De Bezige Bij - Toonderkrant, Voorjaar 2012

TOONDERKRANT Eenmalige uitgave ter gelegenheid van het feestelijke Toonderjaar 2012

100ste geboortejaar Marten Toonder

Een strip komt tot leven, tachtig voorstellingen van de musical De Nieuwe IJstijd

Grote overzichtstentoonstelling in het Letterkundig Museum over leven en werk van Marten Toonder

Wie wordt op 2 mei uitverkozen tot Heer van Stand in het DeLaMar Theater in Amsterdam?

Voorjaar 2012 verschijnen: • Drie nieuwe delen in de reeks Alle verhalen van Olivier B. Bommel en Tom Poes • Speciale uitgave van De nieuwe ijstijd • Een mooie handel, luxe editie met Toonders werken in opdracht

T OONDER K RANT

T OONDER K RANT

een vol jaar Overzicht van alle Toonder-activiteiten in 2012

‘Ik wil onsterfelijk worden als ik dood ben,’ zegt heer Bommel in Eh… dinges. Zijn schepper, Marten Toonder, is er hard naar op weg.

Zijn oeuvre is springlevend. Het Toonderjaar 2012 is daarvan het bewijs. Tentoonstellingen, boekuitgaven, een musical, en diverse andere activiteiten zullen het hele jaar in een Bommelgloed zetten. En dat is goed voor eenieder. Want, zoals heer Bommel al zei: ‘Als het mij goed gaat, gaat het iedereen goed – en daar houd ik mij aan. Leven en laten leven.’

musical

De Nieuwe IJstijd Tournee tot en met 3 mei langs meer dan 60 theaters.

Op 20 januari 2012 gaat in het oude Luxor Theater in Rotterdam de musical De Nieuwe IJstijd in première.

Marten Toonder schreef het verhaal in 1947. Het is vandaag de dag nog opvallend actueel, vindt Frans Schraven, regisseur van de musical. ‘Als je bedenkt dat dit een van zijn eerste verhalen is, en als je om je heen kijkt

Exposities Belgisch Stripcentrum, Brussel; Nederlands Stripmuseum, Groningen; Letterkundig Museum, Den Haag

en ziet hoe de natuur zich nu gedraagt, past het zeer in deze tijd.’ Het verhaal gaat over klimaatverandering, smeltende kappen op de Noordpool en alle gevolgen van dien, een reeks gebeurtenissen die natuurlijk in gang zijn gezet door de kwade genius professor Sickbock.

Het decor is een van de grote attracties van de musical. ‘Het mooie is dat Toonder voor De Nieuwe IJstijd nog daadwerkelijk zelf alle tekeningen heeft gemaakt. Die gebruiken we ook heel veel, in het decor. We projecteren in feite de landschappen op schermen, in drie kolommen zoals in het origineel, en op de voorgrond zijn nog echte decorstukken geplaatst. De acteurs spelen er als het ware tussendoor, zodat je een hele dynamische voorstelling krijgt.’ De toeschouwer ziet de hand van Toonder letterlijk door de hele voorstelling heen.

Schraven put veel uit de ontmoetingen die het gezelschap eerder had met Marten Toonder. ‘Toen we in 1998 De Trullenhoedster speelden, hebben we een aantal keer met Toonder afgesproken en overlegd. Ik speelde toen zelf Tom Poes, en hij was altijd heel betrokken en enthousiast. Aan die ontmoetingen heb ik veel gehad.’

Gedurende het Toonderjaar vinden drie grote Toonder-exposities plaats.

In het Belgisch Stripcentrum in Brussel wordt van 7 februari tot 23 september een grootse tentoonstelling aan het leven en werk van de Nederlandse grootmeester gewijd. Centraal staan onder meer de reeksen Panda en Tom Poes, die het ook in het buitenland goed deden. In het Nederlands Stripmuseum in Groningen is het van begin mei tot in het najaar van 2012 tijd voor Marten Toonder. Hier zal de veelzijdigheid van Toonders tekentalent worden belicht, alsmede de filmen animatie-avonturen van de meester.

Het Letterkundig Museum in Den Haag organiseert van 11 oktober tot en met 31 januari 2013 een grote overzichtstentoonstelling over leven en werk van Marten Toonder. De Toonderfamilie wordt op een verrassende manier gepresenteerd, waarbij ook de nodige aandacht wordt besteed aan het werk en de invloed van Phiny Dick, Toonders eerste vrouw. De ontwikkeling van de Toonder Studio’s wordt uitgebreid belicht. Verder zullen in deze fraai vormgegeven expositie centraal staan: de groei en bloei van de Bommelsaga, de grote invloed van Toonder op de Nederlandse taal, zijn band met Ierland en zijn voorliefde voor ‘het hogere’ en ‘het mystieke’. Dit alles aan de hand van tal van nooit eerder getoonde tekeningen, foto’s en documenten.

Heer van Stand verkiezing Op 2 mei zal tijdens een feestelijke bijeenkomst in het DeLaMar Theater de winnaar worden bekendgemaakt van de grote verkiezing van de Heer van Stand van Nederland. Wie leeft, spreekt, denkt en voelt zoals het lichtende voorbeeld dat doet?

Zie verder de achterpagina van deze krant voor meer informatie.

stripdagen Op 10 en 11 maart 2012 staan de jaarlijkse Stripdagen in Gorinchem geheel in het teken van Marten Toonder. Het festival wordt groots aangepakt, met onder meer thema-exposities, boekpresentaties, filmvertoningen, ontmoetingen met medewerkers van de Toonder Studio’s en nog veel meer. ‘Wij vinden het belangrijk om eens samen met alle liefhebbers van zijn werk een feestje te vieren rond het oeuvre van de grote stripmaker Marten Toonder; een man aan wie veel huidige stripmakers schatplichtig zijn. En 2012 is daar een uitgelezen jaar voor,’ aldus festivaldirecteur Arco van Os.

Drie belangrijke uitgaven als het buiten herfstig en vorstig wordt In het najaar van 2012 verschijnen bij De Bezige Bij drie belangrijke Toonder-boeken. De biografie van Wim Hazeu, die hieronder aan het woord komt, en waaruit een kleine voorpublicatie te lezen is. Het Schrijversprentenboek dat de tentoonstelling in het Letterkundig Museum zal begeleiden. En een kookboek, geschreven door Johannes van Dam en getekend door Dick Matena.

De grote oversteek 1963-1965

Met uw welnemen: biograaf Wim Hazeu

‘

Een lezer van Toonders werk was ik al vanaf mijn vijftiende levensjaar. Toonder heeft het werken aan zijn strips, soms onder barre omstandigheden, meermalen een vorm van escapisme genoemd: het zich verplaatsen van de werkelijkheid van alledag naar de werkelijkheid van zijn verbeeldingswereld. Hij zag dit escapisme niet als een vlucht, maar als de keuze voor een andere wereld, die hij kortweg zijn wereld noemde. Hij zei: ‘Het was ’n leven in verbeelding. Het was zo dat ik dan bezig was met gewone aardse zaken. Om ’n zaak bij mekaar te houden, een studio, met artiesten, dat was heel materieel werk, omdat die allemaal hun salaris moesten hebben en hun materiële behoeftes hadden. Maar eigenlijk was ik in mijn achterhoofd bezig met mijn verhalen. Ik heb aan één stuk door verhalen zitten vertellen. In de oorlog.’

Ik had voor mijzelf een andere vorm van escapisme bedacht, namelijk dat ik alle Bommelverhalen, gebundeld in Literaire Reuzenpockets (allemaal indertijd meteen na publicatie gekocht) zou herlezen als ik bijvoorbeeld bedlegerig zou zijn of niet meer zou schrijven.

Escher was mijn voorbeeld. In dagen van grote ellende, operaties en langdurig ziekenhuisverblijf, las hij onverstoorbaar de verhalen van Tolkien. Diens In de ban van de ring behoorde overigens tot de lievelingsboeken van Toonder.

Hij deelde met Escher tevens de bewondering voor Alice in Wonderland. Hij zei over deze boeken: ‘De verhalen pakken je meteen. Ze zijn volkomen zot. Je kunt het bevatten, maar dan moet je er wel even heel goed over nadenken.’

In verband met mijn Toonderbiografie heb ik nu al de Literaire Reuzenpockets tevoorschijn moeten halen en herlezen. Niet tot mijn spijt!

Op 1 september 1963 koopt Marten Toonder voor ruim drieënzestigduizend gulden het grote door Jan Gerhard en Eiso voorbeschouwde landhuis in Greystones. De verkoop van het huis in Blaricum levert méér op, tot verdriet van Geert Lubberhuizen, die het voor een lager bedrag had willen kopen. Toonder is zo verbaasd over het positieve saldo van de transactie, dat hij een korte tijd denkt dat hij toch een verkeerd beroep heeft gekozen, en dat hij zijn zakelijk heil in de huizenmarkt had moeten zoeken.

‘Een korte tijd, ja; want Phiny wees me onmiddellijk op het verschil tussen het grofstoffelijke van onroerende goederen en het fijntrillende van ontroerende, zodat we toch nog even bij Eterman stilstonden.’

Verhuizen is nog niet aan de orde, omdat er nog te veel werk in Nederland wacht. Eiso begint een maand later, na de overdracht van het landhuis, met de inrichting van het nabijgelegen koetshuis, dat hij van zijn vader gaat huren. Daarbij houdt hij rekening met een aanstaande gezinsuitbreiding. Volgens Marten zal zijn eerste kleinkind een jongetje zijn. En inderdaad, op 2 december wordt Irwin Marten geboren. Zijn wieg staat in de grote stad Dublin, maar hij groeit op in het landelijke Greystones, 18 mijl ten zuiden van de Ierse hoofdstad.

(Uit: Marten Toonder. Een biografie)

’

Houd steeds de website www.toonderjaar.nl in de gaten. Hier vindt u alle actuele informatie en nieuwtjes over de Toonder-activiteiten in 2012.





T OONDER K RANT

T OONDER K RANT

Drie nieuwe delen, opnieuw ondersteund door advertenties en kortingsbonnen in NRC Handelsblad

15,12,50 Met de kortingsbon uit

Dat spreekt De liefdadiger • Het monster Trotteldrom • De killers ISBN 978-9023469186

april 2012 | gebonden, ca. 254 pag. | 22,5 x 14,3 cm | ca. € 15,isbn 978 90 234 6918 6 | nur 301 | omslagontwerp Studio Jan de Boer

De nieuwe ijstijd

9 789023 469186

Het buitengemeen visionaire verhaal ‘De nieuwe ijstijd’ over de klimaatverandering, speciaal uitgegeven ter gelegenheid van de gelijknamige musical, met een adequaat en ragfijn voorwoord van Karel Knip, én de volledige speellijst van de tachtig voorstellingen.

Een heer van stand

ISBN 978-9023469827

December 2011 | Paperback | ca. 80 pag. | 22,5 x 14,3 cm | ca. € 7,50 isbn 978 90 234 6982 7 | nur 301 | omslagontwerp Wil Raymakers

De kwade inblazingen • De hupbloemerij • De bevrijding van Sollidee ISBN 978-9023469285

9 789023 469827

april 2012 | gebonden, ca. 220 pag. | 22,5 x 14,3 cm | ca. € 15,isbn 978 90 234 6928 5 | nur 301 | omslagontwerp Studio Jan de Boer

9 789023 469285

Toonderkrant De Toonderkrant die u nu in handen heeft, komt in april 2012 voor een groter publiek beschikbaar. In licht aangepaste vorm zal deze krant dan dienstdoen als programma en agenda bij alle Toonder-activiteiten. Bovendien zullen vele Toonderfans hem willen bewaren ter herinnering aan een bijzonder jaar.

Als u mij verschonen wil

april 2012 | 8 pag. | 29,9 x 42 cm | Pakketten van 25 | gratis isbn 871 37 910 0530 8 | ontwerp Studio Jan de Boer

De erfpachter • De waarde-ring • De pijpleider ISBN 978-9023469384

april 2012 | gebonden, ca. 234 pag. | 22,5 x 14,3 cm | ca. € 15,isbn 978 90 234 6938 4 | nur 301 | omslagontwerp Studio Jan de Boer

8 713791 005308

9 789023 469384

tevens leverbaar

tevens leverbaar Bommel Hoorspelen deel 1 t/m 3 nu voor

h15,- per deel De Bommel Reisgids, nu voor slechts

Al meer dan 15000 exemplaren verkocht

h15,

Bommel in XXL-uitvoering Van h75,- voor

h39,90 

Bommel Hoorspelen deel 4

h29,90

T OONDER K RANT

T OONDER K RANT

EEN UITERST SECUUR WERKJE

een mooie handel, luxe uitgave van zeldzame bommel-strips

Hoe komt de reeks Alle verhalen tot stand? Een fotoreportage

Sinds 2008 is De Bezige Bij in samenwerking met de Toonder Compagnie en het NRC Handelsblad bezig met de uitgave van de reeks Alle verhalen van Olivier B. Bommel en Tom Poes. Voor het eerst is een hoogwaardige integrale uitgave van alle Bommelverhalen tegen een zeer lage prijs beschikbaar.

Eerder verscheen de reeks Heer Bommel. Volledige werken. De dagbladpublikaties bij Uitgeverij Panda. Voor deze serie werden de circa 10 000 bewaard gebleven stripstroken stuk voor stuk ingescand en geretoucheerd. Een monsterklus. Van deze scans maakt De Bezige Bij dankbaar gebruik.

Voor de uitgave van de reeks Alle verhalen streven we naar de hoogste kwaliteit.

1. Soms worden originelen ingescand, waarbij digitaal het nodige reparatiewerk moet worden gedaan.

Daarom verricht de Toonder Compagnie voor een beperkt aantal verhalen nieuw scan- en retoucheerwerk. Bijvoorbeeld omdat er sinds de vorige uitgave nieuw materiaal is opgedoken. Van sommige verhalen (zoals ‘De klokker’ en ‘De split-erwt’) zijn alsnog de originelen teruggevonden. Van andere verhalen is materiaal opgedoken dat van betere kwaliteit was. Zo zijn van ‘De bovenbazen’ films teruggevonden die van zeer hoge kwaliteit zijn. Om deze optimaal te scannen werd een speciale filmscanner aangeschaft.

In deze fotoreportage krijgt u een indruk van het monnikenwerk dat voor deze uitgave van alle verhalen wordt verricht.

3. Met behulp van de streepjes wordt de strook kaarsrecht op de scanner gelegd; zo hoeft niet meer in Photoshop geprutst te worden om de strook perfect horizontaal te krijgen.

4. Met de originele strook, waarbij het blauwe potlood als richtlijn geldt, en de Panda-uitgave als referentie, wordt digitaal het raster aangebracht. Dit raster is speciaal rasterpunt voor -punt opgezet, om de juiste dichtheid en grootte van rasterpunten te verkrijgen.

Toen Tom Poes op een morgen langs Bommelstein wandelde, zag hij dat heer Bommel bezig was een grote kist in de Oude Schicht te laden.

‘Een beetje naar rechts, Joost,’ vermaande hij. ‘Naar links bedoel ik. En niet zo ruw: ik zou mijn vingers wel eens kunnen bezeren!’

‘Mijn hand zit bekneld,’ stamelde de trouwe knecht.

‘Het topje is van mijn pink af, met uw welnemen!’

‘Goed, goed, laat maar,’ hernam heer Ollie ongeduldig.

‘Ik zal het wel weer alleen doen.’

‘Wat gaat er met die kist gebeuren?’ vroeg Tom Poes nieuwsgierig.

‘Hij moet naar de haven,’ legde heer Bommel uit. ‘Er zitten gedragen ruiten jassen in, die ik aan een arme neef in Oceanië wil sturen. Een mooie handel, die een bestaansbasis kan bieden. Zeg nu zelf, jonge vriend!’

‘U kunt het beter aan vaklieden overlaten, heer Olivier!’ riep Joost, die zich bezeerd verwijderde. ‘U moet een reder hebben, want u bent alleen maar een aflader, als u mij toestaat!’ Heer Ollie verbleekte.

‘Een aflader!!’ herhaalde hij. ‘Dat heeft nog niemand tegen mij durven zeggen!’

‘Zo erg is het niet,’ zei Tom Poes sussend. ‘Een aflader is iemand, die iets wil laten verschepen; daar zit geen

kwaad in. Maar u kunt veel beter een expediteur opbellen voor dat vervoer, want die weet welke cargadoor hij moet hebben en daar hebt u geen verstand van.’

Het is te begrijpen, dat deze opmerking de afladende heer verbitterde. Hij klom met saamgeknepen lippen in zijn voertuig en schakelde de motor in.

‘Een heer moet alles alleen doen!’ riep hij wegrijdend.

‘De ervaring heeft mij dat geleerd!’

Voorpublicatie uit Heer Bommel en de Ruitenjassenvracht, een van de opgenomen werken-in-opdracht in Een mooie handel

met uw welnemen: de leerling, dick matena

‘

2. Met gebruikmaking van het (goed schoongemaakte) raam als lichtbak worden kleine potloodstreepjes op de achterkant van de strook gezet, ter hoogte van de kaderlijnen aan de voorkant.

met uw welnemen: de kleindochter, milou toonder

‘

Hij was natuurlijk vooral mijn opa, die ver weg woonde en waar ik altijd heen wilde. Als je kind bent, sta je er helemaal niet bij stil dat je een beroemde opa hebt. Dat komt veel later pas. Ik maakte ook tekeningen voor hem, en daar was hij dan heel blij mee. De strips, ja, ik las ze wel, we kregen ze als kinderen ook van hem, van die slappe oblongboekjes, en ik wist wel dat hij Bommel tekende, maar dat was eigenlijk heel normaal. Ik ben ook wel eens op bezoek geweest bij de Studio’s. Dat was altijd reuze spannend.

Toen ik wat ouder was, voerden we veel gesprekken, hij was ontzettend belezen, en er zat vaak een wat filosofisch tintje aan de dingen die we bespraken. Later las ik dan wel eens iets terug in een verhaal en dacht ik: dat herken ik.

’

5. Deze tekening is bedekt met een rasterlaag, die met behulp van een pentablet handmatig wordt verwijderd waar hij niet hoort. Eigenlijk is dit precies hetzelfde werk als de ‘rasterslaven’ vroeger deden. Wij hebben echter één groot voordeel: we kunnen onbeperkt inzoomen!

Van veel verhalen (zoals ‘De pruikenmaker’) zijn de clichés (metalen drukplaten) beschikbaar. Hiervan kunnen door een gespecialiseerd kunstenaar perfecte afdrukken worden gemaakt, die vervolgens kunnen worden ingescand. We nemen onze toevlucht tot dit bewerkelijke procedé als er geen originelen of goede clichéafdrukken beschikbaar zijn. Hier worden de clichéplaten geïnkt.

6. De clichéplaten worden onder de pers door gehaald; de druk wordt tot op de tiende millimeter ingesteld. Als de print klaar is, wordt gecontroleerd of de inkt niet is gaan ‘kralen’, desnoods wordt een nieuwe print gemaakt. Vervolgens wordt de goed gedroogde print bij de Toonder Compagnie op hoge resolutie ingescand.



Het is juni 1960.

Ik ben 17 jaar en zit tegenover Marten Toonder in de directiekamer van de Toonder Studio’s aan de Herengracht in Amsterdam.

Hij bekijkt mijn tekeningen.

“Ik wil ’t wel met je proberen,” zegt hij.

En zo begin ik mijn loopbaan, onder zijn toeziend oog, dat nu voorgoed gesloten is, maar nog altijd over mijn schouder meekijkt.

Twee keer in de week komt hij vanuit Blaricum naar Amsterdam om de strips te bekijken die bekwame medewerkers voor hem tekenen, zodat er, na goedkeuring, het predikaat ‘Copyright Toonder Studio’s’ aan gegeven kan worden.

Zien doe ik hem zelden. Hij opereert vanuit de directiekamer en Cees van de Weert, de studiochef, is zijn brenger van goed of slecht nieuws naar de tekenkamer.

“Die oogjes sporen niet, vindt Marten,” meldt Cees opgewekt, zijn peuk intussen opvretend van de zenuwen, want vooral Wim Lensen, Toonders oudste medewerker, is snel over de rooie. “Laat-ie ’t dan godverdomme zelf doen,” roept Wim verhit, terwijl Frits Godhelp hem tracht te sussen en Richard Klokkers vilein geestig olie op de golven giet.

“Moet jij niet in dienst?” vraagt Toonders vader, een oud-zeekapitein, die soms met zijn zoon meekomt. “Nee meneer,” zeg ik. “Afgekeurd?”

“Ja meneer.”

“Dacht ik wel,” smaalt hij.

Ik ben 17 jaar en zielsgelukkig.

Een mooie handel Bommel in opdracht Naast de 177 Bommelverhalen die Marten Toonder voor de krant schreef, maakte zijn Studio een flink aantal Bommel- en Tom Poes-avonturen in opdracht. Ter gelegenheid van het Toonderjaar worden acht van deze verhalen gebundeld in een fraaie, luxe uitgave.

Daaronder een strip die Toonder maakte voor de Scheepvaart Vereniging Noord (‘De Ruitenjassenvracht’), een verhaal over een ‘mooie handel’ van geruite Bommeljassen die naar Oceanië verstuurd moet worden, en waarin en passant wordt uiteengezet hoe de scheepstransportsector in elkaar steekt. Verder het verhaal ‘De wiekschieters’, dat in opdracht van Kindervoedingsspecialist Alete ontstond, en enkele verhalen voor een grote geneesmiddelenfabrikant.

In een informatief woord vooraf doet tekenaar Dick Matena een boekje open over het reilen en zeilen op de Toonder Studio’s.

ISBN 978-9023469483

April 2012 | gebonden, ca. 160 pag. | 23,5 x 15,8 cm | Ca. € 19,90 ISBN 978 90 234 6948 3 | NUR 301 | Omslagontwerp Studio Jan de Boer

’

9 789023 469483



T OONDER K RANT

GROTE HEER VAN STAND VERKIEZING

WIE TREEDT ER IN DE VOETSPOREN VAN OLIVIER B. BOMMEL? Sinds hij in 1941 zijn entree in de letteren maakte, is heer Olivier B. Bommel uitgegroeid tot een icoon, een prototype van beschaving, rondborstigheid, charisma en eigenzinnigheid. Kortom, een Heer van Stand.

Zoals dat gaat met iconen, kent iedereen in zijn omgeving wel een persoon die het oermodel dicht nadert. Wat de vraag oproept: wie is, buiten Rommeldam, nu de enige echte Heer van Stand? Wie is geneigd in stilte goed te doen? Wie geniet op zijn tijd van een eenvoudige doch voedzame maaltijd? Wie gebruikt graag grote woorden? Wie vindt dat geld geen rol dient te spelen? Wie is een man van principes, maar heeft tegelijk een piepklein hartje?

Is het de pijprokende Cherry Duyns, de dichterlijke Jean-Pierre Rawie, de welspreken-

de Philip Freriks? Of is het misschien wel uw eigen vader, buurman of pianoleraar?

In samenwerking met NRC Handelsblad organiseert De Bezige Bij in het voorjaar van 2012 de Grote Heer van Stand-verkiezing. Via een speciale website zult u uw stem kunnen uitbrengen. Een deskundige jury, waarin Wim Hazeu, biograaf van Marten Toonder, AndrĂŠ Testa, bestuurslid van het Nederlands Instituut voor het Beeldverhaal en Boekillustratie, en uitgever Robbert Ammerlaan zitting zullen nemen, buigt zich over de nominaties. Op 2 mei 2012, de honderdste geboortedag van Marten Toonder, zal in het DelaMar Theater in Amsterdam de winnaar worden bekendgemaakt.

ďœ¸