DDR in kort bestek by ddr museum

DDR

in kort bestek

Friso de Zeeuw en Anja Fricke

Ge誰llustreerd met voorwerpen uit het DDR-Museum

DDR in kort bestek In dit boekje DDR in kort bestek schetst Friso de Zeeuw de geschiedenis van de DDR (1949-1990). Voorwerpen uit het DDR-Museum vormen het illustratiemateriaal. De Zeeuw beheert het museum samen met zijn vrouw Thea Grijsen in Monnickendam Anja Fricke beschrijft in het tweede deel van deze publicatie een viertal alledaagse gebeurtenissen uit haar familieleven in de DDR. DDR in kort bestek is een uitgave van de Stichting DDR-Collectie. Meer lezen? Friso de Zeeuw schreef ook het rijk geïllustreerde boek Fascinatie DDR. Bladeren in het boek en bestellen: www.fascinatieddr.nl

De kortste geschiedenis van de DDR

Gelijk na het begin van de Sovjetbezetting werd een omvangrijke landhervorming doorgevoerd onder het motto Junkerland in Bauernhand. Daarnaast werd Russisch als tweede taal in het onderwijs geïntroduceerd.

Twee partijspeldjes van de communistische partij SED. Op de oudste (links) staat Stalin afgebeeld. In 1956 is zijn portret verwijderd, zoals op het rechter exemplaar te zien is.

Walter Ulbricht was één van de grondleggers van de DDR. Deze harde en overtuigde Stalinist was geen groot lezer, al doet dit portret anders vermoeden.

Sandmänchen maakte in 1959 zijn debuut op de Oost-Duitse televisie. Door de jaren heen heeft deze dagelijks uitgezonden poppenﬁlm zo’n populariteit verworven dat hij nu nog steeds op de tv te zien is. Al rijdt hij niet meer in een Trabant rond.

Invoering communisme De verovering van Berlijn op 30 april 1945 door Sovjet-troepen betekende het einde van het Derde Rijk. De ﬁlm ‘Der Untergang’, over de laatste dagen van Hitler, beschrijft de aanloop naar deze historische gebeurtenis. De gealliëerden verdeelden Duitsland in vier zones. De westelijke delen (Amerikaans, Brits en Frans) werden in 1949 samengevoegd tot de Bondsrepubliek. In datzelfde jaar kreeg ook de Sovjetzone de status van zelfstandige staat: Deutsche Demokratische Republik (DDR). In afwijking tot wat deze naam doet vermoeden, kregen communistische hardliners de leiding, onder Sovjet-patronage. De communistische partij heette Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED). De naam komt voort uit de ‘Zwangsvereinigung’ van sociaal-democraten met communisten in 1946. Twee partijleiders waren het gezicht van de DDR in haar 40-jarig bestaan: achtereenvolgens Walter Ulbricht (1950-1971) en Erich Honecker (1971-1989). Klein Wirtschaftswunder De Sovjet-Unie eiste van het platgebombardeerde land forse herstelbetalingen. Fabrieken die nog overeind stonden werden gedemonteerd en verhuisden naar Rusland. Toch voltrok zich in de naoorlogse jaren net als in West-Duitsland een klein ‘Wirtschaftswunder’. De planeconomie van de DDR ontwikkelde zich tot een van de sterkste van de landen achter het ijzeren gordijn. Werkende mensen moesten dan ook ﬂink aanpoten. Extreem hoge prestatienormen leidden tot de arbeidersopstand in 1953, die na twee dagen met behulp van Russische tanks de kop werd ingedrukt. Het regiem beschouwde het als een afgang dat het deze opstand niet had voorzien. De uitbouw van de beruchte Staatssicherheitsdienst (Stasi) werd nu met kracht ter hand genomen. De Muur De bevolking spiegelde zich heimelijk aan de welvaartsgroei in West-Duitsland. De succesvolle Soziale Marktwirtschaft oefende aantrekkingskracht uit op mensen die in de Bondsrepubliek meer konden verdienen en anderen hadden genoeg van de vrijheidsbeperkingen. In de periode van 1949 tot 1961 verlieten ca. 2,7 miljoen burgers de DDR. De totale bevolkingsomvang daalde naar 17 miljoen. Oost-Berlijn, ‘Hauptstadt der DDR’, had de meeste last van deze selectieve leegloop. De leiding

DDR in kort bestek

Bruinkoolwinning vormde een basis voor de economie. De methode van winning en verwerking veroorzaakte enorme milieuvervuiling en landschapsverwoesting. Het regiem ging daar volledig aan voorbij. Openlijke protesten vanuit de bevolking werden niet getolereerd. Kleurige plastic eierdopjes. Om onverklaarbare reden zijn ze uitgegroeid tot een waar cult-object van DDR-design. Ze zijn enkele jaren geleden weer in productie genomen.

Fotocamera’s behoorden tot de top-export producten van de DDR. Hier een drietal exemplaren van het merk Exakta.

Delikatesse Sauerkraut en Rotkohl: geliefd bij het avondeten in de DDR, maar lang niet altijd in de winkel verkrijgbaar.

van de SED besloot de tot dan toe open grens tussen Oost- en West-Berlijn hermetisch af te sluiten. Op 13 augustus 1961 begon de bouw van de Muur. Daags tevoren had Walter Ulbricht nog verklaard: “Niemand hat die Absicht, eine Mauer zu errichten”... “Ohne Kapitalisten geht es besser” De DDR-propaganda draaide op volle toeren. Die schetste een soort bordkartonnen werkelijkheid aan haar eigen inwoners en de rest van de wereld. Men wekte de indruk dat het economisch, sociaal en cultureel allemaal schitterend ging. Internationale sportprestaties namen bij dit pr-offensief een vooraanstaande plaats in. “Ohne Kapitalisten geht es besser” en “Von der Sovjet-Union lernen, heißt siegen lernen”, zijn twee voorbeelden uit het slagzinnen-repertoire, die in historisch perspectief bizar zijn te noemen. Na Ulbricht komt Honecker De ontevredenheid onder de bevolking over het gebrek aan consumptiegoederen en de permanente druk van het regiem op het maatschappelijke leven, leken tot veranderingen te leiden in 1971. De Stalinist Walter Ulbricht werd aan de kant gezet en Erich Honecker nam zijn plaats in. Meer artikelen in de winkels, aandacht voor de positie van vrouwen en jongeren en een ambitieus woningbouwprogramma waren kernpunten van de nieuwe lijn. Deze hoopvolle periode duurde tot het midden van de jaren zeventig. In 1976 vond de ‘Ausbürgerung’ van de kritische liedjeszanger Wolf Biermann plaats. Na een tournee door West-Duitsland mocht hij niet meer naar de DDR terugkeren. Dat kostte het regiem de resterende steun uit de kring van intellectuelen en kunstenaars. Produceren voor de export Vanaf de tweede helft van de jaren zeventig gaat de noodzaak om over buitenlandse deviezen te beschikken het (economisch) beleid domineren. Bij de productie krijgt de export voorrang in plaats van de verzorging van de eigen bevolking. De Hema was in Nederland een groot inkoper van de DDR-producten. Tv ‘s, speelgoed en ﬁjnmechanica behoorden tot de ‘Exportschlagers’. Een andere, cynische methode om aan harde D-Marken te komen was de ‘verkoop’ van duizenden politieke gevangenen aan de Bondsrepubliek, tegen een tarief van rond de 50.000 DM per persoon. Velen die via de Oost-Duitse snelweg naar West-Berlijn zijn gereden herinneren zich niet alleen de barse bejegening bij de grens, maar ook de boete bij geringe overschrijding van de 100 km snelheidslimiet. Ter plaatse af te rekenen; in DM, uiteraard. DDR in kort bestek

Balans van het dagelijks leven De bevolking trok intussen haar eigen plan. Voorzover het onontkoombaar was, voegde men zich naar de ofﬁciële maatschappelijke orde. De zekerheid van werkkring, beschikbaarheid van kinderopvang, onderwijs, gezondheidszorg en een ruim cultureel aanbod stonden aan de positieve kant van de balans. Negatief waren de onregelmatige en slechte beschikbaarheid van consumptieartikelen en de krappe huisvestingssituatie. In de immateriële sfeer ontbrak vrijheid van meningsuiting. Verplichte deelname aan streng geregisseerde ‘socialistische’ bijeenkomsten, nep-verkiezingen, gelijk geschakelde media en reisbeperkingen drukten een zwaar stempel op het leven. De West-Duitse tv zenders, die vanaf ca. 1970 in het grootste deel van de DDR goed te ontvangen waren, maakten het contrast tussen het kleurrijke Westen en het grauwe bestaan in het Oosten elke avond zichtbaar. Alleen in het zuidoosten van het land, rond Dresden, moest men het zonder de West-Duitse tv stellen; dat heette dan ook ‘Tal der Ahnungslosen’ (dal van onwetenden). Informele economie De mensen waren steeds meer aangewezen op de informele economie. Een levendige ruilhandel van producten en diensten was daarvan de kern. Het netwerk van ‘Beziehungen’ (betrekkingen) vormde de absolute voorwaarde voor een aangenaam materiëel bestaan. Een goede verstandhouding met de plaatselijke winkelier zorgde ervoor dat hij de zo lang begeerde mixer na binnenkomst even een paar dagen apart hield. Dit soort artikelen stond bekend onder naam ‘Bückwaren’: even bukken, want onder de toonbank stond het gereserveerde artikel. Wie familie of vrienden in West-Duitsland had, kon daarnaast rekenen op de periodieke toezending van een ‘Westpaket’, met chocola, kofﬁe, nylons en zacht toiletpapier. Hun creatieve energie konden DDR-burgers bijvoorbeeld kwijt in de bouw van een vakantiehuisje (Datsche) op het land. Bouwmaterialen waren schaars, maar wat spullen van het werk meenemen was een gebruikelijke methode om in ontbrekende onderdelen te voorzien. In de privé-sfeer, met familie en vrienden kon men zich meestal wel onttrekken aan de alom aanwezige overheid, partij en vakbond.

DDR in kort bestek

Brigades van 10 tot 20 werknemers vormden het organisatorisch kader voor het cultiveren van socialistisch gemeenschapsgevoel en het uitoefenen van sociale controle op het werk. Het ‘Brigadebuch’ doet verslag van werkbesprekingen, vakbondsbijeenkomsten en uitstapjes naar toneel en kegelbaan.

Deze bontwinkel kon trots zijn op het winnen van een ofﬁciële prijs bij een etalagewedstrijd. Het wemelde van dit soort competities in het kader van het ‘Sozialistischer Wettbewerb’ (concurrentie op socialistische grondslag).

Televi Televisietoestel van de grote radio- en tv producent RFT is in de jaren zeventig gekocht produ bijj Wa Wastora in Zaandam en loopt nog steeds als ee een zonnetje. Een voorbeeld van het uitgebreide exportrepertoire van de DDR. uitgeb

De zware industrie nam in de DDR een vooraanstaande plaats in, in zowel in economisch econom als in sociaal-maatschappelijk opzicht. Veel bedrijven brachten een eigen wandkalender uit. Met een draaimechanisme kon men handmatig de juiste datum instellen.

In 1976 opende het Palast der Republik zijn deuren in Berlijn. Het H prestigeobject van Erich Honecker genoot populariteit onder de de bevolking; het herbergde verschille verschillende cafés, restaurants, theaters en een disco. Vanwege de overdadige verlichting mocht het overda zich z verheugen in de bijnaam ‘Erichs Lampenladen’. Gesloopt in 2008/2009.

Het was in de communistische wereld de gewoonte om bij ofﬁciële feestelijke gebeurtenissen ﬂink uit te pakken met fraaie decoraties. Deze creatie is het geschenk van een Russische delegatie ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de SED in 1971.

Wandbord met het embleem van de beruchte Stasi.

Voorbeeld van imitatie van een bekend westers merk. In de doosjes met crème van Florena herkent men moeiteloos het Nivea-logo.

Bronzen beeld van Karl Marx, 50 cm. hoog. Honecker bracht het tijdens zijn staatsbezoek aan Nederland in 1987 mee als geschenk voor het bestuur van de Nederlandse communistische partij CPN. Tegenwoordig staat het beeld ’s zomers op het balkon van één van de voormalige bestuursleden van de CPN, terwijl het ‘s winters een plaats heeft in het DDR Museum.

Nation Volksarmee Die Nationale (NVA) was de benaming voor het le leger van de DDR. Gedisciplin Gedisciplineerd, effectief en toege goed toegerust, zo stond de bekend In uniformering NVA bekend. en uiterlijk vvertoon (waaronder ganzen de ganzenpas bij parades), m aan op Pruisische sloot men tradit tradities.

Stasi De kleinzielige achterdochtigheid van de regerende elite jegens de eigen burgers kwam op pregnante wijze tot uitdrukking in de gigantische organisatie van de Stasi. In de jaren ‘80 had het Ministerium für Staatssicherheit, onder leiding van Erich Mielke, zo’n 91.000 medewerkers en ca. 175.000 inofﬁzielle Mitarbeiter. Deze partime-medewerkers hadden de opdracht collega’s, familieleden of vrienden in de gaten te houden en opvallende zaken te melden. Het Stasi-archief herbergt de dossiers van vier miljoen DDR-burgers en twee miljoen burgers van de Bondsrepubliek en andere landen. De rapportages zijn van een wonderlijke precisie. Het wekt de indruk dat de ene helft van de bevolking de andere in de gaten hield. De Stasi, met zijn venijnige spionage, pesterijen en onderdrukking maakt voor velen de verwerking van het DDR-verleden nog steeds problematisch. Geen glasnost Eind jaren tachtig bereikte de ontevredenheid onder de mensen een hoogtepunt. Tegelijkertijd bedreef Gorbatschow in de Sovjet-Unie een politiek van voorzichtige hervormingen en openheid. De reactie van Honecker en zijn oude-mannenploeg in het Zentralkomitee der SED was tekenend: “Als de buurman zijn kamer van een nieuw behangetje voorziet, hoeven wij dat nog niet te doen”. Het 40-jarig bestaan van de DDR werd in 1989 nog in traditionele stijl gevierd, met streng geregisseerde festiviteiten en een militaire parade. Intussen namen de protestdemonstraties in Leipzig en andere steden in omvang toe. De mensen overwonnen hun angst voor represailles: “Wir sind das Volk”. De val van de Muur De partijleiding zag zich gedwongen tot wat beperkte en inconsequente hervormingsmaatregelen. Temeer omdat in Hongarije een gat in het IJzeren Gordijn was gevallen. Jonge mensen namen via dat land de wijk naar het westen. Een onbedoelde mededeling over een nieuwe reisregeling voor DDR-burgers door woordvoerder Günther Chabowski op de avond van 9 november had immense gevolgen. Die avond viel de Muur. Ieder herinnert zich de beelden van de euforische ontvangst van ‘Ossies’ in gebleekt spijkergoed en in hun Trabantjes in West-Berlijn. De gebeurtenissen voltrokken zich daarna in sneltreinvaart. Nog geen jaar later, op 3 oktober 1990 hield de DDR op te bestaan. De Duitse hereniging in de vorm van een uitgebreide Bondsrepubliek was een feit. De DDR was, staatkundig en politiek gezien, geschiedenis. In de psyche van de mensen en sociaal-economisch opzicht is de DDR echter nog geen voltooid verleden tijd.

DDR in kort bestek

Op de avond van 9 november 1989 9 viel de Muur. Kort daarna hakten talrijke jke souvenirjagers stukken uit de Muur. ur. Zolang deze er nog stond. Ook de auteur van deze publicatie gedroeg zich als ’Mauerspecht’ en toont trots zijn buit. Rottkäpschen Sekt was zeer populair in de DDR en daarbuiten. De producent is een van de weinige DDR-bedrijven die de Wende met glans hebben doorstaan.

Sportprestaties waren het meest vooraanstaande instrument in de buitenlandse presentatie van de DDR. Zwemster Kristin Otto droeg de titel ‘Königin von Seoul’ omdat zij bij de Olympische Spelen in 1988 zes gouden medailles behaalde. Haar toenmalige trainer is later veroordeeld wegens stelselmatig toedienen van doping. En dat was geen uitzondering.

Een kleine banaliteit, uit het leven gegrepen. Toiletpapier was verkrijgbaar in drie gradaties van zachtheid: heel erg hard, erg hard en hard. Na 1989 waren niet alle Oost Duitsers onmiddellijk overtuigd van de reinigingkracht het comfortabele zachte West-Duitse papier...

Partijleider Erich Honecker werd tijdens zijn staatsbezoek aan Nederland in 1987 ontvangen door burgemeester Ed van Thijn. Uiteraard met een rondvaart in de Amsterdamse grachten.

Het bekendste voortbrengsel van de DDR is zonder twijfel de Trabant. Wachttijd voor de aankoop van het standaardtype 601: tussen de 12 en 15 jaar.

Verkiezingen voor de raad van de Berlijnse deelgemeente Pankow. Op het oog behoorden de kandidaten tot verschillende politieke partijen. Dat was schijn. Het Nationale Front verenigde alle partijen en daarbinnen domineerde de SED. De uitslag lag bij voorbaat vast: opkomst: 98% en stemmen op het Nationale Front: 99%

Herinneringen van een Ossi-meisje Gelukkig bestaat de DDR niet meer. Anders had ik nooit in Nederland kunnen wonen om als ‘Ossi’ erover te vertellen. Een Ossi is iemand die in de voormalige DDR geboren en getogen is. Mijn familie is in de DDR opgegroeid. Mijn ouders waren meer met de staat verankerd dan mijn broer en ik. Want zij hebben het begin van de DDR nog meegemaakt. Wij werden klaargestoomd om de ‘socialistische vrede’ over het Westen te verspreiden. Partij en staat spanden zich in om alle burgers van hun communistische ideologie te overtuigen. We konden ons niet aan deze leer onttrekken. Zeker niet als je in contact kwam met een van de talrijke staatsinstellingen. Ik heb mijn jeugd als heel veilig beleefd; alles werd voor mij geregeld. Niet alleen school, maar ook activiteiten in mijn ‘vrije tijd’. Nu ik terugkijk op mijn leven als Ossi, besef ik dat die veiligheid schijn was. Nu kan ik er vrij over vertellen; toen was dat ondenkbaar. In de volgende bijdragen beschrijf ik enkele gebeurtenissen uit het leven van mij en mijn familieleden. Niet omdat die zo bijzonder zijn. Nee, juist omdat het standaardverhalen zijn, voor iedere Ossi herkenbaar. Anja Fricke (1978)

Hier zit ik voor mijn school met mijn ‘Schultüte’. Die kreeg je maar één keer in je leven, als je met zes jaar voor het eerst naar school ging. Mijn ouders hebben het met westerse lekkernijen en een pop volgestopt. 14

DDR in kort bestek

pionierleider. Fakkels brandden. Wij luisterden naar de toespraak over de DDR en hoe goed de staat voor ons was. Daarna moest ik het ‘Pionierversprechen’ (gelofte) aﬂeggen. Samen met anderen spraken wij de tien ‘Jungpioniergeboten’ na en salueerden. De ‘Jungpioniersbegrüssung’ bestond uit een handbeweging. Je plaatste met de rechte, vlakke hand de duim schuin boven het midden van het voorhoofd. Tegelijkertijd zeiden wij luid “Für Frieden und Sozialismus - Seid bereit! - Immer bereit!” Aan het eind kreeg ik mijn ‘Jungpionierkleidung’: een eenvoudige

Inwijding tot Jungpionier Als enige van mijn familie ben ik in na de val van Muur, in 1989, vertrokken uit de voormalige DDR. Twee miljoen Oost-Duitsers deden hetzelfde. Tegenwoordig woon en werk ik als taaltrainer in Nederland. De DDR lijkt ver weg. Wat op mij als jong meisje veel indruk maakte, was het samenhorigheidsgevoel dat in de DDR centraal stond. Dat je instemde met alles wat de staat aanbood. In het eerste jaar op school organiseerde men een groot feest voor de aankomende Jungpioniere. De schoolleiding stelden mijn ouders eerst de vraag of ik eraan mee wilde doen. Het was een vraag waarop maar één antwoord mogelijk was: ‘ja’. Als kind was ik er niet mee bezig of ik nou wel of niet Jungpionier wilde worden. Je deed het gewoon. Wat ik toen veel interessanter vond, was dat ik op de avond van inwijding langer op mocht blijven. Eén keer niet vroeg naar bed. Ik hoefde verder weinig voor deze belangrijke avond voor te bereiden. Na het avondeten hebben mijn ouders en ik ons chique aangekleed en zijn naar school gegaan waar het feest begon. Omdat het donker was en winters koud, groeide het gevoel van avontuur. Ik hoorde erbij. Eerst werd een appèl gehouden. Dat betekende dat wij voor de gehesen DDR-vlag stonden. Om ons heen stonden familie en vrienden. Voor ons stonden onze directeur, onze lerares en de

witte blouse met het embleem van de Jungpioniere erop, een donkerblauwe rok, een kapje en een blauwe sjaal. Deze sjaal moet op een speciale manier worden geknoopt. Na aﬂoop van het appèl was het tijd voor feest. Met heerlijke mierzoete taarten en een groot vuur van fakkels. Mijn ‘Mitliedskarte für Jungpioniere’ was de identiteitsbevestiging voor de staat. Met mijn foto, handtekening en de ‘Jungpioniergeboten’, kon ik in de socialistische staat niet meer verdwalen. Zo begon mijn tijd als toegewijde socialistische Jungpionier. Mijn opdracht was: anderen helpen. Voedselpakketten inpakken voor onze soldaten, kastanjes verzamelen voor de dieren, oud papier en lege ﬂessen bij ouderen ophalen. En niet verder nadenken.

Dit is mijn lidmaatschapskaart als Jungpionier. Die nam ik overal mee. Dat was het bewijs dat ik echt bij de DDR hoorde.

DDR in kort bestek

Unsozialistisch gedrag Michael (1973), mijn broer, woont nog steeds in de voormalige DDR. Hij is net als de meesten in de DDR ‘overfatsoenlijk’ opgevoed. Hij rookte niet in het bijzijn van zijn ouders, had respect voor het vaderlijk gezag, was vriendelijk en behulpzaam. Michael had als puber wel een duidelijke hekel aan leren. Hij wist dat hem een schriftelijke overhoring in het vak geschiedenis te wachten stond. Natuurlijk had hij weinig gedaan voor deze toets. Dus hij moest zich er op de een of andere manier uit redden. De toets duurde een uur, maar Michael was er gauw mee klaar. Michael wist dat hij niets wist. Hij schreef op het papier voor de docent: “Ich weiss nichts, Gott weiss alles”. Mijn broer wist niet welke goden hij hiermee wakker had gemaakt. Hij tartte zo niet alleen zijn eigen lot maar ook dat van onze familie. Eerste consequentie van zijn schrijfsel was een heel slecht cijfer. De toets met dat cijfer eronder moest mijn vader ondertekenen. Au. De tweede consequentie was dat mijn vader naar de docent moest komen. Gelukkig sprak mijn vader met de leraar alléén. Hij had het eigenlijk aan de directie door moeten geven, zei de docent. Religie was in de DDR namelijk niet bepaald gebruikelijk. Mijn vader gaf toe dat mijn broer een grote fout gemaakt had. En dat hij dit niet nog een keer zou doen. Mijn vader zei dat Michael religieus werd opgevoed en dat hij om die reden niet mocht liegen. Gelukkig was mijn vader toen burgemeester van ons dorp. Daarom wilde de leraar hem niet gelijk in een kwaad daglicht stellen. De docent liet het erbij en benadrukte dat Michael niet nog een keer ‘unsozialistisch’ op mocht vallen. Michael kwam ervan af met vijftien uur strafwerk.

De directeur gaf een korte inleiding. Hij riep mijn broer naar voren, die zijn toespraak oplas. Michael heeft vijf minuten staan praten: het speet hem, hij zou zijn leven beteren en hij zou zijn plichten als lid van de Freie Deutsche Jugend beter vervullen. Hierna nam de directeur weer het woord, terwijl Michael op zijn plek moest blijven staan. De directeur vertelde dat Michael een slecht voorbeeld voor de samenleving was. Hij kreeg taakstraffen en mocht tot aan het eind van zijn schooltijd niet meer negatief opvallen. Daarna was de appèl afgelopen. Michael haalde zijn diploma zonder verdere incidenten. Maar wel met een beschadigd imago en een paar deuken in zijn socialistische wereldbeeld.

Op een dag stond Michael met een meisje op het schoolplein. Hij speelde letterlijk en ﬁguurlijk met vuur. Per ongeluk kwam de aansteker te dicht bij het haar van het meisje. Het schroeide een stukje. Michael bood meteen zijn excuses aan. Dat was niet genoeg. Weer moest mijn vader naar school komen. Maar deze keer naar de directeur. Het was een pittig gesprek. Gelukkig hoefde mijn broer niet van school, maar er werd wel een apart appèl voor hem gehouden. Alle leerlingen van de school, waar ik natuurlijk ook toebehoorde, moesten in een u-vorm rond de gehesen vlag staan. Mijn broer als vijftienjarige in het ‘Wehrlager’. Vanuit school moest iedereen twee weken naar een soort ‘voorproeﬂeger’. De staat beoogde zo soldaten voor de grensbewaking te werven.

DDR in kort bestek

Aktivist tegen wil en dank Mijn moeder, Christine (1953), kreeg via haar vader en twee broers bij het Reichsbahn Ausbesserungswerk (RAW) - onderhoud en reparatie van treinen - in Halberstadt een baan. Eerst als Schlosser (metaalbewerker), later als hulpkok. Na enige tijd bood de bedrijfsleiding aan om de opleiding tot professioneel kok te volgen. Natuurlijk zei mijn moeder ‘ja’. Maar eerst moest zij vanuit het bedrijf naar de partijschool om Marxismus und Leninismus te leren. Zij hield er niet van, maar het was onvermijdelijk. Ze zei altijd: “Marxismus-Leninismus ist der Rhytmus wo ein Jeder mit muss”. Partijschool en vakopleiding heeft ze met succes afgerond. Hierna ging ze aan de slag als kok bij het RAW. Mijn moeder ontving haar oorkonde als ‘Aktivist’ van haar baas. Die kreeg iedereen na voltooiing van de opleiding op de partijschool.

Op een middag zei een collega tegen haar dat ze eerder moest stoppen met werken in de keuken. Zij moest bij haar baas komen. Mijn moeder ging daarom vroeger douchen omdat de keukengeur in haar kleren en haren zat. Wel bekroop haar een onzeker gevoel. Wat zou de directeur te melden hebben? Was er iets gebeurd? Was ze in problemen verzeild gekomen met ‘Het Systeem’? Mijn moeder ging toch recht op haar doel af. Ze deed de deur open en zag de vier chefs staan. De directeur van het RAW, de chefs van de SED en de FDGB (de vakbond) en de baas van de keuken. Haar directeur had een bos bloemen in zijn handen. Ah, gelukkig, geen verhoor! Ze ontspande zich. Ook ontving ze een envelop met 200 Mark, een medaille en een oorkonde. Dat alles kreeg mijn moeder voor haar initiatief en trouw aan het socialisme en de staat. Achteraf vertelde mijn moeder grinnikend hoe gek ze dit vond: de staat beloonde haar voor iets waartoe de staat haar verplichtte. De hoge heren vatten haar glansrijke carrière samen en vertelden vol lof hoe waardevol ze was voor de samenleving. Natuurlijk benadrukten zij ook hoe fantastisch de staat voor de maatschappij was. De bijeenkomst was snel afgelopen. Daarna haastte mijn moeder zich naar huis; huishoudelijke taken stonden op haar te wachten.

Überwachung door de Stasi Mijn vader Manfred (1945) was in de ogen van de staat een ‘echte communist’. Hij kreeg heel wat onderscheidingen, medailles en oorkonden uitgereikt. Dit waren beloningen voor wat het regiem hem verplichtte om te doen. Zo leek het alsof hij zich geheel uit vrije wil inzette voor maatschappelijke taken. Gelukkig was mijn vader niet erg ambitieus. Dan zou hij in strijd met zijn geweten zijn gekomen. Want als je je geweten zou volgen, zou je een vriend of familielid niet verraden. Impliciet was dat een voorwaarde om hogerop te komen. Juist naar eigen geweten handelen werd in de DDR op deze manier subtiel afgeleerd. Iemand verraden gold als ‘genossenschaftlich sein’ (kameraadschappelijk zijn).

DDR in kort bestek

Mijn vader werd in 1985 onverwacht benoemd tot burgemeester. In eerste instantie was ik opgetogen dat mijn vader burgemeester werd. We kregen telefoon en nog wel binnen één jaar! In zijn functie als burgemeester kreeg hij al snel bezoek van een Stasi-ambtenaar. Door dit contact begreep mijn vader meteen dat het burgemeestersambt niets voor hem was. Het zinde hem niet dat de Stasi hem oneigenlijke taken opdroeg. Hij raakte uit zijn gewone doen en was opeens een man met geheimen. Je merkte aan hem dat hij ermee worstelde. Mijn vader heeft daar niet eens met mijn moeder over kunnen praten. Het was voor ons allemaal een opluchting toen hij burgemeester af was; mijn vader nog het meest. Hij trok de conclusie dat de combinatie burgemeester, Stasi en familie onoverkomelijke problemen gaf.

Mijn vader loopt als burgemeester voorop in een optocht door ons dorp Ströbeck. Achter hem liepen de fanfare en dorpsgenoten verkleed als schaakstukken in traditionele klederdracht uit verschillende tijden. Dat was de start van dit ‘Ströbecker Schachfest’.

Later heeft mijn vader over de routineafspraak met de Stasi verteld. Wie burgemeester was kon er niet omheen dat de Stasi op bezoek kwam. Maar wat hebben twee vreemden elkaar te vertellen? Eigenlijk niets anders dan wat de Stasi meestal al wist. Een Stasi-functionaris wist bijna alles van iedereen via zijn contactpersonen. Maar het gesprek verliep niet volgens het ‘Stasi-handboek’. Wat de Stasi vooral wilde weten was hoe mijn vader ten opzichte van de DDR stond. Dat ze dat nu nog niet van hem wisten! Dit onderwerp was dus vlot besproken. Daarna vroeg hij naar de politieke standpunten van zijn voorganger als burgemeester. Gekke vraag was dat, want de Stasi kende hem. Vervolgens passeerden enkele dorpsbewoners de revue. Mijn vader had er weinig zicht op. Hij werkte voor de tijd van het burgemeestersambt in een ander dorp bij een transportonderneming voor chemische stoffen. Wat zou mijn vader dus méér over dorpsbewoners kunnen vertellen dan wat de Stasi allang wist? Het was pure ‘Überwachung’, zei mijn vader. Hoe doe je dat? Door de mensen te bespioneren, vervolgens hun handel en wandel in dikke dossiers bij te houden. Na het gesprek vertrok het bezoek. Mijn vader kreeg uiteraard een aanvulling op zijn eigen Stasidossier.

DDR in kort bestek

Over het DDR-Museum Het DDR-Museum is uniek in Nederland. De kleine ruimte biedt plaats aan dertien vitrines. De tentoongestelde voorwerpen en documenten weerspiegelen in de volle breedte de DDR-maatschappij. Met enerzijds vaak ouderwets vormgegeven consumentenartikelen en anderzijds producten die de toets van modern design en technische perfectie ruimschoots kunnen doorstaan. Verder zijn, soms zeer persoonlijke, documenten te zien die weergeven hoe DDR-burgers met de staatsbureaucratie omgingen. Medailles, stembiljetten en uniformstukken tonen de ofďŹ ciĂŤle uitingen van het regiem, inclusief grensbewaking en de Stasi. Ook kunst, cultuur en vrijetijdsbesteding in de DDR krijgen aandacht, evenals de betrekkingen tussen Nederland en de DDR. Uiteraard ontbreekt informatie over de Trabant en De Muur niet. Toelichtende teksten schetsen een genuanceerd beeld van de DDR.

Bezoek aan het DDR-Museum Voor bezoek-mogelijkheden aan het DDR-Museum: zie www.ddr-museum.nl of bel met Thea Grijsen: 0299-651872 (bij voorkeur na 16.00 uur). Voorwerpen en documentatie die u aan het museum ter beschikking wilt stellen, zijn welkom. Het museum heeft een piepkleine museumwinkel. Stichting DDR-Collectie Bereklauw 10 1141 KM MONNICKENDAM Banknummer: 5871425

tel: 0299 - 651 872 e-mail: f.zeeuw@wordonline.nl www.ddr-museum.nl

Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door:

De Jonge Beheer b.v.