Գենդերային հիմնախնդիրը

1

¶»Ý¹»ñ³ÛÇÝ ÑÇ٠ݳËݹÇñÁ

2

3

ܳ˳μ³Ý “Բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ և հավասար իրենց արժանապատվությամբ և իրավունքներով: Նրանք օժտված են բանականությամբ և խղճով և պետք է ﬕմյանց վերաբերվեն եղբայրության ոգով1»:

Յուրաքանչյուր երկրի լրիվ և համընդգրկուն զարգացումը, աշխարհի բարեկեցությունը և խաղաղությունը պահանջում են բոլորի համատեղ ջանքերը: Այս առումով ﬔծ կարևորություն է ստանում տարբեր ոլորտներում տղամարդու և կնոջ հավասար մասնակցությունը: Գենդերային հավասարությունը կարևոր է՝ որպես մարդու հիﬓարար իրավունք, և պետք է փաստել, որ դրա նվաճումը կբերի սոցիալ-տնտեսական դրական ﬔծ ազդեցության: Այնուաﬔնայնիվ գենդերային անհավասարությունը աշխարհում դեռևս ﬓում է չլուծված խնդիր: Կանայք զրկված են աշխատելու հնարավորությունից և ﬕնչ օրս հանդիպում են տարատեսակ բռնությունների, խտրականության աշխատանքային հարաբերություններում և այլուր: Այսօր էլ տարբեր երկրներում նրանք զրկված են տարրական կրթություն կամ բուժօգնություն ստանալու իրավունքից: Ցածր է նրանց ներկայացվածության մակարդակը քաղաքական և տնտեսական որոշուﬓերի ընդունման գործընթացներում: 1 Հոդված 1, Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր

4 Երկար տարիներ ՄԱԿ-ը ﬔծ խոչընդոտների է հանդիպել՝ գենդերային հավասարությունը գաղափարը շրջանառելիս, որոնց թվում անբավարար ֆինանսաները և համակարգող կենտրոնի բացակայությունը: Կանանց Կարգավիճակի վերաբերյալ հանձնաժողովը իր դերը ավելի ուժեղացրեց ՄԱԿ-ի կազմում 1946թ.-ից լիիրավ հանձնաժողով դառնալու օրից, հատկապես այն բանի շնորհիվ, որ աշխարհը սկսեց մտահոգվել աշխարհի տարբեր հատվածներում կանանց հանդեպ տարատեսակ խտրականության դրսևորուﬓերով2: Քանի որ ﬕջազգային հարաբերությունների բնույթը ավելի ու ավելի է բարդանում, նույն կերպ ևս ավելի են բարդանում այն խնդիրները, որոնց կանայք և աղջիկները հանդիպում են աﬔն օր: Պետք է աշխատել այնպես, որպեսզի ապահովվի կանանց և աղջիկների խնդիրների լսելիությունը: Կանանց կարգավիճակի վերաբերյալ հանձանժողովի և Տնտեսական և սոցիալական հարցերի հանձնաժողովի հետ ﬔկտեղ ՄԱԿ-ը փորձում է ձևավորելու ավելի խաղաղ և հավասար աշխարհ, որը կներազդի ամբողջ աշխարհում կանանց կարգավիճակի և կյանքի որակի վրա: Մի քանի տասնամյակ ՄԱԿ-ը կանանց հավասարությունը զարգացնելու գործում զգալի առաջընթաց է գրանցել` ամրապնդելով այն ﬕ շարք կարևորագույն փաստաթղթերով, ինչպես օրինակ «Պեկինի հռչակագիրը» և «Գործողությունների պլատֆորմը» և «Կանանց դեմ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին կոնվենցիան»:

2 https://www.un.org/womenwatch/daw/csw/

5

ƱÝã ¿ ·»Ý ·»Ý¹»ñ »ñ³ÛÇÝ ÛÇÝ Ñ³í³ë³ñáõÃÛáõÝÁ ñáõÃÛáõÝÁ Մեր հասարակությունում գենդերային հավասարության տերﬕնի վերաբերյալ առկա է թերի կամ թյուր ﬔկնաբանությունների ﬔծ խառնաշփոթ: Այն շատ դեպքերում հաճախ հանգեցնում է տերﬕնի մտածված չարաշահման և օգտագործվում է որպես հասարակության զգացմունքները բորբոքելու ﬕջոց: Ցանկացած թերըմբռնուﬓերից խուսափելու համար այստեղ կներկայացնենք գենդեր տերﬕնի և գենդերային հավասարությանը վերաբերող ՄԱԿ-ի սահմանուﬓերը և դիտարկուﬓերը: Նախ պետք է նշել, որ անգլերենում սեռ բառը թարգմանվում է երկու ձևով՝ sex և gender. Sex-ը վերաբերում է մարդու կենսաբանական որակին՝ արական կամ իգական: Իսկ gender տերﬕնը սոցիալական կատեգորիա է, այսինքն այն վերաբերում է մարդու հասարական էությանը, և նույնպես բնորոշվում է երկու ձևով՝ կին և տղամարդ: Այսպիսով սեռական հավասարությունը, որը բառացի թարգմանվում է sexual equality չի կարող արտացոլել սեռերի սոցիալական

6 էությունը: Այդ պատճառով, հայերեն «սոցիալական սեռ» բնորոշող համապատասխան տերﬕնի բացակայության պայմաններում, նպատակահարմար է թողնել «գենդեր» տերﬕնը: Կանանց և տղամարդկանց ﬕջև հավասարությունը՝ գենդերային հավասարությունը վերաբերում է կանանց և տղամաարդկանց հավասար իրավունքներին, պարտականություններին և հնարավորություններին: Հավասարությունը չի նշանակում, որ կանայք և տղամարդիկ պետք է դառնան նույնը, այլ կանանց և տղամարդկանց իրավունքները, պարտականոթյունները և հնարավորությունները չպետք է կախված լինեն այն բանից, թե նրանք պատկանում են իգական, թե արական սեռին: Գենդերային հավասարությունը ենթադրում է, որ թե կանանց, և թե տղամարդկանց շահերը, կարիքները և գերակայությունները հաշվի են առնվում՝ ի գիտություն ընդունելով նաև կանանց և տղամարդկանց օբյեկտիվ զանազանությունը: Գենդերային հավասարությունը պետք է հետաքրքրի ոչ ﬕայն կանանց, այլև պետք է ներգրավի տղամարդկանց: Կանանց իրավունքների պաշտպանությունը մարդու իրավունքների համատեքստում ցանկացած հասարակության համար կայուն զարգացման ցուցիչն ու նախապայմանն է: Դասական սահմանմամբ գենդերը վերաբերում է սոցիալական ընկալուﬓերին և հնարավարություններին՝ կապված տղամարդ կամ կին լիելու, տղամարդկանց և կանանց հարաբերությունների, ինչպես նաև հենց կինկին ու տղամարդ-տղամարդ ﬕջև հարաբերությունների հանգամանքների հետ3: Կամ՝ ավելի պարզ՝ գենդերը այն ընկալուﬓ է, որը հասարակությունն ունի՝ անկախ մարդու կենսաբանական սեռից: Այս ընկալուﬓերը, հնարավորություները և հարաբերությունները ստեղծվում են հասարակության կողﬕց և յուրաց3

http://www.fao.org/gender/gender-home/gender-why/why-gender/en/

7 վում են սոցիալիզացման գործընթնացներում: Դրանք կարող են փոփոխվել՝ կախված ﬕջավայրից և ժամանակից: Գենդերը սահմանում է այն ինչ սպասվում է, թույլատրելի է և արժեվորվում է տղամարդու կամ կնոջ ﬔջ՝ տարբեր պարագաներում: Գենդերը ավելի լայն սոցիալ-մշակութային չափորոշիչ է: Նման սոցիալ-մշակութային չափորոշիչներ են նաև խավը, ռասսան, աղքատության մակարդակը, էթնիկ պատկանելիոթյունը, տարիքը և այլն4:

4 http://www.un.org/womenwatch/osagi/conceptsandefinitions.htm

8

زÎ-Ç Ï³Ý³Ûù Գլխավոր ասամբլեայի 2010թ-ի հուլիսի 104-րդ նստաշրջանի ժամանակ հիﬓադրվեց նոր մարﬕն, որը հայտնի դարձավ «ՄԱԿ-ի Կանայք»5 անունով: Այս մարﬕնը, որի պաշտոնական անվանումը ՄԱԿ-ի Գենդերային հավասարության և կանանց հզորացման մարﬕն է, ﬕավորեց նախկինում ՄԱԿ-ի տարբեր կառույցներում գործող տարբեր բաժինները ﬔկ մարﬓում, որը պետք է աջակցեր նաև Կանանց կարգավիճակի վերաբերյալ հանձնաժողովի աշխատանքի և նպատակների կազմակերպմանն ու իրականացմանը6: ՄԱԿ-ի Կանայք մարﬕնն ի ﬕ բերեց Գենդերային խնդիրների և կանանց առաջխաղացման հարցերով հատուկ խորհրդականի, Քարտուղարության կանանց առաջխաղացման հարցերով բաժնի, ՄԱԿ-ի Կանանց հիﬓադրաﬕ (UNIFEM) և Կանանց առաջխաղացման ﬕջազգային հետազոտության և կրթական ինստիտուտի պարտականություններն 5

UN Women, Governance, 2011.

6

UN Women, About UN Women, 2011.

9 ու հանձնարարականները7: ՄԱԿ-ի Կանանց մարﬕնը աջակցում է Կանանց կարգավիճակի հանձնաժողովին՝ քաղաքականություններ մշակելիս, ինչպես նաև օգնում է անդամ պետություններին, երբ կարիք է զգացվում կյանքի կոչելու Հանձնաժողովի կողﬕց հաստատված քաղաքականությունները և չափանիշները8: Ի վերջո, ՄԱԿ-ի Կանանց մարﬕնը պատասխանատու է օգնելու ՄԱԿ-ի համակարգին՝ իր գործունեության ընթացքում հաշվի առնելու գենդերային հավասարության հասնելու ստանձնած առաքելությանը9: ՄԱԿ-ի հռչակագրում տեղ գտած հավասարության հետ ﬔկտեղ ՄԱԿ-ի Կանանց մարﬕնն աշխատում է՝ 1. Վերացնելու կանանց և աղջիկների հանդեպ խտրականությունը 2. Խրախուսել կանանց 3. Հասնել կանանց և տղամարդկանց ﬕջև հավասարության՝ ճանաչելով նրանց՝ որպես զարգացման, մարդու իրավունքների, հումանիտար գործողության և խաղաղության և անվտանգության գործընկերներ և աջակիցներ10:

7

United Nations General Assembly, Resolution 64/289, 2010.

8

UN Women, About UN Women, 2011.

9

Տե՛ս նույն տեղը

10

http://www.unwomen.org/en/about-us/about-un-women#sthash.n251CZ1J. dpuf

10

ä»ïáõÃÛ³Ý å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÁ Տարբեր երկրներում նոր օրենսդրությունների ընդունումով կանանց համար ﬔծ հնարավորություններ են բացվում՝ ընդլայնելու իրենց մասնակցությունը: Պետական մարﬕնները մշակում են գենդերային հավասարությանը վերաբերող ծրագրեր, որոնք ուղղված են՝ կառուցելու գենդերային հավասարության վրա հիﬓված կառավարում11: Մի շարք անկյունաքարային համաձայնագրեր կազմում են կանանց իրավունքների վերաբերող ﬕջազգային իրավական շրջանակը, ինչը կենսական է քաղաքական անցուﬓերի ժամանակաշրջանում: Խտրականության բոլոր ձևերի վերացման կոնվենցիան, որն ընդունվել է 1976թ-ին Գլխավոր ասամբլեայի կողﬕց, կոչ է անում պետություններին՝ վերջ դնելու կանանց հանդեպ խտրականության ցանկացած ձևին և ապահովելու մուտքի հավասար հնարավորություններ՝ քաղաքական, տնտեսական և հասարակական ոլորտնե-

11

UN, Democratic Governance, 2012.

11 րում12: 2004թ-ին ընդունված 58/142 և 2012թ-ին ընդունված 66/130 երկու կոնկրետ բանաձևերով Գլխավոր ասամբլեան կենտրոնանում է կանանց և նրանց քաղաքական մասնակցության վրա13: Երկու փաստաթղթերն էլ նպատակ ունեն տարածելու և պաշտպանելու կանանց քաղաքական իրավունքները՝ դադարեցնելով կանանց հանդեպ ցանկացած ձևի խտրականությունն ու նախապաշարմունքները՝ ուժեղացնելով կանանց մուտքը կրթության, վերապատրաստման և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտներ, ինչպես նաև ﬔծացնելով կանանց քաղաքական, ձեռնարկատիրական և տնտեսական հնարավորությունները՝ գենդերազգայուն քաղաքականությունների ﬕջոցով14: Ի հավելուﬓ սրանց՝ Կանանց վերաբերյալ Չորրորդ համաշխարհային գիտաժողովի (Պեկին, 1995թ) արդյունքում ընդունվեց Պեկինի հռչակագիրը և Գործողությունների պլատֆորմը: Այս փաստաթուղթը կոչ է անում խրախուսել կանանց՝ ներկայացնելով կանանց առաջխաղացման օրակարգ՝ կենտրոնանալով տասներկու առանցքային հիﬓախնդիրների վրա, այդ թվում՝ բռնությունը, կանանց առաջխաղացման ինստիտուցիոնալ ﬔխանիզﬓերի կիրառումը, իշխանությունը և որոշուﬓերի ընդունումը, և այլն15: Գրանցված առաջընթացը գնահատելու, նոր մարտահրավերները բացահայտելու և, հնարավորության դեպքում, նաև արդյունավետ կամ անօգուտ ծրագրերի անցած փորձը կիսելու նպատակով 1995թ-ից կատարվեցին հետծրագրային վերլուծություններ: 12

UN, The Convention on the Elimination of all forms of Discrimination Against Women, 1976.

13 UN General Assembly, Resolution A/Res/66/130, Women and Political Participation, 2012.

14

UN General Assembly, Resolution A/Res/58/142, Women and political Participation, 2004.

15

UN Development Program, Innovative approaches to promoting women’s economic empowerment, 2008, էջ 8.

12 Վերջին շրջանում Անվտանգության խորհուրդը հատուկ ուշադրություն է դարձնում սեռային հավասարությանը, հակամարտություներին, խաղաղությանը և անվտանգությանը վերաբերող հարցերին: 1325-րդ բանաձևը (2000թ.) ընդունում է, որ կանայք հատուկ դեր ունեն հակամարտության ﬔջ, ոչ ﬕայն որպես բռնության զոհ, բայց նաև որպես առանցքային դերկաատարներ. փաստաթուղթը կոչ է անում ներգրավել կանանց հետկոնֆլիկտային վերակառուցման, քաղաքական անցման և վերաինտեգրման գործընթացներում16: Ավելին, 1820-րդ բանաձևը (2008թ.) վերաբերում է զինված հակամարտություններում սեռական և սեռական հիմքով բռնության հիﬓախնդրին, իսկ 1888-րդ բանաձևը (2009թ.) շեշտում է սեռական և սեռական հիմքով բռնության ﬔղավորներրին պատասխանատվության ենթարկելու անհրաժեշտությունը և կոչ է անում պաշտպանել կանանց՝ խաղաղապահ առաքելությունների ժամանակ17: Ի վերջո, 1889-րդ բանաձևը (2009թ.) ընդգծում է կայուն խաղաղության հասնելու ճանապարհին կանանց խաղաղապահ գործողություններում և որոշումների կայացման գործընթացներում ներգրավելու անհրաժեշտությունը18:

16

UN Security Council, Resolution 1325 (2000), 2000.

17

UN Population Fund, From conflict and crisis to renewal: generations of change, 2010, էջ 2.

18

UN Security Council, Resolution 1889 (2009), 2009.

13 ՄԱԿ-ի՝ կանանց վերաբերյալ ﬕջազգային փաստաթղթերը «Կանանց հանդեպ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման կոնվենցիան» (ԿԴԽՎԿ)և «Կանանց հանդեպ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման կամընտիր արձանագրությունը», կամ՝ «Կանանց իրավունքների բիլը», ՄԱԿ-ի Կանանց վերաբերող ծրագրերի անկյունաքարն է: Ավելի քան 185 երկրներ ﬕացել են այս հռչակագրին: Պեկինյան հռչակագիրը և Գործողությունների պլատֆորմը: Ընդունվելով 1995թ-ին՝ Կանանց վերաբերյալ չորրորդ համաշխարհային խորհրդաժողովի ժամանակ՝ այս փաստաթուղթը պետությունններին հանձնարարում է ստանձնել կանանց իրավունքները ընլայնելու պարտավորություն: Անդամ պետությունները վերահաստատել և ուժեղացրել են պլատֆորմը 2000թ-ին՝ հինգ տարվա առաջընթացը գնահատող համաշխարհային վերլուծության արդյունքում, և պարտավորվել են ակտիվացնել դրա իրականացումը տասներորդ (2005թ.) և տասնհինգերորդ (2010թ.) տարիներին վերլուծություններից ժամանակ: ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 1325-րդ բանաձևը «Կանանց, խաղաղության և անվտանգության մասին» (2000թ) հաստատում է, որ պատերազմը ներազդում է կանանց վրա տարբեր կերպ, և վերահաստատում է կանանց դերը որոշոււﬓերի ընդունման գործընթացում բարձրացնելու անհրաժեշտությունը և դրա դերը հակամարտությունների կանխարգելման և լուծման գործում: ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը հաջորդաբար ընդունել է վեց լրացուցիչ բանաձևեր կանանց, խաղաղության և անվտանգության վերաբերյալ: 1820 (2008թ.), 1888 (2009թ.), 1889 (2009թ.), 1960 (2010թ.), 2106 (2013թ.), and 2122 (2013թ.): Վեց բանաձևերը իրենց ամբողջության ﬔջ ներկայացնում են կենսական համատեքստ՝ կանանց իրավիճակը հակամարտություններից տուժած երկրներում բարելավելու համար:

14 Հազարամյակի հռչակագիրը և Հազարամյակի զարգացման նպատակները ընդունվել է ՄԱԿ-ի անդամ բոլոր երկրների կողﬕց 2000թ-ին և ներկայացնում է ժամանակային հիմքով չափելի նպատակներ և նպատակ ունի ﬕնչև 2015թ-ը տարածելու գենդերային հավասարությունը և պայքարելու աղքատության, հիվանությունների, անգրագիտություն և շրջակա ﬕջավայրի ոչնչացման դեմ: Արտակարգ իրավիճակներում և զինված հակամարտություններում կանանց և երեխաների պաշտպանության մասին հռչակագիրը, որն ընդունվել է ՄԱԿ-ի կողﬕց 1974թ-ին, առաջարկվել է ՄԱԿ-ի տնտեսական և սոցիալական հարցերի խորհրդի կողﬕց՝ ելնելով այն դրույթից, որ կանայք և երեխաները հաճախ դառնում են պատերազﬓերի և քաղաքացիական խռովությունների և այլ արտակարգ իրավիճակների զոհ, որի հետևանքով նրանք տառապում են անմարդկային բռնություններից և հետևողականորեն ենթարկվում են լուրջ կտտանքների: Կանանց դեմ բռնության վերացման մասին հռչակագիրը ընդունվել է ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի կողﬕց՝ 48/10 բանաձևով՝ 1993թ-ի դեկտեմբերի 20-ին: Այն ճանաչում է ՝ «կանանց իրավունքների և բոլոր մարդկանց հավասարության, անվտանգության, ազատության, ինտեգրման և խղճի սկզբունքների համատարած որդեգրման կենսական անհրաժեշտությունը»: Այս բանաձևը հաճախ դիտվում է՝ որպես փոխլրացնող և սատարող փաստաթուղթ ԿԴԽՎԿ-ի համար: Այն վերահաստատում և արտահայտում է այն իրավունքներն ու սկզբունքները, որոնք կարելի է տեսնել այնպիսի ﬔխանիզﬓերում, որոնցից են Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը, իսկ 1-ին և 2-րդ հոդվածները տալիս են կանանց հանդեպ բռնությանը վերաբերող աﬔնահաճախ գործածվող սահմանումը: Բանաձևի արդյունքում 1999թին Դոﬕնիկյան Հանրապետության ներկայացուցչի ղեկավարությամբ Գլխավոր ասամբլեան նոյեմբերի 25-ը հաստատեց որպես Կանանց նկատմամբ բռնության վերացման ﬕջազգային օր:

15

γݳÝó ù³Õ³ù³Ï³Ý Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝÁ Կանանց և տղամարդկանց ոչ հավասարակշիռ ներկայացուցչությունը քաղաքական որոշուﬓերի ընդունման գործընթացում խոչընդոտ է սոցիալական արդարության և երկրում ժողովրդավարական հետագա զարգացման համար: Ինստիուտիցիոնալ բարեփոխուﬓերը կենսական են անցումային երկրների համար, քանի որ դրանց շնորհիվ կանանց իրավունքները բացահայտորեն երաշխավորվում են խրախուսվում է գենդերային հավասարությունը՝ բացառելով խտրականության ցանկացած ձև19: Բազմաթիվ մոտեցուﬓեր կան, որոնք ապահովում են կանանց մասնակցությունը որոշուﬓերի ընդունման գործընթացում, սակայն չկա որևէ կոնկրետ լուծում, քանի որ կախված տվյալ երկրի մշակույթից և քաղաքական 19

US Institute of Peace, Charting Progress: The Role of Women in Reconstruction and Stabilization Operations, 2005, էջ 7.

16 մթնոլորտից՝ ռազմավարությունները կարող են փոխվել20: Սահմանադրության մշակումը պետք է լինի թափանցիկ, որպեսզի ապահովվի վերջնական փաստաթղթի ներկայացուցչականությունը՝ ապահովելով դրա ձևավորման ﬔջ կանանց մասնակցությունը21: Սահմանադրության մշակողները պետք է նաև մայր փաստաթղթում ներառեն խտրականության դեմ ﬕջոցառուﬓեր, ինչպես օրինակ դրական գործողությունը կամ դրական խտրականությունը2223: Տվյալ երկրի ընտրական համակարգը համակարգը, կարող է նույնպես ներազդել կանանց առաջնորդության հնարավորություներին: Հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ երկու ընտրական համակարգերից կանանց ավելի ﬔծ ներկայացուցչություն ապահովում է համամասնական ներկայացուցչական համակարգը, երբ կուսակցությունները քաղաքական պայքարի են գնում թեկնածուների ցուցակով՝ այնտեղ ներառելով կին թեկնածուների որոշակի քանակություն24: Քվոտաների ինստիտուտը նույնպես կարող են ապահովել կանանց հավասար մասնակցություն: Թեկուզև քվոտաները ﬔծացնում են կանանց թիվը քաղաքականության ﬔջ, կանանց մասնակցությունը հանրային կյանքում չի կարող լուծվել նման ռազմավարությամբ: Երբեﬓ արմատացած սոցիալական, մշակութային և տնտեսական հիﬓախնդիրները խոչընդոտում են քաղաքական ինստիտուտներում կանանց մասնակցությանը25:

20

Տե՛ս նույն տեղը էջ 9.

21

Böckenförde, M &Hedling, N &Wahiu, W, A Practical Guide to Constitution Building, 2011, էջ 61.

22

Քաղաքականությունը, որը ենթադրում է հատուկ աշխատանքային հավասարության պայմաններ 23

Böckenförde, M &Hedling, N &Wahiu, W, A Practical Guide to Constitution Building, 2011, էջ 62.

24 25

UN Development Fund for Women, Who Answers to Women?, 2008, էջ 21

Böckenförde, M &Hedling, N &Wahiu, W, A Practical Guide to Constitution Building, 2011, էջ 63.

17 Այսպես, այսպիսի գործոնների ի հայտ գալը կանխելու համար կարևոր է կենտրոնանալ կին թեկնածուների վերապատրաստման վրա՝ տալով նրանց առաջնորդայության որակներ: Կանանց քաղաքական մասնակցությունը պահանջում է պետության և քաղաքացիական հասարակության ﬕջև ակտիվ համագործակցություն26: Առանց շրջապատի աջակցության քաղաքական առաջնորդային պաշտոններում կանայք զգում են ազդեցության պակաս, և նրանց համար դժվար է պահպանել ձեռք բերած իշխանությունը:

26

Derich, C, Tools Increasing and strengthening women’s political participation in the Arab Spring, 2012, էջ 11.

18

γݳÝó Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝÁ ëáódzÉ-Ùß³ÏáõóÛÇÝ Ï Û³ÝùÇÝ Կանայք հաճախ հանդիպում են մշակութային և սոցիալական խոչընդոտների, հատկապես քաղաքական անցուﬓերին հատուկ անօրինականությունների և խժդժությունների ժամանակ: Կանանց համար աﬔնազգալի սպառնալիքներից է սեռական և սեռական հիմքով բռնությունը (ՍՍՀԲ): ՍՍՀԲ-ն ներազդում է կանանց սոցիալական դիրքի, առողջության և անվտանգության վրա: ՍՍՀԲ-ի կանխարգելումը պահանջում է զանազան ﬕջոցառուﬓեր, ինչպես օրինակ ﬔղավորներին իրավական պատասխանատվության բերելը, ԿԴԽՎԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձևերի ամբողջական կիրարկումը, ինչպես նաև խնդրի վերաբերյալ կանանց և տղամարդկանց հետ երկխոսությունների և

19 վերապատրաստուﬓերի անցկացումը27: Առողջապահական խնամքը կանանց շրջանում դեռևս գտնվում է ցածր մակարդակի վրա, մասնավորապես նրանց համար, ովքեր աղքատ են կամ ապրում են ծայրամասային շրջաններում28: Սոցիալական, տնտեսական և իրավական գործոնները կարող են ﬔծացնել կանանց խոցելիությունը առողջապահական խնամքի հարցերում29: Ուստի վերարտադրող և մայրական առողջական խնամքի մասին տեղեկատվության մակարդակի բարձրացումը ﬔծ դեր ունի քաղաքական ացնուﬓերին հաջորդող շրջանում: Կանանց և աղջիկների կրթությունը իր հետ կբերի «... աղքատության կրճատում, եկամուտների աճ, տնտեսական արտադրողականություն, սոցիալական արդարություն և ժողովրդավարություն» 30: Աշխարհում ակնհայտ է կրթության ոլորտում գենդերային անհավասարությունը: Կանայք կազմում են աշխարհի անգրագետ բնակչության 2/3-ը31: Հատուկ ուշադրություն պետք է դարձնել դպրոցական ծրագրերի բովանդակությանը և ուսուցիչների վերաբերմունքին, որպեսզի կրթությունն էլ ավելի չուժեղացնի արդեն առկա կարծրատիպերը և նախապաշմարմունքները, այլ ընդհակառակը՝ ծառայի՝ որպես փոփոխության շարժիչ32: Հատուկ աշխատանք պիտի տարվի 27

Butler, M., K. Mader, and R. Kean, Women, Peace, and Security Handbook: Compilation and Analysis of United Nations Security Council Resolution Language, 2010, էջ 28.

28

US Institute of Peace, Charting Progress: The Role of Women in Reconstruction and Stabilization Operations, 2005, էջ 20.

29

Lopez-Claros, A & Zahidi, S, Women’s empowerment: Measuring the Global Gender Gap, 2005, էջ 5.

30 UN Department of Economic and Social Affairs, Achieving Gender Equality, Women’s Empowerment and Strengthening Development Cooperation, 2010, էջ 129.

31 Lopez-Claros, A & Zahidi, S, Women’s empowerment: Measuring the Global Gender Gap, 2005, էջ 5.

32

Տե՛ս նույն տեղը.

20 մշակութային խոչընդոտներն ու նախապաշարմունքները հաղթահարելու ուղղությամբ՝ անդրադառնալով սեռական խտրականությանը33: Գենդերային հավասարությունը և կանանց ուժեղացումը արդարացված է ﬕայն այն դեպքում, երբ տղամարդիկ հասկանան կանանց իրավունքները հարգելու և դրանք տարածելու տարատեսակ դրական հանգամանքները34: Կանանց հանդեպ ավանդական արգելքների դրոշմը (կրոնական կամ մշակութային) կրող տղաների և տղամարդկանց վարքը փոփոխման գործընթացը պետք է իրականցվի սեռազգայուն կրթության ﬕջոցով35: Մեդիադաշտը նույնպես կարող է նպաստել սրան՝ շրջանառելով տեղեկացվածության մակարդակը բարձրացնող ծրագրեր և հանրային կարծիք ձևավորող սոցիալական քարոզարշաﬖեր36:

33 UN Division for the Advancement of Women, Gender and Institutions: Creating an Enabling Environment, 2005, էջ 8.

34

UN Division for the Advancement of Women, Gender and Institutions: Creating an Enabling Environment, 2005, էջ 9.

35

UN Department of Economic and Social Affairs, Achieving Gender Equality, Women’s Empowerment and Strengthening Development Cooperation, 2010, էջ 129.

36

Helgesen, V, Pathways for Women in Democratic Transitions – International Experiences and Lessons Learned, 2011, էջ 4.

21

γݳÝó ïÝï»ë³Ï³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ñ»É³íáõÙÁ Շատ կարևոր է վերացնել գենդերային անհավասարությունը աշխատանքային հարաբերություններում՝ գործազրկության մակարդակի, ցածր աշխատավարձի, վատ աշխատանքային ﬕջավայրի, կարծրատիպային դերերի, ինչպես նաև տնտեսական քաղաքականության մշակող պաշտոններից հեռու գտնվելու պայմաններում37: Կանայք հանդիպում են այսպիսի խոչընդոտների, քանի որ չունեն աշխատանքանձնական կյանքի անհրաժեշտ հավասարակշռությունը, ինչպես նաև այնպիսի հնարավորություններ, ինչպես օրինակ երեխաներին մանկապարտեզում թողնելը կամ ազատ գրաֆիկով աշխատելը: Ուստի, պետք է իրականցվի ﬕջոցառուﬓերի շարք՝ նվիրված գենդերազգայուն աշխատաշուկայի կարգավորիչներին, սոցիալական 37

UN General Assembly, World Survey on the role of Women in Development, 2009, էջ 28.

22 ապահովությանը և հավասար աշխտավարձի օրենսդրական պաշտպանությանը, երեխաների խնամքի հնարավորությունների բարելավման և աշխատանքի տեղավորման տարատեսակ ծրագրերին38: Կանանց ձեռնարկատիրական հնարավորությունների տարածումը ևս նպաստում է զբաղվածության անհավասարության կրճատմանը39: Կին ձեռնարակատերերը սահմանափակված են այնպիսի գործոններով, ինչպես օրինակ սահմանափակ ինստիտուցիոնալ կարողությունները, սկսնակ բիզնեսների համար մշակված բարդ քաղաքականությունները, ինչպես նաև ցանցերի հետ աշխատելու ոչ ադեկվատ և անբավարար ձևերը, տեղեկատվական աղբյուրների մուտքի և տեխնոլոգիաների սղությունը40: Խթանելու համար կանանց ձեռնարկատիրական գործունեությունը անհրաժեշտ է նախաձեռնել վերապատրաստման ծրագրեր, որոնք կզարգացնեն կանանց՝ բիզնեսի, կառավարման և մարքեթինգի ունակությունները: Մեկ այլ արդյունավետ ﬕջոց է կանանց կազմակերպություններ ստեղծելը, որտեղ կին ձեռնարկատերերը կստանան անհրաժեշտ իրավական աջակցություն, կզարգացնեն ընդհանուր բիզնես, ինչպես նաև առևտրային ﬕջոցառուﬓերի ժամանակ կկիսվեն իրենց տեղեկատվությամբ41: Կանանց իրավական կարգավիճակի և իրավունքների բարելավումը նույնպես կարևոր է տնտեսական ոլորտում առաջխաղացման համար: Սեփականության տնօրինումը և ﬕջոցների կառավարումը մարդկանց տալիս է տնտեսական անվտանգություն, մշակութային ինքնություն և քաղաքական 38

Տե՛ս նույն տեղը էջ. 38.

39

UNIDO, Women’s Economic Empowerment, Accountability and National Ownership, 2010, էջ 9.

40

UN Development Program, Innovative approaches to promoting women’s economic empowerment, 2008, էջ 33.

41

UNIDO, Women’s Economic Empowerment, Accountability and National Ownership, 2010, էջ 9.

23 իշխանություն42: Ցավոք սրտի, շատ երկրներում չի ընդունվում կանանց այս իրավունքը գերակա հասարակականմշակութային նորﬔրի և կանանց հնարավորությունների մասին տեղեկացվածության պակասի պատճառով: Այսպես, անհրաժեշտ է բարեփոխել օրենսդրությունը՝ ապահովելով կանանց սեփականություն և ժառանգություն ունենալու իրավունքը՝ բարձրացնելով ընդհանուր տեղեկացվածության մակարդակը հիﬓախնդրի վերաբերյալ և իրավական խորհրդատվություն տրամադրելով այն կանանց, ովքեր ցանկանում են պաշտպանել իրենց իրավունքները43: Ի վերջո՝ հավասարեցված մուտքը դեպի ֆինանսներ և վարկեր կանանց հզորացման ﬕջավայր ստեղծելու, պահպանելու և կիրարկելու առանցքային գրավականն է44: Կանանց մուտքը ֆինանսական ﬕջոցներ սահմանափակված է այնպիսի գործոններով, ինչպես օրինակ ֆինանսական անիրազեկվածությունը, այս ծառայությունների մուտքի սահմանափակ պատկերացումը և քաղաքականություն մշակողների և բանկերի հետ աշխատանքի ունակության պակասը45: Սա պահանջում է, որ հաստատվի գենդերային հավասարությունը ներառող ֆինանսական օրենսդրություն, որպեսզի ավելի ﬔծ հնարավորություն տրվի տարբեր ֆինանսական գործիքներից օգտվելիս, ինչպես օրինակ դրամական փոխանցուﬓերը, ապահովագրությունը, պարտքի ֆինանսավորումը և վարկավորումը46: Որպեսզի ապահովվի ընդգրկուն ֆինանսական սեկտորի գոյությունը, անհրաժեշտ է ֆինանսական ինստիտուտներին տալ որոշ խթաններ, որպեսզի նրանք ընդլայնեն իրենց ծառայությունները՝ ընդգրկելով կանանց, և որպեսզի ստեղծեն նոր առաջարկփաթեթներ՝ բավարարելու կանանց մասնավոր կարիքները:

42

UN Women,Women’s Land & Property Rights, 2012.

43

UN Women,Women’s Land & Property Rights, 2012

44

UN General Assembly, World Survey on the role of Women in Development, 2009, էջ 48.

45 UN Development Program, Innovative approaches to promoting women’s economic empowerment, 2008, էջ 63 46

Տե՛ս նույն տեղը էջ 67.

24

γݳÛù & ˳ճÕáõÃÛáõÝÁ Անվտանգության խորհուրդն ինքը զբաղվում է զինված հակամարտություններով, ﬕնչդեռ Կանանց կարգավիճակի մասին հանձնաժողովը կենտրոնանում է անցման քաղաքական և ինստիտուցիոնալ ասպեկտների վրա: Բայց և այնպես, նույնիսկ եթե անցումային գործընթացների ﬔծ մասը տեղի չի ունենում հակամարտությունների ընթացքում, պետք է աﬔն դեպքում նկատի ունենալ դրանց ազդեցությունը կանանց վրա47: Հակամարտությունում կանայք կարող են ունենալ տարբեր դերեր, խաղաղ բնակչից ﬕնչև հակամարտության անﬕջական մասնակից, բժշկականից ﬕնչև տնային ծառայությունները, սեռական ստրկությունից ﬕնչև ռազմական գործողությունները48: Հետևաբար կարևոր է հավաստիանալ, որ Զինաթափման, Դեմոբիլիզացիայի և Վերաինտեգրման (DDR) ծրագրերը պահեն գենդերազգայուն 47 UN Department for Disarmament Affairs, Gender Perspectives on Disarmament, Demobilization and Reintegration, 2001, էջ 1 48

Տե՛ս նույն տեղը

25 վեկտորը: Վերջիններս պետք է արձագանքեն հակամարտությունում տուժած կանանց կարիքներին և հաշվի առնեն այնպիսի հանգամանքներ, ինչպես օրինակ բռնի հղիությունը, սեռավարակները, հոգեբանական օգնությունը և անվտանգությունը49: Ավելին, կանանց ներառումը խաղաղապահության ﬔջ նույնպես կարևոր է հետկոնֆլիկային հասարակություններում, քանի որ նրանք կարող են առաջարկել եզակի հեռանկարներ՝հիﬓվելով սեփական փորձի վրա50: Խաղաղապահության ﬔջ գենդերային հավասարության ասպեկտի ուժեղացման համար որոշ ﬕջոցառուﬓեր կարող են ձեռնարկվել, ինչպես օրինակ 1325 բանաձևի ամբողջական իրականացումը՝ բարձրացնելով ռազմական կամ քաղաքացիական կին նորակոչիկների թիվը և ապահովելով կանանց ֆիզիկական անվտանգությունը51: Կանայք պետք է ներգրավվեն խաղաղապահ համակարգերում՝ ստեղծելով գենդերային հավասարությանն առնչվող առաքելություններ և ապահովելով, որ խաղաղապահ ﬕավորները ստանան անհրաժեշտ վերապատրատուﬓերը՝ բացառելու համար խտրականության որևէ ձև: Ի վերջո, կանայք պետք է ներգրավվեն խաղաղապահ գործընթացներում և հասարակության վերակառուցման ﬔջ՝ լինի դա հակամարտությունից հետո, թե քաղաքական անցման համատեքստում: Իրոք, կանայք հաճախ դուրս են մղվում խաղաղությանը նվիրված պաշտոնական երկխոսություններից և բանակցություններից, որը բերում է անավարտ համաձայնությունների, որոնք չեն արտացոլում

49

UNIFEM, Getting it Right, Doing it Right: Gender and Disarmament, Demobilization and Reintegration, 2004, էջ 2.

50 Butler, M., K. Mader, and R. Kean, Women, Peace, and Security Handbook: Compilation and Analysis of United Nations Security Council Resolution Language, 2010, էջ 13.

51 Butler, M., K. Mader, and R. Kean, Women, Peace, and Security Handbook: Compilation and Analysis of United Nations Security Council Resolution Language, 2010, էջ 13.

26 կանանց մասնավոր կարիքները կամ խնդիրները52: Կին առաջնորդների ﬔծ մասը և քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունները ﬕայն ներառնված են ֆորուﬓերում և երկրորդ գծի ﬔխանիզﬓերում (ոչ պաշտոնական դերակատարներ) և դուրս են թողնվում առաջին մակարդակի բանակցություններից (պաշտոնական դերակատարներ), ինչը սահմանափակում է իրենց ազդեցությունը խաղաղաստեղծ գործընթացներուն53: Սակայն պետք է նկատել որ շատ դեպքերում հենց կանայք են հանդես գալիս որպես կապող օղակ՝ տվյալ համայնքի և բանակցությունների ﬕջև ՝ ապահովելով համաձայնությունների անշեղ իրականացումը54: Խաղաղության շուրջ պաշտոնական բանակցություններում կանանց մասնակցությունը կբերի այնպիսի եզակի արդյունքների, ինչպիսիք են օրինակ հետկոնֆլիկտային գենդերազգայուն ծրագրերերը և երկարաժամկետ վերակառուցման քաղաքականության ﬔջ կանանց ներգրավումը55:

52

UN Population Fund, From conflict and crisis to renewal: generations of change, 2010, էջ 85.

53

US Institute of Peace, Charting Progress: The Role of Women in Reconstruction and Stabilization Operations, 2005, էջ 5.

54 UN Population Fund, From conflict and crisis to renewal: generations of change, 2010, էջ 85.

55

Տե՛ս նույն տեղը

27

Æð²ìÆÖ²ÎÀ вڲêî²ÜàôØ Ընդհանուր պատկերը և իրավական շրջանակները

Հայաստանի պատմությունը գենդերային հավասարության մասին հասնում է 6-7րդ դդ-ին, երբ բոլոր հայերը, անկախ սեռից, օգտվում էին հավասար իրավունքներից: Հույն փիլիսոփա Քսենոփոնը նշում է, որ «Հայ կանայք ունեին իրավունքեր և առավելություներ, այդ թվում փողոցներում տղամարդկանց հետ ազատորեն խոսելը և համայնքային կյանքի մասնակցությունը56»: Սակայն տարբեր քաղաքակրթությունների հետ բախումներն ու շփուﬓերը իրենց ﬔծ ազդեցությունն ունեցան վերջին մոտեցման փոփոխության վրա: Նշանակալից քայլ էր Կանանց իրավունքների հռչակագիրը գրված կին գործիչների 56

Women’s resource Center (2011). Gender Dimensions of the Labor Market in Armenia. Armenia , Yerevan, էջ4

28 կողմից 19-րդ դարում57: Խորհրդային ժամանակաշրջանը ունեցել է նշանակալի ազդեցություն հասարակությունում կանանց դիրքի վրա, քանի որ այն պրոպագանդում էր կանանց գրագիտությունը և աշխատանքի իրավունքը, ամուսնությունից առաջ փոխադարձ համաձայնությունը համարվում էր պարտադիր, արգելվում էր օժիտը, և կնոջը տրվում էր ժառանգելու և հող տնօրինելու իրավունք58: Հավասարությունը, այնուաﬔնայնիվ, չէր տարածվում մասնավոր ոլորտի վրա, որտեղ կանայք կրում էին պատասխանատվություն երեխաների դաստիարակության և առտնին գործերի համար59: Հայաստանի անկախացուﬕց հետո գենդերային դերերի խիստ սահմանման վրա հիﬓված խտրական ավանդական վերաբերմունքը կրկին երևան եկավ և այժմ հաճախ օգտագործվում է կանանց նկատմամբ խտրականությունը արդարացնելիս, մասնավորապես՝ գյուղական համայնքներում60: Ընդհանուր առմամբ, Խորհրդային ﬕության փլուզմանը հաջորդող քսան տարիների ընթացքում կանանց դերը հասարակական-քաղաքական և տնտեսական կյանքում կրճատվել է61: Կանայք շարունակում են կրել մասնավորապես դեպի շուկայական տնտեսություն անցման, ցածր տնտեսական աճի, դրան հետևող բարձր գործազրկության, աղքատության 57

Տե՛ս նույն տեղը

58

Minnesota Advocates for Human Rights (2000), Domestic Violence in Armenia, Minnesota Advocates for Human Rights, Minneapolis.http://www.theadvocatesforhumanrights.org/sites/608a3887-dd53-4796-8904-997a0131ca54/uploads/ armeniareport_10-11-2002.pdf 59

Տե՛ս նույն տեղը էջ10

60

Democracy Today and All Armenian Union of Women (2008) ‘Implementation of UN Convention on all Forms of Discrimination Against Women Period 2002 – 2007’ (shadow report),Yerevan, http://www2.ohchr.org/english/bodies/ cedaw/docs/ngos/DTAAUWArmenia_43.pdf pէջ3-4, 22 61 Armenian Association of Women with University Education (2007) ‘Implementation of the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women in the Republic of Armenia in 2002-2007. Alternative Report’, Center for Gender Studies, Yerevan,

http://www2.ohchr.org/english/bodies/cedaw/docs/ngos/AAWUE.pdf էջ12

29 և տղամարդկանց արտագաղթի հետևանքները62: Միջազգային ոլորտում Հայաստանը 1993թ-ին վավերացրել է Կանանց նկատմամբ Խտրականության բոլոր ձևերի վերացման կոնվենցիան (ԿԴԽՎԿ), իսկ 2006թ-ին՝ Կանանց հանդեպ բռնության վերաբերյալ կամընտիր արձանագրությունը63: Հայաստանը նաև Եվրոպայի Խորհրդի անդամ է և 2002թ-ի ապրիլին վավերացրել է Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիան: Այժմ գենդերային հավասարության հիմնախնդիրը եվրոպականացման ﬕ բաղադրիչն է64: Բացի ﬕջազգային փաստաթղթերից Հայաստանի կառավարությունը վերանայել է ազգային օրենսդրությունը՝ համապատասխանեցնելով ﬕջազգային չափանիշներին, և ընդունել է կանանց իրավունքների պաշտպանություն ազգային ﬔխանիզﬓեր, ինչպես օրինակ Կանանց կարգավիճակի բարելավման և հասարակությունում նրանց դերի ﬔծացման վերաբերյալ գործողությունների ազգային երկու ծրագրերը (1998-2000թթ, 2004-2010թթ), և Գենդերային քաղաքականություն հայեցակարգը (2011-2015թթ): 2013թ-ի մայիսի 20-ին բազմաթիվ քննարկուﬓերից հետո ընդունվեց նաև «Կանանց եվ տղամարդկանց հավասար իրավունքների եվ հավասար հնարավորությունների ապահովման մասին» օրենքը:

62

CEDAW (2007) ‘Consideration of reports submitted by States parties under article 18 of the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women Combined third and fourth periodic reports of States parties.

Armenia’, CEDAW/C/ARM/4, CEDAW, New York http://www2.ohchr.org/english/bodies/cedaw/cedaws43.htm (accessed 29 November 2010) , էջ9 63

United Nations Treaty Conventions (UNTC): Convention on the Elimination of All forms of Discrimination Against Women, countries ratification CEDAW: http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_ no=IV-8&chapter=4&lang=en - Optional Protocol http://treaties.un.org/Pages/ ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-8-b&chapter=4&lang=en 64

Women’s resource Center (2011). Gender Dimensions of the Labor Market in Armenia. Armenia , Yerevan, էջ 9

30 Հայաստանում կանանց դերը հաճած սահմանվում է նրանց առտնին գործերով և հասարակությունը որոշ դեպքերում չի ընդունում կանանց՝ լրիվ զբաղվածությամբ աշխատելու իրավունքը: Շատ դեպքերում ամուսինը արգելում է կնոջը աշխատել կամ, լավագույն դեպքում, թույլատրում է նրան աշխատել կես դրույքով, որպեսզի կինը կարողանա համադրել նաև տնային պարտականությունները65: Գենդերային հիմքով բռնությունը տարածված և հաճախակի բնույթ է կրում, այնուաﬔնայնիվ հասարակության տեղեկացվածությունը հիﬓահարցի վերաբերյալ բավական ցածր մակարդակի վրա է: Կանայք դեռևս ներկայացված չեն որոշուﬓերի կայացման ոլորտներում իրենց համայնքների տարբեր մակարդակներում, քանի որ սեռային դերերին վերաբերող կարծրատիպերը և խառնվածքը արմատացած է հայ հասարակությունում: Այս ﬕտումը պարզորեն արտացոլված է աշխատանքային շուկայում իշխանության և եկամուտների բաշխվածությամբ66: Հայաստանը շարունակաբար զիջում է իր դիրքերը գենդերային անհավասարության վերաբերյալ Համաշխարհային տնտեսական ֆորուﬕ աﬔնամյա զեկույցներում: Այսպես՝ այն դեպքում, երբ 2007թ-ին Հայաստանը 110 երկրների շարքում զբաղեցնում էր 71-րդ հորիզոնականը, 2011-ին այդ ցուցանիշը 84-րդն էր, 2012-ին 92-րդը, իսկ վերջին՝ 2013թ-ի զեկույցում Հայաստանը զբաղեցրել է 94-րդ տեղը: Հայաստանին շատ մոտ է գտնվում Ադրբեջանը՝ 99-րդ հորիզոնականով67:

65

Achieving the Millennium Development Goals in Armenia: Progress Report 2010, Armenian UN Association, 2010.

66

Women’s resource Center (2011). Gender Dimensions of the Labor Market in Armenia. Հայաստան , Երևան, էջ.8 67 Համաշխարհային տնտեսակն ֆորում. Գենդերային անհավասարության զեկույց-2013թ http://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2013. pdf

31

¶»Ý¹»ñ³ÛÇÝ ³Ýѳí³ë³ñáõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝáõÙ Հայ իրականությունում կարելի է նկատել, որ տղաները աղջիկների հաﬔմատությամբ ունեն առավելություններ: Այնպիսի համոզմունքներն ու կարծրատիպերը, ինչպես օրինակ «տղաները չեն լալիս» կամ «տղամարդի՛կ պետք է որոշուﬓեր կայացնեն», «կանայք պետք է ընդունեն լավ կնոջ և լավ մոր դերերը՝ որպես ﬕակ ընդունելի սոցիալական դերեր», ցանկացած հասարակությունում, տարածվելու դեպքում կարող են երեխայի զարգացման համար սխալ և խտրական աշխարհայացք ձևավորել և ազդել նրանց ապագա հնարավորությունների վրա: Սովորաբար հայ ընտանիքներում կա հետևյալ մոտեցումը, որ տղաները պետք է ստանան լավագույն կրթությունը լավագույն համալսարաններում, ﬕնչդեռ աղջիկների համար ընդունելի է կամ սովորել ավելի պակաս հայտնի համալսարաններում՝ այդպիսով ստանալով ավելի պակաս

32 կարևոր մասնագիտություն, կամ՝ ընդհանրապես չսովորել68: Այս տարբերությունը, պայմանավորված է հայկական վարքի մոդելներով. շատ դեպքերում տղամարդիկ են պատասխանատու հայ ընտանիքներում ֆինանսական աջակցության համար, ուստի նրանք պետք է ունենան լավ վարձատրվող աշխատանք՝ հիﬓված գերազանց ակադեﬕական ցուցանիշների վրա: Սեռային կարծրատիպերը նույնպես կարող են ազդել աղջիկների վրա կրթությունն ընտրելիս. որոշ մասնագիտություններ կարող են դիտվել որպես ավելի արական, քան իգական, և որոշ դեպքերում աղջիկները ստիպված են հրաժարվել իրենց գործունեության որևէ ձևից, քանի որ հասարակությունում այն կարող է համարվել որպես տղամարդուն հատուկ գործունեության տեսակ: Այսպիսի օրինակները ոլորտում բազմաթիվ են, այնուաﬔնայնիվ առողջ սոցիալական ﬕջավայրը հիﬓականում կախված է, թե ինչ վերաբերմունք են պատանի աղջիկները ցուցաբերում բոլորի կողﬕց ընդունված այս կարծրատիպերի հանդեպ69: Հետևյալ աղյուսակում ներկայացված է որոշ ենթադրություններ, որոնք հայաստանյան պատանի աղջիկների մշակութային ընկալուﬓերի մասն են:

68 Socio-Psychological Specifics of Adolescent Girls in Yerevan, Women’s Resource Center Armenia, Zaruhi Aznauryan, Yerevan 2013.

69

Տես նույն տեղը

33 Աղյուսակ 1: Պատանի աղջիկների վերաբերմունքը ընդհանուր կարծրատիպերի հանդեպ (պատանի աղջիկների %-ը) Վերաբերմունքը

Համաձայն եմ

Համաձայն չեմ

Ընդհանուր

Կնոջ համար աﬔնակարևոր բանը ամուսնու համար լավ կին և երեխաների համար լավ մայր լինելն է

88.1%

11.9%

100%

Տղամարդը ﬕշտ պետք է ֆինանսական աջակցություն տրամադրի իր ընտանիքի

84.2%

15.8%

100%

Ճիշտ է, երբ տղամարդը եկեղեցում ասում է «Տեր եմ», իսկ կինը պատասխանում է «Հնազանդ եմ»

81.2%

18.8%

100%

Պետք է ﬕշտ տղամարդը կայացնի կարևոր որոշուﬓերը

63.4%

36.6%

100%

34 Կանայք կարիք չունեն աշխատելու, եթե ամուսինը ապահովում է նրա ֆինանսական բոլոր կարիքները

61.4%

38.6%

100%

Չպետք է դուրս բերել ներքին խնդիրները ընտանիքից, եթե նույնիսկ դրանք կապված են բռնության հետ

58.4%

41.6%

100%

Նորմալ աղջիկները գնում են տուն ﬕնչև մութն ընկնելը

58.4%

41.6%

100%

Նորմալ աղջիկները չեն հագնում կարճ և վուլգար հագուստ

48.5%

51.5%

100%

Կինը պետք է ﬕշտ զիջի, քանի որ նա ավելի համբերատար է

43.6%

56.4%

100%

Տղաները չեն լալիս

27.7%

72.3%

100%

Բոլոր տղամարդիկ ուժեղ են և առնական

24.8%

75.2%

100%

Արդյունքները ցույց են տալիս, որ դեպքերի ﬔծ մասում պատանի աղջիկները համաձայն են կարծրատիպերի հետ, ուստի նրանք իրենց կյանքը, հարաբերությունները և կարիերան կառուցում են համաձայն դրանց:

35 Տնտեսական անհավասարությունը և աշխատաշուկան Չնայած 90-ականներից գենդերային հավասարության ոլորտում որոշ դրական զարգացուﬓերին (այդ թվում՝ ﬕջազգային իրավական գործիքների ընդունումը, ինչպես օրինակ ԿԴԽՎԿ-ն է) կանանց հավասար ներկայացուցչության համար դեռևս բազում խոչընդոտներ կան: Գենդերային անհավասարությունը խթանող գործոններից ﬔկը տնտեսական հնարավորությունների առկա անհավասարությունն է տղամարդկանց և կանանց ﬕջև: Հայաստանում աշխատուժի մասնակցության աստիճանը տղամարդկանց համար 75% է, իսկ կանանց համար 60%70: ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգիրքը, որն ընդունվել է 2005թ-ին, ինչպես նաև «Աշխատանքային պետական տեսչության մա-սին» ՀՀ օրենքը կարգավորում է աշխատանքի ընդունման իրավական հարաբերությունները և աշխատանքային շուկայի ոլորտները՝ նկատի առնելով գենդերային հավասարությունը, և չունի սեռական խրտականության պարունակող որևէ հատված: Քաղաքացիական օրենսգիրքը նախատեսում է հավասար վարձատրության համակարգեր տղամարդկանց և կանանց համար համանման աշխատանքի դեպքում: Չնայած աշխատանք ունեցողների բաշխվածությունը ընդհանուր առմամբ արտացոլում է աշխատաշուկայում սեռական 64%(տղամարդիկ) և 55.4%(կանայք) համամասնությունը, սակայն գործազուրկների սեռական պատկանելիության պատկերը ցույց է տալիս անհավասարության իրական պատկերը: Կանանց տնտտեսական ակտիվության նվազումը, ինչպես նաև գործազուրկների ֆեﬕնզացիան շարունակվում է: Ի տարբերություն տղամարդկանց՝ կանանց աշխատանքային զբաղվածությունը տարբեր տարիքային խմբերում ﬓում է նշանակալիորեն ցածր: Այսպես՝ զբաղված է 70

Armenia Demographic Change, Implication for Social Policy and Poverty, World Bank Publication, 2011

36 կանանց ընդհանուր թվի 48.8%-ը և տղամարդկանց ընդհանուր թվի 75.9%-ը: Կանայք կազմում են պաշտոնապես գրանցված գործազուրկների 70%-ը: Աղքատության և գործազրկության առումով հատկապես խոցելի են 50-54 տարեկան կանայք71: Համաձայն ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության 2011թ-ին անցկացրած սեռահավասարությունը գնահատող հետազոտության՝ Հայաստանում տնտեսապես ակտիվ է տղամարդկանց 73,9%՝ կանանց 50,4% հաﬔմատ: Ակնհայտ անհավասարությունը տեսանելի է նաև զբաղվածության, աշխատավարձերի և եկամուտների կտրվածքով: Օրինակ հանրային կառավարման մակարդակում ներկայացված կանանց թիվը ավելի քան երկու անգամ զիջում է տղամարդկանց թվին (32.3% և 67.7% համապատասխանաբար), ﬕևնույն ժամանակ կանայք ավելի լավ են ներկայացված հաﬔմատաբար քիչ վարձատրվող պաշտոններում, ինչպես օրինակ կրթությունն է (կանանց 80,9% և տղամարդկանց 19,1%-ը) կամ ծառայությունների ոլորտը (կանանց 64.9%-ը և տղամարդկանց 35.1%-ը) 72: Ուղղահայաց խտրության պատճառով կանայք ավելի ցածր շանսեր ունեն իրենց մասնագիտական կյանքում զբաղեցնելու ղեկավար պաշտոններ: Մասամբ նաև այս պատճառով կանանց ընդհանուր եկամուտները կազմում են տղամարդկանց եկամուտների ընդաﬔնը 58,2%-ը73: Կանանց դուրսմղումը բարձր վարձատրվող պաշտոններից շարունակվում է՝ ներառելով վարկավորման, ապահովագրության, բանկային համակարգերը և բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտը74: Ավելին, համաձայն ԱՄՆ Միջազգային գործակալության և Մարդու իրավունքների պաշտպանի կողﬕց իրականացված հետազոտության՝ ֆինանսական ճգնաժամը Հայաստանում 71

Գենդերային քաղաքականության հայեցակարգ, ՀՀ Կառավարություն http://www.gov.am/u_files/file/kananc-xorh/Gender-hayecakarg.pdf

72

Gender Assessment, USAID, Armenia, 2010, էջ32.

73

Տե՛ս նույն տեղը. էջ34

74

Gender Responsive Budget and Gender State in Armenia, Economic Development and Research Center, Armenia, 2010, էջ46

37 ավելի շատ ազդել է կանանց, քան տղամարդկանց վրա75: Չնայած սեռական հավասարության ազգային ﬔխանիզﬕ ընդունմանը, ինչպես օրինակ Գենդերային քաղաքականության հայեցակարգն է (2011-2015թթ), ինչպես նաև կանանց հարցերով զբաղվող հասարակական կազմակերպությունների աշխատանքին՝ աշխատաշուկայում գրանցվում են գենդերային անհավասարությանը վերաբերող բազմաթիվ դեպքեր: Կանանց ռեսուրսային կենտրոնի տվյալներով Հայաստանում կանանց տոկոսը, ովքեր երբևէ չեն աշխատել իրենց կյանքում, 13%-ով ավելի է, քան տղամարդկանց նույն ցուցանիշը76: Էականորեն ավելի շատ կանայք, քան տղամարդիկ պատասխանել են, որ իրենց ներկա գործազրկության պատճառը աշխատանք գտնելու անկարողությունն է (համապատասխանաբար 25% և 19%), ընտանեկան պարտականությունները (20% և 0% համապատասխանաբար), և որովհետև իրենց ընտանիքը իրենց աշխատանքին դեմ է (14% և 0% համապատասխանաբար): Միևնույն ժամանակ, շատ ավելի շատ տղամարդիկ, քան կանայք են գործազուրկ, քանի որ նրանք «չեն կարողացել գտնել աշխատանք իրենց ցանկալի աշխատավարձով» (43% և 12% համապատասխանաբար): Աշխատանք չունեցող հարցվածների 43%-ը չի փնտրում նոր աշխատանք, և նրանց զգալի ﬔծամասնությունը կանայք են: Կանանց հաﬔմատ կրկնակի անգամ շատ տղամարդիկ են համաձայնել այն պնդման հետ, թե «կանայք չպետք է աշխատեն, նրանք պետք է տնային գործերով զբաղվեն» (19% և 8% համապատասխանաբար): Աﬔնախիստ կարծրատիպերն արձանագրվել են տղամարդկանց շրջանում: Տղամարդկանց 73%-ը և կանանց 27%-ը պնդում է, որ պաշտոնները, որոնք բարձր կոմպետենցիա, ռացիոնալություն և զգոնություն են պահանջում, հիﬓականում տղամարդկանց համար 75 Labor Rights in the Context of Financial Crisis, UNDP, Human Rights Defender Office, 2010.

76

http://www.womenofarmenia.org/en/publications/researches

38 են: Տղամարդկանց 81 և կանանց 65 տոկոսը կարծում է աշխատանքները, որոնք պահնջում են կախվածության, պասիվության և խնամքի բարձր մակարդակ, ﬔծապես իգական են: Ի վերջո, կանանց 45%-ի և տղամարդկանց 65%-ի մոտ առկա է ընդհանուր վերաբերմունք, որ կանայք հետաքրքրված չեն կարիերա կառուցելու ﬔջ77: Ամուսնալուծությունը, ինչպես նաև տղամարդկանց երկարաժամկետ աշխատանքային ﬕգրացիան ﬔծացնում է կանանց՝ ծայրահեղ աղքատության մատնվելու ռիսկը: Աշխատունակ տղամարդկանց մահացության բարձր ցուցանիշը բերում է գործազուրկ կամ ﬕայնակ աշխատանքից հեռացած կանանց թվի աճին:

Քաղաքականությունը և կանայք Հայաստանում ՀՀ Կառավարությունը փորձել է ﬔծացնել տղամարդկանց և կանանց հավասար ներկայացվածությունը կառավարման համակարգերում՝ ընդլայնելու կանանց հնարավորությունները կառավարական օղակների որոշուﬓերի կայացման մակարդակում՝ բարձրացնելու ժողովրդավարության գործընթացի և հանրային կառավարման համակարգի արդյունավետությունը: 2002թ-ին ընդունվեց «Քաղաքացիական ծառայության մասին» ՀՀ օրենքը, որը նպատակ ուներ՝ կառուցելու քաղաքացիական ծառայողի վերապատրաստման ﬕասնական համակարգ, ինչը պետք է կառուցեր իրավական հիմք՝ բարելավելու հարաբերությունների կարգավորումը ոլորտում: Կանանց ներկայությունը օրենսդրական ոլորտում ﬔծացնելու համար Հայաստանի Հանրապետությունը փոփոխել է Ընտրական օրենսգիրքը՝ ԱԺ պատգամավորության 77

Տե՛ս նույն տեղը

39 համար համամասնական ընտրակարգով կուսակցության (կուսակցությունների դաշինքի) ներկայացրած ընտրական ցուցակում ընդգրկված կին թեկնածուների նվազագույն քվոտան դարձնելով 15%: Ընդ որում՝ ընտրական ցուցակի առնվազն յուրաքանչյուր տասներորդը պետք է լինի կին: ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավորների ընդաﬔնը 9,2% են կանայք, ավելին ԱԺ 12 հանձնաժողոﬖերից ﬕայն հինգում են կանայք ընդգրկված78: «Կանանց կարգավիճակի բարելավման և նրանց դերը հասարակության ﬔջ բարելավելու 2004-2010 ՀՀ Ազգային գործունեության ծրագրի» շնորհիվ կանանց թվի աճ է գրանցվել քաղաքացիական ծառայության ոլորտում: Թիրախային մոտեցումը բերեց քաղծառայության պաշտոններում կանանց 48,5% և տղամարդկանց 51,5% ներկայացվածություն: Կանանց թիﬖ աճել է նաև որոշում կայացնող գործադիր պաշտոններում: Նախարարներից երկուսը կանայք են: Չնայած ձեռնարկված ﬕջոցներին կառավարման և որոշումներ կայացնող պաշտոններում սեռային ներկայացվածությունը ﬓում է անհավասարակշիռ: Ոչ ﬕ կին թեկնածու չի առաջադրվել Երևանի քաղաքապետի պաշտոնում անցած տասը տարիների ընթացքում: Երևանի 12 վարչական շրջաններից որևէ ﬔկը չի ունեցել կին ղեկավար կամ տեղակալ: Բարձրաստիճան պաշտոններում կադրերի պատրաստումը իրականացվում է առանց հաշվի առնելու գենդերային գործոնը, և չի համապատասխանում կառավարման ոլորտի հետագա ժողովրդավարացման խիստ պահանջին79:

78

Մարդու իրավունքները Հայաստանում: Կանանց իրավունքները. http:// www.hra.am/hy/tag/womens_rights# 79 2013: Women and Men in Armenia; Statistical Booklet; National Statistical Service Of The Republic Of Armenia; Yerevan, 2013 http://www.armstat.am/ en/?nid=80&id=1487

40 Սեռական վերարտադրական առողջություն: Գենդերային բացը Ինչ վերաբերում է վերարտադրական սեռական առողջության չափորոշիչներին, Հայաստանը դեռևս բավականին հետ է եվրոպական մակարդակների ﬕջին ցուցանիշերից80: Կառավարությունը հիﬓականում ուշադրություն չի դարձնում վերարտադրական առողջությանը և իրավունքներին, հատկապես՝ սեռական կրթությանը: Սեռական կրթությունը ներառնված չէ դպրոցական ծրագրերում՝ չնայած այս գիտելիքի հանդեպ առկա է հասարակական պահանջ: «Այն փաստը, որ սեռական կրթությունը առկա չէ դպրոցներում, չի նշանակում, որ պատանիները տեղյակ չեն սեքսից առհասարակ»81: Համաձայն «Ընտանեկան առողջության մասին ասոցիացիայի՝ չամուսնացած աղջիկների մոտ 25%ը իրենց առաջին սեռական ﬔրձեցումը ունեցել են 14-19 տարեկանում, իսկ տղաների 40%-ը՝ 13-17 տարեկանում82: Այնուաﬔնայնիվ սեռական հարաբերությունները շատ դեպքերում տեղի են ունենում ոչ անվտանգ պայմաններում: Ոչ անվտանգ սեքսն ու չպաշտպանվելը առկա է հատկապես աղջիկների շրջանում, ում թույլ չի տրվում նույնիսկ խոսել հակաբեղﬓավորիչ ﬕջոցներից ու սեռական անվտանգությունից: Հասարակությունը տաբու է դարձրել սեռական կյանքի թեման և փոխարենը շեշտում է, թե որքան ամոթ է դա՝ առանց պատշաճ տեղեկատվություն տրամադրելու, ինչն էլ իր հերթին բերում է այսպես կոչված «ընդհատակյա» և անառողջ սեքսի՝ հղի անցանկալի հետևանքներով83: 80

Sexual and reproductive health and rights of adolescents, Central and Eastern Europe and Balkan countries, Astra Youth report, էջ 6, 2011, Marta Szostak, http://www.astra.org.pl/pdf/publications/SRHRAY2011.pdf 81

Տե՛ս նույն տեղը.

82

Sexual Health in Armenia, էջ 6, December 2008, http://www.irex.am/eng/programs/media/pdf/2li.pdf 83

Lara Aharonyan, Nationalism and sex, The Armenian Weekly, http://www.

41 Մեկուրիշ լայն տարածում գտած խնդիր է հղիության արհեստական ընդհատումը, ինչը չափազանց հասանելի է բոլորին: 2004-2005թթ-ին 1000 կանանց 13,9 տոկոսը դիմել է հղիության արհեստական ընդհատման84: Պատճառը տեղեկացվածության պակասն է հասանելի հակաբեղﬓավորիչների մասին և ընտանիքի պլանավորման «ավանդական ﬔթոդը»՝ ընտանիքի փոքրացումը արհեստական ընդհատուﬓերի հաշվին: Ինչպես ՄԱԿ-ի ՄԱԲՀ հայաստանյան թիﬓ է արձանագրում, ﬕնչծննդյան սեռական ընտրությունը հայ ընտանիքներում տեղի է ունենում հօգուտ տղաների: Արդյունքում 1990-ականների սկզբին ծննդյան պահին սեռերի հարաբերակցությունը փոփոխվել է՝ դառնալով 114 տղա և 100 աղջիկ 2012թ-ին, ﬕնչդեռ (կենսաբանական հարաբերակցության նորման 102-106 տղա է 100 աղջկա համար)85: Ցածր տեղեկացվածության պատճառով գյուղական համայնքներում հղիության արհեստական ընդհատուﬓերը տեղի են ունենում ավելի հաճախ, քան քաղաքային տարածքներում: Անհրաժեշտ է հիﬓահարցի կարևորության մասին տեղեկացնել երիտասարդ բնակչությանը՝ պայքարելու այս կործանիչ ﬕտման դեմ: Աղքատիկ գիտելիքը թե բնակչության, թե բժշկական անձնակազﬕ կողﬕց երիտասարդների համար բերում է ոչ ցանկալի վերարտադրողական և սեռական խնդիրների:

armenianweekly.com/2010/03/07/aharonian-nationalism-and-sex/, 06.12.2013 84 85

Տե՛ս նույն տեղը՝. էջ 7

UNFPA, Sex imbalances at birth in Armenia; demographic evidence and analysis, p 1, 2013 http://www.un.am/res/News/2013/UNFPA/Sex%20imbalances/2013%20Sex%20Imbalances%20at%20Birth-factsheet_Eng_new.pdf 06.12.2013

42 Կանանց հանդեպ բռնությունը Հայաստանում Հայաստանում կանանց հանդեպ բռնությունը երկար ժամանակ եղել է տարածված և լուրջ հիﬓախնդիր, որը չի ստացել բավարար հասարակական հնչեղություն: Չնայած տվյալների պակասին՝ Հայաստանում կանանց հանդեպ բռնությունը լայնորեն ընկալվում է՝ որպես ընդհանուր և ընդունելի վարք: Տվյալների պակասի պատճառն այն է, որ հիﬓախնդիրը խստորեն պահվում է գաղտնի, և կոռումպացված ինստիտուտների դեպքում այս դեպքերը ինչպես հարկն է չեն զեկուցվուց: 2013թ-ին Կանանց ռեսուրսային կենտրոնի ազգային թեժ գծի ծառայությունը ստացել է ընդհանուր առմամբ 1902 հեռախոսազանգ, որոնցից 1363-ը (71,7%) վերաբերում էին ընտանեկան բռնությանը: Բռնությանը վերաբերող հեռախոսազանգերի 67,1%-ը վերաբերում էին բռնության դեպքերին, որոնք իրականացվում էին ամուսնու կողﬕց կնոջ նկատմամբ, 9,3%-ը նախկին ամուսնու կողﬕց՝ կնոջ նկատմամբ, դեպքերի 5,6%-ում հաղորդվել է բռնության դեպքեր ամուսնու ծնողների կողﬕց (սկեսուր, սկեսրայր) կնոջ նկատմամբ, 8,9% դեպքերում հաղորդվել է բռնության դեպք սեռական զուկընկերոջ կողﬕց86: Կանանց իրավունքների կենտրոն ՀԿ–ն տարվա ընթացքում թեժ գծի ﬕջոցով ստացել է 1344 ահազանգ, որոնցից 473– ը վերաբերել է ֆիզիկական, իսկ 261-ը՝ հոգեբանական բռնության դեպքերի87։ Կանանց ծեծը ֆիզիկական բռնության տեսակ է, որը նվաստացնում է կանանց արժանապատվությունը և բռնություն է մարդու իրավունքների դեմ: Ամուսնու կամ զուգընկերոջ կողﬕց վատ վերաբերմունքը աշխարհում 86 87

Կանանց ռեսուրս կենտրոն, http://www.wrcorg.am/en/activities/act_2.htm

http://www.hra.am/hy/point-of-view/2013/12/26/women#sthash.nwb7HnSn. dpuf

43 աﬔնատարածված բռնության ձևերից է: Այս գործողության ընդունումը արտացոլում է կանանց ցածր կարգավիճակը, և այն ընկալումը, որ տղամարդիկ գերակա դիրք ունեն: Ավելին, բռնության այս տեսակը իջեցնում է կանանց ինքնագնահատականը և նրա պատկերը հասարակությունում՝ բերելով նրա ազդեցության պակասին88: Հետաքրքիր է, որ տղամարդիկ ավելի շատ են արդարացնում ծեծը (20%): Տղամարդիկ, ովքեր աշխատանք ունեն, սակայն լավ գումար չեն վաստակում, ավելի են հակված արդարացնելու ծեծը, քան աշխատանք չունեցողները կամ լավ գումար վաստակող տղամարդիկ: Ինչպես կանանց դեպքում, գյուղական տարածքներում տղամարդիկ ևս ավելի շատ են հակված արդարացնելու կնոջ նկատմամբ ծեծը(28%), քան քաղաքային համայքներում (15%)89:

Այնուաﬔնայնիվ նշանակալի բարելավուﬓեր են նկատվում կանանց հանդեպ ծեծի երևույթի ընկալուﬓերի ﬔջ՝ թե տղամարդկանց, թե կանանց մոտ: 2005-2010թթ-ին սեռական հավասարության գաղափարը ﬔծապես տարածում է գտել: Օրինակ, կանանց շրջանում կանանց ծեծի արդարացումը 2005թ-ի 22% արդյունքից նվազել է 9%-ի 2010թ-ին: Տղամարդկանց շրջանում նույն թիվը պակասել է 11%-ով90: Բռնաբարությունը քրեական հանցագործություն է և դատապարտվում է 15 տարվա ազատազրկմամբ: Պետությունը ընտանիքում գրանցված բռնաբարության դեպքերը հաշվառում են ընդհանուր բռնաբարությունների շարքում: Այսպիսի հանցագործությունները շարունակում են պակաս հաղորդվել 88

Հայաստանի ժողովրդագրության և առողջության հարցերի հետազոտություն, ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայություն, Գլուխ 8, 2010թ, http://www.armstat.am/am/?nid=82&id=1338 89

Հայաստանի ժողովրդագրության և առողջության հարցերի հետազոտություն, ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայություն, Գլուխ15, 2010թ Yerevan, Armenia, 2010 90

Տե՛ս նույն տեղը

44 հասարակության կողﬕց պիտակավորման, վախի, ինչպես նաև կին ոստիկանների և քննիչների փոքր թվի պատճառով91: Ամուսնական ոտնձգությունները կնոջ հանդեպ բավականին տարածված են: Դեպքերի ﬔծ մասը տեղի է ունենում փոքր քաղաքներում կամ գյուղական համայնքներում: Տեղական դիտորդների կարծիքով, ընտանեկան բռնությունների հիﬓական մասը շարունակում են ﬓալ չբարձրաձայնված, քանի որ զոհերը վախենում են ֆիզիկական հաշվեհարդարից, վախենում են, որ ոստիկանությունն իրենց կվերադարձնի ամուսիններին, կամ ամաչում են իրենց ներընտանեկան խնդիրները բացահայտելուց92: Շատ կանայք, ովքեր բողոքներ են ներկայացնում հաճախ հետ են վերցնում դիմուﬓերը՝ իրենց ծնողների կամ ամուսինների կողﬕց ճնշման կամ բաժանվելու և ﬕայնակ ապրելու անկարողության պատճառով: Տեղական ոստիկանությունը հաճախ չի ցանկանում աշխատել նման դեպքերում և հետ է պահում կանանց բողոք գրելուց, հատկապես՝ Երևանից դուրս93: Ընտանեկան օրենսգիրքը, որն ընդունվել է 2004թ-ին, նախատեսում է ամուսինների ﬕջև հավաարաւթյուն բոլոր ոլորտներում՝ այդ թվում՝ ծնողական իրավունքները և ամուսնալուծությունը: Եթե զույգը երեխաներ չունի, և եթե չկա ունեցվածքի հարց, զույգը կարող է բաժանվել փոխադարձ համաձայնության հիման վրա94, այլապես, գործը գնում է դատարան, որտեղ որոշում է կայացվում երեխայի համար լավագույն տարբերակի մասին: Դատարանները հաճախ նշանակում են հաշտման ժամանակաշրջան: Պետք է նկատել, որ ամուսնալուծությունների դեպքերը շատ 91

US Department of State (2010) ‘2009 Country Reports on Human Rights: Armenia’, http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2009/eur/136018.htm 92

US State Department, Country Report for Human Rights Practices for 2013, 2013 http://www.state.gov/j/drl/rls/hrrpt/humanrightsreport/index.htm#wrapper 93 The Advocates for Human Rights (2008) ‘Stop violence against women: Armenia country profile’, http://stopvaw.org/armenia.html 94

Minnesota Advocates for Human Rights (2000), Domestic Violence in Armenia, Minnesota Advocates for Human Rights, Minneapolis էջ39.http://www. theadvocatesforhumanrights.org/sites/608a3887-dd53-4796-8904-997a0131ca54/ uploads/armeniareport_10-11-200

45 փոքրաքանակ են (2010թ-ին կանանց ընդաﬔնը 4%-ն է ամուսնալուծվել), քանի որ ամուսնալուծությունը ունի խիստ պիտակավորում: Արդյունքում շատ կանայք շարունակում են ամուսնացած ﬓալ, չնայած կոնֆլիկտների և ընտանեկան բռնության:95 Հայաստանն այժմ չունի կոնկրետ օրենքներ ընտանեկան բռնության մասին, իսկ 2013թ-ին օրենքի ընդունումը տապալվեց՝ համարվելով այլ օրենքների հետ անհապատասխան: Թրաֆիքինգը քրեականացնող օրենքն արդեն ուժի ﬔջ է, սակայն Հայաստանը ﬓում է թրաֆիքինգի աղբյուր երկիր կանանց և աղջիկների համար՝ բռնի մարﬓավաճառության առումով, մասնավորապես՝ դեպի Թուրքիա և Արաբական Միացյալ Էﬕրություններ: Թրաֆիքինգի դեմ պայքարը Հայաստանի կառավարության կողﬕց համարվում է գերակայություն96: Թրաֆիքինգի զոհերը դեռևս չեն ցանկանում օգնել ոստիկաններին՝ պատասխանատվության ենթարկելու թրաֆիքինգի կազմակերպիչներին՝ վախենալով սոցիալական պիտակներից և խտրականությունից, մարﬓավաճառ համարվելուց կամ դատարանում վկայություն տալուց97:

* * * Առկա բազմաթիվ հիﬓախնդիրների պայմաններում Հայաստանի համար օրհասական է լուծել գենդերային անհավասարության հիﬓախնդիրը: Հասարակության 95

Reference 21 Armenia Demographic and Health Survey 2005, National Statistical Service, Ministry of Health, and ORC Macro, Calverton, MD. http://www. measuredhs.com/pubs/pdf/FR184/FR184.pdf 96

CEDAW ‘Consideration of reports submitted by States parties under article 18 of the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women Combined third and fourth periodic reports of States parties. Armenia’, CEDAW/C/ARM/4, CEDAW, New York. 2007 http://www2.ohchr.org/english/bodies/cedaw/cedaws43.htm 97

US Department of State, 2010, ‘2009 Country Reports on Human Rights: Armenia http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2009/eur/136018.htm

46 ﬔջ առկա՝ սովորույթի ուժով պահպանված վարքի ձևերը, կարծրատիպերը և նախապաշարմունքը կասեցնում են տարբեր ոլորտներում կանանց իրավունքների իրացումը: Դրանով արգելակվում է հասարակության կայուն զարգացումը, և սահմանափակվում է աշխարհի բնակչության ﬕ կեսի հնարավորությունները: Անհրաժեշտ են յուրաքանչյուրի ջանքերը՝ հասնելու գենդերային հավասարության հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում, գենդերային խտրականությունից կանանց և տղամարդկանց իրավական պաշտպանությանը, քաղաքացիական հասարակության ձևավորմանը, ինչն իր հերթին կամրապնդի հասարակության ﬔջ ժողովրդավարական արժեքները և ինստիտուտները:

47 Օգտակար գրականություն

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

Aharonyan L., Nationalism and sex, The Armenian Weekly, Dec. 6th 2013 http://www.armenianweekly.com/2010/03/07/aharonian-nationalism-and-sex/ Armenian Association of Women with University Education, ‘Implementation of the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women in the Republic of Armenia in 2002-2007.

Alternative Report’, Center for Gender Studies, Yerevan, 2007 http:// www2.ohchr.org/english/bodies/cedaw/docs/ngos/AAWUE.pdf Armenian Association of Women with University Education, Democracy Today and All Armenian Union of Women ‘Implementation of UN Convention on all Forms of Discrimination Against Women Period 2002 – 2007’ (shadow report),Yerevan, 2007 http://www2.ohchr. org/english/bodies/cedaw/docs/ngos/AAWUE.pdf Armenian UN Association Achieving the Millennium Development Goals in Armenia: Progress Report 2010, Yerevan, 2010.

Azbarez.am, Women’s Group Details Domestic Violence Deaths In Armenia, 2013, article on http://asbarez.com/112290/women%E2%80%99s-group-details-domestic-violence-deaths-in-armenia/ Aznauryan Z., Socio-Psychological Specifics of Adolescent Girls in Yerevan, Women’s Resource Center Armenia, Yerevan 2013. http:// womenofarmenia.org/en/publications/researches Bachelet, M. , UN Women Executive director Michelle Bachelet Statement at the Women’s Foreign Policy Group on Women’s Empowerment in the Middle East and Worldwide, 2012 http://www.unwomen. org/2012/04/womens-empowerment-in-the-middle-east-and-worldwide/ Bachelet M., UN Women to focus on boosting economic empowerment and political roles, 2012 http://www.un.org/apps/news/story. asp?NewsID=41120 Böckenförde, M & Hedling, N & Wahiu, W., A Practical Guide to Constitution Building, Stockholm, Sweden: International Institute for Democracy and Electoral Assistance, 2011 http://www.constitutionnet.org/files/cb-handbook-all-chapters-050112.pdf Butler M., K. Mader, and R. Kean, Women, Peace, and Security Handbook: Compilation and Analysis of United Nations Security Council Resolution Language, 2010 http://www.peacewomen.org/assets/file/ PWPublications/handbook.peacewomen.2010.pdf CARE International UK. (2011). From resolution to reality: Lessons learned from Afghanistan, Nepal and Uganda on women’s participa-

48 12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

tion in peace building and post-conflict governance. http://www.carefrance.org/images/CARE-FROM_RESOLUTION_TO_REALITY1.pdf Carvajal D. , A female approach to Peacekeeping. The New York Times, 2010 http://www.nytimes.com/2010/03/06/world/africa/06iht-ffpeace.html?pagewanted=1&_r=0 CEDAW, ‘Consideration of reports submitted by States parties under article 18 of the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women Combined third and fourth periodic reports of States parties. Armenia’, CEDAW/C/ARM/4, CEDAW, New York, 2007 http://www2.ohchr.org/english/bodies/cedaw/cedaws43. htm Charlesworth, H. Not Waving But Drowning: Gender Mainstreaming and Human Rights in the United Nations. Harvard Human Rights Journal, 2005 Commission on the Status of Women, Fifty-fifth session 22 February - 4 March 2011 The empowerment of rural women and their role in poverty and hunger eradication, development and current challenges Moderator’s summary, 2012 http://www.un.org/womenwatch/daw/ csw/csw55/panels/CSW56-theme-panel-moderators-summary.pdf Commission on the Status of Women, The empowerment of rural women and their role in poverty and hunger eradication, development and current challenges Chair’s summary, 2012 http://www.un.org/ womenwatch/daw/csw/csw56/documents/Chair_summary_AC_25_ May_2012_AS%20POSTED.pdf Council of Europe, European Convention on Human Rights, Impact in 47 Countries, Country information: Armenia, http:// human-rights-convention.org/impact-of-the-european-convention-on-human-rights/ De Haan, F. A Brief Survey of Women’s Rights from 1945 to 2009, UN Chronicle, XLVII, 2010.

Department of Economic and Social Affairs, The World’s Women Progress in Statistics 2005, 2005 www.unstats.un.org/unsd/demographic/products/indwm/wwpub.htm Derich, C. Tools increasing and strengthening women’s political participation in the Arab Spring. Ankara: Konrad-Adenauer-Stiftung, 2012 http://www.kas.de/wf/doc/kas_31730-1522-1-30. pdf?120723143856 Economic Development and Research Center, Gender Responsive Budget and Gender State in Armenia, Armenia, 2010 http://old.edrc. am/WP/GRB_English_Final.pdf Democracy-Cairo-Keynote-Address.pdf Falch, A. Women’s Political Participation and Influence in Post-Con-

49 24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

flict Burundi and Nepal, 2011 http://www.prio.no/sptrans/-803632624/ Womens-Political-Participation.pdf Food and Agriculture Organization of the United Nations, Searching for new pathways towards achieving gender equity Beyond Boserup and ‘Women’s role in economic development’, 2011 www.fao.org/ docrep/013/am314e/am314e00.pdf Food and Agriculture Organization of the United Nations, The State Food and Agriculture 2010-2011; Women in Agriculture Closing the gender gap for development, 2011 http://www.fao.org/publications/ sofa/en/ Helgesen, V. Pathways for Women in Democratic Transitions – International Experiences and Lessons Learned, 2011 http://www.idea.int/ gender/upload/2011-05-30-SG-Gender-andInternational Development Research Centre, Gender Mainstreaming in Poverty Eradication and the Millennium Development Goals, 2003 http://www.idrc.ca/EN/Resources/Publications/Pages/IDRCBookDetails.aspx?PublicationID=229 Lopez-Claros, A. & Zahidi, S. Women’s empowerment: Measuring the Global Gender Gap. Geneva, Switzerland: World Economic Forum, 2005 https://members.weforum.org/pdf/Global_Competitiveness_Reports/Reports/gender_gap.pdf Minnesota Advocates for Human Rights, Domestic Violence in Armenia, Minnesota Advocates for Human Rights, Minneapolis, 2000 http:// www.theadvocatesforhumanrights.org/sites/608a3887-dd53-47968904-997a0131ca54/uploads/armeniareport_10-11-2002.pdf National Statistic Centre of the Republic of Armenia, Armenia Demographic Health Survey, 2010, http://www.armstat.am/ en/?nid=81&id=1338 National Statistic Centre of the Republic of Armenia, Armenia Demographic Health Survey, 2010, Preliminary report: http://www.armstat. am/en/?nid=81&id=1338 National Statistic Service of The Republic of Armenia, Women and Men in Armenia; Statistical Booklet; Yerevan, 2013 http://www.armstat.am/en/?nid=80&id=1487 Organization for Economic Cooperation and Development, Busan Joint Action Plan for Gender Equality and Development, 2011 www. oecd.org/dac/genderequalityanddevelopment/49503142.pdf Organization for Economic Cooperation and Development, Findings from the Gender Equality Module of the 2011 Paris Declaration Monitoring Survey, 2012 http://www.oecd.org/dac/genderequalityanddevelopment/49014760.pdf Organization for Economic Cooperation and Development, Gender and Sustainable Development: Maximizing the Economic, Social

50 37.

38.

39.

40.

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

51.

and Environment Role of Women, 2008 http://www.oecd.org/social/40881538.pdf Organization for Economic Cooperation and Development, Gender Trade Policy, 2009 http://www.oecd.org/social/genderequalityanddevelopment/47566754.pdf Sexual Health in Armenia, December 2008, http://www.irex.am/eng/ programs/media/pdf/2li.pdf Skard, T. Gender in the Malestream – Acceptance of Women and Gender Equality in Different United Nations Organisations, Forum for Development Studies, 2009.

Social Institutions and Gender Index, Gender Equality in Armenia, 2012, https://data.undp.org/dataset/Table-4-Gender-Inequality-Index/ pq34-nwq7 Szostak, M. Sexual and reproductive health and rights of adolescents, Central and Eastern Europe and Balkan countries, Astra Youth report, 2011, http://www.astra.org.pl/pdf/publications/SRHRAY2011.pdf The Advocates for Human Rights, ‘Stop violence against women: Armenia country profile’, 2008 http://stopvaw.org/armenia.html The Gender and Development Network, Follow the Money-Tracking Financing for Gender Equality, 2003 http://info.worldbank.org/etools/ docs/library/122031/bangkokCD/BangkokMarch05/Week1/2Tuesday/ S3PRSPs/GenderinPRSPs.pdf The Fourth World Conference, Beijing Declaration and Platform for Action, 1995 http://www.un.org/womenwatch/daw/beijing/platform/ index.html The World Bank, Armenia Demographic Change, Implication for Social Policy and Poverty, July 29, 2011 https://openknowledge. worldbank.org/bitstream/handle/10986/2803/631540ESW0P11800disclosed0120090110.pdf?sequence=1 The World Bank, Gender and Development, 2012 http://siteresources.worldbank.org/INTWDR2012/Resources/7778105-1299699968583/7786210-1315936222006/Complete-Report.pdf The World Bank, Strengthening access to finance for women-owned SMEs in developing countries, 2011 http://documents.worldbank.org/curated/en/2011/10/15797442/ strengtheningaccess-finance-women-owned-smes-developing-countries United Nations, The Convention on the Elimination of all forms of Discrimination Against Women (CEDAW), 1976 http://untreaty.un.org/cod/avl/pdf/ha/cedaw/cedaw_e.pdf\ United Nations Commission on the Status of Women, Short History of the Commission on the Status of Women, 2006

51 52.

53.

54.

55.

56.

57.

58.

59.

60.

61.

62.

63.

64.

65.

66.

http://www.un.org/womenwatch/daw/CSW60YRS/CSWbriefhistory. pdf.

United Nations Commission on the Status of Women, Follow-up to Beijing, 2010 http://www.un.org/womenwatch/daw/csw/critical.htm.

United Nations Commission on the Status of Women, Agreed Conclusions of the CSW on the Critical Areas of Concern of the Beijing Platform for Action (1996-2011), 2011 http://www.un.org/womenwatch/ daw/csw/agreedconclusions.html.

United Nations Commission on the Status of Women, Overview, 2012 http://www.un.org/womenwatch/daw/csw/index.html.

United Nations Conference on Environment and Development, The Rio Declaration and Agenda 21, 1992 http://www.earthsummit2012. org/about-us/previous-summits/59-unced-1992 United Nations Conference on Sustainable Development, Women’s Global Rio+20 Compilation Position Statement, Nov. 2011 http:// www.womenrio20.org/Women’s_MG_Compilation_Rio+20.pdf United Nations Conference on Trade and Development, Trade, sustainable development and gender, 1999 http://www.unctad.org/en/ docs/poedm_m78.en.pdf United Nations Department for Disarmament Affairs, Gender Perspectives on Disarmament, Demobilization and Reintegration, 2001 http:// www.un.org/disarmament/HomePage/gender/docs/note4.pdf United Nations Department of Economic and Social Affairs, Achieving Gender Equality, Women’s Empowerment and Strengthening Development Cooperation, 2010 http://www.un.org/en/ecosoc/docs/achievinggender.shtml United Nations Department of Political Affairs, Promoting Peaceful, political solutions to conflict, 2011 http://www.un.org/wcm/content/ site/undpa/main United Nations Department of Public Information, Charter of the United Nations and Statute of the International Court of Justice, 2008 New York, New York/United States of America: United Nations Department of Public Information.

United Nations Department of Public Information, Short History of CEDAW Convention, 2009 http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/history.htm.

United Nations Department of Public Information, UN Millennium Development Goals: Goal 3: Promote Gender Equality and Empower Women, 2010 http://www.un.org/millenniumgoals/gender.shtml.

United Nations Department of Public Information, UN Millennium Development Goals: Goal 5: Improve Maternal Health, 2010 http://

52 67.

68.

69.

70.

71.

72.

73.

74.

75.

76.

77.

78.

79.

80.

www.un.org/millenniumgoals/maternal.shtml.

United Nations Development Fund for Women, Getting it Right, Doing it Right: Gender and Disarmament, Demobilization and Reintegration, 2004 http://www.poaiss.HYPERLINK “mailto:org/CASAUpload/ Members/Documents/15@Getting_it_Right_Doing_it_Right.pdf”org/ CASAUpload/Members/Documents/15@Getting_it_Right_Doing_it_ Right.pdf United Nations Development Fund for Women, Who Answers to Women? , 2008 http://www.unifem.org/progress/2008/media/ POWW08_Report_Full_Text.pdf POWW08_ Report_Full_Text.pdf United Nations Development Programme, Empowered and Equal: Gender Equality Strategy (2008-2011). New York, New York, USA: Bureau for Development Policy, 2008 http://www.undp.org/content/dam/aplaws/publication/ http://www.undp.org/content/ dam/aplaws/publication/ en/publications/womens-empowerment/genderequalitystrategy-2008-2011/0601.pdf strategy-2008-2011/0601. pdf United Nations Development Program, Innovative approaches to promoting women’s economic empowerment, 2008 http://content.undp. org/go/cmsservice/stream/asset/?asset_id=2524504 org/go/cmsservice/ stream/asset/?asset_id=2524504 United Nations Development Programme, Gender, Climate Change and Community Based Adaptation Guidebook, 2010 http://www.undp. org/content/undp/en/home/librarypage/environment-energy/climate_ change/gender/genderclimate-change-and-community-based-adaptation-guidebook-.html United Nations Development Programme, Millennium Development Goals Report 2012, 2012 http://www.undp.org/content/undp/en/home/librarypage/mdg/ the-millennium-developmentgoals-report-2012/ United Nations Development Programme, Gender, Climate Change and Community Based Adaptation Guidebook, 2010 http://www.undp. org/content/undp/en/home/librarypage/environment-energy/climate_ change/gender/genderclimate-change-and-community-based-adaptation-guidebook-.html United Nations Development Programme, the MDG Acceleration Framework Report, 2011 http://www.undp.org/content/undp/en/home/librarypage/mdg/mdg_ accelerationframework0/ United Nations Development Programme, Human Development Report 2011, 2011 http://www.undp.org/content/undp/en/home/librarypage/hdr/human_ developmentreport2011/ United Nations Development Programme, UNDP Annual Report

53

81.

82.

83.

84.

85.

86.

87.

88.

89.

90.

91.

92.

93.

94.

95.

2011/2012: The Sustainable Future We Want, 2012 http://www.undp. org/content/undp/en/home/librarypage/corporate/annualreport-20112012--the-sustainable-future-we-want/ United Nations Division for the Advancement of Women, Gender and Institutions: Creating an Enabling Environment, 2005 http://works.bepress.com/cgi/viewcontent.cgi?article=1014HYPERLINK “http://works.bepress.com/cgi/viewcontent.cgi?article=1014&context=nuket_kardam”&HYPERLINK “http://works.bepress.com/ cgi/viewcontent.cgi?article=1014&context=nuket_kardam”context=nuket_kardam United Nations Division for the Advancement of Women, 2009 World Survey on the Role of Women in Development: Women’s control over economic resources and access to financial resources, including microfinance, 2009 http://www.un.org/womenwatch/daw/public/WorldSurvey2009.pdf United Nations Economic and Social Council, Resolution 11 (II) (1946), Journal of the Economic and Social Council (1): 525-526, 1946 United Nations Economic and Social Council, Resolution 1987/22, May 26 1987 http://www.un.org/womenwatch/daw/csw/pdf/E-1987-24.pdf.

United Nations Economic and Social Council, Resolution 2009/15, July 28 2009 http://www.un.org/en/ecosoc/docs/2009/resolution%20200915.pdf.

United Nations Economic and Social Council, Report on the fifty-sixth session on the Commission on the Status of Women, 2012 http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=E/2012/27 United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women, definition. http://www.un.org/womenwatch/osagi/conceptsandefinitions.htm United Nations Entity for Gender Equality and Empowerment of Women (UN-Women), Gender Equality and Women’s Empowerment: the power behind successful sustainable development, 2012 http:// www.unwomen.org/2012/08/gender-equality-and-womens-empowerment-the-power-behind-successfulsustainable-development/ United Nations Environment Programme, Women and the Environment, 2004 http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default. asp?DocumentID=468 United Nations Fourth World Conference on Women, Beijing Declaration and Platform for Action, 1995 http://www.un.org/womenwatch/daw/beijing/pdf/BDPfA%20E.pdf.

United Nations General Assembly, Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (A/RES/34/180) 1979,

54 96.

97.

98.

99.

100.

101.

102.

103.

104.

105.

106.

107.

December 18 http://www2.ohchr.org/english/law/cedaw.htm United Nations General Assembly, Resolution 50/203 (A/RES/50/203), 1996 http://www.un.org/Docs/journal/asp/ws.asp?m=A/RES/50/203.

United Nations General Assembly, Report of the Economic and Social Council for 1997 (A/52/3), Sept 1997. http://www.un.org/documents/ ga/docs/52/plenary/a52-3.htm United Nations General Assembly, Resolution A/Res/58/142 Women and political Participation, 2004, February 10 http://www.un.org/ga/ search/view_doc.asp?symbol=A/RES/58/142 United Nations General Assembly, 2009 World Survey on the role of Women in Development: Women’s control over economic resources and access to financial resources, including microfinance, 2009 http:// www.un.org/womenwatch/daw/public/WorldSurvey2009.pdf United Nations General Assembly, Resolution 64/289 (2010) , 2010, July 21. http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/ RES/64/289.

United Nations General Assembly, Resolution A/Res/66/130, Women and Political Participation, 2012, March 19 http://www.un.org/ga/ search/view_doc.asp?symbol=A/Res/66/130 United Nations General Assembly, United Nations Millennium Declaration (A/RES/55/2), May 2012 http://www.un.org/millennium/declaration/ares552e.pdf United Nations Human Settlements Programme, Gender and Urban Planning, 2012 http://www.unhabitat.org/pmss/listItemDetails.aspx?publicationID=3351United Nations Industrial Development Organization, Women’s Economic Empowerment, Accountability and National Ownership, 2010 http://www.un.org/womenwatch/ianwge/collaboration/Consolidated_Report_Final.pdf United Nations Industrial Development Organization, Summary Report of the Joint Biennial Workshop of the United Nations Inter-Agency Network on Women and Gender Equality (IANWGE) and the OECD-DAC Network on Gender Equality (GENDERNET), 2010 http://www.un.org/womenwatch/ianwge/collaboration/Consolidated_Report_Final.pdf United States Institute of Peace, Charting Progress: The Role of Women in Reconstruction and Stabilization Operations, 2005 http:// http://www. www. ceipaz.org/images/contenido/Role%20of%20women%20in%20reconstruction%20and%20stabilization.pdf struction% 20and%20stabilization.pdf United Nations Interagency Task Force on Rural Women, Rural Women and the Millennium Development Goals, 2012 http://www. un.org/womenwatch/feature/ruralwomen/facts-figures.html

55 108. United Nations Population Fund, Women’s Economic Empowerment: Meeting the Needs of Impoverished Women, 2007 http://www.peacewomen.org/assets/file/Resources/UN/unfpa_womeneconempowerimpoverish_2007.pdf 109. United Nations Population Fund, Women’s Environment and Development Organization., Climate Change Connections; A Resource Kit on Climate, Population and Gender, 2009 http://www.unfpa.org/public/publications/pid/4028 110. United Nations Population Fund, From conflict and crisis to renewal: generations of change, 2010 http://www.unfpa.org/webdav/site/global/ shared/documents/publications/2010/EN_SOWP10.pdf 111. United Nations Security Council, Resolution 1325 (2000), 2000, October 31 http://www.un.org/events/res_1325e.pdf 112. United Nations Security Council, Resolution 1820 (2000), 2008, June 19 http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/ RES/1820%282008%29 113. United Nations Security Council, Resolution 1888 (2009), 2009, September 30 http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/ RES/1888%282009%29 114. United Nations Security Council, Resolution 1889 (2009), 2009, October 5 http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/ RES/1889%282009%29 115. United Nations Treaty Conventions (UNTC): Convention on the Elimination of All forms of Discrimination Against Women, countries ratification CEDAW: http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREAT United Nations, Universal Declaration of Human Rights, December 10th 1948, 116. http://www.un.org/en/documents/udhr/ 117. United Nations Women, Fund for Gender Equality: Catalytic Grantee Progress report on Development results, 2011 http://www.unwomen. org/wpcontent/uploads/2011/07/FGE_CatalyticProgressReport.pdf 118. United Nations Women, Democratic Governance, 2012 http://www. unifem.org/gender_issues/democratic_governance/ 119. United Nations Women, Women’s Land & Property Right, 2012 http://www.unifem.org/gender_issues/women_poverty_economics/ land_property_rights.php 120. UN Data, Seats held by women in national parliament, percentage, 2012 121. http://data.un.org/Data.aspx?d=MDGHYPERLINK “http://data.un.org/ Data.aspx?d=MDG&f=seriesRowID%3A557”&HYPERLINK “http:// data.un.org/Data.aspx?d=MDG&f=seriesRowID%3A557”f=seriesRowID%3A557

56 122. UN Women, About UN Women, 2011 http://www.unwomen.org/ aboutus/about-un-women/.

123. UN Women, Governance, 2011 http://www.unwomen.org/aboutus/ governance/.

124. UNDP, Human Rights Defender Office, Labor Rights in the Context of Financial Crisis, 2010.

125. UNFPA, Sex imbalances at birth in Armenia; demographic evidence and analysis, 2013 http://www.un.am/res/News/2013/UNFPA/Sex%20 imbalances/2013%20Sex%20Imbalances%20at%20Birth-factsheet_ Eng_new.pdf 126. US Department of State, 2009 Country Reports on Human Rights: Armenia, 2010, http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2009/eur/136018. htm 127. US State Department, Country Report for Human Rights Practices for 2013, 2013 http://www.state.gov/j/drl/rls/hrrpt/humanrightsreport/index.htm#wrapper 128. USAID, Gender Assessment, USAID, Armenia, 2010 http://pdf.usaid. gov/pdf_docs/Pdacr978.pdf 129. Van Ravens J., Scenarios for Early Childhood Development in Armenia: Financial and Legal Analysis of National Preschool Education Programmes, Policies and Strategies in the Republic of Armenia, 2008, UNICEF. 130. Veneman A., Statement of UNICEF Executive Director Ann M. Veneman on International Women’s Day, 2006 http://www.unicef.org/ media/media_35134.html 131. Women’s Resource Center, Yerevan, 2013 http://www.wrcorg.am/en/ activities/act_2.htm 132. Women’s Resource Center, Socio-Psychological Specifics of Adolescent Girls in Yerevan, Armenia, Yerevan, 2011 133. http://www.womenofarmenia.org/images/Issues%20of%20adolescent%20girls%20in%20Armenia.docx 134. Women’s Resource Center, Gender Dimensions of the Labor Market in Armenia, Armenia, Yerevan, 2011 http://www.womenofarmenia. org/images/Gender%20and%20Labor%20Market%20.docx 135. World Commission on Environment and Development, Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future, 1987 http://www.worldsummit2002.org/publications/wspaper10.pdf 136. World Economic Forum, The Global Gender Gap Report, 2011 http:// www.weforum.org/issues/global-gender-gap 137. https://data.undp.org/dataset/Table-4-Gender-Inequality-Index/pq34nwq7