Toekomstverkenning van het Maritieme Cluster by Vereniging Deltametropool

Het Maritieme Cluster

en het belang van een regionale ruimtelijke strategie Facilities & Results BV Facilicom Bedrijfsdiensten BV Rabobank Rotterdam

Gusto MSC Resource BV

HOME-MADE

Prorest Catering BV Trigion Beveiliging Trigion Services BV

Itho Daalderop Nederland BV Huisman BAM Civiel Huisman Bekistingen Gom Personnel Per Plex Nederland HSM Schoonhouden BV Mammoet (Regio Rotterdam) BV service Steel Engineering BV Damen Shiprepair Structures BV Seiko Rotterdam Nederland BV

InAxtion Group BV

Hatenboer-Water BV

Linde Gas Benelux BV Wartsila Harding Safety Nederland BV Netherlands BV

Mammoet Europe BV

TOEKOMSTVERKENNING

MARITIEME REGIO

DATA OP KAART: BRANDPUNTEN

Vier scenario’s voor het maritieme cluster in 2045: “Home-Made”, “Disaster”, “Asia Rules!”, “Scarcity”.

Overzichtskaart van de regio: maritieme hotspots en bedrijven.

Potentiële ontwikkeling van het cluster per maritieme deelsector: geografische vertaling van data.

Kahn Scheepvaart BV Jumbo Crew Services BV

DE TOEKOMST Maritieme bedrijven bij toekomstscenario’s: werkgelegenheid en toegevoegde waarde.

Volker Staal en Funderingen BV

06 & 07

04 & 05

toeleveranciers -20% Schiedam

United Parcel Service Nederland

08 & 09

ArcelorMittal Staalhandel

10 & 11

ARCHIPELAGO OF KNOWLEDGE

DE REGIO ALS PRODUCTIELIJN

DE MARITIEME AFDRUK

RUIMTELIJKE STRATEGIE

De havengebieden worden gefragmenteerd in eilanden, dit resulteert in de vorming van een volledig doorlopend en 100% toegankelijk waterfront.

“Panorama Drechtsteden” zet in op een toekomst als slimme assembly-line: een etalage van innovatie in de verschillende sectoren waaruit het maritieme cluster bestaat.

Met een systematische en objectieve methodiek zijn de oostelijke terreinen geanalyseerd en op hun ruimtelijke en economische conditie gewaardeerd.

Plan van Aanpak? Pilots die de synergie tussen regio en cluster vergroten en versterken op ruimtelijk, economisch en maatschappelijk niveau.

14 & 15

16 & 17

18 & 19

22 & 23

Fotografie: Jacopo Gennari Feslikenian

Het maritieme cluster in Zuid-Holland bevindt zich in transitie. Het cluster borduurt al jaren voort op een structuur die in de naoorlogse periode tot wasdom is gekomen. De watergebonden terreinen waar het cluster zich concentreert, bezitten nog steeds het profiel en de specialisaties van toen. Het van nature sterk internationaal georiënteerde cluster is niet alleen onderhevig aan grote mondiale veranderingen en

uitdagingen, het ligt ook in een, in de afgelopen halve eeuw, sterk verstedelijkt gebied. Dat stelt voorwaarden aan een duurzame transitie, waarbij ook

andere gebieden als centrum van het maritieme cluster in het vizier komen. Niet langer ligt het zwaartepunt alleen maar langs de rivier, steeds vaker maken kennis- en innovatiegebieden elders in de regio onderdeel uit van het cluster.

De ruimtelijke ontwikkeling van Zuid-Holland staat ook niet stil. Tal van andere activiteiten zoeken een plek in de regio. Het gebied staat voor

de opgave om een kwaliteitssprong te maken voor de gehele leefomgeving; niet alleen voor de bestaande bevolking maar ook voor de nog aan te trekken nieuwe getalenteerde toekomstige bewoners. Deze regionale ruimtelijke ontwikkeling kan hand in hand gaan met

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

de transitie in het maritiem cluster en de ruimtelijke impact daarvan positief beïnvloeden. Deze krant beschrijft in het kort de

mogelijke ontwikkelingen van het maritieme cluster op basis van een scenariostudie die is uitgevoerd door de Erasmus Universiteit en het economisch onderzoeksbureau NEO. De uitkomsten van deze scenariostudie zijn ruimtelijk vertaald naar de hot-

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

spots in de regio. Op basis daarvan zijn 3 regionale ontwerpend onderzoek studies uitgevoerd. De resultaten van deze studies vormen de aanzet voor een regionale ruimtelijke strategie, welke is vertaald in een aantal no-regret pilots, die bijdragen aan de begeleiding van het transitieproces dat het maritieme cluster doormaakt.

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

TOEKOMSTVERKENNING MARITIEME CLUSTER HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

TOEKOMST VERKENNING MARITIEME CLUSTER

Referentie: “Scenario’s voor het maritieme cluster in Zuid-Holland en Werkendam” van EUR-RHV en NEO (2016)

De toekomst van het Maritieme Cluster is afhankelijk van mondiale trends die bepalen hoe de wereld er over 30 tot 40 jaar uitziet. Belangrijke trends zijn bijvoorbeeld de verdere ontwikkeling van ICT, demografische ontwikkelingen, klimaatverandering of internationale veiligheid. Hoe deze trends zich in de toekomst ontwikkelen is nu niet eenduidig te bepalen. Om toch inzicht te krijgen in de mogelijke toekomsten van het maritieme cluster zijn vier verschillende toekomstbeelden ontwikkeld. Deze toekomstbeelden verschillen door verschillende aannames in de ontwikkeling van de belangrijkste mondiale trends. Zo gaat het ene scenario uit van een verregaande globalisering terwijl in een ander scenario juist wordt beredeneerd wat de betekenis van deglobalisering zou kunnen zijn. In sommige toekomstbeelden wordt een snelle klimaatadaptatie voorgestaan terwijl in andere juist een geleidelijke aanpassing aan klimaatverandering het uitgangspunt is. Door te variëren in de belangrijkste trends zijn vier onderscheidende toekomstbeelden opgesteld met elk verschillende ontwikkelingsmogelijkheden voor het Maritieme Cluster. Per toekomstbeeld is uitgewerkt wat de ontwikkeling van werkgelegenheid en toegevoegde waarde van het Maritieme Cluster is en welke eisen het cluster stelt aan het toekomstig vestigingsklimaat. De analyses zijn voor de verschillende deelregio’s opgesteld.

de kernopgaven. Voorsprong ontstaat door via kennis en innovatie concurrentievoordeel te ontwikkelen en in te spelen op marktkansen. Het Maritieme Cluster heeft een goede reputatie ten aanzien van innovatie: R&D uitgaven zijn gemiddeld hoger dan in andere clusters, er is sprake van concentratie op geringe afstand en de relatie met onderwijs en kennisinstellingen wordt steeds sterker gelegd. Om kansen voor de toekomst te verzilveren is het belangrijk dat bedrijven, kennisinstellingen en overheden binnen het cluster gezamenlijk werken aan een topvestigingsklimaat. Dit vereist investeringen in onderwijs en arbeidsmarkt, gerichte financiële prikkels, en het is van belang dat gewerkt wordt aan het juiste ruimtelijke vestigingsklimaat. Daarbij zal de ruimtebehoefte verschuiven van een kwantitatieve vraag naar een meer kwalitatieve vraag, gericht op het stimuleren van interactie met de stedelijke economie en kennisinstellingen.

MOGELIJKE TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN IN

RIJNMOND

TOEKOMSTKANSEN VOOR HET MARITIEME CLUSTER IN ZUIDHOLLAND

De scenario’s laten zien dat in Rijnmond de werkgelegenheid in het Maritieme Cluster zal afnemen, met name in routinematige bedrijvigheid. De vraag naar hoogwaardigere, kennisintensievere arbeid neemt toe. De toegevoegde waarde blijft in alle scenario’s op peil. In de scenario’s ‘Home made’ en ‘Scarcity’ is minder overslag en logistieke dienstverlening nodig waardoor in Rijnmond in die scenario’s sprake zal zijn van een achterblijvende toegevoegde waarde in havengerelateerde activiteiten.

In de toekomstige ontwikkeling van het cluster zijn innovatie en adaptatie

De ruimtevraag in Rijnmond neemt in de meeste scenario’s af. Er is minder ruimte nodig voor opslag van olie, olieproducten, chemicaliën en containers. Tegelijkertijd is in meerdere scenario’s sprake van een sterke maakindustrie (met name offshore). Dit vereist versterking van het vestigingsmilieu gericht op high-tech en ‘nieuwe maakindustrie’. In twee scenario’s is tevens een grote rol voor maritieme toeleveranciers voorzien, waardoor traditionele bedrijventerreinen ook van belang blijven. Maar deze toeleveranciers zijn vaak MKB-bedrijven die geen behoefte hebben aan zeer omvangrijke kavels. De groei van “biobased en circulaire economie”-activiteiten kan wellicht op de voormalige terreinen voor olieopslag

De toekomstbeelden laten zien dat er in de toekomst volop kansen bestaan voor het Maritieme Cluster in Zuid-Holland. Er is sprake van een transitie van “Olie en Staal” naar “ICT-gedreven en Circulair”. Het Maritieme Cluster kan in toegevoegde waarde groeien (van de huidige 8 miljard naar 10 tot 14 miljard). In sommige deelsectoren nog meer (verdubbelen of verdriedubbelen). De werkgelegenheid in het Maritieme Cluster zal veranderen. Er zal meer vraag zijn naar hoger geschoold en specialistisch personeel. Het aantal directe arbeidsplaatsen zal naar verwachting verminderen (afhankelijk van scenario en deelsector).

en raffinage worden geaccommodeerd. Omdat deze activiteiten in 2045 een meer decentraal karakter kennen, is het ruimtebeslag minder groot dan de huidige terreinen bestemd voor overslag van droge en natte bulk. In de meeste scenario’s is minder arbeid nodig. In kwalitatieve zin is sprake van een meer hoogwaardige vraag naar arbeid: de technologische dynamiek vereist hoogwaardige arbeid en ‘softe’ vaardigheden in plaats van geroutineerde arbeid. Bijvoorbeeld arbeid gericht op ketenregie, hoogwaardige planning, data-management, software-skills. Bij de maritieme maakindustrie gaat het steeds meer om ontwerpvaardigheden en onderzoek en ontwikkeling in plaats van lassen en ijzerbewerking. Dit vraagt om een aangepast curriculum in het onderwijs. De generieke concurrentiestrategie van het maritieme cluster blijft in de scenario’s gericht op het inzetten op kennis en innovatie. Het innovatieklimaat blijft daarom van essentieel belang. De huidige inspanning gericht op hotspots als RDM en M4H moet daarom op de lange termijn worden voortgezet en mogelijk worden uitgebreid. De relaties naar de belangrijke hoogwaardige kennisinfrastructuur in de regio (TU Delft, Erasmus Universiteit, Universiteit Wageningen (biobased!) zijn daarvoor cruciaal. De clusterrelaties tussen de maritieme maakindustrie en andere belangrijke centra van maakindustrie (in bijvoorbeeld Noord-Brabant rondom Eindhoven en in Antwerpen) moeten daarvoor worden versterkt. De kwaliteit van de leefomgeving is een sleutelonderdeel in het vestigingsklimaat dat in belang toeneemt gegeven de hoogwaardige vraag naar arbeid. Hier is behoefte aan een sterk stedelijk vestigingsmilieu voor hoogwaardige dienstverleners (zoals internationale scholen). In de scenario’s ‘Asia Rules!’ en ‘Scarcity’ wordt nadrukkelijk de rol van vrije tijd en welvarende ouderen aangestipt, alsmede van het belang van het toeristisch product van de regio.

MOGELIJKE TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN IN

DRECHTSTEDEN

In alle scenario’s groeit in de Drechtsteden de toegevoegde waarde van het Maritieme Cluster. Voor deze groei zijn vier sectoren in het bijzonder van be-

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

lang: Binnenvaart, Offshore en Waterbouw in combinatie met de Maritieme toeleveranciers. De werkgelegenheid in de Drechtsteden in 2045 is in alle vier de scenario’s lager dan in 2014. De werkgelegenheid in waterbouw en maritieme maakindustrie verschuift van klassieke, industriële vaardigheden naar ontwerpvaardigheden en de ontwikkeling van datamanagement en softwareontwikkeling. Initiatieven zoals Ecoshape, Open Innovatie Centrum en de diverse field-lab initiatieven uit de Roadmap Next Economy passen prima in deze ontwikkeling. Drechtsteden kan zich ontwikkelen tot een vooraanstaand maritiem kenniscentrum in de wereld. De belangrijke rol van de maritieme maak-industrie in de Drechtsteden vraagt nog steeds klassieke, maritieme bedrijventerreinen voor met name de nieuwe offshore en scheepsbouw. Maar er ontstaat ook vraag naar locaties waarin de voorziene fieldlabs en experimenteerruimtes voor offshore wind, onderzee-mijnbouw, autonoom varen en andere toepassingen kunnen worden ontwikkeld. Dit zijn gemengde locaties die functies als kantoren, scholen, woningen en fabrieken combineren. Deze locaties zijn ook van groot belang voor maritieme toeleveranciers, die een belangrijke rol spelen in de vernieuwing van de maritieme maakindustrie en het experimenteren met nieuwe technologie (zoals 3D-printing). Een deel van de huidige bedrijventerreinen zal daarom in vrijwel alle scenario’s een herstructureringsopgave kennen. De maritieme arbeidsmarkt en onderwijsinfrastructuur zijn cruciale onderdelen voor het vestigingsklimaat in de Drechtsteden naar 2045. Naast een aangepast curriculum waarbij de traditionele vaardigheden van de maritieme sector zijn ingewisseld voor de vaardigheden die de nieuwe economie vraagt zijn vooral ook netwerkrelaties tussen bedrijven en onderwijsinstellingen van groot belang. Dit kan via hybride concepten zoals de Duurzaamheidsfabriek ook steeds meer via internet worden gefaciliteerd. Een sterk innovatieklimaat is de sleutelvoorwaarde in alle scenario’s. Het is belangrijk dat dit innovatie klimaat een open karakter krijgt en geïntegreerd is met andere belangrijke innovatiehotspots in Rotterdam, Delft, Eindhoven en ook Wageningen door het belang van de biobased economy. Het

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

is van belang om de clusterkrachten te vergroten ten einde de Drechtsteden verder te ontwikkelen tot het wereldwijde centrum van ecologische waterbouw. De gewenste cluster-faciliteit is een belangrijke kans om het vestigingsklimaat te versterken. De kwaliteit van de leefomgeving wordt in de toekomst nog belangrijker vanwege de kennisintensieve werkgelegenheid die in vrijwel alle scenario’s in de Drechtsteden optreedt. Kansen om deze kwaliteit te versterken liggen in ontwikkeling van waterfronts, gecombineerd met de historische binnensteden zoals Dordrecht en de nabijheid van omvangrijke natuurgebieden als de Biesbosch.

MOGELIJKE TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN IN

ALBLASSERWAARDVIJFHEERENLANDEN

De scheepsbouw is de belangrijkste deelsector in deze regio. Het karakter van de scheepsbouw zal zijn veranderd in 2045: meer ontwerp, meer hoogwaardige assemblage, meer 3D-printen en meer onderzoek en ontwikkeling. Aanvullend is er een grote potentie voor de nieuwe specialisatie op maintenance. Ook dit wordt een high-tech-activiteit, met volle inzet op het internet-of-things. Deze ontwikkelingen betekenen dat vraag naar hoogwaardige arbeid in de toekomst zal toenemen. Voor de regio Alblasserwaard - Vijfheerenlanden is in alle scenario’s sprake van groei van de toegevoegde waar-

de. Deze groei gaat naar verwachting niet gepaard met een toename van de ruimtevraag naar klassieke bedrijventerreinen. Indien de offshore een sterk toenemende vraag naar omvangrijke en complexe vaartuigen heeft is de huidige bereikbaarheid over water een belangrijk aandachtspunt. Voor het innovatieklimaat is de aanwezigheid van een aantal belangrijke scheepswerven belangrijk. Hierbij is het voor de toekomst belangrijk dat de bedrijvigheid in de regio actief aantakt bij de initiatieven in de Drechtsteden en Rijnmond en dat de verbindingen met andere centra van maakindustrie worden benut om de cluster relaties te versterken. Indien in de Drechtsteden een clusterfaciliteit wordt opgezet moet Wer-

Context (megatrends): - Leisure/Vrije tijd in Europa - Grondstoffen worden schaarser - Veiligheid en bescherming worden steeds belangrijker

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

Toeleveranciers

Dienstverlening

Visserij

Marine

Havens

Binnenvaart

Waterbouw

Toeleveranciers

Dienstverlening

Visserij

Marine

Havens

Waterbouw

139%

TOTAAL

Alle deelsectoren

Asia rules! 300% 200% 100%

Toeleveranciers

Dienstverlening

Visserij

Marine

Havens

Waterbouw

Binnenvaart

0 83%

174%

TOTAAL

Alle deelsectoren

Toegevoegde Waarde ZH: +5,9 miljard (stijging van 74% tov 2014) Werkgelegenheid: -12.600 (daling van 17% tov 2014) Deelsector grootste stijging toegevoegde waarde: Binnenvaart +728 miljoen (stijging van 137%) Deelsector grootste daling toegevoegde waarde: Waterbouw – 99 miljoen (daling van 30%)

Scarcity 300% 200% 100%

Toeleveranciers

Dienstverlening

Visserij

Marine

Havens

De kwaliteit van de leefomgeving is voor de steeds meer hoogwaardig wordende vraag naar arbeid ook hier belangrijk. Het voornaamste aandachtspunt van dit moment—de weg | infrastructuur—zal mogelijk in de toekomst een minder groot probleem zijn door de verkeerskundige effecten van autonoom rijden en intelligente infrastructuur rond 2045. Het rivierengebied biedt in potentie een zeer hoogwaardig leefklimaat met als voordeel de nabijheid van de Randstad op korte afstand.

76%

Toegevoegde Waarde ZH: + 3,1 miljard (stijging van 40% tov 2014) Werkgelegenheid: -17.000 (daling van 24% tov 2014) Deelsector grootste stijging toegevoegde waarde: Waterbouw +529 miljoen (stijging 165% tov 2014) Deelsector minste stijging toegevoegde waarde: Zeevaart +83 miljoen (stijging van 12% tov 2014)

Waterbouw

kendam actief worden aangesloten. Gegeven de schaal van deze regio is het de vraag of ook hier grootschalige fieldlabs noodzakelijk zijn, of dat van dergelijke faciliteiten elders in het cluster geprofiteerd kan worden en dat binnen de ondernemingen aanvullend wordt geëxperimenteerd met potentiële nieuwe technologie. Bijvoorbeeld op het terrein van waterbouw is het niet ondenkbaar dat in deze regio de regionale opgaven voor klimaatadaptatie worden benut om de innovatieve oplossingen als showcases te laten zien.

Binnenvaart

Bron: DeFacto Stedenbouw 2017

Offshore

100%

Context (megatrends): - Duurzame energie - Verstedelijking en bevolkingsgroei in kwetsbare regio’s - Ontwikkeling logistiek en transport Scenario: - Belangrijkste onzekerheid: geopolitieke conflicten en omvangrijke oorlogen om strategische grondstoffen - Door gevolgen van oorlog en droogte nemen conflicten en migratiestromen sterk toe - Stijgende vraag naar veiligheid door welvarende ouderen - Schaarse grondstoffen en zee als potentiële vindplaats - Conflicten als barrières voor wereldhandel: laag volume

Scheepsbouw

200%

Zeevaart

scenario asia rules!

Alle deelsectoren

300%

Context (megatrends): - Klimaat en zeespiegelstijging - Duurzame energie - Sterk toenemende verstedelijking (in rivierdelta’s) - Sterke bevolkingsgroei en demografische veranderingen Scenario: - Bedrijven in Azië profiteren van eigen opbouw van kennis en ervaring in maritieme bedrijvigheid, ten koste van het Nederlands maritieme cluster - Sterke vraag naar offshore wind, kustverdediging en nieuwe zeehavens in Azië - Ontwikkeling China zet door: diensteneconomie met hoogwaardige, kennisgedreven sectoren - Opkomst en integratie in wereldeconomie van andere Aziatische landen (India, Vietnam, Filipijnen, Indonesië): wereldhandel blijft hoog.

107%

TOTAAL

Disaster

Offshore

Scenario: - Onzekerheid: kan een schok een soort “Deltawerken” investeringsgolf op wereldschaal opwekken? - Grote klimaatramp vraagt om omvangrijke investeringen wereldwijd. - Versnelling noodzaak duurzame energie - Sterke vraag naar ecologisch gestuurde kustverdediging - Duurzame ontwikkeling en klimaatneutraal produceren

Offshore

scenario home-made

Offshore

CONCEPTUELE WEERGAVE VAN DE RELATIE TUSSEN EEN AANTAL MARITIEME DEELSECTOREN SCHEEPSBOUW TOELEVERANCIERS WATERBOUW

58%

Toegevoegde Waarde ZH: + 5,3 miljoen euro (stijging 7% tov 2014) Werkgelegenheid: - 30.000 arbeidsplaatsen (daling van 41% tov 2014) Deelsector grootste stijging toegevoegde waarde: Waterbouw +216 miljoen (stijging 68% tov 2014) Deelsector grootste daling toegevoegde waarde: Havens -872 miljoen (daling 26% tov 2014)

Scheepsbouw

Bron: EUR-RHV en NEO (2016)

Context (megatrends): - de beschikbaarheid van digitale technologie (3D-printing) - een lage groei van de wereldhandel, onder meer door een hernieuwd protectionisme - een zeer omvangrijke markt voor vrije tijd en ontspanning

Scheepsbouw

KLIMAAT-/GRONDSTOFFENTRANSITIE

Scheepsbouw

ASIA RULES!

OPEN SAMENLEVING GLOBALISERING

100%

Zeevaart

HOME-MADE

DISASTER

200%

Zeevaart

GESLOTEN SAMENLEVING DEGLOBALISERING

SCARCITY

Home made 300%

Zeevaart

KLIMAAT-/GRONDSTOFFEN SCHOK

Scenario: - Wereldhandel droogt op en ontwikkeling Azië stagneert - Binnen Europa: technologische dynamiek en groei - Sterke lokale logistieke organisatie bedrijfsleven - Autonoom varen, 3D-printing - Circulair en biobased motor achter binnenvaart/shortsea - Scheepsbouw: luxe jachtbouw

78%

132%

TOTAAL

Alle deelsectoren

Toegevoegde Waarde ZH: +2,5miljard (stijging van 32% tov 2014) Werkgelegenheid: -16.200 (daling van 22% tov 2014) Deelsector grootste relatieve stijging toegevoegde waarde: Marine +118miljoen (stijging van 197%) Deelsector grootste relatieve daling toegevoegde waarde: Zeevaart – 209 miljoen (daling van 30%)

Bron: EUR-RHV en NEO (2016) | Vereniging Deltametropool 2017

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

MARITIEME HOTSPOTS EN BEDRIJVEN Hotspots Bedrijventerreinen: Nat | Droog Dijkringlijnen (RWS) Maritieme bedrijven > 50 werknemers Sleutelbedrijven van de maritieme hotspots (2015) Maritieme Deelregioâ&#x20AC;&#x2122;s: Groot-Rijnmond, Drechtsteden en Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

[bedrijvenlijst: data van 2015, eventuele bedrijfsfaillissementen sindsdien worden hier niet vermeld]

VULCAANHAVEN

WILHELMINAHAVEN

MAASVLAKTE

SCHIEDAM Ers Equipment Rental & Services HSM Steel Structures Huisman Mammoet SBM Schiedam

MERWE-VIERHAVEN Erasmus Centre for Entrepreneurship Rotterdam Science Tower Hiwa Rotterdam Port Cold Stores BSR Van Uden Stevedoring United Parcel Service Nederland

Wartsila Nederland Damen Shiprepair Rotterdam Gusto MSC Resource

Groot-Rijnmond BOTLEK (ROZENBURG) Botlek Tank Terminal

RDM CAMPUS Ampelmann Operations Innovation Dok

WAALHAVEN-ZUID | EEMSHAVEN Cleve en Zonen Rotterdam Short Sea Terminals Rail Service Center Rotterdam ERS Railways Fladderak Transportbedrijf van der Most

PETROLEUMHAVEN

WAALHAVEN

RDM Makerspace | RAMLAB RDM Campus Franklin Offshore Europe Hogeschool Rotterdam

EUROPOORT ROTTERDAM LANGTONG

STORMPOLDER Hollandia

NIEUWLAND / VINKENWAARD / DE NOORD

Gebr Buijs Scheepsbouw ThyssenKrupp Accessibility

Schenk Papendrecht Kleijn Transport Oceanco Yachtbuilding Alblasserdam Iv Groep

IHC Offshore Systems IHC Offshore & Marine

KINDERDIJK IHC Holland IHC Fabrication IHC Mining

Alblasserwaard-Vijfheerenlanden OOSTEIND | KETELHAVEN Drinkwaard Jachtservice Scheepswerf Slob

BENEDEN MERWEDE

Drinkwaard Motoren

Linden Jachtbouw

Boskalis Dolman

Boerman Transport

Gebroeders de Koning

Den Breejen Support

Breko Reparatie

ANTONIAPOLDER

Veth Propulsion

Koedood Dieselservice Scheepswerf en Machinefabriek't Ambacht

Holland Shipyards Van Noordenne

AVELINGEN Stigterstaal

Van de Grijp

Mercon Steel Structures

Van den Berg & Partners

BDA Keuringsinstituut Damen Shipyards Gorinchem

Bolidt Kunststoftoepassing Kobout Amphitec Equipment

Drechtsteden GROOTE LINDT Jiffy

MOLENPLAAT | KERKERAK

Scheepswerf Geb.Kooiman

IHC Merwede Holding

Heerema Zwijndrecht Heerema Fabrication Group Tata Steel Nederland Tubes Bruinsma Freriks Transport Van Leeuwen Groep Van Drimmelen Toelevering

Werkendam

WESTELIJKE DORDTSE OEVER Gebotex

IHC Systems Rob Snel Technische Groothandel SPIE-Infra Hofman IHC Drives & Automation

Mampaey Offshore Industries

WERKENDAM Veka Handelsonderneming

DSV Air & Sea

Instalho

Van der Wees Dordrecht

DE BOVENGENOEMDE BEDRIJVEN ZIJN VOLGENS HET RAPPORT “HOTSPOTS VAN DE MARITIEME INDUSTRIE” (BUCK CONSULTANTS, 2015) EN HET RAPPORT “SCENARIO’S VOOR HET MARITIEME CLUSTER IN ZUID-HOLLAND EN WERKENDAM” (EUR-RHV EN NEO, 2016), DE SLEUTELBEDRIJVEN VAN HET MARITIEME CLUSTER. HET BELANG VAN DEZE BEDRIJVEN, ECONOMISCH EN RUIMTELIJK GEZIEN, LEGITIMEERT GROTENDEELS DE KEUZE VOOR BEPAALDE BEDRIJVENTERREINEN ALS MARITIEME HOTSPOTS.

GROTE BEER

DATA OP KAART

BRANDPUNTEN VAN DE REGIO Hotspots: bedrijventerreinen die van belang zijn/blijven voor het maritieme cluster en/of waar de transitie zich meest zal laten gelden MARITIEME WERKGELEGENHEID IN DE REGIO PER DEELSECTOR

ECT Delta Terminal

HaskoningDHV Nederland BV

APM Terminals Rotterdam BV

Shell Downstream Services International B.V. Pameijer Havenbedrijf Rotterdam NV

IHC Holland BV

Handelsveem BV Huisman C Steinweg / Personnel Hoofdkantoor service Smit SGS Internationale NV Nederland BV

Damen Shipyards Gorinchem

Baggermaatschappij Boskalis BV Du Pont de Nemours Nederland BV

Maritieme werkgelegenheid per deelsector (legenda bij bedrijven met meer dan 500 werknemers)

Binnenvaart

Offshore

Waterbouw

Dienstverlening

Scheepsbouw

Zeevaart

Havens

Toeleveranciers

Bron: LISA 2015 | Vereniging Deltametropoool 2017

Door de toekomstscenario’s door te vertalen naar locaties in Zuid-Holland ontstaat een beeld in welk gebied, welk scenario, de meeste impact zal hebben. Het wordt daarmee ook duidelijk hoe robuust de verschillende concentraties van maritieme bedrijven zijn en voor welke deelsectoren groei of krimp verwacht kan worden. Daarnaast kan in kaart worden gebracht hoe deze dynamiek in relatie kan staan met andere ruimtelijke opgaven in het gebied. De maritieme bedrijven zijn geselecteerd op basis van hun specialisme en worden getoetst, met de factoren van groei of krimp uit de scenario’s, op hun toegevoegde waarde en werkgelegenheid. Op deze manier wordt het mogelijk om op bedrijfsniveau en op basis van de toekomstscenario’s, het potentieel of de kwetsbaarheid van de maritieme terreinen te identificeren. Er kan ook gereflecteerd worden op soorten van interregionale samenwerkingen of regionale ontwikkelingen, waar slim in geïnvesteerd zou kunnen worden.

02_BOUWMARKTEN [HOE MARITIEM ZIJN DE HOTSPOTS?] Op de geselecteerde hotspots met veel maritieme bedrijvigheid, is gemiddeld genomen 40% van de bedrijven maritiem en 60% van de banen. Buiten de hotspots (maar nog binnen de maritieme regio) dalen deze percentages naar 10 en respectievelijk 12%. Het gegeven dat de natte kades door zoveel bedrijven worden ingenomen die geen watertoegang nodig hebben en geen relatie hebben met de maritieme sector, maakt duidelijk dat het gebruik van de terreinen geoptimaliseerd kan worden.

Het valt op, bij elk van de scenario’s en in bijna alle hotspots, dat er een tegenstelling zit tussen de verwachte toegevoegde waarde van het cluster (altijd groeiend) en de werkgelegenheid (altijd krimpend). Dit suggereert dat het cluster autonoom van zijn sociale en economische context zal kunnen opereren, maar de toekomstscenario’s laten precies het tegenovergestelde zien: de verbinding tussen cluster en maatschappij moet in de toekomst sterker dan ooit worden. Een kennis georiënteerde economie vereist sociale balans en een hoge kwaliteit van de leefomgeving. De kaarten onthullen een beruchte asymmetrie van omstandigheden tussen de maritieme locaties. Elke deelsector reageert anders bij toekomstige scenario’s en elke locatie heeft zijn eigen dominerende deelsector. De Maasvlakte heeft in de toekomst minder 35% banen (automatisering deelsector ‘havens’) terwijl in de Antoniapolder de werkgelegenheid alleen met 5% omlaag gaat (flexibiliteit ‘toeleveranciers’). Deze asymmetrie, die zowel ruimtelijk als maatschappelijk een grote impact heeft, moet op regionale niveau aangepakt worden om de veerkracht van het cluster in stand te houden.

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

Zeevaart

Waterbouw

50%

Toeleverancier

Wanneer we op de hotspots factoren van groei/krimp op toekomstscenario’s doorvoeren, krijgen we van elk van hen een overzicht van wat zou kunnen gebeuren. We kunnen zien of in die specifieke locatie de toegevoegde waarde van het cluster zal groeien en hoeveel banen er bijkomen of verloren gaan.

90% Scheepsbouw

De specialisatie van elke deelregio in een bepaalde maritieme deelsector is sterk bepaald door de aanwezigheid van een klein aantal hele grote bedrijven zoals Boskalis, Damen Shipyards of APM Terminals. Gemiddeld genomen komt 40% van de werkgelegenheid binnen de maritieme sub-sectoren van de top 5 bedrijven, bijna 70% van alle bedrijven hebben minder dan 10 werknemers (bron: VDM, LISA). De afhankelijkheid van de grote spelers, die ooit wellicht de regio kunnen verlaten om welke reden dan ook of simpelweg vanwege faillissement, verhoogt de mate van kwetsbaarheid van het geheel. Anderzijds lijken de elkaar aanvullende expertises van de verschillende deelregio’s, een veerkrachtige formule te zijn voor de maritieme industrie. Het is daarom essentieel om een grote synergie van kennis te promoten tussen de bedrijven die opereren in de regio en de omliggende gebieden.

top 5 werkgevers: % alle werkgelegenheid TOP 5 WERKGEVERS PER DEELSECTOR: per in de maritieme regioregio % alledeelsector werkgelegenheid per deelsector in de maritieme

Offshore

[BELANG VAN SAMENWERKING EN VLOTTE MOBILITEIT]

Havens

03_ASYMMETRIE

[SCHAAL VAN MARITIEME BEDRIJVEN EN REGIONALE EXPERTISE]

Dienstverlening

01_REUZEN

Binnenvaart

Het Maritieme Cluster is stevig verankerd in Nederland en in het bijzonder in Zuid-Holland. Geografisch gezien is de positie van het cluster logisch, liggend in de monding van de Schelde, Maas en Rijn, verbonden met een enorm en economisch krachtig achterland. Er heeft zich in deze delta door de eeuwen heen een gigantische concentratie bedrijven en mensen gevestigd. De handelsstromen, de directe dynamiek tussen het lage land en het water en het ontstaan van een rijk en sterk verstedelijkt gebied, hebben geleid tot een breed geschakeerd maritieme cluster met een aantal belangrijke deelsectoren die wereldwijd toonaangevend zijn.

EUROPESE CONTEXT VAN DE MARITIEME REGIO Bron: Atlas Major North-West European Freight Infrastructure. AURH. 2013 | Dynamische Delta 2020-2040 Vereniging Deltametropool 2016

Goederenoverslag TENT-T 2010 Binnenvaart | Spoor | Weg Belangrijkste vrachtroutes

maritieme regio Grimsby and Immingham

Bremerhaven* Hamburg*

IJmuiden Felixstowe

Amsterdam

Rotterdam

Utrecht

Port of London Vlissingen Zeebrugge Zeeland Seaports* Oostende Terneuzen Dunkerque

Dover

BACKUP

Calais

Ghent*

Moerdijk

Hengelo Arnhem Hamm

Duisburg

Dortmund

Antwerpen Neuss-Hessentor

Koeln

Brussel

TENT-T Core havens (zeehavens en binnenhavens) Dourges Conteneurs Terminal

PAL Albertkanaal

PAL Meuse Goederenoverslag TENT-T PANCore Meuse havens in 2010

Koblenz

Luchthavens Port du Havre Frankfurt

TEN-T Core Netwerk Rouen

Binnenvaart

Spoor

Weg

Mertert

Belangrijkste vrachtroutes (indicatief)

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

Mannheim

Mazerolle de Metz

Paris

Karlsruhe Stuttgart Strasbourg

Mulhouse-Rhin

MARITIEME WERKGELEGENHEID IN DE HOTSPOTS PER DEELSECTOR

| % MARITIEME WERKGELEGENHEID PER HOTSPOT Gemiddeld heeft een hotspot 40% maritieme bedrijven en 55% maritieme banen

50% Schiedam / Rivierzone

3700

30% Merwe-Vierhaven

Maasvlakte 80%

50% Stormpolder

600

1400

4000 50

5500

RDM Campus 30% Botlek (Rozenburg) 70%

Binnenvaart Dienstverlening

90% Kinderdijk 60% Nieuwland / Vinkenwaard / De Noord

1100

5100

70% 40% Molenplaat / Kerkerak Beneden Merwede

900 3000

Groote Lindt 70%

Offshore Scheepsbouw Toeleveranciers

26001000

600

1600

Waterbouw

Westelijke Dordtse Oever / Duurzaamheidsfabriek 40%

Percentage maritieme werkgelegenheid Maritieme werkgelegenheid

40% Avelingen

1100

1200

1500

Zeevaart

000% “000”

50% Oosteind / Ketelhaven

Antoniapolder 50%

Waalhaven-Z./ Eemsh. 70%

Havens

De 16 hotspots in Zuid-Holland hebben 15% van alle maritieme bedrijven in de regio en 35% van alle maritieme banen

Werkendam 50%

Bron: LISA 2015 | Provinciaal Georegister 2015 | Vereniging Deltametropool 2017

Het cluster zal in de toekomst onderling nog beter verbonden zijn, voor zowel de logistiek als voor werknemers. Dit is de basis voor een verhoogd niveau van samenwerking dat nodig is tussen de diverse terreinen, wanneer een functionele herschikking het hoofd moet worden geboden (het delen van vaardigheden, beschikbare kades en commercieel netwerk); en om een aantrekkelijke omgeving te creëren voor de beroepsgroepen van het cluster. Een betere menselijke toegankelijkheid van deze gebieden zal de ontwikkelingen van nieuwe economische activiteiten stimuleren en werkmobiliteit faciliteren. Dit is essentieel om hoogwaardige arbeidskracht naar het gebied te trekken en deze zich te laten vestigen in de regio.

Facilities & Results BV Facilicom abobank Rotterdam Bedrijfsdiensten BV Per Plex Nederland (Regio Rotterdam) BV

Gom Schoonhouden BV InAxtion Group BV

V Damen otterdam Harding Safety moet Netherlands BV ope BV

United Parcel Joulz BV Service Nederland

Praxis Doe het Zelf Centrum BV

Hiwa Rotterdam Port Cold Stores BV

Hatenboer-Water BV

Kahn Scheepvaart BV Jumbo Crew Services BV Volker Staal en Funderingen BV

Rolls Royce Marine Benelux BV

ArcelorMittal Staalhandel United Waalhaven Terminals BV

TOEGEVOEGDE WAARDE (MILJOEN EURO) Bron: Erasmus Universiteit + NEO 2016

Binnenvaart Dienstverlening Havens Offshore Scheepsbouw Toeleveranciers Waterbouw Zeevaart Marine Visserij

2014

HOME MADE

DISASTER

ASIA RULES

SCARCITY

530 590 3290 1170 440 850 320 710 60 60

500 561 2378 1680 589 1130 536 998 90 85

631 698 3792 1689 708 1773 849 793 90 85

1258 1229 7549 1071 450 722 221 1256 90 85

500 514 2379 2669 1153 2041 538 501 178 85

Damen Shiprepair Klevenberg Shipping Rotterdam Center BV Zwennis SCA Container BV Logistics BV

Korporaal Installatietechniek BV

Roodhart Scheepvaart Emission en Transport Control BV College Breijer Holding BV Breijer Projecten BV

ECT City Hertel Marine Terminal MWM Benelux BV Douane Cleve en Zonen BV Services B.V. Portbase BV Regiokantoor Hexion Rhenus Ocean BV W F van Galen Geodis W F Rotterdam Haven ABB BV B.V. Service en van Logistics WERKGELEGENHEID CLUSTER PER DEELSECTOR | Bron: LISA 2015 | VDM 2017 [Waalhaven-zuid | Eemshaven] Volvo Truck Onderhoud BV Galen BV Center BV Netherlands BV

TOEKOMSTIGE TOEGEVOEGDE WAARDE

“000”

| WERKGELEGENHEID

<100% | 100% - 125% | 125% - 150% | >150%

-1300

-2000

-1300 -300 -20 -2000

-2400

-300 -100

-500 -300 -1000

-200

HOME-MADE

-100 -70

-20 -300

-500

-300

-100

-500

-1300

-900

-200

100

-600 900

100 -400

DISASTER

-50

-20 -50

-200

-2000

200

-1200 -100

-700

-10 -1400

-400

-600

-40

-1300

-400

-200

200

-20

-400 -500

-700

ASIA RULES!

Werkgelegenheid: speculatief verschil tussen 2045 en 2015

Toegevoegde waarde: % groei | krimp bij 2045

-400 -200

-1600

-400

500 300 400

-300

SCARCITY

-700 300 20 -200

100

400

200

Bron: Erasmus Universiteit + NEO 2016 | LISA 2015 | Vereniging Deltametropool 2017

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

MARITIEME HOTSPOTS: OVERZICHT TOEKOMSTIGE SCENARIO’S Maritieme hotspots (Kuipers | Buck) Bedrijventerreinen: Nat | Droog Dijkringlijnen (RWS) Hoofdwegen

Spoor

Metro- en sneltram | Treinstation MARITIEME INDICATOR [TOEKOMSTIGE GROEIFACTOR: ERASMUS UNIVERSITEIT] Bedrijventerreinen met 0% uitgeefbare oppervlak in 2015 Top (maritieme) werkgever in 2015

000%

Toekomstige scenario’s: % krimp werkgelegenheid

Toekomstige scenario’s: % groei/krimp toegevoegde waarde Home-made | Disaster | Asia rules! | Scarcity kleurcode:

negatief

100%-125%

125%-150%

>150%

havens

-35% Maasvlakte

toeleveranciers -20% Schiedam

havens

-30% Merwe-Vierhaven

offshore

-35% RDM Campus havens

toeleveranciers

-25% Botlek (Rozenburg)

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

-30% Waalhaven-Z./ Eemsh.

toeleveranciers

-20% Stormpolder scheepsbouw

-10% Kinderdijk dienstverlening

-25% Nieuwland / Vinkenwaard / De Noord

waterbouw

scheepsbouw

-5% Oosteind / Ketelhaven

toeleveranciers

-10% Beneden Merwede

-5% Antoniapolder

-10% Avelingen

toeleveranciers

-15% Molenplaat / Kerkerak

toeleveranciers

-10% Groote Lindt

-10% Werkendam toeleveranciers

-20% Westelijke Dordtse Oever

Bron: Erasmus Universiteit + NEO 2016 | Provinciaal Georegister 2015 | Basisregistratie Topografie: TOP10NL 2015 | LISA 2015 | Vereniging Deltametropool 2017

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

Om recht te doen aan de uitdagende ruimtelijke ontwikkelingen in de drie deelregio’s is gewerkt met ontwerpend onderzoek. Voor elk van de regio’s zijn de meest actuele ruimtelijke uitdagingen geanalyseerd en in verband gebracht met de ontwikkeling in het maritieme cluster en de consequenties van de verschillende scenario’s. Het Rijnmondteam richtte zich op de ruimtelijke ontwikkeling van de haven, haar transformatie pad en haar relatie met de stad. Het team van de Drechtsteden heeft de verschillende steden vergeleken binnen algemene criteria, om zo duidelijk te maken dat de identiteit van dit cluster het eerste obstakel is naar een integraal begrip van zijn economie en ontwikkelingspotentieel. Het team AlblasserwaardVijfheerenlanden, richtte zich scherp op het gebied buiten de dijken, letterlijke grip krijgend op de maritieme terreinen en zijn typologieën De drie benaderingen brengen in kaart wat essentieel is binnen elke regio op de grens tussen stad en water, Dit betekent niet dat het potentieel daartoe beperkt is. Het doel van deze studie is om lokale bijzonderheden te positioneren als regionale vermogens en onderzoek te doen naar hun rol binnen een integrale ontwikkelstrategie.

ONTWERPEND ONDERZOEK DRIE VOORSTELLEN VOOR DE MARITIEME REGIO HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

Ontwerpend onderzoek bij consortium Mauro Parravicini: Kartonkraft | Mauro Parravicini | NOHA | Openfabric

ARCHIPELAGO OF KNOWLEDGE

Een strategie die werkgelegenheid genereert door de creatie van een ruimtelijk raamwerk voor een gediversifieerde kennis- en kunde-intensieve omgeving, die de haven en de stad verbindt. De ‘Archipelago of Knowledge’ is een voorstel voor een ruimtelijke strategie voor het herzien van de relatie tussen haven en stad. Door het creëren van een aaneengesloten zone langs de rivier tussen activiteiten die veel hinder veroorzaken en de stad, ontstaat een serie van “eilanden” met concentraties van zware maritieme bedrijvigheid. Ingericht als een volledig doorlopend en toegankelijk waterfront versterkt het zowel de stedelijke als ecologische kwaliteit. Deze doorlopende stedelijke waterkant is gericht op de kennisintensieve en vernieuwende kant van het maritieme cluster. De kennisintensieve op verblijfskwaliteit gerichte zone wordt gedragen door de bestaande openbaar vervoer lijnen die worden versterkt. Het zware transport gerelateerd aan de zware maritieme activiteiten wordt zo veel mogelijk over water uitgevoerd en geconcentreerd op de “eilanden”. De “eilanden” kunnen zich door de tijd heen in verschillende richtingen en met verschillende karakters ontwikkelen. Het nieuw ontstane lineaire waterfront brengt water terug naar de stad – een stad die vaak een directe relatie mist met haar grootste water, de Maas. Het verenigt de voortdurende inspanningen rondom de revitalisering van de haven en het creëren van een samenhangende stedelijke visie. De strategie voor de uitvoering zelf kan gezien worden als instrument om diverse actoren samen te brengen: de stad, het maritieme cluster, de haven en lokale gemeenschappen. Bovendien kan het nieuwe waterfront een shared space worden, waar de wensen en behoeften van verschillende stakeholders gezamenlijk en met oog voor het wederzijds belang een plek kunnen krijgen. De nieuwe eilanden zijn ruimtelijk gedefinieerde gebieden waar economische- en planningscenario’s zich zullen ontvouwen. Ook al is hun vorm vast,

het bestemmingsprogramma kan -of het nu maritiem of commercieel gestuurd is, of het gaat om woningen of recreatie - aan de hand van toekomstige economische trends, behoeften en beslissingen verder vorm krijgen. Het verzekert zo een nieuwe proactieve en wederkerige relatie tussen haven en stad.

Plattegrond: “Archipelago of Knowledge”

NIEUWE WATERFRONT Archipelago of knowledge is een strategie die werkgelegenheid genereert door de creatie van een ruimtelijk raamwerk voor een gediversifieerde kennis- en kunde intensieve omgeving, die de haven en de stad verbindt. [Merwe-Vierhaven] [Schiedam (Rivierzone)]

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

ARCHIPELAGO OF KNOWLEDGE MET

HET VOORSTELLEN VAN EEN RADICAAL

ONTWERP VOOR HET HAVENGEBIED AAN DE NOORDKANT VAN DE

RIJNMOND

NIEUWE MAAS,

VOND HET

TEAM OPNIEUW DE RELATIE TUSSEN

LAND EN WATER UIT.

BINNEN

HET MARITIEME

CLUSTER ZIJN INGRIJPENDE RUIMTELIJKE

TRANSFORMATIES EEN HISTORISCHE TRADITIE

TE CREËREN OP DE GRENS VAN WATER EN

IN STAND.

EN DIT ZOU ER WEER ZO ÉÉN ZIJN.

LAND.

KUNNEN BETEKENEN VOOR DE BOVENREGIONALE

MOBILITEITSLIJN, DIE DE VERSCHILLENDE SPOTS DOOR DE HELE REGIO VERBINDT?

MET

DOOR

DE ZWAARDERE MARITIEME

WAT WAT

ZOU EEN DERGELIJKE STRATEGIE

KUNNEN AANNEMEN VAN EEN VERBETERDE

ZOU

NADRUK OP WATER ALS VERBINDEND ELEMENT

BEDRIJVIGHEID EEN DUIDELIJKE PLEK TE GEVEN

SCHAAL?

VOOR HOOGGEKWALIFICEERDE MENSEN STELT

WORDT VOORKOMEN DAT DEZE UIT DE STAD

WATERKANT EEN TROEF OP ZICHZELF ZOU ZIJN,

LETTERLIJK EEN DOORLOPENDE WATERKANT

HET TEAM VOOR EEN LINEAIRE STRUCTUUR MET

GEDUWD WORDT EN BLIJFT HET MARITIEME

STROMEND VAN HET OOSTEN VAN DE REGIO

KUNNEN ZIJN DIE TOEGANKELIJK IS VOOR

EEN HOGE KWALITEIT LEEF- EN WERKOMGEVING

KARAKTER EN DE VERBINDING MET HET CLUSTER

NAAR DE

ALS DE INDUSTRIËLE

NOORDZEE? ZOU

DIT DE VORM

DIT

IEDEREEN?

HAVENUITBREIDING HEEFT ALTIJD GROTE VERANDERINGEN VAN HET RIVIERLANDSCHAP TOT GEVOLG GEHAD.

DE HAVEN IS DOOR DE

TIJD HEEN GETRANSFORMEERD EN UITGEBREID, WAARDOOR DE HAVEN STEEDS MEER GEBIED IN BESLAG NEEMT ZONDER DAT HET MET HAAR

ACTIVITEITEN STEDELIJKE KWALITEIT UITLOKT.

DIT IS HET MOMENT OM, MET DE VERANDERENDE CONDITIES VAN DE HAVENECONOMIE, RUIMTELIJKE TRANSFORMATIE TE ORIËNTEREN OP DE

VOORDELEN VOOR DE STAD EN HAAR BEWONERS.

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

Ontwerpend onderzoek bij Atelier NOU

REGIO ALS PRODUCTIELIJN

Panorama Drechtsteden zet in op een toekomst als slimme productielijn: een etalage van innovatie in de verschillende sectoren waaruit het maritieme cluster bestaat. goed is toegerust om met veel van de onzekerheden die in de scenario’s zichtbaar zijn goed kan om gaan. In een matrix is per scenario in kaart gebracht welke bedrijvigheid in welke gebieden aantrekt. De consequenties daarvan kunnen worden benut om de leefomgeving in de hele Drechtsteden te verbeteren. Het vraagt twee belangrijke condities. Ten eerste een strategie van samenhang en samenwerking tussen de verschillende sub-sectoren van het maritieme cluster, zodat ze onderling van elkaars kwaliteiten kunnen profiteren en elkaar kunnen versterken, door het delen van de beroepsbevolking en het stimuleren van innovatie. En ten tweede een actieve houding ten opzichte van de relatie tussen de maritieme bedrijvigheid en de leefomgeving. Deze twee aspecten leiden tot een vijftal overkoepelende principes die de basis zijn voor het actieprogramma voor de Drechtsteden

r sse

dam

mb ac ht

la Alb

t ech nd r

rikI do

-A

pe Pa

jve

Hen d

dri

e be

erd

ate

rel

ge uw

t ve

to-

n me

d ter

rei

jve

dri

jve

e be

dri

e be

erd

ate

erd

rel

t ve

ge uw

ate

rel

ge uw

n me

d ter

rei

t ve

to-

n me

d ter

rei

Ive

jve

dri

rde

ee lat

ere

tog

l au

ora

t vo

n me

d ter

rei

jve

dri

e be

erd

ate

rel

ge uw

rde

ee lat

ere

tog

t au

n me

d ter

rei

ter

rei

1. De dijkmentaliteit > doorbreken fysiek als ook digitaal > kijken naar de

rie

ust

d ind

echt Zwijndr

mogelijkheden van>een assembly-line 1. De dijkmentaliteit > doorbreken fysiek als ook digitaal kijken naar de i.c.m. kennis-netwerk mogelijkheden van een assembly-line i.c.m. kennis-netwerk Slie dre c

De Drechtsteden presenteren zich als zes gemeentes die geografisch gezien gelieerd zijn en zodoende een regio vormen. Ze delen een sterke maritieme historie, maar onderscheiden zich van elkaar op het gebied van tradities, ruimtelijke condities en mentaliteit. Panorama Drechtsteden is een strategie die zich richt op het slim kunnen omgaan met alle mogelijke toekomstscenario’s, één die aansluiting vindt met en kansen biedt voor de aangrenzende leefomgeving en een aantrekkelijk vestigingsklimaat biedt voor andere sectoren en bedrijven. Zo wordt ingezet op een breed panorama: een gevarieerde en duurzame economie en leefomgeving. De dichte verwevenheid van stedelijk gebied en maritieme bedrijvigheid is kenmerkend voor de Drechtsteden. Ook de rijke en brede scharkering van verschillende sub-sectoren in het maritieme maakt dat de Drechtsteden

SPANNINGSVELD TUSSEN LEEFOMGEVING EN HET MARITIEME CLUSTER

1. De dijkmentaliteit > doorbreken fysiek als ook digitaal > kijken naar de 2. anonimiteit Maritieme Voorzieningen > black boxen mogelijkheden van een assembly-line i.c.m. kennis-netwerk

2. anonimiteit Maritieme Voorzieningen > black boxen

3. Schaalverschil tussen Maritieme bedrijven en omgeving 2. anonimiteit Maritieme Voorzieningen > black boxen e ed rw

dre Dor

3 Schaalverschil overbruggen: ingrepen om 4. Innovatie zit hem in de overgang van verschillende schaalniveaus, en 1. dijk De met dijkmentaliteit de beide zijden van de elkaar te > doorbreken fysiek als ook digitaal > kijken naar de in essentie om ontmoeting en wrijving tussen mensen Schaalverschil tussen Maritieme bedrijven en omgeving mogelijkheden van een assembly-line i.c.m. 3. kennis-netwerk verbinden. cht

1 Dijkmentaliteit doorbreken: van afzonderlijke segmenten naar een lineaire samenwerking en horizonverbreding

1. De dijkmentaliteit > doorbreken fysiek als ook digitaal > kijken naar de 3. Schaalverschil tussen Maritieme bedrijven en omgeving mogelijkheden van een assembly-line i.c.m. kennis-netwerk

Dordt West

2. anonimiteit Maritieme Voorzieningen > black boxen

4. Innovatie zit hem in de overgang van verschillende schaalniveaus, en MARITIEM in essentie om ontmoeting en wrijving tussen mensen

LEEFLANDSCHAP gescheiden werelden

5. Campus niet als autonome velden, maar onderdeel van slimme LEEFOMGEVING BEDRIJVEN LOCATIES ONDERZOEK LOCATIES ONDERZOEK 4. Innovatie zit hem in deBEDRIJVEN overgang van verschillende schaalniveaus, en LEEFOMGEVING netwerken die een diversiteit aan kwaliteiten en mogelijkheden verbindt 2. anonimiteit Maritieme Voorzieningen > black boxen bodemdaling gemengd terrein recreatie/productie maritieme hotspots bodemdaling gemengd terrein recreatie/productie maritieme hotspots in essentie om ontmoeting en wrijving tussen mensen 3. Schaalverschil tussen Maritieme bedrijven en omgeving 2 Van Blackbox naar etalage: zichtbaar maken van het Maritieme karakter en haar producten.

ONTWIKKELMATRIX TOEKOMSTSCENARIO’S

home made

4 Ruimte voor innovatie: versterking van wrijving tussen gebruikers en actoren

alblasserdam

zwijndrecht

De Haven krimpt in beide aspecten.

Zwijndrecht woonwijk ligt ingeklemd tussen spoor / infrastructuur en het Groote Lindt Nieuwe clusters van Kennisintensieve (de haven). De aansluiting tussen woonwijk bedrijvigheid: een hightech campus sliedrecht en haven moet beter benut worden. voor de maakindustrie. Zwijndrecht bevat gemeente: al veel maakindustrie: houtbedrijven, 5. Campus niet als autonome velden, maar onderdeel van slimme weinig werkgelegenheid > krimp! voedsel, argrarisch, staal, chemie: op zoek alternatieve werkgelegenheid een interessante netwerken die een mix. diversiteit aan kwaliteiten ennaar mogelijkheden verbindt bestaande, lokale kwaliteiten zijn leidend samenwerking tussen bedrijven Kansen Wind, Biobased dordrecht en de Circulaire Economie drechtsteden: op zoek naar een onderscheidend / innovatief Heerema moet hier op inspelen. cluster als onderdeel van het grotere netwerk

disaster

Centrum van de waterbouw.

Grote milieuklimaatramp(en) : Zeespiegelstijging, Ruimte voor de Rivier en Bodemdaling

Offshore groeit in toegevoegde waarde, maar krimpt in werkgelegenheid.

alblasserdam

sliedrecht

zwijndrecht

dordrecht

asia rules Transitie van ‘Made in China’ naar alblasserdam

sliedrecht

dood. De Binnenvaart groeit het meeste, in zowel toegevoegde waarde als werkgelegenheid De Haven groeit in toegevoegde waarde en een fractie in werkgelegenheid.

zwijndrecht

dordrecht

alblasserdam

sliedrecht

schone omgeving. Nederland als handelsland: afnemende groei. Een scenario met de meeste groei in toegevoegde waarde: voornamelijk in de Offshore en Toeleveranciers voor de Maakindustrie

zwijndrecht

dordrecht

plek: boskalis HQ is centrum van de natte waterbouw gemeente: case-studies in directe omgeving vormt etalage van de natte waterbouw drechtsteden: samenwerking met Sliedrecht

Transformeert de gehele drechtsteden in een assembly-line van de waterbouw. Het brein bevindt zich in Papendrecht.

nationaal / globaal: waterveiligheid = visitekaartje NL

Ontwikkeling China zet door (diensteneconomie, hoogwaardige/ kennisgedreven sectoren).

plek: Een echte HUB! Waar logistiek, transport en mensen bij elkaar komen

Containertransferium Alblasserdam vormt een belangrijke hub voor de overslag van containers van de snelweg naar het water richting de maasvlakte. (het duurzame alternatief). Kan de hub ook worden aangetakt op het spoornetwerk (ondergronds)

gemeente: De HUB zelf heeft niet veel te maken met Alblasserdam of Papendrecht, het valt ‘tussen wal en schip’. Hoe verhoudt dit zich tot Oceanco? En wat gebeurt er met het voormalige Nedstaal terrein? > misschien onderdeel van containeroverslag. Opgave: verbinden met inwoners&toerisme

Oceanco blijft boegbeeld voor de luxe jachtenbouw > gaan ze uitbreiden?

scarcity Conflict neemt toe: Europa wordt een fort en gedomineerd door welvarende ouderen die hoge waarde aan veiligheid, rust en consumeren toekennen in een plezierige en

Boskalis en Van Oord en hun toeleveranciers zijn koning en domineren het landschap. Kans in de ruimtelijk aansluiting van de natte waterbouw en de directe omgeving / hinterland.

De rest van de maritieme sector krimpt, met als gevolg krimp in werkgelegenheid.

‘Made by China’ Lokale innovatie in Nederland en Zuid-Holland blijft achter en het maritieme cluster bloedt

museum museum religie religie sport sport winkels winkels

onderwijs onderwijs (basis/voortgezet/MBO) (basis/voortgezet/MBO)

OVERDENKINGEN

5. Campus niet als KANSEN autonome velden, maar onderdeel van EFFECT slimme ONTWIKKELRICHTING 4. Innovatie zit hem in de overgang van verschillende netwerken die een diversiteit aan kwaliteiten en mogelijkheden verbindt schaalniveaus, en OVERDENKINGEN in essentie om ontmoeting en wrijving tussen plek: mensen Sterke Technologische Drive

OVERDENKINGEN

Waterbouw en Toeleveranciers groeien zowel in toegevoegde waarde als ook in werkgelegenheid.

spoorlijn spoorlijn busroute busroute waterbusroute waterbusroute

OVERDENKINGEN meeste afneemt.

De toename in waarde, als ook de afname in werkgelegenheid zit in de Offshore en Toeleveranciers. Waterbouw blijft in werkgelegenheid hetzelfde, maar groeit in toegevoegde waarde.

buitendijks gebied buitendijks gebied

voedsel en teelt

4. Innovatie zit hem in de overgang van verschillende schaalniveaus, en niet als autonome velden, 5. Campus van en slimme bouwbedrijf en transport maar onderdeel bouwbedrijf transport OVERDENKINGEN 3. Schaalverschil tussen Maritieme bedrijvennetwerken en omgeving in essentie om ontmoeting en wrijving tussen mensen bouwcenters die een diversiteit aan kwaliteiten en mogelijkheden verbindt bouwcenters

De wereldhandel droogt op: Azië stagneert Toegevoegde waarde MC neemt matig toe, terwijl werkgelegenheid in dit scenario het

maritiem publiek/museum maritiem 5. Campus niet als autonome velden, maarpubliek/museum onderdeel van slimme

5 Van veld naar netwerk:netwerken uitwisselingdie kennis dijk industrie logistiek een diversiteit aan kwaliteiten en mogelijkheden verbindt dijk industrie logistiek en samenwerking tussen hotspots snelweg houtbouw snelweg voedsel en teelt houtbouw

drechtsteden: De poort tussen hinterland en de wereld

De kennisintensieve toeleveranciers leveren hoogwaardige producten aan de scheepsbouw, voor offshore en de marine en zijn gevestigd op ‘droge’ bedrijventerreinen.

plek: Focus verschuift naar de kennisintensieve toeleveranciers die veelal gevestigd zullen zijn op ‘droge bedrijventerreinen’. Resultaat is dat ruimte aan het water beschikbaar komt.

Het is vooral de maakindustrie die een hoogwaardige vraag naar gecompliceerde producten voor de Offshore en de Marine levert.

stad: recreatie zone met vaarwegen en zwemwater behoud en groei van havenactiviteiten

Welvarende ouderen vormt een belangrijke doelgroep (actieve vergrijzing)

regio: verkleinen buffer stad/land > industrie/wonen

ACTOREN

TOEKOMST

top down: innovatie en onderscheidend vermogen stimuleren, waarbij Heerema voortrekker kan zijn om allianties aan te gaan en echt publiekstoegankelijk te worden: open source

uitbreiding van bestaande modaliteiten en gebied als ‘bestemming’

bottom-up: van maakindustrie naar kennisintensief stimuleren van crossovers en samenwerkingen

upgrade van bestaande kantoren voor kleine MKB en Start-Ups duurzaamheid en innovatie staan voorop en vormen de basis voor de werkgelegenheid: biobased en circulair

aansluiting op de buurt

ecologische balans voor regio, grootschalig recreatiegebied en klimaatbestendigheid

top down: locaties vrijgeven voor uitbreiding Boskalis en open tenders voor concurrenten uitschrijven voor case-studies link met historie = Kinderdijk

duurzaam ruimtegebruik van kwetsbare gebieden

bottom-up: plaatsgeven van initiatieven om als waterbouwcampus / centrum te fungeren verbinding zoeken met andere bedrijven

verankering van bedrijvigheid en industrie in het landschap

top down: faciliteren en uitbreiden van de aansluiting tussen de verschillende infrastructurele netwerken = het maken van het ideale water- (aanlegplek), weg- en spoorwegknooppunt =sturen op innovatie en op de toekomst van de binnenvaart (elektrisch en onbemand?) en andere mobiliteiten (e-trucks etc.)

binnenvaart en scheepsbouw van luxe jachten zijn dominant

bottom-up: ruimte bieden voor start-ups, educatie en ontmoeting in voormalige Nedstaal fabriek

top down: transformatie industrie naar ‘groene’/ecologische/duurzame havenactiviteiten

bottom-up: Duurzaamheidsfabriek als schakel tussen start-ups, mkb en de gevestigde offshore en marine bedrijven

visitekaartje van Nederlandse waterbouw op nationale en internationale schaal

divers en herkenbaar woon-/ leefmilieu

vindt aansluiting bij Alblasserdam als etalage van de pleziervaart karakteristieke woonomgeving gaat hand in hand met de industrie van luxe jachten

logistiek = werkgelegenheid MBO

recreatie voor welvarende ouderen: gespecialiseerde cruisevaart en boutiqueschepen = nieuwe toerisme techniek en innovatie richt zich op marine en offshore mijnbouw: de zoektocht naar alternatieve grondstoffen kennisintensieve toeleveranciers leveren hoogwaardige producten aan de scheepsbouw voor offshore en marine op ‘droge’ bedrijventerreinen

REGIO ALS PRODUCTIELIJN HET

INFRASTRUCTURELE MIDDELEN EN ECONOMIE,

KERNEN ZICH BEPAALDE TYPEN VAARDIGHEDEN

ALS GEHEEL WEERBAARDER TE WORDEN.

SUB-CLUSTER WAARIN EEN KLEIN AANTAL

COMPLEMENTARITEIT IS GRONDIG ONDERZOCHT,

GECOMBINEERD WORDEN, VORMT HET SPEELVELD

EIGEN MAKEN WAARMEE ZE EEN UNIEKE ROL

DAARBIJ

MARITIEME TERREINEN ELKAAR AANVULLEN EN

WAARBIJ HET SUB-CLUSTER VAN

VOOR DE PROFILERING VAN DE HOTSPOTS.

KUNNEN SPELEN IN DE REGIONALE MARITIEME

HOTSPOTS EN DE GEBIEDEN “ACHTER DE DIJK”

ALS EEN PRODUCTIELIJN SAMENWERKEN, STERK

TEAM STELT VOOR DAT, AFHANKELIJK VAN

INDUSTRIE.

ELKAAR WEDERZIJDS KUNNEN VERSTERKEN.

VERBONDEN IN HUN NETWERK EN DIRECTE

DE TOEKOMSTSCENARIO’S, DE VERSCHILLENDE

EN BETERE ONDERLINGE SAMENWERKING OM

DIT

OMGEVING.

POTENTIEEL VAN SPECIALISATIE EN

ALS CASESTUDY GENOMEN IS.

DRECHTSTEDEN

EEN

MATRIX VAN

DATA WAARIN BELEID, RUIMTELIJKE PROFIELEN,

centrumgebied & centrumhaven

OCEANCO

voormalige NEDSTAAL als campus voor de logistiek/educatie + datacenter + conferentie

HET

PROPAGEREN EEN SPECIALISATIE

WORDT OOK ONDERZOCHT HOE DE

RESULTEERT IN EEN SAMENHANGEND

ALBLASSERDAM, PAPENDRECHT EN ZWIJNDRECHT ZIJN ALS DRIE MARITIEME HOTSPOTS ALS CASUS GEKOZEN, DIE ELK GETOETST ZIJN OP ÉÉN VAN DE SCENARIO’S. EN WAARVOOR IN KAART IS GEBRACHT HOE HET DE RELATIE MET ZIJN OMGEVING BEÏNVLOED. DE DRIE VOORBEELDLOCATIES RICHTEN ZICH IEDER OP HET ONTWIKKELEN VAN DE EIGEN KANSEN GEGEVEN EEN BEPAALD SCENARIO. ALBLASSERDAM RICHT ZICH OP TRANSPORT EN LOGISTIEK, PAPENDRECHT OP DE MAAKBAARHEID EN BEHEERSBAARHEID VAN HET ‘NEDERLANDSE’ LANDSCHAP EN ZWIJNDRECHT OP DE TOEKOMST VAN DE VERWERKINGSINDUSTRIE

markt/ groothandel + distributie naar de randstad

optimalisering open afrit

Containertransferium Alblasserdam

service wegtransport

e ad gk le an end op laden en los sen acht nw pe he sc

HUB verbinding met spoor opslag & logistiek

HUB DELUXE * aansluiting op ondergronds spoor als overslag voor containers op en van trein. * ruimte voor aanleg containerschepen * ruimte voor uitbreiding containeropslag * distributiecentra > datacenters > opslag * ‘station’ voor opladen vrachtwagens, schepen en spoor = faciliteiten voor slapen, reparatie-/onderdelen, conferentie

ALBLASSERDAM_asia rules * HUB op nationale en globale schaal * Poort tussen de zee/wereld & hinterland/Europa * Focus op transport / logistiek / opslag en distributie

M IN

exp e

rim e

nte el

RUIMTELIJKE TOOLS wo

8 MIN

ne Koppe n lin cultuu g maritiem rlands gebied chap e n recr , eatie

koppeling overheid, onderwijs en bedrijfsleven milieuzone III

milieuzone II

milieuzone I

terb

* Nedstaal als logistiek en educatief centrum tussen Alblasserdam en containerterminal vervult de rol van campus en is een verbinding tussen industrie en recreant/omwonenden/bezoekers * omleiding recreatieve netwerk van Kinderdijk door de Alblasserwaard naar waterfront bij Papendrecht = recreatief netwerk versterken en aansluiten op waterbushaltes

5 IN

9 MIN

DYNAMISCH LAND

PAPENDRECHT_disaster * incubator dynamiek: ervaring en bewezen kracht icm start-ups en innovatie * recreatie in een toegankelijk hinterland en de etalage: experimenteel wonen in dalend land * herverkaveling: introductie tussenschaal, mix van grote en kleine bedrijven

* etalage, proeftuin en internationaal centrum voor de natte waterbouw = water als basis voor verschillende bestemmingen > defensie, wonen en productielandschap * optimalisatie bedrijventerrein: ruimte voor waarde en etalage > ruimtelijk, regelgeving (start-ups, incubator positie)

5M IN

r bu s

2 MIN

herstructurering woonwijk en aansluiting energie/afval/water netwerk haven

wa te

MIN

* herverkaveling en aansluiting MKB op groot bedrijf * verbinding hinterland: recreatie en proﬁteren woonlandschap > nieuw wonen met proeftuin bodemdaling * introductie tussenschaal

producenten middelen nieuwe energie

toegankelijke kades + aansluiting woonwijken samenwerking + uitwisseling branches: het lab

aan

s l ui t

ing wa

t e r bu s n e t w e r k

ZWIJNDRECHT_home made

MARITIEM LABORATORIUM

* zichtbare en toegankelijke campus met Hollandse maakindustrie, op basis van traditie, ervaring, ambacht * nieuwe energie als nieuwe markt: playground wind/zon/biomassa * circulair woon/werkgebied: uitwisseling tussen rest- en energiestromen hinterland, buitendijks en binnendijks

* aansluiting waterbusnetwerk * verbinding tussen waterfront en woonwijk door het transformeren van de havens als verblijfsgebied en onmoetingsplek voor bewoners, bezoekers, klein- en grootbedrijf * Heerema Innovation Center vormt een belangrijke rol als hightech campus

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

* stimulans energiecollectieven en slimme kringlopen waarbij innovatie-uitwisseling tussen leefomgeving en industrie centraal staat * transitie van chemische industrie naar ‘groene’ ecologische industrie

Ontwerpend onderzoek bij D.EFAC.TO

MARITIEME AFDRUK

Het maritieme karakter van de regio als stabiele basis voor haar toekomst. Locale impact: Home made

Binnen het maritieme cluster van de Alblasserwaard en Werkendam is de scheepsbouw de grootste bedrijfstak (zowel in aantal werknemers, als in omzet en toegevoegde waarde), gevolgd door maritieme toeleveranciers, offshore, waterbouw en de binnenvaart. De bedrijven binnen het gebied zijn vaak grote spelers die autonoom zijn in hun ontwikkeling, maar sterk afhankelijk zijn van orders en economische ontwikkelingen. De verschillende economische scenario’s kunnen veel invloed hebben op het gebied qua type bedrijvigheid, werkgelegenheid, toegevoegde waarde en ruimtebeslag.

HOME MADE In het home made scenario is de economische groei sterk maar is er een afname van werkgelegenheid en het ruimtebeslag van de sector. Er komt gekwalificeerd personeel vrij vanuit grote bedrijven die hun eigen innovatieve startups beginnen en ingezet kunnen worden voor praktijkonderwijs. De bedrijventerreinen buitendijks kunnen creatieve broedplaatsen worden waar scheepsbouw, waterbouw, praktijkonderwijs en wonen gecombineerd worden. Oude bedrijfsgebouwen worden hergebruikt als bedrijfsverzamelgebouwen. Er is binnen dit scenario vraag naar lokale voedselproductie en duurzaamheid. Binnen de Alblasserwaard en Werkendam ontstaan hiermee kansen voor nieuwe economische activiteiten: wilgen en riet kunnen in de polder worden verbouwd ten behoeve van biomassa en voormalige droogdokken kunnen worden getransformeerd tot viskweekvijvers. De verkeersdruk op de dijken neemt af doordat de werkgelegenheid zich meer over het gebied spreidt.

SCENARIO HOME-MADE

Locale impact: Disaster

SCENARIO DISASTER

Creatieve bedrijven

Campusfunctie

Start-ups

Praktijkonderwijs

Lokaal voedsel

Biomassa

Voorbereiding: > Zet alvast in op het aan de maritieme sector gebonden praktijkonderwijs en innovatie, en bied hier ruimte voor in de buitendijkse gebieden (in plaats van ruimte bieden aan niet watergebonden bedrijven of woonwijken). DISASTER In het scenario disaster groeit de economie sterk, de werkgelegenheid en ruimtevraag van Maritieme toeleveranciers en waterbouwbedrijven neemt sterk toe terwijl deze binnen de offshore en scheepsbouw afnemen. Personeel en ruimte die beschikbaar komt kunnen worden ingezet om de grote ruimte- en personeelsvraag bij de maritieme toeleveranciers en waterbouwbedrijven te faciliteren. Door de groei van de werkgelegenheid en economie is er een groeiende vraag naar woningen. De vrijgekomen ruimte op bedrijventerreinen buitendijks biedt ruimte voor hoogwaardige woningen, met technische innovaties tegen geluidshinder, waarmee ze passen binnen een industriegebied (zoals bijvoorbeeld gedaan in Hamburg Hafencity). Grote karakteristieke gebouwen die leeg komen te staan (zoals bijvoorbeeld het NEDstaal gebouw) worden getransformeerd tot hoogwaardige wooncomplexen die de kade benutten als openbare ruimte. Buitendijks ontstaat er een prettig gemengd woon/werkgebied met pleziervaart voor de deur. Het personenverkeer vindt steeds meer plaats via snelle bootverbindingen.

Locale impact: Asia rules

SCENARIO ASIA RULES!

Mix wonen/werken

Showcase waterveiligheid

Trots op gebied

Maritiem als trekker

Dijk vestigingsklimaat

Recreatie op het water

Waterbouw wordt zichtbaar de trots van het gebied en trekt bezoekers: toeristen bekijken het maritieme cluster vanaf de rivier. Voor vakexperts wordt het gebied een showcase voor waterveiligheid, met drijvende woningen, bouwen met naturetoepassingen en vernieuwende dijkversterkingsprojecten. In verband met de sterke klimaatverandering wordt een compartimenteringsdijk aangelegd in de polder die ruimte biedt voor extra dijkwoningen. Voorbereiding: > Geef bij waterveiligheidsplannen waar mogelijk de voorkeur aan innovatieve oplossingen die het gebied op de kaart zetten. > Kijk hoe de maritieme sector en de beleving hiervan vanaf de rivier versterkt kan worden. > Hou voldoende watergebonden bedrijventerreinen beschikbaar voor maritieme en waterbouw bedrijven.

Locale impact: Scarcity SCENARIO SCARCITY

ASIA RULES! In het Asia Rules scenario nemen binnen het gebied zowel de economische groei en toegevoegde waarde als aantal werknemers en ruimtevraag vanuit de maritieme sector af. Bedrijven in de maritieme sector worden overgenomen door Aziatische bedrijven en de productie verplaats grotendeels naar Azië. Er komen veel karakteristieke bedrijfsgebouwen leeg te staan. De Rotterdamse haven wordt het economische centrum van het maritieme cluster. In de Alblasserwaard liggen er kansen om het recreatieve en toeristische potentieel van het gebied beter te vermarkten. De groei in Azië biedt kansen voor Kinderdijk; daar kan worden ingezet op extra verblijfsfuncties, bijvoorbeeld hotels en restaurants die hun plek krijgen in leeggekomen karakteristieke bedrijfsgebouwen. De positionering op de waterbus- en watertaxi-route tussen Rotterdam en Dordrecht biedt kansen. Door hoge kosten van bemaling, wordt misschien wel besloten in de polder minder te pompen; de Alblasserwaard wordt een waterrijk vogelgebied (met ecolodges voor vogelliefhebbers) en nieuwe gewassen zoals de veenbes.

Toerisme

Ecolodges

Tijdelijke natuur

Meer scheepsbouw

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

Vernatting landschap

Ruimte pakken langs

Riviercruises en waterbus

Industrieel transport

Kwalitatief woonmilieu

Sterker netwerk

MARITIEME AFDRUK DE

MARITIEME TERREINEN HEBBEN

MET

EEN SYSTEMATISCHE EN OBJECTIEVE METHODIEK

EN DE TOEKOMSTIGE FLEXIBILITEIT STAAT

BEDRIJVENTERREINEN REFEREREN VOORAL AAN

VERGELIJKBARE PROFIELEN EN KUNNEN

VAN DE VOORNAMELIJK BUITENDIJKSE

DIT ONDERZOEK WORDT HET POTENTIEEL

ZIJN DE OOSTELIJKE TERREINEN GEANALYSEERD

DAARIN VOOROP.

BESCHIKBARE OPPERVLAKTE, BOUWHOOGTE,

GECATEGORISEERD WORDEN VOOR GEBRUIK

MARITIEME TERREINEN IN KAART GEBRACHT EN

EN OP HUN RUIMTELIJKE EN ECONOMISCHE

SCHAAL KAN DEZE AANPAK LEIDEN TOT

MILIEUCATEGORIE EN VEEL ANDERE FACTOREN

OPTIMALISATIE, ONTWIKKELSTRATEGIEËN EN

GERELATEERD AAN DE ONTWIKKELING VAN HET

CONDITIE GEWAARDEERD.

RUIMTELIJKE FACTSHEETS VAN HET MARITIEME

DIE WEINIG ZEGGEN OVER DE IDENTITEIT EN

SLIMME INFRASTRUCTURELE OPLOSSINGEN.

OOSTELIJK DEEL VAN DE MARITIEME REGIO.

VAN HET MARITIEME KARAKTER VAN DE LOCATIES

CLUSTER.

RUIMTELIJKE POTENTIEEL VAN DEZE LOCATIES.

MET

VOORAL

HET BEHOUD

EEN BOVENREGIONALE

BESCHIKBARE GEGEVENS VAN DE

Impressie scenario Disaster, oud Nedstaal gebouw verbouwt tot luxe woningen met publieke ruimte

Voor de huisvesting van CEO’s en expats van Aziatische bedrijven worden nieuwe ‘directeurswoningen’ gebouwd in het buitendijks gebied (vergelijkbaar met de Adriaan Volkersingel). Aangezien er weinig vraag is naar nieuwe bedrijfspanden/woningen, wordt de vrijgekomen ruimte op bedrijventerreinen ingezet voor kwalitatieve, tijdelijke functies die de openbare ruimte een impuls geven (bijvoorbeeld tijdelijke tuinen, parken, natuur of speelplekken). Op deze manier blijft er flexibiliteit indien de markt weer aantrekt. Eventueel kan strategisch gekozen beplanting alvast worden ingezet om de vaak vervuilde bodem van de terreinen alvast deels te reinigen. De binnenvaart blijft een belangrijke en sterke bedrijfstak; een deel van de voormalige maritieme kades kunnen worden benut als ligplaatsen voor de binnenvaart. Voorbereiding: > Nu al inzetten op behoud en versterken sector toerisme en recreatie, zodat iconen en bijzondere vogelsoorten behouden worden. > Zorg dat strategische plekken buitendijks (zoals entreegebieden of knooppunten voor toerisme en recreatie) niet worden vergeven aan andere functies (zoals woningbouw en niet-watergebonden bedrijven). SCARCITY In dit scenario groeien de economie en de vraag naar ruimte en personeel. Er is vooral veel vraag naar ruimte voor maritieme bedrijven en toeleveranciers. De gemeenten binnen de A5H proberen deze ruimte te accommoderen door goed overleg en uitwisseling tussen verschillende gemeenten en regio’s. Bij de toewijzing van bedrijfslocaties wordt over gemeentegrenzen heen gekeken en spelen aspecten als bereikbaarheid een belangrijke rol. Om ruimte te maken voor watergebonden bedrijven worden niet-watergebonden bedrijven uitgeplaatst naar terreinen langs de snelwegen. Doordat de havens een krimp laten zien wordt de scheepsbouw het economische hart van het Maritieme Cluster. Het maritieme karakter van het gebied vanaf de rivier wordt verder versterkt, net als het contrast tussen de ruimtelijke beleving vanaf de dijk en de rivier. Bereikbaarheid, en met name de druk op de bestaande dijkwegen, is een aandachtspunt wat om uitgesproken beleidskeuzen en strategieën vraagt. Voorbereiding: > Hou voldoende terrein beschikbaar voor water gerelateerde bedrijven. Dit betekent dat vrijkomende watergebonden terreinen niet zomaar worden ingezet voor niet-watergebonden bedrijven of woonwijken. > Door invulling met tijdelijke functies (bv. openbare gebieden) kunnen de terreinen hun flexibiliteit behouden terwijl tegelijkertijd ook de ruimtelijke kwaliteit en relatie met de rivier worden verbeterd. > Breid de grensoverschrijdende en regionale samenwerkingsverbanden uit en stel een regionale visie op waarin de unieke kwaliteiten en het potentieel van verschillende buitendijkse terreinen worden geïdentificeerd.

Impressie Asia Rules!: oude loodsen Mercon Kloos verbouwt tot hotel en restaurant voor Kinderdijk

Aangezien het onzeker is hoe de toekomst er uit zal zien en welk scenario werkelijkheid zal worden is het belangrijk dat de genomen voorbereidingen ‘no regret’ zijn. Hieronder is weergegeven hoe robuust de voorgestelde voorbereidingen zijn voor de verschillende scenario’s.

HOME-MADE

DISASTER

ASIA RULES!

SCARCITY

strategische voorbereiding van belang: weinig financiële midellen

zonder voorbereiding wellicht te weinig ruimte te bieden aan groeiende bedrijven

Geen voorbereiding

Geen voorbereiding nodig

Inzet praktijkonderwijs

Positief om wanneer goed personeel vrij komt alvast een imago / naam als educatie gebied te hebben

Positief om de maritieme trots te versterken en het maritieme cluster beter te ‘branden’

Geen effect

Essentieel om voldoende goed geschoolde werknemers uit de regio te kunnen bieden (belangrijk motief lokale binding bedrijven)

Inzet op toerisme

Verbreding economie / werkgelegenheid richting toerisme

Verbreding economie / werkgelegenheid richting toerisme + start trots op maritieme regio

Versterking en behoud van iconen en voorzieningen (essentieel voor toerisme)

Buitendijkse ruimte tbv toerisme alleen op strategische plekken zodat voldoende ruimte groei voor maritiem beschikbaar blijft.

Geen effect

Voorkeur innovatie waterveiligheid

Draagt bij aan innovatieve karakter gebied

Essentieel om vervolgens gebied als proeftuin waterveiligheid te promoten

Buitendijkse gebieden reserveren voor watergebonden bedrijven (eventueel tijdelijke invulling)

Bij krimp ontstaat er zo ruimte voor innovatieve bedrijven, start ups en educatie

Op korte termijn worden goede businesscases voor bv woningbouw of niet watergebonden bedrijven gemist: visie gaat voor op korte termijn winst.

Bij krimp scheepsbouw, ruimte voor offshore: behoud maritieme karakter essentieel. Uitplaatsen niet watergebonden en woningbouw als re-use functie grote karakteristieke maritieme gebouwen.

Er ontstaat ruimte voor extra publieke ruimte/ kwaliteit en tijdelijke functies. Ruimte voor strategische toeristische trekker is aanwezig. Lange termijn ruimte beschikbaar als het tij keert.

Op korte termijn worden goede businesscases voor bv woningbouw of niet watergebonden bedrijven gemist: visie gaat voor op korte termijn winst.

Ontwikkeling toerisme relateren aan toeristische regio, inclusief Biesbosch en urban route Rotterdam-Dordrecht

Voorwaarde voor het goed faciliteren van groeiende bedrijven binnen de regio.

Essentieel om bedrijven in de toekomst voeldoende ruimte te bieden bij dit scenario

Inzetten op grensoverschreidende gemeentelijke samenwerking

Ontwikkeling onderwijs in concurrentie of samenhang met Drechtsteden / Rijnmond?

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

Ontwikkeling toerisme relateren aan toeristische regio, inclusief Biesbosch en urban route Rotterdam-Dordrecht

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

REGIONALE STRATEGIE HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

HET BELANG VAN EEN REGIONALE STRATEGIE De scenario’s tonen bedreigingen, maar ook volop kansen voor het maritieme cluster in de transitie van “Olie en Staal” naar “ICT-gedreven en Circulair”. Het cluster kan in toegevoegde waarde groeien (van de huidige 8 miljard naar 10 tot 14 miljard). In sommige deelsectoren nog meer (verdubbelen of verdriedubbelen). Werkgelegenheid zal veranderen: meer vraag naar hoger geschoold en specialistisch personeel. Het aantal directe arbeidsplaatsen zal naar verwachting verminderen (afhankelijk van scenario en deelsector). Op basis van de scenario’s kunnen lessen worden getrokken over de mogelijke consequenties en opgaven voor het “Maritieme vestigingsklimaat” in deze regio. De scenario’s tonen ook hoe onzeker de toekomst van het cluster is, er zijn grote verschillen tussen de deel-

sectoren en voor het cluster als geheel. De vraag is dan ook hoe overheden de transitie van het cluster kunnen stimuleren en faciliteren en hoe daarmee ook een cluster kan ontstaan dat sterker zijn eigen koers kan bepalen en in zijn opbouw daarmee veerkrachter is. De ruimtelijke dimensie lijkt in veel gevallen nog onvoldoende uitgewerkt terwijl deze in veel van de deelgebieden bepalend is voor een duurzame relatie van het maritieme cluster en zijn omgeving en voor het aantrekken en stimuleren van innovatie in het maritieme cluster en haar afzonderlijke deelsectoren. Focus op ruimtelijke kwaliteit op basis van het bestaande karakter en het creëren van verbindingen met stedelijke en kenniscentra zijn voorwaarden aan het worden voor het blijvend ruimtelijk kunnen accommoderen van de

maritieme bedrijvigheid. Meer synergie met de omgeving biedt ook de juiste condities voor meer innovatie en geeft richting aan de noodzakelijke transitie in het cluster. Uit de analyses blijkt dan ook dat op drie niveaus meer ambitie leidt tot een sterker cluster: Innovatie, Veerkracht en Integratie. Voor elk van deze hoofdopgaven zijn op alle schaalniveaus acties te benoemen. De locaties van bedrijven, veelal in een maritieme hotspot, is in veel gevallen het voornaamste onderwerp van aandacht. Toch spelen op zowel het regionale als op het boven-regionale niveau strategische vragen die sterke invloed hebben op de afzonderlijke locaties en is in veel gevallen het succes van de locaties leidend in het succes van het hele cluster. Er is wat dat betreft behoefte aan een

agenda die gecoördineerd acties op de drie verschillende schalen activeert. Voor innovatie geldt, het maritieme cluster heeft een goede reputatie ten aanzien van R&D uitgaven, die zijn gemiddeld hoger dan in andere clusters. Er blijft echter grote behoefte de relatie met onderwijs en kennisinstellingen te leggen en om omgevingen te creëren waar de innovatie vorm kan krijgen. Het creëren van een innovatieve thuisbasis kan de basis vormen voor vernieuwing die in de rest van de wereld kan worden toegepast. Om veerkrachtiger te kunnen worden moeten de kansen voor de toekomst worden verzilverd. Bedrijven, kennisinstellingen en overheden binnen het cluster moeten worden uitgedaagd gezamenlijk te werken aan het verkennen van de opgaven van de toekomst.

Ook de verbindingen over de deelsectoren heen en het versterken van het onderlinge netwerk is van groot belang. En juist daarin kunnen samenwerkende overheden de juiste voorwaarden scheppen. Integratie is de opgave die het maritieme cluster in verband brengt met de krachten in de omgeving. De zich sterk ontwikkelende en aantrekkende stedelijke context in Zuid-Holland moet niet worden opgevat als bedreiging – in de zin van verdrukking van ruimte voor bedrijvigheid – maar als kans voor een noodzakelijke transitie en een nieuwe duurzame relatie met de omgeving.

IN DE TOEKOMSTIGE ONTWIKKELING VAN HET CLUSTER ZIJN INNOVATIE, VEERKRACHT EN RUIMTELIJKE INTEGRATIE DE KERNOPGAVEN Utrecht University

Delft University of Technology

Erasmus University Rotterdam

Schiedam Havenontwikkeling

RDM Campus

Waalhaven/Eemshaven NETICS B.V.

Bolidt Kunststoftoepassing

B.V.

Hoger onderwijs, niet universitaire Voortgezet onderwijs

Boskalis Dolman B.V.

Krohne Altometer

Maritiem voortgezet onderwijs

Universiteiten

SPIE Nederland

Heerema Fabrication Group

Internationale scholen Kunst en cultuur

Mampaey Offshore Industries B.V.

Hoger opgeleiden: <20% | 20% -30% | >30% Maritiem cluster: R&D projecten in proces (Buck 2015) Hotspots (Buck | Kuipers 2015) Sporwegen

BOVENREGIONAAL

REGIONAAL

LOKAAL

INNOVATIE AANJAGEN Transitie maritieme cluster; creëren milieus van innovatie: interactiemilieus, kennismilieus en crossoverlocaties

> Verdere profilering van de Maritieme Delta als een gebied: “What you see is what you get” > Proeftuinen en de overheid als “Launching customer” van innovatieve aanpakken voor de opgaven van morgen > Selectie en sturen op typen innovatieve locaties

> Directe bereikbaarheid van de omgeving aan het maritieme cluster > Zichtbaarheid van het maritieme karakter en inzet erfgoed

> Stimuleren van ontmoetingen: kennis, werken, wonen, functiemenging, interactiemilieus > Toegankelijkheid van de oevers en realiseren bestemmingen

VEERKRACHT ORGANISEREN Adaptiviteit organiseren in schaalniveaus en tijd

> Bovenregionale coördinatie van bedrijfsruimte voor maritieme bedrijvigheid > Selectie hubfuncties in het Maritieme Cluster

> Intergemeentelijke samenwerking over de grenzen heen: Rijnmond<>Dordrecht<>A5H

> Aandacht voor openbare ruimte en uitstraling van de gebieden > Flexibiliteit in de invulling van terreinen voor het maritieme cluster

INTEGRATIE ONTWERPEN Verbinden met andere opgaves; druk op verstedelijking in de regio; andere economie, verbreden inclusief veiligstellen van de watergebonden locaties

> Verbeteren bereikbaarheidskwaliteit voor werknemer (bv. lightrail dordrecht) > Bereikbaarheid van bedrijven voor logistiek en toeleveranciers

> Passende woonmilieus m.n. in de drechtsteden; > Specifieke profilering van de locaties in de Drechtsteden

> Creëren stedelijke interface tussen maritieme Cluster en stad > Aantrekkelijke woonmilieus voor de kennis georiënteerde arbeidskracht

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

PLAN VAN AANPAK: HOE VERDER? PILOT #1 KENNISDATABANK

PILOT #2 HOTSPOTS

ATLAS VAN DE MARITIEME REGIO

OPGAVE METEN IS WETEN. OM GERICHT REGIE TE KUNNEN VOEREN OP DE ONTWIKKELING VAN EN SAMENHANG TUSSEN HOTSPOTS IS HET VAN GROOT BELANG OM TE WETEN WAT ER SPEELT OP DE HOTSPOTS. WELKE BEDRIJVEN BEVINDEN ZICH WAAR, WELKE UITBREIDINGSBEHOEFTE IS ER, WELKE RUIMTE IS BESCHIKBAAR, WAT IS HET KARAKTER VAN DIE RUIMTE ETC.

AANPAK IN DEZE PILOT WORDT DE RELEVANTE INFORMATIE OVER DE VERSCHILLENDE HOTSPOTS VERZAMELD EN WORDT NAGEDACHT OVER DE WIJZE WAAROP DEZE INFORMATIE HET BEST BESCHIKBAAR KAN KOMEN VOOR BEOOGD GEBRUIKERS

PILOT #3

MILIEUGEBRUIKSRUIMTE

TRANSFORMATIE

OPGAVE

OP VERSCHILLENDE BEDRIJVENTERREINEN IS DE GRENS VAN DE MILIEUGEBRUIKSRUIMTE BEREIKT. DIT LEIDT ENERZIJDS TOT BEPERKING VAN UITBREIDINGSRUIMTE VAN BEDRIJVEN EN KAN ANDERZIJDS MILIEUHINDER VOOR OMLIGGENDE FUNCTIES BETEKENEN. IN ANDERE GEVALLEN IS DE MILIEUGEBRUIKSRUIMTE IN DE VERGUNNINGEN WELISWAAR BEREIKT MAAR WORDT DEZE IN DE PRAKTIJK NIET BENUT. DIT LEIDT TOT ONNODIGE REM OP BEDRIJFSUITBREIDINGEN. EN DAARBIJ IS HET DE VERWACHTING DAT DE MILIEUHINDER VAN BEDRIJVEN IN HET MARITIEME CLUSTER ONDER INVLOED VAN DE TRANSITIE VAN “OLIE EN STAAL” NAAR “ICT EN CIRCULAIR” MINDER MILIEUBELASTING ZAL OPLEVEREN.

DE VRAAG NAAR RUIMTE ZAL IN DE TOEKOMST OP SOMMIGE HOTSPOTS AFNEMEN. DEZE ONTWIKKELINGEN EN DE VRAAG NAAR KLEINERE KAVELS LANGS RIVIERFRONTEN, DE BEHOEFTE AAN HERPROFILERING EN DE LOGISCHE VERBONDENHEID MET VERSTEDELIJKINGSOPGAVEN VRAGEN OM EEN NADERE VISIE OP TRANSFORMATIE VAN RIVIERFRONTEN. BIJVOORBEELD VOOR HET REALISEREN VAN HOOGWAARDIGE WOONMILIEUS AAN HET WATER. IN DEZE PILOT WORDT ONDERZOCHT WELKE TRANSFORMATIE DENKBAAR IS. DAARBIJ WORDT VERBINDING GELEGD TUSSEN DE HOTSPOTS WAAR TRANSFORMATIE AAN DE ORDE ZOU KUNNEN ZIJN EN DE REGIONALE OPGAVE VOOR HET REALISEREN VAN NIEUWE WOONMILIEUS/OMGEVINGSKWALITEIT.

AANPAK IN DEZE PILOT WORDT VIA EEN AANTAL CASES UITGEWERKT WAT DE BEHOEFTE IS AAN OPTIMALISATIE (WAAR KNELT HET EN WAAROM) EN OP WELKE WIJZE DE OPTIMALISATIE ZOU KUNNEN PLAATSVINDEN.

PILOT #4 PROFILERING

EN SPECIALISATIE

PILOT #5 STEDELIJKE

RIVIERFRONTEN

AANPAK VOOR EEN BEPERKT AANTAL HOTSPOTS WAAR DE TRANSFORMATIEOPGAVE EVIDENT IS, WORDT CONCREET UITGEWERKT OP WELKE WIJZE EEN TRANSFORMATIE IN GANG KAN WORDEN GEZET, DIE ZOWEL BIJDRAAGT AAN DE KWALITEIT VAN HET VESTIGINGSKLIMAAT VOOR HET MARITIEME CLUSTER, ALS AAN DE REGIONALE VERSTEDELIJKINGSOPGAVEN.

PILOT #6 MULTIMODALE

LEEFOMGEVING

BEREIKBAARHEID

OPGAVE

DE VERSCHILLENDE REGIO’S KENNEN HUN EIGEN “ZWAARTEPUNT” BINNEN HET MARITIEME CLUSTER EN OOK DE HOTSPOTS ZIJN TE KARAKTERISEREN OP BASIS VAN DEELSECTOREN. ER WORDT VOORALSNOG NIET ACTIEF GESTUURD OP REGIONALE PROFILERING DAN WEL SPECIALISATIE PER HOTSPOT. IN DEZE PILOT WORDT UITGEWERKT IN HOEVERRE DEZE PROFILERING EN SPECIALISATIE WENSELIJK ZOU ZIJN. LEIDT DIT TOT VOORDELEN, IS HET ÜBERHAUPT MOGELIJK EN WELK INSTRUMENTARIUM IS NODIG OM DIT TE BEWERKSTELLINGEN.

UIT DE SCENARIO’S BLIJKT DAT EEN GOEDE LEEFOMGEVING EEN STEEDS BELANGRIJKERE VESTIGINGSFACTOR ZAL WORDEN. DE VERBINDING VAN DE HOTSPOTS MET DE (STEDELIJKE) LEEFOMGEVING KAN DAARBIJ EEN BELANGRIJK ASPECT ZIJN. IN DEZE PILOT WORDT UITGEWERKT OP WELKE WIJZE DE RELATIE TUSSEN CLUSTER EN (STEDELIJKE) LEEFOMGEVING KAN WORDEN VERSTERKT. IN DE ONTWERPSTUDIES ZIJN HIERVOOR EERSTE KANSRIJKE AANZETTEN GEGEVEN

OOK IN DE TOEKOMST ZAL BEREIKBAARHEID OVER WATER EN WEG VAN GROOT BELANG BLIJVEN VOOR HET MARITIEME CLUSTER. ALS GEVOLG VAN DE VERSCHUIVING VAN TRADITIONELE MAAKINDUSTRIE NAAR MEER GEMENGDE LOCATIES WAAR OOK KANTOREN EN ONDERWIJS EEN PLEK HEBBEN, ZAL OOK DE BEREIKBAARHEID MET OV EN/OF HET FIETSNETWERK STEEDS BELANGRIJKER WORDEN. OP SOMMIGE PLEKKEN IS AANSLUITING OP HET WATERBUSNETWERK AL GEREALISEERD. IN DEZE PILOT WORDT ONDERZOCHT WAT DE TOEKOMSTIGE (MULTIMODALE) BEREIKBAARHEIDSEISEN VAN DE HOTSPOTS ZOU KUNNEN ZIJN EN OP WELKE WIJZE HIERAAN INVULLING ZOU KUNNEN WORDEN GEGEVEN.

AANPAK

AANPAK VOOR EEN AANTAL HOTSPOTS MET EEN STERKE SPECIALISATIE, VERSPREID OVER DE MARITIE ME DELTA WORDT IN BEELD GEBRACHT IN HOEVERRE DEZE SPECIALISATIE DE BEDRIJVEN EN DEELSECTOREN CONCURRENTIEVOORDEEL OPLEVERT. EN HOEVERRE REGIE OP DEZE SPECIALISATIE WENSELIJK EN MOGELIJK IS.

PILOT #7 REGIONALE

SHOWCASES

DE VOORLOPIGE CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN UIT DE ONTWERPSTUDIES WORDEN GEÏNTEGREERD EN ONDERLING VERRIJKT. DAARBIJ WORDT MET NAME ONDERZOCHT WELKE INGREPEN EEN BIJDRAGE KUNNEN LEVEREN IN WELKE OMGEVING EN IN WELKE SCENARIO’S

VOOR DIE HOTSPOTS WAAR DE TRANSFORMATIEOPGAVE HET MEEST MANIFEST ZAL ZIJN, WORDEN BEREIKBAARHEIDSPROFIELEN OPGESTELD. DEZE PROFIELEN MAKEN INZICHTELIJK WAT DE HUIDIGE BEREIKBAARHEID IS EN WELKE TOEKOMSTIGE BEREIKBAARHEID WENSELIJK ZAL ZIJN. OP BASIS VAN DEZE ANALYSE WORDT UITGEWERKT HOE DE BEREIKBAARHEID VAN DE TOEKOMST ZOU KUNNEN WORDEN GEREALISEERD.

PILOT #8 MARITIEME INTERACTIEMILIEUS

OPGAVE

DE MARITIEME DELTA IS EEN PROEFREGIO BIJ UITSTEK OM NIEUWE ONTWIKKELINGEN TE TESTEN EN IN PRAKTIJK TE BRENGEN EN KENNIS EN KUNDE TE EXPORTEREN. DIT BIEDT KANSEN OM DE INNOVATIEKRACHT VA HET MARITIEME CLUSTER IN PRAKTIJK TE BRENGEN. OVERHEID EN BEDRIJFSLEVEN KUNNEN DIT SAMEN REALISEREN EN DOEN DAT OOK IN HET KADER VAN DE TOPSECTOR/ TKI-AANPAK ENERGIE EN WATER, PROJECTEN NEXT ECONOMY, WATERVEILIGHEIDSOPGAVEN EN DE BEHOEFTE AAN DUURZAAM VERVOER OVER WATER. DEZE PROJECTEN EN PROGRAMMA’S BRENGEN OPDRACHTEN MET ZICH MEE DIE NU EN OP TERMIJN VRAGEN OM VERSTERKING /VERBREDING EN TIJDIG BESCHIKBAAR HEBBEN VAN HET AANBOD VAN RUIMTE, INSTRUMENTEN EN COMPETENTIES. KAN DE OVERHEID ALS LAUNCHING CUSTOMER DE INVESTERINGSPLANNEN VERSTERKEN, VERBREDEN EN VERBINDEN?

IN DE NIEUWE ECONOMIE ZIJN ONDERLINGE RELATIES EN ONTMOETINGEN VAN GROOT BELANG OM INNOVATIE TE BEVORDEREN. DIT GELDT OOK VOOR HET MARITIEME CLUSTER: CAMPUS BOSKALIS, RDM CAMPUS, SCIENCEPARKEN. VEEL MARITIEME LOCATIE BEWEGEN NOG NIET IN DIE RICHTING. IN DEZE PILOT WORDT UITGEWERKT OP WELKE WIJZE INTERACTIEMILIEUS VAN BELANG ZIJN VOOR HET MARITIEME CLUSTER EN OP WELKE WIJZE DEZE VORM MOETEN KRIJGEN. WAT ZIJN DRIJVENDE KRACHTEN? WAT IS DE DAADWERKELIJKE BEHOEFTE?

AANPAK

AANPAK HET VORMGEVEN VAN INTERACTIEMILIEUS IS IN ANDERE ECONOMISCHE SECTOREN AL VERDER ONDERZOCHT. IN DEZE ACTIELIJN WORDEN WORDEN LESSEN UIT ANDERE SECTOREN GELEERD. IN HOEVERRE ZIJN DEZE OOK TOEPASBAAR IN HET MARITIEME CLUSTER EN WAT IS ER NODIG OM INTERACTIEMILIEUS BINNEN DE MARITIEME SECTOR VERDER VORM TE GEVEN.

IN DEZE ACTIELIJN WORDEN KANSRIJKE SHOWCASES GEÏDENTIFICEERD EN WORDT UITGEWERKT HOE DEZE DAADWERKELIJK TOT REALISATIE ZOUDEN KUNNEN WORDEN GEBRACHT. IS HET HUIDIGE EN VERWACHTE AANBOD VAN INSTRUMENTEN, RANDVOORWAARDEN EN VOORZIENINGEN OP ORDE OM DEZE PLANNEN TIJDIG TE REALISEREN. WELKE LOPENDE INITIATIEVEN GEVEN HIER AANDACHT AAN?

HET MARITIEME CLUSTER ZUID-HOLLAND

REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE

Black & White (no color in blacks)

project team Onderzoeksbegeleiding | data analyse VERENIGING DELTAMETROPOOL: Paul Gerretsen (agent) Ana Luisa Moura

Coordinatie Lennert Langerak Ontwerpend onderzoek Atelier NOU DEFACTO stedenbouw Kartonkraft Mauro Parravicini Movemobility NOHA Openfabric Fotografie Jacopo Gennari Feslikenian

Toekomstverkenning Maritieme Cluster HET BELANG VAN EEN REGIONALE RUIMTELIJKE STRATEGIE maart 2018