KULTURA AT TRADISYON
Ang kultura ng T’boli ay kilala sa makulay na tradisyon, na ang paghahabi ng T’nalak ang sentro ng kanilang sining. Ang T’nalak ay isang telang hinabi mula sa abaka na may masalimuot at natatanging disenyo, na kadalasang hango sa mga panaginip ng mga kababaihang manghahabi, na tinatawag na “dream weavers.” Ayon sa kanilang paniniwala, ang mga disenyo ay ibinubunyag sa pamamagitan ng panaginip ng espiritu ng abaka na si Fu Dalu, kaya’t ang proseso ng paghahabi ay itinuturing na sagrado. Ginagamit ang T’nalak sa mahahalagang seremonya tulad ng kasalan, ritwal ng pasasalamat, at iba pang kultural na pagdiriwang, bilang simbolo ng kasaysayan, espiritwalidad, at pagkakakilanlan ng T’boli.
Ang paggawa ng T’nalak ay dumaraan sa mahabang proseso na nagsisimula sa pagpapakudkod ng abaka. Mula rito, ang puting ubod ng abaka ay ginagawang pinong hibla at sinulid na tinatawag na “tembong.”
Ang mga sinulid ay maingat na inilalatag sa proseso ng semdang para maayos ang disenyo, bago dumaan sa mebed, kung saan tinatakpan ang bahagi ng sinulid na hindi kukulayan. Ang tradisyonal na pangkulay ay gumagamit ng natural na materyales tulad ng dahon ng k’nalum para sa itim, ugat ng loko’ para sa pula, at luyang-dilaw para sa dilaw. Ang proseso ng temugo ay kinabibilangan ng pagpapakulo sa sinulid upang mas tumingkad ang kulay, na tumatagal mula isa hanggang limang araw, depende sa nais na resulta.
Matapos ang pagkukulay, ang T’nalak ay dumadaan pa sa mga huling hakbang na nagdaragdag ng tibay at kinis sa tela. Sa lemubag, ang tela ay hinahampas gamit ang kahoy na martilyo upang alisin ang mga bukol, habang sa smaki, pinapakinis ito gamit ang mga shell ng tabo upang maging makintab. Ang bawat hakbang ay hindi lamang nangangailangan ng kasanayan kundi pati tiyaga at pasensya, na nagpapakita ng dedikasyon ng mga T’boli sa kanilang sining. Ang bawat disenyo ng T’nalak ay natatangi at sumasalamin sa kanilang koneksyon sa kalikasan, komunidad, at mga paniniwala.
© Ida Anita del Mundo. Fame+
© Ida Anita del Mundo. Fame+
© Ida Anita del Mundo. Fame+
KULTURA AT TRADISYON
Ang mga instrumento ng mga Tboli, tulad ng Kudlung, Hegalong, at mga gong, ay may mahalagang papel sa kanilang kultura at pamumuhay. Ang mga ito ay ginagamit upang mapanatili ang kanilang tradisyon at kasaysayan, dahil ang musika ay isang paraan ng pagpapasa ng kwento, alamat, at paniniwala ng tribu sa susunod na henerasyon. Bukod dito, ang mga instrumento ay may espiritwal na kahalagahan, sapagkat bahagi ito ng kanilang mga ritwal at seremonyang pang-relihiyon. Sa pamamagitan ng
mga tunog ng gong, nakakaugnay sila sa mga espiritu ng kalikasan na pinaniniwalaang nagbibigay ng proteksyon at biyaya.
Higit pa rito, ang mga instrumentong ito ay pahayag ng kanilang sining at pagkamalikhain. Ang bawat isa ay may natatanging disenyo at tunog na nagpapakita ng kagandahan ng kanilang kultura. Mahalaga rin ang mga ito bilang simbolo ng pagkakakilanlan ng tribu, dahil ang estilo ng kanilang musika ay nagpapahayag ng kanilang
yaman sa tradisyon at nagbibigay-diin sa kanilang identidad bilang Tboli. Sa mga pagdiriwang at pagtitipon, nagiging sentro ang musika ng pagkakaisa at saya, na nagpapatibay ng ugnayan sa pagitan ng mga miyembro ng komunidad. Sa kabuuan, ang mga instrumento ng mga Tboli ay hindi lamang kasangkapan para sa musika, kundi mahalagang bahagi ng kanilang pagkatao, ugnayan sa kapaligiran, at espiritwal na pananaw.
Ang mga sayaw ng T’boli ay may malalim na kahulugan sa kanilang kultura at espiritwalidad. Ang Madal Tahu at Madal Siwol ay nagpapakita ng pasasalamat sa kalikasan, habang ang Kadal Tahaw at Kadal Iwas ay sumasalamin sa kasiglahan at kasiyahan. Ang Madal Blelah ay nagsusymbolo ng pagkakaisa ng komunidad, at ang Kadal Heroyon ay tungkol sa pagmamahalan, madalas isinasayaw sa mga kasalan. Ang Tudbulul ay naglalarawan ng kanilang kasaysayan at bayani, habang ang Madal Be Kumbing ay nagpapakita ng kahalagahan ng musika sa kanilang buhay. Ang Madal Mit Mata ay sumasalamin sa paggawa ng T’nalak, at ang Madal Betaku ay nagbibigay-pugay sa kabayanihan. Ang bawat sayaw ay nagpapahayag ng kanilang ugnayan sa kalikasan, kasaysayan, at komunidad.
© Ida Anita del Mundo. Fame+
© Aurea Marie Belgera. Philippine Information Agency
kultura at tradisyon
Ang Paniniwala ng T’boli lalo na sa mga Buntis
w Kaya’t ang mga buntis ay pinaalalahanan: “Huwag maligo sa mga lawa o ilog, baka kidnapan ng busaw ang iyong anak at gawing isda.”
Malaki ang pag-aalaga ng T’boli sa mga buntis, kaya’t pinapalaya sila sa karamihan ng gawaing bahay at bukid, maging sa mga pang-araw-araw na gawain tulad ng pagluluto, dahil baka raw “manganak ng anak na may malalaking mata.”
Ang kanilang pagkain ay mahigpit ding pinagbubusisi. Hindi maaaring kumain ang buntis ng magkakambal na saging, kung hindi, maaaring manganak siya ng kambal o higit pa, at pilit na pipiliin ang isa, anuman ang kasarian, at ililibing ang iba upang maiwasan ang malas. Hindi rin siya maaaring kumain ng mga paa ng baboy, manok, o usa; kung hindi, ang anak ay maaaring maging ngongo o may sobrang malaking mga ngipin. Ang pagkain ng balun-balunan ng manok o mga tira-tirang pagkain ay pinaniniwalaang magdudulot ng mahirap na panganganak.
Ang pinagmulan ng T’boli
Sa mitolohiya ng pinagmulan ng T’boli, binigyang babala ng Diyos “D’wata” ang mga tao tungkol sa paparating na baha. Sina La Bebe, La Lomi, T’mefeles, at La Kagef ay nagtago sa loob ng isang malaking kawayan. Pagkatapos bumaha, lumabas sila mula sa kawayan. Si La Bebe at La Lomi ay nagpakasal, naging mga ninuno ng mga Kristyanong Pilipino. Sumama si La Kagef at T’mefeles, at nagkaroon sila ng sampung anak na lalaki at babae. Sa kanila, sina Bou at Umen ang mga ninuno ng mga T’boli. Ang iba pang 8 ay naging magkapareha; ang kanilang mga inapo ay kabilang sa mga ibang katutubong grupo ng Mindanao, Muslim at hindi Muslim.
© Ida Anita del Mundo. Fame+
kultura at tradisyon
Ang mga T’boli sa South Cotabato ay mayaman sa tradisyon ng kasal at pamilya na malalim na nakaugnay sa kanilang kultura. Isang mahalagang aspeto ng kanilang kasal ay ang panliligaw at ang kaugalian ng dowry o habal. Sa proseso ng panliligaw, ang lalaki ay inaasahang magpakita ng kakayahang mag-alaga sa babae at sa pamilya nito, at ang pagbabayad ng dowry ay isang mahalagang bahagi ng kasunduan. Karaniwan, ang dowry ay binabayaran sa pamamagitan ng
mga hayop tulad ng kabayo o baka, pati na rin ang iba pang mga ari-arian na simbolo ng pangako ng lalaki sa kanyang magiging pamilya.
Ang pamilya ay may mahalagang papel sa lipunang T’boli, hindi lamang sa usapin ng kasal kundi pati na rin sa pang-araw-araw na buhay. Ang datú (pinuno) at ang boi (pinakamahalagang babae, kadalasan ay ang paboritong asawa o anak ng mayamang lalaki) ay may pangunahing bahagi sa
istruktura ng lipunan. Ang datú ang may responsibilidad sa pagpapatupad ng mga batas at kaugalian ng tribo, at ang yaman at katayuan ng pamilya ay madalas nakatali sa posisyon ng datú at sa kakayahan nitong magbigay para sa kanyang pamilya. Ang yunit ng pamilya ay sentral sa kaligtasan ng komunidad, kung saan ang mag-asawa ay nagtutulungan upang mapanatili ang mga tungkulin ng sambahayan at ng komunidad
© Department of Tourism
© R.P Cuenco
Ang mga T’boli, isang katutubong pangkat sa Pilipinas, ay nagpapakita ng malalim na koneksyon sa kalikasan, partikular na sa kanilang kaugnayan sa Lawa ng Sebu sa South Cotabato. Ang kanilang kultura, na malalim na nauugnay sa ekosistema ng lawa, ay nagpapakita ng mga napapanatiling kasanayan na nagbigay-daan sa kanila upang umunlad sa loob ng maraming henerasyon.
Malapit na nauugnay sa lawa ang tradisyonal na kabuhayan ng mga T’boli. Ang pangingisda at pagsasaka ang pangunahing pinagkukunan ng kabuhayan, na may mga kasanayan tulad ng pag-iikot ng pagsasaka at mga organikong pamamaraan upang mabawasan ang epekto sa kapaligiran. Ang kanilang paggalang sa kalikasan ay makikita sa kanilang mga paniniwala at ritwal, kung saan ang lawa ay itinuturing na sagrado at may mahalagang papel sa kanilang espirituwal at kultural na pagkakakilanlan.
May malalim na pag-unawa ang mga T’boli sa balanse ng ekolohiya. Kinikilala nila ang kahalagahan ng pagpapanatili ng biodiversity ng lawa at nagpatupad ng mga tradisyonal na kasanayan tulad ng pangangalaga sa kagubatan at napapanatiling mga teknik sa pangingisda upang matiyak ang pangmatagalang kalusugan ng ekosistema.
© Arj Munoz
© Wandering Feet PH
Ang mga T’boli ay gumagamit ng mga tradisyonal na pamamaraan tulad ng swidden farming o slash-and-burn agriculture, na naging bahagi ng kanilang kasaysayan. Gayunpaman, sa paglipas ng panahon, may mga inisyatibo tulad ng mga programa sa biodiversity conservation na naglalayong baguhin ang kanilang mga kasanayan sa agrikultura, tulad ng paglipat mula sa monocrop patungo sa poly cropping, upang mapabuti ang ani at maprotektahan ang kapaligiran.
Sa pangingisda, partikular sa Lake Sebu, ang mga T’boli ay aktibo sa aquaculture. Ang mga operasyon ng fish farming sa lugar ay nakatutok sa pagpaparami ng tilapia gamit ang mga fish cages. Ayon sa mga pag-aaral, ang mga fish farm sa Lake Sebu ay may malalim na epekto sa kabuhayan ng mga tao, kung saan maraming pamilya ang umaasa rito bilang pangunahing pinagkukunan ng kita. Gayunpaman, may mga hamon din tulad ng limitasyon sa pondo at mga patakaran ng lokal na gobyerno na nagtatakda ng
sukat ng mga fish farm.
Ang mga T’boli ay patuloy na nagsusulong ng mga proyektong naglalayong gawing mas sustainable ang kanilang agrikultura at pangingisda, sa pamamagitan ng mga organisasyon tulad ng LASADCA, na tumutok sa pagbuo ng mga programa na pinapalakas ang kanilang kakayahan sa pangangalaga sa kalikasan at sa kanilang pamumuhay.
© The Pinay Solobackpacker
Ang mga pananamit at aksesorya ng mga T’boli ay hindi lamang palamuti o simpleng kasuotan, kundi nagsisilbing mahalagang bahagi ng kanilang pagkakakilanlan, kultura, at tradisyon. Ang mga kasuotang tulad ng Kgal Taha Soung, Kegal Bensewit, at Kegal Nesif ay sumisimbolo sa kanilang kasaysayan, pananampalataya, at kaugnayan sa kalikasan. Ang bawat detalye at disenyo ng mga ito ay may kwento, nagpapakita ng kanilang malikhaing sining at kaugalian, at naglalaman ng mga simbolismo ng espiritwalidad at kalikasan.
Ang mga aksesorya tulad ng S’loung Kenibang (sumbrero), Sewat (headdress), at Nomong (hikaw) ay hindi lamang ginagamit para sa praktikal na layunin, kundi bilang pagpapahayag ng estado sa lipunan, kayamanan, at karangalan. Ang mga ito ay maingat na nililikha gamit ang tradisyunal na materyales tulad ng butil ng salamin, metal, at buhok ng kabayo, na naglalaman ng simbolismo ng kagandahan at dignidad. Ang bawat aksesorya ay nagpapakita ng yaman ng kultura ng mga T’boli at kanilang
koneksyon sa kanilang pinagmulan.
Bukod dito, ang mga heirloom na tulad ng Kemagi (kwintas) at Singkil (brass anklet) ay may malalim na kahalagahan bilang pamanang ipinapasa mula henerasyon sa henerasyon. Ang mga ito ay hindi lamang sumisimbolo sa kayamanan, kundi pati na rin sa espiritwal na koneksyon sa kanilang mga ninuno. Ang detalyadong disenyo at mataas na antas ng kasanayan sa paggawa ng mga ito ay nagpapakita ng kahalagahan ng pananampalataya at mitolohiya sa kanilang kultura.
Sa kabuuan, ang mga pananamit at aksesorya ng mga
T’boli ay mahalaga hindi lamang bilang pahayag ng kanilang tradisyonal na sining, kundi bilang paraan ng pagpapanatili ng kanilang kultura at pagkakakilanlan. Ang mga ito ay nagsisilbing tulay upang maipasa ang kanilang kasaysayan, kaugalian, at halaga sa susunod na henerasyon, habang pinapanatili ang kanilang malalim na kaugnayan sa kalikasan at espiritwalidad.
© Amalia Ruth
Ang mga pagkain ng T’boli ay mahalagang bahagi ng kanilang kultura at tradisyon, na nagpapakita ng kanilang kaugnayan sa kalikasan at simpleng pamumuhay. Ang Onuk Nelut, isang tradisyonal na ulam na gawa sa native na manok, ay nagpapakita ng kanilang malikhaing pamamaraan sa pagluluto gamit ang kawayan at natural na pampalasa tulad ng bawing at kisul. Ang prosesong ito ay hindi lamang nagbibigay ng kakaibang lasa at aroma, kundi nagdadala rin ng karanasan na konektado sa kanilang pamayanan at natural na kapaligiran. Ang paghahanda nito ay isang simbolo ng kanilang pagiging malapit sa kalikasan at ang pagpapahalaga
Samantala, ang So Nelut, na isang agihis na niluluto sa loob ng kawayan, ay may espesyal na kahalagahan dahil karaniwang inihahain ito sa mga ritwal at kapistahan. Ang pagiging simple ng pagkain na ito, na may asin lamang bilang pampalasa, ay nagpapakita ng malalim na espiritwalidad ng T’boli at ang kanilang paggalang sa mga tradisyunal na kaugalian. Ang mga pagkaing tulad nito ay nagbibigay-diin sa koneksyon ng T’boli sa kanilang kultura, kalikasan, at komunidad, habang pinapanatili ang kanilang natatanging pagkakakilanlan bilang isang katutubong pangkat.
Bukod sa pang-araw-araw na pagkain, ang mga inihaw na tulad ng Tilapia Denolong at Sedo Denolong ay nagiging mahalaga sa mga pagtitipon at espesyal na okasyon. Ang Tilapia Denolong ay isang simpleng putahe na sumasalamin sa kanilang tradisyonal na pamumuhay, habang ang Sedo Denolong, na karaniwang ihinahain sa mga communal feasts, ay nagpapakita ng kahalagahan ng pagkakaisa sa pamilya at komunidad. Ang mga pagkaing ito ay hindi lamang sustansya, kundi nagbibigay din ng pagkakataon upang magkaisa ang mga miyembro ng kanilang komunidad sa isang masayang salo-salo.
TBOLI PAMANA: DREAMwEAVERS NG LAKE SEBU
Ang Mahalagang Papel ng Tradisyong Pasalita ng T’boli sa Pagpasa ng Kultura at Pananampalataya
Ang tradisyong pasalita ng T’boli ay isang mahalagang kasangkapan sa pagpapanatili at pagpapasa ng kanilang kultura, kasaysayan, at pananampalataya mula sa isang henerasyon patungo sa susunod. Sa pamamagitan ng mga alamat, epiko, awit, at kwento, nailalahad ang mga aral ng tapang, sakripisyo, at pagkakaisa na nagpapatibay sa pagkakakilanlan ng tribo. Isa sa mga pangunahing halimbawa nito ay ang epiko ni Tudbulul, ang maalamat na bayani ng T’boli, na nagdadala ng kwento tungkol sa pakikibaka, pagkakaisa, at pagmamalasakit sa kalikasan.
Ang epikong ito, na umaabot ng labing-anim na oras kapag inaawit nang buo, ay hindi lamang nagbibigay-aliw kundi nagsisilbing salamin ng mga paniniwala ng tribo.
Bukod sa epiko, ang mga alamat tungkol sa kanilang mga diyos at diyosa ay nagpapakita ng malalim na pananampalataya ng T’boli sa mga puwersa ng kalikasan. Ang kwento ng diyosang lumikha ng sinulid para sa T’nalak ay nagpapaliwanag sa espiritwal na kahalagahan ng tradisyunal na habi ng tribo. Samantala, ang mga kwentong nagbibigay ng moral na aral ay nagiging gabay para sa kabataan. Sa mga salaysay tulad ng “Why Animals Are Afraid of People” at “Ana ne Tau Bawik,” itinuro ang mga kahalagahan ng pagiging mapagbigay, masunurin, at
mapagkalinga. Ang ganitong mga kwento ay nagiging daan upang mapanatili ang kaugalian at paniniwala ng T’boli, na siyang pundasyon ng kanilang kultura.
Hindi magiging matagumpay ang pagpasa ng tradisyong ito kung wala ang mga tagapag-ingat ng kultura tulad nina Nanay Myrna Pula at Yegas Kafun. Sila ang nangunguna sa pagpapasa ng sining ng pagkukwento at pag-awit ng mga epiko. Sa kabila ng mga hamon ng modernisasyon, itinatag ang mga paaralan ng buhay tradisyon upang hikayatin ang kabataan na yakapin ang kanilang kultura. Ang mga proyektong ito ay mahalaga hindi lamang para sa mga miyembro ng tribo kundi pati na rin sa iba pang nagnanais maunawaan ang kayamanan ng kulturang T’boli.
Sa kabila ng mabilis na pagbabago sa mundo, nananatiling mahalaga ang tradisyong pasalita ng T’boli bilang tagapagingat ng kanilang pagkakakilanlan. Ang bawat kwento, alamat, at epiko ay hindi lamang naglalaman ng kasaysayan kundi ng isang pananaw na nakaugat sa respeto sa kalikasan, espiritwalidad, at pagkakaisa ng komunidad. Sa ganitong paraan, nananatili ang diwa ng T’boli bilang isang tribong mayaman sa kultura at may matibay na pagkakakilanlan sa kabila ng hamon ng modernisasyon.
© SOX PH
© Myrna Pula
© Lem Hadong
© Parangal Dance Company
Kadal Tahaw:
Paglipad ng Isang Dalaga
Sa tahimik na pook ng Lake Sebu, sa gitna ng kalikasan na pinamumugaran ng mga ibon, isang dalagang T’boli ang tahimik na naghahanda. Nakalambong sa kanyang balikat ang isang makulay na malong, ang bawat tahi nito ay parang kwento ng kanyang tribo - ng kanyang buhay. Sa gabing ito, siya ang magiging tinig ng kanilang kwento.
Ang Kadal Tahaw, ang “Tunay na Sayaw ng T’boli,” ang kanyang itatanghal. Sa bawat paghakbang ng kanyang paa sa lupa, sa bawat hampas ng kanyang mga kamay sa hangin, dadalhin niya ang mga manonood sa isang kwento ng paglalakbay, pagkakaisa, at paghilom. Ngunit higit pa sa kwento ng mga ibong Tahaw, ang sayaw na ito ay kwento rin niya - ng kanyang sariling laban, ng kanyang sariling pag-asa.
Habang bumubukas ang musika, tila lumilipad ang dalaga. Ang kanyang mga kamay ay parang pakpak ng ibon, umiindayog sa hangin, habang ang kanyang mga paa ay masiglang sumasabay sa ritmo ng tambol. Ngunit darating ang sandali ng pagsubok. Sa isang bahagi ng sayaw, ang kanyang galaw ay bumagal, bumigat - parang isang ibong nawalan ng lakas. Ang malong sa kanyang kamay ay parang sugatang pakpak, nakalaylay ngunit hindi nawalan ng sigla.
Ang kwento ng Kadal Tahaw ay simple ngunit makapangyarihan: isang kawan ng mga ibon na naghanap ng pagkain, naligaw, at nasubok ang lakas ng kanilang pagkakaisa. Isa sa mga ibon ang napilayan, hindi makalipad. Ngunit sa tulong ng kanyang mga kapatid, sa kanilang pagsuporta at pagtitiwala, siya’y muling nakabangon at nakabalik sa kanilang tahanan.
Habang ipinapakita ng dalaga ang bawat bahagi ng sayaw, mararamdaman mo ang bigat at ginhawa ng kwento. Sa “Lagadera,” umiikot ang kanyang katawan, tila hinahanap ang direksyon. Sa “Clipped Wings,” makikita ang pag-aalangan ngunit hindi pagsuko. At sa wakas, sa “One Wing Jump,” makikita ang muling paglipad - isang tagumpay na hindi kanya lamang, kundi ng buong kawan.
Pagkatapos ng sayaw, nakatayo ang dalaga, pawisan ngunit nakangiti. Sa gabing iyon, hindi lamang siya isang mananayaw. Siya ay isang salamin ng kanyang tribo, ng lakas ng kanilang pagkakaisa, ng pagmamahal nila sa kalikasan, at ng kanilang paniniwala na sa tulong ng iba, ang kahit na sino ay muling makakalipad.
Ang Kadal Tahaw ay higit pa sa sayaw. Ito ay buhay. At sa simpleng galaw ng isang dalagang T’boli, makikita mo ang diwa ng kanilang kultura - isang paalala na kahit sa gitna ng unos, basta’t may kawan na kasama, laging may pag-asang makauwi.
© GinaD
TBOLI PAMANA: DREAMwEAVERS NG LAKE SEBU
15 Mga Hamon at Pagpapanatili
Pagharap sa Agos ng Makabagong
Panahon
Humarap ang mga T’boli sa malalaking hamon sa kasalukuyang panahon, kabilang ang mga alitan ukol sa kanilang mga lupang ninuno, unti-unting pagkawala ng kultura dulot ng modernisasyon, at mga banta sa kapaligiran. Ang pagpasok ng mga komersyal na negosyo at kakulangan ng legal na suporta ay madalas na nag-iiwan sa kanila sa mahirap na kalagayan. Bukod dito, ang modernong pamumuhay at mga oportunidad sa lungsod ay higit pang nagpapabawas sa mga tradisyunal na kaugalian, na nagbabanta sa patuloy na pag-iral ng kanilang pamana.
Pagyabong ng Pamana
May mga inisyatibong isinagawa ng gobyerno at mga NGO upang maprotektahan ang pamana ng mga T’boli. Isa na rito ang Indigenous Peoples’ Rights Act (IPRA), na naglalayong pangalagaan ang kanilang mga karapatan. Samantala, ang mga organisasyong tulad ng T’nalak Foundation ay nagtutulak ng mga programa para muling buhayin ang sining, edukasyon, at pangkabuhayang nakabatay sa kalikasan. Gayunpaman, nananatiling mahalaga ang tuloytuloy na pagpapatupad at suporta upang maging matagumpay ang mga pagsisikap na ito.
© Project Gora
Mga Hamon at Pagpapanatili
Eco-Turismo at Ang Papel ng T’boli
Ang Lawa ng Sebu ay isang halimbawa ng matagumpay na pagsasama ng pangangalaga sa kalikasan at pagpreserba ng kultura sa turismo. Sa pamamagitan ng eco-turismo, tampok ang mga tradisyon ng T’boli tulad ng paghahabi ng T’nalak at musika, na hindi lamang nagdudulot ng benepisyong ekonomiko kundi nagbubunsod din ng pagmamalaki sa kanilang kultura. Gayunpaman, kailangan ng maingat na pagpaplano upang mapanatili ang balanse sa harap ng mga hamon tulad ng labis na komersiyalisasyon at presyur sa kalikasan.
Mga Tampok na Kwento at Panayam
Sa Likaw ng Palad: Kwento ng Isang Babaeng T’boli
ni Henia Blunto
Lumaki ako sa mataas na kabundukan ng Lake Sebu, malayo sa lawa at sa tradisyon ng paglikha ng brass.
Naiwan akong mag-isa sa murang edad matapos mawala ang aking mga magulang, at napilitan akong manirahan sa piling ng nakatatanda kong kapatid at ng kanyang asawa. Tulad ng maraming bata sa aming pamayanan, tumutulong ako sa mga gawaing bahay at sa pag-aalaga ng mga hayop at pananim. Sa edad na walo, sanay na ang mga kamay ko sa lupa at putik mula sa pagtatrabaho sa bukid.
Bata pa lang ako, gusto ko nang mag-aral. Kahit ang pinakamalapit na paaralan ay halos isang oras ang layo sa paglalakad, hindi iyon naging hadlang sa akin. Tuwing alas-sais ng umaga, tatahakin ko ang landas pababa ng bundok sa gitna ng matataas na kugon, basang-basa ng hamog bago pa makarating sa eskwelahan. Nagdadala ako ng malinis na damit upang magpalit bago pumasok sa silid-aralan. Ngunit sa kawalan ng suporta mula sa aking kapatid, napilitan akong huminto sa pag-aaral matapos ang ikatlong baitang.
Sa edad na labing-apat, inihanda ako para sa isang nakatakdang kasal kay Joel, ayon sa kaugalian ng aming tribo. Dito nagsimula ang bagong kabanata sa aking buhay bilang isang Tau Temwel—isang manlilikha ng brass. Bagong-bago sa akin ang Temwel; malayo ito sa mga kasanayang natutunan ko sa bukid. Ngunit parang pamilyar din ang mga galaw—ang pag-rolyo ng wax, ang pag-pukpok ng tuyong putik—muling naramdaman ko ang lupa sa aking mga palad.
Naging mas kapanapanabik ang karanasan dahil natututo ako muli. Bukod pa rito, nakatulong ang aking likhang brass sa aming kabuhayan, lalo na noong mga panahong halos hindi kami makabili ng bigas para sa aming pagkain. Sa kaunting kinikita ko, nakadagdag ako sa pang-arawaraw naming gastusin, at nagkaroon pa ng pagkakataong mag-enjoy kasama ang ibang kababaihan sa komunidad— panuorin ang Betamax o bumili ng damit sa ukay-ukay.
Sa kalaunan, napagtanto kong hindi sapat ang simpleng kaalaman sa Temwel. Sa tulong ng Sesotunawa, natutunan ko ang iba’t ibang kakayahan upang mapabuti ang aming negosyo—mula sa pag-iimbentaryo, bookkeeping, hanggang sa paggamit ng computer. Ang mga bagay na dati’y tila imposible, ngayon ay nakakamit ko na. Napagaral namin ni Joel ang aming mga anak, napabuti ang aming tirahan, at nakabili pa ako ng refrigerator.
Ang aking paglalakbay bilang isang Tau Temwel ay hindi naging madali, ngunit ito ang nagturo sa akin ng maraming bagay. Natutunan ko na kahit wala akong pormal na edukasyon, kaya kong makamit ang malalaking bagay para sa aking sarili, pamilya, at komunidad. Ngayon, naniniwala akong posible nang maabot ang pangarap kong mapag-aral ang aking mga anak sa kolehiyo. Ang Temwel ay hindi lang naging hanapbuhay—ito rin ang nagbigay sa akin ng kumpiyansa na abutin ang mas mataas na pangarap para sa aming lahat.
© Ossie Lozano
Mga Tampok na Kwento at Panayam
Ang mga matatandang T’boli ay mga tagapangalaga ng kanilang mga alaala at karunungan, na kanilang ipinapasa sa susunod na henerasyon. Sa kanilang mga salaysay, binabalikan nila ang mga panahon ng kasaganaan at pagsubok, na puno ng mga aral at alituntunin ng buhay. Ang kanilang mga kuwento ay sumasalamin sa malalim na paggalang sa kalikasan, sa kanilang mga ninuno, at sa kultura ng kanilang tribo.
“Sa bawat hibla ng T’nalak, nakapaloob ang mga pangarap at kasaysayan ng ating mga ninuno,” wika ng isang
nakatatandang babae. Ipinapakita nito ang kahalagahan ng tradisyonal na sining at ang pagmamalaki sa kanilang identidad bilang mga T’boli. Ang mga matatanda ay nagsisilbing gabay sa komunidad, itinuturo ang kahalagahan ng pagkakaisa at pag-aalaga sa kapaligiran.
Sa mga kuwento ng mga matatandang T’boli, natututunan ng mga kabataan ang halaga ng kanilang pinagmulan at ang kanilang tungkulin na ipagpatuloy ang mga tradisyon at karunungan na nagpapatibay sa kanilang pagkakakilanlan.
© Bro. Jeffrey Pioquinto, SJ
19 Mga Tampok na Kwento at Panayam
Ang mga kabataang T’boli sa kasalukuyan ay kahangahangang naisasabuhay ang balanse ng tradisyon at modernidad. Habang sila’y nag-aaral at nakikipagsapalaran sa makabagong mundo, nananatili silang nakatali sa kanilang mga ugat at kultura. Sa araw-araw na pagpasok sa paaralan, dala nila ang mga kwento at aral mula sa kanilang mga ninuno, ipinagmamalaki ang mga tradisyong tulad ng pag-weave ng T’nalak at pagsasayaw ng mga katutubong sayaw.
Ngunit, bukod sa kanilang kultura, hindi rin sila nagpapahuli sa pagyakap sa mga pagbabago at teknolohiya. Sa kanilang
mga kagamitan ay makikita ang mga laptop at cellphone na ginagamit para sa pag-aaral at komunikasyon. Pinagsasama nila ang kanilang mga natutunan sa eskwela at modernong teknolohiya upang mapalawak ang kanilang kaalaman at makamit ang mga pangarap.
Sa kabila ng hamon ng pagbabago, ang mga kabataang T’boli ay patuloy na nagbibigay-pugay sa kanilang pinagmulan habang sinusuong ang makabagong mundo, na may balanse at respeto sa kanilang pagkakakilanlan.
Ang T’nalak Festival ay isang taunang selebrasyon sa South Cotabato, na nagbibigay-pugay sa makulay na kultura ng mga T’boli. Pinangalanan ito mula sa T’nalak, ang sagradong telang hinabi ng mga “dreamweavers” ng T’boli, at layon nitong itampok ang mayamang pamanang sining at pagkakakilanlan ng rehiyon.
Tampok sa pista ang mga demonstrasyon ng paghahabi ng T’nalak, kung saan ang bawat disenyo ay nagmumula sa mga panaginip ng mga dreamweavers. Nagkakaroon din
ng mga makukulay na presentasyon tulad ng street dances at palabas na inspirasyon ng alamat at tradisyon ng T’boli, kung saan suot ng mga kalahok ang kanilang makukulay na kasuotan. Bukod dito, binibigyang buhay ng tradisyunal na musika gamit ang mga instrumentong tulad ng hegalong at ng mga natatanging pagkaing tulad ng tinubong ang pista.
Hindi rin mawawala ang mga art at trade fairs na nagpapakita ng mga kagamitang gawa ng mga T’boli, tulad ng mga habi, kuwintas, at beadwork,
T’nalaK: Pagdiriwang
ng Kulturang T’boli at Pagkakaisa ng Komunidad
na nagiging daan upang mapalago ang ekonomiya ng rehiyon. Higit pa rito, ang pista ay isang simbolo ng pagkakaisa sa kabila ng pagkakaiba-iba ng mga komunidad sa South Cotabato.
Sa pambansa at pandaigdigang pagkilala, ang T’nalak Festival ay hindi lamang nagtataguyod ng turismo at pag-unlad ng ekonomiya kundi nagsisilbi ring inspirasyon sa mga susunod na henerasyon upang patuloy na mahalin at ipagmalaki ang kulturang T’boli.
© Francis Sacdalan
© Omar Gallinero
© Keith Bacongco
Kalikasan, Kultura, at Kabihasnang Tboli
Ang tribong Tboli ng South Cotabato, Pilipinas, ay aktibong nagsusustento ng kanilang kalikasan at kultura sa pamamagitan ng mga sustainable na gawain, proteksyon ng mga sagradong lugar, at mga tradisyong ecofriendly tulad ng T’nalak weaving. Pinapahalagahan nila ang biodiversity sa pamamagitan ng pangangalaga ng mga lugar tulad ng Lake Sebu, at isinasama ang mga kultural na tabu at ritwal sa kanilang pangangalaga sa kalikasan.
Bilang bahagi ng kanilang inisyatibo sa eco-tourism, tinuturuan nila ang mga bisita tungkol sa kanilang mga tradisyon habang pinapangalagaan ang
kanilang pamana. Ang mga programang ito ay nagbibigay ng edukasyon hinggil sa kahalagahan ng kalikasan at ang papel ng bawat isa sa pagpapahalaga at pagprotekta sa mga likas na yaman.
Bukod dito, ang mga pakikipagtulungan sa iba’t ibang organisasyon ay patuloy na sumusuporta sa mga edukasyon hinggil sa pangangalaga ng kalikasan at tamang pamamahala ng mga likas na yaman. Sa pamamagitan ng mga hakbang na ito, pinapalaganap ng Tboli ang kamalayan at pagpapahalaga sa kalikasan, hindi lamang sa kanilang komunidad kundi sa buong mundo.
© Riley.ph
Mga Kontribusyon at Pagkilala sa Komunidad
Ang mga T’boli ng Lake Sebu ay kinikilala sa kanilang natatanging kontribusyon sa sining, partikular sa paghahabi ng T’nalak, isang tela na gawa sa abaca. Ang mga disenyo ng T’nalak ay itinuturing na sagrado dahil pinaniniwalaang nagmumula ang mga ito sa panaginip ng mga “dream weavers,” sa patnubay ng espiritu ng abaca na si Fu Dalu. Ang detalyado at masalimuot na habi ay nagpapakita ng kahusayan ng sining at espiritwal na kaugnayan ng mga T’boli sa kanilang kultura. Sa pamamagitan nito, naipapasa nila ang kanilang kasaysayan, paniniwala, at tradisyon mula sa isang henerasyon patungo sa susunod.
Ang pandaigdigang pagkilala sa sining ng mga T’boli ay nagbigay-daan upang mas maipakilala ang kanilang kultura sa mas malawak na saklaw. Itinatampok ang T’nalak sa mga internasyonal na eksibisyon at mga fashion show, kung saan ito ay nagiging inspirasyon sa mga sikat na designer. Bukod pa rito, ang turismo sa Lake Sebu ay nakatuon sa pagpapakita ng tradisyunal na pamumuhay ng mga T’boli, kung saan makikita ng mga bisita ang kanilang sining, kultura, at kaugalian. Ang mga produktong tulad ng T’nalak at iba pang likhang-sining ay nagiging simbolo ng kanilang mayamang pagkakakilanlan at isang mahalagang bahagi ng kanilang ekonomikong pag-unlad.
Higit pa sa sining at turismo, ang mga T’boli ay nagsisilbing huwaran sa pagpapanatili ng kalikasan. Ang kanilang kultura ay may malalim na kaugnayan sa kapaligiran, tulad ng kanilang ritwal para sa kalikasan at pangangalaga sa Lake Sebu bilang mahalagang yaman ng kanilang pamayanan. Ang kanilang mga tradisyonal na gawain ay nagpapakita ng balanseng pamumuhay na may respeto sa kalikasan at pagmamalaki sa sariling kultura. Sa ganitong paraan, ang mga T’boli ay hindi lamang nag-aambag sa pag-unlad ng kanilang komunidad kundi nagbibigayinspirasyon din sa iba upang pangalagaan ang likas na yaman at ipagmalaki ang sariling pagkakakilanlan.
© Kayamanan ng Lahi
Habi ng Kultura: Ang Kuwento ng mga T’boli
Ang mga T’boli ng South Cotabato ay itinuturing na mga tagapagingat ng yaman ng kalikasan at tradisyon. Sa kabila ng mga hamon ng modernisasyon, patuloy nilang isinasabuhay ang kanilang makulay na kultura sa pamamagitan ng sining, kaugalian, at pananampalataya. Ang T’nalak, ang kanilang sagradong habi mula sa abaca, ay hindi lamang isang simbolo ng sining kundi pati na rin ng paniniwala. Ang mga “dreamweavers,” na tumatanggap ng mga disenyo mula sa kanilang mga panaginip, ay ginagabayan ng espiritu ng abaca, si Fu Dalu. Sa pamamagitan ng T’nalak, naipapahayag ng mga T’boli ang kanilang kasaysayan at kaugnayan sa kalikasan.
Bukod sa paghahabi, mahalaga rin sa kultura ng mga T’boli ang mga alamat at epiko tulad ng Tudbulul, na naglalaman ng mga kwento ng tapang at pagkakaisa. Ang kanilang mga tradisyong pasalita ay sumasalamin sa koneksyon nila sa kalikasan at espiritwalidad. Gayundin, ang mga awitin at kwento ay nagiging gabay ng kabataan sa kanilang pamumuhay. Sa ganitong paraan, naipapasa ang yaman ng kaalaman mula sa isang henerasyon patungo sa susunod, habang pinananatili ang diwa ng pagkakakilanlan ng tribo.
Malaki ang papel ng mga kababaihang T’boli sa pagpapanatili ng kanilang pamana. Isa sa mga halimbawa nito ay ang mga Tau Temwel, ang mga gumagawa ng brass casting. Sa kabila ng kawalan ng pormal na edukasyon, maraming kababaihan ang nagtagumpay na magbigay ng kontribusyon sa kanilang pamilya at komunidad. Ang kanilang kasanayan sa sining ay hindi lamang naging pangunahing kabuhayan kundi naging simbolo rin ng kanilang kakayahang umangkop sa hamon ng panahon. Sa tulong ng mga inisyatibo tulad ng Sesotunawa, natutunan nila ang mga modernong kaalaman sa negosyo at pamamahala, na nagbigaydaan sa pag-angat ng kanilang pamumuhay.
Bagama’t marami silang kinakaharap na hamon tulad ng komersyalismo, pagkasira ng kalikasan, at pagkawala ng tradisyon, patuloy ang mga T’boli sa pagsulong. Sa pamamagitan ng batas tulad ng Indigenous Peoples’ Rights Act (IPRA) at mga programang pangkultura, naipagtatanggol ang kanilang mga karapatan at tradisyon. Gayundin, ang eco-tourism ay nagiging mahalagang instrumento sa paglikha ng kita habang naipapamalas ang kanilang yaman ng kultura sa buong mundo. Ang kuwento ng mga T’boli ay patunay na ang kultura at kalikasan ay maaaring magsanib upang bumuo ng isang matatag at makulay na hinaharap.
