24
De gemeente Houten besluit in 1999 dat ze gaan verduurzamen. Onder meer door in eerste instantie 11 procent van het totale energiegebruik (doel 2015) en later 16 procent van het huishoudelijke energieverbruik, in de gemeente zelf duurzaam op te wekken. In 2013 staan er drie windturbines van elk 2 MW langs het Amsterdam-Rijnkanaal. Die kunnen voor een kwart aan de doelstelling gaan bijdragen. In de veertien jaar tussen het besluit over verduurzaming en de bouw van het windpark is er veel onrust ontstaan rond de turbines en dit speelt door tot op de dag van vandaag. WindNieuws spreekt voor het artikel de ‘Lessen van Houten’ met betrokkenen Michiel van Liere (sinds 2010 wethouder in de gemeente Houten), Frank Oomen (energiebedrijf Eneco), Robert Harmsen (onderzoeker van het Copernicus Instituut), Ernst van Zuijlen (energiecoöperatie Uwind) en Maurice Bakker (omwonende). Wat valt er te leren van alle ervaringen in Houten? DOOR Titia van Leeuwen
Lessen van Houten Het proces en de betrokkenen
H
oe het begon
De windenergiegeschiedenis van Houten begint met de nadere invulling van de duurzaamheidsplannen van 1999. Op basis daarvan besluit de gemeenteraad van Houten om twee windparken te laten ontwikkelen. Al snel springen Uwind en Remu (de voorganger van Eneco, red.) daarop in en sluiten een samenwerkingsovereenkomst voor de realisering van een windpark in Houten. Er worden voor een eerste park zes mogelijke locaties aangewezen, gekoppeld aan bepaalde keuzecriteria. Hoewel op basis van de gehanteerde criteria de locatie Veerwagenweg langs het AmsterdamRijnkanaal niet als beste uit de bus komt, wordt deze locatie in 2001 toch door de gemeenteraad gekozen. De daarvoor in het raadsdebat gebruikte argumenten zijn dat de bouw gelijk op kan gaan met die van het aangrenzende nieuwe bedrijventerrein de Meerpaal. Verder gaat
WINDNIEUWS - NR.3 2017
het om een klein project, dichtbij een snelweg en de gronden zijn in eigendom van de gemeente. Het blijft eerst een paar jaar stil, maar in 2003 beginnen de bewoners van de woningen aan de Veerwagenweg, waar de turbines zullen komen, zich te roeren. Er wordt een politieke partij tegen de windturbines opgericht, de ITH (Inwonerspartij Toekomst Houten, red.). Samen met de SGP zorgen ze er tot op heden voor dat de planvorming steeds op de agenda van de gemeenteraad staat. De gemeenteraad herbevestigt in 2005 de locatie definitief. De verleende ver gunning sneuvelt echter in 2006 bij de Raad van State. Hetzelfde overkomt het aangepaste bestemmingsplan in 2007. De tijd schrijdt voort. Nabij de locatie verrijst een nieuwe woonwijk. Hoewel het oorspronkelijke idee was dat de turbines er in 2005 zouden staan,
25 nog voordat de nieuwe wijk er zou zijn, is nu het omgekeerde het geval. Als de turbines er eerder hadden gestaan dan de wijk, was er volgens onderzoeker Robert Harmsen een heel andere situatie geweest. De nieuwe bewoners hadden dan kunnen kiezen. Hetzij voor: ‘fijn een duurzame wijk, daar wil ik wonen’. Hetzij voor: ‘ik wil niet bij die molens in de buurt wonen’. In 2008 besluit de gemeenteraad haar keuzen van 2001 en 2005 te continueren en dus door te gaan met de windturbines op de Veerwagenweg. Maar de
twee afwijzingen van de RvS laten wel hun sporen na. Bij de vorming van een nieuwe coalitie in 2010, wordt afgesproken dat de gemeente definitief stopt met het plan als de Raad van State de nieuw opgestelde vergunning weer zou afwijzen. In datzelfde jaar treedt de Crisis en Herstelwet in werking. Op basis van deze wet, die erop gericht is om ruimtelijke procedures te versnellen, blijft de vergunning bij de Raad van State nu wel in stand. Dit is voor de tegenstanders van de windturbines onder de omwonenden
een schok. Zij gingen ervan uit dat het na twee vernietigingen door de Raad van State, gedaan is met het windpark. De tegenstanders hadden geen rekening gehouden met landelijke wetswijzigingen die de grondslag voor Raad van State uitspraken veranderen. Gemeente en initiatiefnemers besluiten, hoewel dat nu niet meer nodig was, de oorspronkelijke bovenwettelijke vergunningsvoorwaarden met extra maatwerk ter bescherming van de omwonenden wel overeind te houden. De turbines draaien in 2013. Bij latere uitspraken over planschade-eisen van bewoners van de nieuwe wijk, in april 2017, oordeelt de rechtbank dat de komst van het windpark voorzienbaar was tijdens de aankoop van de woningen door (toekomstige) bewoners.
En dan nu Eind 2016 schijnt heel even de zon. Het lijkt allemaal uiteindelijk toch nog goed te komen rond de windturbines van Houten. Er bloeit voorzichtig een onderling vertrouwen op. Een jaar eerder onderzocht het Copernicus Instituut van de Universiteit van Utrecht, in opdracht van de gemeente, hoe het hele proces rond de windturbines in de veertien voorafgaande jaren was gelopen. Dit mede met het oog op lessen voor een tweede windturbinepark in Houten. Het leidt tot een uitgebreid rapport met veel kritische punten. Vooral over de communicatie rond de totstandkoming van het windpark. Maar ook over de naleving en handhaving van gemaakte afspraken. Door elk van de betrokken partijen; omwonenden, gemeente, energiebedrijf Eneco en energiecoöperatie Uwind wordt anders over de conclusies van het rapport geoordeeld. Omwonenden voelen zich min of meer erkend door de scherpe kritiek op de communicatie en informatievoorziening rond het windpark. Wethouder van Liere vindt de kritiek over de rol van de gemeente in de communicatie naar de bewoners van de nieuwe wijk op punten niet terecht en vindt het jammer dat het rapport weinig rekening houdt met hoe politiek feitelijk werkt. WINDNIEUWS - NR.3 2017
Gemeente
WAT ERL
34 Uwind is volgens voorzitter Ernst van Zuijlen teleurgesteld over het rapport en herkent zich niet in de constatering dat KEERSPLEIN zou gecommuniceerd. Park Dezijn Koppel AGR AVEN er te weinig Hij geeft met voorbeelden aan hoe de Koppelbrug energiecoöperatie juist erg sterk op communi 18 HOOGR AVENcatie heeft ingezet.
Fortdoor Vechten gedempt wordt het aanbrengen van Informatiecentrum strips in de vorm van uilenveren. Nieuwe Hollandse Waterlinie Dergelijke methoden worden ook elders al uitgeprobeerd.K
Mediation
FORT WEG
KOPPE L DIJK
Volgens Maurice Bakker, die als omwonende aan de mediation deelnam, ontstond mede door de professionele begeleiding van de mediation daadwerU onderling vertrouwen. Alle bij de kelijk RE CH betrokken partijen dachten mediation TS dat het nuE goed zou komen.
MA R
E RD
I JK
Een tweede voorstel is dat de oorzaak van de bromtoon in de turbines wordt onderzocht en opgelost. Hiervoor staat turbineproducent Vestas aan de lat. Verder zal er een ander draairegiem worden uitgeprobeerd. Het bestaande draai regiem is gebaseerd op in eerdere fasen vastgestelde, bovenwettelijke maatBOS NIEUW WU LVEN werkvoorschriften. Die leiden er echter toe dat de turbines veelvuldig moeten stilstaan, tot bijna een derde van de tijd. FEC TIOPA D
KNOOPPUNT
Eneco geeft aan door hetLUNETTEN Copernicus Instituut te zijn benaderd met het JK verS E DI ENhet J zoek om enkele vragen voor onderI WA 33 32 zoek te beantwoorden. Volgens Frank Oomen van Eneco stond in het onderzoek Recreatieplas vooral de beleving door de omwonenden Laagraven centraal. Het onderzoeksrapport was voor Eneco de directe aanleiding om te TEN SEWEG proberen weer met elkaar in gesprek te komen. Want er was geen gesprek meer. N4 Er waren alleen09nog standpunten.
AC HT
SD IJ
A12 Op basis van het onderzoeksrapport E35 wordt in 2015 door de gemeenteraad van Houten besloten tot- een mediationproARSDIJK ces. Gemeente, energiebedrijf enMeen aantal omwonenden spreken 35 eind 2016 maandenlang achter gesloten deuren. Uwind was hiervoor niet uitgenodigd omdat de verkenner die voor media 36 de Tunnel tion met alle betrokkenen sprak, conclubeperkt toeg. voor auto’s deerde dat vooral tussen omwonenden, gemeente en Eneco een herstel van vertrouwen nodig was. Fort ´t Hemeltje UDE ME O REVELDSE WEG
AGR AVEN Recreatieplas
Tankstation
39
Utrecht
OUD WU LFSEW EG
INIEW EG
UTRECHT
26
Speelbos Nieuw Wulven
T
HE T VEL D
Over deze drie voorstellen werden de partijen het tijdens de mediation eens. UTRECHTSEWEG Daarnaast werden nog andere varianten besproken. Waaronder het verplaatsen EG OT VELDEN DW SLO DE N A DE O K van de turbine die het meest nabij de R EG N W SE Makeblijde GE ES aanleiding van de mediation wor LAN SLOTEN Naar nieuwe wijk staat. DitWEIDEN is volgens een deel Heemtuin k KADEN den vervolgens een projectgroep en van de bewoners de enige turbine waar pa r ers k i HAGEN o een klankbordgroep gevormd om tot ze concreet last van hebben. Daarbij Ko concrete oplossingen te komen. Het is werd vanuit bewoners voorgesteld om de DE BERM opmerkelijk dat in het onderzoeksrap- HOEVEN energieopbrengst van die turbine deels BERMEN GAARDEN port het zicht op de turbines door de metNS zonnepanelen Station op de daken van de BORCHEN Houten bewoners als het grootste bezwaar wordt bewoners te compenseren. Ook stelde DE AKKER CENTRUM- GILDEN genoemd, terwijl dit tijdens de media men voor om de ‘extra’ opbrengsten, DE C OOST 1 A M AKKERS HOF VAN CENTRUMtionP nauwelijks wanneer de turbines door de uilenveren CAMPEN meer een punt blijkt. WULVEN WEST De mediationgroep is het erover eens en het nieuwe draairegiem meer kunnen a rk ersp HOVEN dat het om het geluid, gaan draaien, deels te gebruikenHvoor Imk en dan vooral EG ET DW GIL RO N om de nachtrust gaat. Daarover wordt compensatie van de bewoners. Bakker DE OORDEN betreurt het dat Eneco in deze twee vervolgensSLAGEN door de mediationpartners afgesproken dat het geluid van de wieken voorstellen niet wil meegaan. Volgens BOGEN MOLENS Eneco waren de voorstellen niet rijp POORTEN genoeg en daarom niet meegenomen VESTEN DORPdoor de mediationgroep. Wel geeft Eneco aan ERVEN dat het perspectief is om RT DE
WEG
E
EG
EID
W
W
DE
AG
HA
EVE
DE HO
SE-
DE
K
A27
E311
HEEM
RCH
STEE D
BO
RDE
DE GAA
EWEG
SL
VE
DE M
NA AL D
DE
DE
DE P
G BRU DE
G OE STE RW E
HI P SC
N KA L AA
HONEN
OR
SCHAFTEN BOUWEN
SCHEPEN HE
PO
OUW
T OU
IJN -R
RE DE
LANDEN
DE B
DE
BRUGGEN
ING
TH
M
DA
KN
HE
EL PP KO
RF
D
HE
ER ST AM
SCHALKWIJKSEWETERING
T AA
TE
67
OT
BO
DE
TR
SS
P OR
G
BOTEN DE
ND WE
HE
RO
TS
AA DE ST
Houtensebrug
HET LAN D
OO R
T
OLEN
IJK
HE T
SPOREN
TUINE
CASTELLUMOOST
HOUTEN
TW AT ER
CASTELLUMWEST
WATERS
NS Station Ca
GRASS POLDERS ER
POLDER
28 NIEUWEGEIN
WINDNIEUWS - NR.3 2017
ela rk Ke
MUREN
OLD
ing er et W se nd
R
RON D K AN
A
WEG
DE
UU
M
STENEN
RAS
VUYLCOP
EEN DE ST
We ter ing
HE T G
Sch a lk wij kse
DE P
KA
AG
ST
E
29 HOUTEN
Bunnik
n
A12 E3 5 LUURWEG
OD
27
H SC 29 N2
G WE
RIJS BRU G
E NS RIJ
GE RW E
G
EL ANT RM DE OU
Odijk
WERKHO V
EG
ENS
W RG BU
N4
10
EG EW
Eneco onderschrijft deze uitkomst uit het onderzoek niet. Een gevolg hiervan N A LA is in ieder geval dat het vertrouwen van EF O NH de bewoners in Eneco, verantwoordelijk LE MO Kasteel voor het draairegiem, en gemeente, verantwoordelijk voor de handhaving daarvan, niet wordt bevorderd.
UISWEG KR
E HT AC
HOUTEN
IJK RD
VLOWIJKERPOLDER
62
TIE
DE TUIN
DIJK RIET
EG W ND
G HO ELA
EG W
SE ND
MEREN
ND
EER
TM
RO
HE
G WE
EN
astellum
SEN
A12 E35
TURE
een extra rendement als gevolg van een volgens wethouder Michiel van Liere, eerst in een verkenning. Met als doel te Kr om Camping Boomgaard onderzoeken of de bewoners nieuw draairegiem met de De bevolking dat men hiermee erg ver is gegaan in de monderling eR 19 BUNNIK ijn te gaan delen, bijvoorbeeld in een bescherming tot overeenstemming kunnen komen SINGEL van de burgers. Terwijl de omgevingsfonds. landelijke norm wordt gehandhaafd met over wel of niet een testperiode met een K 78 behulp van controlemetingen, zijn er bij nieuw draairegiem. De drie voorstellen worden door de de maatwerkvoorschriften van Houten Maatwerkvoorschriften partijen in de mediationgroep met de minstens 32.000 meetmomenten per In het voorbereidende proces was er overige bewoners jaar. G e m e e in n tbijeenkomsten e B u n n i k be- RAAPHOF steeds veel discussie over het geluid. sproken. Een deel van de bewoners gaat 2 Om te leren van ervaringen met beakkoord met de voorstellen, een ander Een deel van de burgers lijkt echter niet staande windturbineparken reisde de deel niet en een groot deel geeft (nog) echt onder de indruk van de extra maatgemeente in 2004 met een groep omgeen mening. regelen en een ander deel weet er niet L GE eind 2016 een wonenden af naar Bad Bentheim. Naar van. Daarnaast staatINer S aanleiding van de praktijk aldaar, besloot In maart 2017 bespreekt de gemeennieuwe groep bewoners op die vindt dat de gemeente verder te willen gaan dan teraad de voorstellen rond uilenveren, het maatwerk niet goed werkt en dat de Camping De bromtoon Vliert de landelijke geluidsnormen. Er werd en nieuw draairegiem met turbines juist meer moeten gaan draaien. veel geluidsonderzoek gedaan. Dit leidde testperiode. Daarbij besluit de raad dat uiteindelijk tot veel strengere geluidsnorhet boek rond het windpark nog niet geUit het onderzoek van het Copernicus men dan de landelijk vastgestelde. sloten kan worden, zoals de wethouder Instituut komt naar voren dat de aanstuwenst. Er moet een vervolg op de mediaring van het draairegiem en de handhaDe windsnelheid wordt iedere tion komen omdat, volgens een daartoe ving daarvan te wensen overlaten. In de 0 10 minuN41 ten gemeten door een meetmast. Op aangenomen motie, ‘het vertrouwen van geanalyseerde periode (jan. 2014 t/m G E basis daarvan wordt bepaald of de turbide omwonenden onvoldoende is hersteld mei 2015) blijken de turbines gem. 650 W SE ENmoet worden nes draaien, niet draaien of in een andere en de overlast verder T uur gedraaid te hebben terwijl dat niet U HO geluidmodus gaan draaien. Het is een teruggebracht tot een voor bewoners mocht. Het Copernicus Instituut constaCamping complex en streng systeem, waardoor acceptabel niveau’. Wethouder Michiel teertPrinsenhof een directe relatie tussen het aantal de turbines in praktijk bijna een derde van Liere legt vervolgens de bal bij de klachten en de momenten van ‘toch’ van de tijd stilstaan. De gemeente vindt bewoners neer en vertaalt de motie draaien in perioden dat het niet mocht.
HET MOS
MOSSEN
B
JE
Werkhoven
Volgens de gemeente en Eneco concentreert de Houtense discussie zich mo- LEEMKOLKWE menteel nog op het draairegiem van de Weerdenburg turbines, waarop, zoals door de gemeenteraad gewenst, wordt ingezet. Bakker laat weten dat het volgens hem, conform de tekst van de in de gemeenteraad aangenomen motie, om meer dan dat WINDNIEUWS - NR.3 2017
D EN LL HO
G WE SE M HE SIC EU
63
HOO GD IJ K
RO ST OO
JK DI MS
Uit de mediation is het voorstel voortgekomen om met het te ontwikkelen nieuwe draaisysteem een drietal maanden proef te draaien. Op basis daarvan kan dan worden besloten of de situatie verbeterd is, of dat het draairegiem toch beter bij het oude kan blijven. De bewoners van de drie woningen aan de Veerwagenweg willen dit nieuwe regiem in elk geval niet. Zij vrezen voor meer 60 geluid overdag en willen feitelijk niets meer.
28 Foto: Eneco
omwonenden bij de plannen. Dus voor er definitieve keuzes zijn gemaakt. Volledig transparant zijn en mensen daad werkelijk invloed geven, laten meepraten, meedenken en participeren. Het is een lang leerproces. Voor Houten speelt daarbij als extra probleem de lange duur van het ontwikkelproces, waarbij de omgevingscondities tijdens het proces radicaal veranderden door de komst van een nieuwe wijk. Dus Houten zal nog wel even bezig zijn. Bovendien blijkt uit de gespreksronde langs de verschillende partijen dat de beelden en ervaringen van dezelfde gebeurtenissen in Houten onderling bij de partijen verschillen. Een belangrijke Houtense les is: denk nooit dat je genoeg hebt gecommuniceerd. Als je als gemeente een brief uitstuurt blijkt een groot deel van de bewoners die ontvan-
gaat. Namelijk om maatregelen gericht op het herstel van vertrouwen en verder terugdringen van de overlast
De maat van de turbines Er is nog een onderliggend punt. Volgens de onderzoeker van Copernicus, Robert Harmsen, is ook de uiteindelijk gekozen grootte van de windturbines een oorzaak van de problemen. In het begin werden windturbines van diverse groottes in de onderzoeken betrokken. Eneco en ook Uwind pleitten voor hoge turbines omdat die in het binnenland meer rendement opleveren. Bovendien zou het dan niet om bijvoorbeeld 6 turbines van 600 kW maar om 3 van 2 MW gaan. De gemeente wilde zich echter in de planvorming niet concreet over de grootte en type uitspreken om de mogelijkheid open te houden dat er voor de meest moderne, stille en effectieve turbines gekozen kon worden. Daardoor werd de uiteindelijke beslissing hierover pas laat in het proces genomen. In de praktijk lijkt die keuze zo min of meer aan de bewoners voorbij te zijn gegaan. Bewoners gingen zich feitelijk pas roeren toen het allemaal al besloten was. En ineens gaat het om veel grotere turbines dan waar men eerder van uitging. De vraag is of kleinere turbines, met masten WINDNIEUWS - NR.3 2017
van 60 tot 70 meter, acceptabeler zouden zijn geweest voor de bewoners. Volgens Robert Harmsen zal dat in het algemeen wel zo kunnen gelden, maar afhankelijk van de situatie per locatie kan dit verschillen. Er is dan geen optimale windopbrengst, maar de sociale accep tatie zou dan wel groter kunnen zijn.
Bewonersparticipatie In het vorige nummer van WindNieuws (nummer 2 van 2017), publiceerden we het artikel ‘Eerlijk duurt het langst’ van Robin Vermeij, over rechtvaardige procesparticipatie. Eind jaren zestig bestond de zogenaamde ‘participatieladder’ al. Daar kwam Maurice Bakker direct mee aanzetten toen WindNieuws met hem sprak. Er is veel literatuur te vinden over hoe men uitvoering kan geven aan burgerparticipatie bij ontwikkelingen in de eigen woonomgeving. Het onderzoeksrapport van het Copernicus Instituut somt daar diverse voorbeelden van op. Daarnaast geeft het rapport vele aanbevelingen over wat goed ging en wat er niet goed ging in het windenergieproces van Houten. De inmiddels op papier allerbekendste aanbevelingen zijn in de praktijk de meest weerbarstige: het, conform het Verdrag van Aarhus, zo vroeg mogelijk, betrekken van de
“Investeer vanaf het prille begin in koffie, bier, gezamenlijkheid, tijd en openheid” gen, noch gelezen te hebben. Als je als energiecoöperatie voortdurend van alles organiseert en op en rond bijeenkomsten met alles en iedereen praat, heb je toch maar een relatief klein deel van de betrokkenen bereikt. Als je als bewoners deelneemt aan een mediation en er vertrouwen in krijgt, heb je nog niet de rest van de bewoners daarin mee. Tijdens de gesprekken tonen de verschillende partijen ieder op zich min of meer goede wil. Maar het zijn ook heel verschillende werelden (geworden). Een positief participatieproces vergt een aanpak zoals die elders wel is ingezet en gelukt. Neem het voorbeeld van Windpark Nijmegen-Betuwe: investeer vanaf het prille begin in koffie, bier, gezamenlijkheid, tijd en openheid. En dan nog is het voor alle partijen spannend wat er gebeurt. Communiceren is een kunst op zich. Voor Houten ligt de volgende uitdaging erin om te bezien of de bewoners tot onderling gesprek en overeenstemming kunnen komen over het vervolg.