A&B Architektura & Biznes by Dellekamp Arquitectos

ruta del peregrino

Agnieszka Stępień Rzesze pątników co roku zmierzające do sanktuarium maryjnego w Talpa de Allende mają okazję zetknąć się z unikatowym na skalę Meksyku zespołem współczesnych architektonicznych artefaktów, który tworzy sekwencja monumentalnych obiektów o abstrakcyjnej formie, momentami bliskiej w swym wyrazie sztuce ziemi czy minimal art. Pomimo iż budowle daleko odbiegają od estetyki meksykańskiego katolicyzmu, kojarzonego z przesytem i kiczem, doskonale wpisują się

Ameca (1 230 m*) początek wędrówki

Cerro del Obispo (1 940 m) punkt widokowy

w otaczający krajobraz i kontekst symboliczny, kreując jednocześnie

Lagunillas (1 300 m) sanktuarium

atmosferę wyjątkowości, tak pożądaną podczas pielgrzymki.

* wysokości nad poziomem morza

Estanzuella (1 700 m) sanktuarium i schronisko

Atenguillo (1 300 m) schronisko

Cocinas (1 500 m) sanktuarium

Mixtlán (1 580 m) sanktuarium

Espinazo del Diablo (1 980 m) punkty widokowe

Talpa de Allende (1 160 m)

koniec wędrówki (117 km trasy)

Architektura & Biznes 92011

ruta del peregrino

punkt widokowy Cerro del Obispo, Cerro del Obispo, Jalisco, Meksyk

Otwarta Kaplica Dziękczynienia, Lagunillas, Jalisco, Meksyk

proj.: Christ & Gantenbein, 2009; zespół projektowy: Emanuel Christ, Christoph Gantenbein, Anette Schick, Kai Timmermann; realizacja: 2011 (w trakcie)

proj.: Dellekamp Arquitectos, Tatiana Bilbao, 2009; zespół projektowy: Derek Dellekamp, Tatiana Bilbao, Ignacio Mendez, Sandra Perez, Marco Lozano, Paola Toriz, Pedro Sánchez, Jachen Schleich; realizacja: 2010

Żelbetowa konstrukcja utworzona z sześciu ułożonych na sobie prefabrykowanych elementów, z przekrojem o ameboidalnym kształcie jest jednym z ostatnich realizowanych obiektów Ruta — zakończenie prac przewidywane jest wczesną jesienią bieżącego roku. Nazwa punkt widokowy jest w tym przypadku dosyć przewrotna, bo odnosi się do miejsca wokół obiektu, sama zaś architektoniczna interwencja jedynie je znaczy.

Sanktuarium tworzą cztery prostokątne osiemnastometrowe betonowe płyty zaznaczające przestrzeń o formie krzyża. Rzucane przez nie cienie, które przesuwają się w ciągu dnia, nadają obiektowi dynamiczności.

Architektura & Biznes 92011

ruta del peregrino sanktuarium w Estanzuela, Estanzuela, Jalisco, Meksyk proj.: FAKE Design, 2009; zespół projektowy: Ai Weiwei, Andy Lee, André Murer; realizacja: 2010 Kamienne sanktuarium powstało z inspiracji podstawową formą geometryczną, jaką jest linia. Ułożone w poprzek trasy pielgrzymki i pochylone w stosunku do poziomu terenu tworzy z jednej strony platformę widokową, zaś z drugiej zagłębione w ziemi zaciszne schronienie.

Architektura & Biznes 92011

ruta del peregrino

schronisko w Atenquillo, Atenguillo, Jalisco, Meksyk

schronisko w Estanzuela, Estanzuela, Jalisco, Meksyk

proj.: Luis Aldrete, 2009; zespół projektowy: Luis Aldrete, Magui Peredo, Cynthia Mojica; realizacja: 2010

Użycie w obu przypadkach tego samego materiału, niemal zupełne wyeliminowanie otworów okiennych i zastosowanie ażuru w górnych partiach budynku (zapewniającego wentylację przelotową i doświetlenie wnętrza) nadaje obiektom abstrakcyjnego i niemal rzeźbiarskiego charakteru.

Schroniska dla pielgrzymów wyróżnia skromny, surowy, wręcz ascetyczny charakter. Wykonane zostały z czerwonej, niewypalanej cegły, charakterystycznej dla architektury regionu ze względu na dostępność surowca, jakim jest glina.

Architektura & Biznes 92011

ruta del peregrino

punkt widokowy Espinazo del Diablo, Espinazo del Diablo, Jalisco, Meksyk

sanktuarium Mesa Colorada, Mixtlán, Jalisco, Meksyk proj.: Tatiana Bilbao, 2009; zespół projektowy: Tatiana Bilbao, David Vaner, Ana Yumbe, Paola Tor; realizacja: 2011 (w trakcie)

proj.: HHF architects, 2009; zespół projektowy: Tilo Herlach, Simon Hartmann, Simon Frommenwiler, Alexa den Hartog, Janna Jessen; realizacja: 2010

Będące w trakcie realizacji sanktuarium składać się będzie z dwóch załamanych i przesuniętych względem siebie ośmiometrowych betonowych ścian o piramidalnym kształcie. Tworzyć one będą swoisty labirynt kadrujący widoki nieba.

Najbardziej rozrzeźbiony obiekt na szlaku pielgrzymkowym — betonowa struktura o spiralnej formie i powtarzalnym elemencie nieregularnego łuku posiada dwa ciągi schodów prowadzących na platformę widokową.

Architektura & Biznes 92011

ruta del peregrino

Świątynia Pustki, Cocinas, Jalisco, Meksyk

punkt widokowy Las Cruces, Las Cruces, Jalisco, Meksyk

proj.: Dellekamp Arquitectos, Periférica, 2009; zespół projektowy: Derek Dellekamp, Rozana Montiel, Alin Vázquez, Aldo Espinobarros, Pedro Sánchez, Ignacio Mendez, Jachen Schleich; realizacja: 2010

proj.: Elemental, 2009; zespół projektowy: Alejandro Aravena, Diego Torres, Victor Oddó, Juan Cerda, Gonzalo Artea, Cristian Martínez, Fernando García; realizacja: 2010

Sanktuarium tworzy betonowy krąg o średnicy czterdziestu metrów umieszczony w lesie i oparty zaledwie w kilku punktach. Do wewnątrz prowadzi umieszczony w ścianie otwór, wyjść zaś z niego można szczeliną utworzoną pomiędzy krawędzią struktury a naturalnym obniżeniem terenu.

Surowa, monolityczna, betonowa bryła oparta na górskim stoku niczym gigantyczny spocznik stanowi dwustronny punkt widokowy — z jednej strony na rozpościerający się wokół krajobraz, z drugiej na las krzyży znajdujący się powyżej.

Architektura & Biznes 92011

ruta del peregrino

Ruta del Peregrino od Ameca do Talpa de Allende, Jalisco, Meksyk

W pielgrzymkach odbywanych najczęściej w czasie Wielkanocy biorą udział osoby w bardzo różnym wieku i o zróżnicowanym statusie społecznym. Ten rodzaj religijnej turystyki, praktykowanej tu od XVII wieku, dopiero niedawno został uznany za ofi‑ cjalną trasę peregrynacyjną. Prawie sto dwadzieścia kilometrów wędrówki nie należy do najłatwiejszych. Suchy klimat i powulkaniczny krajobraz nadają pie‑ szej podróży charakter wyzwania. Wymaga ona bo‑ wiem od pielgrzyma wiele samozaparcia i wytrwało‑ ści. Dobrodziejstwem staje się w takich warunkach tak prozaiczna rzecz, jak na przykład odpoczynek w cieniu drzewa. W chwili obecnej liczba pątników

INWESTOR: Secretaría de Turismo de Jalisco MASTERPLAN: Tatiana Bilbao, Derek Dellekamp KOORDYNACJA PROJEKTU: Derek Dellekamp (Dellekamp Arquitectos), Rozana Montiel (Periférica) PROJEKTY: Ai Weiwei/FAKE Design (Chiny), Luis Aldrete (Meksyk), Tatiana Bilbao (Meksyk), Christ & Gantenbein (Szwajcaria), Dellekamp Arquitectos (Meksyk), Elemental (Chile), HHF architects (Szwajcaria), Periférica (Meksyk), Godoylab (Meksyk) KALENDARIUM — projekt: 2008 — realizacja: 2011

związanych z biwakowaniem. Projekt tych obiektów powstał w meksykańskim biurze Godoylab. Jego głównym założeniem stała się prostota i ekonomia środków, zarówno materiałowych, jak i potrzebnych do ich utrzymania. Zaproponowano więc rozwiąza‑ nie o niezwykle lekkiej, metalowej konstrukcji pod‑ trzymującej przekrycie tych niewielkich, otwartych na otocznie elementów. Zadaszenie pełni dwojaką rolę: zapewnia pielgrzymom niezbędny podczas od‑ poczynku cień, a jego forma pozwala na zbieranie wody deszczowej. Materiały zastosowane do bu‑ dowy tych obiektów czynią je bliższymi budowlom związanym z rolnictwem, aniżeli architekturze.

zaproszona została przez chińskiego artystę Ai Weiweia do realizacji jednego z elementów parku w Jinhua. Nic więc dziwnego, że również w przy‑ padku Ruta del Peregrino do realizacji poszcze‑ gólnych budowli zaproszono grono architektów z różnych stron świata. W pierwszej kolejności po‑ stawiono im szereg warunków, które spełnić powi‑ nien zaprojektowany przez nich obiekt. Należały do nich między innymi wrażliwość na kontekst — tak geograficzny, jak i symboliczny, prostota for‑ malna, czy też wykreowanie przy pomocy archi‑ tektury miejsc spotkań pątników. Interesującym czynnikiem osiągniętego w ten sposób założenia

punkt widokowy Espinazo del Diablo (str. 51)

Świątynia Pustki (str. 53)

Jalisco przeznaczyły na realizację całego przed‑ sięwzięcia równowartość dwóch i pół miliona do‑ larów. W chwili obecnej, kiedy to realizowane są już ostatnie dwa elementy architektonicznej trasy, kwota ta urosła do ponad czterech milionów. Te fundusze zainwestowano, poza obiektami projek‑ towanymi przez międzynarodowy zespół, między innymi w rewitalizację starówki w Talpa de Allen‑ de, czy też w poprawę infrastruktury pobliskich wiosek. Gdy zrealizowane zostaną będące w trakcie budowy: punkt widokowy Cerro del Obispo i sank‑ tuarium Mesa Colorada, władzom stanu pozosta‑ nie jedynie wesprzeć lokalne działania związane

konceptualna. Przybliżające się z każdym kro‑ kiem wędrówki prostokątne kształty zamykają przy pomocy minimalnej ilości elementów prze‑ strzeń o formie rzymskiego krzyża, która zwra‑ ca się w kierunku szlaku swym dłuższym ramie‑ niem. Lokalizacja tego uformowanego z czterech betonowych płyt obiektu uwarunkowana została ukształtowaniem terenu, który w tym miejscu obniża się łagodnie w kierunku ścieżki. Niepełne zamknięcia ścian kaplicy przywołują poczucie nie‑ kompletności, symbolizując jednocześnie zatarcie się granicy pomiędzy tym, co wewnętrzne i tym, co zewnętrzne. Przesuwające się nieustannie po

sanktuarium Mesa Colorada (str. 50) Ameca

sanktuarium w Estanzuela (str. 46)

punkt widokowy Las Cruces (str. 52)

schronisko w Atenguillo (str. 49)

punkt widokowy Cerro del Obispo (str. 45)

Talpa de Allende

sanktuaria

punkty widokowe

schroniska

edna ze współczesnych definicji słowa „piel‑ grzymka” mówi o połączeniu religii z tury‑ styką. Dla wielu pątników wędrówka sta‑ nowi okazję do swoistej duchowej podróży, ode‑ rwania się od szarej codzienności, poszukiwania wewnętrznego spokoju i wyciszenia. Szlaki piel‑ grzymkowe coraz częściej przemierzane są jed‑ nak również z pobudek pozareligijnych, takich jak chęć poznania dziedzictwa kulturowego regionu czy aktywny wypoczynek na świeżym powietrzu. Stają się więc szansą na rozwinięcie lokalnej go‑ spodarki rozumianej jako zaplecze dla wędrowców. W ten sposób powstaje infrastruktura obejmują‑ ca usługi gastronomiczne i hotelarskie, wspiera‑ na przez punkty oferujące bardzo zróżnicowane produkty — od pamiątek i bibelotów po wycieczki turystyczne.

szlak pielgrzyma Trasa z Ameca do Talpa de Allende to jeden z naj‑ popularniejszych szlaków pielgrzymkowych nie tylko w Meksyku, ale i w całej Ameryce Łacińskiej.

punkty serwisowe Godoylab

osiąga blisko trzy miliony osób w skali roku. Nic więc dziwnego, że Wydział Turystyki stanu Jalisco postanowił wykorzystać pielgrzymkowy potencjał. Celem zakrojonego na szeroką skalę projektu było wypromowanie Ruta del Peregrino jako szlaku prze‑ mierzanego nie tylko w czasie wielkanocnym, lecz również w ciągu reszty roku. Istotną kwestią było także umocnienie popularności sportów górskich, takich jak wspinaczka czy kolarstwo, które upra‑ wiane być mogą w tym regionie w każdym sezonie. By osiągnąć te zamierzenia wybrano strategię pole‑ gającą na precyzyjnym wytyczeniu pielgrzymkowej trasy i uzupełnieniu jej obiektami o wysokiej atrak‑ cyjności turystycznej. Masterplan tego przedsię‑ wzięcia powstał przy współpracy dwóch biur archi‑ tektonicznych Dereka Dellekampa i Tatiany Bilbao. Zaproponowali oni stworzenie trasy złożonej z sek‑ wencji obiektów architektonicznych o ikonicznym charakterze wpisanych w krajobraz meksykańskiej Sierry. Ich obecność uzupełniona została umożli‑ wiającą wygodniejsze pielgrzymowanie infrastruk‑ turą. Spełniać ma ona szereg podstawowych funkcji

trasa autokarowa

schronisko w Estanzuela (str. 48)

trasa piesza

F ałdowana blacha, metalowa konstrukcja i defi‑ niująca granice interwencji betonowa platforma ułatwiają wpisanie się w krajobraz meksykańskich pastwisk i upraw.

masterplan Ta idea integracji stała się leitmotivem całego pro‑ jektu Ruta del Peregrino. Starano się bowiem po‑ stawić na takie formy działania, które współgrały‑ by z otoczeniem i tworzyły układ drobnych inter‑ wencji w konkretnych, precyzyjnie wyznaczonych punktach szlaku. W wyselekcjonowanych przez Dellekampa i Bilbao miejscach przewidziane zo‑ stały punkty widokowe, schroniska i kaplice. Tym młodym, meksykańskim architektom nie są obce rozwiązania, będące inspiracją koncepcji master‑ planu, takie jak Park Architektoniczny Jinhua, czy też osiedle Ordos 100. Oboje byli jednymi ze stu uczestników prowadzonej przez Jacquesa Herzoga inicjatywy w mongolskim Ordos, oboje brali udział w organizowanym przez pracownię Christ & Gan‑ tenbein projekcie Sully w Genewie, a Tatiana Bilbao Architektura & Biznes 92011

jest różnorodność wątków, jakie każde z biur wno‑ si swym projektem do dyskusji na temat architek‑ tury sakralnej. Pojawiają się tu więc rozwiązania zapraszające do medytacji i wyciszenia, koncen‑ trujące się na atrakcyjności krajobrazu szlaku, ale również takie, które w centrum uwagi stawiają jednostkę ludzką i jej potrzeby. Każdy z autorów zinterpretował przypadającą mu do zaprojektowa‑ nia budowlę według własnych, tak kulturowych, jak i religijnych kryteriów. Realizacja zakrojonego na tak ogromną, wręcz terytorialną skalę projek‑ tu, okazała się zadaniem niełatwym. Pojawiały się bowiem, poza organizacyjnymi i ekonomiczny‑ mi, utrudnienia związane z własnością gruntów przeznaczonych pod budowę każdego z obiektów. Dodatkową komplikacją stał się fakt, iż większość z nich zlokalizowana została w miejscach oddalo‑ nych od jakichkolwiek dróg czy instalacji. Wszystkie te czynniki wpłynęły na rozłożenie w czasie zadań związanych z realizacją projektu. Prace rozpoczęto w 2008 roku, kiedy to przygoto‑ wany został masterplan. Wówczas władze stanu Architektura & Biznes 92011

Otwarta Kaplica Dziękczynienia (str. 44) z rozwojem zaplecza hotelowego regionu i wypro‑ mować atrakcyjność przedsięwzięcia na wszystkich możliwych poziomach: od architektonicznego czy krajobrazowego po gastronomiczny i kulturowy. Na Ruta del Peregrino składa się dziewięć różnego typu budowli stanowiących, każda na swój sposób, dominanty w krajobrazie Jalisco. Są one bardziej rzeźbiarskimi artefaktami, niżeli spełniającymi konkretną funkcję użyteczną budynkami. Wy‑ ruszający z miejscowości Ameca pielgrzymi pro‑ wadzeni są przez nie podczas swej pełnej trudu, k ilkudniowej wędrówki.

Otwarta Kaplica Dziękczynienia Prawie na samym początku szlaku, zaledwie parę kilometrów od punktu wyjścia, oczom peregry‑ nujących ukazuje się bielejący na tle krajobrazu obiekt wyznaczający pierwszy przystanek Ruta. Kształt ten od chwili obecnej prowadzi wędrow‑ ców, stanowiąc miarę odległości, jaka pozostaje im do pokonania. Interwencja autorów projektu — Tatiany Bilbao i Dereka Dellekampa jest iście

osiemnastometrowych, betonowych ekranach ścian cienie nadają tej rzeźbiarskiej formie dynamiczno‑ ści, stanowiąc jednocześnie schronienie przed pro‑ mieniami meksykańskiego słońca. Kaplicę poprze‑ dzają dwa poziome elementy „ściany obietnic”, gdzie pielgrzymi mają możliwość pozostawienia symbo‑ licznych wotów i próśb, wyrażając w ten sposób du‑ chowy cel swojej pielgrzymki. Całość założenia staje się swoistą bramą do maleńkiej osady Lagunillas, w której podróżnicy mogą zatrzymać się na dłuższy odpoczynek. Brama ta symbolizuje również począ‑ tek realizowanej przez pątników podróży. Z miejsca, w którym Dellekamp i Bilbao usytuowali ten pierw‑ szy element pielgrzymkowej sekwencji widoczny jest jednocześnie następny punkt docelowy, który powita pielgrzymów po przemierzeniu kolejnych dwudziestu trzech kilometrów szlaku. Ten wizualny dialog, jaki prowadzą między sobą Otwarta Kaplica Dziękczynienia i punkt widokowy Cerro del Obispo wzmacnia postać pielgrzyma, który w tym przypad‑ ku pełni również symboliczną rolę pośrednika po‑ między obydwoma obiektami.

ruta del peregrino

Cerro del Obispo

schroniska dla pielgrzymów

Kolejnym elementem „nanizanym na nić” piel‑ grzymkowego szlaku jest punkt widokowy Wzgórze Biskupa. Na modłę obelisku określa on współrzędne wyjątkowej pozycji w nieskończoności krajobrazu doliny rzeki Ameca, nad którą dominuje. Jego wy‑ jątkowość związana jest z niezwykłością pejzażu, jaki roztacza przed odwiedzającymi to miejsce. Funkcją tego swoistego kamienia milowego jest zaproszenie wędrowca do kontemplacji widoków. Autorzy projektu obiektu — szwajcarskie biuro Christ & Gantenbein, dążyli do nawiązania dialogu pomiędzy tym, co naturalne a tym, co stworzone ręką ludzką. Dlatego też zaproponowana przez nich forma — mimo że kontrastuje z odcieniami terenu i otaczającej go roślinności — stara się zniwelować agresywność interwencji. Konstrukcja zaprojek‑ towana z nałożonych na siebie sześciu prefabry‑ kowanych, jednakowych elementów żelbetowych o ameboidalnym kształcie nabiera organicznego charakteru. Uzyskany w ten sposób efekt warstwo‑ wości redukuje jej monumentalną skalę. Jak gigan‑ tyczna, prehistoryczna kość stara się stworzyć wra‑ żenie ponadczasowości, jak gdyby znajdowała się tu od zawsze. Projekt ten (wraz z sanktuarium Mesa Colorada) należy do ostatnich dwóch realizowanych elementów szlaku, których ukończenie przewiduje się na jesieni bieżącego roku. Uważni i najbardziej dociekliwi wędrowcy odnaleźć będą mogli w jednej z fałd maleńkie drzwi prowadzące do wnętrza obiek‑ tu, intymnej i ekstremalnie wertykalnej przestrzeni z widokiem na meksykańskie niebo.

W dwóch miejscowościach: Estanzuela i Aten‑ guillo usytuowanych na pielgrzymkowym szlaku przewidziane zostały schroniska dla pielgrzy‑ mów. Oba wyróżnia skromny, surowy, wręcz asce‑ tyczny charakter. Wykonane zostały z czerwonej, niewypalanej cegły, niejednokrotnie używanej w architekturze regionu ze względu na łatwy do‑ stęp do surowca. Cegła ta użyta została na dwa różne sposoby, definiujące dwa poziome pasma każdej z brył założenia. Pełne zamknięcie ścian części przyziemnej budynków pozwala na utrzy‑ manie we wnętrzu przyjemnego chłodu. Górne pasmo każdego ze schronisk utworzone zostało natomiast przy pomocy cegieł ułożonych w for‑ mie swoistego ażuru, zapewniającego wentylację przelotową i doświetlenie wnętrza, tworząc jed‑ nocześnie interesującą grę świateł i cieni. Uży‑ cie w obu przypadkach tego samego materiału, przy prawie całkowitym wyeliminowaniu otwo‑ rów okiennych, nadaje obiektom abstrakcyjny, niemal rzeźbiarski charakter. Efekt ten zyskuje na sile dzięki przekryciu budynków płaskim da‑ chem. Autor obu projektów, meksykański archi‑ tekt Luis Aldrete zastosował strategię polegającą na mnożeniu modułów podstawowych. Manewr ten umożliwia ich przyszłą rozbudowę, czy też ad‑ aptację do innej, potrzebnej pielgrzymom funkcji. Będące jego konsekwencją rysy w monolitycznych bryłach budynku niwelują jednocześnie ich mo‑ numentalny charakter, a zmiany kierunku elewa‑ cji dodają im lekkości i plastyczności. Obszerne parcele, na których umieszczone zostały budynki umożliwiają pielgrzymom w momencie przepeł‑ nienia się schronisk również nocleg we własnym namiocie lub pod tak zwaną chmurką.

sanktuarium w Estanzuela Trzeci przystanek meksykańskiej „kalwarii” zapro‑ jektowany został przez chińskie biuro FAKE Design prowadzone przez artystę i architekta Ai Weiweia. Jak w wielu innych przypadkach prac tego świato‑ wej sławy artysty, obiekt charakteryzuje ekstremal‑ na wręcz prostota. Autor zainspirował się tu naj‑ bardziej podstawową z architektonicznych form, a mianowicie linią. Jest ona bowiem konceptualnie związana z ideą podróży, oznacza kierunek, pew‑ ność, cel. Jednak linia, jaką proponuje w tym przy‑ padku architekt, zaprasza do zboczenia z obranej przez pielgrzymów drogi. Wyznaczony przez nią kierunek północ — południe jest dokładnie prosto‑ padły do pielgrzymkowej trasy, odcinając symbo‑ licznie przemierzoną już część podróży od tego, co wciąż jeszcze przed nami. W ten sposób uformowa‑ ny zostaje rodzaj rozdroża, które zmusza pielgrzy‑ mów do podjęcia wyboru: prosto do celu, w dół czy w górę. Owa idealnie prosta linia ukształtowana z żółtawego jak okoliczna ziemia kamienia, nachylo‑ na jest w stosunku do poziomu terenu. Dzięki temu zabiegowi jeden z jej krańców przeistacza się w cał‑ kowicie otwarty na krajobraz punkt widokowy, pod‑ czas gdy kraniec przeciwny zagłębia się w terenie. Całość symbolizuje dwa rodzaje poszukiwań, jakich doświadczają pielgrzymi. Spojrzenie w dal związane z nowymi planami życiowymi, czy też chęcią nabra‑ nia dystansu do doświadczanej sytuacji przeciwsta‑ wione zostało wyciszeniu i schronieniu we wnętrzu związanemu z potrzebą znalezienia odpowiedzi na kwestie transcendentalne. Żadna z proponowanych przez FAKE Design opcji nie jest lepsza od drugiej, a każdy z wytworzonych w ten sposób zakątków ma do zaoferowania pielgrzymowi inne, niepowtarzal‑ ne doświadczenie. Jednolity charakter nadaje cało‑ ści rodzaj ciągłej ławki definiującej krawędzie linii.

sanktuarium Mesa Colorada Podczas wędrówki, w Mixtlán, pielgrzymi napo‑ tykają na swojej drodze niewielką kaplicę‑pustel‑ nię (na ukończeniu), która umieszczona została na szczycie górskim porośniętym gęstym lasem, a konkretnie na polanie pokrytej ziemią o cegla‑ stoczerwonym kolorze (mesa colorada można tłu‑ maczyć jako czerwony płaskowyż). W tym miej‑ scu szlak pielgrzymkowy przechodzi w delikatny łuk, po którego zewnętrznej stronie usytuowano budowlę. Autorka projektu, Tatiana Bilbao zapro‑ ponowała wzniesienie w tym miejscu dwóch za‑ łamanych i przesuniętych względem siebie ścian. Poprowadzą one pielgrzymów do centrum swo‑ istego labiryntu kadrującego widok nieba. Jego funkcją jest zapewnienie wędrującym intymnej przestrzeni przeznaczonej do refleksji. Jak gigan‑ tyczne dłonie, wykonane z betonu z dodatkiem czerwonej ziemi, ośmiometrowe ściany pozwolą na całkowite odcięcie się od świata zewnętrznego, zapewnią schronienie i bezpieczeństwo. Odizo‑ lowana w ten sposób przestrzeń polany zmienia się w magiczne miejsce, w którym zatrzymuje się czas. Nie będzie w nim rozpraszać pielgrzymów nawet widok przyrody, a cień i przyjemny chłód umożliwią łatwiejsze odzyskanie sił do dalszej wę‑ drówki. W takim kontekście odgłosy lasu przybiorą abstrakcyjnego charakteru, a wpadający z rzadka do wnętrza promień słoneczny nada przestrzeni atmosfery sacrum. Niski, betonowy mur, który uzupełnia potężne, piramidalne kształty budowli zaprasza do spoczynku i towarzyszy piechurom do wnętrza, które przy pomocy tych samych zabiegów

architektonicznych, przywraca ich Ruta del Pere‑ grino po wyjściu z drugiej strony kaplicy.

Espinazo del Diablo Zaprojektowany przez szwajcarskie biuro HHF ar‑ chitects punkt widokowy Kręgosłup Diabła stano‑ wi swoistą pętlę na szlaku pielgrzymki. Jego okrą‑ gły kształt został zaprojektowany jako formalne wyprzedzenie ruchu odwiedzających ten betonowy artefakt, „zagarniając” ich do wnętrza, ukazując im niezwykły krajobraz i zwracając ich na powrót na pielgrzymkowy szlak. Przemierzając go, mają oni możliwość kontemplacji niezwykłego bezkresu kra‑ jobrazu okolicy. Asymetryczne, łukowate otwory zapewniają dostęp do otwartego, wewnętrznego dziedzińca z krużgankiem przekrytym znajdują‑ cą się powyżej platformą widokową. Ściany we‑ wnętrzne, na renesansową modłę, stają się powtó‑ rzeniem zewnętrznej fasady. Następuje jednak ich przesunięcie, które prowadzi do osiągnięcia formy spiralnej uzupełnionej dwoma ciągami schodów. Schody te wiodą pielgrzymów, wytyczając kierunek poruszania się wewnątrz obiektu. Jedyną część budowli, w przypadku której architekci odbiegli od konsekwentnego zastosowania łukowatych kształtów, stanowi zamknięcie niewielkiej kaplicy. Na całkowitą zmianę charakteru tego fragmentu budynku wpłynęła zmiana materiału z betonu na cegłę. Otwór wejściowy w formie krzyża w prosto‑ linijnym ceglanym murze to jedyny element łączą‑ cy pielgrzyma, korzystającego z tej kameralnej sali modlitwy i odpoczynku, z resztą świata. Komplek‑ sowość zastosowanych w projekcie form starano się uprościć w celu ułatwienia jego realizacji po‑ przez użycie tego samego modułu szalunkowego w przypadku wszystkich łukowych otworów arkad. Moduł ten może też być ponownie użyty w razie potrzeby wzniesienia kolejnego poziomu budowli. Brutalistyczny budynek przyciąga niezwykłymi formami znajdujących się w pobliżu podróżników i zawiadamia o niezwykłości miejsca, w którym się znajduje. Fakt ten, być może, również jest przyczy‑ ną nie zaplanowanej przez projektantów funkcji budynku, jaką nadały mu dzieci z okolicznej osady, zmieniając go w magiczne miejsce zabaw.

Las Cruces Punktem wyjścia dla zaprojektowanego przez biuro Elemental obiektu stały się dwa podstawowe czyn‑ niki. Z jednej strony przypadające w udziale chilij‑ skiemu zespołowi miejsce jest jednym z najwyżej położonych fragmentów szlaku pielgrzymkowe‑ go i jednocześnie najbardziej interesujących pod względem widokowym. Z drugiej strony, wyjątko‑ wość tego przystanku związana jest ze zwyczajem pozostawiania tu przez pielgrzymów krzyży, które niejednokrotnie niesione są do tego miejsca przez wiele kilometrów. Oba te czynniki nie mogły zo‑ stać zignorowane przez autorów projektu. Budow‑ la zaprojektowana została więc w taki sposób, aby umożliwić kontemplację zarówno panoramy Sierry, jak i pobliskiej grupy krzyży. Architekci starannie przeanalizowali potrzeby pielgrzymów, dla których niezwykle ważnymi czynnikami okazały się kwestie tak pragmatyczne jak orzeźwiający cień i wentyla‑ cja przelotowa we wnętrzu punktu widokowego. Rezultatem stał się surowy, monolityczny obiekt, ze względu na swą prostotę bliższy infrastruk‑ turze niźli architekturze. Na modłę lunety kieru‑ je on uwagę wędrowców, kadrując to z otoczenia, Architektura & Biznes 92011

co najbardziej interesujące. Jak gigantyczny spo‑ cznik oparty na górskim stoku, respektuje jego for‑ mę i dostosowuje się do niej. Jedynym detalem, jaki odnaleźć możemy w tym skrajnie surowym obiekcie jest niewielki otwór w stropie. Umieszczono w nim wizerunek Madonny z Talpa de Allende. W tak dys‑ kretny sposób pielgrzym informowany jest o tym, że jego cel podróży niebawem zostanie osiągnięty. Autorzy projektu pomyśleli też o zebraniu wody deszczowej i przy jej pomocy stworzeniu we wnę‑ trzu budowli lustra wody, odbijającego ukazujący się oczom pielgrzymów widok.

Świątynia Pustki Ten ostatni przystanek przed dotarciem do Sank‑ tuarium Matki Boskiej Różańcowej w Talpa de Al‑ lende zaprojektowali Dellekamp Arquitectos przy współpracy z biurem Periférica. Koncepcja oparta została na idei kręgu, uniwersalnego symbolu jed‑ ności, który wykracza poza granice kultur i języ‑ ków. Reprezentuje on cykliczność, nigdy nie koń‑ czącą się podróż — bowiem mimo że pielgrzymka dobiega końca, to życie toczy się dalej. Betonowy krąg o średnicy czterdziestu metrów umieszczony Architektura & Biznes 92011

w gęstym sosnowym lesie oparty jest w zaledwie kilku punktach. Trasa pielgrzymki zdaje się stano‑ wić nić, na którą został on nanizany. Otacza ona obiekt, sprawiając wrażenie, że została tu skiero‑ wana wyłącznie ze względu na niezwykłość tego miejsca. Pielgrzym prowadzony jest do wnętrza po‑ przez maleńkie jak na skalę obiektu wejście, które rozdziela dwa rodzaje przestrzeni: las pospolity od lasu magicznego. Zmiana następuje jedynie na po‑ ziomie symbolicznym, a jednak jest znacząca. De‑ finiuje symboliczną przestrzeń, która oferuje piel‑ grzymom miejsce do refleksji i spojrzenia wstecz na całą przebytą dotychczas podróż. Łagodne zej‑ ście prowadzi pielgrzyma ku wyjściu utworzonemu przez betonowy pierścień i naturalne obniżenie w terenie. Stąd już tylko parę godzin marszu dzieli go od celu podróży. *** Idea tego odważnego przedsięwzięcia zawarta jest w słowach wiersza hiszpańskiego poety An‑ tonio Machado: „Podróżniku, szlak nie istnieje, szlak się wytycza idąc”. Bowiem, mimo że master‑ plan Ruta del Peregrino określa konkretną trasę, jego autorzy uważają, że jest tak wiele szlaków, jak

pielgrzymujących. Zaproponowane przez zaproszo‑ ny przez nich do współpracy zespół krajobrazowe dominanty nie są więc niczym innym, jak tylko zachętą do podróży, zaproszeniem do odwiedze‑ nia niezwykłych miejsc, które znaczą. Derek Del‑ lekamp jest przekonany, że z czasem stanowić będą one również elementy pamięci zbiorowej pątników. Gdyż odbywana przez nich pielgrzymka zmienia się z chwilą powrotu do codziennego życia w historię opowiadaną z pokolenia na pokolenie. W ten sposób każdy z tych tak architektonicznych, jak rzeźbiar‑ skich obiektów istnieć będzie nie tylko w górskim krajobrazie Sierry, lecz również w pamięci konkret‑ nych, przemierzających szlak osób. Agnieszka STĘPIEŃ fot.: Iwan Baan Agnieszka Stępień (1977) — absolwentka Wydziału Budownictwa Politechniki Opolskiej; doktorantka Wydziału Architektury Uniwersytetu Kraju Basków; redaktorka pisma „La Ciudad Viva” zajmującego się tematyką miasta i przestrzeni publicznej; stypendia na uczelniach w Rzymie i Walencji; współzałożycielka biura Stepien y Barnó; aktualnie poza pracą projektową zajmuje się promowaniem architektury i urbanistyki w środowiskach pozaarchitektonicznych w ramach organizacji Sinergia Sostenible.