Tìm hiểu cơ chế phản ứng cộng nucleophin và ứng dụng trong bồi dưỡng học sinh khá giỏi THPT

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

N

H

Ơ

N

---- ----

ẠO

TP

.Q

U Y

NGÔ THỊ KIM HUẾ

TR ẦN

H Ư

N

G

Đ

TÌM HIỂU CƠ CHẾ PHẢN ỨNG CỘNG NUCLEOPHIN VÀ ỨNG DỤNG TRONG BỒI DƯỠNG HỌC SINH KHÁ GIỎI TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH SƠN LA

Ó

A

10 00

B

Chuyên ngành: Hóa học hữu cơ Mã số: 60.44.01.14

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. PHẠM HỮU ĐIỂN

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC HÓA HỌC

HÀ NỘI – 2014

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Ơ

Luận văn thạc sĩ này được hoàn thành tại Bộ môn Hóa học Hữu cơ,

N

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

N

H

Khoa Hóa học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội và tại Khoa Hóa học, trường

U Y

Đại học Tây Bắc, Sơn La.

.Q

Với sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc xin được gửi đến Thầy giáo

ẠO

mọi điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành luận văn này.

TP

PGS.TS. Phạm Hữu Điển đã giao đề tài, hướng dẫn tận tình, đồng thời tạo

Đ

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến các thầy cô trong tổ Bộ môn hóa hữu cơ

N

G

cũng như các thầy cô trong khoa Hóa học – Đại học sư phạm Hà Nội, khoa

H Ư

Hóa học – Trường Đại học Tây Bắc đã giúp đỡ và cho em những ý kiến đóng

TR ẦN

góp quý báu.

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban giám hiệu cùng các phòng ban của trường ĐHSP Hà Nội, trường ĐH Tây Bắc đã tạo mọi điều kiện thuân

10 00

B

lợi để tôi hoàn thành tốt luận văn.

Cuối cùng tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp đã ủng

Hà Nội, ngày 01 tháng 10 năm 2014 Học viên

Ngô Thị Kim Huế

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

hộ, động viên, giúp đỡ, tạo điều kiện để tôi hoàn thành luận văn thạc sĩ này.

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

MỤC LỤC

Ơ

Chương 1. TỔNG QUAN ............................................................................. 3

N

MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1

H

1.1. Cơ chế phản ứng cộng nucleophin [3-5, 16] ......................................... 3

U Y

N

1.1.1 Phản ứng cộng nucleophin vào nhóm C=O của anđehit và xeton. ..... 3

.Q

1.1.2. Phản ứng thế nguyên tử oxi cacbonyl của anđehit và xeton. ............. 5

TP

1.1.3. Phản ứng cộng nucleophin vào hợp chất cacbonyl không no

ẠO

liên hợp ............................................................................................. 7

Đ

1.1.4. Một số phản ứng cộng nucleophin thường gặp ................................. 8

G

1.2. Điểm qua tình hình thi HSG THPT môn hóa học - phần cơ chế

H Ư

N

phản ứng. .................................................................................................... 10

TR ẦN

1.2.1. Sơ lược về kỳ thi học sinh giỏi quốc gia THPT ............................... 10 1.2.2. Một số câu hỏi trong các kỳ thi HSG quốc gia môn hóa học liên quan đến phần cơ chế phản ứng hữu cơ ................................................... 14

10 00

B

1.3. Thực trạng bồi dưỡng hsg thpt môn hóa học ở tỉnh sơn la ............... 20 1.3.1. Kết quả các kỳ thi HSG quốc gia của tỉnh Sơn La........................... 20

A

1.3.2. Thực trạng bồi dưỡng HSG THPT môn Hóa học của tỉnh Sơn La......... 21

H

Ó

Tiểu kết chương 1 ....................................................................................... 22

Í-

Chương 2. XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI GIẢNG – BÀI TẬP VỀ CƠ

-L

CHẾ PHẢN ỨNG CỘNG NUCLEOPHIN ............................................... 23

ÁN

2.1. Đối tượng và nội dung nghiên cứu...................................................... 23

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

2.1.1 Đối tượng nghiên cứu ...................................................................... 23 2.1.2. Nội dung nghiên cứu....................................................................... 23

2.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................... 23 2.2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu .................................................... 23 2.2.2. Phương pháp soạn bài tập .............................................................. 25 2.2.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ................................................ 25 2.2.4. Phương pháp chuyên gia ................................................................ 26

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

2.3. Soạn giáo án, bài tập và đề kiểm tra về phản ứng cộng nucleophin

Ơ

2.3.1 Soạn giáo án .................................................................................... 27

N

dành cho HSG THPT. ................................................................................ 27

H

2.3.2. Biên soạn bài tập ............................................................................ 32

U Y

N

2.3.3. Soạn đề kiểm tra ............................................................................. 39

.Q

Tiểu kết chương 2 ....................................................................................... 44

TP

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .................................................. 45

ẠO

3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ............................. 45

Đ

3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm ................................................ 45

G

3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm. .............................................. 45

H Ư

N

3.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm. ......................................................... 45 3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm................................................... 46

TR ẦN

3.3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm. ..................................................... 46 3.3.2. Tiến hành thực nghiệm sư phạm. .................................................... 48

10 00

B

3.4. Xử lí kết quả thực nghiệm. ................................................................. 49 3.4.1. Phân tích định tính kết quả thực nghiệm sư phạm........................... 49

A

3.4.2. Đánh giá định lượng các kết quả thực nghiệm ở chương

H

Ó

trình THPT .............................................................................................. 52

Í-

3.4.3. Đánh giá định lượng về bồi dưỡng học sinh giỏi. ............................. 52

-L

3.5. Ý kiến của các chuyên gia ................................................................... 56

ÁN

Tiểu kết chương 3 ....................................................................................... 57 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 60

PHỤC LỤC

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................... 58

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

DANH MỤC CHỮ VIẾT TĂT

Đại học quốc gia Hà Nội

DTNT

Dân tộc nội trú

GD&ĐT

Giáo dục và đào tạo

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

HSG

Học sinh giỏi

ICHO

Olympic hóa học quốc tế

KHTN

Khoa học tự nhiên

NXB

Nhà xuất bản

TR ẦN

H Ư

N

G

Đ

ẠO

TP

.Q

U Y

N

ĐHQGHN

Ơ

N

Chữ viết đầy đủ

H

Chữ viết tắt

THPT

Trung học phổ thông

PP

Phương pháp Cán bộ giáo viên

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10 00

B

CBGV

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

DANH MỤC BẢNG Danh sách 10 trưởng THPT đứng đầu kì thi HSG QG giai Thống kê thành tích thi HSG QG của tỉnh Sơn La giai đoạn

H

Bảng 1.2.

Ơ

đoạn 2007-2009 ........................................................................ 12

N

Bảng 1.1.

U Y

N

2009-2013 ................................................................................. 20

Điểm kiểm tra của đội tuyển Tỉnh Sơn La................................. 49

Bảng 3.2.

Điểm kiểm tra của đội tuyển trường THPT Mộc Lỵ, huyện

TP

.Q

Bảng 3.1.

Điểm kiểm tra của đội tuyển trường PTHT Tô Hiệu, thành

Đ

Bảng 3.3.

ẠO

Mộc Châu, tỉnh Sơn La ............................................................. 49

N

Điểm kiểm tra của đội tuyển trường PTHT Tân Lang, huyện

H Ư

Bảng 3.4.

G

phố Sơn La ............................................................................... 50 Phù Yên, Tỉnh Sơn La............................................................... 50 Điểm kiểm tra của đội tuyển trường PTDT Nội Trú tỉnh Sơn La. ... 51

Bảng 3.6.

Điểm kiểm tra của đội tuyển trường THPT chuyên ĐHSP

TR ẦN

Bảng 3.5.

10 00

B

Hà Nội ...................................................................................... 51 Tổng hợp kết quả khảo sát chất lượng các đội tuyển (tỉ lệ, %) .. 51

Bảng 3.8.

Danh sách học sinh tham gia học chuyên đề - đoạt giải kì thi

A

Bảng 3.7.

Í-

Số liệu sau khi xử lý thống kê thực nghiệm sư phạm ................ 54

-L

Bảng 3.9.

H

Ó

HSG quốc gia môn hóa học năm học 2013 - 2014 .................... 53

HSG quốc gia môn hóa học năm học 2013 – 2014 .................... 55

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

Bảng 3.10. Danh sách học sinh tham gia học chuyên đề - đoạt giải kì thi

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

MỞ ĐẦU

Ơ

H

đào tạo đóng vai trò then chốt. Trong kì họp lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung

N

Trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, giáo dục và

U Y

N

ương Đảng khóa XI đã ban hành Nghị quyết TW số 29-NQ/TW [1] với nội

.Q

dung Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và tạo, đáp ứng yêu cầu công

TP

nghiệp hóa – hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã

ẠO

hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Mục tiêu của đổi mới lần này là: Tạo

Đ

chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo; đáp

G

ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và nhu cầu học

H Ư

N

tập của nhân dân. Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; yêu gia đình, yêu

TR ẦN

Tổ quốc, yêu đồng bào; sống tốt và làm việc hiệu quả.

Bồi dưỡng, nâng cao chất lượng học sinh giỏi (HSG) về hóa học ở

10 00

B

trường trung học phổ thông (THPT) là một trong số các nhiệm vụ quan trọng trong quá trình đổi mới nền giáo dục và đào tạo. Mục tiêu của công tác bồi

A

dưỡng HSG là phát hiện, đào tạo nhân tài, nâng cao chất lượng nguồn nhân

H

Ó

lực cho sự nghiệp đổi mới của đất nước. Hàng năm, Bộ GD và ĐT tổ chức

Í-

các kì thi HSG THPT, thông qua đó có thể đánh giá được chất lượng đào tạo,

-L

bồi dưỡng HSG ở các tỉnh, thành trong cả nước. Đây là kỳ thi chọn học sinh

ÁN

giỏi quốc gia lớp 12 trung học phổ thông cấp Quốc gia, bậc học THPT, dành

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

cho học sinh lớp 11 và lớp 12, được tổ chức hang năm vào tháng 3. Đối tượng dự thi là học sinh đang học lớp 11 hoặc lớp 12 ở Việt Nam đã tham gia kỳ thi chọn học sinh giỏi cấp cơ sở (tỉnh, thành phố và một số trường THPT chuyên thuộc các trường Đại học) và được chọn vào đội tuyển của đơn vị dự thi.

Tỉnh Sơn La nằm ở phía Tây Bắc Việt Nam, với diện tích tự nhiên 14.055 km2, dân số 1.015.458 người (năm 2007), có 12 dân tộc anh em, gồm: dân tộc Thái, dân tộc Mông, dân tộc Khơ Mú, dân tộc La Ha, dân tộc kinh, 1

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

dân tộc Hoa, dân tộc Lào, dân tộc Dao, dân tộc Mường, dân tộc Kháng, dân

Ơ

H

Sơn La hiện nay vẫn là một tỉnh nghèo, kinh tế kém phát triển, đời sống của

N

tộc Xinh Mun, dân tộc Tày [2]. Do điều kiện địa lý tự nhiên ít thuận lợi nên

N

đồng bào các dân tộc còn gặp nhiều khó khăn, trình độ mặt bằng dân trí còn

U Y

thấp, việc đầu tư cho giáo dục và đào tạo các cấp còn nhiều trở ngại. Đứng

.Q

trước yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện về giáo dục và đào tạo, việc đầu tư

TP

cho giáo dục phổ thông, đặc biệt là bồi dưỡng học sinh giỏi THPT của tỉnh

ẠO

Sơn La, đang đặt ra nhu cầu cấp bách. Chính vì vậy, trong khuôn khổ một

G

Đ

luận văn thạc sĩ khoa học, chúng tôi chọn đề tài: “Tìm hiểu cơ chế phản ứng

N

cộng nucleophin và ứng dụng trong bồi dưỡng học sinh khá giỏi THPT

H Ư

tỉnh Sơn La” với mong muốn góp phần nhỏ bé của mình vào việc nâng cao

TR ẦN

chất lượng đào tạo học sinh THPT nói chung, bồi dưỡng học sinh khá giỏi,

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10 00

B

đội tuyển học sinh giỏi môn hóa học của tỉnh Sơn La nói riêng.

2 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

N

Chương 1. TỔNG QUAN

H

Ơ

1.1. Cơ chế phản ứng cộng nucleophin [3-5, 16]

N

a. Khái niệm về cơ chế: Cơ chế phản ứng là một tập hợp của các quá

.Q

U Y

trình cơ bản trong quá trình hóa học, chất phản ứng tạo thành sản phẩm phản

TP

ứng.

b. Các phương pháp nghiên cứu về cơ chế: Gồm PP Động học; PP

ẠO

không động học; Phạm vi giới hạn của các PP khác nhau nghiên cứu cơ chế

G

Đ

phản ứng.

H Ư

N

- PP Động học: Cơ bản được giới thiệu dựa vào việc đo tốc độ phản ứng theo thời gian. Sau đó dựa vào sự phụ thuộc của nó với nhiều tham số

TR ẦN

khác.

Ví dụ: Như năng lượng hoạt động hóa (E) và các tham số hoạt động

B

khác như: ∆S*, ∆H*, ∆G*, ∆V*. Ngoài ra, còn dựa vào nghiên cứu ảnh hưởng

10 00

của dung môi, hiệu ứng thế, hiệu ứng muối, hiệu ứng động vị đến tốc độ phản

A

ứng. Chúng ta có thể cơ bản mô tả được các trạng thái trung gian mà hệ

Ó

chuyển qua, nghĩa là mô tả cơ chế phản ứng. Trong nghiên cứu cơ chế người

Í-

H

ta thường kết hợp hai PP động học và PP không động học.

-L

- PP không động học. b.2. Phát hiện sản phẩm trung gian. b.3. Đánh dấu đồng vị.

- Phạm vi giới hạn các PP khác nhau nghiên cứu cơ chế phản ứng.

1.1.1 Phản ứng cộng nucleophin vào nhóm C=O của anđehit và xeton.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

b.1. Phát hiện và xác định tính, định lượng sản phẩm phản ứng.

δ+

δ−

δ−

C=O+ Y

δ+

X

OX C

Y

3 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

X - Y: HO-H, NC-H, NaSO3-H, R-Li, R-MgBr,...

C = O+ Y X

O

chËm

C Y

-X

OX

+X nhanh

C Y

Ơ

ẠO Đ

Y

−

δ−

G

C

TP

Trạng thái chuyển tiếp của giai đoạn chậm: Oδ

N

δ+

δ−

U Y

δ−

.Q

δ+

H

Phản ứng lưỡng phân tử, hai giai đoạn, sản phẩm trung gian là một oxanion:

N

a. Đặc điểm cơ chế

OH

O Na

OH

TR ẦN

O C = O + :S ONa

H Ư

N

Phản ứng có thể xảy ra không cần chất xúc tác. Thí dụ:

C

C

SO3H

SO3Na

10 00

B

Tuy vậy, giai đoạn chậm có thể được xúc tác bằng axit (hoạt hóa C=O) hoặc bazơ (hoạt hóa Y-X). Thí dụ phản ứng cộng ancol vào anđehit:

Í-

H

Ó

A

- Xúc tác axit:

OHR

ROH

C = OH

-L

C=O

H

C

-H

OR C

OH

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

OH

- Xúc tác bazơ: ROH

OH

RO

OR

C=O

C

- H 2O

O

ROH

OR C

OR

b. Tiến trình lập thể Bình thường phản ứng cộng XY vào R1R2C=O không có đặc thù lập thể, vì sẽ tạo ra biến thể raxemic R1R2C(OX)Y. Tuy nhiên nếu nhóm C=O

4 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

nối với C* thì sẽ ưu tiên tạo ra một đồng phân quang học không đối quang

Ơ

H

xeton có C* phải nằm ở cấu dạng mà nguyên tử oxi nằm xen kẽ giữa nhóm

N

nào đó, theo quy tắc Cram: khi tham gia phản ứng cộng AN của andehit và

N

Tb và N còn nhóm L che khuất với R của C = O, phần nucleophin Y(-) ưu

U Y

tiên tấn công vào phía ít bị án ngữ không gian hơn và ứng với trạng thái

.Q

chuyển tiếp ổn định hơn.

TP

Thí dụ: RCOCLTbN trong đó L, Tb, N lần lượt là những nhóm lớn,

N

Tb

O

TR ẦN

Tb

N

+

B

Y

10 00

R

+X

L

Đ

Tb

O L

Y

R

N

Tb

L

L

Y

G

LR

H Ư

NR

ẠO

trung bình và nhỏ:

N

+

Y

R

Tb

N OH

OH

L

Y

R

Tb

N

OX (s¶n phÈm phô)

Ó

A

OX (s¶n phÈm chÝnh)

-L

Í-

H

1.1.2. Phản ứng thế nguyên tử oxi cacbonyl của anđehit và xeton.

C = O + HZH

AN

C

OH H

ÁN TO ÀN Đ IỄ N D

Z

E1 -HOH

C=Z

HZN: dẫn xuất của amoniac và hợp chất có nhóm metylen linh động.

Một số phản ứng thường gặp.

a. Thế O bằng N

C = O + HNHR

NHR

AN

C

OH

E -H2O

C = NR

5 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

H2NR = H2NOH, H2NNHAr, H2NAr,...

Ơ

N

- Cơ chế của giai đoạn cộng

OH

C

N

U Y

C

OH -H

C

.Q

C=O

NH2R

H2NR chËm

OH

NHR

TP

H

H

Giai đoạn này thường được xúc tác bởi axit:

ẠO

pH tối ưu là 4,5. Nếu pH nhỏ quá C=O được hoạt hóa, song NH2 bị

Đ

proton hóa không tham gia phản ứng. Nói chung phản ứng không dừng ở giai

G

đoạn cộng mà bị tách nước ngay, trừ khi phân tử có nhóm hút e- mạnh..

C

C

NHR

-H2O

H Ư

OH2

H

C=

NHR

TR ẦN

OH

N

- Cơ chế giai đoạn tách

-H

C = NR

NHR

10 00

B

b. Thế O bằng C AN C = O + H CH C O Hîp phÇn Hîp phÇn metylen cacbonyl

C

E -H2O

C O

C=C

C O

H

Ó

A

C OH H

Í-

- Cơ chế giai đoạn cộng

-L

- Chất xúc tác axit: H⊕ hoạt hóa nhóm C=O và enol hóa nhóm CH2.

H CH2COR

H

H

CH2

ÀN

TO

ÁN

Thí dụ:

C

R

-H

OH

OH

Đ

C

C = OH + H2C = CR

D

IỄ N

H2C = CR

OH

CH2

OH

CR

-H

OH

C OH

CH2

CR

O

(-)

- Chất xúc tác bazơ: HO hoạt hóa nhóm CH2. Thí dụ:

6 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

C

C = O + CH2COR

CH2COR

Ơ

N

CH2COR H 2O

CH2COR C OH

-OH

O

.Q

- Cơ chế giai đoạn tách

ẠO

TR ẦN

OH

H Ư

- Chất xúc tác bazơ: Cơ chế E1cb

C CH2COR OH

CH2COR -H

C

Đ

-HOH

C CHCOR

G

C CH2COR OH2

N

H

TP

- Chất xúc tác axit: cơ chế E1

C CH2COR OH

H

- H2O

N

HO

U Y

H - CH2COR

C CHCOR OH

-OH

C CHCOR

10 00

B

1.1.3. Phản ứng cộng nucleophin vào hợp chất cacbonyl không no liên hợp Các hợp chất cacbonyl α,β- không no có hai trung tâm phản ứng là

Ó

A

nguyên tử cacbon của nhóm cacbonyl và nguyên tử cacbon β:

α C

C

O

-L

Í-

H

β C

ÁN

Khi các hợp chất này tác dụng với tác nhân nucleophin, phản ứng có

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

thể xảy ra bình thường vào nhóm C=O (cộng -1,2) hoặc vào nối đôi liên hợp (cộng -1,4). Phản ứng cộng -1,4 tạo ra enol hoặc enolat không bền dễ chuyển

hóa thành hợp chất cacbonyl no: C C

C O

HY

Y H

Y C C

C OH

C C

C O

Enol

7 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Ví dụ:

Ơ

C6H5CH2SH

O

-

U Y

N

OH, H2O

H

O

N

H3C SCH2C6H5

H3C

.Q

1.1.4. Một số phản ứng cộng nucleophin thường gặp

TP

a. Phản ứng hidrat hóa

ẠO

Phản ứng hidrat hóa (cộng nước) chỉ xảy ra dễ dàng đối với fomandehit và một số hợp chất cacbonyl chứa nhóm thế hút electron. Các đồng đẳng của

H

H

+ H2O

C

H

OH

N

C O

K = 2.10-3

OH

H Ư

H

G

Đ

fomandehit và xeton cộng nước khó khăn hơn nhiều. Ví dụ:

K = 3.103

Cl3C-CH(OH)2

TR ẦN

Cl3C-CHO + H2O

b. Phản ứng axetal hóa

10 00

B

Tương tự nước, ancol có thể cộng vào andehit và xeton tạo thành hemiaxetal (hay hemixetal). Nếu lấy dư,

ancol có thể cộng tiếp vào

A

hemiaxetal thành axetal. Ví dụ:

H3C-CH(OH)OC2H5

H3C-CHO + 2C2H5OH

H3C-CH(OC2H5)2

78%

+

H2O

ÁN

-L

Í-

H

Ó

H3C-CHO + C2H5OH

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

c. Phản ứng ngưng tụ andol-crotonic -

H3C-CHO + H-CH2-CHO

OH

+

H

CH3-CH(OH)-CH2-CHO -H O CH3-CH=CH-CHO 2 Andol Crotonandehit

Xúc tác axit – hoạt hóa nhóm C=O của hợp phần cacbonyl (proton hóa C=O), trong khi đó, xúc tác bazơ lại hoạt hóa hợp phần metilen (tách proton từ nhóm –CH2-).

d. Phản ứng Cannisazo 8 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Những andehit không có Hα, trong môi trường kiềm đặc có thể là chất

N

nhường ion hidrua cho phân tử andehit khác. Đó là trường hợp của HCHO,

O− δ

O

O

N

TP

R-C-H O δ− δ+ R-C=O

U Y

R - C - H + HO

H R - C - OH + R - C - H

.Q

OH

δ+

H

Ơ

ArCHO…

Đ

ẠO

H H R-C-O + R-C-H O OH

RR' C = O

N

RR' C - O

H3O

RR' C - OH H

H + BH3

B

H - BH3

TR ẦN

H Ư

Andehit và xeton bị khử theo cơ chế AN:

G

e. Phản ứng khử bằng hidrua:

10 00

Axit cacboxylic chỉ bị khử bởi các hidrua kim loại, cũng theo cơ chế AN: +

AlH3

LiAlH4

+

H2

+ RCOOLi

A

RCOOH

-L

Í-

H

Ó

LiAlH4

RCH2 - OH

1. LiAlH4

OLi RCH = O

2. H3O

- Li2O

RCH OLi

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

Clorua và anhidrit axit cũng bị khử bởi LiAlH4 thành ancol.

f. Phản ứng khử bằng ancolat kim loại Bất kì ion ancolat nào cũng có thể là chất nhường ion hidrua nếu còn

Hα. Tuy vậ y nhôm isopropylat là chất có tính hoạt động mạnh và phổ biến nhất trong phản ứng khử hợp chất cacbonyl. Phản ứng có tính thuận nghịch: chiều thuận (khử) có tên Mecvai – Pondooc – Veclay, chiều nghịch có tên Openhanơ.

9 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Me

C

(i-PrO)2Al R'

C O

H

O

R

+ C

(i-PrO)2AlH

R'

O

R R'

N

O

H

O

R

(i-PrO)2Al

C

N

H

+

Me

C

C O

Me

Me

Ơ

Me

H

Me

U Y

1.2. Điểm qua tình hình thi HSG THPT môn hóa học - phần cơ chế phản

.Q

ứng.

TP

1.2.1. Sơ lược về kỳ thi học sinh giỏi quốc gia THPT

ẠO

Kỳ thi chọn học sinh giỏi quốc gia lớp 12 trung học phổ thông là

Đ

kỳ thi chọn học sinh giỏi cấp Quốc gia bậc học Trung học phổ thông (THPT)

N

G

dành cho học sinh lớp 11 và lớp 12 do Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam tổ

H Ư

chức vào tháng 3 hàng năm. Đối tượng dự thi là học sinh đang học lớp 11

TR ẦN

hoặc lớp 12 ở Việt Nam đã tham gia kỳ thi chọn học sinh giỏi cấp cơ sở (tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và một số trường THPT chuyên thuộc các trường Đại học) và được chọn vào đội tuyển của đơn vị dự thi. Những học

10 00

B

sinh đạt giải cao nhất trong kỳ thi này được lựa chọn vào các đội tuyển Quốc gia Việt Nam tham dự Olympic quốc tế. Những học sinh đạt giải Nhất, Nhì,

A

Ba được ưu tiên tuyển vào các trường đại học. Những học sinh đạt giải

H

Ó

Khuyến khích được ưu tiên tuyển vào các trường cao đẳng và trung cấp

Í-

chuyên nghiệp. Kỳ thi này có ý nghĩa rất quan trọng trong việc đánh giá chất

-L

lượng học tập giữa học sinh các tỉnh thành ở Việt Nam.

ÁN

Căn cứ Thông tư số 31/2010/TT-BGDĐT ngày 18/11/2010 [6] về việc

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

sửa đổi, bổ sung một số điều của Quyết định số 52/2006/QĐ-BGDĐT ngày 29/12/2006 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT), từ năm học 2010 - 2011 Kỳ thi chọn học sinh giỏi quốc gia có 02 buổi thi đối với các môn Toán, Vật lí, Hóa học, Sinh học, Tin học và 01 buổi thi đối với các môn Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí, Tiếng Anh, Tiếng Nga, Tiếng Pháp và Tiếng Trung Quốc. Từ năm học 2012 - 2013 Bộ đã bổ sung phần thi thực hành cho các

10 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

môn Vật lí, Hóa học, Sinh học (và thi nói ở mức độ độc thoại của thí sinh đối

N

với các môn ngoại ngữ).

H

Ơ

*Xếp hạng trong toàn quốc:

U Y

N

Báo chí Việt Nam đôi khi còn xếp hạng các trường trung học phổ thông

.Q

theo kết quả Kì thi Học sinh giỏi Quốc gia cấp phổ thông trung học của mỗi

TP

trường. Do đặc thù đào tạo nên các trường có kết quả cao nhất trong kì thi này

ẠO

luôn luôn là các trường chuyên, cơ sở đào tạo có thi tuyển đầu vào và chất

Đ

lượng dạy, học được Sở Giáo dục và Đào tạo các tỉnh, thành phố quan tâm

G

đặc biệt. Dưới đây là danh sách 10 trường trung học phổ thông đứng đầu Kì

H Ư

N

thi Học sinh giỏi Quốc gia năm 2009 xếp theo số giải quốc gia mỗi đơn vị

TR ẦN

giành được. Danh sách này cũng chỉ có giá trị tham khảo vì không phải đơn vị dự thi nào cũng tham gia đầy đủ 12 môn của kì thi này (gồm Toán học, Vật lý, Hóa học, Tin học, Sinh học, Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý, Anh văn, Pháp văn,

10 00

B

Trung văn và Nga văn), số lượng thí sinh dự thi của các trường thuộc từng

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

thuộc tỉnh Sơn La.

A

đơn vị dự thi cũng khác nhau. Trong danh sách này không có trường nào

11 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Bảng 1.1. Danh sách 10 trưởng THPT đứng đầu kì thi HSG QG

60

Đà Nẵng

65

45

03 THPT chuyên Trần Phú

Hải Phòng

63

50

04 THPT chuyên Lam Sơn

Thanh Hóa

62

05 THPT chuyên Hà Nội-Amsterdam

Hà Nội

60

06 THPT chuyên KHTN, ĐH QG HN

Hà Nội

ẠO

39

59

36

45

57

51

59

Nghệ An

54

49

49

Hà Nam

53

42

45

Vĩnh Phúc

51

50

52

Đ

43

Hải Dương

09 THPT chuyên Biên Hòa

10 00

10 THPT chuyên Vĩnh Phúc

B

08 THPT chuyên Phan Bội Châu

Ơ H

45 44

TR ẦN

07 THPT Nguyễn Trãi

44

37

H Ư

02 THPT chuyên Lê Quý Đôn

56

U Y

79

TP

Nam Định

GQG (2007)

N

GQG (2008)

G

THPT chuyên Lê Hồng Phong

N

01

GQG (2009)

Địa phương

Trường

.Q

T T

N

giai đoạn 2007-2009 [7]

Ó

A

* Đôi nét về các đội tuyển Olymic hóa học quốc tế của Việt Nam:

H

Kì thi Olympic hóa học quốc tế lần đầu tiên được tổ chức tại Tiệp Khắc

-L

Í-

năm 1968 [14]. Đây là sân chơi lớn dành cho học sinh các trường THPT yêu

ÁN

thích môn hóa học đến từ các quốc gia, các dân tộc, không phân biệt màu da,

TO

vùng miền, ngôn ngữ, tôn giáo, văn hóa. Việt Nam bắt đầu tham gia các kì thi

D

IỄ N

Đ

ÀN

Olympic hóa học quốc tế (ICho) từ năm 1996, tương đối muộn so với các nước [8]. Tuy nhiên những năm gần đây thành tích của đội tuyển Việt Nam

khá ấn tượng, luôn lọt vào tốp những nước dẫn đầu. Trong kì thi Olympic Hóa học quốc tế 2013 được tổ chức tại Nga, đoàn Việt Nam đã mang về 1 huy chương vàng và 3 huy chương bạc. Đặc biệt tại kì thi ICho2005 tổ chức tại

Đài Loan (Trung Quốc), đoàn Việt Nam đã đạt được ba huy chương vàng và

12 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

một huy chương bạc. Đây là thành tích tốt nhất của đoàn Việt Nam tham dự

H

Ơ

tổ chức kì thi Olympic hóa học quốc tế. Mặc dù được đánh giá là có nhiều lợi

N

kỳ thi Hóa học quốc tế qua các năm. Năm 2014 nước ta lần đầu tiên đăng cai

N

thế hơn so với học sinh các nước về điều kiện tự nhiên và thực địa, nhưng các

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10 00

B

TR ẦN

H Ư

N

G

Đ

ẠO

TP

.Q

thế vững vàng trước một cuộc thi khoa học lớn mang tầm quốc tế.

U Y

thí sinh Việt Nam không hề chủ quan mà tỏ ra rất khiêm tốn và giữ một tâm

Hình 1.1. Đội tuyển Olympic hóa học quốc tế của Việt Nam năm 2014 (ICho2014)

Kết quả chung cuộc, đoàn Việt Nam đã giành được 2 huy chương vàng,

hai huy chương bạc, trong đó có em Phạm Mai Phương (huy chương vàng)

đạt điểm cao thứ ba toàn kì thi. Trong rất nhiều nguyên nhân dẫn đến thành công của kì thi không thể không nhắc đến thành tích bồi dưỡng, đào tạo và sàng lọc HSG qua các kì thi học sinh giỏi các cấp: cấp huyện, cấp tỉnh, cấp quốc gia.

13 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

1.2.2. Một số câu hỏi trong các kỳ thi HSG quốc gia môn hóa học liên quan

Ơ

H

Nội dung thi theo Chương trình giáo dục trung học phổ thông (THPT)

N

đến phần cơ chế phản ứng hữu cơ

N

hiện hành và Chương trình chuyên sâu các môn chuyên cấp THPT theo tinh

U Y

thần Công văn số 10803/BGDĐT-GDTrH ngày 16/12/2009 của Bộ GDĐT [9]

TP

.Q

và Công văn số 2765/ KTKĐCLGD-KT ngày 06 tháng 11 năm 2013 của Cục

Đ

môn Hóa học (phần lí thuyết) bao gồm các vấn đề sau:

ẠO

khảo thí và kiểm định chất lượng [10] (đối với kì thi năm 2014). Nội dung thi

G

1. Cấu tạo nguyên tử, bảng tuần hoàn các nguyên tố hoá học.

H Ư

N

2. Liên kết hoá học, tinh thể, các loại phản ứng hoá học.

3. Nhiệt động học hóa học, động hoá học, điện hóa học.

TR ẦN

4. Nguyên tố hóa học và các hợp chất của chúng: Nhóm halogen, oxilưu huỳnh, cacbon-silic, nitơ-photpho; kim loại các phân nhóm IA, IIA, Al,

10 00

B

Sn, Pb, Fe, Ni, Cu, Ag, Zn, Hg, Cr, Mn.

5. Dung dịch và sự điện li, các phản ứng xảy ra trong dung dịch, pH của

A

dung dịch.

H

Ó

6. Phân biệt một số chất vô cơ, chuẩn độ dung dịch.

Í-

7. Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp, hóa học lập thể, tính chất vật lí,

-L

tính axit-bazơ của các chất hữu cơ.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

8. Phản ứng hữu cơ và cơ chế phản ứng. Nhận biết và tách biệt các chất.

9. Xác định cấu trúc phân tử hợp chất hữu cơ, tổng hợp hợp chất hữu cơ.

10. Hiđrocacbon. Dẫn xuất hiđrocacbon (ancol, phenol, anđehit, xeton,

axit cacboxylic, este, amin,…). Hợp chất dị vòng.

11. Lipit. Amino axit và protein. Cacbohiđrat. Polime và vật liệu polime.

Đối với môn hóa học, các câu hỏi thi ở mục số 8 “Phản ứng hữu cơ và cơ chế phản ứng” thuộc loại tương đối khó đối với học sinh THPT. Để

14 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

giải quyết tốt các câu hỏi thi, học sinh cần nắm vững được các cơ chế phản

N

ứng cơ bản như:

H

Ơ

- Các phản ứng thế: bao gồm SR, SN1, SN2, SNi, SEAr.

N

- Các phản ứng cộng: bao gồm AN, AE, AR.

U Y

- Các phản ứng tách: bao gồm E1, E2, Ei.

TP

.Q

Đây là những kiến thức nâng cao, do vậy các đội tuyển tham dự kì thi HSG QG

ẠO

cần phải được tập huấn tốt từ trước cho các em. Dưới đây là một số dạng

G

Đ

câu hỏi đã ra trong các kỳ thi HSG QG liên quan đến cơ chế phản ứng hữu cơ.

N

a. Năm 2003:

H Ư

Câu 4 (bảng B, thi ngày 13/3/2003): Ancol tert-butylic cũng như isobutilen

TR ẦN

khi đun nóng với methanol có H2SO4 xúc tác đều cho sản phẩm chính là A (C5H12O). Ngoài ra, tùy thuộc chất đầu là ancol tert-butylic hay isobutilen mà còn

B

tạo ra các sản phẩm phụ khác như B (C8H18O), C (C9H20O), D (C8H16)… khi cho

10 00

A, B, C, D tác dụng với CH3MgI đều không thấy khí thoát ra. a. Hãy xác định công thức cấu tạo của A và giải thích vì sao A lại là sản

Ó

A

phẩm chính trong cả hai trường hợp đã cho.

Í-

H

b. Dùng công thức cấu tạo để viết sơ đồ phản ứng giải thích sự hình

-L

thành sản phẩm phụ trong trường hợp dung ancol tert-butylic và trường hợp

ÁN

isobutilen.

( C H 3)3 C - O H

H

+

- H2O

CH3

+

C

IỄ N D

C H3

H

+

CH2

C

C H3

CH3

CH3

Đ

ÀN

TO

Đáp án của Bộ:

C H3O H

CH3 CH3

O

C CH3

CH3

(A)

C H3O H

H

+

- H 2O

(B)

15 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

(CH3)3C+ bền hơn +CH3; (CH3)3C – OH cồng kềnh hơn CH3 – OH. Vì vậy,

CH3

CH3 +

(C H 3 ) 3 C + C H 2

C

O

C

CH3

Ơ H

C H 3 (B )

CH3

CH2

(C H 3 ) 3 C

CH3

C

+

C

H+

CH3

CH3

CH3 H

+

C H3O H

CH3

CH3 C

CH3

U Y

OH

.Q

C

CH2

CH3

C

TP

(C H 3 ) 3 C + C H 3

CH3

CH3

H+

O -C H 3

H Ư

+

N

CH3 CH3

(A )

CH3

C

CH

(C H 3 ) 3 C

ẠO

O

C

CH3

CH3

CH3

(D )

Đ

CH3OH

G

(C H 3 ) 3 C +

CH3

H+

N

+

N

phản ứng chính là:

(C )

CH3

TR ẦN

Nhận xét: Để làm được câu hỏi này, thí sinh phải nắm vững cơ chế phản ứng thế nucleophin, phản ứng tách, các yếu tố làm bền vững hóa

b.

10 00

B

cacbocation, các hiệu ứng electron…

Năm 2011 (thi ngày 12/1/2011):

A

Câu 3:

H

Ó

2. Hãy giải thích cơ chế của các phản ứng sau:

O

Í-

a)

-L

CHO

ÁN Đ

ÀN

TO

H2C(COOH)2

b)

O

O

+

O

O

H

O

1. OH2. H3O+

O

O

HOOC

O

Đáp án của Bộ: Giải thích cơ chế của các phản ứng:

a)

O

OH+ O H

H+

D

IỄ N

H

H

OH H

H COOH

O O

H+ O H COOH

O O

O

O O

SP +

H COOH

16 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

OH-

OH O

O

O

-

O

O

O

OH

-

O O

O

-

O H+

O-

O

-

O

OOC

O

-

N

O

O

O

OOC

HOOC

O

OCH3

TP

O

O

U Y

-

O

O

- H 2O

O

OH-

OH

OH-

O

O

O

O

.Q

O

- OH -

N

O

O

H 2O

- H 2O

Ơ

OH -

H

b)

ẠO

Nhận xét: Dưới đây là ý kiến nhận xét của GS.TS.Nguyễn Hữu Đĩnh

Đ

(Trường ĐHSP Hà Nội) [11]. “Câu dẫn của đầu bài nên sửa lại như sau: Hãy đề

N

G

nghị cơ chế phản ứng để giải thích sự tạo thành hợp chất đa vòng sau.Các em cho là

H Ư

thiếu điều kiện cũng là một suy nghĩ đúng, tuy nhiên nếu ta chú ý rằng axit malonic

TR ẦN

mạnh hơn axit axetic nhiều (hãy giải thích điều đó) thì ta có thể tin rằng nó sẽ cung

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10 00

B

cấp proton xúc tác cho phản ứng này, và cơ chế phản ứng sẽ như sau:

Bài tập này tuy khó nhưng rất hay, nó giúp rèn luyện kĩ năng phân tích cấu

c. Năm 2012 (đề thi ngày 12/1/2012)

Câu 2.3. Viết cơ chế của

O

phản ứng:

N Br

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

trúc trong không gian ba chiều và đòi hỏi một sự hiểu biết sâu về cơ chế phản ứng”.

KOH, H2O o

40 C

H2N-CH2-CH2-COOK

O

17 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Đáp án của Bộ: Cơ chế của phản ứng như sau:

O

O O H N C

O

O

OH

O NH

O

OH

O

O

O

H

N

O NH H

O

O

C

OH

O

C

O

C

K+

NH2

H2N

COOK

TR ẦN

O NH H

O

H Ư

OH N C

OH

OH

ẠO

O

U Y

O

O

Đ

O

OH N C O

OH N C O

.Q

N Br

Ơ

OH N Br

G

OH N Br

TP

O OH

O

O

N

O

N

O

Nhận xét: Phản ứng sảy ra theo cơ chế phản ứng cộng nucleophin ở hợp phần cacbonyl. Phản ứng khá linh hoạt, đòi hỏi học sinh phải hiểu rõ và

10 00

B

vận dụng sáng tạo.

d. Năm 2013 (thi ngày 12/1/2013 )

Ó

A

Câu 3:

H

3. Bằng cơ chế phản ứng, hãy giải thích sự hình thành sản phẩm trong

-L

Í-

các sơ đồ chuyển hóa sau:

TO

ÁN

a.

O

O

1. C H 3I

, H+

1.

NH

O

2. N aO H N O

3. H +

b.

H+

D

IỄ N

Đ

ÀN

2.

HO

18 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

HO

O N

- H+

-

N

O N+

+

CH 3I

G N N

H Ư

N

NH

O+

O

N+ H

HN -

B +

N+

O

N+

N O

H -

NH

A

H

N H 2+

+

+

+

-L

Í-

H

Ó

H+

10 00

O

N

b.

N

Ơ

H U Y

N

TR ẦN

N

O

-

Đ

Quá trình trao đổi và enol hóa như sau: +

O-

O

ẠO

OH

HO

OH

-

N+

.Q

- H2O

H

N

trao ®æi enamin vµ enol hãa (xem gi¶i thÝch ë d−íi)

N+

N

TP

NH, H +

a.

O

OH

+ O H

O

N

Đáp án của Bộ:

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

H

+

+

+

-H+

Nhận xét: Để làm được bài này, học sinh không chỉ nắm vững cơ chế phản ứng cộng nucleophin mà phải có kiến thức vững chắc về các cơ chế khác như phản ứng cộng electrophin, kiến thức về hóa học lập thể…

19 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

1.3. Thực trạng bồi dưỡng hsg thpt môn hóa học ở tỉnh sơn la

H

Ơ

Dựa vào kết quả tham dự các kỳ thi HSG QG trong vòng 5 năm trở lại

N

1.3.1. Kết quả các kỳ thi HSG quốc gia của tỉnh Sơn La.

N

đây (từ 2009 đến 2013) chúng tôi đã biên tập lại là đưa ra bảng thống kê thành

U Y

tích thi HSG QG của tỉnh Sơn La như dưới đây.

2010

2011

0

0

0 1(0,0,1,0)

Toán học

2

Vật lý

1(0,0,0,1)

1(0,0,0,1)

3

Hóa

1(0,0,1,0)

0

4

Sinh

0

5

Văn học

6

Sử

7

Địa lý

0

8

Ngoại ngữ

0

TP 2013

1(0,0,0,1)

2(1,0,1,0) 3(0,1,1,1)

Tổng số 1 8

0

0

1

1(0,0,0,1)

0

2(0,0,0,2)

0

3

2(0,0,1,1)

4(0,0,3,1)

1(0,0,1,0)

4(0,0,1,3) 1(0,0,1,0)

12

2(0,0,0,2)

3(0,0,0,3)

1(0,0,0,1)

2(0,0,0,2) 2(0,0,0,2)

10

1(0,0,0,1)

0

3(0,0,0,3) 1(0,0,1,0)

5

0

0

1(0,0,0,1)

0

1

10

3

14

8

41

A

10 00

B

TR ẦN

0

Ó

6

H

TỔNG SỐ

0

H Ư

1

2012

Đ

2009

G

Môn thi

N

TT

ẠO

của tỉnh Sơn La giai đoạn 2009 - 2013

.Q

Bảng 1.2. Thống kê thành tích thi HSG QG

-L

Í-

Ghi chú: 4(1,1,1,1) = t ổng s ố giải (gi ải nhất, giải nhì, giải ba, giải

ÁN

khuyến khích).

TO

Như vậy trong 5 năm liên tiếp, từ 2009 đến 2013 tỉnh Sơn La đoạt được

D

IỄ N

Đ

ÀN

41 giải HSG quốc gia, trong đó môn Văn học số học sinh đoạt giải là nhiều

nhất (12 giải), ba môn có số giải ít nhất là Toán học, Hóa học và Ngoại ngữ (1 giải/môn). Môn hóa học có duy nhất 1 giải ba vào năm 2009 (em Nguyễn Duy Trung, học sinh lớp 12 trường THPT chuyên của tỉnh). Đến năm nay năm 2014 tỉnh Sơn la mới lại có 01 giải khuyến khích (em Nguyễn Ngọc Hưng,

20 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

học sinh lớp 12 trường THPT chuyên của tỉnh). Thành tích như vậy là khá

N

thấp so với các tỉnh khác trong cả nước.

H

Ơ

1.3.2. Thực trạng bồi dưỡng HSG THPT môn Hóa học của tỉnh Sơn La.

N

Trước hết tôi nhìn lại thực trạng công tác bồi dưỡng học sinh giỏi trong

U Y

những năm qua của tỉnh Sơn La.

TP

.Q

1. Thuận lợi

ẠO

- Được sự chỉ đạo, quan tâm sâu sát và kịp thời của Sở GD&ĐT, của

Đ

BGH nhà trường (trường THPT Chuyên), có những kế hoạch cụ thể, lâu dài

G

trong công việc bồi dưỡng HSG các cấp, đặc biệt là HSG cấp Quốc gia.

H Ư

N

- Trường có cơ sở vật chất khá khang trang, trang thiết bị phục vụ tương đối đầy đủ giúp cho việc dạy và học đạt kết quả tốt nhất.

TR ẦN

- Giáo viên trẻ, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn vững vàng, có nhiều kinh nghiệm trong công tác bồi dưỡng HSG nhiều năm liền gần đây.

10 00

B

- Phụ huynh học sinh quan tâm, giúp đỡ, tạo điều kiện tốt nhất cho thầy và trò cùng giảng dạy và học tập.

A

2. Khó khăn

H

Ó

- Đa số giáo viên dạy bồi dưỡng vừa phải bảo đảm chất lượng đại trà,

Í-

vừa phải hoàn thành chỉ tiêu chất lượng mũi nhọn và công tác kiêm nhiệm do

-L

đó cường độ làm việc quá tải, thời gian ít và việc đầu tư cho công tác bồi

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

dưỡng HSG cũng có phần bị hạn chế.

- Học sinh học chương trình chính khóa phải học quá nhiều môn, lại

phải học thêm những môn khác, cộng thêm chương trình bồi dưỡng HSG nên

rất hạn chế về thời gian tự học, các em đầu tư ít thời gian cho việc học bồi dưỡng HSG, do đó kết quả không cao là điều tất yếu.

- Một số học sinh tham gia học bồi dưỡng chưa cố gắng nhiều nên kết quả thi học sinh giỏi ở một số môn chưa cao.

21 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

- Giáo viên dạy bồi dưỡng đều phải tự soạn chương trình dạy, theo kinh

Ơ

H

- Nguồn kinh phí chỉ được hưởng ngân sách địa phương được giao

N

nghiệm của bản thân, theo chủ quan, tự nghiên cứu, tự sưu tầm tài liệu.

N

trong kế hoạch hàng năm của sự nghiệp giáo dục – đào tạo và nguồn huy

U Y

động từ sự đóng góp của các tổ chức, cá nhân và gia định học sinh trong tỉnh

.Q

nhà. Cụ thể:

TP

* Chế độ thù lao cho GV ôn luyện cho HSG cấp tỉnh: 30.000 đồng/1

ẠO

tiết, tối đa 60 tiết/1 môn/1 đợt ôn luyện. Còn đối với ôn luyện cho HSG cấp

G

Đ

Quốc gia: 40.000 đồng/1 tiết, tối đa 120 tiết/1 môn/1 đợt ôn luyện [12].

N

* Chế độ thưởng đối với GV có HSG cấp tỉnh theo từng giải mà HS

H Ư

đạt được theo công văn số 223/2008/NQ-HĐND tỉnh Sơn La ngày 21 tháng 8

TR ẦN

năm 2018.

Tiểu kết chương 1

B

Từ những phân tích trên, trong khuôn khổ một luận văn thạc sĩ hóa học,

10 00

chúng tôi đặt vấn đề “Tìm hiểu cơ chế phản ứng cộng nucleophin và ứng

A

dụng trong bồi dưỡng học sinh khá giỏi THPT tỉnh Sơn La” với mong

Ó

muốn góp phần nâng cao chất lượng đào tạo học sinh THPT nói chung, bồi

-L

nói riêng.

Í-

H

dưỡng học sinh khá giỏi, đội tuyển học sinh giỏi môn hóa học của tỉnh Sơn La

ÁN

Đó là cơ sở lý luận và thực tiễn giúp chúng tôi triển khai nghiên cứu

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

nội dung chương 2.

22 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Chương 2

N

XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI GIẢNG – BÀI TẬP VỀ CƠ

U Y

N

H

Ơ

CHẾ PHẢN ỨNG CỘNG NUCLEOPHIN

.Q

2.1. Đối tượng và nội dung nghiên cứu

TP

2.1.1 Đối tượng nghiên cứu

ẠO

- Phản ứng cộng nucleophin trong chương trình hóa học THPT nâng cao.

Đ

- Các đội tuyển học sinh khá giỏi của các trường THPT cấp huyện, đội

G

tuyển HSG hóa học của tỉnh Sơn La.

H Ư

N

2.1.2. Nội dung nghiên cứu

1. Soạn giáo án về phản ứng nucleophin dùng để tập huấn học sinh khá

TR ẦN

giỏi cấp huyện, đội tuyển HSG hóa học của tỉnh Sơn La. 2. Soạn hệ thống các bài tập, đề thi, kiểm tra, liên quan đến phản ứng

10 00

B

nucleophin dùng để tập huấn học sinh khá giỏi, đội tuyển HSG của tỉnh Sơn La. 3. Tiến hành thực nghiệm sư phạm tại các đội tuyển HSG hóa học của

A

các trường trong tỉnh, đội tuyển HSG của tỉnh Sơn La.

H

Ó

4. Xin ý kiến chuyên gia đánh giá về nội dung chuyên đề, bài giảng, hệ

Í-

thống bài tập, đề thi kiểm tra.

-L

2.2. Phương pháp nghiên cứu

TO

ÁN

2.2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu - Bài soạn là kế hoạch của giáo viên để dạy từng tiết học, nó thể hiện

D

IỄ N

Đ

ÀN

một cách sinh động mối liên hệ hữu cơ giữa mục tiêu, nội dung, phương pháp và điều kiện học tập.

- Kỹ năng soạn bài gồm nhiều k ỹ năng bộ phận, có mối quan hệ mật thiết với nhau bao gồm: Kỹ năng xác định mục tiêu bài dạy; Kỹ năng xác định loại bài dạy, nội dung và cấu trúc bài; Kỹ năng xác định nguồn gốc thông tin

23 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

phục vụ cho hoạt động dạy học (tài liệu tham khảo); Kỹ năng xác định chiến

Ơ

H

- Nhận dạng các bài dạy: Nhận dạng đúng các loại bài dạy cho phép

N

lược hoạt động dạy học cho phù hợp (phương pháp dạy).

U Y

học chuyên biệt và thích hợp trong từng tình huống dạy học cụ thể.

N

người giáo viên có khả năng lựa chọn đúng các phương pháp và kỹ thuật dạy

.Q

- Bài dạy lý thuyết hoặc kiến thức: Bao gồm các bài: Sự kiện thực tế,

TP

khái niệm, nguyên lý, quy trình, quá trình.

ẠO

- Bài dạy thực hành hoặc dạy kỹ năng.

Đ

- Bài dạy thái độ: Dạy các thái độ không quan sát được: Cảm nhận, giá

H Ư

hình, thói quen, phong cách, cách cư xử.

N

G

trị, lòng tin, động cơ; Dạy các thái độ quan sát được: Hành vi cá nhân, ngoại

TR ẦN

* Soạn giáo án: Giáo án được soạn theo mẫu công văn 961 của Bộ GD&ĐT, gồm 2 cột (một côt là hoạt động của thầy, cột còn lại là hoạt động

B

của trò). thường có cấu trúc ba phần như sau:

10 00

Phần mở bài: Nêu lên một sự kiện bất thường liên quan đến chủ đề bài dạy như: Đưa ra một vài con số thống kê, chiếu một hình đầy kịch tính trên

Ó

A

phim, ra một câu hỏi cho học sinh … muốn biết về các hoạt động hay công

H

việc và trình tự họ phải thực hiện chúng.

-L

Í-

Phần thân bài: Đây là phần chính với phần lớn các hoạt động của bài dạy được GV và HS, SV thực hiện. Thường có hai loại bài dạy khác nhau cơ

ÁN

bản là: các bài dạy thực hành hay còn được gọi là các bài học kỹ năng; các bài

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

dạy lý thuyết hay còn được gọi là các bài học thông tin. Mỗi loại bài dạy trên có cấu trúc khác nhau chủ yếu là ở phần thân bài.

Phần kết luận: Tóm tắt lại nội dung; Nêu bật các điểm chính; Cô đọng nội dung dưới dạng dễ ghi nhớ được; Mời HS, SV nêu quan điểm; Cho phép và tạo điều kiện để có ý kiến phản hồi hai chiều; Cho biết những điểm thành công của HS, SV; Gợi ý gắn với các bài dạy sau.

24 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

2.2.2. Phương pháp soạn bài tập

Ơ

H

những điều đã học”. Sau khi nghe giảng bài xong, nếu học sinh nào giải được

N

Theo tài liệu [12] “Bài tập là những bài ra cho học sinh để vận dụng

N

các bài tập mà giáo viên đưa ra thì có thể xem như học sinh đó đã lĩnh hội

U Y

được một các tương đối kiến thức do giáo viên truyền đạt. Dựa vào nội dung

.Q

bài giảng, giáo viên có thể soạn bài tập theo các cấp độ khác nhau, từ dễ đến

TP

khó, nhằm củng cố (bài tập cơ bản), mở rộng (bài tập nâng cao) các kiến kiến

ẠO

thức mà học sinh đã lĩnh hội được.

Đ

Trong quá trình thực hiện luận văn này, chúng tôi sử dụng phương

N

G

pháp soạn bài tập tự luận nâng dần mức độ khó của kiến thức, nhằm phát

H Ư

hiện, bồi dưỡng các học sinh giỏi môn hóa học.

TR ẦN

2.2.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm

* Đối với Giáo viên: Gi¸o viªn đến từng đơn vị trường (THPT Chuyên

B

Sơn la; DTNT tỉnh Sơn La; THPT Tô Hiệu Sơn La; THPT Mộc Lị Mộc châu;

10 00

THPT Tân Lang - Phù Yên) và ...... sö dông bé ®Ò kiÓm tra ®¸nh gi¸ ë ch-

ương 3 cña luËn v¨n trong c¸c kiÓu bµi:

Ó

A

+ Hoµn thiÖn kiÕn thøc.

H

+ KiÓm tra - ®¸nh gi¸.

-L

Í-

TiÕn hµnh kiÓm tra: Néi dung ®Ò kiÓm tra vµ b¶ng ®iÓm chÊm - xem ë

ÁN

chương 3 cña luËn v¨n với thời lượng kiÓm tra 50 phót.

TO

GV Chấm bài kiểm tra 50 phút theo thang điểm 10, rồi thống kê điểm

D

IỄ N

Đ

ÀN

số, sắp xếp kết quả kiểm tra theo từng đơn vị trường đã thực nghiệm. Áp dụng Toán Thống kê xử lí phân tích kết quả để đánh giá độ khó, độ

phân biệt, độ tin cậy của bộ đề và xác định hiệu quả của việc sử dụng bé đề kiểm tra kiến thức kĩ năng hóa học, góp phần tăng cường năng lực tự kiểm tra

đánh giá kết quả học tập của đội tuyển HSG Tỉnh, giỏi Quốc gia.

25 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

* Đối với Học sinh: Sau bài giảng về chuyên đề “Tìm hiểu cơ chế

H

Ơ

THPT tỉnh Sơn La”, HS tự kiểm tra kiến thức của mình bằng cách làm các đề

N

phản ứng cộng nucleophin và ứng dụng trong bồi dưỡng học sinh khá giỏi

N

50 phút do GV cung cấp. Việc này đòi hỏi HS phải có ý thức tự học cao, cầu

U Y

tiến, tự giác. HS có thể đọc trước nội dung bài mới và tự đặt ra các câu hỏi có

TP

.Q

liên quan đến kiến thức mới để làm tốt mục tiêu của bài kiểm tra đề ra.

ẠO

2.2.4. Phương pháp chuyên gia

Đ

Đây là phương pháp thu thập và xử lý những đánh giá, dự báo thông

G

qua việc tập hợp và hỏi ý kiến các nhà chuyên môn giỏi (chuyên gia) thuộc

H Ư

N

một lĩnh vực hẹp của ngành khoa học, kỹ thuật hoặc sản xuất nào đó. Một trong số các nhiệm vụ của phương pháp chuyên gia là đưa ra những dự báo

TR ẦN

mang tính khách quan về xu hướng phát triển của ngành khoa học, kĩ thuật hay sản xuất sản phẩm nhất định.

10 00

B

Phương pháp chuyên gia có ưu điểm khi nguồn thông tin chưa đầy đủ, kém ổn định, thực hiện trong một thời gian ngắn. Tuy nhiên, phương pháp

H

Ó

quan, phiến diện.

A

này bộc lộ một số nhược điểm, như kết luận của phương pháp mang tính chủ

Í-

Một trong số các phương pháp chuyên gia thường hay được sử dụng là

-L

phương pháp dự báo định tính sau nhiều lần lặp lại (phương pháp Delphi, [15]).

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

Quá trình áp dụng phương pháp chuyên gia được chia làm 3 giai đoạn: - Giai đoạn 1: Lựa chọn chuyên gia

- Giai đoại 2: Trưng cầu ý kiến chuyên gia - Giai đoạn 3: Thu thập, xử lý các đánh giá, dự báo.

Trong luận văn này, chúng tôi sử dụng phương pháp chuyên gia trong

việc soạn giáo án, lên lớp, làm bài tập và kiểm tra các đội tuyển HSG hóa học một số trường THPT chuyên và không chuyên trên địa bàn tỉnh Sơn La. Các

26 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

chuyên gia được hỏi ý kiến – là các giáo viên nhiều năm kinh nghiệm tập

H

Ơ

2.3. Soạn giáo án, bài tập và đề kiểm tra về phản ứng cộng nucleophin

N

huấn cho các đội tuyển HSG của tỉnh.

U Y

N

dành cho HSG THPT. 2.3.1 Soạn giáo án

TP

.Q

Dựa vào sách giáo khoa “Hóa học 11 nâng cao, NXB giáo dục, 2009”,

ẠO

“Hóa học 12 nâng cao, NXB giáo dục 2009”, “Tài liệu chuyên Hóa học 11-

Đ

12, tập một Hóa học hữu cơ, NXB giáo dục Việt Nam, 2010”, “Hóa học hữu

G

cơ 2, NXB giáo dục 2004” và các tài liệu dành cho chương trình đại học [4-

H Ư

N

6,16] chúng tôi đã biên soạn giáo án chuyên đề: ”Cơ chế phản ứng cộng nucleophin” dành cho HSG THPT. Cụ thể như sau:

TR ẦN

Tên chuyên đề: CƠ CHẾ PHẢN ỨNG NUCLEOPHIN

10 00

B

I. Mục tiêu.

1. Về kiến thức:

A

- Đặc điểm cơ chế, tiến trình lạp thể của phản ứng cộng Nucleophin vào

H

Ó

nhóm C=O của anđehit và xeton.

Í-

- Các phản ứ ng thế nguyên tử oxi cacbonyl của an đehit và xeton.

-L

- Phản ứng cộng nucleophin vào hợp chất cacbonyl không no liên hợp.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

- Một số phản ứng cộng nucleophin thường gặp.

2. Về kĩ năng.

- VËn dông kiÕn thøc lí thuyết đã học ®Ó gi¶i các nội dung bài tập vÒ cơ

chế phản ứng cộng Nucleophin.

3. Về thái độ.

- T¹o c¬ së cho häc sinh yªu thÝch, say mê m«n học ho¸ häc.

II. Chuẩn bị của GV và HS.

27 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

1. Chuẩn bị của GV.

N

- Giáo án, nội dung bài tập và lời giải, ®å dïng d¹y häc.

H

Ơ

2. Chuẩn bị của HS: Nghiên cứu trước bài học.

U Y

N

III. Tiến trình bài dạy.

.Q

Thời lượng: 2 tiết (90 phút).

TP

Đối tượng: Đội tuyển học sinh giỏi hóa học THPT Tỉnh Sơn La. Hoạt động của trò - Nội dung

ẠO

Hoạt động của thầy

Đ

Hoạt động I (10

G

phút).

H Ư

N

Nhắc lại khái niệm cơ chế phản ứng? Phân

TR ẦN

loại?

- GV bổ sung: Vai trò

10 00

B

của cơ chế phản ứng cộng nucleophin trong

A

hóa học hữu cơ, trong

H

Ó

các kì thi HSG QG….

Í-

Những loại phản ứng trong

ÁN

quen

-L

nào chúng ta đã làm chương

ÀN

TO

trình hóa học THPT?

1.1.1 Phản ứng cộng nucleophin vào nhóm C=O của anđehit và xeton

Đ IỄ N D

1.1. Cơ chế phản ứng cộng nucleophin

a. Đặc điểm cơ chế - Giới thiệu đặc điểm - Phản ứng qua hai giai đoạn: (1) cộng nucleophin về cấu trúc của các vào hợp chất cacbonyl (2) cộng electrophin vào sản

28 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

hợp chất cacbonyl, sự phẩm trung gian: kết

δ+

δ−

δ+

δ−

C = O+ Y X

C=O…

O

chËm

C Y

C Y

N

-X

OX

+X nhanh

N

liên

Ơ

cực

H

phân

U Y

- Giai đoạn 1 (cộng nucleophin) là giai đoạn chậm,

TP

.Q

quyết định đến tốc độ của cả quá trình phản ứng.

Phản ứng qua nhiều

ẠO

giai đoạn, vì sao giai

G

Đ

đoạn chậm lại quyết

N

định tốc độ cả quá

H Ư

trình phản ứng?

TR ẦN

- Giới thiệu vai trò của xúc tác (a) axit (b) bazơ.

B

b. Tiến trình lập thể.

10 00

- Giới thiệu đặc điểm về cấu trúc (lai hóa

Ó

A

obitan) của sản phẩm của

s ản

-L

và

Í-

H

trung gian (oxanion) nhân

xuất

ÁN

Nguyên

phẩm.

TO

hiện yếu tố lập thể của - Giới thiệu qui tắc Cram:

D

IỄ N

Đ

ÀN

sản phẩm.

NR

LR Tb

L O

Y

R

N

Tb

N

Tb OH

O

+

R

Y

N

Tb OH

L

L

+X

L

L

Y

R

Y

Tb

N

OX (s¶n phÈm chÝnh)

+

Y

R

Tb

N

OX (s¶n phÈm phô)

29 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

N

Có thể dự đoán được

H

Ơ

cấu hình sản phẩm

N

chính được không?

1.1.2. Phản ứng thế nguyên tử oxi cacbonyl của

phút).

anđehit và xeton

TP

.Q

U Y

Hoạt động II (10 - Trên thực tế, phản

ẠO

ứng cộng nucleophin

G

Đ

thường không dừng

N

lại ở giai đoạn cộng,

H Ư

mà thường kèm theo

TR ẦN

phản ứng tách, tạo ra các sản phẩm thế O

B

bằng các nguyên tố

- Sơ đồ cơ chế thế như sau: C = O + HZH

AN

H Í-

ÁN

của cơ chế: giai đoạn

TO

AN và giai đoạn E.

E1 -HOH

C=Z

N.

C = O + HNHR

AN

NHR C

OH

E -H2O

C = NR

H2NR = H2NOH, H2NNHAr, H2NAr,...

Vì sao khi cộng hợp amin vào hợp chất cacbonyl?

D

IỄ N

Đ

ÀN

Vai trò của xúc tác.

Z

a. Thế O bằng

-L

- Phân tích đặc điểm

C

OH H

Ó

A

10 00

khác như C hay N.

b. Thế O bằng C. - Phân tích đặc điểm

30 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

của cơ chế: giai đoạn

AN C = O + H CH C O Hîp phÇn Hîp phÇn metylen cacbonyl

C=C C O

N

Nếu đun nóng hỗn

E -H2O

Ơ

Vai trò của xúc tác.

C C C OH H O

H

AN và giai đoạn E.

N

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

U Y

hợp CH3CHO, axeton

TP

.Q

trong kiềm thì có bao nhiêu kiểu sản phẩm

ẠO

được tạo ra?

1.1.3. Phản ứng cộng nucleophin vào hợp chất

phút)

cacbonyl không no liên hợp

N

G

Đ

Hoạt động III (7

H Ư

- Các hợp chất cacbonyl α,β- không no có hai trung

TR ẦN

tâm phản ứng là nguyên tử cacbon của nhóm cacbonyl và nguyên tử cacbon β, vì vậy trong phản

B

ứng AN, có thể xảy ra hai hướng phản ứng: cộng vào

10 00

nhóm C=O (cộng -1,2) hoặc cộng vào nối đôi liên

- Sơ đồ cơ chế phản ứng cộng 1,4: C C C O

HY

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

hợp (cộng -1,4).

Y H

C C C OH

C C C O

Enol

- Ví dụ minh họa.

TO

Dự đoán trong điều

Y

D

IỄ N

Đ

ÀN

kiện nào phản ứng ưu tiên cộng 1,2? Khi nào

ưu tiên cộng 1,4?

Hoạt động IV (10

1.1.4. Một số phản ứng cộng nucleophin thường gặp

phút).

- Phần này sẽ giới

31 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

thiệu một số kiểu phản

N

ứng cộng nucleophin a. Phản ứng hidrat hóa

H

Ơ

thường gặp, ví dụ và b. Phản ứng axetal hóa

N

giải thích cơ chế phản c. Phản ứng ngưng tụ andol-crotonic

U Y

d. Phản ứng Cannisazo

ứng.

.Q

e. Phản ứng khử bằng hidrua:

TP

f. Phản ứng khử bằng ancolat kim loại

ẠO

Bài tập về nhà: SGK

N

G

Đ

và bài tập biên soạn.

H Ư

Hoạt động VI (53 phút): Bài tập ở nhà.

TR ẦN

2.3.2. Biên soạn bài tập

Các bài tập được biên soạn dựa theo giáo án và trình độ, năng lực của học sinh trong các đội tuyển HSG cấp huyện, tỉnh Sơn La. Cụ thể như sau:

10 00

B

1. Viết các phản ứng có thể xảy ra khi cho etanal phản ứng với mỗi hóa e. Benzandehit/xt OH-

Ó

a. LiAlH4

A

chất sau đây:

f. C6H5NHNH2 g. C6H5MgBr,sau ®ã H3O+

d. Etilen glicol

h. §un trong dd NaOH

-L

Í-

H

b. H2NNH2/NaOH c. Etanol/xt H+

ÁN

2. Viết các phản ứng có thể xảy ra khi cho benzanđehit phản ứng với

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

mỗi hóa chất sau đây: a. + (CH3CO)2O b. + CH2(COOH)2

1. CH3COONa

c. §un trong dd kiÒm ®Æc, nãng

+

2. H3O piperidin -H2O

o

...

t -CO2

d. + (C6H5)3P=CHCH3

3. So sánh (và giải thích) khả năng phản ứng của các xeton sau đây với hiđroxylamin: (CH3)2CO, (CF3)2CO, (i-C3H7)2CO và CH3COCF3.

32 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

4. Hãy giải thích các kết quả thực nghiệm sau:

Ơ

H

xiclohexanol, có mặt H2SO4 đậm đặc, đun nóng, nhưng muốn điều chế phenyl

N

a. Người ta có thể điều chế xiclohexyl axetat từ axit axetic và

N

axetat thì phải cho anhidrit axetic tác dụng với natri phenolat.

U Y

b. Trong những điều kiện như nhau, axeton tham gia phản ứng halogen

.Q

hóa (Cl2, Br2, I2) và andol hóa với tốc độ như nhau.

TP

5. Cho axeton, focmandehit, propionandehit và ancol isopropylic.

ẠO

a. Hãy phân biệt các chất trên bằng phương pháp hóa học.

G

Đ

b. Nếu đun trong dung dịch kiềm thì những chất nào có thể bị chuyển

N

hóa? Viết công thức cấu tạo của sản phẩm chuyển hóa đó.

NaCN

a.

NC

Br

O

O

O O

O

10 00

O

B

b.

O

CH3ONa

H3C

HO

OH COOH

O

H+

e.

O

O

O

pH=5,0

Ó

A

c.

OH

d. CH3COCH2COCH2COCH2COOH

O

dd NaOH

O

TR ẦN

H Ư

6. Hãy đề xuất cơ chế phản ứng để giải thích các chuyển hóa sau đây:

Í-

H

7. Hãy hoàn thành các phương trình phản ứng sau đây:

-L

CHO

a.

CH3COOCH3

HBr

CH3 O 1.C2H5MgBr 2. H3O

+

d. C6H5COCH3 + HN

O

p-CH3C6H4SO3H o

Benzen, t

8. Hãy đề xuất cơ chế phản ứng cho các chuyển hóa sau đây:

D

IỄ N

Đ

ÀN

b.

c. CH3C=CHCCH3

OCH3

TO

ÁN

HO

CH3NH2

33 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

O

O C6H5COOOH

CH3ONa

c. (CH3)3CCHCHO

N Ơ

(CH3)3CCHCH(OCH3)2

CH3OH

Cl

N

COOH

.Q

COCH3

H

CH3

-

1. OH 2. H3O+

U Y

Cl

b.

O

TP

a.

OH

H2C(COOH)2

O

O

H Ư

O

+

b)

O

Đ

H

G

O

CHO

H

O

O

1. OH2. H3O+

N

a)

ẠO

9. (Đề thi HSG QG 2011) Hãy giải thích cơ chế của các phản ứng sau:

O

HOOC

O

TR ẦN

10. (Đề thi HSG QG 2010) Viết công thức của sản phẩm tạo thành từ các phản ứng sau:

b.

10 00

a.

B

O

OH-

?

O C=O O

1. C2H5MgBr (d−) 2. H3O+

?

A

CHCl2

H

Ó

11. (Đề thi HSG QG 2009) Trong dung dịch bazơ, đecal-1-on

Í-

(C10H16O, s ản phẩm hidro hóa naptalen, sau đó oxi hóa) phản ứ ng với

-L

benzan đehit cho A, ph ản ứ ng với metylvinylxeton cho B (C14 H20 O). Hãy

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

viết công thức cấu tạo c ủa A và B.

12. (Đề thi HSG QG 2008) Sau khi xử lí hỗn hợp lõi ngô hoặc vỏ trấu có

chứa pentozan (C5H8O4)n với dung dịch axit clohiđric 12% rồi tiến hành chưng cất, nhận được chất lỏng A (C5H4O2) màu vàng có mùi thơm. Cho A phản ứng với KOH rồi axit hóa thì nhận được B (C5H4O3) và C (C5H6O2). a. Viết phương trình phản ứng thuỷ phân pentozan tạo thành A và công

thức của A, B, C. b. Viết phương trình phản ứng của B tác dụng với C khi có xúc tác axit.

34

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

c. Viết phương trình phản ứng của D tác dụng với các chất sau:

S

S

O

Ơ

NH

N

NH

(II)

N

(I)

O

H

O

H2N-N

U Y

(Tổng cộng có 12 câu)

ẠO

1. Sản phẩm phản ứng của etanal (CH3CHO) như sau:

TP

.Q

Đáp án:

e. C6H5COONa + C2H5OH

b. CH3CH=NNH2

f. C6H5NHNH=CHCH3

Đ

a. CH3CH2OH

G

c. CH3CH(OH)OC2H5 O d. H3C O

N

g. CH3CH(OH)C6H5

TR ẦN

H Ư

h. CH3CH=CHCH3 (SPC)

2. Công thức các sản phẩm chính như sau:

10 00

b. C6H5CH=CHCOOH

c. C6H5COONa + C6H5CH2OH

B

a. C6H5CH=CHCOOH

d. Ph3P=O + C6H5CH=CHCH3

3. Khả năng phản ứng của các xeton phụ thuộc vào mật độ điện tích

Ó

A

dương trên cacbon cacbonyl.

H

(CF3)2CO > CH3COCF3 > (CH3)2CO > (i-C3H7)2CO

-L

Í-

4. Sau đây là giải thích các kết quả thực nghiệm:

ÁN

a. Với xiclohexanol, một ancol no, phản ứng có mặt H2SO4 đậm đặc,

TO

đun nóng xảy ra bình thường. Với phenol – do hiệu ứng –C của nhóm phenyl

D

IỄ N

Đ

ÀN

nên tính nucleophin của nhóm OH rất yếu, cần phải hoạt hóa như bài ra. b. Trong những điều kiện như nhau, axeton tham gia phản ứng halogen hóa (Cl2, Br2, I2) và andol hóa với tốc độ như nhau, vì giai đoạn chậm, quyết

định tốc độ phản ứng là giai đoạn enol hóa, tạo ra H2C=C(OH)CH3. Giai đoạn này chung cho tất cả các trường hợp, nên tốc độ phản ứng như nhau.

5. Cho axeton, focmandehit, propionandehit và ancol isopropylic.

35 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

a. Dùng phức bạc, phân biệt được nhóm 1 gồm 2 andehit, nhóm 2 gồm

H

Ơ

đó là HCHO. Từ nhóm 2, cho phản ứng với 2,4-đinitrophenylhidrazin, nếu có

N

axeton và ancol. Từ nhóm 1, cho phản ứng với thuốc tím, nếu có CO2 thoát ra,

N

kết tủa vàng thì đó là axeton.

U Y

b. Các hợp chất xeton và andehit bị chuyển hóa. Axeton thành

.Q

CH3COCH=CH(CH3)2, các andehit tự oxi hóa khử thành muối RCOONa và

TP

ancol RCH2OH tương ứng

G

Đ

ẠO

6. Giải thích các chuyển hóa:

dd NaOH

O

b.

O

O O

10 00

O c.

Ó O

O

O

H+

O

O

H

O

SP OH

OH

H+

TO

HO

ÀN

e.

O

+ H+ -H2O

SP

O

O

H2O

O

O H

7. Hoàn thành các phương trình phản ứng:

D

IỄ N

Đ

SP

- H2O

ÁN

d.

OH

O

H Í-

O

-L

O

SP

O

A

H

O

B

O

TR ẦN

H Ư

Br

CN: O -

CH3ONa H

N

SP

a.

36 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

CH=NCH3

CHO a.

CH3NH2

N Ơ U Y

HBr

N

(C2H5)2C(CH3)OH

+

2. H3O

O

CH3

CH3 O O

p-CH3C6H4SO3H o

Benzen, t

OH N

C6H5C CH3

O

G

d. C6H5COCH3 + HN

.Q

CH3CBrCH2CCH3

TP

c. CH3C=CHCCH3

H

1.C2H5MgBr

CH3COOCH3

OCH3

ẠO

b.

HO

OCH3

Đ

HO

O O

O

a.

C6H5COOOH

SP

Cl

-

COCH2

COCH3

A

c. (CH3)3CCHCHO CH3ONa

HO-

(CH3)3CCHCHO

Ó

Cl

O-

10 00

OH

C6H5

B

Cl

b.

O

TR ẦN

HO

H Ư

N

8. Cơ chế phản ứng của các chuyển hóa có thể như sau:

+

SP

OH

(CH3)3CCHCH(OCH3)2 CH OH 3 O-

CH 3ONa

CH3

SP

H

O

O

+H3O

-L

a.

Í-

(Đề thi HSG QG 2011) Giải thích cơ chế của các phản ứng :

O

H OH

C

H+

O H

COOH H

Đ

O H

IỄ N

O

O

O

ÀN

TO

ÁN

OH+

COOH

O

H+ H O

O H

O

O

O

O

O H+

D

COOH

H

b.

37 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

OH-

OH-

O O

H+

O

OH -

-

O

O

N

H

Ơ

O

O

O

OH

N

O

OHO

H+

-

O

O

OH -

O

-

O

O

.Q

OH

U Y

O

O

TP

O

O -

O

-

O

OOC

O

-

OOC

O-

O

Đ

O

H+

ẠO

OH-

O

O

G

O

H Ư

N

H+

O

HOOC

TR ẦN

9. (Đề thi HSG QG 2010) O

CHO

10 00

OH-

C=O

O

O COONa

+

+

ONa

+....

(C2H5)2CHOH + etilen glicol

2. H3O+

Í-

H

O

1. C2H5MgBr (d−)

A

O

Ó

b.

CHCl2

B

a.

O

-L

10. (Đề thi HSG QG 2009)

O

O

CH-C6H5 1. Baz2. PhCHO

ÀN

TO

ÁN

A là sản phẩm ngưng tụ, B là sản phẩm cộng Michael rồi ngưng tụ tiếp.

Đ

O

A

H 3C O

O C

O

CH2

IỄ N

CH2

D

1. Baz2. CH2=CHCOCH3

- H2O

B

11. (Đề thi HSG QG 2008)

38 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

a.Trong lõi ngô và vỏ trấu có chứa pentozan,khi đun nóng với dung

- 3 H 2O

COOK

O

KOH

C H 2O H

O C H 3O +

COOH B

O

b.

G

O

H COOCH2

O

O

H Ư

O

H+

CH2OH

N

COOH +

COOK

O

TP

A

O

CHO

ẠO

2

N

C H 2O H

CHO A (C 5 H 4 O 2 )

U Y

O

.Q

(C H O H ) 3

Đ

CHO

(C 5 H 8 O 4 ) n H C l 1 2%

Ơ

N

dịch HCl 12% chuyển thành pentozơ rồi tách nước cho furfural

CHO

(CH3CO)2O

CH(OCOCH3)2

O

10 00

B

O

TR ẦN

c. Để nitro hoá A cần phải bảo vệ nhóm anđehit bằng (CH3CO)2O

Thực hiện phản ứng nitro hoá, sau đó thuỷ phân để phục hồi nhóm -CHO HNO3

O2N

A

CH(OCOCH3)2

O

H3O+

O2N

O

H

Ó

O

CH(OCOCH3)2

CHO D

-L

Í-

d. Phản ứng của D với I và II

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

O2 N

O2N

D

O

CHO

I

O O

O

H2N N O

O2N

NH

II S

O2N

S

O

CH

O

N N

CH O

NH

CHO

O

O NH S

NH

S

2.3.3. Soạn đề kiểm tra Sau khi học xong chuyên đề “Phản ứng cộng nucleophin” chúng tôi tiến hành cho các em học sinh làm bài kiểm tra. Thông qua bài kiểm tra có thể

39 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

đánh giá sơ bộ được hiệu quả của chuyên đề, khả năng áp dụng vào thực tế

N

tập huấn các đội tuyển.

H

Ơ

Dưới đây là nội dung đề kiểm tra:

N

ĐỀ KIỂM TRA

Họ và tên học sinh

Chuyên đề: Phản ứng cộng nucleophin

Lớp:………………………………

Thời gian: 50 phút

TP

.Q

U Y

……………………………………

Câu 1. Hãy điền kí hiệu A, B, C hoặc D vào ô trống tương ứng để so

Đ

N

>

>

H Ư

>

G

(A), CH3CHO (B), CH3COCH3 (C), CF3CHO (D).

ẠO

sánh tốc độ hidrat hóa các chất trong cùng một điều kiện phản ứng: HCHO

TR ẦN

Câu 2. Hãy điền công thức sản phẩm vào ô trống khi cho HCHO phản

10 00

B

ứng với các hóa chất sau:

H2NOH, to

LiAlH4

dd NaOHđặc, to

Ph3P=CHCH3

A

Câu 3. Hãy hoàn thành sơ đồ phản ứng theo sơ đồ sau, biết rằng chất A

H

Ó

là sản phẩm của phản ứng este hóa axit levulinic (CH3COCH2CH2COOH) với

Í-

ancol etylic, xúc tác H2SO4đ, đun nóng; C và D là hợp chất dị vòng không no.

NH2NH2

-L

o

ÁN

t , -H2O

IỄ N

Đ

ÀN

TO

A

D

SeO2

t -C2H5OH

o

B

C (C5H8ON2)

D (C5H6ON2)

Câu 4. Hãy viết 4 công thức cấu tạo có thể có của sản phẩm phản ứng

giữa axit levulinic (câu 3) với furfural, đkpư: xúc tác bazơ (piperidin), dung môi toluen, đun nóng.

O

CHO

furfural

40 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Câu 5. Hãy viết 4 công thức cấu tạo có thể có của sản phẩm khi đun

N

nóng hợp chất X trong dung dịch NaOH đặc nóng.

H

Ơ

O

U Y

N

CHO

X

TP

.Q

Câu 6. Hãy điền công thức sản phẩm vào ô trống khi cho CH3C≡N

N

G

Đ

ẠO

phản ứng với các hóa chất sau:

+

LiAlH4

H3O+, to

S-cis-Buta-1,3đien

H Ư

1.CH3MgBr 2. H3O

TR ẦN

Câu 7. Hãy viết 4 công thức cấu tạo có thể có của sản phẩm khi đun

10 00

B

nóng HOCH2-CH=CH-CHO trong dung dịch NaOH.

Câu 8. Vì sao ở môi trường pH=4,5 phản ứng C6H5CHO + H2NCH3,

Ó

A

to→ C6H5CH=NCH3 + H2O cho hiệu suất sản phẩm cao nhất?

Í-

H

Câu 9. Hãy trình đề xuất cơ chế phản ứng để giải thích quá trình

ÀN

OC2H5 O

1.K2CO3 +

2. H3O

O

O

O

Câu 10. Hãy trình đề xuất cơ chế phản ứng để giải thích quá trình chuyển hóa sau đây:

D

IỄ N

Đ

COOH

O

TO

ÁN

-L

chuyển hóa sau đây:

O 1.H2O2 , NaOH

HO

COOH

+

2. H3O

41 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

ĐÁP ÁN BÀI KIỂM TRA

N

H

Câu 1. Dựa vào mật độ điện tích dương (δ+) trên cacbon C=O: càng

Ơ

N

Chuyên đề: Phản ứng cộng nucleophin

A

B

HCOONa +

Ph3PO + Propen

ẠO

H2C=NOH + H2O

TP

Câu 2. Sản phẩm của phản ứng cộng nucleophin.

CH3OH

CH3OH

khử)

(Tự oxi hóa khử)

(p/ư Vittig)

G

Đ

(phản ứng

C

.Q

D

U Y

lớn, phản ứng càng dễ dàng.

dd NaOHđặc, to

RCONHNH2

o

t -C2H5OH

TR ẦN

NH2NH2 o

t , -H2O A

H Ư

Câu 3. Đăt R là CH3COCH2CH2- .

RCOOC2H5

B

Ph3P=CHCH3

N

H2NOH, to

LiAlH4

CH3

O

SeO2

N NH

CH3

O N NH

C (C5H8ON2)

D (C5H6ON2)

10 00

B

Câu 4. Kí hiệu R là –COCH2CH2COOH, R’ – là dị vòng furan, vậy có thể có 4 sản phẩm ngưng tụ andol sau đây: R’CH=CHCO-

A

R’CH=CHR

CH3COC(=CHR’)CH2COOH

CH3COCH2C(=CHR’) COOH

Í-

H

Ó

C(=CHR’)CH2COOH

-L

Câu 5. Có khá nhiều sản phẩm cạnh tranh: 1. Do có 2 nhóm hút e là

ÁN

C=O và CHO nên H trong CH2 linh động, đóng vai trò hợp phần metilen

TO

trong phản ứng cộng andol. 2. Phản ứng cộng OH- vào hợp chất cacbonyl

D

IỄ N

Đ

ÀN

3.Ngoài ra, còn phản ứng tự oxi hóa khử của hợp chat cacbonyl khi đun trong

dung dịch NaOH… Dưới đây là 4 trong nhiều sản phẩm đó.

O

OH

CHO

O

O

O

CHO

COONa

CHO

CHO

42 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Câu 6. Đây là phản ứng cộng nucleophin vào các hợp chất ngoài cacbonyl.

(CH3)3COH + NH3 NH4OH

p/ư Đinxơ- Anđơ

H3O+, to

1.CH3MgBr

S-cis-Buta-1,3-đien

+

.Q

2. H3O

U Y

tiếp thành ancol LiAlH4

N

axeton, phản ứng

N

Ơ

CH3COOH +

H

Ban đầu tạo ra

N

CH3CH2NH2

H3C

TP

Câu 7. Hãy viết 4 công thức cấu tạo có thể có của sản phẩm khi đun HOCH2-CH=CH-CHO

ClCH2CHOHCH2CHO

Đ

HOCH2CH=CHCOONa

ẠO

nóng ClCH2-CH=CH-CHO trong dung dịch NaOH.

HOCH2CHOHCH2CHO

G

+

H Ư

N

HOCH2CH=CHCH2OH

Câu 8. Phản ứng C6H5CHO + H2NCH3, to→ C6H5CH=NCH3 + H2O

TR ẦN

nếu tiến hành ở pH <4,5 amin bị proton hóa (CH3NH4+) không phản ứng

được; nếu pH > 4,5 thì bị cạnh tranh bởi OH- (OH-tấn công).

O

10 00

B

Câu 9. Cơ chế phản ứng như sau: O

O C 2H 5

-H 2O

O

O

O

O

O

C OO H

C OO C 2 H 5 + H 3O

+

O

to

-L

-

Í-

H

Ó

A

O

O C 2H 5

K 2C O 3

O

+ C 2H 5O H

O

-

O OOH

O-

O

OH O

H -O H -

O

+ H 2O H+

(S P ) COOH

(Đề có 10 câu, mỗi câu 1 điểm, tổng cộng 10 điểm).

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

Câu 10. Cơ chế phản ứng như sau:

43 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Trong chương này chúng tôi đã xây dựng giáo án, hệ thống bài tập

H

Ơ

phân hóa phần cộng nuclophin nâng cao. Được phân loại theo các dạng bài

N

Tiểu kết chương 2

U Y

N

tập và theo các mức độ tư duy, mức độ nhận thức khác nhau của học sinh

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10 00

B

TR ẦN

H Ư

N

G

Đ

ẠO

TP

.Q

trong các đội tuyển thuộc các huyện và thành phố trong tỉnh Sơn La.

44 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Ơ

N

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM

N

H

3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm

U Y

3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm

.Q

Trên cơ sở những nội dung đã đề xuất, chúng tôi tiến hành thực nghiệm sư

TP

phạm nhằm đánh giá tính phù hợp, khả thi và sự chính xác và hiệu quả của hệ thống

ẠO

bài tập dựa trên kiến thức hóa hữu cơ đã học.

N

Chúng tôi đã thực hiện những nhiệm vụ sau:

G

Đ

3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm.

H Ư

- Lựa chọn nội dung và địa bàn thực nghiệm.

TR ẦN

- Nghiên cứu, sưu tầm tài liệu thực nghiệm theo nội dung luận văn, gặp gỡ trao đổi với GV thực nghiệm đúng theo nội dung, phương pháp của tài liệu gồm

10 00

B

giáo án, bài tập và đề kiểm tra và đáp án bài tập và đáp án đề kiểm tra..

- Đánh giá hiệu quả của giáo án dạy thực nghiệm sư phạm qua bài kiểm tra,

A

quan sát và rút kinh nghiệm sau mỗi giờ học, chấm bài và thống kê kết quả của

H

Ó

kiểm tra.

Í-

- Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm từ đó rút ra kết luận về sự chính xác và

-L

tính hiệu quả của đề tài.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

3.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm.

- Do nội dung của đề tài là: "Tìm hiểu cơ chế phản ứng cộng Nucleophin và

ứng dụng trong bồi dưỡng học sinh khá giỏi THPT tỉnh Sơn la" nên chúng tôi chọn

thực nghiệm ở các tiết dạy một chuyên đề về phản ứng cộng Nucleophin cho các đội tuyển HSG cấp tỉnh.

- Lấy ý kiến của giáo viên dạy thực nghiệm về tính thực tiễn và khả thi của hệ thống bài tập và đề kiểm tra mà chúng tôi đã xây dựng nhằm nâng cao chất lượng dạy và học.

45 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm.

H

Trong quá trình thực nghiệm sư phạm chúng tôi đã tiến hành những công

Ơ

N

3.3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm.

U Y

N

việc sau:

.Q

a. Chọn đối tượng và địa bàn thực nghiệm.

TP

- Trường THPT Tô Hiệu - Thành phố Sơn La.

ẠO

- Trường THPT Tân Lang - Huyện Phù Yên.

G

Đ

- Trường THPT Chuyên tỉnh Sơn La.

H Ư

TR ẦN

- Trường THPT Mộc Lị - Mộc Châu.

N

- Trường PTDT Nội Trú tỉnh Sơn La.

- Trường THPT chuyên ĐHSP Hà Nội (để so sánh).

B

Sở dĩ chúng tôi chọn đội tuyển trường THPT chuyên ĐHSP Hà Nội làm đối

10 00

chứng – mà không chọn đội tuyển của các trường cùng khu vực như Điện Biên, Lai Châu... là do học sinh trường THPT chuyên ĐHSP năm nào cũng có giải HSG quốc

H

Ó

A

gia, trong khi các trường ở Điện Biên, Lai Châu... rất ít khi có giải.

Í-

b. Chọn GV thực nghiệm.

-L

Chúng tôi đã chọn các GV thực nghiệm theo các tiêu chuẩn sau:

- Nhiệt tình và có trách nhiệm.

- Các giáo viên này đều là giáo viên giỏi cấp thành phố, có nhiều năm kinh nghiệm.

Cụ thể là:

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

- Có chuyên môn nghiệp vụ vững vàng và thâm niên công tác.

46 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

Stt

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Tên GV- Tuổi

Trường THPT

Trình độ/Số năm

2

Nguyễn Thị Học - 34

THPT Tân Lang, huyện Phù Yên Thạc sĩ /12

3

Trịnh Thị Vân - 38

THPT Mộc Lị - Mộc Châu

Đại học /14

4

Nguyễn Bình Long - 37

THPT Chuyên, Tỉnh Sơn La

Thạc sĩ /13

5

Cầm Thị Oanh - 38

THPT Tô Hiệu - TP Sơn La

Đại học /14

Ơ

Thạc sĩ /12

H

DTNT tỉnh Sơn La

N

Đỗ Quang Vinh - 34

Đ

ẠO

TP

.Q

U Y

1

N

công tác

N

G

c. Chọn lớp thực nghiệm.

H Ư

Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm tại các trường trên, mỗi trường có một

TR ẦN

đội tuyển HSG cấp tỉnh. Chúng tôi đã chọn lớp thực nghiệm tương đối tương đương nhau về các mặt sau:

B

- Số lượng học sinh và chất lượng học tập bộ môn.

A

H

Ó

Trường

10 00

- Sự phân hoá trong lớp là tương đương nhau.

Đội tuyển lớp

Sĩ số

12

10

12

6

11 Hoá, 12 Hoá

5

12

3

12

6

Í-

THPT Tô Hiệu - TP Sơn La

Thực nghiệm

ÁN

-L

THPT Tân Lang - huyện Phù Yên

THPT Mộc Lị - huyện Mộc Châu PTDT Nội trú tỉnh Sơn La

Cầm Thị Oanh Nguyễn Thị Học

Nguyễn Bình Long Trịnh Thị Vân

Đỗ Quang Vinh

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

THPT Chuyên Tỉnh Sơn La

GV thực hiện

d.Thời gian tiến hành thực nghiệm: 01/11/2013 đến 20/12/2013.

47 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

N

H

dụng hệ thống bài tập phần Cộng Nucleophin trong quá trình dạy và học Hoá học

Ơ

Chúng tôi đã tiến hành trao đổi với các GV trực tiếp giảng dạy về hướng sử

N

3.3.2. Tiến hành thực nghiệm sư phạm.

U Y

hữu cơ, cũng như bồi dưỡng học sinh giỏi các cấp. GV tiến hành dạy các bài thực

.Q

nghiệm trên lớp thực nghiệm.

TP

Phương pháp đánh giá chất lượng hệ thống bài tập gồm các bước sau:

ẠO

- Chúng tôi tiến hành thực nhiệm với chương trình đội tuyển của các trường

Đ

THPT Tân Lang; THPT Mộc Lị, PTDT Nội Trú tỉnh, THPT Tô Hiệu với đội tuyển

N

G

HSG của Tỉnh.

H Ư

- Chúng tôi tiến hành dạy phần lí thuyết và kiểm tra kiến thức, kiểm tra trình

TR ẦN

độ học sinh sau khi làm thực nghiệm bằng các dạng bài luyện tập về Cộng Nucleophin..

B

- Sau thực nghiệm song, chúng tôi kiểm tra lại trình độ học sinh bằng một bài

10 00

kiểm viết 50 phút. Đề nhằm mục đích xác định kết quả tiếp thu và vận dụng kiến thức của HS và kiểm tra 50 phút sau bài luyện tập. Đề kiểm tra được sử dụng như

Ó

A

nhau về khối lượng kiến thức, thời gian làm bài các lớp thực nghiệm ở các huyện và

Í-

H

thành phố cùng biểu điểm và cùng GV chấm.

-L

- Chấm bài kiểm tra.

ÁN

Kết quả được sắp xếp theo thứ tự điểm 0 đến điểm10 và phân thành 4 nhóm

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

cơ bản:

+ Nhóm 1: Điểm giỏi gồm điểm 9 và điểm 10 + Nhóm 2: Điểm khá gồm điểm 7 và điểm 8 + Nhóm 3: Điểm trung bình gồm điểm 5 và điểm 6 + Nhóm 4: Điểm yếu, kém gồm các điểm dưới 5.

- Phân tích kết quả thực nghiệm.

48 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

- Nhận xét.

Ơ

N

3.4. Xử lí kết quả thực nghiệm.

N

H

3.4.1. Phân tích định tính kết quả thực nghiệm sư phạm.

U Y

Nhìn chung, trong các giờ học rất sôi nổi, hứng thú, HS tham gia vào các

.Q

hoạt động và nắm vững kiến thức, vận dụng vào giải quyết các vấn đề học tập

TP

nhanh.

ẠO

Sau khi học xong nội dung chuyên đề “Phản ứng cộng nucleophin”, học

N

G

ra ở các bảng, từ bảng 3.1 đến bảng 3.6 dưới đây:

Đ

sinh làm bài tập và cuối cùng làm bài kiểm tra. Kết quả thực nghiệm được chỉ

Họ và tên học sinh Nguyễn Ngọc Hưng

TR ẦN

STT 1

H Ư

Bảng 3.1. Điểm kiểm tra của đội tuyển Tỉnh Sơn La. Lớp 12 Hoá

Điểm 8,5

Nguyễn Thanh Hải

11 Hoá

3

3

Đinh Văn Chiếc

12 Hoá

2

4

Trần Thuỳ Dương

11 Hoá

2,5

5

Nguyễn Văn Kiên

12 Hoá

4

H

Ó

A

10 00

B

2

Lớp 12A1

Điểm 5

2

Quách Diệp Hằng

12A1

6

3

Nguyễn Nhật Minh

12A1

4

TO D

IỄ N

Đ

ÀN

huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La

Họ và tên học sinh Bùi Phương Anh

ÁN

STT 1

-L

Í-

Bảng 3.2. Điểm kiểm tra của đội tuyển trường THPT Mộc Lỵ,

49 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Bảng 3.3. Điểm kiểm tra của đội tuyển trường PTHT Tô Hiệu, Lớp

Điểm

Lê Thị Mai

12G

4

2

Nguyễn Thị Khánh

12G

3

3

Nguyễn Minh Đức

12G

4

Nguyễn Thị Hoà

12G

5

Bùi Thị Quỳnh

12G

4,75

6

Nguyễn Thị Hương

12G

4,75

7

Lê Ngọc Hà

8

Trần Tuấn Anh

9

Trần Thu Hà

10

Đào Ngọc Anh

G

Đ

U Y

ẠO

TP

.Q

4

3,25

12G

5,5

12G

5,5

12G

5,5

12G

6

N H Ư

N

1

TR ẦN

Ơ

Họ và tên học sinh

H

STT

N

thành phố Sơn La

10 00

B

Bảng 3.4. Điểm kiểm tra của đội tuyển trường PTHT Tân Lang, Họ và tên học sinh

Lớp

Điểm

A

STT

Ó

huyện Phù Yên, Tỉnh Sơn La

Nguyễn Thị Hường

12A

5

2

Mùi Văn Tuyên

12A

2,75

12A

3

Phan Văn Khang

12A

2,5

5

Sa Thị Huyền

12A

3,75

6

Nguyễn Thị Nhung

12A

4

Í-

-L

Cầm Thị Lan

ÁN

3

H

1

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

4

50 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Điểm 4,5

2

Giếnh A Lử

12B

3,75

3

Tếnh Thị Lay

12B

3,5

4

Sồng Thị Hương

12A

5

Hoàng Thị Chinh

12A

6

Vừ A T ư

12B

Ơ

Lớp 12A

U Y

N

H

Họ và tên học sinh Bàng Văn Tiến

.Q

2,5

TP

3,5 3

ẠO

STT 1

N

Bảng 3.5. Điểm kiểm tra của đội tuyển trường PTDT Nội Trú tỉnh Sơn La.

Đ

Bảng 3.6. Điểm kiểm tra của đội tuyển trường THPT chuyên ĐHSP Hà Nội Lớp 12 Hóa

Điểm 8,0

11 Hóa

8,0

11 Hóa

7,0

12 Hóa

8,5

H Ư

N

Họ và tên học sinh Vương Đặng Lê Mai Đặng Ngọc Dương

3

Nguyễn Trà Giang

4

Hoàng Minh Kiên

5

Nguyễn Tuấn Minh

12 Hóa

9,0

6

Nguyễn Đinh Hồng Phúc

12 Hóa

9,0

A

10 00

TR ẦN

2

B

STT 1

G

(để tham khảo)

Tên đội tuyển

ÁN

STT

-L

Í-

H

Ó

Bảng 3.7. Tổng hợp kết quả khảo sát chất lượng các đội tuyển (tỉ lệ, %) Giỏi (8,0 9,4 điểm)

Khá (6,5 7,9 điểm)

20

0

Trung Kém bình (dưới (5,0 5,0 6,4 điểm) điểm) 0 80

1

ĐT PTTH tỉnh Sơn La

2

ĐT PTTH Mộc Ly

0

0

0

67

33

3

ĐT PTTH Tô Hiệu

0

0

0

40

60

4

ĐT PTTH Tân Lang

0

0

0

17

83

5

ĐT PTDT nội trú tỉnh

0

0

0

0

100

6

ĐT PTTH chuyên ĐHSP (để tham khảo)

0

83

17

0

0

TO ÀN Đ IỄ N D

Xuất sắc (9,5 10 điểm) 0

51 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

3.4.2. Đánh giá định lượng các kết quả thực nghiệm ở chương trình THPT

Ơ

H

đã tiến hành phân tích các số liệu thực nghiệm sơ bộ và kết hợp với sác xuất thống

N

Để có một cách nhìn hệ thống hơn nữa tới sự tiến bộ của học sinh chúng tôi

U Y

N

kê để đưa ra những nhận xét xác đáng hơn nữa.

Qua phổ điểm chúng tôi tiến hành đánh giá sự phân bố điểm của tập rời rạc

TP

.Q

và từ đó có nhận xét và so sánh giữa các phổ điểm đối với các lớp đã tiến hành thực

ẠO

nghiệm.

Đánh giá sự tích lũy điểm của học sinh để so sánh sự tiến bộ học sinh trong

G

Đ

quá trình thực hiện chương trình.

H Ư

N

Đánh giá phân loại học sinh để có cái nhìn toàn ảnh hơn về chuyển hóa xếp loại học sinh.

TR ẦN

Để hạn chế các yếu tố ngẫu nhiên chúng tôi sử dụng sác xuất thống kê để tính:

B

+ Điểm trung bình của tập hợp điểm.

10 00

+ Phương sai của tập hợp điểm.

A

+ Đùng chuẩn Student để đánh giá tập hợp điểm trong giới hạn có sác xuất 95%.

Ó

Từ kết quả của phương pháp thống kê cho phép chúng tôi đánh giá định

Í-

H

lượng điểm trung bình của hai tập hợp điểm rời rạc từ đó đánh giá định lượng hơn

-L

sự tiến bộ của học sinh.

TO

ÁN

3.4.3. Đánh giá định lượng về bồi dưỡng học sinh giỏi.

Bồi dưỡng nhân tài là một nhiệm vụ không thể thiếu được trong quá trình dạy

D

IỄ N

Đ

ÀN

học. nhiệm vụ của mỗi giáo viên là phát hiện và tìm kiếm các tài năng đó. Tuy nhiên,

đối tượng học sinh giỏi không nhiều nên mỗi trường chỉ chọn ra được một đội tuyển khoảng 3 đến 10 em. Và tính không đồng đều trong một đội tuyển không cao vì vậy chúng tôi chỉ tiến hành thực nghiệm mà không có lớp đối chứng vì chia đôi tuyển thì học sinh không đều và số lượng học sinh ít đi thì tính thống kê không đảm bảo.

52 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Vì vậy, chúng tôi tiến hành thực nghiệm ở các 5 đội tuyển học sinh giỏi của

N

H

chương trình.

Ơ

Chuyên Sơn La, DTNT tỉnh để đánh giá sự tiến bộ của các em sau khi thực hiện

N

các trường trong các huyện Phù Yên, huyện Mộc Châu, Thành phố: Tô Hiệu và

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

TP

10

HS

0

0

0

4

1

1

0

0

0

0

0

% HS

0

0

0

66.8

16.6

16.6

0

0

0

0

HS

0

0

0

2

2

2

4

0

0

0

0

% HS

0

0

0

20

20

20

40

0

0

0

0

HS

0

0

1

2

1

0

0

0

0

1

0

% HS

0

0

20

40

20

0

0

0

0

20

0

0

0

0

2

3

1

0

0

0

0

0

% HS

0

0

0

33.4

49.9

16.7

0

0

0

0

0

HS

0

0

0

0

1

1

1

0

0

0

0

% HS

0

0

0

0

33.33

33.33

33.33

0

0

0

0

THPT chuyên ĐHSP

HS

0

0

0

0

0

0

0

0

2

3

0

(5HS)

% HS

ÁN

(6HS)

IỄ N

Đ

ÀN

TO

Mộc Lị - Mộc Châu

G

Đ

X

N

0

3,5

H Ư HS

-L

DTNT tỉnh

B

10 00

A

(5HS)

Ó

Sơn La

H

Chuyên

Í-

(10HS)

TR ẦN

(6HS) Tô Hiệu

ẠO

tượng

Tân Lang Phù Yên

D

.Q

Điểm số

Đối

Lớp

U Y

Bảng 3.8. Kết quả các bài kiểm tra kiểm tra đội tuyển học sinh giỏi

4,8

4,2

3,8

5,0

(3HS)

8,6 0

0

0

0

0

0

0

0

40

60

0

53 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Ghi chú: X là giá trị trung bình, được tính theo công thức sau:

Ơ H

ni.xi

N

i=1

U Y

X

N

k

1 n

.Q

Trong đó: n là số học sinh thực nghiệm, ni là số học sinh đạt điểm xi

Mode

Trung vị

Phương sai

Độ lệch

S2

chuẩn S

0,7

0,837

2,008

1,417

5,5

6,16

2,482

2

Tô Hiệu (10HS)

6

3

Chuyên Sơn La

3

4

N

3

H Ư

Tân Lang -Phù Yên (6HS)

4,5

TR ẦN

1

G

Đ

Lớp

ẠO

STT

TP

Bảng 3.9. Số liệu sau khi xử lý thống kê thực nghiệm sư phạm

10 00

B

(5HS) DTNT tỉnh (6HS)

4

4

0,473

0,688

5

Mộc Lị - Mộc Châu (3HS)

5

5

0,667

0,817

6

THPT chuyên ĐHSP (5HS)

9

8,5

0,24

0,489

-L

Í-

H

Ó

A

4

ÁN

Ghi chú:

Mode là điểm có tần suất lớn nhất.

-

Trung vị là điểm trung bình giữa điểm cao nhất và điểm thấp nhất.

-

Phương sai S2 được tính theo công thức sau:

IỄ N

Đ

ÀN

TO

-

1 n-1

D

S

2

-

n

ni(xi - X )2

i=1

Độ lệch chuẩn S (khai căn bậc hai của phương sai S2) biểu thị sự phân tán số liệu xung quanh giá trị trung bình.

54 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Nhận xét: Điểm trung vị của các đội tuyển trong tỉnh Sơn La dao động từ 4,5 đến 5,0

H

Độ lệch chuẩn của các đội tuyển không lớn, dao động trong phạm vi 0,489

N

-

Ơ

điểm, trong khi điểm trung vị của đội tuyển chuyên ĐHSP là 8,5.

N

-

U Y

đến 0,837, ngoại trừ đội tuyển trường Tô Hiệu (1,417) và chuyên Sơn La

10 00

B

TR ẦN

H Ư

N

G

Đ

ẠO

TP

.Q

(2,482).

Hình 3.8. Đường cong tích lũy điểm bài thi của 5 đội tuyển HSG tỉnh Sơn la

Ó

A

(Đối chứng: đội tuyển THPT chuyên ĐHSP)

H

Kết quả thi HSG quốc gia năm 2014 cho thấy học sinh nào có điểm

-L

Í-

chuyên đề từ 8,0 trở lên đều có giải (xem bảng 3.10 dưới đây).

STT

quốc gia môn hóa học năm học 2013 - 2014 [13] Họ và tên

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

Bảng 3.10. Danh sách học sinh tham gia học chuyên đề - đoạt giải kì thi HSG

A. 1 B.

Điểm chuyên đề

Điểm thi HSG QG

Giải

Trường

23,45

KK

THPT chuyên Sơn La

Đội tuyển HSG tỉnh Sơn La Nguyễn Ngọc Hưng

8,5

Đội tuyển trường HSG chuyên ĐHSP Hà Nội (tham khảo)

55 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

8,0

22,45

KK

THPT chuyên ĐHSP

2

Nguyễn Đinh Hồng Phúc

9,0

25,70

Ba

THPT chuyên ĐHSP

3

Nguyễn Tuấn Minh

9,0

35,30 Nhất

THPT chuyên ĐHSP

4

Hoàng Minh Kiên

8,5

25,80

Ba

THPT chuyên ĐHSP

5

Đặng Ngọc Dương

8,0

24,25

KK

THPT chuyên ĐHSP

Ơ

Vương Đặng Lê Mai

.Q

U Y

N

1

N

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

H

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

TP

3.5. Ý kiến của các chuyên gia

ẠO

Dưới đây là ý kiến của một số thầy cô có nhiều năm kinh nghiệm tập

Đ

huấn các đội tuyển tại các trường thuộc ácc huyện và tỉnh Sơn La, đánh giá

G

chất lượng và hiệu quả về chuyên đề “Phản ứng cộng nucleophin” dành cho

H Ư

N

học sinh khá, giỏi THPT.

TR ẦN

1. Thầy giáo: Nguyễn Bình Long, Phó Hiệu trưởng, giáo viên chuyên hóa, trường THPT chuyên Sơn La: Chuyên đề “Phản ứng cộng nucleophin” là một chuyên đề rất hay để ôn luyện cho đối tượng HS giỏi các cấp. Tôi đã trực

10 00

B

tiếp ôn luyện cho HSG cấp Quốc gia tôi thấy đa số HS hiểu bài, giải quyết

được phần lớn các bài tập và đề thi trong chuyên đề trên.

A

2. Cô giáo: Cầm Thị Oanh, giáo viên trườ ng THPT Tô Hiệu, đối

H

Ó

v ới chuyên đề “Ph ản ứng cộng nucleophin” tôi th ấy nội dung (gồm ph ần

Í-

lí thuyết, bài tập và đề kiể m tra) đều đưa ra được tính chính sác khoa học,

-L

tính hiệu quả c ủa chuyên đề này. Học sinh gi ỏi được học và áp dụng giải

ÁN

bài tập tương đối t ốt. Song một ph ần còn do HS chưa đủ đi ều kiện h ọc tập

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

nên chất lượng chưa cao.

3. Cô giáo: Trịnh Thị Vân, giáo viên trường THPT Mộc Lỵ. Tôi đã

có nhiều năm nằm trong lớp đội ngũ ôn luyện HSG cấp tỉnh, tôi thấy để có

được HSG tỉnh môn hoá học không những phải có trò giỏi mà cần có đội ngũ thầy cô cũng phải giỏi. Đối với phần “Phản ứng cộng nucleophin” trong chuyên đề nghiên cứu thấy được chất lượng bài giảng hay và đạt hiệu quả cao. Song vẫn cần có nhiều dạng bài tập hơn nữa và nhiều câu hỏi hơn 56

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

nữa để HS vận dụng lý thuyết và giải bài tập một cách thành thạo hơn. Bởi

N

HS thuộc vùng núi các em còn nhút nhát và phần lớn các gia đình chưa đủ

N

H

Ơ

điều kiện cho các em theo học.

U Y

Tiểu kết chương 3

TP

.Q

Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm ở đội tuyển HSG của 5 trường THPT tỉnh Sơn La và đối chứng là đội tuyển HSG chuyên ĐHSP Hà Nội, kết quả cho

ẠO

thấy:

Đ

1. Chất lượng đội tuyển của tỉnh Sơn La (và của các trường PTTH trong tỉnh)

N

G

thấp hơn nhiều so với đội tuyển của Trường PTTH chuyên ĐHSP Hà Nội. Điều này

H Ư

có thể được lý giải là do điều kiện học tập của các em khó khăn hơn ở Hà Nội, mức

TR ẦN

độ quan tâm đầu tư của gia đình, nhà trường hạn chế hơn ở Hà Nội.

2. So sánh giữa các đội tuyển trong tỉnh Sơn La, mức độ phân hóa giữa đội tuyển của tỉnh với các đội tuyển từ các trường PTTH không cao, chứng tỏ khâu

10 00

B

sàng lọc, chọn đội tuyển của tỉnh chưa được tốt (80% đội tuyển của tỉnh đạt điểm dưới 5,0). Để có được giải HSG cấp quốc gia, đội tuyển của tỉnh cần được đầu tư

A

nhiều hơn nữa về đội ngũ giáo viên (tập huấn cho đội tuyển), về thời gian (thi chọn

Ó

đội tuyển sớm hơn, thời gian tập huấn dài hơn), về cơ sở vật chất (điều kiện sinh

Í-

H

hoạt, học tập, sách tham khảo, sách nâng cao) …

-L

3. Đội tuyển của trường PT dân tộc nội trú tỉnh Sơn La có chất lượng thấp

ÁN

nhất. Điều này chứng tỏ nhu cầu giảng dạy những kiến thức cơ bản cho học sinh 4. Chuyên đề “Phản ứng cộng nucleophin” có khả năng phân loại cao, có thể

được sử dụng để tập huấn, thử nghiệm chất lượng các đội tuyển và dự đoán khả năng đoạt giải trước mỗi kì thi chọn HSG quốc gia.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

dân tộc nội trú cần thiết hơn so với nhu cầu giảng dạy những kiến thức nâng cao.

57 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

Ơ

H

Sau một thời gian nghiên cứu và tiến hành thực nghiệm về chuyên đề

N

1. KẾT LUẬN

N

“Phản ứng cộng nucleophin”, chúng tôi đã thu được một số kết quả chính về

U Y

lí luận và thực tiễn sau đây:

TP

.Q

1. Đã nghiên cứu tài liệu về cơ chế phản ứng cộng nucleophin. Trên cơ sở đó đã soạn giáo án, hệ thống các bài tập nâng cao và bài kiểm tra, dùng để

ẠO

tập huấn, phân loại các đội tuyển học sinh khá, giỏi cấp huyện và tỉnh Sơn La.

G

Đ

Thông qua bài kiểm tra có thể sơ bộ đánh giá chất lượng các đội tuyển và hiệu

H Ư

N

quả của chuyên đề.

2. Từ kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy chất lượng đội tuyển của

TR ẦN

tỉnh Sơn La (và của các trường PTTH trong tỉnh) thấp hơn nhiều so với đội tuyển của các thành phố lớn như đội tuyển của trường PTTH chuyên ĐHSP

B

Hà Nội. Điều này có thể được lý giải là do điều kiện học tập của các em khó

10 00

khăn hơn ở Hà Nội, mức độ quan tâm đầu tư của gia đình, nhà trường còn

A

nhiều hạn chế.

Ó

3. Chuyên đề “Phản ứng cộng nucleophin” có khả năng phân loại cao,

Í-

H

có thể được sử dụng để tập huấn, thử nghiệm chất lượng các đội tuyển và dự

-L

đoán khả năng đoạt giải trước mỗi kì thi chọn HSG quốc gia.

TO

ÁN

2. KIẾN NGHỊ Để thực hiện dạy học về chuyên đề “Phản ứng cộng nucleophin” để

D

IỄ N

Đ

ÀN

đưa nội dung này vào trong chương trình đề thi các cấp. Trước hết GV trực tiếp ôn luyện phải dành nhiều thời gian để tiếp cận HS trên nhiều phương diện khác nhau nhằm nắm bắt được khả năng, trình độ học tập của từng đối tượng HS ôn luyện, từ đó có kế hoạch giảng dạy cho phù hợp.

Trong quá trình ôn luyện GV cần hướng các em tới các mục đích tốt

đẹp, động viên khích lệ kịp thời, tạo ra động lực cho các em tham gia học tập,

58 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

xây dựng mối quan hệ thân thiện của từng HS trong đội tuyển để các em giúp

Ơ

H

- Rất mong nhận được sự chỉ đạo và sự quan tâm sát sao hơn nữa của

N

đỡ nhau trong ôn luyện sẽ đạt được nhiều thành tích trong học tập.

N

các cấp lãnh đạo trong và ngoài tỉnh tới đội ngũ CBGV và HS trong đội tuyển

U Y

Hóa học nói chung, cũng như các em HS trong các đội tuyển khác nói riêng

.Q

về cơ sở vật chất, về chế độ chính sách, về tài liệu tham khảo,…. Để tỉnh Sơn

TP

La ngày càng có nhiều nhân tài phục vụ tỉnh nhà nói riêng cũng như đất nước

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10 00

B

TR ẦN

H Ư

N

G

Đ

ẠO

nói chung.

59 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Ơ

H

Nghị quyết của BCH Trung ương Đảng số 29-NQ/TW ngày

N

1.

N

A. Tiếng Việt

U Y

04/11/2013 (xem http://tailieu.vn/doc/nghi-quyet-29-nq-tw-nam-2013-

.Q

1686277.html)

Cổng thông tin điện tử của tỉnh Sơn La: http://www.sonla.gov.vn

3.

Đỗ Đình Rãng (Chủ biên), Đặng Đình Bạch, Nguyễn Thị Thanh Phong.

ẠO

TP

2.

Đ

Hóa học hữu cơ 2, NXB GD, 2014.

Trần Quốc Sơn. Giáo trình Cơ sở lý thuyết hóa hữu cơ, NXB.GD, 1987.

5.

Nguyễn Hữu Đĩnh (Chủ biên). Bài tập hóa học hữu cơ, NXB.GD, 2012

H Ư

N

G

4.

6.

TR ẦN

(tái bản lần thứ ba).

Thông tư số 31/2010/TT-BGDĐT ngày 18/11/2010 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (xem: http://thuvien.phapluatxahoi.vn/van-

10 00

B

ban/Giao-duc/Thong-tu-31-2010-TT-BGDDT-sua-doi-Quy-che-thichon-hoc-sinh-gioi/114820/noi-dung.aspx).

Xếp hạng trường trung học phổ thông của Việt Nam, trang web

A

7.

Báo Giáo dục & Thời đại s ố 20/11/1998, Trí tuệ tr ẻ Việt Nam, Kết

Í-

8.

H

Ó

http://vi.wikipedia.org

-L

quả học sinh thi Olympic Quốc tế (Thống kê năm 1998 và t ổng hợp

ÁN

các k ỳ Olympic).

10.

Công văn số 10803/BGDĐT-GDTrH ngày 16/12/2009 của Bộ GDĐT (xem http://thuvienphapluat.vn/archive/default.aspx).

Công văn số 2765/ KTKĐCLGD-KT ngày 06 tháng 11 năm 2013 của Cục khảo thí và kiểm định chất lượng

IỄ N

Đ

ÀN

TO

9.

D

(xem http://thuvienphapluat.vn/archive/default.aspx).

11.

Trang web: http://c3phuctho.edu.vn/forums/showthread.php?3546

60 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

12.

Từ điển Tiếng Việt (1992), NXB.GD, tr.40-41.

13.

Danh sách HSG đoạt giải quốc gia các kì thi HSG THPT, theo

H

http://moet.gov.vn/resources/eduportal/uploads/2014/tt5547_in_dsdoat

N

giai_chuan.pdf.

U Y

B. Tiếng Anh

A short review on development of ICho, Intern. Information Center of ICho.

.Q

14.

N

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Ơ

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

TP

http://www.iuventa.sk/files/documents/5_icho/documents/history%202

Đ

Okoli C., Pawlowski S.D. (2004). The Delphi method as a research

G

15.

ẠO

014a.pdf

N

tool: an example, design. consider. & application. Inform. & Manag., Peter Syker. Primer to Mechanism of Organic reactions, Pergamon

TR ẦN

16.

H Ư

Vol.42, pp.15-29.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10 00

B

Press, 1984.

61 Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

H Ư

N

G

Đ

ẠO

TP

.Q

U Y

N

H

Ơ

N

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10 00

B

TR ẦN

PHỤ LỤC

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Phụ lục 1:

H

Ơ

N

GIÁO ÁN CHUYÊN ĐỀ CỦA CÁC ĐỘI TUYỂN

N

- Gồm 01 giáo án chuyên đề dành cho các đội tuyển trong tỉnh Sơn La

U Y

- Giáo án đã được thể hiện trong chương 2: Thực nghiệm và các

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10 00

B

TR ẦN

H Ư

N

G

Đ

ẠO

TP

.Q

phương pháp nghiên cứu (từ trang 27 đến trang 39).

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Phụ lục 2:

N

ĐỀ KIỂM TRA VÀ ĐÁP ÁN CỦA CHUYÊN ĐỀ

H

Ơ

- Gồm 01 đề kiểm tra và 01 đáp án chuyên đề “ Cộng nuclophin”

N

- Đề kiểm tra và đáp án của chuyên đề được thể hiện trong chương 2:

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10 00

B

TR ẦN

H Ư

N

G

Đ

ẠO

TP

.Q

U Y

Thực nghiệm và các phương pháp nghiên cứu (từ trang 40 đến trang 43).

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial

www.twitter.com/daykemquynhon www.google.com/+DạyKèmQuyNhơn

www.facebook.com/daykem.quynhon www.daykemquynhon.blogspot.com

Phụ lục 3:

TR ẦN

H Ư

N

G

Đ

ẠO

TP

.Q

U Y

N

H

Ơ

N

ĐƯỜNG CONG TÍCH LŨY ĐIỂM BÀI THI VÀ ĐÔ THỊ CHẤT LƯỢNG ĐỘI TUYỂN HỌC SINH GIỎI TỈNH SƠN LA

Hình 3.8. Đường cong tích lũy điểm bài thi của 5 đội tuyển HSG tỉnh Sơn la

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10 00

B

(Đối chứng: đội tuyển THPT chuyên ĐHSP)

Hình 3.9. Chất lượng các đội tuyển HSG của tỉnh Sơn La năm học 2013 - 2014 thông qua chuyên đề (có tham khảo chất lượng

đội tuyển trường chuyên ĐHSP Hà Nội).

Sưu tầm bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

www.facebook.com/daykemquynhonofficial www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial