xử lý mẫu.

Lần 3

0,0271

0,0282

0,0279

Lần 4

Lần 5

Kè

Lần 2

0,0275

0,0271

ạy

Lần 1

4. Kết quả xác định hàm lượng (g/l) chất X có trong mẫu thử tiến hành 5 lần thử nghiệm song song thu được như sau:

Cho biết kết quả và sai số của phép xác định với mức ý nghĩa D = 0,95.

m /+

5. Điền cụm từ còn thiếu vào chỗ trống trong câu dưới đây:

Phương pháp thông thường để xử lý mẫu gồm: Hoà tan mẫu,........................ (A)............................, phân huỷ mẫu bằng kỹ thuật vi sóng, phân huỷ bằng nhiệt, xử lý mẫu bằng kỹ thuật tách pha. Phương pháp phân huỷ bằng nhiệt dùng để phân huỷ............... (B)............... Phương pháp này có thể thực hiện bằng cách...........(C)............... trên ngọn lửa hoặc.......(D)................ trong lò nung.

6. Trình bày nội dung chính của một phiếu kiểm nghiệm.

Bài 4 DUNG DỊCH CHUẨN, DUNG DỊCH ION MẪU, THUỐC THỬ, CHỈ THỊ MÀU THƯỜNG DÙNG TRONG KIỂM NGHIỆM MỤC TIÊU - Trình bày được cách pha các dung dịch chuẩn, dung dịch ion mẫu, thuốc thử, chỉ thị màu thường dùng trong kiểm nghiệm thuốc. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 31 of 202

- Tính được hệ số hiệu chỉnh của dung dịch chuẩn độ khi pha bằng các phương pháp khác nhau.

1. DUNG DỊCH CHUẨN 1.1. Chất đối chiếu

Các dung dịch chuẩn được pha từ hoá chất tinh khiết, đạt tiêu chuẩn của chất đối chiếu. Dược điển Việt Nam cho phép sử dụng các chất đối chiếu quốc gia Việt Nam được thiết lập, bảo quản và phân phối tại Viện Kiểm nghiệm theo sự phân công của Bộ Y tế. Những chất đối chiếu quốc tế, khu vực hay quốc gia khác được sử dụng sẽ do Bộ Y tế quy định.

Q uy

hơ

Chất đối chiếu là chất đồng nhất đã được xác định là đúng để dùng trong các phép thử đã được quy định về hoá học, vật lý và sinh học. Trong các phép thử đó, các tính chất của chất đối chiếu được so sánh với các tính chất của chất cần thử. Chất đối chiếu phải có độ tinh khiết phù hợp với mục đích sử dụng (định tính, định lượng).

1.2. Cách sử dụng chất đối chiếu

ạy

Kè

Để đáp ứng mục đích sử dụng, chất đối chiếu phải được bảo quản, theo dõi và sử dụng đúng. Theo quy định thông thường, chất đối chiếu được đựng trong bao bì gốc, kín, có nhãn rõ ràng, bảo quản ở nhiệt độ thấp, tránh ánh sáng và ẩm; nếu cần điều kiện bảo quản đặc biệt khác thì có hướng dẫn ghi trên nhãn.

m /+

Trước khi mở bao gói để dùng, chất đối chiếu cần được để một thời gian để đạt tới nhiệt độ phòng thí nghiệm.

Các phép thử được tiến hành đồng thời trên mẫu thử và mẫu đối chiếu đã được chuẩn bị trong cùng điều kiện ghi trong chuyên luận.

Nếu trên nhãn của chất đối chiếu không có chỉ dẫn phải làm khô và trong phép thử riêng của chuyên luận không chỉ định phải làm khô thì có thể sử dụng ngay chất đối chiếu mà không phải làm khô. Trong trường hợp này, cần hiệu chỉnh lại lượng cân của chất đối chiếu do khối lượng bị giảm khi làm khô hoặc do hàm lượng nước. Mất khối lượng do làm khô hoặc hàm lượng nước được xác định theo hướng dẫn ở chuyên luận của chất thuốc tương ứng. Khi chất đối chiếu có nước kết tinh, có thể có hướng dẫn đặc biệt trong một phép thử riêng.

1.3. Các dung dịch chuẩn độ Trong kiểm nghiệm thuốc bằng phương pháp hoá học, các dung dịch chuẩn độ được pha từ hoá chất đạt tiêu chuẩn chất gốc và dùng để xác định hàm lượng các chất cần định lượng. 1.3.1. Quy định chung Những dung dịch chuẩn độ là những dung dịch có nồng độ được biết chính xác dùng trong phân tích định lượng theo thể tích. Nồng độ của các dung dịch chuẩn độ thường được biểu thị bằng:

Nồng độ đương lượng gam N: Số đương lượng gam chất tan trong 1000ml dung dịch. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 32 of 202

Nồng độ phân tử gam M: Số phân tử gam chất tan trong 1000ml dung dịch. Nếu nồng độ thực của dung dịch không đúng với nồng độ lý thuyết thì cần tính thêm hệ số hiệu chỉnh K. Hệ số này là tỷ số của nồng độ thực Cthực và nồng độ lý thuyết Clý thuyết:

Khi nhân hệ số K với thể tích của một dung dịch chuẩn độ ta được thể tích đúng của dung dịch chuẩn độ đó với hệ số K = 1,000. 1.3.2. Phương pháp chung để pha chế các dung dịch chuẩn độ Có 4 phương pháp thường được dùng để pha chế và chuẩn hoá các dung dịch chuẩn độ trong kiểm nghiệm thuốc:

hơ

a) Pha chế từ chất gốc

Q uy

Cân chính xác một lượng chất gốc tương ứng với lượng chất lý thuyết được tính dựa vào nồng độ và thể tích dung dịch chuẩn độ cần pha, hoà tan trong dung môi vừa đủ thể tích đó (dung môi thường dùng là nước cất không có carbon dioxyd). Hệ số hiệu chỉnh K của dung dịch này được tính bằng lượng cân thực tế chia cho lượng chất lý thuyết.

ạy

Kè

Ví dụ: Pha 100,0ml dung dịch H2C2O4 0,1000N từ chất gốc H2C2O4.2H2O có alt = 0,6303g. Khi tiến hành pha, lượng cân H2C2O4.2H2O thực tế là 0,6290g. Vậy:

m /+

b) Pha gần đúng rồi chuẩn hoá bằng chất gốc hoặc một dung dịch chuẩn độ khác có hệ số K đã biết

- Dùng chất gốc: chuẩn bị dung dịch chuẩn từ hoá chất tinh khiết đạt tiêu chuẩn chất gốc, sau khi được làm khô ở điều kiện nhất định được quy định riêng đối với từng chất. Cân chính xác một lượng chất chuẩn độ gốc, cho vào bình nón, hoà tan bằng dung môi thích hợp, chuẩn độ bằng dung dịch chuẩn độ mới pha. Tính hệ số hiệu chỉnh theo công thức:

Trong đó:

a: lượng chất gốc đã cân, tính bằng g. T: độ chuẩn lý thuyết của dung dịch mới pha tính theo chất gốc, tính bằng g/ml. V: thể tích dung dịch chuẩn độ đã dùng, tính bằng ml. Ví dụ: Pha và xác định nồng độ dung dịch chuẩn Na2S2O3 0,1N từ Na2S2O3.5H2O (không phải là chất gốc). Vì Na2S2O3.5H2O dễ mất nước kết tinh nên không thoả mãn yêu cầu chất gốc, do đó pha dung dịch chuẩn Na2S2O3 có nồng độ xấp xỉ 0,1N bằng cách: Cân trên cân kỹ thuật 24,82g Na2S2O3.5H2O, hoà tan vào nước mới đun sôi để nguội, thêm một ít Na2CO3, thêm nước cho đủ khoảng 1 lít trộn Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 33 of 202

đều. Để vài ngày ổn định, sau đó xác định lại nồng độ. Nồng độ dung dịch Na2S2O3 được xác định bằng chất gốc K2Cr2O7 có T = 0,004904g/ml như sau: Cân chính xác 0,1506g K2Cr2O7 hoà tan trong khoảng 50ml nước cất trong một bình nón nút mài, thêm 10ml dung dịch KI 20%, 5ml dung dịch HCl đặc. Đậy nút và để yên chỗ tối 10 phút. Thêm 200ml nước và chuẩn độ bằng dung dịch Na2S2O3 điều chế ở trên đến khi dung dịch chuyển sang màu vàng lục. Thêm 2ml dung dịch hồ tinh bột và tiếp tục chuẩn độ đến khi dung dịch chuyển từ màu xanh lam sang lục nhạt hết 30,5ml dung dịch Na2S2O3.

hơ

Hệ số hiệu chỉnh K của dung dịch Na2S2O3 được tính theo công thức:

- Dùng một lượng chính xác dung dịch chuẩn độ khác có hệ số K0 đã biết:

Q uy

Trong trường hợp này, hệ số hiệu chỉnh K được tính theo công thức:

Kè

Trong đó:

ạy

C0 là nồng độ đương lượng lý thuyết.

m /+

V0 là thể tích (tính bằng ml) và K0 là hệ số hiệu chỉnh của dung dịch chuẩn độ dùng để chuẩn hoá. C: nồng độ đương lượng lý thuyết của dung dịch chuẩn độ cần pha.

V: thể tích dung dịch chuẩn độ cần xác định hệ số K, tính bằng ml.

Ví dụ: Pha và xác định nồng độ dung dịch chuẩn NaOH 0,1N từ NaOH.

Vì NaOH dễ hút ẩm và dễ bị carbonat hoá nên không thoả mãn yêu cầu chất gốc, do đó pha dung dịch chuẩn NaOH có nồng độ xấp xỉ 0,1N bằng cách: Hoà tan 4,50g NaOH trong 5ml nước. Đậy kín bình chứa bằng nút cao su, để yên 1 ngày rồi gạn lấy dung dịch trong phía trên và pha loãng với nước cất mới đun sôi để nguội đến vừa đủ 1 lít, trộn đều. Sau đó xác định lại nồng độ dung dịch NaOH bằng dung dịch HCl 0,1 N có K = 0,9985 như sau: Lấy chính xác 20,0ml dung dịch NaOH đã điều chế ở trên, thêm 2 giọt dung dịch da cam methyl và chuẩn độ bằng dung dịch HCl 0,1N đến khi dung dịch chuyển từ màu vàng sang hồng da cam hết 20,5ml. Hệ số hiệu chỉnh K của dung dịch NaOH được tính theo công thức:

c) Pha loãng những dung dịch chuẩn độ có nồng độ cao Dùng dụng cụ đong, đo thể tích chính xác để pha loãng các dung dịch chuẩn độ có nồng độ cao Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 34 of 202

thành dung dịch có nồng độ thấp hơn bằng dung môi tương ứng. Hệ số hiệu chỉnh của dung dịch pha được chính là hệ số hiệu chỉnh của dung dịch đã dùng để pha loãng. Những dung dịch chuẩn độ có nồng độ nhỏ hơn 0,1N được chuẩn bị theo cách này ngay trước khi dùng. Ví dụ: Để chuẩn bị dung dịch iod 0,01 N, người ta lấy chính xác 10,00ml dung dịch iod 0,1 N có K = 1,005 pha loãng trong vừa đủ 100,0ml bằng nước cất. Dung dịch iod mới pha được có nồng độ là 0,01 N với K = 1,005. d) Dùng ống chuẩn

hơ

Những ống chuẩn có chứa một lượng chất gốc vừa đủ để pha thành một thể tích nhất định dung dịch chuẩn độ. Dùng dung môi pha chế theo đúng kỹ thuật ghi trên nhãn ống, ta sẽ được dung dịch chuẩn độ có nồng độ chính xác theo quy định.

Q uy

Ví dụ: Pha dung dịch AgNO3 0,1000 N từ ống chuẩn AgNO3 0,1N có chỉ dẫn pha vừa đủ trong 1000ml nước.

Chuyển toàn bộ lượng hoá chất có trong ống chuẩn vào bình định mức 1000ml, dùng nước tráng rửa kỹ ống đựng chất chuẩn. Tập trung nước rửa vào bình định mức trên. Hoà tan và pha loãng trong nước tới vừa đủ 1000ml.

Kè

2. DUNG DỊCH ION MẪU

ạy

Các dung dịch ion mẫu thường được chuẩn bị để dùng làm mẫu so sánh trong thực hiện phép thử giới hạn tạp chất để kiểm nghiệm nguyên liệu làm thuốc. Các dung dịch ion mẫu được pha ở nồng độ cao và được pha loãng tới nồng độ thích hợp ngay trước khi dùng.

m /+

2.1. Dung dịch amoni mẫu 100 phần triệu NH4

Cân chính xác 0,297g amoni clorid đã sấy khô ở 100 - 105oC đến khối lượng không đổi, hoà tan vào nước trong một bình định mức 1000ml. Thêm nước vừa đủ đến vạch.

2.2. Dung dịch arsen mẫu 1000 phần triệu As

Hoà tan 0,330g arsen trioxyd trong 5ml dung dịch natri hydroxyd 2 M và thêm nước vừa đủ 250ml.

2.3. Dung dịch calci mẫu 1000 phần triệu Ca Cân chính xác 0,625g calci carbonat đã sấy khô ở 100 - 105oC đến khối lượng không đổi, cho vào bình định mức 250ml. Thêm 3ml dung dịch acid acetic 5 M. Lắc cho tan. Thêm nước vừa đủ đến vạch, lắc đều.

2.4. Dung dịch clorid mẫu 500 phần triệu Cl Cân chính xác 0,0824g natri clorid đã sấy khô ở 100 - 105oC đến khối lượng không đổi, cho vào bình định mức 100ml, hoà tan với nước và thêm nước vừa đủ đến vạch, lắc đều.

2.5. Dung dịch chì mẫu 1000 phần triệu Pb Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 35 of 202

Hoà tan 0,400g chì (II) nitrat trong nước và thêm nước vừa đủ 250ml, lắc đều.

2.6. Dung dịch kali mẫu 2000 phần triệu K Hoà tan 0,446g kali sulfat trong nước vừa đủ 100ml.

2.7. Dung dịch magnesi mẫu 100 phần triệu Mg Hoà tan 1,010g magnesi sulfat trong nước vừa đủ 100ml được dung dịch magnesi sulfat 1,010%. Pha loãng 1 thể tích dung dịch magnesi sulfat 1,010% thành 10 thể tích với nước ngay trước khi sử dụng.

hơ

2.8. Dung dịch nhôm mẫu 200 phần triệu Al

Hoà tan 0,352g nhôm kali sulfat (Phèn chua) trong dung dịch acid sulfuric 0,1 M vừa đủ 100ml.

Q uy

2.9. Dung dịch nickel mẫu 1000 phần triệu Ni Hoà tan 0,478g nickel (II) sulfat trong nước vừa đủ 100ml.

Kè

2.10. Dung dịch nitrat mẫu 1000 phần triệu NO3

ạy

Hoà tan 0,163g kali nitrat với nước vừa đủ 100ml.

2.11. Dung dịch nitrit mẫu 20 phần triệu NO2

m /+

Hoà tan 0,600g natri nitrit với nước vừa đủ 100ml. Pha loãng 1ml dung dịch này thành 200ml với nước.

2.12. Dung dịch phosphat mẫu 500 phần triệu PO4

Hoà tan 0,0716g kali dihydrophosphat trong nước vừa đủ thành 100ml.

2.13. Dung dịch sắt mẫu 200 phần triệu Fe

Hoà tan 0,863g sắt amoni sulfat (phèn sắt amoni) trong nước có chứa 25ml dung dịch acid sulfuric 1 M và thêm nước vừa đủ 500ml.

2.14. Dung dịch sulfat mẫu 1000 phần triệu SO4 Hoà tan 0,181g kali sulfat trong nước vừa đủ 100ml.

2.15. Dung dịch sulfat mẫu 1000 phần triệu SO4 trong ethanol Hoà tan 0,181g kali sulfat trong ethanol 30% vừa đủ 100ml.

3. HOÁ CHẤT, THUỐC THỬ – CHỈ THỊ Trong Dược điển Việt Nam III, Phụ lục 2.8 trình bày những hoá chất - thuốc thử và Phụ lục Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 36 of 202

2.10 trình bày các chỉ thị dùng trong kiểm nghiệm thuốc. Tài liệu này trình bày một số thuốc thử và chỉ thị hay dùng trong thực tập kiểm nghiệm thuốc của chương trình.

3.1. Hoá chất 3.1.1. Acid acetic băng Acid acetic kết tinh được. Công thức hoá học: CH3COOH. Phân tử lượng 60,1. Dùng loại tinh khiết phân tích.

hơ

Acid acetic băng là chất lỏng không màu, mùi hăng cay. Khối lượng riêng: Khoảng 1,05g/ml. Điểm đông đặc: Khoảng 16oC. Hàm lượng CH3COOH: Không được nhỏ hơn 98,0% (KL/KL).

Q uy

* Acid acetic loãng (Dung dịch acid acetic 12% - Dung dịch acid acetic 2 M): Pha loãng 11,43ml acid acetic băng với nước vừa đủ 100ml. Hàm lượng CH3COOH khoảng 11,5 – 12,5%. * Acid acetic xM: Pha loãng 57x (ml) (60x (g)) acid acetid băng với nước vừa đủ 1000ml.

Kè

3.1.2. Acid hydrocloric Acid hydrocloric đậm đặc.

m /+

Dùng loại tinh khiết phân tích.

ạy

Công thức hoá học: HCl. Phân tử lượng 36,46.

Acid hydrocloric đậm đặc là chất lỏng trong, không màu, bốc khói. Tỷ trọng ở 20oC: Khoảng 1,18. Hàm lượng HCl: 35 – 38% (KL/KL), khoảng 11,5 M. Bảo quản ở nhiệt độ không quá 30oC, trong bao bì bằng polyethylen hoặc vật liệu không phản ứng với acid hydrocloric.

* Dung dịch acid hydrocloric 10%: Pha loãng 24ml acid hydrocloric đậm đặc với nước vừa đủ 100ml.

* Dung dịch acid hydrocloric loãng: Pha loãng 17ml acid hydrocloric đậm đặc với nước vừa đủ 100ml. * Dung dịch acid hydrocloric xM (xN): Pha loãng 85x (ml) acid hydrocloric đậm đặc với nước vừa đủ 1000ml. 3.1.3. Acid nitric Acid nitric đậm đặc. Công thức hoá học: HNO3. Phân tử lượng 63,01. Dùng loại tinh khiết phân tích. HNO3 là chất lỏng bốc khói, ăn mòn, có nồng độ mol khoảng 16 M. Khối lượng riêng: Khoảng 1,42g/ml. Hàm lượng HNO3: Khoảng 70% (KL/KL). Bảo quản tránh ánh sáng. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 37 of 202

* Dung dịch acid nitric loãng: Pha loãng 14,09ml (20g) acid nitric đậm đặc với nước vừa đủ 100ml. * Dung dịch acid nitric xM: Pha loãng 63x (ml) acid nitric đậm đặc với nước vừa đủ 1000ml. 3.1.4. Natri hydroxyd Công thức hoá học: NaOH. Phân tử lượng 40,00. Dùng loại tinh khiết phân tích có chứa hàm lượng kiềm toàn phần không nhỏ hơn 97% tính theo NaOH và không được có quá 2,0% Na2CO3. Natri hydroxyd có dạng cục trắng hay thỏi hình trụ, dễ hút ẩm. Bảo quản trong đồ đựng kín.

hơ

* Dung dịch natri hydroxyd xM (xN): Hoà tan 40x (g) natri hydroxyd trong nước và thêm nước vừa đủ 1000ml.

Q uy

* Dung dịch natri hydroxyd loãng: Hoà tan 8,5g natri hydroxyd trong nước và thêm nước vừa đủ 100ml.

3.2. Thuốc thử

3.2.1. Thuốc thử Nessler

ạy

Kè

Hoà tan 10g kali iodid trong 10ml nước và thêm từng ít một, vừa cho vừa khuấy đều, dung dịch bão hoà thuỷ ngân diclorid cho tới khi xuất hiện tủa đỏ bền. Thêm 30g kali hydroxyd, sau khi tan hết lại thêm 1ml dung dịch bão hoà thuỷ ngân diclorid. Pha loãng với nước vừa đủ 200ml. Để yên và gạn lấy phần nước trong.

m /+

Thử độ nhạy: Cho 3 giọt thuốc thử Nessler vào 10ml dung dịch amoni mẫu 2 phần triệu NH4, màu vàng cam phải xuất hiện ngay lập tức.

Bảo quản ở trong lọ thuỷ tinh màu da cam, có nút mài, tránh ánh sáng.

3.2.2. Giấy tẩm chì acetat

Nhúng giấy lọc trắng vào hỗn hợp gồm 10 thể tích dung dịch chì acetat 9,5%* và 1 thể tích dung dịch acid acetic 2M, để ráo rồi hong khô, tránh ánh sáng. Để ở nơi không có acid hay kiềm. Cắt thành từng băng dài khoảng 5cm, rộng 6mm.

Bảo quản ở trong lọ thuỷ tinh nút mài, tránh ánh sáng. Dung dịch chì acetat 9,5%*: Hoà tan 9,5g chì acetat trong nước vừa đủ 100ml không có carbon dioxyd. 3.2.3. Dung dịch thiếc (II) clorid AsT Đun nóng 20g thiếc với 85ml dung dịch acid hydrocloric đặc đến khi không còn khí hydro bay ra. Pha loãng gấp đôi dung dịch này bằng acid hydrocloric đặc. Bốc hơi dung dịch trên đến khi thu được thể tích ban đầu và lọc qua giấy mịn. 3.2.4. Dung dịch kali iodid 10% (Dung dịch kali iodid loãng)

Hoà tan 10g kali iodid trong nước mới đun sôi để nguội vừa đủ 100ml. Dung dịch không được có Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 38 of 202

màu. Bảo quản ở trong lọ thuỷ tinh màu, nút mài, tránh ánh sáng. 3.2.5. Dung dịch bạc nitrat 2% Hoà tan 2g bạc nitrat trong nước và thêm nước vừa đủ 100ml. 3.2.6. Dung dịch thioacetamid

Hoà tan 4g thioacetamid trong nước vừa đủ 100ml. Thêm 1ml hỗn hợp của 15ml dung dịch natri hydroxyd 1N, 5ml nước và 20ml glycerin 85% vào 0,2ml dung dịch trên. Đun nóng trong cách thuỷ 20 giây, làm lạnh và dùng ngay.

Hoà tan 25g bari clorid trong nước và cho thêm nước vừa đủ 100ml.

hơ

3.2.7. Dung dịch bari clorid 25%

Q uy

3.2.8. Thuốc thử Streng (magnesi uranyl acetat)

Kè

Đun nóng cách thuỷ 3,2g uranyl acetat, 10g magnesi acetat, 2ml acid acetic băng và khoảng 30ml nước. Sau khi tan hết để nguội. Thêm 50ml ethanol và nước vừa đủ 100ml. Để yên 24 giờ rồi lọc.

ạy

3.2.9. Dung dịch natri sulfid 2%

Hoà tan 2g natri sulfid trong nước, thêm 2 – 3 giọt glycerin và pha loãng với nước vừa đủ 100ml.

m /+

Bảo quản ở trong lọ nhỏ, đổ đầy, nút kín, để chỗ mát, tránh ánh sáng. 3.2.10. Dung dịch sắt (III) clorid 5%

Hoà tan 5g sắt (III) clorid trong nước vừa đủ 100ml.

3.3. Một số chỉ thị màu

3.3.1. Da cam methyl

Bột kết tinh màu da cam, đôi khi có ánh nâu. Khó tan trong nước, dễ tan trong nước nóng, không tan trong ethanol. Vùng chuyển màu: pH 3,0 (đỏ) đến pH 4,4 (vàng). Dung dịch chỉ thị da cam methyl: Hoà tan 0,1g da cam methyl trong 80ml nước và thêm ethanol 96% vừa đủ 100ml. 3.3.2. Đen eriocrom T Bột màu đen hơi nâu có óng ánh kim loại, ít tan trong nước lạnh. Tan trong ethanol và methanol. Trong môi trường kiềm (pH 9,5 -10,0), dung dịch đen eriocrom T có màu xanh, còn phức chất của chỉ thị với ion calci, magnesi, kẽm trong điều kiện thích hợp có màu tím đỏ. Khi chuẩn độ những cation trên bằng Trilon B với chỉ thị này, màu chuyển từ tím đỏ sang xanh.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 39 of 202

Chỉ thị đen eriocrom T hay được chuẩn bị ở dạng rắn: trộn đều 1 phần đen eriocrom T với 200 phần natri clorid đã được làm mịn trước. 3.3.3. Đỏ methyl Tinh thể óng ánh hay bột kết tinh màu đỏ nâu. Gần như không tan trong nước, khó tan trong ethanol, tan trong các dung dịch kiềm và carbonat kiềm. Vùng chuyển màu: pH 4,4 (đỏ) đến pH 6,0 (vàng). Dung dịch chỉ thị đỏ methyl: Hoà tan 50mg đỏ methyl trong một hỗn hợp của 1,86ml dung dịch natri hydroxyd 0,1 N và 50ml ethanol 96%. Sau khi tan hết, thêm nước vừa đủ 100ml.

3.3.4. Đỏ phenol

hơ

Bột màu đỏ. Khó tan trong nước, ethanol và aceton, dễ tan trong kiềm và carbonat kiềm.

Q uy

Vùng chuyển màu: pH 6,8 (vàng) đến pH 8,4 (đỏ).

Dung dịch chỉ thị đỏ phenol: Hoà tan 0,1g đỏ phenol với 2,82ml dung dịch natri hydroxyd 0,1 N và 20ml ethanol 96%. Sau khi tan hết, thêm nước vừa đủ 100ml.

Kè

3.3.5. Kali cromat

ạy

Tinh thể màu vàng, dễ tan trong nước, không tan trong ethanol. Trong môi trường trung tính, tác dụng với bạc nitrat cho tủa đỏ.

Dung dịch chỉ thị kali cromat: Hoà tan 5g kali cromat trong nước và thêm nước vừa đủ 100ml.

m /+

Khi dùng, cứ 100ml dung dịch lúc cuối chuẩn độ, cho 1 - 2ml dung dịch chỉ thị.

3.3.6. Phenolphtalein

Bột kết tinh trắng hay vàng nhạt, không tan trong nước, tan trong ethanol. Vùng chuyển màu: pH 8,2 (không màu) đến pH 10,0 (đỏ).

Dung dịch chỉ thị phenolphtalein: Hoà tan 0,1g phenolphtalein trong 80ml ethanol 96% và thêm nước vừa đủ 100ml.

3.3.7. Tinh bột

Bột rất mịn, không mùi, không vị. Chỉ thị hồ tinh bột: Nghiền 1g hồ tinh bột trong cối với 5ml nước cho tới khi thành một hỗn hợp đồng nhất rồi vừa đổ vừa khuấy vào 100ml nước sôi. Đun sôi tiếp 2 - 3 phút cho tới khi thu được một chất lỏng chỉ hơi đục. Dung dịch chỉ pha để dùng trong 2 - 3 ngày. Muốn dùng được lâu hơn phải thêm 10mg thuỷ ngân (II) iodid.

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP 1. Chất đối chiếu được dùng để làm gì và trong các phép thử nào? Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 40 of 202

2. Trình bày cách pha dung dịch chuẩn độ từ chất gốc. Cho ví dụ. 3. Trình bày cách pha dung dịch chuẩn độ gần đúng rồi chuẩn hoá bằng chất gốc. Cho ví dụ. 4. Trình bày cách pha dung dịch chuẩn độ bằng cách pha loãng những dung dịch chuẩn độ có nồng độ cao. Cách pha này thường dùng trong trường hợp nào? Cho ví dụ. 5. Trình bày cách pha dung dịch ion mẫu: a) Amoni mẫu 100 phần triệu NH4. b) Arsen mẫu 1000 phần triệu As.

hơ

c) Clorid mẫu 500 phần triệu Cl. d) Chì mẫu 1000 phần triệu Pb.

Q uy

e) Sắt mẫu 200 phần triệu Fe. f) Sulfat mẫu 1000 phần triệu SO4.

6. Trình bày cách chuẩn bị các chỉ thị:

b) Đen eriocrom T.

Kè

a) Da cam methyl.

d) Kali cromat.

ạy

c) Đỏ phenol.

f) Hồ tinh bột.

m /+

e) Phenolphtalein.

7. Tính hệ số hiệu chỉnh K của dung dịch Na2S2O3 0,1N khi chuẩn độ bằng chất chuẩn gốc K2Cr2O7 có T = 0,004904g/ml được tiến hành như sau: Cân chính xác 0,1518g K2Cr2O7 hoà tan trong khoảng 50ml nước cất trong một bình nón nút mài, thêm 10ml dung dịch KI 20%, 5ml dung dịch HCl đặc. Đậy nút và để yên chỗ tối 10 phút. Thêm 200ml nước và chuẩn độ bằng dung dịch Na2S2O3 0,1N với chỉ thị là dung dịch hồ tinh bột hết 29,15ml dung dịch Na2S2O3.

8. Tính hệ số hiệu chỉnh K của dung dịch iod 0,1 N khi chuẩn độ bằng dung dịch Na2S2O3 0,1N có K = 1,0082. Biết rằng chuẩn độ 10,00ml dung dịch iod trên với chỉ thị hồ tinh bột hết 10,76ml dung dịch Na2S2O3. 9. Trình bày cách pha dung dịch acid hydrocloric 10%. 10. Trình bày cách pha và xác định nồng độ của dung dịch natri hydroxyd 0,1N. 11. Trình bày cách pha dung dịch acid acetic loãng. 12. Trình bày cách pha dung dịch acid nitric 2M. 13. Điền từ hoặc cụm từ còn thiếu vào chỗ trống trong câu sau: a) Chỉ thị da cam methyl trong dung dịch có pH < 3 có màu.......A..... và trong dung dịch có pH > 4,4 có màu.....B........ Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 41 of 202

b) Chỉ thị đỏ methyl trong dung dịch có pH < 4,4 có màu.....A....... và trong dung dịch có pH > 6,0 có màu.......B....... c) Chỉ thị đỏ phenol trong dung dịch có pH < 6,8 có màu.......A..... và trong dung dịch có pH > 8,4 có màu.....B........ d) Chỉ thị phenolphtalein trong dung dịch có pH < 8,2 có màu.......A..... và trong dung dịch có pH > 10 có màu........B..... Chọn câu trả lời đúng cho các câu hỏi từ 14 và 15 bằng cách khoanh tròn chữ cái đầu câu được chọn: 14. Vùng chuyển màu của chỉ thị:

C. 2,8 – 3,5

B. 4,4 – 6,0

C. 4,8 – 5,5

Kè C. 6,5 – 7,8

D. 8,2– 10,0

15. Để pha dung dịch:

m /+

a) Acid acetic 1M người ta:

ạy

B. 3,5 – 4,5

D. 5,6 – 6,3

c) Phenolphtalein trong khoảng pH từ: A. 4,0 - 5,4

D. 5,0 – 6,1

Q uy

b) Đỏ methyl trong khoảng pH từ: A. 3,0 - 4,4

hơ

B. 3,5 – 4,5

A. 3,0 - 4,4

a) Da cam methyl trong khoảng pH từ:

A. Pha loãng 5,7ml dung dịch acid acetid băng với nước vừa đủ 100ml.

B. Pha loãng 6,0ml dung dịch acid acetid băng với nước vừa đủ 100ml.

C. Pha loãng 12,5ml dung dịch acid acetid băng với nước vừa đủ 200ml.

D. Pha loãng 6,2ml dung dịch acid acetid băng với nước vừa đủ 100ml.

b) Để pha dung dịch acid hydrocloric 10% người ta: A. Pha loãng 28ml acid hydrocloric đậm đặc với nước vừa đủ 100ml. B. Pha loãng 20ml acid hydrocloric đậm đặc với nước vừa đủ 100ml. C. Pha loãng 60ml acid hydrocloric đậm đặc với nước vừa đủ 200ml. D. Pha loãng 24ml acid hydrocloric đậm đặc với nước vừa đủ 100ml. 16. Trình bày cách pha dung dịch thuốc thử Nessler, dung dịch thiếc (II) clorid AsT, dung dịch kali iodid 10%, dung dịch thioacetamid, thuốc thử Streng và dung dịch natri sulfid 2%.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 42 of 202

Bài 5 MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH HOÁ LÝ DÙNG TRONG KIỂM NGHIỆM MỤC TIÊU - Trình bày được khái niệm chung về phương pháp tách và sắc ký, ứng dụng sắc ký lớp mỏng trong kiểm nghiệm. - Trình bày được nguyên tắc của phương pháp đo thế, ứng dụng đo pH và chuẩn độ đo thế.

hơ

- Trình bày được nguyên lý cơ bản của phương pháp đo quang phổ hấp thụ UV-VIS và ứng dụng để định tính, định lượng.

Q uy

1. CÁC PHƯƠNG PHÁP TÁCH

1.1. Khái niệm

ạy

Kè

Các phương pháp tách (các phương pháp phân chia) là nhóm các phương pháp vật lý, hoá học, hoá lý nhằm đưa một hỗn hợp phức tạp gồm nhiều chất thành các hỗn hợp đơn giản hơn và từ đó tách riêng ra từng chất (hoặc nhóm chất).

m /+

Hỗn hợp cần tách có thể là đồng nhất (một pha), ví dụ có nhiều chất cùng có trong một dung dịch (pha lỏng). Hỗn hợp cần tách có thể là không đồng nhất (ít nhất có hai pha không trộn lẫn với nhau: nếu hỗn hợp gồm hai pha lỏng gọi là nhũ dịch, nếu hỗn hợp gồm pha lỏng và rắn gọi là hỗn dịch).

Tuỳ theo hỗn hợp cần tách là đồng nhất hay không đồng nhất mà lựa chọn các phương pháp tách thích hợp.

1.2. Các phương pháp tách thường dùng

1.2.1. Phương pháp lọc

Là phương pháp dùng để tách pha lỏng khỏi pha rắn. Là phương pháp đơn giản, nhưng hiệu quả. - Kỹ thuật lọc: Có thể lọc ở áp suất thường hoặc lọc ở áp suất giảm (lọc chân không). Vật liệu thường dùng là giấy, bông thuỷ tinh, phễu lọc thuỷ tinh xốp,... 1.2.2. Phương pháp ly tâm Là phương pháp dùng lực ly tâm để làm lắng kết tủa xuống. Tốc độ lắng phụ thuộc vào lực ly tâm. 1.2.3. Phương pháp chia cắt pha

Là những phương pháp nhằm biến một pha thành 2 pha. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 43 of 202

- Có thể thực hiện bằng cách: chọn lọc cơ học (dựa vào hình dáng, kích thước, màu sắc,... để tách các chất), lắng đãi (dùng dòng chất lỏng chảy qua lôi đi các hạt nhẹ), loại bớt dung môi bằng cách cô đặc hay bay hơi,... 1.2.4. Phương pháp chiết

Là phương pháp dùng một dung môi (đơn hoặc hỗn hợp) B để tách lấy một chất (hay một nhóm chất) từ một hỗn hợp nghiên cứu trong dung môi A. Cơ sở của phương pháp là dựa trên sự phân bố của chất tan giữa 2 pha A và B không hoà lẫn vào nhau. Đại lượng đặc trưng là hệ số phân bố Kp.

hơ

Trong đó: CB: là nồng độ chất tan trong dung môi B; CA: là nồng độ chất tan trong dung môi A.

Q uy

Với chất tan cụ thể, cặp dung môi A, B xác định, nhiệt độ xác định thì Kp là hằng số. Tuỳ theo pha A là chất rắn hay lỏng, ta chia ra làm 2 loại: chiết lỏng - lỏng hoặc chiết lỏng -

rắn.

Kè

a) Chiết lỏng - lỏng

ạy

Có 3 cách:

m /+

- Chiết đơn: Chiết một lần, trong phòng thí nghiệm chiết bằng bình gạn, lắc tay hoặc máy. Hiệu suất chiết thấp.

- Chiết lặp (chiết nhiều lần): Sau lần chiết 1, trong dung dịch còn chất tan, thêm dung môi mới chiết tiếp. Nếu cùng một lượng dung môi ta chiết nhiều lần tốt hơn chiết ít lần.

Chiết nhiều lần tốn thời gian, thường chọn tối ưu 3 lần.

Trong phòng thí nghiệm có thể chiết gián đoạn hoặc liên tục. Trong cách chiết liên tục, dịch chiết được đun sôi liên tục để dung môi bay hơi, ta thu hồi cho chảy liên tục vào bình đựng dung dịch cần chiết (như vậy tiết kiệm được dung môi nhưng có nhược điểm do liên tục đun sôi dễ làm phân huỷ chất cần tách). - Chiết ngược dòng: Cho dung môi và dung dịch cần chiết đi ngược chiều nhau, hai pha tiếp xúc chặt chẽ, pha trộn và di chuyển ngược chiều nhau. Đây là một quá trình liên tục. Trong kiểm nghiệm chiết lỏng - lỏng được ứng dụng rất nhiều và thường dùng một pha là nước và một pha là dung môi hữu cơ. b) Chiết lỏng - rắn Thường có 2 cách: - Dùng pha rắn (như Al2O3, nhôm silicat, than,...) để chiết lấy các chất từ một pha lỏng, chủ yếu nhờ sự hấp phụ.

- Dùng pha lỏng (dung môi hoặc các hệ dung môi) để chiết lấy các chất từ mẫu phân tích là chất Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 44 of 202

rắn (như bột, dược liệu, cặn khô của mẫu thử,...). Ví dụ chiết hoạt chất từ bột dược liệu bằng dụng cụ chiết Soxhlet.

2. PHƯƠNG PHÁP SẮC KÝ 2.1. Khái niệm về phương pháp sắc ký Năm 1903, nhà thực học người Nga M.S.Tsvet khi cho dịch chiết clorophyl từ lá cây qua cột CaCO3, sau đó cho ether dầu hoả chảy qua thấy các sắc tố của clorophyl được tách riêng thành những lớp màu khác nhau trên cột (không màu, vàng, lục vàng, lục lam, vàng, xám). Cột với hệ thống các lớp màu đã tách, ông đặt tên là sắc đồ (hay sắc ký đồ) và kỹ thuật tách này ông gọi là phương pháp sắc ký.

Q uy

hơ

Ngày nay có thể nói sắc ký là phương pháp tách các chất dựa vào sự phân bố khác nhau của chúng ở 2 pha không hoà lẫn vào nhau và luôn tiếp xúc với nhau, một pha đứng yên gọi là pha tĩnh (Stationnary phase: SP) và một pha di chuyển gọi là pha động (Mobile phase: MP). Trong quá trình pha động chuyển động dọc theo hệ sắc ký hết lớp pha tĩnh này đến lớp pha tĩnh khác sẽ lặp đi lặp lại quá trình hấp phụ và phản hấp phụ. Hệ quả là các chất bị hấp phụ nhiều (có ái lực lớn) với pha tĩnh sẽ di chuyển chậm hơn các chất bị hấp phụ ít (có ái lực yếu) và chúng có thể tách ra khỏi nhau.

2.2. Phân loại các phương pháp sắc ký

ạy

Kè

Trong phương pháp sắc ký, pha động có thể là lỏng hoặc khí, pha tĩnh có thể là lỏng hoặc rắn. Dựa vào trạng thái tập hợp của pha động người ta chia sắc ký thành 2 nhóm lớn: sắc ký khí và sắc ký lỏng. Dựa vào cơ chế trao đổi của các chất giữa pha động và pha tĩnh, hoặc cách bố trí pha tĩnh người ta lại chia các phương pháp sắc ký thành nhóm nhỏ hơn. Các dạng sắc ký cơ bản được minh hoạ ở bảng 3.

m /+

Bảng 3. Các dạng sắc ký cơ bản

Pha động

Cách bố trí pha tĩnh

Cơ chế tách của các chất

Rắn

Cột

Hấp phụ

Lỏng

Cột

Phân bố

Lỏng

Rắn

Cột

Hấp phụ

Lỏng

Cột

Phân bố

Lỏng - Nhựa trao đổi

Lỏng

Rắn

Cột

Trao đổi ion

Lớp mỏng

Lỏng

Rắn

Lớp mỏng

Hấp phụ

Giấy

Lỏng

Rắn

Giấy sắc ký

Phân bố

Rây (sắc ký Gel)

Lỏng

Cột

Theo kích thước phân tử

Khí

Khí - lỏng Lỏng - Rắn

Khí

Khí - Hấp phụ

Pha tĩnh

Dạng sắc khí

Lỏng - Lỏng

- Quá trình sắc ký thường gồm 3 giai đoạn chính: Đưa mẫu thử lên pha tĩnh, cho pha động chạy qua pha tĩnh, phát hiện các chất và xử lý kết quả.

2.3. Một số phương pháp sắc ký 2.3.1. Sắc ký lớp mỏng Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 45 of 202

a) Khái niệm Về bản chất đây là hệ sắc ký lỏng - rắn, trong đó pha tĩnh rắn (là chất hấp phụ được chọn phù hợp theo yêu cầu phân tích) được trải thành lớp mỏng đồng đều trên bản kính, nhựa hay kim loại. Sau đó đưa hỗn hợp chất cần tách lên pha tĩnh bằng cách chấm dung dịch mẫu nghiên cứu lên bản mỏng (cách rìa bản mỏng 2 - 3cm). Pha động là một hệ dung môi đơn hoặc đa thành phần được trộn với nhau theo một tỷ lệ nhất định (cho dung môi pha động chạy bằng cách đặt bản mỏng vào hệ dung môi này theo hướng phần có vết chấm ở dưới). Dưới tác dụng của lực mao quản, dung môi sẽ chuyển động qua lớp hấp phụ, các cấu tử sẽ di chuyển theo hướng pha động nhưng với vận tốc khác nhau đưa đến việc tách các cấu tử ra khỏi nhau, ta thu được một sắc ký đồ trên lớp mỏng.

Phương pháp sắc ký lớp mỏng được ứng dụng để định tính, thử độ tinh khiết, cũng có thể để định lượng. Ưu điểm cơ bản là thiết bị đơn giản, thời gian phân tích nhanh, khá chọn lọc.

hơ

b) Đại lượng đặc trưng

Q uy

Đại lượng đặc trưng cho mức độ di chuyển của chất phân tích là hệ số lưu giữ Rf (Retard factor)

m /+

ạy

Kè

Thực nghiệm cho thấy giá trị Rf không đủ lặp lại do phụ thuộc nhiều yếu tố khó kiểm soát như: chất lượng và hoạt tính của chất hấp phụ, độ ẩm của chất hấp phụ, chất lượng của dung môi,... Do đó người ta thường dùng hệ số lưu giữ tương đối Rtd.

Trong đó c là khoảng cách từ điểm xuất phát đến tâm của vết sắc ký chất được chọn làm chuẩn đối chiếu được sắc ký trong cùng điều kiện và trên cùng bản mỏng với mẫu thử.

Ngoài ra, còn sử dụng đại lượng độ phân giải RS (để đánh giá khả năng tách các chất):

Trong đó:

dA, dB: là khoảng cách từ điểm xuất phát đến tâm của vết sắc ký của chất A và chất B trên sắc đồ (A và B là 2 chất trong cùng hỗn hợp, dB > dA). DA, DB là đường kính của vết sắc ký của chất A và B trên sắc đồ. Yêu cầu: RS > 1, giá trị tối ưu RS = 1,5. c) Thiết bị, hoá chất chính

Các loại chất hấp phụ sử dụng: Silicagel, nhôm oxyd, cellulose, bột polyamid, sephadex,... Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 46 of 202

Chất hấp phụ có thể được trải dưới dạng nhão có chất kết dính thành bản mỏng dính chắc, hoặc dạng bột mịn không có chất kết dính thành bản mỏng không dính chắc. Hiện nay, trong thực tế có bản mỏng tráng sẵn như Silicagel G, Silicagel GF254, Silicagel HF254. Dung môi: Việc chọn dung môi động phụ thuộc vào bản chất của chất nghiên cứu. Dung môi có thể là đơn hoặc hỗn hợp. Các dung môi phải đạt độ tinh khiết cao. Bình sắc ký: Thường là bình thuỷ tinh trong suốt, có kích thước phù hợp và có nắp đậy kín. Dụng cụ chấm sắc ký: Có thể dùng máy chấm sắc ký, hoặc dùng micropipet hay ống mao quản thường, ống mao quản định mức chính xác.

hơ

Dụng cụ phát hiện: Có thể dùng bình phun thuốc thử, đèn huỳnh quang tử ngoại, máy đo mật độ vết.

d) Các bước tiến hành

Q uy

Chuẩn bị bản mỏng: Lựa chọn bản mỏng, lựa chọn chất hấp phụ phù hợp với yêu cầu phân tích, điều chế vữa của chất hấp phụ, trải bản mỏng, làm khô tự nhiên, hoạt hoá bản mỏng ở 105oC – 110oC.

Kè

Chuẩn bị bình khai triển sắc ký: Bão hoà hơi dung môi vào không khí trong bình bằng cách lót giấy lọc xung quanh thành trong của bình, pha dung môi (lượng dung môi sử dụng sao cho sau khi thấm đều vào giấy lọc, còn lại 1 lớp dày 5 – 10mm ở đáy bình). Đậy nắp bình và để yên 1 giờ.

m /+

ạy

Chấm chất phân tích lên bản mỏng: Là khâu rất quan trọng, lượng mẫu không quá nhỏ và không quá lớn (thông thường 0,1 - 50Pg ứng thể tích 0,001 - 0,005ml). Điểm chấm xuất phát phải cách mép dưới bản mỏng 1,5 - 2,5cm và cách bề mặt dung môi 0,8 - 1,0cm. Vết chấm phải nhỏ gọn (đường kính 2 – 6mm), các vết chấm cách nhau 15mm, vết chấm cách bờ bên của bản mỏng ít nhất 1cm.

Triển khai sắc ký: Đặt bản mỏng gần như thẳng đứng vào bình sắc ký (các vết chấm phải ở trên bề mặt của lớp dung môi). Đậy kín bình và để yên ở nhiệt độ cố định. Thường khi đường đi của dung môi được 10 - 12cm thì kết thúc giai đoạn triển khai sắc ký.

Phát hiện: Lấy bản mỏng ra đánh dấu đường đi của dung môi. Làm bay hơi dung môi còn đọng lại trên bản mỏng. Phát hiện vết sắc ký bằng phương pháp hoá học hoặc hoá lý (hiện màu bằng phun thuốc thử hoặc dùng đèn UV 254nm và 366nm). Quan sát màu vết, đo và tính Rf (hoặc Rtd, RS). Từ kết quả trên rút ra kết luận về định tính, thử tinh khiết theo yêu cầu của phép phân tích. Để định lượng có thể dựa trên diện tích, độ đậm màu của các vết hoặc xử lý bằng các biện pháp hoá học thích hợp để lấy chất nghiên cứu ra khỏi bản mỏng. Ví dụ: Tách hỗn hợp Morphin, papaverin (hoặc codein) bằng sắc ký lớp mỏng.

Dụng cụ, hoá chất: + Phiến kính làm lớp mỏng 9 u 18cm. + Bình chạy sắc ký.

+ Ống đong, cối chày sứ, thìa sứ. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 47 of 202

+ Ống mao quản. + Bình đựng iod để làm hiện màu. + Dung dịch chuẩn morphin 0,5%. + Dung dịch chuẩn papaverin 0,5%. + Dung dịch hỗn hợp morphin và papaverin (dung dịch bài tập). + Cloroform, aceton, methanol, amoniac đặc, iod tinh thể, silicagen, thạch cao.

Cách tiến hành:

Q uy

hơ

+ Làm lớp mỏng dính chắc: cân 2,5g silicagen và 0,3g thạch cao, cho vào cối sứ nghiền mịn (cho thạch cao trước, sau thêm dần silicagen). Sau đó, cho dần dần 7ml nước cất trộn đều, tránh có bọt khí (tất cả quá trình cho nước và trộn phải làm nhanh trong vòng 1 - 2 phút). Đặt 2 phiến kính nhỏ lên một phiến kính to hơn (đã bôi ướt nước cho dính chặt vào đó). Tay trái cầm kính to, dùng một que nhỏ quấn bông tẩm hỗn hợp bột nhão quét nhẹ lên xung quanh mép các phiến kính nhỏ, sau đó dùng thìa đổ hỗn hợp bột nhão lên, nghiêng kính cho lớp bột dàn đều. Để yên các phiến kính đã trải bột nhão trong không khí hoặc trên mặt bếp nóng chừng 15 phút rồi cho vào tủ sấy (sấy ở 105oC trong 1 giờ).

ạy

Kè

+ Pha dung môi: Pha hỗn hợp dung môi: cloroform-aceton methanol amoniac 25% theo tỷ lệ 10: 10: 1,5: 1. Sau đó cho vào bình sắc ký (đã lót một khoanh giấy lọc ở xung quanh để dung môi chóng bão hoà và lót ở đáy bằng một miếng giấy lọc tròn), đậy nắp, để yên một lát.

m /+

+ Chạy sắc ký: Lấy phiến kính ở tủ sấy ra, để nguội, gạt bột ở hai bên mép, chấm dung dịch chuẩn morphin, papaverin, dung dịch hỗn hợp lên phiến kính (chú ý không làm thủng lớp bột và chấm giọt nhỏ nhiều lần). Dựng phiến kính đã chấm dung dịch vào bình chạy sắc ký, cho dung môi chạy một đoạn khoảng 12 – 15cm lấy phiến kính ra, sấy đến hết mùi amoniac.

+ Phát hiện: Đặt bản mỏng vào bình có chứa sẵn một ít tinh thể iod khoảng 5 phút. Lấy ra, các vết alcaloid sẽ có màu vàng nâu. Đo, tính, xác định Rf và cho biết trong hỗn hợp có morphin và papaverin không.

+ Yêu cầu sắc đồ thu được rõ, đo và tính được Rf, định tính đúng.

2.3.2. Sắc ký trao đổi ion Sắc ký trao đổi ion là một dạng sắc ký lỏng - rắn. Ở đây pha tĩnh là một chất có khả năng trao đổi ion (cation và anion). Quá trình sắc ký xảy ra dựa vào phản ứng trao đổi ion giữa các thành phần trong pha động và chất trao đổi ion nạp sẵn trong cột sắc ký. Chất trao đổi ion thường dùng là các chất tổng hợp được gọi là nhựa trao đổi ion hay ionid (ionid có khả năng trao đổi cation gọi là cationid, ionid có khả năng trao đổi anion gọi là anionid). Phương trình trao đổi giữa ion ở ionid và ion trong pha động có thể biểu thị như sau: + Với cationid:

+ Với anionid: Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 48 of 202

Như vậy sau quá trình sắc ký, chúng ta có thể tái sinh nhựa trở về trạng thái ban đầu (bằng cách cho cationid tiếp xúc với dung dịch acid có nồng độ thích hợp, anionid tiếp xúc với dung dịch base có nồng độ thích hợp). Kỹ thuật sắc ký: Thường được thực hiện trên cột sắc ký trong phòng thí nghiệm, cột trao đổi ion thường là cột thuỷ tinh hình trụ, đáy có lắp khoá để thoát dung dịch, dưới đáy thường lót bông thuỷ tinh để ngăn không cho các hạt nhựa lọt vào làm tắc khoá. Trong cột tuỳ theo phép phân tích mà nhồi cationit hoặc anionit. Sau đó, cho dung dịch cần phân tích chảy qua (pha động) phản ứng trao đổi giữa ion trong ionid và ion cần xác định sẽ xảy ra.

hơ

Sắc ký trao đổi ion được ứng dụng để tách các ion, định lượng các chất, làm sạch các ion trong nước,...

Q uy

Tuỳ theo ion cần nghiên cứu, tuỳ điều kiện mà chọn nhựa ionid thích hợp, nhưng thường chú ý chọn loại nhựa có dung lượng trao đổi lớn, bền vững hoá học, có độ trương nước xác định, có kích thước đồng nhất,... Khi tiến hành sắc ký không bao giờ được để nhựa khô hoặc có bọt khí. Ví dụ: Định lượng Na2SO4 bằng phương pháp sắc ký trao đổi ion

- Nguyên tắc:

ạy

Kè

Dựa trên phản ứng trao đổi thuận nghịch giữa các ion trong dung dịch chất nghiên cứu với các ion ở trong một chất gọi là ionid. Quá trình trao đổi tuân theo định luật tác dụng khối lượng.

m /+

Đối với Na2SO4, khi cho dung dịch chạy qua cột trao đổi ion (chứa cationid ở dạng H+) trong cột sẽ xảy ra phản ứng: 2RH + Na2SO4 = 2RNa + H2SO4

Dung dịch chạy từ cột ra là H2SO4, đem định lượng dung dịch H2SO4 này bằng dung dịch NaOH đã biết nồng độ, suy ra được hàm lượng Na2SO4 có trong mẫu phân tích.

- Dụng cụ, hoá chất:

+ Cột trao đổi ion (dùng Buret). + Ống nghiệm nhỏ. + Cationid (loại trao đổi acid mạnh). + Dung dịch HCl 0,1N. + Chỉ thị da cam methyl. + Dung dịch chuẩn độ NaOH 0,1N. - Cách tiến hành: + Chuẩn bị cột trao đổi ion: Lấy khoảng 10 - 15g cationid (loại acid mạnh) ngâm trong HCl 0,1N trong 2 ngày (để cationid ở dạng RH). Sau đó cho vào cột trao đổi ion (dùng buret có lót ở dưới một Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 49 of 202

ít bông thuỷ tinh). Chú ý không để bọt khí lẫn vào, phải luôn luôn cho dung dịch ngập trên cationid ít nhất 0,5cm trong quá trình chạy sắc ký cũng như không chạy. Cho chảy thêm từ từ 20ml HCl 0,1N nữa để cationid hoàn toàn ở dạng acid RH. Rửa cột bằng nước cất cho đến khi nước chảy ra không còn acid tự do (thử bằng chỉ thị da cam methyl). + Cho chạy sắc ký: Cân chính xác (hoặc lấy thể tích chính xác) mẫu cần phân tích (sao cho lượng Na2SO4 chứa trong mẫu khoảng 0,1g) cho vào cốc, pha loãng hoặc hoà tan với khoảng 20ml nước, khuấy cho tan, cho chảy qua cột trao đổi ion với tốc độ 5 - 10 giọt trong 1 phút. Rửa cốc bằng nước cất và cho chảy qua cột tiếp. Rửa cột tiếp bằng nước cất đến khi nước chảy ra không có acid (thử với chỉ thị da cam methyl). Hứng tất cả dung dịch đã trao đổi và nước rửa vào bình nón to.

hơ

+ Chuẩn độ: Thêm vài giọt chỉ thị da cam methyl vào bình nón rồi đem chuẩn độ bằng dung dịch NaOH (có nồng độ chính xác khoảng 0,1N) đến khi màu chuyển từ đỏ sang vàng. Ghi thể tích dung dịch NaOH. Tính% Na2SO4 trong mẫu. Biết Na2SO4 có M = 142.

+ Hồi phục lại ionid: Sau khi làm xong, cho dung dịch HCl 0,1N chảy qua ionid và ngâm cationid.

Q uy

3. PHƯƠNG PHÁP QUANG PHỔ HẤP THỤ TỬ NGOẠI - KHẢ KIẾN

Là phương pháp phân tích xác định các chất dựa trên cơ sở sự hấp thụ các bức xạ điện từ vùng tử ngoại (UV) và khả kiến (VIS) của các phân tử chất nghiên cứu.

Kè

3.1. Ánh sáng và màu sắc

ạy

Các bức xạ điện từ bao gồm: Tia X, tia UV, ánh sáng nhìn thấy (khả kiến), hồng ngoại (IR),... có đặc điểm vừa mang tính chất sóng và vừa mang tính chất hạt.

m /+

Các đại lượng đặc trưng cho ánh sáng:

+ Năng lượng bức xạ (năng lượng photon) E = hX trong đó h là hằng số planck, X là tần số của ánh sáng, đơn vị đo là electron-von (ký hiệu là eV) hoặc kC/mol (1eV = 23 kCal/mol).

- Tần số ánh sáng là số dao động hoàn chỉnh mà sóng thực hiện được trong 1 giây.

C là vận tốc của ánh sáng (trong chân không C = 3.1010cm/s).

Hình 3. Sơ đồ một dao động sóng hoàn chỉnh

Bước sóng O (độ dài sóng): đơn vị đo thông dụng là nanomet (1nm = 10-9 m). Tuỳ theo bước sóng, ánh sáng được chia thành từng vùng, trong phân tích miền sáng quang học (hay được ứng dụng) gồm 3 vùng: Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 50 of 202

Vùng tử ngoại:

185 – 400nm

Vùng khả kiến:

400 – 760nm

Vùng hồng ngoại:

700 – 300.000nm (hay 300Pm)

Vàng:

600 – 570nm.

Lục:

570 – 500nm.

Lam:

500 – 450nm.

Chàm:

450 – 430nm.

Tím:

430 – 400nm.

hơ

630 – 600nm.

Cam:

Q uy

760 – 630nm.

Đỏ:

Riêng trong vùng VIS có nhiều màu, mỗi màu ứng với một chùm tia có bước sóng gần nhau:

Ví dụ: Cặp màu phụ nhau:

m /+

Đỏ – xanh lục.

ạy

Kè

Như vậy, ánh sáng tự nhiên là ánh sáng đa sắc. Trong thực tế, ánh sáng tự nhiên là ánh sáng trắng (không màu) vì các tia sáng phụ nhau từng đôi một (nghĩa là mỗi bước sóng đều có một bước sóng phụ hoạ để hoà thành ánh sáng trắng) gọi là các cặp màu phụ nhau (hay bổ sung nhau).

Da cam – lục xanh.

Vàng – xanh (lam).

Lục vàng – tím.

Lục - đỏ tía.

Khi chiếu ánh sáng vào vật, vật sẽ hấp thụ ánh sáng nhưng sự hấp thụ có chọn lọc nghĩa là có tia bị hấp thụ nhiều, có tia bị hấp thụ ít, do đó phần ánh sáng phản xạ đập vào mắt người quan sát là tia phụ với tia đã bị hấp thụ và cho ta cảm thấy màu của tia đó. Ví dụ nếu vật hấp thụ tia sáng màu vàng ta thấy vật có màu xanh lam. Vì vậy ta nói màu của vật và màu mà vật hấp thụ là hai màu phụ nhau. Chùm tia sáng đơn sắc là chùm tia sáng có bước sóng bằng nhau (có một bước sóng duy nhất).

3.2. Định luật cơ bản về sự hấp thụ ánh sáng (Định luật Lambert-Beer) 3.2.1. Định luật Chiếu một chùm tia sáng đơn sắc có cường độ là Io qua một dung dịch có chiều dày l (cm), nồng độ C. Sau khi bị hấp thụ, cường độ chùm tia còn lại là I. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 51 of 202

Hình 4. Sơ đồ ánh sáng truyền qua dung dịch

hơ

Độ truyền qua (độ thấu quang):

Kè

Q uy

Mật độ quang D (độ hấp thụ A, độ tắt E)

với K là hệ số hấp thụ.

m /+

ạy

+ Nếu C tính bằng mol/l, ta có: D = HO.C.l và HO được gọi là hệ số hấp thụ phân tử (HO = D khi C = 1mol/l và l = 1cm) đặc trưng cho bản chất của chất nghiên cứu trong dung dịch chỉ phụ thuộc vào bước sóng ánh sáng đơn sắc.

+ Nếu C tính theo % (KL/TT) ta có: D = E1%1cm.C.l và E1%1cm là hệ số hấp thụ riêng (hệ số tắt riêng).

Nếu dung dịch hấp thụ ánh sáng càng nhiều (màu đậm) thì độ truyền qua thấp, mật độ quang cao và ngược lại.

3.2.2. Điều kiện áp dụng định luật

- Ánh sáng phải đơn sắc. - Khoảng nồng độ thích hợp và dung dịch phải trong suốt - Các yếu tố hoá học khác: pH, các chất lạ,... không được ảnh hưởng đến sự hấp thụ của chất nghiên cứu

3.3. Quang phổ hấp thụ và ứng dụng 3.3.1. Quang phổ hấp thụ UV-VIS Là đường biểu diễn sự phụ thuộc của mật độ quang D (hoặc hệ số hấp thụ H ) của chất nghiên cứu vào bước sóng ánh sáng.

Ví dụ, một phổ hấp thụ có dạng như ở hình 5 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 52 of 202

Kè

Q uy

hơ

Nhìn vào quang phổ hấp thụ, chúng ta có thể biết được khả năng hấp thụ ánh sáng ở các bước sóng khác nhau của chất nghiên cứu. Trên quang phổ hấp thụ tuỳ từng chất nó có thể có một hoặc nhiều cực đại ứng với các giá trị Omax khác nhau

ạy

Hình 5. Phổ hấp thụ UV – VIS của vitamin B12

3.3.2. Ứng dụng

m /+

Hình dạng và đặc biệt những cực đại trên quang phổ hấp thụ UV-VIS là những thông tin về cấu trúc của chất phân tích do đó có thể dùng định tính nhận biết các chất. Ví dụ dung dịch vitamin B2 (Riboflavin) có 4 cực đại hấp thụ là 223nm, 267nm, 373nm và 444nm.

Sử dụng các cực đại, kết hợp dạng phổ ta có thể kiểm tra mức độ tinh khiết hoặc sự phân huỷ của chất phân tích. Ví dụ với B2 ta luôn có:

Độ hấp thụ cao hay thấp phụ thuộc vào nồng độ, do đó dựa vào định luật Lambert - Beer để định lượng các chất. Ví dụ: Định tính, định lượng vitamin B12 bằng phương pháp quang phổ hấp thụ UV-VIS. - Nguyên tắc: Dựa trên việc đo phổ hấp thụ tử ngoại và khả kiến của chất đó. Phổ hấp thụ là đồ thị biểu diễn giữa mật độ quang (độ hấp thụ) của dung dịch chất nghiên cứu vào bước sóng của tia sáng đơn sắc. Thiết lập phổ hấp thụ bằng cách đo mật độ quang của một dung dịch có nồng độ xác định với các bức xạ có độ dài sóng giảm hoặc tăng dần, sau đó vẽ đồ thị biểu diễn sự phụ thuộc của D - O ta sẽ có một phổ hấp thụ của dung dịch chất nghiên cứu. Trên phổ hấp thụ sẽ nhận thấy các cực đại hấp thụ (ứng với bước sóng, ở đó sự hấp thụ là cực đại) và các cực tiểu nếu có. Các chất khác nhau thường có phổ hấp thụ khác nhau. Do vậy thường dùng phổ hấp thụ để định tính các chất hoặc để thử tinh Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 53 of 202

khiết các chất căn cứ vào dạng phổ, các cực đại và các cực tiểu hấp thụ, tỷ lệ cường độ hấp thụ của các cực đại hoặc của các cực tiểu hấp thụ. Với vitamin B12 dung dịch 0,0025% trong nước có 3 cực đại hấp thụ: ở 361 r 1nm và 550 r 2nm, 278nm r 1nm; tỷ số độ hấp thụ ở 361nm với độ hấp thụ ở 278nm là 1,70 đến 1,90; tỷ số độ hấp thụ ở 361nm với độ hấp thụ ở 550nm là 3,15 đến 3,45. - Dụng cụ, hoá chất: + Máy quang phổ UV-VIS. + Bình định mức dung tích 10, 25, 50, 100ml.

hơ

+ Các pipet chính xác.

+ Cốc có mỏ.

Q uy

+ Dung dịch tiêm B12: 200, 500, 1000Pg/ml. - Tiến hành:

ạy

Kè

Pha loãng dung dịch tiêm vitamin B12 để có nồng độ khoảng 0,0025% (25Pg/ml). Quét phổ hấp thụ của dung dịch ở các bước sóng từ 200nm đến 650nm, dùng cuvet thạch anh có bề dày 1cm, mẫu trắng là nước cất.

Đánh giá kết quả:

m /+

+ Tìm các cực đại hấp thụ. Đối chiếu với lý thuyết để kết luận.

+ Có thể làm song song một phép đo với dung dịch vitamin B12 chuẩn (0,0025%) ta được phổ chuẩn. Khi đó hai phổ phải có cùng hình dáng và các cực đại ở các bước sóng trùng nhau.

3.3.3. Một số điều kiện khi áp dụng

Vùng bức xạ sử dụng: Dùng chùm tia sáng đơn sắc (ứng với Omax trên quang phổ là tốt nhất vì khi đó là cực đại hấp thụ Dmax, phép đo nhạy mắc sai số đo nhỏ hơn so với ở các bước sóng khác.

Vùng đo mật độ quang: Đo D từ 0,20 - 0,80; tốt nhất D = 0,43. Vùng nồng độ tuân theo định luật Lambert - Beer. Chọn các điều kiện làm việc khác: pH môi trường, loại chất trở ngại, cho phản ứng phụ,... (Ví dụ, ampicilin hấp thụ rất yếu ở vùng UV, nhưng nếu cho phản ứng thuỷ phân sau đó tác dụng với Cu2+ sẽ được sản phẩm hấp thụ mạnh ở 320nm). Hiện nay với kỹ thuật mới hiện đại hơn, vùng đo tối ưu của mật độ quang được mở rộng hơn và thường ghi trong catalog của máy của từng nhà sản xuất.

3.4. Các bộ phận cơ bản của máy đo quang phổ UV-VIS Các máy có nhiều loại và cấu tạo khác nhau, song đều có một sơ đồ chung: Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 54 of 202

Hình 6. Sơ đồ cấu tạo của máy quang phổ UV-VIS

3.4.1. Nguồn sáng Trong vùng VIS: dùng đèn Wolfram phát xạ liên tục từ 320 – 760nm, nếu dùng đèn halogen (có chứa hơi I2, Br2 bên trong) có thể kéo dài thang sóng phát xạ tới 1000nm.

Trong vùng UV: dùng đèn H2 hay đèn D2 (deuterium).

hơ

3.4.2. Bộ đơn sắc hoá

Q uy

Nhiệm vụ chủ yếu là tạo ra tia đơn sắc.

- Nếu máy dùng kính lọc màu, kính tốt nhất cũng chỉ có thể đạt được mức độ đơn sắc r 10nm.

- Nếu máy dùng lăng kính hoặc cách tử có khả năng tạo ra ánh sáng gần như đơn sắc (r 1nm).

Kè

3.4.3. Mẫu đo

ạy

Đựng dung dịch đo bằng cuvet. Có nhiều loại cuvet chiều dày khác nhau. Nếu đo ở vùng UV phải dùng cuvet thạch anh, nếu đo ở vùng VIS có thể dùng cuvet thạch anh, thuỷ tinh, nhựa. Khi dùng cuvet lưu ý không được cầm tay hoặc làm trầy xước vào phần trong suốt của cuvet.

m /+

3.4.4. Detectơ

Là tên gọi chung của một loại thiết bị tiếp nhận thông tin dưới dạng một tín hiệu nào đó (như quang, nhiệt,...) rồi chuyển hoá thành một tín hiệu tương ứng giúp người sử dụng nhận ra.

Trong máy đo quang phổ UV-VIS, detectơ chủ yếu là tế bào quang điện để chuyển cường độ ánh sáng thành dòng quang điện. Tế bào quang điện có nhiều loại, có thể là tế bào chân không, bán dẫn hoặc ống nhân quang.

Tế bào quang điện có hiện tượng mệt mỏi, độ nhạy giảm khi phải làm việc liên tục nên lưu ý không được chiếu ánh sáng liên tục vào tế bào quang điện. 3.4.5. Bộ khuếch đại Nhiệm vụ chính là khuếch đại tín hiệu cho mạnh lên trước khi đưa vào bộ phận ghi đo. Có thể dùng khuếch đại một chiều hoặc khuếch đại xoay chiều. 3.4.6. Bộ phận ghi đo Tuỳ theo các hãng sản xuất, có thể là máy đọc, máy ghi, máy hiện số, kèm máy tính,... nhờ kỹ thuật điện tử phát triển, bộ phận này ngày càng được hoàn thiện.

3.5. Các cách xác định nồng độ dung dịch trong phương pháp đo quang phổ hấp thụ UV-VIS Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 55 of 202

3.5.1. Phương pháp trực tiếp Đo mật độ quang của dung dịch cần xác định, từ công thức tính ra kết quả nồng độ CX.

Các giá trị HO , E1%1cm có thể có trong bảng tra cứu (hoặc tự xác định từ chất chuẩn gốc).

hơ

Phương pháp chỉ cho kết quả tốt khi máy đã được chuẩn hoá (được kiểm tra kỹ về thang bước sóng và về độ hấp thụ).

Q uy

Ví dụ: Định lượng vitamin B12 trong dung dịch thuốc tiêm bằng phương pháp quang phổ hấp thụ UV-VIS.

Chuẩn bị dung dịch thử từ mẫu chế phẩm như ở ví dụ phần định tính vitamin B12 ở trên và đo mật độ quang của dung dịch này ở bước sóng 361nm.

ạy

Kè

Hàm lượng vitamin B12 (mg/ml) được tính theo công thức:

m /+

Trong đó:

D: Giá trị mật độ quang đo được của dung dịch thử vitamin B12 207: độ hấp thụ riêng (E1%1cm) của vitamin B12 ở bước sóng 361nm.

n: Hệ số pha loãng của dung dịch cần xác định.

3.5.2. Phương pháp đường chuẩn

Pha một dãy dung dịch chuẩn có nồng độ biết trước C1, C2, C3, C4, C5 đem đo mật độ quang tương ứng D1, D2, D3, D4, D5. Vẽ đồ thị D - C. Đo mật độ quang của dung dịch cần xác định CX được DX. Từ DX dựa vào đường chuẩn xác định CX. Yêu cầu: + Đường chuẩn phải thẳng. + CX phải nằm trong khoảng C1 o C5 (tức khi đo DX

Hình 7. Đồ thị biểu diễn mối quan hệ

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 56 of 202

của mật độ quang vào nồng độ

phải nằm trong khoảng D1 o D5). Ví dụ: Định lượng Fe3+ bằng phương pháp đo quang. - Nguyên tắc:

Dựa vào phản ứng tạo phức màu đỏ giữa Fe3+ và CNS trong môi trường acid: Fe3+ + 3CNS = Fe(CNS)3

Phức này có khả năng hấp thụ ánh sáng ở vùng khả kiến, do đó có thể dùng phương pháp đo độ hấp thụ ở vùng khả kiến để định lượng Fe3+.

hơ

- Dụng cụ và hoá chất:

+ Máy quang phổ UV-VIS (có thể dùng một máy đo quang kèm bộ kính lọc màu).

Q uy

+ Pipet chính xác.

+ Bình định mức 25ml.

Kè

+ Cốc thuỷ tinh.

ạy

+ Ống so màu.

+ Dung dịch HCl 10%.

m /+

+ Dung dịch KCNS 0,1M.

+ Dung dịch FeCl3 0,01M (hoặc Fe(NO3)3 0,01M).

- Tiến hành:

+ Dung dịch Fe3+ cần định lượng: dung dịch X (bình 7) để tiến hành theo phương pháp nhìn mắt, so sánh; dung dịch Y (bình 8) để tiến hành theo phương pháp đường chuẩn.

+ Chuẩn bị dãy dung dịch theo bảng sau: Bảng 4. Bố trí dung dịch chuẩn bị định lượng Fe3+

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 57 of 202

+ Phương pháp so màu bằng mắt: Lấy 6 ống so màu (ống giống nhau), đánh số từ 1 đến 6. Đổ dung dịch từ các bình 2, 3, 4, 5, 6 vào các ống từ 1 đến 5 tương ứng. Ống 6 đổ dung dịch cần xác định ở bình thứ 7 vào. So sánh cường độ màu của ống số 6 xem gần bằng (hoặc bằng) màu ống nào (hay ở giữa hai ống nào). Từ đó tính được nồng độ của dung dịch Fe3+. + Phương pháp so sánh mật độ quang: * Chọn bước sóng (hoặc chọn kính lọc màu):

Dựa trên nguyên tắc các cặp tia sáng phụ nhau, cho nên với dung dịch đo có màu đỏ (ứng với bước sóng 630 – 760nm) sẽ đo mật độ quang D ở màu vàng lục cam (ứng với bước sóng 450 – 570nm). Để chọn được bước sóng (hoặc kính lọc màu) thích hợp, ta làm như sau: với máy quang phổ: Lấy bình 3, quét phổ hấp thụ của dung dịch này trong khoảng từ 450 – 670nm và xác định cực đại hấp thụ (Omax). Đo độ hấp thụ của các dung dịch định lượng ở bước sóng này.

Q uy

hơ

x Đối

với máy so màu: Lấy hai bình (bình 2 và bình 3 chẳng hạn), đem đo mật độ quang của hai dung dịch này (mẫu trắng là dung dịch ở bình 1) ở các bước sóng từ 450nm – 570nm bằng các kính lọc. Ứng với mỗi kính lọc, với hai dung dịch ta được hai giá trị mật độ quang tương ứng D1 và D2.

x Đối

ạy

Kè

Tính 'D = D2 – D1 ở các điểm đo đó. Kính lọc nào cho 'Dmax thì chính là kính lọc màu thích hợp dùng cho định lượng.

* Đo mật độ quang của dung dịch từ bình 2 đến bình 6 ở bước sóng hoặc kính lọc đã xác định được ở trên với mẫu trắng là dung dịch ở bình 1.

m /+

* Lập đường chuẩn biểu diễn mối quan hệ giữa mật độ quang D1, D2, D3, D4, D5 của 5 bình 2, 3, 4, 5, 6 ở trên. Vẽ đồ thị sự phụ thuộc của D và nồng độ Fe3+.

* Đo mật độ quang Dy của dung dịch Y (bình số 8), dựa vào đường chuẩn đã vẽ suy ra nồng độ Cy của Fe3+ trong dung dịch Y.

3.5.3. Phương pháp so sánh

Đo mật độ quang của dung dịch chuẩn đã biết nồng độ C0: D0 = HO .C0.l

Đo mật độ quang của dung dịch Cx cần xác định (cùng điều kiện đo như với dung dịch chuẩn): Dx = HO .Cx.l Từ đó tính được

Yêu cầu: Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 58 of 202

+ Dung dịch phải tuân theo định luật Lambert – Beer. + C0 và C khác nhau không nhiều (thường r 10%). x Ví dụ: Định lượng novocain bằng phương pháp chiết đo quang - Nguyên tắc:

hơ

Novocain là một bazơ tổng hợp, có khả năng tạo cặp ion màu với một số chất acid (ví dụ màu azoin như da cam methyl, tropeolin OO,...). Trong môi trường dung dịch đệm acetat (có pH = 4 - 5) novocain ở dưới dạng cation (B+) và acid màu như da cam methyl ở dưới dạng anion (A-) tạo thành cặp ion B+A- có màu chiết được vào cloroform:

B+: dạng cation của ancaloid, base tổng hợp.

Q uy

A dạng anion của acid màu.

B+A có màu, chiết vào cloroform.

Kè

Để định lượng, lấy lớp cloroform đem đo mật độ quang ở bước sóng 420nm.

ạy

- Dụng cụ, hoá chất:

+ Bình gạn 50ml.

m /+

+ Pipet chính xác các loại.

+ Buret.

+ Cốc thuỷ tinh.

+ Bình định mức 25ml.

+ Phễu lọc, giấy lọc.

+ Ống nghiệm to.

+ Dung dịch novocain chuẩn 1mg/ml (0,1%). + Dung dịch tiêm novocain để định lượng (khi dùng phải tính pha loãng để có nồng độ gần chuẩn). + Dung dịch đệm acetat (pH = 4,20). + Dung dịch da cam methyl 0,1%. + Cloroform.

+ Máy quang phổ UV-VIS. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 59 of 202

- Tiến hành: Cho vào 5 bình gạn các chất theo bảng sau:

Q uy

hơ

Bảng 5. Bố trí dung dịch chiết định lượng novocain

Kè

Chiết các bình với CHCl3 bằng cách lắc nhẹ 5 phút (làm 3 lần, mỗi lần 6ml CHCl3). Gộp dịch chiết CHCl3 (3 lần) của từng bình gạn vào từng bình định mức 25ml tương ứng, thêm CHCl3 vào từng bình cho đến vạnh, lắc đều. Lọc qua giấy lọc khô vào các ống nghiệm to tương ứng (sạch và khô).

ạy

Đo mật độ quang D của các dịch lọc (trong ống nghiệm) ở bước sóng 420nm với mẫu trắng là dịch chiết của bình S0.

Trong đó:

m /+

Tính kết quả theo phương pháp so sánh:

Cx: nồng độ dung dịch novocain cần định lượng (mg/ml).

Cch: nồng độ dung dịch novocain chuẩn (mg/ml). : mật độ quang trung bình của bình X1 và X2.

: mật độ quang trung bình của bình S1 và S2. Chú ý: Khi đo mật độ quang của dịch chiết không được sử dụng cuvet nhựa. 3.5.4. Phương pháp thêm Đo mật độ quang của dung dịch Cx cần xác định được Dx = HO .Cx.l Thêm một lượng chất chuẩn Ct vào dung dịch cần xác định và đo mật độ quang Dx + t = HO . Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 60 of 202

(Cx + Ct).l. Từ đó tính được

Phương pháp đòi hỏi điều kiện như phương pháp so sánh (dung dịch tuân theo định luật Lambert - Beer và Ct | r 10%Cx). Phương pháp này có ưu điểm loại trừ được một số yếu tố ảnh hưởng có cùng trong dung dịch (hoặc trong mẫu phân tích) mà ta chưa biết.

Ví dụ: Định lượng Berberin trong viên nén Berberin theo phương pháp thêm.

hơ

- Nguyên tắc:

Q uy

Dung dịch Berberin trong nước có cực đại hấp thụ ánh sáng ở bước sóng 263nm và 345nm, vì thế có thể áp dụng phương pháp đo quang để định lượng berberin. Nhưng vì trong viên nén, thành phần phức tạp, ngoài berberin còn có tá dược, do đó có thể dùng phương pháp thêm để khắc phục được một số yếu tố ảnh hưởng.

- Dụng cụ, hoá chất:

ạy

+ Cân phân tích.

Kè

+ Máy quang phổ UV-VIS.

m /+

+ Cối, chày sứ. + Bình định mức.

+ Cốc thuỷ tinh.

+ Phễu lọc.

+ Giấy lọc băng xanh.

+ Pipet chính xác.

+ Berberin hydroclorid dùng làm chuẩn. + Mẫu viên nén berberin. - Tiến hành: + Pha dung dịch berberin 0,1% (dùng làm chuẩn): Cân chính xác trên cân phân tích một lượng cần thiết để pha (qua tính toán), hoà tan bằng nước nóng. + Cân chính xác 20 viên nén berberin cần định lượng. Tính khối lượng trung bình của một viên. Nghiền trong cối sứ thành bột mịn. + Cân chính xác m gam một lượng bột viên (tương ứng với khoảng 0,05g berberin) cho vào cốc có mỏ loại 100ml, tẩm ướt bột bằng 10ml nước cất. Thêm 60ml nước nóng, khuấy kỹ. Để lắng nguội Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 61 of 202

15 phút, gạn chuyển dung dịch vào bình định mức 100,0ml. Phần cặn lại thêm tiếp nước nóng, khuấy kỹ, sau đó tập trung hết vào bình định mức 100,0ml trên, thêm nước đến vạch, lắc kỹ. Lọc qua giấy lọc khô, bỏ 20ml nước lọc đầu. Lấy chính xác 1,00ml dịch lọc cho vào bình định mức 100,0ml khác, thêm nước đến vạch. Lắc kỹ. Đem đo mật độ quang ở bước sóng 345nm với dung dịch so sánh là nước cất được Dx. + Song song tiến hành một thí nghiệm như trên nhưng sau khi cân chính xác m gam bột viên, cho thêm một lượng chính xác dung dịch chuẩn berberin 0,1% (10,00ml dung dịch berberin chuẩn 0,1% tương ứng 0,01g berberin) vào trước khi hoà tan, các giai đoạn sau tiến hành tương tự. Kết quả đo mật độ quang được D'x.

Tính kết quả:

hơ

Từ Dx, D'x và lượng berberin chuẩn đã biết thêm vào, tính hàm lượng berberin trong một viên.

4. PHƯƠNG PHÁP ĐO THẾ

Q uy

4.1. Khái niệm

Phương pháp phân tích đo thế là phương pháp xác định nồng độ các ion của chất nghiên cứu dựa vào sự đo điện thế của dung dịch chứa các ion đó.

ạy

Kè

Thực chất của phương pháp đo thế là đo suất điện động của một pin tạo bởi một điện cực có thế thay đổi phụ thuộc vào nồng độ ion của chất nghiên cứu trong dung dịch (gọi là điện cực chỉ thị) và một điện cực có thế không thay đổi (gọi là điện cực so sánh).

m /+

Cả hai điện cực được nhúng vào dung dịch phân tích. Khi đó ta có: Ex = Ess - Ect

Trong đó:

Ex là điện thế của dung dịch thử.

Ess là thế điện cực so sánh.

Ect là thế điện cực chỉ thị.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 62 of 202

Hình 8. Sơ đồ mạch đo thế

Từ công thức tính điện thế của dung dịch thử có thể xác định được bất cứ ion nào nếu tìm được điện cực chỉ thị tương ứng cho ion đó. Để xác định nồng độ các ion của chất trong mẫu thử, tuỳ theo kỹ thuật thực hiện ta có 2 cách: + Đo thế trực tiếp của dung dịch chứa ion chất cần xác định bằng cách nhúng điện cực chỉ thị cho ion đó và điện cực so sánh vào dung dịch phân tích, từ đó theo phương trình Nernst tính ra kết quả (hoặc đo theo cách so sánh: Đo thế của dung dịch đã biết nồng độ và đo thế của dung dịch cần xác định, từ đó tính ra nồng độ của ion chất cần xác định). Trong phân tích, phương pháp này thường được áp dụng để đo pH (nồng độ của ion H+).

hơ

+ Đo thế của dung dịch trong quá trình chuẩn độ, từ đó xác định được điểm tương đương để tính ra nồng độ của chất cần phân tích. Trong phân tích gọi là phương pháp chuẩn độ đo thế.

Cách viết một mạch điện hoá:

Q uy

Theo các nhà hoá học quy ước:

+ Catod (ở đó xảy ra quá trình khử, tức là xảy ra sự nhận e) và các thông tin liên quan viết ở bên trái.

ạy

Kè

+ Anod (ở đó xảy ra quá trình oxy hoá, tức là xảy ra sự cho e) và các thông tin liên quan viết ở bên phải.

+ Ranh giới giữa các pha ghi bằng vạch thẳng |.

m /+

+ Nếu mạch có cầu muối thì được ghi bằng 2 vạch thẳng song song ||.

4.2. Một số điện cực thường dùng trong phương pháp đo thế

4.2.1. Các điện cực chỉ thị

Là các điện cực có điện thế phụ thuộc vào nồng độ của ion chất nghiên cứu. Ví dụ:

Điện cực thuỷ tinh (chỉ thị cho ion H+ dùng để đo pH):

Là một bình cầu nhỏ bằng thuỷ tinh có thành mỏng, trong bình chứa dung dịch đệm có pH xác định (hoặc dung dịch HCl). Bên trong bình có cắm sợi dây Ag có phủ lớp AgCl ở bên ngoài. Toàn bộ được đặt trong một ống bảo vệ, hình 9.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Page 63 of 202

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

hơ

Hình 9. Sơ đồ điện cực thuỷ tinh

Q uy

Ag|AgCl|dung dịch đệm|màng thuỷ tinh|dung dịch cần đo |H+|)

Mạch đo:

Kè

Khi nhúng điện cực vào dung dịch cần đo H+, các ion H+ ở dung dịch đo sẽ trao đổi với ion H+ ở trên bề mặt màng thuỷ tinh, xuất hiện thế điện cực.

ạy

(Eott gọi là điện thế không đối xứng, chính là hiệu số điện thế giữa 2 phía của màng thuỷ tinh, nó

là hằng số phụ thuộc nhiệt độ và bản chất của mỗi điện cực cụ thể).

m /+

Điện cực kim loại nhúng vào dung dịch muối của nó:

+ Dây Ag nhúng vào dung dịch AgNO3: là cực chỉ thị cho ion Ag+

Ag - e = Ag+ EAg = EoAg + 0,059lg[Ag+]

+ Dây Ag nhúng vào dung dịch X : là cực chỉ thị cho X .

Ag+ + X = AgXp có TAgX = [Ag+] [X ]

AgX + e = Agp + X

4.2.2. Các điện cực so sánh Là các điện cực có thế không đổi trong suốt quá trình đo. Ví dụ: Điện cực AgCl: là sợi dây Ag có phủ 1 lớp AgCl và đặt vào trong dung dịch KCl có nồng độ cố định (Ag/AgCl/KCl/màng xốp/dung dịch đo)

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 64 of 202

Điện cực calomel: là sợi dây dẫn trơ cắm vào lớp Hg, Hg2Cl2 (calomel), KCl có nồng độ cố định.

hơ

Q uy

4.2.3. Các điện cực tổ hợp

Để cho gọn và thuận tiện cho người sử dụng, hiện nay các hãng sản xuất các điện cực tổ hợp là một điện cực kép gồm một điện cực chỉ thị và một điện cực so sánh:

Kè

Thuỷ tinh – Calomel.

Kim loại quý, trơ - Calomel.

ạy

Thuỷ tinh – Ag/AgCl.

m /+

Các điện cực này thường có cấu tạo đồng trục, điện cực so sánh bao quanh điện cực chỉ thị.

4.3. Sử dụng máy đo thế để đo pH và chuẩn độ đo thế

4.3.1. Đo pH

Dùng hệ điện cực: Điện cực chỉ là thuỷ tinh, điện cực so sánh là calomel.

Máy đo thường có độ nhạy r 0,05 pH (hoặc r 0,003V).

Vận hành máy tuỳ theo sự chỉ dẫn của hãng sản xuất. Các bước đo: + Thử sơ bộ xem dung dịch cần đo có pH khoảng bao nhiêu. + Hiệu chuẩn máy bằng ít nhất hai dung dịch đệm (thường dùng dung dịch đệm có pH 4,00 và pH 7,00 đối với đo dung dịch thử ở vùng acid; và dung dịch đệm có pH 9,00 và pH 7,00 đối với đo dung dịch thử ở vùng kiềm). + Đo pH của dung dịch cần thử. Lưu ý tất cả các phép đo đều cần phải tiến hành trong cùng một điều kiện nhiệt độ khoảng 20oC – 25oC. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 65 of 202

Ví dụ: Đo pH của dung dịch bài tập. - Nguyên tắc: Sử dụng máy đo thế với điện cực chỉ thị là thuỷ tinh và điện cực so sánh là calomel (hay Ag/AgCl) hoặc điện cực tổ hợp.

Q uy

hơ

Những núm điều chỉnh chính của máy đo thế (pH metre):

ạy

Kè

Hình 10. Sơ đồ máy đo pH Jenway (Anh) 1: Núm chọn chức năng: off, mV, pH; 2: Điều chỉnh nhiệt độ; 3: Điều chỉnh độ dốc (slope); 4: Điều chỉnh thế bất đối xứng (Buffer hoặc AP); 5: Màn hình hiện số; 6: Điện cực tổ hợp; 7: Dung dịch cần đo.

- Dụng cụ, hoá chất:

m /+

+ Máy đo pH.

+ Cốc để dung dịch.

+ Điện cực thuỷ tinh, calomel (hoặc điện cực tổ hợp).

+ Dung dịch đệm chuẩn pH = 7,00; pH = 4,00, pH = 9,00.

+ Chỉ thị màu vạn năng.

- Tiến hành:

+ Điều chỉnh núm 1 để máy ở chế độ đo pH, điều chỉnh núm 2 đến nhiệt độ phù hợp. + Dùng giấy chỉ thị thử dung dịch cần đo xem pH ở khoảng nào. Giả sử dung dịch bài tập có pH khoảng 5. + Chuẩn máy: chọn hai dung dịch đệm chuẩn pH = 7,00; pH = 4,00. Rửa điện cực bằng nước cất, thấm khô điện cực bằng khăn mềm. Cho điện cực ngập vào dung dịch đệm 7,00. Điều chỉnh núm 4 về đúng giá trị 7,00. Rửa điện cực bằng nước cất, thấm khô điện cực bằng khăn mềm. Cho điện cực ngập vào dung dịch đệm 4,00. Điều chỉnh núm 3 về đúng giá trị 4,00. + Thay dung dịch đệm bằng dung dịch cần đo, màn hình sẽ chỉ trị số pH của dung dịch.

Chú ý: Mỗi khi thay dung dịch đo, phải dùng bình phun nước cất rửa sạch cực, lau khô bằng giấy Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 66 of 202

sạch mịn và mềm. 4.3.2. Chuẩn độ đo thế Để chuẩn độ đo thế ta cho vào dung dịch cần chuẩn độ một điện cực chỉ thị thích hợp và một điện cực so sánh. Tiến hành chuẩn độ và ghi sự biến đổi của điện thế theo thể tích dung dịch chuẩn cho vào. Bố trí dụng cụ như hình 11. Cách xác định điểm tương đương:

hơ

Dùng phương pháp đồ thị, thiết lập quan hệ giữa điện thế E và thể tích dung dịch chuẩn thêm vào.

Điểm tương đương (Vtđ) là ứng với điểm uốn của đường biểu diễn. Từ Vtđ tính ra kết quả.

m /+

ạy

Kè

Q uy

Phương pháp có ưu điểm: nhạy, khách quan, có thể chuẩn độ với những dung dịch đục, có màu. Có khả năng tự động hoá.

Hình 11. Bố trí thí nghiệm định lượng bằng phương pháp chuẩn độ đo thế

Ví dụ: Chuẩn độ H3PO4 bằng dung dịch NaOH theo phương pháp đo thế. Cặp điện cực hay dùng là: Thuỷ tinh + calomel (hay Ag/AgCl) hoặc điện cực tổ hợp thuỷ tinh calomel, Thuỷ tinh – Ag/AgCl. Phương trình của phản ứng định lượng là: H3PO4 + NaOH = NaH2PO4 + H2O (1) NaH2PO4 + NaOH = Na2HPO4 + H2O (2) NaH2PO4 + NaOH = Na3PO4 + H2O (3) Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 67 of 202

Như vậy trong quá trình định lượng, pH của dung dịch liên tục thay đổi và tại các điểm tương đương (1), (2) có sự thay đổi đột ngột của pH (điểm tương đương (3) không rõ). Nếu ta ghi chép quan hệ giữa thể tích dung dịch (Vml) chuẩn NaOH cho vào dung dịch cần định lượng H3PO4 với điện thế E của dung dịch (hoặc pH) sau mỗi lần cho NaOH, rồi vẽ đồ thị ta sẽ được đường cong chuẩn độ. Từ đồ thị hoặc bảng theo dõi ta xác định được thể tích dung dịch chuẩn NaOH ở điểm tương đương. Từ đó tính được nồng độ của dung dịch H3PO4. - Dụng cụ, hoá chất: + Máy đo thế. + Máy khuấy từ.

hơ

+ Que khuấy.

+ Buret.

+ Điện cực: thuỷ tinh + calomel (hay cực tổng hợp).

Kè

ạy

+ Dung dịch cần định lượng H3PO4 | 0,1M.

+ Dung dịch NaOH 0,1N.

Q uy

+ Cốc đựng dung dịch.

- Tiến hành:

m /+

+ Lấy chính xác 10,00ml H3PO4 cần định lượng cho vào cốc 250ml đặt trên máy khuấy từ. Thêm que khuấy lắp điện cực và nối với máy (chú ý để điện cực cách đáy cốc khoảng 2cm để tránh que khuấy chạy làm vỡ điện cực). Thêm nước cất cho ngập điện cực. Đổ dung dịch NaOH 0,1N lên trên buret.

+ Bật máy đo ở chế độ đo thế E (mV) hoặc đo pH. Ghi giá trị thế E ban đầu.

+ Bật máy khuấy từ, nhỏ NaOH 0,1N từ buret xuống, sau mỗi lần thêm 1ml NaOH 0,1N ('V = 1ml) tắt máy khuấy, ghi thế E. Theo dõi cho đến khi thấy có hai bước nhảy thế, ghi nhớ thể tích NaOH 0,1N tương ứng với lân cận 2 điểm này (điểm tương đương).

+ Lặp lại động tác chuẩn độ trên, nhưng ở lân cận 2 điểm tương đương thăm dò qua chuẩn độ trên, ta cho NaOH 0,1N (với 'V = 0,05ml), lại tắt máy khuấy và ghi giá trị thế của dung dịch. Kết quả ghi vào bảng như sau: VNaOH (ml)

E (mV)

Tính toán: Vẽ đường cong chuẩn độ E = f(VNaOH). Đường cong có dạng: Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Page 68 of 202

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

hơ

Điểm uốn của đường cong ứng với điểm kết thúc (điểm tương đương) được xác định bằng phương pháp hình học.

Q uy

Từ thể tích Vtđ tính nồng độ CM của H3PO4.

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP

Kè

1. Hãy nêu các phương pháp tách các chất bằng phương pháp chiết.

2. Trình bày nguyên tắc, đại lượng đặc trưng, cách tiến hành của sắc ký lớp mỏng.

ạy

3. Nêu nguyên tắc, cách tiến hành của sắc ký trao đổi ion.

m /+

4. Điền từ hoặc cụm từ còn thiếu vào chỗ trống trong câu sau: a) Phương pháp lọc là phương pháp dùng để tách........................ khỏi pha rắn.

b) Phương pháp ly tâm là phương pháp dùng.................... để làm lắng kết tủa xuống.

c) Phương pháp chiết là phương pháp dùng............................ để tách lấy một chất (hay một nhóm chất) từ một hỗn hợp nghiên cứu trong dung dịch.

5. Trình bày định luật cơ bản về sự hấp thụ ánh sáng: định luật Lambert-Beer.

6. Trình bày khái niệm và ứng dụng của quang phổ hấp thụ UV-VIS. 7. Các bộ phận chính của máy đo quang phổ UV-VIS. 8. Hãy nêu các kỹ thuật xác định nồng độ dung dịch trong phương pháp đo quang. 9. Trình bày khái niệm điện cực chỉ thị. Hãy nêu một số điện cực chỉ thị thường dùng. 10. Trình bày khái niệm điện cực so sánh. Hãy nêu một số điện cực so sánh thường dùng. 11. Hãy trình bày cách đo pH bằng máy đo thế.

12. Nêu nguyên tắc của chuẩn độ đo thế và cách xác định điểm tương đương.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 69 of 202

13. Tính thế oxy hoá khử của hệ gồm cực Ag nhúng trong dung dịch AgNO3 0,1mol/l; 0,001mol/l. Biết Eo = 0,80V. 14. Tính thế oxy hoá khử của hệ gồm cực Ag phủ lớp AgCl nhúng trong dung dịch KCl có nồng -10 độ 1mol/l. Biết E = 0,80V và T o AgCl = 1,6.10 . 15. Pha loãng 100 lần dung dịch cloramphenicol rồi đem đo mật độ quang ở bước sóng 279nm với bề dày cuvet là 1cm được 0,820. Tính nồng độ % của dung dịch cloramphenicol đem định lượng. Biết E1%1cm của cloramphenicol ở bước sóng 279nm là 297. 16. Lấy chính xác 10,00ml dung dịch tiêm vitamin B12 pha cho đủ thành 100,0ml. Đo mật độ quang của dung dịch thu được ở bước sóng 361nm, bề dày cuvet là 0,5cm được 0,470. Tính

hơ

số Pg/ml của dung dịch vitamin B12 đem định lượng. Biết E1%1cm của vitamin B12 ở bước sóng 361nm là 207.

Q uy

Chọn câu trả lời đúng cho các câu hỏi từ 17 đến 19 bằng cách khoanh tròn chữ cái đầu câu được chọn:

17. Theo quy ước:

Kè

a) Vùng tử ngoại nằm trong khoảng:

B. 220 – 350nm

C. 200 – 400nm

D. Lớn hơn 200nm

ạy

A. 185 – 400nm

A. 350 – 600nm

C. 300 – 800nm

m /+

b) Vùng khả kiến nằm trong khoảng:

B. 400 – 760nm

D. Lớn hơn 400nm

18. Trong vùng quang phổ khả kiến:

a) Tia màu đỏ ứng với một chùm tia có bước sóng:

A. 570 – 500nm C. 500 – 450nm

B. 760 – 630nm D. 450 – 430nm

b) Tia màu tím ứng với một chùm tia có bước sóng: A. 600 – 570nm

B. 760 – 630nm

C. 430 – 400nm

D. 450 – 430nm

c) Tia màu chàm ứng với một chùm tia có bước sóng: A. 600 – 570nm

B. 760 – 630nm

C. 430 – 400nm

D. 450 – 430nm

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 70 of 202

19. Trong vùng quang phổ khả kiến: a) Màu đỏ phụ với màu: A. Xanh lục

B. Da cam

C. Lục xanh

D. Vàng

b) Màu lục vàng phụ với màu: A. Đỏ

B. Da cam

C. Tím

D. Vàng

c) Màu vàng phụ với màu: B. Xanh lam

C. Tím

D. Đỏ tía

hơ

A. Đỏ

Q uy

Bài 6 XÁC ĐỊNH GIỚI HẠN TẠP CHẤT TRONG THUỐC VÀ TRONG DƯỢC LIỆU

Kè

MỤC TIÊU

ạy

- Trình bày được phương pháp xác định giới hạn tạp chất trong thuốc.

m /+

- Trình bày được cách xác định giới hạn tạp chất, tỷ lệ vụn nát trong dược liệu.

1. THỬ GIỚI HẠN CÁC TẠP CHẤT TRONG THUỐC

1.1. Mục đích

Xác định giới hạn tạp chất trong thuốc thực chất là thử độ tinh khiết của thuốc nhằm xác định phẩm chất của thuốc. Nếu thuốc càng tinh khiết thì hiệu quả tác dụng càng cao, ổn định.

Các tạp chất trong thuốc mặc dù rất nhỏ nhưng nó có thể: - Gây tác hại cho sức khoẻ (ví dụ tạp chất bari tan, arsen, chì,...). - Gây hiện tượng tương kỵ hoá học, ảnh hưởng đến phẩm chất hay độ bền vững của thuốc. - Một số tạp chất có thể không có tác dụng có hại nhưng lại là những chất xúc tác đẩy nhanh quá trình phân huỷ thuốc (Ví dụ: các vết kim loại, độ ẩm,...). - Một số tạp chất không gây hại, không gây tương kỵ hoá học, không làm phân huỷ thuốc, không gây phản ứng hoá học,... nhưng nó biểu thị cho mức độ sạch (hay mức độ tinh chế chưa đủ) của thuốc. - Khi biết mức độ tinh khiết của thuốc (đặc biệt trong trường hợp không đạt yêu cầu) cho phép xem xét các nguồn gốc gây ra các tạp chất này và tìm biện pháp khắc phục. Các nguyên nhân có thể là: Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 71 of 202

- Nguyên liệu, phụ liệu hoặc bán thành phẩm dùng để sản xuất thuốc chưa đủ độ tinh khiết. - Quy trình sản xuất đã quy định không được thực hiện nghiêm chỉnh. - Ảnh hưởng của các dụng cụ sử dụng. - Phương pháp sản xuất chưa tốt. - Trong quá trình bảo quản, các phản ứng phụ do nhiều yếu tố như: môi trường, vấn đề vệ sinh, chất bảo quản,... làm phát sinh các tạp chất. - Do dụng ý gian lận của người sản xuất,...

Q uy

1.2. Phương pháp xác định giới hạn tạp chất trong thuốc

hơ

Bởi vậy, TCVN (Dược điển) và TC thường quy định cho phép mỗi thuốc chỉ được có những lượng rất nhỏ các tạp chất nhất định để bảo đảm cho thuốc đó có độ sạch nhất định, tức là thuốc có chất lượng, đạt hiệu quả tác dụng cao nhất.

1.2.1. Phương pháp xác định

Tạp chất trong thuốc có thể là chất vô cơ, chất hữu cơ, chất phân huỷ hoặc tạp chất liên quan.

ạy

Kè

Xác định giới hạn tạp chất trong thuốc tức là xác định xem các tạp chất có vượt quá giới hạn cho phép hay không, các phản ứng thử tạp chất có tính chất bán định lượng và được thực hiện bằng phương pháp so sánh.

m /+

Các tạp chất chất hữu cơ, chất phân huỷ hoặc tạp chất liên quan thường được xác định bằng phương pháp sắc ký. Tạp chất vô cơ được xác định bằng phản ứng hoá học. Trong nội dung của bài này, chúng tôi chỉ trình bày cách xác định tạp chất vô cơ trong thuốc. Quá trình xác định được tiến hành như sau:

Lấy hai bình (thường là 2 ống nghiệm) để thực hiện phản ứng.

Bình 1: Lấy một thể tích dung dịch thuốc đem thử.

Bình 2: Lấy một thể tích dung dịch mẫu. (Dung dịch mẫu là dung dịch có chứa tạp chất cần thử với lượng cho phép).

Sau đó tiến hành song song phản ứng thử tạp chất với cùng một thuốc thử. So sánh kết quả phản ứng ở hai bình (thường là so màu hoặc so độ đục) từ đó xác định được giới hạn tạp chất cần thử có trong mẫu thuốc đem thử. Trong quá trình thực hành cần phải theo các quy định sau: + Nước và những hoá chất, thuốc thử sử dụng không được có tạp chất đang cần thử. + Khi pha dung dịch mẫu phải sử dụng cân phân tích và dụng cụ đong đo thể tích chính xác. + Hai bình phản ứng để so sánh phải giống nhau: bằng thuỷ tinh không màu, có đường kính bằng nhau, độ dày như nhau,...

+ Khi so sánh, quan sát độ đục thì nhìn từ trên xuống, quan sát màu thì nhìn ngang trên nền Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 72 of 202

trắng. + Phải cho các thuốc thử vào hai bình phản ứng giống nhau về: thời gian, số lượng và thể tích cuối. - Khi phân tích, nếu phát hiện được một tạp chất lạ thì phải ghi lại và báo cáo. 1.2.2. Pha các dung dịch mẫu Để pha dung dịch mẫu của một tạp nào đó, chỉ cần cân lượng chính xác chất tinh khiết của tạp đó (chất gốc) pha vào một thể tích xác định theo tính toán ta sẽ được mẫu tạp chuẩn có nồng độ xác định thường biểu thị theo mg/ml; % hoặc phần triệu (như đã trình bày ở mục 2, bài 4).

hơ

Ví dụ: Pha dung dịch mẫu Cl- như sau:

Q uy

Dung dịch A: cân chính xác 0,8238g NaCl tinh khiết hoà tan trong nước và thêm nước cho đủ 1 lít (dùng bình định mức). Được dung dịch có chứa:

Kè

Dung dịch B (dung dịch mẫu chuẩn đem thử): lấy chính xác 1,00ml dung dịch A pha loãng (tương đương bằng nước cho đủ 100,0ml. Dung dịch này có chứa

ạy

0,005mgCl-/ml hay dung dịch 0,0005% hoặc 5 phần triệu).

1.2.3. Pha dung dịch để thử

m /+

Để pha, giả thiết mẫu đem kiểm tra có chứa một lượng tạp chất cho phép tối đa, từ đó tính hệ số pha loãng thích hợp, sau đó tiến hành pha theo tính toán này.

Ví dụ: Pha dung dịch để thử tạp Cl trong paracetamol (theo tiêu chuẩn Cl không được quá 0,01%):

Vì dung dịch mẫu Cl- khi đem thử là dung dịch có chứa 0,0005% (hay 5 phần triệu). Do đó hệ số pha loãng dung dịch thử sẽ là Ta có cách pha như sau: Cân 1,000g paracetamol hoà

tan trong nước cho đủ 20,00ml lọc. Lấy 10,00ml dịch lọc đem thử và so sánh với 10,00ml dung dịch mẫu chuẩn Cl- 0,0005%. Trong Dược điển hoặc TC có ghi rõ cách pha dung dịch để thử là dựa trên cơ sở cách tính này, người làm kiểm nghiệm làm theo chỉ dẫn không cần phải tính toán.

1.3. Một số thuốc thử trong các phản ứng hoá học để xác định giới hạn tạp chất Một số thuốc thử để xác định giới hạn tạp chất thu được sản phẩm phản ứng và hiện tượng quan sát để phát hiện được trình bày trong bảng 6. Bảng 6. Kết quả xác định giới hạn của một số tạp chất Ion cần thử (tạp chất)

Thuốc thử

Sản phẩm

Hiện tượng quan sát

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 73 of 202

Cl-

AgNO3

AgCl p

Tủa trắng

SO42-

BaCl2

BaSO4 p

Tủa trắng

NH4+

Nessler

Ca2+

(NH4)2C2O4

CaC2O4 p

Tủa trắng

Arsen

Zn + HCl

AsH3

Giấy tẩm HgCl2 chuyển từ vàng sang nâu

PbS p

Đen hoặc nâu

Kim loại nặng - Thioacetamid

Feri mercaptoacetat

Acid sunfosalicylic

Ferisulfisalicylat

m Kè

8-hydroxyquinolin (ở pH a 6)

Q uy

Sắt

Nhôm

Màu hồng

Acid mercapto-acetic

hơ

- Na2S (H2S)

Màu vàng (nếu nhiều có màu nâu đỏ)

Đỏ nâu hay vàng

Màu vàng rơm (tan trong CHCl3)

ạy

(oxiquinolat nhôm) Oxiquinolat Mg

Màu vàng (tan trong CHCl3)

Sulphomolybdic

(NH4)3H4[P(Mo2O7)6]

Màu vàng

K4[Fe(CN)6]

K2Zn3[Fe(CN)6]2

Tủa trắng

8-hydroxyquinolin (ở pH a 10)

Phosphat Kẽm

m /+

Magnesi

1.4. Một số ví dụ áp dụng

1.4.1. Thử giới hạn tạp chất amoni

Có 2 phương pháp thử giới hạn tạp chất amoni, chúng tôi chỉ trình bày phương pháp A là phương pháp hay được sử dụng trong phép thử này. Tiến hành đồng thời phản ứng ở hai bình như sau: Bình 1: Lấy chính xác 10ml dung dịch ion amoni (NH4+) mẫu có nồng độ 1phần triệu, thêm nước thành 15ml, thêm tiếp 0,3ml thuốc thử Nessler, lắc đều rồi để yên 5 phút. Bình 2: Hoà tan một lượng chế phẩm cần thử theo chỉ dẫn trong tiêu chuẩn (chuyên luận) với nước (kiềm hoá nếu cần bằng dung dịch NaOH 2M), thêm nước thành 15ml, thêm tiếp 0,3ml thuốc thử Nessler, lắc đều rồi để yên 5 phút. So sánh màu của 2 bình: Màu của bình 2 không được đậm hơn màu của bình 1.

1.4.2. Thử giới hạn tạp chất arsen Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 74 of 202

Có 2 phương pháp thử giới hạn tạp chất arsen, chúng tôi chỉ trình bày phương pháp A là phương pháp hay được sử dụng trong phép thử này. Bộ dụng cụ thử: Gồm một bình nón nút mài cỡ 100ml xuyên qua nút có ống thuỷ tinh đường kính trong 5mm (phần dưới của ống được kéo bé lại để có đường kính trong là 1mm), dài 200mm.

Kè

Q uy

Cho vào đầu trên của ống thuỷ tinh thứ nhất khoảng 60mg bông tẩm chì acetat (TT), đặt một miếng giấy tẩm thuỷ ngân (II) bromid (TT) hình tròn hay vuông có kích thước phủ kín lỗ tròn giữa 2 ống thuỷ tinh, giữ chặt 2 ống thuỷ tinh với nhau bằng 2 dây lò xo.

hơ

Một ống thuỷ tinh thứ hai dài 30mm (cùng đường kính và cũng có đĩa tròn phẳng tương tự).

Cách đầu ống 15mm, có một lỗ trên thành ống (với đường kính 2 3mm), khi gắn ống vào nút thì lỗ này phải ở cách mặt dưới của nút ít nhất 3mm. Đầu trên của ống có một đĩa tròn phẳng vuông góc với trục ống.

Hình 12. Dụng cụ thử Arsen

m /+

ạy

Cho vào bình nón một lượng chế phẩm cần thử theo chỉ dẫn của chuyên luận, hoà tan hoặc pha loãng với nước thành 25ml, thêm 15ml acid hydroclorid (TT), 0,1ml dung dịch thiếc (II) clorid AsT (TT), 5ml dung dịch kali iodid 20% (TT). Để yên 15 phút, thêm 5g kẽm hạt không có As (TT). Đậy ngay bình nón bằng nút đã lắp sẵn giấy thử ở trên. Ngâm bình nón trong nước ở nhiệt độ sao cho khí giải phóng ra đều đặn.

Song song tiến hành một mẫu so sánh trong cùng điều kiện (dùng 1ml dung dịch arsen mẫu 1 phần triệu, thêm nước thành 25ml thay cho chế phẩm cần thử).

Sau ít nhất 2 giờ, lấy các miếng giấy tẩm thuỷ ngân (II) bromid ra so sánh các vết màu. Vết màu của miếng giấy trên bình chứa chế phẩm cần thử nhạt hơn màu miếng giấy trên bình chứa dung dịch arsen mẫu.

Chú ý: Dung dịch thiếc (II) clorid AsT là dung dịch thiếc (II) clorid dùng cho phép thử Arsen. 1.4.3. Thử giới hạn tạp chất clorid Bình 1: 15ml dung dịch chế phẩm cần thử (đã pha theo chỉ dẫn), thêm 1ml dung dịch acid nitric 2M và 1ml dung dịch bạc nitrat 2% (TT). Bình 2: 10ml dung dịch clorid mẫu 5 phần triệu và 5ml nước. Thêm 1ml dung dịch acid nitric 2M và 1ml dung dịch bạc nitrat 2% (TT). Để yên 5 phút, tránh ánh sáng. So độ đục của 2 bình: Độ đục bình 1 phải không bằng độ đục bình 2. 1.4.4. Thử giới hạn tạp chất kim loại nặng

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 75 of 202

Có 5 phương pháp thử giới hạn tạp chất kim loại nặng, chúng tôi chỉ trình bày phương pháp 1 là phương pháp hay được sử dụng trong phép thử này. Tiến hành đồng thời phản ứng ở hai bình như sau: Bình 1: Lấy 12ml dung dịch chế phẩm cần thử (được pha chế theo chỉ dẫn của chuyên luận), thêm 2ml dung dịch đệm acetat pH = 3,5, lắc đều, thêm 1 - 2ml dung dịch thioacetamid (TT), lắc ngay rồi để yên 2 phút. Bình 2: Lấy 10ml dung dịch ion chì mẫu 1 phần triệu (hoặc 2 phần triệu tuỳ theo chỉ dẫn), thêm 2ml dung dịch chế phẩm cần thử, thêm 2ml dung dịch đệm acetat pH = 3,5; lắc đều, thêm 1 2ml dung dịch thioacetamid (TT), lắc ngay rồi để yên 2 phút.

hơ

So sánh màu của 2 bình: Màu của bình 1 không được đậm hơn màu của bình 2. 1.4.5. Thử giới hạn tạp chất sắt

Q uy

Bình 1: Lấy 10ml dung dịch chế phẩm cần thử (được pha theo chỉ dẫn của chuyên luận), thêm 2ml dung dịch acid citric 20% (TT), thêm 0,1ml acid mecaptoacetic (TT), lắc đều, kiềm hoá bằng dung dịch amoniac 10M (TT), thêm nước thành 20ml.

Kè

Bình 2: Lấy 10ml dung dịch sắt mẫu 1 phần triệu, sau đó thêm 2ml dung dịch acid citric 20% (TT), thêm 0,1ml acid mecaptoacetic (TT), lắc đều, kiềm hoá bằng dung dịch amoniac 10M (TT), thêm nước thành 20ml.

1.4.6. Thử giới hạn tạp chất sulfat

ạy

Sau 5 phút, so sánh màu hồng của 2 bình: Màu của bình 1 không được đậm hơn màu của bình 2.

m /+

Bình 1: 1ml dung dịch bari clorid 25% (TT), thêm 1,5ml dung dịch sulfat mẫu 10 phần triệu, lắc đều, để yên 1 phút. Thêm tiếp 15ml dung dịch chế phẩm cần thử (đã pha theo chỉ dẫn), thêm 0,5ml acid acetic 5M (TT).

Bình 2: 1ml dung dịch bari clorid 25%, thêm 1,5ml dung dịch sulfat mẫu 10 phần triệu, lắc để yên 1 phút. Thêm tiếp 15ml dung dịch sulfat mẫu 10 phần triệu, thêm 0,5ml acid acetic 5M (TT).

Để yên 5 phút. So độ đục của 2 bình: Độ đục bình 1 phải không bằng độ đục bình 2.

1.4.7. Thử giới hạn tạp chất phosphat Bình 1: Lấy 100ml dung dịch chế phẩm cần thử (đã pha theo chỉ dẫn), thêm 4ml thuốc thử sulphomolybdic. Lắc, thêm 0,1ml dung dịch phosphat mẫu 5 phần triệu. Bình 2: Lấy 2ml dung dịch phosphat mẫu 5 phần triệu, thêm 98ml nước cất. Thêm 4ml thuốc thử sulphomolybdic. Lắc, thêm 0,1ml dung dịch phosphat mẫu 5 phần triệu. Sau 10 phút, lấy mỗi bình 10ml dung dịch, đem so sánh màu vàng: Màu của bình 1 không được đậm hơn màu của bình 2.

2. XÁC ĐỊNH TẠP CHẤT LẪN TRONG DƯỢC LIỆU Tạp chất lẫn trong dược liệu bao gồm tất cả các chất ngoài quy định của dược liệu đó: đất, đá, rơm rạ, cây cỏ khác, các bộ phận khác của cây không quy định làm dược liệu, xác súc vật, xác côn Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiáť&#x192;m nghiáť&#x2021;m thuáť&#x2018;c - Báť&#x2122; Y táşż

Page 76 of 202

trĂšng

2.1. CĂĄch xĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2039;nh CĂ˘n máť&#x2122;t lĆ°áťŁng máşŤu theo cháť&#x2030; dáşŤn cáť§a chuyĂŞn luáşn, dĂ n máť?ng máşŤu trĂŞn táť? giáşĽy, quan sĂĄt báşąng máşŻt thĆ°áť?ng hoáşˇc kĂnh lĂşp (khi cáş§n cĂł tháť&#x192; dĂšng rĂ˘y Ä&#x2018;áť&#x192; phĂ˘n tĂĄch táşĄp vĂ dĆ°áťŁc liáť&#x2021;u) vĂ tĂĄch riĂŞng táşĄp ra kháť?i dĆ°áťŁc liáť&#x2021;u CĂ˘n kháť&#x2018;i lĆ°áťŁng táşĄp. TáťŤ Ä&#x2018;Ăł tĂnh ra % táşĄp láşŤn trong dĆ°áťŁc liáť&#x2021;u

m: kháť&#x2018;i lĆ°áťŁng táşĄp (g

hĆĄ

Trong Ä&#x2018;Ăł:

a: kháť&#x2018;i lĆ°áťŁng máşŤu ban Ä&#x2018;áş§u (g

Q uy

2.2. ChĂş Ă˝

KĂ¨

Trong máť&#x2122;t sáť&#x2018; trĆ°áť?ng háťŁp, cĂł máť&#x2122;t sáť&#x2018; táşĄp báşąng cĂĄch quan sĂĄt nhĆ° trĂŞn chĆ°a phĂ˘n biáť&#x2021;t Ä&#x2018;Ć°áťŁc, khi Ä&#x2018;Ăł cĂł tháť&#x192; pháşŁi lĂ m cĂĄc pháşŁn áťŠng hoĂĄ háť?c, dĂšng kĂnh hiáť&#x192;n vi, dĂšng cĂĄc phĆ°ĆĄng phĂĄp váşt lĂ˝, hoĂĄ lĂ˝ khĂĄc,... Ä&#x2018;áť&#x192; phĂĄt hiáť&#x2021;n ra táşĄp cháşĽt vĂŹ váşy khi tĂnh pháşŁi tĂnh cáşŁ cĂĄc táşĄp cháşĽt loáşĄi nĂ y.

áşĄy

Kháť&#x2018;i lĆ°áťŁng a gam máşŤu ban Ä&#x2018;áş§u thĆ°áť?ng láşĽy nhĆ° sau:

m /+

+ HáşĄt vĂ quáşŁ nháť? váťŤa khoáşŁng 20g.

+ Váť&#x203A;i dĆ°áťŁc liáť&#x2021;u dáşĄng háşĄt vĂ quáşŁ ráşĽt nháť? khoáşŁng 10g.

+ DĆ°áťŁc liáť&#x2021;u thĂĄi thĂ nh lĂĄt khoáşŁng 50g.

3. CĂ CH XĂ C Ä?áť&#x160;NH Táťś Láť&#x2020; Váť¤N NĂ T CáťŚA DĆŻáť˘C LIáť&#x2020;U

CĂ˘n a gam (thĆ°áť?ng táťŤ 100 - 200g) dĆ°áťŁc liáť&#x2021;u Ä&#x2018;ĂŁ Ä&#x2018;Ć°áťŁc loáşĄi báť? táşĄp cháşĽt, rĂ˘y qua rĂ˘y cĂł sáť&#x2018; theo quy Ä&#x2018;áť&#x2039;nh cáť§a chuyĂŞn luáşn. CĂ˘n toĂ n báť&#x2122; pháş§n Ä&#x2018;ĂŁ láť?t qua rĂ˘y (giáşŁ sáť Ä&#x2018;Ć°áťŁc m gam). TáťŤ Ä&#x2018;Ăł tĂnh táťˇ láť&#x2021; % váťĽn nĂĄt cáť§a dĆ°áťŁc liáť&#x2021;u:

ChĂş Ă˝: Ä?áť&#x2018;i váť&#x203A;i cĂĄc dĆ°áťŁc liáť&#x2021;u áť&#x; dáşĄng lĂĄt máť?ng, khi rĂ˘y cháť&#x2030; láşŻc nháşš, trĂĄnh lĂ m nĂĄt váťĽn thĂŞm dĆ°áťŁc liáť&#x2021;u. Pháş§n báť&#x2122;t váťĽn vĂ báťĽi khĂ´ng phĂ˘n biáť&#x2021;t Ä&#x2018;Ć°áťŁc báşąng máşŻt, thĆ°áť?ng Ä&#x2018;Ć°áťŁc tĂnh vĂ o pháş§n táşĄp cháşĽt.

4. XĂ C Ä?áť&#x160;NH TRO TOĂ&#x20AC;N PHáşŚN CáťŚA DĆŻáť˘C LIáť&#x2020;U CĂ˘n chĂnh xĂĄc khoáşŁng 1 - 3g máşŤu, nung áť&#x; nhiáť&#x2021;t Ä&#x2018;áť&#x2122; khĂńg quĂĄ 450oC (dĂšng chĂŠn sáťŠ hoáşˇc chĂŠn Pt) Ä&#x2018;áşżn kháť&#x2018;i lĆ°áťŁng khĂńg Ä&#x2018;áť&#x2022;i. XĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2039;nh cáşŻn tro vĂ tĂnh% tro toĂ n pháş§n theo dĆ°áťŁc liáť&#x2021;u Ä&#x2018;ĂŁ lĂ m khĂ´ trong khĂńg khĂ (chĂŠn nung Ä&#x2018;ĂŁ Ä&#x2018;Ć°áťŁc xĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2039;nh kháť&#x2018;i lĆ°áťŁng trĆ°áť&#x203A;c). ChĂş Ă˝: CáşŻn tro thu Ä&#x2018;Ć°áťŁc pháşŁi tráşŻng hoáşˇc gáş§n nhĆ° tráşŻng. Náşżu cáşŻn tro cĂ˛n Ä&#x2018;en cháťŠng táť? carbon chĆ°a chĂĄy háşżt, khi Ä&#x2018;Ăł pháşŁi thĂŞm máť&#x2122;t Ăt nĆ°áť&#x203A;c nĂłng, khuáşĽy Ä&#x2018;áť u, láť?c qua giáşĽy láť?c khĂńg tro (giáťŻ láşĽy cáşŁ SĆ°u táş§m báť&#x;i GV. Nguyáť&#x2026;n Thanh TĂş # Google.com/+DáşĄyKĂ¨mQuyNhĆĄn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 77 of 202

nước lọc và cả cắn trên giấy lọc). Trước tiên cho giấy lọc có cắn vào chén nung và đem nung đến khi cắn thu được gần như trắng. Sau cho tiếp phần nước lọc vào chén, làm bốc hơi đến khô, nung tiếp ở 450oC đến khối lượng không đổi. Cân khối lượng và tính % tro toàn phần.

5. XÁC ĐỊNH TRO SULFAT Cân chính xác khoảng 1g mẫu cho vào chén nung (chén sứ hoặc Pt) đã biết khối lượng, làm ẩm mẫu với acid sulfuric (TT), đốt cẩn thận, rồi lại làm ẩm với acid sulfuric và nung khô ở 800oC đến khối lượng không đổi. Cân. Từ đó tính % cắn tro. Chú ý: Nếu cắn tro để thử kim loại nặng thì nhiệt độ khi nung chỉ 500oC - 600oC.

6. XÁC ĐỊNH TRO TAN TRONG NƯỚC

hơ

Đun sôi tro toàn phần (ở phần 4) với 25ml nước trong 5 phút. Lọc qua phễu xốp hoặc dùng giấy lọc không tro, rửa bằng nước nóng. Đem nung cắn 15 phút (ở nhiệt độ không quá 450oC). Xác định khối lượng cắn không tan trong nước. Khi đó:

Q uy

Khối lượng tro tan trong nước = Khối lượng tro toàn phần - Khối lượng cắn không tan trong nước. Tính % tro tan trong nước so với dược liệu đã làm khô trong không khí.

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP

Kè

1. Cho biết mục đích của việc xác định giới hạn tạp chất trong thuốc.

ạy

2. Trình bày phương pháp xác định giới hạn tạp chất trong thuốc.

m /+

3. Trình bày cách xác định một số tạp chất thông dụng: - Sắt.

- Amoni.

- Sulfat.

- Arsen.

- Kim loại nặng.

- Phosphat.

4. Cách xác định tạp chất lẫn trong dược liệu?

5. Cách xác định tỷ lệ vụn nát của dược liệu?

6. Trình bày cách xác định tro toàn phần và tro tan trong nước của dược liệu. 7. Cách xác định khối lượng của chén nung trước khi dùng để xác định cắn tro của mẫu thử.

Bài 7 PHƯƠNG PHÁP CHUNG XÁC ĐỊNH MỘT SỐ CHỈ SỐ VẬT LÝ MỤC TIÊU Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 78 of 202

- Trình bày được phương pháp xác định: khối lượng riêng, tỷ trọng, chỉ số khúc xạ, góc quay cực và góc quay cực riêng, nhiệt độ nóng chảy. - Biết cách thử độ rã và độ hoà tan của viên nén, viên nang.

1. KHỐI LƯỢNG RIÊNG VÀ TỶ TRỌNG 1.1. Định nghĩa

m: là khối lượng (gam) của chất xác định ở nhiệt độ t.

Q uy

V: là thể tích (ml) của chất xác định ở nhiệt độ t.

Trong đó:

hơ

Khối lượng riêng là khối lượng của một đơn vị thể tích chất xác định ở nhiệt độ t:

Trong ngành Dược thường xác định Dt ở 20oC (viết D20).

m /+

ạy

Kè

Tỷ trọng (tỷ trọng tương đối) của một chất là tỷ số giữa khối lượng của một thể tích cho trước của chất đó và khối lượng của cùng một thể tích nước cất ở cùng điều kiện nhiệt độ (ngành Dược xác định ở 20oC).

Trong đó: m, mo là khối lượng (gam) của chất xác định và của nước cất ở 20oC.

Thường ta không xác định trực tiếp khối lượng riêng của một chất mà suy ra từ biểu thức tính:

(Do20 là khối lượng cân (gam) trong không khí của 1ml nước ở 20oC).

1.2. Phương pháp xác định tỷ trọng d20 của một chất lỏng 1.2.1. Phương pháp dùng picnomet - Cân chính xác picnomet rỗng, khô, sạch: m1. - Cân chính xác picnomet đầy chất thử ở 200C: m2. - Đổ chất thử, rửa sạch, làm khô. - Cân chính xác picnomet đầy nước ở 200C: m3.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 79 of 202

- Tính:

1.2.2. Phương pháp dùng cân thuỷ tĩnh Mohr - Westphal Đặt cân trên mặt phẳng nằm ngang. Mắc phao vào đòn cân, đặt phao chìm trong nước cất ở 200C và chỉnh thăng bằng bằng các con mã đặt ở các vị trí thích hợp.

Q uy

hơ

Ví dụ:

ạy

Kè

Lấy phao ra, thấm khô, lại đặt phao chìm trong chất lỏng cần xác định (giống như điều kiện khi làm với nước cất) ở 200C và cũng chỉnh thăng bằng bằng các con mã đặt ở các vị trí thích hợp ta sẽ được giá trị M1.

1.2.3. Phương pháp dùng tỷ trọng kế

m /+

Cách xác định:

+ Lau sạch tỷ trọng kế bằng ethanol hoặc ether. Dùng đũa thuỷ tinh trộn đều chất lỏng cần xác định.

+ Đặt nhẹ nhàng tỷ trọng kế vào chất lỏng (không được chạm vào thành hoặc đáy bình đựng). Điều chỉnh nhiệt độ về 20oC.

+ Đọc kết quả khi tỷ trọng kế ổn định.

Một số tỷ trọng kế đặc biệt: + Tỷ trọng kế Baume: Việc chia vạch được tính theo độ Baume (0Be). Sự chuyển đổi giữa độ 0Be và tỷ trọng tính theo công thức sau: * Với chất nặng hơn nước:

* Với chất nhẹ hơn nước: + Tửu kế (alcoholmeter): Thông thường cho biết độ cồn tức là hàm lượng % (TT/TT) của cồn đem xác định. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 80 of 202

1.3. Phương pháp xác định tỷ trọng d20 của mỡ, sáp, nhựa, nhựa thơm Dùng picnomet: Cách làm: + Cân chính xác picnomet khô, rỗng, sạch ở 200C: được M1. + Cân picnomet đầy nước ở 200C: được M4.

+ Đổ nước, làm khô picnomet, cho vào picnomet mẫu thử đã đun chảy (dùng ống hút hoặc phễu cuống nhỏ) khoảng 1/3 đến 1/2 thể tích của picnomet, làm nguội đến 200C.

hơ

+ Cân picnomet có chất xác định ở 200C: được M2.

Q uy

+ Thêm nước cất đến đầy, cân ở 200C: được M3.

+ Tính kết quả:

Kè

Chú ý: Khi lấy kết quả xác định:

ạy

x Phương pháp dùng picnomet cho kết quả với 4 số lẻ.

x Phương pháp dùng cân thuỷ tĩnh cho kết quả với 3 số lẻ.

m /+

x Phương pháp dùng tỷ trọng kế cho kết qủa với 2 - 3 số lẻ.

2. XÁC ĐỊNH CHỈ SỐ KHÚC XẠ

2.1. Khái niệm

Chỉ số khúc xạ (nO ) của một chất so với không khí là tỷ số giữa sin của góc tới (i) và sin của góc khúc xạ (R) của chùm tia sáng chiếu từ không khí vào chất đó.

Trong trường hợp hai môi trường có chỉ số khúc xạ là n1 và n2 ta sẽ có: n1. sin i = n2.sinR. Chỉ số khúc xạ là đại lượng đặc trưng cho chất lỏng, chất rắn và chất khí tinh khiết, do vậy dùng giá trị chỉ số khúc xạ để định tính, xác định độ tinh khiết của chất.

2.2. Chỉ số khúc xạ - khúc xạ kế (Refratometer) Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 81 of 202

Dựa trên nguyên tắc của hiện tượng khúc xạ: Khi chiếu chùm tia sáng từ môi trường kém chiết quang vào môi trường chiết quang, khi tăng góc tới (i), góc khúc xạ (R) cũng tăng theo:

Khi góc tới i tăng dần đến 90o, góc khúc xạ R tăng tới giá trị giới hạn R1. Do vậy sin i = sin900 = 1 và

trong đó n là chỉ số khúc xạ cần xác định của môi trường (chất xác định), N là chỉ số khúc xạ của bản thuỷ tinh trên đó ta ép chất lỏng cần đo.

hơ N

Q uy

Khi sử dụng nguồn sáng trắng, khúc xạ kế được trang bị hệ thống bổ chính và được hiệu chuẩn lại để cho kết quả đọc tương ứng với vạch D của đèn natri

Trong thực tế thường đo chỉ số khúc xạ ở 20oC r 0,5o với chùm tia sáng có O = 589,3nm (ứng với vạch D của đèn natri

Thực tế có loại khúc xạ kế cầm tay và khúc xạ kế ABBE

Kè

Khúc xạ kế dùng để xác định góc tới hạn của môi trường (xác định R, biết N tính được n = N. sinR1), nhưng trên máy thường ghi luôn giá trị n trực tiếp

ạy

Để đạt độ chính xác lý thuyết r 0,0001, cần phải thường xuyên hiệu chuẩn lại máy với các chất chuẩn của nhà sản xuất máy cung cấp, hoặc xác định chỉ số khúc xạ của nước cất ở 25oC là 1,3325 và ở 20oC là 1,3330, đồng thời phải thường xuyên kiểm tra nhiệt độ và độ sạch của khoang đo

m /+

Các khúc xạ kế ngoài thang đo chỉ số khúc xạ, còn có thể có thêm thang đo nồng độ của đường Sacharose nên thường gọi là Saccharimeter Refractometer (đường kế), vì thế giúp ta định lượng được đường theo phương pháp đo khúc xạ kế

Ứng với nước cất n = 1,333 thì C1%đường = 0% đường

= 30%

n = 1,381 thì C1%

n = 1,530 thì C1%đường = 95%

3. XÁC ĐỊNH GÓC QUAY CỰC VÀ GÓC QUAY CỰC RIÊNG 3.1. Khái niệm Ánh sáng tự nhiên là các dao động sóng xảy ra theo mọi hướng trong mặt phẳng vuông góc với phương truyền sóng. Ánh sáng phân cực là ánh sáng trong đó các dao động sóng xảy ra theo một hướng nhất định trong mặt phẳng vuông góc với phương truyền sóng. Mặt phẳng chứa dao động sóng được gọi là mặt phẳng phân cực. Ánh sáng phân cực được tạo ra do sự phản xạ trên một mặt phẳng hay sự khúc xạ qua các môi trường (khi chiếu ánh sáng tự nhiên tới bề mặt của môi trường với góc tới mà tia tới và tia phản xạ Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 82 of 202

tạo thành góc 900 thì lúc đó tia phản xạ trở thành phân cực, mặt phẳng tới là mặt phẳng phân cực). Chiếu ánh sáng phân cực vào một chất quang hoạt (ở dạng lỏng hoặc dung dịch), chất này có khả năng làm quay mặt phẳng của ánh sáng phân cực đi một góc nào đó gọi là góc quay cực D . Chất làm quay mặt phẳng phân cực theo cùng chiều kim đồng hồ gọi là chất hữu tuyền (ký hiệu +), chất làm quay mặt phẳng phân cực ngược chiều kim đồng hồ được gọi là chất tả tuyền (ký hiệu -). Góc quay cực D được xác định ở nhiệt độ 200C khi cho chùm tia sáng đơn sắc có bước sóng O = 589,3nm (ứng với vạch màu vàng D của đèn natri) qua lớp chất lỏng hay dung dịch của chất xác định có bề dày là 1dm.

hơ

- Góc quay cực riêng [O ]20D của một chất rắn là góc quay cực đo được khi cho chùm tia sáng D truyền qua lớp dung dịch có nồng độ 1% (KL/TT) và có bề dày 1dm ở 200C.

3.2. Máy đo góc quay cực (Phân cực kế)

Q uy

Sơ đồ tổng quát (hình 13).

m /+

ạy

Kè

Nguyên tắc hoạt động: Ánh sáng từ nguồn S qua thấu kính L1 tạo chùm sáng chiếu vào bản phân cực P tạo ra ánh sáng phân cực qua lăng kính thạch anh Q đi vào chất quang hoạt ở ống đo C làm quay mặt phẳng phân cực, chiếu tới bản phân tích A (A phải quay đi một góc đúng bằng góc ngược với góc mà chất quang hoạt ở C đã làm quay đi nhờ bộ phận làm quay R để thị trường quan sát lại giống như ban đầu khi chưa đặt chất quang hoạt vào). Góc mà A phải quay chính là góc quay cực của chất quang hoạt.

Hình 13. Sơ đồ máy đo góc quay cực

Có 2 loại phân cực kế là phân cực kế nhìn bằng mắt thường và phân cực kế điện tử. Nguồn sáng thường dùng là đèn hơi natri hay hơi thuỷ ngân. Cách tiến hành: + Chọn bước sóng thích hợp theo yêu cầu (thường dùng tia D). + Chọn nhiệt độ thích hợp (thường 19,5oC - 20o5C). + Xác định điểm O của phân cực kế: với ống đo rỗng (khi xác định với chất lỏng), với ống đo chứa đầy dung môi (khi xác định với chất rắn). + Đặt mẫu đo vào và xác định góc quay cực D .

+ Tính góc quay cực riêng: Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 83 of 202

Trong đó: D : góc quay cực đo được. l: chiều dài ống đo (dm). d: tỷ trọng của chất lỏng. C: nồng độ phần trăm của chất thử rắn trong dung dịch.

Q uy

hơ

Căn cứ vào góc quay cực đo được, có thể tính nồng độ phần trăm của chất thử trong dung dịch:

Trong đó: d20 là tỷ trọng của dung dịch ở 200C.

Kè

4. XÁC ĐỊNH NHIỆT ĐỘ NÓNG CHẢY, KHOẢNG NÓNG CHẢY

ạy

4.1. Khái niệm

m /+

Nhiệt độ nóng chảy (gọi tắt là điểm chảy) của một chất là nhiệt độ đã hiệu chỉnh, tại đó hạt chất rắn cuối cùng của chất thử nghiệm chuyển thành trạng thái lỏng, bắt đầu biến màu, hoá than hoặc sủi bọt.

Khoảng nóng chảy (gọi tắt là khoảng chảy) của một chất là khoảng nhiệt độ đã hiệu chỉnh, kể từ khi chất rắn bắt đầu nóng chảy và xuất hiện những giọt chất lỏng đầu tiên, đến khi chất rắn chuyển hoàn toàn sang trạng thái lỏng.

Khi xác định khoảng nóng chảy, nếu nhiệt độ bắt đầu, hoặc nhiệt độ kết thúc nóng chảy không xác định rõ ràng, ta có thể chỉ xác định nhiệt độ kết thúc, hoặc nhiệt độ bắt đầu nóng chảy nếu nhiệt độ cùng nằm trong giới hạn quy định trong chuyên luận riêng của chế phẩm.

4.2. Phương pháp xác định Dược điển Việt Nam III trình bày 3 phương pháp xác định nhiệt độ nóng chảy và khoảng nóng chảy áp dụng cho các đối tượng khác nhau. Trong chương trình này chỉ trình bày phương pháp hay áp dụng nhất trên đối tượng là các chất rắn dễ nghiền nhỏ 4.2.1. Dụng cụ Một bình thuỷ tinh chịu nhiệt, trong bình chứa một chất lỏng thích hợp, thường dùng là dầu parafin hoặc dầu silicon, lượng chất lỏng đủ để nhấn chìm được nhiệt kế và mẫu thử sao cho bầu thuỷ ngân cách đáy bình 2cm. Một dụng cụ khuấy có khả năng duy trì sự đồng nhất về nhiệt độ trong chất lỏng. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 84 of 202

Một nhiệt kế đã được hiệu chuẩn và chia độ đến 0,5oC. Ống mao quản, hàn kín một đầu, dài 6 - 8cm, đường kính trong 1,0 r 0,1mm, thành ống dày khoảng 0,10 – 0,15mm. Nguồn nhiệt có thể điều chỉnh được nhiệt độ. 4.2.2. Cách xác định Nghiền thành bột mịn, chất thử đã làm khô 24 giờ trong bình với chất hút ẩm thích hợp, hoặc sấy khô 2 giờ ở 100 – 105oC.

hơ

Cho bột vào ống mao quản, lèn bột bằng cách gõ nhẹ ống mao quản xuống mặt phẳng cứng để có một lớp chế phẩm cao 4 – 6mm. Giữ ống mao quản trong bình hút ẩm trước khi tiến hành đo.

Q uy

Đun nóng bình đựng chất lỏng đến khi nhiệt độ thấp hơn điểm chảy dự kiến của chất thử khoảng 10oC, điều chỉnh nguồn nhiệt sao cho nhiệt độ chất lỏng tăng 1oC/phút, hoặc cho nhiệt độ chất lỏng tăng 3oC/phút khi các chất thử không bền với nhiệt.

Kè

Khi nhiệt độ đạt thấp hơn điểm chảy dự kiến khoảng 5oC, lấy nhiệt kế ra, nhanh chóng buộc ống mao quản có chế phẩm vào nhiệt kế, sao cho lớp chế phẩm ngang với phần giữa bầu thuỷ ngân của nhiệt kế. Đặt lại nhiệt kế vào bình chất lỏng.

m /+

ạy

Nhiệt độ mà tại đó nhìn thấy cột chất thử xẹp xuống, so sánh với một điểm nào đó trên thành ống, được xác định là điểm bắt đầu nóng chảy và nhiệt độ mà tại đó chất thử trở thành chất lỏng hoàn toàn, được xác định là điểm cuối của sự chảy hay điểm chảy. Tiến hành xác định ít nhất 3 lần. Các kết quả đo được phải chênh lệch không quá 1oC. Lấy kết quả trung bình của các lần xác định. Nếu kết quả đo được chênh lệch quá 1oC, làm thêm 2 lần nữa. Lấy kết quả trung bình của 5 lần xác định.

Hiệu chỉnh nhiệt độ quan sát được nếu nhiệt kế đo có sai số với nhiệt kế chuẩn và sự khác biệt nếu có giữa nhiệt độ của đoạn cột thuỷ ngân ở ngoài chất lỏng trong điều kiện thử nghiệm và của đoạn cột thuỷ ngân ngoài chất lỏng trong điều kiện hiệu chuẩn. Nhiệt độ của đoạn cột thuỷ ngân ở ngoài chất lỏng được xác định bằng cách đặt bầu thuỷ ngân của nhiệt kế phụ ở điểm giữa của phần cột thuỷ ngân lộ ra ngoài chất lỏng của nhiệt kế chính.

Tính nhiệt độ đã hiệu chỉnh theo công thức sau: Thiệu chỉnh = T + 0,00016N (TS - t)

Trong đó: T: Nhiệt độ đọc trên nhiệt kế chính. TS: Nhiệt độ trung bình của đoạn cột thuỷ ngân ở ngoài chất lỏng của nhiệt kế chính trong điều kiện chuẩn hoá. t: Nhiệt độ của đoạn cột thuỷ ngân ở ngoài chất lỏng của nhiệt kế phụ tại điểm chảy. N: Số khoảng chia độ (oC) của đoạn cột thuỷ ngân của nhiệt kế chính ở ngoài chất lỏng.

5. PHÉP THỬ ĐỘ RÃ CỦA VIÊN NÉN VÀ VIÊN NANG Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 85 of 202

5.1. Khái niệm Độ rã của viên nén, viên nang là khả năng tan rã của chúng trong môi trường thử theo quy định (thường là nước) đo bằng thiết bị thử độ rã đã được quy định (Máy thử độ rã Erweka hay một thiết bị tương đương) trong thời gian nhất định đã được quy định ở từng chuyên luận.

5.2. Thiết bị Thiết bị thử độ rã (hình 14) bao gồm: Một giá đỡ ống thử thích hợp, đỡ 6 ống thuỷ tinh hình trụ có chiều dài 75,0 - 80,0mm, đường kính trong 21,5mm và chiều dày thành ống khoảng 2mm.

Một đĩa hình trụ đậy trên mỗi ống, có đường kính 20,55 - 20,85mm và chiều dày 9,35 -

hơ

9,65mm, được làm bằng chất dẻo trong suốt. Đĩa có 5 lỗ hổng, đường kính mỗi lỗ là 2mm, 1 lỗ ở giữa còn 4 lỗ còn lại đặt cách đều nhau trên một vòng tròn có bán kính 6mm từ tâm đĩa.

m /+

ạy

Kè

Q uy

Các ống được giữ ở vị trí thẳng đứng trong 6 lỗ trống của 2 tấm nhựa cứng trong suốt có đường kính 90mm và chiều dày 6mm. Các lỗ cách đều nhau và cách đều tâm. Mặt dưới của tấm nhựa phía dưới được gắn 1 tấm lưới đan bằng các sợi thép không gỉ có đường kính 0,635mm và kích thước mắt lỗ là 2mm.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 86 of 202

Hình 14. Thiết bị thử độ rã viên nén, viên nang 1. Nguồn cung cấp nhiệt 2. Bể điều nhiệt 3. Cốc đựng môi trường thử 4. Đĩa đậy

5. Ống hình trụ 6. Giá đỡ 7. Bộ phận điều khiển

Hai tấm nhựa được cố định và cách đều nhau 77,5mm bằng các thanh kim loại được chốt thẳng đứng ở phía ngoài và một thanh kim loại được gắn chặt vào tâm tấm nhựa phía trên, sao cho giá đỡ ống thử có thể lắp ráp với bộ phận cơ để vận hành thiết bị chuyển động lên xuống một khoảng từ 50 - 60mm với tần suất 28 - 32 lần/phút.

hơ

Giá đỡ ống thử được nhúng chìm trong một bình thích hợp, thường là cốc thuỷ tinh có dung tích 1000ml chứa chất lỏng đã được quy định. Thể tích chất lỏng phải đủ để sao cho khi giá ống thử ở vị trí cao nhất thì lưới kim loại phải ở dưới bề mặt chất lỏng ít nhất 15mm và khi giá ống thử ở vị trí thấp nhất thì lưới kim loại cách đáy cốc thuỷ tinh ít nhất 25mm và miệng các ống thuỷ tinh phải ở trên bề mặt chất lỏng.

Q uy

Một thiết bị phù hợp để duy trì nhiệt độ của chất lỏng là 370C r 0,50C. Bộ phận điều khiển.

5.3. Cách thử

Kè

5.3.1. Chuẩn bị

ạy

- Cho một thể tích thích hợp môi trường thử (thường là nước) vào cốc.

m /+

- Vận hành máy điều nhiệt để nhiệt độ của môi trường thử đạt 370C r 0,50C.

5.3.2. Vận hành thiết bị

- Cho vào mỗi ống thử một viên nén hoặc một viên nang rồi đậy đĩa chất dẻo vào từng ống.

Nhúng giá đựng ống thử thiết bị vào trong cốc đựng chất lỏng và vận hành thiết bị theo thời gian quy định.

5.3.3. Đánh giá kết quả

- Sau thời gian quy định hoặc khi thấy các viên đã rã hết, lấy giá đỡ ống thử ra khỏi cốc chất lỏng. - Mẫu thử được coi là đạt yêu cầu về độ rã khi không còn cặn, trừ những mảnh vỏ nang hoặc vỏ bao không tan của viên nén, còn lại trên mặt lưới của thiết bị thử hoặc dính vào bề mặt dưới của đĩa đậy. Nếu còn cặn thì nó chỉ là một khối mềm, không được có nhân khô rắn sờ thấy được. Kết quả: + Nếu cả 6 viên đều rã hết: Mẫu thử đạt yêu cầu về độ rã. + Nếu còn dưới hai viên chưa rã hết: Thử lại trên 12 viên nữa.

Chế phẩm đạt yêu cầu về độ rã khi 16 trong số 18 viên thử đạt độ rã theo quy định. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 87 of 202

Đối với viên nén không bao thông thường thời gian rã yêu cầu không quá 15 phút. Đối với viên nang thông thường thời gian rã yêu cầu không quá 30 phút. 5.3.4. Thử độ rã của viên nén và viên nang bao tan ở ruột - Tiến hành theo các bước như trên. Riêng môi trường và thời gian như sau: + Giai đoạn 1: Môi trường thử là acid hydrocloric 0,1M; trong 120 phút. Tất cả các viên thử phải còn nguyên vẹn, không thể hiện sự giải phóng hoạt chất. Trong giai đoạn này, thường không đậy đĩa nhựa lên trên viên khi thử.

Q uy

- Đánh giá kết quả: Như đối với viên nén và viên nang thường.

Nếu có viên dính đĩa thì thử lại với 6 viên khác không dùng đĩa.

hơ

+ Giai đoạn 2: Môi trường thử là dung dịch đệm phosphat pH = 6,8; trong 60 phút.

Cách pha dung dịch đệm phosphat pH 6,8: Trộn dung dịch acid hydrocloric 0,1N và dung dịch natri phosphat 0,2N theo tỷ lệ 3: 1. Điều chỉnh pH đến 6,8 r 0,05 bằng dung dịch acid hydrocloric 2N, hoặc dung dịch natri hydroxyd 2N.

Kè

5.4. Ví dụ

ạy

5.4.1. Đánh giá độ rã của viên nang Cloxacilin 250mg

m /+

- Nhiệt độ: 370C r 0,50C.

- Môi trường thử: nước.

- Cho vào mỗi ống thử một viên nang Cloxacilin rồi đậy đĩa chất dẻo vào từng ống. Thử trên 6 viên.

- Thời gian tối đa: 30 phút.

- Quan sát bằng mắt nếu thấy các viên thử rã hết thì ghi thời gian.

- Mẫu thử được coi là đạt yêu cầu về độ rã khi không còn cặn trừ những mảnh vỏ nang. Nếu còn cặn thì nó chỉ là một khối mềm, không được có nhân khô rắn sờ thấy được. - Kết quả: + Nếu cả 6 viên đều rã hết: Mẫu thử đạt yêu cầu về độ rã. + Nếu còn dưới hai viên chưa rã hết: Thử lại trên 12 viên nữa. Chế phẩm đạt yêu cầu về độ rã khi 16 trong số 18 viên thử đạt độ rã theo quy định. 5.4.2. Đánh giá độ rã của viên bao tan trong ruột Diclofenac 50mg - Trong 120 phút đầu trong môi trường acid hydrocloric 0,1M: Cho vào mỗi ống thử một viên bao tan trong ruột Diclofenac, không đậy đĩa chất dẻo. Sau thời gian quy định, bỏ dung dịch acid hydrocloric 0,1M và thay bằng dung dịch đệm phosphat pH = 6,8. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 88 of 202

- Trong tối đa 60 phút tiếp theo trong dung dịch đệm phosphat pH = 6,8: có đậy đĩa chất dẻo vào từng ống. - Nhiệt độ: 370C r 0,50C. - Thử trên 6 viên. - Mẫu thử được coi là đạt yêu cầu về độ rã khi không còn cặn, trừ những mảnh vỏ bao không tan của chế phẩm còn lại trên mặt lưới của thiết bị thử hoặc dính vào bề mặt dưới của đĩa đậy. Nếu còn cặn thì nó chỉ là một khối mềm, không được có nhân khô rắn sờ thấy được. - Kết quả:

hơ

+ Sau 120 phút trong môi trường acid hydrocloric 0,1M: Tất cả các viên thử phải còn nguyên vẹn, không thể hiện sự giải phóng hoạt chất.

Q uy

+ Sau tối đa 60 phút trong môi trường đệm phosphat: Quan sát bằng mắt nếu thấy các viên thử rã hết thì ghi thời gian. Tất cả các viên thử phải rã hết. + Nếu còn dưới 2 viên không đạt yêu cầu: Thử lại trên 12 viên nữa. Chế phẩm đạt yêu cầu về độ rã khi 16 trong số 18 viên thử đạt độ rã theo quy định.

Kè

6. PHÉP THỬ ĐỘ HOÀ TAN CỦA VIÊN NÉN VÀ VIÊN NANG

ạy

6.1. Khái niệm

m /+

Độ hoà tan của một chế phẩm là tỷ lệ hoạt chất được giải phóng ra khỏi dạng thuốc theo thời gian với các điều kiện quy định trong từng chuyên luận. Với mỗi chế phẩm có các quy định cụ thể về thiết bị thử, môi trường hoà tan, thời gian thử nghiệm và phần trăm hoạt chất được giải phóng (Chỉ số Q).

6.2. Thiết bị

Tuỳ thiết bị có thể có một bình hoặc 6 - 8 bình thử.

6.2.1. Thiết bị kiểu giỏ quay

Thiết bị bao gồm: (hình 15).

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Page 89 of 202

Q uy

hơ

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Hình 15. Thiết bị đo độ hoà tan của viên nén, viên nang (kích thước tính bằng mm)

Một bình hình trụ C bằng thuỷ tinh borosilicat hoặc bằng chất liệu trong suốt thích hợp, có đáy

ạy

Kè

hình bán cầu và có dung tích 1000ml (hình 15A). Miệng bình có viền rộng, được đậy bằng nắp có một số lỗ nhỏ, trong đó có một lỗ ở tâm của nắp.

m /+

Một động cơ với bộ phận điều tốc có khả năng duy trì tốc độ quay của giỏ trong phạm vi r 4% tốc độ đặt. Động cơ này gắn với một bộ phận khuấy bao gồm trục quay A và giỏ hình ống trụ B (hình 15B). Trụ kim loại phải quay được một cách nhẹ nhàng, không bị lắc lư nhiều trong khi quay. Bộ phận giỏ gồm có 2 phần:

+ Phần nắp trên có một lỗ thoát nhỏ được gắn với trục. Nắp này được lắp 3 cái nhíp đàn hồi, hoặc bằng cách thích hợp để có thể giữ chắc chắn phần dưới của giỏ đồng trục với trục của bình trong khi quay và có thể tháo phần dưới ra dễ dàng khi cần cho chế phẩm thử vào giỏ.

+ Phần dưới tháo lắp được là một giỏ hình ống trụ được làm bằng vải rây kim loại, mép khâu được hàn liền, đường kính sợi dây là 0,254mm, có cạnh hình vuông của lỗ rây là 0,381mm; giỏ hình ống trụ này có vành kim loại bao quanh đáy trên và đáy dưới. Giỏ có thể được mạ một lớp vàng kim loại dày 2,5Pm để không bị hỏng khi thử trong môi trường acid. Khoảng cách từ giỏ đến đáy trong của bình luôn được giữ trong khoảng 23 - 27mm trong quá trình thử. Một chậu cách thuỷ để duy trì môi trường hoà tan ở nhiệt độ 370C r 0,50C. 6.2.2. Thiết bị kiểu cánh khuấy Thiết bị này giống như thiết bị giỏ quay mô tả ở trên, chỉ khác là giỏ được thay bằng cánh khuấy D (hình 15C và 15D). Cánh khuấy được lắp đặt sao cho đi qua tâm của trục và cạnh dưới của nó ngang bằng với mặt đáy của trục. Trục cánh khuấy được lắp đặt ở vị trí sao cho không lệch quá 2mm so với trục của bình và cạnh đáy của cánh khuấy cách mặt đáy trong của bình từ 23 - 27mm. Thiết bị được vận hành sao cho cánh khuấy quay tròn một cách nhẹ nhàng và không có rung động rõ rệt

6.3. Cách thử Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 90 of 202

6.3.1. Chuẩn bị môi trường hoà tan Môi trường hoà tan được chỉ dẫn trong từng chuyên luận riêng. Nếu là dung dịch đệm thì pH phải điều chỉnh để sai khác không quá 0,05 đơn vị. Môi trường hoà tan phải loại khí trước khi dùng Cho một thể tích quy định môi trường hoà tan đã đuổi khí vào bình (thể tích quy định r 1%). Làm ấm môi trường hoà tan đến nhiệt độ 37 r 0,5oC 6.3.2. Cho viên vào thiết bị thử Nếu không có chỉ dẫn gì khác thì thử đồng thời trên 6 viên, cho mỗi viên vào một bình trụ hoặc một giỏ quay

hơ

- Khi dùng thiết bị giỏ quay: cho viên nén hay viên nang vào trong giỏ khô. Hạ thấp giỏ vào đúng vị trí rồi cho giỏ quay

Q uy

- Khi dùng thiết bị kiểu cánh khuấy: cho viên nén hay viên nang chìm xuống đáy bình trước khi cho cánh khuấy quay; có thể dùng một dây xoắn bằng kim loại hay thuỷ tinh để giữ cho viên thuốc nằm ngang dưới đáy bình. Cần loại trừ bọt không khí khỏi bề mặt viên.

6.3.3. Vận hành thiết bị

Kè

Vận hành thiết bị ngay ở tốc độ quay được chỉ dẫn trong chuyên luận riêng.

ạy

6.3.4. Lấy mẫu – lọc mẫu

m /+

Tuỳ theo chỉ dẫn ở chuyên luận mà lấy mẫu ra để thử ở phút thứ 45 hoặc sau những khoảng thời gian quy định, hoặc lấy mẫu ra liên tục; cho phép chênh lệch so với thời gian quy định là r 2%. Vị trí hút mẫu ở khoảng giữa bề mặt môi trường hoà tan và mặt trên của giỏ quay hay cạnh trên của cánh khuấy, điểm này phải cách thành bình ít nhất 10mm. Trừ trường hợp phân tích mẫu liên tục, đo mẫu tự động khi đó mẫu lấy ra sau khi phân tích lại trở về bình hoà tan, cũng như trong trường hợp lấy mẫu phân tích một lần; còn các trường hợp khác phải thêm một thể tích môi trường hoà tan bằng thể tích mẫu thử đã lấy ở nhiệt độ 37 r 0,5oC, hoặc có thể dùng phép tính hiệu chỉnh. Lọc môi trường hoà tan qua giấy lọc có đường kính lỗ lọc thích hợp.

6.3.5. Xác định lượng hoạt chất

Xác định lượng hoạt chất chứa trong dịch lọc bằng phương pháp được chỉ dẫn trong chuyên luận riêng. 6.3.6. Đánh giá kết quả - Phần trăm dược chất giải phóng so với hàm lượng ghi trên nhãn được đánh giá theo bảng 7 - Nếu vỏ viên nang ảnh hưởng tới kết quả phân tích, lấy ít nhất 6 viên nang, loại bỏ toàn bộ thuốc trong nang, hoà tan vỏ nang rỗng trong một thể tích môi trường hoà tan được chỉ dẫn trong chuyên luận rồi tính hiệu chỉnh. Hệ số hiệu chỉnh không được lớn hơn 25% hàm lượng ghi trên nhãn Bảng 7. Giới hạn về phần trăm dược chất giải phóng đối với viên nén, viên nang (Theo USP 24)

Lần

Số viên thử

Yêu cầu kết quả (Phần trăm hoạt chất hoà tan)

Kết luận - Giải pháp

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 91 of 202

- Đạt: Mẫu thử đạt yêu cầu về độ hoà tan. Dừng thử nghiệm.

Mỗi viên phải t Q + 5%

- Không đạt. Làm lần 2. 2

Trung bình của 12 viên phải t Q và không có viên nào < Q - 15%

- Đạt: Mẫu thử đạt yêu cầu về độ hoà tan. Dừng thử nghiệm. - Không đạt. Làm lần 3.

Trung bình của 24 viên phải t Q và có dưới hai viên < Q - 15% và không có viên nào < Q - 25%

- Đạt: Mẫu thử đạt yêu cầu về độ hoà tan.

hơ

- Không đạt: Mẫu thử không đạt yêu cầu về độ hoà tan.

Q uy

6.4. Thử tốc độ hoà tan của viên nén và viên nang bao tan ở ruột - Tiến hành các bước như trên. Riêng môi trường và thời gian như sau

+ Giai đoạn 1: dùng 1000ml dung dịch acid hydrocloric 0,1 M làm chất lỏng. Thử trong 2 giờ.

Kè

+ Giai đoạn 2: 1000ml dung dịch đệm phosphat pH 6,8. Thử trong 45 phút

ạy

- Đánh giá kết quả

m /+

+ Trong môi trường acid hydrocloric 0,1 M: Theo bảng 8 + Trong môi trường đệm pH 6,8: Đánh giá như ở bảng 7

Số viên thử

Yêu cầu kết quả (Phần trăm hoạt chất hoà tan)

Kết luận - Giải pháp

Không có viên nào vượt 10% so với hàm lượng ghi trên nhãn.

- Đạt: Mẫu thử đạt yêu cầu. Dừng thử nghiệm.

Lần

Bảng 8. Giới hạn về phần trăm dược chất giải phóng đối với viên bao, viên nang tan trong ruột (môi trường thử là HCl 0,1M) (Theo USP 24)

- Không đạt. Làm lần 2. Trung bình của 12 viên phải nhỏ hơn 10% so với hàm lượng ghi trên nhãn.

- Đạt: Mẫu thử đạt yêu cầu. Dừng thử nghiệm. - Không đạt. Làm lần 3.

Trung bình của 24 viên phải nhỏ hơn 10% so với hàm lượng ghi trên nhãn.

- Đạt: Mẫu thử đạt yêu cầu. - Không đạt: Mẫu thử không đạt yêu cầu về độ hoà tan.

6.5. Ví dụ 6.5.1. Đánh giá độ hoà tan của viên nang Cephalexin (DĐVN III) Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 92 of 202

Thiết bị: Giỏ quay. Môi trường hoà tan: 1000ml nước. Tốc độ quay: 100 vòng/phút. Thời gian: 45 phút. Lấy mẫu và xử lý mẫu: Lọc dung dịch sau khi hoà tan. Pha loãng dịch lọc bằng nước để được dung dịch cephalexin có nồng độ khoảng 25Pg/ml. Đo độ hấp thụ của dung dịch thu được ở bước sóng 262nm với mẫu trắng là nước.

hơ

Song song làm một mẫu chuẩn cephalexin có cùng nồng độ.

Q uy

Yêu cầu: Không được ít hơn 80% lượng cephalexin (C16H17N3O4S) ghi trên nhãn được hoà tan trong 45 phút. 6.5.2. Đánh giá độ hoà tan của viên bao Ibuprofen (DĐVN III)

Thiết bị: Cánh khuấy.

Tốc độ khuấy: 50 vòng/phút.

ạy

Kè

Môi trường hoà tan: 900ml dung dịch đệm phosphat pH 7,2 (Phối hợp 250ml dung dịch KH2PO4 0,2 M với 175ml dung dịch NaOH 0,2 M, thêm nước vừa đủ 1000ml).

m /+

Thời gian: 60 phút.

Lấy mẫu và xử lý mẫu: Lọc dung dịch sau khi hoà tan. Pha loãng dịch lọc với dung dịch đệm

phosphat pH 7,2 để được dung dịch ibuprofen có nồng độ thích hợp.

Đo độ hấp thụ của dung dịch thu được ở bước sóng 221nm trong cuvet thạch anh có chiều dày 1cm với mẫu trắng là dung dịch đệm phosphat pH 7,2.

Tính hàm lượng ibuprofen theo A (1%, 1cm) là 449 ở bước sóng 221nm.

Yêu cầu: Không được ít hơn 85% lượng ibuprofen (C13H18O2) ghi trên nhãn được hoà tan trong 60 phút.

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP 1. Hãy nêu các phương pháp xác định tỷ trọng d20 của chất lỏng. 2. Trình bày khái niệm về chỉ số khúc xạ. 3. Trình bày sơ đồ tổng quát và nguyên tắc hoạt động của máy đo góc quay cực. 4. Trình bày cách tiến hành và tính kết quả đo năng suất quay cực của chất lỏng và chất rắn. 5. Trình bày khái niệm, cách xác định nhiệt độ nóng chảy, khoảng nóng chảy của chất rắn. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 93 of 202

6. Phân biệt khái niệm độ rã và độ hoà tan của viên nén, viên nang. 7. Trình bày cách tiến hành và đánh giá kết quả thử độ rã của viên nang Cloxacilin 500mg? 8. Trình bày cách tiến hành và đánh giá kết quả thử độ rã của viên nang bao tan trong ruột omeprazol 20mg? 9. Người ta xác định tỷ trọng ở 200C của xirô ho bằng picnomet, kết quả thu được như sau: - Khối lượng của picnomet 10,0625g. - Khối lượng của picnomet chứa đầy xirô: 21,4280g.

hơ

- Khối lượng của picnomet chứa đầy nước: 20,0831g. Hãy tính tỷ trọng của chế phẩm.

Q uy

10. Tính góc quay cực riêng của một tinh dầu, biết rằng góc quay cực là +1,23 đo trong ống đo có chiều dài 1dm và tinh dầu có tỷ trọng là 0,8437.

11. Tính góc quay cực riêng của cloramphenicol, biết rằng góc quay cực của dung dịch 6,032% được chuẩn bị từ chế phẩm là +2,64 đo trong ống đo có chiều dài 2,2dm.

ạy

Kè

Chọn câu trả lời đúng cho các câu hỏi từ 12 và 13 bằng cách khoanh tròn chữ cái đầu câu được chọn:

12. Theo quy định:

m /+

a) Thử độ rã phải thử trên số viên là: A. 4

B. 5

C. 6

D. 7

B. 15 phút

A. 14 phút

b) Yêu cầu về độ rã đối với viên nén không bao là không quá:

D. 17 phút

C. 16 phút

c) Yêu cầu về độ rã đối với viên nang thường là không quá: A. 20 phút

B. 30 phút

C. 35 phút

D. 25 phút

13. Theo quy định: a) Khi thử độ hoà tan của viên nén, viên nang, môi trường hoà tan là dung dịch đệm thì pH phải điều chỉnh để sai khác không quá: A. 0,02 đơn vị

B. 0,10 đơn vị

C. 0,05 đơn vị

D. 0,07 đơn vị

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 94 of 202

b) Khi thử độ hoà tan của viên nén, viên nang, thời gian lấy mẫu cho phép chênh lệch so với thời gian quy định là: A. r 1%

B. r 3%

C. r 4%

D. r 2%

14. Viết cụm từ còn thiếu vào chỗ trống trong câu sau: a) Độ hoà tan của viên nén, viên nang là tỷ lệ hoạt chất được ................... ra khỏi dạng thuốc theo thời gian với các điều kiện quy định trong từng chuyên luận.

hơ

b) Độ rã của viên nén, viên nang là khả năng.................................... của chúng trong môi trường thử theo quy định.

Q uy

Bài 8 KIỂM NGHIỆM THUỐC BỘT, THUỐC CỐM

Kè

MỤC TIÊU

ạy

- Trình bày được các yêu cầu kỹ thuật và phương pháp thử để đánh giá chất lượng thuốc bột, thuốc cốm.

m /+

- Giải thích và đánh giá được kết quả kiểm nghiệm đối với một mẫu kiểm nghiệm thành phẩm cụ thể của các dạng bào chế trên.

- Trình bày được ví dụ về kiểm nghiệm các dạng bào chế thuốc bột.

1. KIỂM NGHIỆM THUỐC BỘT

1.1. Khái niệm

Thuốc bột là dạng thuốc rắn, khô tơi, để uống, tiêm hoặc dùng ngoài, được bào chế từ một hay nhiều loại bột thuốc có kích thước xác định, bằng cách trộn đều thành hỗn hợp đồng nhất.

1.2. Yêu cầu kỹ thuật và phương pháp thử 1.2.1. Cảm quan Bột phải khô tơi, không bị ẩm, vón, màu sắc đồng nhất. Mùi vị tuỳ theo từng loại chế phẩm của các nhà sản xuất. - Cách thử: Trải một lượng bột vừa đủ thành một lớp mỏng trên một tờ giấy trắng mịn. Quan sát màu sắc bằng mắt thường, dưới ánh sáng tự nhiên.

- Đánh giá: Chế phẩm đạt yêu cầu nếu đạt như mô tả. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 95 of 202

1.2.2. Độ ẩm Các thuốc bột không được chứa hàm lượng nước quá 9,0%, trừ chỉ dẫn khác. Cách thử: + Tuỳ theo từng chế phẩm mà có yêu cầu sử dụng phương pháp xác định độ ẩm khác nhau như: Sấy trong tủ sấy ở áp suất thường, sấy ở áp suất giảm, làm khô trong bình hút ẩm với những chất hút nước mạnh như acid sulfuric đậm đặc,...

hơ

+ Để xác định độ ẩm của chế phẩm thuốc bột, người ta dùng hộp lồng thuỷ tinh hoặc chén cân có nắp mài làm bì đựng mẫu thử. Bì được làm khô trong 30 phút theo phương pháp và điều kiện quy định của chuyên luận, để nguội trong bình hút ẩm, sau đó cân xác định khối lượng. Cân ngay vào bì một khối lượng chính xác mẫu thử theo quy định trong chuyên luận. Mẫu thử được dàn thành lớp mỏng có độ dày không quá 5mm. Nếu mẫu thử có kích thước lớn thì nghiền nhanh trước khi cân. Tiến hành làm khô trong điều kiện quy định với cùng dụng cụ đã làm khô bì. Sau khoảng thời gian quy định, lấy chén cân ra, để nguội tới nhiệt độ phòng trong bình hút ẩm, rồi cân ngay.

Q uy

1.2.3. Độ mịn

Thuốc bột phải đạt độ mịn quy định trong chuyên luận riêng tuỳ theo từng chế phẩm.

Kè

Phép thử này thường được dùng cho tất cả các thuốc bột kép, các thuốc bột dùng để đắp, thuốc bột dùng để pha chế thuốc dùng cho mắt, tai.

ạy

Các cỡ bột được quy định dựa vào các số của rây.

Cách thử: Chọn cỡ rây thích hợp theo quy định của tiêu chuẩn. Cân một lượng thuốc bột, đem

m /+

rây qua rây có cỡ quy định.

+ Đối với bột thô hoặc nửa thô: lấy 25g -100g bột. Cho vào rây thích hợp, lắc rây theo chiều ngang quay tròn ít nhất 20 phút và rây tới khi xong. Cân chính xác số lượng còn lại ở trên rây và số thu được trong hộp hứng.

+ Đối với bột nửa mịn, mịn hay rất mịn: lấy không quá 25g bột, cho vào rây thích hợp, lắc rây theo chiều ngang quay tròn ít nhất 30 phút rồi rây tới khi xong. Cân chính xác số lượng còn lại ở trên rây và số thu được trong hộp hứng.

+ Đối với chất có dầu hay bột có xu hướng bít mắt rây thì trong quá trình rây thỉnh thoảng chải cẩn thận mắt rây, tách rời những đống tụ lại khi rây. Thuốc bột đạt tiêu chuẩn về độ mịn nếu: + Khi quy định dùng một rây để xác định cỡ bột thì không được có dưới 97% khối lượng thuốc bột qua được cỡ rây đó. + Khi quy định dùng 2 rây để xác định cỡ bột thì để rây có số rây cao hơn lên trên rây có số rây thấp hơn và tiến hành rây; không được có dưới 95% khối lượng thuốc bột qua rây có số rây cao hơn và không được quá 40% khối lượng thuốc bột qua rây có số rây thấp hơn. Quy định sử dụng cỡ rây để xác định độ mịn của thuốc bột được trình bày ở bảng 9. Bảng 9. Quy định cỡ rây để xác định độ mịn của thuốc bột

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 96 of 202

Cỡ bột

Dùng 1 rây

Dùng 2 rây

- Bột thô

1400

1400/355

- Bột nửa thô

710

710/250

- Bột nửa mịn

355

355/180

- Bột mịn

180

180/125

- Bột rất mịn

125

125/90

Ví dụ:

Q uy

hơ

Để kiểm tra độ mịn của bột sát trùng A có yêu cầu là bột mịn, dùng 2 rây số 180 và 125. Người ta làm như sau: để rây số 180 lên trên rây số 125, cho 10,0027g chế phẩm lên rây số 180 và tiến hành rây. Lượng bột qua rây số 180 là 9,6703g; toàn bộ bột qua rây số 180 được rây qua rây số 125 và lượng bột qua rây số 125 là 3,5935 g.

m /+

ạy

Lượng chế phẩm (%) qua rây số thấp hơn là:

Kè

Lượng chế phẩm (%) qua rây số cao hơn là:

Ta thấy, lượng chế phẩm qua rây có cỡ rây cao hơn là 96,68% > 95% và lượng chế phẩm qua rây có cỡ rây nhỏ hơn là 35,93% < 40%, do đó chế phẩm đạt yêu cầu về độ mịn.

1.2.4. Độ đồng đều khối lượng

Những thuốc bột không quy định thử độ đồng đều hàm lượng thì phải thử độ đồng đều khối lượng. Riêng thuốc bột để pha tiêm hoặc truyền tĩnh mạch, nếu khối lượng nhỏ hơn hoặc bằng 40mg thì không phải thử độ đồng đều khối lượng nhưng phải đạt yêu cầu độ đồng đều hàm lượng.

Cách thử: Cân từng đơn vị trong số 5 đơn vị đóng gói nhỏ nhất được lấy bất kỳ. Khối lượng thuốc phải nằm trong giới hạn cho phép theo bảng 10. Tất cả các đơn vị phải đạt quy định trong bảng. Nếu có một đơn vị có khối lượng lệch ra ngoài quy định này thì thử lại với 5 đơn vị khác, nếu lần thử lại có quá một đơn vị không đạt thì lô thuốc không đạt yêu cầu. Bảng 10. Giới hạn cho phép chênh lệch khối lượng đối với thuốc bột Khối lượng ghi trên nhãn

Chênh lệch cho phép (%)

Dưới hoặc bằng 0,50g

r 10

Trên 0,50 - 1,50g

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 97 of 202

Trên 1,50 - 6,00g

Trên 6,00g

r5 r3

Đối với các chế phẩm đóng gói trong hộp, lọ thì sau khi cân cả vỏ phải bỏ hết thuốc ra, dùng bông lau sạch thuốc, cân vỏ rồi tính theo lượng thuốc trong từng hộp hoặc lọ. Độ chênh lệch được tính theo tỷ lệ phần trăm so với khối lượng trung bình bột thuốc trong một đơn vị đóng gói.

1.2.5. Độ đồng đều hàm lượng

Q uy

hơ

Trừ khi có chỉ dẫn khác, phép thử này áp dụng cho các thuốc bột để uống, để tiêm được trình bày trong các đơn vị đóng gói một liều có chứa một hoặc nhiều hoạt chất, trong đó có các hoạt chất có hàm lượng dưới 2mg hoặc dưới 2% (KL/KL) so với khối lượng thuốc một liều. Phép thử đồng đều hàm lượng được tiến hành sau phép thử định lượng và hàm lượng hoạt chất đã ở trong giới hạn quy định.

Kè

phương pháp định lượng chỉ dẫn trong chuyên luận.

Cách thử: lấy 10 đơn vị đóng gói nhỏ nhất bất kỳ, xác định hàm lượng hoạt chất từng gói theo

ạy

Cách đánh giá:

m /+

+ Chế phẩm đem kiểm tra đạt yêu cầu phép thử nếu không quá một đơn vị có giá trị hàm lượng nằm ngoài giới hạn 85 - 115% của hàm lượng trung bình và không có đơn vị nào nằm ngoài giới hạn 75 - 125% của hàm lượng trung bình.

+ Chế phẩm không đạt yêu cầu phép thử nếu quá 3 đơn vị có giá trị hàm lượng nằm ngoài giới hạn 85 - 115% của hàm lượng trung bình, hoặc 1 đơn vị trở lên nằm ngoài giới hạn 75 - 125% của hàm lượng.

+ Nếu hai hoặc ba đơn vị có giá trị hàm lượng nằm ngoài giới hạn 85 - 115% nhưng ở trong giới hạn 75 - 125% của hàm lượng trung bình thì thử lại trên 20 đơn vị khác, lấy ngẫu nhiên. Chế phẩm đạt yêu cầu, nếu không quá 3 đơn vị trong tổng số 30 đơn vị đem thử có giá trị hàm lượng nằm ngoài giới hạn 85 - 115% của hàm lượng trung bình và không có đơn vị nào có giá trị hàm lượng nằm ngoài giới hạn 75 - 125% của hàm lượng trung bình. 1.2.6. Định tính

Tiến hành định tính theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, thuốc bột phải cho các phản ứng của các hoạt chất có trong chế phẩm. 1.2.7. Định lượng Lấy thuốc của 5 đơn vị đóng gói nhỏ nhất bất kỳ, trộn đều. Tiến hành định lượng theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, hàm lượng của từng hoạt chất trong chế phẩm phải nằm trong giới hạn cho phép theo bảng 11. Bảng 11. Giới hạn cho phép về hàm lượng hoạt chất đối với thuốc bột, thuốc cốm

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 98 of 202

Lượng ghi trên nhãn

Chênh lệch cho phép (%)

Tới 100mg

r 15

Trên 100mg tới 1g

r 10

Trên 1g đến 5g

Trên 5g

1.2.8. Giới hạn nhiễm khuẩn

Thuốc bột có nguồn gốc dược liệu phải đạt yêu cầu "Giới hạn nhiễm khuẩn".

hơ

Cách thử: Tiến hành thử và đánh giá theo "Thử giới hạn nhiễm khuẩn" – mục 2, bài 13.

1.3. Các loại thuốc bột

Q uy

1.3.1. Thuốc bột để uống

Kè

Thuốc bột sủi bọt phải đạt thêm yêu cầu về độ tan.

Thuốc bột để uống phải đáp ứng các yêu cầu chất lượng chung của thuốc bột.

1.3.2. Thuốc bột dùng ngoài

m /+

ạy

Cách thử: Thả một lượng thuốc bột tương ứng với một liều vào một cốc thuỷ tinh có chứa 200ml nước ở nhiệt độ 15 - 20oC, xuất hiện nhiều bọt khí bay ra. Khi hết bọt khí bay ra, thuốc phải tan hoàn toàn. Thử như vậy với 6 liều đơn. Mẫu thử đạt yêu cầu nếu mỗi liều thử đều tan trong vòng 5 phút, trừ khi có chỉ dẫn riêng.

Thuốc bột dùng ngoài phải đáp ứng các yêu cầu chất lượng chung của thuốc bột. Ngoài ra, phải đạt các yêu cầu riêng sau:

- Độ vô khuẩn: Thuốc bột để đắp, dùng cho vết thương rộng hoặc trên da bị tổn thương nặng, thuốc bột dùng cho mắt phải vô khuẩn.

Cách thử: Thường tiến hành thử và đánh giá theo "Thử vô trùng" – mục 3, bài 13. 1.3.3. Thuốc bột pha tiêm Thuốc bột pha tiêm đáp ứng các yêu cầu chất lượng chung của thuốc bột và yêu cầu đối với thuốc tiêm, thuốc tiêm truyền dạng bột như: độ vô khuẩn, chất gây sốt,... Cách thử: theo cách thử ở chuyên luận thuốc tiêm.

2. KIỂM NGHIỆM THUỐC CỐM 2.1. Khái niệm Thuốc cốm là chế phẩm có dạng hạt nhỏ xốp hay sợi ngắn xốp, thường dùng để uống, nhai, hay pha vào nước hay một chất lỏng thích hợp hoặc pha thành dung dịch, hỗn dịch hay xirô. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 99 of 202

2.2. Yêu cầu kỹ thuật và phương pháp thử 2.2.1. Cảm quan Có dạng hạt nhỏ xốp hay sợi ngắn xốp, khô, đồng đều về hình dạng và màu sắc, không có hiện tượng hút ẩm, bị mềm và biến màu. - Cách thử: Trải một lượng bột vừa đủ thành một lớp mỏng trên một tờ giấy trắng mịn. Quan sát màu sắc bằng mắt thường, dưới ánh sáng tự nhiên. Đánh giá: Chế phẩm đạt yêu cầu nếu đạt như mô tả.

2.2.2. Độ ẩm

hơ

Các thuốc cốm không được chứa hàm lượng nước quá 5,0%, trừ chỉ dẫn khác.

Cách thử:

Q uy

+ Đa số các thuốc cốm: sử dụng phương pháp làm khô (Dược điển Việt Nam III – Phụ lục 5.16).

+ Đối với thuốc cốm chứa tinh dầu: thử bằng phương pháp cất với dung môi (Dược điển Việt Nam III - Phụ lục 9.6).

Kè

2.2.3. Kích thước hạt - tỷ lệ vụn nát

m /+

ạy

Nếu không có chỉ dẫn riêng trong chuyên luận, cân thuốc của 5 đơn vị đóng gói nhỏ nhất bất kỳ. Rây qua rây số 2000 và rây số 250. Toàn bộ cốm phải qua rây số 2000. Tỷ lệ vụn nát qua rây số 250 không quá 8% khối lượng toàn phần 2.2.4. Độ đồng đều khối lượng

Cân từng đơn vị trong số 5 đơn vị đóng gói nhỏ nhất được lấy bất kỳ. Khối lượng thuốc phải nằm trong giới hạn r 5% so với khối lượng ghi trên nhãn.

Nếu có một đơn vị có khối lượng lệch ra ngoài quy định này thì thử lại với 5 đơn vị khác, nếu lần thử lại có quá một đơn vị không đạt thì lô thuốc không đạt yêu cầu

2.2.5. Độ đồng đều hàm lượng Trừ khi có chỉ dẫn khác, phép thử này áp dụng cho các thuốc cốm đóng gói một liều, có chứa một hoặc nhiều hoạt chất, trong đó có các hoạt chất có hàm lượng dưới 2mg hoặc dưới 2% (KL/KL) so với khối lượng thuốc cốm trong một liều Đối với chế phẩm có hàm lượng hoạt chất ở trong giới hạn quy định trong phép thử định lượng. Tuỳ theo yêu cầu cụ thể của chế phẩm dạng đơn liều mà quy định thử độ đồng đều hàm lượng trong chuyên luận riêng Cách thử: lấy 10 đơn vị đóng gói nhỏ nhất bất kỳ, xác định hàm lượng hoạt chất từng gói theo phương pháp định lượng chỉ dẫn trong chuyên luận Cách đánh giá: Giống như đối với thuốc bột Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 100 of 202

2.2.6. Xác định tính hoà tan Thêm 20 phần nước nóng vào 1 phần thuốc cốm, khuấy trong 5 phút. Đối với loại thuốc cốm tan, phải hoàn toàn tan hết. Đối với dạng thuốc cốm dạng treo phải lơ lửng đều trong nước, không được có những chất lạ của những mảnh bị cháy 2.2.7. Định tính Tiến hành định tính theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, thuốc cốm phải cho các phản ứng của các hoạt chất có trong chế phẩm 2.2.8. Định lượng

hơ

Lấy thuốc của 5 đơn vị đóng gói nhỏ nhất bất kỳ, trộn đều. Tiến hành định lượng theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, hàm lượng của từng hoạt chất trong chế phẩm phải nằm trong giới hạn cho phép theo bảng 11

Q uy

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP

1. Trình bày tiêu chuẩn và kỹ thuật kiểm nghiệm chung của thuốc bột.

2. Trình bày tiêu chuẩn và kỹ thuật kiểm nghiệm chung của thuốc cốm.

ạy

Kè

Chọn câu trả lời đúng cho các câu hỏi từ 3 đến 6 bằng cách khoanh tròn chữ cái đầu câu được chọn:

m /+

3. Hãy lựa chọn rây khi tiến hành xác định độ mịn trong trường hợp dùng 1 rây của bột có yêu cầu về độ mịn như sau: a) Bột thô

B. 355

C. 710

D. 1400

B. 125

C. 710

D. 355

A. 180

D. 1400

b) Bột nửa thô

C. 710

A. 2000

c) Bột nửa mịn

A. 1400

4. Hãy lựa chọn rây khi tiến hành xác định độ mịn trong trường hợp dùng 2 rây của bột có yêu cầu về độ mịn như sau: a) Bột mịn A. 125/90

B. 710/250

C. 180/125

D. 355/180

B. 710/250

C. 180/125

D. 355/180

b) Bột rất mịn A. 125/90

5. Quy định giới hạn cho phép về chênh lệch khối lượng của chế phẩm thuốc bột được đóng gói Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 101 of 202

như sau: a) Bột cam cóc 15g A. r 10%

B. r 3%

C. r 7%

D. r 5%

B. r 7%

C. r 3%

D. r 5%

B. r 12%

C. r 8%

D. r 5%

B. r 6%

C. r 8%

D. r 5%

b) Biosubtin 1g A. r 10%

A. r 10%

c) Augmentin 0,5g

A. r 10%

hơ

d) Magnesi sulfat 5g

Q uy

6. Quy định giới hạn cho phép về chênh lệch hàm lượng của chế phẩm thuốc cốm so với hàm lượng ghi trên nhãn như sau:

B. r 12%

Kè

A. r 10%

a) Thuốc cốm có chứa hoạt chất paracetamol 325mg trong 1 gói: C. r 8%

D. r 15%

C. r 8%

D. r 15%

B. r 12%

m /+

A. r 10%

ạy

b) Thuốc cốm có chứa hoạt chất acid clavulanic 62,5mg trong 1 gói:

7. Thuốc cốm hạ sốt trẻ em đóng gói 5g có đạt tiêu chuẩn về độ đồng đều khối lượng không? Biết rằng khi cân 5 gói riêng biệt được kết quả: 4,9674g;

4,7645g;

4,8845 g.

5,0923g;

5,2030g;

Bài 9 KIỂM NGHIỆM THUỐC VIÊN NANG, VIÊN NÉN

MỤC TIÊU - Trình bày được các yêu cầu kỹ thuật và phương pháp thử để đánh giá chất lượng thuốc viên nang, viên nén. - Giải thích và đánh giá được kết quả kiểm nghiệm đối với một mẫu kiểm nghiệm thành phẩm cụ thể của các dạng bào chế trên.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 102 of 202

- Trình bày được ví dụ về kiểm nghiệm các dạng bào chế thuốc viên nang, viên nén.

1. KIỂM NGHIỆM THUỐC VIÊN NANG 1.1. Khái niệm Viên nang là dạng thuốc uống chứa một hay nhiều hoạt chất trong vỏ nang cứng hay mềm với nhiều kiểu dáng và kích thước khác nhau. Vỏ nang được làm từ gelatin và có thể được thêm các phụ gia không gây độc hại cho cơ thể. Thuốc chứa trong nang có thể là dạng rắn, lỏng hay dạng kem

hơ

1.2. Yêu cầu kỹ thuật và phương pháp thử

Q uy

Nang cứng hoặc nang mềm chứa bột, hoặc cốm, hoặc chất lỏng.

1.2.1. Tính chất

Cách thử: Thử bằng cảm quan.

1.2.2. Độ đồng đều khối lượng

m /+

ạy

Kè

Cân khối lượng của một nang, với viên nang cứng thì tháo rời hai nửa vỏ nang thuốc đó ra, dùng bông lau sạch vỏ rồi cân khối lượng của vỏ; với viên nang mềm, cắt mở nang, bóp thuốc ra hết rồi dùng ether hoặc dung môi hữu cơ thích hợp rửa sạch vỏ nang, để khô tự nhiên tới khi hết mùi dung môi, cân khối lượng vỏ. Khối lượng thuốc trong nang là hiệu giữa khối lượng nang thuốc và vỏ nang. Làm như vậy với 19 nang khác được lấy bất kỳ. Độ chênh lệch khối lượng của từng viên với khối lượng trung bình phải đạt theo quy định ở bảng 12

Bảng 12. Giới hạn cho phép chênh lệch khối lượng đối với viên nang Chênh lệch cho phép (%) r 10 r 7,5

Nhỏ hơn 300mg

Khối lượng trung bình nang

Lớn hơn hoặc bằng 300mg

Nếu có yêu cầu thử độ đồng đều hàm lượng thì không phải thử độ đồng đều khối lượng 1.2.3. Độ đồng đều hàm lượng Dùng toàn bộ bột thuốc của riêng từng viên nang, tiến hành thử và đánh giá như đối với thuốc bột – phần 1.2.5, mục 1.2, bài 8 (Độ đồng đều hàm lượng 1.2.4. Độ rã Nếu không có quy định riêng thì tiến hành thử và đánh giá theo "Phép thử độ rã viên nén và viên nang" – mục 5, bài 7

Viên không cần thử độ rã khi phép thử độ hoà tan được thực hiện Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 103 of 202

1.2.5. Độ hoà tan Trong DĐVN III, nhiều chế phẩm thuốc viên đã yêu cầu đánh giá độ hoà tan. Khi có yêu cầu sẽ chỉ dẫn trong chuyên luận riêng Cách thử: Tiến hành theo "Phép thử độ hoà tan của viên nén và viên nang" – mục 6, bài 8 1.2.6. Định tính Tiến hành định tính theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, viên nang phải cho các phản ứng của các hoạt chất có trong chế phẩm

1.2.7. Định lượng

Q uy

hơ

Xác định khối lượng trung bình viên, dùng 20 viên (cân cả viên, bỏ thuốc ra và lau sạch vỏ nang, cân vỏ nang), làm đồng nhất bằng cách nghiền đối với viên nang chứa bột; cốm hoặc trộn đều đối với nang chứa chất lỏng. Tiến hành định lượng theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, hàm lượng của từng hoạt chất trong chế phẩm phải nằm trong giới hạn cho phép theo bảng 13

Kè

Khi có yêu cầu sẽ chỉ dẫn trong chuyên luận riêng

1.2.8. Tạp chất (nếu có)

Chênh lệch cho phép (%)

Lượng ghi trên nhãn

ạy

Bảng 13. Giới hạn cho phép về hàm lượng đối với thuốc viên nang, viên nén

m /+

Tới 50mg Trên 50mg tới 100mg

r 7,5 r5

Trên 100mg

r 10

1.3. Các loại viên nang

Tiêu chuẩn chất lượng của các loại viên nang phải tuân theo yêu cầu chung của thuốc viên nang và yêu cầu riêng đối với tuỳ từng loại 1.3.1. Thuốc nang cứng Thuốc nang cứng có vỏ nang gồm hai phần hình trụ lồng khít vào nhau, mỗi phần có một đầu kín, đầu kia hở. Thuốc đóng trong nang thường ở dạng rắn như bột hoặc cốm Ví dụ:

Viên nang ampicilin 500mg Viên nang cephalexin 250mg

1.3.2. Thuốc nang mềm Thuốc nang mềm có vỏ nang là một khối mềm với các hình dạng khác nhau. Thuốc đóng trong nang thường ở dạng dung dịch, hỗn dịch hoặc nhũ tương Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Ví dụ:

Page 104 of 202

Viên nang mềm vitamin A 1000UI Viên nang mềm vitamin E 100UI

1.3.3. Thuốc nang tan trong ruột Thuốc nang tan trong ruột là các nang cứng hoặc nang mềm có vỏ nang bền vững với dịch dạ dày, chỉ tan trong dịch ruột; hoặc các nang có đóng cốm được bao lớp chỉ tan trong dịch ruột. Ví dụ:

Viên nang omeprazol 20mg

1.4. Ví dụ

hơ

Kiểm nghiệm viên nang amoxicilin 500mg

Q uy

Viên nang amoxicilin là nang cứng có chứa amoxicilin trihydrat. Chế phẩm phải đáp ứng các yêu cầu chung đối với "Thuốc viên nangs và các yêu cầu riêng của chế phẩm

Yêu cầu

Phương pháp thử

Nang cứng, bột thuốc trong nang màu trắng ngà, không mùi hay gần như không mùi.

Cảm quan.

2. Định tính

Amoxicilin.

Theo chuyên luận riêng.

3. Độ đồng đều khối lượng

Khối lượng trung bình r 7,5%.

Theo chuyên luận chung.

4. Nước

Phương pháp Karl Fisher.

m /+

ạy

1. Tính chất

Chỉ tiêu

Kè

a) Yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm

Hàm lượng amoxicilin C16H19N3O5S từ 92,5 đến 110,0% so với lượng ghi trên nhãn (tính theo loại khan).

Không được ít hơn 70,0% amoxicilin C16H19N3O5S so với lượng ghi trên nhãn được hoà tan sau 60 phút.

Theo chuyên luận riêng.

Hàm lượng amoxicilin C16H19N3O5S phải từ 92,5 đến 110,0% so với lượng ghi trên nhãn (tính theo loại khan).

Theo chuyên luận riêng.

5. Độ hoà tan

Không quá 14,5%.

6. Định lượng

b) Thuốc thử (theo DĐVN III) Cách pha các dung dịch sau được tiến hành như chỉ dẫn ở phần thuốc thử. - Dung dịch natri hydroxyd 1N. - Dung dịch acid hydrocloric 1N. - Dung dịch ninhydrin 0,3% trong ethanol: Hoà tan 0,3g ninhydrin trong ethanol và thêm ethanol vừa đủ 100ml. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 105 of 202

- Dung dịch formaldehyd trong acid sulfuric: Hoà tan 0,2g formaldehyd trong 10ml acid sulfuric đậm đặc. - Dung dịch iod 0,01N: Hoà tan 13g iod tinh thể vào một dung dịch chứa 20g kali iodid trong 50ml nước. Pha loãng với nước vừa đủ 1 lít. Pha loãng 10ml dung dịch này thành 100ml bằng nước. - Dung dịch natri thiosulfat 0,01N: Hoà tan 26g natri thiosulfat và 0,1g natri carbonat trong nước không có carbon dioxyd vừa đủ 1 lít. Pha loãng với nước vừa đủ 1 lít. Pha loãng 10ml dung dịch này thành 100ml bằng nước.

- Dung dịch amoxicilin chuẩn 1mg/ml (CC): Cân chính xác một lượng amoxicilin trihydrat chuẩn tương ứng khoảng 100mg amoxicilin và cho vào bình định mức 100ml. Hoà tan và thêm nước vừa đủ 100ml.

hơ

c) Phương pháp thử

Định tính:

Q uy

Sắc ký lớp mỏng:

+ Bản mỏng Silicagelg dày khoảng 0,25mm, hoạt hoá ở 1000C trong 1 giờ.

Kè

+ Hệ dung môi khai triển: Aceton – nước – toluen – acid acetic băng (65 : 10 : 10: 2,5)

ạy

+ Dung dịch thử: Lắc một lượng bột viên tương ứng 100mg amoxicilin trong 20ml hỗn hợp gồm aceton – acid hydrocloric 0,1N (4 : 1). Lọc.

m /+

+ Dung dịch chuẩn: Hoà tan 50mg amoxicilin (chất đối chiếu) trong 10ml hỗn hợp gồm aceton – acid hydrocloric 0,1N (4 : 1).

+ Tiến hành: Chấm riêng biệt 2Pl mỗi dung dịch chuẩn và thử lên bản mỏng. Triển khai sắc ký đến khi dung môi đi được khoảng 15cm, lấy bản mỏng ra, để khô ở nhiệt độ phòng. Phun dung dịch ninhydrin 0,3% trong ethanol, rồi sấy ở 900C trong 15 phút.

Trên sắc ký đồ, vết của dung dịch thử và của dung dịch chuẩn phải giống nhau về màu sắc và giá trị Rf.

Lắc một lượng bột viên đã nghiền mịn tương ứng 0,2g amoxicilin với 2ml nước trong 5 phút, lọc. Rửa cắn lúc đầu với ethanol, sau đó với ether. Lấy khoảng 2mg cắn thu được vào một ống nghiệm, làm ẩm bằng 0,05ml nước và thêm 2ml dung dịch formaldehyd trong acid sulfuric. Lắc đều. Dung dịch thu được không màu. Đun trong cách thuỷ một phút, xuất hiện màu vàng sẫm. Nước: Không quá 14,5%. Phương pháp Karl Fisher, dùng khoảng 0,100g bột thuốc – Phụ lục 6.6 DĐVN III. Độ hoà tan (Phụ lục 8.4 DĐVN III): Thiết bị kiểu giỏ quay.

Tốc độ quay: 75 vòng/phút. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 106 of 202

Môi trường hoà tan: 900ml nước. Thời gian: 60 phút. Cách tiến hành: Lấy một lượng dung dịch, lọc, bỏ vài ml dịch lọc đầu, pha loãng nếu cần. Đo độ hấp thụ ở bước sóng 272nm (Phụ lục 3.1 DĐVN), trong cốc đo dày 1cm, so với mẫu trắng là nước. So sánh với dung dịch amoxicilin trihydrat chuẩn trong nước có nồng độ tương đương. Yêu cầu: Không được ít hơn 70,0% amoxicilin C16H19N3O5S so với lượng ghi trên nhãn được hoà tan sau 60 phút. Định lượng:

hơ

Amoxicilin trong chế phẩm được định lượng bằng phương pháp đo iod, ở nhiệt độ 25 r 20C. Cách tiến hành như sau:

Kè

Q uy

- Dung dịch thử: Cân 20 nang, tính khối lượng trung bình thuốc trong nang mTB (mg), nghiền mịn. Cân chính xác một lượng bột thuốc mT (mg) tương ứng với khoảng 100mg amoxicilin, hoà tan trong nước vừa đủ 100ml. Lắc kỹ, lọc, bỏ khoảng 20ml dịch lọc đầu. Lấy chính xác 2,00ml dung dịch thử cho vào bình nón nút mài có dung tích 100ml, thêm 2,0ml dung dịch natri hydroxyd 1N, lắc đều, để yên 15 phút. Thêm 2,4ml dung dịch acid hydrocloric 1N và 10,0ml dung dịch iod 0,01 N, đậy ngay nút bình. Để yên 15 phút, chuẩn độ iod thừa bằng dung dịch natri thiosulfat 0,01N đến khi dung dịch có màu vàng. Thêm 2 giọt chỉ thị hồ tinh bột và chuẩn độ tiếp đến khi mất màu. Ghi vT ml.

m /+

ạy

Lấy chính xác 2,00ml dung dịch thử cho vào bình nón nút mài khác có dung tích 100ml, thêm 0,12ml dung dịch acid hydrocloric 1N và 10,0ml dung dịch iod 0,01 N. Chuẩn độ ngay bằng dung dịch natri thiosulfat 0,01N đến khi dung dịch có màu vàng. Thêm 2 giọt chỉ thị hồ tinh bột và chuẩn độ tiếp đến khi mất màu. Ghi VT ml.

- Dung dịch chuẩn: Cân chính xác Ag amoxicilin trihydrat chuẩn tương ứng khoảng 100mg amoxicilin hoà tan trong nước vừa đủ 100ml.

Song song tiến hành như dung dịch thử, bắt đầu từ s Lấy chính xác 2,00ml,... Thể tích dung dịch natri thiosulfat 0,01N dùng cho mẫu chuẩn là vC ml và mẫu trắng là VC ml.

Hàm lượng amoxicilin (%) so với lượng ghi trên nhãn được tính theo công thức:

Trong đó: C là lượng (g) amoxicilin có trong 100g amoxicilin chuẩn. B là lượng (g) nước có trong 100g amoxicilin trihydrat chuẩn. D là lượng (g) amoxicilin trong một nang theo nhãn.

2. KIỂM NGHIỆM THUỐC VIÊN NÉN 2.1. Khái niệm Viên nén là chế phẩm rắn dùng để uống, nuốt hoặc nhai, có thể hoà với nước trước khi uống Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 107 of 202

hoặc ngậm trong miệng. Mỗi viên chứa một liều của một hay nhiều hoạt chất, được điều chế bằng cách nén nhiều khối hạt nhỏ đồng đều của các chất.

2.2. Yêu cầu kỹ thuật và phương pháp thử 2.2.1. Tính chất Viên nén thường có dạng hình trụ dẹt, hai đáy phẳng hoặc cong, có thể khắc chữ, ký hiệu hoặc rãnh. Cạnh và thành viên lành lặn. Màu sắc đồng nhất. Cách thử: Bằng cảm quan.

2.2.2. Độ rã

Q uy

Viên không cần thử độ rã khi phép thử độ hoà tan được thực hiện.

hơ

Nếu không có quy định riêng thì tiến hành thử và đánh giá theo "Phép thử độ rã viên nén và viên nang" – mục 5, bài 7.

2.2.3. Độ đồng đều khối lượng

ạy

Kè

Cân chính xác 20 viên bất kỳ và xác định khối lượng trung bình của viên. Cân riêng khối lượng từng viên và so sánh với khối lượng trung bình, tính độ lệch theo tỷ lệ phần trăm của khối lượng trung bình, từ đó tính ra khoảng giới hạn của giá trị trung bình. Không được quá 2 viên có khối lượng chênh lệch quá khoảng giới hạn của khối lượng trung bình và không được có viên nào có chênh lệch quá gấp đôi độ lệch tính theo tỷ lệ phần trăm, theo bảng 14.

m /+

Bảng 14. Giới hạn cho phép chênh lệch khối lượng đối với viên nén Chênh lệch cho phép (%)

Khối lượng trung bình viên

r 10

Trên 80mg đến 250mg

r 7,5

Tới 80mg

Trên 250mg

Nếu có yêu cầu thử độ đồng đều hàm lượng thì không phải thử độ đồng đều khối lượng.

Ví dụ: Thử độ đồng đều khối lượng của viên nén vitamin C 100mg. Kết quả thu được như sau: 124,0mg

109,6mg

116,2mg

120,1mg

118,0mg

107,8mg

116,9mg

122,3mg

114,5mg

120,3mg

119,4mg

109,2mg

117,2mg

112,6mg

111,9mg

115,3mg

120,8mg

118,3mg

113,9mg

116,1mg

Khối lượng trung bình

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 108 of 202

Giới hạn cho phép mTB ± 7,5% tức là khối lượng viên nằm trong khoảng: 107,5 – 124,9mg. Từ kết quả thu được ở trên ta thấy chế phẩm đạt yêu cầu về chỉ tiêu độ đồng đều khối lượng. 2.2.4. Độ đồng đều hàm lượng Tiến hành thử trên 10 viên, riêng từng viên và đánh giá như đối với thuốc bột – phần 1.2.5, mục 1.2, bài 8 (Độ đồng đều hàm lượng). 2.2.5. Độ hoà tan Chỉ thực hiện khi có yêu cầu được chỉ dẫn trong chuyên luận riêng.

hơ

Nếu không có quy định riêng thì tiến hành thử và đánh giá theo "Phép thử độ hoà tan của viên nén và viên nang" (mục 6, bài 7).

2.2.6. Định tính

Q uy

Tiến hành định tính theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, viên nén phải cho các phản ứng của các hoạt chất có trong chế phẩm.

2.2.7. Định lượng

ạy

Kè

Cân 20 viên, xác định khối lượng trung bình viên. Nghiền mịn. Tiến hành định lượng theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, hàm lượng của từng hoạt chất trong chế phẩm phải nằm trong giới hạn cho phép, theo bảng 12.

m /+

2.2.8. Tạp chất (nếu có)

Khi có yêu cầu sẽ chỉ dẫn trong chuyên luận riêng.

2.3. Các loại viên nén

Tiêu chuẩn chất lượng của các loại viên nén phải tuân theo yêu cầu chung của thuốc viên nén và yêu cầu riêng đối với tuỳ từng loại.

2.3.1. Viên nén không bao

Gồm các viên nén được bào chế bằng cách nén các hạt gồm dược chất, tá dược. Viên nén loại này không chứa một thành phần nào để thay đổi sự giải phóng hoạt chất trong đường tiêu hoá. Khi bẻ gẫy viên nén một lớp và quan sát bằng kính lúp thì thấy đồng nhất, không có lớp bao ngoài. Ví dụ: Viên nén Acid ascorbic 100mg. Viên nén Paracetamol 500mg. 2.3.2. Viên bao Viên bao có bề mặt nhẵn, thường có màu, được đánh bóng. Lấy một phần viên đã bẻ gẫy, quan sát dưới kính lúp, thấy rõ nhân được bao bằng một lớp hay nhiều lớp.

Ví dụ: Viên nén Ospen 500mg. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 109 of 202

Viên nén Cimetidin 400mg. 2.3.3. Viên bao bền với dịch vị dạ dày Viên được bao bằng lớp bao bền với dịch vị dạ dày nhưng lại tan được trong dịch ruột do sử dụng các chất bao là cellacephate (cellulose acetat phtalate) và các polymer. Ví dụ: Viên nén Aspirin pH 8.500mg. Viên nén Diclofenac 50mg. 2.3.4. Viên nén sủi bọt

hơ

Là viên nén không bao có chứa các acid và carbonat hoặc hydrocarbonat, chúng phản ứng với nhau rất nhanh khi có mặt của nước và giải phóng CO2, đồng thời hoà tan hay phân tán hoạt chất trong nước trước khi dùng.

Q uy

Ví dụ: Viên nén Efferalgan vitamin C. Viên nén Plusssz multivitamin.

2.3.5. Viên ngậm

ạy

Kè

Viên ngậm thường là viên nén không bao được điều chế để các thành phần và hoạt chất giải phóng dần và tác dụng tại chỗ, giải phóng và hấp thụ ở dưới lưỡi hoặc ở các phần khác trong miệng.

m /+

Viên nén D - Chymotrypsin.

Ví dụ: Viên nén Adalat 5mg.

2.3.6. Viên nén tan trong nước

Viên nén tan trong nước là viên nén không bao, hoà tan trong nước. Dung dịch tạo thành có thể hơi đục nhẹ.

Ví dụ: Viên nén hydrite.

2.3.7. Viên nén thay đổi giải phóng hoạt chất

Thường là viên bao hoặc không bao, được điều chế bằng cách thêm các tá dược đặc biệt hoặc điều chế theo phương pháp đặc biệt nhằm thay đổi tốc độ giải phóng hoặc vị trí giải phóng của thuốc. Viên nén thay đổi giải phóng hoạt chất thường không yêu cầu thử độ rã mà phải thử độ hoà tan. Ví dụ: Viên nén Profenid LP 200mg. Viên nén Diamicron MR 30mg.

2.4. Ví dụ Kiểm nghiệm viên nén Aspirin 500mg DĐVN III Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 110 of 202

Là viên nén chứa acid acetylsalicylic Chế phẩm phải đáp ứng các yêu cầu chung đối với "Thuốc viên nén" và các yêu cầu riêng của chế phẩm. Hàm lượng của acid acetylsalicylic (C9H8O4) từ 95,0 đến 105,0% so với lượng ghi trên nhãn. a) Yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm Chỉ tiêu

Yêu cầu

Phương pháp thử

Viên màu trắng.

Cảm quan.

2. Định tính

Acid acetylsalicylic.

Theo chuyên luận riêng.

3. Độ đồng đều khối lượng

Khối lượng trung bình r 5%.

Theo chuyên luận chung.

4. Độ hoà tan

Không được ít hơn 70% lượng acid acetylsalicylic C9H8O4 so với lượng ghi trên nhãn được hoà tan trong 45 phút.

Theo chuyên luận riêng.

5. Giới hạn acid salicylic tự do

Không được quá 0,3%.

Theo chuyên luận riêng.

6. Định lượng

Hàm lượng của acid acetylsalicylic (C9H8O4) từ 95,0 đến 105,0% so với lượng ghi trên nhãn.

Q uy

Kè

ạy

Theo chuyên luận riêng.

m /+

b) Thuốc thử (theo DĐVN III)

hơ

1. Tính chất

Cách pha các dung dịch sau được tiến hành như chỉ dẫn ở phần thuốc thử – bài 4 và Phụ lục 2.8 – DĐVN III.

- Dung dịch natri hydroxyd 10%.

- Dung dịch acid sulfuric 10%.

- Dung dịch sắt (III) clorid 0,5%.

- Natri acetat.

- Acid acetic băng. - Ethanol 96%. - Dung dịch phèn sắt amoni 0,2%. - Dung dịch chuẩn độ natri hydroxyd 0,5 N. - Dung dịch chuẩn độ acid hydrocloric 0,5 N. - Dung dịch chỉ thị đỏ phenol. c) Phương pháp thử Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 111 of 202

Định tính: Đun sôi 0,3g bột viên trong 2 đến 3 phút với 10ml dung dịch natri hydroxyd 10% (TT). Để nguội, thêm dung dịch acid sulfuric 10% (TT) cho đến khi thừa acid, sẽ có tủa kết tinh và có mùi acid acetic. Thêm 1ml dung dịch sắt (III) clorid 0,5% (TT) sẽ có màu tím. Độ hoà tan (Phụ lục 8.4 DĐVN III): Thiết bị kiểu cánh khuấy. Môi trường hoà tan: 500ml dung dịch đệm pH 4,5 được pha bằng cách hoà tan 29,9g natri acetat trong nước, thêm 16,6ml acid acetic băng và thêm nước vừa đủ 10.000ml.

hơ

Tốc độ quay: 50 vòng/phút.

Thời gian: 45 phút.

Q uy

Cách tiến hành: Hút 20ml dung dịch mẫu thử, lọc. Đo ngay lập tức độ hấp thụ ánh sáng của dịch lọc (nếu cần, pha loãng với môi trường hoà tan) ở bước sóng 265nm (Phụ lục 3.1 DĐVN III), trong cốc đo dày 1cm, so với mẫu trắng là môi trường hoà tan.

Kè

Song song đo độ hấp thụ ánh sáng của dung dịch acid acetylsalicylic chuẩn có nồng độ tương đương được pha trong môi trường hoà tan.

ạy

Từ hàm lượng C9H8O4 trong acid acetylsalicylic chuẩn, tính hàm lượng C9H8O4 có trong dung dịch mẫu thử.

m /+

Yêu cầu: Không được ít hơn 70% lượng acid acetylsalicylic C9H8O4 so với lượng ghi trên nhãn được hoà tan trong 45 phút.

Giới hạn acid salicylic tự do:

Không được quá 0,3%.

Cân một lượng bột viên tương ứng với 0,2g acid acetylsalicylic, lắc với 4ml ethanol 96% (TT) và pha loãng với nước đến 100ml ở nhiệt độ không quá 100C. Lọc ngay bằng giấy lọc và lấy 50ml dịch lọc, thêm 1ml dung dịch phèn sắt amoni 0,2% (TT) mới pha, trộn đều và để yên trong 1 phút. Dung dịch này không được có màu tím thẫm hơn màu của dung dịch mẫu (gồm 1ml dung dịch phèn sắt amoni 0,2% mới pha và hỗn hợp của 3ml dung dịch acid salicylic 0,010% (KL/TT) mới pha, 2ml ethanol 96% (TT) và nước vừa đủ 50ml). Tiến hành thử trong 2 ống nghiệm Nessler hoặc cho vào hai ống nghiệm giống nhau để so sánh màu của chúng. Định lượng: Cân chính xác 20 viên, tính khối lượng trung bình và nghiền thành bột mịn. Cân chính xác một lượng bột viên tương ứng với 0,5g acid acetylsalicylic. Thêm 30ml dung dịch natri hydroxyd 0,5 N đun sôi nhẹ trong 10 phút, rồi chuẩn độ lượng natri hydroxyd 0,5 N thừa bằng dung dịch acid hydrocloric 0,5 N, dùng dung dịch đỏ phenol làm chỉ thị (CT). Thử một mẫu trắng như trên nhưng không có chế phẩm. Hiệu số giữa 2 lần chuẩn độ biểu thị lượng dung dịch natri hydroxyd đã dùng để định lượng. 1ml dung dịch natri hydroxyd 0,5 N, tương đương với 45,04mg C9H8O4. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 112 of 202

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP 1. Trình bày tiêu chuẩn và kỹ thuật kiểm nghiệm chung của viên nang? 2. Trình bày cách thử độ đồng đều khối lượng của viên nang cephalexin 250mg? Chọn câu trả lời đúng cho các câu hỏi từ 3 đến 5 bằng cách khoanh tròn chữ cái đầu câu được chọn: 3. Quy định giới hạn cho phép về chênh lệch khối lượng của viên nén, viên nang như sau: a) Viên nén vitamin C có khối lượng trung bình viên là 0,1532g C. r 5%

D. r 7,5%

B. r 7,5%

C. r 5%

D. r 6%

Q uy

A. r 8%

b) Viên nén paracetamol có khối lượng trung bình viên là 0,6953g

B. r 6%

hơ

A. r 10%

c) Viên nang cloramphenicol có khối lượng trung bình viên là 0,2896g B. r 12%

C. r 5%

D. r 8%

A. r 10%

B. r 5%

C. r 7,5%

ạy

A. r 12%

Kè

d) Viên nang ampicilin có khối lượng trung bình viên là 0,6385g D. r 10%

m /+

4. Quy định giới hạn cho phép về chênh lệch hàm lượng của chế phẩm viên nén, viên nang so với hàm lượng ghi trên nhãn như sau:

a) Viên nang nifedipin 5mg

B. r 12%

C. r 11%

D. r 8%

C. r 7,5%

D. r 5%

C. r 7,5%

D. r 5%

A. r 10%

b) Viên nang omeprazol 20mg

A. r 12%

B. r 10%

c) Viên nang cloramphenicol 250mg A. r 10%

B. r 6%

5. Các chế phẩm sau đây, chế phẩm nào cần xác định độ đồng đều hàm lượng: A. Viên nén gacdenal 5mg. B. Viên nang amoxicilin 250mg. C. Viên nang ciprofloxacin 250mg. D. Viên nén diazepam 1,5mg.

E. Viên nén dopegit 0,5mg. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 113 of 202

6. Trình bày tiêu chuẩn và kỹ thuật kiểm nghiệm chung của thuốc viên nén. 7. Người ta đánh giá độ đồng đều hàm lượng haloperidol của viên nén haloperidol 1,5mg. Kết quả (mg/viên) thu được sau khi định lượng 10 viên riêng biệt như sau: 1,537 - 1,480 - 1,245 1,632 - 1,571 - 1,602 - 1,516 - 1,493 - 1,618 - 1,587. Hỏi chế phẩm có đạt về độ đồng đều hàm lượng không (tính theo 10 viên)?

hơ

8. Bằng tính toán hãy cho biết viên nang cloramphenicol 100mg có đạt về hàm lượng không? Biết rằng người ta hoà tan 0,1506g bột viên (viên có khối lượng trung bình là 0,1583g) trong nước vừa đủ 500ml nước, lọc. Pha loãng 10,00ml dịch lọc tới vừa đủ 100ml với nước. Đo mật độ quang của dung dịch này trong cuvet có chiều dày 1cm, mẫu trắng là nước ở bước sóng 278nm được kết quả là 0,562. Cloramphenicol ở bước sóng 278nm có E1%1cm = 297.

Q uy

Bài 10 KIỂM NGHIỆM CÁC DẠNG THUỐC LỎNG

MỤC TIÊU

Kè

- Trình bày được các yêu cầu kỹ thuật và phương pháp thử để đánh giá chất lượng thuốc tiêm, thuốc nhỏ mắt, xirô thuốc.

ạy

- Giải thích và đánh giá được kết quả kiểm nghiệm đối với một mẫu kiểm nghiệm thành phẩm cụ thể của các dạng bào chế trên.

m /+

- Trình bày được ví dụ về kiểm nghiệm các dạng bào chế thuốc tiêm, thuốc nhỏ mắt, xirô thuốc.

1. KIỂM NGHIỆM THUỐC TIÊM

Chế phẩm dùng để tiêm truyền (parenteral preparations) có 5 loại là:

- Thuốc tiêm (injections). - Dịch truyền (infusions). - Dung dịch đậm đặc dùng tiêm hoặc truyền (concentrates for injections and infusions). - Thuốc bột dùng tiêm hoặc truyền (powders for injections and infusions). - Thuốc cấy (implants). Trong phạm vi của chương trình chỉ đề cập tới yêu cầu kỹ thuật và phương pháp kiểm nghiệm thuốc tiêm.

1.1. Khái niệm thuốc tiêm Thuốc tiêm là các dung dịch, hỗn dịch, hoặc nhũ tương, vô khuẩn được điều chế bằng cách hoà Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 114 of 202

tan hoặc nhũ hoá, phân tán các chất và các chất phụ trong nước để pha thuốc tiêm hoặc trong các dung môi vô khuẩn thích hợp.

1.2. Yêu cầu chất lượng và phương pháp thử 1.2.1. Tính chất Dạng dung dịch nước hoặc dầu, nhũ dịch hoặc dịch treo, bột,... tuỳ theo từng chế phẩm, được đựng trong ống, lọ, chai thích hợp đảm bảo vô khuẩn. Cách thử: Bằng cảm quan.

1.2.2. Độ trong

hơ

- Dung dịch để tiêm khi kiểm tra bằng mắt thường ở điều kiện quy định phải trong và hầu như không có tạp cơ học.

Q uy

Tiến hành:

Kè

+ Cách xác định độ trong của thuốc tiêm bằng mắt thường được tiến hành trong ống nghiệm giống nhau, bằng thuỷ tinh trung tính, trong, không màu, đáy bằng, có đường kính trong từ 15 – 25mm. Chiều dày lớp dung dịch khoảng 40mm. Dùng 2 ống, 1 ống đựng dung dịch cần thử, 1 ống đựng nước hoặc dung môi pha chế thuốc tiêm. Quan sát dung dịch trong 2 ống từ trên xuống trên nền đen dưới ánh sáng khuếch tán ban ngày.

m /+

ạy

+ Tạp cơ học (tiểu phân lạ) được xác định bằng dụng cụ soi tiểu phân gồm 1 bảng màu đen không bóng, 1 bảng màu trắng không loá gắn thẳng đứng, gần nhau và được chiếu sáng bằng nguồn sáng trắng với độ chiếu sáng cần thiết. Tiến hành thử bằng cách quay tròn nhẹ nhàng hoặc dốc ngược chai hay ống thuốc sao cho không tạo thành bọt khí trong dung dịch, quan sát khoảng 5 giây phía trước bảng màu trắng và lặp lại phép thử này phía trước bảng màu đen.

Đánh giá kết quả thu được như sau:

+ Thuốc tiêm thể tích không quá 5ml: soi 20 ống, không được có quá 2 ống có nhiều hơn 1 vật thể lạ.

+ Thuốc tiêm thể tích lớn hơn 5ml và dưới 100ml: soi 10 ống, không được có quá 1 ống có nhiều hơn 1 vật thể lạ.

+ Thuốc tiêm và truyền tĩnh mạch thể tích từ 100ml trở lên: soi 3 ống hoặc chai, không được có vật thể lạ. + Nhũ tương phải không thấy dấu hiệu của sự tách lớp. + Hỗn dịch để tiêm có thể lắng cặn nhưng phải phân tán ngay khi lắc đều và giữ được sự đồng đều khi lấy đủ liều ra khỏi ống thuốc tiêm. 1.2.3. Màu sắc Không màu hoặc có màu do hoạt chất tuỳ theo từng chuyên luận. Tiến hành so với màu mẫu Phụ lục 5.17, DĐVN III. 1.2.4. pH Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 115 of 202

pH phải nằm trong giới hạn quy định. Tiến hành đo pH bằng máy đo pH. 1.2.5. Độ vô khuẩn Thuốc tiêm phải vô khuẩn. Cách thử: Tiến hành thử và đánh giá theo "Thử vô trùng" – mục 3, bài 13. 1.2.6. Nội độc tố vi khuẩn

hơ

Phép thử nội độc tố vi khuẩn thực hiện khi có yêu cầu được quy định trong chuyên luận riêng. Thử theo Phụ lục 10.3 - DĐVN III.

Khi đã thử nội độc tố vi khuẩn thì không phải thử chất gây sốt, trừ khi có quy định khác.

Q uy

1.2.7. Chất gây sốt Thuốc tiêm phải không có chất gây sốt.

Kè

Phép thử này được tiến hành đối với:

+ Thuốc tiêm đóng liều đơn lẻ có thể tích từ 15ml trở lên và không có quy định phép thử nội độc

ạy

tố.

m /+

+ Thuốc tiêm đóng liều đơn lẻ có thể tích nhỏ hơn 15ml nhưng trên nhãn có ghi "không có chất gây sốt" và không có quy định phép thử nội độc tố. Tiến hành thử và đánh giá theo "Thử chất gây sốt" – mục 4, bài 13.

1.2.8. Thể tích (Đối với thuốc tiêm dạng lỏng)

Cách thử: Thuốc tiêm được để thăng bằng tới nhiệt độ phòng và phải được phân tán đồng đều trước khi thử.

a) Đối với thuốc tiêm đơn liều

Đối với thuốc tiêm có thể tích nhỏ hơn hoặc bằng 5ml: + Lấy 6 ống thuốc, tráng bơm tiêm bằng 1 ống, thử trên 5 ống. + Kiểm tra bằng cảm quan 5 ống thuốc, thấy các ống thử chứa thể tích ngang nhau. + Dùng bơm tiêm khô sạch có dung tích không lớn hơn 2,5 lần so với thể tích cần đo, có gắn kim tiêm thích hợp. Lấy thuốc sao cho trong bơm tiêm không có bọt khí và trong kim tiêm vẫn chứa đầy thuốc tiêm. Lần lượt lấy thuốc của từng ống tiêm theo cách đó. Đối với thuốc tiêm có thể tích lớn hơn 5ml: + Lấy 4 ống thuốc, tráng bơm tiêm bằng 1 ống, thử trên 3 ống. + Cách tiến hành như đối với thuốc tiêm có thể tích không lớn hơn 5ml. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 116 of 202

b) Đối với thuốc tiêm nhiều liều trong 1 lọ và thuốc tiêm truyền tĩnh mạch thì thể tích phải lớn hơn so với số liều quy định được lấy ra. Lấy 5 đơn vị đóng gói bất kỳ. Xác định thể tích của từng đơn vị bằng bơm tiêm chuẩn hoặc ống đong chuẩn sạch, khô, có độ chính xác phù hợp (Thể tích không lớn hơn 2,5 lần thể tích cần xác định). Thể tích của mỗi đơn vị chế phẩm phải nằm trong giới hạn cho phép theo bảng 15. Bảng 15. Giới hạn cho phép về thể tích đối với thuốc tiêm Phần trăm chênh lệch

Thể tích ghi trên nhãn (ml)

+ 10

Trên 50ml

hơ

Tới 50ml

Q uy

Nếu có một đơn vị không đạt thì phải kiểm tra lại lần thứ hai giống như lần đầu. Nếu lần thứ hai có quá một đơn vị không đạt thì lô thuốc không đạt yêu cầu.

1.2.9. Độ đồng đều khối lượng (Đối với chế phẩm dạng bột)

ạy

Kè

Loại bỏ hết nhãn, rửa sạch và làm khô bên ngoài, loại bỏ hết các nút và cân ngay khối lượng cả thuốc và vỏ; lấy hết thuốc ra, dùng bông lau sạch, nếu cần thì rửa bằng nước, sau đó rửa bằng ethanol 96% rồi sấy ở 100 - 1050C trong 1 giờ; nếu vỏ đựng không chịu được nhiệt độ thì làm khô ở điều kiện thích hợp và cân. Hiệu số khối lượng hai lần cân là khối lượng của thuốc. Làm như vậy với 9 đơn vị khác lấy bất kỳ.

m /+

Cho phép không quá một đơn vị có khối lượng chênh lệch khỏi bảng 10 (Bài 8). 1.2.10. Độ đồng đều hàm lượng

Trừ khi có chỉ dẫn khác, chế phẩm có hàm lượng hoạt chất dưới 2mg hoặc dưới 2% (KL/KL) so với khối lượng thuốc của toàn bộ. Thuốc tiêm, thuốc tiêm truyền dạng bột đóng gói có khối lượng nhỏ hơn hoặc bằng 40mg.

Phép thử đồng đều hàm lượng được tiến hành sau phép thử định lượng và hàm lượng hoạt chất đã ở trong giới hạn quy định. Cách thử: Lấy 10 đơn vị đóng gói nhỏ nhất bất kỳ, xác định hàm lượng hoạt chất từng ống theo phương pháp chỉ dẫn trong chuyên luận. Cách đánh giá: Chế phẩm đạt yêu cầu phép thử nếu hàm lượng đều nằm trong giới hạn 85 115% của hàm lượng trung bình. + Chế phẩm không đạt yêu cầu nếu có quá 1 đơn vị có giá trị hàm lượng nằm ngoài giới hạn 85 115% của hàm lượng trung bình, hoặc có một đơn vị có hàm lượng nằm ngoài giới hạn 75 - 125% của hàm lượng trung bình. + Nếu một đơn vị có giá trị hàm lượng nằm ngoài giới hạn 85 -115% nhưng ở trong giới hạn 75 125% của hàm lượng trung bình thì thử lại trên 20 đơn vị khác, lấy ngẫu nhiên. Chế phẩm đạt yêu cầu, nếu không quá 1 đơn vị trong tổng số 30 đơn vị đem thử có giá trị hàm lượng nằm ngoài giới hạn 85 -115% của hàm lượng trung bình và không có đơn vị nào có giá trị hàm lượng nằm ngoài giới Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 117 of 202

hạn 75 - 125% của hàm lượng trung bình. 1.2.11. Định tính Tiến hành định tính theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, thuốc tiêm và thuốc tiêm truyền phải cho các phản ứng của các hoạt chất có trong chế phẩm theo từng chuyên luận 1.2.12. Định lượng

Lấy thuốc trong số lọ thuốc như đối với phép thử "thể tích" (chế phẩm dạng lỏng) hoặc như đối với phép thử "độ đồng đều khối lượng" (chế phẩm dạng bột), trộn đồng nhất. Tiến hành định lượng theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, hàm lượng của từng hoạt chất trong chế phẩm phải nằm trong giới hạn cho phép theo bảng 16

hơ

Bảng 16. Giới hạn cho phép về hàm lượng đối với thuốc tiêm Phần trăm chênh lệch

Lượng ghi trên nhãn Dạng dung dịch

Q uy

Dạng bột

Kè

r 10

ạy

1.3. Ví dụ

m /+

Kiểm nghiệm thuốc tiêm Pyridoxin hydroclorid (Thuốc tiêm vitamin B6), đóng ống 1ml theo DĐVN III: Là dung dịch vô khuẩn của Pyridoxin hydroclorid trong nước để pha thuốc tiêm.

Chế phẩm phải đáp ứng các yêu cầu chung đối với "Thuốc tiêm" và các yêu cầu riêng của chế phẩm

Hàm lượng của Pyridoxin hydroclorid C8H11NO3.HCl từ 95,0 đến 115,0% so với lượng ghi trên nhãn

a) Yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm Chỉ tiêu

Yêu cầu

Phương pháp thử

1. Tính chất

Dung dịch trong, không màu.

Cảm quan.

2. pH

2,5 – 3,5.

Đo bằng máy đo pH.

3. Độ vô khuẩn

Chế phẩm phải vô khuẩn.

Theo chuyên luận chung.

4. Thể tích

1,00 – 1,10ml.

Theo chuyên luận chung.

5. Định tính

Pyridoxin.

Theo chuyên luận riêng.

Clorid. 6. Định lượng

Theo chuyên luận riêng.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 118 of 202

Hàm lượng pyridoxin hydroclorid C8H11NO3.HCl từ 95,0 đến 115,0% so với lượng ghi trên nhãn.

b) Thuốc thử (theo DĐVN III) Cách pha các dung dịch sau được tiến hành như chỉ dẫn ở phần thuốc thử – bài 4 và Phụ lục 2.8 – DĐVN III: - Dung dịch đệm amoniac. - Dung dịch 2,6 dicloroquinon clorimid.

- Butanol.

hơ

- Dung dịch sắt (III) clorid 5%.

Q uy

- Dung dịch acid sulfuric 10%. - Dung dịch acid nitric 16%.

- Dung dịch amoniac.

ạy

- Dung dịch chuẩn độ acid hydrocloric 0,1 N.

Kè

- Dung dịch bạc nitrat 5%.

c) Phương pháp thử

m /+

Tính chất:

Dung dịch trong, không màu.

Định tính:

Dung dịch A: Lấy một thể tích chế phẩm tương ứng với khoảng 0,1g pyridoxin hydroclorid, hoà với nước vừa đủ 10ml.

Lấy 0,1ml dung dịch A, thêm 1ml nước cất, 2ml dung dịch đệm amoniac (TT), 1ml dung dịch 2,6 dicloroquinon clorimid (TT) và 2ml butanol (TT), lắc 1 phút, để yên, lớp butanol sẽ hiện màu xanh. Lấy 0,1ml dung dịch A, thêm 2 giọt dung dịch sắt (III) clorid 5% (TT) sẽ hiện màu đỏ. Thêm vài giọt dung dịch acid sulfuric 10% (TT) màu đỏ sẽ phai dần. Lấy 2ml dung dịch A, thêm 2ml nước cất, 5 giọt dung dịch acid nitric 16% (TT) và 0,5ml dung dịch bạc nitrat 5% (TT) sẽ tạo thành tủa trắng lổn nhổn, tủa này tan trong dung dịch amoniac (TT). pH: 2,5 đến 3,5 (Phụ lục 5.9 DĐVN III).

Định lượng: Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 119 of 202

Lấy chính xác một lượng chế phẩm tương ứng với 0,100g pyridoxin hydroclorid cho vào bình định mức 500ml, hoà loãng với dung dịch acid hydrocloric 0,1 N (CĐ) vừa đủ đến vạch, trộn đều. Lấy chính xác 5,0ml dung dịch trên pha loãng với dung dịch acid hydrocloric 0,1 N (CĐ) thành 100ml, trộn đều. Đo độ hấp thụ ở bước sóng 291nm (Phụ lục 3.1 DĐVN III), dùng dung dịch acid hydrocloric 0,1 N làm mẫu trắng. Tính hàm lượng C8H11NO3. HCl theo A (1%, 1cm), lấy 427 là giá trị A (1%, 1cm) ở bước sóng 291nm.

2. KIỂM NGHIỆM THUỐC NHỎ MẮT 2.1. Khái niệm

hơ

Thuốc nhỏ mắt là dung dịch nước, dung dịch dầu hoặc hỗn dịch vô khuẩn của một hay nhiều hoạt chất để nhỏ vào mắt. Khi có yêu cầu, chế phẩm được pha chế ở dạng khô, vô khuẩn để có thể hoà tan hoặc làm thành huyền phù trong một chất lỏng vô khuẩn thích hợp trước khi dùng.

Q uy

Thuốc nhỏ mắt có thể chứa các chất phụ để điều chỉnh tính đẳng trương hoặc độ nhớt, điều chỉnh hoặc ổn định pH, tăng độ hoà tan của hoạt chất hoặc để ổn định chế phẩm.

2.2. Yêu cầu chất lượng và phương pháp thử

Kè

2.2.1. Tính chất

Cách thử: Bằng cảm quan.

ạy

Thể chất, màu sắc tuỳ theo từng chuyên luận.

m /+

2.2.2. Độ trong

Thuốc nhỏ mắt dạng dung dịch phải trong, không có các tiểu phân khi quan sát bằng mắt thường và đạt yêu cầu về độ trong theo từng chuyên luận.

Thuốc nhỏ mắt dạng hỗn dịch có thể lắng đọng, nhưng khi lắc phải phân tán dễ dàng và đồng nhất trong toàn khối.

Cách xác định: Độ trong được xác định bằng cách so sánh các dung dịch đó với các hỗn dịch mẫu đối chiếu. Thử theo Phụ lục 5.12 - DĐVN III. 2.2.3. Thể tích

Thể tích thuốc nhỏ mắt phải nằm trong giới hạn 100 - 110% so với thể tích ghi trên nhãn đối với mọi thể tích đóng gói. Cách thử: Lấy 5 đơn vị đóng gói bất kỳ. Xác định thể tích của từng đơn vị bằng bơm tiêm chuẩn hoặc ống đong chuẩn sạch, khô, có độ chính xác phù hợp (Thể tích không lớn hơn 2,5 lần thể tích cần xác định). Thể tích mỗi đơn vị phải nằm trong giới hạn cho phép. Nếu có một đơn vị không đạt thì phải kiểm tra lại lần thứ hai giống như lần đầu. Nếu lần thứ hai có quá một đơn vị không đạt thì lô thuốc không đạt yêu cầu. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 120 of 202

2.2.4. pH pH phải nằm trong giới hạn quy định. Đo bằng máy đo pH. 2.2.5. Độ vô khuẩn Thuốc nhỏ mắt phải vô khuẩn. Cách thử: Nếu không có quy định riêng thì tiến hành thử và đánh giá theo "Thử vô trùng" – mục 3, bài 13.

Thử nghiệm này chỉ yêu cầu đối với thuốc nhỏ mắt dạng hỗn dịch.

hơ

2.2.6. Giới hạn các tiểu phân

Q uy

Cho một thể tích chế phẩm thích hợp vào cốc đo hay vật kính của kính hiển vi. Quan sát bằng kính hiển vi một diện tích tương ứng 10Pg pha rắn.

Kết quả:

Kè

+ Không được có quá 20 tiểu phân có kích thước lớn hơn 25Pm.

ạy

+ Không được có quá 2 tiểu phân có kích thước lớn hơn 50Pm.

+ Không được có tiểu phân nào có kích thước lớn hơn 90Pm.

m /+

2.2.7. Định tính

2.2.8. Định lượng

Tiến hành định tính theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, thuốc nhỏ mắt phải cho các phản ứng của các hoạt chất có trong chế phẩm

2.3. Ví dụ

Kiểm nghiệm thuốc nhỏ mắt kẽm sulfat đóng lọ 10ml – DĐVN III: Là dung dịch vô khuẩn của kẽm sulfat trong nước cất đã được làm đẳng trương bằng cách cho thêm các muối thích hợp. Chế phẩm phải đạt các yêu cầu chung đối với s Thuốc nhỏ mắts và các yêu cầu của chuyên luận riêng. Hàm lượng của kẽm sulfat ZnSO4.7H2O từ 95,0 đến 105,0% so với lượng ghi trên nhãn a) Yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 121 of 202

Chỉ tiêu

Yêu cầu

Phương pháp thử

Dung dịch trong suốt, không màu.

Cảm quan.

2. pH

4,5 - 5,5.

Đo bằng máy đo pH.

3. Độ vô khuẩn

Chế phẩm phải vô khuẩn.

Theo chuyên luận chung.

4. Thể tích

10 – 11ml.

Theo chuyên luận chung.

5. Định tính

Ion kẽm và sulfat.

Theo chuyên luận riêng.

6. Định lượng

Hàm lượng của kẽm sulfat ZnSO4.7H2O từ 95,0 đến 105,0% so với lượng ghi trên nhãn.

Theo chuyên luận riêng.

1. Tính chất

hơ

b) Thuốc thử (theo DĐVN III)

Q uy

Cách pha các dung dịch sau được tiến hành như chỉ dẫn ở phần Thuốc thử – bài 4 và Phụ lục 2.8 – DĐVN III - Dung dịch acid hydrocloric 2M.

- Dung dịch bari clorid 5%.

m /+

- Dung dịch dinatri hydrophosphat.

- Dung dịch amoni clorid.

ạy

Kè

- Dung dịch amoniac 6M.

- Dung dịch đệm amoniac pH 10.

- Dung dịch dinatri dihydro ethylendiamin tetraacetat 0,01 M.

- Hỗn hợp chỉ thị đen eriocrom T.

c) Phương pháp thử

Tính chất:

Dung dịch trong suốt, không màu. Định tính: Dung dịch chế phẩm cho các phản ứng của các ion kẽm và sulfat (Phụ lục 7.1 DĐVN III). Lấy 5ml dung dịch chế phẩm cho vào ống nghiệm, thêm 1ml dung dịch acid hydrocloric 2M (TT) và 1ml dung dịch bari clorid 5% (TT), sẽ có tủa trắng được tạo thành. Lấy 2ml dung dịch chế phẩm cho vào ống nghiệm, thêm 1ml dung dịch amoniac 6M (TT) tạo thành tủa trắng, tủa này tan khi thêm 1ml dung dịch amoni clorid (TT). Thêm 1ml dung dịch dinatri hydrophosphat (TT) sẽ có tủa kết tinh màu trắng.

pH: Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 122 of 202

Từ 4,5 đến 5,5 (Phụ lục 5.9 DĐVN III). Độ vô khuẩn: Đạt vô khuẩn (Phụ lục 10.8 DĐVN III). Định lượng: Lấy chính xác một thể tích thuốc nhỏ mắt tương ứng với khoảng 25mg kẽm sulfat, thêm 50ml nước và 10ml dung dịch đệm amoniac pH 10,0. Chuẩn độ bằng dung dịch dinatri dihydro ethylendiamin tetraacetat 0,01 M, dùng hỗn hợp đen eriocrom T làm chỉ thị (CT).

hơ

(1ml dung dịch dinatri dihydro ethylendiamin tetraacetat 0,01 M tương đương với 2,875mg ZnSO4.7H2O).

3. KIỂM NGHIỆM XIRÔ THUỐC

Q uy

3.1. Khái niệm

Kè

3.2. Yêu cầu chất lượng và phương pháp thử

Xirô là dung dịch đậm đặc của đường trắng trong nước, có chứa các dược chất hoặc các dịch chiết từ dược liệu và các chất thơm.

ạy

3.2.1. Tính chất

m /+

Cách thử: Thử bằng cảm quan.

Chế phẩm phải trong, không được có mùi lạ, bọt khí hoặc biến chất trong quá trình bảo quản.

3.2.2. Độ trong

Xirô thuốc phải đạt yêu cầu về độ trong theo từng chuyên luận.

3.2.3. pH

Cách xác định: Độ trong được xác định bằng cách so sánh các dung dịch đó với các hỗn dịch mẫu đối chiếu. Thử theo Phụ lục 5.12 - DĐVN III.

pH phải nằm trong giới hạn quy định. Tiến hành đo pH bằng máy đo pH. 3.2.4. Tỷ trọng Tỷ trọng phải nằm trong giới hạn quy định. Tiến hành đo tỷ trọng bằng tỷ trọng kế, picnomet, cân thuỷ tĩnh Morh – Westphal như chỉ dẫn ở mục 1, bài 7.

3.2.5. Thể tích Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 123 of 202

Cách thử: Chế phẩm được để thăng bằng tới nhiệt độ phòng và phải được phân tán đồng đều trước khi thử. Lấy 5 lọ bất kỳ. Xác định thể tích từng lọ bằng ống đong có thể tích và độ chính xác phù hợp (Thể tích ống đong không được lớn hơn 2,5 lần thể tích thuốc). Thể tích mỗi lọ phải nằm trong giới hạn cho phép theo bảng 17. Bảng 17. Giới hạn cho phép về thể tích của xirô

+ 10

Trên 100ml tới 250ml

Trên 250ml

Tới 100ml

Chênh lệch cho phép (%)

hơ

Thể tích ghi trên nhãn (ml)

Q uy

Nếu có 1 lọ không đạt thì kiểm tra lần thứ hai giống như lần 1. Nếu lần hai có quá 1 lọ không đạt thì lô thuốc không đạt yêu cầu về thể tích.

3.2.6. Định tính

ạy

Kè

Tiến hành định tính theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, xirô phải cho các phản ứng của các hoạt chất có trong chế phẩm theo từng chuyên luận.

3.2.7. Định lượng

m /+

Lấy thuốc trong 5 lọ thuốc, trộn đồng nhất. Tiến hành định lượng theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, hàm lượng của từng hoạt chất trong chế phẩm phải nằm trong giới hạn cho phép theo bảng 18.

Bảng 18. Giới hạn cho phép về hàm lượng đối với xirô thuốc Giới hạn chênh lệch (%)

Xirô chứa dược chất

Thuốc độc A, B

r 10

Thuốc thường

3.2.8. Độ nhiễm khuẩn Chế phẩm phải đạt độ nhiễm khuẩn theo quy định. Cách thử: Nếu không có quy định riêng thì tiến hành thử và đánh giá theo "Thử giới hạn nhiễm khuẩn" – mục 2, bài 13. 3.2.9. Độ đồng đều hàm lượng Một số chế phẩm yêu cầu thì phải tiến hành phép thử này.

Cách thử và đánh giá giống như đối với thuốc bột – phần 1.2.5, bài 8. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 124 of 202

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP 1. Trình bày tiêu chuẩn và kỹ thuật kiểm nghiệm chung của thuốc tiêm. 2. Trình bày cách tiến hành và đánh giá kết quả thử độ đồng đều thể tích của thuốc tiêm thiamin hydroclorid đóng ống 1ml. 3. Trình bày cách tiến hành và đánh giá kết quả thử độ đồng đều khối lượng của thuốc tiêm benzylpenicilin đóng lọ 1g.

hơ

4. Tiến hành định lượng vitamin B12 trong ống tiêm vitamin B12 0,5mg/ml như sau: Pha loãng 2,00ml chế phẩm trong vừa đủ 50,0ml với nước. Mật độ quang của dung dịch này ở 361nm trong cốc đo dày 1cm, dùng nước làm mẫu trắng là 0,427. Tính hàm lượng vitamin B12 trong chế phẩm. Chế phẩm có đạt yêu cầu về hàm lượng không? Biết vitamin B12 có A (1%, 1cm) ở bước sóng 361nm là 207.

Q uy

5. Trình bày tiêu chuẩn và kỹ thuật kiểm nghiệm chung của thuốc nhỏ mắt.

6. Trình bày phương pháp tiến hành và tính kết quả định lượng cloramphenicol trong thuốc nhỏ mắt cloramphenicol 0,4%.

ạy

Kè

7. Người ta tiến hành định lượng natri clorid trong thuốc nhỏ mắt natri clorid 0,9% như sau: Lấy chính xác 10ml dung dịch chế phẩm cho vào bình nón 100ml, thêm 5 giọt dung dịch kali cromat 5%. Định lượng bằng dung dịch bạc nitrat 0,1N có K = 0,9965 hết 15,02ml. Tính hàm lượng natri clorid trong chế phẩm. Chế phẩm có đạt yêu cầu về hàm lượng không? Biết 1ml dung dịch bạc nitrat 0,1N tương đương với 5,844mg NaCl.

m /+

8. Trình bày tiêu chuẩn và kỹ thuật kiểm nghiệm của xirô thuốc.

9. Người ta tiến hành định lượng paracetamol trong xirô hạ sốt trẻ em chứa 15% paracetamol như sau: Lấy chính xác 1ml xirô cho vào bình định mức 200ml, pha loãng với dung môi vừa đủ tới vạch. Lắc đều, lọc (nếu cần). Pha loãng 1,00ml dịch lọc thành 100,0ml trong bình định mức bằng dung môi. Mật độ quang của dung dịch này ở 257nm là 0,524. Hỏi chế phẩm có đạt yêu cầu về hàm lượng không? Biết paracetamol có A (1%, 1cm) ở bước sóng 257nm là 715.

Chọn câu trả lời đúng cho các câu hỏi từ 10 đến 12 bằng cách khoanh tròn chữ cái đầu câu được chọn: 10. Quy định giới hạn cho phép về chênh lệch khối lượng hoặc thể tích của thuốc tiêm như sau: a) Thuốc tiêm ampicilin dạng bột đóng lọ 1g A. r 10%

B. r 6%

C. r 7%

D. r 5%

b) Thuốc tiêm vitamin B1 đóng ống 1ml A. +8%

B. +7,5%

C. +5%

D. +10%

c) Dung dịch tiêm truyền Ringer – Lactat đóng chai 500ml

A. +10%

B. +5%

C. +7,5%

D. +8%

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 125 of 202

11. Quy định giới hạn cho phép về chênh lệch thể tích của thuốc nhỏ mắt như sau: a) Thuốc nhỏ mắt kẽm sulfat 0,5% đóng lọ 8ml A. +10%

B. +5%

C. +7,5%

D. +8%

b) Thuốc nhỏ mắt natri clorid 0,9% đóng lọ 15ml A. +12%

B. +11%

C. +7,5%

D. +10%

c) Thuốc nhỏ mắt nemydexan đóng lọ 5ml B. +15%

C. +7,5%

D. +8%

A. +10%

hơ

12. Quy định giới hạn cho phép về chênh lệch hàm lượng của chế phẩm của xirô thuốc so với hàm lượng ghi trên nhãn như sau:

B. r 2,5%

Q uy

A. r 10%

a) Xirô chứa dược chất là thuốc độc bảng A, B C. r 5%

D. r 7,5%

C. r 11%

Kè

B. r 12%

D. r 8%

ạy

A. r 10%

b) Xirô chứa dược chất là thuốc thường

m /+

Bài 11 KIỂM NGHIỆM THUỐC MỠ, THUỐC KEM

MỤC TIÊU

- Trình bày được các yêu cầu kỹ thuật và phương pháp thử để đánh giá chất lượng thuốc mỡ, thuốc mỡ tra mắt, thuốc kem.

- Giải thích và đánh giá được kết quả kiểm nghiệm đối với một mẫu kiểm nghiệm thành phẩm cụ thể của các dạng bào chế trên. - Trình bày được ví dụ về kiểm nghiệm các dạng bào chế thuốc mỡ.

1. KIỂM NGHIỆM THUỐC MỠ 1.1. Khái niệm Thuốc mỡ là dạng thuốc có thể chất mềm, dùng để bôi lên da hay niêm mạc nhằm bảo vệ da hoặc đưa thuốc thấm qua da. Bột nhão bôi da là loại thuốc mỡ có chứa một tỷ lệ lớn các dược chất không tan.

1.2. Yêu cầu chất lượng và phương pháp thử Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 126 of 202

1.2.1. Tính chất - Thể chất: Thuốc mỡ phải mịn, đồng nhất, không cứng lại hoặc tách lớp ở điều kiện thường, không chảy lỏng ở nhiệt độ 37oC và phải bắt dính được trên da hay niêm mạc khi bôi. - Màu sắc, mùi: Tuỳ từng chế phẩm. Cách thử: Bằng cảm quan. 1.2.2. Độ đồng đều khối lượng Cách thử: Cân từng đơn vị trong số 5 đơn vị đóng gói nhỏ nhất được lấy bất kỳ.

hơ

Khối lượng tất cả các đơn vị phải nằm trong giới hạn quy định theo bảng 19.

Nếu có một đơn vị có khối lượng lệch ra ngoài quy định này thì thử lại với 5 đơn vị khác, nếu lần thử lại có quá một đơn vị không đạt thì lô thuốc không đạt yêu cầu.

Q uy

Bảng 19. Giới hạn cho phép chênh lệch khối lượng đối với thuốc mỡ Chênh lệch cho phép (%)

Khối lượng ghi trên nhãn Dưới 10,0g

Kè

r 15

Trên 20,0 - 50,0g

r 10 r8 r5

m /+

Trên 50,0g

ạy

Từ 10,0 - 20,0g

1.2.3. Độ đồng nhất

Các tiểu phần phải phân tán đồng đều.

Cách thử: lấy 4 đơn vị đóng gói, mỗi đơn vị khoảng 0,02 -0,03g, trải chế phẩm lên 4 tiêu bản, bên trên đặt một phiến kính. Đậy mỗi phiến kính bằng một phiến kính khác và ép mạnh cho đến khi tạo thành một vết có đường kính khoảng 2cm. Quan sát vết thu được bằng mắt thường, 3 trong 4 tiêu bản không được nhận thấy các tiểu phần. Nếu có các tiểu phần nhìn thấy ở trong phần lớn số các vết thì phải làm lại với 8 đơn vị đóng gói. Trong số các tiêu bản này, các tiểu phần cho phép nhận thấy không được vượt quá 2 tiêu bản. 1.2.4. Định tính Tiến hành định tính theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, thuốc mỡ phải cho các phản ứng của các hoạt chất có trong chế phẩm 1.2.5. Định lượng Cân thuốc trong 5 đơn vị đóng gói nhỏ nhất, tính khối lượng trung bình, trộn đồng nhất. Cân một lượng chế phẩm như chỉ dẫn trong chuyên luận, tiến hành định lượng. Hàm lượng hoạt chất phải nằm trong giới hạn quy định theo bảng 20 Bảng 20. Giới hạn cho phép về hàm lượng đối với thuốc mỡ

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 127 of 202

Nồng độ hàm lượng ghi trên nhãn

Chênh lệch cho phép (%)

Tới 200mg

r 15

Trên 200mg - 1g

r 10

Trên 1g - 5g

r 7,5

Trên 5g

1.3. Thuốc mỡ tra mắt

hơ

Tiêu chuẩn chất lượng của thuốc mỡ tra mắt phải đạt các yêu cầu của thuốc mỡ và những yêu cầu riêng của thuốc mỡ tra mắt như sau

1.3.1. Độ vô khuẩn

Q uy

Thuốc mỡ tra mắt phải vô khuẩn và không được có Staphylococcus aureus và Pseudomonas aeruginosa

Kè

Cách thử: Nếu không có quy định riêng thì tiến hành thử và đánh giá theo "Thử vô trùng" – mục 3, bài 13

ạy

1.3.2. Các phần tử kim loại

Số lượng các phần tử kim loại phải nằm trong giới hạn cho phép

m /+

Cách thử: Lấy 10 ống thuốc, bóp hết thuốc chứa bên trong vào từng đĩa petri riêng có đường kính 6cm, đáy bằng, không có các vết xước và các phần tử lạ nhìn thấy được. Đậy các đĩa, đun nóng đến 80 - 85oC trong 2 giờ và để cho thuốc mỡ phân tán đồng đều. Làm nguội và làm đông lạnh thuốc mỡ, lật ngược mỗi đĩa đặt lên bản soi của kính hiển vi thích hợp; chiếu sáng từ trên xuống bằng một ngọn đèn chiếu đặt ở góc 450 so với mặt phẳng của bản soi. Quan sát và đếm các phần tử kim loại sáng bóng, lớn hơn 50Pm ở bất kỳ kích thước nào. Không được có quá một ống trong 10 ống thuốc đem thử chứa nhiều hơn 8 phần tử và không được quá 50 phần tử tìm thấy trong 10 ống. Nếu chế phẩm không đạt ở lần thử thứ nhất thì làm lại lần thứ hai với 20 ống thuốc khác. Mẫu thử được coi là đạt yêu cầu nếu không có quá 3 ống chứa quá 8 phần tử trong mỗi ống và tổng số không quá 150 phần tử trong 30 ống thử

1.3.3. Giới hạn kích thước các phần tử Không được có phần tử nào của thuốc có kích thước lớn hơn 75Pm. Cách thử: Trải một lượng nhỏ chế phẩm thành một lớp mỏng trên bản soi của kính hiển vi, phủ phiến kính lên trên và soi.

1.4. Ví dụ Kiểm nghiệm thuốc mỡ acid boric 10%, đóng gói 15g - DĐVN III: Là thuốc mỡ dùng ngoài da có chứa acid boric

Chế phẩm phải đạt các yêu cầu chung đối với s Thuốc mỡ" và các yêu cầu của chuyên luận Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 128 of 202

riêng. Hàm lượng của acid boric H3BO3 từ 9,0 đến 11,0%. a) Yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm Chỉ tiêu

Yêu cầu

Phương pháp thử

Thuốc mỡ màu trắng hoặc vàng nhạt.

Cảm quan.

2. Độ đồng đều khối lượng

15g r 10%.

Theo chuyên luận chung.

3. Độ đồng nhất

Chế phẩm phải đồng nhất, không có tiểu phân, vật lạ.

Theo chuyên luận chung.

4. Định tính

Acid boric.

Theo chuyên luận riêng.

5. Định lượng

Hàm lượng của acid boric H3BO3 từ 9,0 đến 11,0%.

Theo chuyên luận riêng.

Q uy

hơ

1. Tính chất

b) Thuốc thử

Kè

Cách pha các dung dịch sau được tiến hành như chỉ dẫn ở phần Thuốc thử, bài 4, Phụ lục 2.8 DĐVN III.

ạy

- Ethanol.

- Dung dịch acid sulfuric đậm đặc.

m /+

- Dung dịch chuẩn độ natri hydroxyd 0,1 N.

Tính chất:

c) Phương pháp thử

- Dung dịch chỉ thị phenolphtalein.

Thuốc mỡ màu trắng hoặc vàng nhạt.

Định tính:

Lấy 1g chế phẩm cho vào một bát đun, thêm 4ml ethanol (TT) và 1 giọt acid sulfuric đậm đặc (TT). Châm lửa đốt, vừa đốt vừa khuấy bằng một đũa thuỷ tinh. Ngọn lửa có viền màu xanh lá mạ. Định lượng: Cân chính xác khoảng 1g chế phẩm cho vào cốc có mỏ, thêm 20ml nước và 20ml phenolphtalein. Đun cách thuỷ (CT) cho tan. Lắc đều. Chuẩn độ bằng dung dịch natri hydroxyd 0,1 N đến khi xuất hiện màu hồng bền vững (chỉ thị phenolphtalein). (1ml dung dịch natri hydroxyd 0,1 N tương đương với 6,183mg H3BO3).

2. KIỂM NGHIỆM THUỐC KEM Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 129 of 202

2.1. Khái niệm Kem (Cream) là dạng chế phẩm mềm, nhớt, đồng nhất, thường bao gồm một hay nhiều hoạt chất hoà tan hay phân tán trong tá dược, hoặc hỗn hợp tá dược. Các tá dược này thường ở dạng nhũ tương dầu/nước, hoặc nước/dầu. Kem bôi da thường có thể chất mềm và mịn màng.

2.2. Yêu cầu chất lượng và phương pháp thử Nói chung yêu cầu kỹ thuật và phương pháp thử của kem giống như đối với thuốc mỡ.

hơ

1. Trình bày tiêu chuẩn và kỹ thuật kiểm nghiệm chung của thuốc mỡ.

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP

Q uy

2. Tiêu chuẩn và kỹ thuật kiểm nghiệm của thuốc mỡ tra mắt có gì khác so với thuốc mỡ nói chung? Hãy trình bày những điểm khác nhau đó.

3. Trình bày cách tiến hành và đánh giá kết quả thử độ đồng đều khối lượng của kem nghệ đóng gói 5g trong 1 tuyp.

Kè

Chọn câu trả lời đúng cho các câu hỏi từ 4 đến 6 bằng cách khoanh tròn chữ cái đầu câu được chọn:

ạy

4. Quy định giới hạn cho phép về chênh lệch khối lượng của thuốc mỡ, thuốc kem như sau:

m /+

a) Thuốc mỡ tra mắt clorocid – H đóng gói 4g A. r 10%

B. r 15%

C. r 12,5%

D. r 20%

b) Thuốc mỡ profenid gel đóng gói 50g B. r 7,5%

C. r 8%

D. r 6%

C. r 15%

D. r 8%

A. r 5%

c) Thuốc mỡ kẽm oxyd đóng gói 15g B. r 12%

A. r 10%

d) Thuốc mỡ kem acyclovir đóng gói 3g A. r 12%

B. r 7,5%

C. r 15%

D. r 10%

5. Quy định giới hạn cho phép về chênh lệch hàm lượng của chế phẩm thuốc mỡ, thuốc kem so với hàm lượng ghi trên nhãn như sau: a) Thuốc mỡ tra mắt tetracyclin 1% đóng gói 5g A. r 10%

B. r 12%

C. r 11%

D. r 8%

b) Thuốc kem acyclovir 5% đóng gói 3g

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

A. r 12%

Page 130 of 202

B. r 10%

C. r 7,5%

D. r 5%

c) Thuốc mỡ acid boric 10% đóng gói 15g A. r 10%

B. r 6%

C. r 5%

D. r 7,5%

6. Thuốc mỡ tra mắt yêu cầu thử các chỉ tiêu: A. Độ vô khuẩn. B. Trí nhiệt tố.

C. Giới hạn nhiễm khuẩn.

hơ

D. Các phần tử kim loại.

Q uy

7. Trình bày tiêu chuẩn và kỹ thuật kiểm nghiệm chung của thuốc kem.

Kè

Bài 12 KIỂM NGHIỆM THUỐC ĐÔNG DƯỢC

ạy

MỤC TIÊU

m /+

- Trình bày được các yêu cầu kỹ thuật và phương pháp thử để đánh giá chất lượng thuốc hoàn, rượu thuốc, cao thuốc.

- Đánh giá được kết quả kiểm nghiệm đối với một mẫu kiểm nghiệm thành phẩm cụ thể của các dạng bào chế trên.

- Trình bày được ví dụ về kiểm nghiệm các dạng bào chế thuốc hoàn, rượu thuốc, cao thuốc.

1. KIỂM NGHIỆM THUỐC HOÀN 1.1. Khái niệm Hoàn là dạng thuốc rắn hình cầu, mềm hoặc cứng, khối lượng có thể thay đổi thường từ 4mg đến 12mg. Thành phần của hoàn gồm các bột mịn của dược liệu, hoặc các dịch chiết dược liệu, các chất dính, hoặc các tá dược thích hợp. Hoàn dùng để uống, nhai hoặc ngậm.

1.2. Yêu cầu kỹ thuật và phương pháp thử 1.2.1. Hình thức Hoàn phải tròn, đều, đồng nhất về hình dáng và màu sắc. Hoàn mềm mật ong phải mịn, trơn bóng, nhuyễn dẻo với độ cứng thích hợp

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 131 of 202

Cách thử: Bằng cảm quan. 1.2.2. Độ ẩm - Hoàn mềm mật ong không được chứa nhiều hơn 15% nước. - Hoàn cứng: Hoàn mật ong nước không được chứa nhiều hơn 12% nước; hoàn nước, hoàn hồ không được chứa nhiều hơn 9% nước. Cách thử: Tuỳ theo từng chế phẩm mà có yêu cầu sử dụng phương pháp xác định độ ẩm khác nhau như:

hơ

+ Hoàn cứng: Tiến hành theo phương pháp xác định mất khối lượng do làm khô (Phụ lục 5.16 DĐVN III).

Q uy

+ Hoàn mềm và hoàn cứng trong thành phần có chứa nhiều tinh dầu hoặc đường: Xác định nước bằng phương pháp cất với dung môi (Phụ lục 9.6 DĐVN III). 1.2.3. Độ rã

Chỉ áp dụng cho hoàn cứng.

ạy

Kè

Nếu không có quy định riêng thì tiến hành thử và đánh giá theo "Phép thử độ rã viên nén và viên nang" – mục 5, bài 7.

m /+

Yêu cầu: Các viên thử phải rã hết không quá 1 giờ cho các loại hoàn, riêng hoàn hồ được phép rã không quá 2 giờ. 1.2.4. Độ đồng đều khối lượng

Phương pháp 1: Áp dụng cho các hoàn được uống theo số lượng viên.

Cân khối lượng của 10 hoàn, xác định khối lượng trung bình của 1 hoàn. Cân riêng rẽ từng hoàn và so sánh với khối lượng trung bình hoàn.

Phương pháp 2: Áp dụng cho hoàn được uống theo khối lượng.

Cứ 10 hoàn được coi là 1 phần. Cân riêng rẽ 10 phần và tính khối lượng trung bình của một phần, sau đó so sánh với khối lượng trung bình, tính độ lệch theo tỷ lệ phần trăm của khối lượng trung bình, từ đó tính ra khoảng giới hạn của giá trị trung bình. Phương pháp 3: Áp dụng cho đơn vị đóng gói hoàn đã chia liều, hoặc đóng gói theo liều uống một lần hoặc uống hàng ngày. Lấy 10 đơn vị đóng gói, cân riêng biệt từng đơn vị đóng gói và so sánh với khối lượng trung bình, tính độ lệch theo tỷ lệ phần trăm của khối lượng trung bình, từ đó tính ra khoảng giới hạn của giá trị trung bình. Đánh giá: Độ chênh lệch về khối lượng của hoàn phải đạt theo quy định ở bảng 21. Bảng 21. Giới hạn cho phép chênh lệch khối lượng đối với viên hoàn

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 132 of 202

Từ 0,05g đến 1,5g

Trên 1,5g đến 5g

Phương pháp 3

% chênh lệch

KLTB* của 1 phần

% chênh lệch

r 12%

Từ 0,05g đến 0,1g

r 12%

Trên 0,1g đến 1g

r 10%

Trên 5g đến 9g

Trên 1g

r 7%

Trên 9g

r 10%

r 7%

KLTB* của 1 đơn vị đóng gói

% chênh lệch

Từ 0,5g trở xuống

r 12%

Trên 0,5g đến 1g

r 11%

Trên 1g đến 2g

r 10%

Trên 2g đến 3g

r 8%

Trên 3g đến 6g

r 6%

Trên 6g đến 9g

KLTB* của 1 hoàn

Phương pháp 2

Trên 9g

r 4%

r 5%

hơ

Phương pháp 1

Q uy

KLTB*: Khối lượng trung bình

Kè

Khối lượng của từng hoàn (phương pháp 1), từng phần (phương pháp 2), từng đơn vị đóng gói (phương pháp 3) ứng với khối lượng trung bình phải nằm trong giới hạn sai số quy định ở bảng 21. Không được có quá hai đơn vị vượt quá giới hạn sai số cho phép. Không được có đơn vị nào vượt gấp đôi giới hạn cho phép.

ạy

1.2.5. Định tính

m /+

Tiến hành định tính theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, thuốc hoàn phải cho các phản ứng của các hoạt chất có trong chế phẩm. 1.2.6. Định lượng

Tiến hành định lượng theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, hàm lượng của từng hoạt chất trong chế phẩm phải nằm trong giới hạn cho phép theo từng chuyên luận riêng.

1.2.7. Độ nhiễm khuẩn

Các hoàn phải đạt yêu cầu về giới hạn độ nhiễm khuẩn.

Cách tiến hành: Nếu không có quy định riêng thì tiến hành thử và đánh giá theo "Thử giới hạn nhiễm khuẩn" – mục 2, bài 13. 1.2.8. Độc tính bất thường Đạt yêu cầu quy định trong chuyên luận riêng. Cách tiến hành: Nếu không có quy định riêng thì tiến hành thử và đánh giá theo quy định của chuyên luận "Thử độc tính bất thường" (Phụ lục 10.6 DĐVN III).

1.3. Các loại viên hoàn Tiêu chuẩn chất lượng của các loại viên hoàn phải tuân theo yêu cầu chung của thuốc viên hoàn và yêu cầu riêng đối với tuỳ từng loại. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 133 of 202

Hoàn mềm mật ong: Không được chứa nhiều hơn 15% nước. Hoàn mật ong nước (hoàn cứng): Không được chứa nhiều hơn 12% nước. Hoàn nước, hoàn hồ (hoàn cứng): Không được chứa nhiều hơn 9% nước.

1.4. Ví dụ Kiểm nghiệm Hoàn lục vị (hoàn cứng, đóng gói 25g) - DĐVN III: Chế phẩm phải đạt các yêu cầu chung đối với s Thuốc hoàn" và các yêu cầu của chuyên luận riêng.

160g

Đơn bì

60g

Trạch tả

60g

Phục linh

60g

Sơn thù

80g

Mật ong

1000g

hơ

Thục địa

80g

m /+

ạy

Kè

Q uy

Hoài sơn

Công thức bào chế của Hoàn lục vị gồm:

a) Yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm

Hoàn cứng hình cầu, màu đen nhánh. Mùi thơm dược liệu. Vị ngọt hơi chua.

Phương pháp thử Cảm quan. Theo chuyên luận chung.

KLTB r 10%.

Theo chuyên luận chung, phương pháp 2.

4. Độ rã

Không được quá 1 giờ.

Theo chuyên luận chung.

5. Định tính

- Bằng cất kéo hơi nước.

Theo chuyên luận riêng.

Không được quá 9%.

2. Độ ẩm

Yêu cầu

1. Tính chất

Chỉ tiêu

3. Độ đồng đều khối lượng

- Sinh địa. 6. Độ nhiễm khuẩn

Đạt yêu cầu về giới hạn nhiễm khuẩn.

Theo chuyên luận chung.

b) Phương pháp thử Tính chất:

Chế phẩm là hoàn hình cầu, màu đen nhánh. Mùi thơm dược liệu. Vị ngọt hơi chua. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 134 of 202

Định tính: - Cất kéo bằng hơi nước 10g hoàn và hứng lấy 20ml dịch cất, lấy 2ml dịch cất, thêm 0,5ml acid benzosulfonic đã diazo hoá, 1 - 2 giọt natri carbonat (TT) xuất hiện dần dần màu đỏ da cam. - Định tính Thục địa: + Phương pháp sắc ký lớp mỏng (Phụ lục 4.4 DĐVN III). + Bản mỏng: Silicagel G đã hoạt hoá ở 110oC trong 1 giờ. + Dung môi khai triển: Cloroform - ethylacetat (9: 1).

hơ

+ Dung dịch thử: lấy khoảng 10g chế phẩm, tán thành bột thô, chiết bằng cách đun sôi cách thuỷ 15 phút với methanol 3 lần, mỗi lần 30ml. Gộp dịch chiết methanol, cô trên cách thuỷ đến cắn. Cắn được chiết bằng n- butanol 3 lần, mỗi lần 5ml, gộp dịch chiết n – butanol rồi lọc, cô dịch lọc trên cách thuỷ đến cắn. Hoà cắn trong 1ml ethanol.

Q uy

+ Dung dịch đối chiếu: Lấy 1,5g Thục địa thái nhỏ, rồi tiến hành chiết như dung dịch thử, bắt đầu từ chiết bằng cách đun sôi,... hoà cắn trong 1ml ethanol.

m /+

2. KIỂM NGHIỆM CAO THUỐC

ạy

Kè

Cách tiến hành: Chấm riêng biệt lên bản mỏng 20Pl mỗi dung dịch thử và dung dịch đối chiếu. Triển khai dung môi khoảng 12 – 15cm. Lấy bản mỏng ra để khô ở nhiệt độ phòng, phun dung dịch acid sulfuric 10% trong ethanol (TT). Sấy bản mỏng ở 110oC đến khi hiện rõ vết. Trên sắc ký đồ của dung dịch thử phải cho vết có cùng màu và giá trị Rf với các vết trên sắc ký đồ của dung dịch đối chiếu.

2.1. Định nghĩa

Cao thuốc là chế phẩm điều chế bằng cách cô hoặc sấy đến thể chất quy định các dịch chiết thu được từ dược liệu thực vật hay động vật với các dung môi thích hợp.

2.2. Yêu cầu kỹ thuật và phương pháp thử

Đạt yêu cầu quy định trong chuyên luận riêng và các yêu cầu chung sau đây:

2.2.1. Cao lỏng a) Độ hoà tan

Cao lỏng phải tan hoàn toàn trong dung môi đã dùng để điều chế cao. b) Độ trong, độ đồng nhất và màu sắc Cao thuốc phải đúng màu sắc đã mô tả trong chuyên luận riêng, không có váng mốc, không có cặn bã dược liệu và vật lạ. Cách tiến hành: Lấy riêng phần phía trên của chai thuốc, chỉ để lại khoảng 10 – 15ml. Chuyển phần còn lại trong chai vào một bát sứ men trắng, nghiêng bát cho thuốc chảy từ từ trên thành bát tạo thành một lớp dễ quan sát. Quan sát dưới ánh sáng tự nhiên, thuốc phải đạt các yêu cầu quy định. Nếu không đạt phải thử lại lần thứ hai với chai thuốc khác, nếu không đạt coi như lô thuốc không đạt Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 135 of 202

chỉ tiêu này. c) Định tính Tiến hành định tính theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, chế phẩm phải cho các phản ứng của các hoạt chất có trong chế phẩm. d) Định lượng Tiến hành định lượng theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, hàm lượng của từng hoạt chất trong chế phẩm phải nằm trong giới hạn cho phép theo từng chuyên luận riêng.

2.2.2. Cao đặc, cao khô

hơ

a) Mất khối lượng do làm khô

Nếu không có chỉ dẫn khác thì:

Q uy

- Cao đặc: không quá 20%. - Cao khô: không quá 5%.

Kè

b) Độ nhiễm khuẩn

ạy

Đạt yêu cầu quy định về độ nhiễm khuẩn theo Phụ lục 10.7 DĐVN III.

c) Định tính

m /+

Tiến hành định tính theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn, chế phẩm phải cho các phản ứng của các hoạt chất có trong chế phẩm.

d) Định lượng

2.3. Ví dụ

Kiểm nghiệm Cao hy thiêm (Cao lỏng) - DĐVN III: Chế phẩm phải đạt các yêu cầu chung đối với s Cao thuốc " và các yêu cầu của chuyên luận riêng. Công thức bào chế của Cao hy thiêm gồm: Hy thiêm

1000g

Thiên niên kiện

50g

Ethanol 90%

235ml

Đường trắng

130g

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 136 of 202

Nước

1000ml

a) Yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm Chỉ tiêu

Yêu cầu

Phương pháp thử

1. Tính chất

Chất lỏng màu nâu đen, mùi thơm Thiên niên kiện, vị ngọt.

Cảm quan.

2. Định tính

Hy thiêm.

Theo chuyên luận riêng.

3. Độ trong và độ đồng nhất

Sánh, đồng nhất, không được có váng mốc, bã dược liệu và vật lạ.

Cảm quan.

4. Hàm ethanol

19% r 1%.

Theo chuyên luận chung.

Ở 20oC: 1,05 – 1,10.

Theo chuyên luận chung, dùng tỷ trọng kế.

5. Tỷ trọng

hơ

lượng

Q uy

b) Phương pháp thử

Tính chất:

Kè

Chất lỏng màu nâu đen, mùi thơm Thiên niên kiện, vị ngọt.

ạy

Định tính:

Định tính Hy thiêm:

m /+

Phương pháp sắc ký lớp mỏng (Phụ lục 4.4 DĐVN III).

Bản mỏng: Silicagel G đã hoạt hoá ở 110oC trong 1 giờ.

Dung môi khai triển: Cloroform – methanol (9: 1).

Dung dịch thử: Lấy 25ml chế phẩm, pha loãng với 25ml nước, chiết bằng ethyl acetat 2 lần, mỗi lần 25ml. Gộp các dịch chiết, cô trên cách thuỷ tới cắn. Hoà tan cắn trong 1ml ethanol.

Dung dịch đối chiếu: Lấy khoảng 25g Hy thiêm, cắt nhỏ, đun sôi với 100ml nước trong khoảng 1 giờ (luôn bù nước bốc hơi), gạn, lọc dịch chiết, cô còn khoảng 50ml rồi tiếp tục chiết bằng ethyl acetat như dung dịch thử. Cách tiến hành: Chấm riêng biệt lên bản mỏng 20Pl mỗi dung dịch thử và dung dịch đối chiếu. Sau khi triển khai xong, để khô bản mỏng ở nhiệt độ phòng rồi phun dung dịch acid sulfuric 10% (TT), sấy bản mỏng ở 110oC tới khi xuất hiện các vết. Trên sắc ký đồ của dung dịch thử phải cho vết có cùng màu và giá trị Rf với các vết trên sắc ký đồ của dung dịch đối chiếu. Độ trong và độ đồng nhất: Sánh, đồng nhất, không được có váng mốc, bã dược liệu và vật lạ.

Hàm lượng ethanol:

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 137 of 202

19% r 1% (Phụ lục 6.15 DĐVN III). Tỷ trọng: Ở 20oC: 1,05 – 1,10 (Phụ lục 5.15 DĐVN III, phương pháp dùng tỷ trọng kế).

3. KIỂM NGHIỆM RƯỢU THUỐC 3.1. Định nghĩa

hơ

Rượu thuốc là dạng thuốc lỏng có mùi thơm và vị ngọt, điều chế bằng cách ngâm dược liệu thực vật hoặc động vật (đã chế biến) trong rượu hoặc ethanol loãng trong một thời gian nhất định (tuỳ theo quy định của từng công thức) rồi gạn lấy rượu thuốc. Hàm lượng ethanol trong rượu thuốc không quá 45%.

3.2. Yêu cầu kỹ thuật và phương pháp thử

Đạt yêu cầu theo quy định trong chuyên luận riêng.

Q uy

3.2.1. Màu sắc

Kè

Cách tiến hành: Lấy ở 2 chai rượu trong mỗi lô sản xuất, mỗi chai 5ml, cho vào 2 ống nghiệm (thuỷ tinh không màu, đồng cỡ). Quan sát màu của hai ống ở ánh sáng thiên nhiên bằng cách nhìn ngang, màu sắc của hai ống phải như nhau và đúng như màu sắc đã quy định trong từng chuyên luận.

ạy

3.2.2. Mùi vị

m /+

Đạt yêu cầu theo quy định trong chuyên luận riêng. 3.2.3. Độ trong và độ đồng nhất

Rượu thuốc phải trong đồng nhất, không có cặn bã dược liệu và vật lạ.

Cách tiến hành: Quan sát toàn chai rượu, không được có váng mốc. Hút 5ml rượu thuốc ở vị trí cách đáy chai khoảng 2cm, cho vào ống nghiệm (thuỷ tinh không màu, dung tích 10 – 20ml, quan sát ở ánh sáng thiên nhiên bằng cách nhìn ngang. Rượu thuốc phải trong và đồng nhất. Nếu không đạt yêu cầu, thử lại lần thứ hai với một chai rượu thuốc khác. Lần này không đạt thì lô thuốc coi như không đạt tiêu chuẩn. 3.2.4. Hàm lượng ethanol Đạt yêu cầu theo quy định trong chuyên luận riêng. Cách xác định: Hàm lượng ethanol trong chế phẩm được xác định theo chỉ dẫn ở Phụ lục 6.15 – DĐVN III. 3.2.5. Tỷ trọng Đạt yêu cầu theo quy định trong chuyên luận. Xác định tỷ trọng theo Phụ lục 5.15 – DĐVN III. 3.2.6. Độ lắng cặn

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 138 of 202

Đạt yêu cầu theo quy định trong từng chuyên luận. Cách tiến hành: Quan sát toàn chai rượu, nếu thấy có cặn thì để yên khoảng 48 giờ, sau đó mở nút và thận trọng dùng ống cao su hay ống nhựa làm xiphông, hút phần rượu ở phía trên, để còn lại 15 – 20ml (đối với rượu có thể tích cặn không quá 0,5ml), hoặc 40 – 50ml (đối với rượu có thể tích cặn trên 0,5ml). Lắc cặn trong chai cho tan, rót hết sang ống đong 25ml (chia độ 0,5ml) hoặc 50ml (chia độ 1ml) có nút. Lấy phần rượu trong đã hút xiphông để tráng chai, đổ vào ống đong rồi thêm rượu thuốc vừa đủ 25ml hoặc 50ml. Để lắng 48 giờ, đọc kết quả trên vạch chai.

3.3. Ví dụ Kiểm nghiệm Rượu bổ huyết trừ phong - DĐVN III:

Cẩu tích

20g

Thổ phục linh

Ngũ gia bì

10g

Huyết giác

Tang chi

30g

Tục đoạn

Ngưu tất

10g

Hà thủ ô đỏ

40g

Đường trắng

130g

Thiên niên kiện

Công thức bào chế của Rượu bổ huyết trừ phong gồm:

hơ

Chế phẩm phải đạt các yêu cầu chung đối với s Rượu thuốc " và các yêu cầu của chuyên luận riêng.

Kê huyết đằng

40g

Ethanol

130ml

Q uy

Kè

ạy

Hy thiêm

m /+

30g

20g

10g

20g 30g

Hoàng tinh

10g

Chỉ tiêu

a) Yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm Phương pháp thử

Chất lỏng trong, màu đỏ nâu, mùi đặc biệt, vị ngọt cay.

Cảm quan.

2. Độ trong

Chế phẩm phải trong.

Cảm quan.

3. Hàm lượng ethanol

19 - 23%

Theo chuyên luận chung.

4. Tỷ trọng

Ở 20oC: 1,02 - 1,04.

Theo chuyên luận chung, dùng tỷ trọng kế.

5. Độ lắng cặn

Lớp cặn không được quá 0,5ml.

Theo chuyên luận chung.

1. Tính chất

Yêu cầu

b) Phương pháp thử Tính chất: Chất lỏng trong, màu đỏ nâu, mùi đặc biệt, vị ngọt cay. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 139 of 202

Độ trong: Chế phẩm phải trong. Xem chuyên luận s Rượu thuốcs (Phụ lục 1.17 - DĐVN III). Hàm lượng ethanol: 19 - 23% (Phụ lục 6.15 - DĐVN III). Tỷ trọng: Ở 200C: từ 1,02 - 1,04 (Phụ lục 5.15 DĐVN III, phương pháp dùng tỷ trọng kế).

Độ lắng cặn:

hơ

Lớp cặn không được quá 0,5ml (Phụ lục 1.17 - DĐVN III).

Q uy

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP

1. Trình bày tiêu chuẩn và kỹ thuật kiểm nghiệm chung của thuốc hoàn.

Kè

2. Trình bày tiêu chuẩn và kỹ thuật kiểm nghiệm của cao thuốc.

ạy

3. Trình bày tiêu chuẩn và kỹ thuật kiểm nghiệm của rượu thuốc.

m /+

Chọn câu trả lời đúng cho các câu hỏi từ 4 đến 6 bằng cách khoanh tròn chữ cái đầu câu được chọn: 4. Quy định giới hạn cho phép về chênh lệch khối lượng của thuốc hoàn được uống theo số lượng viên như sau:

B. r 15%

C. r 12%

D. r 7%

A. r 10%

a) Thuốc đại tràng hoàn có khối lượng trung bình 0,1258g

b) Thuốc hoàn phong tê thấp có khối lượng trung bình 1,5632g B. r 10%

C. r 7%

D. r 6%

A. r 5%

c) Thuốc hoàn bổ thận dương có khối lượng trung bình 5,2687g A. r 10%

B. r 12%

C. r 7%

D. r 8%

5. Quy định về thời gian rã cho phép đối với thuốc hoàn như sau: a) Thuốc đại tràng hoàn (hoàn nước) là không quá: A. 60 phút

B. 45 phút

C. 90 phút

D. 120 phút

b) Thuốc hoàn phong tê thấp (hoàn nước) là không quá:

A. 105 phút

B. 45 phút

C. 60 phút

D. 90 phút

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 140 of 202

c) Thuốc hoàn bổ thận dương (hoàn hồ) là không quá: A. 105 phút

B. 120 phút

C. 60 phút

D. 90 phút

6. Quy định giới hạn cho phép về hàm lượng nước đối với cao thuốc như sau: a) Cao đặc, không quá: A. 5%

B. 15%

C. 20%

D. 10%

C. 20%

D. 10%

b) Cao khô, không quá: B. 15%

hơ

A. 5%

Q uy

Bài 13 MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP SINH HỌC TRONG KIỂM NGHIỆM THUỐC

Kè

MỤC TIÊU

ạy

- Trình bày được phương pháp làm môi trường nuôi cấy vi sinh vật và nêu được các phương pháp khử trùng.

m /+

- Trình bày được mục đích, nguyên tắc, phương pháp thử chất gây sốt, độ vô khuẩn và giới hạn nhiễm khuẩn của chế phẩm bào chế và nguyên liệu làm thuốc.

Trong Phụ lục 10 của Dược điển Việt Nam III có trình bày phương pháp kiểm nghiệm thuốc bằng phương pháp sinh học. Trong khuôn khổ của tài liệu này, chúng tôi trình bày ba phép thử đánh giá chất lượng thuốc là thử chất gây sốt, thử giới hạn nhiễm khuẩn và thử độ vô trùng.

1. YÊU CẦU CƠ BẢN CỦA PHÒNG KIỂM NGHIỆM VI SINH VẬT

1.1. Quy tắc an toàn trong phòng kiểm nghiệm vi sinh vật

Cán bộ làm việc tại phòng kiểm nghiệm vi sinh phải có đủ kiến thức và kinh nghiệm về công tác kiểm nghiệm vi sinh và phải tuân theo các quy tắc an toàn trong khi làm việc. 1.1.1. Yêu cầu về phòng kiểm nghiệm vi sinh Diện tích làm việc, các khu vực trong phòng được phân chia và bố trí phù hợp, khoảng cách làm việc hợp lý để hạn chế tối đa sự di chuyển trong phòng (làm xáo động không khí và làm tăng nguy cơ nhiễm). Hệ thống chiếu sáng đầy đủ, có hệ thống thông khí để tránh sự đóng bụi và lan truyền các vi sinh vật,... Khu vực thao tác nuôi cấy nên được lắp đặt đèn tử ngoại để tiệt trùng không khí và không gian thao tác. Chú ý tránh hoặc không dùng quạt trong phòng kiểm nghiệm vi sinh, tránh đổ môi trường, hoá chất trực tiếp dưới ánh sáng mặt trời. 1.1.2. Các quy tắc an toàn trong phòng kiểm nghiệm vi sinh

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 141 of 202

Do thực tế cán bộ phòng kiểm nghiệm vi sinh phải thao tác trực tiếp với các vi sinh vật, đồng thời có nhiều chủng vi sinh vật gây bệnh nên khi tiến hành làm việc phải hết sức cẩn thận với các chủng đang thao tác. Chú ý phải nắm vững nguyên tắc, phương pháp làm việc với vi sinh vật. Không ăn uống, hút thuốc trong phòng kiểm nghiệm. Trong khi làm việc phải mặc áo blouse, mang khẩu trang khi thao tác với vi sinh vật. Trước khi bắt đầu thử nghiệm cần sát trùng mặt bàn, sát trùng tay bằng cồn 70oC hoặc dung dịch chất diệt khuẩn khác, để khô. Sau khi hoàn thành công việc lại tiến hành sát trùng như trên. Trường hợp vô tình bị đổ, nhiễm vi sinh vật ra nơi làm việc, dùng khăn giấy tẩm chất diệt khuẩn lau kỹ, sau đó khử trùng lại bàn làm việc. Phải ghi chú tên vi sinh vật, ngày tháng thí nghiệm lên tất cả các hộp Petri, ống nghiệm môi trường, bình nuôi cấy.

hơ

Tất cả chất thải rắn, môi trường chứa hoặc nhiễm vi sinh vật cần được hấp khử trùng trước khi thải đi.

Các dụng cụ, bình chứa nhiễm vi sinh vật cần được ngâm vào dung dịch chất diệt khuẩn (nước Javel) trước khi rửa và tái sử dụng.

Q uy

1.2. Dụng cụ, thiết bị

- Các dụng cụ bằng thuỷ tinh: ống nghiệm, đĩa petri, đèn cồn, cốc thuỷ tinh, bình cầu đáy bằng và tròn, bình tam giác, các loại ống đong, ống hút,...

Kè

- Que cấy: que cấy thẳng, que cấy vòng, que cấy móc.

m /+

ạy

- Màng lọc vô trùng: màng lọc có kích thước lỗ lọc 0,2Pm nhỏ hơn đường kính vi khuẩn. VSV sẽ bị giữ lại trên màng lọc còn dung dịch đi qua sẽ vô trùng. Màng lọc có thể bằng cellulose hay hỗn hợp cellulose và muối este của cellulose. - Thiết bị: nhiệt kế, máy đo pH, tủ sấy, tủ ấm, máy lắc, bể điều nhiệt, tủ lạnh, đèn tử ngoại (UV), nồi hấp, kính hiển vi, bình ủ kỵ khí,...

- Tủ cấy vô trùng: tủ cấy vô trùng được sử dụng để đảm bảo tính vô trùng cao khi thao tác với vi sinh vật. Không khí trong tủ cấy vô trùng được cung cấp qua hệ thống lọc không khí. Đèn tử ngoại có tác dụng khử trùng bề mặt bàn thao tác trong tủ cấy và bề mặt các dụng cụ thiết bị khác. Trước khi sử dụng tủ cấy vô trùng, cần bật đèn tử ngoại trước 30 - 60 phút. Khi bắt đầu thao tác, tắt đèn tử ngoại và bật hệ thống lọc không khí.

1.3. Kỹ thuật cơ bản trong phân tích kiểm nghiệm vi sinh vật 1.3.1. Phương pháp pha chế môi trường Môi trường nuôi cấy vi sinh vật thông thường chứa đầy đủ các thành phần về nguồn carbon, đạm, chất khoáng, các yếu tố sinh trưởng,... ngoài ra còn chứa một lượng nước cần thiết (khoảng 70 85%), có pH xác định thích hợp cho sự phát triển của vi sinh vật. Trong một số môi trường đặc biệt có thể thêm các chất kháng sinh, các chất ức chế sự sinh trưởng của một số vi sinh vật theo yêu cầu mục tiêu của thí nghiệm,... Môi trường nuôi cấy thường được phân loại dựa vào tính chất vật lý môi trường và chia thành 3 dạng: lỏng (liquid media), rắn (solid media) và bán rắn (semisolid media). Hiện nay, nhiều hãng sản xuất môi trường chuyên nghiệp đã sản xuất các môi trường dạng đông khô. Các môi trường này thường được điều chế từ các hoá chất tổng hợp tinh khiết với hàm lượng Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 142 of 202

xác định. Trong thử nghiệm vi sinh, chất lượng môi trường đóng vai trò quan trọng, vì vậy việc pha chế môi trường cần được thực hiện chính xác, cẩn thận. Cách pha chế như sau: + Để chuẩn bị môi trường cần phải cân đong chính xác từng thành phần của môi trường. Một số thành phần bắt buộc phải cân chính xác trên cân phân tích như các thành phần vi lượng,... + Với môi trường lỏng: cân các thành phần, hoà tan vào trong nước. + Với môi trường rắn: bổ sung thêm chất làm rắn như thạch, đồng thời phải gia nhiệt để làm tan môi trường.

Q uy

hơ

+ Yêu cầu môi trường phải trong để dễ quan sát, trường hợp cần thiết phải lọc qua giấy lọc, gạc hoặc than hoạt. Tuỳ theo đối tượng yêu cầu của thử nghiệm, môi trường được điều chỉnh đến pH quy định bằng HCl 1N hoặc NaOH 1N. Môi trường được khử trùng ở nhiệt độ và thời gian thích hợp phụ thuộc vào thành phần của môi trường. Với các môi trường bình thường, thường khử trùng ở 121oC (1atm) trong 15 - 20 phút.

- Môi trường đông khô: Được pha chế đơn giản bằng cách phối hợp một lượng cần thiết môi trường đông khô vào nước, điều chỉnh pH, đóng ống và khử trùng. Trong nhiều trường hợp, có thể không cần điều chỉnh pH.

ạy

Kè

Các ống nghiệm đựng môi trường phải sạch và không có bụi. Trường hợp đặc biệt, phải rửa ống nghiệm bên trong bằng nước ấm và xà phòng có sử dụng chổi cọ ống nghiệm. Xả lại 2 lần nước, lần đầu bằng nước máy, sau đó bằng nước cất để loại trừ xà phòng còn sót lại. Úp ngược các ống nghiệm lên rổ để tự ráo nước, chú ý không lau bằng khăn.

m /+

Khi phân môi trường ra dụng cụ chứa cần chú ý chỉ dùng 1 phần của dụng cụ chứa. Thông thường với các bình chứa như bình cầu, bình tam giác chỉ đổ 1/3 - 1/2 dung tích, đóng 5ml môi trường lỏng trong ống nghiệm, 5 - 7ml đối với ống thạch nghiêng.

1.3.2. Các kỹ thuật khử trùng dụng cụ và môi trường

Có nhiều phương pháp khử trùng vi sinh vật: bằng các tác nhân lý hoá như nhiệt độ, bức xạ, lọc,... Tác nhân khử trùng được chọn tuỳ mục đích và vật liệu cần khử trùng.

a) Khử trùng bằng nhiệt

Nhiệt độ cao có thể tiêu diệt được các vi sinh vật do tác dụng làm enzym của vi sinh vật bị biến tính, làm mất nước và oxy hoá các tế bào. - Khử trùng bằng nhiệt khô: thông thường sấy 170oC trong 2 giờ hoặc đốt. Dụng cụ thuỷ tinh (đĩa petri, ống hút thuỷ tinh,...) bền với nhiệt nên thường được khử trùng bằng phương pháp sấy ở 180oC trong 2 giờ trong tủ sấy (chú ý các ống hút cần được nhét nút bông không thấm nước ở đầu hút). Dụng cụ thuỷ tinh cần được gói kín trong giấy hoặc giấy nhôm; ống hút được cho vào ống inox trước khi sấy. Các thanh gạt thuỷ tinh được khử trùng bằng cách đốt với cồn 70oC và các que cấy kim loại được khử trùng bằng cách đốt trực tiếp trên ngọn lửa. - Khử trùng bằng nhiệt ẩm: Đun sôi 100oC trong 10 phút để diệt tế bào sinh dưỡng hoặc hấp bằng hơi nước ở 1atm, 121oC trong 15 - 30 phút để tiệt trùng hoàn toàn. Phương pháp này thường được dùng để khử trùng môi trường nuôi cấy và dụng cụ phẫu thuật.

Phương pháp nhiệt ẩm bằng nồi hấp áp lực ở 121oC trong 15 - 30 phút thường được sử dụng để Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 143 of 202

các thành phần hữu cơ của môi trường không bị cháy, biến tính và môi trường không bị mất nước. Phương pháp này dựa trên nguyên tắc làm tăng nhiệt độ bằng hơi nước bão hoà dưới áp suất lớn hơn áp suất bình thường của khí quyển. - Phương pháp khử trùng gián đoạn (phương pháp Tyndall): môi trường được hấp 3 - 4 lần ở nhiệt độ không quá 100oC trong 30 - 40 phút, cách nhau 24 giờ. Giữa 2 lần hấp ủ môi trường ở 28 32oC trong 24 giờ cho bào tử nảy mầm. Các bào tử nào còn lại sống sót nảy mầm sẽ bị diệt ở lần hấp tiếp theo. - Phương pháp khử trùng nhiệt độ thấp (phương pháp Pasteur): đun cách thuỷ môi trường 60oC trong 30 phút hoặc 80oC trong 15 phút; sau đó làm lạnh đột ngột dưới 10oC. Phương pháp này không diệt được bào tử.

hơ

Một số trường hợp môi trường có chứa các chất không bền với nhiệt như vitamin, acid amin,... thường được khử trùng bằng ở 0,5atm trong 20 - 30 phút.

b) Khử trùng bằng màng lọc

Q uy

Sử dụng màng lọc có đường kính lỗ màng lọc là 0,22Pm, cho dịch lỏng đi qua, giữ lại các vi khuẩn và vi sinh vật có kích thước lớn hơn. Phần chảy qua phễu được đựng trong các dụng cụ vô trùng. Trước khi dùng thiết bị lọc và màng lọc phải được khử trùng. Phương pháp này thường được sử dụng để khử trùng trong các trường hợp có các chất dễ bị oxy hoá hoặc không bền với nhiệt.

Kè

c) Khử trùng bằng bức xạ

d) Khử trùng bằng hoá chất

m /+

ạy

Có thể dùng tia X, tia gama, tia tử ngoại để khử trùng. Tia tử ngoại được dùng nhiều nhất để khử trùng các buồng pha chế, tủ cấy vi sinh vật; trong trường hợp này chú ý đèn tử ngoại phải được chiếu trực tiếp, thẳng góc với nơi làm thí nghiệm, công suất và số lượng đèn phù hợp với diện tích buồng cấy. Đèn tử ngoại ít có tác dụng với nấm, do đó muốn khử trùng buồng pha chế cần phối hợp thêm dùng hoá chất để diệt nấm.

Nhiều hoá chất có thể kiểm soát sự tăng trưởng của vi sinh vật. Ethylen oxyd, triethylen glycol,... được sử dụng để khử trùng, ức chế sự phát triển của vi sinh vật. Sử dụng dung dịch Cloramin B; Cloramin T 2% hoặc dung dịch phenol 0,5% để xử lý buồng vô khuẩn. Tiệt khuẩn không khí bằng dung dịch formaldehyd (500ml cho 1 lít nước).

1.3.3. Các kỹ thuật thao tác vô trùng Trong kiểm nghiệm vi sinh vật, các chủng vi sinh vật cần được cấy vào nhiều môi trường khác nhau để tăng sinh, khảo sát đặc tính sinh trưởng của vi sinh vật, các thử nghiệm sinh hoá,... Việc cấy chủng cần chú ý thực hiện để không đưa các vi sinh vật khác vào hay vi sinh vật nhiễm vào môi trường, vì vậy các thao tác cần hết sức cẩn thận để loại trừ các vi sinh vật gây nhiễm. Để đảm bảo có được trạng thái vô trùng trước khi sử dụng, môi trường và các dụng cụ cần được khử trùng thích hợp. Các thao tác vô trùng được thực hiện trong không gian vô trùng được tạo ra bởi ngọn lửa đèn cồn, hoặc trong tủ cấy vô trùng. Ngoài ra người tiến hành thử nghiệm cần mang găng tay hoặc sát trùng tay với cồn 70o hoặc các dung dịch tiệt khuẩn, đồng thời sát trùng mặt bàn thao tác. Sau khi thực hiện xong việc cấy chủng lại tiến hành sát trùng tay, mặt bàn tương tự như trên. Khử trùng que cấy: Đốt nóng đỏ đầu que cấy trong ngọn lửa và đốt nhẹ phần cán. Cầm thẳng đứng que cấy lên cho que nóng đều. Mở nút bông và đưa ngay que cấy đã khử trùng vào dụng cụ chứa giống. Áp đầu que cấy vào thành ống nghiệm, bình chứa hoặc đặt nhẹ lên phần môi trường Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 144 of 202

không chứa vi sinh vật để làm nguội que cấy trước khi lấy vi sinh vật. Chuẩn bị ống thạch nghiêng và đổ đĩa: + Ống thạch nghiêng: Ngay sau khi khử trùng, đặt đầu các ống nghiệm đựng môi trường rắn cao để tạo độ nghiêng sao cho chiều dài của môi trường trong ống không quá 2/3 chiều cao ống, thạch không được chạm vào nút bông. Để nguội. + Đổ đĩa: Đổ ở nhiệt độ 45 - 55oC vừa hạn chế sự ngưng tụ hơi nước trên nắp đĩa petri, vừa tạo được bề mặt môi trường phẳng. Đổ đĩa trong tủ cấy vô trùng, bề dày môi trường trong đĩa là 3 4mm.

2. THỬ GIỚI HẠN NHIỄM KHUẨN

hơ

Thử giới hạn nhiễm khuẩn (hay thử giới hạn vi sinh vật) là một thử nghiệm bắt buộc cho các dược phẩm từ nguyên liệu đến thành phẩm không được tiệt trùng trong quá trình sản xuất.

Q uy

2.1. Mục đích

Kè

Thử độ nhiễm vi sinh vật nhằm mục đích xác định giới hạn tối đa của số lượng vi khuẩn hiếu khí, vi nấm có trong 1g (hoặc 1ml) chế phẩm thử. Đồng thời phát hiện các vi khuẩn chỉ điểm vệ sinh quy định không được có trong thuốc là: Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, các loài Salmonella, vi khuẩn kỵ khí Clostridia.

ạy

2.2. Nguyên tắc

m /+

Đếm số vi khuẩn hiếu khí, nấm mốc, nấm men có trong dược phẩm được thể hiện bằng các khuẩn lạc đặc trưng trên đĩa thạch dinh dưỡng thích hợp. Căn cứ vào các đặc tính hình thái, sinh lý, sinh hoá của từng loại vi khuẩn để xác định vi khuẩn gây bệnh. Trên cơ sở kết quả thí nghiệm đánh giá chất lượng của thuốc theo Tiêu chuẩn Dược điển hoặc Tiêu chuẩn cơ sở.

2.3. Phương pháp thử xác định giới hạn tối đa vi sinh vật

2.3.1. Chuẩn bị môi trường

a) Môi trường xác định giới hạn vi khuẩn

Môi trường thạch Casein - Đậu tương: Pepton casein

15,0g

Pepton đậu tương

5,0g

NaCl

5,0g

Thạch

15,0g

Nước cất

1000ml

pH = 7,1 o 7,3

Môi trường thạch thường: Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 145 of 202

Cao thịt

Pepton

10g

NaCl

Thạch

18g

Nước cất vừa đủ

1000ml

pH = 7,4 o 7,6

b) Môi trường xác định giới hạn vi nấm

20g

Thạch

20g 1000ml

Kè

Nước cất

Glucose

Q uy

10g

Pepton

hơ

Môi trường thạch Sabouraud - Kháng sinh:

ạy

pH = 5,6 o 6,0

m /+

Thêm 50mg cloramphenicol trong 1 lít môi trường trước khi tiệt trùng hoặc dùng benzyl penicillin, hoặc tetracylin cho vào môi trường sau khi tiệt trùng. 2.3.2. Chuẩn bị mẫu thử

Mẫu thử theo quy định chung được lấy 10g (hoặc 10ml) để thí nghiệm.

2.3.3. Đếm số lượng vi sinh vật

Cho vào mỗi đĩa petri 1ml chất thử ở nồng độ thích hợp sao cho không quá 300 khuẩn lạc vi khuẩn và 100 khuẩn lạc vi nấm trong 1ml. Thêm 15 – 20ml môi trường thạch casein - đậu tương hoặc môi trường thạch thường đối với đĩa xác định số lượng vi khuẩn và 15 – 20ml thạch Sabouraud - kháng sinh đối với đĩa xác định số lượng vi nấm đã để nguội dưới 45oC. Nuôi cấy ở 30 – 350C trong 1 – 2 ngày đối với đĩa xác định số lượng vi khuẩn và ở 25 – 28oC trong 4 – 5 ngày đối với đĩa xác định số lượng vi nấm. Ví dụ: Xác định số lượng vi khuẩn hiếu khí, vi nấm trong 1ml bổ phế chỉ khái lộ. Tiến hành: Dùng cồn 70o sát trùng bên ngoài lọ. Lấy 10ml chế phẩm pha vào 90ml dung dịch NaCl 0,9% để được nồng độ pha loãng 10-1. Pha loãng tiếp được nồng độ 10-2. Cho vào mỗi hộp petri 1ml dung dịch chất thử của mỗi nồng độ. Thêm 15ml dung dịch môi trường thạch thường đã đun chảy để nguội khoảng 45oC đối với đĩa xác định số lượng vi khuẩn, và môi trường Sabouraud – kháng sinh đối với đĩa xác định số lượng vi nấm. Xoay nhẹ đĩa để chất thử trộn đều vào môi trường. Mỗi nồng độ làm 2 đĩa thử song song. Điều kiện nuôi cấy như trên. Sau thời gian nuôi cấy, đếm số khuẩn lạc vi khuẩn, vi nấm mọc trên các đĩa thử. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 146 of 202

2.3.4. Tính kết quả Tổng số vi khuẩn hiếu khí, vi nấm trong 1g (1ml) được tính theo công thức:

(Phép thử thực hiện với 2 nồng độ). A : số khuẩn lạc vi sinh vật trung bình ở nồng độ pha loãng k1. 1

A : số khuẩn lạc vi sinh vật trung bình ở nồng độ pha loãng k2. 2

hơ

k1, k2: độ pha loãng.

Q uy

Các Dược điển có quy định: mẫu thử có ít hơn 10 vi sinh vật/1g (1ml) nếu không có khuẩn lạc mọc trên đĩa thử ở nồng độ 10-1.

Các chế phẩm dùng cho bỏng và các vết loét sâu.

Các chế phẩm dùng tại chỗ như chữa sưng tấy, tổn thương và các màng nhày (mũi, họng, tai, âm đạo),...

Không có các vi khuẩn có thể sống lại trong 1g (ml) mẫu thử.

Kè

Yêu cầu

ạy

Loại chế phẩm

Tổng số vi khuẩn hiếu khí không quá 100 trong 1g (ml). Mẫu thử phải không có nấm và mốc trong 1g (ml).

Các chế phẩm dùng uống; qua trực tràng; thấm qua da.

Các chế phẩm có chứa các nguyên liệu có nguồn gốc thực vật, động vật không thể xử lý theo quy trình làm giảm lượng vi khuẩn.

Các chế phẩm dùng tại chỗ cho da như kem bôi, nước thơm, dầu, dung dịch, bột,...

m /+

Mức

Bảng 22. Yêu cầu giới hạn nhiễm khuẩn

Tổng số vi khuẩn hiếu khí không quá 500 trong 1g (ml). Mẫu thử phải không có nấm và mốc trong 1g (ml). Tổng số vi khuẩn hiếu khí không quá 104 trong 1g (ml). Nấm và mốc không quá 100 trong 1g (ml). Tổng số vi khuẩn hiếu khí sống lại được không quá 5.104 trong 1g (ml). Nấm và mốc không quá 500 trong 1g (ml).

3. THỬ VÔ TRÙNG 3.1. Mục đích Mục đích của thử vô trùng nhằm phát hiện sự có mặt của vi khuẩn, vi nấm trong các chế phẩm như dịch tiêm truyền, một số loại thuốc tiêm, thuốc tra mắt và các dụng cụ y tế (dụng cụ phẫu thuật mà theo tiêu chuẩn riêng cần phải vô trùng).

3.2. Nguyên tắc Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 147 of 202

Vi sinh vật có trong chế phẩm thử sẽ phát triển trên các môi trường dinh dưỡng thích hợp; trong môi trường lỏng, vi sinh vật làm đục môi trường, tạo váng trên bề mặt hoặc lắng cặn ở đáy ống nghiệm; trên môi trường đặc vi khuẩn, vi nấm mọc thành các khuẩn lạc đặc trưng.

3.3. Môi trường Trong nhiều Dược điển, để phát hiện vi khuẩn hiếu khí, kỵ khí thường dùng môi trường Thioglycolat lỏng và để phát hiện vi khuẩn, vi nấm dùng môi trường Casein - đậu tương lỏng. Tuy nhiên, có thể dùng các môi trường khác cho thử nghiệm, với điều kiện các môi trường này thích hợp cho sự phát triển của loại vi sinh vật cần phát hiện như môi trường canh thang cao thịt - pepton để phát hiện vi khuẩn hiếu khí; môi trường Wilson - Blair phát hiện vi khuẩn kỵ khí; môi trường Sabouraud lỏng để phát hiện vi nấm.

Ví dụ:

Pepton casein

15,0g

Glucose

5,5g 0,5g

ạy

Na thioglycollat

5,0g

Q uy

Yeast extract

0,75g

Kè

Agar

hơ

- Môi trường Thioglycollat:

2,5g

Resazurin

0,5g

m /+

L-Cystine

NaCl

1 lít

Nước cất

0,001g

Hấp tiệt trùng ở 120oC trong 20 phút, lấy ra làm lạnh ngay, pH = 6,9 7,3.

- Môi trường canh thang casein- đậu tương lỏng: Pepton casein

17,0g

Pepton đậu tương

3,0g

NaCl

5,0g

K2HPO4

2,5g

Glucose

2,5g

Nước cất

1000ml

Tiệt trùng ở 121oC, 1 atm trong 20 phút, pH = 7,1 7,3. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 148 of 202

3.4. Phương pháp thử Thử vô trùng bằng phương pháp nuôi cấy trực tiếp có kỹ thuật đơn giản, nhưng khả năng phát hiện vi sinh vật giảm khi số lượng vi sinh vật có ít và phân phối trong một thể tích chất thử lớn. Phương pháp này không thực hiện được với các chế phẩm có tác dụng ức chế và các chất kháng sinh, vì khi thí nghiệm chất thử được cấy trực tiếp vào các môi trường nuôi cấy thích hợp cho các vi khuẩn, vi nấm. 3.4.1. Lượng mẫu thử dùng trong thí nghiệm Lượng mẫu thử cần cấy vào các môi trường tuỳ thuộc vào từng loại mẫu (bảng 23).

Lượng chế phẩm trong một đơn vị đóng gói

Lượng tối thiểu cho một môi trường nuôi cấy

hơ

Thể tích môi trường

Toàn bộ một ống

1ml d V < 4ml

1/2 ống

4ml d V < 20ml

2ml

20ml d V < 50ml

5ml

50ml d V < 100ml

10ml

V t 100ml

Thường 10%

Chất rắn:

10ml 15ml 20ml 40ml 80ml 100ml

20ml

1/2 khối lượng của một đơn vị đóng gói

40ml

100mg

80ml

50mg < P < 200mg

Toàn bộ một đơn vị đóng gói

Khối lượng P < 50mg

m /+

ạy

Kè

Thể tích V < 1ml

Q uy

Chất lỏng:

P t 200mg

Bảng 23. Lượng mẫu thử dùng cho thí nghiệm nuôi cấy trực tiếp

Chất lỏng là dầu hay dung dịch dầu phải thêm vào môi trường nuôi cấy 1% Tween 80 hoặc các chất nhũ hoá khác với nồng độ thích hợp. Mẫu thử là dạng mỡ hay kem được hoà loãng vào dung dịch pepton 0,1% vô trùng theo tỷ lệ 1/10 trước khi cấy vào môi trường (dung dịch pepton cần thêm Tween 80 với tỷ lệ 1ml/1lít). 3.4.2. Kỹ thuật thử Kiểm tra độ vô khuẩn mẫu thử là dược phẩm thì dùng dụng cụ vô trùng cấy trực tiếp chế phẩm thử vào các môi trường phát hiện vi khuẩn, vi nấm theo số lượng quy định. Chất rắn là dạng bột có thể cho trực tiếp vào môi trường hoặc làm thành dung dịch hay nhũ dịch 1% sau đó cấy vào môi trường. Ví dụ: Thử vô trùng thuốc tiêm vitamin B1. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 149 of 202

- Dụng cụ thí nghiệm: pipet 1ml, ống nghiệm, kẹp sắt, đèn cồn. Các dụng cụ rửa sạch, tiệt trùng khô ở 160oC trong 2 giờ trước khi dùng. - Pha chế môi trường: sử dụng môi trường canh thang và môi trường Sabouraud lỏng. Hoà tan từng chất vào nước, đun nóng cho tan hoàn toàn, điều chỉnh pH bằng NaOH 1N hoặc HCl 1N. Điều chỉnh cho đủ thể tích, phân chia môi trường vào ống nghiệm, mỗi ống 10ml. Tiệt trùng bằng nồi hấp autoclave ở 121oC, 1atm trong 15 - 20 phút. - Tiến hành: Sát trùng ống tiêm bằng cồn 70o. Bẻ đầu ống tiêm bằng kẹp sắt vô trùng. Hút toàn bộ thuốc trong 1 ống cho vào 10ml môi trường canh thang và 1 ống khác được cấy vào môi trường Sabouraud (mỗi môi trường làm 2 ống). Ống phát hiện vi khuẩn nuôi cấy ở 30 - 35oC ít nhất trong 4 ngày và ống phát hiện vi nấm nuôi cấy ở 25 r 2oC ít nhất trong 7 ngày. Mỗi loại môi trường làm 2 – 3 ống thử song song.

hơ

3.4.3. Nhận định kết quả

Kè

Q uy

Trong suốt thời gian nuôi cấy, hằng ngày phải kiểm tra các ống nuôi cấy. Nếu sau thời gian nuôi cấy không có sự xuất hiện vi sinh vật, mẫu thử được coi là vô trùng. Nếu có một hoặc nhiều ống có vi sinh vật phải làm lần hai. Ở lần hai, nếu không có vi sinh vật mọc, ta kết luận là chế phẩm vô trùng, trường hợp có nhiễm vi sinh vật phải tiến hành phân lập so sánh với vi sinh vật đã bị nhiễm ở lần một. Nếu có vi sinh vật giống lần một thì mẫu thử không vô trùng; nếu có vi sinh vật khác lần một, thí nghiệm được làm lại lần ba với số mẫu gấp đôi. Trong lần ba nếu không có vi sinh vật, mẫu vô trùng; nếu có vi sinh vật, mẫu thử không vô trùng.

ạy

4. THỬ CHẤT GÂY SỐT

Trong kiểm nghiệm thuốc tiêm hoặc dung dịch tiêm truyền đều phải đánh giá chỉ tiêu này. Hiện nay có 2 phương pháp thử.

m /+

Phương pháp in vitro: Sử dụng thuốc thử LAL (Limilus Amebocyte Lysat), thuốc thử này khi gặp chất gây sốt sẽ tạo ra một tủa gel có thể phát hiện được bằng mắt thường.

Phương pháp sinh học: Dùng để đánh giá chất lượng mẫu thử dựa trên sự tăng thân nhiệt của thỏ sau khi tiêm vào tĩnh mạch thỏ dung dịch của mẫu thử. Đây là phương pháp thử chất gây sốt hiện nay Dược điển Việt Nam quy định.

4.1. Động vật thí nghiệm

Dùng thỏ khoẻ mạnh, trưởng thành, đực hoặc cái không có chửa, cân nặng từ 1,5kg trở lên, chưa dùng vào thí nghiệm khác. Có thể dùng lại những thỏ đã thử chất gây sốt nhưng phải cho nghỉ hai ngày, nếu lần thử trước âm tính; hoặc hai tuần lễ, nếu lần thử trước dương tính. Thỏ được nuôi dưỡng riêng trong chuồng bằng thức ăn tổng hợp không có chất kháng sinh. Nhà chăn nuôi phải sạch sẽ, thoáng, yên tĩnh và có nhiệt độ ổn định, chênh lệch với nhiệt độ phòng thí nghiệm không quá r30C.

4.2. Thiết bị, dụng cụ Nhiệt kế hay thiết bị điện để đo nhiệt độ phải có độ chính xác r 0,10C. Khi đo nhiệt độ, nhiệt kế được đặt sâu trong trực tràng thỏ ít nhất 5cm và tối thiểu 5 phút. Nếu là thiết bị điện, phải để yên trong trực tràng ít nhất 60 phút trước khi đo nhiệt độ và giữ nguyên ở vị trí đó trong suốt thời gian thí nghiệm.

Các dụng cụ thuỷ tinh, bơm tiêm, kim tiêm phải rửa sạch, tráng nước cất và loại chất gây sốt Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 150 of 202

bằng cách sấy ở 2500C trong 30 phút, hoặc 2000C trong 60 phút.

4.3. Tiến hành Thí nghiệm được tiến hành ở nơi yên tĩnh, tránh các yếu tố kích động. Độ ẩm và nhiệt độ của phòng phải ổn định. Giữ thỏ trên bàn bằng các giá kẹp ở cổ sao cho thỏ vẫn ở tư thế thoải mái nhất. Không cho thỏ ăn trong thời gian thí nghiệm. 1 - 3 ngày trước ngày tiêm mẫu thử, kiểm tra sơ bộ với những thỏ đạt tiêu chuẩn nhưng không được dùng thử chất gây sốt trong vòng 2 tuần trước đó. Sau khi thỏ ở vị trí ổn định, đo nhiệt độ thỏ 3 lần, mỗi lần cách nhau một giờ. Những thỏ có nhiệt độ chênh lệch giữa các lần đo t 0,60C không dùng vào thí nghiệm.

Q uy

hơ

Trong ngày tiêm mẫu thử, để thỏ ổn định trong phòng thí nghiệm ít nhất 90 phút trước khi tiêm. Ngay trước lúc tiêm 40 phút, đo nhiệt độ thỏ 2 lần cách nhau 30 phút. Nhiệt độ ban đầu của thỏ là giá trị trung bình của hai lần đo này. Chỉ những thỏ có nhiệt độ chênh lệch giữa hai lần đo không quá 0,20C và nhiệt độ ban đầu trong khoảng từ 380C – 390C mới dùng để tiêm mẫu. Mỗi lần thử được tiêm cho một nhóm 3 thỏ có nhiệt độ khác nhau không quá 10C. Đo nhiệt độ thỏ ở cách nhau khoảng 30 phút/lần, trong 3 giờ sau khi tiêm. Nhiệt độ tối đa sau khi tiêm là nhiệt độ cao nhất đo được trong khoảng thời gian này.

ạy

Kè

Liều lượng và cách xử lý mẫu được quy định trong các chuyên luận riêng. Nếu mẫu thử là dung dịch nhược trương thì phải đẳng trương bằng natri clorid không có chất gây sốt. Thể tích dùng để tiêm có thể thay đổi từ 0,5 - 10ml/kg thỏ. Khi tiêm với thể tích lớn, nên để nóng dung dịch đến 380C.

4.4. Đánh giá kết quả

m /+

Thời gian tiêm cho một thỏ không kéo dài quá 4 phút. Trường hợp dùng các thiết bị đo nhiệt độ có gài đặt chương trình, giữ nhiệt kế trong trực tràng thỏ trong suốt thời gian thí nghiệm. Đo nhiệt độ thỏ ở những khoảng thời gian ít nhất 30 phút và đánh giá kết quả thu được.

Đáp ứng của mỗi thỏ là hiệu số của nhiệt độ tối đa sau khi tiêm mẫu thử và nhiệt độ ban đầu.

Đáp ứng của thỏ bằng 0 nếu nhiệt độ tối đa sau khi tiêm thuốc đem thử chỉ bằng hoặc thấp hơn nhiệt độ ban đầu.

Nếu không có thỏ nào có đáp ứng bằng hoặc lớn hơn 0,60C và nếu tổng số đáp ứng của 3 thỏ không vượt quá 1,40C thì mẫu thử đạt yêu cầu về thử chất gây sốt. Nếu 1 thỏ trở lên có đáp ứng bằng hoặc lớn hơn 0,60C, hoặc nếu tổng số đáp ứng của 3 thỏ lớn hơn 1,40C thì phải làm lại thí nghiệm trên 5 con thỏ khác. Nếu không quá 3 trong số 8 thỏ của hai lần thí nghiệm có đáp ứng bằng hoặc lớn hơn 0,60C và nếu tổng số đáp ứng của 8 thỏ không vượt quá 3,70C thì mẫu thử đạt yêu cầu về thử chất gây sốt.

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP 1. Trình bày các quy tắc an toàn trong phòng kiểm nghiệm vi sinh. 2. Trình bày phương pháp pha chế môi trường nuôi cấy vi sinh vật. 3. Mô tả các phương pháp khử trùng. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 151 of 202

4. Trình bày cách khử trùng bằng nồi hấp áp lực. 5. Trình bày cách tiến hành thử chất gây sốt. 6. Trình bày thử nghiệm thử vô trùng bằng phương pháp nuôi cấy trực tiếp. 7. Nêu mục đích, nguyên tắc của thử nghiệm thử vô trùng và thử giới hạn vi sinh vật. 8. Trình bày thử nghiệm đếm số lượng vi sinh vật trong 1g (1ml) dược phẩm bằng phương pháp đĩa thạch.

9. Trình bày phương pháp xác định số lượng tối đa vi khuẩn hiếu khí, vi nấm trong một gam viên lục vị hoàn.

hơ

10. Trình bày phương pháp thử vô trùng thuốc tiêm vitamin B1.

Q uy

11. Chọn câu trả lời đúng bằng cách khoanh tròn chữ cái đầu câu được chọn đối với quy định giới hạn cho phép về nhiệt độ của thỏ khi kiểm tra chỉ tiêu chí nhiệt tố đối với dung dịch tiêm truyền:

a) Của từng thỏ:

Kè

A. Lớn hơn 0oC và không quá 0,6oC.

C. Không quá 0,5oC.

ạy

B. Không quá 0,6oC.

m /+

D. Từ 0 – 0,6oC. b) Của ba thỏ:

A. Lớn hơn 0oC và không quá 1,6oC.

B. Không quá 1,5oC.

C. Không quá 1,4oC.

D. Không quá 1,6oC.

ĐÁP ÁN Bài 1

Bài 4

5. a) A, D

7. 1,0619

b) B, C

8. 1,0848

6. a) C

13. a) A: đỏ cam; B: vàng

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 152 of 202

b) B

b) A: đỏ; B: vàng

Bài 2

c) A: vàng; B: đỏ

7. a) cao hơn

d) A: trắng; B: đỏ

b) có tính thực tế

14. a) A

8. a) A

c) D

b) D

15. a) A

c) B

b) D

d) D

b) B

Bài 5 4. a) pha lỏng

Q uy

9. a) B

hơ

c) độ chính xác

b) C

b) lực ly tâm c) dung môi

c) A

13. 0,74V và 0,62V

Kè

10. a) C

14. 0,22V

ạy

b) A

Bài 3

Sai số tương đối: r 2,217%

Kết quả xử lý thống kê:

m /+

4. Hàm lượng: 0,02756g/l

15. 0,276% 16. 454Pg/ml 17. a) A b) B 18. a) B

µ = 0,92756 ± 0,000611(g/l)

b) C

5. A: phân huỷ mẫu bằng acid mạnh

c) B

B: chất hữu cơ

19. a) A

C: đốt

b) C

D: nung

c) B Bài 7

Bài 10

9. 1,134

4. 0,5157mg/ml. Đạt

10. 1,458

7. 0,875%. Đạt

11. 19,89

9. Đạt (14,65%)

12. a) C

10. a) C

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 153 of 202

b) B

b) D

c) C

c) B

13. a) A

11. a) A

b) B

b) D

14. a) giải phóng

c) A

b) tan rã

12. a) C b) A

Bài 8 3. a) D

4. a) C

c) A

b) A

d) C

5. a) B

5. a) A

b) B

ạy

b) B

c) A

c) D

d) D

m /+

6. A

6. a) A

Bài 12

b) D

7. Đạt

b) C

Bài 9 3. a) D

b) C

Q uy

c) D

4. a) B

Kè

b) C

hơ

Bài 11

4. a) C b) B c) C 5. a) A b) C

c) C

c) B

d) B

6. a) C

4. a) A

b) A

b) B

Bài 13

c) D

11. a) A

5. D, E

b) C

7. Không đạt

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 154 of 202

8. Đạt (99,45%)

THỰC TẬP KIỂM NGHIỆM THUỐC

hơ

Bài 1 PHA DUNG DỊCH MẪU, DUNG DỊCH CHUẨN, THUỐC THỬ

MỤC TIÊU

Q uy

- Trình bày được cách pha dung dịch mẫu, dung dịch chuẩn, thuốc thử.

Kè

- Pha được dung dịch mẫu, dung dịch chuẩn, thuốc thử, dung dịch đệm.

ạy

1. DỤNG CỤ

Cân phân tích.

m /+

Thìa xúc hoá chất.

Đũa thuỷ tinh.

Phễu thuỷ tinh.

Cốc có mỏ, pipet.

Bình định mức.

2. PHA DUNG DỊCH MẪU 2.1. Dung dịch amoni mẫu 100 phần triệu NH4 - Sấy khô amoni clorid ở 100 - 1050C đến khối lượng không đổi. - Cân trên cân phân tích chính xác 0,297g amoni clorid và cho vào cốc có mỏ. - Cho vào cốc có mỏ khoảng 50ml nước. Dùng đũa thuỷ tinh khuấy cho amoni clorid tan hoàn toàn. - Chuyển toàn bộ dung dịch trên vào một bình định mức 1000ml qua một phễu thuỷ tinh. - Tráng rửa cốc 3 lần, mỗi lần khoảng 50ml nước. Tập trung toàn bộ nước rửa vào bình định mức Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 155 of 202

trên. - Thêm nước vừa đủ đến vạch. Lắc đều.

2.2. Dung dịch arsen mẫu 1000 phần triệu As - Cân trên cân phân tích chính xác 0,330g arsen trioxyd và cho vào cốc có mỏ. - Cho vào cốc có mỏ khoảng 5ml dung dịch natri hydroxyd 2 M. Dùng đũa thuỷ tinh khuấy cho arsen trioxyd tan hoàn toàn. Thêm vào dung dịch trên khoảng 50ml nước. Khuấy đều. - Chuyển toàn bộ dung dịch trên vào một bình định mức 250ml qua một phễu thuỷ tinh.

hơ

- Tráng rửa cốc 3 lần, mỗi lần khoảng 50ml nước. Tập trung toàn bộ nước rửa vào bình định mức trên.

- Thêm nước vừa đủ đến vạch. Lắc đều.

Q uy

2.3. Dung dịch clorid mẫu 500 phần triệu Cl

- Sấy khô natri clorid ở 100 - 1050C đến khối lượng không đổi.

- Thêm nước vừa đủ đến vạch. Lắc đều.

ạy

- Hoà tan natri clorid với khoảng 50ml nước.

Kè

- Cân trên cân phân tích chính xác 0,0824g natri clorid và cho vào bình định mức 100ml.

m /+

2.4. Dung dịch chì mẫu 1000 phần triệu Pb

- Cân trên cân phân tích chính xác 0,400g chì (II) nitrat và cho vào bình định mức 250ml.

- Hoà tan chì (II) nitrat với khoảng 100ml nước.

- Thêm nước vừa đủ đến vạch. Lắc đều.

2.5. Dung dịch sắt mẫu 200 phần triệu Fe

- Cân trên cân phân tích chính xác 0,863g sắt amoni sulfat (phèn sắt amoni) và cho vào cốc có mỏ.

- Cho vào cốc có mỏ khoảng 25ml dung dịch acid sulfuric 1M và 25ml nước. Dùng đũa thuỷ tinh khuấy cho sắt amoni sulfat tan hoàn toàn. - Chuyển toàn bộ dung dịch trên vào một bình định mức 500ml qua một phễu thuỷ tinh. - Tráng rửa cốc 4 lần, mỗi lần khoảng 50ml nước. Tập trung toàn bộ nước rửa vào bình định mức trên. - Thêm nước vừa đủ đến vạch. Lắc đều.

2.6. Dung dịch sulfat mẫu 1000 phần triệu SO4 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 156 of 202

- Cân trên cân phân tích chính xác 0,181g kali sulfat và cho vào bình định mức 100ml. - Hoà tan kali sulfat với khoảng 50ml nước. - Thêm nước vừa đủ đến vạch. Lắc đều. Để pha các dung dịch mẫu có nồng độ thấp hơn dùng trong các phép thử giới hạn, người ta pha loãng chính xác các dung dịch mẫu này bằng nước cất ngay trước khi dùng.

3. PHA DUNG DỊCH CHUẨN 3.1. Pha dung dịch chuẩn Na2S2O3 0,1N từ ống chuẩn

hơ

Chuyển toàn bộ lượng hoá chất có trong ống chuẩn vào bình định mức 1000ml qua một phễu thuỷ tinh, dùng nước tráng rửa kỹ ống đựng chất chuẩn (khoảng 300ml nước). Lắc kỹ tới khi Na2S2O3 tan hoàn toàn. Thêm nước vừa đủ tới vạch. Lắc đều.

3.2. Pha dung dịch bạc nitrat 0,1N từ bạc nitrat

Q uy

Dung dịch chuẩn Na2S2O3 0,1N có K = 1,000.

Kè

Cân khoảng 1,75g bạc nitrat, cho vào bình định mức 100ml.

Thêm nước vừa đủ tới vạch. Lắc đều.

ạy

Thêm vào bình định mức trên khoảng 70ml nước. Lắc kỹ cho tan hoàn toàn.

m /+

- Xác định lại nồng độ dung dịch bạc nitrat 0,1 N như sau: Cân chính xác khoảng 0,12g natri clorid (chất gốc), hoà tan trong khoảng 50ml nước, thêm vài giọt dung dịch kali cromat 5%. Chuẩn độ bằng dung dịch bạc nitrat đã điều chế ở trên đến khi xuất hiện tủa đỏ nhạt.

- Hệ số hiệu chỉnh K của dung dịch bạc nitrat 0,1N được tính theo công thức:

Trong đó: a là lượng cân natri clorid (g).

T độ chuẩn lý thuyết của natri clorid (T = 0,005845 g/ml). V thể tích dung dịch bạc nitrat đã dùng chuẩn độ (ml).

3.3. Pha dung dịch iod 0,01 N từ dung dịch iod 0,1 N có K = 1,005 - Lấy chính xác 10,00ml dung dịch iod 0,1 N có K = 1,005 cho vào bình định mức 100ml. - Thêm nước vừa đủ đến vạch. - Dung dịch iod mới pha được có nồng độ là 0,01 N với K = 1,005.

4. PHA MỘT SỐ THUỐC THỬ Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 157 of 202

4.1. Thuốc thử Nessler Hoà tan 10g kali iodid trong 10ml nước và thêm từng ít một, vừa cho vừa khuấy đều, dung dịch bão hoà thuỷ ngân diclorid cho tới khi xuất hiện tủa đỏ bền. Thêm 30g kali hydroxyd, sau khi tan hết lại thêm 1ml dung dịch bão hoà thuỷ ngân diclorid. Pha loãng với nước vừa đủ 200ml. Để yên và gạn lấy phần nước trong. Thử độ nhạy: Cho 3 giọt thuốc thử Nessler vào 10ml dung dịch amoni mẫu 2 phần triệu NH4, màu vàng cam phải xuất hiện ngay lập tức. Bảo quản ở trong lọ thuỷ tinh màu da cam, có nút mài, tránh ánh sáng.

4.2. Dung dịch thiếc (II) clorid AsT

Q uy

hơ

Đun nóng 20g thiếc với 85ml dung dịch acid hydrocloric đặc đến khi không còn khí hydro bay ra. Pha loãng gấp đôi dung dịch này bằng acid hydrocloric đặc. Bốc hơi dung dịch trên đến khi thu được thể tích ban đầu và lọc qua giấy mịn

4.3. Dung dịch kali iodid 10% (Dung dịch kali iodid loãng)

Kè

Hoà tan 10g kali iodid trong nước mới đun sôi để nguội vừa đủ 100ml. Dung dịch không được có màu.

ạy

Bảo quản ở trong lọ thuỷ tinh màu, nút mài, tránh ánh sáng

4.4. Dung dịch bari clorid 25%

m /+

Hoà tan 25g bari clorid trong nước và cho thêm nước vừa đủ 100ml.

4.5. Dung dịch natri sulfid 2%

Hoà tan 2g natri sulfid trong nước, thêm 2 – 3 giọt glycerin và pha loãng với nước vừa đủ 100ml.

Bảo quản ở trong lọ nhỏ, đổ đầy, nút kín, để chỗ mát, tránh ánh sáng

4.6. Dung dịch sắt (III) clorid 5% Hoà tan 5g sắt (III) clorid trong nước vừa đủ 100ml.

4.7. Dung dịch thioacetamid Hoà tan 4g thioacetamid trong nước vừa đủ 100ml. Thêm 1ml hỗn hợp của 15ml dung dịch natri hydroxyd 1N, 5ml nước và 20ml glycerin 85% vào 0,2ml dung dịch trên. Đun nóng trong cách thuỷ 20 giây, làm lạnh và dùng ngay

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP 1. Trình bày cách pha dung dịch: - Amoni mẫu 100 phần triệu NH4. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 158 of 202

- Arsen mẫu 1000 phần triệu As. - Clorid mẫu 500 phần triệu Cl. - Chì mẫu 1000 phần triệu Pb. - Sắt mẫu 200 phần triệu Fe. - Sulfat mẫu 1000 phần triệu SO4. 2. Trình bày cách pha:

hơ

- Dung dịch Clorid mẫu 5 phần triệu Cl từ dung dịch 500 phần triệu Cl.

- Dung dịch Arsen mẫu 1 phần triệu As từ dung dịch 1000 phần triệu As.

- Dung dịch Chì mẫu 2 phần triệu Pb từ dung dịch 1000 phần triệu Pb.

Q uy

- Dung dịch Sulfat mẫu 10 phần triệu SO4 từ dung dịch 1000 phần triệu SO4.

3. Trình bày cách pha dung dịch chuẩn Na2S2O3 0,1N từ ống chuẩn.

ạy

Kè

4. Tính nồng độ thực của dung dịch iod thu được sau khi pha loãng chính xác 10,00ml dung dịch iod 0,1 N có K = 1,053 thành vừa đủ 100ml bằng nước.

5. Tính nồng độ dung dịch bạc nitrat, biết rằng khi chuẩn độ 0,1195g natri clorid (chất gốc) với chỉ thị là dung dịch kali cromat 5% hết 20,9ml dung dịch bạc nitrat.

m /+

6. Trình bày cách pha dung dịch thuốc thử thiếc (II) clorid AsT và dung dịch thioacetamid.

MỤC TIÊU

Bài 2 XÁC ĐỊNH TẠP CHẤT TRONG THUỐC

- Trình bày được cách thử và thử được giới hạn tạp chất kim loại nặng, arsen, sulfat, clorid trong glucose. - Trình bày được cách thử và thử được giới hạn tạp chất liên quan trong cloramphenicol.

1. DỤNG CỤ Cân kỹ thuật. Thìa xúc hoá chất. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 159 of 202

Cốc có mỏ, pipet. Ống mao quản. Ống nghiệm to. Đèn tử ngoại. Bản mỏng: Silicagel GF254. 20 u 8cm.

2. THỬ TẠP CHẤT BẰNG PHƯƠNG PHÁP HOÁ HỌC

hơ

Yêu cầu tạp chất kim loại nặng không được quá 5 phần triệu.

2.1. Thử giới hạn tạp chất kim loại nặng trong glucose

Q uy

Chuẩn bị mẫu thử và mẫu chuẩn đồng thời nhau vào hai ống nghiệm như sau: Mẫu chuẩn

Mẫu thử

Kè

- Thêm 2ml dung dịch đệm acetat pH = 3,5, lắc đều, thêm 1,2ml dung dịch thioacetamid (TT).

ạy

- Thêm 2ml dung dịch đệm acetat pH = 3,5, lắc đều, thêm 1,2ml dung dịch thioacetamid (TT).

- 10ml dung dịch chì mẫu 1 phần triệu Pb, thêm 2ml dung dịch S.

- Hoà tan 2,4g glucose trong nước vừa đủ 12ml.

- Lắc đều.

m /+

- Lắc đều.

Để yên 2 phút.

Đánh giá kết quả:

So sánh màu tạo thành của 2 ống.

+ Màu nâu trong ống mẫu thử không đậm hơn ống mẫu chuẩn o mẫu thử đạt.

+ Màu nâu trong ống mẫu thử đậm hơn ống mẫu chuẩno mẫu thử không đạt. Chú ý:

+ Dung dịch chì mẫu 1 phần triệu được chuẩn bị từ dung dịch chì mẫu 1000 phần triệu Pb bằng cách lấy chính xác 1,00ml dung dịch chì mẫu 1000 phần triệu Pb cho vào bình định mức 1000ml, thêm nước vừa đủ, lắc đều. Dung dịch này chỉ pha ngay trước khi dùng. + Dung dịch đệm acetat pH 3,5: hoà tan 25ml amoni acetat trong 25ml nước, thêm 38ml dung dịch acid hydrocloric 7M và điều chỉnh pH đến 3,5 bằng dung dịch acid hydrocloric 2M, hoặc amoniac 6M rồi pha loãng với nước vừa đủ 100ml.

2.2. Thử giới hạn tạp chất arsen trong glucose Yêu cầu tạp chất arsen không được quá 1 phần triệu. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 160 of 202

Tiến hành thử theo phương pháp A của Dược điển. + Dùng 2 bộ bình thử như hình bên. + Cho vào đầu trên của ống thuỷ tinh dài khoảng 60mg bông tẩm chì acetat (TT), đặt một miếng giấy tẩm thuỷ ngân (II) bromid (TT) hình tròn hay vuông có kích thước phủ kín lỗ tròn giữa 2 ống thuỷ tinh, giữ chặt 2 ống thuỷ tinh với nhau bằng 2 dây lò xo.

Q uy

hơ

+ Chuẩn bị mẫu thử và mẫu chuẩn đồng thời nhau vào hai bình nón của bộ dụng cụ thử arsen như sau:

Dụng cụ thử Arsen

- Thêm 15ml acid hydroclorid đặc (TT).

- 1ml dung dịch arsen mẫu 1 phần triệu, thêm nước thành 25ml.

ạy

- 1,00g glucose hoà tan với nước thành 25ml.

Mẫu chuẩn

Kè

Mẫu thử

- Thêm 15ml acid hydroclorid đặc (TT).

m /+

- Thêm 0,1ml dung dịch thiếc (II) clorid AsT (TT).

- Để yên 15 phút.

- Thêm 5ml dung dịch kali iodid 20% (TT).

- Thêm 5ml dung dịch kali iodid 20% (TT). - Để yên 15 phút.

- Thêm 5g kẽm hạt không có As (TT).

- Đậy ngay bình nón bằng nút đã lắp sẵn giấy thử ở trên.

- Thêm 5g kẽm hạt không có As (TT).

+ Ngâm bình nón trong nước ở nhiệt độ sao cho khí giải phóng ra đều đặn. + Sau ít nhất 2 giờ, lấy các miếng giấy tẩm thuỷ ngân (II) bromid ra so sánh các vết màu. Đánh giá kết quả: + Vết màu của miếng giấy trên bình chứa chế phẩm cần thử nhạt hơn màu miếng giấy trên bình chứa dung dịch arsen mẫuo mẫu thử đạt. + Vết màu của miếng giấy trên bình chứa chế phẩm cần thử đậm hơn màu miếng giấy trên bình chứa dung dịch arsen mẫuo mẫu thử không đạt.

Chú ý: Dung dịch arsen mẫu 1 phần triệu được chuẩn bị từ dung dịch arsen mẫu 1000 phần Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 161 of 202

triệu As bằng cách lấy chính xác 1,00ml dung dịch arsen mẫu 1000 phần triệu As cho vào bình định mức 1000ml, thêm nước vừa đủ, lắc đều. Dung dịch này chỉ pha ngay trước khi dùng.

2.3. Thử giới hạn tạp chất clorid trong glucose Yêu cầu tạp chất clorid không được quá 0,0125%. Chuẩn bị mẫu thử và mẫu chuẩn đồng thời nhau vào hai ống nghiệm như sau: Mẫu chuẩn

- 0,40g glucose hoà tan với nước thành 15ml.

- 10ml dung dịch clorid mẫu 5 phần triệu Cl, thêm nước thành 15ml.

- Thêm 1ml dung dịch acid nitric 2M và 1ml dung dịch bạc nitrat 2% (TT).

hơ

Mẫu thử

Q uy

Để yên 5 phút, tránh ánh sáng.

So độ đục của 2 ống bằng cách quan sát dọc theo trục ống nghiệm trong ánh sáng khuếch tán trên nền đen.

Kè

Đánh giá kết quả:

ạy

+ Độ đục trong ống mẫu thử không đục hơn ống mẫu chuẩn o mẫu thử đạt.

+ Độ đục trong ống mẫu thử đục hơn ống mẫu chuẩn o mẫu thử không đạt.

m /+

Chú ý: Dung dịch clorid mẫu 5 phần triệu được chuẩn bị từ dung dịch clorid mẫu 500 phần triệu Cl bằng cách lấy chính xác 5,00ml dung dịch clorid mẫu 500 phần triệu Cl cho vào bình định mức 500ml, thêm nước vừa đủ, lắc đều. Dung dịch này chỉ pha ngay trước khi dùng.

2.4. Thử giới hạn tạp chất sulfat trong glucose

Yêu cầu tạp chất sulfat không được quá 0,02%.

Dung dịch thử: 1,00g glucose hoà tan với nước thành 20ml.

Chuẩn bị mẫu thử và mẫu chuẩn đồng thời nhau vào hai ống nghiệm như sau: Mẫu chuẩn

Mẫu thử - 1ml dung dịch bari clorid 25% (TT).

- 1ml dung dịch bari clorid 25% (TT).

- Thêm 1,5ml dung dịch sulfat mẫu 10 phần triệu.

- Lắc để yên 1 phút.

- Thêm tiếp 15ml dung dịch thử.

- Thêm tiếp 15ml dung dịch sulfat mẫu 10 phần triệu.

- Thêm 0,5ml acid acetic 5M (TT). - Thêm 0,5ml acid acetic 5M (TT).

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 162 of 202

Để yên 5 phút. So độ đục của 2 ống. Đánh giá kết quả: + Độ đục trong ống mẫu thử không đục hơn ống mẫu chuẩn o mẫu thử đạt. + Độ đục trong ống mẫu thử đục hơn ống mẫu chuẩn o mẫu thử không đạt.

Chú ý: Dung dịch sulfat mẫu 10 phần triệu được chuẩn bị từ dung dịch sulfat mẫu 1000 phần triệu SO4 bằng cách lấy chính xác 5,00ml dung dịch sulfat mẫu 1000 phần triệu SO4 cho vào bình định mức 500ml, thêm nước vừa đủ, lắc đều. Dung dịch này chỉ pha ngay trước khi dùng.

hơ

3. THỬ TẠP CHẤT BẰNG PHƯƠNG PHÁP SẮC KÝ LỚP MỎNG

Q uy

Giới hạn tạp chất trong thuốc là những chất vô cơ được thử bằng phương pháp hoá học, còn những tạp hữu cơ thường được thử bằng phương pháp sắc ký.

Kè

Bản mỏng: Silicagel GF254. 20 u 8cm.

Trong bài thực tập này chỉ trình bày cách thử giới hạn tạp chất liên quan trong cloramphenicol với điều kiện như sau:

ạy

Dung môi khai triển: Cloroform – methanol - nước (18: 2: 0,2).

m /+

Dung dịch thử: Hoà tan 0,10g cloramphenicol chế phẩm cần kiểm tra trong 10ml aceton. Dung dịch đối chiếu (1): Hoà tan 0,10g cloramphenicol chuẩn trong 10ml aceton.

Cách tiến hành:

Dung dịch đối chiếu (2): Pha loãng 0,5ml dung dịch đối chiếu (1) thành 100ml bằng aceton.

+ Chấm riêng biệt lên bản mỏng 1Pl và 20Pl dung dịch thử, 1Pl dung dịch chuẩn (1) và 20Pl dung dịch chuẩn (2).

+ Triển khai dung môi khoảng 15cm. + Lấy bản mỏng ra khỏi bình sắc ký, để khô ngoài không khí đến khi bay hơi hết dung môi. + Quan sát dưới ánh sáng tử ngoại ở bước sóng 254nm. Đánh giá kết quả: + Bất kỳ vết phụ nào của 20Pl dung dịch thử không đậm màu hơn vết của dung dịch chuẩn (2) o mẫu thử đạt. + Bất kỳ vết phụ nào của 20Pl dung dịch thử đậm màu hơn vết của dung dịch chuẩn (2) o mẫu thử không đạt. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 163 of 202

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP Đánh dấu vào ô đúng của câu 1 và 2. 1. Các thuốc thử dùng trong phép thử giới hạn tạp chất arsen trong glucose: TT

Thuốc thử

Có

Bông tẩm chì acetat

Giấy tẩm thuỷ ngân (II) bromid

Acid hydroclorid đặc

Bari clorid

Dung dịch thiếc (II) clorid AsT

Dung dịch kali iodid 20%

Thuốc thử Nessler

Kẽm hạt

Q uy

hơ

Không

Kim loại nặng

Clorid

Sulfat

ạy

m /+

Arsen

Độ đục

Màu

Tạp chất

Kè

2. Đánh giá kết quả trong phép thử giới hạn tạp chất trong glucose dựa vào:

3. Điền vào chỗ trống. Trong phép thử giới hạn arsen:

A. Nếu vết màu của miếng giấy trên bình chứa chế phẩm cần thử nhạt hơn màu miếng giấy trên bình chứa dung dịch arsen mẫu thì kết luận,..................... B. Nếu vết màu của miếng giấy trên bình chứa chế phẩm cần thử đậm hơn màu miếng giấy trên bình chứa dung dịch arsen mẫu thì kết luận,.....................

4. Trình bày cách chuẩn bị mẫu thử và mẫu đối chiếu khi thử tạp chất của cloramphenicol bằng sắc ký lớp mỏng. 5. Trình bày điều kiện, cách tiến hành và đánh giá kết quả khi thử tạp chất của cloramphenicol bằng sắc ký lớp mỏng.

Bài 3 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 164 of 202

XÁC ĐỊNH MỘT SỐ CHỈ SỐ VẬT LÝ CỦA THUỐC MỤC TIÊU - Xác định được nhiệt độ nóng chảy của acid benzoic. - Đo được góc quay cực và tính được năng suất quay cực của cloramphenicol. - Đo được chỉ số khúc xạ của diethyl phtalat.

hơ

- Đo được tỷ trọng của cồn 96o bằng tỷ trọng kế và picnomet.

Q uy

1. DỤNG CỤ - Cân phân tích.

- Ống mao quản bằng thuỷ tinh (để đo nhiệt độ nóng chảy).

Kè

- Máy đo nhiệt độ nóng chảy.

ạy

- Máy đo góc quay cực.

- Máy đo chỉ số khúc xạ.

m /+

- Tỷ trọng kế.

- Picnomet.

- Bình định mức, pipet.

2. ĐO GÓC QUAY CỰC RIÊNG CỦA CLORAMPHENICOL

Yêu cầu góc quay cực riêng từ 8,5 đến 20,5o ở 20oC.

Dung dịch thử: Cân chính xác khoảng 1,50g cloramphenicol (m) hoà tan bằng ethanol 96% trong bình định mức 25ml. Nồng độ phần trăm (KL/TT) cloramphenicol trong dung dịch thử là:

Tiến hành: + Xác định góc quay ban đầu Ro: Phân cực kế phải có quang trục kính phân cực P và quang trục kính phân tích A vuông góc với nhau, khi đó thị trường sẽ đều màu và tối. Trên bảng chia độ, góc quay cực phải là 0 (điểm 0 của du xích phải trùng khớp với điểm 0 của bảng chia độ). Trong thực tế, do nhiều nguyên nhân, hai điểm 0 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 165 of 202

không trùng khớp nhau, do đó phải xác định góc quay Ro (gọi là điểm 0 ban đầu). Cho ethanol 96% (đã bảo quản ở điều kiện để điều chỉnh về nhiệt độ 20oC) vào ống T có chiều dài l (dm). Điều chỉnh cho thị trường đều màu (ở vùng tối). Đọc góc Ro, làm như vậy 2 lần, lấy giá trị trung bình Ro. + Xác định góc quay cực: Cho dung dịch thử (đã bảo quản ở điều kiện để điều chỉnh về nhiệt độ 20oC) vào ống T có chiều dài l (dm). Điều chỉnh cho thị trường đều màu (ở vùng tối). Đọc góc D , làm như vậy 2 lần, lấy giá trị trung bình D .

hơ

Tính toán:

Q uy

Góc quay cực riêng của cloramphenicol được tính theo công thức sau:

Chú ý: Nếu Ro khác 0 thì hiệu chỉnh D .

Kè

3. ĐO CHỈ SỐ KHÚC XẠ CỦA DIETHYL PHTALAT

ạy

Yêu cầu chỉ số khúc xạ ở 20oC từ 1,500 đến 1,505.

Kiểm tra khúc xạ kế:

m /+

Kiểm tra máy đồng thời đo chiết suất dung môi. Nhỏ 2 - 3 giọt nước cất (đã bảo quản ở điều kiện để điều chỉnh về nhiệt độ 20oC) vào giữa hai lăng kính, điều chỉnh thị kính thích hợp với mắt để được thị trường có hai miền sáng tối rõ nét. Nếu ranh giới giữa sáng tối có màu do hiện tượng tán sắc qua lăng kính, dùng núm điều chỉnh khử tán sắc tạo thị trường có hai miền sáng tối rõ nét.

Điều chỉnh để vạch phân chia sáng tối đến trùng vào ba vạch đánh dấu chuẩn của máy. Đọc giá trị chiết suất của nước cất chỉ ra trên bảng chia (bảng n) tại vị trí vạch phân chia sáng tối. Chiết suất của nước cất tốt là no= 1,333, nếu không đạt chúng ta phải chỉnh máy để đạt chiết suất nước cất.

Đo chỉ số khúc xạ của dung dịch thử: Lau khô nước cất ở giữa lăng kính và nhỏ 2 - 3 giọt diethyl phtalat (đã bảo quản ở điều kiện để điều chỉnh về nhiệt độ 20oC) vào giữa hai lăng kính, điều chỉnh thị kính thích hợp với mắt để được thị trường có hai miền sáng tối rõ nét. Đọc giá trị chỉ số khúc xạ n của dung dịch đo.

4. ĐO TỶ TRỌNG CỦA ETHANOL 96O Yêu cầu tỷ trọng ở 20oC từ 0,8038 đến 0,8063.

4.1. Dùng picnomet Cân trên cân điện lần lượt như sau:

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 166 of 202

+ Lần cân 1: Lọ Picnomet khô có khối lượng là m1. + Lần cân 2: Lọ Picnomet đầy nước có khối lượng là m2 + Lần cân 3: Lọ Picnomet đầy ethanol 96o có khối lượng là m3. Tính toán: + Khối lượng của nước chứa trong lọ Picnomet là: m2 - m1. + Khối lượng của chất lỏng (có thể tích bằng thể tích của nước) là: m3 - m1.

Q uy

hơ

+ Tỷ trọng của chất lỏng cần đo là:

Lau sạch tỷ trọng kế bằng ethanol hoặc ether.

4.2. Dùng tỷ trọng kế

Kè

Cho khoảng 180ml ethanol 96o vào ống đong dung tích 200ml.

ạy

Đặt nhẹ nhàng tỷ trọng kế vào chất lỏng (không được chạm vào thành hoặc đáy bình đựng).

m /+

Điều chỉnh nhiệt độ để chất lỏng có nhiệt độ 200C. Đọc kết quả khi tỷ trọng kế ổn định.

5. ĐO NHIỆT ĐỘ NÓNG CHẢY CỦA ACID BENZOIC

Tiến hành:

Yêu cầu nhiệt độ nóng chảy từ 121 đến 124oC.

+ Lấy một mao quản thuỷ tinh có đường kính khoảng 1mm chiều dài 4 - 5cm, đem hàn kín một đầu (bằng cách hơ trên ngọn lửa đèn cồn). Để nguội mao quản. + Nghiền chất khảo sát (đã sấy khô) thành bột mịn. Sấy khô. + Cho chất khảo sát đã nghiền mịn vào tận đáy mao quản để lớp chất có chiều cao khoảng 2 3mm (bằng cách cắm đầu mao quản vào mỗi chất cần khảo sát rồi gõ nhẹ trên bàn để cho bột dính ở đầu mao quản rơi xuống đáy mao quản. + Đặt ống mao quản vào buồng đo. + Điều chỉnh thiết bị để tăng nhiệt độ. Khi đạt tới nhiệt độ dưới điểm nóng chảy khoảng 10oC thì cho tăng nhiệt độ lên từ từ khoảng 1oC/phút. + Quan sát chất trong mao quản khi chảy thành chất lỏng. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 167 of 202

Đo hai lần, lấy kết quả trung bình.

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP 1. Trình bày cách xác định nhiệt độ nóng chảy của acid benzoic. 2. Trình bày cách đo góc quay cực của cloramphenicol. 3. Tính góc quay cực riêng của cloramphenicol, biết rằng góc quay cực của dung dịch cloramphenicol 6,05% trong ethanol 96% đo trong ống đo có chiều dài l = 2dm là +2,31. Hỏi chế phẩm cloramphenicol này có đạt tiêu chuẩn về năng suất quay cực không?

4. Trình bày cách đo chỉ số khúc xạ của diethylphtalat.

Kè

Q uy

6. Tính tỷ trọng của cồn khi đo bằng picnomet được kết quả sau: Khối lượng của lọ Picnomet là 12,0635g. Khối lượng của lọ Picnomet đầy nước là 22,1368g. Khối lượng của lọ Picnomet đầy cồn là 20,6501g.

hơ

5. Trình bày cách đo tỷ trọng của cồn 96o bằng tỷ trọng kế.

m /+

ạy

Bài 4 KIỂM NGHIỆM THUỐC BỘT OREZOL (OREZOL LOẠI HYDROCARBONAT) MỤC TIÊU

- Trình bày được yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm của thuốc bột Orezol.

1. DỤNG CỤ

- Trình bày được cách tiến hành và đánh giá được độ đồng đều khối lượng, định tính, định lượng thuốc bột Orezol theo tiêu chuẩn.

- Cân phân tích. - Buret. - Pipet.

- Bình nón dung tích 100ml. - Cốc có mỏ. - Phễu thuỷ tinh. - Đũa thuỷ tinh.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 168 of 202

2. YÊU CẦU KỸ THUẬT VỀ CHẤT LƯỢNG THÀNH PHẨM Chế phẩm đạt yêu cầu chất lượng theo quy định trong Dược điển Việt Nam III. Chỉ tiêu

Yêu cầu

Phương pháp thử

Bột trắng hay hơi ngà, khô rời không vón cục. Vị mặn hơi ngọt. Khi pha gói trong 1 lít nước sẽ được dung dịch trong hầu như không màu.

Cảm quan

2. Độ đồng đều khối lượng

29,5g r 3%.

Trong chuyên luận.

3. Định tính

Ion natri, kali, clorid.

Theo chuyên luận riêng.

4. Định lượng

Hàm lượng kali, natri, hydrocarbonat, clorid phải đạt từ 90,0 đến 110,0% so với lượng ghi trên nhãn.

Theo chuyên luận riêng.

hơ

Q uy

Hàm lượng glucose khan C6H12O6 (hoặc

1. Tính chất

glucose monohydrat C6H12O6.H2O) phải đạt từ 90,0 đến 110,0% so với lượng ghi trên nhãn.

ạy

Kè

Trong nội dung một buổi thực tập, yêu cầu sinh viên thử các chỉ tiêu tính chất, độ đồng đều khối lượng, định tính, định lượng hydrocarbonat và clorid.

3. THUỐC THỬ (THEO DĐVN III)

m /+

Cách pha các dung dịch sau được tiến hành như chỉ dẫn ở phần thuốc thử:

- Dung dịch acid acetic 30%.

- Natri acetat.

- Dung dịch acid tartric 20%.

- Dung dịch acid nitric 16%.

- Dung dịch bạc nitrat 2%. - Dung dịch amoniac 10%. - Dung dịch kali cromat 5%. - Dung dịch chỉ thị da cam methyl. - Dung dịch magnesi uranyl acetat: Đun nóng trên cách thuỷ 3,2g uranyl acetat, 10g magnesi acetat, 2ml acid acetic băng và khoảng 30ml nước. Sau khi tan hết để nguội. Thêm 50ml ethanol và nước vừa đủ 100ml. Để yên 24 giờ rồi lọc. - Dung dịch chuẩn độ acid hydrocloric 0,1M: Pha từ ống chuẩn. - Dung dịch chuẩn độ bạc nitrat 0,1M: Pha như đã trình bày ở bài 1. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 169 of 202

4. PHƯƠNG PHÁP THỬ 4.1. Tính chất Trải một lượng bột vừa đủ thành một lớp mỏng trên một tờ giấy trắng mịn. Quan sát màu sắc bằng mắt thường, dưới ánh sáng tự nhiên.

4.2. Độ đồng đều khối lượng - Lấy ngẫu nhiên 5 gói. - Cân chính xác khối lượng thuốc trong từng gói.

- Khối lượng thuốc của từng gói không được vượt quá giới hạn r 3%.

hơ

- Tính khối lượng trung bình, giá trị này không được nhỏ hơn khối lượng thuốc ghi trên nhãn.

Q uy

4.3. Định tính

Dung dịch thử: hoà tan 10,00g chế phẩm trong nước cất vừa đủ 100ml.

Kè

A. Lấy 1ml dung dịch thử cho vào ống nghiệm, thêm 1ml dung dịch acid acetic 30%, thêm 1ml dung dịch magnesi uranyl acetat, cọ thành ống nghiệm bằng một đũa thuỷ tinh nếu cần, sẽ có tủa kết tinh vàng (ion Na+).

ạy

B. Lấy 5ml dung dịch thử cho vào ống nghiệm, thêm 1ml dung dịch acid tartric 20% và 0,10g natri acetat, lắc đều, có tủa trắng tan trong acid vô cơ loãng (ion K+).

m /+

C. Lấy 5ml dung dịch thử cho vào ống nghiệm, thêm 0,5ml dung dịch acid nitric 16% và 0,5ml dung dịch bạc nitrat 2%, sẽ có tủa trắng lổn nhổn, tủa này tan trong dung dịch amoniac 10% (ion Cl).

4.4. Định lượng

4.4.1. Hydrocarbonat

Cân chính xác khoảng 2,00g (cân trên cân phân tích) chế phẩm (a), cho vào bình nón. Hoà tan trong 70ml nước không có carbon dioxyd. Thêm 0,2ml dung dịch chỉ thị da cam methyl. Chuẩn độ bằng dung dịch acid hydrocloric 0,1M có hệ số hiệu chỉnh K đến khi dung dịch chuyển từ màu vàng sang màu hồng cam hết V1 (ml). (1ml dung dịch acid hydrocloric 0,1M tương đương với 6,10 mg HCO -). 3 Hàm lượng % hydrocarbonat (HCO -) trong chế phẩm được tính theo công thức sau: 3

Trong đó: m là khối lượng trung bình của gói thuốc (g).

D là lượng hydrocarbonat ghi trên nhãn (g). Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 170 of 202

4.4.2. Clorid Cân chính xác khoảng 0,40g (cân trên cân phân tích) chế phẩm (b), cho vào bình nón. Hoà tan trong 50ml nước không có carbon dioxyd. Thêm 3 giọt dung dịch kali cromat 5%. Chuẩn độ bằng dung dịch bạc nitrat 0,1M có hệ số hiệu chỉnh K đến khi xuất hiện tủa đỏ nhạt, hết V2 (ml). (1ml dung dịch bạc nitrat 0,1M tương đương với 3,545 mg Cl-). Hàm lượng % clorid (Cl-) trong chế phẩm được tính theo công thức sau:

hơ

Trong đó: m là khối lượng trung bình của gói thuốc (g).

P là lượng clorid ghi trên nhãn (g).

Q uy

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP

Kè

1. Bằng tính toán hãy cho biết chế phẩm Orezol có đạt yêu cầu về độ đồng đều khối lượng không, biết rằng khối lượng của 5 gói là: 29,5267g – 30,0018g – 29,3268g – 29,9724g – 30,0678g.

ạy

2. Trình bày cách tiến hành định tính các ion Na+, K+, Cl- trong Orezol.

m /+

3. Hàm lượng hydrocarbonat của Orezol có đạt yêu cầu không? Biết rằng khi chuẩn độ 1,9800g chế phẩm với chỉ thị da cam methyl hết 25,35ml dung dịch acid hydrocloric 0,1M có hệ số hiệu chỉnh K = 1,0268. Lượng hydrocarbonat ghi trên nhãn là 2,5g/gói và khối lượng trung bình của chế phẩm như đã tính ở câu 1.

4. Hàm lượng clorid của Orezol có đạt yêu cầu không? Biết rằng khi chuẩn độ 0,4026g chế phẩm với chỉ thị kali cromat 5% hết 5,20ml dung dịch bạc nitrat 0,1M có hệ số hiệu chỉnh K = 0,9902. Lượng clorid ghi trên nhãn là 2,6674 g/ gói và khối lượng trung bình của chế phẩm như đã tính ở câu 1.

5. Tại sao chế phẩm Orezol lại không yêu cầu thử độ mịn?

Bài 5 KIỂM NGHIỆM VIÊN NÉN VITAMIN C 100mg

MỤC TIÊU - Trình bày được yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm của viên nén vitamin C 100mg - Trình bày được cách tiến hành và đánh giá được độ đồng đều khối lượng, định tính, định lượng, thử độ rã của viên nén vitamin C 100mg theo tiêu chuẩn.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 171 of 202

1. DỤNG CỤ - Cân phân tích. - Cân kỹ thuật. - Buret. - Pipet chính xác dung tích 50ml. - Bình nón dung tích 100ml.

- Cốc có mỏ.

hơ

- Phễu thuỷ tinh.

- Đũa thuỷ tinh.

Q uy

- Máy thử độ rã.

Kè

Viên nén vitamin C hay viên nén acid ascorbic.

2. YÊU CẦU KỸ THUẬT VỀ CHẤT LƯỢNG THÀNH PHẨM

ạy

Chế phẩm phải đáp ứng các yêu cầu chung đối với “Thuốc viên nén” và các yêu cầu riêng của chế phẩm: Hàm lượng acid ascorbic (C6H8O6) từ 95,0 đến 110,0% so với lượng ghi trên nhãn.

m /+

Yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm: Yêu cầu

Chỉ tiêu

4. Độ đồng đều khối lượng

Acid ascorbic.

Theo chuyên luận riêng.

3. Độ rã

Cảm quan.

2. Định tính

Viên màu trắng hay trắng ngà, gần như không mùi.

1. Tính chất

5. Định lượng

Phương pháp thử

Không quá 15 phút.

Theo chuyên luận chung.

Khối lượng trung bình r 7,5%.

Theo chuyên luận chung.

Hàm lượng acid ascorbic (C6H8O6) từ 95,0 đến 110,0% so với lượng ghi trên nhãn.

Theo chuyên luận riêng.

3. THUỐC THỬ (THEO DĐVN III) - Dung dịch 2,6 diclorophenol indophenol: Đun ấm 0,1g 2,6 diclorophenol – indophenol natri với 100ml nước và lọc. Dung dịch chỉ dùng trong vòng 3 ngày. - Dung dịch natri nitroprusiat 1%: Hoà tan 1g natri nitroprusiat trong nước và thêm nước vừa đủ 100ml.

- Dung dịch bạc nitrat 5%. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 172 of 202

- Dung dịch natri hydroxyd 2M. - Dung dịch acid hydrocloric 25%. - Dung dịch chỉ thị hồ tinh bột. - Dung dịch chuẩn độ iod 0,1N: Hoà tan 13g iod tinh thể vào một dung dịch chứa 20g kali iodid trong 50ml nước. Pha loãng với nước vừa đủ 1 lít. Chuẩn độ: Hoà tan chính xác khoảng 0,080g arsen trioxid chất gốc vào 20ml dung dịch natri hydroxyd 1 N, thêm 10ml acid hydrocloric đặc, 3g natri hydrocarbonat và chuẩn độ với dung dịch iod vừa điều chế hết V (ml).

hơ

Dung dịch iod 0,1N có hệ số hiệu chỉnh

4. PHƯƠNG PHÁP THỬ

Q uy

4.1. Tính chất

Thử bằng cảm quan, chế phẩm phải đạt các yêu cầu như mô tả.

Kè

4.2. Định tính

ạy

A. Lấy một lượng chế phẩm đã được nghiền thành bột mịn tương ứng với khoảng 0,10g acid ascorbic, lắc với 10ml nước. Lọc. Dịch lọc có phản ứng acid với giấy quỳ; làm mất màu xanh của dung dịch 2,6 diclorophenol indophenol, khử dung dịch bạc nitrat 5% và cho một tủa đen.

m /+

B. Lấy 5ml dịch lọc, thêm 0,05ml dung dịch mới pha natri nitroprusiat 1%, 2ml dung dịch natri hydroxyd 2M và cuối cùng nhỏ từng giọt dung dịch acid hydrocloric 25%: màu vàng sẽ chuyển thành màu lam.

4.3. Độ rã

- Môi trường thử: nước.

- Nhiệt độ: 370C r 0,50C.

- Cho vào mỗi ống thử một viên nén vitamin C rồi đậy đĩa chất dẻo vào từng ống. Thử trên 6 viên. - Thời gian tối đa: 15 phút. - Quan sát bằng mắt nếu thấy các viên thử rã hết thì ghi thời gian. - Mẫu thử được coi là đạt yêu cầu về độ rã khi không còn cặn. Nếu còn cặn thì nó chỉ là một khối mềm, không được có nhân khô rắn sờ thấy được. - Kết quả: + Nếu cả 6 viên đều rã hết: Mẫu thử đạt yêu cầu về độ rã.

+ Nếu còn dưới 2 viên chưa rã hết: Thử lại trên 12 viên nữa. Chế phẩm đạt yêu cầu về độ rã khi Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 173 of 202

16 trong số 18 viên thử đạt độ rã theo quy định.

4.4. Độ đồng đều khối lượng Cân chính xác 20 viên bất kỳ và xác định khối lượng trung bình của viên. Cân riêng khối lượng từng viên và so sánh với khối lượng trung bình, tính độ lệch theo tỷ lệ phần trăm của khối lượng trung bình, từ đó tính ra khoảng giới hạn của giá trị trung bình. Không được quá 2 viên có khối lượng chênh lệch quá khoảng giới hạn của khối lượng trung bình, và không được có viên nào có chênh lệch quá gấp đôi độ lệch tính theo tỷ lệ phần trăm.

4.5. Định lượng

Q uy

Hút chính xác 50ml dịch lọc, thêm 1ml dung dịch hồ tinh bột.

hơ

Cân chính xác 20 viên, tính khối lượng trung bình (mTB mg) và nghiền thành bột mịn. Cân chính xác một lượng bột viên tương ứng với khoảng 200mg acid ascorbic (mT (mg)), cho vào bình định mức 100ml, thêm hỗn hợp (bao gồm 100ml nước mới đun sôi để nguội và 10ml dung dịch acid acetic 1M) vừa đủ tới vạch. Lắc kỹ và lọc nhanh, dùng giấy lọc khô. Loại bỏ 20ml dịch lọc đầu.

Định lượng bằng dung dịch iod 0,1N có hệ số hiệu chỉnh K cho đến khi xuất hiện màu xanh lam bền vững ít nhất trong 30 giây. Hết Vml dung dịch iod 0,1N.

Kè

(1ml dung dịch iod 0,1N tương đương với 8,806 mg C6H8O6).

m /+

ạy

Hàm lượng (%) acid ascorbic trong chế phẩm so với hàm lượng ghi trên nhãn được tính theo công thức sau:

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP

Yêu cầu

Có

Không

1. Đánh dấu vào ô đúng về yêu cầu kỹ thuật đối với viên nén vitamin C 100mg:

Tính chất

Độ hoà tan

Định tính acid ascorbic

Độ rã

Độ đồng đều hàm lượng

Định lượng

Độ đồng đều khối lượng

Độ nhiễm khuẩn

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 174 of 202

2. Bằng tính toán, hãy cho biết chế phẩm vitamin C 100mg có đạt yêu cầu về độ đồng đều khối lượng không, biết rằng khối lượng của 20 viên là: 164,0mg

149,6mg

156,2mg

160,1mg

158,0mg

147,8mg

156,9mg

162,3mg

154,5mg

160,3mg

159,4mg

149,2mg

157,2mg

152,6mg

151,9mg

155,3mg

160,8mg

158,3mg

153,9mg

156,1mg

3. Trình bày cách tiến hành định tính acid ascorbic.

hơ

4. Trình bày cách tiến hành thử độ rã của viên nén vitamin C 100mg.

Q uy

5. Hàm lượng acid ascorbic trong viên nén vitamin C 100mg có đạt yêu cầu không? Biết rằng khi tiến hành theo quy trình định lượng đã trình bày ở trên với 312,7mg bột viên có khối lượng trung bình viên là 159,3mg thì hết 10,85ml dung dịch iod 0,1 N có hệ số hiệu chỉnh K = 1,0013. Chọn câu trả lời đúng cho câu 6 và 7.

B. r 6%

C. r 7,5%

ạy

A. r 10%

Kè

6. Quy định giới hạn cho phép về chênh lệch khối lượng của viên nén vitamin C 100mg có khối lượng trung bình viên 0,1532g là: D. r 5%

B. 95 - 110%

C. 95 - 105%

D. 92,5 – 107,5%

A. 90 - 110%

m /+

7. Quy định giới hạn cho phép về chênh lệch hàm lượng của chế phẩm viên nén vitamin C 100mg so với hàm lượng ghi trên nhãn là:

Bài 6 KIỂM NGHIỆM THUỐC TIÊM THIAMIN HYDROCLORID 2,5% KIỂM NGHIỆM THUỐC NHỎ MẮT CLORAMPHENICOL 0,4% MỤC TIÊU - Trình bày được yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm của thuốc tiêm thiamin hydroclorid 2,5% và thuốc nhỏ mắt cloramphenicol 0,4%. - Trình bày được cách tiến hành và đánh giá được tính chất, pH, thể tích, định tính, định lượng thuốc tiêm thiamin hydroclorid 2,5% và thuốc nhỏ mắt cloramphenicol 0,4% theo tiêu chuẩn.

1. DỤNG CỤ Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 175 of 202

- Cân phân tích. - Tủ sấy. - Bơm tiêm dung tích 2ml và 10ml. - Pipet chính xác. - Bình định mức. - Cốc có mỏ.

- Chén cân.

hơ

- Bếp điện hoặc đèn cồn.

- Máy đo pH.

Q uy

- Máy quang phổ UV.

- Máy soi huỳnh quang.

Kè

- Bản mỏng Silicagel GF254.

ạy

2. KIỂM NGHIỆM THUỐC TIÊM THIAMIN HYDROCLORID 2,5%

2.1. Yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm

m /+

Chế phẩm là dung dịch vô khuẩn của thiamin hydroclorid trong nước để pha thuốc tiêm, đóng ống 1ml (Thuốc tiêm Vitamin B1).

Chế phẩm phải đáp ứng các yêu cầu chung đối với “Thuốc tiêm” và các yêu cầu riêng của chế phẩm.

Yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm: Yêu cầu

Phương pháp thử

Chỉ tiêu

1. Tính chất

Dung dịch trong, không màu hoặc có màu hơi vàng.

Cảm quan.

2. pH

2,5 – 4,0.

Đo bằng máy đo pH.

3. Thể tích

1,00 – 1,10ml.

Theo chuyên luận chung.

4. Định tính

Thiamin.

Theo chuyên luận riêng.

Clorid. 5. Định lượng

Hàm lượng Thiamin hydroclorid C12H17ClN4OS. HCl từ 95,0 đến 105,0% so với lượng ghi trên nhãn.

Theo chuyên luận riêng.

6. Độ vô khuẩn

Chế phẩm phải vô khuẩn.

Theo chuyên luận chung.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 176 of 202

2.2. Thuốc thử (theo DĐVN III) - Dung dịch natri hydroxyd 10%. - Dung dịch acid hydrocloric 10%. - Dung dịch acid nitric loãng. - Dung dịch kali fericyanid 5%: Hoà tan 5g kali fericyanid trong nước và thêm nước vừa đủ 100ml.

hơ

- Dung dịch bạc nitrat 5%: Hoà tan 5g bạc nitrat trong nước và thêm nước vừa đủ 100ml.

- Dung dịch acid silicowolframic 10%: Hoà tan 10g acid silicowolframic trong nước và thêm nước vừa đủ 100ml.

Q uy

- Dung dịch acid silicowolframic 0,2%: Hoà tan 0,2g acid silicowolframic trong nước và thêm nước vừa đủ 100ml.

2.3. Phương pháp thử

ạy

Kè

Chỉ tiêu độ vô khuẩn sẽ được trình bày trong bài 9 (Phần thực tập kiểm nghiệm thuốc). Phần này chỉ trình bày phương pháp thử đối với tính chất, pH, thể tích, định tính và định lượng chế phẩm.

2.3.1. Tính chất

m /+

Thử bằng cảm quan chế phẩm phải đạt các yêu cầu đã nêu. 2.3.2. pH

e. gl

2.3.3. Thể tích

Đo bằng máy đo pH: pH của dung dịch chế phẩm phải nằm trong khoảng quy định.

- Chế phẩm được để thăng bằng tới nhiệt độ phòng.

- Lấy 6 ống thuốc, tráng bơm tiêm bằng 1 ống, thử trên 5 ống. - Kiểm tra bằng cảm quan 5 ống thuốc, thấy các ống thử chứa thể tích ngang nhau. - Dùng bơm tiêm khô sạch có dung tích không lớn hơn 2,5ml. Lấy thuốc sao cho trong bơm tiêm không có bọt khí và trong kim tiêm vẫn chứa đầy thuốc tiêm. Lần lượt lấy thuốc của từng ống tiêm theo cách đó. Thể tích của mỗi đơn vị chế phẩm phải nằm trong giới hạn cho phép. Nếu có một đơn vị không đạt thì phải kiểm tra lại lần thứ hai giống như lần đầu. Nếu lần thứ hai có quá một đơn vị không đạt thì lô thuốc không đạt yêu cầu.

2.3.4. Định tính Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 177 of 202

- Lấy 1 - 2ml chế phẩm, thêm vài giọt dung dịch natri hydroxyd 10% (TT), vài giọt dung dịch kali fericyanid 5%, vài mililit n - butanol, lắc mạnh khoảng 1 - 2 phút. Lớp alcol có huỳnh quang màu tím xanh hiện lên rất rõ nếu soi dưới ánh sáng tử ngoại. Huỳnh quang biến mất khi acid hoá dung dịch, và xuất hiện trở lại khi kiềm hoá dung dịch. - Lấy 1 - 2ml chế phẩm, thêm vài giọt acid nitric loãng, vài giọt dung dịch bạc nitrat 5%, sẽ xuất hiện kết tủa trắng lổn nhổn tan trong dung dịch amoniac. 2.3.5. Định lượng

Q uy

hơ

Lấy dung dịch chế phẩm của 5 ống tiêm, trộn đều. Lấy chính xác một lượng chế phẩm tương ứng với 0,05g thiamin hydroclorid (Vt), thêm 50ml nước, 2ml acid hydroclorid đặc, đun sôi, cho thêm nhanh từng giọt 4ml dung dịch acid silicowolframic 10% vừa mới lọc. Tiếp tục đun sôi trong 4 phút, lọc nóng qua phễu thuỷ tinh xốp số 4 (đường kính lỗ xốp 10 - 16Pm) đã cân bì (m1 (g)) để lấy tủa silicowolframic. Rửa tủa với 50ml hỗn hợp đang sôi gồm 1 thể tích acid hydrocloric đậm đặc và 19 thể tích dung dịch acid silicowolframic 0,2%. Sau đó, rửa tiếp bằng aceton 2 lần, mỗi lần 5ml. Sấy tủa ở 100 – 1050C trong 1 giờ. Để nguội 15 phút trong bình hút ẩm. Cân được m2 (g). (1g tủa thiamin silicowolframic tương đương với 192,9mg C12H7ClN4OS. HCl).

ạy

Kè

Hàm lượng thiamin hydroclorid trong chế phẩm so với hàm lượng ghi trên nhãn được tính theo công thức:

m /+

Chú ý: Bì trước khi cân phải được xử lý như phễu có tủa. Cân bì và bì có tủa trên cân phân tích.

3. KIỂM NGHIỆM THUỐC NHỎ MẮT CLORAMPHENICOL 0,4%

Thuốc nhỏ mắt cloramphenicol 0,4% là dung dịch vô khuẩn của cloramphenicol trong nước.

Chế phẩm phải đạt các yêu cầu chung đối với sThuốc nhỏ mắts và các yêu cầu của chuyên luận riêng.

3.1. Yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm Yêu cầu

Chỉ tiêu

Phương pháp thử

1. Tính chất

Dung dịch trong suốt, không màu.

Cảm quan.

2. pH

7,0 – 7,5.

Đo bằng máy đo pH.

3. Thể tích

8,0 – 8,8ml.

Theo chuyên luận chung.

4. Định tính

Cloramphenicol.

Theo chuyên luận riêng.

5. Định lượng

Hàm lượng của cloramphenicol C11H12Cl2N2O từ 90,0 đến 110,0% so với lượng ghi trên nhãn.

Theo chuyên luận riêng.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 178 of 202

6. Tạp chất (2 - amino - 1 (4 - nitrophenyl) propan – 1,3 - diol)

Không được quá 8,0%.

Theo chuyên luận riêng.

7. Độ vô khuẩn

Chế phẩm phải vô khuẩn

Theo chuyên luận chung.

3.2. Thuốc thử (theo DĐVN III) - Cloroform. - Methanol.

- Ether.

hơ

- Ethanol 96%.

3.3. Phương pháp thử

Q uy

Trong nội dung một bài thực tập chỉ trình bày phương pháp thử đối với tính chất, pH, thể tích, định tính và định lượng chế phẩm.

3.3.1. Tính chất

Kè

Thử bằng cảm quan chế phẩm phải đạt các yêu cầu đã nêu.

ạy

3.3.2. pH

m /+

Đo bằng máy đo pH: pH của dung dịch chế phẩm phải nằm trong khoảng quy định. 3.3.3. Thể tích

- Lấy 5 lọ bất kỳ.

- Xác định thể tích của từng ống bằng bơm tiêm hoặc ống đong sạch, khô, có dung tích 10ml.

- Thể tích mỗi ống phải nằm trong giới hạn cho phép.

Nếu có một ống không đạt thì phải kiểm tra lại lần thứ hai giống như lần đầu. Nếu lần thứ hai có quá một ống không đạt thì lô thuốc không đạt yêu cầu. 3.3.4. Định tính

A. Sắc ký lớp mỏng: Bản mỏng: Silicagel GF254. Dung môi khai triển: Cloroform – methanol - nước (90: 10: 1) Dung dịch thử: Lấy 10ml dung dịch chế phẩm, thêm 15ml nước cất. Chiết 4 lần, mỗi lần 25ml ether. Gộp dịch chiết rồi bốc hơi đến khô. Cắn thu được hoà tan trong 4ml ethanol. Dung dịch đối chiếu: Hoà tan 10mg cloramphenicol chuẩn trong 1ml ethanol. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 179 of 202

Cách tiến hành: Chấm riêng biệt lên bản mỏng hai dung dịch trên, mỗi dung dịch 1Pl. Sau khi triển khai, lấy bản mỏng ra khỏi bình sắc ký, để khô ngoài không khí đến khi bay hơi hết dung môi, quan sát dưới ánh sáng tử ngoại ở bước sóng 254nm. Vết chính thu được trên sắc ký đồ của dung dịch thử phải tương ứng về vị trí và màu sắc với vết của cloramphenicol chuẩn thu được trong sắc ký đồ của dung dịch mẫu chuẩn. 3.3.5. Định lượng Lấy chính xác 1,00ml chế phẩm cho vào bình định mức 250,0ml. Thêm nước vừa đủ đến vạch.

hơ

Lắc đều.

Q uy

Đo độ hấp thụ của dung dịch này ở bước sóng 278nm, cốc đo dày 1cm, mẫu trắng là nước cất. Được DT.

Kè

Tính hàm lượng cloramphenicol C11H12Cl2N2O5 theo A (1%, 1cm) ở 278nm là 297. Hàm lượng (%) cloramphenicol trong chế phẩm so với hàm lượng ghi trên nhãn được tính theo công thức sau:

ạy

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP

m /+

Đánh dấu vào ô đúng của câu 1 và câu 2.

1. Yêu cầu kỹ thuật đối với thuốc tiêm thiamin hydroclorid 2,5%: Yêu cầu

Tính chất

Độ nhiễm khuẩn

Định tính thiamin hydroclorid

Không

Có

Nội độc tố vi khuẩn

Độ đồng đều hàm lượng

Định lượng

Độ đồng đều khối lượng

Độ vô khuẩn

Thể tích

2. Yêu cầu kỹ thuật đối với thuốc nhỏ mắt cloramphenicol 0,4%: Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 180 of 202

Yêu cầu

Có

Tính chất

Độ nhiễm khuẩn

Định tính cloramphenicol

Tạp chất

Độ đồng đều hàm lượng

Định lượng

Độ vô khuẩn

Thể tích

Q uy

hơ

Không

3. Trình bày cách tiến hành định tính cloramphenicol trong thuốc nhỏ mắt cloramphenicol 0,4%.

Kè

4. Trình bày cách tiến hành định tính thuốc tiêm thiamin hydroclorid trong thuốc tiêm thiamin hydroclorid 2,5%.

ạy

5. Trình bày cách tiến hành thử giới hạn về thể tích của thuốc tiêm thiamin hydroclorid 2,5%.

m /+

6. Hàm lượng thiamin hydroclorid trong thuốc tiêm thiamin hydroclorid 2,5% có đạt yêu cầu không? Biết rằng khi tiến hành theo quy trình định lượng đã trình bày ở trên với 2,00ml dung dịch thuốc tiêm, khối lượng phễu là 18,1026g và khối lượng phễu có tủa là 18,3517g.

7. Hàm lượng cloramphenicol trong thuốc nhỏ mắt cloramphenicol 0,4% có đạt yêu cầu không? Biết rằng khi tiến hành theo quy trình định lượng đã trình bày ở trên với 1,00ml dung dịch thuốc nhỏ mắt, giá trị mật độ quang đo được là 0,548.

Bài 7 KIỂM NGHIỆM THUỐC MỠ TRA MẮT TETRACYCLIN 1% MỤC TIÊU - Trình bày được yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm của thuốc mỡ tra mắt tetracyclin 1%. - Trình bày được cách tiến hành và đánh giá được tính chất, độ đồng đều khối lượng, độ đồng nhất, định tính, định lượng thuốc mỡ tra mắt tetracyclin 1% theo tiêu chuẩn.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 181 of 202

1. DỤNG CỤ - Cân phân tích. - Pipet chính xác. - Cốc có mỏ. - Phễu thuỷ tinh. - Đũa thuỷ tinh.

- Lam kính.

hơ

- Nồi cách thuỷ.

- Máy quang phổ UV.

Q uy

2. YÊU CẦU KỸ THUẬT VỀ CHẤT LƯỢNG THÀNH PHẨM

ạy

Kè

Yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm:

Chế phẩm phải đạt các yêu cầu chung đối với sThuốc mỡ” và “Thuốc nhỏ mắts và các yêu cầu của chuyên luận riêng.

Yêu cầu

Chỉ tiêu

Thuốc mỡ màu vàng nhạt đồng nhất, có độ mềm thích hợp, dính được vào niêm mạc và da khi bôi, không tách lớp ở điều kiện bình thường, không chảy lỏng ở 370C.

Cảm quan.

5g r 15%.

Theo chuyên luận chung.

3. Độ đồng nhất

Chế phẩm phải đồng nhất, không có tiểu phân, vật lạ.

Theo chuyên luận chung.

4. Định tính

Tetracyclin hydroclorid.

Theo chuyên luận riêng.

5. Định lượng

Chế phẩm phải chứa từ 90,0 đến 110,0% tetracyclin C22H24N2O8 so với lượng ghi trên nhãn.

Theo chuyên luận riêng.

6. Các phần tử kim loại

Đạt theo yêu cầu.

Theo chuyên luận chung.

7. Độ vô khuẩn

Chế phẩm phải vô khuẩn.

Theo chuyên luận chung.

2. Độ đồng đều khối lượng

m /+

1. Tính chất

Phương pháp thử

3. THUỐC THỬ (THEO DĐVN III) - Dung dịch acid hydrocloric 0,1N. - Dung dịch natri hydroxyd 5M.

- Dung dịch acid nitric 32%: Pha loãng 46g acid nitric đặc với nước vừa đủ 100ml. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 182 of 202

- Dung dịch bạc nitrat 2%: Hoà tan 2g bạc nitrat trong nước và thêm nước vừa đủ 100ml. Dung dịch sắt (III) clorid 3%: Hoà tan 3g sắt (III) clorid trong nước vừa đủ 100ml.

4. PHƯƠNG PHÁP THỬ Trong nội dung một bài thực tập chỉ trình bày phương pháp thử đối với tính chất, độ đồng đều khối lượng, độ đồng nhất, định tính và định lượng chế phẩm.

4.1. Tính chất Thử bằng cảm quan, chế phẩm phải đạt các yêu cầu đã nêu.

Q uy

Khối lượng tất cả các ống phải nằm trong giới hạn quy định.

Cân thuốc của từng ống trong số 5 ống được lấy bất kỳ.

hơ

4.2. Độ đồng đều khối lượng

Nếu có một ống có khối lượng lệch ra ngoài quy định này thì thử lại với 5 ống khác, nếu lần thử lại có quá một ống không đạt thì lô thuốc không đạt yêu cầu.

Kè

4.3. Độ đồng nhất

ạy

Các tiểu phần phải phân tán đồng đều.

m /+

- Lấy 4 ống, mỗi ống khoảng 0,02 - 0,03g, trải chế phẩm lên 4 tiêu bản, bên trên đặt một phiến kính. Đậy mỗi phiến kính bằng một phiến kính khác và ép mạnh cho đến khi tạo thành một vết có đường kính khoảng 2cm.

- Quan sát vết thu được bằng mắt thường.

4.4. Định tính

- Đánh giá: 3 trong 4 tiêu bản không được nhận thấy các tiểu phần. Nếu có các tiểu phần nhìn thấy ở trong phần lớn số các vết thì phải làm lại với 8 đơn vị đóng gói. Trong số các tiêu bản này, các tiểu phần cho phép nhận thấy không được vượt quá 2 tiêu bản.

Lấy khoảng 5g chế phẩm vào cốc có mỏ, thêm khoảng 5ml nước, đun cách thuỷ cho tan hết tá dược, khuấy đều bằng một đũa thuỷ tinh. Để nguội và làm lạnh trong nước đá để cho lớp tá dược đông lại. Gạn lấy lớp nước (dung dịch A) để thử các phản ứng sau: A. Lấy 1ml dung dịch A, cho vào một bát sứ, bốc hơi trên cách thuỷ cho tới khô. Thêm 1 - 2 giọt acid sulfuric đậm đặc sẽ có màu đỏ tím. Thêm 1 giọt dung dịch sắt (III) clorid 3%, màu sẽ chuyển thành nâu hoặc đỏ nâu. B. Lấy 2ml dung dịch A, cho vào một ống nghiệm, thêm 1 giọt dung dịch acid nitric 32% và vài giọt dung dịch bạc nitrat 2%, sẽ xuất hiện tủa trắng.

4.5. Định lượng - Dung dịch thử: Cân chính xác khoảng 1,50g chế phẩm tương ứng với 0,015g tetracyclin Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 183 of 202

hydroclorid (mT) cho vào cốc có mỏ. Thêm khoảng 20ml nước, đun cách thuỷ cho tan hết tá dược, khuấy đều bằng một đũa thuỷ tinh. Để nguội và làm lạnh trong nước đá để cho lớp tá dược đông lại. Gạn lấy lớp nước vào bình định mức 50ml. Tiếp tục chiết như vậy 2 lần nữa, mỗi lần 10ml nước và tập trung dịch chiết vào bình định mức trên. Thêm vào bình định mức trên 5ml dung dịch acid hydrocloric 0,1N và thêm nước vừa đủ tới vạch (dung dịch A). Lấy chính xác 5ml dung dịch A cho bình định mức 100ml, thêm vào đó khoảng 50ml nước và 5ml dung dịch natri hydroxyd 5M, lắc đều. Thêm nước vừa đủ đến vạch, lắc đều. Để yên 5 phút. - Dung dịch chuẩn: Cân chính xác khoảng 0,075g tetracyclin hydroclorid chất đối chiếu (mC) có hàm lượng CC. Hoà tan trong nước vừa đủ 250,0ml. Lấy chính xác 5ml dung dịch này cho bình định mức 100ml, thêm vào đó khoảng 50ml nước và 5ml dung dịch natri hydroxyd 5M, lắc đều. Thêm nước vừa đủ đến vạch, lắc đều. Để yên 5 phút.

hơ

Đo độ hấp thụ của dung dịch chuẩn và dung dịch thử ở bước sóng 380nm, cuvet dày 1cm, mẫu trắng gồm 5,00ml dung dịch natri hydroxyd 5M trong vừa đủ 100ml nước. Được DC và DT.

Q uy

Chú ý: Dung dịch thử và dung dịch chuẩn được chuẩn bị song song từ giai đoạn thêm dung dịch natri hydroxyd 5M.

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP

ạy

Kè

Hàm lượng (%) tetracyclin C22H24N2O8 trong chế phẩm so với hàm lượng ghi trên nhãn được tính theo công thức sau:

m /+

1. Đánh dấu vào ô đúng. Yêu cầu kỹ thuật đối với thuốc mỡ tra mắt Tetracyclin 1%: Yêu cầu

Có

Không

TT Tính chất

Độ nhiễm khuẩn

Định tính Tetracyclin hydroclorid

Độ đồng nhất

Độ đồng đều hàm lượng

Định lượng

Độ đồng đều khối lượng

Độ vô khuẩn

Các phần tử kim loại

2. Trình bày cách tiến hành định tính Tetracyclin hydroclorid trong thuốc mỡ tra mắt Tetracyclin 1%.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 184 of 202

3. Trình bày cách tiến hành thử độ đồng nhất đối với thuốc mỡ tra mắt Tetracyclin 1%. 4. Hàm lượng Tetracyclin trong thuốc mỡ tra mắt Tetracyclin 1% có đạt yêu cầu không? Biết rằng khi tiến hành theo quy trình định lượng đã trình bày ở trên với khối lượng chế phẩm là 1,5037g, khối lượng chất chuẩn là 0,0748g với hàm lượng 98,82%. Giá trị mật độ quang đo được của dung dịch thử là 0,635 và của dung dịch chuẩn là 0,601 (đạt, 95,99%). Chọn câu trả lời đúng đối với câu 5 và câu 6: 5. Quy định giới hạn cho phép về chênh lệch khối lượng của thuốc mỡ tra mắt Tetracyclin 1% đóng gói 5g là: A. r 10%

C. r 12,5%

D. r 20%

B. r 15%

C. r 11%

D. r 8%

B. r 12%

Q uy

A. r 10%

hơ

6. Quy định giới hạn cho phép về chênh lệch hàm lượng của chế phẩm thuốc mỡ tra mắt tetracyclin 1% đóng gói 5g so với hàm lượng ghi trên nhãn là:

ạy

Kè

Bài 8 KIỂM NGHIỆM THUỐC HOÀN NHỊ TRẦN

m /+

MỤC TIÊU

- Trình bày được yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm của thuốc hoàn nhị trần.

1. DỤNG CỤ

- Trình bày được cách tiến hành và đánh giá được tính chất, độ đồng đều khối lượng, độ ẩm, độ rã, định tính thuốc hoàn nhị trần theo tiêu chuẩn.

- Cân phân tích. - Cốc có mỏ. - Ống nghiệm. - Pipet. - Chén cân.

- Bình nón dung tích 100ml.

- Cốc có mỏ. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 185 of 202

- Máy thử độ rã. - Tủ sấy.

2. YÊU CẦU KỸ THUẬT VỀ CHẤT LƯỢNG THÀNH PHẨM Chế phẩm phải đáp ứng các yêu cầu chung đối với “Thuốc viên hoàn” và các yêu cầu riêng của chế phẩm: Yêu cầu kỹ thuật về chất lượng thành phẩm: Chỉ tiêu

Yêu cầu

Phương pháp thử

Hoàn màu nâu tro đến màu nâu vàng; mùi thơm nhẹ; vị ngọt, hơi cay.

Cảm quan.

2. Độ ẩm

Không quá 9%.

Theo chung.

3. Định tính

Trần bì, Bán hạ, Bạch linh, Cam thảo.

Theo chuyên luận riêng.

4. Độ rã

Không quá 60 phút.

Theo chung.

chuyên

luận

5. Độ đồng đều khối lượng

Khối lượng trung bình r 12%.

Theo chung.

chuyên

luận

chuyên

luận

ạy

Kè

Q uy

hơ

1. Tính chất

m /+

3. THUỐC THỬ (THEO DĐVN III) - Ethanol 70%.

- Bột magnesi.

- Acid hydrocloric đậm đặc.

- Anhydric acetic.

- Acid sufuric đậm đặc.

- Dung dịch vanilin 1% trong acid hydrocloric.

4. PHƯƠNG PHÁP THỬ 4.1. Tính chất Thử bằng cảm quan, chế phẩm phải đạt các yêu cầu đã nêu.

4.2. Độ ẩm Bật tủ sấy, để nhiệt độ 60 - 70oC. Đợi tới khi nhiệt độ trong tủ sấy đạt nhiệt độ đã đặt.

Xử lý bì: Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 186 of 202

+ Sấy chén cân sạch ở nhiệt độ 60 - 70oC tới khối lượng không đổi. + Cân để xác định khối lượng chén cân thu được khối lượng m. Cân trên cân phân tích chính xác khoảng 1,00 gam chế phẩm (được M gam) vào chén cân đã được xử lý ở trên. Đặt chén cân có chứa chế phẩm vào tủ sấy, mở nắp và để nắp ở bên cạnh chén cân. Sấy ở nhiệt độ 60 - 70oC khối lượng không đổi. Cân chén cân chứa chế phẩm đã đậy nắp trên cân phân tích. Lặp lại thao tác sấy đến khối lượng không đổi. Được giá trị P gam.

+ Lượng chế phẩm trước khi sấy: M gam.

Q uy

+ Lượng nước có trong mẫu bị mất đi: M - (P – m) gam.

hơ

Tính kết quả:

Kè

+ Lượng nước có trong mẫu bị mất đi tính theo phần trăm là:

ạy

4.3. Định tính

m /+

Soi kính hiển vi với độ phóng đại thích hợp thấy: Các sợi nấm không màu của Bạch linh, các sợi tinh thể calci oxalat của Cam thảo. Có đối chiếu với bột Bạch linh, Cam thảo chuẩn.

Lấy 4g bột kép (hoặc viên hoàn), nếu là viên hoàn thì tán nhỏ. Cho vào ống nghiệm, thêm 10ml ethanol 70% (TT). Lắc đều. Đun nóng trên cách thuỷ 10 phút. Lọc, dịch lọc cho vào 3 ống nghiệm nhỏ, bay hơi bớt dung môi trên cách thuỷ, còn 1ml.

+ Ống 1: Thêm ít bột magnesi và cho từ từ acid hydrocloric đậm đặc, xuất hiện màu đỏ da cam.

+ Ống 2: Thêm 1ml anhydric acetic, lắc đều, thêm vài giọt acid sufuric đậm đặc, xuất hiện màu hồng.

+ Ống 3: Thêm vài giọt vanilin 1% trong acid hydrocloric (TT). Đun trên cách thuỷ, xuất hiện màu tím hoa cà.

4.4. Độ rã - Môi trường thử: nước. - Nhiệt độ: 370C r 0,50C. - Cho vào mỗi ống thử một viên nén vitamin C rồi đậy đĩa chất dẻo vào từng ống. Thử trên 6 viên.

- Thời gian tối đa: 60 phút. Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 187 of 202

- Quan sát bằng mắt nếu thấy các viên thử rã hết thì ghi thời gian. - Mẫu thử được coi là đạt yêu cầu về độ rã khi không còn cặn. Nếu còn cặn thì nó chỉ là một khối mềm, không được có nhân khô rắn sờ thấy được. - Kết quả: + Nếu cả 6 viên đều rã hết: Mẫu thử đạt yêu cầu về độ rã. + Nếu còn dưới 2 viên chưa rã hết: Thử lại trên 12 viên nữa. Chế phẩm đạt yêu cầu về độ rã khi 16 trong số 18 viên thử đạt độ rã theo quy định.

4.5. Độ đồng đều khối lượng

Q uy

Khối lượng tất cả các viên hoàn phải nằm trong giới hạn quy định.

hơ

Cân khối lượng của 10 hoàn, xác định khối lượng trung bình của 1 hoàn. Cân riêng rẽ từng hoàn và so sánh với khối lượng trung bình hoàn.

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP

Yêu cầu

TT Tính chất

Độ hoà tan

Định tính

Độ rã

Độ đồng đều hàm lượng

Định lượng

Có

Không

m /+

ạy

Kè

1. Đánh dấu vào ô đúng. Yêu cầu kỹ thuật đối với hoàn nhị trần:

Độ đồng đều khối lượng

2. Trình bày cách tiến hành định tính Trần bì, Bán hạ, Bạch linh, Cam thảo trong hoàn nhị trần theo tiêu chuẩn. 3. Trình bày cách tiến hành thử độ rã của hoàn nhị trần. 4. Trình bày cách tiến hành thử độ ẩm của hoàn nhị trần.

Bài 9 KIỂM NGHIỆM BẰNG PHƯƠNG PHÁP VI SINH VẬT Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 188 of 202

MỤC TIÊU - Trình bày được phương pháp làm môi trường nuôi cấy lỏng và môi trường nuôi cấy đặc. - Làm được thí nghiệm thử vô khuẩn thuốc tiêm vitamin B1 với các thao tác đảm bảo vô trùng. - Làm được các thao tác thực nghiệm xác định số lượng vi khuẩn, vi nấm trong 1ml bổ phế chỉ khái lộ.

1. DỤNG CỤ - HOÁ CHẤT

hơ

- Cân kỹ thuật.

- Bơm tiêm.

Q uy

- Ống nghiệm.

- Kẹp sắt.

Kè

- Pipet.

ạy

- Bình nón.

- Cốc có mỏ.

m /+

- Hộp Petri. - Đèn cồn.

Các dụng cụ rửa sạch và tiệt trùng khô ở 160oC trong 2 giờ trước khi sử dụng.

2. THỬ VÔ KHUẨN THUỐC TIÊM VITAMIN B1

Quá trình thử vô khuẩn phải được tiến hành trong buồng hoặc trong lồng kính thổi khí vô khuẩn để tránh ô nhiễm, mặt khác mẫu thử không được tiếp xúc với các tác nhân có ảnh hưởng đến sự phát triển của vi khuẩn, nấm mốc, nấm men (như tia tử ngoại, chất sát trùng, nhiệt độ cao,...).

2.1. Môi trường Môi trường để phát hiện vi khuẩn hiếu khí: Môi trường canh thang (MT1) Pepton

10g

Cao thịt

NaCl

Nước cất vừa đủ

1000ml

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 189 of 202

pH = 7,4 ± 0,2 Môi trường để phát hiện vi nấm: Môi trường Sabouraud lỏng (MT2) Pepton

10g

Glucose

40g

Nước cất vừa đủ

1000ml

pH = 5,8 ± 0,2

hơ

Hoà tan các thành phần vào nước nguội, đun nóng cho tan hoàn toàn, điều chỉnh pH bằng dung dịch NaOH 1N hoặc HCl 1N. Điều chỉnh cho đủ thể tích. Phân môi trường vào ống nghiệm, mỗi ống 10ml. Tiệt trùng bằng hấp ướt ở 1atm trong 15 - 20 phút.

Q uy

2.2. Phương pháp tiến hành

Kè

Dùng cồn 70o sát trùng ống tiêm vitamin B1. Bẻ đầu ống tiêm bằng kẹp sắt vô trùng. Hút toàn bộ thuốc trong ống tiêm vitamin B1 bằng pipet hoặc bơm tiêm vô trùng cho vào ống nghiệm đã chuẩn bị 10ml môi trường MT1 và một ống thuốc khác được cấy vào 10ml môi trường MT2 (mỗi môi trường làm 2 ống).

ạy

Ủ môi trường phát hiện vi khuẩn ở 30 - 35oC và môi trường phát hiện vi nấm ở 20 - 25oC trong vòng 14 ngày.

m /+

2.3. Đọc kết quả

Nếu trong suốt thời gian ủ, nếu không thấy có vi khuẩn, vi nấm phát triển thì chế phẩm là vô khuẩn. Nếu có một hoặc nhiều ống nuôi cấy có vi sinh vật mọc cần tiến hành làm lại lần thứ hai, đồng thời giữ lại các môi trường có vi khuẩn hoặc vi nấm mọc.

Ở lần nuôi cấy thứ hai, nếu không có ống nào có vi sinh vật mọc thì kết luận là mẫu thử vô trùng; nếu trường hợp có vi sinh vật mọc cần tiến hành phân lập, so sánh vi khuẩn, hoặc vi nấm trên môi trường cấy lại với vi khuẩn, hoặc nấm đã mọc trên môi trường cũ. Nếu nhận thấy vi khuẩn, hoặc vi nấm sau khi phân lập ở lần hai giống lần đầu thì chế phẩm không đạt tiêu chuẩn vô khuẩn, còn trường hợp nếu vi khuẩn hoặc vi nấm khác biệt với lần thử nghiệm đầu tiên thì cần tiến hành thử nghiệm lần thứ ba. Ở lần thứ ba, nếu không phát hiện thấy vi khuẩn, hoặc vi nấm phát triển chế phẩm được coi là vô trùng và ngược lại nếu thấy xuất hiện vi khuẩn, hoặc vi nấm thì chế phẩm được coi là không đạt tiêu chuẩn vô trùng.

3. XÁC ĐỊNH SỐ LƯỢNG VI KHUẨN HIẾU KHÍ, VI NẤM TRONG XIRÔ BỔ PHẾ CHỈ KHÁI LỘ 3.1. Pha chế môi trường Môi trường thạch thường (MT1) Pepton

10g

Cao thịt

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 190 of 202

NaCl

Thạch

15g

Nước cất vừa đủ

1000ml

pH = 7,4 ± 0,2

10g

Glucose

40g

Cloramphenicol

50mg 15g

Nước cất vừa đủ

1000ml

Q uy

Thạch

hơ

Pepton

Môi trường Sabouraud - kháng sinh (MT2)

pH = 5,8 ± 0,2

ạy

Kè

Cách pha chế: Cân các thành phần theo công thức, đun cho tan thạch trước, sau đó thêm các thành phần khác đã được hoà vào nước, thêm nước cho đủ thể tích. Đun sôi, điều chỉnh pH cho đạt theo yêu cầu của từng môi trường.

m /+

3.2. Phương pháp tiến hành

Tiệt trùng môi trường bằng cách hấp ướt ở 1atm trong 15 - 20 phút.

Sát trùng bên ngoài lọ chế phẩm thử bằng cồn 70o.

Pha loãng chế phẩm ở các nồng độ 10-1; 10-2: Dùng pipet lấy 10ml chế phẩm pha trong 90ml NaCl 0,9% để được dung dịch có nồng độ 10-1. Từ dung dịch này pha loãng tiếp thành dung dịch có nồng độ 10-2. Cho vào mỗi hộp petri 1ml của từng dung dịch đã pha loãng trên. Thêm 15ml môi trường thạch thường đã đun chảy và để nguội đến 45oC vào hộp Petri để xác định số lượng vi khuẩn. Làm tương tự với môi trường Sabouraud – kháng sinh để xác định số lượng vi nấm. Đậy hộp, trộn đều bằng cách xoay hộp Petri. Mỗi nồng độ làm 2 đĩa thử song song. Nuôi cấy:

+ Với các đĩa xác định số lượng vi khuẩn: nuôi cấy trong tủ ấm ở nhiệt độ 35oC trong 24 - 48 giờ. + Với các đĩa xác định số lượng vi nấm: nuôi cấy trong tủ ấm ở nhiệt độ 20 - 25oC trong 5 ngày.

3.3. Đọc kết quả Sau thời gian nuôi cấy, kiểm tra quá trình mọc của vi khuẩn và vi nấm, đếm số khuẩn lạc vi khuẩn và số khuẩn lạc vi nấm mọc ở các đĩa Petri.

Tính số lượng vi khuẩn và vi nấm trong 1ml chế phẩm theo công thức: Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 191 of 202

Trong đó: X là số lượng vi khuẩn hoặc vi nấm trong 1ml chế phẩm. A1 và A2 là số khuẩn lạc vi khuẩn hoặc vi nấm trung bình của các đĩa ở các độ pha loãng tương ứng K1 và K2. Trong trường hợp nếu không có khuẩn lạc mọc ở các đĩa có độ pha loãng 1/10 thì kết luận chế phẩm có ít hơn 10 khuẩn lạc trong 1ml chế phẩm.

TỰ LƯỢNG GIÁ VÀ BÀI TẬP

hơ

1. Mục đích của kỹ thuật thử vô khuẩn là gì?

2. Nguyên tắc của kỹ thuật thử vô khuẩn bằng phương pháp nuôi cấy trực tiếp.

Q uy

3. Tiêu chuẩn thử vô khuẩn thường được áp dụng cho các chế phẩm nào? 4. Cách pha chế một môi trường nuôi cấy lỏng?

Kè

5. Cách tiến hành thử vô khuẩn bằng phương pháp nuôi cấy trực tiếp?

6. Nguyên tắc để xác định số lượng vi khuẩn hiếu khí, vi nấm trong 1 gam hoặc 1ml chế phẩm?

ạy

7. Cách pha chế một môi trường nuôi cấy đặc?

ĐÁP ÁN

m /+

8. Phương pháp tiến hành thử nghiệm để xác định số lượng vi khuẩn, vi nấm trong 1ml chế phẩm.

Bài 1

0,01053N

0,0978N

Bài 2 3.

A - mẫu thử đạt B - mẫu thử không đạt

Bài 3 3.

19,09o; đạt

0,8524

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 192 of 202

Bài 4 1.

Đạt

Đạt, 95,52%

Đạt, 101,37%

Bài 5 Đạt

Đạt, 97,47%

hơ

Không đạt, 115,3%

Q uy

Đạt, 96,1%

Bài 6

Đạt, 95,99%

m /+

ạy

Kè

Bài 7

Phụ lục 1 BẢNG NGUYÊN TỬ LƯỢNG CÁC NGUYÊN TỐ

Theo tài liệu của Liên đoàn quốc tế về hoá học thuần tuý và ứng dụng xuất bản năm 1989 (Pure App.Chem.1991,63,978.) Ký hiệu

Nguyên tử số

Nguyên tử lượng

Tên nguyên tố *

Argon

39,948

Arsen

74,9216

Bạc (Argentum)

107,8682

Bari

137,327

Beryli

9,0122

Bismuth

208,9804

Bor

10,811

Brom

79,904

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

112,411

Cesi

132,9054

Calci

40,078

Carbon

12,011

Ceri

140,115

Chì (Plumbum)

207,2

Clor

35,4527

Crom

51,9961

Cobalt

58,9332

Đồng (Cuprum)

Dysprosi

hơ

Erbi

Europi

151,965

18,9984

157,25

69,723

72,61

178,49

4,0026

163,9303

1,0079

114,82

126,9045

192,22

Kali

39,0983

Kẽm (Zincum)

65,39

Krypton

83,80

Lanthan

138,9055

Lithi

6,941

Luteti

174,967

Lưu huỳnh (Sulfur)

32,066

24,3050

Gali

Germani

ạy

Gadolini

m /+

Hafni Heli

Holmi

Hydrogen

Indi

Iridi

Iod

Magnesi

Kè

Fluor

Cadmi

Q uy

Page 193 of 202

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

63,546

162,50

167,26

Mangan

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

54,9381

Molybden

95,94

Natri

22,9898

Neodymi

144,24

Neon

20,1797

Nhôm (Aluminium)

26,9815

Nickel (Niccolum)

58,6934

Niobi

92,9064

Nitrogen

14,0067

Osmi

Oxygen

hơ

Paladi

Phosphor

30,9738

Platin

195,08

Praseodymi

140,9077

Rheni

186,207

Rhodi

102,9055

85,4678

101,07

150,36

55,847

44,9559

78,96

Silic (Silicium)

28,0855

Stibi (Stibium)

121,757

Stronti

87,62

Tantal

180,9479

Techneti

(97)

Telur

127,60

Terbi

158,9253

Thali

204,3833

Thiếc (Stanium)

118,70

Rutheni

Samari

Sắt (Iron)

Scandi Selen

Kè

ạy

D Rb

m /+

Rubidi

Q uy

Page 194 of 202

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

190,2

15,9994 106,42

Thori

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Page 195 of 202

232,0381

Thuli

168,9342

Thuỷ ngân (Hydrragyrum)

200,59

Titan

47,88

Uran

238,0289

Vanadi

50,9415

Vàng (Aurum)

196,9665

Wolfram

183,85

Xenon

131,29

Yterbi

Ytri

Zirconi

hơ

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

173,04

91,224

Q uy

88,9059

ạy

Kè

Phụ lục 2 CÁC PHẢN ỨNG ĐỊNH TÍNH MỘT SỐ ION

Acetat

m /+

A. Đun nóng chế phẩm với cùng một lượng acid oxalic (TT). Hơi xông ra có mùi acid acetic.

Amoni (muối)

B. Hoà tan khoảng 30ml chế phẩm trong 3ml nước, hoặc lấy 3ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm 0,25ml dung dịch lanthan nitrat (TT), 0,1ml dung dịch iod 0,1 N và 0,05ml dung dịch amoniac 2 M (TT). Đun nóng hỗn hợp cẩn thận đến sôi, sau vài phút xuất hiện tủa màu xanh hay màu xanh thẫm.

A. Hoà tan khoảng 0,2g chế phẩm trong 2ml nước, hoặc lấy một lượng dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận, thêm 2ml dung dịch natri hydroxyd 2 M (TT), đun nóng, sẽ xông ra khí có mùi đặc biệt và làm xanh giấy quỳ đỏ đã thấm nước. B. Hoà tan khoảng 10mg chế phẩm trong 5ml nước, hay một lượng dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận, thêm 0,2ml thuốc thử Nessler (TT), hỗn hợp có màu vàng hay tủa vàng nâu. Bạc (muối) A. Hoà tan khoảng 10ml chế phẩm trong 5ml nước, hoặc lấy một lượng dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận, thêm 3 giọt dung dịch acid hydrocloric 10% (TT) sẽ xuất hiện tủa trắng lổn nhổn, tủa này không tan trong acid nitric loãng (TT) nhưng tan trong dung dịch amoniac (TT). B. Hoà tan 20mg chế phẩm trong 5ml nước, hoặc lấy một lượng dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận, thêm một lượng dung dịch amoniac (TT) sẽ có tủa màu nâu xám, tiếp tục thêm dung dịch amoniac (TT), tủa sẽ tan. Sau đó thêm vài giọt formalin (TT), đun nóng dung dịch sẽ có tủa bạc kim loại bám vào thành ống nghiệm (phản ứng tráng gương). Bari (muối)

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 196 of 202

A. Lấy một lượng dung dịch muối bari như chỉ dẫn trong chuyên luận, thêm vài giọt acid sulfuric loãng (TT) sẽ xuất hiện tủa trắng, tủa này không tan trong acid hydrocloric 10% (TT) và acid nitric loãng (TT). B. Dùng một dây bạch kim hoặc đũa thuỷ tinh lấy một lượng chất thử đốt trên ngọn lửa không màu, ngọn lửa sẽ nhuộm thành màu xanh lục hơi vàng, khi nhìn qua kính thuỷ tinh màu lục ngọn lửa sẽ có màu xanh. Benzoat A. Lấy 1ml dung dịch trung tính 10% của chế phẩm, hoặc một lượng chế phẩm theo chỉ dẫn trong chuyên luận, thêm 0,5ml dung dịch sắt (III) clorid 10% (TT) sẽ xuất hiện tủa vàng thẫm, tủa này tan trong ether (TT).

B. Lấy khoảng 0,2g chế phẩm hoặc một lượng chế phẩm theo chỉ dẫn trong chuyên luận, làm ẩm bằng 0,2ml đến 0,3ml acid sulfuric (TT) và đun nóng nhẹ ở đáy ống nghiệm, sẽ có các tinh thể thăng hoa trắng bám ở thành trong của ống.

hơ

C. Hoà tan 0,5g chế phẩm trong 10ml nước hoặc dùng 10ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận, thêm 0,5ml acid hydrocloric (TT), sẽ cho tủa. Kết tinh lại tủa trong nước rồi làm cho khô dưới áp suất giảm, tủa thu được có nhiệt độ chảy từ 120oC đến 124oC.

Q uy

Bismuth (muối)

Kè

A. Thêm 10ml acid hydrocloric 10% (TT) vào 0,5g chế phẩm, hoặc dùng 10ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Đun sôi trong 1 phút, để nguội rồi lọc nếu cần. Thêm 20ml nước vào 1ml dung dịch thu được ở trên, xuất hiện tủa trắng hay hơi vàng, tủa này sẽ chuyển thành nâu khi thêm 0,05 đến 0,1ml dung dịch natri sulfid (TT).

ạy

B. Thêm 10ml dung dịch acid nitric 2M (TT) vào 40 đến 50mg chế phẩm, hoặc dùng 10ml chế phẩm đã được xử lý theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Đun sôi trong 1 phút, để nguội rồi lọc nếu cần. Thêm 2ml dung dịch thioure 10% (TT) vào 5ml dịch lọc thu được ở trên, xuất hiện màu vàng da cam hay tủa da cam. Thêm 4ml dung dịch natri fluorid 2,5% (TT), dung dịch không được mất màu trong vòng 30 phút.

m /+

Borat

A. Hoà tan khoảng 0,1g chế phẩm vào 0,1ml acid sulfuric (TT) trong một chén sứ, thêm 3ml methanol (TT), trộn đều rồi châm lửa vào hỗn hợp, hỗn hợp cháy với ngọn lửa màu lục.

B. Lấy 5ml dung dịch chế phẩm 10%, thêm 0,5ml acid hydrocloric loãng (TT) và 0,5ml cồn nghệ (CT), sẽ cho màu nâu; thêm 1ml dung dịch natri hydroxyd 10% (TT), màu nâu chuyển thành lam hay lục.

Bromid

A. Hoà tan một lượng chế phẩm có chứa khoảng 3mg ion bromid trong 2ml nước, hoặc dùng 2ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Acid hoá bằng acid nitric loãng (TT) và thêm 0,4ml dung dịch bạc nitrat 4% (TT). Lắc và để yên sẽ tạo tủa lổn nhổn màu vàng nhạt. Lọc lấy tủa, rửa tủa ba lần, mỗi lần với 1ml nước. Phân tán tủa trong 2ml nước, thêm 1,5ml dung dịch amoniac 10 M (TT) tủa khó tan. B. Hoà tan một lượng chế phẩm có chứa khoảng 5mg ion bromid trong 2ml nước, hoặc lấy một lượng dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận, acid hoá dung dịch bằng acid sulfuric loãng (TT), thêm 1ml nước clo (TT) và 2ml cloroform (TT), lắc. Lớp cloroform sẽ có màu đỏ nâu. Calci (muối) A. Lấy khoảng 20mg chế phẩm, hoặc một lượng chế phẩm theo chỉ dẫn trong chuyên luận, hoà tan trong 5ml dung dịch acid acetic 5 M (TT), thêm 0,5ml dung dịch kali ferocyanid (TT), dung dịch vẫn trong, thêm khoảng 50mg amoni clorid (TT), tạo thành tủa kết tinh trắng. B. Thêm vào dung dịch chế phẩm theo chỉ dẫn trong chuyên luận vài giọt dung dịch amoni oxalat 4% (TT), tạo thành tủa trắng, tủa này ít tan trong acid acetic 6 M (TT), nhưng tan trong acid hydrocloric (TT).

Chì (muối)

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 197 of 202

A. Hoà tan 0,1g chế phẩm trong 1ml dung dịch acid acetic 5 M (TT), hoặc lấy 1ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận, thêm 2ml dung dịch kali cromat (TT), tủa vàng sẽ tạo thành, tủa này tan trong dung dịch natri hydroxyd 10 M (TT). B. Hoà tan 50mg chế phẩm trong 1ml dung dịch acid acetic 5 M, hoặc 1ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm 10ml nước và 0,2ml dung dịch kali iodid 10% (TT), tủa vàng sẽ tạo thành; đun sôi 1 đến 2 phút cho tủa tan ra, để nguội, tủa lại xuất hiện như những mảnh vàng. Citrat A. Hoà tan khoảng 0,1g chế phẩm trong 2ml nước, nếu cần có thể trung tính hoá dung dịch bằng amoniac (TT), hoặc dùng một lượng dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm 1ml dung dịch calci clorid 10% (TT), dung dịch vẫn trong. Đun sôi dung dịch sẽ xuất hiện tủa trắng, tan trong acid acetic 6 M (TT).

hơ

B. Hoà tan khoảng 0,1g chế phẩm trong 2ml nước, hoặc lấy 2ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận, thêm vài giọt dung dịch acid sulfuric loãng (TT), đun đến sôi, sau đó thêm vài giọt dung dịch kali permanganat (TT), lắc, màu tím sẽ biến mất. Chia dung dịch làm hai phần, một phần dung dịch thêm vài giọt dung dịch thuỷ ngân (II) sulfat (TT), phần thứ hai thêm vài giọt dung dịch nước brom (TT), tủa trắng được tạo thành ở cả hai dung dịch.

Q uy

Clorid

A. Hoà tan một lượng chế phẩm tương ứng với 2mg ion clorid trong 2ml nước hoặc dùng 2ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Acid hoá bằng dung dịch acid nitric 2 M (TT), thêm 0,4ml dung dịch bạc nitrat 2% (TT). Lắc và để yên, sẽ tạo tủa trắng lổn nhổn. Lọc lấy tủa, rửa tủa 3 lần, mỗi lần với 1ml nước, thêm vào tủa trong 2ml nước, và thêm 1,5ml dung dịch amoniac 10 M, tủa tan ra dễ dàng.

ạy

Kè

B. Cho vào ống nghiệm một lượng chế phẩm tương ứng khoảng từ 10 đến 50mg ion clorid (TT), đun nóng, sẽ giải phóng khí clo có mùi đặc biệt, khí này làm xanh giấy tẩm hồ tinh bột có kali iodid (CT) đã thấm nước.

Đồng (muối)

m /+

A. Hoà tan khoảng 10mg chế phẩm trong 2ml nước, hoặc dùng 2ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận, thêm vài giọt dung dịch kali ferocyanid (TT), sẽ có tủa màu đỏ nâu không tan trong acid acetic (TT).

B. Hoà tan khoảng 10mg chế phẩm trong 2ml nước, hoặc dùng 2ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm vài giọt dung dịch amoniac (TT), sẽ có tủa màu xanh, tủa này tan trong thuốc thử quá thừa tạo thành dung dịch màu xanh lam thẫm.

Iodid

A. Hoà tan một lượng chế phẩm tương ứng khoảng 4mg ion iodid trong 2ml nước, hoặc dùng 2ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Acid hoá bằng dung dịch acid nitric 2 M (TT), thêm 0,4ml dung dịch bạc nitrat 4% (TT). Lắc và để yên, có tủa tạo thành màu vàng nhạt, lổn nhổn. Lọc lấy tủa. Phân tán tủa trong 2ml nước, thêm 1,5ml dung dịch amoniac 10 M (TT), tủa không tan. B. Hoà tan một lượng chế phẩm tương ứng với 4mg ion iodid trong 2ml nước, hoặc dùng 2ml dung dịch sắt (III) clorid 3% (TT), 2 giọt acid hydrocloric (TT), 1ml cloroform (TT) và lắc, để yên. Lớp cloroform có màu tím. Kali (muối) A. Hoà tan 0,1g chế phẩm trong 2ml nước, hoặc dùng 2ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm 1ml dung dịch natri carbonat 10% (TT) rồi đun nóng, không tạo thành tủa. Thêm vào trong lúc nóng 0,05ml dung dịch natri sulfid (TT), không tạo thành tủa. Làm nguội trong nước đá và thêm 2ml dung dịch acid tartric 15% (TT). Để yên, tạo thành tủa kết tinh trắng. B. Hoà tan khoảng 40mg chế phẩm trong 1ml nước hoặc dùng 1ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm 1ml dung dịch acid acetic 2 M (TT) và 1ml dung dịch natri cobal trinitrit 10% (TT) mới pha, tạo thành tủa vàng hay da cam.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 198 of 202

Kẽm (muối) Hoà tan 0,1g chế phẩm trong 5ml nước, hoặc dùng 5ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm 0,2ml dung dịch natri hydroxyd 10 M (TT), tạo thành tủa trắng, tủa này tan khi thêm 2ml natri hydroxyd 10 M (TT). Thêm 10ml dung dịch amoni clorid (TT), dung dịch vẫn trong, thêm 0,1ml dung dịch natri sulfid (TT), tủa bông trắng được tạo thành. Magnesi (muối) Hoà tan khoảng 15mg chế phẩm trong 2ml nước, hoặc lấy 2ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm 1ml dung dịch amoniac 6 M (TT), tạo thành tủa trắng, tủa này tan khi thêm 1ml dung dịch amoni clorid (TT). Thêm 1ml dung dịch dinatri hydrophosphat (TT), sẽ có tủa kết tinh trắng. Natri (muối)

hơ

A. Dùng một dây bạch kim hay đũa thuỷ tinh, lấy một hạt chất thử hay một giọt dung dịch chế phẩm, đưa vào ngọn lửa không màu, ngọn lửa sẽ nhuộm thành màu vàng.

Q uy

B. Hoà tan khoảng 50mg chế phẩm trong 2ml nước, hoặc lấy 2ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Acid hoá dung dịch bằng acid acetic loãng (TT), thêm 1ml dung dịch magnesi uranyl acetat (TT), cọ thành ống nghiệm bằng một đũa thuỷ tinh (nếu cần), sẽ có tủa kết tinh vàng. Nhôm (muối)

Kè

Hoà tan khoảng 0,1g chế phẩm trong 2ml nước, hoặc dùng 2ml dung dịch chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm từng giọt dung dịch amoniac (TT) cho tới khi tạo tủa keo trắng, tủa này chuyển thành đỏ khi thêm vài giọt dung dịch alizarin S (TT).

ạy

Nitrat

m /+

A. Hoà tan 0,1g chế phẩm trong 2ml nước, hoặc dùng 2ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm từ từ 2ml acid sulfuric (TT), trộn và để nguội. Cho cẩn thận (không trộn) dọc theo thành ống nghiệm 1ml dung dịch sắt (II) sulfat (TT). Ở miền tiếp giáp giữa hai chất lỏng có một vòng màu nâu.

B. Trộn 0,1ml nitrobenzen (TT) với 0,2ml acid sulfuric (TT), thêm một lượng chế phẩm đã tán nhỏ tương ứng với khoảng 1mg ion nitrat hoặc một lượng dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận, để yên 5 phút, làm lạnh trong nước đá vài phút, vừa lắc vừa thêm từ từ 5ml nước, sau đó 5ml dung dịch natri hydroxyd 10 M (TT) và 5ml aceton (TT), lắc rồi để yên. Lớp chất lỏng ở trên có màu tím thẫm.

Oxalat

A. Hoà tan khoảng 0,1g chế phẩm trong 5ml nước, hoặc dùng 5ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm 0,5ml dung dịch calci clorid 10% (TT), tạo tủa trắng, tủa tan trong acid vô cơ, không tan trong dung dịch acid acetic 6 M (TT). B. Hoà tan khoảng 0,1g chế phẩm trong 5ml nước, hoặc dùng 5ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Acid hoá dung dịch bằng acid sulfuric 10% (TT), dung dịch này sẽ làm mất màu dung dịch kali permanganat (TT) khi đun nóng. Peroxyd A. Nhỏ 1 giọt dung dịch chế phẩm vào 10ml dung dịch acid sulfuric 2% (TT), thêm 2ml ether (TT) và 1 giọt dung dịch kali dicromat (TT), lắc. Ở lớp ether hiện màu xanh. B. Lấy 1ml dung dịch chế phẩm, acid hoá nhẹ bằng acid sulfuric 10% (TT), thêm từng giọt dung dịch kali iodid (TT), sẽ giải phóng iod, làm xanh hồ tinh bột (CT). Phosphat

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 199 of 202

A. Hoà tan khoảng 50mg chế phẩm trong 3ml nước, hoặc dùng 3ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Acid hoá dung dịch bằng acid nitric loãng (TT), thêm 2ml dung dịch amoni molybdat (TT) sẽ hiện tủa vàng. B. Hoà tan khoảng 0,1g chế phẩm trong 2ml nước, hoặc dùng 2ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Trung tính hoá dung dịch bằng acid nitric loãng (TT) hoặc dung dịch natri hydroxyd (TT). Thêm 1ml dung dịch bạc nitrat 4% (TT) sẽ tạo tủa vàng, màu của tủa không thay đổi khi đun sôi, tủa tan khi thêm dung dịch amoniac 10 M (TT). Sắt (II) (muối) Hoà tan một lượng chế phẩm tương ứng với 10mg sắt (II) trong 1ml nước, hoặc dùng 1ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm 1ml dung dịch kali fericyanid (TT), tạo tủa xanh lam, tủa này không tan trong dung dịch acid hydrocloric 2 M (TT).

Sắt (III) (muối)

Q uy

hơ

A. Hoà tan một lượng chế phẩm có chứa khoảng 0,1mg sắt (III) trong 3ml nước, hoặc dùng 3ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm 1ml dung dịch acid hydrocloric 2 M (TT) và 1ml dung dịch kali thiocyanat (TT), dung dịch có màu đỏ. Dùng 2 ống nghiệm, cho vào mỗi ống 1ml dung dịch thu được ở trên. Một ống cho thêm 5ml alcol amylic (TT) hoặc ether (TT), lắc và để yên, lớp dung môi có màu hồng. Cho vào ống nghiệm kia 3ml dung dịch thuỷ ngân (II) clorid (TT), màu đỏ sẽ biến mất.

B. Hoà tan một lượng chế phẩm tương ứng với 1mg sắt (III) trong 1ml nước, hoặc dùng 1ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm 1ml dung dịch kali ferocyanid (TT) sẽ tạo tủa xanh lam, tủa này không tan trong dung dịch acid hydrocloric 2 M (TT).

Kè

Sulfat

ạy

A. Hoà tan 45mg chế phẩm trong 5ml nước, hoặc dùng 5ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận, thêm 1ml dung dịch acid hydrocloric 2 M (TT) và 1ml dung dịch bari clorid 5% (TT), sẽ có tủa trắng được tạo thành.

m /+

B. Thêm 0,1ml iod 0,1 N vào hỗn dịch thu được ở phản ứng trên, hỗn dịch có màu vàng (phân biệt với sulfid và dithionit) nhưng mất màu khi thêm từng giọt dung dịch thiếc (II) clorid (TT) (phân biệt với iodat). Đun sôi hỗn hợp, không được tạo thành tủa có màu (phân biệt với selenat và tungstat). Sulfid

Hoà tan 0,1g chế phẩm trong 2ml nước, hoặc dùng 2ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm 1ml acid hydrocloric 10%(TT), khí bay ra có mùi của hydrosulfid, khí này sẽ làm nâu hoặc đen giấy tẩm chì acetat (CT) đã thấm nước.

Thuỷ ngân (muối)

A. Nhỏ 2 - 3 giọt dung dịch thử lên một miếng đồng phôi (TT) đã được cọ sạch, sẽ xuất hiện vết hoen màu xám tối; vết này sáng ra khi được lau nhẹ. Đốt nóng phôi đồng đó trong ống nghiệm thì vết hoen sẽ mất. B. Hoà tan khoảng 0,10g chế phẩm trong 2ml nước, nếu là thuỷ ngân oxyd thì hoà tan trong 2ml acid hydrocloric 10% (TT), hoặc dùng 2ml dung dịch theo chỉ dẫn trong chuyên luận. Thêm từng giọt dung dịch kali iodid (TT) sẽ cho tủa đỏ, tủa tan trong thuốc thử quá thừa (đối với muối thuỷ ngân (II)). Nếu là muối thuỷ ngân (I), khi thêm từng giọt dung dịch kali iodid (TT) sẽ cho tủa vàng, sau đó chuyển sang màu lục.

Phụ lục 3 PHẢN ỨNG MÀU CỦA CÁC PENICILIN VÀ CEPHALOSPORIN Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 200 of 202

A. Cho 2mg chế phẩm vào một ống nghiệm (kích thước 15cm ´ 1,5cm), làm ẩm với 0,05ml nước, thêm 2ml acid sulfuric (TT). Lắc đều hỗn hợp và quan sát màu của dung dịch. Đặt ống nghiệm trong cách thuỷ sôi trong một phút và lại quan sát màu. Màu sắc của dung dịch được quy định trong bảng dưới đây. B. Lặp lại cách thử như phản ứng A, nhưng thay 2ml acid sulfuric (TT) bằng 2ml dung dịch formaldehyd trong acid sulfuric (TT). Màu sắc của dung dịch được quy định trong bảng dưới đây. Phản ứng màu của các penicilin và cephalosporin

Acid sulfuric (TT)

Dung dịch formaldehyd trong acid sulfuric (TT) sau 1 phút ở 100oC

Hầu như không màu

Vàng sẫm

Amoxicilin trihydrat

Hầu như không màu

Ampicilin

Hầu như không màu

Ampicilin natri

Hầu như không màu

Vàng sẫm

Ampicilin trihydrrat

Hầu như không màu

Vàng sẫm

Benzathin penicilin

Hầu như không màu

Nâu đỏ

Benzylpenicilin kali

Nâu đỏ

Hầu như không màu

Nâu đỏ

Amoxicilin natri

hơ

Dung dịch formaldehyd trong acid sulfuric (TT)

Kè

Tên mẫu

Acid sulfuric (TT) sau 1 phút ở 100oC

Vàng sẫm

Q uy

Vàng sẫm

ạy

Hầu như không màu

Benzylpenicilin natri

Vàng nhạt

Vàng sẫm

Hầu như không màu

Đỏ

Đỏ nâu

Hồng nâu

Đỏ

Đỏ nâu

Cloxacilin natri

Vàng xanh lá nhạt

Vàng

Dicloxacilin natri

Vàng xanh lá nhạt

Vàng

Flucloxacilin natri

Vàng xanh lá nhạt

Vàng

Phenoxymethyl penicilin

Nâu đỏ

Nâu đỏ sẫm

Phenoxymethyl penicilin kali

Nâu đỏ

Nâu đỏ sẫm

Hầu như không màu

Nâu đỏ

m /+

Cephalexin Vàng nhạt

Vàng (màu chuyển nhanh)

Cephalothin natri

Cephaloridin

Procain penicilin

Hầu như không màu

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 201 of 202

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Trường Đại học Dược Hà Nội (1998). Hoá phân tích II. 2. Trường Đại học Y dược thành phố Hồ Chí Minh (2001). Giáo trình kiểm nghiệm thuốc. 3. Bộ Y tế (2002). Dược điển Việt Nam III. NXB Y học. Hà Nội 4. Bộ Y tế (2002). Các văn bản quản lý nhà nước trong lĩnh vực Dược. NXB Y học. Hà Nội.

hơ

5. Trường Đại học Dược Hà Nội (2004). Kiểm nghiệm thuốc.

Q uy

6. Nguyễn Linh Thước (2002). Phương pháp phân tích vi sinh vật trong nước, thực phẩm và mỹ phẩm. Nhà xuất bản Giáo dục. 7. Bộ môn Hoá phân tích - Trường Đại học Dược Hà Nội (1998). Thực tập Hoá phân tích. Tài liệu lưu hành nội bộ - Trung tâm thông tin thư viện Đại học Dược Hà Nội.

Kè

8. British Pharmacopoeia (2005).

ạy

9. Harold J. Benson (1998). Microbiological applications laboratory manual in general microbiology. 7th edition. McGraw – Hill.

m /+

10. United Stated Pharmacopoeia XXIX (2006).

Chịu trách nhiệm xuất bản: Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc NGÔ TRẦN ÁI Phó Tổng Giám đốc kiêm Tổng biên tập NGUYỄN QUÝ THAO Chịu trách nhiệm nội dung: Chủ tịch HĐQT kiêm Giám đốc Công ty CP Sách ĐH DN TRẦN NHẬT TÂN Biên tập và sửa bản in: NGUYỄN HỒNG ÁNH Trình bày bìa: BÙI QUANG TUẤN

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Kiểm nghiệm thuốc - Bộ Y tế

Page 202 of 202

Q uy

KIỂM NGHIỆM THUỐC

hơ

Chế bản: THÁI SƠN

Mã số: 7G068M7 DAI

m /+

ạy

In xong và nộp lưu chiểu tháng 12 năm 2007.

Kè

Số ĐKKH xuất bản: 874 2007/CXB/1 1918/GD

In bản, (QĐ: ) khổ 19 u 27 cm, tại

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

file:///C:/Windows/Temp/egqjslvhtu/Kiem_nghiem_thuoc.htm

3/28/2017

Q uy

hơ

bé y tÕ Vô khoa häc vµ ®µo t¹o

Kè

KiÓm nghiÖm d−îc phÈm

ạy

(S¸ch dïng ®µo t¹o d−îc sÜ ®¹i häc)

gl e

om /+

M· sè: ®.20.Z.08

Nhµ xuÊt b¶n Y häc Hµ néi - 2005 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Chñ biªn

hơ

PGS.TS. TrÇn Tö An

PGS.TS. TrÇn Tö An CN. TrÇn TÝch

Kè

TS. Chu ThÞ Léc

DS. NguyÔn V¨n TuyÒn

Q uy

Tham gia biªn so¹n

ạy

ThS.NguyÔn ThÞ KiÒu Anh

Tham gia tæ chøc b¶n th¶o

gl e

om /+

ThS. PhÝ V¨n Th©m

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Lêi nãi ®Çu

hơ

Thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 43/2000/N§-CP ngµy 30/8/2000 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt vµ h−íng dÉn triÓn khai LuËt Gi¸o dôc, Bé Gi¸o dôc & §µo t¹o vµ Bé Y tÕ ®· phª duyÖt, ban hµnh ch−¬ng tr×nh khung cho ®µo t¹o D−îc sü ®¹i häc. Bé Y tÕ tæ chøc thÈm ®Þnh s¸ch vµ tµi liÖu d¹y – häc c¸c m«n c¬ së vµ chuyªn m«n theo ch−¬ng tr×nh míi nh»m tõng b−íc x©y dùng bé s¸ch chuÈn trong c«ng t¸c ®µo t¹o d−îc sÜ ®¹i häc cña Ngµnh Y tÕ.

om /+

ạy

Kè

Q uy

KiÓm nghiÖm lµ mét kh©u quan träng trong hÖ thèng qu¶n lý chÊt l−îng toµn diÖn cña d−îc phÈm. Nã cã mÆt trong çc c«ng ®o¹n s¶n xuÊt (kiÓm nghiÖm nguyªn liÖu, b¸n thµnh phÈm vµ kiÓm nghiÖm s¶n phÈm cuèi cïng), trong tån tr÷, l−u th«ng vµ sö dông thuèc. Çc kü thuËt ®−îc sö dông trong kiÓm nghiÖm rÊt phong phó vµ ®a d¹ng thuéc çc lÜnh vùc vËt lý, ho¸ häc vµ sinh häc. ChÝnh v× vËy çc kiÕn thøc c¬ b¶n cu¶ 3 bé m«n nµy - ®Æc biÖt lµ çc m«n häc chuyªn ngµnh nh− ho¸ ph©n tÝch, ho¸ lý, vi sinh - thùc sù lµ c¬ së cho m«n häc kiÓm nghiÖm d−îc phÈm cÇn ph¶i ®−îc nghiªn cøu tr−íc. Tuy nhiªn, viÖc lùa chän mét kü thuËt nµo ®ã cho ®¸nh gi¸ chÊt l−îng mét nguyªn liÖu hoÆc chÕ phÈm thuèc kh«ng chØ phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña kü thuËt ph©n tÝch mµ cßn phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña ®èi t−îng ph©n tÝch lµ d−îc phÈm, cho nªn çc kiÕn thøc vÒ ho¸ d−îc, d−îc liÖu, bµo chÕ lµ rÊt cÇn thiÕt cho kiÓm nghiÖm d−îc phÈm.

gl e

Trong thùc hµnh kiÓm nghiÖm d−îc phÈm ng−êi ta sö dông hÇu hÕt çc kü thuËt ph©n tÝch, çc phÐp ®o vËt lý nh− ®o ®iÓm ch¶y, ®iÓm s«i, chØ sè khóc x¹, ¸p suÊt thÈm thÊu,... còng lµ nh÷ng kü thuËt th−êng gÆp. Tuy nhiªn, trong gi¸o tr×nh vËt lý n¨m thø nhÊt, çc néi dung nµy ®· ®−îc tr×nh bµy chi tiÕt c¶ lý thuyÕt vµ thùc hµnh. V× vËy çc néi dung trªn kh«ng ®−a vµo ch−¬ng tr×nh KiÓm nghiÖm d−îc phÈm. Çc ph−¬ng ph¸p hãa häc vµ hãa lý ®−îc sö dông rÊt phæ biÕn: tõ lo¹i thùc hµnh ®¬n gi¶n nh− chuÈn ®é thÓ tÝch, so mµu, ®Õn nh÷ng lo¹i ®ßi hái çc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i nh− s¾c ký, quang phæ, khèi phæ ... Nh−ng víi thêi l−îng lµ 2 ®¬n vÞ häc tr×nh lý thuyÕt cho sinh viªn n¨m thø 4 nªn môc tiªu m«n häc ®−îc h¹n chÕ ë 2 vÊn ®Ò: 1. Gi¶i thÝch ®−îc nguyªn lý cña mét sè ph−¬ng ph¸p ho¸ häc, ho¸ lý vµ vi sinh th−êng dïng trong kiÓm nghiÖm. 2. Tr×nh bµy ®−îc hÖ thèng ®¶m b¶o chÊt l−îng thuèc vµ vÞ trÝ cña c«ng t¸c kiÓm nghiÖm trong hÖ thèng nµy. Cuèn s¸ch nµy ®−îc chia lµm 6 ch−¬ng. Sau ch−¬ng 1 giíi thiÖu s¬ l−îc vÒ hÖ thèng ®¶m b¶o chÊt l−îng thuèc vµ vai trß cña kiÓm nghiÖm, trong 3 ch−¬ng tiÕp theo tr×nh bµy 3 nhãm ph−¬ng ph¸p ho¸ häc, ho¸ lý vµ sinh häc. C¬ së lý

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

thuyÕt cña çc ph−¬ng ph¸p kiÓm nghiÖm nµy ®· ®−îc nghiªn cøu trong çc m«n c¬ së nh−: ph©n tÝch, ho¸ lý, vi sinh. ë ®©y chñ yÕu giíi thiÖu nguyªn t¾c øng dông cña chóng nh−: hiÖu chuÈn thiÕt bÞ, kü thuËt x¸c ®Þnh nång ®é, gi¶m thiÓu sai sè... trong kiÓm nghiÖm. Do h¹n chÕ cña thêi l−îng m«n häc nªn chØ ®Ò cËp ®Õn mét sè ph−¬ng ph¸p th−êng dïng nh−: chuÈn ®é m«i tr−êng khan, quang phæ ph©n tö, HPLC. Ch−¬ng 5 tr×nh bµy s¬ l−îc néi dung kiÓm nghiÖm çc d¹ng bµo chÕ: thuèc viªn, thuèc tiªm, thuèc dïng ngoµi ...

hơ

Nh»m môc ®Ých cung cÊp cho sinh viªn mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ tÝnh bÒn v÷ng cña thuèc, lµm c¬ së gi¶i thÝch nh÷ng bÊt th−êng cã thÓ gÆp trong qu¸ tr×nh kiÓm nghiÖm ®¸nh gi¸ chÊt l−îng, chóng t«i giíi thiÖu thªm rÊt s¬ l−îc ch−¬ng cuèi cïng: ®é æn ®Þnh vµ tuæi thä cña thuèc.

Trang thiÕt bÞ phßng thÝ nghiÖm,

−

Kü n¨ng cña kiÓm nghiÖm viªn,

−

Qui tr×nh kü thuËt kiÓm nghiÖm.

Kè

−

Q uy

KÕt qu¶ ph©n tÝch ®¸nh gi¸ chÊt l−îng lµ s¶n phÈm cña thùc hµnh KiÓm nghiÖm d−îc phÈm. V× vËy s¶n phÈm nµy còng nh− bao lo¹i s¶n phÈm kh¸c l−u hµnh trong x· héi ph¶i cã chÊt l−îng tháa m·n nhu cÇu ng−êi tiªu dïng. §Ó ®¶m b¶o chÊt l−îng cña kÕt qu¶, cÇn thùc hiÖn nhiÒu biÖn ph¸p ®ång bé. §ã lµ:

ạy

Thùc hµnh tèt phßng thÝ nghiÖm (GLP) lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p nªu trªn. Nh÷ng néi dung nµy sÏ ®−îc giíi thiÖu trong ch−¬ng tr×nh cao häc thuéc chuyªn ngµnh KiÓm nghiÖm d−îc phÈm vµ ®éc chÊt.

om /+

VÒ c¸ch tiÕp cËn néi dung, trong cuèn s¸ch kh«ng nh¾c l¹i qui tr×nh kü thuËt ®· cã trong D−îc ®iÓn mµ cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt ®Ó sinh viªn cã thÓ gi¶i thÝch ®−îc qui tr×nh ®ã vµ thùc hµnh kiÓm nghiÖm cho kÕt qu¶ tin cËy.

gl e

S¸ch KiÓm nghiÖm d−îc phÈm ®−îc c¸c gi¶ng viªn Bé m«n Ho¸ Ph©n tÝch – Tr−êng §¹i häc D−îc Hµ Néi biªn so¹n. S¸ch ®· ®−îc Héi ®ång chuyªn m«n thÈm ®Þnh s¸ch giao khoa vµ tµi liÖu d¹y – häc chuyªn ngµnh D−îc cña Bé Y tÕ thÈm ®Þnh vµ ®−îc Bé Y tÕ ban hµnh lµm tµi liÖu d¹y – häc chÝnh thøc cña Ngµnh Y tÕ trong giai ®o¹n hiÖn nay.

Vô Khoa häc vµ §µo t¹o xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c gi¶ng viªn Bé m«n Ho¸ Ph©n tÝch – Tr−êng §¹i häc D−îc tham gia biªn so¹n cuèn s¸ch nµy. V× lµ lÇn ®Çu xuÊt b¶n nªn ch¾c ch¾n cßn nhiÒu thiÕu sãt, chóng t«i mong nhËn ®−îc ý kiÕn ®ãng gãp cña ®ång nghiÖp vµ sinh viªn ®Ó cuèn s¸ch ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. Vô khoa häc vµ §µo t¹o Bé Y tÕ

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Môc lôc Lêi nãi ®Çu

3 Ch−¬ng 1

§¹i c−¬ng

1.1.

ChÊt l−îng thuèc vµ ®¶m b¶o chÊt l−îng

C«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸

Kè

16 18

1.2.3. C«ng t¸c ¸p dông tiªu chuÈn trong thùc tÕ

1.2.4. Giíi thiÖu D−îc ®iÓn ViÖt Nam

ạy

1.2.2. C«ng t¸c x©y dùng tiªu chuÈn

om /+

KiÓm nghiÖm thuèc theo tiªu chuÈn

1.3.2. TiÕn hµnh kiÓm nghiÖm

1.3.3. Néi dung chÝnh cña thùc hµnh tèt phßng kiÓm nghiÖm (GLP)

Tµi liÖu tham kh¶o

C©u hái tù l−îng gi¸

gl e

1.3.1. LÊy mÉu kiÓm tra

oo G

9 14

1.2.1. Kh¸i niÖm

1.3.

1.1.3. HÖ thèng tæ chøc kiÓm tra chÊt l−îng thuèc

1.2.

Q uy

1.1.2. KiÓm tra chÊt l−îng thuèc

1.1.1. Thuèc vµ yªu cÇu chÊt l−îng

hơ

TrÇn TÝch

Ch−¬ng 2

KiÓm nghiÖm thuèc b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p ho¸ häc *

TrÇn TÝch, TrÇn Tö An

2.1.

C¸c ph¶n øng ®Þnh tÝnh

2.2.

Thö giíi h¹n c¸c t¹p chÊt trong thuèc

2.2.1. Môc ®Ých

*PhÇn 2.1 & 2.2. TrÇn TÝch, phÇn 2.3. & 2.4.: TrÇn Tö An

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

2.2.3. Mét sè thuèc thö trong c¸c ph¶n øng ho¸ häc ®Ó x¸c ®Þnh giíi h¹n t¹p chÊt

ChuÈn ®é acid - base trong m«i tr−êng khan

2.3.1. Vai trß cña dung m«i

2.3.2. Kh¸i niÖm pH

2.3.3. X¸c ®Þnh ®iÓm t−¬ng ®−¬ng

2.3.

2.2.2. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh giíi h¹n t¹p chÊt trong thuèc

X¸c ®Þnh hµm l−îng n−íc b»ng thuèc th¶i Karl fischer

2.4.

hơ

2.3.4. øng dông kiÓm nghiÖm thuèc

Q uy

2.4.1. Nguyªn t¾c

54 58 58

2.4.2. Pha chÕ vµ x¸c ®Þnh ®é chuÈn

2.4.3. X¸c ®Þnh ®iÓm t−¬ng ®−¬ng

2.4.4. øng dông

§Þnh l−îng mét sè chÊt h÷u c¬ ®a chøc b»ng thuèc thö periodat

2.6.

øng dông cÆp ion trong kiÓm nghiÖm thuèc

Tµi liÖu tham kh¶o

C©u hái tù l−îng gi¸

om /+

ạy

Kè

2.5.

Ch−¬ng 3

NguyÔn V¨n TuyÒn

gl e

c¸c ph−¬ng ph¸p ho¸ lý trong kiÓm nghiÖm thuèc

Ph−¬ng ph¸p quang phæ ph©n tö

3.1.1. Quang phæ hÊp thô UV − VIS

3.1.2. Quang phæ hång ngo¹i (IR)

3.1.3. Quang phæ huúnh quang

Ph−¬ng ph¸p s¾c ký láng hiÖu n¨ng cao (HPLC)

3.2.1. C¸c th«ng sè ®Æc tr−ng cña qu¸ tr×nh s¾c ký

3.2.2. M¸y HPLC

3.2.3. C¸c kü thuËt HPLC

3.2.4. H−íng dÉn chän kü thuËt HPLC

3.1.

3.2.

3.2.5. ChuÈn ho¸ cét HPLC 6 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

100

3.2.6. §Þnh l−îng b»ng ph−¬ng ph¸p HPLC

102

3.2.7. C¸c ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng

104

Tµi liÖu tham kh¶o

111

C©u hái tù l−îng gi¸

111 Ch−¬ng 4

KiÓm nghiÖm thuèc b»ng ph−¬ng ph¸p sinh häc

4.1.

hơ

Chu ThÞ Léc Më ®Çu

4.1.1. Nguyªn t¾c

Q uy

4.1.2. ChÊt chuÈn 4.1.3. §¸nh gi¸ kÕt qu¶

KiÓm nghiÖm thuèc b»ng ph−¬ng ph¸p thö trªn ®éng vËt

4.3.

KiÓm nghiÖm thuèc b»ng ph−¬ng ph¸p thö vi sinh vËt

Kè

4.2.

115 115 116 116 116 117 117

4.3.2. M«i tr−êng nu«i cÊy vi sinh vËt

121

4.3.3. Thö v« trïng

124

ạy

4.3.1. §¹i c−¬ng vÒ vi sinh vËt

128

om /+

4.3.4. Thö giíi h¹n vi sinh vËt

131

Tµi liÖu tham kh¶o

137

C©u hái tù l−îng gi¸

138

gl e

4.3.5. X¸c ®Þnh ho¹t lùc kh¸ng sinh b»ng ph−¬ng ph¸p thö vi sinh vËt

Ch−¬ng 5

KiÓm nghiÖm c¸c d¹ng bµo chÕ NguyÔn ThÞ KiÒu Anh

5.1.

KiÓm nghiÖm thuèc bét

140

5.2.

KiÓm nghiÖm thuèc viªn nang

145

5.3.

KiÓm nghiÖm thuèc viªn nÐn

147

5.4.

KiÓm nghiÖm thuèc tiªm, thuèc tiªm truyÒn

149

5.5.

KiÓm nghiÖm thuèc nhá m¾t

153

5.6.

KiÓm nghiÖm thuèc uèng d¹ng láng

154

5.7.

KiÓm nghiÖm thuèc mì

157

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

5.8.

KiÓm nghiÖm thuèc ®¹n, thuèc trøng

159

5.9.

Thö ®é hoµ tan cña viªn nÐn vµ viªn nang

160

5.10

Thö ®é r· cña viªn nÐn vµ viªn nang

166

Tµi liÖu tham kh¶o

169

C©u hái tù l−îng gi¸

169

hơ

Ch−¬ng 6

§é æn ®Þnh vµ tuæi thä cña thuèc

TrÇn Tö An

Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nghiªn cøu ®é æn ®Þnh cña thuèc

171

6.2.

§¹i c−¬ng vÒ ®é æn ®Þnh cña thuèc

172

6.2.1. §Þnh nghÜa

172

Q uy

6.1.

Kè

6.2.2. Mét sè thuËt ng÷ liªn quan

174

6.2.4. Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh

175

6.2.5. Ph©n vïng khÝ hËu

176

om /+

§éng ho¸ häc dung dÞch

177

6.3.2. ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é

181

X¸c ®Þnh ®é æn ®Þnh cña thuèc

182

6.4.1. LÊy mÉu

182

6.4.2. Ph−¬ng ph¸p thö cÊp tèc

183

6.4.3. Ph−¬ng ph¸p thö dµi h¹n

185

6.4.4. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®¸nh gi¸ kÕt qu¶

185

C¸c d−îc chÊt kÐm bÒn v÷ng

186

Tµi liÖu tham kh¶o

188

C©u hái tù l−îng gi¸

189

oo G

6.5.

177

6.3.1. BËc cña ph¶n øng

gl e

6.4.

ạy

6.2.3. Môc tiªu ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh

6.3.

173

8 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Ch−¬ng 1

§¹i c−¬ng

Môc tiªu häc tËp

hơ

1. Tr×nh bµy ®−îc hÖ thèng ®¶m b¶o chÊt l−îng thuèc vµ vÞ trÝ cña c«ng t¸c kiÓm nghiÖm trong hÖ thèng nµy.

2. Tr×nh bµy ®−îc c¸c nhiÖm vô chñ yÕu cña c«ng t¸c kiÓm nghiÖm.

Q uy

1.1. ChÊt l−îng thuèc vµ ®¶m b¶o chÊt l−îng 1.1.1. Thuèc vµ yÒu cÇu chÊt l−îng

• Kh¸i niÖm vÒ thuèc:

ạy

Kè

Theo Tæ chøc y tÕ thÕ giíi, thuèc lµ mét chÊt hay mét hçn hîp c¸c chÊt ®−îc s¶n xuÊt ®em b¸n, cung cÊp ®Ó b¸n hay giíi thiÖu sö dông nh»m môc ®Ých: §iÒu trÞ, lµm gi¶m, phßng hay chÈn ®o¸n bÖnh tËt, t×nh tr¹ng c¬ thÓ bÊt th−êng hoÆc triÖu chøng bÖnh; kh«i phôc, hiÖu chØnh, thay ®æi chøc n¨ng h÷u c¬ cña c¬ thÓ ng−êi (hay ®éng vËt - thuèc thó y).

om /+

VËn dông vµo ViÖt Nam, trong "§iÒu lÖ thuèc phßng bÖnh, ch÷a bÖnh" ban hµnh 24/1/1991 qui ®Þnh: Thuèc lµ nh÷ng s¶n phÈm cã nguån gèc tõ ®éng vËt, thùc vËt, kho¸ng vËt, hay sinh häc ®−îc s¶n xuÊt ®Ó dïng cho ng−êi nh»m: Phßng bÖnh, ch÷a bÖnh

−

Phôc håi, ®iÒu chØnh chøc n¨ng c¬ thÓ

−

Lµm gi¶m triÖu chøng bÖnh

−

ChÈn ®o¸n bÖnh

−

Phôc håi hoÆc n©ng cao søc khoÎ

−

Lµm mÊt c¶m gi¸c mét bé phËn hay toµn th©n

gl e

−

Lµm ¶nh h−ëng qu¸ tr×nh sinh s¶n

−

Lµm thay ®æi h×nh d¸ng c¬ thÓ.

VËt liÖu dïng trong khoa r¨ng, b«ng b¨ng, chØ kh©u y tÕ,… còng ®−îc coi lµ thuèc. Thuèc l−u hµnh trªn thÞ tr−êng ®a phÇn lµ c¸c t©n d−îc vµ thuèc y häc cæ truyÒn (lµ c¸c thuèc ®−îc s¶n xuÊt theo ph−¬ng ph¸p y häc cæ truyÒn). Trong ®ã cã nhiÒu thuèc d−íi d¹ng biÖt d−îc (biÖt d−îc lµ nh÷ng thuèc mang tªn riªng cßn gäi lµ tªn th−¬ng m¹i riªng cña mét c¬ së s¶n xuÊt hay mét

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

h·ng s¶n xuÊt lÇn ®Çu ®Æt cho nã vµ ®· ®−îc phÐp ®−a ra thÞ tr−êng ®ang ®−îc b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp). • ChÊt l−îng thuèc vµ yªu cÇu chÊt l−îng:

ChÊt l−îng cña mét thuèc lµ tæng hîp çc tÝnh chÊt ®Æc tr−ng cña thuèc ®ã (thÝ dô; cã chøa ®óng çc thµnh phÇn theo tû lÖ qui ®Þnh, cã ®é tinh khiÕt theo yªu cÇu, ®ãng gãi cã nh·n qui ®Þnh…) ®−îc thÓ hiÖn ë mét møc ®é phï hîp víi nh÷ng yªu cÇu kü thuËt ®· ®Þnh tr−íc tuú theo ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh vÒ kinh tÕ, kü thuËt, x· héi… nh»m ®¶m b¶o cho thuèc ®ã ®¹t çc môc tiªu sau: Cã hiÖu lùc phßng bÖnh vµ ch÷a bÖnh

−

Kh«ng cã hoÆc Ýt cã t¸c dông cã h¹i

−

æn ®Þnh vÒ chÊt l−îng trong thêi h¹n ®· x¸c ®Þnh

−

TiÖn dông vµ dÔ b¶o qu¶n.

Q uy

hơ

−

Kè

Thuèc lµ s¶n phÈm hµng ho¸ ®Æc biÖt, cã quan hÖ trùc tiÕp ®Õn søc khoÎ céng ®ång, ®Õn chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cña viÖc phßng bÖnh, ch÷a bÖnh. V× thÕ thuèc ph¶i ®−îc b¶o ®¶m chÊt l−îng trong toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tõ nguyªn liÖu cho ®Õn lµ thµnh phÈm, trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n, l−u th«ng ph©n phèi ®Õn ng−êi sö dông.

ạy

Môc tiªu cña ®¶m b¶o chÊt l−îng trªn chØ ®−îc coi lµ ®¹t khi nµo thuèc ®¸p øng ®−îc c¸c yªu cÇu c¬ b¶n sau: Thuèc cã chøa ®óng c¸c thµnh phÇn theo tû lÖ qui ®Þnh cña c«ng thøc ®· ®−îc ®¨ng ký vµ ®−îc cÊp phÐp (®Þnh tÝnh, ®Þnh l−îng).

−

Thuèc ®−îc phÐp s¶n xuÊt vµ s¶n xuÊt theo ®óng c¸c qui tr×nh ®· ®¨ng ký vµ ®−îc phÐp.

−

Cã ®é tinh khiÕt ®¹t yªu cÇu qui ®Þnh.

−

Thuèc ®−îc ®ãng gãi trong c¸c ®å ®ùng vµ ®å bao gãi víi nh·n thÝch hîp vµ ®óng qui c¸ch ®· ®¨ng ký.

gl e

om /+

−

Thuèc ®−îc b¶o qu¶n, ph©n phèi, qu¶n lý theo qui ®Þnh ®Ó chÊt l−îng cña thuèc ®−îc duy tr× trong suèt tuæi thä ®· ®¨ng ký hay thêi h¹n b¶o hµnh.

−

§Ó ®¹t c¸c môc tiªu trªn, cÇn ph¶i cã nhiÒu yÕu tè, trong ®ã 3 yÕu tè c¬ b¶n ph¶i cã lµ: −

Thùc hµnh tèt s¶n xuÊt thuèc (GMP)

−

Thùc hµnh tèt phßng kiÓm nghiÖm thuèc (GLP)

−

Thùc hµnh tèt b¶o qu¶n thuèc (GSP)

1.1.1.1. Thùc hµnh tèt s¶n xuÊt thuèc (Good Manufacture Practice)

Bao gåm nh÷ng qui ®Þnh chÆt chÏ vµ chi tiÕt vÒ mäi mÆt cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh−: Tæ chøc, nh©n sù, c¬ së vµ tiÖn nghi, m¸y mãc, trang thiÕt bÞ, kiÓm 10 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

tra nguyªn phô liÖu, bao b×, ®ãng gãi, kiÓm tra b¸n thµnh phÈm, thµnh phÈm cuèi cïng,… nh»m ®Ó s¶n xuÊt ra ®−îc thuèc theo dù kiÕn vµ ®¹t tiªu chuÈn kü thuËt ®· ®Æt ra. Muèn vËy, ph¶i thùc hiÖn ®−îc c¸c yªu cÇu c¬ b¶n sau: TÊt c¶ c¸c quy tr×nh s¶n xuÊt ph¶i ®−îc qui ®Þnh râ rµng vµ ch¾c ch¾n cã kh¶ n¨ng ®¹t môc ®Ých ®Ò ra.

−

Çc çn bé, nh©n viªn ph¶i ®−îc ®µo t¹o ®¹t yªu cÇu; c¬ së vµ diÖn tÝch phï hîp, çc trang thiÕt bÞ vµ ph−¬ng tiÖn phôc vô, nguyªn liÖu, phô liÖu, bao b×, ®ãng gãi, nh·n, … ®óng quy çch vµ theo yªu cÇu ®· ®Ò ra.

−

Trong suèt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ph¶i cã sù kiÓm tra, theo dâi, ghi chÐp ®Çy ®ñ ®Ó chøng minh r»ng tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña qui tr×nh s¶n xuÊt ®Òu ®−îc thùc hiÖn nghiªm chØnh, cã chÊt l−îng vµ sè l−îng s¶n phÈm phï hîp víi qui ®Þnh.

−

Cã c¸c hå s¬ s¶n xuÊt vµ ph©n phèi ®Ó dÔ dµng xem xÐt lÞch sö cña mét l« thuèc nµo ®ã.

−

Cã mét hÖ thèng tæ chøc cÇn thiÕt ®Ó khi cÇn cã thÓ thu håi bÊt kú l« thuèc nµo ®· cÊp ph¸t hoÆc b¸n ra.

Q uy

hơ

−

Kè

1.1.1.2. Thùc hµnh tèt phßng kiÓm nghiÖm thuèc (Good Laboratory Practice)

ạy

Bao gåm nh÷ng quy ®Þnh chÆt chÏ vµ chi tiÕt c¸c yÕu tè tham gia vµo qu¸ tr×nh kiÓm tra chÊt l−îng thuèc, nh»m ®¶m b¶o kÕt qu¶ cã ®é chÝnh x¸c, ®óng, kh¸ch quan.

om /+

§Ó thùc hµnh tèt qu¸ tr×nh kiÓm tra chÊt l−îng thuèc, cÇn ph¶i ®¸p øng c¸c yÒu cÇu c¬ b¶n sau ®©y: C¸n bé ®−îc ®µo t¹o chu ®¸o, ®−îc tæ chøc tèt, cã tr×nh ®é cao, cã ý thøc tr¸ch nhiÖm.

−

C¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ tèt, ®¸p øng yªu cÇu kü thuËt.

gl e

−

Ho¸ chÊt, thuèc thö, chÊt chuÈn tèt.

−

§iÒu kiÖn vÖ sinh tèt

−

LÊy mÉu, l−u mÉu tèt

−

KÕt qu¶ thö nghiÖm tèt, ghi chÐp xö lý sè liÖu tèt.

−

Hå s¬ l−u tr÷ tèt…. VÊn ®Ò nµy sÏ ®−îc ®Ò cËp kü h¬n ë phÇn nghiÖp vô cña c«ng t¸c kiÓm nghiÖm.

1.1.1.3. Thùc hµnh tèt b¶o qu¶n thuèc (Good storage practice)

Bao gåm nh÷ng quy ®Þnh chÆt chÏ vµ nghiªm ngÆt cho viÖc tån tr÷, ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n, xuÊt nhËp nguyªn phô liÖu, bao b×, chÕ phÈm, nh·n thuèc... TÊt c¶ nh»m gi¸m s¸t kiÓm tra chÆt chÏ ®Ó thuèc ®¶m b¶o chÊt l−îng ®Õn

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

ng−êi sö dông. Muèn thùc hµnh tån tr÷ thuèc tèt cÇn l−u ý lµm tèt c¸c yªu cÇu sau: C¸n bé ph¶i ®−îc ®µo t¹o phï hîp, cã tr¸ch nhiÖm

−

Nhµ cöa vµ ph−¬ng tiÖn b¶o qu¶n tèt

−

§iÒu kiÖn vÖ sinh tèt

−

Thùc hiÖn tèt qui tr×nh b¶o qu¶n: nguyªn liÖu, b¸n s¶n phÈm, s¶n phÈm, bao b×, ®ãng gãi…

−

Quy tr×nh b¶o qu¶n, vËn chuyÓn ph¶i ®−îc tu©n thñ nghiªm chØnh.

1.1.2. KiÓm tra chÊt l−îng thuèc (Drug quality control)

Q uy

1.1.2.1. Kh¸i niÖm

hơ

−

Kè

KiÓm tra chÊt l−îng thuèc hay kiÓm nghiÖm thuèc lµ viÖc sö dông çc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: lý häc, ho¸ häc, ho¸ lý, sinh vËt, vi sinh vËt,… ®· qui ®Þnh ®Ó x¸c nhËn mét thuèc hay mét nguyªn liÖu lµm thuèc cã ®¹t hay kh«ng ®¹t tiªu chuÈn qui ®Þnh. Nãi mét çch cô thÓ lµ kiÓm tra chÊt l−îng thuèc nh»m tr¶ lêi çc c©u hái: §©y cã ph¶i lµ thuèc cÇn kiÓm tra kh«ng?

−

Cã ®¶m b¶o ho¹t lùc hay hµm l−îng ®· ®¨ng ký vµ ®−îc duyÖt ?

−

Cã ®¹t ®é tinh khiÕt theo yªu cÇu hay kh«ng?

−

Cã bÞ ph©n huû hay biÕn chÊt hay kh«ng?

−

§å bao gãi, nh·n cã ®óng qui c¸ch kh«ng?

om /+

ạy

−

Nh− vËy, môc tiªu c¬ b¶n cña c«ng t¸c kiÓm tra chÊt l−îng thuèc lµ:

§Ó ng−êi sö dông dïng ®−îc thuèc ®¶m b¶o chÊt l−îng, ®¹t hiÖu qu¶ sö dông cao.

gl e

−

Ph¸t hiÖn thuèc kh«ng ®¹t tiªu chuÈn, thuèc gi¶, thuèc kÐm phÈm chÊt … ®Ó xö lý vµ kh«ng cho phÐp l−u hµnh trªn thÞ tr−êng.

−

Trong ngµnh y tÕ ®· quy ®Þnh: TÊt c¶ c¸c thuèc vµ nguyªn liÖu lµm thuèc ®Òu ph¶i ®−îc kiÓm nghiÖm vµ x¸c ®Þnh chÊt l−îng, nÕu ®¹t tiªu chuÈn qui ®Þnh míi ®−îc ®−a vµo sö dông. Bëi vËy thuèc ph¶i ®−îc kiÓm tra chÊt l−îng mét c¸ch nghiªm ngÆt, chÆt chÏ, b¶o ®¶m cho thuèc ®¹t chÊt l−îng trong mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt, l−u th«ng ph©n phèi, xuÊt nhËp khÈu, qu¶n lý vµ sö dông thuèc.

1.1.2.2. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng thuèc

Cã nhiÒu yÕu tè, trong ®ã cã thÓ lµ: −

Nh÷ng rñi ro hoÆc nhÇm lÉn trong s¶n xuÊt, do kh«ng chÊp hµnh nh÷ng qui ®Þnh cña GMP.

12 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

−

Nh÷ng s¶n phÈm do v« t×nh hay cè ý trong s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm cã hµm l−îng thÊp h¬n qui ®Þnh.

−

Do lùa chän c«ng thøc bµo chÕ còng nh− kü thuËt bµo chÕ ch−a ®óng nªn thuèc bÞ ph©n huû biÕn chÊt.

−

Qu¸ tr×nh b¶o qu¶n ch−a tèt.

−

Do lîi Ých c¸ nh©n bÊt chÝnh lµm hµng gi¶ ®Ó lõa ng−êi tiªu dïng g©y ra t¸c h¹i nghiªm träng…

• Thuèc ®¹t tiªu chuÈn (thuèc b¶o ®¶m chÊt l−îng):

hơ

1.1.2.3. Kh¸i niÖm vÒ thuèc ®¹t vµ kh«ng ®¹t tiªu chuÈn, thuèc gi¶ m¹o, thuèc kÐm phÈm chÊt

Q uy

Lµ thuèc ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c yªu cÇu kü thuËt tiªu chuÈn ®· ®Ò ra (hay thuèc ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c møc chÊt l−îng trong tiªu chuÈn chÊt l−îng ®· ®¨ng ký).

• Thuèc kh«ng ®¹t tiªu chuÈn:

ạy

Kè

Lµ thuèc kh«ng ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c yªu cÇu kü thuËt tiªu chuÈn ®· ®Ò ra. Møc ®é kh«ng ®¹t cã thÓ lµ mét hay mét sè chØ tiªu. Thuèc kh«ng ®¹t tiªu chuÈn thuèc lo¹i thuèc kÐm chÊt l−îng.

• Thuèc gi¶:

gl e

om /+

Theo qui ®Þnh cña Tæ chøc y tÕ thÕ giíi, thuèc gi¶ lµ chÕ phÈm ®−îc s¶n xuÊt kh«ng ®óng víi nh·n ë khÝa c¹nh nhËn d¹ng hay nguån gèc thuèc, víi sù cè ý vµ mang tÝnh chÊt lõa ®¶o cña nhµ s¶n xuÊt. S¶n xuÊt sai thµnh phÇn c«ng thøc ®· ®¨ng ký, kh«ng cã hay kh«ng ®ñ hµm l−îng ho¹t chÊt, hoÆc ®−îc ®ãng gãi trong c¸c bao b× gi¶ m¹o. Nh− vËy, cã thÓ nãi thuèc gi¶ lµ nh÷ng s¶n xuÊt thuèc cña ng−êi s¶n xuÊt mang ý ®å lõa ®¶o, gian lËn cã thÓ dùa vµo mét sè biÓu hiÖn ®Ó ph¸t hiÖn: Thuèc kh«ng cã hoÆc cã Ýt d−îc chÊt

−

Thuèc cã chøa d−îc chÊt kh¸c víi tªn d−îc chÊt ghi trªn nh·n

−

Nh·n, bao gãi gièng hay gÇn gièng víi nh·n, bao gãi cña mét thuèc kh¸c…

−

• Thuèc kÐm phÈm chÊt:

Lµ thuèc kh«ng ®¹t tiªu chuÈn kü thuËt mµ tr−íc ®ã nã ®· ®¹t. Møc ®é kh«ng ®¹t tiªu chuÈn cã nhiÒu h×nh th¸i kh¸c nhau. TÊt c¶ çc nguyªn nh©n g©y ra cã thÓ x¸c minh ®−îc b»ng çc ph−¬ng ph¸p khoa häc, kü thuËt cho phÐp. Çc nguyªn nh©n ®ã cã thÓ lµ: −

Do kü thuËt s¶n xuÊt, b¶o qu¶n kh«ng ®óng, do ®ã thuèc tù biÕn chÊt.

−

Do ®å bao gãi kh«ng ®¹t tiªu chuÈn, nªn ®· ®−a t¹p chÊt vµo thuèc.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

−

Do tuæi thä (h¹n dïng) ®· hÕt

−

Do nguyªn phô liÖu kh«ng ®¹t tiªu chuÈn

−

Do t¸c ®éng cña m«i tr−êng: nhiÖt ®é, ¸nh s¸ng, ®é Èm…

1.1.3. HÖ thèng tæ chøc qu¶n lý, kiÓm tra chÊt l−îng thuèc

hơ

Nhµ n−íc giao cho Bé Y tÕ chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý toµn diÖn chÊt l−îng thuèc. V× vËy, hÖ thèng tæ chøc, qu¶n lý, kiÓm tra chÊt l−îng thuèc cña nghµnh y tÕ ®−îc chia lµm 3 phÇn: HÖ thèng qu¶n lý chÊt l−îng thuèc; HÖ thèng kiÓm tra chÊt l−îng thuèc; HÖ thèng thanh tra D−îc. 1.1.3.1. HÖ thèng qu¶n lý chÊt l−îng thuèc

Q uy

• Côc qu¶n lý D−îc ViÖt Nam:

Lµ c¬ quan ®−îc Bé Y tÕ uû quyÒn thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô trong lÜnh vùc qu¶n lý nhµ n−íc vÒ chÊt l−îng thuèc: X©y dùng quy ho¹ch, kÕ ho¹ch vÒ qu¶n lý chÊt l−îng thuèc vµ tæ chøc kÕ ho¹ch ®· ®−îc phª duyÖt.

−

X©y dùng c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vÒ tiªu chuÈn vµ chÊt l−îng thuèc ®Ó Bé ban hµnh, h−íng dÉn kiÓm tra viÖc thùc hiÖn c¸c v¨n b¶n trªn.

−

Qu¶n lý viÖc ®¨ng ký tiªu chuÈn c¬ së. Cung cÊp th«ng tin khoa häc kü thuËt liªn quan ®Õn ®¶m b¶o chÊt l−îng thuèc.

−

ChØ ®¹o, gi¸m s¸t hÖ thèng kiÓm tra chÊt l−îng thuèc trªn toµn quèc.

−

KiÓm tra vµ cÊp giÊy chøng nhËn; c¬ së s¶n xuÊt ®¹t tiªu chuÈn “Thùc hµnh tèt s¶n xuÊt thuèc” vµ phßng kiÓm nghiÖm ®¹t tiªu chuÈn “Thùc hµnh tèt kiÓm nghiÖm thuèc”.

−

Tæ chøc h−íng dÉn nghiÖp vô cho c¸n bé qu¶n lý chÊt l−îng thuèc cña ngµnh y tÕ, tæ chøc ®µo t¹o vµ båi d−ìng nghiÖp vô vÒ tiªu chuÈn - ®o l−êng - chÊt l−îng thuèc.

gl e

om /+

ạy

Kè

−

Phèi hîp víi thanh tra Bé Y tÕ thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm tra, thanh tra nhµ n−íc vÒ chÊt l−îng thuèc vµ xö lý vi ph¹m ph¸p luËt vÒ chÊt l−îng thuèc theo thÈm quyÒn.

−

• C¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc vÒ chÊt l−îng thuèc ë ®Þa ph−¬ng:

Së Y tÕ chØ ®¹o qu¶n lý toµn diÖn vÒ chÊt l−îng cña thuèc ë ®Þa ph−¬ng (th−êng uû quyÒn cho phßng nghiÖp vô D−îc) cã nhiÖm vô: −

Phæ biÕn, h−íng dÉn vµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ qu¶n lý chÊt l−îng thuèc t¹i ®Þa ph−¬ng.

−

Thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm tra, thanh tra nhµ n−íc vÒ chÊt l−îng thuèc vµ xö lý vi ph¹m vÒ chÊt l−îng thuèc trong ph¹m vi ®Þa ph−¬ng.

14 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

1.1.3.2. HÖ thèng kiÓm tra chÊt l−îng thuèc • C¬ quan kiÓm tra chÊt l−îng thuèc cña nhµ n−íc vÒ thuèc

− ë Trung −¬ng lµ ViÖn KiÓm nghiÖm thuèc Quèc gia (ë Hµ Néi) vµ Ph©n viÖn KiÓm nghiÖm (ë TP. Hå ChÝ Minh). Gióp Bé Y tÕ qu¶n lý chØ ®¹o c«ng t¸c kiÓm tra chÊt l−îng thuèc trong toµn quèc vÒ mÆt kü thuËt. Cã nhiÖm vô: + Nghiªn cøu x©y dùng tiªu chuÈn ViÖt Nam vÒ thuèc.

+ KiÓm tra x¸c ®Þnh chÊt l−îng thuèc l−u hµnh trªn thÞ tr−êng.

hơ

+ ThÈm tra kü thuËt, gióp Bé xÐt duyÖt c¸c tiªu chuÈn kiÓm nghiÖm ®Ó xÐt cÊp ®¨ng ký s¶n xuÊt vµ l−u hµnh thuèc ë ViÖt Nam.

Q uy

+ Ph¸t hµnh c¸c chÊt chuÈn vµ chÊt ®èi chiÕu dïng trong kiÓm nghiÖm. + Lµm träng tµi vÒ chÊt l−îng khi cã tranh chÊp khiÕu n¹i vÒ chÊt l−îng thuèc.

+ Tham gia ®µo t¹o c¸n bé lµm c«ng t¸c kiÓm nghiÖm .

Kè

+ T− vÊn vÒ chÝnh s¸ch chÊt l−îng thuèc quèc gia.

ạy

+ X©y dùng tiªu chuÈn phßng kiÓm nghiÖm thuèc ®¹t tiªu chuÈn vµ gióp ®ì, kiÓm tra c«ng nhËn c¸c phßng kiÓm nghiÖm thuèc trong c¶ n−íc.

ë tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng lµ Trung t©m kiÓm nghiÖm d−îc phÈm, mü phÈm.

om /+

−

+ KiÓm tra viÖc kiÓm nghiÖm thuèc theo tiªu chuÈn trong ph¹m vi toµn quèc.

Lµ c¬ quan trùc thuéc Së y tÕ, cã nhiÖm vô nh− ViÖn KiÓm nghiÖm nh−ng giíi h¹n trong ph¹m vi tØnh, thµnh phè.

• HÖ thèng tù kiÓm tra chÊt l−îng ë c¸c c¬ së (phßng kiÓm nghiÖm):

gl e

C«ng t¸c kiÓm tra chÊt l−îng thuèc ®−îc thùc hiÖn ë tÊt c¶ çc c¬ së cã liªn quan tíi thuèc. Tuú theo qui m« cña c¬ së s¶n xuÊt (xÝ nghiÖp, c«ng ty trung −¬ng hoÆc ®Þa ph−¬ng, çc c¬ së nhá…), kinh doanh (c«ng ty, cöa hµng…) bÖnh viÖn (trung −¬ng, ®Þa ph−¬ng) mµ lËp phßng kiÓm nghiÖm hay tæ kiÓm nghiÖm ®Ó tù kiÓm tra chÊt l−îng thuèc.Víi çc c¬ së s¶n xuÊt, b¾t buéc ph¶i cã bé phËn tù kiÓm tra chÊt l−îng. Bé phËn nµy ph¶i cã kh¶ n¨ng kiÓm nghiÖm x¸c ®Þnh chÊt l−îng thuèc ®−îc s¶n xuÊt ë c¬ së m×nh theo tiªu chuÈn ®· duyÖt. Ph¶i kiÓm nghiÖm, theo dâi ®−îc chÊt l−îng cña thuèc trong suèt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tõ nguyªn liÖu, b¸n thµnh phÈm, thµnh phÈm. Ph¶i lËp hå s¬ theo dâi tõng l« s¶n phÈm. C¬ së s¶n xuÊt ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ thuèc do c¬ së s¶n xuÊt ra. Çc c¬ së b¶o qu¶n, ph©n phèi thuèc ph¶i cã bé phËn tù kiÓm nghiÖm (víi çc c«ng ty lín) hoÆc kiÓm tra, kiÓm so¸t ®Ó qu¶n lý, ®¸nh gi¸ chÊt l−îng thuèc, theo dâi chÊt l−îng trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n, cung cÊp hå s¬ chÊt l−îng cho ®¬n vÞ sö dông thuèc.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

C¸c bÖnh viÖn, tïy theo quy m« lín, nhá còng ph¶i cã bé phËn kiÓm nghiÖm c¸c thuèc tù pha chÕ, kiÓm tra, kiÓm so¸t chÊt l−îng thuèc tr−íc khi ph©n phèi ®Õn ng−êi sö dông. 1.1.3.3. HÖ thèng thanh tra d−îc

Cïng c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc vÒ chÊt l−îng thuèc, thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm tra, thanh tra nhµ n−íc vÒ chÊt l−îng thuèc ®−îc tæ ch−c tõ trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng.

hơ

1.2. C«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸ 1.2.1. Kh¸i niÖm

1.2.1.1. Mét sè ®Þnh nghÜa

Q uy

Tiªu chuÈn ho¸ lµ mét lÜnh vùc ho¹t ®éng bao gåm hai néi dung: X©y dùng ra çc tiªu chuÈn vµ ¸p dông çc tiªu chuÈn ®ã trong thùc tÕ nh»m ®−a çc ho¹t ®éng cña x· héi (®Æc biÖt trong lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ kinh doanh) ®i vµo nÒ nÕp ®Ó ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ chung cã lîi nhÊt cho mäi ng−êi vµ cho x· héi.

om /+

ạy

Kè

Tiªu chuÈn lµ nh÷ng qui ®Þnh thèng nhÊt vµ hîp lý ®−îc tr×nh bµy d−íi d¹ng mét v¨n b¶n hoÆc mét thÓ thøc nhÊt ®Þnh do mét c¬ quan cã thÈm quyÒn ban hµnh ®Ó b¾t buéc ¸p dông cho nh÷ng n¬i cã liªn quan. Nãi mét c¸ch kh¸c tiªu chuÈn lµ mét v¨n b¶n mang tÝnh ph¸p chÕ trong ®ã ®Ò ra nh÷ng qui ®Þnh thèng nhÊt vµ hîp lý b¾t buéc ¸p dông nh»m ®¶m b¶o chÊt l−îng cho mét s¶n phÈm nµo ®ã.

ChÊt l−îng s¶n phÈm lµ mét tËp hîp c¸c chØ tiªu ®Æc tr−ng thÓ hiÖn tÝnh n¨ng sö dông nh»m tho¶ m·n yªu cÇu ®· ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc cho mét s¶n phÈm trong nh÷ng ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh phï hîp hoµn c¶nh kinh tÕ, khoa häc kü thuËt, x· héi.

gl e

§èi víi thuèc, tiªu chuÈn lµ mét v¨n b¶n khoa häc kü thuËt mang tÝnh ph¸p chÕ trong ®ã qui ®Þnh: qui çch, chØ tiªu yªu cÇu kü thuËt, ph−¬ng ph¸p thö, ®ãng gãi, ghi nh·n, b¶o qu¶n vµ çc vÊn ®Ò kh¸c liªn quan ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ chÊt l−îng cña mét thuèc. §©y lµ c¬ së ®Ó çc çc c¬ quan kiÓm nghiÖm (hoÆc ng−êi kiÓm nghiÖm) tiÕn hµnh thùc nghiÖm, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶, c«ng bè kÕt qu¶ (b»ng phiÕu kiÓm nghiÖm) ®¸nh gi¸ chÊt l−îng thuèc lµ ®¹t hay kh«ng ®¹t vµ cã ®−îc phÐp l−u hµnh (hoÆc sö dông) hay kh«ng. VÒ mÆt lÞch sö, c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸ g¾n liÒn víi lÞch sö s¶n xuÊt cña loµi ng−êi, cña çc ph−¬ng thøc s¶n xuÊt cña tõng chÕ ®é x· héi kh¸c nhau. Nh÷ng h×nh thøc s¬ khai cña tiªu chuÈn ho¸ ®· cã tõ thêi cæ ®¹i, nh−ng ph¸t triÓn cã tÝnh tæ chøc réng r·i trªn ph¹m vi quèc tÕ th× chØ cã tõ ®Çu thÕ kû 20. 1.2.1.2. §èi t−îng cña c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸

Bao gåm rÊt réng, hÇu nh− trªn tÊt c¶ mäi lÜnh vùc, vÝ dô: 16 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

−

C¸c m¸y mãc, dông cô, trang thiÕt bÞ c«ng nghÖ

−

Nguyªn, nhiªn vËt liÖu

−

N«ng l©m h¶i s¶n, hµng tiªu dïng

−

C¸c nguyªn t¾c, ph−¬ng ph¸p, thñ tôc, c¸c vÊn ®Ò tæ chøc, qu¶n lý…

−

ThuËt ng÷, ký hiÖu, ®o l−êng…

−

S¶n phÈm vµ b¸n s¶n phÈm.

1.2.1.3. Néi dung chÝnh cña mét tiªu chuÈn vÒ thuèc

hơ

Trong ngµnh D−îc, mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, sö dông thuèc, mäi vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn c¸c ®èi t−îng nªu trªn ®Òu ph¶i tiªu chuÈn ho¸.

Q uy

Tiªu chuÈn vÒ thuèc lµ mét tiªu chuÈn toµn diÖn, bao gåm rÊt nhiÒu néi dung thÓ hiÖn ®−îc møc chÊt l−îng cña thuèc ®· ®−îc t¹o ra vµ duy tr× chÊt l−îng ®ã cho tíi khi sö dông hoÆc hÕt tuæi thä (h¹n dïng) cña thuèc.

Néi dung chÝnh cña mét tiªu chuÈn vÒ thuèc (nguyªn liÖu hay thµnh phÈm) th−êng gåm c¸c môc sau: Tiªu ®Ò: Trong ®ã nªu râ tªn nguyªn liÖu hoÆc thµnh phÈm, tªn ®¬n vÞ ban hµnh tiªu chuÈn, lo¹i tiªu chuÈn, hiÖu lùc thi hµnh.

−

Yªu cÇu kü thuËt: Lµ lo¹i tiªu chuÈn rÊt quan träng v× nã ®Ò ra møc chÊt l−îng hîp lý cña s¶n phÈm (mçi yªu cÇu kü thuËt gäi lµ mét chØ tiªu hay tiªu chÝ, ®ã lµ yÕu tè cÊu thµnh cña yªu cÇu kü thuËt) vµ lµ c¬ së cho viÖc lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt (vÒ sè l−îng, chÊt l−îng), viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch, viÖc qu¶n lý (kinh tÕ, kü thuËt, gi¸ c¶, ký kÕt hîp ®ång, khiÕu n¹i…).

−

Ph−¬ng ph¸p thö: Tiªu chuÈn nµy bao giê còng ph¶i qui ®Þnh kÌm theo c¸c chØ tiªu yªu cÇu kü thuËt. §©y lµ phÇn kh«ng thÓ thiÕu v× nã chÝnh lµ qui tr×nh thö nghiÖm hay qui tr×nh ph©n tÝch m« t¶ chi tiÕt toµn bé qu¸ tr×nh thùc hµnh ®Ó thùc hiÖn xem mét chØ tiªu nµo ®ã cña yªu cÇu kü thuËt cã ®¹t hay kh«ng ®¹t yªu cÇu ®· ®Æt ra.

gl e

om /+

ạy

Kè

−

§ãng gãi, ghi nh·n, b¶o qu¶n: §iÒu nµy ph¶i ®−îc qui ®Þnh râ v× tÊt c¶ c¸c thuèc l−u hµnh trªn thÞ tr−êng ph¶i cã nh·n thuèc ®Õn ®¬n vÞ ®ãng gãi nhá nhÊt. Nh·n thuèc ph¶i: cã ®ñ néi dung cÇn thiÕt ®Ó gióp nhËn biÕt ®−îc thuèc, c¸ch sö dông, tr¸nh nhÇm lÉn, tªn c¬ së s¶n xuÊt, cã sè ®¨ng ký, sè l« s¶n xuÊt, sè kiÓm so¸t, h¹n dïng, ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n.

1.2.1.4. C¸c cÊp tiªu chuÈn vÒ thuèc • Tr−íc ®©y cã 3 cÊp tiªu chuÈn:

−

Tiªu chuÈn ViÖt Nam (tiªu chuÈn quèc gia, D−îc ®iÓn ViÖt Nam) TCVN.

−

Tiªu chuÈn ngµnh y tÕ ViÖt Nam.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Hai cÊp nµy cã hiÖu lùc vµ ph¹m vi ¸p dông trong c¶ n−íc. − •

Tiªu chuÈn c¬ së (TC hoÆc TCZ): do c¸c c¬ së s¶n xuÊt biªn so¹n, cã hiÖu lùc trong ph¹m vi qui ®Þnh cña c¸c cÊp qu¶n lý.

HiÖn nay, chØ cßn 2 cÊp tiªu chuÈn lµ: Tiªu chuÈn D−îc ®iÓn ViÖt Nam vµ tiªu chuÈn c¬ cë (theo quyÕt ®Þnh sè 2412/1998/Q§-BYT ngµy 15/09/1998).

Tiªu chuÈn c¬ së lµ tiªu chuÈn do c¬ së s¶n xuÊt biªn so¹n, ¸p dông ®èi víi c¸c s¶n phÈm do c¬ së s¶n xuÊt ra.

Cã hai lo¹i tiªu chuÈn c¬ së: Tiªu chuÈn c¬ së cña nh÷ng s¶n phÈm l−u hµnh ë thÞ tr−êng: ph¶i ®¨ng ký víi c¬ quan cã thÈm quyÒn. C¸c møc tiªu chuÈn chÊt l−îng kh«ng ®−îc thÊp h¬n c¸c møc quy ®Þnh trong tiªu chuÈn D−îc ®iÓn ViÖt Nam.

−

Tiªu chuÈn c¬ së cña c¸c thuèc pha chÕ trong ®¬n vÞ (kh«ng l−u hµnh trªn thÞ tr−êng): do thñ tr−ëng ®¬n vÞ xÐt duyÖt vµ ban hµnh.

Q uy

hơ

−

1.2.2. C«ng t¸c x©y dùng tiªu chuÈn

ạy

Kè

Tiªu chuÈn ViÖt Nam vÒ thuèc ®−îc nhµ n−íc ñy quyÒn cho Bé Y tÕ tæ chøc biªn so¹n, xÐt duyÖt vµ ban hµnh sau khi ®¨ng ký t¹i côc tiªu chuÈn ®o l−êng chÊt l−îng nhµ n−íc ViÖt Nam, c¸c tiªu chuÈn nµy ®−îc tËp hîp trong mét bé s¸ch gäi lµ D−îc ®iÓn ViÖt Nam (Héi ®ång D−îc ®iÓn ®−îc Bé Y tÕ giao tr¸ch nhiÖm nµy).

om /+

Mét sè thuèc ch−a cã TCVN sÏ sö dông TC do c¸c c¬ së s¶n xuÊt biªn so¹n vµ ®−îc cÊp cã thÈm quyÒn duyÖt. 1.2.2.1. Thñ tôc x©y dùng tiªu chuÈn

Th−êng ®−îc tiÕn hµnh qua c¸c giai ®o¹n sau: ChuÈn bÞ tµi liÖu, kh¶o s¸t thùc tÕ, lËp ®Ò c−¬ng.

−

X©y dùng dù th¶o tiªu chuÈn lÇn thø nhÊt gåm çc viÖc: Tham kh¶o tµi liÖu, ®Ò xuÊt çc chØ tiªu vµ ph−¬ng ph¸p thö, kh¶o s¸t thùc tÕ vÒ s¶n xuÊt vµ sö dông s¶n phÈm. S¶n xuÊt thö, lµm thùc nghiÖm ph©n tÝch çc tiªu chuÈn dù kiÕn, viÕt dù th¶o tiªu chuÈn vµ thuyÕt minh, lËp dù th¶o biÖn ph¸p ¸p dông (thÝ dô söa ®æi hoÆc ®Ò xuÊt çc qui ®Þnh kü thuËt, qui chÕ thñ tôc trong tiÕn hµnh s¶n xuÊt theo GMP…). Th«ng qua dù th¶o ë c¬ së.

gl e

−

Hoµn thµnh dù th¶o tiªu chuÈn sau khi tiÕn hµnh c¸c viÖc: LÊy ý kiÕn gãp ý (cÇn th× tæ chøc héi th¶o). Thu thËp gãp ý, s÷a ch÷a, hoµn chØnh hå s¬ göi tíi c¬ quan qu¶n lý vµ xÐt duyÖt.

−

XÐt duyÖt vµ ban hµnh tiªu chuÈn: C¬ quan qu¶n lý cÊp tiªu chuÈn nµo th× xÐt duyÖt vµ ban hµnh tiªu chuÈn ®ã. Tr−íc khi xÐt duyÖt, tiªu chuÈn ph¶i ®−îc göi qua c¬ quan thÈm tra kü thuËt (ViÖn kiÓm nghiÖm

18 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

vµ ph©n viÖn kiÓm nghiÖm nÕu thuéc trung −¬ng; Trung t©m kiÓm nghiÖm tØnh, thµnh phè nÕu thuéc ®Þa ph−¬ng) vµ c¸c c¬ quan ph¸p chÕ (Côc qu¶n lý D−îc ë trung −¬ng vµ Phßng nghiÖp vô d−îc ë ®Þa ph−¬ng). Thñ tr−ëng Bé Y tÕ hoÆc gi¸m ®èc Së Y tÕ ký duyÖt sau khi tham kh¶o c¸c c¬ quan thÈm tra. ViÖc xem xÐt vµ söa ®æi tiªu chuÈn còng ®−îc tiÕn hµnh nh− thñ tôc x©y dùng tiªu chuÈn.

hơ

Hå s¬ tiªu chuÈn: Bao gåm tÊt c¶ c¸c v¨n b¶n khoa häc kü thuËt, kh¶o s¸t nghiªn cøu, c«ng v¨n tr×nh duyÖt, quyÕt ®Þnh xÐt duyÖt. 1.2.2.2. Ph−¬ng ph¸p x©y dùng tiªu chuÈn vÒ yªu cÇu kü thuËt

Kè

Q uy

Khi x©y dùng tiªu chuÈn vÒ yªu cÇu kü thuËt cÇn chó ý tíi viÖc kÕt hîp gi÷a çc lo¹i chØ tiªu ®Ó ph¶n ¸nh hÕt ®−îc chÊt l−îng cña thuèc phï hîp víi ®iÒu kiÖn kü thuËt, kinh tÕ vµ thùc tÕ: Çc chØ tiªu ph¶n ¸nh vÒ c«ng dông cña thuèc (thÓ hiÖn ë ®é tinh khiÕt vµ hµm l−îng). ChØ tiªu ph¶n ¸nh vÒ møc ®é tin cËy vµ an toµn (®é ®éc, ®é bÒn, h¹n dïng…). Tiªu chuÈn vÒ t©m sinh lý (d¹ng thuèc - qua çc ®−êng vµo c¬ thÓ). ChØ tiªu vÒ thÈm mü (h×nh thøc ®ãng gãi, tr×nh bµy ®Ñp, b¶o qu¶n…). • Çc néi dung chÝnh cña yªu cÇu kü thuËt:

ạy

Th«ng th−êng c¸c néi dung chÝnh cña yªu cÇu kü thuËt cña mét tiªu chuÈn vÒ thuèc bao gåm: C«ng thøc pha chÕ: Ph¶i tr×nh bµy c«ng thøc pha chÕ cña thuèc, ghi râ tªn nguyªn liÖu, phô liÖu víi sè l−îng ghi b»ng sè vµ b»ng ch÷, cïng tiªu chuÈn cña chóng (vÝ dô: t¸ d−îc ®¹t tiªu chuÈn D−îc dông…).

−

ChÊt l−îng thµnh phÈm: Ph¶i nªu râ vÒ h×nh thøc còng nh− tÝnh chÊt c¶m quan, møc ®é tinh khiÕt nh−: H×nh d¹ng, thÓ chÊt, mµu s¾c, mïi vÞ, c¸c ®Æc ®iÓm ®Æc biÖt, ®é bÒn c¬ häc (víi thuèc viªn), ®é tan r·, sai sè khèi l−îng, sai sè thÓ tÝch.

gl e

om /+

−

Yªu cÇu vÒ ®Þnh tÝnh, thö ®é tinh khiÕt

−

Yªu cÇu vÒ hµm l−îng.

−

• Ph−¬ng ph¸p x©y dùng c¸c chØ tiªu:

Dùa trªn çc néi dung chÝnh cña yªu cÇu kü thuËt, c¨n cø vµo thùc tÕ, ®iÒu kiÖn kü thuËt, lùa chän ra çc chØ tiªu thÝch hîp, kh«ng qu¸ nhiÒu hoÆc qu¸ Ýt nh−ng nãi lªn ®ñ ®Æc tr−ng chÊt l−îng thuèc, phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ. Sau ®ã ph¶i x©y dùng ®−îc møc cho çc chØ tiªu trªn. Møc chØ tiªu lµ gi¸ trÞ cô thÓ hay lµ kho¶ng gi¸ trÞ mµ thuèc ph¶i ®¹t ®−îc. §Ó x©y dùng møc chØ tiªu ®−îc tèt, tr−íc hÕt nªn xem xÐt: −

NÕu lo¹i chØ tiªu nµy ®· cã s½n trong c¸c qui ®Þnh th× chØ viÖc kiÓm tra, xem xÐt l¹i, ¸p dông hoÆc ®Ò xuÊt (thÝ dô: nÕu lµ thuèc viªn, khèi l−îng trung b×nh viªn qui ®Þnh sai ± x%; nÕu lµ thuèc n−íc, thÓ tÝch sai ± y%…).

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

NÕu lo¹i chØ tiªu nµy ch−a cã trong qui ®Þnh th× ph¶i lµm thùc nghiÖm, tõ ®ã ®−a ra sè liÖu cho phï hîp.

−

Khi x©y dùng møc ph¶i ®−îc tiÕn hµnh lµm thö víi mÉu Ýt nhÊt lÊy tõ 3 l« s¶n xuÊt thö hay 3 l« s¶n phÈm ®© cã qu¸ tr×nh s¶n xuÊt æn ®Þnh; tèt nhÊt nªn sö dông ph−¬ng ph¸p thèng kª (xÐt sai sè, ®é chÝnh x¸c, kho¶ng tin cËy…).

−

Giíi h¹n tin cËy t×m ®−îc qua thö nghiÖm , cÇn c¨n cø thªm vµo c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, thùc tÕ (kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, tr×nh ®é kü thuËt, tiªu chuÈn dung sai chung…) mµ qui ®Þnh møc chØ tiªu ®−a vµo tiªu chuÈn.

−

NÕu s¶n phÈm lÊy ë nhiÒu l« hoÆc ®−îc s¶n xuÊt ë nhiÒu c¬ së th× nªn

Trong ®ã:

x + x max

Q uy

x (tt) =

x ( tt )

chän chØ tiªu trung b×nh tiªn tiÕn

hơ

−

Kè

x : chØ tiªu trung b×nh cña nhiÒu c¬ së ®¹t ®−îc

ạy

xmax : chØ tiªu cao nhÊt mét c¬ së ®¹t ®−îc.

1.2.2.3. Ph−¬ng ph¸p x©y dùng tiªu chuÈn vÒ ph−¬ng ph¸p thö:

om /+

• C¸c lo¹i qui tr×nh vÒ ph−¬ng ph¸p thö:

Çc phÐp thö ®Þnh tÝnh: lµ çc phÐp thö nh»m chøng minh r»ng chÊt cÇn ph©n tÝch cã mÆt trong mÉu ®em thö. PhÐp thö ®−îc thùc hiÖn b»ng çch tiÕn hµnh çc ph¶n øng ®Þnh tÝnh, ®o çc th«ng sè ®Æc tr−ng çc chÊt cÇn thö (tÝnh chÊt phæ UV-VIS, IR, s¾c ký…) hoÆc so s¸nh víi chÊt chuÈn ®èi chiÕu.

gl e

−

Môc ®Ých chÝnh cña viÖc tiªu chuÈn ho¸ mét ph−¬ng ph¸p thö lµ chän cho ®−îc mét qui tr×nh thö hay qui tr×nh ph©n tÝch sao cho khi ¸p dông sÏ cho mét kÕt qu¶ gÇn víi gi¸ trÞ thùc nhÊt. Trong kiÓm nghiÖm thuèc, c¸c lo¹i qui tr×nh thö th−êng ®−îc chia thµnh 3 lo¹i:

−

Çc phÐp thö vÒ ®é tinh khiÕt: Lµ çc phÐp thö nh»m chøng minh r»ng mÉu ®em thö ®¹t (hay kh«ng ®¹t) vÒ møc ®é tinh khiÕt. PhÐp thö ®−îc thùc hiÖn b»ng çch sö dông mét sè tÝnh chÊt ®Æc hiÖu (mµu s¾c, ®é ®ôc…) ®Ó so s¸nh ®Þnh l−îng t¹p chÊt cã trong mÉu thö vµ mÉu chuÈn ®Ó tõ ®ã x¸c ®Þnh ®−îc giíi h¹n cña t¹p chÊt cã trong mÉu ®em ph©n tÝch.

−

Çc phÐp thö ®Þnh l−îng: Lµ nh÷ng phÐp thö nh»m x¸c ®Þnh hµm l−îng cña mÉu thö (hoÆc thµnh phÇn chÝnh cña mÉu) hay hµm l−îng cña çc ho¹t chÊt cã trong mÉu ®em thö. Çc phÐp thö nµy ®−îc tiÕn hµnh b»ng çc ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng ho¸ häc, ho¸ lý, vËt lý, sinh häc …

20 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

• C¸c yªu cÇu chÊt l−îng ®èi víi mét ph−¬ng ph¸p thö:

§−îc thÓ hiÖn ë mét sè ®iÓm chÝnh sau: * Cã tÝnh tiªn tiÕn: ThÓ hiÖn ë ®é ®óng, ®é chÝnh x¸c, tÝnh chän läc, ®Æc hiÖu. + §é ®óng: Mét ph−¬ng ph¸p ®−îc coi lµ cã ®é ®óng cao nghÜa lµ khi ¸p dông sÏ cho kÕt qu¶ gÇn víi gi¸ trÞ thùc nhÊt tøc lµ sai sè

x −µ µ

× 100% cµng nhá cµng tèt (trong ®ã x : gi¸ trÞ trung b×nh x¸c

®Þnh ®−îc; µ: gi¸ trÞ thùc ).

hơ

Muèn cã gi¸ trÞ thùc µ ®Ó so s¸nh, ph¶i cã mÉu chuÈn ®· biÕt tr−íc hoÆc mét mÉu ®iÓn h×nh ®−îc s¶n xuÊt theo mét ph−¬ng ph¸p ®¶m b¶o ®ång nhÊt vµ ®¹i diÖn cho s¶n phÈm.

Kè

Q uy

§é ®óng cña ph−¬ng ph¸p còng cßn ®−îc biÓu thÞ b»ng tû lÖ thu håi x × 100% (µ: lµ hµm l−îng chÊt chuÈn cho vµo; x : lµ hµm l−îng x¸c µ ®Þnh ®−îc). Tû lÖ thu håi cµng cao (nh−ng kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 100%), ®é ®óng cµng tèt.

om /+

ạy

+ §é chÝnh x¸c: Cã ®é chÝnh x¸c ®¸p øng ®−îc yªu cÇu. §é chÝnh x¸c cho biÕt sù phï hîp gi÷a c¸c kÕt qu¶ (hay ®é dao ®éng) cña c¸c phÐp x¸c ®Þnh song song, th−êng ®−îc biÓu thÞ b»ng ®é lÖch chuÈn S hoÆc ®é lÖch chuÈn t−¬ng ®èi RSD :

(

∑ xi − x n −1

)

hoÆc RSD % =

S 100 % X

gl e

S =

x : kÕt qu¶ trung b×nh

(n: sè thÝ nghiÖm; xi : kÕt qu¶ x¸c ®Þnh lÇn thø i; cña n thÝ nghiÖm).

+ TÝnh chän läc - ®Æc hiÖu: Ph−¬ng ph¸p cho phÐp x¸c ®Þnh ®óng chÊt cÇn ph©n tÝch vµ Ýt chÞu ¶nh h−ëng bëi sù cã mÆt cña c¸c chÊt kh¸c trong mÉu thö. + Cã tÝnh chÊt tuyÕn tÝnh: §èi víi tr−êng hîp khi x¸c ®Þnh kÕt qu¶ ph©n tÝch dùa vµo ®−êng chuÈn. §−êng chuÈn lµ ®−êng biÓu diÔn y = f(x). Trong ®ã x lµ nång ®é dung dÞch, y lµ ®¹i l−îng tÝn hiÖu ®o (mËt ®é quang, diÖn tÝch pic s¾c ký, chiÒu cao sãng cùc phæ…) phô thuéc vµo x. TÝnh chÊt tuyÕn tÝnh ®−îc biÓu thÞ b»ng c¸ch tÝnh hÖ sè håi qui theo ph−¬ng ph¸p b×nh ph−¬ng tèi thiÓu. NÕu hÖ sè nµy cµng gÇn 1 th× hµm y cµng tuyÕn tÝnh.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

* Cã tÝnh thùc tÕ: Ph−¬ng ph¸p thö ®−a ra ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ, cã tÝnh kh¶ thi cao (phï hîp trang thiÕt bÞ, m¸y, kÜ thuËt, ho¸ chÊt, thuèc thö, tr×nh ®é con ng−êi …). * Cã tÝnh kinh tÕ: Ph−¬ng ph¸p thö ®−a ra Ýt tèn kÐm mµ vÉn ®¸p øng c¸c yªu cÇu nªu trªn. * Cã tÝnh an toµn cao: An toµn lao ®éng vµ b¶o vÖ søc kháe (Ýt dïng ho¸ chÊt ®éc h¹i, tr¸nh ®−îc c¸c thao t¸c kü thuËt phøc t¹p nguy hiÓm … ).

• Kinh nghiÖm tiÕn hµnh x©y dùng ph−¬ng ph¸p thö:

Ph¶i dùa trªn yªu cÇu kü thuËt ®Ó chän x©y dùng ph−¬ng ph¸p thö cho thÝch hîp.

−

Tham kh¶o c¸c tµi liÖu, c¸c tiªu chuÈn t−¬ng tù ®· cã.

−

KÕt hîp víi tù nghiªn cøu, lùa chän.

−

Ph¶i lÊy mÉu vµ tiÕn hµnh lµm thùc nghiÖm.

−

ViÕt ch−¬ng tr×nh dù th¶o cã kÌm b¶n thuyÕt minh, ®−a ra c¸c b¶ng kÕt qu¶ thùc nghiÖm, xö lý kÕt qu¶, tµi liÖu tham kh¶o.

Kè

Q uy

hơ

−

1.2.3.1. Môc ®Ých ý nghÜa

ạy

1.2.3. C«ng t¸c ¸p dông tiªu chuÈn trong thùc tÕ

om /+

¸p dông tiªu chuÈn lµ mét mÆt c«ng t¸c cña toµn bé c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸. Qua ¸p dông ®Ó: KiÓm chøng l¹i c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu khi x©y dùng tiªu chuÈn (møc chØ tiªu cã phï hîp kh«ng? Ph−¬ng ph¸p thö ®óng hay sai? …).

−

X¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ cña tiªu chuÈn (tiªu chuÈn cã kÝch thÝch cho s¶n xuÊt, kÝch thÝch tiªu thô). Trªn c¬ së ®ã tiÕp tôc söa ®æi, hoµn thiÖn n©ng cao chÊt l−îng cña tiªu chuÈn.

gl e

−

Ng¨n chÆn viÖc ®−a c¸c thuèc kh«ng ®¹t tiªu chuÈn ra l−u hµnh, sö dông. Ph¸t hiÖn thuèc gi¶, thuèc kÐm chÊt l−îng, ph¸t hiÖn nguyªn nh©n vi ph¹m vµ t×m c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc.

−

1.2.3.2. C¸c h×nh thøc ¸p dông tiªu chuÈn trong thùc tÕ • ¸p dông tiªu chuÈn trong s¶n xuÊt:

NghÜa lµ ph¶i thùc hiÖn ®óng çc tiªu chuÈn (kü thuËt, thñ tôc, nguyªn t¾c vµ çc qui ®Þnh cã liªn quan) ®Õ s¶n xuÊt ra thuèc ®¹t tiªu chuÈn. ThÝ dô: Ph¶i kiÓm tra xö lý nguyªn vËt liÖu ®¹t tiªu chuÈn míi ®−a vµo s¶n xuÊt; trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ph¶i kiÓm tra; tÊt c¶ çc c«ng ®o¹n, 100% l« s¶n xuÊt t¹i c¬ së; kiÓm tra thu nhËn s¶n phÈm… 22 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

• ¸p dông tiªu chuÈn trong kiÓm tra chÊt l−îng:

NghÜa lµ tiÕn hµnh thùc nghiÖm tÊt c¶ c¸c chØ tiªu yªu cÇu kü thuËt theo ®óng ph−¬ng ph¸p thö ®· nªu ®Ó ®¸nh gi¸ xem thuèc cã ®¹t tiªu chuÈn hay kh«ng. 1.2.3.3 C¸c c«ng viÖc ph¶i thùc hiÖn • Phæ biÕn, gi¶i thÝch, cung cÊp tiªu chuÈn tuú theo cÊp qu¶n lý:

C¸c c¬ quan chøc n¨ng: Bé Y tÕ, Së Y tÕ chÞu tr¸ch nhiÖm cung cÊp tiªu chuÈn sau khi duyÖt.

−

C¸c c¬ quan kü thuËt: ViÖn KiÓm nghiÖm, Trung t©m KiÓm nghiÖm tØnh, thµnh phè h−íng dÉn gi¶i thÝch vµ thi hµnh viÖc ¸p dông tiªu chuÈn.

hơ

−

Q uy

• LËp kÕ ho¹ch c¸c biÖn ph¸p ¸p dông tiªu chuÈn:

VÒ tæ chøc: Qui ®Þnh tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n cña c¸c cÊp qu¶n lý, c¸c bé phËn thùc hiÖn. Qui ®Þnh vÒ con ng−êi (ph¶i ®−îc ®µo t¹o ®Ó cã thÓ ®¸p øng ®−îc viÖc thùc hiÖn tiªu chuÈn ).

−

VÒ kü thuËt: So¸t xÐt l¹i trang thiÕt bÞ, ho¸ chÊt, chÊt chuÈn, thuèc thö, nhµ x−ëng, phßng thÝ nghiÖm … ®Ó ®¸p øng ®Çy ®ñ theo yªu cÇu cña tiªu chuÈn ®Ò ra.

ạy

Kè

−

• KiÓm tra ¸p dông tiªu chuÈn:

om /+

C«ng viÖc nµy ®−îc tiÕn hµnh th−êng xuyªn ë c¸c c¬ së hoÆc ë hÖ thèng kiÓm tra nhµ n−íc: ViÖn KiÓm nghiÖm, Trung t©m KiÓm nghiÖm, thanh tra D−îc … Néi dung kiÓm tra bao gåm: KiÓm tra c¬ së vËt chÊt cña c«ng t¸c kiÓm nghiÖm: Tµi liÖu, trang thiÕt bÞ, phßng thÝ nghiÖm, ho¸ chÊt, thuèc thö …

−

KiÓm tra nguyªn liÖu, b¸n thµnh phÈm, thµnh phÈm vµ tÊt c¶ c¸c thuèc ®ang l−u hµnh trªn thÞ tr−êng.

gl e

−

1.2.3.4. Söa ®æi, so¸t xÐt l¹i tiªu chuÈn

§−îc tiÕn hµnh khi thÊy tiªu chuÈn kh«ng cßn phï hîp.

1.2.4. Giíi thiÖu D−îc ®iÓn ViÖt Nam 1.2.4.1. Mét sè nÐt chung vÒ D−îc ®iÓn ViÖt Nam • D−îc ®iÓn ViÖt Nam lµ mét tµi liÖu bao gåm:

−

TËp hîp c¸c tiªu chuÈn nhµ n−íc (TCVN) vÒ thuèc (ho¸ d−îc vµ c¸c chÕ phÈm, huyÕt thanh vµ vaccin, d−îc liÖu, chÕ phÈm ®«ng d−îc). Mçi tiªu chuÈn cßn ®−îc gäi lµ mét chuyªn luËn.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Nh÷ng qui ®Þnh chung trong c«ng t¸c kiÓm nghiÖm, giíi thiÖu c¸c ph−¬ng ph¸p kiÓm nghiÖm chung, c¸c ho¸ chÊt, thuèc thö, thuèc chuÈn, chØ thÞ … dïng ®Ó ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ chÊt l−îng thuèc.

−

Mét sè phô lôc, c¸c b¶ng tra cøu …

D−îc ®iÓn ViÖt Nam ®−îc gäi tªn theo lÇn xuÊt b¶n (gièng c¸c n−íc kh¸c), tu©n theo qui t¾c lÇn sau phñ nhËn lÇn tr−íc ®ã: −

D−îc ®iÓn ViÖt Nam I: gåm 638 chuyªn luËn t©n d−îc vµ 284 chuyªn luËn ®«ng d−îc (tËp 1 in 1970, tËp 1 bæ sung in 1977, tËp 2 ®«ng d−îc in lÇn 1 vµo 1983 ).

−

D−îc ®iÓn ViÖt nam II: gåm 357 chuyªn luËn t©n d−îc, 64 chuyªn luËn ®«ng d−îc, vµ 32 chuyªn luËn vÒ vaccin (tËp 1 in 1990, tËp 2 in 1991 vµ tËp 3 in 1994).

−

D−îc ®iÓn ViÖt nam III: gåm 342 chuyªn luËn ho¸ d−îc, 276 chuyªn luËn vÒ d−îc liÖu, 37 chuyªn luËn vÒ chÕ phÈm ®«ng d−îc, 47 chuyªn luËn chÕ phÈm sinh häc vµ 500 chuyªn luËn vÒ ho¸ chÊt thuèc thö. (Qu¸ tr×nh biªn so¹n chuÈn bÞ tõ 1995-2000, dù th¶o in lÊy ý kiÕn 2000, in chÝnh thøc 2002).

ạy

Kè

Q uy

hơ

•

−

1.2.4.2. Mét sè qui ®Þnh chung khi sö dông D−îc ®iÓn ViÖt Nam (trong c«ng t¸c kiÓm nghiÖm thuèc)

om /+

Cã nhiÒu qui ®Þnh, d−íi ®©y nªu tãm t¾t néi dung chÝnh cña 10 qui ®Þnh: 1. Tªn c¸c chuyªn luËn: lÊy tªn chÝnh lµ tªn ViÖt Nam, sau tªn ViÖt Nam lµ tªn Latin vµ tªn th«ng dông kh¸c nÕu cã.

gl e

2. §¬n vÞ ®o l−êng: sö dông theo ®óng yªu cÇu cña c¬ quan ®o l−êng nhµ n−íc ViÖt Nam.

3. Kh¸i niÖm “c©n chÝnh x¸c” nghÜa lµ c©n trªn c©n ph©n tÝch cã ®é nh¹y ®Õn 0,1 mg (0,0001 g). Kh¸i niÖm “lÊy kho¶ng” cã ý nghÜa lµ lÊy mét l−îng víi ®é chªnh kh«ng qu¸ ± 10% so víi yªu cÇu. Kh¸i niÖm “§Õn khèi l−îng kh«ng ®æi” nghÜa lµ xö lÝ chÕ phÈm ®Õn khi nµo sai gi÷a 2 lÇn kÕ tiÕp nhau < 0,5 mg. 4. Nång ®é phÇn tr¨m kh«ng cã chØ dÉn g× coi lµ c¸ch biÒu diÔn theo % KL/TT. Cßn c¸c tr−êng hîp kh¸c sÏ ghi cô thÓ.

5. Kh¸i niÖm “alcol” kh«ng cã chØ dÉn g× cã nghÜa lµ alcol chøa kho¶ng 96% (TT/TT) ethanol (C2H6O). Ethanol kh«ng cã chØ dÉn g× kh¸c nghÜa lµ ethanol tuyÖt ®èi. 6. §é tan : Qui −íc: Mét chÊt lµ dÔ tan : Khi hoµ 1g chÊt

d−íi 1ml dung m«i

24 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

RÊt tan :

1 - 10ml

-nt-

Tan :

-nt-

> 10-30

-ntml

-nt-

H¬i tan :

-nt-

> 30-100

Khã tan :

-nt-

> 100-1000ml

-nt-

RÊt khã tan :

-nt-

>1000-10.000ml

-nt-

>10.000ml

-nt-

Thùc tÕ kh«ng tan : -nt-

20-30oC

N−íc Êm:

40-50oC

N−íc nãng:

70-80oC

N−íc c¸ch thuû:

98-100oC

NhiÖt ®é th−êng:

Q uy

20oC

NhiÖt ®é chuÈn:

hơ

7. VÒ nhiÖt ®é: Dïng thang ®é b¸ch ph©n ký hiÖu oC. Khi kh«ng ghi cô thÓ, qui −íc :

om /+

L¹nh:

RÊt l¹nh:

ạy

NhiÖt ®é n¬i b¶o qu¶n :

2-10 oC

NhiÖt ®é phßng :

20-35 oC

NhiÖt ®é phßng cã ®iÒu nhiÖt :

20-25 oC

10-20 oC

gl e oo

<-10 oC

M¸t:

Nãng:

Kè

NhiÖt ®é trong thö “vÒ mÊt khèi l−îng do lµm kh«” cho phÐp hiÓu lµ: 100 oC ± 2 oC.

35-40 oC

RÊt nãng:

> 40 oC

Nung ®á:

∼ 400 oC

§á thÉm:

∼ 600 oC

§á tr¾ng:

≥ 900oC

8. VÒ ph−¬ng ph¸p: Cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p hay ph−¬ng tiÖn kh¸c víi qui ®Þnh trong D−îc ®iÓn hoÆc TC nh−ng víi ®iÒu kiÖn c¸c kÕt qu¶ cã ®é chÝnh x¸c t−¬ng ®−¬ng nhau. NÕu c¸c kÕt qu¶ kh¸c nhau th× coi ph−¬ng ph¸p hoÆc ph−¬ng tiÖn qui ®Þnh trong D−îc ®iÓn hay TC lµ chÝnh thøc. 9. VÒ hµm l−îng: NÕu trong chuyªn luËn kh«ng ghi giíi h¹n trªn th× cã nghÜa lµ kh«ng ®−îc qu¸ 101,0%.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

10. Khi thö ®é tinh khiÕt, nÕu ph¸t hiÖn thÊy t¹p chÊt l¹ kh«ng ghi trong chuyªn luËn th× vÉn ph¶i ghi vµo kÕt qu¶ thö. 1.3. KiÓm nghiÖm thuèc theo tiªu chuÈn

hơ

Nh− trªn ®· nªu, kiÓm nghiÖm thuèc lµ viÖc tiÕn hµnh ph©n tÝch mét mÉu thuèc ®¹i diÖn cho l« thuèc ®ã b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p ho¸ häc, lý häc, ho¸ lý, sinh häc … ®· ®−îc qui ®Þnh ®Ó xem thuèc ®ã ®¹t hay kh«ng ®¹t tiªu chuÈn tõ ®ã quyÕt ®Þnh xem cã ®−îc phÐp l−u hµnh hoÆc sö dông hay kh«ng. §Ó sù ®¸nh gi¸ nµy chÝnh x¸c, ®ßi hái ph¶i lµm tèt 3 viÖc sau: lÊy mÉu kiÓm nghiÖm, thùc hµnh ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ vµ viÕt phiÕu tr¶ lêi (phiÕu kiÓm nghiÖm, phiÕu ph©n tÝch).

Q uy

1.3.1. LÊy mÉu kiÓm nghiÖm 1.3.1.1. Mét sè kh¸i niÖm

Kè

L« thuèc: Lµ mét l−îng thuèc x¸c ®Þnh cña cïng mét lo¹i s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt trong mét chu kú nhÊt ®Þnh ®¸p øng yªu cÇu GMP, ®−îc coi lµ ®ång nhÊt vµ ®−îc ghi b»ng sè l« cña c¬ së s¶n xuÊt trªn nh·n c¸c bao b×.

ạy

Tæng thÓ: Lµ toµn bé c¸c ®¬n vÞ s¶n phÈm ®−îc xÐt. Tuú theo tõng tr−êng hîp tæng thÓ cã thÓ lµ mét l«, mét sè l« hay mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.

om /+

§¬n vÞ bao gãi: Lµ d¹ng bao gãi s¶n phÈm lÆp l¹i trong l« (thïng, hßm, hép…). §¬n vÞ ®ãng gãi: Lµ dông cô ®ãng gãi trùc tiÕp s¶n phÈm (chai ®ùng thuèc viªn, vØ thuèc …).

gl e

§¬n vÞ s¶n phÈm: Lµ ®èi t−îng qui −íc hoÆc cô thÓ cña mét l−îng s¶n phÈm nhÊt ®Þnh (viªn thuèc, èng thuèc, 1g, 1kg …).

MÉu: Lµ mét sè ®¬n vÞ s¶n phÈm lÊy tõ tæng thÓ ®Ó thö vµ ®−îc dïng lµm c¬ së ®Ó cã nh÷ng th«ng tin quyÕt ®Þnh vÒ tæng thÓ ®ã. Sè ®¬n vÞ s¶n phÈm cã trong l« gäi lµ cì l«, sè ®¬n vÞ cã trong mÉu gäi lµ cì mÉu.

MÉu ban ®Çu: Lµ mét l−îng s¶n phÈm cña l« thuèc ®−îc lÊy trong mét lÇn ë mét hay nhiÒu ®¬n vÞ bao gãi. Mçi bao gãi lÊy mét lÇn. MÉu riªng: Lµ mét l−îng s¶n phÈm ®−îc lÊy tõ nh÷ng mÉu ban ®Çu ®· ®−îc gép l¹i vµ trén ®Òu cña mét bao gãi. MÉu chung: Lµ mét l−îng s¶n phÈm ®−îc lÊy tõ nh÷ng mÉu riªng cña tõng ®¬n vÞ bao gãi gép l¹i vµ trén ®Òu. MÉu trung b×nh thÝ nghiÖm: Lµ mét l−îng s¶n phÈm ®−îc lÊy ra tõ mÉu chung dïng ®Ó tiÕn hµnh c¸c phÐp thö qui ®Þnh (kÓ c¶ lµm l¹i).

26 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

MÉu l−u: §−îc lÊy tõ mÉu trung b×nh thÝ nghiÖm hay tõ mÉu ban ®Çu t−¬ng ®−¬ng víi l−îng mÉu thö. MÉu l−u dïng ®Ó l−u l¹i khi cÇn thiÕt hoÆc ®Ó lµm c¸c thÝ nghiÖm träng t¸i. 1.3.1.2. Qui ®Þnh vÒ lÊy mÉu

LÊy mÉu lµ mét tËp hîp çc thao t¸c nh»m lÊy ra mét l−îng mÉu thuèc ®¹i diÖn ®Ó kiÓm tra chÊt l−îng. Do vËy ®Ó kÕt luËn vÒ mÉu thuèc mang tÝnh ph¸p lý, cÇn ph¶i tu©n thñ mét çch nghiªm ngÆt çc qui ®Þnh vÒ thñ tôc lÊy mÉu nh− sau:

hơ

• §èi t−îng ®Ó lÊy mÉu:

Víi hÖ thèng tù kiÓm tra: Lµ c¸c nguyªn liÖu dïng lµm thuèc, bao b× ®ãng gãi, s¶n phÈm trung gian, s¶n phÈm ch−a ®ãng gãi, thµnh phÈm.

−

Víi hÖ thèng qu¶n lý nhµ n−íc: Thuèc vµ c¸c nguyªn liÖu lµm thuèc ®ang trong qu¸ tr×nh l−u th«ng hoÆc tån tr÷ trong kho.

Q uy

−

• C¸c tr−êng hîp lÊy mÉu:

Tr−êng hîp tù kiÓm tra chÊt l−îng: Ph¶i lÊy mÉu kiÓm tra toµn bé çc l« thuèc t¹i çc c¬ së s¶n xuÊt, l−u tr÷, ph©n phèi. Víi çc c¬ së s¶n xuÊt thuèc, yªu cÇu 100% sè l« ph¶i ®−îc kiÓm tra. ViÖc lÊy mÉu do çn bé chuyªn m«n cña phßng kiÓm tra chÊt l−îng s¶n phÈm (KCS) tiÕn hµnh, cã sù chøng kiÕn cña çn bé ë ®¬n vÞ lÊy mÉu. Thñ tr−ëng ®¬n vÞ c¨n cø vµo qui ®Þnh chung cã thÓ cã nh÷ng qui ®Þnh cô thÓ h¬n cho phï hîp víi t×nh h×nh cña c¬ së.

−

Tr−êng hîp kiÓm tra gi¸m s¸t chÊt l−îng hoÆc thanh tra: ¦u tiªn lÊy mÉu kiÓm tra vµ gi¸m s¸t lµ c¸c thuèc ch÷a bÖnh, cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, cã chÊt l−îng kh«ng æn ®Þnh vµ ®Æc biÖt lµ cã nghi ngê vÒ hµm l−îng hoÆc hiÖu lùc t¸c dông.

om /+

ạy

Kè

−

gl e

LÊy mÉu ®Ó kiÓm tra gi¸m s¸t chÊt l−îng cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt (lÊy 10% sè l« s¶n xuÊt trong n¨m) hoÆc lÊy theo qui ®Þnh cña Bé Y tÕ, Së Y tÕ.

LÉy mÉu ®Ó thanh tra ®ét xuÊt trong nh÷ng tr−êng hîp cã th«ng tin vÒ chÊt l−îng thuèc xÊu, thuèc kh«ng an toµn, Ýt hiÖu lùc vµ ®Æc biÖt lµ thuèc gi¶ hay thuèc kÐm phÈm chÊt.

ViÖc lÊy mÉu ®−îc thùc hiÖn bëi çc thanh tra viªn hoÆc çc çn bé cã giÊy uû nhiÖm cña c¬ quan kiÓm tra, thanh tra vµ cã sù chøng kiÕn cña çn bé c¬ së. • Çc ®iÒu kiÖn cÇn l−u ý khi lÊy mÉu:

−

N¬i lÊy mÉu: T¹i n¬i chøa s¶n phÈm, m«i tr−êng xung quanh kh«ng ®−îc g©y nhiÔm bÈn hoÆc t¸c ®éng lµm thay ®æi tÝnh chÊt cña mÉu vµ ng−îc l¹i kh«ng ®Ó mÉu t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr−êng.

−

Ng−êi lÊy mÉu: Ph¶i lµ ng−êi cã chuyªn m«n nhÊt ®Þnh vµ ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña qu¸ tr×nh lÊy mÉu.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Ph¶i quan s¸t kiÓm tra s¬ bé l« hµng (ph©n lo¹i nÕu cÇn), nhËn xÐt vµ ph¶i ghi vµo biªn b¶n lÉy mÉu.

−

Dông cô lÊy mÉu: S¹ch, kh«, ®¸p øng yªu cÇu cÇn lÉy mÉu.

−

§å ®ùng mÉu: §¸p øng yªu cÇu lÊy mÉu (s¹ch, kh«ng lµm háng mÉu, kh«, cã nh·n ghi chÐp ®Çy ®ñ …).

−

Thao t¸c lÊy mÉu: Ph¶i thËn träng, tû mØ, quan s¸t cÈn thËn …

−

Ph−¬ng thøc lÊy mÉu: Ng−êi lÊy mÉu ph¶i tù tay lÊy mÉu, ghi nh·n, lµm biªn b¶n, ®ãng gãi niªm phong b¶o ®¶m vµ b¶o qu¶n mÉu. §Æc biÖt l−u ý ph¶i lÊy ch÷ ký x¸c nhËn cña ®¬n vÞ ®−îc lÊy mÉu.

hơ

−

1.3.1.3. TiÕn hµnh lÊy mÉu

Q uy

S¬ ®å lÊy mÉu:

Kè

ViÖc lÊy mÉu ph¶i b¶o ®¶m cho ®−îc tÝnh kh¸ch quan, ®¹i diÖn cho ®−îc chÊt l−îng cña thuèc cÇn lÊy kiÓm tra. V× vËy, ph¶i lÊy theo h−íng dÉn cña qui tr×nh (h×nh 1.1).

ạy

L« thuèc

om /+

MÉu riªng

MÉu trung b×nh

gl e

thÝ nghiÖm

oo G

MÉu chung

MÉu göi

MÉu l−u t¹i c¬ së

MÉu l−u ë

(hoÆc lÊy) kiÓm nghiÖm

thanh tra

MÉu l−u t¹i bé

MÉu ®Ó lµm

phËn kiÓm nghiÖm

kiÓm nghiÖm

H×nh 1.1. S¬ ®å qui tr×nh lÊy mÉu, l−u mÉu

28 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Tõ l« s¶n xuÊt lÊy ra c¸c ®¬n vÞ bao gãi mét c¸ch ngÉu nhiªn, cì mÉu ban ®Çu lÊy theo chØ dÉn ë phÇn sau.

Trén ®Òu c¸c mÉu ban ®Çu vµ gép thµnh nh÷ng mÉu riªng cña tõng ®¬n vÞ bao gãi.

Trén ®Òu c¸c mÉu riªng thµnh mÉu chung.

Tõ mÉu chung lÊy ra mét l−îng mÉu trung b×nh thÝ nghiÖm.

Tõ mÉu trung b×nh thÝ nghiÖm lÊy ra thµnh c¸c mÉu l−u vµ mÉu thö ®Ó kiÓm nghiÖm

hơ

Sau khi lÊy mÉu xong, ng−êi lÊy mÉu tù tay d¸n nh·n niªm phong, bao gãi (ph¶i cã ch÷ ký x¸c nhËn cña ng−êi lÊy mÉu vµ c¬ së ®−îc lÊy mÉu) vµ biªn b¶n lÊy mÉu (còng ph¶i cã ®ñ ch÷ kÝ x¸c nhËn).

Q uy

LÊy mÉu cô thÓ:

C¨n cø vµo l« thuèc ph¶i lÊy mÉu, xem xÐt ph©n lo¹i tiÕn hµnh lÊy nh− sau:

• LÊy mÉu thuèc cã ph©n liÒu (l« s¶n phÈm thuéc d¹ng thuèc cã ph©n liÒu).

ạy

Kè

Tõ l« s¶n phÈm lÊy ra çc ®¬n vÞ bao gãi mét çch ngÉu nhiªn bÊt kú: Çc gãi ®−îc lÊy ra ph¶i ®éc lËp víi dù kiÕn cña ng−êi lÊy mÉu (kh«ng nªn lùa chän theo c¶m quan lÊy mÉu xÊu hay mÉu tèt). L« thuèc ph¶i ®ång nhÊt, hîp lý vÒ sè l−îng hay khèi l−îng (ThÝ dô kh«ng qu¸ 500.000 viªn víi thuèc viªn, kh«ng qu¸ 50.000 èng víi d¹ng èng …).

om /+

Sè bao gãi trong l« lÊy ra ®Ó t¹o mÉu ban ®Çu tÝnh theo c«ng thøc :

n = 0,4 × N

Trong ®ã:

n: sè bao gãi lÊy ra

gl e

N: sè ®¬n vÞ bao gãi cuèi cïng trong l« (thÝ dô víi thuèc tiªm: c¸c èng ®ãng trong hép giÊy, c¸c hép giÊy ®ãng trong hßm th× ®¬n vÞ bao gãi cuèi cïng lµ hßm).

Chó ý: + Khi tÝnh theo c«ng thøc trªn, nÕu phÇn thËp ph©n nhá h¬n 0,5 bá qua, nÕu lín h¬n 0,5 th× t¨ng thªm mét ®¬n vÞ. + Khi N > 100 l−u ý nmax ≤ 30

+ Khi N < 100 cã thÓ dïng b¶ng: N 1 -10 11 - 40 41 - 80 81 - 100

n 1 2 3 4

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

• LÊy mÉu s¶n phÈm lµ chÊt r¾n (h¹t, bét, viªn):

1. Tr−êng hîp mét bao gãi: + Tr−íc khi lÊy, xem xÐt s¶n phÈm cã ®ång nhÊt kh«ng, nÕu kh«ng ®ång nhÊt ph¶i chän riªng ra tõng lo¹i vµ lÊy theo c¸c lo¹i ®ã. + Tr−êng hîp s¶n phÈm lµ h¹t, côc, trõ tr−êng hîp ph¶i x¸c ®Þnh cì h¹t, cßn tÊt c¶ ph¶i ®−îc nghiÒn nhá thµnh bét (kh«ng ®−îc lµm ¶nh h−ëng tíi tÝnh chÊt cña s¶n phÈm).

hơ

+ LÊy mÉu ban ®Çu ë 3 vÞ trÝ kh¸c nhau: trªn, gi÷a, d−íi sau ®ã trén thµnh mÉu chung.

Q uy

+ Dµn ®Òu l−îng mÉu chung thµnh líp ph¼ng h×nh vu«ng dµy kh«ng qu¸ 2 cm, chia mÉu thµnh 2 ®−êng chÐo, bá 2 phÇn ®èi diÖn, trén ®Òu 2 phÇn cßn l¹i vµ chia tiÕp cho ®Õn khi l−îng mÉu cßn l¹i t−¬ng øng víi 2-4 lÇn mÉu thö cÇn lÊy, ®ã lµ mÉu trung b×nh thÝ nghiÖm.

+ Chia mÉu trung b×nh thÝ nghiÖm thµnh c¸c mÉu l−u vµ mÉu kiÓm nghiÖm.

Kè

Bá

ạy

Bá

om /+

2. §èi víi thuèc viªn chØ ®ãng trong mét bao gãi: còng lÊy mÉu ë ba vÞ trÝ kh¸c nhau trong bao gãi, chai, lä sau ®ã trén thµnh mÉu chung, mÉu trung b×nh thÝ nghiÖm … nh− trªn.

3. Tr−êng hîp s¶n phÈm ®ãng thµnh nhiÒu bao gãi: lÊy mÉu ban ®Çu theo c«ng thøc: n = 0,4 × N nªu trªn.

gl e

• LÊy mÉu lµ s¶n phÈm láng:

1. Tr−êng hîp mét bao gãi: NÕu s¶n phÈm lµ ®ång nhÊt th× lÊy mÉu ë bÊt k× vÞ trÝ nµo còng ®−îc. NÕu kh«ng ®ång nhÊt, tr−íc khi lÊy mÉu ph¶i khuÊy ®Òu, sau ®ã míi lÊy mÉu. 2. Tr−êng hîp nhiÒu bao gãi : lÊy theo c«ng thøc : n = 0,4 × N NÕu lµ nh÷ng chai lä nhá th× cã thÓ lÊy hÕt thÓ tÝch. • LÊy mÉu lµ c¸c s¶n phÈm thuèc mì, bét nh·o:

TiÕn hµnh lÊy mÉu nh− c¸c s¶n phÈm láng, r¾n nh−ng chó ý khuÊy kü, trén ®Òu ®Ó ®−îc hçn hîp ®ång nhÊt, sau ®ã míi lÊy mÉu. •

LÊy mÉu thµnh phÈm ch−a ®ãng gãi lÎ:

Th−êng c¸c thµnh phÈm nµy chøa trong c¸c bao gãi lín ®Ó chuyªn chë ®Õn c¬ së ®ãng gãi lÎ. NÕu l« s¶n phÈm chØ cã 1 - 2 bao gãi th× më c¶ 2 bao gãi; 30 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

nÕu l« s¶n phÈm cã tõ 3 bao gãi trë lªn th× më 3 bao gãi. LÊy Ýt nhÊt 3 mÉu ban ®Çu ë 3 vÞ trÝ kh¸c nhau cña mçi bao gãi. Sau ®ã trén c¸c mÉu ban ®Çu l¹i víi nhau ®Ó t¹o mÉu thÝ nghiÖm. Bao gãi vµ d¸n nh·n: Sau khi lÉy mÉu vµ cho vµo ®å ®ùng, ng−êi lÊy mÉu bao gãi, d¸n nh·n vµ niªm phong mÉu, lµm biªn b¶n lÊy mÉu. L−u ý ph¶i cã ch÷ ký x¸c nhËn cña c¬ së ®−îc lÊy mÉu ë nh·n niªm phong vµ biªn b¶n lÊy mÉu.

hơ

1.3.2. TiÕn hµnh kiÓm nghiÖm 1.3.2.1. NhËn mÉu

Q uy

Bé phËn nhËn mÉu cña c¬ quan kiÓm nghiÖm ph¶i kiÓm tra xem mÉu cã ®¸p øng ®ñ c¸c yªu cÇu sau kh«ng: MÉu ph¶i ®−îc lÊy theo ®óng c¸c thñ tôc ®· qui ®Þnh trªn.

−

MÉu ph¶i ®−îc ®ãng gãi niªm phong vµ cã nh·n ghi ®ñ c¸c th«ng tin cÇn thiÕt (nh·n gèc, tªn thuèc, sè l« s¶n xuÊt, tªn tiªu chuÈn yªu cÇu kiÓm tra …).

−

C¸c mÉu do thanh tra lÊy vÒ ph¶i cã kÌm biªn b¶n lÊy mÉu.

−

C¸c mÉu göi ph¶i kÌm c«ng v¨n hoÆc giÊy giíi thiÖu.

−

NÕu mÉu xin phÐp s¶n xuÊt ph¶i kÌm c¸c tµi liÖu theo qui ®Þnh thuèc xin ®¨ng ký s¶n xuÊt.

−

NÕu mÉu nhËn qua ®−êng b−u ®iÖn, ph¶i kiÓm tra kü niªm phong sau ®ã b¸o l¹i cho n¬i göi mÉu, chØ sau khi nhËn ®−îc ý kiÕn tr¶ lêi cña n¬i göi mÉu míi tiÕn hµnh kiÓm nghiÖm.

om /+

ạy

Kè

−

1.3.2.2. KiÓm nghiÖm, xö lý kÕt qu¶

gl e

C«ng viÖc nµy do bé phËn kü thuËt thùc hiÖn. Th«ng th−êng gåm c¸c néi dung sau :

− ChuÈn bÞ tµi liÖu: theo TCVN hoÆc TC …

− ChuÈn bÞ dông cô, ho¸ chÊt, m¸y… ®¸p øng ®ñ yªu cÇu mµ tiªu chuÈn qui ®Þnh. Bè trÝ thÝ nghiÖm mét çch hîp lý ®Ó cã ®ñ mÉu lµm vµ kh«ng lµm nhiÔm bÈn hoÆc biÕn chÊt mÉu cÇn thö. − TiÕn hµnh çc thÝ nghiÖm ph©n tÝch theo tiªu chuÈn. − Ng−êi lµm kiÓm nghiÖm ph¶i cã cuèn sæ ghi chÐp ®Çy ®ñ çc sè liÖu khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, sæ nµy gäi lµ Sæ tay kiÓm nghiÖm viªn. Sæ tay kiÓm nghiÖm viªn ®−îc coi lµ chøng tõ gèc cña çc sè liÖu sau nµy c«ng bè trªn phiÕu tr¶ lêi kÕt qu¶ kiÓm nghiÖm (gäi lµ phiÕu kiÓm nghiÖm).

−

Xö lý c¸c sè liÖu thùc nghiÖm ®Ó quyÕt ®Þnh xem c¸c chØ tiªu ®· thö theo tiªu chuÈn ®¹t hay kh«ng ®¹t yªu cÇu.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

1.3.2.3. ViÕt phiÕu tr¶ lêi kÕt qu¶

B»ng phiÕu kiÓm nghiÖm hay phiÕu ph©n tÝch. PhiÕu kiÓm nghiÖm lµ v¨n b¶n ph¸p lý cña c¸c tæ chøc kiÓm tra chÊt l−îng thuèc, x¸c nhËn kÕt qu¶ kiÓm nghiÖm theo tµi liÖu kü thuËt hîp ph¸p cña mét mÉu thuèc. PhiÕu ph©n tÝch lµ v¨n b¶n ph¸p lý x¸c nhËn kÕt qu¶ ph©n tÝch cña mét hay nhiÒu tiªu chÝ trong tiªu chuÈn kü thuËt cña mét mÉu thuèc.

Q uy

hơ

Do vËy, sau khi hoµn thµnh c¸c thÝ nghiÖm vµ xö lý sè liÖu ®¸nh gi¸ kÕt qu¶, kiÓm nghiÖm viªn ph¶i viÕt vµo phiÕu tr¶ lêi néi bé (ch−a ph¶i phiÕu chÝnh thøc), ký tªn chÞu tr¸ch nhiÖm vµ ®−a cho c¸n bé phô tr¸ch phßng duyÖt l¹i, tr−íc khi ®−a phßng chøc n¨ng tr×nh l·nh ®¹o duyÖt lÇn cuèi, sau ®ã tr¶ lêi chÝnh thøc b»ng phiÕu cña c¬ quan kiÓm nghiÖm (gäi lµ phiÕu kiÓm nghiÖm hay phiÕu ph©n tÝch). PhiÕu kiÓm nghiÖm chØ cÇn cã ch÷ ký vµ con dÊu cña gi¸m ®èc c¬ quan kiÓm nghiÖm hoÆc ®¬n vÞ.

ạy

Kè

C©u ch÷ viÕt trong phiÕu kiÓm nghiÖm ph¶i râ rµng, chÝnh x¸c, gän, ®Çy ®ñ vµ thèng nhÊt. Néi dung chÝnh cña mét phiÕu kiÓm nghiÖm ph¶i cã: PhÇn tiªu ®Ò (bao gåm tªn c¬ quan kiÓm nghiÖm, sè phiÕu kiÓm nghiÖm, tªn mÉu kiÓm nghiÖm, lý lÞch mÉu kiÓm nghiÖm…), c¸c chØ tiªu thö vµ kÕt qu¶, kÕt luËn cuèi cïng vÒ mÉu thuèc kiÓm nghiÖm… D−íi ®©y lµ mÉu th«ng dông cña mét phiÕu kiÓm nghiÖm (xem ë trang sau).

om /+

1.3.2.4. L−u mÉu kiÓm nghiÖm t¹i c¬ quan kiÓm nghiÖm

gl e

MÉu l−u ph¶i ®−îc ®¸nh sè cïng víi sè ®¨ng ký mÉu thö cïng lo¹i, nh−ng cã nh·n riªng víi ch÷ “mÉu l−u” vµ b¶o qu¶n trong ®iÒu kiÖn theo qui ®Þnh chung, mÉu nµy ®−îc sö dông ®Õn trong tr−êng hîp cã tranh chÊp vÒ kÕt qu¶ ®· c«ng bè (ë phiÕu kiÓm nghiÖm). Th«ng th−êng, mÉu l−u lÊy tõ mét phÇn mÉu ®· lÊy ®Ó thö, do vËy sè l−îng lÊy ph¶i gièng nh− mÉu lÊy ®Ó thö.

32 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Bé Y tÕ

Céng hoµ x∙ héi chñ nghÜa ViÖt Nam

Tªn c¬ quan kiÓm nghiÖm thuèc

§éc lËp - Tù do - H¹nh phóc −−−−−−−−−−−−−−−−

−−−−−−−−−−− §Þa chØ c¬ quan

MÉu kiÓm nghiÖm: Viªn nang Cephalexin 500mg

N¬i s¶n xuÊt: C«ng ty D−îc phÈm X

hơ

PhiÕu kiÓm nghiÖm

Q uy

Sè l«, h¹n dïng:……………………. Sè ®¨ng ký:………………………………. Ng−êi vµ n¬i göi mÉu:……………………………………………………………

Yªu cÇu kiÓm nghiÖm (ghi râ néi dung, sè, ngµy, th¸ng, n¨m cña c«ng v¨n hay giÊy tê kÌm theo):………………………………………………………………

Kè

Ngµy th¸ng, n¨m nhËn mÉu:……………… Sè ®¨ng ký KN:………………… Ng−êi nhËn mÉu:………………………………………………………………….

ạy

Thö theo; D−îc ®iÓn ViÖt Nam III

T×nh tr¹ng mÉu khi nhËn vµ më niªm phong ®Ó kiÓm nghiÖm:……………

om /+

........................................................................................................................

TÝnh chÊt: Nang nh½n bãng, kh«ng mÐo mã, bét thuèc bªn trong ®ång nhÊt.

§Þnh tÝnh: ChÕ phÈm ph¶i cã ph¶n øng ®Æc tr−ng cña cephalexin

N−íc: Kh«ng ®−îc qóa 10%

§¹t (6,75%)

§é ®ång ®Òu khèi l−îng: Khèi l−îng trung b×nh viªn ± 7,5%

§é hoµ tan: Kh«ng Ýt h¬n 80% cephalexin (C16H17O4S) ghi trªn nh·n ®−îc hoµ tan trong 45 phót.

§¹t (86,5%)

§Þnh l−îng: Hµm l−îng cephalexin khan (C16H17O4S) tõ 92,5−110% so víi l−îng ghi trªn nh·n.

§¹t (98,6%)

gl e

KÕt qu¶

Yªu cÇu

§¹t §óng

§¹t

KÕt luËn: MÉu thö nµy ®¹t yªu cÇu kiÓm tra chÊt l−îng theo tiªu chuÈn D−îc ®iÓn ViÖt Nam III. Hµ Néi, ngµy … th¸ng …. n¨m ….. Thñ tr−ëng c¬ quan (Ký vµ ®ãng dÊu)

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

C¸c mÉu l−u ph¶i ®−îc gi÷ l¹i theo ®óng thêi gian qui ®Þnh. C¸c mÉu cã h¹n dïng ph¶i l−u tiÕp 3 th¸ng kÓ tõ khi hÕt h¹n dïng. Khi hÕt thêi gian l−u, c¬ quan lËp biªn b¶n xö lÝ theo qui chÕ. Sæ s¸ch, phiÕu kiÓm nghiÖm ph¶i l−u gi÷ Ýt nhÊt lµ 3 n¨m. Khi hÕt h¹n l−u, muèn huû ph¶i ®−îc gi¸m ®èc c¬ quan duyÖt. 1.3.3. Néi dung chÝnh cña thùc hµnh tèt phßng kiÓm nghiÖm (GLP)

ạy

1.3.3.1. VÒ tæ chøc vµ nh©n sù

Kè

Q uy

hơ

Môc ®Ých c¬ b¶n cña GLP lµ nh»m x©y dùng ®−îc mét ®¬n vÞ lµm c«ng t¸c kiÓm nghiÖm ®¸p øng ®Çy ®ñ mäi yªu cÇu cña c«ng t¸c kiÓm tra chÊt l−îng thuèc ®Ò ra, ®Ó ®¶m b¶o r»ng kÕt qu¶ çc phÐp ph©n tÝch thu ®−îc lµ cã tÝnh chän läc cao, chÝnh x¸c vµ ®óng ®¾n, cã tÝnh ph¸p lÝ. §ång thêi gióp cho viÖc tra cøu vµ t×m ®−îc nhanh chãng nguån gèc cña çc sai sãt x¶y ra khi gÆp ph¶i. V× vËy, GLP lµ nh÷ng qui ®Þnh nh»m ®¶m b¶o thuèc cã chÊt l−îng tèt trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, tån tr÷ t¹i kho vµ l−u th«ng ph©n phèi ®Õn tay ng−êi sö dông. Cô thÓ lµ nh÷ng qui ®Þnh chÆt chÏ vµ ®−îc chuÈn ho¸ cho mét c¬ së kiÓm nghiÖm ph¶i tu©n thñ vÒ mäi mÆt: nh©n sù, tæ chøc, c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ, ho¸ chÊt thuèc thö, qui tr×nh thö nghiÖm, çc ®iÒu kho¶n kiÓm tra, b¸o ço kÕt qu¶, l−u gi÷ sè liÖu …

Mét phßng kiÓm nghiÖm thuèc ph¶i cã ®ñ c¸c bé phËn chuyªn m«n, hËu cÇn, ®¨ng ký vµ l−u tr÷ mÉu ... cã chøc n¨ng nhiÖm vô râ rµng, ®−îc x©y dùng vµ ®−îc ng−êi cã thÈm quyÒn ban hµnh.

−

C¸c nh©n viªn ph¶i ®−îc ®µo t¹o vµ huÊn luyÖn vÒ chuyªn m«n ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ®−îc c¸c nhiÖm vô ®−îc giao cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao.

−

Çc nh©n viªn ph¶i mÆc trang phôc theo qui ®Þnh, ph¶i ®−îc kiÓm tra søc khoÎ, kh«ng lµm nhiÔm bÈn vµo çc phÐp thö vµ çc dông cô, hÖ thèng thö nghiÖm...

gl e

om /+

−

1.3.3.2. VÒ c¬ së vËt chÊt chung

Ph¶i cã diÖn tÝch lµm viÖc phï hîp víi yªu cÇu ®Æt ra: Cã ®ñ diÖn tÝch, cã qui m«,kÝch th−íc x©y dùng thÝch hîp cho phÐp s¾p xÕp trËt tù, hîp lÝ c¸c dông cô, trang thiÕt bÞ. Cã m«i tr−êng tèt vÒ: chiÕu s¸ng, th«ng giã, nhiÖt ®é, ®é Èm …

−

Ph¶i ®¶m b¶o tÝnh biÖt lËp: c¬ së thÝ nghiÖm ph¶i kh«ng bÞ nhiÔm bÈn do m«i tr−êng hoÆc c¸c bé phËn l©n cËn kh¸c, b¶o ®¶m vÖ sinh theo qui ®Þnh.

−

B¶o ®¶m c«ng t¸c an toµn, c¸c ph−¬ng tiÖn b¶o hé lao ®éng, sö dông vµ b¶o qu¶n chÊt ®éc h¹i, xö lý chÊt th¶i ...

−

34 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

1.3.3.3. Trang thiÕt bÞ

Ph¶i ®−îc trang bÞ ®Çy ®ñ çc trang thiÕt bÞ ®Ó ®¸p øng thÝch hîp çc yªu cÇu thö nghiÖm. Çc trang thiÕt bÞ nµy cÇn ®−îc lùa chän, chuÈn ho¸, cã chÊt l−îng.

−

ThiÕt bÞ ph¶i ®Æt ë vÞ trÝ thÝch hîp tiÖn cho sö dông, vËn hµnh,kiÓm tra, vÖ sinh, b¶o d−ìng.

−

§Þnh kú ph¶i ®−îc kiÓm tra, chuÈn ho¸, b¶o d−ìng.

−

Ph¶i cã néi qui vËn hµnh, h−íng dÉn sö dông, cã c¸ nh©n chÞu tr¸ch nhiÖm.

hơ

−

1.3.3.4. C¬ së vËt chÊt cho c¸c phÐp thö

TÊt c¶ c¸c phÐp thö ph¶i cã qui tr×nh ®−îc viÕt chi tiÕt vµ ®−îc chuÈn ho¸.Mäi ho¸ chÊt, thuèc thö, chÊt chuÈn … ph¶i ®¸p øng ®óng c¸c yªu cÇu qui ®Þnh.

−

Thuèc thö, ho¸ chÊt, c¸c dung dÞch… ®· bÞ biÕn chÊt hay qu¸ h¹n kh«ng ®−îc phÐp sö dông.

Q uy

−

ạy

Kè

1.3.3.5. Qui ®Þnh vÒ nguyªn t¾c, c¬ së cho c¸c phÐp thö vÒ ®Þnh tÝnh, thö ®é tinh khiÕt, ®Þnh l−îng vÒ hµm l−îng, hay ho¹t lùc cña thuèc, ®é bÒn v÷ng cña thuèc, qui ®Þnh vÒ mÉu thö, thuèc thö vµ chÊt ®èi chiÕu…

1.3.3.6. Qui ®Þnh vÒ qui tr×nh vµ h−íng dÉn thö nghiÖm

Qui tr×nh vµ h−íng dÉn thö nghiÖm ph¶i râ rµng, chÝnh x¸c, ®−îc chuÈn ho¸ vµ ®−îc l·nh ®¹o duyÖt th«ng qua.

−

KiÓm nghiÖm viªn tiÕn hµnh thö nghiÖm ph¶i b¸o c¸o mét c¸ch chi tiÕt nh÷ng hiÖn t−îng gÆp ph¶i trong qu¸ tr×nh thö nghiÖm víi phô tr¸ch.

om /+

−

gl e

1.3.3.7. Qui tr×nh vÒ b¸o c¸o kÕt qu¶

Ph¶i b¸o c¸o ®Çy ®ñ ®Ó cho thÉy râ : môc ®Ých cña phÐp thö nghiÖm, n¬i thö nghiÖm, tªn mÉu thö, ngµy thö nghiÖm, ph−¬ng ph¸p ¸p dông ®Ó thö, ng−êi thö nghiÖm, c¸c ph−¬ng ph¸p thèng kª ¸p dông ®Ó ph©n tÝch sè liÖu, kÕt qu¶ thö nghiÖm vµ bµn luËn, kÕt luËn, ký x¸c nhËn, n¬i l−u tr÷ mÉu l−u, hå s¬, tµi liÖu…

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Tµi liÖu tham kh¶o 1. Bé Y tÕ (2002). D−îc ®iÓn ViÖt Nam III. NXB Y häc. Hµ Néi. 2. Bé Y tÕ (2002). C¸c v¨n b¶n qu¶n lý nhµ n−íc trong lÜnh vùc D−îc. NXB Y häc. Hµ Néi.

hơ

3. §Æng V¨n Hoµ (2001). Gi¸o tr×nh kiÓm nghiÖm thuèc. §¹i häc Y D−îc Thµnh phè Hå ChÝ Minh.

Q uy

4. Liªn hiÖp c¸c xÝ nghiÖp D−îc ViÖt Nam (1990). H−íng dÉn thùc hµnh s¶n xuÊt thuèc tèt (s¸ch dÞch). NXB Ngo¹i V¨n. Hµ Néi.

C©u hái tù l−îng gi¸

Kè

1.1. Môc tiªu cña c«ng t¸c kiÓm tra chÊt l−îng thuèc? C¸c yªu cÇu c¬ b¶n ®Ó ®¹t môc tiªu trªn ?

ạy

1.2. Néi dung chÝnh cña c«ng t¸c kiÓm tra chÊt l−îng thuèc? §iÒu kiÖn ®Ó thuèc ®−îc ®−a vµo l−u th«ng, ph©n phèi, sö dông? C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng thuèc ?

om /+

1.3. ThÕ nµo lµ thuèc ®¹t vµ kh«ng ®¹t tiªu chuÈn? Thuèc gi¶ m¹o? Thuèc kÐm phÈm chÊt? 1.4. Tr×nh bµy hÖ thèng tæ chøc kiÓm tra chÊt l−îng thuèc cña ViÖt Nam?

1.5. Néi dung chÝnh cña c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸? Néi dung chÝnh cña mét tiªu chuÈn vÒ thuèc?

gl e

1.6. Tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p x©y dùng tiªu chuÈn vÒ yªu cÇu kü thuËt? vÓ ph−¬ng ph¸p thö? Yªu cÇu chÊt l−îng ®èi víi mét ph−¬ng ph¸p thö ?

1.7. Néi dung chÝnh cña c«ng t¸c ¸p dông tiªu chuÈn trong thùc tÕ? 1.8. Tr×nh bµy mét sè qui ®Þnh chung khi sö dông D−îc ®iÓn ViÖt Nam (dïng trong c«ng t¸c kiÓm nghiÖm thuèc)? 1.9. C¸ch tiÕn hµnh lÊy mÉu ®Ó kiÓm nghiÖm? 1.10. Tr×nh bµy c¸c nhiÖm vô chñ yÕu khi tiÕn hµnh kiÓm nghiÖm? 1.11. Néi dung chÝnh cña thùc hµnh tèt phßng kiÓm nghiÖm thuèc?

36 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Ch−¬ng 2

kiÓm nghiÖm thuèc b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p hãa häc

Môc tiªu häc tËp

3. Tr×nh bµy ®−îc c¸ch ®Þnh tÝnh vµ x¸c ®Þnh giíi h¹n t¹p chÊt trong thuèc.

hơ

4. Gi¶i thÝch ®−îc kü thuËt ®Þnh l−îng c¸c acid, base vµ c¸c lo¹i muèi trong m«i tr−êng khan.

Q uy

5. Tr×nh bµy ®−îc c¸ch sö dông thuèc thö Karl Fischer ®Ó x¸c ®Þnh hµm l−îng n−íc trong c¸c mÉu ph©n tÝch r¾n, trong dung m«i h÷u c¬. 6. ViÕt ®−îc ph−¬ng tr×nh ph¶n øng ®Þnh l−îng mét sè chÊt h÷u c¬ (polyol, vµ amino alcol) b»ng thuèc thö periodat.

2.1. C¸c ph¶n øng ®Þnh tÝnh

Ph¶n øng víi c¸c acid (m¹nh h¬n acid acetic) gi¶i phãng acid acetic cã mïi chua:

om /+

•

ạy

2.1.1. Acetat

Kè

7. Ph©n tÝch ®−îc øng dông cña cÆp ion trong kiÓm nghiÖm thuèc.

CH3COO− + H+ = CH3COOH

Víi dung dÞch FeCl3 lo·ng cho phøc mµu ®á [Fe3(OH)2(CH3COO)6]+. Khi pha lo·ng vµ ®un s«i sÏ cho kÕt tña mµu ®á:

•

gl e

[Fe3(OH)2(CH3COO)6]+ + 4H2O = 3Fe(OH)2CH3COO↓®á + 3CH3COOH + H+

H SO dÆc CH 3 COOH + OHC 2 H 5 ⎯⎯2⎯ ⎯4 ⎯⎯→ CH 3 COOC 2 H 5 + H 2 O

• Víi H2SO4 ®Æc vµ C2H5OH t¹o ra este etyl acetat cã mïi th¬m:

2.1.2. Amoni (muèi) • BÞ ph©n huû khi ®un nãng víi dung dÞch NaOH, gi¶i phãng khÝ NH3: +

NH4

NH3

H2O

NhËn biÕt NH3 b»ng c¸c dÊu hiÖu: Mïi khai, lµm xanh giÊy qu× ®á tÈm −ít, lµm hång giÊy tÈm phenolphtalein.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

•

Thuèc thö Nessler (dung dÞch kiÒm cña muèi Kaliiodomercurat – K2[HgI4] ph¶n øng víi NH3 cho tña mµu ®á (l−îng nhá cho dung dÞch mµu vµng): +

+ OH

NH4

[

]

NH3

H2O

+ 3KOH = O

NH2 I ®á + 7KI + 2H2O Hg

hơ

2.1.3. Arseniat

Ph¶n øng víi acid hypophosphor¬ hoÆc dung dÞch hypophosphit (thuèc thö Bugo hay Tile): t¹o ra kÕt tña As nguyªn tè cã mµu n©u:

Q uy

•

NH3 + 2K 2 HgI4

4AsO 34− + 5H 3 PO 2 + 6H +

4As n©u + 5H3PO4 + 3H2O

Ph¶n øng víi AgNO3: t¹o kÕt tña n©u ®á Ag3AsO4, tña nµy kh«ng tan trong CH3COOH, tan trong HNO3, dung dÞch amoniac.

•

Ph¶n øng víi hçn hîp magnesi (MgCl2 + NH4OH + NH4Cl ): Cho kÕt tña tinh thÓ tr¾ng magnesi amonarseniat :

ạy

Kè

•

2.1.4. Arsenit

om /+

AsO43− + Mg2+ + NH4+ = MgNH4AsO4 ↓ tr¾ng

• Ph¶n øng Tile:

Ph¶n øng víi AgNO3: t¹o ra kÕt tña tr¾ng h¬i vµng Ag3AsO3, tña nµy tan trong HNO3 , trong dung dÞch amoniac.

•

gl e

4AsO33− + 3H3PO2 + 12H+ = 4As ↓n©u + 3H3PO4 + 6H2O

Ph¶n øng khö b»ng hydro míi sinh (do Zn trong m«i tr−êng acid t¹o ra) : c¸c hîp chÊt cña Arsen (c¶ AsO33− vµ AsO43− …) ®Òu thµnh AsH3 d¹ng khÝ:

•

AsO33− + 3Zn + 9H+ = AsH3↑ + 3Zn2+ + 3H2O Cã thÓ nhËn ra AsH3 b»ng: − Cho t¸c dông víi AgNO3: AsH3 + 6AgNO3

3HNO3 + AsAg3.3AgNO3 (mµu vµng)

38 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

S¶n phÈm mµu vµng nµy dÔ bÞ thuû ph©n t¹o ra Ag ®en: AsAg3.3AsNO3 + H2O

H3AsO3 + 3HNO3 + 6Ag↓ ®en

− Cho t¸c dông víi HgCl2: t¹o thµnh hîp chÊt cã mµu tõ vµng sang ®á n©u: AsH2(HgCl); AsH(HgCl)2; As(HgCl)3; As2Hg3 •

Ph¶n øng víi CuSO4: cho tña ®ång hydroarsenit mµu xanh lôc: H3AsO3 + CuSO4 = CuHAsO3 ↓ xanh lôc + H2SO4

hơ

NÕu thªm NaOH vµ ®un nãng sÏ cã kÕt tña mµu ®á cña Cu2O:

2CuHAsO3 + 6NaOH = Na3AsO4 + Cu2O ↓ ®á + 4H2O + NaAsO3

Q uy

(Ph¶n øng nµy dïng ®Ó ph©n biÖt gi÷a AsO43-vµ AsO33- ). 2.1.5. B¹c (muèi)

Ph¶n øng víi HCl cho tña tr¾ng AgCl, tña kh«ng tan trong HNO3 nh−ng tan trong dung dÞch amoniac: Ag+ + Cl−

Kè

•

AgCl ↓ tr¾ng Ag(NH3)2+ + Cl−

Ph¶n øng víi formol trong m«i tr−êng kiÒm bÞ khö thµnh Ag cã mµu ®en (ph¶n øng tr¸ng g−¬ng):

om /+

•

ạy

AgCl ↓ + 2NH3

Ag+ + NH4OH → Ag2O

HCHO

Ag(NH3)2+ + Ag↓ + HCOOH

gl e

Khi ®un nãng víi kiÒm ®Æc, vßng ureid bÞ më gi¶i phãng ra c¸c s¶n phÈm kh¸c nhau:

•

2.1.6. Barbiturat

NH CO C

O C NH CO

NH2 O C NH2

NaOH + H2O

to + H2O

NH2 O C

COONa +

NH2

2 NH3

C R2 COONa

CO2

• T¹o ph¶n øng phøc cã mµu víi c¸c ion kim lo¹i nh− Cu2+, Co2+ …

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

2.1.7. Bari (muèi) • Ph¶n øng ®èt cho mµu ngän löa xanh lôc h¬i vµng. • Ph¶n øng víi H2SO4 cho kÕt tña BaSO4 mµu tr¾ng, kh«ng tan trong c¸c acid v« c¬. 2.1.8. Bismuth (muèi) • Ph¶n øng thuû ph©n:

BiOCl tr¾ng + 2 H+

H2O

hơ

Cl-

T¸c dông víi dung dÞch kiÒm: cho tña Bi(OH)3 mµu tr¾ng, khi ®un nãng víi n−íc ng¶ mµu vµng: 3+

+ OH- = Bi(OH)3 tr¾ng

(BiO)OH vµng + H2O

Q uy

•

Ph¶n øng víi S2-: cho tña n©u ®en Bi2S3

•

Ph¶n øng víi thioure: trong m«i tr−êng acid cho mµu vµng da cam hay vµng xanh l¸ c©y (nhiÒu cho kÕt tña):

ạy

Kè

•

[Bi (H2N − CS − NH2)3 ](NO3)2: vµng da cam

2.1.9. Borat

Hçn hîp muèi borat víi ethanol (hoÆc methanol) vµ H2SO4 ®Æc sÏ t¹o ra ester trietyl borat, ®em ®èt ch¸y cho ngän löa mµu lôc:

gl e

•

om /+

[Bi (H2N − CS − NH2)3 ]Cl3: vµng xanh l¸ c©y

2 Na+ + 4 H3BO3 + 5 H2O

+ Na2B4O7. 6 H2O + 2 H

OC2H5 +

H3BO3

+ 2 C2H5OH

OC2H5

3 H2O

OC2H5 •

Trong m«i tr−¬ng acid, borat chuyÓn thµnh acid boric, acid boric ph¶n øng víi giÊy nghÖ (hoÆc cån nghÖ) cho mµu n©u ®á, sau ®ã tÈm −ít b»ng dung dÞch kiÒm lo·ng (amoniac hoÆc natrihydroxyd) mµu n©u chuyÓn thµnh mµu lam hay lôc (do sù t¹o phøc cña cucumin trong nghÖ víi acid boric).

40 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

2.1.10. Bromid • Ph¶n øng víi AgNO3: cho tña vµng nh¹t AgBr, tña nµy khã tan trong dung dÞch amoniac 10M. • Ph¶n øng oxy ho¸ Br- thµnh Br2 b»ng: PbO2 + CH3COOH hoÆc KMnO4 + H2SO4. NhËn biÕt Br2 b»ng c¸ch chiÕt vµo cloroform cã mµu vµng hoÆc ®á n©u:

2Br− + PbO2 + 4H+ = Br2 + Pb2+ + 2H2O

hơ

10Br− + 2MnO4− + 16H+ = 5Br2 + 2Mn2+ + 8H2O

CaC2O4

Kè

tr¾ng + 2 NH4

Ph¶n øng víi Kali ferocyanid: trong m«i tr−êng NH4Cl cho tña mµu tr¾ng: 2+

ạy

•

+ (NH4)2C2O4

Q uy

Ph¶n øng víi amoni oxalat: trong m«i tr−êng trung tÝnh hoÆc CH3COOH lo·ng cho kÕt tña mµu tr¾ng, kÕt tña nµy dÔ tan trong c¸c acid v« c¬ :

K4 [(Fe(CN))6] + 2 NH4

= Ca(NH4)2[Fe(CN)6]

tr¾ng + 4K

•

2.1.11. Calci (muèi)

om /+

2.1.12. Ch× (muèi)

• Ph¶n øng víi dung dÞch KI: cho kÕt tña mµu vµng, tan trong KI thõa: 2+

gl e

•

PbI 2

2I -

PbI 2 vµng

PbI4

Tña PbI2 tan trong n−íc nãng, khi ®Ó nguéi kÕt tña trë l¹i.

Ph¶n øng víi dung dÞch K2CrO4 cho tña mµu vµng, tña dÔ tan trong HCl vµ NaOH: Pb2+

K2CrO4

PbCrO4↓ vµng

2K+

2.1.13 Citrat (C6H5O73−) •

Cho tña víi Ca++ khi ®un nãng. Tña nµy dÔ tan trong dung dÞch CH3COOH6M.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

•

Ph¶n øng t¹o thµnh acid acetondicarboxylic: khi ®un nãng víi H2SO4 ®Æc (hay dung dÞch KMnO4), acid citric sÏ bÞ oxi ho¸ thµnh acid acetondicarbonic CO(CH2COOH)2. Acid nµy t¹o tña víi muèi Hg2+.

2.1.14. Clorat • Kh«ng kÕt tña víi dung dÞch AgNO3.

T¸c dông víi NaNO2: khö thµnh Cl−:

ClO3− + 3NO2− = Cl− + 3NO3−

Q uy

2.1.15. Clorid

+ 2NH3

Ag(NH3)2 Cl

+ HNO3

AgCl

ạy

AgCl

Ph¶n øng víi AgNO3 : cho kÕt tña AgCl mµu tr¾ng, tña nµy tan trong dung dÞch amoniac vµ kÕt tña trë l¹i trong HNO3

Kè

•

hơ

3HClO3 = HClO4 + Cl2↑ + 2O2↑ + H2O

• §un nãng víi dung dÞch HCl, H2SO4 lo·ng sÏ bÞ ph©n huû thµnh Cl2 bay ra:

• Ph¶n øng víi KMnO4 trong m«i tr−êng acid: mÊt mµu KMnO4:

om /+

2MnO4− + 10Cl− + 17H+

2Mn2+ + 5Cl2 ↑ + 8H2O

NhËn biÕt Cl2 do cã mïi ®Æc biÖt hoÆc lµm xanh giÊy tÈm hå tinh bét cã KI: 2Cl− + I2

(I2 lµm xanh hå tinh bét)

Cl2 + 2I−

Ph¶n øng víi K4[Fe(CN)6] Cho tña mµu ®á n©u kh«ng tan trong acid acetic: Cu2+ + K4[Fe(CN)6] = CuK2[Fe(CN)6]↓ ®á n©u + 2K+

•

gl e

2.1.16. §ång (muèi)

•

Ph¶n øng víi dung dÞch amoniac: cho tña muèi base mµu xanh Cu2(OH)22+, muèi nµy tan trong amoniac d− thµnh phøc mµu xanh Cu(NH3)42+ 2CuSO4 + 2NH4OH = (NH4)2SO4 + Cu2(OH)2SO4↓ Cu2(OH)2SO4↓ + (NH4)2SO4 + 6NH3 = Cu(NH3)42+ + 2SO42− + 2H2O

2.1.17. Ethanol • T¸c dông víi acid acetic (m«i tr−êng H2SO4) t¹o ra ethyl acetat cã mïi th¬m:

42 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

C2H5OH + CH3COOH •

→ C2H5COOCH3 + H2O

T¸c dông víi dung dÞch I2 trong m«i tr−êng kiÒm t¹o tña mµu vµng iodoform (CHI3) cã mïi ®Æc biÖt: CH3CH2OH + 4I2 + 6NaOH = CHI3↓ + 5NaI + HCOONa + 5H2O

2.1.18. Iodid

Ph¶n øng víi AgNO3 cho tña mµu vµng AgI, tña nµy kh«ng tan trong amoniac.

•

Ph¶n øng víi Fe3+:

2I− + 2Fe3+ = I2 + 2Fe2+

hơ

•

Q uy

I2 gi¶i phãng ra cã thÓ chiÕt vµo líp cloroform cã mµu tÝm ®á. 2.1.19. Kali (muèi )

Na3[Co(NO2)6]

K2Na[Co(NO2)6] vµng + Na+

om /+

2 K+

ạy

Ph¶n øng víi natri hexanitrocobantat : Cho kÕt tña mµu vµng (trong m«i tr−êng CH3COOH lo·ng):

•

Kè

• Ph¶n øng mµu ngän löa: muèi Kali ®èt cho ngän löa mµu tÝm (v¹ch quang phæ cã λ = 768 nm vµ 404 nm ).

2.1.20. KÏm ( muèi )

T¸c dông víi dung dÞch NaOH cho tña tr¾ng Zn(OH)2, tña nµy tan trong kiÒm d− thµnh muèi Zincat, khi thªm Na2S sÏ cho kÕt tña tr¾ng ZnS:

gl e

Zn2+ + 2OH− = Zn(OH)2 ↓ tr¾ng

Zn(OH)2 ↓ + 2OH = ZnO22− + 2H2O

ZnO22− + Na2S + 2H2O = ZnS ↓ tr¾ng + 2NaOH + 2H2O−

2.1.21. Magnesi (muèi)

Ph¶n øng víi dinatrihydrophosphat trong m«i tr−êng (NH4Cl + NH4OH) cho kÕt tña mµu tr¾ng Magnesi amoniphosphat, soi trªn kÝnh hiÓn vi cã h×nh l¸ d−¬ng xØ: 2+

+ HPO4

+ NH4

+ OH + 5 H2O =

MgNH4PO4.6H2O tr¾ng

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

2.1.22. Natri (muèi) •

Ph¶n øng mµu ngän löa: Muèi Natri ®èt cho ngän löa mµu vµng (v¹ch quang phæ cã λ = 589 nm).

•

Ph¶n øng víi Kalidihydro antimonat: cho kÕt tña mµu tr¾ng (trong m«i tr−êng trung tÝnh hoÆc acid nhÑ). +

KH2SbO4

NaH2SbO4 tr¾ng

Ph¶n øng víi kÏm uranyl acetat : cho kÕt tña mµu vµng natri kÏm uranyl acetat (trong m«i tr−êng CH3COOH lo·ng) :

hơ

•

+ Zn(CH3COO)2 + CH3COOH + Na

Q uy

3 (UO2)(CH3COO)2. 2 H2O

+ H + NaZn(UO2)3(CH3COO)9.6 H2O vµng

Kè

(Cã thÓ dïng muèi magnesi còng ®−îc).

ạy

2.1.23. Nh«m (muèi)

Víi thuèc thö ®á alizarin S t¹o hîp chÊt néi phøc cã mµu ®á.

•

om /+

2.1.24. Nitrat

Ph¶n øng víi FeSO4 + H2SO4 ®Æc: t¹o ra NO, Fe2+ d− sÏ kÕt hîp víi NO t¹o thµnh s¾t (II) nitrososulfat cã mµu n©u:

gl e

Ph¶n øng víi nitrobenzen: trong m«i tr−êng H2SO4 ®Æc t¹o ra mdinitrobenzen, hîp chÊt nµy ph¶n øng víi aceton trong m«i tr−êng kiÒm t¹o thµnh phøc cã mµu tÝm (Ph¶n øng Janovsky):

•

8 FeSO4 + 2 NO-3 + 3 H2SO4 + 2 H+ = 3 Fe2(SO4)3 + 4 H2O + 2[FeNO]SO4

NO2

NO3-

NO2

H2SO4 ®

NO2

H NO2

CH3COCH3

NaOH

CH2COCH3 NO2 +

Na NO2

NO2

44 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

2.1.25. Oxalat •

Ph¶n øng víi CaCl2 cho kÕt tña tr¾ng CaC2O4, tña nµy kh«ng tan trong c¸c acid v« c¬, kh«ng tan trong acid acetic lo·ng.

•

Lµm mÊt mµu dung dÞch KMnO4 trong m«i tr−êng acid : 2MnO4 − + 5C2O4 2− + 8H+ = 2Mn2+ + 10CO2 + 4H2O

2.1.26. Peroxyd

hơ

• Ph¶n øng víi K2Cr2O7 trong m«i tr−êng acid:

Cr2O72− + 4H2O2 + 2H+ = 2H2Cr2O6 + 3H2O

Q uy

(acid pecromic)

Acid pecromic cã mµu xanh ®−îc chiÕt b»ng ether (acid nµy dÔ bÞ ph©n huû trong m«i tr−êng n−íc).

Kè

• Ph¶n øng víi KI gi¶i phãng I2 cã mµu ®á:

Ph¶n øng víi (NH4)2MoO4 trong m«i tr−êng HNO3: cho tña mµu vµng (l−îng Ýt cho dung dÞch mµu vµng) amoniphosphomolipdat (NH4)3[PMo12O40]:

om /+

•

I2 + 2H2O

2.1.27. Phosphat

ạy

H2O2 + 2I− + 2H+ =

H3PO4 + 12(NH4)2MoO4 + 21HNO3

[NH4]3P[Mo12O40] + 21NH4NO3 + 12H2O

PO 34+ + 3Ag+ = AgPO4 vµng

gl e

• Ph¶n øng víi AgNO3: cho kÕt tña b¹c phosphat mµu vµng, tña nµy dÔ tan trong acid v« c¬ vµ dung dÞch amoniac:

2.1.28. Salicylat (C6H4OHCOO−) •

•

Ph¶n øng víi dung dÞch FeCl3 lo·ng cho phøc mµu ®á tÝm Fe(OH)2C7H5O3 Ph¶n øng víi HCl lo·ng cho tña acid salicylic C6H4OHCOOH (cã ®é nung ch¶y 156oC - 161oC).

2.1.29. S¾t (II)

Ph¶n øng víi dung dÞch kalifericyanid t¹o thµnh tña cã mµu xanh lam (nång ®é nhá cho dung dÞch keo mµu xanh l¬).

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Kh«ng tan trong dung dÞch HCl 2M: 3Fe 2+ + 2K3[Fe(CN)6] = Fe3[Fe(CN)6]2 ↓ xanh + 6K+ 2.1.30. S¾t (III) •

Ph¶n øng víi KCNS t¹o phøc mµu ®á Fe(CNS)x (3−x)+; (x tõ 1-6). Phøc nµy chiÕt ®−îc trong ether, alcol (hoÆc mÊt mµu khi thªm Hg2+) = Fe(CNS)x (3−x)+ (®á)

hơ

Fe 3+ + x(CNS−)

Ph¶n øng víi kaliferocyanid t¹o thµnh tña xanh lam kh«ng tan trong dung dÞch HCl 2M :

Q uy

•

Fe(CNS)4 − + Hg 2+ = Hg(CNS)4 2− + Fe3+

4Fe3+ + 3K4[Fe(CN)6] = Fe4[Fe(CN)6]3 ↓ xanh + 12K+

Kè

2.1.31. Silicat

Hîp chÊt cña Silic khi ®un víi H2SO4 ®Æc vµ NaF (hay CaF2) trong chÐn b¹ch kim hay ch× sÏ t¹o ra tetraflorid silic SiF4 ë d¹ng h¬i (hoÆc hexaflorosilicat SiF6), dÔ bÞ thuû ph©n t¹o ra tña lµ acid metasilisic H2SiO3 (hoÆc acid octosilisic H4SiO4).

•

Ph¶n øng víi amonimolipdat trong m«i tr−êng HNO3 cho tña mµu vµng :

om /+

ạy

•

= (NH4)3[SiMo12O40] + 20 NH4NO3 + 11H2O (amonisilicomolipdat)

gl e

H2SiO3 + 12(NH4)2MoO 4 + 20HNO 3

2.1.32. Stibi (muèi)

Cho ph¶n øng víi natrisulfid (Na2S) t¹o thµnh tña Sb2S3 hoÆc Sb2S5 cã mµu vµng cam. C¸c tña nµy tan trong dung dÞch sulfid d− hoÆc polysulf×d kiÒm hay amoni cho c¸c muèi SbS5− hoÆc SbS4−. Ghi chó:

Th−êng hoµ tan c¸c d¹ng cña muèi Stibi b»ng dung dÞch natrikalitartrat, khi ®ã Stibi ë d−íi d¹ng muèi néi phøc tartrat kÐp K vµ Sb dÔ tan: KOOCCHOH - CHOH-COOSbO. Sau ®ã cho ph¶n øng t¹o Sb2S3 hoÆc Sb2S5. 2.1.33. Sulfat

Cho ph¶n øng kÕt tña víi dung dÞch BaCl2 (t¹o tña BaSO4) mµu tr¾ng, tña nµy kh«ng ph¶n øng víi I2, SnCl2 …). 46 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

2.1.34. Sulfid (S2−) • T¸c dông víi HCl lo·ng gi¶i phãng khÝ H2S cã mïi thèi • Ph¶n øng víi Pb2+ t¹o kÕt tña mµu ®en PbS. 2.1.35. Bisulfit vµ sulfit (HSO3− vµ SO32−) • T¸c dông víi dung dÞch HCl gi¶i phãng khÝ SO2 cã mïi ®Æc biÖt. • Lµm mÊt mµu I2 :

hơ

SO32− + I2 + H2O = H2SO4 + 2I− 2.1.36. Tartrat (C4H4O62− vµ HC4H4O6−)

Q uy

Khi ph¶n øng víi H2SO4 ®Æc + resorcin: acid tartric gi¶i phãng ra vµ ph©n huû thµnh aldehyd glycolic OHH2C−CHO, chÊt nµy sÏ t¹o mµu tÝm ®Ëm víi resorcin.

Ph¶n øng lµm mÊt mµu dung dÞch I2;

Kè

•

2.1.37. Thiosulfat

ạy

S2O32− + I2 = S4O62− + 2I−

• T¸c dông víi HCl cho kÕt tña S vµ gi¶i phãng khÝ SO2:

om /+

S2O32− + 2H+ = S↓ + SO2↑ + H2O

• T¸c dông víi AgNO3 cho kÕt tña vµng chuyÓn dÇn sang ®en:

S2O32− + 2Ag+ = Ag2S2O3↓vµng → Ag2S↓®en

gl e

2.1.38. Thuû ng©n (I vµ II) • Ph¶n øng hçn hèng víi ®ång:

Hg2+ + Cu = Hg + Cu2+

Khi lµm, trªn miÕng ®ång sÏ thÊy vÕt hçn hèng s¸ng bãng, ®èt nãng vÕt bãng sÏ mÊt (v× Hg bay ®i). • Víi KI: 2+

+ 2I-

Hg2 + 2 I-

HgI2 ®á

Hg2I2 vµng lôc

+ 2 I-

HgI4 (kh«ng mµu)

HgI4

+ Hg ®en

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

2.2. Thö giíi h¹n c¸c t¹p chÊt trong thuèc 2.2.1. Môc ®Ých

X¸c ®Þnh giíi h¹n t¹p chÊt trong thuèc thùc chÊt lµ thö ®é tinh khiÕt cña thuèc nh»m x¸c ®Þnh phÈm chÊt cña thuèc. NÕu thuèc cµng tinh khiÕt th× hiÖu qu¶ t¸c dông cµng cao. C¸c t¹p chÊt trong thuèc mÆc dï rÊt nhá nh−ng nã cã thÓ: G©y t¸c h¹i cho søc khoÎ (thÝ dô t¹p chÊt bari tan, arsen, ch× … ).

−

G©y hiÖn t−îng t−¬ng kÞ ho¸ häc, ¶nh h−ëng ®Õn phÈm chÊt hay ®é bÒn v÷ng cu¶ thuèc.

−

Mét sè t¹p chÊt cã thÓ kh«ng cã t¸c dông cã h¹i nh−ng l¹i lµ nh÷ng chÊt xóc t¸c ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ph©n huû thuèc (thÝ dô: c¸c vÕt kim lo¹i, ®é Èm … ).

−

Mét sè t¹p chÊt kh«ng g©y h¹i, kh«ng g©y t−¬ng kÞ ho¸ häc, kh«ng lµm ph©n huû thuèc, kh«ng g©y ph¶n øng ho¸ häc … nh−ng nã biÓu thÞ cho møc ®é s¹ch (hay møc ®é tinh chÕ ch−a ®ñ) cña thuèc.

−

Khi biÕt møc ®é tinh khiÕt cña thuèc (®Æc biÖt trong tr−êng hîp kh«ng ®¹t yªu cÇu) cho phÐp xem xÐt çc nguån gèc g©y ra çc t¹p chÊt nµy vµ t×m biÖn ph¸p kh¾c phôc. Çc nguyªn nh©n cã thÓ lµ:

ạy

Kè

Q uy

hơ

−

om /+

+ Nguyªn liÖu, phô liÖu hoÆc b¸n thµnh phÈm dïng ®Ó s¶n xuÊt thuèc ch−a ®ñ ®é tinh khiÕt. + Qui tr×nh s¶n xuÊt ®· qui ®Þnh kh«ng ®−îc thùc hiÖn nghiªm chØnh. + ¶nh h−ëng cña c¸c dông cô sö dông.

+ Ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt ch−a tèt.

gl e

+ Trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n, c¸c ph¶n øng phô do nhiÒu yÕu tè nh−: m«i tr−êng, vÊn ®Ò vÖ sinh, chÊt b¶o qu¶n … lµm ph¸t sinh c¸c t¹p chÊt.

+ Do dông ý gian lËn cña ng−êi s¶n xuÊt…

Bëi vËy, TCVN (D−îc ®iÓn) vµ TC th−êng qui ®Þnh cho phÐp mçi thuèc chØ ®−îc cã nh÷ng l−îng rÊt nhá c¸c t¹p chÊt nhÊt ®Þnh ®Ó b¶o ®¶m cho thuèc ®ã cã ®é s¹ch nhÊt ®Þnh tøc lµ thuèc cã chÊt l−îng, ®¹t hiÖu qu¶ t¸c dông cao nhÊt.

2.2.2. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh giíi h¹n t¹p chÊt trong thuèc 2.2.2.1. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh

X¸c ®Þnh giíi h¹n t¹p chÊt trong thuèc tøc lµ x¸c ®Þnh xem c¸c t¹p chÊt cã v−ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp hay kh«ng, c¸c ph¶n øng thö t¹p chÊt cã tÝnh chÊt b¸n ®Þnh l−îng vµ ®−îc thùc hiÖn b»ng ph−¬ng ph¸p so s¸nh: LÊy hai b×nh (th−êng lµ 2 èng nghiÖm) ®Ó thùc hiÖn ph¶n øng. 48 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

B×nh 1: LÊy mét thÓ tÝch dung dÞch thuèc ®em thö. B×nh 2: LÊy mét thÓ tÝch dung dÞch mÉu. (Dung dÞch mÉu lµ dung dÞch cã chøa t¹p chÊt cÇn thö víi sè l−îng cho phÐp). Sau ®ã tiÕn hµnh song song ph¶n øng thö t¹p chÊt víi cïng mét thuèc thö. So s¸nh kÕt qu¶ ph¶n øng ë hai b×nh (th−êng lµ so mµu hoÆc so ®é ®ôc) tõ ®ã x¸c ®Þnh ®−îc giíi h¹n t¹p chÊt cÇn thö cã trong mÉu thuèc ®em thö. Trong qu¸ tr×nh thùc hµnh cÇn ph¶i theo c¸c qui ®Þnh sau: N−íc vµ nh÷ng ho¸ chÊt, thuèc thö sö dông kh«ng ®−îc cã t¹p chÊt ®ang cÇn thö.

−

Khi pha dung dÞch mÉu ph¶i sö dông c©n ph©n tÝch vµ dông cô thÓ tÝch chÝnh x¸c.

−

Hai b×nh ph¶n øng ®Ó so s¸nh ph¶i gièng nhau: b»ng thuû tinh kh«ng mµu, cã ®−êng kÝnh b»ng nhau, ®é dµy nh− nhau…

−

Khi so s¸nh, quan s¸t ®é ®ôc th× nh×n tõ trªn xuèng, quan s¸t mµu th× nh×n ngang trªn nÒn tr¾ng.

−

Ph¶i cho c¸c thuèc thö vµo hai b×nh ph¶n øng gièng nhau vÒ: thêi gian, sè l−îng vµ thÓ tÝch cuèi.

−

Khi ph©n tÝch, nÕu ph¸t hiÖn ®−îc mét t¹p chÊt l¹ th× ph¶i ghi l¹i vµ b¸o c¸o.

ạy

Kè

Q uy

hơ

−

om /+

2.2.2.2. Pha c¸c dung dÞch mÉu

§Ó pha dung dÞch mÉu cña mét t¹p nµo ®ã, chØ cÇn c©n l−îng chÝnh x¸c chÊt tinh khiÕt cña t¹p ®ã (chÊt gèc) pha vµo mét thÓ tÝch x¸c ®Þnh theo tÝnh to¸n ta sÏ ®−îc mÉu t¹p chuÈn cã nång ®é x¸c ®Þnh (th−êng biÓu thÞ theo mg/ml; % hoÆc phÇn triÖu).

gl e

• ThÝ dô: Pha dung dÞch mÉu Cl- nh− sau :

Dung dÞch A: C©n chÝnh x¸c 0,8238g NaCl tinh khiÕt hoµ tan trong n−íc vµ thªm n−íc cho ®ñ 1 lÝt (dïng b×nh ®Þnh møc). §−îc dung dÞch cã chøa:

−

35,5 × 0,8238 = 0,0005 g Cl − /1ml 58,5 × 1000

Dung dÞch B (dung dÞch mÉu chuÈn ®em thö): LÊy chÝnh x¸c 1ml 00 dung dÞch A pha lo·ng b»ng n−íc cho ®ñ 100,0 ml. Dung dÞch nµy cã chøa

0,0005 = 0,000005g Cl − / ml (t−¬ng ®−¬ng 0,005 mg Cl−/ ml hay 100

dung dÞch 0,0005% hoÆc 5 phÇn triÖu).

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

2.2.2.3. Pha dung dÞch ®Ó thö

§Ó pha, gi¶ thiÕt mÉu ®em kiÓm tra cã chøa mét l−îng t¹p chÊt cho phÐp tèi ®a, tõ ®ã tÝnh hÖ sè pha lo·ng thÝch hîp, sau ®ã tiÕn hµnh pha theo tÝnh to¸n nµy. • ThÝ dô: Pha dung dÞch ®Ó thö t¹p Cl− trong paracetamol (theo tiªu chuÈn Cl− kh«ng ®−îc qu¸ 0,01% ):

V× dung dÞch mÉu Cl− khi ®em thö lµ dung dÞch cã chøa 0,0005% (hay 5

0,01 = 20 ⇒ Ta cã 0,0005

hơ

phÇn triÖu). Do ®ã hÖ sè pha lo·ng dung dÞch thö sÏ lµ

Q uy

c¸ch pha nh− sau: C©n 1,000 g paracetamol hoµ tan trong n−íc cho ®ñ 20,00 ml, läc. LÊy 10,00 ml dÞch läc ®em thö vµ so s¸nh víi 10, 00 ml dung dÞch mÉu chuÈn Cl− 0,0005%. (Th−êng trong D−îc ®iÓn hoÆc TC cã ghi râ c¸ch pha dung dÞch ®Ó thö lµ dùa trªn c¬ së tÝnh nµy).

Thuèc thö

Cl-

AgNO3

SO42-

BaCl2

om /+

ạy

Ion cÇn thö (t¹p chÊt)

Kè

2.2.3. Mét sè thuèc thö trong c¸c ph¶n øng ho¸ häc ®Ó x¸c ®Þnh giíi h¹n t¹p chÊt

NH4+

gl e

Nessler

Ca2+

Arsen

S¶n phÈm

HiÖn t−îng quan s¸t

AgCl ↓

Tña tr¾ng

BaSO4 ↓

Tña tr¾ng

Hg NH2 I

Mµu vµng (nÕu nhiÒu cã n©u ®á)

(NH4)2C2O4

CaC2O4 ↓

Tña tr¾ng

Zn + HCl

AsH3↑

GiÊy tÈm HgCl2 chuyÓn

PbS ↓

§en hoÆc n©u

tõ vµng sang n©u

- Na2S (H2S)

Kim lo¹i nÆng - thioacetamid - acid mercaptoS¾t

acetic - acid sunfosalicylic

- Feri mercaptoacetat − Ferisulfisalicylat

Mµu hång §á n©u hay vµng

50 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Al/3 N

8-hydroxyquinolin Nh«m

Mµu vµng r¬m (tan trong CHCl3)

(ë pH ∼6) (oxyquinolat nh«m) 8-hydroxyquinolin

Magnesi

Mµu vµng

Oxyquinolat Mg

(tan trong CHCl3)

Sulphomolybdic

(NH4)3H4[P(Mo2O7)6]

KÏm

K4[Fe(CN)6]

K2Zn3[Fe(CN)6]2

Mµu vµng Tña tr¾ng

Q uy

Phosphat

hơ

(ë pH ∼10)

2.3. ChuÈn ®é acid - base trong m«i tr−êng khan

Kè

ChuÈn ®é trong m«i tr−êng khan dùa trªn ph¶n øng trung hoµ gi÷a acid vµ base. Cho ®Õn nay cã thÓ thèng kª 4 thuyÕt chÝnh ph¸t triÓn kh¸i niÖm acid - base:

ạy

ThuyÕt ®iÖn ly acid - base trong m«i tr−êng n−íc cña Arrhenius - Ostwald

ThuyÕt proton cña Bronsted-Lowry,

om /+

ThuyÕt ®iÖn tö cña Lewis,

ThuyÕt acid - base tæng qu¸t cña Usanovich.

Acid 1 + base 2

Acid 2 + base 1

gl e

Víi môc ®Ých gi¶i thÝch øng dông c¸c ph¶n øng acid - base trong kiÓm nghiÖm thuèc, chóng ta xö dông thuyÕt proton cña Bronsted - Lowry. Theo thuyÕt nµy, acid vµ base t¹o ra nh÷ng cÆp acid - base liªn hîp, chóng kh¸c nhau mét proton. Ph¶n øng acid - base lµ ph¶n øng gi÷a 1 acid vµ 1 base thuéc hai cÆp acid - base liªn hîp: acid 1/ base1 vµ acid 2/ base 2.

CÆp thø hai cã thÓ lµ ph©n tö chÊt tan hoÆc ph©n tö dung m«i. Ph¶n øng acid - base lµ ph¶n øng cho nhËn proton.

2.3.1. Vai trß cña dung m«i

Trong ph¶n øng acid - base, dung m«i cã thÓ t¸c ®éng theo 2 h−íng. • Solvat hãa chÊt tan:

NÕu dung m«i cã tÝnh acid, nã lµm t¨ng tÝnh base cña chÊt tan B

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

VÝ dô: BH+ + S-

B + HS

+ − R − NH + CH COOH → R N H + CH COO 2 3 3 3 Ng−îc l¹i nÕu dung m«i cã tÝnh base, nã sÏ t¨ng tÝnh acid cña chÊt tan HA

hơ

A − + S+H

HA + S

• T¸c ®éng lªn qu¸ tr×nh ®iÖn ly cña cÆp ion:

Trong c¸c dung m«i tr¬ (dung m«i kh«ng cho hoÆc kh«ng nhËn proton), qu¸ tr×nh solvat hãa ®−îc thùc hiÖn do c¬ chÕ kh¸c (liªn kÕt hydro, phøc π, lùc Van der Waals).

ạy K

èm

Trong dung m«i cã h»ng sè ®iÖn m«i lín (n−íc, formamid) hÇu hÕt cÆp ion t¹o ra do qu¸ tr×nh solvat hãa chÊt tan ®Òu ph©n ly thµnh c¸c ion tù do. Ng−îc l¹i, trong dung m«i cã h»ng sè ®iÖn m«i ε bÐ, c¸c ion chñ yÕu tån t¹i d−íi d¹ng cÆp ion. Qu¸ tr×nh ®iÖn ly cña cÆp ion do h»ng sè ε quyÕt ®Þnh. Cã thÓ ph©n chia s¬ bé nh− sau: ε > 50 nh− n−íc, formamid, dimetylsulfoxid: acid vµ base tån t¹i chñ yÕu d−íi d¹ng ion tù do .

−

ε < 30 nh− ethanol, aceton: tån t¹i nhiÒu cÆp ion

−

ε < 10 nh− benzen, cloroform, acid acetic: tån t¹i cÆp ion lµ chñ yÕu.

/+ D

−

gl e

CÇn l−u ý lµ h»ng sè ε chØ t¸c ®éng lªn qu¸ tr×nh ®iÖn ly cña cÆp ion. NÕu trong ph¶n øng acid - base kh«ng t¹o ra c¸c ion cã ®iÖn tÝch ng−îc dÊu, do ®ã kh«ng t¹o cÆp ion th× h»ng sè ε Ýt t¸c ®éng lªn qu¸ tr×nh ®iÖn ly.

Ph−¬ng tr×nh tæng qu¸t m« t¶ qóa tr×nh ion hãa (thÓ hiÖn ë h»ng sè Ki) vµ qu¸ tr×nh ®iÖn ly (thÓ hiÖn ë h»ng sè Kd) cña chÊt tan HA trong dung m«i S ®−îc thÓ hiÖn nh− sau: kd

ki HA + S

HS+A− ↓ solvat hãa

HS+ + A− ↓ ®iÖn ly

2.3.2. Kh¸i niÖm pH

Trong dung dÞch n−íc, ng−êi ta ®Þnh nghÜa pH = - lgaH+ Trong dung m«i khan, ng−êi ta x¸c ®Þnh pH biÓu kiÕn. 52 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Thang nµy liªn quan ®Õn h»ng sè tù ®iÖn ly KS cña dung m«i. H2S+ + S−

HS + HS

H2S+ lµ ion lionium, S- lµ anionlyat, pH biÓu kiÕn lµ pH = - lg a H S+ ë ®©y 2

a H S + . aS − = K S 2

VÝ dô: CH3COOH2+ + CH3COO-

hơ

2 CH3COOH

Q uy

KS = [CH3COOH2+ ] [CH3COO-]

C2H5OH2+ + C2H5O-

2C2H5OH

KS = [C2H5OH2+ ] [C2H5O-]

Kè

§é dµi cña thang pH biÓu kiÕn tuú thuéc vµo h»ng sè tù ®iÖn ly cña dung m«i. VÝ dô: Methanol: pKS== 17

−

Ethanol: pKS = 20

−

Acid acetic: pKS = 6,35

om /+

ạy

−

2.3.3. X¸c ®Þnh ®iÓm t−¬ng ®−¬ng

§Þnh l−îng trong m«i tr−êng khan th−êng ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸ch chuÈn ®é. §Ó ph¸t hiÖn ®iÓm t−¬ng ®−¬ng th−êng dïng 2 ph−¬ng ph¸p:

gl e

• ChØ thÞ mµu pH:

Theo dâi sù ®æi mµu cña chØ thÞ. Th−êng dïng tÝm tinh thÓ, tÝm metyl. Ngoµi ra cßn dïng c¸c lo¹i chØ thÞ mµu hçn hîp.

• ChØ thÞ ®o thÕ:

ë ®©y ®iÖn cùc so s¸nh cã thÓ lµ ®iÖn cùc calomel hoÆc b¹c clorid, ®iÖn cùc chØ thÞ th−êng lµ ®iÖn cùc thuû tinh (nÕu cã thÓ, dïng dung dÞch trong bÇu thuû tinh cã cïng dung m«i víi m«i tr−êng chuÈn ®é). §Ó cã kÕt qu¶ tin cËy khi chuÈn ®é trong m«i tr−êng khan cÇn l−u ý: −

Khi x¸c ®Þnh ®iÓm t−¬ng ®−¬ng theo dâi sù thay ®æi cña ®iÖn thÕ, kh«ng ph¶i cña pH,

−

CÇn trung hoµ dung m«i tr−íc khi chuÈn ®é,

−

CÇn xö lý ®iÖn cùc chØ thÞ phï hîp.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

2.3.4. øng dông kiÓm nghiÖm thuèc

ChuÈn ®é trong m«i tr−êng khan ®−îc ¸p dông khi: −

ChÊt ph©n tÝch kh«ng hoµ tan trong n−íc. Trong kiÓm nghiÖm thuèc, th−êng gÆp c¸c acid vµ base cã khèi l−îng ph©n tö lín Ýt tan trong n−íc.

−

Søc acid, base qu¸ yÕu trong n−íc nªn khã ph¸t hiÖn ®iÓm t−¬ng ®−¬ng.

−

C¸c acid, base ®a chøc cã c¸c h»ng sè ®iÖn ly trong n−íc Ýt kh¸c biÖt nhau.

hơ

Sau ®©y sÏ giíi thiÖu c¸c lo¹i dung m«i, dung dÞch chuÈn trong ®Þnh l−îng c¸c acid vµ base. 2.3.4.1. §Þnh l−îng acid

Q uy

C¸c chÊt h÷u c¬ cã tÝnh acid yÕu th−êng ®−îc chuÈn ®é b»ng base trong m«i tr−êng khan nh−: C¸c acid carboxylic,

−

DÉn xuÊt enol, imid, sulfonamid,

−

DÉn xuÊt thÕ phenol nh− polyclorophenol, polynitrophenol.

−

Hçn hîp c¸c chÊt cã tÝnh acid hoÆc acid ®a chøc .

Kè

−

ạy

• Dung m«i

om /+

Th−êng chän dung m«i cã tÝnh base ®Ó t¨ng tÝnh acid cña chÊt ph©n tÝch nh−: pyridin, dimetylformamid (DMFA). Ngoµi ra tert - butanol th−êng ®−îc dïng lµm dung m«i cho chuÈn ®é acid carboxylic, dÉn xuÊt cña phenol. • Dung dÞch chuÈn

Th−êng dïng c¸c dung dÞch chuÈn base nh−: KOH trong alcol (th−êng dïng trong methanol),

−

Metylat kim lo¹i kiÒm nh− natri, kali,

−

Tetraalkyl amonium hydroxyd: th−êng dïng tert - Bu4NOH trong hçn hîp dung m«i benzen - methanol (95:5).

gl e

−

Khi dïng c¸c dung dÞch chuÈn nµy cÇn l−u ý:

−

Dung dÞch chuÈn kim lo¹i kiÒm g©y sai sè base cho ®iÖn cùc thuû tinh khi chuÈn ®é ®o thÕ.

−

Dung dÞch chuÈn R4NOH lµ base m¹nh, m¹nh h¬n dung dÞch hydroxyd kiÒm nh− KOH, cho nªn cã thÓ chuÈn ®é c¸c acid rÊt yÕu. Tuy nhiªn c¸c dung dÞch nµy cã 2 nh−îc ®iÓm: + §éc do cã benzen + Pha chÕ mÊt nhiÒu thêi gian, khã b¶o qu¶n (dÔ ph¶n øng víi CO2 cña kh«ng khÝ).

54 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

• ChÊt chuÈn

C¸c chÊt chuÈn acid th−êng dïng lµ: −

Acid benzoic: C6H5COOH, E = M = 122,12

−

Acid succinic (CH2COOH)2, E = M/2 = 59,05

−

Acid sulfamic NH2SO3H, E = M = 97,09

−

Kalihydrophtalat, E = M = 204,22.

• Ph¶n øng chuÈn ®é

hơ

LÊy dung m«i ®iÓn h×nh lµ pyridin

C5H5N + HA

HA + C5H5N

Q uy

§Ó chuÈn ®é c¸c enol, thiol, ng−êi ta th−êng thªm AgNO3 vµo m«i tr−êng R−SAg + C5H5N+HNO3-

Kè

2.3.4.2. §Þnh l−îng c¸c base h÷u c¬

R−SH + C5H5N + AgNO3

ạy

C¸c alcaloid vµ base nit¬ tæng hîp th−êng ®−îc chuÈn ®é b»ng c¸c acid chuÈn trong dung m«i acid. • Dung m«i

om /+

§Ó t¨ng tÝnh base cña chÊt ph©n tÝch ng−êi ta dïng c¸c dung m«i acid nh− acid acetic khan.

gl e

Acid acetic khan th−êng ®−îc xö dông phæ biÕn nhÊt v× Ýt ®éc, rÎ tiÒn. D¹ng anhydrid acetic còng hay dïng v× cã thÓ ®Þnh l−îng c¸c base rÊt yÕu. H¬n n÷a b−íc nh¶y thÕ ë ®iÓm t−¬ng ®−¬ng trong anhydrid acetic th−êng lín h¬n trong acid acetic. Tuy nhiªn anhydrid acetic cã nh−îc ®iÓm lµ dÔ acetyl hãa c¸c amin bËc nhÊt vµ bËc hai nhÊt lµ khi ®un nãng. CH3CONHR + CH3COOH

(CH3CO)2O + R−NH2

Trong tr−êng hîp ®Þnh l−îng amin kh«ng dïng dung m«i nµy. Ngoµi acid acetic, acetonitril ®−îc dïng ®Ó ®Þnh l−îng c¸c base víi dung dÞch chuÈn acid percloric trong 1,4 dioxan. • Dung dÞch chuÈn

Dung dÞch acid percloric trong acid acetic khan th−êng ®−îc dïng nhiÒu nhÊt. Dung dÞch nµy pha chÕ tõ acid percloric th−¬ng m¹i 72% (kl/kl). V× vËy khi pha chÕ ph¶i thªm anhydrid acetic ®Ó lo¹i n−íc vµ ®Ó 48 giê tr−íc khi dïng. Ngoµi acid acetic khan, cßn dïng 1,4 dioxan ®Ó pha dung dÞch chuÈn acid percloric. Dung dÞch nµy kÐm æn ®Þnh, dÔ chuyÓn thµnh mµu n©u trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n. V× vËy chØ pha vµ sö dông khi cÇn thiÕt.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

• ChÊt chuÈn

Th−êng dïng kali hydrophtalat. • Ph¶n øng chuÈn ®é

Th−êng ®−îc viÕt thµnh 2 giai ®o¹n −

Solvat hãa RNH3+CH3COO-

RNH2 + CH3COOH

Trung hoµ

hơ

−

RNH3+CH3COO- + HClO4

RN+H3Cl-O4 + CH3COOH

Q uy

NÕu chÊt cÇn ®Þnh l−îng Ýt tan, ph¶i ®un nãng. Nh−ng cÇn thËn träng v× cã thÓ acetyl hãa chøc amin I hoÆc amin II. §«i khi ng−êi ta thªm acid formic vµo dung m«i acid acetic khan thay cho ®un nãng ®Ó lµm t¨ng ®é tan (do h»ng sè ε cña dung m«i t¨ng lªn).

2.3.4.3. §Þnh l−îng c¸c muèi

Kè

NhiÒu d−îc chÊt lµ muèi cña c¸c base h÷u c¬. Chän ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng chóng trong acid acetic tuú thuéc vµo anion t¹o muèi víi base.

ạy

• Muèi cña c¸c acid yÕu h¬n acid acetic BH+Y-

om /+

Y- lµ anion propionat, maleat, benzoat, salicylat,... Trong tr−êng hîp nµy muèi BH+Y- ®−îc chuÈn ®é trùc tiÕp nh− mét base b»ng HClO4: Anion Y- ®−îc trung hoµ b»ng HClO4. V× vËy ph¶n øng kh«ng ®Æc hiÖu. • Muèi cña acid m¹nh h¬n acid acetic BH+X-

Muèi halogenid (th−êng hydroclorid, hydrobromid)

gl e

−

X- lµ c¸c halogenid, anion sulfat. Ng−êi ta ph©n ra hai tr−êng hîp:

C¸ch ®¬n gi¶n nhÊt lµ ®Þnh l−îng X- nh− Y- trong tr−êng hîp trªn. Nh−ng nÕu X− lµ base rÊt yÕu sÏ kh«ng ph¶n øng toµn l−îng víi HClO4. §Ó gi¶i quyÕt khã kh¨n nµy, ng−êi ta dïng 2 ph−¬ng ph¸p: + Ph−¬ng ph¸p Pifer - Wollish

Thªm vµo m«i tr−êng mét l−îng d− Hg(II) acetat ®Ó gi¶i phãng ion acetat. Trong m«i tr−êng acid acetic, nã lµ base m¹nh ®−îc chuÈn b»ng HClO4 2BH+X- + Hg(CH3COO)2

2CH3COO-BH+ + HgX2

2CH3COO-BH+ + 2HClO4

2CH3COOH + 2BH+ClO4-

ë ®©y ®Þnh l−îng muèi BH+X- th«ng qua anion CH3COO- (thay cho anion X-) t−¬ng tù Y- trong tr−êng hîp trªn. 56 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

+ Ph−¬ng ph¸p Billon Hoµ tan muèi trong ethanol, BH+ trong dung m«i nµy lµ acid t−¬ng ®èi m¹nh, cã thÓ ®−îc trung hoµ b»ng NaOH 0,1N. Ph¶n øng ®Þnh l−îng tr¶i qua 2 giai ®o¹n §Çu tiªn thªm mét l−îng d− HCl ®Ó chuyÓn hÕt base B (nÕu cã trong BH X-) sang d¹ng muèi +

BH+ + Cl-

B + HCl

Hçn hîp BH+X- vµ HCl d− ®−îc trung hoµ b»ng NaOH NaCl + H2O

BH+ X- + NaOH

NaX + B + H2O

Q uy

hơ

HCl + NaOH

Ph¸t hiÖn ®iÓm t−¬ng ®−¬ng b»ng chuÈn ®é ®o thÕ: cã 2 b−íc nh¶y thÕ øng víi trung hoµ HCl d− vµ BH+X- trong mÉu ph©n tÝch.

−

Kè

Nh−îc ®iÓm chÝnh cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ sù chÖnh lÖch søc acid cña HCl vµ BH+X- ph¶i ®ñ lín ®Ó cã 2 b−íc nh¶y. MÆt kh¸c B lµ base kh«ng qu¸ yÕu trong ethanol.

ạy

Muèi sulfat

H2SO4 cã thÓ t¹o nhiÒu d¹ng muèi víi base h÷u c¬ ®¬n chøc (stricnin, atropin) hoÆc ®a chøc (quinin).

om /+

+ Muèi d¹ng BH+HSO4- ë ®©y anion HSO4- lµ base kh¸ m¹nh cã thÓ ®Þnh l−îng b»ng HClO4 trong acid acetic.

+ NÕu base h÷u c¬ t¹o muèi trung tÝnh: d¹ng (RN)2H2SO4 hoÆc (RNH+)2SO42- nh− strycnin sulfat, atropin sulfat RNH+ClO4- + RNH+HSO4-

gl e

(RNH+)2 SO42- + HClO4

Víi quinin bisulfat còng x¶y ra t−¬ng tù R (NH+)2 SO42- + HClO4

(NH+ HSO4-)R (NH+ . ClO4-)

1 mol HClO4 øng víi 1 mol muèi sulfat

Muèi kh«ng trung tÝnh nh− quinin sulfat basic

R(NH+N)2 SO42- + 3 HClO4

(N+H ClO4-)R(NH+ HSO4 ) + R(NH+ClO4-)2

1 mol muèi cÇn 3 mol HClO4 ®Ó trung hoµ. −

Muèi tetraalkyl amonium bËc bèn

Cation R4N+ cã thÓ liªn kÕt víi hydroxyd, halogenid (X-), phosphat. C¸c anion tham gia vµo ph¶n øng trung hoµ nh− mét base.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Víi hydroxyd: trung hoµ trùc tiÕp b»ng HClO4

+ Víi halogenid: thªm Hg (II) acetat nh− trong ph−¬ng ph¸p Pifer Wollish. 2.4. X¸c ®Þnh hµm l−îng n−íc b»ng thuèc thö karl fischer

Cã nhiÒu kü thuËt x¸c ®Þnh hµm l−îng n−íc trong chÊt r¾n, trong dung m«i h÷u c¬. ë ®©y giíi thiÖu ph−¬ng ph¸p dïng thuèc thö Karl Fischer dùa vµo tÝnh chÊt oxy hãa cña iod.

hơ

2.4.1. Nguyªn t¾c

C5H5N.I2 + C5H5N.SO2 + C5H5N + H2O

2C5H5N.HI + C5H5N.SO3

C5H5N(H)SO4CH3

C5H5N. SO3 + CH3OH

Q uy

Thuèc thö nµy gåm cã iod, SO2, methanol vµ pyridin. Hçn hîp ph¶n øng víi n−íc theo hai ph−¬ng tr×nh sau:

ạy

Kè

Hçn hîp cã l−îng lín pyridin nªn c¸c chÊt tham gia ph¶n øng vµ s¶n phÈm ®Òu tån t¹i d−íi d¹ng phøc. Ph¶n øng ®Çu tiªu thô 1 ph©n tö n−íc. Ph¶n øng thø 2 x¶y ra khi cã d− CH3OH lµ cÇn thiÕt, quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña chuÈn ®é v× phøc SO3 còng ph¶n øng víi n−íc

om /+

C5H5N. SO3 + H2O

C5H5N(H)SO4H

§©y lµ ph¶n øng phô. §Ó lo¹i bá ph¶n øng nµy, ng−êi ta dïng methanol d− trong hçn hîp.

gl e

2.4.2. Pha chÕ vµ x¸c ®Þnh ®é chuÈn • Pha chÕ:

C¬ chÕ ph¶n øng chØ râ mét ph©n tö iod oxy ho¸ mét ph©n tö SO2 tiªu thô mét ph©n tö n−íc trong m«i tr−êng cã d− pyridin vµ methanol. Khi pha thuèc thö ng−êi ta dïng mét l−îng d− SO2 vµ pyridin. V× vËy ph¶n øng cña thuèc thö víi n−íc do l−îng I2 quyÕt ®Þnh. §é chuÈn cña thuèc thö th−êng 2 ®Õn 5 mg H2O/ ml. L−îng SO2 d− gÊp 2 lÇn, pyridin gÊp 3 - 4 lÇn. §é chuÈn cña thuèc thö gi¶m dÇn trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n. V× vËy th−êng chØ pha chÕ tr−íc 1 - 2 ngµy. Cã tr−êng hîp pha thµnh hai dung dÞch: Dung dÞch A: SO2 vµ pyridin trong methanol, Dung dÞch B: I2 trong methanol khan. Khi dïng trén 1 thÓ tÝch A víi 1 thÓ tÝch B.

58 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

• X¸c ®Þnh ®é chuÈn cña thuèc thö: cã 2 c¸ch.

1. X¸c ®Þnh hµm l−îng n−íc d−íi 1%, ng−êi ta chän mét hãa chÊt cã hµm l−îng n−íc kÕt tinh x¸c ®Þnh, sÊy kh« ®Ó lo¹i ®é Èm. Cho thuèc thö t¸c dông víi hãa chÊt råi tÝnh ra ®−¬ng l−îng. Muèi natri tartrat dihydrat (C4H4Na2. 2H2O) hay ®−îc lùa chän. 2. X¸c ®Þnh hµm l−îng n−íc trªn 1%, x¸c ®Þnh hµm l−îng n−íc theo dung dÞch chuÈn n−íc/ methanol.

hơ

2.4.3. X¸c ®Þnh ®iÓm t−¬ng ®−¬ng

Hai c¸ch phæ biÕn x¸c ®Þnh ®iÓm t−¬ng ®−¬ng cña ph¶n øng ®Þnh l−îng:

Q uy

1. Theo l−îng thõa cña iod khi n−íc ®· ph¶n øng hÕt. Sù ®æi mµu do thõa thuèc thö.

2. ChuÈn ®é amper víi 2 ®iÖn cùc platin (chuÈn ®é ®Õn ®iÓm dõng). Mét sè nhµ s¶n xuÊt cho ra ®êi c¸c dông cô chuÈn ®é tù ®éng dïng thuèc thö Karl Fischer.

Kè

2.4.4. øng dông

ạy

Thuèc thö Karl Fischer ®−îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh hµm l−îng n−íc trong nhiÒu d¹ng mÉu kh¸c nhau. Dùa vµo ®Æc ®iÓm cña mÉu ng−êi ta x©y dùng qui tr×nh ph©n tÝch cho phï hîp.

om /+

NÕu mÉu dÔ tan trong methanol, ng−êi ta dïng chuÈn ®é trùc tiÕp n−íc trong c¸c chÊt h÷u c¬ nh− acid, alcol, ester, anhydrid, kÓ c¶ c¸c muèi ngËm n−íc.

gl e

NÕu mÉu Ýt tan trong thuèc thö, ng−êi ta dïng chuÈn ®é thõa trõ: cho mét l−îng thõa thuèc thö. Sau thêi gian ph¶n øng thÝch hîp, x¸c ®Þnh l−îng d− b»ng dung dÞch chuÈn n−íc trong methanol.

Mét c¶i tiÕn kh¸c lµ chiÕt håi l−u n−íc trong mÉu b»ng methanol khan. X¸c ®Þnh l−îng n−íc chiÕt xuÊt ®−îc b»ng chuÈn ®é trùc tiÕp. Kü thuËt nµy rÊt thÝch hîp cho ®Þnh l−îng n−íc hÊp thô, n−íc kÕt tinh. CÇn l−u ý lµ mét sè ph¶n øng hãa häc c¶n trë ph−¬ng ph¸p Karl Fischer do t¹o thµnh n−íc sau ph¶n øng: −

C¸c hîp chÊt carbonyl t¸c dông víi methanol: R − CHO + 2CH3OH

−

R − CH (OCH3)2 + H2O

Oxyd kim lo¹i ph¶n øng víi HI MO + 2 HI

MI2 + H2O

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Ngoµi ra c¸c chÊt oxy hãa khö còng th−êng c¶n trë ph−¬ng ph¸p Karl Fischer v× chÊt oxy hãa sÏ ph¶n øng víi iodid lµ s¶n phÈm cña thuèc thö, cßn chÊt khö ph¶n øng víi iod cña thuèc thö. 2.5. §Þnh l−îng mét sè chÊt h÷u c¬ ®a chøc b»ng thuèc thö periodat 2.5.1. Nguyªn t¾c

§©y lµ ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng dùa vµo tÝnh chÊt oxy hãa cña cÆp I7+/ I5+. Tuú theo møc ®é hydrat hãa cña I2O7 ta cã 2 d¹ng acid: 2HIO4 : acid metaperiodic

I2O7 + 5H2O

2H5IO6 : acid paraperiodic

hơ

I 2O 7 + H2O

•

Q uy

Trong dung dÞch n−íc c¸c acid vµ ion periodic n»m ë tr¹ng th¸i c©n b»ng, H4IO6 - , IO4 -, H3IO6 2-. IO3- + 3H2O

Kè

H5IO6 + H+ + 2e

CÆp oxy hãa khö periodic

ThÕ chuÈn kho¶ng 1,6 V. Periodat lµ chÊt oxy hãa m¹nh

ạy

• Ph¶n øng oxy hãa cña periodat víi c¸c chÊt h÷u c¬ ®−îc dù b¸o theo 4 nguyªn t¾c sau:

BÎ gÉy liªn kÕt C − C cã mang 2 nhãm chøc ë c¹nh nhau nh−: chøc C = O, - NH2, - OH.

−

Nguyªn tö C cã nhãm chøc − OH bÞ oxy hãa thµnh aldehyd hoÆc ceton .

−

Nguyªn tö C cã nhãm chøc ceton ®−îc chuyÓn thµnh acid − COOH.

−

Nguyªn tö C cã nhãm - NH2 sÏ chuyÓn thµnh aldehyd ®ång thêi t¹o ra NH3.

om /+

−

gl e

Ba ph¶n øng sau minh ho¹ 4 nguyªn t¾c trªn

H3C − CO − CO − CH3 + HIO4 + H2O

2H3C − CO − CH(OH) − CH3 + H2O + HIO4 H2C −− CH2 + HIO4 HO

•

HIO3 + 2 CH3COOH HIO3 + CH3COOH + CH3CHO

2HCHO + NH3 + HIO3

NH2

Trong c¸c ph¶n øng trªn, ng−êi ta th−êng ®Þnh l−îng b»ng c¸ch cho thõa thuèc thö HIO4 vµo mÉu ph©n tÝch. Sau khi ph¶n øng kÕt thóc cho l−îng d− As2O3 vµ dung dÞch KI. Iod gi¶i phãng ®−îc chuÈn b»ng dung dÞch Na2S2O3. Song song lµm mét mÉu tr¾ng. §ã lµ nguyªn t¾c cña ph−¬ng ph¸p Fleury. Cã tr−êng hîp ng−êi ta dïng ph−¬ng ph¸p iod ®Ó x¸c ®Þnh nång ®é periodat chØ víi l−îng d− KI, kh«ng cÇn dïng As2O3.

60 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

•

Dung dÞch chuÈn

NÕu ph¶n øng oxy hãa thùc hiÖn trong m«i tr−êng acid nhÑ dïng dung dÞch H5IO6. NÕu trong m«i tr−êng acid m¹nh dïng dung dÞch NaIO4 hoÆc Na3H2IO6 (th−êng pha trong dung dÞch H2SO4). §Þnh l−îng th−êng tiÕn hµnh theo c¸ch gi¸n tiÕp, cã hiÖu chØnh víi mÉu tr¾ng. 2.5.2. øng dông

Ng−êi ta Ýt quan t©m ®Õn øng dông cña chuÈn ®é periodat cho ®Þnh l−îng çc chÊt khö v« c¬ bëi cã nhiÒu thuèc thö oxy hãa dÔ thùc hiÖn, kh«ng ®¾t tiÒn nh− Cr2O72-, MnO4-, I2. Ng−îc l¹i ng−êi ta chó ý ®Õn ph¶n øng cña periodat víi çc chÊt h÷u c¬ ®a chøc do tÝnh chÊt oxy hãa chän läc cña nã. Tr−íc ®©y çc ph¶n øng nµy ®−îc dïng trong ph©n tÝch cÊu tróc. HiÖn nay, tÝnh oxy hãa cña periodat ®−îc sö dông trong ph©n tÝch ®Þnh l−îng.

Q uy

hơ

•

• Cã thÓ dïng thuèc thö periodat ®Ó ®Þnh l−îng nhiÒu chÊt h÷u c¬ nh−:

C¸c α .diol: etylenglycol, propradiol 1,2

−

Polyol : ph¶n øng tæng qu¸t

Kè

−

2HCHO + (n) H−COOH + (n+1)HIO3+ H2O

ạy

H2COH − (CHOH)n CH2OH + (n+1) HIO4

CÇn l−u ý lµ :

+ Sè ph©n tö formadehyd t¹o thµnh b»ng sè chøc alcol bËc nhÊt.

om /+

+ Sè ph©n tö acid formic t¹o thµnh b»ng sè chøc alcol bËc 2. Víi c¸c aldose ta cã thÓ viÕt:

C¸c α diamin nh− etylen diamin, α amino - alcol nh− ephedrin.

gl e

−

(n+1)HIO3+HCHO + (n+1)HCOOH

CH2OH−(CHOH)n−CHO+(n+1)HIO4

Cã thÓ minh ho¹ øng dông cña ph−¬ng ph¸p periodat th«ng qua ®Þnh l−îng glycerin cña D−îc ®iÓn Ph¸p X

−

+ Dïng HIO4 cã d− ®Ó oxy hãa hÕt glycerin + Thªm propylenglycol ®Ó lo¹i hÕt HIO4 d−

+ Dïng dung dÞch chuÈn NaOH trung hßa hÕt acid t¹o thµnh sau ph¶n øng (HIO3 vµ HCOOH) + Song song lµm mét mÉu tr¾ng. TÝnh kÕt qu¶ dùa vµo l−îng NaOH ®· dïng cho mÉu ph©n tÝch vµ mÉu thö.

2.6. øng dùng cÆp ion trong kiÓm nghiÖm thuèc

Kü thuËt t¹o cÆp ion ®−îc triÓn khai ®Çu tiªn trong ph−¬ng ph¸p chiÕt láng - láng víi môc tiªu t¨ng hiÖu suÊt chiÕt tõ dung dÞch n−íc cña mét sè ion.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Sau ®ã, kü thuËt nµy ®−îc øng dông nhanh chãng ®Ó ®Þnh l−îng nhiÒu d−îc chÊt mang tÝnh acid hoÆc base d−íi d¹ng ph©n tÝch thÓ tÝch hoÆc ®o quang. Hiªn nay, kü thuËt t¹o cÆp ion ®· x©m nhËp vµo lÜnh vùc s¾c ký kh«ng chØ ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng thuèc mµ c¶ trong nghiªn cøu d−îc ®éng häc vµ ph©n tÝch hãa sinh. Trong ph¹m vi gi¸o tr×nh kiÓm nghiÖm thuèc, chóng t«i chØ tr×nh bµy s¬ l−îc kh¸i niÖm vÒ cÆp ion vµ nguyªn t¾c øng dông cña nã. 2.6.1. §Þnh nghÜa cÆp ion

Q uy

hơ

CÆp ion ®−îc h×nh thµnh do t−¬ng t¸c tÜnh ®iÖn gi÷a 2 ion cã ®iÖn tÝch tr¸i dÊu: 1 ion d−¬ng vµ 1 ion ©m. Theo thuyÕt liªn hîp Bjerrum (n¨m 1926) th× hai ion solvat hãa cã ®iÖn tÝch tr¸i dÊu khi chuyÓn ®éng nhiÖt trong dung dÞch sÏ tiÕn l¹i gÇn nhau do lùc hót Couloms. §Õn mét kho¶ng çch nµo ®ã gi÷a 2 ion ®−îc gäi lµ kho¶ng çch ®Æc tr−ng q, chóng t¹o thµnh mét tiÓu ph©n ®éng häc chuyÓn ®éng tù do nh− çc ion. TiÓu ph©n ®éng häc ®ã lµ cÆp ion (ion pairs). Víi çc chÊt ®iÖn ly ®èi xøng (1 -1, 2 – 2, ... ) cÆp ion t¹o thµnh kh«ng mang ®iÖn tÝch. Víi çc chÊt ®iÖn ly kh«ng ®èi xøng (1 - 2, 1 – 3, 2 – 3, ... ) cÆp ion cã ®iÖn tÝch nhá h¬n ®iÖn tÝch cña çc ion ban ®Çu. Trong c¶ hai tr−êng hîp ®é dÉn ®iÖn cña dung dÞch sÏ gi¶m xuèng.

om /+

ạy

Kè

Kho¶ng c¸ch ®Æc tr−ng q nãi trªn ®−îc x¸c ®Þnh bëi tû lÖ gi÷a n¨ng l−îng t¹o cÆp ion vµ n¨ng l−îng chuyÓn ®éng nhiÖt trung b×nh t¸ch riªng c¸c ion. Gi¸ trÞ q ®−îc tÝnh theo ph−¬ng tr×nh sau:

za zk

2ε k T

Trong ®ã:

za vµ zk lµ ®iÖn tÝch cña anion vµ cation,

gl e

e lµ ®iÖn tÝch cña ®iÖn tö

k lµ h»ng sè Boltzmann

ε lµ h»ng sè ®iÖn m«i cña dung dÞch, T lµ nhiÖt ®é tuyÖt ®èi (0K)

Kho¶ng c¸ch q phô thuéc vµo ®iÖn tÝch z cña ion vµ h»ng sè ε: nÕu ®iÖn tÝch cµng lín vµ ε cµng nhá th× q cµng t¨ng, cÆp ion t¹o ra cµng nhiÒu.

Víi chÊt ®iÖn ly 1 -1 trong dung dÞch n−íc ë 250C th× q = 3,6 A0 (1A0 = 10-8 cm). §iÒu ®ã cã ý nghÜa lµ trong dung dÞch n−íc, chÊt ®iÖn ly 1-1 hoµ tan, vÝ dô muèi KCl, khi 2 ion K+ vµ Cl- ë kho¶ng c¸ch q < 3,6 A0 sÏ t¹o thµnh cÆp ion. Chóng chuyÓn ®éng tù do trong dung dÞch nh− c¸c ion K+, Cl- vµ ph©n tö kh«ng ®iÖn ly. CÆp ion trung hoµ ®iÖn tÝch l¹i do va ch¹m lµm gi¶m bít líp vá hydrat hãa trong dung dÞch n−íc nªn dÔ chuyÓn sang hoµ tan trong dung m«i h÷u c¬. 62 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

2.6.2. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn sù t¹o thµnh cÆp ion

Ngoµi yÕu tè ®iÖn tÝch z vµ h»ng sè ε, sù t¹o thµnh cÆp ion cßn chÞu ¶nh h−ëng cña 2 yÕu tè sau: • §Æc ®iÓm cña ion

NÕu ion cµng lín vµ cµng s¬ n−íc, cµng Ýt bÞ hydrat hãa trong dung dÞch n−íc th× cµng dÔ bÞ solvat hãa bëi c¸c ph©n tö dung m«i h÷u c¬.

• pH cña dung dÞch n−íc

hơ

§Ó cã thÓ t¹o cÆp ion tõ c¸c chÊt mang tÝnh acid, base th× pH dung dÞch ph¶i b¶o ®¶m tån t¹i c¶ cation (tõ base) vµ anion (tõ acid).

Q uy

C¸c alcaloid vµ base nit¬ tæng hîp cã thÓ mang ®iÖn tÝch d−¬ng khi céng proton: +

R NH 3

Kè

R – NH2 + H+

−

VÝ dô:

Chóng cã thÓ t¹o cÆp ion ë pH acid.

Víi c¸c chÊt cã tÝnh acid, chóng t¹o ra anion còng tïy theo pH:

ạy

−

om /+

R’- COOH +

R’COO- + H+

−

§Ó t¹o ra cÆp ion R N H 3 O OCR' cÇn cã pH thÝch hîp.

2.6.3. øng dông

gl e

Kü thuËt t¹o cÆp ion ®−îc øng dông nhiÒu trong ph©n tÝch thÓ tÝch, ®o quang vµ s¾c ký.

2.6.3.1. Ph©n tÝch thÓ tÝch

Th−êng dïng c¸ch chuÈn ®é hai pha. VÝ dô: chuÈn ®é metoclopramid hydroclorid (MetH+Cl-) b»ng dung dÞch chuÈn natri laurylsulfat (Na+LS-) trong hÖ dung m«i n−íc – metylen clorid (CH2Cl2) víi chØ thÞ metyl ®á (MIn).

Khi anion LS- ph¶n øng víi cation MetH+ (t¹o cÆp ion MetH+ LS-), anion nµy sÏ kÕt hîp víi chØ thÞ t¹o cÆp ion MInH+ LS- tan trong dung m«i CH2Cl2. Pha nµy chuyÓn tõ mµu vµng (do cã ph©n tö chØ thÞ MIn hßa tan) sang mµu ®á (mµu cña cÆp ion MInH+ LS-).

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

H2 O

Met H+Cl-

Cl- + Met H+

MIn + H+

MInH+

LS- + Na+

Met H+LS-

CH2Cl2

NaLS

MInH+LS-

hơ

NhiÒu alcaloid vµ base tæng hîp ®−îc chuÈn ®é theo nguyªn t¾c nµy.

2.6.3.2. ChiÕt ®o quang

• ChiÕt c¸c base dïng chØ thÞ mµu acid:

Q uy

§©y lµ ph−¬ng ph¸p th−êng ®−îc dïng ®Ó ®Þnh l−îng b»ng ®o ®é hÊp thô cña c¸c chÊt cã tÝnh acid hoÆc base.

Kè

C¸c chØ thÞ nµy lµ ®èi ion t¹o cÆp víi base mang ®iÖn tÝch d−¬ng (khi céng hîp proton) ë pH thÝch hîp. C¸c chØ thÞ th−êng dïng thuéc nhãm azoic (metyl da cam, tropeolin 00, ...), bromophenol, bromothymol, ...

ạy

ChiÕt cÆp ion b»ng cloroform vµ ®o quang. C¸c alcaloid vµ base tæng hîp ®−îc ®Þnh l−îng theo nguyªn t¾c nµy.

om /+

VÝ dô:

Alcaloid: morphin, codein, cocain, atropin, quinin, ...

−

Base tæng hîp: novocain, quinolon, ...

−

Muèi amonium bËc bèn: tetraetyl amonium clorid (Et4NCl), tetrabutyl amonium iodid (Bu4NI), ...

gl e

−

• ChiÕt c¸c acid h÷u c¬

Çc acid nµy khi ph©n ly thµnh anion sÏ t¹o cÆp ion víi çc cation lµ çc chØ thÞ mµu base (lôc malachit, tÝm tinh thÓ, rodamin vµ dÉn xuÊt ...).

C¸c dÉn xuÊt phenol vµ acid h÷u c¬ ®−îc chiÕt d−íi d¹ng cÆp ion vµ ®o quang nh−: −

DÉn xuÊt phenol: 2,4 dinitrophenol, acid picric.

−

DÉn xuÊt cña acid benzoic nh−: acid 3,5 dinitrobenzoic, acid 2 nitrobenzoic.

−

DÉn xuÊt cña acid salicylic nh−: acid 4 - nitro salicylic, acid 3,5 dinitrosalicylic.

−

Muèi alkyl sulfat: lauryl sulfat, dodecyl sulfat.

−

Muèi acid h÷u c¬ m¹ch th¼ng nh−: oleat, stearat.

64 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

2.6.3.3. S¾c ký láng hiÖu n¨ng cao (HPLC)

Khi x©y dùng ch−¬ng tr×nh HPLC ph©n tÝch çc d−îc chÊt, th«ng th−êng ng−êi ta sö dông kü thuËt t¹o cÆp ion. VÝ dô, ®Ó ®Þnh l−îng çc chÊt h÷u c¬ mang ®iÖn tÝch d−¬ng, ng−êi ta th−êng thªm vµo pha ®éng çc chÊt cã thÓ t¹o ra anion ®Ó t¹o cÆp nh− natri lauryl sulfat, natri heptansulfonat, natri octansulfonat. VÊn ®Ò nµy sÏ ®−îc ®Ò cËp cô thÓ h¬n ë m«n häc çc ph−¬ng ph¸p s¾c ký trong ch−¬ng tr×nh cao häc.

hơ

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Bé Y tÕ (2002). D−îc ®iÓn ViÖt Nam III. NXB Y häc, Hµ Néi.

Q uy

2. Hµ Nh− Phó (1971). KiÓm nghiÖm thuèc. NXB Y häc, Hµ Néi. 3. Ph¹m H¶i Tïng, Ph¹m Gia HuÖ (1987). Ho¸ häc ph©n tÝch. NXB Y häc, Hµ Néi.

4. NguyÔn B¸ HiÖp (1988). KiÓm nghiÖm D−îc PhÈm. NXB KHKT, Hµ Néi.

Kè

5. Block (1959). Ph©n tÝch ®Þnh tÝnh (phÇn II ph¶n øng cation) B¶n dÞch tiÕng ViÖt. NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi.

ạy

6. British pharmacopeia BP 2001

The United States of Pharmacopeia USP XXIV (2000).

om /+

7. Conors K. A (1982). A Textbook of Pharmaceutical Analysis, third edition, John Wiley & Sons, Inc, pp 3 - 92.

gl e

8. Delvordre - Steinmetz A. C., Prognon P. (1992). ProtomÐtrie en milieu aqueux et non aqueux dans “Analyse pratique du mÐdicament”. Coordonateur D. Pradeau, Editions MÐdicales internationales, Paris, pp 288 - 344.

9. Le Hoang M. D, Prognon (1992). Oxydo - reductimÐtrie, dans “Analyse pratique du mÐdicament”. Coordonateur D. Pradeau, Edition Mediales internationales, Paris, pp. 352 - 385. 10. Skoog D. A, West D. M, Holler F. J (1988). Fundamentals of Analytical chemistry. Sounders College Publishing, pp 233 - 344. 11. The Merck Index (1996). 12th edition. 12. The United States of Pharmacopeia USP XXIV (2000).

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

c©u hái tù l−îng gi¸ 2.1. Gi¶i thÝch ph¶n øng thö ®Þnh tÝnh cña: −

C¸c ion: Amoni; Nitrat; Phosphat; Arseniat vµ arsenit; Thuû ng©n; S¾t (II vµ III)

−

Ph©n tö: Ethanol

2.2. Gi¶i thÝch môc ®Ých cña viÖc thö giíi h¹n t¹p chÊt trong thuèc.

hơ

2.3. Tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh giíi h¹n t¹p chÊt trong thuèc

2.4. C¸c c¸ch pha dung dÞch mÉu vµ dung dÞch thö ®Ó x¸c ®Þnh giíi h¹n t¹p chÊt trong thuèc.

Q uy

2.5. Trong dung dÞch n−íc, amin lµ mét base yÕu, nh−ng trong dung m«i acid acetic, nã lµ mét base m¹nh. T¹i sao ?

ạy

Kè

2.6. Pha dung dÞch chuÈn acid percloric b»ng c¸ch lÊy 17,0 ml acid acid percloric ®Æc 72% (kl/kl) pha võa ®ñ thµnh 1000 ml dung dÞch acid acetic khan. TÝnh sè ml anhydrid acetic cÇn thiÕt ®Ó ph¶n øng hÕt víi l−îng n−íc ®· cã trong 17 ml acid percloric ®Æc ®· dïng. BiÕt khèi l−îng riªng cña acid percloric lµ 1,60 g/ ml vµ cña anhydrid acetic lµ 1,02 g/ ml. (42,3 ml)

om /+

2.7. ViÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng gi¶i thÝch qu¸ tr×nh ®Þnh l−îng acid barbituric trong pyridin víi sù cã mÆt cña AgNO3. Dung dÞch chuÈn lµ KOH/ methanol. NÕu chÊt cÇn ®Þnh l−îng lµ muèi Na barbiturat, qu¸ tr×nh ph¶n øng cã g× kh¸c kh«ng ?

gl e

2.8. LÊy 20 viªn phenobarbital cã khèi l−îng 6,025g, nghiÒn mÞn, c©n 2,000 g hoµ tan trong DMFA, chuÈn ®é b»ng dung dÞch Lithi metylat 0,1000N hÕt 8,50ml. TÝnh khèi l−îng trung b×nh cña phenobarbital trong viªn, biÕt M = 232,2 (29,8 mg/ viªn).

2.9. C©n 0,6120 g diphenhydramin hydroclorid (M = 291,8) hoµ tan trong acid acetic b¨ng. Thªm 15 ml thuû ng©n acetat 3,2% vµ chuÈn ®é b»ng dung dÞch chuÈn HClO4 0,1145N hÕt 17,12 ml. TÝnh tû lÖ % cña d−îc chÊt trong mÉu (93,45%). 2.10. So s¸nh ®¸nh gi¸ 2 ph−¬ng ph¸p Pifer - Wollish vµ Billon trong ®Þnh l−îng muèi halogenid. 2.11. Hßa tan 0,5404g muèi vµo methanol vµ ®Þnh møc thµnh 50,00ml (dung dÞch A). LÊy 5,00ml dung dÞch A thªm 20,0ml methanol vµ chuÈn ®é víi thuèc thö Karl Fischer hÕt 9,00ml. Khi x¸c ®Þnh n−íc trong methanol ë trªn ®· dïng hÕt 0,80ml thuèc thö Karl Fischer cho 25,0ml. TÝnh ®é chuÈn cña thuèc thö Karl Fischer (6,21 mg H2O/ml).

66 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

2.12. C©n 0,2310 g mÉu ph©n tÝch hßa tan vµo 10,00 ml methanol (ë bµi tËp 2.11) vµ chuÈn ®é b»ng thuèc thö Karl Fischer hÕt 2,40 ml. TÝnh tû lÖ % n−íc trong mÉu ph©n tÝch trªn (5,59%). 2.13. ViÕt ph¶n øng x¸c ®Þnh nång ®é dung dÞch chuÈn H5IO6 theo ph−¬ng ph¸p iod. 2.14. ChØ râ sè mol cña mçi s¶n phÈm t¹o thµnh khi 1 mol c¸c chÊt sau ph¶n øng víi HIO4. ViÕt ph¶n øng

∗ CH3 − CH − CHO

NH2

∗ C6H5 − CH − CH2 − CH2OH

Q uy

∗ CH3 − CH − CHO

NH2

hơ

∗ CH3 − CH − CO − CH3

∗ CH2OH(CHOH)4 − CH2OH

OH OH

2.15. VÏ s¬ ®å gi¶i thÝch ®Þnh l−îng HIO4 d− theo ph−¬ng ph¸p Fleury.

Kè

2.16. Cã g× kh¸c nhau gi÷a ph©n tö trung hßa ®iÖn vµ cÆp ion (xÐt vÒ cÊu t¹o vµ tÝnh chÊt).

ạy

2.17. T¹i sao nhiÒu cÆp ion cã thÓ chiÕt ®−îc (tõ dung dÞch n−íc) b»ng dung m«i h÷u c¬ Ýt ph©n cùc?

om /+

2.18. Gi¶i thÝch t¹i sao pH dung dÞch lµ yÕu tè quan träng nhÊt ®Õn sù h×nh thµnh cÆp ion?

2.19. Cetyl pyridin clorid lµ mét base nit¬ bËc bèn cã thÓ t¹o cÆp ion víi chØ thÞ vµng metyl. CÆp ion nµy dÔ tan trong cloroform. Anh (chÞ) ®Ò xuÊt nguyªn t¾c chiÕt ®o quang ®Ó ®Þnh l−îng base nµy.

gl e

2.20. Mét ph−¬ng ph¸p d−îc ®iÓn ®· ®Þnh l−îng cetyl pyridin clorid d−íi d¹ng chuÈn ®é hai pha b»ng dung dÞch chuÈn natri lauryl sulfat 0,004M víi chØ thÞ vµng metyl (bµi 2.19). H·y vÏ s¬ ®å gi¶i thÝch chuÈn ®é nµy.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Ch−¬ng 3

c¸c ph−¬ng ph¸p ho¸ lý trong kiÓm nghiÖm thuèc Môc tiªu häc tËp

Gi¶i thÝch ®−îc c¸ch hiÖu chuÈn m¸y quang phæ tö ngo¹i - kh¶ kiÕn.

−

Tr×nh bµy ®−îc c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng b»ng quang phæ tö ngo¹i kh¶ kiÕn.

−

Gi¶i thÝch vµ vËn dông ®−îc kü thuËt s¾c ký pha ®¶o vµ pha ®¶o cÆp ion trong c«ng t¸c kiÓm nghiÖm thuèc.

−

Tr×nh bµy ®−îc c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng b»ng s¾c ký láng hiÖu n¨ng cao: ph−¬ng ph¸p chuÈn ngo¹i, chuÈn néi.

Q uy

hơ

−

Kè

3.1. Ph−¬ng ph¸p quang phæ ph©n tö

om /+

ạy

Ph−¬ng ph¸p quang phæ ph©n tö: Phæ UV-VIS, phæ hång ngo¹i, phæ huúnh quang ®ãng vai trß quan träng trong kiÓm nghiÖm thuèc. HÇu hÕt c¸c d−îc ®iÓn ®· ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy trong ®Þnh tÝnh, ®Þnh l−îng vµ thö tinh khiÕt c¸c thuèc vµ chÕ phÈm. 3.1.1. Quang phæ hÊp thô UV.Vis

3.1.1.1. §é hÊp thô

gl e

• Khi cho bøc x¹ ®¬n s¾c ®i qua mét m«i tr−êng cã chøa chÊt hÊp thô th× ®é hÊp thô cña bøc x¹ tû lÖ víi nång ®é cña chÊt hÊp thô vµ chiÒu dµy cña m«i tr−êng hÊp thô (dung dÞch chÊt hÊp thô). Mèi quan hÖ nµy tu©n theo ®Þnh luËt Lambert – Beer vµ ®−îc biÓu diÔn b»ng ph−¬ng tr×nh sau:

1 A = lg = lg I = K.C.L T I 0

(3.1)

Trong ®ã : T: ®é truyÒn qua I0: c−êng ®é ¸nh s¸ng ®¬n s¾c tíi I: c−êng ®é ¸nh s¸ng ®¬n s¾c sau khi ®· truyÒn qua dung dÞch. K: lµ hÖ sè hÊp thô phô thuéc λ, thay ®æi theo c¸ch biÓu thÞ nång ®é L: lµ chiÒu dµy cña líp dung dÞch C: nång ®é chÊt tan trong dung dÞch

68 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

−

Tr−êng hîp C tÝnh b»ng mol/l, L tÝnh b»ng cm A = ε. L . C

(3.2)

Khi C = 1 mol/l vµ L = 1 cm th× A = ε (hÖ sè hÊp thô ph©n tö ) ε ®Æc tr−ng cho b¶n chÊt cña chÊt tan trong dung dÞch, nã chØ phô thuéc vµo b−íc sãng. ®Þnh luËt Lambert-Beer chØ ®óng khi dïng bøc x¹ ®¬n s¾c.

A =

1 % 1 cm

. L .C

→

1 % 1 cm

A L .C

3.3

Tr−êng hîp nång ®é C tÝnh theo %(Kl/TT) vµ b»ng 1%, L = 1cm th×:

hơ

−

E (1%, 1cm ) lµ hÖ sè hÊp thô riªng, nã ®Æc tr−ng cho mçi chÊt.

Q uy

Trong ph©n tÝch kiÓm nghiÖm hay dïng E (1%, 1cm). 3.1.1.2. §iÒu kiÖn ¸p dông ®Þnh luËt Lambert-Beer

¸nh s¸ng ph¶i ®¬n s¾c,

−

Kho¶ng nång ®é ph¶i thÝch hîp: ®Þnh luËt Lambert-Beer chØ ®óng trong mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh cña nång ®é.

−

Dung dÞch ph¶i trong suèt.

−

ChÊt thö ph¶i bÒn trong dung dÞch vµ bÒn d−íi t¸c dông cña ¸nh s¸ng UV-VIS.

om /+

3.1.1.3. M¸y quang phæ

ạy

Kè

−

M¸y quang phæ thÝch hîp cho viÖc ®o phæ ë vïng tö ngo¹i vµ kh¶ kiÕn bao gåm mét hÖ quang häc cã kh¶ n¨ng t¹o ¸nh s¸ng ®¬n s¾c trong vïng tõ 200 ®Õn 800nm vµ mét thiÕt bÞ thÝch hîp ®Ó ®o ®é hÊp thô.

gl e

Nguån s¸ng cho vïng tö ngo¹i: ®Ìn deuteri hoÆc hydro, Nguån s¸ng cho vïng kh¶ kiÕn: ®Ìn tungsten.

Hai cèc ®o (cuvet) dïng chøa dung dÞch thö vµ dung dÞch so s¸nh ph¶i cã ®Æc tÝnh quang häc nh− nhau.

ë m¸y lo¹i 2 chïm tia, cuvet dung m«i ®−îc ®Æt ë bªn cã chïm tia so s¸nh (reference beam) ®i qua. Cuvet th¹ch anh (quartz): dïng ®o ë vïng tö ngo¹i vµ kh¶ kiÕn. Cuvet thuû tinh: chØ ®o ë vïng kh¶ kiÕn.

3.1.1.4. HiÖu chuÈn m¸y quang phæ (Calibration)

Trong ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng c¸c chÊt b»ng ph−¬ng ph¸p quang phæ UV-VIS, viÖc chuÈn ho¸ m¸y ®ãng vai trß quan träng, ®Æc biÖt lµ trong kü thuËt ®Þnh l−îng b»ng ®o phæ trùc tiÕp.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

HÇu hÕt d−îc ®iÓn c¸c n−íc (ViÖt Nam, Anh, Ên ®é, NhËt B¶n, Ch©u ¢u,...) ®Òu yªu cÇu kiÓm tra 6 chØ tiªu kü thuËt cña m¸y quang phæ tö ngo¹i kh¶ kiÕn nh− sau: •

KiÓm tra thang ®é dµi sãng: B»ng c¸ch sö dông cùc ®¹i hÊp thô cña dung dÞch holmium perchlorate.

(H0)

404,66 nm

(Hg)

253,70 nm

(Hg)

435,83 nm

287,15 nm

(H0)

486,00 nm

302,25 nm

(Hg)

486,10 nm

(Hβ)

313,16 nm

(Hg)

536,30 nm

(H0)

334,15

(Hg)

546,07 nm

(Hg)

361,50

(H0)

576,96 nm

(H0)

365,48

(Hg)

579,07 nm

(Hg)

hơ

241,15 nm

Q uy

V¹ch phæ cña ®Ìn nguån hydro, ®Ìn deuteri hoÆc c¸c v¹ch phæ cña ®Ìn h¬i thuû ng©n ®−îc chØ ra d−íi ®©y víi dung sai cho phÐp ë vïng tö ngo¹i lµ + 1nm, ë vïng kh¶ kiÕn lµ + 3nm:

(Hg)

Kè

(Dβ)

§©y lµ ph−¬ng ph¸p kiÓm tra cña D§VN, D§ Anh, D§ Ên ®é 1996, D§ Ch©u ¢u 1998.

−

D§ NhËt XII sö dông bøc x¹ cña ®Ìn Hg ¸p suÊt thÊp ë b−íc sãng 253,65 nm, 365,02 nm, 435,84 nm vµ 546,07 nm hoÆc bøc x¹ cña ®Ìn deuteri ë 486,00 vµ 656,1 nm.

−

D§ Trung Quèc 1997: sö dông c¸c v¹ch phæ sau ®©y cña ®Ìn thuû ng©n: ;

253,65nm

;

275,28nm

;

296,73nm

313,16nm

;

334,15nm

;

365,02nm

;

404,66nm

435,83nm

;

546,97nm

;

576,96nm

;

237,83nm

gl e

om /+

ạy

−

C¸c cùc ®¹i hÊp thô cña dung dÞch holmium perchlorat khi dïng ®Ìn hydro: 379,79; 456,13 vµ 656,28 nm. §Ìn deuteri: 486,02 vµ 656,10nm.

Dïng kÝnh holmium: cã c¸c cùc ®¹i hÊp thô ë: 279,4; 287,5; 333,7; 360,9; 460,0; 484,5; 536,2 vµ 637,5nm. •

KiÓm tra ®é hÊp thô

§Ó kiÓm tra ®é hÊp thô, ®a sè c¸c d−îc ®iÓn dïng dung dÞch kali dicromat trong acid sulfuric (VN, Anh, Ch©u ¢u, NhËt, Trung quèc...). Mü hay dïng dung dÞch kali cromat trong kali hydroxyd. 70 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

D−íi ®©y lµ mét sè ph−¬ng ph¸p chuÈn hãa ®é hÊp thô cña mét sè d−îc ®iÓn: §o ®é hÊp thô cña dung dÞch kali dicromat ë c¸c ®é dµi sãng chØ ®Þnh ë b¶ng 3.1. Trong b¶ng ë mçi ®é dµi sãng cã mét gi¸ trÞ chÝnh x¸c cña ®é hÊp thô riªng E(1%, 1cm) vµ c¸c gi¬Ý h¹n cho phÐp. B¶ng 3.1. §é hÊp thô riªng cña dung dÞch kali dicromat E(1%, 1cm)

Giíi h¹n cho phÐp

235

124,5

122,9 – 126,2

257

144,0

142,4 – 145,7

313

48,6

47,6 − 50,3

350

106,6

104,9 – 109,2

Q uy

hơ

§é dµi sãng nm

Pha chÕ dung dÞch kali dicromat:

D−îc ®iÓn VN, D§ Anh, D§ Ch©u ¢u, NhËt XII, Trung Quèc qui ®Þnh nh− sau: Hoµ tan 57,0 ®Õn 63,0 mg kali dicromat ®· sÊy kh« ®Õn khèi l−îng kh«ng ®æi ë 1300C trong acid sulfuric 0,005 M/l víi thÓ tÝch võa ®ñ 1000ml.

ạy

Kè

D−îc ®iÓn VN, Ch©u ¢u cßn cho thªm b¶ng ®é hÊp thô cña dung dÞch kali dicromat chøa ®óng 60,06mg K2CrO7 trong võa ®ñ 1000ml acid sulfuric 0,005M/l, dïng cuvet dµy 1cm (b¶ng 3.2.).

om /+

B¶ng 3.2. §é hÊp thô cña dung dÞch kali dicromat §é hÊp thô

235

0,748

257

0,864

313

0,292

350

0,640

gl e

§é dµi sãng (nm)

• Giíi h¹n ¸nh s¸ng l¹c (stray light)

¸nh s¸ng l¹c lµ ¸nh s¸ng kh«ng ®i vµo mÉu thö mµ ®i th¼ng vµo detector.

¸nh s¸ng l¹c cã thÓ ®−îc ph¸t hiÖn ë ®é dµi sãng ®· cho víi kÝnh läc hoÆc c¸c dung dÞch thÝch hîp. D§ VN, Anh, Ch©u ¢u, Ên §é qui ®Þnh : kiÓm tra ¸nh s¸ng l¹c nh− sau: §o ®é hÊp thô cña dung dÞch kali clorid (TT) 1,2% trong cuvet 1cm ë λ = 200nm, so s¸nh víi n−íc cÊt, ph¶i lín h¬n 2,0. D§ Trung Quèc (1997): kiÓm tra ¸nh s¸ng l¹c víi dung dÞch natri iodid 1,00% vµ dung dÞch natri nitrit 5,00% (KL/TT).

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

§é truyÒn qua cña c¸c dung dÞch nµy ®−îc ®o so s¸nh víi n−íc cÊt trong cuvet th¹ch anh 1cm ph¶i nhá h¬n 0,8% ë b−íc sãng 220nm vµ 380nm. •

§é ph©n gi¶i (cho ph©n tÝch ®Þnh tÝnh)

Khi chuyªn luËn yªu cÇu, tiÕn hµnh ®o ®é ph©n gi¶i cña m¸y nh− sau: ghi phæ cña dung dÞch toluen (TT) 0,02% trong hexan (TT) (v/v). Gi¸ trÞ tèi thiÓu cña tû sè gi÷a cùc ®¹i hÊp thô ë 269 nm vµ cùc tiÓu hÊp thô ë 266 nm ®−îc qui ®Þnh trong chuyªn luËn riªng.

• §é réng gi¶i phæ nguån (cho ph©n tÝch ®Þnh l−îng)

Q uy

hơ

§Ó tr¸nh sai sè g©y ra do ®é réng gi¶i phæ nguån, khi sö dông m¸y cã ®é réng gi¶i phæ thay ®æi ë ®é dµi sãng ®· chän th× ®é réng cña gi¶i phæ ph¶i nhá so víi nöa ®é réng cña b¨ng hÊp thô. Song ®é réng nµy ph¶i ®ñ lín ®Ó thu ®−îc gi¸ trÞ cao cña c−êng ®é ¸nh s¸ng Io vµ viÖc thu hÑp ®é réng gi¶i phæ ph¶i kh«ng lµm cho ®é hÊp thô t¨ng lªn. • Cuvet

ạy

Kè

Dung sai cña chiÒu dµy líp dung dÞch cña c¸c cuvet lµ + 0,005cm. Khi ®−îc n¹p ®Çy víi cïng mét dung m«i, c¸c cuvet cã ý ®Þnh ®Ó chøa dung dÞch thö vµ dung dÞch so s¸nh ph¶i cã ®é truyÒn qua nh− nhau. NÕu ®iÒu nµy kh«ng ®−îc ®¸p øng th× ph¶i cã sù hiÖu chØnh thÝch hîp.

C¸c cuvet ph¶i ®−îc lµm s¹ch vµ ch¨m sãc cÈn thËn ®Ó tr¸nh bÞ x−íc. Cã thÓ b¶o qu¶n chóng trong cån tuyÖt ®èi ®Ó tr¸nh mèc.

•

om /+

3.1.1.5. øng dông phæ UV-Vis trong kiÓm nghiÖm thuèc

§Þnh tÝnh vµ thö tinh khiÕt

C¸c cùc ®¹i hÊp thô lµ ®Æc tr−ng ®Þnh tÝnh cña c¸c chÊt.

gl e

VÝ dô: −

Dùa vµo cùc ®¹i hÊp thô:

Trong dung dÞch n−íc

+ Vitamin B12 cã 3 cùc ®¹i hÊp thô ë c¸c b−íc sãng: 278 nm + 1 nm 361 nm + 1 nm 548 nm + 2 nm + Vitamin B2 cã 4 cùc ®¹i hÊp thô ë c¸c b−íc sãng: 223nm

375 nm

267nm

444nm

+ Cloramphenicol cã 1 cùc ®¹i hÊp thô ë b−íc sãng: 278 nm; 72 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

+ Phenoxymethyl penicillin cã 2 cùc ®¹i hÊp thô ë 268 nm vµ 274nm. −

Tû sè gi÷a c¸c cùc ®¹i hÊp thô còng lµ ®¹i l−îng ®Æc tr−ng cho ®Þnh tÝnh c¸c chÊt. VÝ dô: + Vitamin B12 (USP XXII) : Cã tû sè A361/ A278 = 1,79 - 1,90

+ Phenoxymethyl penicillin (BP.80):

HÖ sè match: hÖ sè nµy ®¸nh gi¸ sù t−¬ng ®ång gi÷a 2 phæ, mét phæ chuÈn vµ mét phæ thö. HÖ sè match (Mat) ®−îc tÝnh theo biÓu thøc sau:

−

hơ

A268/ A274 = 1,20 - 1,25

Q uy

⎥ ⎢∑ ⎦⎣

⎡ ⎢∑ ⎢ ⎣

Kè

Mat =

[∑ x. y − (∑ x.∑ y ]2 (∑ x )2 ⎤⎥ ⎡⎢ (∑ y )2 ⎤⎥ 2 x − y−

103 ×

⎥ ⎦

ạy

Trong ®ã:

(3.4)

x vµ y lµ ®é hÊp thô cña phæ thø nhÊt vµ phæ thø hai ë cïng mét b−íc sãng.

n lµ sè ®iÓm ®· chän ë 2 phæ.

om /+

C¸ch ®¸nh gi¸ Mat:

+ < 900: hai phæ kh¸c nhau. + 900 - 990: hai phæ cã nh÷ng ®iÓm t−¬ng ®ång cÇn c©n nh¾c khi kÕt luËn.

+ > 990: hai phæ t−¬ng tù nhau.

gl e

+ XÊp xØ 1000: hai phæ gièng nhau hoµn toµn.

• §Þnh l−îng

Chän ®iÒu kiÖn x©y dùng qui tr×nh ®Þnh l−îng

§Ó x©y dùng qui tr×nh ®Þnh l−îng, chóng ta cÇn kh¶o s¸t ®Ó chän c¸c ®iÒu kiÖn thÝch hîp . −

Chän b−íc sãng hoÆc kÝnh läc : + Chän b−íc sãng øng víi c¸c cùc ®¹i hÊp thô, khi ®ã ®−êng chuÈn cã ®é dèc lín nhÊt, tøc lµ víi cïng mét sai sè cña mËt ®é quang th× sai sè cña nång ®é C vµ b−íc sãng λ lµ nhá nhÊt. + §èi víi m¸y dïng kÝnh läc (quang kÕ): Mµu cña kÝnh läc vµ mµu dung dÞch ph¶i phô nhau. Nh−ng còng cã tr−êng hîp cã thÓ chän kÝnh läc kh¸c.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

−

Chän kho¶ng nång ®é thÝch hîp : Kho¶ng nång ®é cã quan hÖ tuyÕn tÝnh víi ®é hÊp thô.

−

Chän çc ®iÒu kiÖn kh¸c : + Lo¹i trõ ¶nh h−ëng cña chÊt l¹: chiÕt chÊt cÇn ®Þnh l−îng ra khái hçn hîp phøc t¹p (çc d¹ng bµo chÕ). Dïng mÉu tr¾ng cã çc thµnh phÇn nh− dung dÞch thö nh−ng kh«ng cã chÊt cÇn ®Þnh l−îng. + Chän pH vµ dung m«i thÝch hîp

hơ

+ Thùc hiÖn ph¶n øng mµu: sù hÊp thô cña c¸c chÊt l¹, thuèc thö còng cã thÓ ¶nh h−ëng tíi kÕt qu¶ ®Þnh l−îng. V× vËy trong qu¸ tr×nh lµm ph¶n øng t¹o mµu ph¶i chó ý tíi ®iÒu kiÖn vµ c¸c thµnh phÇn tham gia ph¶n øng. −

Q uy

• C¸c ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng

Ph−¬ng ph¸p ®o phæ trùc tiÕp

Kè

§o ®é hÊp thô A cña dung dÞch, tÝnh nång ®é C cña nã dùa vµo gi¸ trÞ ®é hÊp thô riªng (cã trong c¸c b¶ng tra cøu).

L = 1cm → C =

ạy

% A = E11cm .L.C

A 1% E1cm

(3.5)

Ph−¬ng ph¸p gi¸n tiÕp

om /+

−

§Ó ¸p dùng ph−¬ng ph¸p nµy, cÇn ph¶i chuÈn ho¸ m¸y quang phæ c¶ vÒ b−íc sãng lÉn ®é hÊp thô. C¸c ph−¬ng ph¸p gi¸n tiÕp nh−: ph−¬ng ph¸p ®−êng chuÈn, so s¸nh vµ thªm chuÈn t−¬ng tù nh− c¸c ph−¬ng ph¸p ho¸ lý kh¸c.

§Æc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p gi¸n tiÕp:

gl e

+ Ph¶i cã chÊt chuÈn ®Ó so s¸nh, + Cã thÓ kh«ng cÇn ph¶i chuÈn m¸y.

HÇu hÕt d−îc ®iÓn c¸c n−íc ®Òu sö dông c¶ 2 ph−¬ng ph¸p trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp. Riªng d−îc ®iÓn Mü (USP XXI, XXII, XXIII, XXIV) qui ®Þnh chØ dïng ph−¬ng ph¸p so s¸nh víi chuÈn. −

Ph−¬ng ph¸p so s¸nh

Theo ®Þnh luËt Lambert-Beer, sau khi ®o ®é hÊp thô cña dung dÞch chuÈn so s¸nh (S) vµ dung dÞch mÉu thö (X) ta cã : A S = K . L . CS AX = K . L . CX ë ®©y: + AS : lµ ®é hÊp thô cña dung dÞch chuÈn cã nång ®é CS, 74 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

+ AX: lµ ®é hÊp thô cña dung dÞch mÉu thö nång ®é CX. V× hÖ sè hÊp thô K vµ bÒ dµy L cña cuvet lµ nh− nhau nªn ta cã:

AX C X A = → C X = CS X AS C S AS

(3.6)

Chó ý: Nång ®é cña dung dÞch thö CX vµ dung dÞch chuÈn CS kh«ng ®−îc chªnh lÖch nhau qu¸ nhiÒu. C¸c nång ®é nµy cµng gÇn nhau, kÕt qu¶ cµng chÝnh x¸c. Ph−¬ng ph¸p thªm chuÈn so s¸nh.

−

hơ

Trong ph−¬ng ph¸p quang phæ, ®Ó lo¹i trõ c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng g©y sai sè cho qu¸ tr×nh ®Þnh l−îng: Xö lý mÉu (chiÕt xuÊt), sai lÖch do thiÕt bÞ vµ ho¸ chÊt thuèc thö..., ng−êi ta ®· ¸p dông ph−¬ng ph¸p thªm.

Q uy

* Nguyªn t¾c tiÕn hµnh:

LÊy hai l−îng gièng nhau cña mét mÉu thö.

Kè

Thªm mét l−îng chÊt chuÈn ®· biÕt vµo mét mÉu. TiÕn hµnh xö lý c¶ 2 mÉu trong cïng ®iÒu kiÖn (chiÕt xuÊt, pha lo·ng...), thu ®−îc 2 dung dÞch: Dung dÞch thö vµ dung dÞch thö ®· thªm chuÈn.

ạy

§o ®é hÊp thô cña c¶ 2 dung dÞch. Thu ®−îc: AX : ®é hÊp thô cña dung dÞch thö.

om /+

A’X: ®é hÊp thô cña dung dÞch thö ®· thªm chuÈn. Víi CS lµ nång ®é cña dung dÞch chuÈn, ta tÝnh ®−îc nång ®é CX theo ph−¬ng tr×nh:

(3.7)

gl e

AX CX A = → C X = CS ' X ' AX C S + C X AX − AX

Ph−¬ng ph¸p ®−êng chuÈn

−

ChuÈn bÞ mét d·y chuÈn kho¶ng 5 dung dÞch cã c¸c nång ®é chÊt chuÈn CS kh¸c nhau. §o ®é hÊp thô AS cña d·y chuÈn vµ lËp ®å thÞ cña A theo C §o ®é hÊp thô AX cña dung dÞch mÉu thö vµ dùa vµo ®−êng chuÈn ta x¸c ®Þnh ®−îc nång ®é mÉu thö CX. Chó ý: Khi x©y dùng ®−êng chuÈn nªn kh¶o s¸t kho¶ng tuyÕn tÝnh cña nång ®é víi ®é hÊp thô.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Tr−êng hîp d·y chuÈn kh«ng tu©n theo ®Þnh luËt Lambert-Beer (®−êng chuÈn cong) th× cÇn lµm thªm mét sè ®iÓm chuÈn n÷a víi çc nång ®é gÇn nhau h¬n (kh¸c nhau kh«ng qu¸ 10%). VÏ ®å thÞ ®i qua çc vÞ trÝ gÇn nhÊt víi çc ®iÓm thùc nghiÖm hoÆc dùa vµo b¶ng chuÈn ®Ó x©y dùng ph−¬ng tr×nh håi qui tuyÕn tÝnh hay phi tuyÕn vµ tÝnh hÖ sè t−¬ng quan r. NÕu r > 0,995 lµ tèt.

hơ

Kè

Q uy

Ph−¬ng ph¸p thªm ®−êng chuÈn

−

ạy

H×nh 3.1. §å thÞ cña ph−¬ng ph¸p ®−êng chuÈn A = f (C)

om /+

Thªm nh÷ng thÓ tÝch gièng nhau cña dung dÞch thö vµo d·y chuÈn chøa nh÷ng l−îng kh¸c nhau vµ chÝnh x¸c cña chÊt chuÈn

§o ®é hÊp thô cña c¶ d·y r«× vÏ ®−êng chuÈn quan hÖ gi÷a mËt ®é quang víi l−îng chÊt chuÈn thªm vµo.

gl e

Giao ®iÓm cña ®−ßng chuÈn víi trôc hoµnh (nång ®é) cho ta nång ®é cña chÊt cÇn ®Þnh l−îng(h×nh 3.2.)

A 0,3 0,2 dd thö 0,1

thªm chuÈn A thö

C dd thö C chuÈn thªm vµo

H×nh 3.2. §å thÞ cña ph−¬ng ph¸p thªm ®−êng chuÈn

76 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

−

Kü thuËt ®o quang vi sai theo b−íc sãng

Trong kiÓm nghiÖm c¸c d¹ng thuèc bµo chÕ, tr−íc tiªn ph¶i qua c«ng ®o¹n chiÕt ho¹t chÊt ra khái t¸ d−îc. DÞch chiÕt khã tr¸nh khái mang theo t¹p chÊt. T¹p chÊt nµy cã thÓ g©y sai sè cho qu¸ tr×nh ®Þnh l−îng b»ng ph−¬ng ph¸p ®o quang. §Ó lo¹i trõ sai sè nµy, ng−êi ta th−êng sö dông kü thuËt ®o quang vi sai:

Trªn phæ cña chÊt nghiªn cøu, chän 2 b−íc sãng λ1 vµ λ2, ë ®ã hiÖu sè ®é hÊp thô ∆A lµ lín nhÊt . ∆Amax = A λ1 – Aλ2

hơ

(3.8)

Q uy

ChuÈn bÞ mét d·y dung dÞch chuÈn víi c¸c nång ®é kh¸c nhau vµ ®o ®é hÊp thô A ë 2 b−íc sãng λ1 vµ λ2. Kh¶o s¸t kho¶ng nång ®é tu©n theo ®Þnh luËt Lambert-Beer cña ∆A, vÏ ®å thÞ quan hÖ ∆A - C.

§o ®é hÊp thô A cña chÊt thö ë 2 b−íc sãng trªn. −

Kè

Dùa vµo ®å thÞ ∆A - C suy ra nång ®é chÊt thö trong mÉu. Ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng hçn hîp

om /+

ạy

Do ®é hÊp thô cã tÝnh céng tÝnh nªn nÕu cã mét dung dÞch hçn hîp gåm n chÊt th× ®é hÊp thô cña hçn hîp b»ng tæng ®é hÊp thô cña n chÊt riªng rÏ cã cïng nång ®é nh− trong hçn hîp. T¹i mét b−íc sãng x¸c ®Þnh ta cã: Ahh = A1 + A2 + . . . + An = E 1C 1 + E 2 C 2 + . . . + En C n

(3.9)

gl e

®Ó thùc hiÖn ph−¬ng ph¸p nµy, cÇn ph¶i biÕt hÖ sè hÊp thô riªng cña tõng chÊt ë c¸c b−íc sãng kh¸c nhau. (Eλji = ®é hÊp thô riªng cña chÊt thø i ë λj ) Khi sè b−íc sãng b»ng sè chÊt ta cã hÖ n ph−¬ng tr×nh víi n Èn sè.

λ1 A hh = E 1λ 1 C 1 + E 2λ 1 C

λ 2 A hh = E 1λ 2 C 1 + E 2λ 2 C

..........

+ ... +

..........

λn A hh = E 1λ n C 1 + E 2λ n C

(1 ) E nλ 2 C n (2 )

+ ... + E nλ 1 C

..........

......

+ ... + E nλ n C

(3.10)

(n )

Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh nµy sÏ t×m ®−îc nång ®é cña c¸c thµnh phÇn trong hçn hîp: C1 ; C2 ; . . . ; Cn HiÖn nay cã nhiÒu ch−¬ng tr×nh m¸y tÝnh gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh nhiÒu Èn sè ®Ó x¸c ®Þnh nång ®é c¸c thµnh phÇn trong dung dÞch.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Tr−êng hîp ®¬n gi¶n nhÊt lµ hçn hîp gåm hai thµnh phÇn, ta cã: Ahh = A1 + A2 Chän 2 b−íc sãng λ1 vµ λ2 vµ ®o ®é hÊp thô cña hçn hîp ë 2 b−íc sãng ®ã. λ1 Ahh = E1λ 1C 1 + E 2λ 1C 2

• Ph−¬ng ph¸p phæ ®¹o hµm

hơ

Kè

Q uy

λ1 λ 2 λ 2 λ1 Ahh E2 − Ahh E2 C1 = ∆ λ 2 λ1 λ1 λ 2 A E − Ahh E1 C2 = hh 1 ∆ λ1 λ 2 ∆ = E1 E2 − E1λ 2 E2λ1

Gi¶i hÖ ph−¬ng tr×nh trªn ta t×m ®−îc:

λ2 Ahh = E1λ 2 C 1 + E 2λ 2 C 2

ạy

Phæ ®¹o hµm lµ mét kü thuËt bao gåm sù chuyÓn ®æi phæ hÊp thô thµnh phæ ®¹o hµm bËc nhÊt, bËc hai hoÆc bËc cao h¬n.

om /+

* C¬ së cña ph−¬ng ph¸p phæ ®¹o hµm: Theo ®Þnh luËt Lambert-Beer ta cã : §é hÊp thô A = E.C.L ( C: %,L: cm )

gl e

Cã thÓ lÊy ®¹o hµm bËc 1, bËc 2, hoÆc bËc cao h¬n cña A ®èi víi b−íc sãng λ. A = f( λ )

(3.11)

+ Phæ ®¹o hµm bËc nhÊt lµ ®å thÞ cña tèc ®é biÕn thiªn cña ®é hÊp thô (dA/dλ) ®èi víi b−íc sãng . dA/dλ = dE/dλ .C.L

(3.12)

+ Phæ ®¹o hµm bËc hai lµ ®å thÞ cña ®é cong cña phæ hÊp thô (d2A/dλ2) ®èi víi b−íc sãng. d2A/dλ2 = d2E/dλ2 .C.L

(3.13)

Do E lµ h»ng sè vµ L kh«ng ®æi nªn gi¸ trÞ cña ®¹o hµm cña A chØ cßn phô thuéc tuyÕn tÝnh víi nång ®é C cña dung dÞch. * Phæ ®¹o hµm cña hçn hîp nhiÒu chÊt : 78 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Gièng nh− phæ hÊp thô, phæ ®¹o hµm còng cã tÝnh chÊt céng tÝnh Ahh = A1 + A2 + ... + An = ∑ Ai ( i = 1 .... n )

(3.14)

dAhh/dλ = dA1/dλ + dA2/dλ + ... + dAn/dλ d2Ahh/dλ2 = d2A1/dλ2 + d2A2/dλ2 + ... + d2An/dλ2 (3.15)

T¹i c¸c ®iÓm cùc trÞ, ®¹o hµm bËc 1 b»ng 0.

−

T¹i c¸c ®iÓm uèn, ®¹o hµm bËc 2 b»ng 0.

hơ

−

Theo ý nghÜa to¸n häc cña ®¹o hµm th× :

T¹i gi¸ trÞ 0 cña phæ ®¹o hµm cña chÊt nµy cã thÓ gÆp gi¸ trÞ kh¸c 0 cña phæ ®¹o hµm cña chÊt kia.

(3.16)

Kè

d 2 A d 2E = 2 C.L dλ2 dλ

Q uy

NÕu ®é hÊp thô tu©n theo ®Þnh luËt Lambert-Beer th× ®¹o hµm bËc hai ë b−íc sãng λ bÊt kú nµo còng ®−îc liªn hÖ víi nång ®é bëi ph−¬ng tr×nh sau :

T¹i mét b−íc sãng x¸c ®Þnh, E lµ mét h»ng sè .

ạy

ë ®©y:

A: ®é hÊp thô ë b−íc sãng λ

om /+

E: ®é hÊp thô riªng ë b−íc sãng λ C: nång ®é %(kl/tt ) cña chÊt hÊp thô L: bÒ dµy cña líp dung dÞch chÊt hÊp thô (cm)

Phæ ®¹o hµm cã thÓ gióp ®Þnh l−îng riªng biÖt ®−îc c¸c chÊt cã c¸c cùc ®¹i hÊp thô gÇn nhau trong hçn hîp, trong khi ph−¬ng ph¸p ®o phæ th«ng th−êng kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®−îc.

gl e

−

¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p phæ ®¹o hµm:

−

Trong mét sè tr−êng hîp, phæ ®¹o hµm gióp x¸c ®Þnh ®−îc hµm l−îng cña chÊt thö trong sù cã mÆt cña c¸c t¹p chÊt g©y c¶n trë.

HiÖn nay ph−¬ng ph¸p phæ ®¹o hµm ®· ®−îc mét sè n−íc ®−a vµo d−îc ®iÓn: Anh, Ên ®é 1996, ViÖt Nam.

3.1.2. Quang phæ hång ngo¹i 3.1.2.1. Më ®Çu

Phæ hång ngo¹i lµ ph−¬ng ph¸p ®o sù hÊp thô bøc x¹ hång ngo¹i (IR) khi nã ®i qua mét líp chÊt cÇn thö, ë c¸c sè sãng kh¸c nhau.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Vïng bøc x¹ hång ngo¹i sö dông trong c¸c m¸y quang phæ IR th«ng th−êng lµ 600-4000cm-1. C¸c m¸y hiÖn nay cã thÓ më réng vïng bøc x¹ (100-10.000cm-1). Trong ph©n tö khi cã nhãm nguyªn tö nµo ®ã hÊp thô n¨ng l−îng vµ thay ®æi tr¹ng th¸i dao ®éng th× t¹o nªn mét d¶i hÊp thô trªn phæ IR. Cã mèi t−¬ng quan gi÷a nhãm nguyªn tö vµ d¶i hÊp thô nªn cã thÓ dùa vµo sù cã mÆt cña d¶i hÊp thô ®Ó nhËn biÕt mét nhãm chøc nµo ®ã.

hơ

Q uy

Trong kiÓm nghiÖm thuèc hÇu hÕt c¸c d−îc ®iÓn chñ yÕu chØ sö dông IR vµo viÖc ®Þnh tÝnh, Ýt ®−îc dïng trong ®Þnh l−îng.

B¶ng 3.3. Mét sè pic hÊp thô hång ngo¹i ®Æc tr−ng Pic hÊp thô B−íc sãng µm

3600-3000

2,8-3,3

NH2

BËc hai vµ bËc ba

3600-3100

2,8-3,2

C-H

Th¬m

3150-3000

3,2-3,3

M¹ch th¼ng

3000-2850

3,3-3,5

Nitril

2400-2200

4,2-4,6

Alkyn

2260-2100

4,4-4,8

1750-1700

5,7-5,9

Acid carboxylic

1740-1670

5,7-6,0

Aldehyd vµ ceton

1740-1660

5,7-6,0

CONH2

Amid

1720-1640

5,8-6,1

C=C-

Alken

1670-1610

6,0-6,2

Ar-O-R

Th¬m

1300-1180

7,7-8,5

R-O-R

M¹ch th¼ng

1160-1060

8,6-9,4

om /+

ạy

M¹ch th¼ng, vßng th¬m

Sè sãng (cm-1)

O-H

C-H C≡N C≡C-

Ester

gl e

COOR COOH

C=O

Kè

Nhãm chøc

3.1.2.2. M¸y

M¸y quang phæ ghi phæ trong vïng hång ngo¹i bao gåm mét hÖ quang häc cã kh¶ n¨ng cung cÊp ¸nh s¸ng ®¬n s¾c trong gi¶i phæ tõ 4000cm-1 ®Õn 670 cm-1 (2,5µm-15µm) hoÆc trong mét vµi tr−êng hîp tíi 200cm-1 (50µm) vµ mét ph−¬ng tiÖn ®o tû sè gi÷a c−êng ®é ¸nh s¸ng truyÒn qua vµ ¸nh s¸ng tíi. 80 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

3.1.2.3. øng dông phæ hång ngo¹i trong ®Þnh tÝnh

Ph−¬ng ph¸p quang phæ hång ngo¹i chñ yÕu ®−îc øng dông trong ®Þnh tÝnh c¸c chÊt h÷u c¬. ViÖc ®Þnh tÝnh nµy dùa trªn 2 nguyªn t¾c: −

So s¸nh sù phï hîp gi÷a phæ chÊt thö víi phæ chuÈn cho s½n trong s¸ch tra cøu (atlas) hoÆc trong th− viÖn phæ l−u gi÷ trong m¸y tÝnh.

−

So s¸nh sù phï hîp gi÷a phæ chÊt thö víi phæ cña ho¸ chÊt chuÈn ®−îc ghi trong cïng ®iÒu kiÖn.

• ®Þnh tÝnh sö dông chÊt chuÈn so s¸nh

hơ

Ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh b»ng phæ hång ngo¹i cña hÇu hÕt c¸c d−îc ®iÓn trªn thÕ giíi ®Òu dùa trªn hai nguyªn t¾c nµy.

Q uy

ChuÈn bÞ mÉu thö vµ mÉu chÊt chuÈn so s¸nh råi ®o phæ cña chóng tõ 4000cm-1 ®Õn 670cm–1(2,5µm - 15µm) trong cïng ®iÒu kiÖn .

Cùc ®¹i hÊp thô ë phæ cña chÊt thö ph¶i t−¬ng øng víi phæ cña chÊt chuÈn vÒ vÞ trÝ vµ trÞ sè.

Kè

• §Þnh tÝnh sö dông phæ chuÈn trong atlas hoÆc th− viÖn phæ .

ạy

§Ó cã thÓ so s¸nh phæ cña chÊt thö víi phæ chuÈn tra cøu trong atlas hoÆc th− viÖn phæ cña m¸y tÝnh, tr−íc hÕt chóng ta cÇn ph¶i chuÈn ho¸ m¸y quang phæ.

−

om /+

TÊt c¶ c¸c d−îc ®iÓn ®Òu chuÈn ho¸ 2 th«ng sè c¬ b¶n cña m¸y: §é ph©n gi¶i vµ thang sè sãng. Tãm t¾t c¸ch lµm nh− sau: ChuÈn ho¸ ®é ph©n gi¶i:

Ghi phæ cña phim polystyren dµy 0,05mm

gl e

+ HiÖu sè gi÷a phÇn tr¨m ®é truyÒn qua ë cùc tiÓu hÊp thô A ë 2870cm-1 (3,48µm) vµ cùc ®¹i hÊp thô B ë 2849cm-1 (3,51µm) ph¶i lín h¬n 18.

+ HiÖu sè gi÷a phÇn tr¨m ®é truyÒn qua ë cùc tiÓu hÊp thô C ë 1589,5cm-1 (6,29µm) vµ cùc ®¹i hÊp thô D ë 1583cm-1 (6,32µm) ph¶i lín h¬n 12.

−

ChuÈn ho¸ thang sè sãng

Còng cã thÓ chuÈn ho¸ thang sè sãng b»ng c¸ch sö dông phim polystyren. Phim nµy cã cùc tiÓu truyÒn qua (cùc ®¹i hÊp thô) ë c¸c sè sãng (cm-1) (b¶ng 3.4.).

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

B¶ng 3.4. Cùc ®¹i hÊp thô cña phim polystyren (cm-1) (+ 0,3 )

1583,1

(+ 0,3 )

2924,0

(+ 2 )

1181,4

(+ 0,3 )

2850,7

(+ 0,3 )

1154,3

(+ 0,3 )

1944,0

(+ 1 )

1069,1

(+ 0,3 )

1871,0

(+ 0,3 )

1028,0

(+ 0,3 )

1801,6

(+ 0,3 )

906,7

(+ 0,3 )

1601,4

(+ 0,3 )

698,9

(+ 0,5 )

hơ

3027,1

3.1.3. Quang phæ huúnh quang (Fluorometry)

Q uy

3.1.3.1. Më ®Çu

Phæ huúnh quang lµ ph−¬ng ph¸p phæ ph¸t x¹ ph©n tö. Sau khi hÊp thô n¨ng l−îng cña bøc x¹ tö ngo¹i, kh¶ kiÕn hoÆc c¸c bøc x¹ ®iÖn tõ kh¸c (bøc x¹ kÝch thÝch), ph©n tö bÞ kÝch thÝch sÏ trë l¹i tr¹ng th¸i c¬ b¶n vµ gi¶i phãng n¨ng l−îng d−íi d¹ng bøc x¹, ®−îc gäi lµ bøc x¹ huúnh quang.

ạy

Kè

C−êng ®é huúnh quang F cña mét dung dÞch lo·ng tû lÖ thuËn víi nång ®é C (mol/l) trong ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh khi c−êng ®é vµ b−íc sãng cña bøc x¹ kÝch thÝch lµ h»ng sè. F = K . I0 . ε .φ . C . L

om /+

ë ®©y :

(3.17)

K : h»ng sè

I0 : c−êng ®é cña bøc x¹ kÝch thÝch

gl e

φ : hiÖu suÊt huúnh quang

φ=

Sè photon ph¸t x¹ ------------------------Sè photon hÊp thô

(0<φ<1)

(3.18)

ViÖc ®o phæ huúnh quang chØ nªn tiÕn hµnh víi dung dÞch lo·ng C <10-4 ®Ó tr¸nh ¶nh h−ëng suy gi¶m c−êng ®é cña bøc x¹ ph¸t ra. 3.1.3.2. M¸y

−

Nguån s¸ng: th−êng dïng ®Ìn xenon (t¹o ¸nh s¸ng λ=200-800nm), laser. §Ìn xenon cho phæ bøc x¹ kh«ng ®Òu nªn kÐm nh¹y h¬n nguån laser.

82 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

−

Bé ®¬n s¾c: dïng c¸ch tö

−

Cuvet: th−êng dïng th¹ch anh (1 x 1cm) cã 4 mÆt trong suèt.

3.1.3.3. ChuÈn ho¸ m¸y

M¸y quang phæ huúnh quang ph¶i ®−îc chuÈn ho¸ th−êng xuyªn víi chÊt chuÈn.

3.1.3.4. Ph−¬ng ph¸p ®o

hơ

MÉu thö lu«n lu«n ®−îc ®o so s¸nh víi mÉu chuÈn.

TiÕn hµnh chuÈn m¸y theo tµi liÖu h−íng dÉn cña h·ng s¶n xuÊt m¸y.

Q uy

KiÓm tra vïng tuyÕn tÝnh cña c−êng ®é huúnh quang vµ ®iÒu chØnh ®é nh¹y cña thiÕt bÞ víi ®é pha lo·ng thÝch hîp cña dung dÞch chuÈn . Ghi c−êng ®é huúnh quang cña dung dÞch thö, dung dÞch chuÈn vµ c¸c mÉu tr¾ng t−¬ng øng cña chóng.

(3.19)

ạy

ë ®©y:

I X − I OX I S − I OS

Kè

C X = CS

TÝnh to¸n nång ®é cña dung dÞch thö :

CX: nång ®é cña dung dÞch thö

om /+

CS : nång ®é cña dung dÞch chuÈn IX : trÞ sè ®o ®−îc cña dung dÞch thö IS : trÞ sè ®o ®−îc cña dung dÞch chuÈn

I0X vµ I0S : trÞ sè ®o ®−îc cña c¸c mÉu tr¾ng t−¬ng øng.

gl e

Vïng trong ®ã c−êng ®é huúnh quang tØ lÖ thuËn víi nång ®é cña chÊt th−êng rÊt hÑp, cho nªn tû sè (IX - I0X)/ (IS - I0S) ph¶i kh«ng ®−îc < 0,50 vµ kh«ng > 2,0. NÕu tû sè kh«ng n»m trong kho¶ng trªn th× ph¶i ®iÒu chØnh nång ®é vµ tiÕn hµnh ®o l¹i.

Trong mét sè tr−êng hîp, cã thÓ sö dông c¸ch ®o so s¸nh víi chuÈn cè ®Þnh. ThÝ dô: dïng kÝnh huúnh quang hoÆc mét chÊt ph¸t huúnh quang kh¸c. NÕu c−êng ®é huúnh quang kh«ng tØ lÖ nghiªm ngÆt víi nång ®é th× nªn sö dông ph−¬ng ph¸p ®å thÞ chuÈn t−¬ng quan gi÷a c−êng ®é vµ nång ®é. §é nh¹y cña m¸y cã thÓ ®−îc kiÓm tra b»ng mét dung dÞch bÒn cña chÊt huúnh quang kh¸c víi d¶i sãng kÝch thÝch vµ ph¸t x¹ t−¬ng tù nh− d¶i cña chÊt thö, thay thÕ cho chÊt chuÈn. VÝ dô: −

Quinin trong H2SO4 lo·ng cho huúnh quang mµu xanh,

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

−

Rhodamin B cho huúnh quang mµu ®á.

®é tinh khiÕt cña dung m«i cã thÓ ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ tíi c−êng ®é huúnh quang. NÕu cÇn nªn cÊt l¹i trong m¸y cÊt b»ng thuû tinh tr−íc khi dïng. Sù cã mÆt cña c¸c tiÓu ph©n keo cã thÓ g©y nªn sù t¸n x¹ ¸nh s¸ng, cho nªn cÇn ph¶i lo¹i bá chóng b»ng ly t©m hoÆc läc b»ng mµng läc thuû tinh xèp.

3.2. Ph−¬ng ph¸p s¾c ký láng hiÖu n¨ng cao

hơ

Oxy hoµ tan trong dung dÞch lµm gi¶m c−êng ®é huúnh quang rÊt m¹nh, cÇn ph¶i ®uæi nã b»ng c¸ch sôc khÝ tr¬ qua dung dÞch.

(High- Performance Liquid Chromatography- HPLC)

om /+

ạy

Kè

Q uy

S¾c ký láng hiÖu n¨ng cao ®«i khi cßn ®−îc gäi lµ s¾c ký láng ¸p suÊt cao (High-Pressure) lµ kü thuËt ph©n tÝch dùa trªn c¬ së cña sù ph©n t¸ch çc chÊt trªn mét pha tÜnh chøa trong cét, nhê dßng di chuyÓn cña pha ®éng láng d−íi ¸p suÊt cao. S¾c ký láng dùa trªn c¬ chÕ hÊp phô, ph©n bè, trao ®æi ion hay lo¹i cì lµ tuú thuéc vµo lo¹i pha tÜnh sö dông. Khi ph©n tÝch s¾c ký, çc chÊt ®−îc hßa tan trong dung m«i thÝch hîp vµ hÇu hÕt sù ph©n t¸ch ®Òu x¶y ra ë nhiÖt ®é th−êng. ChÝnh v× thÕ mµ çc thuèc kh«ng bÒn víi nhiÖt kh«ng bÞ ph©n hñy khi s¾c ký. S¾c ký th−êng ®−îc hoµn thµnh trong mét thêi gian ng¾n (kho¶ng 30 phót). ChØ nh÷ng thµnh phÇn cã hÖ sè chän läc kh¸c nhau míi cã thÓ ph©n tÝch ®−îc b»ng HPLC. Ngµy nay HPLC ®· vµ ®ang ®−îc sö dông nhiÒu trong lÜnh vùc ph©n tÝch ho¸ häc nãi chung còng nh− trong kiÓm tra chÊt l−îng thuèc vµ ph©n tÝch sinh d−îc häc nãi riªng.

Trong ph©n tÝch thuèc b»ng ph−¬ng ph¸p s¾c ký, phÇn lín c¸c d−îc ®iÓn ®Òu sö dông s¾c ký ph©n bè. Nªn chóng t«i chñ yÕu ®Ò cËp tíi ph−¬ng ph¸p nµy.

gl e

3.2.1. C¸c th«ng sè ®Æc tr−ng cña qu¸ tr×nh s¾c ký

• HÖ sè dung l−îng k’ (Capacity factor)

H×nh 3.3. Minh häa c¸c th«ng sè s¾c ký

84 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

k' = K

Vs Q t −t t' = S = R = R o Vm Qm t o to

(3.20)

Qs: l−îng chÊt trong pha tÜnh

hơ

Qm: l−îng chÊt trong pha ®éng

tR : thêi gian l−u

Q uy

t’R : thêi gian l−u hiÖu chØnh t0: thêi gian chÕt

CÇn chän cét, pha ®éng ... sao cho k’ n»m trong kho¶ng tèi −u : 1 < k’< 8.

(3.21)

ạy

k B' t α = ' = RB k A t RA

Kè

• HÖ sè chän läc α:

om /+

§Ó t¸ch riªng 2 chÊt th−êng chän 1,05 < α < 2,0 • HÖ sè ®èi xøng cña pic F:

W 2a

(3.22)

gl e

ë ®©y:

W: ChiÒu réng pic ®o ë 1/20 chiÒu cao pic,

a: Kho¶ng c¸ch tõ ®−êng vu«ng gãc h¹ tõ ®Ønh pic ®Õn mÐp ®−êng cong phÝa tr−íc t¹i vÞ trÝ 1/20 chiÒu cao pic.

H×nh 3.4: X¸c ®Þnh hÖ sè ®èi xøng

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

•

Sè ®Üa lý thuyÕt vµ hiÖu lùc cét N: HiÖu lùc cét ®−îc ®o b»ng th«ng sè: Sè ®Üa lý thuyÕt N cña cét

t R2 t R2 N = 16 2 = 5,54 2 W W1/ 2

(3.23)

2(t RB − t RA ) 1,18(t RB − t RA ) = WB + W A W1 / 2 B + W1 / 2 A

3.24

Q uy

RS =

hơ

W1/2: ChiÒu réng pic ®o ë nöa chiÒu cao pic.

Víi:

tRB, tRA: Thêi gian l−u cña 2 pic liÒn kÒ nhau (B vµ A),

Kè

WB , WA: §é réng pic ®o ë c¸c ®¸y pic,

W1/2B, W1/2A: §é réng pic ®o ë nöa chiÒu cao pic.

ạy

C¸c gi¸ trÞ: tRB, tRA, WB, WA , W1/2B , W1/2A ph¶i tÝnh theo cïng mét ®¬n vÞ.

gl e

om /+

3.2.2. M¸y HPLC

Yªu cÇu RS > 1, gi¸ trÞ tèi −u RS = 1,5.

H×nh 3.5: S¬ ®å nguyªn lý cña m¸y HPLC. 1- B×nh dung m«i 4- Cét 7- B×nh n−íc th¶i 2- B¬m 5- Detector 3- Tiªm mÉu 6- PhÇn mÒm xö lý

86 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

M¸y s¾c ký láng hiÖu n¨ng cao gåm cã c¸c bé phËn sau: B×nh chøa pha ®éng, b¬m ®Èy pha ®éng qua hÖ thèng s¾c ký ë ¸p suÊt cao, hÖ tiªm mÉu ®Ó ®−a mÉu vµo pha ®éng, cét s¾c ký, detector, m¸y tÝnh hay m¸y tÝch ph©n hoÆc m¸y ghi. •

HÖ b¬m

HÖ b¬m HPLC cã chøc n¨ng t¹o ¸p suÊt cao ®Ó ®Èy pha ®éng tõ b×nh dung m«i qua hÖ thèng s¾c ký.

B¬m HPLC cÇn ph¶i ®¸p øng mét sè yªu cÇu :

hơ

HÖ b¬m hiÖn ®¹i hiÖn nay ®−îc ®iÒu khiÓn b»ng m¸y tÝnh cã thÓ lËp ch−¬ng tr×nh ®Ó thay ®æi tû lÖ cña c¸c thµnh phÇn pha ®éng theo yªu cÇu (s¾c ký gradient).

HÖ tiªm mÉu

•

Q uy

T¹o ®−îc ¸p suÊt cao 3000-6000 psi (250-500 atm), l−u l−îng b¬m kho¶ng 0,1 ®Õn 10ml/phót, kh«ng bÞ ¨n mßn víi c¸c thµnh phÇn pha ®éng, cã tèc ®é b¬m kh«ng ®æi.

ạy

Kè

Cã thÓ dïng b¬m tiªm ®Ó tiªm mÉu vµo ®Çu cét. Ph−¬ng ph¸p phæ biÕn lµ dïng van tiªm cã vßng chøa mÉu (sample loop) cã dung tÝch x¸c ®Þnh vµ chÝnh x¸c, cã thÓ thay ®æi vßng chøa mÉu víi c¸c dung tÝch kh¸c nhau.

Cét

om /+

•

Mét sè m¸y HPLC hiÖn ®¹i cã hÖ tiªm mÉu tù ®éng cã thÓ lËp tr×nh ®iÒu khiÓn thÓ tÝch mÉu, sè lÇn tiªm vµ chu kú röa vßng chøa mÉu.

gl e

Cét ®−îc dïng phæ biÕn lµm b»ng thÐp kh«ng gØ, th«ng th−êng cã chiÒu dµi 10-30cm, ®−êng kÝnh trong tõ 2- 5 mm, h¹t chÊt n¹p (packings) cì 5-10 µm. Cét cã ®−êng kÝnh trong lín h¬n ®−îc dïng cho s¾c ký ®iÒu chÕ. Cét cã thÓ ®−îc lµm nãng ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ ph©n t¸ch tèt h¬n, nh−ng hiÕm khi tiÕn hµnh ë nhiÖt ®é trªn 60o C v× nhiÖt cã thÓ lµm suy gi¶m hiÖu lùc cét hoÆc lµm pha ®éng bay h¬i. ChÊt n¹p th−êng lµ silica gel hoÆc silica gel cã bao mét líp máng h÷u c¬ hoÆc liªn kÕt hãa häc víi c¸c nhãm chøc h÷u c¬. Bªn c¹nh silica gel ng−êi ta cßn dïng c¸c chÊt liÖu kh¸c nh−: nh«m oxyd, polyme xèp, nhùa trao ®æi ion....

• Detector

Detector lµ bé phËn ph¸t hiÖn vµ ®o çc tÝn hiÖu sinh ra khi cã chÊt ra khái cét vµ çc tÝn hiÖu nµy ®−îc ghi d−íi d¹ng pic trªn s¾c ®å. Çc lo¹i detector ®−îc dïng hiÖn nay: Detector tö ngo¹i vµ kh¶ kiÕn (UV-VIS) cã b−íc sãng tuú chän ®−îc dïng phæ biÕn nhÊt. Detector hiÖn ®¹i thuéc lo¹i nµy lµ detector d·y diod (diode array detector). Detector nµy lu«n lu«n cã tû lÖ tÝn hiÖu nhiÔu thÊp h¬n so víi detector UV-VIS b×nh th−êng.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

C¸c lo¹i detector kh¸c : −

Detector ®o chØ sè khóc x¹

−

Detector huúnh quang, ®iÖn ho¸.

3.2.3. C¸c kü thuËt HPLC.

hơ

Cã 4 kü thuËt HPLC c¬ b¶n: S¾c ký ph©n bè, hÊp phô, trao ®æi ion vµ s¾c ký lo¹i cì (r©y ph©n tö). Trong ph¹m vi cuèn s¸ch, chñ yÕu chóng t«i giíi thiÖu vÒ s¾c ký ph©n bè, v× ®©y lµ kü thuËt HPLC ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt trong kiÓm nghiÖm thuèc. Cßn c¸c kü thuËt kh¸c, chØ cã tÝnh chÊt giíi thiÖu tãm t¾t. S¾c ký ph©n bè hiÖu n¨ng cao (Partition Chromatography)

Pha tÜnh

Kè

Q uy

Pha tÜnh trong s¾c ký ph©n bè bao gåm mét líp máng pha láng h÷u c¬ bao trªn bÒ mÆt cña çc tiÓu ph©n chÊt mang silica hoÆc çc chÊt liÖu kh¸c. Çc tiÓu ph©n nµy th−êng cã ®−êng kÝnh tõ 3 ®Õn 10 µm, cì h¹t cã thÓ t¨ng ®Õn 50 µm hoÆc lín h¬n cho s¾c ký ®iÒu chÕ. S¾c ký dïng lo¹i pha tÜnh nµy ®−îc gäi lµ s¾c ký láng- láng (Liquid - liquid Chromatography - LLC). Nh−ng kiÓu pha tÜnh nµy cã nh−îc ®iÓm lµ bÞ röa tr«i dÇn theo dßng pha ®éng. KÕt qu¶, hiÖu lùc cét bÞ gi¶m dÇn trong qu¸ tr×nh sö dông.

om /+

ạy

§Ó kh¾c phôc nh−îc ®iÓm trªn, ng−êi ta ®· sö dông kü thuËt s¾c ký pha liªn kÕt (Bonded- Phase Chromatography - BPC). Trong kü thuËt nµy, pha tÜnh ®−îc liªn kÕt hãa häc víi chÊt mang. Kü thuËt nµy ®· nhanh chãng trë thµnh kü thuËt phæ biÕn nhÊt trong HPLC. Trong lo¹i pha tÜnh nµy, çc nhãm chøc h÷u c¬ liªn kÕt víi bÒ mÆt cña çc tiÓu ph©n silica qua çc nhãm silanol. TÝnh ph©n cùc cña lo¹i pha tÜnh nµy phô thuéc vµo tÝnh ph©n cùc cña çc nhãm chøc liªn kÕt, chóng ë trong vïng tõ nhãm kh«ng ph©n cùc octadecyl silan ®Õn nhãm rÊt ph©n cùc nitril.

gl e

Octadecyl

= Si- (CH2))17- CH3

C18

Phenyl

= Si- (CH2)n- C6H5

C6 H5

Cyanopropyl

= Si- (CH2)3- CN

Octyl

Aminopropyl = Si- (CH2)3- NH2 Diol

NH2

= Si- (CH2)3- OCH (OH) - CH2- OH

HÖ bao gåm pha tÜnh ph©n cùc vµ pha ®éng kh«ng ph©n cùc ®−îc gäi lµ s¾c ký pha thuËn. Ng−îc l¹i, pha ®éng ph©n cùc cßn pha tÜnh kh«ng ph©n cùc, ®−îc gäi lµ s¾c ký pha ®¶o. −

Khi sö dông silica, nh«m oxyd hoÆc polyme xèp th× c¸c chÊt ®−îc ph©n t¸ch theo c¬ chÕ hÊp phô nªn ®−îc gäi lµ s¾c ký hÊp phô.

88 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

−

NÕu pha tÜnh lµ nhùa trao ®æi ion th× gäi lµ s¾c ký trao ®æi ion .

−

NÕu pha tÜnh lµ polyme xèp nh− dextran..., ta cã s¾c ký lo¹i cì (s¾c ký r©y ph©n tö Size Exclution Chromatography). Pha ®éng

hơ

¸i lùc cña mét thµnh phÇn ®èi víi pha tÜnh hay nãi mét çch kh¸c, thêi gian l−u gi÷ cña nã ë trªn cét ®−îc ®iÒu khiÓn b»ng çch thay ®æi ®é ph©n cùc cña pha ®éng. Pha ®éng cã thÓ lµ dung m«i ®¬n hay hçn hîp cña 2, 3 hay 4 thµnh phÇn. Ng−êi ta cã thÓ thay ®æi ®é ph©n cùc cña pha ®éng b»ng çch thay ®æi tû lÖ cña çc thµnh phÇn dung m«i trong hçn hîp. Kü thuËt thay ®æi liªn tôc thµnh phÇn dung m«i trong thêi gian ch¹y s¾c ký ®−îc gäi lµ röa gi¶i gradient hoÆc ch−¬ng tr×nh hãa dung m«i.

* S¾c ký pha thuËn (normal phase):

Q uy

Tuú thuéc vµo viÖc sö dông pha ®éng vµ pha tÜnh ng−êi ta chia s¾c ký ph©n bè thµnh 2 lo¹i (s¾c ký pha thuËn vµ s¾c ký pha ®¶o):

ạy

Kè

Trong kü thuËt nµy ng−êi ta sö dông chÊt n¹p cét (packings) gåm c¸c nhãm ph©n cùc liªn kÕt víi chÊt mang nh− nhãm alkylnitril [-(CH2)nCN ] vµ alkylamin [-(CH2)nNH2]. Dung m«i sö dông lµ dung m«i cña s¾c ký hÊp phô (s¾c ký láng r¾n - LSC). Kü thuËt nµy, sö dông pha tÜnh ph©n cùc h¬n pha ®éng, ®−îc gäi lµ s¾c ký ph©n bè pha thuËn. Sù ph©n t¸ch ®¹t ®−îc b»ng s¾c ký pha thuËn còng t−¬ng tù nh− ë LSC. Song pha tÜnh trong s¾c ký pha liªn kÕt cã −u ®iÓm h¬n pha tÜnh trong LSC:

om /+

. Cét nhanh ®¹t c©n b»ng nªn rÊt thuËn lîi cho ph©n t¸ch gradient. . Cét thÝch hîp víi nhiÒu dung m«i vµ dÔ t¸i sinh. . Cét rÊt bÒn.

. Cét alkylamin cã thÓ cã chøc n¨ng nh− mét cét trao ®æi anion yÕu.

gl e

Pha ®éng trong s¾c ký pha thuËn nãi chung kh«ng ph©n cùc, th−êng dïng hçn hîp cña çc hydrocarbon m¹ch th¼ng nh− pentan, hexan, heptan, isootan. Çc dÉn chÊt halogen d·y bÐo còng ®−îc sö dông nh−: diclorometan, dicloroetan, butyl clorid vµ cloroform. Cã thÓ thªm vµo çc pha khan n−íc nµy 1- 2% acid acetic hoÆc phosphoric ®Ó ng¨n c¶n sù ion hãa cña çc chÊt nh−: çc phenol, acid carboxylic. Ng−îc l¹i, sù ion hãa cña çc base yÕu cã thÓ ®−îc k×m l¹i b»ng çch thªm mét l−îng nhá amoniac hoÆc mét amin kh¸c (0,1- 1%). Ngoµi ra còng cã thÓ thªm vµo pha ®éng nh÷ng chÊt c¶i biÕn h÷u c¬ (organic modifier) kh¸c nh− çc alcohol, tetrahydrofuran. Nãi chung, viÖc ®uæi khÝ hßa tan kh«ng thµnh vÊn ®Ò víi dung m«i pha thuËn. Trong kü thuËt s¾c ký pha thuËn çc chÊt kh«ng ph©n cùc sÏ ®−îc röa gi¶i sím. Thø tù röa gi¶i sÏ chËm dÇn theo chiÒu t¨ng cña ®é ph©n cùc cña çc thµnh phÇn trong mÉu thö.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

VÝ dô: T¸ch hçn hîp steorid b»ng s¾c ký pha thuËn. §iÒu kiÖn s¾c ký: - Cét: MicroPak – NH2 2,2 x 150 mm, 5 µm. - Pha ®éng: hexan chøa 0,2% isopropanol. - Tèc ®é dßng: 1 ml/ phót.

phót

ạy

Kè

Q uy

hơ

- Detector: UV 254 nm

om /+

1- Progesterone 2- Androstendione

H×nh 3.6: S¾c ®å t¸ch c¸c steroid 5- Andrenosterone 6- Cortisone acetat 7- Cortisone

4- 17-α-hydroxyprogesterone

8- Hydrocortisone

3- ∆4- pregnon-20-β-ol-one

gl e

* S¾c ký pha ®¶o (reversed phase) :

Trong kü thuËt nµy pha tÜnh bao gåm c¸c nhãm kh«ng ph©n cùc nh− octadecyl (C18), octyl (C8) hay phenyl (C6H5). Pha ®éng lµ nh÷ng dung m«i ph©n cùc nh−: n−íc, methanol (MeOH), acetonitril (ACN). Tãm l¹i, pha ®éng ph©n cùc h¬n pha tÜnh.

§é chän läc cña kü thuËt nµy kh¸c biÖt ®¸ng kÓ víi qu¸ tr×nh t¸ch trªn pha thuËn. Ng−êi ta thÊy r»ng, mét chÊt cµng tan tèt trong n−íc th× nã ®−îc röa gi¶i khái cét cµng nhanh. Quy t¾c röa gi¶i nµy ng−îc víi pha thuËn. Víi c¸c chÊt ®−îc röa gi¶i qu¸ sím trong s¾c ký pha thuËn, chóng sÏ rÊt khã t¸ch rêi khái nhau. Trong khi ®ã, ë pha ®¶o c¸c thµnh phÇn nµy sÏ ®−îc röa gi¶i vµo gÇn cuèi cña qu¸ tr×nh s¾c ký lµm cho viÖc t¸ch dÔ dµng h¬n (cã nghÜa lµ k’ lín h¬n). 90 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Khi mét pic nhá ®−îc röa gi¶i sau mét pic lín th× th−êng rÊt khã ®Þnh l−îng b»ng s¾c ký pha thuËn. Tuy nhiªn d·y röa gi¶i cã thÓ ®¶o ng−îc l¹i b»ng c¸ch dïng s¾c ký pha ®¶o. Khi ®ã pic nhá cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c h¬n. Thµnh phÇn ®Çu tiªn cña pha ®éng trong s¾c ký pha ®¶o lµ n−íc. Nh÷ng dung m«i hßa lÉn ®−îc víi n−íc nh− methanol, ethanol (EtOH), acetonitril, dioxan, tetrahydrofuran (THF) vµ dimethylformamid ®−îc thªm vµo ®Ó ®iÒu chØnh ®é ph©n cùc cña pha ®éng. Mét sè thµnh phÇn kh¸c còng cã thÓ ®−îc thªm vµo pha ®éng nh−: c¸c acid, base, ®Öm , chÊt diÖn ho¹t.

CÆp dung m«i ®−îc sö dông phæ biÕn nhÊt trong s¾c ký pha ®¶o lµ:

Q uy

hơ

H2O - MeOH vµ H2O – ACN. §iÒu dÔ nhËn thÊy, MeOH cã nh−îc ®iÓm lµ ®é nhít cao cña nã cã thÓ lµm gi¶m hiÖu lùc cét. Trong khi ACN cã ®é nhít thÊp h¬n, thÝch hîp h¬n víi c¸c chÊt kh«ng ph©n cùc v× thÕ nã th−êng ®−îc dïng nhiÒu h¬n MeOH. Thêi gian l−u sÏ ng¾n h¬n nÕu nång ®é ACN b»ng nång ®é MeOH.

Chó ý: Khi pha ®éng cã thªm c¸c muèi v« c¬ hoÆc c¸c chÊt ho¹t ®éng bÒ mÆt, nªn läc nã tr−íc khi dïng v× cã thÓ cã cÆn kh«ng tan trong n−íc g©y bÈn cét.

Kè

ViÖc ®uæi khÝ rÊt quan träng víi pha ®éng pha ®¶o.

ạy

- Cét:

om /+

§iÒu kiÖn s¾c ký:

VÝ dô: T¸ch hçn hîp morphin, codein vµ heroin b»ng HPLC pha ®¶o (h×nh 3.7).

Zorbax Rx, Sb- C 8, 4,6 x 150 mm, 5µm. ACN/KH2PO4 25 mM, pH 3,5 7/ 93.

- Tèc ®é dßng:

1,5 ml/phót

- Detector:

UV 254 nm

gl e

- Pha ®éng:

Phót

H×nh 3.7: S¾c ®å t¸ch morphin, codein, heroin. 1 - Morphin

2 - Codein

3 - Heroin.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

S¾c ký cÆp ion (Ion-Pair Chromatography IPC) S¾c ký cÆp ion dùa trªn c¬ së sù t¹o thµnh cÆp tõ ion cÇn ph©n tÝch mang ®iÖn vµ t¸c nh©n t¹o cÆp mang ®iÖn tr¸i dÊu (®èi ion).

X n− + Qn+ = [ XQ ]hc

Nh×n chung, IPC thùc chÊt lµ HPLC pha ®¶o.

Dung m«i: ChÝnh lµ dung m«i trong pha ®¶o, th−êng phèi hîp H2OMeOH vµ H2O-ACN. §iÓm quan träng nhÊt lµ ph¶i ®¶m b¶o r»ng thuèc thö t¹o cÆp ion ®· tan hÕt trong pha ®éng ®Ó tr¸nh kÕt tña trong hÖ thèng.

hơ

§èi ion: §èi ion th−êng lµ c¸c amin bËc 4 hoÆc c¸c muèi sulfonat. CÇn ph¶i ®iÒu chØnh pH cña pha ®éng víi ®Öm tíi gi¸ trÞ thÝch hîp. §ång thêi ph¶i kiÓm tra ®é tan cña ®Öm trong dung m«i tr−íc khi b¬m qua hÖ s¾c ký.

Q uy

Cét: Dïng c¸c chÊt n¹p pha ®¶o víi c¸c nhãm alkyl C2, C8, vµ C18.... VÝ dô: T¸ch hçn hîp vitamin tan trong n−íc b»ng HPLC cÆp ion pha ®¶o. - MÉu thö:

Vitamin tan trong n−íc.

- Cét:

Kè

§iÒu kiÖn s¾c ký:

Zorbax SB C 8, 4,6 x 150 mm, 5 µm.

ACN/ MeOH/ diethylamin 2%/ acid acetic 2%

ạy

- Pha ®éng:

(2/ 3/ 4/ 28) vµ 1,1 g Na heptan sulfonat/ lit. 1 ml/ phót.

- Detector:

UV 280 nm

om /+

- Tèc ®é dßng:

DAD1 A, Sig = 280,1 4 Ref = 360,100 1

2.151

gl e

2 3.272

4 3 5.583

7.059

Mµu

100

28 0 0

H×nh 3.8: S¾c ®å t¸ch hçn hîp vitamin tan trong n−íc. 1. Vitamin PP

2. Vitamin B6

3. Vitamin B2

4. Vitamin B1

92 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

S¾c ký hÊp phô hiÖu n¨ng cao (Liquid – Solid Chromatography LSC). Lµ kü thuËt ph¸t triÓn sím nhÊt vµ ®−îc dïng phæ biÕn. Trong kü thuËt nµy, chÊt cÇn ph©n tÝch bÞ gi÷ trªn bÒ mÆt pha tÜnh (chÊt hÊp phô) vµ bÞ dung m«i ®Èy ra (ph¶n hÊp phô).

Pha tÜnh cã thÓ lµ silicagel, nh«m oxyd ... nh−ng silicagel ®−îc dïng nhiÒu h¬n. Pha ®éng th−êng lµ nh÷ng dung m«i Ýt hoÆc kh«ng ph©n cùc. Khi röa gi¶i, c¸c chÊt kh«ng ph©n cùc sÏ ra tr−íc, c¸c chÊt cµng ph©n cùc cµng ra chËm.

§iÒu kiÖn s¾c ký:

hơ

VÝ dô: T¸ch hçn hîp steroid acetat b»ng HPLC hÊp phô Hçn hîp steroid acetat

- Cét:

LiChrosorb Si 60 4,6 x 250 mm, 7 µm.

- Pha ®éng:

Chloroform/ methanol 95,5/ 0,5.

- Tèc ®é dßng:

1,5 ml/ phót

- Detector:

254 nm

gl e

om /+

ạy

Kè

Q uy

- MÉu thö:

H×nh 3.9: S¾c ®å t¸ch hçn hîp steroid acetat 1. 11- Deoxycorticosteron 2. Cortison

4. Hydrocortison 5. Prednisolon

3. 9 α- Fluorohydrocortison acetat

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

S¾c ký trao ®æi ion (Ion – Exchange Chromatography IEC) S¾c ký trao ®æi ion ®−îc dïng ®Ó ph©n t¸ch çc thµnh phÇn ion hãa tan trong n−íc, cã ph©n tö l−îng nhá h¬n 1500. Pha tÜnh lµ çc nhùa trao ®æi ion d−íi d¹ng bét mÞn. §ã lµ nh÷ng hîp chÊt h÷u c¬ cao ph©n tö cã chøa nhãm chøc cã kh¶ n¨ng trao ®æi. Nhùa cã nhãm ho¹t ®éng mang ®iÖn tÝch ©m, dïng ®Ó t¸ch çc chÊt base nh− çc amin.

−

Nhùa cã nhãm ho¹t ®éng tÝch ®iÖn d−¬ng ®Ó ph©n t¸ch c¸c chÊt cã nhãm mang ®iÖn ©m, nh− c¸c nhãm phosphat, sulfonat, carboxylat.

hơ

−

pH cña pha ®éng, nhiÖt ®é, lo¹i ion, nång ®é ion, vµ c¸c chÊt c¶i biÕn h÷u c¬ ¶nh h−ëng ®Õn c©n b»ng, nh−ng cã thÓ ®iÒu chØnh ®−îc ®Ó thu ®−îc kÕt qu¶ t¸ch mong muèn.

Q uy

S¾c ký lo¹i cì (Size Exclusion Chromatography SEC)

Ph−¬ng ph¸p SEC ®−îc øng dông chñ yÕu ®Ó ph©n t¸ch c¸c chÊt cã ph©n tö l−îng (MW) lín h¬n 2000. Pha tÜnh lµ nh÷ng h¹t xèp cña silicagel hay polyme.

Kè

Khi s¾c ký, çc ph©n tö cña çc chÊt ph©n tÝch ®−îc läc theo cì cña khèi l−îng ph©n tö. Khi cho hçn hîp cÇn ph©n t¸ch qua cét, ta thÊy: Çc ph©n tö cã MW qu¸ lín, ch¹y nhanh qua cét, chóng kh«ng bÞ l−u gi÷.

−

C¸c ph©n tö cã MW nhá h¬n th× bÞ l−u gi÷ trªn cét. Khi röa gi¶i chóng sÏ lÇn l−ît ra khái cét víi thêi gian l−u t¨ng theo chiÒu gi¶m cña khèi l−îng ph©n tö.

om /+

ạy

−

3.2.4. H−íng dÉn chän kü thuËt HPLC

gl e

Trong HPLC, cã 4 kü thuËt s¾c ký c¬ b¶n: ph©n bè, hÊp phô, trao ®æi ion vµ s¾c ký lo¹i cì. Muèn chän mét kü thuËt s¾c ký thÝch hîp ®Ó ph©n t¸ch mét hçn hîp, ph¶i dùa vµo c¸c ®Æc tÝnh lý, hãa häc cña c¸c chÊt thµnh phÇn: + TÝnh tan: tan hay kh«ng tan trong n−íc.

H×nh 3.10. tr×nh bµy s¬ ®å chän kü thuËt HPLC.TÊt nhiªn, ®©y ch−a ph¶i lµ mét chØ dÉn thËt chÝnh x¸c mµ chØ lµ mét ®Þnh h−íng s¬ bé. −

NÕu ph©n tö l−îng lín h¬n 2000: nªn sö dông s¾c ký r©y ph©n tö. Dïng dung m«i lµ n−íc nÕu mÉu thö tan trong n−íc. NÕu mÉu tan trong dung m«i h÷u c¬, th× dïng dung m«i h÷u c¬ lµm pha ®éng. Pha tÜnh lµ Sephadex (dextran) hoÆc µ Bondagel Series E th× pha ®éng lµ n−íc. Cßn Styragel hoÆc gel MicroPak TSK th× dïng pha ®éng h÷u c¬.

−

94 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

+ NÕu mÉu tan hoÆc Ýt tan trong n−íc th× cã thÓ sö dông s¾c ký trao ®æi ion hoÆc ph©n bè pha ®¶o. + NÕu ®é tan ®−îc t¨ng lªn khi thªm acid hoÆc kiÒm th× dïng kü thuËt trao ®æi ion. + NÕu ®é tan kh«ng bÞ ¶nh h−ëng bëi acid hoÆc kiÒm vµ dung dÞch n−íc cña nã hoµn toµn trung tÝnh th× nªn chän s¾c ký ph©n bè pha ®¶o. + NÕu mÉu kh«ng tan trong n−íc th× nªn sö dông s¾c ký ph©n bè pha thuËn hoÆc LSC.

hơ

gl e

om /+

ạy

Kè

Q uy

CÇn ph¶i nh¾c l¹i r»ng nh÷ng th«ng tin ®· dÉn chØ lµ nh÷ng gîi ý ban ®Çu, kh«ng mang tÝnh b¾t buéc. TÊt nhiªn, ®Ó ®¶m b¶o viÖc ph©n tÝch s¾c ký ®−îc thµnh c«ng nhµ kiÓm nghiÖm cÇn ph¶i tiÕn hµnh kh¶o s¸t b»ng thùc nghiÖm.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

§é tan mÉu thö

TÝnh chÊt mÉu thö

Hexan Alcol

Kü thuËt SK

Cét

Pha ®¶o

C18 SiCN

hơ

- Pha thuËn - HÊp phô

C18 CN C 8 C3 C18PTH

Q uy

Kh«ng ion hãa

Pha ®¶o

Amin

C18 Amin

Trao ®æi ion

SAX SCX Spherogel Amin

gl e

mÉu Thö

C18 - IP

Pha ®¶o cÆp ion

Ion hãa

om /+

N−íc

ạy

Kè

MW < 2000

Pha ®¶o

C18 C8

Peptid USG SEC 2000

MW > 2000

Tan/ n−íc

SEC, pha n−íc

Kh«ng tan/n−íc

SEC, pha h÷u c¬

H×nh 3.10: S¬ ®å h−íng dÉn chän kü thuËt HPLC

96 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Cét

Pha ®éng

Detector

MÉu thö

Acenocumarol

RP - 2

ACN/ H2O/CH3COOH

305

HuyÕt t−¬ng

Acephyllin

C - 18

MeOH/ NaH2PO4 0,01 M

280

HuyÕt thanh

Acetaminophen

C – 18

HCOONH4/ MeOH/H2O

254

Siro ho

10/ 450/ 540 (pH 4,2)

Guaifenesin

C – 18

Acetaminophen

MeOH/ NaH2PO4 0,01 M 19/ 81 pH 2,3

254

Viªn nÐn

Aspirin

hơ

Dextromethorphan

Q uy

Caffein Codein Phenacetin

Phenyl

TBA phosphat 0,005 M /ACN 85/15 pH 7,5

254

Viªn nÐn

Acetazolamide

C - 18

ACN / acetat 0,05 M

254

HuyÕt t−¬ng, n−íc tiÓu

Acetazolamide

Silica

254

N−íc tiÓu

Kè

Acetaminophen

Salicylamid

ạy

P – aminophenol

om /+

Hexan/CHCl3/MeOH/AcOH 65 /25 / 10 / 0,25

Acid aminocaproic

gl e

Acyclovir

Acid 5- aminosalicylic

Amoxicilin

C–8

MeOH / H2O / H3PO4 40 / 60 / 0,1

345

HuyÕt thanh

C – 18

MeOH / H2O / H3PO4 40 / 60 / 0,1

345

HuyÕt t−¬ng

C – 18

NaOAc 0,005 M, Na heptansulfonat 0,0025 M, pH 6,5

300; 418

HuyÕt t−¬ng

C – 18

H2O / MeOH / AcOH

395; 485

N−íc tiÓu

225

HuyÕt t−¬ng

85 / 15 / 0,5 C-8

KH2PO4 0,067 M (pH 4,6) / MeOH 425 / 75

Ampicilin

N−íc tiÓu Antipyrin

C – 18

ACN / AcOH 1% 35/65

254

HuyÕt t−¬ng

Apomorphin

Phenyl

MeOH / ACN / ®Öm pH 3,5 chøa Na laurylsulfat

273

HuyÕt thanh

Acid ascorbic

C – 18

H3PO4 0,8% trong n−íc

254

N−íc tiÓu

Aspirin

Silica

Heptan/ AcOH 95/ 5

300

Viªn nÐn

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Tªn thuèc

Cét

Pha ®éng

Detector

MÉu thö

C- 18

ACN/ AcOH 1% 20/ 80

280

HuyÕt t−¬ng, n−íc tiÓu

Atenolol

Cyano

Acid heptansulfuric/ triethanolamin 0,2 M / MeOH 2/100/ 1900

220

HuyÕt t−¬ng

Barbiturat

C – 18

MeOH/ NaH2PO4 0,1 M

240

HuyÕt thanh

Aspirin Acid salicylic Acid salicyluric

Acid gentisic

Benzocain

C – 18

hơ

60/ 40 MeOH/ NaH2PO4 0,1 M

Benzocain

C – 18

MeOH/ ACN/ H2O

Acid benzoic

C – 18

MeOH/ KH2PO4 10/ 90 pH 6,2

C – 18

ACN/ H2O 50/ 50

Beta methason

C – 18

MeOH/ KH2PO4 0,09 M 60/ 40

C – 18

MeOH/ ACN/ H2O (cã chøa 20 ml TBAH 10%/ lit

Kè

Benzoyl peroxyd

254 ; 294

Dung dÞch

254

Mì

Mì 254

Dung dÞch

230

HuyÕt t−¬ng

THF/ CH2Cl2 20/ 80

272

HuyÕt thanh

Silica

Heptan/ CHCl3 60/ 40

254

D¹ng ph©n liÒu

C – 18

MeOH/ K3PO4 (pH 6,5) 52/ 48

340

HuyÕt t−¬ng

C - 18

52/ 48

288

HuyÕt t−¬ng

280

HuyÕt t−¬ng

ạy

Sodium phosphat Bromazepam

HuyÕt thanh

Acid salicylic

Q uy

60/ 40

240

Silica

om /+

Caffein

gl e

Camphor

Captopril

20/ 300/ 70

Carbamazepin

Chloramphenicol

ACN/ H2O 50/50 C–8

MeOH/ H3PO4 0,05 % 40/ 60

Chlodiazepoxide

C – 18

ACN/ NH4CO3 0,1%

260

HuyÕt t−¬ng

Chloroquin

C – 18

MeOH/ H2O/ AcOH

340

HuyÕt t−¬ng

80/ 19/ 1 Na heptansufonat Chlopheniramin

Cyano

ACN/ MeOH/ phosphat 0,015 M (pH 6,6) 25/ 25/ 50

254

N−íc tiÓu

Chlopromazin

Cyano

Acetat 0,05M(pH 6,5)/ ACN

254

HuyÕt t−¬ng

98 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Tªn thuèc

Cét

Pha ®éng

Detector

MÉu thö

Chlorzoxazon

C – 18

MeOH/ H2O 60/40

254

HuyÕt t−¬ng

Cimetidin

C – 18

MeOH/ H2O 60/40

180

HuyÕt t−¬ng

Cimetidin

C – 18

ACN/ H2O/ NH4OH

HuyÕt t−¬ng

1000/ 50/ 1 C – 18

ACN/ H 2 O 375/ 625 0,005 M Na dioctylsulfonat, pH 3,3

254

D¹ng ph©n liÒu

Cortisone vµ hydrocortison

C – 18

ACN/ H2O 375/ 625 0,005 M Na dioctylsulfonat, pH 3,3

Cortisone vµ hydrocortison

Silica

Hexan/ ethyl acetat 60/ 50

Dexamethason

C – 18

KH2PO4 0,01 M/ MeOH 50/ 50

Dextromethophan

C – 18

ACN/ ®Öm acetat (pH 4,3)

D¹ng ph©n liÒu

360

HuyÕt thanh

254

D¹ng ph©n liÒu

220

HuyÕt t−¬ng

254

Viªn nÐn

254

HuyÕt thanh

254

hơ N

Q uy

35/ 65

Codein

C – 18

MeOH/ H2O 65/ 35

Vitamin D3

C – 18

H2O/ MeOH 1/ 9

Estrogen

C – 18

MeOH/ H2O 60/ 40

280

Viªn nÐn

Fluorouracil

C – 18

MeOH/ acetat 0,01 M (pH 4)

270

HuyÕt thanh

280

D¹ng ph©n liÒu

ạy

Kè

Diazepam

om /+

6/ 94

Acid folic

C – 18

H2O/ MeOH (pH 7,0) 76/ 24

0,015 M phosphat & 0,3 % TBA hydroxyd

C – 18

ACN/ Na acetat (pH 5,0) 40/60

254

Viªn nÐn

C – 18

ACN/ CH2Cl2/ H2O/ MeOH

230

HuyÕt thanh

80/ 10/ 8/ 4

Griseofulvin

Cyano

MeOH/ H2O 40/ 60

254

Viªn nÐn

gl e

Gentamicin

Furosemid

C–8

ACN/ AcNa 0,05% chØnh tíi pH 6,1 45/ 55

338

HuyÕt thanh, n−íc tiÓu

C – 18

ACN/ phosphat 0,015 M

135

N−íc tiÓu

350

HuyÕt t−¬ng

228

Viªn nÐn

254

HuyÕt t−¬ng

Heptaminol

Heroin

100/ 300 (pH 3,0) Histamin

C – 18

NaCl 0,1 M/ MeOH 55/ 45 pH 3,0

Hydrochlothiazid

C – 18

MeOH/ AcOH 0,01 M. 15/ 85

Hydrocortison

Silica

CHCl3/ isooctan/ MeOH/ H2O 48,5/ 48,5/ 2,9/ 0,12

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Tªn thuèc

Cét

Pha ®éng

Detector

MÉu thö

C – 18

ACN/ AcOH 0,05 M 40/ 60

230

HuyÕt t−¬ng

Ketoprofen

C–8

H2O/ MeOH 85/ 15

255

HuyÕt t−¬ng

Ketoprofen

Silica

CH2Cl2/ hexan 60/ 40

254

HuyÕt t−¬ng

Lidocain

Phenyl

ACN/ H3PO4 0,006% 30 / 70

200

HuyÕt t−¬ng

Methyldopa

C – 18

MeOH/ H2O 14/ 86

GCE

HuyÕt t−¬ng

Na octansulfonat 0,006 M, pH 6,4 C – 18

ACN/ phosphat 0,05M

C – 18

ACN/ phosphat 10-5 M pH 4 8/ 92

Q uy

(pH 6) 27/ 73 Metronidazol

+ 0,5 V 313

HuyÕt t−¬ng

322

HuyÕt t−¬ng, n−íc tiÓu

254

D¹ng tiªm

Mebendasol

hơ

Ibuprofen

C – 18

MeOH/ NaH2PO4 60/ 40

Acid Nalidixic

C – 18

MeOH/ H2O 70/ 30

313

HuyÕt t−¬ng

Naphazolin

C – 18

MeOH/ ®Öm citrat pH 2,2

255

HuyÕt t−¬ng

ạy

Kè

Morphine

300/ 700

Tetrahydrozolin

om /+

3.2.5. ChuÈn ho¸ cét s¾c ký láng hiÖu n¨ng cao • Môc ®Ých:

− Môc ®Ých cña viÖc chuÈn ho¸ nµy lµ ®Ó kiÓm tra hiÖu n¨ng cña c¸c cét HPLC vµ ®Ó x¸c ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan xem khi nµo chóng cÇn ph¶i thay thÕ.

gl e

− TÊt c¶ c¸c cét pha ®¶o (C18, , C8) vµ c¸c cét silica nãi chung míi vµ cò ®Òu cÇn ®−îc chuÈn ho¸.

C¸c th«ng sè cña cét HPLC cÇn chuÈn ho¸ :

+ HÖ sè dung l−îng

+ HiÖu lùc cét (sè ®Üa lý thuyÕt) : N +

−

: k’ .

HÖ sè ®èi xøng

§èi víi c¸c cét míi: CÇn chuÈn ho¸ ngay khi míi nhËn ®Ó kh¼ng ®Þnh chÊt l−îng cña chóng.

− §èi víi cét ®ang sö dông: NÕu trong thêi gian sö dông, nhËn thÊy h×nh d¹ng cña pic bÞ xÊu h¬n tr−íc vµ hiÖu lùc cña cét kh«ng tho¶ m·n cho viÖc ph©n tÝch th× nªn chuÈn ho¸ l¹i cét vµ ghi ngµy th¸ng thùc hiÖn vµo b¶ng theo dâi. 100 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

• ChuÈn ho¸ cét s¾c ký pha ®¶o

−

ChuÈn bÞ dung dÞch c¸c chÊt chuÈn:

Pha mét hçn hîp dung dÞch c¸c chÊt chuÈn trong methanol 60%(v/v) víi c¸c nång ®é nh− sau: Phenol

1,00 mg/l

Anisol

1,50 mg/l

§iÒu kiÖn s¾c ký: : methanol - n−íc (60 : 40)

Tèc ®é dßng

: 1ml/phót

ThÓ tÝch tiªm

: 20 µL

Detector

: UV 254 nm

Q uy

Pha ®éng

hơ

0,02 mg/l

gl e

om /+

ạy

Kè

−

Uracil

H×nh 3.11: S¾c ®å t¸ch hçn hîp uracil, phenol, anisol. 1. Uracil

2. Phenol

3. Anisol

• TÝnh to¸n:

−

HÖ sè dung l−îng (k’) k’ = (tA – t0)/t0

t0 : thêi gian l−u cña uracil tA : thêi gian l−u cña anisol −

HiÖu lùc cét (N) N = 5,54. t2A / W21/2 tA : thêi gian l−u cña anisol W1/2 : chiÒu réng pic ®o ë nöa chiÒu cao cña pic anisol

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

101

− HÖ sè ®èi xøng (F) F = WA / 2a ë ®©y: WA : chiÒu réng pic anisol ®o ë 1/20 chiÒu cao pic a: kho¶ng c¸ch tõ ®−êng vu«ng gãc h¹ tõ ®Ønh pic ®Õn mÐp ®−êng cong phÝa tr−íc cña pic ë t¹i 1/20 chiÒu cao pic.

• ChuÈn ho¸ cét s¾c ký pha thuËn

ChuÈn bÞ dung dÞch: Hoµ tan kho¶ng 0,1 – 0.2 ml n-pentan vµ 20mg acetophenon trong 100ml hexan cã chøa 0,5%(v/v) methanol.

−

§iÒu kiÖn s¾c ký :

: hexan - methanol (99,5 : 0,5)

Tèc ®é dßng

: 1,0 ml/phót

ThÓ tÝch tiªm

: 20 µL

Detector

: UV ë 254 nm

Q uy

Pha ®éng

Kè

−

hơ

−

TÝnh to¸n t−¬ng tù chuÈn ho¸ cét pha ®¶o .

ạy

Víi:

tAC : thêi gian l−u cña acetophenon

om /+

t0 : thêi gian l−u cña n-pentan W1/2 : chiÒu réng pic ®o ë nöa chiÒu cao cña pic acetophenon B¶ng 3.6. C¸c tiªu chuÈn chÊp nhËn cho cét Cét ®∙ sö dông

≈ 2,0

< 0,7

≈ 3000 ®Üa lý thuyÕt hiÖn nay >10.000

≈ 1000 ®Üa

0,9 – 2,0

0,9 – 2, 0

gl e

Cét míi

HÖ sè dung l−îng (k’ )

HiÖu lùc cét (N)

HÖ sè ®èi xøng (F)

3.2.6. §Þnh l−îng b»ng ph−¬ng ph¸p HPLC Qu¸ tr×nh ®Þnh l−îng b»ng HPLC cã thÓ chia thµnh 4 b−íc. Mçi b−íc ®Òu cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn kÕt qu¶ ®Þnh l−îng. C¸c b−íc nµy lµ : −

LÊy mÉu thö

−

TiÕn hµnh s¾c ký

−

§o tÝn hiÖu detector

−

Ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng

102 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

•

LÊy mÉu

Sai sè do lÊy m·u cã thÓ t¨ng lªn ë Ýt nhÊt 3 kh©u: LÊy mÉu ®¹i diÖn, b¶o qu¶n mÉu vµ xö lý mÉu. ®Ó gi¶m sai sè, viÖc lÊy mÉu ph¶i t«n träng triÖt ®Ó c¸c nguyªn t¾c ®· ®−îc qui ®Þnh ®èi víi tõng lo¹i ®èi t−îng mÉu ®Ó cã thÓ lÊy ®−îc ®¹i diÖn. Qu¸ tr×nh b¶o qu¶n mÉu còng cã thÓ dÉn ®Õn sai sè: Víi mÉu thö lµ chÊt bay h¬i, chÊt cã thÓ ph¶n øng ®−îc víi h¬i n−íc hoÆc kh«ng khÝ.

hơ

C¸c thµnh phÇn vi l−îng cã thÓ bÞ hÊp phô hoÆc ph¶n hÊp phô bëi b×nh chøa trong thêi gian b¶o qu¶n.

Q uy

Cã thÓ tiÕn hµnh c¸c ph¶n øng ho¸ häc trªn mÉu thö ®Ó t¹o dÉn chÊt cã ®é nh¹y cao h¬n ®Ó cã thÓ ®o ®−îc b»ng detector cña m¸y. C¸ch nµy ®−îc ¸p dông ®èi víi nh÷ng chÊt cã ®¸p øng rÊt nhá hoÆc hoµn toµn kh«ng cã ®¸p øng víi detector ®o ®é hÊp thô quang häc.

Qu¸ tr×nh ch¹y s¾c ký cÇn chó ý:

• tiÕn hµnh t¸ch s¾c ký

Kè

ChuÈn bÞ mÉu thö:

−

ạy

Cã thÓ xuÊt hiÖn pic l¹ trªn s¾c ®å do dung m«i dïng hoµ tan mÉu thö cã chøa t¹p chÊt. V× vËy cÇn ph¶i kiÓm tra b»ng s¾c ký c¸c vÕt t¹p ®ã.

om /+

Dung m«i dïng ®Ó hoµ tan mÉu thö ph¶i ®−îc xem xÐt cÈn thËn . Lý t−ëng nhÊt lµ dïng pha ®éng lµm dung m«i ®Ó hoµ tan nã. Trõ tr−êng hîp mÉu thö khã tan trong dung m«i nµy th× ph¶i t×m dung m«i kh¸c thÝch hîp h¬n.

Dung m«i ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu sau :

gl e

+ §é tinh khiÕt cao ®Ó kh«ng cã pic l¹, + Cã thÓ hoµ lÉn ®−îc víi dung m«i röa gi¶i (pha ®éng),

+ Cho ®¸p øng rÊt nhá víi detector,

−

+ Dung m«i vµ dung dÞch thö ph¶i ®−îc läc qua mµng läc 0,45µm. Tiªm mÉu: Cã 2 c¸ch tiªm mÉu vµo cét: + Dïng b¬m tiªm vµ + Van tiªm mÉu thÓ tÝch x¸c ®Þnh.

Dïng van tiªm mÉu cho kÕt qu¶ chÝnh x¸c h¬n (+1%) so víi dïng b¬m tiªm (± 1 - 2%). • §o tÝn hiÖu detector

Detector ®−îc dïng phæ biÕn nhÊt trong HPLC lµ detector UV-Vis.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

103

−

Detector sö dông ph¶i ®¸p øng mét sè yªu cÇu sau : + Ho¹t ®éng ®−îc ë vïng tuyÕn tÝnh cña nã, + Cã ®é hÊp thô nhá ®èi víi dung m«i (®é nhiÔu ®−êng nÒn thÊp), + Tr¸nh lät kh«ng khÝ vµo cét vµ detector, + Gi÷ s¹ch cell vµ lµm s¹ch nã th−êng xuyªn.

−

TÝn hiÖu detector:

hơ

TÝn hiÖu detector ®o ®−îc khi chÊt ra khái cét s¾c ký ®−îc m¸y ghi l¹i d−íi d¹ng pic.

Q uy

ë m¸y s¾c ký cæ ®iÓn, viÖc ®o diÖn tÝch hoÆc chiÒu cao pic ®−îc thùc hiÖn b»ng tay. Cßn ë c¸c m¸y s¾c ký hiÖn ®¹i viÖc ®o ®¹c nµy ®−îc tù ®éng ho¸ nhê m¸y tÝch ph©n, m¸y tÝnh. 3.2.7. C¸c ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng

TÊt c¶ c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng b»ng s¾c ký ®Òu dùa trªn nguyªn t¾c: Nång ®é cña chÊt tû lÖ víi chiÒu cao hoÆc diÖn tÝch pic cña nã.

Ph−¬ng ph¸p chuÈn ngo¹i (External Standard)

ạy

•

Kè

Cã 4 ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng ®−îc sö dông trong s¾c ký :

om /+

Ph−¬ng ph¸p chuÈn ngo¹i lµ ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng c¬ b¶n, trong ®ã c¶ 2 mÉu chuÈn vµ thö ®Òu ®−îc tiªn hµnh s¾c ký trong cïng ®iÒu kiÖn. So s¸nh diÖn tÝch (hoÆc chiÒu cao) pic cña mÉu thö víi diÖn tÝch (hoÆc chiÒu cao) pic cña mÉu chuÈn sÏ tÝnh ®−îc nång ®é cña c¸c chÊt trong mÉu thö.

Cã thÓ sö dông ph−¬ng ph¸p chuÈn ho¸ 1 ®iÓm hoÆc nhiÒu ®iÓm.

gl e

* ChuÈn ho¸ 1 ®iÓm: Chän nång ®é cña mÉu chuÈn xÊp xØ víi nång ®é cña mÉu thö.

TÝnh nång ®é mÉu thö theo c«ng thøc:

c X = CS

SX SS

ë ®©y: CX

: nång ®é mÉu thö

: nång ®é chÊt chuÈn

SX (HX): diÖn tÝch (chiÒu cao) cña pic mÉu thö SS (HS): diÖn tÝch (chiÒu cao) cña pic mÉu chuÈn 104 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

* ChuÈn ho¸ nhiÒu ®iÓm: TiÕn hµnh qua çc b−íc sau : ChuÈn bÞ mét d·y chuÈn víi çc nång ®é t¨ng dÇn råi tiÕn hµnh s¾c ký. Çc ®¸p øng thu ®−îc lµ çc diÖn tÝch hoÆc chiÒu cao pic ë mçi ®iÓm chuÈn. VÏ ®å thÞ chuÈn biÓu diÔn sù t−¬ng quan gi÷a diÖn tÝch S (hoÆc chiÒu cao H) pic víi nång ®é cña chÊt chuÈn (C), xem h×nh 3.12. Sö dông ®o¹n tuyÕn tÝnh cña ®−êng chuÈn ®Ó tÝnh to¸n nång ®é cña chÊt cÇn x¸c ®Þnh. Cã thÓ thùc hiÖn viÖc tÝnh to¸n nµy theo 2 çch : ¸p d÷ kiÖn diÖn tÝch (hoÆc chiÒu cao) pic cña chÊt thö vµo ®−êng chuÈn sÏ suy ra ®−îc nång ®é cña nã .

om /+

ạy

Kè

Q uy

hơ

−

H×nh 3.12. §å thÞ ph−¬ng ph¸p chuÈn ngo¹i

gl e

+ X©y dùng ph−¬ng tr×nh håi qui tuyÕn tÝnh m« t¶ quan hÖ gi÷a diÖn tÝch (hoÆc chiÒu cao) pic víi nång ®é cña chÊt cÇn x¸c ®Þnh. Y = a + bCx

3.25

Trong ®ã :

Y: DiÖn tÝch pic a : Giao ®iÓm cña ®−êng chuÈn víi trôc tung. b : §é dèc cña ®−êng chuÈn. Cx : Nång ®é cña chÊt thö . Dùa vµo ph−¬ng tr×nh håi quy nµy ta tÝnh ®−îc nång ®é chÊt thö .

CX =

Yˆ − a b

3.26

Chó ý : §é lín cña diÖn tÝch (hoÆc chiÒu cao) pic mÉu thö ph¶i n»m trong ®o¹n tuyÕn tÝnh cña ®−êng chuÈn.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

105

•

Ph−¬ng ph¸p chuÈn néi (Internal standard).

Trong ®Þnh l−îng b»ng ph−¬ng ph¸p s¾c ký, ®iÖn di nãi chung còng nh− HPLC nãi riªng, ph−¬ng ph¸p chuÈn ngo¹i (ESTD) tá ra cã nhiÒu nh−îc ®iÓm trong ph©n tÝch çc mÉu ph¶i xö lý phøc t¹p (chiÕt t¸ch...) vµ ®Æc biÖt lµ çc mÉu võa phøc t¹p võa cã hµm l−îng thÊp cña chÊt cÇn ®Þnh l−îng. VÝ dô nh− çc mÉu huyÕt t−¬ng trong nghiªn cøu d−îc ®éng häc. Ph−¬ng ph¸p chuÈn néi (ISTD) gióp kh¾c phôc ®−îc nh÷ng nh−îc ®iÓm trªn cña ESTD. Ngoµi ra, nã cßn cã thÓ gióp cùc tiÓu hãa ®−îc nh÷ng sai sè g©y nªn do m¸y mãc vµ kü thuËt.

hơ

Kü thuËt chuÈn néi cã thÓ ®−îc tãm t¾t nh− sau: Ng−êi ta thªm vµo c¶ mÉu chuÈn lÉn mÉu thö nh÷ng l−îng b»ng nhau cña mét chÊt tinh khiÕt, råi tiÕn hµnh s¾c ký trong cïng ®iÒu kiÖn. ChÊt ®−îc thªm nµy gäi lµ chuÈn néi.

Q uy

Tõ nh÷ng d÷ kiÖn vÒ: diÖn tÝch (hoÆc chiÒu cao) pic vµ l−îng (hoÆc nång ®é) cña chuÈn, chuÈn néi vµ mÉu thö, cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc hµm l−îng cña thµnh phÇn cÇn ®Þnh l−îng trong mÉu thö mét c¸ch chÝnh x¸c. Cã mét sè yªu cÇu ®Æt ra víi chÊt chuÈn néi:

Trong cïng ®iÒu kiÖn s¾c ký, chÊt chuÈn néi ph¶i ®−îc t¸ch hoµn toµn vµ cã thêi gian l−u gÇn víi thêi gian l−u cña chÊt cÇn ph©n tÝch trong mÉu thö .

−

Cã cÊu tróc ho¸ häc t−¬ng tù nh− chÊt thö .

−

Cã nång ®é xÊp xØ víi nång ®é cña chÊt thö .

−

Kh«ng ph¶n øng víi bÊt kú thµnh phÇn nµo cña mÉu thö .

−

Ph¶i cã ®é tinh khiÕt cao vµ dÔ kiÕm .

om /+

ạy

Kè

−

V× r»ng ®¸p øng (response) cña chÊt chuÈn vµ chuÈn néi víi detector kh«ng cïng ®é nh¹y, nªn tr−íc hÕt cÇn ph¶i x¸c ®Þnh hÖ sè ®¸p øng (response factors) ®Ó hiÖu chÝnh trong tÝnh kÕt qu¶.

gl e

* X¸c ®Þnh hÖ sè ®¸p øng FX :

ChuÈn bÞ mét hçn hîp cã chøa nh÷ng l−îng (hoÆc nång ®é) ®· biÕt cña chÊt chuÈn vµ chuÈn néi råi ch¹y s¾c ký. S¾c ®å thu ®−îc sÏ cho ta biÕt c¸c d÷ liÖu vÒ diÖn tÝch cña c¸c pic.

Trong ph−¬ng ph¸p chuÈn néi, ng−êi ta thÊy cã mèi t−¬ng quan gi÷a tû sè cña khèi l−îng (hoÆc nång ®é) cña chuÈn vµ chuÈn néi víi tû sè diÖn tÝch cña 2 pic. Vµ hÖ sè ®¸p øng ®−îc tÝnh theo ph−¬ng tr×nh sau: TÝnh theo nång ®é ta cã:

FX =

mC S C mC .S IS : = m IS S IS m IS S C

(3.27)

FX =

CC .S IS C IS S C

(3.28)

106 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

ë ®©y: - mC , mIS lÇn l−ît lµ khèi l−îng cña chÊt chuÈn vµ chuÈn néi. - CC , CIS lÇn l−ît lµ nång ®é cña chuÈn vµ chuÈn néi. - SC , SIS lÇn l−ît lµ diÖn tÝch pic chuÈn vµ chuÈn néi. C¸c sai sè sÏ ®−îc cùc tiÓu hãa nÕu hÖ sè FX xÊp xØ ®¬n vÞ, cã nghÜa lµ chÊt chuÈn vµ chuÈn néi cã cïng ®¸p øng víi detector. Tuy nhiªn trong thùc tÕ ®iÒu nµy th−êng khã ®¹t ®−îc hoµn h¶o.

hơ

Ph−¬ng ph¸p chuÈn 1 ®iÓm: ChuÈn néi ®−îc thªm vµo c¶ hai, mÉu chuÈn vµ mÉu thö, råi tiÕn hµnh s¾c ký.

−

* §Þnh l−îng thµnh phÇn trong mÉu thö.

mT =

ST m IS FX S IS

Kè

(3.30)

Ph−¬ng ph¸p chuÈn hãa nhiÒu ®iÓm: ChuÈn bÞ mét d·y chuÈn cã chøa nh÷ng l−îng (hoÆc nång ®é) chÊt chuÈn kh¸c nhau nh−ng tÊt c¶ cïng chøa mét l−îng (hoÆc nång ®é) chuÈn néi. Sau khi s¾c ký vµ thu ®−îc c¸c d÷ kiÖn diÖn tich, tiÕn hµnh vÏ ®−êng chuÈn (h×nh 3.13.) biÓu diÔn sù t−¬ng quan gi÷a tû sè diÖn tÝch (hoÆc chiÒu cao) pic cña chuÈn trªn chuÈn néi (SS/ Sis) víi tû sè cña nång ®é chuÈn ngo¹i trªn chuÈn néi (CS/CIS).

gl e

om /+

−

ST C IS FX S IS

ạy

CT =

(3.29)

TÝnh theo nång ®é ta cã:

Q uy

L−îng hoÆc nång ®é cña thµnh phÇn trong mÉu thö ®−îc tÝnh nh− sau:

SS/Sis

SX/ SIS

CX/ CIS

CS/CIS

H×nh 3.13. Ph−¬ng ph¸p ®−êng chuÈn sö dông chuÈn néi

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

107

Song song tiÕn hµnh s¾c ký mÉu thö còng ®−îc thªm chuÈn néi víi l−îng (hoÆc nång ®é) nh− thang chuÈn. TÝnh tû sè diÖn tÝch (hoÆc chiÒu cao) pic cña chÊt thö trªn diÖn tÝch (hoÆc chiÒu cao) pic chuÈn néi (ST/ Sis) råi dùa vµo ®−êng chuÈn sÏ t×m ®−îc nång ®é cña chÊt thö (CT). • Ph−¬ng ph¸p thªm chuÈn (Standard addition)

Kü thuËt nµy phèi hîp ph−¬ng ph¸p chuÈn ngo¹i vµ chuÈn néi.

hơ

¦u ®iÓm cña kü thuËt thªm chuÈn lµ cã ®é chÝnh x¸c cao v× nã lo¹i trõ ®−îc sai sè do çc yÕu tè ¶nh h−ëng, ®Æc biÖt lµ ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh xö lý mÉu (chiÕt xuÊt, tinh chÕ çc chÊt tõ çc d¹ng bµo chÕ...)

Q uy

Xö lý mÉu thö råi tiÕn hµnh s¾c ký.

Kü thuËt so s¸nh tiÕn hµnh nh− sau:

Kè

Thªm vµo mÉu thö nh÷ng l−îng ®· biÕt cña c¸c chÊt chuÈn t−¬ng øng víi c¸c thµnh phÇn cã trong mÉu thö råi l¹i tiÕn hµnh xö lý mÉu vµ s¾c ký trong cïng ®iÒu kiÖn. Nång ®é ch−a biÕt CX cña mÉu thö ®−îc tÝnh dùa vµo sù chªnh lÖch nång ®é ∆C (l−îng chÊt chuÈn thªm vµo) vµ sù t¨ng cña diÖn tÝch (hoÆc chiÒu cao) pic ∆S theo c«ng thøc:

∆C ∆S

ạy

cX = S X

om /+

Cã thÓ tÝnh to¸n nång ®é CX cña mÉu thö theo mét c¸ch kh¸c: TiÕn hµnh s¾c ký mét mÉu thö vµ mÉu thö ®· ®−îc thªm chuÈn nh− trªn. Sö dông mét pic kh«ng muèn ®Þnh l−îng cña mÉu thö nh− lµ mét chuÈn néi.

gl e

ThÝ dô: TiÕn hµnh s¾c ký mét mÉu thö cã 3 thµnh phÇn, thu ®−îc s¾c ®å (a), s¾c ®å nµy cã 3 pic ®−îc ®¸nh sè lµ 1; 2 vµ 3. Gi¶ sö kh«ng muèn ®Þnh l−îng thµnh phÇn thø nhÊt. §Ó ®Þnh l−îng thµnh phÇn thø hai vµ ba, chóng ta thªm nh÷ng l−îng ®· biÕt cña hai thµnh phÇn nµy vµo hçn hîp rèi tiÕn hµnh s¾c ký l¹i, thu ®−îc s¾c ®å (H×nh 3.14).

H×nh 3.14: S¾c ®å ®Þnh l−îng, phèi hîp ph−¬ng ph¸p chuÈn ngo¹i vµ néi.

108 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

B»ng c¸ch sö dông pic kh«ng muèn x¸c ®Þnh cña mÉu thö nh− lµ mét chuÈn néi trong ph−¬ng ph¸p thªm nµy, chóng ta sÏ cùc tiÓu ho¸ ®−îc c¸c sai sè g©y nªn trong qu¸ tr×nh ®Þnh l−îng nh− ®· tr×nh bµy ë trªn. Trong tr−êng hîp mÉu thö kh«ng chøa pic kh«ng muèn x¸c ®Þnh th× cã thÓ thªm mét chÊt chuÈn néi vµo mÉu thö råi tiÕn hµnh ph©n tÝch nh− trªn. TÝnh kÕt qu¶: Dùa vµo diÖn tÝch pic (S) hoÆc chiÒu cao (h). TÝnh nång ®é cña thµnh phÇn thø hai: = S2a/S1a ( ë s¾c ®å a )

= S2b /S1b ( ë s¾c ®å b )

hơ

Ythö

Q uy

Rthªm = Rb - Ra = (Ythªm). (Ra)/Rthªm

Kè

• Kü thuËt thªm ®−êng chuÈn:

Nång ®é cña thµnh phÇn thø ba: C¸ch tÝnh t−¬ng tù .

om /+

ạy

Nguyªn t¾c: ChuÈn bÞ mét d·y hçn hîp gåm çc l−îng mÉu thö gièng nhau vµ çc chÊt chuÈn (t−¬ng øng víi çc thµnh phÇn cÇn x¸c ®Þnh) víi l−îng t¨ng dÇn. Xö lý mÉu råi tiÕn hµnh s¾c ký. Dùng ®−êng chuÈn t−¬ng quan gi÷a diÖn tÝch (S) hoÆc chiÒu cao (H)cña pic tæng (thö + chuÈn) víi l−îng hoÆc nång ®é cña chÊt chuÈn thªm (∆C). Giao ®iÓm cña ®−êng chuÈn kÐo dµi víi trôc hoµnh chÝnh lµ nång ®é cña chÊt cÇn x¸c ®Þnh.

gl e

S (H)

dd thö SX CX

thªm chuÈn

C chuÈn thªm vµo

H×nh 3.15: §å thÞ ph−¬ng ph¸p thªm ®−êng chuÈn

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

109

• ph−¬ng ph¸p chuÈn ho¸ diÖn tÝch (Area Normalization)

Nguyªn t¾c: Hµm l−îng phÇn tr¨m cña mét chÊt trong hçn hîp nhiÒu thµnh phÇn ®−îc tÝnh b»ng tû lÖ phÇn tr¨m diÖn tÝch pic cña nã so víi tæng diÖn tÝch cña tÊt c¶ çc pic thµnh phÇn trªn s¾c ®å . Ph−¬ng ph¸p nµy yªu cÇu tÊt c¶ çc thµnh phÇn ®Òu ®−îc röa gi¶i vµ ®−¬c ph¸t hiÖn. TÊt c¶ çc thµnh phÇn ®Òu cã ®¸p øng detector (response) nh− nhau.

hơ

Kü thuËt nµy ®−îc sö dông nhiÒu trong s¾c ký khÝ v× th−êng cã ®¸p øng nh− nhau ë detector ion ho¸ ngän löa (FID).

Trong khi ®ã lîi Ých cña kü thuËt nµy trong HPLC bÞ h¹n chÕ v× ®¸p øng nh− nhau lµ ®iÒu thiÕu ch¾c ch¾n.

Q uy

VÝ dô :

Kè

.S X .100 S .100 = Xn S X + SY + S Z ∑ Si

ạy

%X =

Hµm l−îng phÇn tr¨m cña X ®−îc tÝnh nh− sau :

i =1

om /+

Trong ph−¬ng ph¸p trªn nÕu xÐt ®Õn ®¸p øng kh¸c nhau cña detector th× cÇn ph¶i x¸c ®Þnh c¸c hÖ sè ®¸p øng ®èi víi mçi chÊt ®Ó hiÖu chÝnh sù sai kh¸c ®ã. HÖ sè ®¸p liªn hÖ víi chÊt chuÈn theo c«ng thøc:

S S .C X . f S S X .C S

gl e

FX =

ë ®©y:

SS vµ SX : diÖn tÝch cña pic chuÈn vµ pic thö

CS vµ CX : nång ®é cña chÊt chuÈn vµ chÊt thö fS

: hÖ sè hiÖu chØnh cña chuÈn.

Ph−¬ng tr×nh tÝnh hµm l−îng % cña X sÏ lµ:

%X =

S X .FX .100 S X FX + SY FY + S Z FZ

Trong mét sè tr−êng hîp cã thÓ øng dông ph−¬ng ph¸p chuÈn ho¸ diÖn tÝch pic ®Ó ®Þnh l−îng c¸c t¹p chÊt trong thuèc. 110 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Tµi liÖu tham kh¶o 1. TrÇn Tö An, NguyÔn V¨n TuyÒn (1984). Bµi gi¶ng kiÓm nghiÖm ®éc chÊt. NXB Y häc. Tr. 85 - 90 2. D−îc ®iÓn ViÖt Nam III . Phô lôc 3 , 4 . PL . 75 - PL. 85 . 3. Ph¹m Gia HuÖ, TrÇn Tö An (1998). Ho¸ Ph©n tÝch II. §¹i häc D−îc Hµ Néi. Tr. 4-32; 55 – 104.

hơ

5. B.P 2001. Appendix II, Appendix III. A 130 - A.145

Q uy

6. Bureau of food and drugs (1998). Training course on drug and cosmetic quality control. BFAD. Philippines . P.p. 95 – 107. 7. European Pharmacopoeia (1997). P. p. 25 – 32

8. Indian Pharmacopoeia 1996. P.p .A.72 – A77

Kè

9. Johnson E. and Stevenson R. (1978). Basic liquid chromatography. Copyright by Varian Associates.

ạy

10. Munson J.W. (1984). High - performance Liquid Chromatography: Instrumentation and pharmaceutical applications in pharmaceutical analysis. Marcel Dekker Inc. P.p. 16 - 136.

om /+

11. Pharmacopoeia of the people’s Republic of China 1977. P.p. A16 A19.

12. Skoog D.A. - West D.M.West, Holler F.J (1988). Fundamentals of Analytical Chemistry 5 th. ed. Saunders college Publishing. P.p. 557 - 598.

gl e

13. U.S.P. 24 . P.p. 1920 - 1924; 1992 - 1997.

3.1. a/. Mét dung dÞch cña mét chÊt thuèc cã nång ®é 6,4.10-5 M, ®o ®é hÊp thô cña dung dÞch nµy ë b−íc sãng 255 nm, dïng cuvet 1cm thu ®−îc mËt ®é quang A = 0,847. TÝnh hÖ sè hÊp thô ph©n tö ε cña chÊt ë 255 nm ? b/. C©n chÝnh x¸c 10,0 mg cña thuèc nãi trªn (cã ph©n tö l−îng Mw 200,0), ®em hoµ tan trong n−íc võa ®ñ 1 lÝt. §o ®é hÊp thô ë λ 255nm víi cuvet 1cm ®−îc A = 0,556.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

111

H·y tÝnh ®é tinh khiÕt cña mÉu thuèc. §¸p sè: a/. ε = 1,32 . 104 b/. 84,2% 3.2. Poldin methylsulfat cã cùc ®¹i hÊp thô ë 257 nm. ChuÈn bÞ 5 dung dÞch cña nã trong methanol víi nång ®é d−íi ®©y vµ ®o ®é hÊp thô cña mçi dung dÞch ë λ = 257nm, cuvet 1cm. a/ HÖ nµy cã tu©n theo ®Þnh luËt Lambert-Beer kh«ng ?

hơ

b/ TÝnh A1%1cm ë 257 nm.

Q uy

C(mg/ml) 0,1

0,105

0,2

0,207

0,3

Kè

0,4

0,420 0,529

ạy

0,5

0,318

om /+

d/ Hoµ tan 50,0mg Poldin methylsulfat trong methanol trong mét b×nh ®Þnh møc dung tÝch 1 lÝt, thªm methanol tíi v¹ch. §o ®é hÊp thô cña dung dÞch nµy ë λ 257nm, dïng cuvet 2 cm, ®−îc A = 0,946. Gi¶ thiÕt r»ng nh÷ng t¹p chÊt cã mÆt kh«ng hÊp thô ¸nh s¸ng ë b−íc sãng nµy. H·y tÝnh % ®é tinh khiÕt cña mÉu thö.

§¸p sè : b/ A1%1cm = 10,5; c/ ε = 474; d/ 90,2%

gl e

3.3. Tolbutamid cã Mw 270,4; ε = 703 ë 262 nm. NÕu mét viªn nÐn tolbutamid ®−îc hoµ tan trong n−íc vµ hoµ lo·ng tíi ®ñ 2500ml th× ®é hÊp thô cña nã A= 0,520 ë 262 nm, cuvet 1cm.

H·y tÝnh hµm l−îng cña tolbutamid trong viªn ?

§¸p sè : 500mg

3.4. Sù h×nh thµnh phæ huúnh quang vµ øng dông cña ph−¬ng ph¸p phá huúnh quang trong ph©n tÝch ? 3.5. øng dông quang phæ hång ngo¹i trong ®Þnh tÝnh c¸c chÊt h÷u c¬ ? 3.6. TÝnh nång ®é cña dung dÞch Viatamin B12 biÕt r»ng khi pha lo·ng 200 lÇn vµ ®o ®é hÊp thô ë 361 nm ®−îc A = 0,450. Cho A (1%, 1cm) cña B12 ë 361nm = 207. 3.7. S¾c ký pha thuËn vµ pha ®¶o lµ g× ? Cho vÝ dô vÒ pha tÜnh vµ pha ®éng dïng trong s¾c ký pha thuËn vµ pha ®¶o.

112 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

3.8. Thêi gian l−u t−¬ng ®èi cña codein, heroin, methadon, morphin vµ propoxyphen lµ: 1,00; 1,89; 0,55; 1,16 vµ 5,90. BiÕt tR cña codein lµ 6 phót. TÝnh thêi gian l−u cña c¸c chÊt kh¸c? 3.9. D÷ kiÖn sau thu ®−îc b»ng s¾c ký trªn cét dµi 40cm. tR (phót)

W1/2(phót)

ChÊt kh«ng l−u gi÷

1,9

10,0

0,76

10,9

0,82

13,4

1,06

hơ

Q uy

a/. Sè ®Üa lý thuyÕt trung b×nh cña cét ?

H·y tÝnh :

Tªn chÊt

+ B vµ A

Kè

+ B vµ C

ạy

+ A vµ C

om /+

3.10. Cho cét s¾c ký dµi 30 cm. Khi ch¹y s¾c ký t¸ch hçn hîp 2 chÊt thu ®−îc kÕt qu¶: tR (phót)

ChiÒu réng ®¸y pic W(phót)

ChÊt kh«ng l−u gi÷

1,30

16,40

1,11

17,63

1,21

ChÊt

gl e

H·y tÝnh :

Sè ®Üa lý thuyÕt trung b×nh cña cét, chiÒu cao ®Üa. NÕu chóng ta muèn ®é ph©n gi¶i trong t¸ch 2 chÊt A vµ B lµ RS(m) = 1,5 th×:

a/. Yªu cÇu cét ph¶i cã sè ®Üa lý thuyÕt lµ bao nhiªu ? b/. NÕu kh«ng thay ®æi 2 pha, chiÒu dµi cét sÏ ph¶i lµ bao nhiªu ?

3.11. Khi ch¹y s¾c ký mét hçn hîp 2 chÊt A vµ B thu ®−îc thêi gian l−u lÇn l−ît lµ: 10,0 vµ 10,9 trªn cét dµi 40cm. Mét chÊt kh«ng l−u gi÷ qua cét ë 1,9 phót. ChiÒu réng ®¸y pic cña A vµ B lµ 1,52phót vµ 1,64 phót. Cho biÕt thÓ tÝch pha tÜnh VS = 19,6ml vµ thÓ tÝch pha ®éng VM = 62,6ml.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

113

H·y tÝnh : a/. HÖ sè dung l−îng k’ cho mçi chÊt ? b/. HÖ sè ph©n bè cho mçi chÊt ? c/. HÖ sè chän läc cho A vµ B ? 3.12. H·y so s¸nh s¾c ký láng hiÖu n¨ng cao víi s¾c ký cét cæ ®iÓn ? 3.13. Tr×nh bµy vÒ sù kh¸c nhau gi÷a s¾c ký trao ®æi ion vµ s¾c ký lo¹i cì (s¾c ký trªn gel) ?

hơ

3.14. H·y tr×nh bµy vÒ c¸c lo¹i b¬m sö dông trong HPLC, −u, nh−îc ®iÓm cña mçi lo¹i ?

3.15. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña detector dÉn nhiÖt vµ ion ho¸ ngän löa ?

Q uy

3.16. H·y tr×nh bµy vÒ ph−¬ng ph¸p sö dông chuÈn néi trong ®Þnh l−îng b»ng s¾c ký láng hiÖu n¨ng cao ?

gl e

om /+

ạy

Kè

3.17. H·y nãi vÒ ph−¬ng ph¸p thªm chuÈn trong ®Þnh l−îng b»ng HPLC ?

114 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Ch−¬ng 4.

KiÓm nghiÖm thuèc b»ng ph−¬ng ph¸p sinh häc

Môc tiªu häc tËp

hơ

1. ViÕt ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ h×nh th¸i, tÝnh chÊt nu«i cÊy cña vi khuÈn, nÊm mèc, nÊm men ®Ó ¸p dông trong thö nghiÖm vi sinh vËt.

Q uy

2. BiÕt ph−¬ng ph¸p lµm mét m«i tr−êng nu«i cÊy vi sinh vËt vµ nªu ®−îc c¸c ph−¬ng ph¸p tiÖt trïng. 3. Tr×nh bµy ®−îc môc ®Ých, nguyªn t¾c, ph−¬ng ph¸p thö v« trïng vµ ®Õm sè l−îng vi sinh vËt trong 1 gam (1 ml) d−îc phÈm.

ạy

Kè

− Nªu ®−îc vai trß cña ph−¬ng ph¸p sinh häc trong kiÓm nghiÖm chÊt kh¸ng sinh, vµ tr×nh bµy ®−îc thö nghiÖm ®Þnh l−îng chÊt kh¸ng sinh b»ng ph−¬ng ph¸p khuÕch t¸n. 4.1. Më ®Çu

om /+

Trong ngµnh D−îc cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó kiÓm tra chÊt l−îng cña thuèc nh− ph−¬ng ph¸p ho¸ häc, ph−¬ng ph¸p vËt lý, ph−¬ng ph¸p sinh häc.

gl e

Ph−¬ng ph¸p ho¸, lý tiÕn hµnh nhanh chÝnh x¸c nh−ng chØ ¸p dông ®−îc víi çc chÊt cã thµnh phÇn ho¸ häc ®· biÕt vµ kh«ng ®¸nh gi¸ ®−îc b¶n chÊt sinh häc cña mét d−îc phÈm. §Ó x¸c ®Þnh çc ®Æc tÝnh sinh häc theo yªu cÇu cña mét sè d−îc phÈm nh−: ho¹t lùc t¸c dông cña chÊt kh¸ng sinh, sù v« trïng, ®é nhiÔm khuÈn, ®éc tÝnh bÊt th−êng cña mét sè lo¹i thuèc, hay hiÖu lùc vµ tÝnh an toµn cña çc vaccin ... ng−êi ta ph¶i dïng ph−¬ng ph¸p sinh häc.

4.1.1. Nguyªn t¾c Ph−¬ng ph¸p sinh häc dùa trªn nguyªn t¾c:

So s¸nh hiÖu lùc t¸c dông hoÆc c¸c ®Æc tÝnh riªng cña chÊt thö víi chÊt chuÈn t−¬ng øng trong cïng mét ®iÒu kiÖn vµ thêi gian thÝ nghiÖm. Trong lÜnh vùc kiÓm nghiÖm thuèc, hai lo¹i thö nghiÖm sinh häc ®−îc ¸p dông nhiÒu nhÊt lµ: −

KiÓm nghiÖm thuèc b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p thö trªn ®éng vËt.

−

KiÓm nghiÖm thuèc b»ng c¸c thö nghiÖm vi sinh vËt.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

115

4.1.2. ChÊt chuÈn Trong thö nghiÖm sinh häc chÊt chuÈn lµ mét yÕu tè quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng chÊt thö. ChÊt chuÈn ®−îc chia lµm hai lo¹i: ChÊt chuÈn gèc: lµ nh÷ng chÊt ®ång nhÊt cã ®é tinh khiÕt cao. ChÊt chuÈn gèc th−êng ®−îc lµm ë c¸c viÖn nghiªn cøu quèc gia hoÆc quèc tÕ riªng vÒ chÊt chuÈn sinh häc.

−

ChÊt chuÈn thø cÊp: còng lµ chÊt cã ®é tinh khiÕt cao, cã ho¹t tÝnh sinh häc ®−îc x¸c ®Þnh theo chÊt chuÈn gèc quèc tÕ t−¬ng øng.

−

hơ

ChÊt chuÈn ph¶i ®−îc b¶o qu¶n trong c¸c èng thuû tinh ë nhiÖt ®é thÝch hîp tuú theo mÉu (th−êng ë nhiÖt ®é < 5oC) trong ®iÒu kiÖn kh«, tr¸nh ¸nh s¸ng.

Q uy

4.1.3. §¸nh gi¸ kÕt qu¶

Kè

Thö nghiÖm sinh häc th−êng cã thêi gian thÝ nghiÖm kÐo dµi vµ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh− tÝnh chÊt ®¸p øng cña sinh vËt thÝ nghiÖm, ng−êi lµm thÝ nghiÖm, c¸c ®iÒu kiÖn thö nghiÖm. C¸c yÕu tè nµy th−êng kh«ng æn ®Þnh. V× vËy kÕt qu¶ thö nghiÖm sinh häc ph¶i ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng to¸n thèng kª. §é chÝnh x¸c cña phÐp thö ®−îc thÓ hiÖn b»ng giíi h¹n tin cËy.

ạy

4.2. KiÓm nghiÖm thuèc b»ng ph−¬ng ph¸p thö trªn ®éng vËt

4.2.1. Nguyªn t¾c

om /+

KiÓm nghiÖm thuèc b»ng c¸c phÐp thö trªn ®éng vËt dùa trªn sù ®¸p øng cña ®éng vËt thÝ nghiÖm ®èi víi c¸c chÕ phÈm ®−îc ®−a vµo c¬ thÓ mét liÒu l−îng theo quy ®Þnh cña tõng thÝ nghiÖm ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng cña chÕ phÈm cÇn thö.

gl e

4.2.2. §éng vËt thÝ nghiÖm

§éng vËt dïng trong thÝ nghiÖm ph¶i ®ång ®Òu, thuÇn khiÕt vÒ nßi gièng, khoÎ m¹nh kh«ng nhiÔm bÖnh, kh«ng cã thai vµ ®−îc nu«i d−ìng ®Çy ®ñ. Mçi thÝ nghiÖm cã nhu cÇu kh¸c nhau vÒ gièng, träng l−îng, tuæi cña ®éng vËt. ChÊt l−îng cña ®éng vËt quyÕt ®Þnh ®é chÝnh x¸c cña phÐp thö. 4.2.3. Thö in vivo vµ in vitro −

Thö nghiÖm ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ thÓ ®éng vËt sèng gäi lµ thö in vivo. Ng−êi ta dùa trªn c¸c th«ng sè nh− nhiÖt ®é c¬ thÓ, nhÞp tim, ®iÖn t©m ®å, ®iÖn n·o ®å, sù thay ®æi huyÕt ¸p, ph¶n x¹ hÖ thÇn kinh hoÆc tû lÖ sèng, chÕt cña ®éng vËt thÝ nghiÖm… ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c dông vµ chÊt l−îng cña thuèc.

−

PhÐp thö cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh trªn c¸c c¬ quan c« lËp cña ®éng vËt, nh− tim, tö cung, ruét, m¸u… gäi lµ thö in vitro.

116 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

4.2.4. LiÒu (Dose) LiÒu lµ l−îng chÕ phÈm thö ®−a vµo c¬ thÓ ®éng vËt mét lÇn cho tõng môc ®Ých thÝ nghiÖm. VÝ dô: LiÒu LD0, LD50, LD100, MLD, liÒu thö chÊt h¹ ¸p, liÒu thö chÊt g©y sèt. 4.2.5. Çc thö nghiÖm trªn ®éng vËt ®−îc ¸p dông trong kiÓm nghiÖm thuèc Trong çc d−îc ®iÓn th−êng cã çc thö nghiÖm sau ®©y ®−îc thùc hiÖn b»ng çc phÐp thö trªn ®éng vËt nh−: Thö ®éc tÝnh bÊt th−êng

−

Thö chÊt h¹ huyÕt ¸p

−

§Þnh l−îng c¸c hormon: gonadorelin, corticotrophin, insulin, oxytocin, menotrophin, ...

−

KiÓm tra tÝnh an toµn cña vaccin vµ sinh phÈm.

−

X¸c ®Þnh hiÖu lùc cña c¸c vaccin vµ antitoxin.

Kè

Q uy

hơ

−

ạy

4.3. KiÓm nghiÖm thuèc b»ng c¸c phÐp thö vi sinh vËt 4.3.1. §¹i c−¬ng vÒ vi sinh vËt

om /+

Vi sinh vËt lµ nh÷ng c¬ thÓ sèng cã kÝch th−íc rÊt nhá mµ m¾t th−êng kh«ng thÓ nh×n thÊy ®−îc. NÕu cÇn quan s¸t h×nh d¹ng cña chóng ph¶i dïng kÝnh hiÓn vi. Trong tù nhiªn, vi sinh vËt tån t¹i rÊt phong phó vµ ®a d¹ng, chóng ®ãng vai trß tÝch cùc vµo vßng tuÇn hoµn vËt chÊt. NhiÒu lo¹i vi sinh vËt ®−îc øng dông trong c¸c lÜnh vùc y tÕ, c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp nh− c¸c vi sinh vËt cã kh¶ n¨ng lªn men r−îu, sinh tæng hîp kh¸ng sinh, vitamin, acid amin, vi sinh vËt cè ®Þnh ®¹m ë thùc vËt…

gl e

Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sèng, bªn c¹nh nh÷ng ®Æc tÝnh cã Ých, vi sinh vËt còng g©y nhiÒu t¸c h¹i cho ng−êi, ®éng vËt, thùc vËt nh−: lµm biÕn ®æi chÊt l−îng thuèc, háng thùc phÈm, mét sè cã kh¶ n¨ng g©y bÖnh hoÆc sinh ®éc tè cã h¹i.

§Ó phôc vô cho viÖc kiÓm nghiÖm thuèc b»ng c¸c thö nghiÖm vi sinh vËt, ta cÇn t×m hiÓu mét sè ®Æc ®iÓm chÝnh cña hai nhãm vi sinh vËt lµ vi khuÈn vµ vi nÊm. 4.3.1.1. Vi khuÈn (Bacteria) • §Æc ®iÓm:

Vi khuÈn lµ nh÷ng vi sinh vËt ®¬n bµo cã cÊu t¹o tÕ bµo tiÒn nh©n (Procaryote), cã kÝch th−íc rÊt nhá. §−êng kÝnh tÕ bµo phÇn lín thay ®æi trong kho¶ng 0,2 → 2,0µm, chiÒu dµi tõ 2 - 8µm. Vi khuÈn cã nhiÒu h×nh d¹ng kh¸c nhau, nh− h×nh cÇu, h×nh que, xo¾n, dÊu ph¶y. Vi khuÈn chØ sinh s¶n v« tÝnh,

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

117

mét sè t¹o bµo tö. Mçi tÕ bµo vi khuÈn chØ cã mét bµo tö. Mét sè vi khuÈn cã kh¶ n¨ng di ®éng nhê sù cã mÆt cña mét hoÆc nhiÒu l«ng (flagella). • Ph©n lo¹i:

ViÖc ph©n lo¹i vi khuÈn rÊt phøc t¹p, ph¶i dùa vµo nhiÒu ®Æc ®iÓm, h×nh th¸i, sinh lý, sinh ho¸ ®Ó chia vi khuÈn thµnh c¸c hä, chi, loµi kh¸c nhau. Víi môc ®Ých phôc vô cho c«ng t¸c kiÓm nghiÖm thuèc, ta kh«ng ®i s©u vµo nghiªn cøu ph©n lo¹i, nh−ng cÇn t×m hiÓu vi khuÈn, theo c¸c nhãm dùa trªn h×nh thÓ, tÝnh chÊt b¾t mµu thuèc nhuém Gram vµ kh¶ n¨ng h« hÊp cña chóng. Theo h×nh thÓ:

−

hơ

+ CÇu khuÈn (Coccus): Vi khuÈn h×nh cÇu cã thÓ ®øng riªng rÏ (Micrococcus), thµnh tõng ®¸m (Staphylococcus), hoÆc chuçi (Streptococcus), hay xÕp thµnh tõng ®«i (Diplococcus).

Q uy

+ Trùc khuÈn (Bacillus): Vi khuÈn h×nh que ng¾n ®øng riªng lÎ hay thµnh chuçi (Bacillus anthracis) hoÆc h×nh que hai ®Çu trßn (Escherichia coli). + Xo¾n khuÈn (Spirillum): Vi khuÈn h×nh lß xo nh−: Treponema Pallidum. Theo tÝnh chÊt b¾t mµu thuèc nhuém Gram.

Kè

−

+ PhÈy khuÈn (Vibrio): Vi khuÈn h×nh dÊu phÈy nh− Vibrio cholerae. + Vi khuÈn cã mµu tÝm sau khi nhuém Gram: Vi khuÈn Gram + Theo ®Æc tÝnh cña qu¸ tr×nh h« hÊp:

−

ạy

+ Vi khuÈn cã mµu ®á sau khi nhuém Gram: Vi khuÈn Gram –

om /+

+ Sö dông oxy tù do trong qu¸ tr×nh h« hÊp: Vi khuÈn hiÕu khÝ. + Ph¸t triÓn ®−îc c¶ trong ®iÒu kiÖn hiÕu khÝ vµ kþ khÝ, cã qu¸ tr×nh h« hÊp nitrat: vi khuÈn kþ khÝ kh«ng b¾t buéc.

gl e

Sinh s¶n cña vi khuÈn: log N

•

+ ChØ sèng trong ®iÒu kiÖn kþ khÝ, cã qu¸ tr×nh h« hÊp sulfat: Vi khuÈn kþ khÝ b¾t buéc.

4 2

thêi gian

H×nh 4.1: §−êng cong sinh tr−ëng cña vi khuÈn

118 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Vi khuÈn sinh s¶n b»ng c¸ch ph©n ®«i tÕ bµo. Sù ph©n chia tÕ bµo x¶y ra rÊt nhanh. Trong ®iÒu kiÖn m«i tr−êng thÝch hîp vµ kh«ng cã c¸c yÕu tè k×m h·m th× mét tÕ bµo vi khuÈn sau 6 giê cã thÓ sinh ra 250.000 tÕ bµo míi. Tuy nhiªn, sù nh©n lªn cña vi khuÈn kh«ng ph¶i lµ v« tËn, nã cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè. Trong m«i tr−êng nu«i cÊy, sù sinh s¶n cña vi khuÈn sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh sÏ bÞ ngõng l¹i v× nhiÒu nguyªn nh©n nh−: thøc ¨n bÞ hÕt dÇn, hoÆc vi khuÈn cã thÓ tiÕt ra nh÷ng chÊt k×m h·m sù ph¸t triÓn cña chóng.

−

Tèc ®é ph¸t triÓn cña vi khuÈn trong m«i tr−êng nu«i cÊy tÜnh thay ®æi theo thêi gian vµ tu©n theo mét quy luËt nhÊt ®Þnh bao gåm 4 pha: Pha lag, pha logarit, pha æn ®Þnh vµ pha tö vong (H×nh 4.1).

−

Sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn trong m«i tr−êng láng cã thÓ quan s¸t sau kho¶ng 18 - 24 giê nu«i cÊy. Chóng cã thÓ lµm ®ôc m«i tr−êng, t¹o v¸ng trªn bÒ mÆt hoÆc l¾ng cÆn ë ®¸y èng nghiÖm.

−

Trªn çc m«i tr−êng ®Æc, khuÈn l¹c cña çc vi khuÈn th−êng nhá h¬n khuÈn l¹c cña vi nÊm, bÒ mÆt nh½n, bãng, −ít hoÆc nh¨n nheo, ... KhuÈn l¹c cña vi khuÈn t¹o s¾c tè víi çc mµu nh−: tr¾ng (Staphylococcus albus), vµng (Staphylococcus aureus), hång (Micrococcus), xanh (Pseudomonas aeruginosa), ... Mçi vi khuÈn cã ®Æc tÝnh riªng vÒ h×nh d¹ng, kÝch th−íc, mµu s¾c khuÈn l¹c. Çc ®Æc tÝnh nµy gióp cho viÖc x¸c ®Þnh vi khuÈn trong qu¸ tr×nh kiÓm nghiÖm d−îc phÈm.

ạy

Kè

Q uy

hơ

−

• §Æc ®iÓm:

om /+

4.3.1.2. Vi nÊm (Microfungi)

Vi nÊm cã cÊu t¹o tÕ bµo nh©n thËt (Eucaryote). TÕ bµo vi nÊm rÊt nhá. Muèn quan s¸t cÇn dïng kÝnh hiÓn vi. NÊm kh«ng cã chÊt diÖp lôc, sèng ho¹i sinh hoÆc ký sinh, sinh s¶n v« tÝnh hoÆc h÷u tÝnh.

gl e

Vi nÊm bao gåm hai lo¹i lµ nÊm men vµ nÊm mèc. Trong kiÓm nghiÖm vi sinh vËt, cÇn ph¸t hiÖn hai lo¹i nµy cã trong d−îc phÈm.

• NÊm men (Yeast):

−

NÊm men cã cÊu t¹o ®¬n bµo, sinh s¶n chñ yÕu b»ng nÈy chåi. TÕ bµo nÊm men cã kÝch th−íc, h×nh d¹ng kh¸c nhau tuú loµi. Chóng cã thÓ h×nh cÇu, bÇu dôc, h×nh qu¶ chanh, h×nh èng…

−

KhuÈn l¹c nÊm men bao gåm nhiÒu c¸ thÓ th−êng thuéc mét loµi ph¸t triÓn tõ mét c¸ thÓ mÑ t¹o thµnh mét khèi. KhuÈn l¹c nÊm men th−êng to h¬n khuÈn l¹c vi khuÈn, bÒ mÆt cã nÕp nh¨n hoÆc tr¬n nh½n, kh«ng t¹o sîi.

−

NÊm men ®−îc sö dông nhiÒu trong c«ng nghiÖp thùc phÈm nh− lµm b¸nh mú, bia, r−îu… Nh−ng nhiÒu nÊm men g©y bÖnh hoÆc lµm háng thùc phÈm, thuèc.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

119

•

NÊm mèc (Mold): −

NÊm mèc cã cÊu t¹o sîi, sinh s¶n b»ng bµo tö, sèng ho¹i sinh, chóng th−êng ph¸t triÓn trªn bÒ mÆt c¬ chÊt d−íi d¹ng nh÷ng líp h×nh sîi, m¹ng nhÖn hoÆc khèi sîi b«ng. Sîi nÊm rÊt nhá, ®−êng kÝnh trung b×nh 5µm, chiÒu dµi cã thÓ vµi chôc centimet. Sîi nÊm cã v¸ch ng¨n hoÆc kh«ng cã v¸ch ng¨n. Toµn bé sîi nÊm vµ c¸c nh¸nh ph¸t triÓn tõ mét bµo tö nÊm råi ®an kÕt nhau thµnh mét khèi gäi lµ hÖ sîi nÊm. Trªn m«i tr−êng th¹ch nu«i cÊy, hÖ sîi nÊm ph¸t triÓn thµnh mét khèi cã tiÕt diÖn h×nh trßn hoÆc gÇn trßn gäi lµ khuÈn l¹c. KhuÈn l¹c ®−îc ®Æc tr−ng bëi mµu s¾c cña sîi nÊm vµ cña bµo tö. BÒ mÆt khuÈn l¹c cã thÓ m−ît, d¹ng h¹t, d¹ng sîi hoÆc xèp…

−

NÊm sinh s¶n b»ng bµo tö: Bµo tö v« tÝnh hoÆc bµo tö h÷u tÝnh . Sù sinh s¶n v« tÝnh vµ h÷u tÝnh lu«n ®an kÕt nhau trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng cña nÊm. V× vËy, nÊm ph¸t triÓn rÊt nhanh trªn bÒ mÆt c¸c c¬ chÊt. NÊm mèc th−êng g©y ra nh÷ng biÕn ®æi vÒ mµu s¾c, mïi vÞ, chÊt l−îng cña thuèc. Mét sè sinh c¸c ®éc tè (Mycotoxin) cã h¹i cho ng−êi vµ ®éng vËt.

Kè

Q uy

hơ

−

ạy

4.3.1.3. Sù ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña vi sinh vËt

om /+

Sinh tr−ëng vµ trao ®æi chÊt cña vi sinh vËt liªn quan chÆt chÏ ®Õn çc ®iÒu kiÖn cña m«i tr−êng bªn ngoµi. Çc ®iÒu kiÖn nµy bao gåm hµng lo¹t çc yÕu tè kh¸c nhau, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau. §a sè çc yÕu tè ®Òu cã mét ®Æc tÝnh t¸c dông chung biÓu hiÖn ë 3 ®iÓm ho¹t ®éng: Tèi thiÓu, tèi −u, cùc ®¹i. Khi mét yÕu tè cã t¸c dông tèi −u, vi sinh vËt ph¸t triÓn víi tèc ®é cùc ®¹i. NÕu yÕu tè nµy cã t¸c dông cùc ®¹i , vi sinh vËt ngõng sinh tr−ëng vµ th−êng chÕt.

gl e

C¸c yÕu tè bªn ngoµi cã ¶nh h−ëng ®Õn ®êi sèng cña vi sinh vËt lµ vËt lý, ho¸ häc vµ sinh häc, trong ®ã c¸c yÕu tè vËt lý lµ ®¸ng chó ý nhÊt. YÕu tè vËt lý bao gåm nhiÖt ®é, ®é Èm vµ ¸nh s¸ng: •

NhiÖt ®é:

NhiÖt ®é lµ yÕu tè quan träng nhÊt ®èi víi ®êi sèng vi sinh vËt. Mçi loµi vi sinh vËt cã mét giíi h¹n nhiÖt ®é ph¸t triÓn thÝch hîp. Nãi chung ®èi víi vi sinh vËt, nhiÖt ®é ph¸t triÓn th−êng tõ 15 – 45oC.

ë nhiÖt ®é cao sÏ lµm thay ®æi qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña vi sinh vËt, vi sinh vËt bÞ chÕt. C¸c tÕ bµo sinh d−ìng th−êng bÞ chÕt ë nhiÖt ®é 60oC/20 - 30 phót. C¸c bµo tö chØ bÞ tiªu diÖt ë nhiÖt ®é 120oC/ 30 – 40 phót. TÝnh chÊt nµy ®−îc øng dông trong viÖc tiÖt trïng. NhiÖt ®é thÊp chØ cã t¸c dông k×m h·m sù ph¸t triÓn cña vi sinh vËt (trõ vi sinh vËt −a l¹nh). 120 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

•

§é Èm:

HÇu hÕt c¸c qu¸ tr×nh sèng cña vi sinh vËt cã liªn quan ®Õn n−íc. Khi thiÕu n−íc x¶y ra hiÖn t−îng lo¹i n−íc khái tÕ bµo vi sinh vËt, trao ®æi chÊt bÞ gi¶m, tÕ bµo sÏ chÕt. V× vËy, ®Ó b¶o qu¶n d−îc phÈm, d−îc liÖu tr¸nh khái t¸c ®éng cña vi sinh vËt cÇn cã mét giíi h¹n ®é Èm nhÊt ®Þnh. • ¸nh s¸ng:

hơ

¸nh s¸ng mÆt trêi gåm c¸c tia bøc x¹ nh−: tia tö ngo¹i, hång ngo¹i, tia gamma cã t¸c dông ph¸ huû tÕ bµo vi sinh vËt, ®Æc biÖt lµ tia tö ngo¹i. Bøc x¹ UV b−íc sãng kho¶ng 260nm, cã t¸c dông diÖt khuÈn m¹nh nhÊt. D−íi ¶nh h−ëng cña tia UV, vi sinh vËt bÞ chÕt hoÆc ®ét biÕn tuú theo liÒu l−îng.

Q uy

§Ó ng¨n ngõa t¸c h¹i cña vi sinh vËt ®èi víi thuèc c¸c t¸c nh©n vËt lý trªn cÇn ®−îc vËn dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ b¶o qu¶n d−îc phÈm, nh»m h¹n chÕ tèi ®a sè l−îng vi sinh vËt g©y nhiÔm ban ®Çu. §ång thêi c¸c chÕ phÈm d−îc ph¶i ®−îc quy ®Þnh giíi h¹n vi sinh vËt cho phÐp.

4.3.2. M«i tr−êng nu«i cÊy vi sinh vËt

Kè

M«i tr−êng nu«i cÊy lµ nh÷ng chÊt dinh d−ìng thÝch hîp nh»m ®¶m b¶o cho vi sinh vËt sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn.

ạy

M«i tr−êng cÇn cã 3 ®iÒu kiÖn sau: §Çy ®ñ chÊt dinh d−ìng theo yªu cÇu thÝ nghiÖm, cã pH trong kho¶ng quy ®Þnh vµ ph¶i v« trïng.

M«i tr−êng gåm 3 lo¹i:

M«i tr−êng tù nhiªn: nguyªn liÖu cã nguån gèc tõ ®éng vËt hay thùc vËt (nh− cao thÞt, cao men, pepton, tinh bét…). Thµnh phÇn cã thÓ thay ®æi tuú theo nguån gèc nguyªn liÖu.

−

M«i tr−êng tæng hîp: bao gåm c¸c ho¸ chÊt thuÇn khiÕt ®· ®−îc quy ®Þnh vµ th−êng hoµ tan trong n−íc.

gl e

om /+

−

M«i tr−êng b¸n tæng hîp: trong thµnh phÇn m«i tr−êng cã c¶ c¸c nguyªn liÖu tù nhiªn vµ tæng hîp.

−

Pha chÕ m«i tr−êng lµ mét kh©u rÊt quan träng trong c¸c thÝ nghiÖm vi sinh vËt. §é chÝnh x¸c cña kÕt qu¶ thÝ nghiÖm phô thuéc rÊt nhiÒu vµo chÊt l−îng m«i tr−êng. 4.3.2.1. Ph−¬ng ph¸p pha chÕ m«i tr−êng Khi pha chÕ m«i tr−êng cÇn tiÕn hµnh qua 6 b−íc sau: •

ChuÈn bÞ dông cô ho¸ chÊt:

Dông cô pha chÕ m«i tr−êng tèt nhÊt lµ b»ng men hoÆc thuû tinh. C¸c dông cô ph¶i röa s¹ch, hoÆc tiÖt trïng nãng tr−íc khi sö dông.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

121

Nguyªn liÖu pha chÕ m«i tr−êng ph¶i ®¶m b¶o chÊt l−îng, ho¸ chÊt ph¶i tinh khiÕt. NÕu lµ c¸c d¹ng bét hoÆc tinh thÓ ph¶i kh«, kh«ng ®æi mµu, kh«ng ch¶y n−íc. • C©n ®ong nguyªn liÖu:

C¸c nguyªn liÖu ph¶i ®−îc c©n ®ong chÝnh x¸c, nhÊt lµ nh÷ng ho¸ chÊt hoÆc nguyªn tè vi l−îng cã thÓ g©y øc chÕ vi khuÈn (muèi mËt, s¾t…) ph¶i ®−îc c©n b»ng c©n ph©n tÝch. Hoµ tan nguyªn liÖu:

•

§iÒu chØnh pH:

Q uy

•

hơ

Th−êng dïng n−íc cÊt hoÆc n−íc khö kho¸ng ®Ó pha m«i tr−êng. C¸c ho¸ chÊt ®−îc hoµ tan nãng hoÆc l¹nh tuú theo tÝnh chÊt cña chóng. M«i tr−êng kh«ng cã th¹ch nªn hoµ tan l¹nh hoÆc nãng nhÑ. M«i tr−êng cã th¹ch cÇn ®un cho th¹ch tan hoµn toµn sau ®ã míi cho c¸c thµnh phÇn kh¸c vµo.

Lµm trong m«i tr−êng

ạy

•

Kè

Khi ®iÒu chØnh pH cña m«i tr−êng nªn thùc hiÖn ë nhiÖt ®é 45 - 50oC ®Ó pH Ýt bÞ thay ®æi sau khi tiÖt trïng. C¸c dung dÞch NaOH 1N vµ HCl 1N th−êng ®−îc sö dông ®Ó ®iÒu chØnh pH. Sau khi ®iÒu chØnh pH, cÇn bæ sung n−íc cho ®ñ thÓ tÝch quy ®Þnh.

•

om /+

Çc m«i tr−êng láng (bao gåm çc chÊt hoµ tan) ph¶i trong ®Ó dÔ quan s¸t sù ph¸t triÓn cña vi sinh vËt. Sau khi hoµ tan çc chÊt, nÕu m«i tr−êng ®ôc cÇn ph¶i läc qua v¶i g¹c hoÆc giÊy. §ãng èng tiÖt trïng:

M«i tr−êng ®−îc cho vµo èng nghiÖm b×nh nãn hoÆc b×nh cÇu, tuú theo yªu cÇu thÝ nghiÖm. Khi ®ãng èng, kh«ng ®−îc ®Ó m«i tr−êng dÝnh vµo miÖng èng hoÆc b×nh.

gl e

C¸c m«i tr−êng th«ng th−êng ®−îc tiÖt trïng 110oC/30 phót hoÆc 120oC/ 20 phót.

M«i tr−êng cã çc chÊt dÔ bÞ ph¸ huû bëi nhiÖt, cÇn tiÖt trïng ë nhiÖt ®é thÊp b»ng ph−¬ng ph¸p Tyndall, Pasteur, hoÆc dïng läc vi khuÈn. M«i tr−êng ®−îc lÊy ra khái nåi hÊp ngay sau khi tiÖt trïng xong. NÕu ®Ó l©u trong nåi hÊp m«i tr−êng bÞ chuyÓn mµu vµ gi¶m chÊt l−îng. Pha chÕ m«i tr−êng tõ hçn hîp bét m«i tr−êng chÕ s½n: ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi cã çc lo¹i m«i tr−êng d−íi d¹ng bét kh« chøa ®Çy ®ñ çc thµnh phÇn theo yªu cÇu, çc m«i tr−êng nµy ®−îc lµm tõ nguyªn liÖu, ho¸ chÊt tinh khiÕt nªn chÊt l−îng m«i tr−êng ®¶m b¶o vµ æn ®Þnh. Khi lµm thÝ nghiÖm m«i tr−êng ®−îc pha víi n−íc theo tû lÖ quy ®Þnh, nh−ng ph¶i

122 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

dïng n−íc míi cÊt hoÆc n−íc khö kho¸ng, trung tÝnh ®Ó pha chÕ. NÕu bét m«i tr−êng ®· cò cÇn ph¶i kiÓm tra l¹i pH sau khi lµm m«i tr−êng. 4.3.2.2. B¶o qu¶n m«i tr−êng M«i tr−êng bét kh« ®−îc gi÷ ë 10 - 12oC trong ®iÒu kiÖn kh«, tr¸nh ¸nh s¸ng.

−

M«i tr−êng ®· pha chÕ ®−îc b¶o qu¶n ë 4 – 10oC trong 1 – 2 th¸ng tuú theo thµnh phÇn m«i tr−êng.

−

hơ

4.3.2.3. C¸c ph−¬ng ph¸p tiÖt trïng

TiÖt trïng lµ mét qu¸ tr×nh lµm cho mét vËt hoÆc mét s¶n phÈm kh«ng cßn vi sinh vËt sèng ®−îc. TiÖt trïng ®−îc thùc hiÖn b»ng ph−¬ng ph¸p vËt lý, ho¸ häc.

Q uy

Chän ph−¬ng ph¸p tiÖt trïng phô thuéc vµo tÝnh chÊt lý ho¸ vµ ®é bÒn v÷ng cña m«i tr−êng.

• TiÖt trïng b»ng nhiÖt kh«:

Kè

Ph−¬ng ph¸p nµy dïng ®Ó tiÖt trïng c¸c dông cô thÝ nghiÖm bÒn víi nhiÖt nh− b«ng, b¨ng, v¶i, g¹c, dông cô thuû tinh…

ạy

§iÒu kiÖn tiÖt trïng lµ: 180oC/ 30 phót hoÆc 170oC/ 1 giê, hoÆc 160oC/2 giê.

TiÖt trïng b»ng h¬i n−íc:

om /+

•

C¸c dông cô thuû tinh ®Ó ®ãng m«i tr−êng ph¶i ®−îc tiÖt trïng kh« tr−íc khi dïng. Ph−¬ng ph¸p dïng nhiÖt −ít th−êng ®−îc dïng ®Ó tiÖt trïng m«i tr−êng nu«i cÊy vµ c¸c dông cô phÉu thuËt. M«i tr−êng th−êng ®−îc tiÖt trïng b»ng nåi hÊp ë 121oC/ 15 phót.

−

gl e

C¸c m«i tr−êng dÔ bÞ háng bëi nhiÖt nh− m«i tr−êng cã ®−êng, s÷a, bia, m¸u, albumin… cÇn tiÖt trïng ë nhiÖt ®é thÊp b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p sau:

TiÖt trïng gi¸n ®o¹n (ph−¬ng ph¸p Tyndall):

−

M«i tr−êng ®−îc hÊp 3 - 4 lÇn ë nhiÖt ®é kh«ng qu¸ 100oC trong 30 - 40 phót, çch nhau 24 giê. Gi÷a hai lÇn hÊp cho m«i tr−êng vµo ñ ë 28 32oC/ 24 giê cho bao tö n¶y mÇm. Çc bµo tö sèng sãt n¶y mÇm sÏ bÞ tiªu diÖt ë lÇn hÊp tiÕp theo. Khö trïng nhiÖt ®é thÊp (ph−¬ng ph¸p Pasteur): §un çch thuû m«i tr−êng 60oC/ 30 phót, hoÆc 73oC/ 15 phót sau ®ã lµm l¹nh ®ét ngét d−íi 10oC. Ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng diÖt ®−îc bµo tö.

•

Ph−¬ng ph¸p läc:

Ph−¬ng ph¸p läc ®−îc dïng ®Ó tiÖt trïng c¸c chÊt dÔ bÞ ph¸ huû bëi nhiÖt. Cho chÊt láng ch¶y qua mµng läc cã kÝch th−íc lç läc ≤ 0,22µm. PhÇn

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

123

ch¶y qua phÔu ®−îc ®ùng trong c¸c dông cô v« trïng. ThiÕt bÞ läc vµ mµng läc ph¶i ®−îc tiÖt trïng tr−íc khi dïng. • Ph−¬ng ph¸p dïng tia bøc x¹:

Tia tö ngo¹i (UV) ®−îc dïng nhiÒu nhÊt ®Ó tiÖt trïng c¸c buång pha chÕ, tñ cÊy vi sinh vËt. §Ìn tö ngo¹i ph¶i ®−îc chiÕu trùc tiÕp, th¼ng gãc víi n¬i lµm thÝ nghiÖm vµ liÒu l−îng chiÕu ph¶i ®ñ víi diÖn tÝch buång.

hơ

Tia UV Ýt cã t¸c dông diÖt nÊm, v× vËy khi khö trïng buång pha chÕ cÇn phèi hîp thªm ph−¬ng ph¸p dïng ho¸ chÊt ®Ó khö nÊm.

4.3.3. Thö v« trïng

Q uy

4.3.3.1. Môc ®Ých

Thö v« trïng nh»m môc ®Ých ph¸t hiÖn sù cã mÆt cña vi khuÈn, vi nÊm trong c¸c chÕ phÈm nh− dÞch tiªm truyÒn, mét sè lo¹i thuèc tiªm, thuèc tra m¾t vµ c¸c dông cô y tÕ mµ theo tiªu chuÈn riªng cÇn ph¶i v« trïng.

Kè

4.3.3.2. Nguyªn t¾c

om /+

ạy

Vi sinh vËt cã trong chÕ phÈm thö sÏ ph¸t triÓn trªn c¸c m«i tr−êng dinh d−ìng thÝch hîp, chóng lµm ®ôc m«i tr−êng láng t¹o v¸ng trªn bÒ mÆt hoÆc l¾ng cÆn ë ®¸y èng nghiÖm. Trªn m«i tr−êng ®Æc vi khuÈn, vi nÊm mäc thµnh c¸c khuÈn l¹c ®Æc tr−ng. 4.3.3.3. M«i tr−êng

gl e

Trong nhiÒu d−îc ®iÓn th−êng dïng m«i tr−êng Thioglycolat láng ®Ó ph¸t hiÖn vi khuÈn hiÕu khÝ, kþ khÝ vµ m«i tr−êng Casein ®Ëu t−¬ng láng ®Ó ph¸t hiÖn vi khuÈn, vi nÊm. Tuy nhiªn, cã thÓ dïng c¸c m«i tr−êng kh¸c cho thö nghiÖm, víi ®iÒu kiÖn c¸c m«i tr−êng nµy thÝch hîp cho sù ph¸t triÓn cña lo¹i vi sinh vËt cÇn ph¸t hiÖn. VÝ dô cã thÓ dïng m«i tr−êng canh thang cao thÞt pepton ®Ó ph¸t hiÖn vi khuÈn hiÕu khÝ; m«i tr−êng Wilson - Blair ph¸t hiÖn vi khuÈn kÞ khÝ; m«i tr−êng Sabouraud láng cho sù ph¸t hiÖn vi nÊm.

• KiÓm tra chÊt l−îng m«i tr−êng:

−

§é v« trïng:

LÊy 1-2 èng (hoÆc b×nh) m«i tr−êng míi lµm ñ ë 30 - 35oC Ýt nhÊt trong 4 ngµy ®èi víi m«i tr−êng ph¸t hiÖn vi khuÈn, vµ 25 - 28oC Ýt nhÊt trong 7 ngµy víi m«i tr−êng ph¸t hiÖn vi nÊm. Sau thêi gian nu«i cÊy, çc èng m«i tr−êng kh«ng ®−îc cã vi sinh vËt mäc (cã thÓ ñ çc èng m«i tr−êng song song víi çc èng ®−îc cÊy chÊt thö) −

Kh¶ n¨ng dinh d−ìng: CÊy vµo mçi èng m«i tr−êng thÝch hîp kho¶ng 100 tÕ bµo c¸c vi sinh vËt sau:

124 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

+ Vi khuÈn hiÕu khÝ: Staphylococcus aureus Bacillus subtilis Pseudomonas aeruginosa + Vi khuÈn kþ khÝ: Clostridium sporogenes

+ Vi nÊm:

hơ

Candida albicans Aspergillus niger

Q uy

èng thö vi khuÈn ®−îc nu«i cÊy 30 - 35oC/ 3 ngµy, èng thö vi nÊm ñ ë 25 - 28oC/ 5 ngµy. Sau thêi gian nu«i cÊy vi sinh vËt ph¶i ph¸t triÓn tèt trªn c¸c m«i tr−êng.

4.3.3.4. LÊy mÉu thö

ạy

Kè

Trong thö v« trïng, cã thÓ coi toµn bé sè èng hoÆc lä thuèc ®−îc khö trïng hoÆc ®−îc ph©n bè v« trïng trong cïng mét ®iÒu kiÖn lµ mét l« thuèc. Th«ng th−êng, khi mét l« cã Ýt h¬n 100 ®¬n vÞ, lÊy 3 ®¬n vÞ ®Ó kiÓm nghiÖm. NÕu nhiÒu h¬n th× cø 50 ®¬n vÞ lÊy thªm mét ®¬n vÞ nh−ng kh«ng qu¸ 10.

om /+

Tuy nhiªn, khi lÊy mÉu còng cÇn ph¶i dùa vµo tiªu chuÈn ngµnh hoÆc tiªu chuÈn c¬ së cña tõng s¶n phÈm ®Ó lÊy mÉu cho thÝch hîp. 4.3.3.5. KiÓm tra t¸c dông øc chÕ vi sinh vËt cña chÕ phÈm thö

gl e

Mét sè thuèc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−îc thªm c¸c chÊt b¶o qu¶n. Nh÷ng chÊt nµy cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t hiÖn vi sinh vËt cã trong chÕ phÈm.

Mét chÕ phÈm ch−a biÕt cã t¸c dông øc chÕ hay kh«ng th× cÇn ph¶i kiÓm tra t¸c dông øc chÕ ®èi víi c¸c vi sinh vËt sau:

LÊy Ýt nhÊt 2 èng cña mçi lo¹i m«i tr−êng ph¸t hiÖn vi khuÈn hiÕu khÝ, kþ khÝ, vi nÊm, cÊy vµo mét trong hai èng chÕ phÈm cÇn thö.

CÊy kho¶ng 100 tÕ bµo (0,1 ml nhò dÞch vi sinh vËt ®−îc pha kho¶ng ë nång ®é thÝch hîp) Staphylococcus aureus (vi khuÈn hiÕu khÝ), Clostridium sporogenes (vi khuÈn kþ khÝ), Candida albicans (vi nÊm) vµo c¶ hai èng cña c¸c m«i tr−êng t−¬ng øng. Nu«i cÊy 30 - 35oC/4 ngµy ®èi víi vi khuÈn vµ 25 28oC/7 ngµy ®èi víi vi nÊm. Trong thêi gian nu«i cÊy, nÕu vi sinh vËt ph¸t triÓn gièng nhau (mäc nhanh vµ phong phó) trong c¸i èng chøng vµ èng kiÓm tra, chÕ phÈm thö ®−îc coi lµ kh«ng cã t¸c dông øc chÕ.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

125

NÕu c¸c èng cã chÊt thö, vi sinh vËt ph¸t triÓn yÕu hoÆc kh«ng ph¸t triÓn so víi èng kh«ng cã chÊt thö, chÕ phÈm cã chÊt øc chÕ. T¸c dông øc chÕ cña chÊt thö ph¶i ®−îc lo¹i bá b»ng c¸ch pha lo·ng, trung hoµ, hoÆc dïng ph−¬ng ph¸p mµng läc. 4.3.3.6. Ph−¬ng ph¸p thö

Ph−¬ng ph¸p läc qua mµng läc vi khuÈn .

−

Ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy trùc tiÕp.

hơ

−

Thö v« trïng cã thÓ ®−îc thùc hiÖn theo hai ph−¬ng ph¸p tuú theo tÝnh chÊt cña mÉu thö:

• Ph−¬ng ph¸p dïng mµng läc:

Kè

Q uy

ThiÕt bÞ läc th−êng b»ng thuû tinh, thÐp kh«ng rØ hoÆc nhùa gåm hai bé phËn cã thÓ th¸o rêi, ë gi÷a cã l−íi ®ì mµng läc. Mµng läc cã thµnh phÇn lµ nitrat celleulose th−êng dïng läc n−íc, dÇu, vµ dung dÞch alcol yÕu. Mµng ecetat cellulose ®Ó läc çc dung dÞch alcol m¹nh. Lç mµng läc cã nhiÒu kÝch th−íc kh¸c nhau, trong thö v« trïng th−êng dïng mµng cã ®−êng kÝnh kho¶ng 50mm vµ ®−êng kÝnh lç mµng läc ≤ 0,45µm. ThiÕt bÞ läc vµ mµng läc ph¶i ®−îc tiÖt trïng tr−íc khi thÝ nghiÖm . Dung dÞch chÊt thö ch¶y qua mµng läc, çc vi sinh vËt ®−îc gi÷ l¹i trªn mµng, cÊy mµng läc vµo çc m«i tr−êng thÝch hîp ®Ó ph¸t hiÖn vi khuÈn, vi nÊm.

−

Ph−¬ng ph¸p mµng läc kiÓm nghiÖm ®−îc c¸c th−èc cã t¸c dông øc chÕ vi sinh vËt, ®Æc biÖt lµ thuèc kh¸ng sinh, nh−ng ®ßi hái thiÕt bÞ tèt vµ ®iÒu kiÖn v« trïng cao.

om /+

ạy

−

• Ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy trùc tiÕp:

gl e

Ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy trùc tiÕp cã kü thuËt ®¬n gi¶n, nh−ng kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn vi sinh vËt gi¶m khi sè l−îng vi sinh vËt cã Ýt vµ ph©n phèi trong mét thÓ tÝch chÊt thö lín. Ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng thùc hiÖn ®−îc víi çc chÕ phÈm cã t¸c dông øc chÕ vµ çc chÊt kh¸ng sinh, v× khi thÝ nghiÖm chÊt thö ®−îc cÊy trùc tiÕp vµo çc m«i tr−êng nu«i cÊy thÝch hîp cho çc vi khuÈn, vi nÊm. • L−îng mÉu thö dïng trong thÝ nghiÖm:

L−îng mÉu thö cÇn cÊy vµo c¸c m«i tr−êng tuú thuéc vµo tõng lo¹i mÉu (b¶ng 4.1.). −

ChÊt láng lµ dÇu hay dung dÞch dÇu ph¶i thªm vµo m«i tr−êng nu«i cÊy 1% tween 80 hoÆc c¸c chÊt nhò ho¸ kh¸c víi nång ®é thÝch hîp.

−

MÉu thö lµ d¹ng mì hay kem ®−îc hoµ lo·ng vµo dung dÞch pepton 0,1% v« trïng theo tû lÖ 1/10 tr−íc khi cÊy vµo m«i tr−êng, (dung dÞch pepton, cÇn thªm tween 80 víi tû lÖ 1ml/ 1lÝt).

126 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

•

Kü thuËt thö: −

MÉu thö lµ d−îc phÈm:

Dïng dông cô v« trïng cÊy trùc tiÕp chÕ phÈm thö vµo c¸c m«i tr−êng ph¸t hiÖn vi khuÈn, vi nÊm theo sè l−îng quy ®Þnh. ChÊt r¾n lµ d¹ng bét cã thÓ cho trùc tiÕp vµo m«i tr−êng hoÆc lµm thµnh dung dÞch hay nhò dÞch 1% sau ®ã cÊy vµo m«i tr−êng.

L−îng tèi thiÓu cho mét m«i tr−êng nu«i cÊy

- ChÊt láng: ThÓ tÝch V < 1ml

Toµn bé mét èng 1/2 èng

2ml

5ml

40 80

4 ml ≤ V < 20ml 20ml ≤ V < 50ml 50ml ≤ V< 100ml

Toµn bé mét ®¬n vÞ ®ãng gãi

ạy D

1/2 khèi l−îng cña mét ®¬n vÞ ®ãng gãi

100mg 80

om /+

50mg < P< 200mg

MÉu thö lµ b¨ng g¹c, chØ kh©u phÉu thuËt nÕu kÝch th−íc vµ h×nh d¹ng cho phÐp, nhóng toµn bé mÉu thö vµo 100ml m«i tr−êng.

gl e

−

100

Th−êng 10%

- ChÊt r¾n:

P ≥ 200mg

Kè

10ml

V ≥ 100ml

Q uy

1 ml ≤ V< 4 ml

Khèi l−îng P< 50mg

ThÓ tÝch m«i tr−êng (ml)

hơ

L−îng chÕ phÈm trong mét ®¬n vÞ ®ãng gãi

B¶ng 4.1. L−îng mÉu thö dïng cho thÝ nghiÖm nu«i cÊy trùc tiÕp

MÉu thö lµ d©y truyÒn dÞch: Cho dung dÞch pepton 0,1% v« trïng ch¶y qua ®Ó thu ®−îc Ýt nhÊt 15ml vµ cÊy vµo 100ml m«i tr−êng.

−

M«i tr−êng ph¸t hiÖn vi khuÈn ®−îc nu«i cÊy ë 30 - 35oC Ýt nhÊt trong 4 ngµy, vµ ë 25 - 28oC Ýt nhÊt trong 7 ngµy ®èi víi vi nÊm. (Mçi lo¹i m«i tr−êng lµm 2 - 3 èng thö song song). • NhËn ®Þnh kÕt qu¶:

MÉu thö ®−îc coi lµ v« trïng nÕu sau thêi gian nu«i cÊy kh«ng cã vi khuÈn, vi nÊm ph¸t triÓn. NÕu cã 1 hoÆc nhiÒu èng cã vi sinh vËt mäc cÇn lµm l¹i lÇn thø hai (Tr−íc khi lµm l¹i thö nghiÖm lÇn 2 cÇn ph©n lËp x¸c ®Þnh ®Æc tÝnh h×nh th¸i cña vi sinh vËt ë c¸c èng thö d−¬ng tÝnh):

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

127

−

NÕu kh«ng cã vi sinh vËt → mÉu v« trïng.

−

NÕu cã vi sinh vËt gièng víi lÇn mét → mÉu thö kh«ng v« trïng.

−

NÕu cã vi sinh vËt kh¸c víi lÇn mét → thÝ nghiÖm ®−îc lµm l¹i lÇn 3 víi sè l−îng mÉu gÊp ®«i: + Kh«ng cã vi sinh vËt ph¸t triÓn → mÉu v« trïng. + Cã vi sinh vËt mäc → mÉu kh«ng v« trïng.

4.3.4. Thö giíi h¹n vi sinh vËt

hơ

Çc d−îc phÈm trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th−êng bÞ nhiÔm vi khuÈn, vi nÊm do çc nguyªn nh©n nh−: Do b¶n chÊt nguyªn liÖu, nÕu nguyªn liÖu cã nguån gèc tõ ®éng vËt, thùc vËt th× møc ®é nhiÔm khuÈn cao h¬n nhiÒu so víi çc ho¸ chÊt.

−

D¹ng bµo chÕ nh− viªn hoµn mÒm cã ®é Èm cao th−êng t¹o ®iÒu kiÖn cho vi sinh vËt ph¸t triÓn h¬n viªn nÐn, viªn hoµn cøng.

ạy

Kè

Q uy

−

om /+

V× vËy, thö giíi h¹n vi sinh vËt lµ mét thö nghiÖm b¾t buéc cho c¸c d−îc phÈm tõ nguyªn liÖu ®Õn thµnh phÈm kh«ng ®−îc tiÖt trïng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.

4.3.4.1. Môc ®Ých

gl e

Thö ®é nhiÔm vi sinh vËt nh»m môc ®Ých x¸c ®Þnh giíi h¹n tèi ®a cña sè l−îng vi khuÈn hiÕu khÝ, vi nÊm cã trong 1g (hoÆc 1ml) chÕ phÈm thö. §ång thêi ph¸t hiÖn c¸c vi khuÈn chØ ®iÓm vÖ sinh quy ®Þnh kh«ng ®−îc cã trong thuèc lµ:

Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, çc loµi Salmonella, vi khuÈn kþ khÝ Clostridia. 4.3.4.2. Nguyªn t¾c PhÐp thö ®−îc dùa trªn nguyªn t¾c: §Õm sè vi khuÈn hiÕu khÝ, nÊm mèc, nÊm men cã trong d−îc phÈm ®−îc thÓ hiÖn b»ng çc khuÈn l¹c ®Æc tr−ng trªn ®Üa th¹ch dinh d−ìng thÝch hîp. C¨n cø vµo çc ®Æc tÝnh h×nh th¸i, sinh lý, sinh ho¸ cña tõng lo¹i vi khuÈn ®Ó x¸c ®Þnh vi khuÈn g©y bÖnh. Trªn c¬ së kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ chÊt l−îng cña thuèc theo tiªu chuÈn d−îc ®iÓn hoÆc tiªu chuÈn c¬ së.

128 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

4.3.4.3. Ph−¬ng ph¸p thö • M«i tr−êng:

§a sè c¸c d−îc ®iÓn th−êng dïng m«i tr−êng th¹ch casein ®Ëu t−¬ng ®Ó ®Õm vi khuÈn hiÕu khÝ, m«i tr−êng th¹ch Sabouraud - kh¸ng sinh ®Ó ®Õm vi nÊm. Còng cã thÓ dïng m«i tr−êng th¹ch th−êng ®Ó thö vi khuÈn hiÕu khÝ v× m«i tr−êng nµy rÊt thÝch hîp cho sù ph¸t triÓn cña ®a sè vi khuÈn hiÕu khÝ (theo D−îc ®iÓn Trung Quèc 1997)

• ChuÈn bÞ mÉu thö:

hơ

MÉu thö theo quy ®Þnh chung ®−îc lÊy 10g (hoÆc 10 ml) ®Ó thÝ nghiÖm. MÉu thö lµ chÊt r¾n hay chÊt láng cã thÓ lµm thµnh dung dÞch hay nhò dÞch trong n−íc, ®−îc pha lo·ng vµo dung dÞch ®Öm phosphat pH =7,2 hoÆc dung dÞch NaCl 0,9% ®Ó ®−îc nång ®é 10-1 sau ®ã pha c¸c nång ®é tiÕp theo 10-2, 10-3 … tuú theo yªu cÇu thÝ nghiÖm.

−

MÉu thö lµ chÊt láng kh«ng hoµ lÉn vµo n−íc nh− d¹ng dÇu, kem, hoÆc thuèc mì. CÇn chÕ t¹o nhò dÞch b»ng c¸ch thªm mét l−îng chÊt nhò ho¸ v« trïng thÝch hîp nh− tween 20, tween 80, lµm nãng nhÑ 45oC ®Ó t¹o mét nhò dÞch ®ång nhÊt.

Kè

Q uy

−

ạy

• KiÓm tra chÊt øc chÕ:

om /+

−

KÕt qu¶ thÝ nghiÖm sÏ kh«ng cã gi¸ trÞ nÕu trong mÉu thö cã chÊt b¶o qu¶n hoÆc c¸c thµnh phÇn cã ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña vi sinh vËt. V× vËy, cÇn kiÓm tra chÊt øc chÕ tr−íc khi ®Õm sè l−îng vi sinh vËt. Vi sinh vËt chØ thÞ:

Staphylococcus aureus (®¹i diÖn vi khuÈn G +).

Escherichia coli (®¹i diÖn vi khuÈn G -).

gl e

Candida albicans (®¹i diÖn vi nÊm).

C¸c chñng trªn ®−îc nu«i cÊy trong c¸c m«i tr−êng dinh d−ìng thÝch hîp sau 18 - 24 giê (®èi víi vi khuÈn) vµ 24 ®Õn 48 giê ®èi víi vi nÊm, ®−îc lµm thµnh nhò dÞch cã kho¶ng 100 tÕ bµo/ ml.

−

C¸ch tiÕn hµnh:

§Üa thö 1: Cho 1ml chÊt thö ë nång ®é thÝch hîp. §Üa thö 2: 1 ml chÊt thö + 1ml nhò dÞch vi sinh vËt. §Üa chøng: 1ml n−íc cÊt v« trïng + 1ml nhò dÞch vi sinh vËt

Cho vµo mçi ®Üa 15 - 20 ml m«i tr−êng dinh d−ìng thÝch hîp ®· ®Ó nguéi d−íi 45oC. ñ 30 - 35oC/ 24 - 48 giê ®èi víi vi khuÈn vµ 25 - 28oC/48 - 72 giê ®èi víi C. albicans.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

129

−

NhËn xÐt kÕt qu¶: §Õm sè khuÈn l¹c vi sinh vËt trªn c¸c ®Üa thÝ nghiÖm. Gäi A lµ sè khuÈn l¹c ë ®Üa 1 Gäi B lµ sè khuÈn l¹c ë ®Üa 2 Gäi C lµ sè khuÈn l¹c ë ®Üa chøng NÕu B ≈ A + C → mÉu thö kh«ng cã chÊt øc chÕ.

hơ

NÕu B ≈ A hoÆc B << A + C → mÉu thö cã chÊt øc chÕ vi sinh vËt. ChÊt øc chÕ ph¶i ®−îc xö lý b»ng c¸ch t¨ng thÓ tÝch m«i tr−êng, trung hoµ chÊt øc chÕ b»ng c¸c chÊt trung hoµ thÝch hîp nh− tween 20 4%. NÕu mÉu cã chÊt øc chÕ qu¸ m¹nh ph¶i thö b»ng ph−¬ng ph¸p mµng läc.

Q uy

* KiÓm tra chÊt øc chÕ còng cã thÓ ®−îc thùc hiÖn theo c¸ch sau:

CÊy kho¶ng 100 tÕ bµo c¸c vi khuÈn vµo c¸c èng m«i tr−êng chän läc kh«ng cã mÉu thö vµ cã mÉu thö ë nång ®é thÝch hîp cho E. coli Salmonella, Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa.

−

§èi víi vi khuÈn:

ạy

• §Õm sè l−îng vi sinh vËt:

Kè

MÉu thö kh«ng cã t¸c dông øc chÕ nÕu vi khuÈn mäc tèt nh− nhau ë c¶ hai èng m«i tr−êng.

§èi víi vi nÊm:

−

om /+

Cho vµo mçi ®Üa petri 1ml chÊt thö ë nång ®é thÝch hîp sao cho kh«ng qu¸ 300 khuÈn l¹c trong 1ml. Thªm 15 - 20ml m«i tr−êng th¹ch casein - ®Ëu t−¬ng hoÆc m«i tr−êng th¹ch th−êng ®· ®Ó nguéi d−íi 45oC, xoay nhÑ ®Üa ®Ó chÊt thö trén ®Òu vµo m«i tr−êng. Nu«i cÊy 30 - 350C trong 1 - 2 ngµy.

gl e

Cho vµo mçi ®Üa petri 1ml chÊt thö ë nång ®é thÝch hîp sao cho kh«ng qu¸ 100 khuÈn l¹c vi nÊm trong 1ml. Thªm 15-20ml th¹ch Sabouraud + kh¸ng sinh. Nu«i cÊy 25 - 28oC trong 4 - 5 ngµy.

−

ThÝ nghiÖm ®−îc thùc hiÖn víi 1 hay 2 nång ®é pha lo·ng cuèi cïng. Mçi nång ®é ®−îc lµm 2 - 3 ®Üa thö ®Ó lÊy gi¸ trÞ trung b×nh. Sau thêi gian nu«i cÊy, c¸c ®Üa cã sè khuÈn l¹c vi khuÈn nhá h¬n 300 vµ vi nÊm nhá h¬n 100 ®−îc ®Õm ®Ó tÝnh sè l−îng.

−

• TÝnh kÕt qu¶:

Tæng sè vi khuÈn hiÕu khÝ, vi nÊm trong 1g (1ml) ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:

A1k 1 + A 2 k 2 2

(PhÐp thö thùc hiÖn víi 2 nång ®é). 130 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

: Sè khuÈn l¹c vi sinh vËt trung b×nh ë nång ®é pha lo·ng k1.

: Sè khuÈn l¹c vi sinh vËt trung b×nh ë nång ®é pha lo·ng k2.

k1, k2 : §é pha lo·ng. C¸c d−îc ®iÓn cã quy ®Þnh: mÉu thö cã Ýt h¬n 10 vi sinh vËt/1g (1ml) nÕu kh«ng cã khuÈn l¹c mäc trªn ®Üa thö ë nång ®é 10-1. 4.3.5. X¸c ®Þnh ho¹t lùc chÊt kh¸ng sinh b»ng c¸c phÐp thö vi sinh vËt

4.3.5.1. Môc ®Ých Trong lÜnh vùc kiÓm nghiÖm, ®Ó ®Þnh l−îng kh¸ng sinh ng−êi ta cã thÓ sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau. Mét sè chÊt kh¸ng sinh cã thÓ ®−îc ®Þnh l−îng b»ng ph−¬ng ph¸p ho¸ häc, ph−¬ng ph¸p hãa lý. Tuy nhiªn, ph−¬ng ph¸p sinh häc vÉn ®ãng vai trß quan träng trong viÖc ®¸nh gi¸ ho¹t tÝnh sinh häc cña thuèc vµ kiÓm tra ®−îc sù gi¶m hay mÊt ho¹t lùc cña chÊt kh¸ng sinh mµ c¸c ph−¬ng ph¸p lý, ho¸ kh«ng thùc hiÖn ®−îc.

−

C¸c chÊt kh¸ng sinh cã cÊu tróc phøc t¹p hoÆc thµnh phÇn cã t¸c dông gåm mét hçn hîp nhiÒu thµnh phÇn, th−êng ph¶i dïng thö nghiÖm vi sinh vËt ®Ó x¸c ®Þnh ho¹t lùc cña thuèc.

−

PhÐp thö trªn vi sinh vËt cßn cho biÕt ®é nh¹y c¶m cña vi khuÈn g©y bÖnh ®èi víi c¸c chÊt kh¸ng sinh ®−îc thö, vµ møc ®é kh¸ng thuèc cña chóng. Trªn c¬ së ®ã cã thÓ chän kh¸ng sinh thÝch hîp cho bÖnh nh©n trong ®iÒu trÞ.

om /+

ạy

Kè

Q uy

hơ

−

4.3.5.2. Nguyªn t¾c

gl e

Ho¹t lùc cña mét chÊt kh¸ng sinh ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch so s¸nh kh¶ n¨ng øc chÕ cña chñng vi sinh vËt chØ thÞ, bëi nh÷ng nång ®é ®· biÕt cña kh¸ng sinh thö (ch−a biÕt ho¹t lùc) vµ nång ®é ®· biÕt cña kh¸ng sinh chuÈn (®· biÕt râ ho¹t lùc).

4.3.5.3. Chñng chØ thÞ

Chñng chØ thÞ lµ chñng vi sinh vËt thuÇn khiÕt, nh¹y c¶m ®èi víi mét chÊt kh¸ng sinh, chñng chØ thÞ th−êng ®−îc ph©n lËp tõ c¸c b¶o tµng gièng Quèc gia, ®−îc b¶o qu¶n trong èng ®«ng kh« hoÆc trong m«i tr−êng thÝch hîp ë 4 - 10oC. Tuú theo d−îc ®iÓn cña mçi n−íc, mçi chÊt kh¸ng sinh cã thÓ cã mét vµi chñng chØ thÞ kh¸c nhau. • ChÕ t¹o nhò dÞch vi sinh vËt kh«ng cã bµo tö:

−

C¸c chñng vi khuÈn: Staphylococcus aureus Sarcina lutea

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

131

Escherichia coli Micrococcus luteus Klebsiella faecalis. −

Chñng vi nÊm: Saccharomyces cerevisiae.

§èi víi c¸c chñng vi sinh vËt kh«ng cã bµo tö, khi thö nghiÖm cÇn sö dông chñng sau 16 - 24 giê nu«i cÊy ®Ó ®−îc c¸c chñng chØ thÞ ®ang ë giai ®o¹n ph¸t triÓn logarit.

Q uy

hơ

Chñng chØ thÞ lµ vi khuÈn tr−íc khi sö dông ®−îc cÊy sang m«i tr−êng th¹ch dinh d−ìng (pepton 10g, cao thÞt 1,5g, cao men 3g, glucose 1g, th¹ch 15g, n−íc cÊt 1000 ml). Sau 16 - 18 giê nu«i cÊy ë 35 - 37oC c¸c vi khuÈn ®−îc lµm thµnh mét nhò dÞch cã nång ®é thÝch hîp víi NaCl 0,9% ®Ó t¹o vßng v« khuÈn râ rÖt trong ph−¬ng ph¸p khuÕch t¸n vµ cã ®é ®ôc thÝch hîp trong ph−¬ng ph¸p ®o ®é ®ôc.

ạy

• ChÕ t¹o nhò dÞch bµo tö:

Kè

Chñng chÞ thÞ lµ vi nÊm ®−îc nu«i cÊy trªn m«i tr−êng th¹ch Sabouraud ë 28 - 30oC trong 24 giê vµ còng ®−îc lµm thµnh mét nhò dÞch cã nång ®é thÝch hîp.

om /+

Bacillus subtilis

C¸c chñng chØ thÞ cã bµo tö:

Bacillus pumilus Bacillus cereus

NÕu chñng chØ thÞ cã bµo tö nªn chÕ t¹o d¹ng bµo tö ®Ó sö dông, v× d¹ng bµo tö ®−îc b¶o qu¶n d−íi 4oC cã thÓ tån t¹i trong mét thêi gian rÊt dµi.

gl e

C¸c chñng vi khuÈn trªn ®−îc cÊy vµo b×nh m«i tr−êng th¹ch dinh d−ìng cã bÒ mÆt th¹ch réng (pepton 6g, cao thÞt 1,5g, cao men 3g, glucose 1g, K2HPO4 3,68g, KH2PO4 1,32g, th¹ch 15g, n−íc cÊt 1000ml)

M«i tr−êng nµy ®−îc thªm MnSO4 víi hµm l−îng 0,001g/lÝt ®Ó thóc ®Èy sù h×nh thµnh bµo tö. Nu«i cÊy 35 - 37oC trong vßng 7 ngµy víi B. cereus nu«i cÊy ë 30oC. Dïng n−íc cÊt v« trïng röa líp bµo tö trªn bÒ mÆt m«i tr−êng ®Ó t¹o mét nhò dÞch. §un c¸ch thñy nhò dÞch nµy 70oC/ 30 phót, pha lo·ng nhò dÞch ®Õn nång ®é 107 - 108 bµo tö trong 1ml. 4.3.5.4. ChÊt chuÈn vµ ®¬n vÞ ho¹t lùc • ChÊt chuÈn:

ChÊt chuÈn lµ nh÷ng chÊt cã ®é tinh khiÕt cao, cã thÓ dïng chÊt chuÈn gèc hoÆc chÊt chuÈn thø cÊp cã ho¹t lùc ®−îc x¸c ®Þnh theo mÉu chuÈn quèc tÕ 132 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

t−¬ng øng. ChÊt chuÈn ®−îc ®ãng trong èng thñy tinh hµn kÝn b¶o qu¶n kh«, tr¸nh ¸nh s¸ng, d−íi 0oC. • §¬n vÞ ho¹t lùc:

Ho¹t lùc cña mét chÊt kh¸ng sinh ®−îc tÝnh b»ng ®¬n vÞ ho¹t lùc quèc tÕ (viÕt t¾t lµ U hoÆc UI, IU).

Mét ®¬n vÞ ho¹t lùc lµ ho¹t lùc ®Æc tr−ng cña mét l−îng nhÊt ®Þnh chÊt kh¸ng sinh chuÈn sinh häc quèc tÕ hoÆc chÕ phÈm ®èi chiÕu sinh häc víi chuÈn quèc tÕ. VÝ dô 1U gentamicin lµ ho¹t lùc cña 0,0056mg gentamicin.

hơ

§¬n vÞ ho¹t lùc cña c¸c chÊt kh¸ng sinh ®−îc x¸c ®Þnh bëi c¸c viÖn nghiªn cøu lín cña tæ chøc y tÕ thÕ giíi vÒ chÊt chuÈn sinh häc.

ạy

4.3.5.5. M«i tr−êng vµ dung m«i

Kè

Q uy

Ho¹t lùc cña c¸c chÊt kh¸ng sinh cã thÓ ®−îc thÓ hiÖn b»ng µg ho¹t lùc. §èi víi chÊt kh¸ng sinh hoµn toµn tinh khiÕt, trong ®a sè c¸c tr−êng hîp µg ho¹t lùc t−¬ng ®−¬ng víi µg khèi l−îng cña chÊt kh¸ng sinh. Khi chÊt kh¸ng sinh ch−a hoµn toµn tinh khiÕt, hoÆc lµ hçn hîp cña nhiÒu thµnh phÇn t−¬ng tù nhau vÒ ho¸ häc nh−ng kh¸c nhau vÒ ho¹t tÝnh sinh häc th× µg ho¹t lùc kh«ng nhÊt thiÕt t−¬ng ®−¬ng víi µg khèi l−îng cña chÊt kh¸ng sinh.

Tïy theo chÊt kh¸ng sinh vµ vi sinh vËt chØ thÞ ®Ó chän c¸c m«i tr−êng thÝch hîp cho thÝ nghiÖm.

−

Dung m«i vµ çc chÊt pha lo·ng kh«ng ®−îc ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña vi sinh vËt. Çc chÊt pha lo·ng nh−: n−íc cÊt, dung dÞch HCl, ethanol, methanol, dung dÞch ®Öm cã pH kh¸c nhau… ®−îc sö dông tuú thuéc vµo ®é tan cña çc chÊt kh¸ng sinh. Çc vÊn ®Ò nµy cÇn tham kh¶o d−îc ®iÓn.

om /+

−

gl e

4.3.5.6. §Þnh l−îng chÊt kh¸ng sinh b»ng ph−¬ng ph¸p khuÕch t¸n

Cã hai ph−¬ng ph¸p vi sinh vËt ®Ó ®Þnh l−îng chÊt kh¸ng sinh lµ: Ph−¬ng ph¸p ®o ®é ®ôc: (Turbidimetric method)

−

Ph−¬ng ph¸p khuyÕch t¸n: (Diffusion method)

−

Ph−¬ng ph¸p khuyÕch t¸n th−êng ®−îc sö dông nhiÒu trong ®Þnh l−îng kh¸ng sinh. • Nguyªn t¾c:

ChÊt kh¸ng sinh khuyÕch t¸n vµo m«i tr−êng dinh d−ìng ®Æc ®· cÊy vi sinh vËt chØ thÞ, t¹o c¸c vïng øc chÕ vi sinh vËt cã ®−êng kÝnh tû lÖ thuËn víi logarit nång ®é t−¬ng øng. Ho¹t lùc cña chÊt thö ®−îc so s¸nh víi chÊt chuÈn theo ph−¬ng ph¸p thèng kª.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

133

• Pha dung dÞch chuÈn vµ dung dÞch thö:

Pha chuÈn: C©n mét l−îng chÊt chuÈn thÝch hîp hoµ vµo dung m«i ®Ó cã mét dung dÞch gèc nång ®é kho¶ng 1000 UI/ ml. Tõ dung dÞch gèc pha thµnh 3 nång ®é cuèi cïng theo cÊp sè nh©n hÖ sè hai lµ s1, s2, s3 hoÆc hai nång ®é s1, s2 (s1 < s2 < s3). ChÊt thö ®−îc pha nh− chÊt chuÈn víi gi¶ ®Þnh chÊt thö cã ho¹t lùc t−¬ng ®−¬ng chÊt chuÈn. ChÊt thö cã 3 nång ®é cuèi cïng lµ t1, t2, t3 (hoÆc t1, t2).

Q uy

hơ

Ph−¬ng ph¸p khuÕch t¸n chØ cho kÕt qu¶ tèt khi chÊt chuÈn vµ chÊt thö cã cïng b¶n chÊt hãa häc. Sù kh«ng ®ång nhÊt gi÷a chuÈn vµ thö lµm thay ®æi tÝnh song song cña hai ®−êng th¼ng biÓu thÞ sù t−¬ng quan gi÷a ®−êng kÝnh vïng øc chÕ vµ logarit nång ®é. V× hai chÊt cã hai hÖ sè khuÕch t¸n riªng. V× vËy kh«ng so s¸nh chÊt kh¸ng sinh ë c¸c d¹ng muèi kh¸c nhau nh− erythromycin stearat vµ erythromycin propionat, oxytetracyclin vµ clotetracyclin.

ạy

• TiÕn hµnh thÝ nghiÖm:

Kè

Khi pha dung dÞch chuÈn vµ dung dÞch thö cÇn l−u ý: nÕu chän kho¶ng nång ®é cuèi cïng ®Ó ®Þnh l−îng kh«ng thÝch hîp, hoÆc ho¹t lùc gi¶ ®Þnh cña thö qu¸ xa ho¹t lùc cña chuÈn, th× sÏ lµm thay ®æi tÝnh chÊt cña sù t−¬ng quan gi÷a ®−êng kÝnh vïng øc chÕ vµ logarit nång ®é. KÕt qu¶ ®Þnh l−îng sÏ kh«ng chÝnh x¸c.

gl e

om /+

− §æ vµo çc ®Üa Petri mét l−îng m«i tr−êng dinh d−ìng ®· ®−îc cÊy chñng chØ thÞ ®Ó t¹o mét líp ®ång nhÊt cã ®é dµy tõ 2-5mm. ChiÒu dµy líp th¹ch máng hay dµy qu¸, hoÆc kh«ng ®ång ®Òu cã thÓ lµm cho quan hÖ gi÷a ®−êng kÝnh vïng øc chÕ vµ logarit nång ®é kh«ng cßn lµ ®−êng th¼ng. Còng cã thÓ lµm 2 líp m«i tr−êng, nh−ng chØ líp trªn ®−îc cÊy vi sinh vËt chØ thÞ. Chñng chØ thÞ lµ lo¹i kh«ng cã bµo tö, ph¶i cÊy vµo m«i tr−êng ®−îc ®Ó nguéi d−íi 45oC, nÕu lµ d¹ng cã bµo tö nhiÖt ®é cho phÐp khi cÊy chñng lµ 65 - 70oC. CÇn cÊy vµo m«i tr−êng mét l−îng vi sinh vËt chØ thÞ sao cho cã vïng øc chÕ râ nÐt víi kÝch th−íc ®−êng kÝnh thÝch hîp t−¬ng øng víi çc nång ®é kh¸ng sinh ®· chän. NÕu l−îng chñng qu¸ Ýt, vïng øc chÕ sÏ qu¸ to, vi sinh vËt mäc th−a thít, khã x¸c ®Þnh ®−îc vïng øc chÕ. NÕu l−îng chñng qu¸ nhiÒu, vïng øc chÕ nhá sÏ khã ®o vµ kÐm chÝnh x¸c. − Çc ®Üa m«i tr−êng ®−îc ®Ó kh« ë nhiÖt ®é phßng thÝ nghiÖm trong 30 phót tr−íc khi dïng. BÒ mÆt th¹ch −ít sÏ lµm cho vïng øc chÕ bÞ nhße. − §èi víi thö nghiÖm 3 liÒu: dïng 6 èng trô b»ng thÐp kh«ng rØ cã kÝch th−íc nh− nhau (chiÒu cao kho¶ng 10mm, ®−êng kÝnh trong kho¶ng 6mm). §Æt çc èng trô lªn bÒ mÆt ®Üa th¹ch theo s¬ ®å, cho chÊt thö vµ chuÈn vµo çc èng trô víi mét l−îng b»ng nhau. Cã thÓ thay èng trô b»ng çch ®ôc çc lç trªn ®Üa th¹ch cã ®−êng kÝnh tõ 6 - 8mm hoÆc dïng çc kho¶ng giÊy tÈm kh¸ng sinh cã ®é dÇy thÝch hîp, ®−êng kÝnh kho¶ng 6 mm.

134 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

§Ó t¹o vïng øc chÕ to nhÊt cÇn thùc hiÖn giai ®o¹n tiÒn khuÕch t¸n b»ng çch ®Ó çc ®Üa thö ë nhiÖt ®é phßng trong 2 giê cho kh¸ng sinh khuyÕch t¸n vµo m«i tr−êng (®èi víi colistin, polymyxin B thêi gian ®Ó khuyÕch t¸n dµi h¬n tõ 3 – 4 giê). Sau thêi gian khuyÕch t¸n, çc ®Üa thö ®−îc ñ ë nhiÖt ®é thÝch hîp trong 16 – 18 giê. Trong qu¸ tr×nh ñ nhiÖt ®é ph¶i æn ®Þnh vµ ph¶i ®ång ®Òu ë mäi n¬i. Çc ®Üa thö nªn ®Ó mét líp trong tñ Êm sao cho vÞ trÝ cña çc nång ®é t vµ s cã sù kh¸c nhau Ýt nhÊt vÒ nguån nhiÖt.

S1 T3

hơ

Q uy

§o ®−êng kÝnh vïng øc chÕ t¹o bëi c¸c nång ®é chuÈn vµ thö b»ng th−íc ®o cã ®é chÝnh x¸c ®Õn 0,1mm. Mét thÝ nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh víi 10 ®Üa thö song song.

• TÝnh kÕt qu¶:

Kè

(Thö nghiÖm 3 liÒu)

ạy

Tû lÖ phÇn tr¨m ho¹t lùc cña kh¸ng sinh thö so víi chuÈn ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:

om /+

4A ⎡ ⎤ R = Anti log ⎢ 2 + log I ⎥ (P = 0,95) 3B ⎣ ⎦

B = (T3 − T1) + (S3 − S1)

gl e

A = (T1 + T2 + T3) − (S1 + S2 + S3)

T1, T2, T3, S1, S2, S3 lµ tæng gi¸ trÞ ®−êng kÝnh vßng v« khuÈn tÝnh b»ng mm cña c¸c nång ®é t1, t2, t3, s1, s2, s3 . I lµ tû sè cña hai nång ®é pha lo·ng kÕ tiÕp nhau, I = 2. VËy

4 A⎤ ⎡ R = Anti log ⎢2 + log 2. ⎥ 3 B⎦ ⎣

A⎤ ⎡ R = Anti log ⎢2 + 0,4013. ⎥ B⎦ ⎣ Ho¹t lùc cña mÉu thö =

R × ho¹t lùc chuÈn 100

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

135

• Muèn phÐp thö cã gi¸ trÞ, thÝ nghiÖm ph¶i ®¹t ®−îc c¸c ®iÒu kiÖn sau:

−

Ho¹t lùc cña chÊt thö ®−îc gi¶ thiÕt gÇn s¸t víi thùc tÕ ®Ó kÕt qu¶ ®äc ®−îc n»m trong ph¹m vi ®−êng cong chuÈn.

Ta< ta .V −

§é dèc cña ®−êng biÓu diÔn logarit nång ®é víi ®−êng kÝnh vßng v« khuÈn ph¶i cã ý nghÜa.

Tb >> tb .V

C¸c ®−êng biÓu diÔn logarit nång ®é cña chÊt thö vµ chÊt chuÈn víi ®−êng kÝnh vßng v« khuÈn ph¶i song song.

Trong kho¶ng nång ®é ®· chän sù phô thuéc gi÷a logarit cña nång ®é víi ®−êng kÝnh vßng v« khuÈn t−¬ng øng lµ tuyÕn tÝnh.

Q uy

−

Tab < tab .V

hơ

−

Tc < tc .V

Tac < tac .V

Kè

V: lµ tæng cña c¸c hiÖu gi¸ trÞ ®−êng kÝnh lín nhÊt vµ nhá nhÊt cña mét nång ®é.

ạy

Ta = (T1 + T2 + T3) – (S1 + S2 + S3)

om /+

Tb = (T3 + S3) – (T1 + S1)

Tab = (S1 + T3 ) – (S3 + T1) Tc = (S1 + S3 + T1 + T3) – 2 (S2 + T2)

Tac = (2S2 + T1 + T3) – (2T2 + S1 + S3)

gl e

ta, tb, tc, tab, tac lµ c¸c hÖ sè tra b¶ng theo sè vßng v« khuÈn (n) do ®−îc cña mét nång ®é.

Gi¸ trÞ t:

Gi¸ trÞ t (P = 0,95) ta

tab

tac

0,80

0,66

1,14

0,66

1,14

0,80

0,66

1,14

0,66

1,14

0,81

0,66

1,14

0,66

1,14

0,82

0,67

1,16

0,67

1,16

0,83

0,68

1,17

0,68

1,17

0,84

0,68

1,19

0,68

1,19

Sè vßng v« khuÈn (n)

136 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

• X¸c ®Þnh giíi h¹n tin cËy:

−

§é lÖch chuÈn:

SM =

2,666.Hn.V n(A 2 + 1,5B 2 ) B2

Hn: HÖ sè vßng ®o phô thuéc vµo n. n: Sè vßng v« khuÈn ®o ®−îc cña mét nång ®é.

A ± 0,301S M B

PhÇn tr¨m giíi h¹n tin cËy trªn:

M 1, 2 = 0,4013

hơ

Giíi h¹n tin cËy:

Q uy

−

R1 = Antilog (2 + M1)

Kè

PhÇn tr¨m giíi h¹n tin cËy d−íi;

Sai sè thö nghiÖm:

−

ạy

R2 = Antilog (2 + M2)

om /+

e% =

R1 − R 2R

× 100

KÕt qu¶ ®Þnh l−îng cã gi¸ trÞ víi e ≤ 5%.

− Gi¸ trÞ Hn 3

1,27

1,03

0,90

0,81

0,75

0,69

0,65

gl e

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Bé y tÕ (2002). D−îc ®iÓn ViÖt Nam III. NXB Y häc, Hµ Néi 2. NguyÔn L©n Dòng vµ céng sù (1997). Vi sinh vËt häc. Hµ Néi 3. British Pharmacopoeia 2001. 4. Collins C.H. and Patricia M.L (1976). Microbiological methods, London. 5. Pharmacopoeia of the People’s Republic of China (1997). 6. The United States Pharmacopoeia XXIV (2000).

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

137

4.1. Tr×nh bµy nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh vÒ h×nh th¸i vµ tÝnh chÊt nu«i cÊy cña vi khuÈn, nÊm mèc, nÊm men? 4.2. Nªu c¸ch ph©n lo¹i vi khuÈn theo h×nh thÓ vµ ®Æc tÝnh h« hÊp?

hơ

4.4. Tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p lµm m«i tr−êng nu«i cÊy vi sinh vËt?

Q uy

4.5. M« t¶ c¸c ph−¬ng ph¸p tiÖt trïng?

4.6. Tr×nh bµy thö nghiÖm thö v« trïng b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy trùc tiÕp?

4.7. Nªu môc ®Ých, nguyªn t¾c cña thö nghiÖm thö v« trïng vµ thö giíi h¹n vi sinh vËt?

Kè

4.8. Tr×nh bµy thö nghiÖm ®Õm sè l−îng vi sinh vËt trong 1g (1ml) d−îc phÈm b»ng ph−¬ng ph¸p ®Üa th¹ch?

om /+

ạy

4.9. ViÕt tªn nh÷ng chñng chØ thÞ ®−îc sö dông ®Ó thö chÊt øc chÕ trong thö nghiÖm thö v« trïng vµ thö giíi h¹n vi sinh vËt. Nªu sù kh¸c nhau vÒ chñng chØ thÞ trong hai phÐp thö vµ gi¶i thÝch? 4.10. Vai trß cña ph−¬ng ph¸p sinh häc trong kiÓm nghiÖm chÊt kh¸ng sinh?

4.11. Tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p chuÈn bÞ nhò dÞch vi sinh vËt trong ®Þnh l−îng kh¸ng sinh.T¹i sao ®èi víi nh÷ng chñng chØ thÞ kh«ng cã bµo tö tr−íc khi sö dông cÇn ph¶i cÊy truyÒn vµo m«i tr−êng thÝch hîp?

gl e

4.12. C¸ch pha dung dÞch chuÈn vµ dung dÞch thö trong ®Þnh l−îng kh¸ng sinh b»ng ph−¬ng ph¸p khuyÕch t¸n. Nªu nh÷ng ®iÓm cÇn chó ý trong qu¸ tr×nh pha c¸c dung dÞch nµy?

4.13. M« t¶ c¸ch tiÕn hµnh ®Þnh l−îng chÊt kh¸ng sinh b»ng ph−¬ng ph¸p khuyÕch t¸n? 4.14. Nªu nh÷ng nguyªn nh©n trong c¸c giai ®o¹n lµm thö nghiÖm ¶nh h−ëng ®Õn sù chÝnh x¸c cña ph−¬ng ph¸p khuyÕch t¸n? 4.15. Nªu nh÷ng ®iÒu kiÖn thö nghiÖm cÇn ®¹t ®−îc trong ®Þnh l−îng kh¸ng sinh ®Ó phÐp thö cã gi¸ trÞ?

4.16. ViÕt c¸c c«ng thøc tÝnh kÕt qu¶ ®Þnh l−îng kh¸ng sinh víi thö nghiÖm ba liÒu vµ c«ng thøc x¸c ®Þnh giíi h¹n tin cËy?

138 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

4.17. Tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh sè l−îng tèi ®a vi khuÈn hiÕu khÝ, vi nÊm trong mét gam s¸p b«i m«i Lip Ice. Cho biÕt mÉu thö cã chÊt b¶o qu¶n riªng cña nhµ s¶n xuÊt? 4.18. Tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng bét Gentamicin sulphat b»ng thö nghiÖm vi sinh vËt( ph−¬ng ph¸p khuyÕch t¸n), víi chØ thÞ Bacillus pumilus NCTC 8241. Cho biÕt: Gentamicin sulphat chuÈn cã 680 U/ ml, dung m«i pha lo·ng lµ n−íc.

gl e

om /+

ạy

Kè

Q uy

hơ

Ba nång ®é lµ: S1= 4 U/ ml; S2=8 U/ ml; S3=16 U/ ml.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

139

Ch−¬ng 5.

kiÓm nghiÖm c¸c d¹ng bµo chÕ

Môc tiªu häc tËp:

hơ

1. Tr×nh bµy ®−îc c¸c yªu cÇu kü thuËt vµ ph−¬ng ph¸p thö ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng c¸c d¹ng bµo chÕ: Thuèc bét, thuèc viªn nÐn, viªn nang, thuèc tiªm, thuèc tiªm truyÒn, thuèc nhá m¾t, thuèc mì, thuèc uèng d¹ng láng, thuèc ®¹n, thuèc trøng.

Q uy

2. §¸nh gi¸ ®−îc kÕt qu¶ kiÓm nghiÖm ®èi víi mét mÉu kiÓm nghiÖm thµnh phÈm cô thÓ cña c¸c d¹ng bµo chÕ trªn.

om /+

ạy

Kè

Khi tiÕn hµnh kiÓm nghiÖm mét mÉu chÕ phÈm thuéc mét d¹ng bµo chÕ cô thÓ (thuèc bét, viªn nÐn, viªn nang, thuèc tiªm, ...) theo chuyªn luËn riªng cña chÕ phÈm ®ã trong D−îc ®iÓn, th«ng th−êng yªu cÇu ghi ë phÇn ®Çu cña chuyªn luËn lµ chÕ phÈm ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu chung cña d¹ng bµo chÕ ®ã vµ c¸c yªu cÇu riªng cña d−îc chÊt, cña chÕ phÈm ®ã nh− tÝnh chÊt, ®Þnh tÝnh, ®Þnh l−îng, t¹p chÊt (nÕu cã), ... Cßn nÕu tiªu chuÈn kiÓm nghiÖm lµ tiªu chuÈn cña nhµ s¶n xuÊt (TCCS) th× trong tiªu chuÈn kiÓm nghiÖm cã ®Çy ®ñ yªu cÇu kü thuËt vµ ph−¬ng ph¸p thö cô thÓ cho chÕ phÈm ®ã, mét sè tiªu chÝ ®Æc tr−ng cho d¹ng bµo chÕ cña chÕ phÈm ®ã ®−îc tiÕn hµnh thö theo h−íng dÉn cña D−îc ®iÓn.

gl e

Trong tµi liÖu nµy, chóng t«i ®Ò cËp tíi yªu cÇu kü thuËt vµ ph−¬ng ph¸p thö cña çc d¹ng bµo chÕ th«ng dông nh− thuèc bét, thuèc viªn nÐn, viªn nang, thuèc tiªm, thuèc tiªm truyÒn, thuèc nhá m¾t, thuèc mì, thuèc uèng d¹ng láng, thuèc ®¹n, thuèc trøng. Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh ®−îc sö dông lµ D−îc ®iÓn ViÖt Nam III, ®ång thêi chóng t«i còng sö dông D−îc ®iÓn cña mét sè n−íc kh¸c nh− D−îc ®iÓn Anh, D−îc ®iÓn Mü, D−îc ®iÓn Trung Quèc vµ mét sè tµi liÖu kiÓm nghiÖm çc d¹ng bµo chÕ kh¸c. 5.1. KiÓm nghiÖm thuèc bét 5.1.1. Yªu cÇu kü thuËt vµ ph−¬ng ph¸p thö 5.1.1.1. TÝnh chÊt Bét ph¶i kh« t¬i, kh«ng bÞ Èm, vãn, mµu s¾c ®ång nhÊt. Mïi vÞ tïy theo tõng lo¹i chÕ phÈm cña çc nhµ s¶n xuÊt. Çch thö: Tr¶i mét l−îng bét võa ®ñ thµnh mét líp máng trªn mét tê giÊy tr¾ng mÞn. Quan s¸t mµu s¾c b»ng m¾t th−êng, d−íi ¸nh s¸ng tù nhiªn.

140 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

5.1.1.2. §é Èm C¸c thuèc bét kh«ng ®−îc chøa hµm l−îng n−íc qu¸ 9,0%, trõ chØ dÉn kh¸c. C¸ch thö: theo “X¸c ®Þnh mÊt khèi l−îng do lµm kh«” - Phô lôc 5.16 D§VN III. 5.1.1.3. §é mÞn Thuèc bét ph¶i ®¹t ®é mÞn quy ®Þnh trong chuyªn luËn riªng.

hơ

NÕu kh«ng cã chØ dÉn kh¸c, phÐp thö nµy dïng cho tÊt c¶ c¸c thuèc bét kÐp, c¸c thuèc bét dïng ®Ó ®¾p, thuèc bét dïng ®Ó pha chÕ thuèc dïng cho m¾t, tai.

Q uy

Çc cì bét ®−îc quy ®Þnh dùa vµo çc sè cña r©y. R©y cã l−íi r©y vµ l−íi r©y cã thÓ lµm b»ng sîi kim lo¹i hoÆc sîi çc vËt liÖu thÝch hîp kh¸c ®−îc dÖt thµnh nh÷ng m¾t vu«ng. L−íi r©y dïng ®Ó r©y bét thuèc ®−îc ph©n lo¹i b»ng nh÷ng con sè biÓu thÞ kÝch th−íc lç r©y, quy ®Þnh tÝnh b»ng µm theo b¶ng 5.1.

Kè

ạy

§èi víi bét th« hoÆc nöa th«: lÊy 25g -100 g bét. Cho vµo r©y thÝch hîp, l¾c r©y theo chiÒu ngang quay trßn Ýt nhÊt 20 phót vµ r©y tíi khi xong. C©n chÝnh x¸c sè l−îng cßn l¹i ë trªn r©y vµ sè thu ®−îc trong hép høng.

om /+

§èi víi bét nöa mÞn, mÞn hay rÊt mÞn: lÊy kh«ng qu¸ 25 g bét, cho vµo r©y thÝch hîp, l¾c r©y theo chiÒu ngang quay trßn Ýt nhÊt 30 phót råi r©y tíi khi xong. C©n chÝnh x¸c sè l−îng cßn l¹i ë trªn r©y vµ sè thu ®−îc trong hép høng. §èi víi chÊt cã dÇu hay bét cã xu h−íng bÝt m¾t r©y th× trong qu¸ tr×nh r©y thØnh tho¶ng ch¶i cÈn thËn m¾t r©y, t¸ch rêi nh÷ng ®èng tô l¹i khi r©y.

Thuèc bét ®¹t tiªu chuÈn vÒ ®é mÞn nÕu: Khi quy ®Þnh dïng 1 r©y ®Ó x¸c ®Þnh cì bét th× kh«ng ®−îc cã d−íi 97% khèi l−îng thuèc bét qua ®−îc cì r©y ®ã.

−

Khi quy ®Þnh dïng 2 r©y ®Ó x¸c ®Þnh cì bét th× ®Ó mét r©y lªn trªn r©y kia vµ tiÕn hµnh r©y; kh«ng ®−îc cã d−íi 95% khèi l−îng thuèc bét qua r©y cã sè r©y cao h¬n vµ kh«ng ®−îc qu¸ 40% khèi l−îng thuèc bét qua r©y cã sè r©y thÊp h¬n.

gl e

−

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

141

1400

1,400

0,710

710

0,710

0,450

355

0,355

0,224

250

0,250

0,160

180

0,180

0,125

125

0,125

0,090

Bét nöa th« (710/250)

−

Bét nöa mÞn (355/180)

−

Bét mÞn (180/125)

−

Bét rÊt mÞn (125/90)

hơ N

−

0,063

ạy

Kè

Bét th« (1400/355)

0,090

Q uy

C¸c ký hiÖu quy ®Þnh cì bét: −

Sè r©y (µm)

5.1.1.4. §é ®ång ®Òu khèi l−îng

om /+

Nh÷ng thuèc bét kh«ng quy ®Þnh thö ®é ®ång ®Òu hµm l−îng th× ph¶i thö ®é ®ång ®Òu khèi l−îng. Riªng thuèc bét ®Ó pha tiªm hoÆc truyÒn tÜnh m¹ch, nÕu khèi l−îng nhá h¬n hoÆc b»ng 40 mg th× kh«ng ph¶i thö ®é ®ång ®Òu khèi l−îng nh−ng ph¶i ®¹t yªu cÇu ®é ®ång ®Òu hµm l−îng.

gl e

C¸ch thö: C©n tõng ®¬n vÞ trong sè 5 ®¬n vÞ ®ãng gãi nhá nhÊt ®−îc lÊy bÊt kú. Khèi l−îng thuèc ph¶i n»m trong giíi h¹n cho phÐp theo b¶ng 5.2.

B¶ng 5.2. Giíi h¹n cho phÐp chªnh lÖch khèi l−îng ®èi víi thuèc bét

Khèi l−îng ghi trªn nh∙n

PhÇn tr¨m chªnh lÖch

D−íi hoÆc b»ng 0,50g

± 10

Trªn 0,50 - 1,50g

±7

Trªn 1,50 - 6,00g

±5

Trªn 6,00g

±3

TÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ ph¶i ®¹t qui ®Þnh trong b¶ng trªn. NÕu cã mét ®¬n vÞ cã khèi l−îng lÖch ra ngoµi quy ®Þnh nµy th× thö l¹i víi 5 ®¬n vÞ kh¸c, nÕu lÇn thö l¹i cã qu¸ mét ®¬n vÞ kh«ng ®¹t th× l« thuèc kh«ng ®¹t yªu cÇu. 142 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

§èi víi c¸c chÕ phÈm ®ãng gãi trong hép, lä th× sau khi c©n c¶ vá ph¶i bá hÕt thuèc ra, dïng b«ng lau s¹ch thuèc, c©n vá råi tÝnh theo l−îng thuèc trong tõng hép hoÆc lä. §é chªnh lÖch ®−îc tÝnh theo tØ lÖ phÇn tr¨m so víi khèi l−îng trung b×nh bét thuèc trong mét ®¬n vÞ ®ãng gãi. 5.1.1.5. §é ®ång ®Òu hµm l−îng

hơ

Trõ khi cã chØ dÉn kh¸c, phÐp thö nµy ¸p dông cho çc thuèc bét ®Ó uèng, ®Ó tiªm ®−îc tr×nh bµy trong çc ®¬n vÞ ®ãng gãi mét liÒu cã chøa mét hoÆc nhiÒu ho¹t chÊt, trong ®ã cã çc ho¹t chÊt cã hµm l−îng d−íi 2 mg hoÆc d−íi 2% (kl/kl) so víi khèi l−îng thuèc mét liÒu.

Q uy

PhÐp thö ®ång ®Òu hµm l−îng ®−îc tiÕn hµnh sau phÐp thö ®Þnh l−îng vµ hµm l−îng ho¹t chÊt ®· ë trong giíi h¹n quy ®Þnh.

C¸ch thö: LÊy 10 ®¬n vÞ ®ãng gãi nhá nhÊt bÊt kú, x¸c ®Þnh hµm l−îng ho¹t chÊt tõng gãi theo ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng chØ dÉn trong chuyªn luËn.

Kè

C¸ch ®¸nh gi¸:

ạy

ChÕ phÈm ®em kiÓm tra ®¹t yªu cÇu phÐp thö nÕu kh«ng qu¸ mét ®¬n vÞ cã gi¸ trÞ hµm l−îng n»m ngoµi giíi h¹n 85 - 115% cña hµm l−îng trung b×nh vµ kh«ng cã ®¬n vÞ nµo n»m ngoµi giíi h¹n 75 - 125% cña hµm l−îng trung b×nh.

om /+

ChÕ phÈm kh«ng ®¹t yªu cÇu phÐp thö nÕu qu¸ 3 ®¬n vÞ cã gi¸ trÞ hµm l−îng n»m ngoµi giíi h¹n 85 - 115% cña hµm l−îng trung b×nh hoÆc 1 ®¬n vÞ trë lªn n»m ngoµi giíi h¹n 75 - 125% cña hµm l−îng

gl e

NÕu hai hoÆc ba ®¬n vÞ cã gi¸ trÞ hµm l−îng n»m ngoµi giíi h¹n 85 -115% nh−ng ë trong giíi h¹n 75 - 125% cña hµm l−îng trung b×nh th× thö l¹i trªn 20 ®¬n vÞ kh¸c, lÊy ngÉu nhiªn. ChÕ phÈm ®¹t yªu cÇu, nÕu kh«ng qu¸ 3 ®¬n vÞ trong tæng sè 30 ®¬n vÞ ®em thö cã gi¸ trÞ hµm l−îng n»m ngoµi giíi h¹n 85 115% cña hµm l−îng trung b×nh vµ kh«ng cã ®¬n vÞ nµo cã gi¸ trÞ hµm l−îng n»m ngoµi giíi h¹n 75 - 125% cña hµm l−îng trung b×nh.

5.1.1.6. §Þnh tÝnh TiÕn hµnh ®Þnh tÝnh theo çc ph−¬ng ph¸p ®−îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn, thuèc bét ph¶i cho çc ph¶n øng cña çc ho¹t chÊt cã trong chÕ phÈm 5.1.1.7. §Þnh l−îng LÊy thuèc cña 5 ®¬n vÞ ®ãng gãi nhá nhÊt bÊt kú, trén ®Òu. TiÕn hµnh ®Þnh l−îng theo çc ph−¬ng ph¸p ®−îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn, hµm l−îng cña tõng ho¹t chÊt trong chÕ phÈm ph¶i n»m trong giíi h¹n cho phÐp theo b¶ng 5.3.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

143

5.1.1.8. Giíi h¹n nhiÔm khuÈn Thuèc bét cã nguån gèc d−îc liÖu ph¶i ®¹t yªu cÇu “Giíi h¹n nhiÔm khuÈn”. C¸ch thö: NÕu kh«ng cã qui ®Þnh riªng th× tiÕn hµnh thö vµ ®¸nh gi¸ theo "Thö giíi h¹n vi sinh vËt" - phÇn 4.3.4, trang 119-121. B¶ng 5.3. Giíi h¹n cho phÐp vÒ hµm l−îng ho¹t chÊt ®èi víi thuèc bét L−îng ghi trªn nh∙n

PhÇn tr¨m chªnh lÖch ± 15

Trªn 100 mg tíi 1g

± 10

hơ

Tíi 100 mg

±5

Trªn 1 g ®Õn 5 g

±1

Q uy

Trªn 5 g

5.1.2. C¸c lo¹i thuèc bét

5.1.2.1. Thuèc bét ®Ó uèng

Kè

Thuèc bét ®Ó uèng ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu chÊt l−îng chung cña thuèc bét.

ạy

Thuèc bét sñi bät ph¶i ®¹t thªm yªu cÇu vÒ ®é tan.

om /+

C¸ch thö: Th¶ mét l−îng thuèc bét t−¬ng øng víi mét liÒu vµo mét cèc thuû tinh cã chøa 200 ml n−íc ë nhiÖt ®é 15 -20oC, xuÊt hiÖn nhiÒu bät khÝ bay ra. Khi hÕt bät khÝ bay ra, thuèc ph¶i tan hoµn toµn. Thö nh− vËy víi 6 liÒu ®¬n. MÉu thö ®¹t yªu cÇu nÕu mçi liÒu thö ®Òu tan trong vßng 5 phót, trõ khi cã chØ dÉn riªng.

5.1.2.2. Thuèc bét dïng ngoµi

gl e

Thuèc bét dïng ngoµi ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu chÊt l−îng chung cña thuèc bét. Ngoµi ra, ph¶i ®¹t c¸c yªu cÇu riªng sau:

− §é v« khuÈn: thuèc bét ®Ó ®¾p, dïng cho vÕt th−¬ng réng hoÆc trªn da bÞ tæn th−¬ng nÆng, thuèc bét dïng cho m¾t ph¶i v« khuÈn.

Çch thö: NÕu kh«ng cã qui ®Þnh riªng th× tiÕn hµnh thö vµ ®¸nh gi¸ theo "Thö v« trïng" - phÇn 4.3.3, trang 115-118. 5.1.2.3. Thuèc bét pha tiªm Thuèc bét pha tiªm ®¸p øng çc yªu cÇu chÊt l−îng chung cña thuèc bét vµ yªu cÇu ®èi víi thuèc tiªm, thuèc tiªm truyÒn d¹ng bét nh−: ®é v« khuÈn, chÊt g©y sèt ... Çch thö: Theo çch thö ë chuyªn luËn thuèc tiªm. VÝ dô: Thuèc tiªm benzylpenicilin - D§VN III trang 32 - 33.

144 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

5.2. KiÓm nghiÖm thuèc viªn nang 5.2.1. Yªu cÇu kü thuËt vµ ph−¬ng ph¸p thö 5.2.1.1. TÝnh chÊt Nang cøng hoÆc nang mÒm chøa bét hoÆc cèm hoÆc chÊt láng. C¸ch thö: Thö b»ng c¶m quan.

5.2.1.2. §é ®ång ®Òu khèi l−îng

Q uy

hơ

C©n khèi l−îng cña mét nang: Víi viªn nang cøng th× th¸o rêi hai nöa vá nang thuèc ®ã ra, dïng b«ng lau s¹ch vá råi c©n khèi l−îng cña vá; víi viªn nang mÒm, c¾t më nang, bãp thuèc ra hÕt råi dïng ether hoÆc dung m«i h÷u c¬ thÝch hîp röa s¹ch vá nang, ®Ó kh« tù nhiªn tíi khi hÕt mïi dung m«i, c©n khèi l−îng vá. Khèi l−îng thuèc trong nang lµ hiÖu gi÷a khèi l−îng nang thuèc vµ vá nang. Lµm nh− vËy víi 19 nang kh¸c ®−îc lÊy bÊt kú. §é chªnh lÖch khèi l−îng cña tõng viªn víi khèi l−îng trung b×nh ph¶i ®¹t theo b¶ng 5.4.

Kè

NÕu cã yªu cÇu thö ®é ®ång ®Òu hµm l−îng th× kh«ng ph¶i thö ®é ®ång ®Òu khèi l−îng.

ạy

B¶ng 5.4. Giíi h¹n cho phÐp chªnh lÖch khèi l−îng ®èi víi viªn nang

om /+

Nhá h¬n 300 mg

Khèi l−îng trung b×nh nang

Lín h¬n hoÆc b»ng 300 mg

PhÇn tr¨m chªnh lÖch ±10 ±7,5

5.2.1.3. §é ®ång ®Òu hµm l−îng

gl e

NghiÒn mÞn bét thuèc riªng tõng viªn vµ tiÕn hµnh thö vµ ®¸nh gi¸ nh− ®èi víi thuèc bét.

5.2.1.4. §é r·

NÕu kh«ng cã qui ®Þnh riªng th× tiÕn hµnh thö vµ ®¸nh gi¸ theo "PhÐp thö ®é r· viªn nÐn vµ viªn nang" - phÇn 5.10, trang 154 - 157. Viªn kh«ng cÇn thö ®é r· khi phÐp thö ®é hßa tan ®−îc thùc hiÖn. 5.2.1.5. §é hßa tan Trong D§VN III, nhiÒu chÕ phÈm thuèc viªn ®· yªu cÇu ®¸nh gi¸ ®é hßa tan. Khi cã yªu cÇu sÏ chØ dÉn trong chuyªn luËn riªng. C¸ch thö: TiÕn hµnh theo “Ph−¬ng ph¸p thö tèc ®é hßa tan cña viªn nÐn vµ viªn nang” - phÇn 5.9, trang 160 - 165.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

145

5.2.1.6. §Þnh tÝnh TiÕn hµnh ®Þnh tÝnh theo çc ph−¬ng ph¸p ®−îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn, viªn nang ph¶i cho çc ph¶n øng cña çc ho¹t chÊt cã trong chÕ phÈm 5.2.1.7. §Þnh l−îng

hơ

C©n thuèc trong 20 viªn, tÝnh khèi l−îng trung b×nh viªn, lµm ®ång nhÊt b»ng c¸ch nghiÒn (®èi víi viªn nang chøa bét hoÆc cèm) hoÆc trén ®Òu (®èi víi nang chøa chÊt láng). TiÕn hµnh ®Þnh l−îng theo c¸c ph−¬ng ph¸p ®−îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn, hµm l−îng cña tõng ho¹t chÊt trong chÕ phÈm ph¶i n»m trong giíi h¹n cho phÐp theo b¶ng 5.5.

Q uy

B¶ng 5.5. Giíi h¹n cho phÐp vÒ hµm l−îng ®èi víi thuèc viªn nang, viªn nÐn L−îng ghi trªn nh∙n

PhÇn tr¨m chªnh lÖch

Tíi 50 mg

Kè

Trªn 50 mg tíi 100 mg

5.2.1.8. T¹p chÊt (nÕu cã)

± 7,5 ±5

ạy

Trªn 100 mg

± 10

om /+

Khi cã yªu cÇu sÏ chØ dÉn trong chuyªn luËn riªng. 5.2.2. C¸c lo¹i viªn nang

gl e

Thuèc nang cøng ph¶i ®¹t c¸c yªu cÇu chÊt l−îng chung cña viªn nang.

5.2.2.1. Thuèc nang cøng

Thuèc nang cøng cã vá nang gåm hai phÇn h×nh trô lång khÝt vµo nhau, mçi phÇn cã mét ®Çu kÝn, ®Çu kia hë. Thuèc ®ãng trong nang th−êng ë d¹ng r¾n nh− bét hoÆc cèm. VÝ dô: Viªn nang Cephalexin - D§VN III. Trang 53 - 54. 5.2.2.2. Thuèc nang mÒm Thuèc nang mÒm cã vá nang lµ mét khèi mÒm víi c¸c h×nh d¹ng kh¸c nhau. Thuèc ®ãng trong nang th−êng ë d¹ng dung dÞch, hçn dÞch hoÆc nhò t−¬ng. VÝ dô: Viªn nang mÒm vitamin A - D§VN III. Trang 291 - 292.

146 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

5.2.2.3. Thuèc nang tan trong ruét Thuèc nang tan trong ruét lµ c¸c nang cøng hoÆc nang mÒm cã vá nang bÒn v÷ng víi dÞch d¹ dµy, chØ tan trong dÞch ruét; hoÆc c¸c nang cã ®ãng cèm ®−îc bao líp chØ tan trong dÞch ruét. 5.2.2.4. Thuèc nang gi¶i phãng ho¹t chÊt ®Æc biÖt

hơ

Thuèc nang gi¶i phãng ho¹t chÊt ®Æc biÖt lµ c¸c nang cøng hoÆc nang mÒm cã vá nang hay thuèc trong nang hoÆc c¶ vá nang vµ thuèc trong nang ®−îc bµo chÕ ®Æc biÖt, ®Ó kiÓm so¸t hay ch−¬ng tr×nh ho¸ tèc ®é hoÆc vÞ trÝ gi¶i phãng ho¹t chÊt trong c¬ thÓ.

Q uy

Thuèc nang gi¶i phãng ho¹t chÊt ®Æc biÖt ph¶i ®¹t c¸c yªu cÇu chÊt l−îng chung cña viªn nang, riªng “§é r·” kh«ng ph¶i thö vµ b¾t buéc thö “§é hßa tan” theo yªu cÇu riªng cña tõng chuyªn luËn. 5.3. KiÓm nghiÖm thuèc viªn nÐn

5.3.1. Yªu cÇu kü thuËt vµ ph−¬ng ph¸p thö

Kè

5.3.1.1. TÝnh chÊt

ạy

Viªn nÐn th−êng cã d¹ng h×nh trô dÑt, hai ®¸y ph¼ng hoÆc cong, cã thÓ kh¾c ch÷, ký hiÖu hoÆc r·nh. C¹nh vµ thµnh viªn lµnh lÆn. Mµu s¾c ®ång nhÊt.

om /+

5.3.1.2. §é r·

C¸ch thö: B»ng c¶m quan.

NÕu kh«ng cã qui ®Þnh riªng th× tiÕn hµnh thö vµ ®¸nh gi¸ theo "PhÐp thö ®é r· viªn nÐn vµ viªn nang" - phÇn 5.10, trang 154 - 157.

Viªn kh«ng cÇn thö ®é r· khi phÐp thö ®é hßa tan ®−îc thùc hiÖn.

gl e

5.3.1.3. §é ®ång ®Òu khèi l−îng

C©n chÝnh x¸c 20 viªn bÊt kú vµ x¸c ®Þnh khèi l−îng trung b×nh cña viªn. C©n riªng khèi l−îng tõng viªn vµ so s¸nh víi khèi l−îng trung b×nh, tÝnh ®é lÖch theo tû lÖ phÇn tr¨m cña khèi l−îng trung b×nh tõ ®ã tÝnh ra kho¶ng giíi h¹n cña gi¸ trÞ trung b×nh. Kh«ng ®−îc qu¸ 2 viªn cã khèi l−îng chªnh lÖch qu¸ kho¶ng giíi h¹n cña khèi l−îng trung b×nh vµ kh«ng ®−îc cã viªn nµo cã chªnh lÖch qu¸ gÊp ®«i ®é lÖch tÝnh theo tû lÖ phÇn tr¨m, theo b¶ng 5.6. B¶ng 5.6. Giíi h¹n cho phÐp chªnh lÖch khèi l−îng ®èi víi viªn nÐn Khèi l−îng trung b×nh viªn

PhÇn tr¨m chªnh lÖch

Tíi 80 mg

± 10

Trªn 80 mg ®Õn 250 mg

± 7,5

Trªn 250 mg

±5

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

147

NÕu cã yªu cÇu thö ®é ®ång ®Òu hµm l−îng th× kh«ng ph¶i thö ®é ®ång ®Òu khèi l−îng. 5.3.1.4. §é ®ång ®Òu hµm l−îng NghiÒn mÞn riªng tõng viªn vµ tiÕn hµnh thö vµ ®¸nh gi¸ nh− ®èi víi thuèc bét. 5.3.1.5. §é hßa tan

ChØ thùc hiÖn khi cã yªu cÇu ®−îc chØ dÉn trong chuyªn luËn riªng.

hơ

NÕu kh«ng cã qui ®Þnh riªng th× tiÕn hµnh thö vµ ®¸nh gi¸ theo "PhÐp thö ®é hßa tan cña viªn nÐn vµ viªn nang" - phÇn 5.9, trang 149 - 154.

Q uy

5.3.1.6. §Þnh tÝnh

TiÕn hµnh ®Þnh tÝnh theo çc ph−¬ng ph¸p ®−îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn, viªn nÐn ph¶i cho çc ph¶n øng cña çc ho¹t chÊt cã trong chÕ phÈm.

Kè

5.3.1.7. §Þnh l−îng

ạy

C©n 20 viªn, x¸c ®Þnh khèi l−îng trung b×nh viªn. NghiÒn mÞn. TiÕn hµnh ®Þnh l−îng theo c¸c ph−¬ng ph¸p ®−îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn, hµm l−îng cña tõng ho¹t chÊt trong chÕ phÈm ph¶i n»m trong giíi h¹n cho phÐp, theo b¶ng 5.5.

om /+

5.3.1.8. T¹p chÊt (nÕu cã)

Khi cã yªu cÇu sÏ chØ dÉn trong chuyªn luËn riªng.

5.3.2. C¸c lo¹i viªn nÐn

gl e

5.3.2.1. Viªn nÐn kh«ng bao (Uncoated tablets)

Gåm çc viªn nÐn ®−îc bµo chÕ b»ng çch nÐn çc h¹t gåm d−îc chÊt, t¸ d−îc. Viªn nÐn lo¹i nµy kh«ng chøa mét thµnh phÇn nµo ®Ó thay ®æi sù gi¶i phãng ho¹t chÊt trong ®−êng tiªu hãa. Khi bÎ gÉy viªn nÐn mét líp vµ quan s¸t b»ng kÝnh lóp th× thÊy ®ång nhÊt, kh«ng cã líp bao ngoµi. 5.3.3.2. Viªn bao (Coated tablets) Viªn bao cã bÒ mÆt nh½n, th−êng cã mµu, ®−îc ®¸nh bãng. LÊy mét phÇn viªn ®· bÎ gÉy, quan s¸t d−íi kÝnh lóp, thÊy râ nh©n ®−îc bao b»ng mét líp hay nhiÒu líp.

148 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

5.3.2.3. Viªn bao bÒn víi dÞch vÞ d¹ dµy (Gastro - resistant tablets) Viªn ®−îc bao b»ng líp bao bÒn víi dÞch vÞ d¹ dµy nh−ng l¹i tan ®−îc trong dÞch ruét do sö dông c¸c chÊt bao lµ cellacephate (cellulose acetat phtalate) vµ c¸c polymer. 5.3.2.4. Viªn nÐn sñi bät (Effervescent tablets)

hơ

Lµ viªn nÐn kh«ng bao cã chøa c¸c acid vµ carbonat hoÆc hydrocarbonat, chóng ph¶n øng víi nhau rÊt nhanh khi cã mÆt cña n−íc vµ gi¶i phãng CO2, ®ång thêi hoµ tan hay ph©n t¸n ho¹t chÊt trong n−íc tr−íc khi dïng. 5.3.2.5. Viªn ngËm (Tablets for use in the mouth)

Q uy

Viªn ngËm th−êng lµ viªn nÐn kh«ng bao ®−îc ®iÒu chÕ ®Ó c¸c thµnh phÇn vµ ho¹t chÊt gi¶i phãng dÇn vµ t¸c dông t¹i chç, gi¶i phãng vµ hÊp thô ë d−íi l−ìi hoÆc ë c¸c phÇn kh¸c trong miÖng.

5.3.2.6. Viªn nÐn tan trong n−íc (Soluble tablets)

Kè

Viªn nÐn tan trong n−íc lµ viªn nÐn kh«ng bao, hßa tan trong n−íc. Dung dÞch t¹o thµnh cã thÓ h¬i ®ôc nhÑ.

ạy

om /+

Viªn nÐn ph©n t¸n trong n−íc lµ viªn nÐn kh«ng bao ph©n t¸n trong n−íc thµnh c¸c tiÓu ph©n. 5.3.2.8. Viªn nÐn thay ®æi gi¶i phãng ho¹t chÊt (Modified release tablets)

Th−êng lµ viªn bao hoÆc kh«ng bao, ®−îc ®iÒu chÕ b»ng c¸ch thªm c¸c t¸ d−îc ®Æc biÖt hoÆc ®iÒu chÕ theo ph−¬ng ph¸p ®Æc biÖt nh»m thay ®æi tèc ®é gi¶i phãng hoÆc vÞ trÝ gi¶i phãng cña thuèc.

gl e

Viªn nÐn thay ®æi gi¶i phãng ho¹t chÊt th−êng kh«ng yªu cÇu thö ®é r· mµ ph¶i thö tèc ®é hßa tan.

VÝ dô: Viªn nÐn acid ascorbic - D§VN III trang 6 Viªn bao ibuprofen - D§VN III trang 141.

5.4. KiÓm nghiÖm thuèc tiªm, thuèc tiªm truyÒn ChÕ phÈm dïng ®Ó tiªm (parenteral preparations) cã 5 lo¹i lµ thuèc tiªm (injections), thuèc tiªm truyÒn (infusions), dung dÞch ®Ëm ®Æc dïng tiªm hoÆc truyÒn (concentrates for injections and infusions), thuèc bét dïng tiªm hoÆc truyÒn (powders for injections and infusions), thuèc cÊy (implants).

Trong ph¹m vi cña ch−¬ng tr×nh ®¹i häc, chóng t«i chØ ®Ò cËp tíi yªu cÇu kü thuËt vµ ph−¬ng ph¸p kiÓm nghiÖm thuèc tiªm vµ thuèc tiªm truyÒn.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

149

5.4.1. TÝnh chÊt D¹ng dung dÞch n−íc hoÆc dÇu, nhò dÞch hoÆc dÞch treo, bét... tïy theo tõng chÕ phÈm. C¸ch thö: B»ng c¶m quan. 5.4.2. §é trong

Dung dÞch ®Ó tiªm khi kiÓm tra b»ng m¾t th−êng ë ®iÒu kiÖn qui ®Þnh ph¶i trong vµ hÇu nh− kh«ng cã t¹p c¬ häc - Theo phô lôc 8.9, môc B - D§VN III.

hơ

Dung dÞch thuèc tiªm truyÒn tÜnh m¹ch cã liÒu truyÒn tõ 100ml trë lªn ph¶i ®¸p øng yªu cÇu vÒ giíi h¹n kÝch th−íc vµ sè l−îng c¸c tiÓu ph©n - Theo phô lôc 8.9, môc A - D§VN III.

Q uy

Nhò t−¬ng ph¶i kh«ng thÊy dÊu hiÖu cña sù t¸ch líp.

Hçn dÞch ®Ó tiªm cã thÓ l¾ng cÆn nh−ng ph¶i ph©n t¸n ngay khi l¾c ®Òu vµ gi÷ ®−îc sù ®ång ®Òu khi lÊy ®ñ liÒu ra khái èng thuèc tiªm.

Kè

5.4.3. Mµu s¾c

ạy

Kh«ng mµu hoÆc cã mµu do ho¹t chÊt tïy theo tõng chuyªn luËn. TiÕn hµnh so víi mµu mÉu - Phô lôc 5.17 - D§VN III.

5.4.4. pH

om /+

pH ph¶i n»m trong giíi h¹n qui ®Þnh. TiÕn hµnh ®o pH b»ng m¸y ®o pH - Phô lôc 5.9 - D§VN III.

5.4.5. §é v« khuÈn

gl e

Thuèc tiªm ph¶i v« khuÈn.

C¸ch thö: NÕu kh«ng cã qui ®Þnh riªng th× tiÕn hµnh thö vµ ®¸nh gi¸ theo "Thö v« trïng" - phÇn 4.3.3, trang 115 - 118.

5.4.6. Néi ®éc tè vi khuÈn

PhÐp thö néi ®éc tè vi khuÈn thùc hiÖn khi cã yªu cÇu ®−îc qui ®Þnh trong chuyªn luËn riªng. Thö theo Phô lôc 10.3 - D§VN III. Khi ®· thö néi ®éc tè vi khuÈn th× kh«ng ph¶i thö chÊt g©y sèt, trõ khi cã qui ®Þnh kh¸c. 5.4.7. ChÊt g©y sèt Thuèc tiªm ph¶i kh«ng cã chÊt g©y sèt. Thö theo Phô lôc 10.5-D§VN III. PhÐp thö nµy ®−îc tiÕn hµnh ®èi víi:

150 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

−

Thuèc tiªm ®ãng liÒu ®¬n lÎ cã thÓ tÝch tõ 15 ml trë lªn vµ kh«ng cã qui ®Þnh phÐp thö néi ®éc tè.

−

Thuèc tiªm ®ãng liÒu ®¬n lÎ cã thÓ tÝch nhá h¬n 15 ml nh−ng trªn nh·n cã ghi "kh«ng cã chÊt g©y sèt" vµ kh«ng cã qui ®Þnh phÐp thö néi ®éc tè.

5.4.8. ThÓ tÝch (§èi víi thuèc tiªm, tiªm truyÒn d¹ng láng) C¸ch thö: Thuèc tiªm ®−îc ®Ó th¨ng b»ng víi nhiÖt ®é phßng vµ ph¶i ®−îc ph©n t¸n ®ång ®Òu tr−íc khi thö.

§èi víi thuèc tiªm cã thÓ tÝch nhá h¬n hoÆc b»ng 5 ml:

hơ

−

+ LÊy 6 èng thuèc, tr¸ng b¬m tiªm b»ng 1 èng, thö trªn 5 èng.

Q uy

+ KiÓm tra b»ng c¶m quan 5 èng thuèc, thÊy c¸c èng thö chøa thÓ tÝch ngang nhau.

Kè

+ Dïng b¬m tiªm kh« s¹ch cã dung tÝch kh«ng lín h¬n 2,5 lÇn so víi thÓ tÝch cÇn ®o, cã g¾n kim tiªm thÝch hîp. LÊy thuèc sao cho trong b¬m tiªm kh«ng cã bät khÝ vµ trong kim tiªm vÉn chøa ®Çy thuèc tiªm. LÇn l−ît lÊy thuèc cña tõng èng tiªm theo c¸ch ®ã. TÝnh kÕt qu¶ thÓ tÝch trung b×nh cña 5 èng. §èi víi thuèc tiªm cã thÓ tÝch lín h¬n 5 ml, thuèc tiªm truyÒn:

ạy

−

+ LÊy 4 èng thuèc, tr¸ng b¬m tiªm b»ng 1 èng, thö trªn 3 èng.

om /+

+ C¸ch tiÕn hµnh nh− ®èi víi thuèc tiªm cã thÓ tÝch kh«ng lín h¬n 5 ml. TÝnh kÕt qu¶ thÓ tÝch trung b×nh cña 3 èng. §èi víi thuèc tiªm nhiÒu liÒu trong 1 lä th× thÓ tÝch ph¶i lín h¬n so víi sè liÒu qui ®Þnh ®−îc lÊy ra.

−

gl e

ThÓ tÝch cña chÕ phÈm ph¶i n»m trong giíi h¹n cho phÐp theo b¶ng 5.7.

B¶ng 5.7. Giíi h¹n cho phÐp vÒ thÓ tÝch cña thuèc tiªm, thuèc tiªm truyÒn

ThÓ tÝch ghi trªn nh∙n (ml)

PhÇn tr¨m chªnh lÖch

Tíi 5 ml

+ 15

Tõ 5ml tíi 50 ml.

+ 10

Trªn 50 ml

5.4.9. §é ®ång ®Òu khèi l−îng (§èi víi chÕ phÈm d¹ng bét) Lo¹i bá hÕt nh·n, röa s¹ch vµ lµm kh« bªn ngoµi, lo¹i bá hÕt c¸c nót vµ c©n ngay khèi l−îng c¶ thuèc vµ vá; lÊy hÕt thuèc ra, dïng b«ng lau s¹ch, nÕu cÇn th× röa b»ng n−íc, sau ®ã röa b»ng ethanol 96% råi sÊy ë 100 - 1050C trong 1 giê; nÕu vá ®ùng kh«ng chÞu ®−îc nhiÖt ®é th× lµm kh« ë ®iÒu kiÖn

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

151

thÝch hîp vµ c©n. HiÖu sè khèi l−îng hai lÇn c©n lµ khèi l−îng cña thuèc. Lµm nh− vËy víi 9 ®¬n vÞ kh¸c lÊy bÊt kú. Cho phÐp kh«ng qu¸ mét ®¬n vÞ cã khèi l−îng chªnh lÖch khái b¶ng 5.2. 5.4.10. §é ®ång ®Òu hµm l−îng Trõ khi cã chØ dÉn kh¸c, chÕ phÈm cã hµm l−îng ho¹t chÊt d−íi 2 mg hoÆc d−íi 2% (kl/kl) so víi khèi l−îng thuèc cña toµn bé. Thuèc tiªm, thuèc tiªm truyÒn d¹ng bét ®ãng gãi cã khèi l−îng nhá h¬n hoÆc b»ng 40 mg.

hơ

PhÐp thö ®ång ®Òu hµm l−îng ®−îc tiÕn hµnh sau phÐp thö ®Þnh l−îng vµ hµm l−îng ho¹t chÊt ®· ë trong giíi h¹n quy ®Þnh.

C¸ch thö: LÊy 10 ®¬n vÞ ®ãng gãi nhá nhÊt bÊt kú, x¸c ®Þnh hµm l−îng ho¹t chÊt tõng èng theo ph−¬ng ph¸p chØ dÉn trong chuyªn luËn.

Q uy

C¸ch ®¸nh gi¸: ChÕ phÈm ®¹t yªu cÇu phÐp thö nÕu hµm l−îng ®Òu n»m trong giíi h¹n 85 - 115% cña hµm l−îng trung b×nh.

Kè

ChÕ phÈm kh«ng ®¹t yªu cÇu nÕu cã qu¸ 1 ®¬n vÞ cã gi¸ trÞ hµm l−îng n»m ngoµi giíi h¹n 85 - 115% cña hµm l−îng trung b×nh hoÆc cã mét ®¬n vÞ cã hµm l−îng n»m ngoµi giíi h¹n 75 - 125% cña hµm l−îng trung b×nh.

om /+

ạy

NÕu mét ®¬n vÞ cã gi¸ trÞ hµm l−îng n»m ngoµi giíi h¹n 85 -115% nh−ng ë trong giíi h¹n 75 - 125% cña hµm l−îng trung b×nh th× thö l¹i trªn 20 ®¬n vÞ kh¸c, lÊy ngÉu nhiªn. ChÕ phÈm ®¹t yªu cÇu, nÕu kh«ng qu¸ 1 ®¬n vÞ trong tæng sè 30 ®¬n vÞ ®em thö cã gi¸ trÞ hµm l−îng n»m ngoµi giíi h¹n 85 -115% cña hµm l−îng trung b×nh vµ kh«ng cã ®¬n vÞ nµo cã gi¸ trÞ hµm l−îng n»m ngoµi giíi h¹n 75 - 125% cña hµm l−îng trung b×nh. 5.4.11. §Þnh tÝnh

gl e

TiÕn hµnh ®Þnh tÝnh theo çc ph−¬ng ph¸p ®−îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn, thuèc tiªm vµ thuèc tiªm truyÒn ph¶i cho çc ph¶n øng cña çc ho¹t chÊt cã trong chÕ phÈm theo tõng chuyªn luËn.

5.4.12. §Þnh l−îng

LÊy thuèc trong sè lä thuèc nh− ®èi víi phÐp thö “thÓ tÝch” (chÕ phÈm d¹ng láng) hoÆc nh− ®èi víi phÐp thö “®é ®ång ®Òu khèi l−îng” (chÕ phÈm d¹ng bét), trén ®ång nhÊt. TiÕn hµnh ®Þnh l−îng theo c¸c ph−¬ng ph¸p ®−îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn, hµm l−îng cña tõng ho¹t chÊt trong chÕ phÈm ph¶i n»m trong giíi h¹n cho phÐp theo b¶ng 5.8. B¶ng 5.8. Giíi h¹n cho phÐp vÒ hµm l−îng ®èi víi thuèc tiªm, thuèc tiªm truyÒn L−îng ghi trªn nh∙n

PhÇn tr¨m chªnh lÖch

D¹ng dung dÞch

±5

D¹ng bét

± 10

152 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

5.5. KiÓm nghiÖm thuèc nhá m¾t 5.5.1. TÝnh chÊt: ThÓ chÊt, mµu s¾c tïy theo tõng chuyªn luËn. C¸ch thö: B»ng c¶m quan. 5.5.2. §é trong

hơ

Thuèc nhá m¾t d¹ng dung dÞch ph¶i trong, kh«ng cã c¸c tiÓu ph©n khi quan s¸t b»ng m¾t th−êng vµ ®¹t yªu cÇu vÒ ®é trong theo tõng chuyªn luËn.

Q uy

Çch x¸c ®Þnh: §é trong ®−îc x¸c ®Þnh b»ng çch so s¸nh çc dung dÞch ®ã víi çc hçn dÞch mÉu ®èi chiÕu. Thö theo phô lôc 5.12 - D§VN III.

5.5.3. ThÓ tÝch

Kè

ThÓ tÝch thuèc nhá m¾t ph¶i n»m trong giíi h¹n 100 - 110% so víi thÓ tÝch ghi trªn nh·n ®èi víi mäi thÓ tÝch ®ãng gãi.

ạy

C¸ch thö: LÊy 5 ®¬n vÞ ®ãng gãi bÊt kú. X¸c ®Þnh thÓ tÝch cña tõng ®¬n vÞ b»ng b¬m tiªm chuÈn hoÆc èng ®ong chuÈn s¹ch, kh«, cã ®é chÝnh x¸c phï hîp (ThÓ tÝch kh«ng lín h¬n 2,5 lÇn thÓ tÝch cÇn x¸c ®Þnh).

om /+

ThÓ tÝch mçi ®¬n vÞ ph¶i n»m trong giíi h¹n cho phÐp.

gl e

5.5.4. pH

NÕu cã mét ®¬n vÞ kh«ng ®¹t th× ph¶i kiÓm tra l¹i lÇn thø hai gièng nh− lÇn ®Çu. NÕu lÇn thø hai cã qu¸ mét ®¬n vÞ kh«ng ®¹t th× l« thuèc kh«ng ®¹t yªu cÇu.

pH ph¶i n»m trong giíi h¹n qui ®Þnh.

§o b»ng m¸y ®o pH - Phô lôc 5. 9 - D§VN III.

5.5.5. §é v« khuÈn Thuèc nhá m¾t ph¶i v« khuÈn.

C¸ch thö: NÕu kh«ng cã qui ®Þnh riªng th× tiÕn hµnh thö vµ ®¸nh gi¸ theo "Thö v« trïng" – phÇn 4.3.3, trang 115 - 118. 5.5.6. Giíi h¹n c¸c tiÓu ph©n Thö nghiÖm nµy chØ yªu cÇu ®èi víi thuèc nhá m¾t d¹ng hçn dÞch. Cho mét thÓ tÝch chÕ phÈm thÝch hîp vµo cèc ®o hay vËt kÝnh cña kÝnh hiÓn vi. Quan s¸t b»ng kÝnh hiÓn vi mét diÖn tÝch t−¬ng øng 10 µg pha r¾n.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

153

KÕt qu¶: - Kh«ng ®−îc cã qu¸ 20 tiÓu ph©n cã kÝch th−íc lín h¬n 25 µm. - Kh«ng ®−îc cã qu¸ 2 tiÓu ph©n cã kÝch th−íc lín h¬n 50 µm. - Kh«ng ®−îc cã tiÓu ph©n nµo cã kÝch th−íc lín h¬n 90 µm. 5.5.7. §Þnh tÝnh

hơ

TiÕn hµnh ®Þnh tÝnh theo çc ph−¬ng ph¸p ®−îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn, thuèc nhá m¾t ph¶i cho çc ph¶n øng cña çc ho¹t chÊt cã trong chÕ phÈm.

5.5.8. §Þnh l−îng

Q uy

LÊy thuèc cña 5 ®¬n vÞ ®ãng gãi nhá nhÊt bÊt kú, trén ®Òu. TiÕn hµnh ®Þnh l−îng theo c¸c ph−¬ng ph¸p ®−îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn, hµm l−îng cña tõng ho¹t chÊt trong chÕ phÈm ph¶i n»m trong giíi h¹n cho phÐp qui ®Þnh trong chuyªn luËn.

Kè

5.6. KiÓm nghiÖm thuèc uèng d¹ng láng

5.6.1.1. TÝnh chÊt

ạy

5.6.1. Yªu cÇu kü thuËt vµ ph−¬ng ph¸p thö

om /+

ThÓ chÊt, mµu s¾c, mïi vÞ tïy theo tõng chuyªn luËn. C¸ch thö: B»ng c¶m quan. 5.6.1.2. §é trong

gl e

Thuèc uèng d¹ng dung dÞch ph¶i ®¹t yªu cÇu vÒ ®é trong theo tõng chuyªn luËn.

C¸ch x¸c ®Þnh: Gièng nh− ®èi víi thuèc nhá m¾t.

5.6.1.3. ThÓ tÝch C¸ch x¸c ®Þnh: Gièng nh− ®èi víi thuèc nhá m¾t. ThÓ tÝch thuèc ph¶i n»m trong giíi h¹n cho phÐp theo b¶ng 5.9.

5.6.1.4. pH Mét sè chÕ phÈm cã yªu cÇu th× pH ph¶i n»m trong giíi h¹n qui ®Þnh. §o b»ng m¸y ®o pH - Phô lôc 5.9 - D§VN III.

154 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

B¶ng 5.9. Giíi h¹n cho phÐp thÓ tÝch thuèc uèng d¹ng láng ThÓ tÝch ghi trªn nh∙n (ml)

Thuèc n−íc ®Ó uèng

Siro

PhÇn tr¨m chªnh lÖch

Tíi 20

+ 10

Trªn 20 - 50

Trªn 50 - 150

Trªn 150

Tíi 100

+ 10

Trªn 100 - 250

D¹ng thuèc

hơ

Trªn 250

5.6.1.5. §é nhiÔm khuÈn

Q uy

§é nhiÔm khuÈn ph¶i ®¹t giíi h¹n qui ®Þnh cho chÕ phÈm theo tõng chuyªn luËn.

C¸ch thö: NÕu kh«ng cã qui ®Þnh riªng th× tiÕn hµnh thö vµ ®¸nh gi¸ theo "Thö giíi h¹n vi sinh vËt" - phÇn 4.3.4, trang 119-121.

Kè

5.6.1.6. Tû träng

ạy

Tû träng cña chÕ phÈm ph¶i n»m trong giíi h¹n qui ®Þnh theo tõng chuyªn luËn.

om /+

C¸ch thö: Theo “X¸c ®Þnh tû träng chÊt láng” - phô lôc 5.15 - D§VN III. 5.6.1.7. §é ®ång ®Òu hµm l−îng Mét sè chÕ phÈm yªu cÇu th× ph¶i tiÕn hµnh phÐp thö nµy.

C¸ch thö vµ ®¸nh gi¸ gièng nh− ®èi víi thuèc bét.

gl e

5.6.1.8. §Þnh tÝnh

TiÕn hµnh ®Þnh tÝnh theo çc ph−¬ng ph¸p ®−îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn, chÕ phÈm thuèc ph¶i cho çc ph¶n øng cña çc ho¹t chÊt cã trong chÕ phÈm.

5.6.1.9. §Þnh l−îng LÊy thuèc cña 5 ®¬n vÞ ®ãng gãi nhá nhÊt bÊt kú, trén ®Òu. TiÕn hµnh ®Þnh l−îng theo c¸c ph−¬ng ph¸p ®−îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn, hµm l−îng cña tõng ho¹t chÊt trong chÕ phÈm ph¶i n»m trong giíi h¹n cho phÐp theo b¶ng 5.10. 5.6.2. C¸c d¹ng thuèc uèng d¹ng láng Thuèc uèng d¹ng láng ph¶i ®¹t yªu cÇu tiªu chuÈn kü thuËt chung ®èi víi thuèc uèng d¹ng láng vµ yªu cÇu riªng tïy tõng chuyªn luËn.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

155

B¶ng 5.10. Giíi h¹n cho phÐp vÒ hµm l−îng ®èi víi thuèc uèng d¹ng láng D¹ng thuèc

PhÇn tr¨m chªnh lÖch

Thuèc ®éc A, B

±5

Thuèc th−êng

± 10

5.6.2.1. Cån thuèc

hơ

Cån thuèc lµ nh÷ng chÕ phÈm láng ®−îc ®iÒu chÕ b»ng çch ng©m chiÕt d−îc liÖu thùc vËt, ®éng vËt hoÆc b»ng çch hßa tan cao thuèc, d−îc chÊt theo tû lÖ qui ®Þnh trong ethanol ë çc nång ®é kh¸c nhau.

Q uy

5.6.2.2. Siro

Siro lµ dung dÞch ®Ëm ®Æc (kh«ng d−íi 60%) cña ®−êng tr¾ng (Saccharose) trong n−íc, cã chøa çc d−îc chÊt hoÆc çc dÞch chiÕt tõ d−îc liÖu vµ çc chÊt lµm th¬m.

Kè

5.6.2.3. Potio

ạy

Potio lµ d¹ng thuèc n−íc cã vÞ ngät, chøa mét hay nhiÒu d−îc chÊt, dïng uèng tõng th×a. Potio cã thÓ ë d¹ng hçn dÞch hoÆc nhò dÞch.

om /+

Dung m«i cña potio cã thÓ lµ n−íc, n−íc th¬m, n−íc h·m hay n−íc s¾c d−îc liÖu. Potio th−êng chøa 20% siro. 5.6.2.4. Dung dÞch uèng (Oral solution)

gl e

Dung dÞch uèng lµ nh÷ng chÕ phÈm láng trong suèt, chøa mét hay nhiÒu d−îc chÊt hßa tan trong mét dung m«i hay hçn hîp nhiÒu dung m«i thÝch hîp dïng b»ng c¸ch uèng. Dung m«i cña dung dÞch cã thÓ lµ n−íc, dÇu, ethanol, glycerin...

5.6.2.5. Thuèc uèng giät (Oral drop)

Thuèc uèng giät lµ thuèc uèng ®−îc dïng víi thÓ tÝch nhá b»ng dông cô ph©n liÒu lµ èng nhá giät. 5.6.3. Dung dÞch thuèc dïng ngoµi d¹ng láng Thuèc dïng ngoµi d¹ng láng lµ çc chÕ phÈm láng ®ång nhÊt, th−êng lµ dung dÞch, cån thuèc, hçn dÞch hoÆc nhò dÞch cña mét hay nhiÒu ho¹t chÊt trong chÊt dÉn thÝch hîp ®Ó dïng ngoµi. Çc thuèc dïng ngoµi d¹ng láng ph¶i ®¹t theo çc yªu cÇu kü thuËt chung cña thuèc uèng d¹ng láng vµ riªng tõng d¹ng thuèc cã nh÷ng yªu cÇu riªng. Riªng yªu cÇu "®é nhiÔm khuÈn" kh«ng ph¶i lµm.

156 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

5.7. KiÓm nghiÖm thuèc mì 5.7.1. Yªu cÇu kü thuËt vµ ph−¬ng ph¸p thö 5.7.1.1. TÝnh chÊt ThÓ chÊt: thuèc mì ph¶i mÞn, ®ång nhÊt, kh«ng cøng l¹i hoÆc t¸ch líp ë ®iÒu kiÖn th−êng, kh«ng ch¶y láng ë nhiÖt ®é 37oC vµ ph¶i b¾t dÝnh ®−îc trªn da hay niªm m¹c khi b«i.

−

Mµu s¾c, mïi: tïy tõng chÕ phÈm.

−

hơ

C¸ch thö: B»ng c¶m quan.

5.7.1.2. §é ®ång ®Òu khèi l−îng

Q uy

C¸ch thö vµ ®¸nh gi¸: Gièng nh− ®èi víi thuèc bét. §é chªnh lÖch khèi l−îng ph¶i ®¹t theo b¶ng 5.11.

B¶ng 5.11. Giíi h¹n cho phÐp chªnh lÖch khèi l−îng ®èi víi thuèc mì

Kè

Khèi l−îng ghi trªn nh∙n (gam)

Tõ 10,0 - 20,0 Trªn 20,0 - 50,0

± 15 ± 10 ±8 ±5

om /+

Trªn 50,0

ạy

D−íi 10,0

PhÇn tr¨m chªnh lÖch

5.7.1.3. §é ®ång nhÊt

gl e

Çch thö: LÊy 4 ®¬n vÞ ®ãng gãi, mçi ®¬n vÞ kho¶ng 0,02 -0,03 g, tr¶i chÕ phÈm lªn 4 tiªu b¶n, bªn trªn ®Æt mét phiÕn kÝnh. §Ëy mçi phiÕn kÝnh b»ng mét phiÕn kÝnh kh¸c vµ Ðp m¹nh cho ®Õn khi t¹o thµnh mét vÕt cã ®−êng kÝnh kho¶ng 2 cm. Quan s¸t vÕt thu ®−îc b»ng m¾t th−êng, 3 trong 4 tiªu b¶n kh«ng ®−îc nhËn thÊy çc tiÓu ph©n. NÕu cã çc tiÓu ph©n nh×n thÊy ë trong phÇn lín sè çc vÕt th× ph¶i lµm l¹i víi 8 ®¬n vÞ ®ãng gãi. Trong sè çc tiªu b¶n nµy, çc tiÓu ph©n cho phÐp nhËn thÊy kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 2 tiªu b¶n. 5.7.1.4. §Þnh tÝnh TiÕn hµnh ®Þnh tÝnh theo çc ph−¬ng ph¸p ®−îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn, thuèc mì ph¶i cho çc ph¶n øng cña çc ho¹t chÊt cã trong chÕ phÈm. 5.7.1.5. §Þnh l−îng C©n thuèc trong 5 ®¬n vÞ ®ãng gãi nhá nhÊt, tÝnh khèi l−îng trung b×nh, trén ®ång nhÊt. C©n mét l−îng chÕ phÈm nh− chØ dÉn trong chuyªn luËn,

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

157

tiÕn hµnh ®Þnh l−îng. Hµm l−îng ho¹t chÊt ph¶i n»m trong giíi h¹n qui ®Þnh theo b¶ng 5.12. B¶ng 5.12. Giíi h¹n cho phÐp vÒ hµm l−îng ®èi víi thuèc mì Nång ®é hµm l−îng ghi trªn nh∙n

PhÇn tr¨m chªnh lÖch

Tíi 200 mg

± 15

Trªn 200 mg - 1 g

± 10

Trªn 1 - 5 g

± 7,5 ±3

hơ

Trªn 5 g

5.7.2. Thuèc mì tra m¾t

Q uy

§¹t c¸c yªu cÇu cña thuèc mì vµ nh÷ng yªu cÇu riªng cña thuèc mì tra m¾t nh− sau: 5.7.2.1. §é v« khuÈn

Kè

Thuèc mì tra m¾t ph¶i v« khuÈn vµ kh«ng ®−îc cã Staphylococcus aureus vµ Pseudomonas aeruginosa.

ạy

C¸ch thö: NÕu kh«ng cã qui ®Þnh riªng th× tiÕn hµnh thö vµ ®¸nh gi¸ theo "Thö v« trïng" - phÇn 4.3.3, trang 115-118.

5.7.2.2. C¸c phÇn tö kim lo¹i

om /+

Sè l−îng c¸c phÇn tö kim lo¹i ph¶i n»m trong giíi h¹n cho phÐp.

gl e

Çch thö: LÊy 10 èng thuèc, bãp hÕt thuèc chøa bªn trong vµo tõng ®Üa petri riªng cã ®−êng kÝnh 6 cm, ®¸y b»ng, kh«ng cã çc vÕt x−íc vµ çc phÇn tö l¹ nh×n thÊy ®−îc. §Ëy çc ®Üa, ®un nãng ®Õn 80 -85oC trong 2 giê vµ ®Ó cho thuèc mì ph©n t¸n ®ång ®Òu. Lµm nguéi vµ lµm ®«ng l¹nh thuèc mì, lËt ng−îc mçi ®Üa ®Æt lªn b¶n soi cña kÝnh hiÓn vi thÝch hîp; chiÕu s¸ng tõ trªn xuèng b»ng mét ngän ®Ìn chiÕu ®Æt ë gãc 45o so víi mÆt ph¼ng cña b¶n soi. Quan s¸t vµ ®Õm çc phÇn tö kim lo¹i s¸ng bãng, lín h¬n 50 µm ë bÊt kú kÝch th−íc nµo. Kh«ng ®−îc cã qu¸ mét èng trong 10 èng thuèc ®em thö chøa nhiÒu h¬n 8 phÇn tö vµ kh«ng ®−îc qu¸ 50 phÇn tö t×m thÊy trong 10 èng. NÕu chÕ phÈm kh«ng ®¹t ë lÇn thö thø nhÊt th× lµm l¹i lÇn thø hai víi 20 èng thuèc kh¸c. MÉu thö ®−îc coi lµ ®¹t yªu cÇu nÕu kh«ng cã qu¸ 3 èng chøa qu¸ 8 phÇn tö trong mçi èng vµ tæng sè kh«ng qu¸ 150 phÇn tö trong 30 èng thö. 5.7.2.3. Giíi h¹n kÝch th−íc çc phÇn tö Kh«ng ®−îc cã phÇn tö nµo cña thuèc cã kÝch th−íc lín h¬n 75 µm. Çch thö: Tr¶i mét l−îng nhá chÕ phÈm thµnh mét líp máng trªn b¶n soi cña kÝnh hiÓn vi, phñ phiÕn kÝnh lªn trªn vµ soi.

158 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

5.8. KiÓm nghiÖm thuèc ®¹n, thuèc trøng 5.8.1. TÝnh chÊt Thuèc ®¹n cã h×nh nãn hoÆc h×nh con suèt, khèi l−îng 1 - 3 g, dµi 3- 4 cm. Thuèc trøng cã h×nh cÇu hoÆc h×nh tr¸i xoan, khèi l−îng 2 - 4 g. ThÓ chÊt, mµu s¾c, mïi ®¹t theo chuyªn luËn riªng. C¸ch thö: B»ng c¶m quan.

5.8.2. §é ®ång ®Òu khèi l−îng

hơ

C¸ch thö: Nh− ®èi víi viªn nÐn

Q uy

§¸nh gi¸ kÕt qu¶: Khèi l−îng cña mçi viªn (ë mäi khèi l−îng) ph¶i n»m trong kho¶ng khèi l−îng trung b×nh ± 5%. Cho phÐp kh«ng qu¸ 2 ®¬n vÞ lÖch ra ngoµi giíi h¹n, nh−ng kh«ng ®−îc cã ®¬n vÞ nµo lÖch gÊp hai lÇn giíi h¹n cho phÐp.

5.8.3. §é r∙

ạy

Kè

§é r· cña thuèc ®¹n vµ thuèc trøng lµ kh¶ n¨ng tan r· hoÆc mÒm ra cña thuèc ®¹n vµ thuèc trøng trong m«i tr−êng thö, b»ng thiÕt bÞ thö ®é r· ®· ®−îc qui ®Þnh trong thêi gian nhÊt ®Þnh ®· ®−îc qui ®Þnh ë tõng chuyªn luËn.

C¸ch tiÕn hµnh: Thö trªn 3 viªn, theo phô lôc 8.5 - D§VN III.

om /+

MÉu thö ®−îc coi lµ ®¹t yªu cÇu vÒ ®é r· §èi víi thuèc ®¹n:

Hßa tan hoµn toµn; hoÆc

−

Ph©n t¸n thµnh nh÷ng tiÓu ph©n vµ tËp trung trªn mÆt n−íc (c¸c chÊt mì), ch×m xuèng ®¸y (bét kh«ng tan) hay hßa tan trong n−íc (thµnh phÇn hßa tan ®−îc); hoÆc

gl e

−

Trë nªn mÒm ra kÌm theo biÕn d¹ng mµ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i bÞ ph©n t¸n hoµn toµn thµnh nh÷ng tiÓu ph©n, nh−ng khi dïng ®òa thñy tinh chäc vµo th× ph¶i kh«ng ®−îc cã nh©n r¾n.

−

Thuèc ®¹n cã t¸ d−îc th©n mì ph¶i r· trong thêi gian d−íi 30 phót. Thuèc ®¹n tan trong n−íc ph¶i r· trong thêi gian d−íi 60 phót. §èi víi viªn nang ®Æt trùc trµng: Vá nang gelatin vì ra vµ gi¶i phãng c¸c chÊt chøa bªn trong. Thêi gian r· ph¶i trong vßng 30 phót. §èi víi thuèc trøng: Vá nang gelatin vì ra vµ gi¶i phãng c¸c chÊt chøa bªn trong.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

159

Kh«ng ®−îc cßn c¾n trªn ®Üa kim lo¹i; hoÆc

−

NÕu cßn c¾n trªn ®Üa kim lo¹i th× ®ã chØ lµ khèi mÒm hay rçng xèp, khi dïng ®òa thñy tinh chäc vµo th× ph¶i kh«ng ®−îc cã nh©n r¾n. Thêi gian r· ph¶i trong vßng 30 phót.

5.8.4. §Þnh tÝnh

hơ

TiÕn hµnh ®Þnh tÝnh theo çc ph−¬ng ph¸p ®−îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn, thuèc ®¹n vµ thuèc trøng ph¶i cho çc ph¶n øng cña çc ho¹t chÊt cã trong chÕ phÈm.

Q uy

5.8.5. §Þnh l−îng

Kè

C©n thuèc trong 20 viªn, tÝnh khèi l−îng trung b×nh viªn, lµm ®ång nhÊt. TiÕn hµnh theo ph−¬ng ph¸p qui ®Þnh trong tiªu chuÈn, hµm l−îng cña tõng ho¹t chÊt trong chÕ phÈm ph¶i n»m trong giíi h¹n cho phÐp nh− ë b¶ng 5.5. 5.9. phÐp Thö ®é hoµ tan cña viªn nÐn vµ viªn nang

om /+

5.9.1. Kh¸i niÖm

ạy

(Dissolution test for tablets and capsules)

§é hoµ tan cña mét chÕ phÈm lµ tû lÖ ho¹t chÊt ®−îc gi¶i phãng ra khái d¹ng thuèc theo thêi gian víi c¸c ®iÒu kiÖn qui ®Þnh trong tõng chuyªn luËn.

Víi mçi chÕ phÈm cã c¸c qui ®Þnh cô thÓ vÒ thiÕt bÞ thö, m«i tr−êng hßa tan, thêi gian thö nghiÖm vµ phÇn tr¨m ho¹t chÊt ®−îc gi¶i phãng (ChØ sè Q).

gl e

5.9.2. ThiÕt bÞ

Tïy thiÕt bÞ cã thÓ cã mét b×nh hoÆc 6 - 8 b×nh thö.

5.9.2.1. ThiÕt bÞ kiÓu giá quay (Basket apparatus) ThiÕt bÞ bao gåm:

1. Mét cèc h×nh trô C b»ng thuû tinh borosilicat hoÆc b»ng chÊt liÖu trong suèt thÝch hîp, cã ®¸y h×nh b¸n cÇu vµ cã dung tÝch 1000ml, h×nh 5.1 vµ h×nh 5.2. MiÖng b×nh cã viÒn réng, ®−îc ®Ëy b»ng n¾p cã mét sè lç nhá, trong ®ã cã mét lç ë t©m cña n¾p. 2. Mét ®éng c¬ víi bé phËn ®iÒu tèc cã kh¶ n¨ng duy tr× tèc ®é quay cña giá trong ph¹m vi ± 4% tèc ®é ®Æt. §éng c¬ nµy g¾n víi mét bé phËn khuÊy bao gåm trôc quay A vµ giá h×nh èng trô B. Trô kim lo¹i ph¶i quay ®−îc mét c¸ch nhÑ nhµng, kh«ng bÞ l¾c l− nhiÒu trong khi quay. Bé phËn giá gåm cã 2 phÇn: 160 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

PhÇn n¾p trªn cã mét lç tho¸t nhá ®−îc g¾n víi trôc. N¾p nµy ®−îc l¾p 3 c¸i nhÝp ®µn håi, hoÆc b»ng c¸ch thÝch hîp ®Ó cã thÓ gi÷ ch¾c ch¾n phÇn d−íi cña giá ®ång trôc víi trôc cña b×nh trong khi quay vµ cã thÓ th¸o phÇn d−íi ra dÔ dµng khi cÇn cho chÕ phÈm thö vµo giá.

−

PhÇn d−íi th¸o l¾p ®−îc lµ mét giá h×nh èng trô ®−îc lµm b»ng v¶i r©y kim lo¹i, mÐp kh©u ®−îc hµn liÒn, ®−êng kÝnh sîi d©y lµ 0,254 mm, cã c¹nh h×nh vu«ng cña lç r©y lµ 0,381 mm; giá h×nh èng trô nµy cã vµnh kim lo¹i bao quanh ®¸y trªn vµ ®¸y d−íi. Giá cã thÓ ®−îc m¹ mét líp vµng kim lo¹i dµy 2,5 µm ®Ó kh«ng bÞ háng khi thö trong m«i tr−êng acid. Kho¶ng c¸ch tõ giá ®Õn ®¸y trong cña b×nh lu«n ®−îc gi÷ trong kho¶ng 23 - 27 mm trong qu¸ tr×nh thö.

hơ

−

3. Mét chËu c¸ch thuû ®Ó duy tr× m«i tr−êng hoµ tan ë nhiÖt ®é 370C ± 0,5 0

gl e

om /+

ạy

Kè

Q uy

H×nh 5.1. ThiÕt bÞ thö ®é hßa tan cña viªn nÐn, viªn nang cña Pharma TEST 1. BÓ ®iÒu nhiÖt

4. §Üa ®Ëy

2. Cèc ®ùng m«i tr−êng hßa tan

5. Trôc khuÊy

3. C¸nh khuÊy

6. Bé phËn ®iÒu khiÓn

5.9.2.2. ThiÕt bÞ kiÓu çnh khuÊy (Paddle apparatus) ThiÕt bÞ nµy gièng nh− thiÕt bÞ giá quay m« t¶ ë trªn, chØ kh¸c lµ giá ®−îc thay b»ng çnh khuÊy D h×nh 5.1 vµ h×nh 5.3. Çnh khuÊy ®−îc l¾p ®Æt sao

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

161

om /+

ạy

Kè

Q uy

hơ

cho ®i qua t©m cña trôc vµ c¹nh d−íi cña nã ngang b»ng víi mÆt ®¸y cña trôc. Trôc çnh khuÊy ®−îc l¾p ®Æt ë vÞ trÝ sao cho kh«ng lÖch qu¸ 2 mm so víi trôc cña b×nh vµ c¹nh ®¸y cña çnh khuÊy çch mÆt ®¸y trong cña b×nh tõ 23 - 27 mm. ThiÕt bÞ ®−îc vËn hµnh sao cho çnh khuÊy quay trßn mét çch nhÑ nhµng vµ kh«ng cã rung ®éng râ rÖt.

H. 5.3. ThiÕt bÞ kiÓu c¸nh khuÊy (kÝch th−íc tÝnh b»ng mm)

H×nh 5.2. ThiÕt bÞ kiÓu giá quay (kÝch th−íc tÝnh b»ng mm)

gl e

5.9.3. C¸ch thö

5.9.3.1. ChuÈn bÞ m«i tr−êng hßa tan

M«i tr−êng hoµ tan ®−îc chØ dÉn trong tõng chuyªn luËn riªng. NÕu lµ dung dÞch ®Öm th× pH ph¶i ®iÒu chØnh ®Ó sai kh¸c kh«ng qu¸ 0,05 ®¬n vÞ. M«i tr−êng hoµ tan ph¶i lo¹i khÝ tr−íc khi dïng. Cho mét thÓ tÝch quy ®Þnh m«i tr−êng hoµ tan ®· ®uæi khÝ vµo b×nh (thÓ tÝch qui ®Þnh ± 1%). Lµm Êm m«i tr−êng hoµ tan ®Õn nhiÖt ®é 37 ± 0,5 oC.

5.9.3.2. Cho viªn vµo thiÕt bÞ thö NÕu kh«ng cã chØ dÉn g× kh¸c th× thö ®ång thêi trªn 6 viªn, cho mçi viªn vµo mét b×nh trô hoÆc mét giá quay. −

Khi dïng thiÕt bÞ giá quay: Cho viªn nÐn hay viªn nang vµo trong giá kh«. H¹ thÊp giá vµo ®óng vÞ trÝ råi cho giá quay.

162 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

−

Khi dïng thiÕt bÞ kiÓu c¸nh khuÊy: Cho viªn nÐn hay viªn nang ch×m xuèng ®¸y b×nh tr−íc khi cho c¸nh khuÊy quay; cã thÓ dïng mét d©y xo¾n b»ng kim lo¹i hay thuû tinh ®Ó gi÷ cho viªn thuèc n»m ngang d−íi ®¸y b×nh. CÇn lo¹i trõ bät kh«ng khÝ khái bÒ mÆt viªn.

5.9.3.3. VËn hµnh thiÕt bÞ VËn hµnh thiÕt bÞ ngay ë tèc ®é quay ®−îc chØ dÉn trong chuyªn luËn riªng. 5.9.3.4. LÊy mÉu

Kè

Q uy

hơ

Tuú theo chØ dÉn ë chuyªn luËn mµ lÊy mÉu ra ®Ó thö ë phót thø 45 hoÆc sau nh÷ng kho¶ng thêi gian quy ®Þnh, hoÆc lÊy mÉu ra liªn tôc; cho phÐp chªnh lÖch so víi thêi gian qui ®Þnh lµ ± 2%. VÞ trÝ hót mÉu ë kho¶ng gi÷a bÒ mÆt m«i tr−êng hoµ tan vµ mÆt trªn cña giá quay hay c¹nh trªn cña çnh khuÊy; ®iÓm nµy ph¶i çch thµnh b×nh Ýt nhÊt 10 mm. Trõ tr−êng hîp ph©n tÝch mÉu liªn tôc, ®o mÉu tù ®éng khi ®ã mÉu lÊy ra sau khi ph©n tÝch l¹i trë vÒ b×nh hoµ tan, còng nh− trong tr−êng hîp lÊy mÉu ph©n tÝch mét lÇn; cßn çc tr−êng hîp kh¸c ph¶i thªm mét thÓ tÝch m«i tr−êng hoµ tan b»ng thÓ tÝch mÉu thö ®· lÊy ë nhiÖt ®é 37 ± 0,5oC, hoÆc cã thÓ dïng phÐp tÝnh hiÖu chØnh. 5.9.3.5. X¸c ®Þnh l−îng ho¹t chÊt

ạy

MÉu thö lÊy ra cã thÓ ®−îc läc b»ng giÊy läc, mµng läc hoÆc thiÕt bÞ thÝch hîp. Dung dÞch thu ®−îc cã thÓ ®−îc dïng riªng biÖt hoÆc gép l¹i ®Ó x¸c ®Þnh phÇn tr¨m ho¹t chÊt gi¶i phãng.

om /+

X¸c ®Þnh l−îng ho¹t chÊt chøa trong dÞch läc b»ng ph−¬ng ph¸p ®−îc chØ dÉn trong chuyªn luËn riªng.

L−îng ho¹t chÊt ®−îc gi¶i phãng cña c¶ 6 viªn thö ph¶i kh«ng d−íi 70% l−îng ho¹t chÊt qui ®Þnh, trõ khi cã chØ dÉn trong chuyªn luËn riªng. NÕu cã 1 viªn kh«ng ®¹t th× thö víi 6 viªn kh¸c, lÇn nµy c¶ 6 viªn ®Òu ph¶i ®¹t yªu cÇu (theo D§VN III).

gl e

−

5.9.3.6. §¸nh gi¸ kÕt qu¶

−

HoÆc phÇn tr¨m d−îc chÊt gi¶i phãng so víi hµm l−îng ghi trªn nh·n ®−îc ®¸nh gi¸ theo b¶ng 5.13 vµ b¶ng 5.14 (theo USP 24).

NÕu vá viªn nang ¶nh h−ëng tíi kÕt qu¶ ph©n tÝch, lÊy Ýt nhÊt 6 viªn nang, lo¹i bá toµn l−îng thuèc trong nang, hoµ tan vá nang rçng trong mét thÓ tÝch m«i tr−êng hoµ tan ®−îc chØ dÉn trong chuyªn luËn råi tÝnh hiÖu chØnh. HÖ sè hiÖu chØnh kh«ng ®−îc lín h¬n 25% hµm l−îng ghi trªn nh·n.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

163

B¶ng 5.13. Giíi h¹n vÒ phÇn tr¨m d−îc chÊt gi¶i phãng ®èi víi viªn nÐn, viªn nang ®¸nh gi¸ theo tõng viªn (Theo USP 24 - trang 1943)

Mçi viªn ph¶i ≥ Q + 5%

Trung b×nh cña 12 viªn ph¶i ≥ Q vµ kh«ng cã viªn nµo < Q - 15%

Trung b×nh cña 24 viªn ph¶i ≥ Q vµ cã d−íi hai viªn < Q - 15% vµ kh«ng cã viªn nµo < Q - 25%

− §¹t: MÉu thö ®¹t yªu cÇu vÒ ®é hßa tan. Dõng thö nghiÖm. − Kh«ng ®¹t: Lµm lÇn 2 − §¹t: MÉu thö ®¹t yªu cÇu vÒ ®é hßa tan. Dõng thö nghiÖm. − Kh«ng ®¹t: Lµm lÇn 3 − §¹t: MÉu thö ®¹t yªu cÇu vÒ ®é hßa tan. − Kh«ng ®¹t: MÉu thö kh«ng ®¹t yªu cÇu vÒ ®é hßa tan.

KÕt luËn - Gi¶i ph¸p

Yªu cÇu kÕt qu¶ (PhÇn tr¨m ho¹t chÊt hßa tan)

hơ

Sè viªn thö

LÇn

ạy

Trung b×nh cña 6 viªn ph¶i ≥ Q + 10%

Trung b×nh cña 12 viªn ph¶i ≥ Q + 5%

om /+

Yªu cÇu kÕt qu¶ (PhÇn tr¨m ho¹t chÊt hßa tan)

Sè viªn thö

Kè

LÇn

Q uy

B¶ng 5.14. Giíi h¹n vÒ phÇn tr¨m d−îc chÊt gi¶i phãng ®èi víi viªn nÐn, viªn nang ®¸nh gi¸ theo c¸ch gép dÞch läc cña c¸c viªn thö (Theo USP 24 - trang 1943)

Trung b×nh cña 24 viªn ph¶i ≥ Q .

KÕt luËn - Gi¶i ph¸p

5.9.4. Thö tèc ®é hßa tan cña viªn nÐn vµ viªn nang bao tan ë ruét

gl e

TiÕn hµnh c¸c b−íc nh− trªn. Riªng m«i tr−êng vµ thêi gian nh− sau: Giai ®o¹n 1: dïng 1000 ml dung dÞch acid hydrocloric 0,1 M lµm chÊt láng. Thö trong 2 giê.

−

Giai ®o¹n 2: 1000ml dung dÞch ®Öm phosphat pH 6,8. Thö trong 45 phót.

§¸nh gi¸ kÕt qu¶: + L−îng ho¹t chÊt ®−îc gi¶i phãng cña c¶ 6 viªn thö ph¶i kh«ng d−íi 70% l−îng ho¹t chÊt qui ®Þnh, trõ khi cã chØ dÉn trong chuyªn luËn riªng. NÕu cã 1 viªn kh«ng ®¹t th× thö víi 6 viªn kh¸c, lÇn nµy c¶ 6 viªn ®Òu ph¶i ®¹t yªu cÇu (theo D§VN III). HoÆc Trong m«i tr−êng acid hydrocloric 0,1 M: theo b¶ng 5.15. Trong m«i tr−êng ®Öm pH 6,8: §¸nh gi¸ nh− ë b¶ng 5.13 vµ 5.14.

164 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

B¶ng 5.15. Giíi h¹n vÒ phÇn tr¨m d−îc chÊt gi¶i phãng ®èi víi viªn bao, viªn nang tan trong ruét (m«i tr−êng thö lµ HCl 0,1M) - Theo USP 24 - trang 1947

Kh«ng cã viªn nµo v−ît 10% so víi hµm l−îng ghi trªn nh·n

Trung b×nh cña 12 viªn ph¶i nhá h¬n 10% so víi hµm l−îng ghi trªn nh·n

Trung b×nh cña 24 viªn ph¶i nhá h¬n 10% so víi hµm l−îng ghi trªn nh·n

KÕt luËn - Gi¶i ph¸p - §¹t: MÉu thö ®¹t yªu cÇu. Dõng thö nghiÖm. - Kh«ng ®¹t: Lµm lÇn 2 - §¹t: MÉu thö ®¹t yªu cÇu. Dõng thö nghiÖm. - Kh«ng ®¹t: Lµm lÇn 3 - §¹t: MÉu thö ®¹t yªu cÇu. - Kh«ng ®¹t: MÉu thö kh«ng ®¹t yªu cÇu vÒ ®é hßa tan.

VÝ dô: ThiÕt bÞ: Giá quay

M«i tr−êng hßa tan: 1000 ml n−íc

Q uy

• Viªn nang Cephalexin (D§VN III, trang 53 - 54)

Yªu cÇu kÕt qu¶ (PhÇn tr¨m ho¹t chÊt hßa tan)

hơ

Sè viªn thö

Tèc ®é: 100 vßng/ phót

Kè

Thêi gian: 45 phót

ạy

LÊy vµ xö lý mÉu: Läc dung dÞch sau khi hßa tan. Pha lo·ng dÞch läc b»ng n−íc ®Ó ®−îc dung dÞch cephalexin cã nång ®é 25 µg/ml.

om /+

§o ®é hÊp thô cña dung dÞch thu ®−îc ë b−íc sãng 262 nm víi mÉu tr¾ng lµ n−íc. Song song lµm mét mÉu chuÈn cephalexin cã cïng nång ®é.

Yªu cÇu: Kh«ng ®−îc Ýt h¬n 80% l−îng cephalexin (C16H17N3O4S) ghi trªn nh·n ®−îc hßa tan trong 45 phót.

gl e

• Viªn bao Ibuprofen (D§VN III, trang141)

ThiÕt bÞ: C¸nh khuÊy

M«i tr−êng hßa tan: 900 ml dung dÞch ®Öm phosphat pH 7,2 (Phèi hîp 250 ml dung dÞch KH2PO4 0,2 M víi 175 ml dung dÞch NaOH 0,2 M, thªm n−íc võa ®ñ 1000 ml). Tèc ®é: 50 vßng/ phót Thêi gian: 60 phót LÊy vµ xö lý mÉu: Läc dung dÞch sau khi hßa tan. Pha lo·ng dÞch läc víi dung dÞch ®Öm phosphat pH 7,2 ®Ó ®−îc dung dÞch ibuprofen cã nång ®é thÝch hîp. §o ®é hÊp thô cña dung dÞch thu ®−îc ë b−íc sãng 221 nm trong cuvet th¹ch anh cã chiÒu dµy 1 cm víi mÉu tr¾ng lµ dung dÞch ®Öm phosphat pH 7,2. TÝnh hµm l−îng ibuprofen theo A (1%, 1cm) lµ 449 ë b−íc sãng 221 nm.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

165

Yªu cÇu: Kh«ng ®−îc Ýt h¬n 85% l−îng ibuprofen (C13H18O2) ghi trªn nh·n ®−îc hßa tan trong 60 phót. 5.10. Thö ®é r· cña viªn nÐn vµ viªn nang (Disintegration test for tablets and capsules) 5.10.1. Kh¸i niÖm

hơ

§é r· cña viªn nÐn, viªn nang lµ kh¶ n¨ng tan r· cña chóng trong m«i tr−êng thö theo qui ®Þnh (th−êng lµ n−íc), b»ng thiÕt bÞ thö ®é r· ®· ®−îc qui ®Þnh (M¸y thö ®é r· Erweka hay mét thiÕt bÞ t−¬ng ®−¬ng) trong thêi gian nhÊt ®Þnh ®· ®−îc qui ®Þnh ë tõng chuyªn luËn.

Q uy

5.10.2. ThiÕt bÞ ThiÕt bÞ bao gåm: (H×nh 5.4, h×nh 5.5)

1. Mét gi¸ ®ì èng thö thÝch hîp, ®ì 6 èng thñy tinh h×nh trô cã chiÒu dµi 75,0 - 80,0 mm, ®−êng kÝnh trong 21,5 mm vµ chiÒu dµy thµnh èng kho¶ng 2 mm.

om /+

ạy

Kè

2. Mét ®Üa h×nh trô ®Ëy trªn mçi èng, cã ®−êng kÝnh 20,55 - 20,85 mm vµ chiÒu dµy 9,35 - 9,65 mm, ®−îc lµm b»ng chÊt dÎo trong suèt cã tû träng 1,18 1,20. §Üa cã 5 lç hæng, ®−êng kÝnh mçi lç lµ 2 mm, 1 lç ë gi÷a cßn 4 lç cßn l¹i ®Æt c¸ch ®Òu nhau trªn mét vßng trßn cã b¸n kÝnh 6 mm tõ t©m ®Üa. Cã 4 r·nh c¸ch ®Òu nhau ®−îc c¾t bªn c¹nh ®Üa sao cho ë mÆt trªn ®Üa, r·nh cã chiÒu réng 9,5 mm, chiÒu s©u 2,55 mm; ë mÆt d−íi cña ®Üa, r·nh lµ h×nh vu«ng cã c¹nh 1,6 mm.

gl e

3. Çc èng ®−îc gi÷ ë vÞ trÝ th¼ng ®øng trong 6 lç trèng cña 2 tÊm nhùa cøng trong suèt cã ®−êng kÝnh 90 mm vµ chiÒu dµy 6 mm. Çc lç çch ®Òu nhau vµ çch ®Òu t©m. MÆt d−íi cña tÊm nhùa phÝa d−íi ®−îc g¾n 1 tÊm l−íi ®an b»ng çc sîi thÐp kh«ng gØ cã ®−êng kÝnh 0,635 mm vµ kÝch th−íc m¾t lç lµ 2 mm.

4. Hai tÊm nhùa ®−îc cè ®Þnh vµ c¸ch ®Òu nhau 77,5 mm b»ng c¸c thanh kim lo¹i ®−îc chèt th¼ng ®øng ë phÝa ngoµi vµ mét thanh kim lo¹i ®−îc g¾n chÆt vµo t©m tÊm nhùa phÝa trªn, sao cho gi¸ ®ì èng thö cã thÓ l¾p r¸p víi bé phËn c¬ ®Ó vËn hµnh thiÕt bÞ chuyÓn ®éng lªn xuèng mét kho¶ng tõ 50 - 60 mm víi tÇn suÊt 28 - 32 lÇn/ phót.

5. Gi¸ ®ì èng thö ®−îc nhóng ch×m trong mét b×nh thÝch hîp, th−êng lµ cèc thñy tinh cã dung tÝch 1000 ml chøa chÊt láng ®· ®−îc qui ®Þnh. ThÓ tÝch chÊt láng ph¶i ®ñ ®Ó sao cho khi gi¸ èng thö ë vÞ trÝ cao nhÊt th× l−íi kim lo¹i ph¶i ë d−íi bÒ mÆt chÊt láng Ýt nhÊt 15 mm vµ khi gi¸ èng thö ë vÞ trÝ thÊp nhÊt th× l−íi kim lo¹i çch ®¸y cèc thñy tinh Ýt nhÊt 25 mm vµ miÖng çc èng thñy tinh ph¶i ë trªn bÒ mÆt chÊt láng. 6. Mét thiÕt bÞ phï hîp (th−êng lµ chËu çch thñy) ®Ó duy tr× nhiÖt ®é cña chÊt láng lµ 370C ± 0,5 0C.

166 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

n hơ N Q uy

H×nh 5.4. ThiÕt bÞ ®o ®é r· cña viªn nÐn, viªn nang (chi tiÕt)

ạy

Kè

om /+

gl e

H×nh 5.5. ThiÕt bÞ ®o ®é r· cña viªn nÐn, viªn nang 1. Nguån cung cÊp nhiÖt 4. §Üa ®Ëy

2. BÓ ®iÒu nhiÖt

5. èng h×nh trô

6. Gi¸ ®ì

3. Cèc ®ùng m«i tr−êng thö 7. Bé phËn ®iÒu khiÓn

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

167

5.10.3. C¸ch thö 5.10.3.1. ChuÈn bÞ −

Cho mét thÓ tÝch thÝch hîp m«i tr−êng thö (th−êng lµ n−íc) vµo cèc.

−

VËn hµnh m¸y ®iÒu nhiÖt ®Ó nhiÖt ®é cña m«i tr−êng thö ®¹t 370C ± 0,50C.

−

Cho vµo mçi èng thö mét viªn nÐn hoÆc mét viªn nang råi ®Ëy ®Üa chÊt dÎo vµo tõng èng.

5.10.3.2. VËn hµnh thiÕt bÞ

hơ

Nh÷ng gi¸ ®ì vµo trong cèc ®ùng chÊt láng vµ vËn hµnh thiÕt bÞ theo thêi gian qui ®Þnh.

Q uy

5.10.3.3. §¸nh gi¸ kÕt qu¶

Sau thêi gian qui ®Þnh hoÆc khi thÊy c¸c viªn ®· r· hÕt, lÊy gi¸ ®ì èng thö ra khái cèc chÊt láng.

−

MÉu thö ®−îc coi lµ ®¹t yªu cÇu vÒ ®é r· khi kh«ng cßn cÆn, trõ nh÷ng m¶nh vá nang hoÆc vá bao kh«ng tan cña viªn nÐn, cßn l¹i trªn mÆt l−íi cña thiÕt bÞ thö hoÆc dÝnh vµo bÒ mÆt d−íi cña ®Üa ®Ëy. NÕu cßn cÆn th× nã chØ lµ mét khèi mÒm, kh«ng ®−îc cã nh©n kh« r¾n sê thÊy ®−îc.

ạy

Kè

−

KÕt qu¶:

NÕu c¶ 6 viªn ®Òu r· hÕt: MÉu thö ®¹t yªu cÇu vÒ ®é r·.

−

NÕu cßn d−íi hai viªn ch−a r· hÕt: Thö l¹i trªn 12 viªn n÷a.

om /+

−

gl e

ChÕ phÈm ®¹t yªu cÇu vÒ ®é r· khi 16 trong sè 18 viªn thö ®¹t ®é r· theo qui ®Þnh. 5.10.4. Thö ®é r∙ cña viªn nÐn vµ viªn nang bao tan ë ruét

TiÕn hµnh theo c¸c b−íc nh− trªn. Riªng m«i tr−êng vµ thêi gian nh− sau:

−

Giai ®o¹n 1: m«i tr−êng thö lµ acid hydrocloric 0,1M; trong 120 phót. TÊt c¶ c¸c viªn thö ph¶i cßn nguyªn vÑn, kh«ng thÓ hiÖn sù gi¶i phãng ho¹t chÊt. Giai ®o¹n 2: m«i tr−êng thö lµ dung dÞch ®Öm phosphat pH = 6,8; trong 60 phót. NÕu cã viªn dÝnh ®Üa th× thö l¹i víi 6 viªn kh¸c.

§¸nh gi¸ kÕt qu¶: Nh− ®èi víi viªn nÐn vµ viªn nang. C¸ch pha ®Öm phosphat pH 6,8: Trén dung dÞch acid hydrocloric 0,1N vµ dung dÞch natri phosphat 0,2N theo tû lÖ 3: 1. §iÒu chØnh pH ®Õn 6,8 ± 0,05 b»ng dung dÞch acid hydrocloric 2N hoÆc dung dÞch natri hydroxyd 2 N. 168 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Tµi liÖu tham kh¶o 1. Bé Y tÕ (2002). D−îc ®iÓn ViÖt Nam III. NXB Y häc. Tr. 6; 141 - 142; 254; PL. 15; PL. 18 -20; PL.131 - 133; PL. 136 -138. 2. §Æng V¨n Hßa (2001). Gi¸o tr×nh kiÓm nghiÖm thuèc. Tr−êng §H Y D−îc TP Hå ChÝ Minh.

3. European Pharmacopoiea (2003), 4th edition, suppl. 4.3; 4.4. P.p. 3247 - 3250; 3367 - 3376.

hơ

4. Pharmacopoeia of The People’s Republic of China (PPRC)1997, p.p. A5; A7; A51 - A56.

Q uy

5. The Bristish Pharmacopoiea 2001, p.p. 1775 - 1824; A167; A233; A235; A236; A250; A252; A317. 6. The United States Pharmacopeia XXIV(2000), p.p. 1939; 1941 - 1951; 2000 - 2002; 2107 - 2118;

Kè

7. The United States Pharmacopeia XXVII (2004), p.p. 2108 – 2111; 2302 - 2312; 2577 - 2589.

ạy

8. Umesh Banakar. Pharmaceutical dissolution testing. Marcel Dekker 1992, p.p. 65 - 66; 71 - 72.

om /+

9. WHO, The International Pharmacopoiea (2003), 3rd edition, Vol. 5. P.p. 7- 28. 10. Brossard D. (1992). Les formes dermiques et les suppositoires dans ‘‘L'analyse pratique du mÐdicament’’. Editions MÐdicales Internationales, Paris. P.p. 971- 981.

gl e

11. Postaire E., Brossard D. (1992). Les formes liquides dans “L'analyse pratique du mÐdicament”. Editions MÐdicales Internationales, Paris. P.p. 954 - 969.

5.1. Tr×nh bµy tiªu chuÈn vµ kü thuËt kiÓm nghiÖm chung cña thuèc bét? 5.2. Tr×nh bµy tiªu chuÈn vµ kü thuËt kiÓm nghiÖm chung cña viªn nang? 5.3. Ph©n lo¹i çc lo¹i viªn nang? Cho biÕt nh÷ng yªu cÇu riªng cho tõng lo¹i nÕu cã? 5.4. Tr×nh bµy tiªu chuÈn vµ kü thuËt kiÓm nghiÖm chung cña thuèc viªn nÐn? 5.5. Ph©n lo¹i çc lo¹i viªn nÐn? Cho biÕt çch thö ®é r· ®èi víi tõng lo¹i?

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

169

5.6. Tr×nh bµy tiªu chuÈn vµ kü thuËt kiÓm nghiÖm chung cña thuèc tiªm vµ thuèc tiªm truyÒn? 5.7. Tr×nh bµy tiªu chuÈn vµ kü thuËt kiÓm nghiÖm chung cña thuèc nhá m¾t? 5.8. Tr×nh bµy tiªu chuÈn vµ kü thuËt kiÓm nghiÖm chung cña thuèc mì vµ thuèc mì tra m¾t?

5.9. Tr×nh bµy c¸ch thö tèc ®é hßa tan vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña viªn nÐn paracetamol 500 mg; viªn nang cephalexin 500 mg vµ viªn bao diclofenac 50 mg?

hơ

5.10. Anh (chÞ) h·y cho biÕt c¸ch thö ®é r· vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña viªn nÐn acid ascorbic 100 mg; viªn nang cloxacilin 250 mg vµ viªn bao cimetidin 400 mg ?

Q uy

5.11. Anh (chÞ) h·y ®Ò xuÊt tiªu chuÈn vµ qui tr×nh kiÓm nghiÖm cho viªn nÐn A cã hµm l−îng ho¹t chÊt lµ 1,5 mg/ viªn.

5.12. So s¸nh ph−¬ng ph¸p thö ®é r· cña viªn nÐn cña D−îc ®iÓn ViÖt Nam I - tËp 1 vµ D−îc ®iÓn ViÖt Nam III.

ạy

Kè

5.13. Ng−êi ta tiÕn hµnh ®Þnh l−îng paracetamol trong viªn nÐn paracetamol 500 mg nh− sau: C©n 20 viªn ®−îc khèi l−îng 14,6853g. NghiÒn mÞn. C©n 0,2205 g bét viªn, hßa tan trong võa ®ñ 200 ml dung m«i. L¾c ®Òu, läc. Pha lo·ng 1,00 ml dÞch läc thµnh 100,0 ml trong b×nh ®Þnh møc b»ng dung m«i. MËt ®é quang cña dung dÞch nµy ë 257 nm lµ 0,501.

om /+

Hái chÕ phÈm cã ®¹t yªu cÇu vÒ hµm l−îng kh«ng? BiÕt paracetamol cã A (1%, 1cm) ë b−íc sãng 257 nm lµ 715.

gl e

5.14. Thö ®é hßa tan cña viªn nÐn ciprofloxacin 250 mg theo D§VN III, sau khi dõng khuÊy, pha lo·ng chÝnh x¸c m«i tr−êng hßa tan trong mçi cèc thö 50 lÇn. §o ®é hÊp thô cña c¸c dung dÞch nµy theo ®iÒu kiÖn ®· cho ®−îc kÕt qu¶ lÇn l−ît t−¬ng øng víi c¸c cèc 1; 2; 3; 4; 5 vµ 6 lµ 0,435; 0,346; 0,462; 0,378; 0,489 vµ 0,408. Hái chÕ phÈm cã ®¹t yªu cÇu vÒ ®é hßa tan kh«ng? BiÕt dung dÞch ciprofloxacin chuÈn nång ®é 5,5 µg/ ml cã ®é hÊp thô lµ 0,505 ®o trong cïng ®iÒu kiÖn.

170 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Ch−¬ng 6.

§é æn ®Þnh vµ tuæi thä cña thuèc

Môc tiªu häc tËp

1. Tr×nh bµy ®−îc môc tiªu vµ tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh cña thuèc.

hơ

2. Gi¶i thÝch ®−îc nguyªn t¾c x¸c ®Þnh ®é æn ®Þnh vµ c¸ch tÝnh tuæi thä cña thuèc.

Q uy

Mét trong nh÷ng yªu cÇu quan träng nhÊt ®èi víi thuèc phßng vµ ch÷a bÖnh lµ ®é æn ®Þnh vÒ chÊt l−îng trong suèt qu¸ tr×nh b¶o qu¶n tõ khi xuÊt x−ëng ®Õn khi hÕt h¹n dïng. §é æn ®Þnh cña thuèc liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ph©n phèi vµ b¶o qu¶n thuèc.

ạy

Kè

Khi nghiªn cøu triÓn khai thuèc míi hoÆc hoµn thiÖn n©ng cao hiÖu lùc cña mét thuèc ®· ®−îc xö dông trong l©m sµng, nhµ s¶n xuÊt cÇn ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh cña thuèc trong ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n x¸c ®Þnh, tõ ®ã tÝnh ra tuæi thä cña nã. Ng−êi ph©n phèi, l−u gi÷ thuèc ph¶i duy tr× ®−îc ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n thuèc ®· qui ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o h¹n dïng cña thuèc.

om /+

ViÖc nghiªn cøu ®é æn ®Þnh cña thuèc lµ mét qu¸ tr×nh hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p vµ cho tíi gÇn ®©y, Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi (WHO) míi cã v¨n b¶n chÝnh thøc h−íng dÉn nghiªn cøu ®é æn ®Þnh cña thuèc. D−îc ®iÓn cña mét sè n−íc ®· cã chuyªn luËn vÒ vÊn ®Ò nµy.

6.1. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nghiªn cøu ®é æn ®Þnh

gl e

Ng−êi ta ®· cã nh÷ng ghi nhËn ban ®Çu liªn quan ®Õn ®é bÒn v÷ng cña thuèc. Mét sè chÕ phÈm khã b¶o qu¶n , dÔ ph©n hñy nh− aspirin, procain, mét sè vitamin nh− A, C. Ng−îc l¹i, mét sè chÕ phÈm kh¸c l¹i kh¸ bÒn v÷ng nh− sulfonamid. Tõ ®Êy kh¸i niÖm vÒ ®é æn ®Þnh cña thuèc dÇn dÇn ®−îc h×nh thµnh.

N¨m 1948, t¹p chÝ “C«ng nghÖ D−îc vµ Mü phÈm” cña Mü ®¨ng mét kÕt qu¶ nghiªn cøu lý thó vÒ vitamin A: b¶o qu¶n vitamin A trong 5 tuÇn lÔ ë 420C sÏ cho mét l−îng vitamin nµy bÞ ph©n huû t−¬ng ®−¬ng nh− khi b¶o qu¶n trong hai n¨m ë nhiÖt ®é phßng. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®· gîi ý mét çch ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh. E.R. Garrett (1955) gäi ®©y lµ ph−¬ng ph¸p thö nghiÖm cÊp tèc. Còng trong thêi gian nµy ng−êi ta tiÕn hµnh mét phÐp thö ®é æn ®Þnh cña thuèc (gang - testing): Mét n¨m ng−êi ta lÊy mÉu ngÉu nhiªn ë çc nhµ thuèc mét chÕ phÈm nµo ®ã, tiÕn hµnh ®Þnh l−îng ho¹t chÊt, ®¸nh gi¸ sù suy gi¶m cña hµm l−îng. Trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu, çc nhµ bµo chÕ Mü ®· khuyÕn ço ®èi víi çc chÕ phÈm thuèc cÇn:

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

171

−

Ghi h¹n sö dông trªn nh·n thuèc,

−

§¹t tiªu chuÈn d−îc ®iÓn trong thêi gian l−u hµnh.

§Çu nh÷ng n¨m 70 ë Mü, ng−êi ta ®· thùc hiÖn mét ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu ®é æn ®Þnh cña thuèc, cã ®¸nh gi¸ thèng kª xö lý sè liÖu. §Õn n¨m 1975 D−îc ®iÓn Mü cã ®−a ra h¹n dïng cña thuèc. Tuy nhiªn D−îc ®iÓn nµy ch−a qui ®Þnh ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh h¹n dïng. M·i ®Õn n¨m 1984, c¬ quan qu¶n lý thuèc vµ thùc phÈm Mü (FDA) míi cã v¨n b¶n ®Çu tiªn vÒ thö ®é æn ®Þnh cña thuèc. V¨n b¶n nµy ®−îc bæ sung trong lÇn xuÊt b¶n thø hai (1987) vµ hoµn chØnh trong lÇn xuÊt b¶n thø ba (1994).

Q uy

hơ

N¨m 1993 Héi nghÞ Quèc tÕ bµn vÒ héi nhËp ®· cho xuÊt b¶n tµi liÖu h−íng dÉn chi tiÕt vÒ thö ®é æn ®Þnh cña thuèc (Harmonized Tripative Guideline, Geneva). V¨n b¶n h−íng dÉn cña FDA xuÊt b¶n n¨m 1994 cã néi dung t−¬ng tù víi v¨n b¶n hoµ nhËp 1993. N¨m 1994, WHO xuÊt b¶n lÇn ®Çu trªn tµi liÖu h−íng dÉn nghiªn cøu ®é æn ®Þnh cña thuèc. Tµi liÖu nµy ®−îc bæ sung t¸i b¶n n¨m 1998.

om /+

ạy

Kè

Mét ®iÒu cÇn ghi nhËn lµ: viÖc nghiªn cøu ®é æn ®Þnh cña thuèc ngµy cµng ®−îc ®Èy m¹nh vµ thu ®−îc kÕt qu¶ kh¶ quan lµ nhê c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch x¸c ®Þnh ho¹t chÊt vµ t¹p chÊt liªn quan hoÆc t¹p chÊt ph©n huû cã ®é tin cËy cao trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt còng nh− b¶o qu¶n vµ l−u th«ng thuèc. B−íc ®ét ph¸ ®Çu tiªn lµ xö dông quang phæ UV-VIS ®Ó ®Þnh l−îng ho¹t chÊt vµ s¾c ký líp máng ®Ó ph¸t hiÖn t¹p chÊt ph©n hñy. TiÕp ®Õn m¸y s¾c ký khÝ råi m¸y s¾c ký láng ra ®êi ®· gióp c¸c nhµ ph©n tÝch x¸c ®Þnh ®−îc l−îng chÊt d−íi ppm, ph©n tÝch ®Þnh l−îng ®−îc nhiÒu thµnh phÇn trong hçn hîp, mét lo¹i h×nh ph©n tÝch hay gÆp trong nghiªn cøu ®é æn ®Þnh cña thuèc.

GÇn ®©y viÖc ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hiÖn ®¹i nh−: nhiÔu x¹ tia X, nhiÖt vi ph©n,.... ®· t¹o ra nhiÒu thuËn lîi trong nghiªn cøu ®é æn ®Þnh.

gl e

Néi dung cña ch−¬ng nµy ®−îc biªn so¹n dùa chñ yÕu vµo tµi liÖu h−íng dÉn cña WHO n¨m 1998, cã tham kh¶o thªm mét sè D−îc ®iÓn vµ mét vµi tµi liÖu kh¸c. 6.2. §¹i c−¬ng vÒ ®é æn ®Þnh cña thuèc

6.2.1. §Þnh nghÜa

Theo WHO, ®é æn ®Þnh cña thuèc lµ kh¶ n¨ng cña nguyªn liÖu hoÆc chÕ phÈm ®−îc b¶o qu¶n trong ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cã thÓ gi÷ ®−îc nh÷ng ®Æc tÝnh vèn cã vÒ ho¸ lý, vi sinh, sinh d−îc häc..... trong nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh. §é æn ®Þnh cña thuèc phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè. Cã thÓ ph©n chia çc yÕu tè nµy ra hai nhãm: ♦ Çc yÕu tè liªn quan ®Õn m«i tr−êng nh−: nhiÖt ®é, ®é Èm, ®é chiÕu s¸ng, hµm l−îng oxy cïng çc yÕu tè bªn ngoµi kh¸c t¸c ®éng lªn thuèc. ♦ Çc yÕu tè liªn quan ®Õn thuèc. §ã lµ:

172 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

−

TÝnh chÊt lý hãa cña ho¹t chÊt vµ t¸ d−îc ®−îc dïng ®Ó bµo bµo chÕ thuèc. VÝ dô: d¹ng tinh thÓ, hµm l−îng n−íc, t¹p chÊt trong nguyªn liÖu...

−

D¹ng bµo chÕ cña thuèc,

−

Qui tr×nh s¶n xuÊt thuèc

−

Nguyªn liÖu cho ®å ®ùng, bao b×, ®ãng gãi.

hơ

Nh− vËy ®é æn ®Þnh cña thuèc phô thuéc chñ yÕu vµo ®Æc ®iÓm cña nguyªn liÖu, qui tr×nh s¶n xuÊt vµ ®iÒu kiÖn m«i tr−êng. ViÖc ®−a vµo c«ng thøc bµo chÕ c¸c chÊt lµm t¨ng ®é æn ®Þnh cña thuèc chØ ®−îc chÊp nhËn trong tr−êng hîp h÷u h¹n vµ ph¶i ®−îc chøng minh vÒ mÆt khoa häc vµ thùc tÕ. 6.2.2. Mét sè thuËt ng÷ liªn quan.

Q uy

C¸c tµi liÖu h−íng dÉn nghiªn cøu ®é æn ®Þnh cña thuèc ®Ò cËp ®Õn nhiÒu kh¸i niÖm vµ thuËt ng÷. ë ®©y sÏ tãm t¾t mét sè thuËt ng÷ chÝnh: ♦ C¸c phÐp thö ®é æn ®Þnh (stability testings)

Kè

§ã lµ tËp hîp c¸c phÐp thö ®−îc thiÕt kÕ nh»m thu ®−îc nh÷ng th«ng tin vÒ ®é æn ®Þnh cña chÕ phÈm. Trªn c¬ së ®ã ®Þnh ra tuæi thä, h¹n dïng ë ®iÒu kiÖn ®ãng gãi vµ b¶o qu¶n x¸c ®Þnh. ♦ PhÐp thö ®é æn ®Þnh dµi h¹n (long term (real time) stability testing)

om /+

ạy

§ã lµ nh÷ng nghiªn cøu thùc nghiÖm ®¸nh gi¸ sù thay ®æi c¸c tÝnh chÊt hãa lý, sinh häc, sinh d−îc häc .... cña mét chÕ phÈm thuèc trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n ë ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh. Trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy x¸c ®Þnh h¹n dïng vµ khuyÕn c¸o ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n. ♦ PhÐp thö ®é æn ®Þnh cÊp tèc (accelerated stability testing)

gl e

§©y lµ nghiªn cøu thùc nghiÖm ®−îc bè trÝ ®Ó lµm t¨ng tèc ®é ph©n hñy hãa häc vµ thay ®æi tr¹ng th¸i vËt lý cña thuèc nhê sù thay ®æi cña nhiÖt ®é, ®é Èm, ®é chiÕu s¸ng,... Th−êng nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh ë nhiÖt ®é cao 35 400C, cã khi tíi 50 0C, ®é Èm t−¬ng ®èi 80 - 90% hoÆc h¬n. ♦ L« s¶n xuÊt (batch N0)

§ã lµ l−îng x¸c ®Þnh cña mét s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt theo mét qui tr×nh vµ ®−îc coi lµ ®ång nhÊt. Trong tr−êng hîp s¶n xuÊt liªn tôc, l« t−¬ng øng víi mét phÇn nhÊt ®Þnh cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ ®−îc ®Æc tr−ng bëi tÝnh ®ång nhÊt cña s¶n phÈm. ♦ H¹n dïng thuèc (expiration date) §©y lµ thêi ®iÓm hÕt h¹n xö dông cña thuèc, cã nghÜa lµ sau thêi ®iÓm nµy chÕ phÈm thuèc kh«ng cßn gi÷ ®−îc c¸c tÝnh chÊt nh− ®· ®¨ng ký trong tiªu chuÈn chÊt l−îng. H¹n dïng ®−îc x¸c ®Þnh theo l« s¶n xuÊt. ♦ H¹n s¶n xuÊt (manufacture date) §©y lµ thêi ®iÓm kÕt thóc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt l« thuèc. H¹n nµy ®−îc ghi thµnh th¸ng vµ n¨m cho tõng l« s¶n phÈm. Cã thÓ tÝnh h¹n s¶n xuÊt lµ thêi

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

173

®iÓm thuèc ®−îc ®−a vµo l−u th«ng víi ®iÒu kiÖn lµ kho¶ng thêi gian gi÷a thêi ®iÓm b¾t ®Çu s¶n xuÊt vµ thêi ®iÓm ®−a vµo l−u th«ng kh«ng v−ît qu¸ 1/ 20 cña thêi h¹n b¶o qu¶n. ♦ Thêi h¹n b¶o qu¶n (expiration dating period) §ã lµ kho¶ng thêi gian b¶o qu¶n thuèc trong ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh mµ thuèc vÉn gi÷ ®−îc c¸c tÝnh chÊt ®· ®¨ng ký trong tiªu chuÈn chÊt l−îng. Dùa vµo thêi h¹n b¶o qu¶n vµ h¹n s¶n xuÊt ®Ó tÝnh ra h¹n dïng cña thuèc. Ng−êi ta còng dïng tuæi thä (shelf life) cña thuèc ®ång nghÜa víi thêi h¹n b¶o qu¶n thuèc.

hơ

♦ §iÒu kiÖn b¶o qu¶n chuÈn hãa (controlled storage condition)

§ã lµ ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n trong kho tho¸ng khÝ, nhiÖt ®é trong kho¶ng 15 - 250C. Tuú vïng khÝ hËu nhiÖt ®é cã thÓ lªn tíi 300C. Trong kho kh«ng cã mïi l¹, kh«ng cã chÊt « nhiÔm, kh«ng cã ¸nh s¸ng trùc tiÕp chiÕu vµo.

Q uy

♦ NhiÖt ®é ®éng häc trung b×nh - N§T (mean kinetic temperature)

Kè

§©y lµ trÞ sè nhiÖt ®é trung b×nh ®−îc tÝnh to¸n cho tõng vïng khÝ hËu dùa trªn sù ph©n bè cña nhiÖt ®é theo thêi gian. N§T ®−îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña nhiÖt ®é lªn ®éng häc cña qu¸ tr×nh ph©n huû hãa häc lµm gi¶m ®é æn ®Þnh cña thuèc. TrÞ sè N§T th−êng lín h¬n trÞ sè trung b×nh sè häc.

ạy

6.2.3. Môc tiªu ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh

Theo h−íng dÉn cña WHO, nghiªn cøu ®é æn ®Þnh cña thuèc nh»m 4 môc tiªu chÝnh (b¶ng 6.1)

om /+

♦ Giai ®o¹n ph¸t triÓn s¶n phÈm

gl e

ë giai ®o¹n nµy, çc phÐp thö cÊp tèc ®−îc thùc hiÖn nh»m lùa chän c«ng thøc bµo chÕ thuèc, qui tr×nh s¶n xuÊt vµ ®å bao gãi thÝch hîp. Sau khi cã s¶n phÈm nhµ s¶n xuÊt tiÕp tôc dïng çc thö nghiÖm cÊp tèc ®Ó dù b¸o ®é æn ®Þnh, s¬ bé ®¸nh gi¸ tuæi thä trong ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n ®· ®Þnh. MÆt kh¸c çc thö nghiÖm dµi h¹n còng b¾t ®Çu ®−îc triÓn khai ®Ó phôc vô cho giai ®o¹n tiÕp theo. B¶ng 6.1. Bèn môc tiªu cho nghiªn cøu ®é æn ®Þnh Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

Giai ®o¹n ¸p dông

Môc tiªu

Thö nghiÖm cÊp tèc

Ph¸t triÓn s¶n phÈm

X¸c ®Þnh tuæi thä vµ ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n

Thö cÊp tèc vµ dµi h¹n

Ph¸t triÓn s¶n phÈm vµ lËp hå s¬ ®¨ng ký

Kh¼ng ®Þnh b»ng thùc nghiÖm tuæi thä thuèc

Thö dµi h¹n

LËp hå s¬ ®¨ng ký

Thö cÊp tèc vµ dµi h¹n

Thuèc l−u hµnh trªn thÞ tr−êng

174 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

♦ Giai ®o¹n lËp hå s¬ ®¨ng ký Trªn c¬ së kÕt qu¶ thùc nghiÖm cÊp tèc vµ dµi h¹n, nhµ s¶n xuÊt x¸c ®Þnh tuæi thä vµ h¹n dïng cña thuèc ë ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n vµ bao gãi thÝch hîp. C¸c th«ng tin nµy ®−îc ghi râ trªn nh·n thuèc vµ ®å bao gãi. Nhµ s¶n xuÊt ®Ö tr×nh víi c¬ quan qu¶n lý thuèc toµn bé hå s¬ kh¸c xin phÐp l−u hµnh thuèc trªn thÞ tr−êng. ♦ Giai ®o¹n thuèc l−u hµnh trªn thÞ tr−êng

hơ

Khi thuèc ®· l−u hµnh trªn thÞ tr−êng, nhµ s¶n xuÊt tiÕp tôc theo dâi ®é æn ®Þnh ®Ó kh¼ng ®Þnh tuæi thä cña thuèc trong ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n ®· ®Ò xuÊt.

Q uy

§Ó b¶o ®¶m an toµn vÒ chÊt l−îng thuèc l−u hµnh trªn thÞ tr−êng, c¸c c¬ quan qu¶n lý còng theo dâi ®é æn ®Þnh cña thuèc th«ng qua viÖc thanh tra, kiÓm tra qui tr×nh s¶n xuÊt, lÊy mÉu thuèc kiÓm nghiÖm.

§èi víi mét chÕ phÈm ®· ®−îc cÊp phÐp l−u hµnh, nÕu cã sù thay ®æi vÒ c«ng thøc, vÒ qui tr×nh s¶n xuÊt hoÆc qui c¸ch ®ãng gãi,... nhµ s¶n xuÊt ph¶i nghiªn cøu bæ sung vÒ ®é æn ®Þnh vµ b¸o c¸o víi c¬ quan qu¶n lý thuèc.

Kè

6.2.4. Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh ♦ §é æn ®Þnh hãa häc

ạy

Cã 5 tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh cña thuèc

om /+

C¸c tÝnh chÊt hãa häc (thµnh phÇn ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng) cña (c¸c) ho¹t chÊt cã mÆt trong chÕ phÈm n»m trong mét giíi h¹n cho phÐp theo tiªu chuÈn chÊt l−îng. ♦ §é æn ®Þnh vËt lý

gl e

C¸c ®Æc ®iÓm vËt lý cña nguyªn liÖu lµm thuèc nh−: mµu s¾c, tr¹ng th¸i tinh thÓ, ®é tan, ®iÓm ch¶y.... kh«ng thay ®æi. C¸c ®Æc ®iÓm cña chÕ phÈm nh− mµu s¾c, ®é cøng, ®é r·, ®é hoµ tan dao ®éng trong kho¶ng giíi h¹n cho phÐp cña tiªu chuÈn chÊt l−îng.

♦ §é æn ®Þnh vi sinh

§é v« trïng hoÆc giíi h¹n nhiÔm khuÈn cña chÕ phÈm ph¶i ®¸p øng yªu cÇu cña tiªu chuÈn. NÕu chÕ phÈm cã chøa chÊt kh¸ng khuÈn th× hµm l−îng cña nã kh«ng v−ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp. ♦ §é æn ®Þnh ®iÒu trÞ T¸c dông ®iÒu trÞ cña chÕ phÈm kh«ng thay ®æi ♦ §é æn ®Þnh ®éc tÝnh §éc tÝnh cña chÕ phÈm kh«ng ®−îc t¨ng lªn trong suèt qu¸ tr×nh b¶o qu¶n vµ l−u hµnh trªn thÞ tr−êng.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

175

6.2.5. Ph©n vïng khÝ hËu Tuæi thä cña thuèc phô thuéc vµo vïng khÝ hËu mµ thuèc l−u hµnh. §Ó nghiªn cøu ®é æn ®Þnh ng−êi ta chia thÕ giíi ra 4 vïng khÝ hËu: Vïng 1: KhÝ hËu «n hoµ. §ã lµ c¸c n−íc b¾c ¢u, Anh, Canada, Nga.

−

Vïng 2: KhÝ hËu ¸ nhiÖt ®íi cã thÓ cã ®é Èm cao nh− Mü, NhËt b¶n, c¸c n−íc nam ¢u (Hy l¹p, Bå §µo Nha).

−

Vïng 3: KhÝ hËu nãng kh« nh− Iran, Irac, Sudan.

−

Vïng 4: KhÝ hËu nãng Èm. §ã lµ mét sè n−íc nam Mü (Brazil, Nicaragua,....), §«ng nam ¸ (ViÖt Nam, Philippin, Indonesia,...).

hơ

−

B¶ng 6.2. tãm t¾t gi¸ trÞ trung b×nh bèn th«ng sè cña 4 vïng khÝ hËu.

Q uy

B¶ng 6.3. cho ta ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n chÕ phÈm trong nghiªn cøu ®é æn ®Þnh dµi h¹n. §iÒu l−u ý lµ th«ng sè nhiÖt ®é ®−îc chän tèi thiÓu lµ 210C mÆc dï vïng ®ã cã nhiÖt ®é thÊp h¬n trÞ sè nµy.

Kè

TrÞ sè ®o ®−îc ngoµi trêi

Vïng

B¶ng 6.2. NhiÖt ®é vµ ®é Èm cña 4 vïng khÝ hËu TrÞ sè ®o ®−îc ë trong kho

§é Èm (%)

NhiÖt ®é (0C)

§é Èm (%)

10,9

18,7

17,0

21,1

24,4

26,0

28,4

om /+

ạy

NhiÖt ®é (0C)

26,5

B¶ng 6.3. Th«ng sè khÝ hËu tÝnh to¸n vµ ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n cho thö dµi h¹n

Th«ng sè khÝ hËu tÝnh to¸n

NhiÖt ®é

§iÒu kiÖn b¶o qu¶n

N§T

§é Èm **

m bar *

NhiÖt ®é

§é Èm **

20,0

9,9

21,5

22,0

13,5

26,4

27,9

11,9

26,7

27,4

26,6

gl e

Vïng

* ¸p suÊt h¬i n−íc riªng phÇn trong khÝ quyÓn ** §é Èm t−¬ng ®èi tÝnh b»ng % WHO khuyÕn c¸o c¸c nhµ s¶n xuÊt:

−

NÕu chÕ phÈm ®−îc l−u hµnh ë vïng 1 nªn nghiªn cøu ®é æn ®Þnh trong ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n ë vïng 2.

−

NÕu chÕ phÈm ®−îc l−u hµnh ë vïng 3 hoÆc vïng 4 nªn nghiªn cøu ®é æn ®Þnh trong ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n ë vïng 4.

176 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

CÇn l−u ý lµ víi mét sè chÕ phÈm viÖc nghiªn cøu ®é æn ®Þnh ph¶i ®−îc tiÕn hµnh ë nhiÖt ®é d−íi 00C, hoÆc ë ®iÒu kiÖn l¹nh (+20C ®Õn 80C). Víi mét sè kh¸c ®«i khi ph¶i xem xÐt t¸c ®éng cña ¸nh s¸ng. 6.3. §éng hãa häc dung dÞch D−íi t¸c ®éng cña ®iÒu kiÖn bªn ngoµi, nguyªn liÖu vµ chÕ phÈm dÉn ®Õn bÞ ph©n huû, hµm l−îng ho¹t chÊt gi¶m dÇn theo thêi gian. Qu¸ tr×nh ph©n huû ®éng häc nµy rÊt phøc t¹p, bëi v×: NhiÒu yÕu tè t¸c ®éng ®ång thêi,

−

NhiÒu lo¹i t−¬ng t¸c cã thÓ diÔn ra: t−¬ng t¸c vËt lý, ph¶n øng hãa häc, c¸c qu¸ tr×nh sinh häc,

−

ChÕ phÈm tån t¹i ë nhiÒu d¹ng kh¸c nhau: dung dÞch n−íc, dung dÞch dÇu, nhò dÞch, hçn dÞch, bét r¾n,....

−

ChÕ phÈm th−êng cã nhiÒu thµnh phÇn: mét hoÆc nhiÒu ho¹t chÊt, c¸c lo¹i t¸ d−îc.

Q uy

hơ

−

ạy

Kè

ChÝnh v× vËy ®é æn ®Þnh cña thuèc kh«ng ®ång nghÜa víi ®éng hãa häc. Trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n cã thÓ cã mét sè ph¶n øng hãa häc ph©n huû d−îc chÊt ®−îc m« t¶ b»ng ph−¬ng ph¸p ®éng hãa häc. V× vËy tr−íc khi nghiªn cøu ®é æn ®Þnh cña thuèc chóng ta «n tËp vµi vÊn ®Ò c¬ b¶n cña ®éng hãa häc dung dÞch.

om /+

6.3.1. BËc cña ph¶n øng

Tèc ®é cña mét ph¶n øng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ba th«ng sè: Nång ®é cña c¸c chÊt ph¶n øng,

−

NhiÖt ®é x¶y ra ph¶n øng,

−

Sù cã mÆt cña chÊt xóc t¸c,

gl e

−

Cho mét ph¶n øng: A+B

(6.1)

Tèc ®é v cña ph¶n øng ®−îc x¸c ®Þnh theo ®Þnh luËt Van’t Hoff:

dC = −k( m + n ) [ A]m [ B]n dt

(6.2)

C lµ nång ®é cña chÊt nghiªn cøu, c¸c mãc vu«ng lµ chØ nång ®é cña A vµ B, k lµ h»ng sè tèc ®é (®éc lËp víi nång ®é C), n vµ m lµ bËc riªng cña A vµ B t−¬ng øng, n + m = p lµ bËc tæng céng cña ph¶n øng.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

177

Trong nghiªn cøu ®é æn ®Þnh ng−êi ta quan t©m ®Õn bËc tæng céng p. Nã cã thÓ lµ bËc kh«ng, bËc nhÊt hoÆc bËc hai. 6.3.1.1. Ph¶n øng bËc kh«ng v = dC = −k 0

(6.3)

Ph−¬ng tr×nh tèc ®é cho ph¶n øng bËc kh«ng

(6.4)

hoÆc C0 (1 − a) = k0 ta

(6.5)

C0 2k 0

(6.6)

t t 1/2 =

Q uy

ë thêi ®iÓm t1/ 2 , tøc lµ Ct = 0,5C0 ta cã

hơ

C = C0 − k 0 t

Kè

Thêi gian b¸n huû t1/2 phô thuéc vµo nång ®é ban ®Çu C0. Thø nguyªn cña h»ng sè k lµ mol/ ®¬n vÞ t.

om /+

6.3.1.2. Ph¶n øng bËc nhÊt

ạy

Trong thùc tÕ cã rÊt Ýt ph¶n øng ®éng hãa häc bËc kh«ng.

dC dt

= − k 1C

( 6 .7 )

gl e

Tèc ®é ph¶n øng phô thuéc vµo nång ®é

C = − k 1t C 0

( 6 .8 )

D¹ng tÝch ph©n

ln a = − k 1 t a

( 6 .9 )

Ph©n sè mol a cßn l¹i ë thêi ®iÓm ta Trong nghiªn cøu ®éng häc ph©n huû thuèc bËc nhÊt ng−êi ta l−u t©m thªm thêi ®iÓm t0,9. §ã lµ thêi ®iÓm mµ tû sè [C/ C0] = 0,9 kt1/2 = - 0,693

(6.10)

kt0,9 = -0,105

(6.11)

Thø nguyªn cña h»ng sè k lµ t -1 178 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Khi nghiªn cøu ®é æn ®Þnh cÇn kiÓm tra nång ®é ho¹t chÊt hoÆc t¹p chÊt ph©n huû. NÕu trong hÖ chØ cã mét t¹p chÊt ph©n hñy, viÖc x¸c ®Þnh tû sè C/ Co kh¸ ®¬n gi¶n. Ng−êi ta cã thÓ x¸c ®Þnh nång ®é ho¹t chÊt hoÆc t¹p chÊt ë thêi ®iÓm t ®Ó tÝnh h»ng sè tèc ®é. VÊn ®Ò trë nªn phøc t¹p h¬n khi hÖ t¹o ra hai hay nhiÒu s¶n phÈm ph©n huû. Hai tr−êng hîp sau cã thÓ gÆp trong thùc tÕ nghiªn cøu ®é æn ®Þnh . ♦ Ph¶n øng bËc nhÊt kÕ tiÕp

B k1

(6.12)

hơ

Q uy

NÕu c¶ ba chÊt trong hÖ ®−îc x¸c ®Þnh th× ë mäi thêi ®iÓm tæng sè mol cña ba chÊt b»ng sè mol ban ®Çu cña A.

C¸c ph¶n øng diÔn ra theo qui luËt ®éng häc bËc nhÊt, ta cã c¸c ph−¬ng tr×nh tèc ®é:

ạy

Kè

d[ A ] = − k 1[ A ] dt

( 6 .14 )

om /+

d[ B ] = − k 2 [ B ] + k 1[ A ] dt

( 6 . 13 )

d[C ] = k 2 [B ] dt

( 6 . 15 )

gl e

[B] = A0 [k1/ (k2 − k1)][exp(−k1t) − exp(−k2t)]

(6.16) (6.17)

⎡ ⎤ k2 k1 [ C ] = A 0 ⎢1 − exp( − k 1 t ) + exp( − k 2 t ) ⎥ k 2 − k1 k 2 − k1 ⎣ ⎦

( 6 . 18 )

A0 lµ nång ®é mol ban ®Çu cña A. §Ó tÝnh C, trong nhiÒu tr−êng hîp ng−êi ta tÝnh [C] ë mét thêi ®iÓm theo ph−¬ng tr×nh [C] = A0 − [A] − [B]

(6.19)

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

179

B (% mol)

C (hiÖu sè)

0,00

100

0,25

0,50

0,75

1,00

1,50

2,00

3,00

4,00

hơ

Thêi gian (giê)

Q uy

10 5

54 65 80 90

Kè

♦ Ph¶n øng bËc nhÊt song song

Cét C cuèi cïng tÝnh theo ph−¬ng tr×nh (6.19).

(6.20)

ạy

om /+

Ph−¬ng tr×nh tèc ®é cã d¹ng: (6.21)

ln[A/ A0] = −(k1 + k2)t

(6.22)

d[A]/ dt = −k1[A] − k2[A]

gl e

ë thêi ®iÓm bÊt kú tû lÖ cña hai s¶n phÈm t¹o thµnh B vµ C lu«n kh«ng ®æi (6.23)

[B] / [C] = k1/ k2

Trong thùc tÕ ®«i khi c¸c ph¶n øng kÕ tiÕp vµ song song diÔn ra kh«ng ®ång thêi. Trong dung dÞch n−íc muèi Cefotaxim natri ph©n huû theo s¬ ®å sau: Cefotaxim

Lacton k2

Cefotaxim

s¶n phÈm cuèi k3

s¶n phÈm cuèi k1

180 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

KÕt qu¶ nghiªn cøu nµy (Fabre 1984) lµ mét vÝ dô minh ho¹ sù phøc t¹p cña nghiªn cøu ®éng häc ph©n huû thuèc. 6.3.1.3. Ph¶n øng bËc hai Cho ph¶n øng A + B

(6. 24)

Tèc ®é ph¶n øng v = −d[A]/ dt = − k2[A][B]

(6. 25)

− dx/ dt = −k2(a − x)(b − x)

(6. 26)

Q uy

a−x b + ln a b−x

( 6 .27 )

Kè

(a − b)k 2 t = ln

b(a − x ) a (b − x )

( a − b ) k 2 t = ln

hơ

NÕu nång ®é ban ®Çu cña A vµ B lµ a vµ b, l−îng C t¹o thµnh ë thêi ®iÓm t lµ x th×

ạy

Râ rµng thø nguyªn cña k2 lµ (thêi gian x nång ®é)-1.

om /+

NÕu khi ph¶n øng diÔn ra a>>b, l−îng A tham gia ph¶n øng coi nh− kh«ng ®¸ng kÓ so víi l−îng ban ®Çu nªn [A] coi nh− kh«ng ®æi vµ ph−¬ng tr×nh (6.25) cã d¹ng

v = −k2[A][B] = −k2’[B]

(6. 28)

Trong tr−êng hîp nµy, ta gäi ®ã lµ ph¶n øng bËc nhÊt gi¶.

gl e

6.3.2. ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é

H»ng sè k trong ph−¬ng tr×nh ®éng häc phô thuéc vµo nhiÖt ®é. Khi nhiÖt ®é t¨ng, h»ng sè k t¨ng theo. KÕt qu¶ thùc nghiÖm cho thÊy: khi nhiÖt ®é t¨ng lªn 100C h»ng sè tèc ®é k t¨ng lªn xÊp xØ 2 lÇn. §Þnh luËt Arrhenius

N¨m 1889 Arrhenius ®· nhËn thÊy kÕt qu¶ thùc nghiÖm cã thÓ ®−îc biÓu diÔn b»ng hÖ thøc kinh nghiÖm: ln k = C1 − C2/ T

(6.29)

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

181

C1 vµ C2 lµ hai h»ng sè vµ C2 lu«n lu«n d−¬ng. Ph−¬ng tr×nh (6.29) gièng ph−¬ng tr×nh Van’t Hoff d−íi d¹ng tÝch ph©n: ln k = C − ∆H0/ (RT)

(6.30)

∆H0 lµ ®¹i l−îng kh«ng phô thuéc vµo nhiÖt ®é.

(6.31)

hơ

ln k = C1 − E0/ (RT)

§Æt C2 = E0/ R, cã thÓ viÕt ph−¬ng tr×nh Arrherius d−íi d¹ng

Q uy

E0 lµ n¨ng l−îng ho¹t hãa ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch vÏ ®å thÞ ln k theo 1/T (T lµ 0K = 0C + 273,15). Cã thÓ viÕt ph−¬ng tr×nh (6.31) d−íi d¹ng hµm sè mò (6. 32)

k = A exp(−E0/ RT)

Kè

ạy

6.4. X¸c ®Þnh ®é æn ®Þnh cña thuèc

Khi ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh cÇn xem xÐt ®Õn c¸c yÕu tè: TÝnh chÊt vµ ®Æc ®iÓm cña d−îc chÊt trong chÕ phÈm,

−

Vïng khÝ hËu cho thuèc l−u hµnh,

−

Tµi liÖu ®· c«ng bè liªn quan ®Õn ®é æn ®Þnh cña thuèc cÇn nghiªn cøu.

om /+

−

Nh÷ng yÕu tè nµy sÏ quyÕt ®Þnh sè mÉu thö, thêi gian vµ tÇn sè thö nghiÖm.

gl e

6.4.1. LÊy mÉu

♦ Víi d−îc chÊt t−¬ng ®èi æn ®Þnh, cÇn lÊy hai mÉu ë hai l« s¶n xuÊt kh¸c nhau. NÕu d−îc chÊt kÐm bÒn hoÆc cã Ýt tµi liÖu ®· c«ng bè, cÇn lÊy ba mÉu ë ba l« kh¸c nhau. Çc mÉu nµy cÇn lÊy ®¹i diÖn cho qui tr×nh s¶n xuÊt. ♦ §èi víi nghiªn cøu ®é æn ®Þnh mét çch liªn tôc ë qui m« c«ng nghiÖp viÖc lÊy mÉu ë çc l« ®−îc tiÕn hµnh theo ch−¬ng tr×nh ®· ®Þnh tr−íc, vÝ dô: −

Víi c«ng thøc æn ®Þnh, cø hai n¨m lÊy mÉu trªn 1 l«. Trong tr−êng hîp ng−îc l¹i, mét n¨m lÊy mÉu trªn 1 l«.

−

§èi víi c«ng thøc ®· nghiªn cøu xong ®é æn ®Þnh, th−êng cø 3 ®Õn 5 n¨m sÏ kiÓm tra l¹i ®é æn ®Þnh mét lÇn.

182 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

6.4.2. Ph−¬ng ph¸p thö cÊp tèc ♦ §iÒu kiÖn thö B¶ng 6.5. tãm t¾t ®iÒu kiÖn thö cho vïng II vµ vïng IV B¶ng 6.5. §iÒu kiÖn thö cÊp tèc NhiÖt ®é (0C)

§é Èm (%)

Thêi gian thö (th¸ng)

40 ± 2

75 ± 5

40 ± 2

75 ± 5

hơ

Vïng

Q uy

Víi c¸c chÕ phÈm cã ho¹t chÊt kÐm bÒn, hoÆc cã Ýt tµi liÖu nghiªn cøu ®−îc c«ng bè, thêi gian thö kÐo dµi h¬n 3 th¸ng so víi qui ®Þnh.

Ng−êi nghiªn cøu cã thÓ lùa chän nhiÖt ®é cao h¬n trong thêi gian ng¾n h¬n, vÝ dô 45 ®Õn 500C trong 3 th¸ng víi ®é Èm 75%.

ạy

Kè

NÕu trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, chÕ phÈm cã nh÷ng thay ®æi quan träng th× cÇn thùc hiÖn c¸c phÐp thö nghiÖm bæ sung ë ®iÒu kiÖn «n hoµ h¬n, vÝ dô ë 30 ± 20C, ®é Èm (60 ± 5)%. Nh÷ng dÊu hiÖu chøng tá cã sù thay ®æi quan träng lµ: Gi¶m hµm l−îng ho¹t chÊt tõ 5% trë lªn so víi trÞ sè ban ®Çu.

−

pH n»m ngoµi giíi h¹n qui ®Þnh.

−

Tèc ®é hoµ tan cña 12 viªn nÐn hoÆc viªn nang thÊp h¬n gi¸ trÞ cña tiªu chuÈn.

gl e

om /+

−

Thay ®æi ®Æc tÝnh vËt lý cña thuèc nh−: biÕn mµu, t¸ch pha, khã r·,...

ViÖc thö cÊp tèc th−êng ®−îc tiÕn hµnh trong buång vi khÝ hËu cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc nhiÖt ®é (± 20C) vµ ®é Èm (± 5%). Mét sè chÕ phÈm kh«ng thÝch hîp víi thö nghiÖm cÊp tèc nh−: chÕ phÈm sinh häc, thuèc ®¹n, thuèc trøng,... ♦ VÝ dô: Nghiªn cøu mét chÕ phÈm cã hµm l−îng theo c«ng thøc lµ 100 mg. Thö cÊp tèc thêi gian 9 th¸ng ë ba nhiÖt ®é 350C, 450C vµ 550C. KÕt qu¶ cã ë b¶ng 6.6. TÝnh h»ng sè tèc ®é vµ tuæi thä cña thuèc khi b¶o qu¶n ë 300C.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

183

B¶ng 6.6. Sù thay ®æi hµm l−îng (mg) cña chÕ phÈm Hµm l−îng

Hµm l−îng Thêi gian

ë 350C

ë 450C

Thêi gian

ë 550C

(th¸ng)

(th¸ng) 105

105

103

102

100

101

hơ

Q uy

Gi¶i:

Kè

♦ VÏ ®å thÞ lnCt − t(th¸ng). TÝnh håi qui bËc nhÊt, ta cã h»ng sè tèc ®é: k35 = 0,00623 th¸ng -1 (r = 0,993)

- ë 450C:

k45 = 0,0123 th¸ng -1 (r = 0,997)

- ë 550C:

k55 = 0,0280 th¸ng -1 (r = 0,997)

om /+

ạy

- ë 350C:

♦ §Ó tÝnh tuæi thä ë nhiÖt ®é 300C cÇn tÝnh k30 VÏ ®å thÞ lnk − 1/T (0K) theo ph−¬ng tr×nh (6. 31) k

ln k

(1/ T). 1000

0,0062

− 5,083

3,246

0,0123

− 4,398

3,145

0,0280

− 3,576

3,049

gl e

NhiÖt ®é (0 C)

−

TÝnh håi qui bËc nhÊt ln k = C1 − E0/ RT = 19,7 − 7642 / T

−

TÝnh h»ng sè k30 theo ph−¬ng tr×nh (6.32) ln k30 = 19,7 − 7642 / (30 + 273,15) = − 5,52 k 30 = 0,00411

184 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Tuæi thä cña thuèc lµ kho¶ng thêi gian ®Ó ho¹t chÊt cßn l¹i 90% so víi trÞ sè ban ®Çu (ph−¬ng tr×nh 6.11), nªn: t 0,9 = 0,105/ k30 = 25,5 th¸ng §©y lµ mét vÝ dô thö ®é æn ®Þnh cÊp tèc ®Ó dù b¸o tuæi thä cña thuèc. TrÞ sè nµy cÇn ®−îc kh¼ng ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p thö dµi h¹n. 6.4.3. Ph−¬ng ph¸p thö dµi h¹n

hơ

Theo h−íng dÉn cña WHO th× ®iÒu kiÖn thùc nghiÖm trong ph−¬ng ph¸p thö dµi h¹n ph¶i gÇn víi ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n thùc tÕ cña thuèc, tøc lµ vïng khÝ hËu mµ thuèc dù kiÕn ®−îc l−u hµnh (b¶ng 6.3). Tuy nhiªn mét sè t¸c gi¶ ®Ò xuÊt ®iÒu kiÖn thö dµi h¹n lµ nhiÖt ®é 25 ± 20C, ®é Èm t−¬ng ®èi 60 ± 5%.

Q uy

Nghiªn cøu ®é æn ®Þnh dµi h¹n cÇn ®−îc tiÕn hµnh trong suèt thêi h¹n b¶o qu¶n thuèc. ♦ Thêi gian kiÓm tra hµm l−îng trong mÉu:

N¨m ®Çu ë 3 thêi ®iÓm 0, 6 vµ 12 th¸ng, Tõ n¨m thø 2: mét lÇn cho mét n¨m.

Víi c«ng thøc rÊt æn ®Þnh chØ cÇn kiÓm tra hai lÇn: lÇn ®Çu sau 1 n¨m; lÇn thø 2 ë cuèi h¹n dïng.

−

Víi chÕ phÈm kÐm æn ®Þnh, sè lÇn kiÓm tra nhiÒu h¬n:

ạy

Kè

−

om /+

N¨m thø nhÊt: 3 th¸ng/ lÇn N¨m thø 2: 6 th¸ng/ lÇn

Tõ n¨m thø 3: 12 th¸ng/ lÇn

gl e

♦ §èi víi chÕ phÈm cã yªu cÇu b¶o qu¶n ®Æc biÖt nh−: chÕ phÈm vaccin, hormon, thuèc cã ho¹t chÊt rÊt kh«ng æn ®Þnh,... ng−êi nghiªn cøu cÇn chän ®iÒu kiÖn thÝch hîp. ♦ KÕt qu¶ thùc nghiÖm ®−îc chÊp nhËn nÕu:

− Kh«ng cã sù thay ®æi c¸c tÝnh chÊt vËt lý, hãa häc, sinh häc.

− ChÕ phÈm vÉn ®¸p øng ®óng yªu cÇu cña tiªu chuÈn.

Ph−¬ng ph¸p thö dµi h¹n mÊt nhiÒu thêi gian, nh−ng cho kÕt qu¶ tin cËy. PhÐp thö nµy gióp ng−êi nghiªn cøu kh¼ng ®Þnh tuæi thä ®· dù b¸o theo phÐp thö cÊp tèc. 6.4.4. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ♦ Lùa chän ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ViÖc lùa chän ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng ho¹t chÊt vµ (hoÆc) t¹p chÊt ph©n huû phô thuéc vµo:

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

185

−

TÝnh chÊt lý hãa cña ho¹t chÊt, t¹p chÊt,

−

Hµm l−îng cña chóng trong chÕ phÈm,

−

Yªu cÇu cña thö nghiÖm.

C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch cÇn ®−îc thÈm ®Þnh: kiÓm tra ®é ®óng, ®é lÆp l¹i, ®é t¸i hiÖn, giíi h¹n ®Þnh l−îng. Riªng ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh t¹p chÊt liªn quan, t¹p chÊt ph©n huû cÇn ®−îc kiÓm tra tÝnh ®Æc hiÖu vµ ®é nh¹y. ♦ Xö lý sè liÖu

hơ

Sè liÖu nghiªn cøu cÇn ®−îc xö lý thèng kª ®Ó thu ®−îc thêi h¹n b¶o qu¶n t¹m thêi. Thêi h¹n nµy ®−îc ngo¹i suy trªn c¬ së thö æn ®Þnh cÊp tèc. Mét thêi h¹n b¶o qu¶n t¹m thêi 24 th¸ng ®−îc chÊp nhËn khi: Ho¹t chÊt ®−îc coi lµ æn ®Þnh,

−

Thö nghiÖm cÊp tèc kh«ng cã thay ®æi râ rÖt,

−

Sè liÖu hiÖn cã chøng minh r»ng nh÷ng c«ng thøc t−¬ng tù cã thêi h¹n b¶o qu¶n 24 th¸ng hoÆc h¬n.

−

Nhµ s¶n xuÊt sÏ tiÕn hµnh thö ®é æn ®Þnh dµi h¹n trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n ®· ®Ò xuÊt.

Kè

Q uy

−

ạy

Sau khi ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh, nhµ s¶n xuÊt cÇn ghi râ ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n trªn nh·n thuèc: B¶o qu¶n ë ®iÒu kiÖn th−êng,

−

B¶o qu¶n trong kho¶ng + 20C ®Õn 80C (tñ l¹nh),

−

B¶o qu¶n d−íi 80C (tñ l¹nh),

−

B¶o qu¶n trong kho¶ng −50C ®Õn − 200C (tñ ®¸),

−

B¶o qu¶n d−íi −180C (tñ ®¸).

om /+

−

gl e

§iÒu kiÖn th−êng theo WHO lµ: nhiÖt ®é 15 ®Õn 250C, cã thÓ ®Õn 300C, kh« r¸o, kh«ng cã ¸nh s¸ng trùc tiÕp chiÕu vµo. §iÒu kiÖn th−êng cã thÓ ®−îc qui ®Þnh theo tõng quèc gia.

§iÒu l−u ý lµ nh÷ng lêi chó gi¶i nh−: “b¶o qu¶n n¬i kh« r¸o”, “b¶o qu¶n tr¸nh ¸nh s¸ng” kh«ng ®−îc sö dông nh»m môc ®Ých che dÊu sù æn ®Þnh kÐm cña thuèc. 6.5. C¸c d−îc chÊt kÐm bÒn v÷ng N¨m 1986 WHO thùc hiÖn ®Ò tµi :”Nghiªn cøu ®é æn ®Þnh cÊp tèc cña c¸c d−îc chÊt th−êng dïng trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®íi”. §iÒu kiÖn thö cÊp tèc: −

B¶o qu¶n 30 ngµy ë 500C, ®é Èm 100%.

−

186 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

KÕt qu¶ cho thÊy kho¶ng 100 d−îc chÊt cÇn ®−îc l−u ý vÒ ®é æn ®Þnh: chóng ®−îc coi lµ c¸c chÊt kÐm bÒn v÷ng (b¶ng 6.7) B¶ng 6.7. C¸c d−îc chÊt kÐm bÒn v÷ng TT

Tªn d−îc chÊt

Acid acetyl salicylic

Hexyl resorcinol

Acid ascorbic

Hydralazin, HCl

Acid undecylenic

Hydrocortizon (Na succinat)

Aminophyllin

Hyoscyamin sulfat

Amitryptilin, HCl

Lidocain, HCl

Amoni clorid

Melarsoprol

Amphotericin

Ampicillin (muèi natri)

Ampicillin trihydrat

Antimon tartrat

B¹c nitrat

Bacitracin

Bacitracin (muèi kÏm)

Q uy

hơ

Metrifonat

Naloxon, HCl

Natri calci edetat

Natri lactat

Natri nitrit

ạy

Kè

Natri p. aminosalicylat

Natri stibogluconat

Benzathin benzylpenicillin

Neomycin sulfat

Benzylpenicillin (muèi Na, K)

Nystatin

Bephenium hydronaphtoat

Orciprenalin sulfat

Calci gluconat

Oxytetracyclin, HCl

Calci p.aminosalicylat

Paromomycin sulfat

Carbenicillin (muèi Na)

Penicillamin

Cephalexin

Pethidin, HCl

Cloral hydrat

Phenobarbital (muèi Na)

Cloramphenicol (Na succinat)

Phenoxymethyl penicillin (muèi Na hoÆc K)

Clorphenamin hydrogeno- maleat

Phentolamin mesilat

Clorpromazin, HCl

Phenyl butazon

Clortetracyclin, HCl

Pilocarpin, HCl

Cloxacillin (muèi Na)

Pilocarpin nitrat

Codein phosphat

Procain amid, HCl

Colecalciferol

Procain benzyl penicillin

gl e

om /+

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

187

Tªn d−îc chÊt

Dapson

Procain, HCl

Dexametason (d¹ng Na phosphat)

Procarbazin, HCl

Dicloxacillin (muèi Na)

Promazin, HCl

Dietyl carbamazin citrat)

Prometazin, HCl

Doxycylin hydrat

Pyridoxin , HCl

Ephedrin

Quinin, bisulfat

Ephedrin sulfat

Quinin, 2HCl

Epinephrin

Retinol (vitamin A)

Epinephrin hydro-geno tartrat

Salbutamol sulfat

Ergocalciferol

Ergometrin hydrogenotartrat

Ergotamin maleat

Ergotamin tartrat

Etho suximid

Ethyl morphin, HCl

Fe(II) sulffat

Q uy

Sulfacetamid (muèi Na)

Sulfadiazin (muèi Na)

Sulfadimidin (muèi Na)

Tetracain , HCl

Tetracyclin, HCl

ạy

Kè

(dihydrogeno

hơ

Tªn d−îc chÊt

Thiamin, HCl

Thiamin mononitrat

Fluphenazin decanoat

Thiopental (muèi Na)

Fluphenazin, HCl

Formaldehyd dung dÞch

Tolbutamid

Gentamycin sulfat

Warfarin (muèi Na)

Guanethidin sulfat

tµi liÖu tham kh¶o

gl e

om /+

1. Bureau of Food & Drug (1998) Training course drug and cosmetic quality control, Filinvest Corporate city, Philippines. 2. Carstensen J.T. (1995) Drug stability Principles & Practices, 2nd edition, Marcel Dekker Inc. , USA. 188 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

3. Didier R. : Chimie minerale Technique et Documentation, Lavoisier, Ve edition, Paris. B¶n dÞch tiÕng ViÖt, tËp II, NXB Gi¸o dôc, Hµ néi 1997. 4. OMS (1998) Assurance de la qualitÐ des produits pharmaceutiques, Vol 1, GenÌve.

5. Skoog D. A. , West D. M. , Holler F. J (1988)

hơ

Fundamental of Analytical Chemistry, 5th edition, chapter 22, pp 578- 597

Saunders College Publishing.

Q uy

6.1. T¹i sao cÇn ®Æt vÊn ®Ò ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh cña thuèc. 6.2. Gi¶i thÝch c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ®é æn ®Þnh cña thuèc.

ạy

Kè

6.3. Ph©n tÝch phÐp thö ®é æn ®Þnh dµi h¹n vµ ®é æn ®Þnh cÊp tèc. T¹i sao cÇn tiÕn hµnh c¶ hai phÐp thö ®ã? 6.4. Nh÷ng chÕ phÈm nµo kh«ng thÝch hîp víi phÐp thö cÊp tèc? T¹i sao?

om /+

6.5. T¹i sao ph¶i ph©n thµnh 4 vïng khÝ hËu khi nghiªn cøu tuæi thä cña thuèc. Theo anh (chÞ) vïng khÝ hËu nµo ¶nh h−ëng nhiÒu nhÊt ®Õn ®é æn ®Þnh cña thuèc? 6.6. Gi¶i thÝch vai trß cña ®éng hãa häc trong ®¸nh gi¸ tuæi thä cña thuèc.

gl e

6.7. Tr×nh bµy nguyªn t¾c sö dông ph−¬ng tr×nh Arrhenius ®Ó tÝnh tuæi thä cña thuèc trong ph−¬ng ph¸p thö cÊp tèc. 6.8. Nh÷ng ph¶n øng nµo th−êng x¶y ra lµm gi¶m ®é æn ®Þnh cña thuèc? Cho vÝ dô.

6.9. Khi x¸c ®Þnh tuæi thä cña thuèc dùa vµo sè liÖu hµm l−îng ho¹t chÊt, cÇn thÈm ®Þnh: ®é ®óng, ®é chÝnh x¸c vµ giíi h¹n ®Þnh l−îng. Gi¶i thÝch? 6.10. Gi¶i thÝch lý do t¹i sao khi x¸c ®Þnh t¹p chÊt liªn quan, t¹p chÊt ph©n hñy cÇn kiÓm tra tÝnh ®Æc hiÖu vµ ®é nh¹y cña ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm? 6.11. §¸nh gi¸ vai trß cña c¸c kü thuËt ph©n tÝch trong nghiªn cøu ®é æn ®Þnh cña thuèc.

6.12. Ng−êi ta ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh cña mét chÕ phÈm viªn nÐn hµm l−îng 200 mg b»ng ph−¬ng ph¸p l·o hãa cÊp tèc trong thêi h¹n 6 th¸ng ë hai nhiÖt ®é 400C vµ 600C. Sè liÖu thùc nghiÖm ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng sau:

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn

189

Hµm l−îng (%) ë 400C

ë 600C

102,1

101,5

101,6

101,1

100,6

99,5

100,1

98,9

99,5

98,8

97,6

hơ

98,3

gl e

om /+

ạy

Kè

Q uy

H·y tÝnh tuæi thä cña viªn nÐn 200 mg.

Thêi gian (th¸ng)

190 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú # Google.com/+DạyKèmQuyNhơn