www.ddan.org
مهنت رێژایی‌ته به‌‌د مت‌بپارێزه ندروستی‌ده ته بهر له ی‌ژناندا‌ڕوودهدات . فزێۆلۆژی‌جه سته ندین‌گۆڕان‌له ن‌چه درێژایی‌ته مه به ی‌که‌ژنان و‌قۆناغانه شیان‌بدهن . ئه ندروستی‌له خ‌به ته بێت‌پتر‌بایه ژنان‌ده وه ئه پێگهیشتن کانی له‌قۆناغه یاندا‌دێت‌بۆ‌نمونه ر‌جه سته بن‌و‌گۆڕانکاری‌به سه وره ده گه تهندروستی خ‌به ی‌زیاتر‌بایه بۆ‌ژنان‌بۆ‌ئه وه دا‌زۆر‌گرنگه م‌کاتانه و‌دووگیانیدا،له میان‌بدهن. ده دهن، میان‌ده ندروستی‌ده خ‌به ته ژنان‌زیاتر‌بایه یه وه ویش‌ئه یه ئه ک‌هه ڕاستییه رچاو‌له‌پیاوان کی‌به ڕێژه یه می‌ژنان‌به ندروستی‌ده وهشد ا‌ته ڵ‌ئه اڵم‌له گه به دهن ژیانی‌ژناندا‌ڕوده ی‌له هۆرمۆنیانه و‌گۆڕانه ی‌ئه رئه وه به ش‌له ئه مه باشترنین . شانهی‌پووک. وانه ت‌له ی‌ئافره کانی‌جه سته ی‌ئۆرگانه ر‌زۆربه کاته سه کارده گۆڤاری‌جۆرناڵ‌ئهڤ‌پێرۆدۆنتۆلۆجی ه له‌ساڵی9111ل ک‌که وه یه توێژینه ساڵ‌نهخۆشیی مهن45-23 ژنانی‌ته له%32 که ریخستوه وه ده ته باڵوکراوه هه‌وکردنی‌ده‌و‌روبه‌ری‌ددانیان‌هه‌یه‌‌و‌له%55ژنانی‌ته‌مه‌ن13-44ساڵ(ئه‌وانه‌ی یه. هه وروبهری‌ددانیان وکردنی‌ده خۆشیی‌هه کانیان‌ماوه) نه ددانه که له‌به‌ر‌ئه‌وه‌ی‌نه‌خۆشیی‌پووک(ده‌وروبه‌ری‌ددان)نه‌خۆشییه‌کی‌هه‌ستپێنه‌کراوه(بێ گاته‌بارێکی نه که خۆشییه تاکو‌نه کانیان‌نازانن‌هه نهخۆشی یه ی‌ژنان‌به زۆربه ئازاره) مهنیاندا کانی‌ته جیاوازه قۆناغه توانن‌له رچۆنیک‌بێت،ژنان‌ده زۆر‌خراپ . هه ند‌ههنگاوێک. ری‌چه گرتنه به میان‌بپارێزن‌به ندروستی‌ده توانن‌ته ده
قۆناغی پێگهیشتن
کات‌وهکو‌هۆرمۆنی‌پرۆجیسترۆن‌و کان‌زیاد‌ده گهزی یه ڕه یشتندا‌هۆرمۆنه کاتی‌پێگه له ش‌ههستیاری به مه هۆی‌زیادبوونی‌سوڕی‌خوێن‌لهناو‌پووکدا . بنه ده سترۆجین،که ئه لکاووه بێت‌بۆ‌مادده ی‌زیاتری‌هه کات‌پووک‌کاردانه وه ش‌واده کات‌ئه مه پووک‌زیاد‌ده م‌کاتانهدا کو‌پاشماوهی‌خۆراک‌و‌پالکی‌ددانیی . له ر‌ددان‌وه کانی‌سه خشه زیانبه گهڕێت. ڵده ئاوسێت‌و‌سورهه پووک‌ده ی‌پووک‌بۆ‌بۆ‌ئاوسان‌کهمتر ڕن،کاردانه وه یشتندا‌تێئه په ی‌پێگه کاتێک‌ژنان‌به ماوه خ‌به یشتندا‌بایه قۆناغی‌پێگه بۆ‌ژنان‌له رچۆنێک‌بێت،زۆر‌گرنگه وه . هه بێته ده ته‌ندروستی‌ده‌میان‌بده‌ن‌به‌‌به‌کارهێنانی‌فڵچه‌‌و‌هه‌ویر‌و‌‌ده‌زووی‌پزیشکیی‌ددان یهکی‌کاتی‌ڕێکوپیک. خشته ست‌بوون‌به په یوه دنی‌پزیشکی‌ددان‌به ڵ‌سهردانکر له گه 1
سهرکردن‌و چاره به کات ندێ‌باردا،پزیشکی‌پسپۆڕی‌ددان‌ئامۆژگاریت‌ده له هه گهر‌زیانیان ئه کانیان‌داوه وری‌ددانه ی‌که ده ئێسکانه و‌شانه پاراستنی‌ئه یشتبێتن‌و‌‌داخورابێتن. پێگه
سوڕی مانگانه
وه. هۆی‌سوڕی‌مانگانه بن‌به وکردنی‌پووک‌ده ژنان‌توشی‌هه ندێ‌له می‌هه زۆربه که وکردنه‌پێش م‌هه ڕێت‌و‌دهئاوسێت . ئه ڵده گه دا‌پووک‌خوێنی‌لێدێت،سوور‌هه م‌باره له کاتی‌دهستپێکردنیدا‌نامێنێت. دات‌و‌له ڕووده که ڕوودانی‌سوڕه
قۆناغی دووگیانیی
تای‌مانگی‌دووهم‌و سه ره له وه بێته کات‌و‌سوورده ژنان‌پووکیان‌هه وده له زۆرێک م‌کاتانهدا‌ژنان شتهم . له درێژایی‌مانگی‌هه کات‌به زیاد‌ده وکردنه م‌هه سێیهم‌دا . ئه کهن. ی‌پووکیان‌ده تێبینی‌ئاوسان‌و‌خوێن‌لێهاتن‌و‌سووربوونه وه بێت‌و‌لوویهک‌دروست وره ده کدا‌گه جێگه یه ووک‌له ندێ‌ئافرهتی‌دووگیاندا،پ له هه نیشتووه ماده ر‌به رامبه بێت‌به وه ده ی‌پووکه هۆی‌کاردانه وه ش‌به ئه مه دهبێت . م‌لووه پێی‌دهوترێت‌لووی‌دووگیانیی . ئه م‌لووه کانی‌وهکو‌پالکی‌ددانی . ئه خشه زیانبه پاش‌ماوهی وه مایه م‌لووه گه رئه ئه ئازاره . و‌لوویهکی‌بێ یی‌نییه لووی‌شێرپه نجه رگهری‌پووک‌ال‌ببرێت. شته ری‌نه الیهن‌پزیشکی‌پسپۆ بێت‌له وا‌ده دووگیانی‌ئه نێوان‌نهخۆشیی‌پووک له یه ندی‌هه په یوه که ریانخستووه کان‌ده توێژینه وه که. میی‌بارستایی‌کۆرپه دایک‌بوونی‌کۆرپه و‌که خت‌له و‌پێشوه وروبهری‌ددان) ( ده کرێت‌له ماشاده وه ته خه چاوی‌پڕ‌بایه به ک‌ههوکردنی‌پووک) ر‌ههوکردنیک( وه هه ،حهوت خۆشه پووکیان‌نه ی‌که دووگیانانه ته و‌ئافره ڕاستیدا،ئه له ماوهی‌دووگیانیدا . کانیش‌له دایک‌ببن‌و‌کۆرپه خت‌له کانیان‌پێشوه ی‌کۆرپه بارن‌بۆ‌ئه وه جار‌زیاتر‌له ی‌مناڵت‌ببێت،ئهوا بۆ‌ئه وه ر‌پالنت‌داناوه ئه گه م‌بارسته‌بن . زۆر‌بچوک‌و‌که باره قه ردانکردنی‌پزیشکی‌ددان‌به ڵ‌سه له گه مت‌بدهیت ندروستی‌ده خ‌به ته زۆر‌گرنگه بایه ی‌پووک‌و‌ددانهکانت‌بۆ‌بپشکنێت. ناوێکی‌ڕێکوپێک‌بۆ‌ئه وه ناوبه مان‌گرفتی‌پووکیان‌ههبێت یه هه وانه هێنن،له کارده دووگیانی‌به دژه ی‌که و‌ژنانه ئه وه‌و‌خوێنلێهاتنی ئاوسان‌و‌سووربوونه ست‌به مانیش‌هه وهکو‌ژنانی‌دووگیان . ئه کهن. پووکیان‌ده
2
قۆناغی سوڕوهستان و پاش سوڕوهستان
ست‌به یه هه وانه ستان‌له ستان‌و‌پاس‌سوڕوه نی‌سوڕوه ته مه ته یشتونه ی‌گه و‌ژنانه ئه میان‌بکهن تی‌ده ناڕه حه ست‌به یه هه وانه له دهمیاندا . ن‌له ک‌بکه ند‌گۆڕانکارییه چه تایبهتی‌سوێر،تون‌و و‌گۆڕانی‌تامی‌خواردن‌به ،سووتانه وه ک‌دهم‌ووشکیی،ئازار وه تاڵیی. م‌له‌ژنان کی‌زۆرکه ژماره یه م‌له ی‌پووک‌و‌ناوپۆشی‌ده ش،سوتانه وه رای‌ئه مانه سه ره ییهکی مه په شی‌له نگه که دار،ڕه کو‌وشک‌یان‌بریقه کی‌گشتی‌وه شێوه یه به ڕوودهدات . وهرگرتنی که وتووه ی‌ژنان‌بۆیان‌ده رکه زۆربه تۆخ‌دهگۆردرێت. کاڵ‌بۆ‌سورێکی‌زۆر وه. کاته م‌ده که م‌بارانه سترۆجین‌ئه هۆرمۆنی‌ئه میلهبوونی‌ئێسک وکردنی‌پووک‌و‌ده هۆی‌هه کانیش‌به وری‌ددانه ئێسکی‌ده بههۆی م‌ئێسک‌داخورانه هۆکاری‌ئه که ریانخستووه کان‌ده توێژینه وه دادهخورێت. ری‌هۆرمۆنیان‌بۆ‌دهکرێت، ی‌چاره سه و‌ژنانه ڕوودهدات . ئه وه که ردوو‌باره هه مهش دات‌به بوونی‌ئێسک‌ده ی‌ده میله نگاربوونه وه دات‌بۆ‌به ره تیان‌ده یارمه شی‌مرۆڤ‌دهپارێزێت. کانی‌تری‌له به شه
ههنگاوهکانی پاراستنی تهندروستی دهم
بۆ‌ئهو‌بۆ کان‌زۆر‌گرنگه م‌و‌ددانه پاک‌وخاوێن‌ڕاگرتنی‌ده پشکنینی‌ووردی‌پووک‌و ن‌لهکاتی‌گۆڕانی که میان‌ده کانی‌ناوده تێبینی‌گۆڕانکارییه ی‌که و‌ژنانه ئه واوی‌لهش، ها‌ته م‌و‌هه روه کی‌باشی‌ناوده ندروستییه بۆ‌دڵنیابوون‌له ته هۆرمۆنییدا. ی‌ددانهکانت‌ساڵی‌دووجار ۆ‌پاککردنه وه له‌سهردانکردنی‌پزیشکی‌ددان‌ب دڵنیابه وه. مه الی‌که به
وهی ی‌الی‌خواره م‌گرفتانه گه رئه ئه دانی‌پزیشکی‌پسپۆڕی‌ددان‌بکه سه‌ر پووکت‌بهدی‌کرد:
کارهێنانی‌فڵچهی‌ددان کاتی‌به خوێن‌لێهاتنی‌پووک‌له ڵگهڕابێت‌و‌ئاوساوبێت نگی‌پووک‌سورهه ڕه له‌ئاستی‌سروشتی‌خۆیان) پووکهکانت‌داکشابێت( بۆنی‌ناخۆشی‌دهم نێوان‌پووک‌و‌ددانهکان کێم‌هاتن‌له ق‌بوونی‌ددانهکان‌و‌شوێن‌گۆڕینان له کانی‌سهروو‌و‌خواروو کاتی‌جووتبوونی‌ددانه شوێنی‌خۆیان‌له کان‌له الدانی‌ددانه 3
کهت شلبوونی‌تاقمه ڵ‌ئهو هێنیت‌له گه کاری‌ده ی‌که به و‌دهرمان انه له ت‌ئاگادار‌بکه پزیشکی‌ددانه که ر‌تهندروستیدا‌هاتوون. سه پێشتر‌به ی‌که گۆڕانانه فڵچه‌‌و‌هه‌ویر‌و‌ده‌زووی‌پزیشکی‌ددان‌به‌کاربهێنه.
4