LK
WERK BOEK N º4.4 — 05|2015
METROPOLITAAN BEREIKBAARHEID PROGRAMMA
LANDSCHAP
Eindhoven Loket Knooppunten LK°4.4
DELTA METROPOOL
KLASSIEKE ontwikkeling
het SAMENWERKINGS proces
Van klassieke gebiedsontwikkeling naar het samenwerkingsproces: niet wachten op grote ingrepen of investeringen, maar vanaf dag ĂŠĂŠn werken aan een stapsgewijze verbetering van het gebied.
2
Eindhoven IN HET LOKET KNOOPPUNTEN Het belang van een robuust mobiliteitsnetwerk ter bevordering van sterke stedelijke regio’s is breed onderkent. Aantrekkelijke en goed georganiseerde multimodale knooppunten met eenvoudige overstapmogelijkheden, goede voorzieningen en een sterke koppeling met de directe omgeving zijn hierbij cruciaal. Knooppuntontwikkeling is echter complex en het risico op een lang traject van onderzoek theorievorming en discussie is groot. Daarbij zijn de middelen voor grootschalige ruimtelijke ontwikkeling bij zowel marktpartijen als overheden door de crisis steeds beperkter geworden. Beheer wordt soms uitgesteld of tot een minimum bepekt. Aanwezige lokale initiatieven wachten op een stimulans van het rijk of het grote geld van een projectontwikkelaar. Ondertussen liggen veel knooppunten er onaanzienlijk bij terwijl er ook op de korte termijn al veel te winnen is. Om concrete verbetering van knooppunten en hun omgeving te stimuleren, organiseert de Rijksadviseur Infrastructuur en Stad, Rients Dijkstra, een experimenteerruimte waarin praktische actie wordt ondernomen door het samenbrengen van partijen en lokale initiatieven; het Loket Knooppunten. Middels het Loket worden gedurende drie jaar, drie knooppunten per jaar gestimuleerd. Aan de eerste drie knooppunten (Beverwijk, Hoofddorp en Weesp) wordt inmiddels hard gewerkt. Dit document gaat over de tweede ronde. Het Loket hanteert een vernieuwende werkwijze. Er wordt niet gewacht op grote ingrepen of investeringen zoals in de klassieke gebiedsontwikkeling, maar er wordt samen met stakeholders vanaf dag één gewerkt aan een stapsgewijze verbetering van het gebied. Per knooppunt zal een ervaren strateeg/ontwerper gevraagd worden de (wenselijke) initiatieven van de verschillende partijen in kaart te brengen. Dit moet leiden tot een stapsgewijze ruimtelijke ontwikkelstrategie, die door lokale initiatiefnemers zal worden uitgevoerd, met ondersteuning van het ingeschakelde bureau en de Rijksadviseur. Door het samenbrengen van lokale initiatieven en te kijken welke ingrepen nu al te realiseren zijn, kan op korte termijn een eerste impuls worden gegeven aan de kwaliteit van het gebied. Grote ontwikkelingen blijven mogelijk, maar een kwaliteitsverbetering is hiervan niet langer afhankelijk. Daarbij kan een eerste initiatief, hoe klein ook, andere partijen verleiden ook in het gebied te investeren. Er wordt een proces in gang gezet dat kan blijven evolueren, waardoor de plek steeds prettiger zal worden voor de reiziger en de gebruikers van het omliggende gebied. Vereniging Deltametropool en het College van Rijksadviseurs (CRa) hebben gezamenlijk een aantal knooppunten geselecteerd. Hierbij is enerzijds gekeken naar het enthousiasme van de gemeente en andere partijen voor deelname van Eindhoven aan het loket en het draagvlak van partijen in acht genomen, anderzijds de mogelijkheid tot versterken van de strategische betekenis van het knooppunt in het mobilitietsnetwerk én de stedelijke omgeving. De selectie is uitgewerkt in Selectie Knooppuntenloket 2015. Eindhoven is één van de vier geselecteerde knooppunten waar het loket mogelijk gaat starten deze tweede ronde. In dit startdocument (werkboek 4.4) heeft Vereniging Deltametropool relevante vraagstukken, partijen, mobiliteit- en ruimtelijke gegevens samengebracht. Het document geeft een eerste advies over wat er nodig is in het stationsgebied van Eindhoven en geeft een voorstel voor acties en partijen. Indien Eindhoven geselecteerd wordt voor deelname aan het loket, zal dit document het startpunt vormen voor een vervolgtraject van het CRa. 3
os
t Ze ve na Di ar da m W eh l
em nh Ar
Mook Molenhoek
H el m H ond el m Br H ond and el m ’t H evo H ond ou ort el t m De ond ur B ne rou w hu is
n
Ei nd h. ve ho
1 x per uur (ma/vr 7-20u)
openbaar vervoer Vierlingsbeek
2 x per uur (ma/vr 7-20u)
1 x per uur (ma/vr 7-20u) en 2 x per uur in spitsuren* Ka ld en ki rc he n
lo RE
13
Ve n
4 x per uur alleen in spitsuren* *(7-9 en 16-18 u)
M ön c Dü he n H sse gla am ld db m orf ac h
H or st -S ev en um Bl er ick
n le ge Te
Ge ld ro p H M ee aa z rh e ee ze W ee rt
2 x per uur alleen in spitsuren*
wegen
menging
rm on d
en m al Sw
Intercity station
Station
Bestemming: vooral werken en voorzieningen Ontwikkelpotentie
Lijn onderbroken bij station: lijn stopt op station
rd
Vlinderdiagram voor Eindhoven (Vereniging Deltametropool 2015)
Langzaam Verkeer: 123 straal: 300m
OV fiets verhuur: Spoorovergang: Fietsenstallingen: Lokale wegen:
Ja Ja 6.641 32
OV: 1.240
Wegen: 145 straal: 3200m
In-/uitstappers: 56.884 Trein (p.uur): 12 Metro (p.uur): 0 Streekbus (p.uur): 29 Tram (p.uur): 0 Stadsbus (p.uur): 68
Richtingen regionale wegen (3200m): 7 Richtingen regionale wegen (1200m): 2 Richtingen snelwegen (3200m): 0 Aantal snelwegafslagen (1200m): 0 Parkeerplekken: 3.744
M
Nabijheid: 9%
Intensiteit: 136
bezoekers (300m): 12.408 inwoners + werknemers + bezoekers (1200m): 135.692
Werknemers: 36.742 Bezoekers: 75.850 Invloedsgebied: 415 ha
Lijn loopt station: straal:door 300m/1200m straal: 1200m lijn stopt niet op dit station inwoners + werknemers + Inwoners: 19.546
VERBINDEN EN VERBLIJVEN
Stationsgebied met stedelijke hoofdverbinding voor voetgangers door het stationscomplex
ric ht
ht ric ck st ij aa dw M an R
EHV002-85
C K he Ce erk vre nt rad mo ru e n t m
st
lvd nb oo W n l rle al daa ee H nda ans e -R er Vo en m ul e im G Kl Op ch la n er hi rg Sc nbu t. G S lke Va em th rd ou en H oo s N rs ee icht M r st aa M
aa en jsd Ei e èg Li
H ee rle La n nd de Ey gr Ki aa ge ss f Ey lsh el ge ov RB l en sh 20 He ov rz en og Ko en hl M sc ra ar t h kt Aa h ei ch d en Aa ch We s e Aa n S t ch ch en an H z bf Stolberg / Eschweiler
t ta
Ge le en Sp au Oo Sc be st hi ek nn N ut e n h H oe H ns ee b rle ro ek n
Si
e nd Bu
Visie Stationsgebied verbinden en verblijven 2005
intensiteit
4 x per uur (ma/vr 7-20u)
Venray
Ei
nd
Boxmeer
er uv Re
e Ro ht Ec en er st Su
de ra te ut -L en le Ge
oo lsl -E ek Be
Strategische positie van station Eindhoven op de corridors ‘s-Hertogenbosch Eindhoven en Breda - Eindhoven, met aftakking richting Venlo en Maastricht (Spoorkaart 2015)
VISIE STATIONSGEBIED
nabijheid
Cuijk
Be uk en la an
Bo Vu gh xt el Be t st
ch
Gi lze Ti -Ri lb je ur n Ti g Re lb e Ti u lb rg sho ur Un f g ive Oi rs st ite er it w ijk
nb
in te ns ve Ra
ge
s Os est W s st Os alen Oo sm b. Ro gen to er H ’s-
to
Pr in se nb ee k
E IC
langzaam verkeer
rg . bu ijm en N k n Du he ijc W
er
Br ed a
BINNENSTAD
Nijmegen Heyendaal
Zaltbommel
-H
a
VLINDERDIAGRAM
Nijmegen Lent
Nijm. Goffert
’s
ed
Elst
Nijmegen
n de us he Op en er st Ke el Ti j ai el a Ti sew s Pa
ld ve nx m di da ar n H sse e Gi
ht ec ek
Br
Binnenstad
Fr an kf K u ö Ba rt a ln se m l M ai n
Geldermalsen
Terborg Gaanderen
t ue em H ch De e in in et em tL gh Do nch i Ni et ty Ci Do
d es Be m da er l Le rke A em ch rin ld Go ve nx di ar ld H ve nnx m ve di o Bo ar Zo
Rhenen
CORRIDORS
Culemborg
Aalten
Varsseveld
Arnhem Zuid
nt tte ls Ze de An en d m aar em w H de Do
Houten Castellum
Eindhoven
W es te Du rv ive oo r n
Ed W ol fh e Oo ze st er be e
Dr i Ze i M aa rn
U
Bu nn ik
tre
ch
tC
en
tra
al
Z
Veenendaal West Veenendaal Centrum
Houten
em af a kh m he rn ort o rp
al da en p en m Ve Klo De
t ijn ch R re he Ut dsc i Le ht c re e Ut ijd rw Te en t eu Vl
le en el rd rw oe ve W Go
Utr. Lunetten
Provincie: Noord-Brabant
EHV002-163.A004
Uitbreiding commerciële ruimte
Visie Stationsgebied verbinden en verblijven 2005: Stationscomplex met locatie verbereding passage
2 noord-zuid voetgangersverbindingen vanuit stadscentrum onder het ‘‘hoog spoor’’ stationspassage
Stationspassage 1956 (ontwerp ir. Sybolt van Ravesteyn) met doorzicht naar Zuidhal en zonder commercieele invulling.
TUe
Woensel
EHV014-172.A051
(links en rechts) Station Eindhoven - Visie Ruimtelijke centrum Kwaliteit (2010) principe zonering passage bestaand met oostelijke uitbreiding
schets aansluiting verbrede stationspassage centraal in de Zuidhal
28
ARChItECtUURvISIE StEdEnBoUW
38
4
Menging: 26% straal: 1200m
HUIDIGE SITUATIE
NIJMEGEN
Huidige situatie
Station Eindhoven ligt op de spoorlijnen ‘s-Hertogenbosch - Eindhoven en Breda - Eindhoven, met aftakking richting Venlo en Maastricht. Het is één van de ‘eindstations’ van Programma Hoogfrequent Spoorvervoer (PHS). Het programma wordt momenteel integraal geïmplementeerd door de gemeente Eindhoven, ProRail, NS en de provincie Noord-Brabant. Eindhoven heeft de ambitie om op termijn een aantrekkelijk internationaal knooppunt te worden, anteciperend op de komst van internationale verbindingen zoals naar Düsseldorf. Ambitie is om hierbij het centraal station van Eindhoven samen met alle partners door te ontwikkelen tot een unieke toegangspoort tot de Brainport waar zowel internationale connectiviteit en ruimtelijke kwaliteit voorop staan. MIRT onderzoek Brainport Avenue 2020-2040 maakt het belang duidelijk van een hecht netwerk van campuslocaties zoals de TUe en de High Tech Campus gecombineerd met stations en andere infrastructuur. In het netwerk zitten ook andere ‘places to be’, zoals Strijp S-T-R (creatieve industrie, maakindustrie en wonen), het stadionkwartier en het centrale Emmasingel Kwadrant. In 2014 is in gezamenlijk opdrachtgeverschap van Rijk en Eindhoven de MIRT gebiedsvisie Brainport City 2020 – 2040 vastgesteld. Deze visie is uitkomst van het MIRT onderzoek Brainport Avenue 2020-2040. Belangrijke opgaven die hierin genoemd zijn : -versterken van (internationale) connectiviteit, versterken van agglomeratiekracht en versterken van vestigingsklimaat. Centrum en Spoorzone zijn hier benoemd als majeure gebiedsopgaven, die in 2015 in een adaptief programma met partners worden uitgewerkt. Nabij het station zijn enkele infrastructurele transformaties op komst. Er wordt een nieuwe stadsradiaal aange-
KNOOP:
56.884 In- en uitstappers (NS 2010) 6.641 Fietsenstallingen (Prorail 2012) 3.744 Parkeerplekken (parkeerlijn.nl, Qpark, prettigparkeren.nl, Google Earth) 3.600 meter tot de snelweg A2 12 x per uur IC (Maastricht-Alkmaar, Heerlen-Schiphol, Den Bosch-Deurne, Venlo-Den Haag CS), Sprinter (Eindhoven-Tilburg Universiteit, Weert-Eindhoven) 97x per uur Stadsbus 62x en Streekbus 29x; HOV Philias 6x per uur
PLAATS: 415 ha 19.546 36.742 75.850
Invloedsgebied (R = 1.200m) Inwoners binnen het invloedsgebied van 1200 meter (CBS, juli 2012) Werknemers binnen het invloedsgebied van 1200 meter (LISA 2010) Bezoekers binnen het invloedsgebied van 1200 meter (in Fontys Hogeschool, TUe, Beursgebouw, Effenaar, Philips Stadion, Pathé, Muziekcentrum Frits Philips, Bioscoop Zien, Van Abbemuseum en winkelgebied Eindhoven centrum)
BRAINPORT AVENUE 2020-2040
KANSEN KORTE TERMIJN
legd, de Fuutlaan, die het stadscentrum moet ontlasten van autoverkeer. De druk bereden Fellenoord, ten noorden van het station, zou in de plannen worden verdiept om de leefbaarheid en walkability van het gebied te verbeteren. Om de toekomst van de Fellenoord in beeld te brengen is nadere studie nodig. Busstation Neckerspoel, ook ten noorden van het station, wordt anders ingericht en krijgt er een HOV-verbinding bij, van Nuenen naar High Tech campus via het station. Momenteel rijdt er één HOV-bus (Philias) naar Eindhoven Airport via Strijp-S. Momenteel wordt door gemeente, NS en ProRail gewerkt aan de verbreding van de stationspassage. Het interwijk voetgangersverkeer zal hierdoor intensiveren. In 2005 is een visie voor het stationsgebied vastgesteld. Na de ingrijpende veranderingen in de economie en de vastgoedmarkt is duidelijk dat niet aan dat eindbeeld kan worden vastgehouden. Ontwikkeling gaat nu stap voor stap, met meer flexibiliteit. Aan de centrumzijde zal nog tot zeker 2020 gebouwd worden aan enkele complexen nabij het station. Aan de noordzijde van het station is de verblijfskwaliteit onvoldoende. Fontys Hogeschool, Rabobank (met straks een nieuw gebouw) en de TUe hebben belang bij verbetering van de looproutes naar het station. In 2013 is ‘Visie Eindhoven op weg’, een integrale mobiliteitsvisie, vastgesteld waarbij bereikbaarheid en versterken van ruimtelijke kwaliteit als ambities zijn benoemd. Er ligt in deze visie een sterke focus op het Centrum- en Stationsgebied. Met de TUe wordt een studie uitgevoerd naar het ontstaan, gebruik en stimuleren van stedelijke ontmoetingsplekken. Aan de noordzijde van het station mist mist nog een (ruimtelijk) kader om initiatieven te kunnen beoordelen. Er is behoefte aan een roadmap voor ontwikkeling en verbetering van dit gebied.
nsrijk perspectief
ationale verbindingen
nsomgeving
um stedelijke ontwikkeling
modaal transferpunt
port Shuttle
ontwikkeling bedrijventerreinen NW
dwegennet
halen HOV-systeem
atie, Smart City/mobility Living Lab
schap, stedelijk groen en water
waliteitsdragers
24
BRAINPORTCITY 2020-2040 GEBIEDSVISIE
BVR ADVISEURS NOVEMBER 2014
25
MIRT onderzoek Brainport Avenue 2020-2040 (2014)
5
Voorstel voor Acties
Looproute Fontys Hogeschool
Implementatie PHS en opstelcapaciteit
NOORDZIJDE: Verbetering verblijfskwaliteit
Looproute TUe 6
Looproute Rabobank
7
Herprofilering Fellenoord
8 Herinrichting busstation 5 4
9
Stationsgebouw en -plein transformeren
Verbeteren 1 beleving 2 passage 3 Herontwikkeling gebied Lichttoren
Doorontwikkeling spoorzone
10
Stadsradiaal Fuutlaan
eerste 300 meter
Maatregelen op:
N.B. dit gaat om een onderzoeksgebied met advies voor verbetermogelijkheden op de korte, middellange en lange termijn
korte termijn: directe verbetering mogelijk middellange termijn lange termijn
1. Stationsgebouw, rijksmonument, wordt op dit moment aangepast en uitgebreid met behoud van cultuurhistorie.
2. Stationsplein centrumzijde heeft nog niet de internationale allure die Eindhoven ambieert.
3. Infrastructuur en ‘blob’ centrumzijde, de entree richting het stadscentrum.
4. Onderdoorgang spoor en Beursgebouw, noordzijde, is door haar lengte en vormgeving onaantrekkelijk voor voetgangers.
5. Busstation Neckerspoel is aan herinrichting toe.
6. Montgommerylaan, ter hoogte van Rabobankterrein.
7. Looproute TUe richting station is voor verbetering vatbaar.
8. Fellenoord, met links het Rabobankterrein, waar een nieuw gebouw wordt gerealiseerd. Er mist nog een logische oversteek richting station.
9. Looproute Kennedyplein.
10. Fuutlaan, waar een nieuwe radiaal wordt aangelegd, met rechts de spoorzone, die op termijn ontwikkeld wordt.
7
PARTIJEN
EINDHOVEN
Partijen
Wat zijn de belangrijkste stakeholders die zich uiteindelijk aan het Loket Knooppunten in Eindhoven moeten committeren? De gemeente werkt samen met NS, Provincie en ProRail aan de transformatie van het station, om het gereed te maken voor PHS en toekomstige internationale verbindingen. Aan de centrumzijde wordt samen met ontwikkelaars aan intensivering en openbare ruimte gewerkt. De noordzijde van het station blijft vooralsnog onderbelicht. Private partijen en kennisinstellingen aan de noordzijde kunnen mogelijk aansluiten. Zo is de Rabobank een nieuw complex aan het bouwen, dat vraagt om betere oversteekmogelijkheden en aansluiting op het busstation. Ook is een directere looproute over hun terrein richting Fontys wellicht denkbaar. Het beursgebouw, de TUe en Fontys Hogeschool hebben belang bij goede looproutes van en naar het (bus)station. Gemeente Eindhoven experimenteert in Stijp-S middels de BV Mobility-S met nieuwe mobiliteitsconcepten (parkeren, autodelen etc.). Mogelijk kunnen geslaagde concepten ook rond station Eindhoven worden toegepast.
DIRECT BETROKKEN PARTIJEN
MOGELIJKE ANDERE TE BETREKKEN PARTIJEN
• Gemeente Eindhoven
• TUe
• Ontwikkelaars
• Fontys Hogeschool
• NS Stations
• Beursgebouw
• ProRail
• Hermes, Arriva, Volans
• IenM
• Rabobank
• Provincie Noord-Brabant
• Mobility-S • Q-Park • EHV 365
8
AANPAK
LOKET
Aanpak
AANPAK
LOKET
Er ligt een stedenbouwkundige visie voor de korte en middellange termijn voor het stationsgebied, met name aan de centrumzijde. De visie zal gezien de economische crisis meer gefaseerd en getemporiseerd worden, vooral aan de noordzijde. Wellicht zal de visie op onderdelen moeten worden aangescherpt op basis van de nieuwste inzichten en ontwikkelingen. De aanpassingen aan de infrastructuur en stationsgebouw voor PHS worden met betrokken partijen gepland. De visie op het stationsgebied is nog steeds van kracht, hoewel de vastgoedontwikkelingen flexibeler tot stand komen. Met name de verblijfskwaliteit aan de noordzijde van het station is nog weinig uitgewerkt. De gemeente heeft baat bij het bundelen van bestaande opgaves en het ruimtelijk verkennen van de mogelijkheden ten noorden van het spoor. Het busstation Neckerspoel loopt tegen haar grenzen aan. Het is een belangrijke opgave is om samen met partners (Eindhoven, provincie, regio) te verkennen hoe de huidige busstation op termijn kan transformeren tot een innovatief en multimodaal transferpunt gericht op versnellen van de reis alsmede veraangenamen (versterken van verblijfsklimaat). We zoeken hierbij ook naar nieuwe financieringsvormen. Op korte termijn zijn er mogelijk ook al kansen op de ruimtelijke kwaliteit van het busstation te vergroten. Tevens kan de ruimtelijke kwaliteit nu al aan worden gepakt met een integraal uitvoeringsplan. Het gaat dan bijvoorbeeld om het herinrichten van het busstation, verbeteren van het langzaamverkeernetwerk en toevoegen van (tijdelijke) functies in leegstaande gebouwen. Dit
type no-regret maatregelen, gecombineerd met tijdelijke functies kunnen het gehele stationsgebied direct aantrekkelijker maken, en kunnen een spin off effect hebben voor de nieuwe ontwikkelingen op de lange termijn. De opgaven rondom het knooppunt zijn divers van aard en spelen op het lokale en regionale schaalniveau alsmede het provinciale en nationale schaalniveau. Samen met partijen zullen de verschillende opgaven nader moeten worden aangescherpt en opgepakt. De gemeente heeft aangegeven graag met het Loket aan de slag te gaan. De stapsgewijze aanpak van het loket maakt het mogelijk met onderdelen te beginnen waar nu al energie en urgentie zit. Door slimme ingrepen en goede afspraken met de gemeente en andere partijen kunnen korte termijn interventies gekoppeld worden aan lange termijn plannen.Voor deze opgave is een ontwerpbureau nodig dat over zowel strategische stedenbouwkundige als inrichtingskwaliteiten beschikt en dat in staat is om verschillende partijen te betrekken en met elkaar te verbinden. FOCUS • Verblijfskwaliteit aan de noordzijde van het station • Looproutes naar Rabobank, TUe en Fontys Hogeschool • Busstation • Internationale allure • Nieuwe financieringsvormen / arrangementen voor (infrastructurele) voorzieningen.
9
INVLOEDSGEBIED STATION
REGIONALE VOORZIENINGEN
FONTYS HOGESCHOLEN TERREIN RACHELSMOLEN
FONTYS HOGESCHOLEN HET
TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN
Beursgebouw
Eindhoven Effenaar
Philips Stadion
PATH+ EINDHOVEN
Eindhoven Centrum MUZIEKCENTRUM FRITS PHILIPS
SERVICE BIOSCOOP ZIEN B.V.
Van Abbemuseum
10
COLOFON
COLOFON
COLOFON
12.05.2015 Vereniging Deltametropool Rotterdam Onderzoek Merten Nefs Miriam Ram Paul Gerretsen In samenwerking met het College van Rijksadviseurs Mike Emmerik Rients Dijkstra Gemeente Eindhoven Anneke Coolen-Pero Planoloog Contact merten.nefs@deltametropool.nl mike.emmerik@rgd.minbzk.nl a.coolen@eindhoven.nl
I
II
DOCUMENTEN
COLOFON
Vereniging Deltametropool & Provincie Noord-Holland (2013); Maak Plaats! werken aan knooppuntontwikkeling in Noord-Holland
Vereniging Deltametropool is een onafhankelijke ledenorganisatie die door onderzoek en debat de ontwikkeling van metropolitaan Nederland bevordert. Draag bij, word lid!
Gemeente Eindhoven (2005); Visie Stationsgebied, Verbinden en Verblijven
Vereniging Deltametropool Postbus 600 3000 AP Rotterdam +31 (0)10 7370340
Arcadis & Gemeente Eindhoven (2010); Ontwerpstudie Stationsplein Zuid; Visie Ruimtelijke Kwaliteit Station Eindhoven Gemeente Eindhoven (2013); Visie Eindhoven op Weg, integrale mobiliteitsvisie
www.deltametropool.nl www.twitter.com/deltametropool
Stuurgroep Brainport Avenue (2014); MIRT onderzoek Brainport Avenue 2020-2040, gebiedsvisie BrainportCity Provincie Noord-Brabant (2015); Ontwikkelagenda OV netwerk Brabant, Knooppuntenboek
III
IV
11
Foto: Jaro LK°4.4