Update - SprintStad #4

UD

UPDATE N º4 — 02|2012

METROPOLITANE BEREIKBAARHEID PROGRAMMA

SprintStad #4 UD°4

LANDSCHAP

DELTA METROPOOL

INITIATIEF

SPONSOREN

PARTNERS SprintStad is een initiatief van Vereniging Deltametropool.

Het project wordt ontwikkeld in samenwerking met de projectpartners: TUDelft en Movares.

De kennispartners en sponsoren leveren de benodigde informatie, data en financiĂŤle middelen voor SprintStad.

NS Poort

KENNISPARTNERS - OVERHEDEN

KENNISPARTNERS

Ministerie van Infrastructuur & Milieu OV-bureau Randstad Programma Stedenbaan Plus

KENNISINSTITUTEN TU Delft (faculteiten Bouwkunde en TBM) Universiteit van Amsterdam Vrije Universiteit Universiteit Utrecht Hong Kong University Curtin University Perth Hogeschool Rotterdam

Provincie Zuid-Holland Provincie Gelderland Provincie Noord-Holland Provincie Noord-Brabant Provincie Utrecht Regio Drechtsteden Stadsregio Haaglanden Bestuur Regio Utrecht Regio Holland-Rijnland Stadsregio Amsterdam Stadsregio Arnhem-Nijmegen Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente

PRIVATE ORGANISATIES AFFR APPM consultants Connexxion Goudappel Coffeng Molster Stedenbouw Movares MTR corporation NS Reizigers NS Poort Perkins+Will ProRail Stipo

Amsterdam Delft Den Haag Haarlemmermeer Sassenheim Leiden Rotterdam Utrecht Bunnik Zeist Utrechtse Heuvelrug Rhenen Veenendaal

3

COLOFON

COLOFON Update SprintStad #4 10.02.2012

COLOFON

Vereniging Deltametropool, Rotterdam oplage 800 stuks Exemplaren kunt u bestellen via sprintstad@deltametropool.nl of downloaden op deltametropool.nl/nl/sprintstad Zie ook twitter.com/deltametropool #SprintStad flickr.com/photos/deltametropool nl.linkedin.com/in/deltametropool issuu.com/deltametropool

I

II

PROJECTTEAM

INTELLECTUEEL EIGENDOM

Projectleider SprintStad: Merten Nefs (Vereniging Deltametropool)

Dit document is eigendom van Vereniging Deltametropool. Het project SprintStad is een initiatief van Vereniging Deltametropool.

Projectpartners TU Delft, Stichting Next Generation Infrastructures en Movares zijn mede-eigenaar van het project. Op het gehele project SprintStad zijn de Creative Commons voorwaarden van toepassing: Naamsvermelding en GelijkDelen. Zie www.creativecommons. org.

Serious game SprintStad is een opensource tool. Het gebruik hiervan is voor iedereen vrij toegestaan, onder bovengenoemde voorwaarden. Aanpassing van de software kan alleen geschieden in overleg met de projectpartners. De broncode van de serious game is gedeeld eigendom van Vereniging Deltametropool en de TU Delft.

Agentschap Vereniging Deltametropool: Paul Gerretsen David Dooghe Ronald Aarts Yvonne Rijpers Inge Hartkoorn Mirte van der Vliet (Movares) Mariana Faver Linhares Koenie Roorda - Van Veen Sander van der Ham (Stipo) Meredith Glaser (Stipo) Ontwikkelteam serious game TU Delft: Linda van Veen (The Gaming Street) Gert-Jan Stolk (The Gaming Street) Sebastiaan Meijer (Faculteit TBM) Igor Mayer (Faculteit TBM) Adviseurs: Jan Duffhues (Movares)

III

IV

4

SPRINTSTAD VOORWOORD

Vereniging Deltametropool initieerde project SprintStad eind 2009 om te onderzoeken wat de kansen zijn voor succesvolle knooppuntontwikkeling in de Nederlandse metropoolregio, gebaseerd op diversiteit van stationsomgevingen in het netwerk en optimaler gebruik van de bestaande infrastructuur. SprintStad slaat een brug tussen wetenschap en praktijk, zodat onderzoeksresultaten effectief kunnen worden toegepast bij de totstandkoming van plannen en beleid rond OV-knooppunten en op spoorcorridors.

In de eerste drie SprintStad Updates maakte u kennis met de uitgangspunten van het project, toetreding van projectpartners, plannen voor inventarisatie van stationsgebieden, ontwikkeling van serious game SprintStad en de eerste resultaten van de spelsessies.

Update SprintStad #4 blikt terug op activiteiten en producten van het afgelopen half jaar, zoals lezingen, deelname aan conferenties, spelsessies, onderzoek en publicaties. Deze Update sluit af met een vooruitblik op de plannen en doelstellingen voor 2012.

Met de nieuwste versie van serious game SprintStad (v1.2, januari 2012) wordt een belangrijke stap gezet in de toepassing van dit instrument in de praktijk, als ‘planning support tool’. Provincie Utrecht, in samenwerking met Bestuur Regio Utrecht, heeft opdracht gegeven voor de implementatie van een corridor. Zowel vervoerders als gemeenten worden actief bij het proces betrokken. In Noord-Holland wordt dit jaar mogelijk een vergelijkbaar traject gestart. Intussen wordt verder gewerkt aan de volgende versie van de tool (SprintStad v2.0).

De inventarisatie van stationsgebieden is ook een stap verder gekomen. De SprintStad database is uitgebreid tot ruim 85 stationsomgevingen. De inventarisatie bekijkt o.a. dichtheid, voorzieningen, woonmilieu’s, bereikbaarheid, parkeertarieven en het voor- en natransport bij de verschillende knooppunten. Molster Stedenbouw zal uit deze resultaten conclusies trekken in het onderzoek ‘Voetsporen rond het Station’. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan nieuwe definities van bijvoorbeeld autobereikbaarheid en functiemenging.

In Update #3 werd knooppuntontwikkeling in Nederland al in de context geplaatst van internationale ontwikkelingen op het gebied van ‘transit oriented development’ (TOD), met name in Azië. Deze keer is de aandacht gericht op Amerika.

SprintStad organiseerde in het najaar van 2011 een lezing door urban planner Ryan Gravel, verantwoordelijk voor het Atlanta Beltline project. Tevens vond het videodebat ‘Station to City’ plaats tijdens het Architectuur Film Festival Rotterdam.

TOD projecten in Noord-Amerika, Europa en Azië werden, ondersteund met videofragmenten, vergeleken en door experts van commentaar voorzien.

SprintStad blijft altijd op zoek naar nieuwe bestuurders die knooppuntontwikkeling op de agenda willen zetten, toepassingen van de planning support tool ondersteunen en onderzoekers die het project willen uitdragen, verbreden en verdiepen. Op de gele pagina’s achterin deze Update vindt u meer informatie.

10.02.2012

5

EVENEMENTEN

PUBLICATIES

SPRINTSTAD EVENTS EN PUBLICATIES

Sinds de laatste Update organiseerde SprintStad meerdere activiteiten en zijn er enkele publicaties verschenen . Onderstaand een overzicht: Op 19 mei 2011 organiseerde SprintStad een discussie over het project en de serious game op Infra-Trends, een evenement van Next Generation Infrastructures, in de Fokker Terminal te Den Haag.

Op 27 mei 2011 is door Paul Gerretsen en Merten Nefs een lezing gegeven over SprintStad op de Hogeschool Rotterdam, afdeling RO. SprintStad adviseerde in mei bureau Stipo over het stationsgebied van Amsterdam Lelylaan.

Vereniging Deltametropool ontving 18 augustus 2011 professor Carey Curtis - expert op het gebied van ‘transit oriented development’ - van de Curtin University te Perth, vergezeld door programmabureau StedenbaanPlus en onderzoekers van de UvA. In dezelfde maand wisselde SprintStad kennis uit met Robert Korteland. Hij onderzoekt, bij de faculteit Industrieel Ontwerpen (TU Delft), mobili-

I

II

EVENEMENTEN

PUBLICATIES

teit in de regio Rotterdam in het jaar 2030.

SprintStad organiseerde begin september met Hogeschool Rotterdam een ‘werkweek knooppuntontwikkeling’ voor studenten van RO en architectuur. De kick-off bestond uit informatie en een opdracht, gevolgd door een excursie en een sessie van serious game SprintStad. Bij de presentatie van de resultaten (een ontwikkelstrategie voor de corridor Den Haag CS - Leiden) was StedenbaanPlus aanwezig, vertegenwoordigd door Gert de Visser.

Tijdens de Innovatie-estafette 2011 op 4 oktober, georganiseerd door de Club van Maarssen (IenM), zijn de hele dag demonstraties van de serious game gegeven en is contact gelegd met geïnteresseerden. Paul Gerretsen nam tevens deel aan een workshop over ‘transit oriented development’.

Begin oktober was urban planner Ryan Gravel (VS) te gast bij Vereniging Deltametropool. Kennis over zijn project de Atlanta Beltline werd uitgewisseld met SprintStad (zie pag. 16). Op 6 oktober gaf hij een lezing aan de TU Delft, georganiseerd door SprintStad en Roberto Rocco (afdeling Spatial Planning).

Op 7 oktober 2011 vond het interactief videodebat plaats over internationale voorbeelden van TOD. Dit evenement ‘Station to City’ werd georganiseerd door Vereniging Deltametropool en Architectuur Filmfestival Rotterdam (zie pag. 18).

De serious game is gepresenteerd tijdens het Nationaal Verkeerskunde Congres, op 2 november, te Nieuwegein. De tool kon ter plekke worden vergeleken met andere nieuwe interactieve applicaties, zoals de Mobiliteitsscan (Goudappel Coffeng) en Urban Strategy (TNO).

Op verzoek van StedenbaanPlus heeft SprintStad deelgenomen aan ‘Werkatelier Stationsprofielen Corridor Den Haag CS - Leiden’. Voor de bijeenkomst, met o.a. enkele gemeenten van de corridor en de NS, heeft SprintStad een wandvullende kaart voorbereid om de discussie over ontwikkeling van deze corridor op gang te brengen. Het atelier krijgt begin 2012 vervolg.

III

IV

Er zijn sinds Update #3 verschillende spelsessies van serious game SprintStad v1.1 gehouden:

6

EVENEMENTEN

PUBLICATIES

Workshop Hogeschool Rotterdam

Lezing Ryan Gravel

Werkatelier StedenbaanPlus

I

II

EVENEMENTEN

PUBLICATIES

> Provincie Gelderland, 18 mei 2011 > BrabantStad, 22 juni 2011 > Gemeenten Zuidvleugel, 5 juli 2011 > Gemeenten Noordvleugel, 12 juli 2011 > Gemeente Haarlemmermeer, 8 september 2011 > Gemeente Delft, 19 september 2011 > B5 (Provincie Noord-Brabant), 3 oktober 2011

Ook voor de komende maanden staan meerdere activiteiten op de agenda: Op 16-17 april 2012 presenteert SprintStad een paper over toepassing van de serious game op het BUFTOD-congres in Paris-Marne-la-Vallée.

Thema van het congres is “Building the urban future and Transit Oriented Development / rail and other modes, connecting with urban and regional development”.

Serious game SprintStad wordt in 2012 ingezet als planning support tool bij de provincie Utrecht en voor Noord-Holland bestaan dezelfde plannen.

Tevens is er het doel een ‘Kansenboek Knooppuntontwikkeling’ te publiceren, gericht op gemeenten, corporaties en stakeholders.

In 2012 is het plan ook weer een evenement te organiseren over de internationale praktijk van TOD, bijvoorbeeld in samenwerking met StedenbaanPlus, UvA en de Innovatietafel TOD.

Om inzicht te krijgen in de mogelijke effecten van SprintStad op planning en beleid in de praktijk, zijn deze sessies geobserveerd en geanalyseerd door Mirte van der Vliet. Zij presenteerde, ondersteund door Jan Duffhues (Movares) en Merten Nefs (Vereniging Deltametropool), op 25 november haar onderzoeksresultaten op het CVS congres 2011 te Antwerpen.

20 december jongstleden studeerde zij op dit onderwerp af aan de Universiteit Utrecht (zie pag. 8).

Op 9 januari 2012 is de nieuwe versie (v1.2) van serious game SprintStad in gebruik genomen.

Deze sessie was het startschot voor de samenwerking met Bestuur Regio Utrecht (BRU) en provincie Utrecht (zie pag. 10).

III

IV

7

ONTWIKKELING

SERIOUS GAME

ONTWIKKELING SERIOUS GAME

Serious game SprintStad simuleert ruimtelijke ontwikkelingen rond stations, in samenhang met frequentieverhoging op het spoor. De game heeft als doelstelling stakeholders in de praktijk meer inzicht te geven in de wisselwerking tussen ruimtegebruik en mobiliteit, de effecten van lokale ontwikkelingen op een corridor en de voordelen van samenwerking tussen overheden, vervoerders en ontwikkelaars. Tevens toont de simulatie ontwikkelmogelijkheden en diversiteit in leefmilieus rond de OV-knooppunten.

In het najaar van 2011 is de software van SprintStad v1.2 opgeleverd door de Gaming Street (TU Delft). En in januari 2012 is, in Utrecht, de eerste spelsessie gehouden met deze nieuwe versie.

SprintStad v1.2 biedt een aantal nieuwe mogelijkheden: Door de vernieuwde ‘back-end’ van de game, kunnen relatief eenvoudig nieuwe stations en corridors worden toegevoegd. De database en de overzichtskaart in de game zijn klaargestoomd om alle Nederlandse treinstations in te voeren, zodra de nodige data daarvoor beschikbaar komt. De

I

II

SPRINTSTAD V1.2

CORRIDORS

Spelsessie SprintStad, georganiseerd bij de Provincie Utrecht

8

SPRINTSTAD V2.0

OV-BEDRIJF

stations kunnen op verschillende manieren worden gecombineerd tot corridors en worden gesimuleerd in spelsessies. Indien gewenst, kunnen verschillende varianten van een stationsomgeving worden aangemaakt, bijvoorbeeld met een andere fasering en omvang van de ontwikkelbare gebieden.

Voor elke corridor kunnen verschillende marktscenario’s worden ingevoerd. Zo kan er worden bekeken wat knooppuntontwikkeling zou opleveren in een crisisscenario, een krimpscenario, een scenario gericht op hoge dichtheden (compact bouwen) of juist extensieve leefmilieu’s en bedrijvigheid.

Met bovengenoemde aanpassingen is serious game SprintStad nu gereed om in de praktijk te worden toegepast als planning support tool (zie pag. 10).

1. Verbetering van het model achter het OV-bedrijf Momenteel wordt gewerkt met een externe plugin voor het aanpassen van de dienstregeling in SprintStad. Het nieuwe OV-model daarentegen zal volledig geïntegreerd worden in de kernsoftware van de game. Door een bandbreedte aan te geven bij de dienstregeling, kan de exploitatie (trein niet te leeg) en de klanttevredenheid (trein niet te vol) worden beoordeeld. Voor deze verbetering wordt input van zowel Movares als NS gebruikt.

2. Stimuleren van ontwikkeling door leegstand in transformatiegebieden In het huidige model is het soms aantrekkelijk om gebieden niet te transformeren, omdat herontwikkeling vooral bij oude binnensteden kan leiden tot daling van het aantal inwoners en werknemers. Dit doet echter geen recht aan de problematiek van zo’n herstructureringswijk. Door leegstand in de wijken te simuleren, wordt getracht een nog realistischer beeld te geven, en worden tegelijkertijd ontwikkelingen tijdens het spel gestimuleerd.

De verdere ontwikkeling en verbetering van serious game SprintStad blijft essentieel, om in de loop van 2012 aan hogere eisen uit de praktijk te kunnen voldoen. Er wordt bij de bouw van SprintStad v2.0 onder meer aandacht besteed aan:

I

II

LEEGSTAND

ROL PROVINCIE EN REGIO

3. Regio of provincie als spelleider Momenteel wordt de game nog geleid door een spelleider van Vereniging Deltametropool. Het ligt voor de hand dat juist de provincie of regio zelf tijdens een spelsessie de touwtjes in handen heeft, kan aansturen op samenwerking en strategie, en bepaalde keuzes op corridorniveau maakt. De aanpassing in de software richt zich hier met name op: a) De mogelijkheid om samenvattende grafieken en andere informatie over de corridor tijdens het spel te laten zien, zodat de spelleider het proces kan bijsturen en een onderbouwde discussie kan voeren met gemeenten en vervoerder. b) Sturen op corridorniveau d.m.v. ‘event cards’. De spelleider kan een bonuskaart uitdelen voor de bouw van een regionaal programma, zoals een ziekenhuis, ROC of recreatievoorziening. Die voorzieningen veroorzaken een flinke reizigersgroei.

Ook kan een penalty worden gegeven, zoals beperking van het aantal typologiën die kunnen worden gebouwd bij een bepaald station, of de prioritering van overige locaties. Bepaalde ontwikkellocaties worden dan bevroren.

III

9

MASTERSCRIPTIE PLANOLOGIE

UNIVERSITEIT UTRECHT

HOE SERIEUS IS SERIOUS GAME SPRINTSTAD?

Mirte van der Vliet schreef haar masterscriptie planologie over de mogelijke invloed van serious game SprintStad op beleidsontwikkeling bij railknooppunten. Een korte samenvatting: Serious games zoals SprintStad genereren verschillende leereffecten en kunnen daarmee bijdragen aan ‘social policy learning’. Social policy learning betreft een herziening of herbevestiging van de dominante visie op een beleidsprobleem, type beleid, doelen en ambities. Social policy learning vindt daardoor vooral plaats in de beginfasen van beleidsvorming, waarbij betrokken actoren gezamenlijk een breed gedragen visie op het betreffende beleid moeten ontwikkelen. Daarvoor moet dit soort games wel geïmplementeerd worden in beleidsprocessen, maar dat gebeurt relatief weinig; er is sprake van een ‘implementation gap’.

Te Brömmelstroet (2010) heeft onderzoek gedaan naar de oorzaken hiervan en kijkt daarbij vooral naar het ontwerp van de instrumenten. Er is echter niet veel onderzoek gedaan naar invloed van de beleidscontext op de mate waarin planning support systems geïmplementeerd worden in de desbe-

I

II

BELEIDSONTWIKKELING

RAILKNOOPPUNTEN

treffende beleidprocessen. Bij dit onderzoek is deze context juist als uitgangspunt genomen.

Serious game SprintStad is ten tijde van het onderzoek drie keer gespeeld met verschillende overheden, die worstelen met de vraag hoe knooppuntontwikkeling in hun regio het best in praktijk gebracht kan worden. Aan de hand van het ‘stromenmodel van Kingdon’ (figuur 1) is getracht een verklaring te geven voor de invloed van serious game SprintStad op de beleidsontwikkeling in de drie cases. De kans dat een serious game bijdraagt aan beleidsontwikkeling is het grootst als de game wordt geïntroduceerd tijdens een ‘window of opportunity’, waarbij relevante partijen een (beleids)probleem erkennen en daar ook een oplossingsrichting voor zien.

Vervolgens wordt de game specifiek voor het desbetreffende vraagstuk doorontwikkeld.

Figuur 1: stromenmodel van Kingdon

Bron: Vonk Noordegraaf e.a., 2011

III

IV

10

CONCLUSIES

CONCLUSIES

Empirisch onderzoek Aan de hand van observaties tijdens de drie spelsessies en door middel van enquêtes en diepteinterviews is het empirisch onderzoek uitgevoerd op drie bestuursniveaus; bij de Provincie Gelderland, stedelijk netwerk Brabantstad en een aantal van gemeenten uit de Noordvleugel.

Conclusies De drie belangrijkste conclusies zijn: 1. Een sterkere en betere koppeling van de drie stromen van Kingdon leidt tot een hogere kans weergegeven welkgame aandeel SprintStad van de deelnemers gekozen had voor welke antwoordcategor dat serious wordt doorontwikkeld, oneens’ tot ‘sterk eens’). Om de verschillende stellingen vergelijkbaar te maken voor de d en zo kan bijdragen aan social policy learning. worden de antwoorden in dit hoofdstuk niet weergegeven als percentage per antwoordcatego 2. Bij een zwakkere koppeling vanhoe debeter stromen als gemiddelde lickertschaalscore.

Hoe hoger de score uitvalt, de stelling wordt be Een 1 staat ‘sterk oneens’, een 2 voor ‘oneens’, een 3onderzoek voor ‘neutraal’, zijn een 4 voor ‘eens’ moet devoorpolicy entrepreneur (in dit voor ‘sterk eens’. dat Vereniging Deltametropool en Movares) meer moeite doen om denaargame doorontwikkeld te zien.

Wat opvalt als gekeken wordt figuur 8.1 over de cognitieve leereffecten, is dat de deelne BrabantStad meeste sprake stellingen is beter beoordelen dan de deelnemers van Gelderlan Indien erde geen van een window of opporNoordvleugel. De deelnemers van Gelderland beoordelen de stellingen het minst goed. tunity, zal serious game SprintStad überhaupt niet Figuur 8.1: vergelijking worden cases per stelling leereffecten van SprintStad doorontwikkeld voorvoor de cognitieve betreffende case.

Inzicht ruimtelijke opgave bij stations 3. Uit het onderzoek blijkt bovendien dat de Inzicht samenhang ruimtelijke ontwikkelingen in netwerk beeld knooppuntontwikkeling verrijkt ontwikkeling van serious game SprintStad tot een Inzicht in wederzijdse beïnvloeding van beslissingen op verschillende schaalniveau's ‘custom made game’ noodzakelijk is om bij te kunnen Inzicht in wederzijdse beïnvloeding van beslissingen van verschillende actoren Inzicht in processen van knooppuntontwikkeling dragen aan social policy learning.

Inzicht in lange termijn ontwikkelingen van knooppunten Inzicht in sturingsmogelijkheden van knooppuntontwikkeling Inzicht relatie ruimtegebruik en bereikbaarheid Inzicht in oplossingsrichtingen van knooppuntontwikkeling beeld knooppuntontwikkeling veranderd kennis over ontwikkelmogelijkheden bij stations Inzicht infrastructurele opgave bij stations Inzicht in het rekenmodel van SprintStad 1

2

3

4

Ook de meeste stellingen met betrekking tot de affectieve leereffecten worden door de deelne BrabantStad beter beoordeeld dan door de deelnemers van Gelderland en de Noordvleugel (z II 8.2 op de volgende pagina). Ook hier beoordelen de deelnemers van Gelderland de stelli minst goed.

I CONCLUSIES

CONCLUSIES

Figuur 8.2: vergelijking cases per stelling voor affectieve leereffecten van SprintStad Leuk

weergegeven welk aandeel van de deelnemers gekozen had voor welke antwoordcategorie (‘sterk Nog een keer spelen De resultaten en conclusies van dit onderzoek oneens’ tot ‘sterk eens’). Om de verschillende stellingen vergelijkbaar te maken voor de drie cases, worden ingezet bij de verdere ontwikkeling van seriSteun bevindingen Bra de antwoorden ineen dit hoofdstuk niet weergegeven als percentage per antwoordcategorie, maar ous gameworden SprintStad.

Ook wordt internationale No Motiverend als gemiddelde lickertschaalscore.

Hoe hoger de score uitvalt, hoe beterspelde stelling wordt beoordeeld. wetenschappelijke publicatie over het onderwerp Ge Een staat voor ‘sterkmet oneens’, voor ‘oneens’,Interesse een 3invoor ‘neutraal’, een 4 voor ‘eens’ en een 5 voorbereid, in1samenwerking prof. een Igor2 Mayer knooppuntontwikkeling (TU Delft,voor CPS). ‘sterk eens’.

Knooppuntontwikkeling is zinvol De volledige scriptie en een samenvatting kunt u downloaden www.deltametropool.nl/nl/ 1 2 deelnemers 3 5 Wat opvalt via als gekeken wordt naar figuur 8.1 over de cognitieve leereffecten, is dat de van4 sprintstad_beleidsontwikkeling.

In figuur 8.3 op pagnina zijn de communicatieve BrabantStad de meeste stellingen beter beoordelen dan dede volgende deelnemers van Gelderlandstellingen en deper case weergegeven Figuur Affectieve(boven) enworden cognitieve bij de stellingen over de 2: cognitieve en affectieve de meeste stellin Noordvleugel. De deelnemers van Gelderland beoordelen de stellingen het minst goed.doorleereffecten, communicatieve leereffecten het best van beoordeeld deelnemers van BrabantStad, gevo leereffecten (beneden) seriousdegame SprintStad, de deelnemers van de Noordvleugel en provincie Gelderland. in de leereffecten 3 cases Figuur 8.1: vergelijking cases per stelling voor cognitieve van SprintStad Inzicht ruimtelijke opgave bij stations - 87 -

Inzicht samenhang ruimtelijke ontwikkelingen in netwerk beeld knooppuntontwikkeling verrijkt Inzicht in wederzijdse beïnvloeding van beslissingen op verschillende schaalniveau's Inzicht in wederzijdse beïnvloeding van beslissingen van verschillende actoren Inzicht in processen van knooppuntontwikkeling Inzicht in lange termijn ontwikkelingen van knooppunten

BrabantStad

Inzicht in sturingsmogelijkheden van knooppuntontwikkeling

Noordvleugel

Inzicht relatie ruimtegebruik en bereikbaarheid

Gelderland

Inzicht in oplossingsrichtingen van knooppuntontwikkeling beeld knooppuntontwikkeling veranderd kennis over ontwikkelmogelijkheden bij stations Inzicht infrastructurele opgave bij stations Inzicht in het rekenmodel van SprintStad III

IV 1

2

3

4

5

Ook de meeste stellingen met betrekking tot de1affectieve leereffecten worden door de deelnemers van 1 BrabantStad beter beoordeeld dan door de deelnemers van Gelderland en de Noordvleugel (zie figuur 8.2 op de volgende pagina). Ook hier beoordelen de deelnemers van Gelderland de stellingen het

SPRINTSTAD

PROVINCIE EN REGIO UTRECHT !

! !

!

!

Almere Muziekwijk

( !

Amsterdam Zuid

!

Amsterdam RAI

!

Schiphol

!

! !

(

UTRECHT !

Diemen Zuid

!

Weesp

!

Duivendrecht !

!

!

Almere Poort

!

Amsterdam Holendrecht Abcoude

!

! !

!

!

! ! !

! !

!

Breukelen

!

!

!

! !

!

! !

Maarssen

!

!

!

!

!

!

Utrecht Zuilen !

! !

!

(

!

Utrecht Centraal

!

!

! (

!

Utrecht Vaartse Rijn Driebergen-Zeist

!

!

!

Maarn

!

Veenendaal-De Klomp

Bunnik

!

!

Ede-Wageningen

! ! !

Veenendaal West

!

! !

Veenendaal Centrum

! ! !

!

!

Rhenen

! ! !

! ! !

!

!

!

!

! !

PLANNING SUPPORT TOOL !

!

TOEPASSING: PLANNING SUPPORT TOOL

CORRIDOR UTRECHT - RHENEN

Provincie Utrecht heeft samen met Bestuur Regio Utrecht (BRU) opdracht gegeven om een corridor te gaan simuleren in planning support tool SprintStad. De implementatie en coördinatie worden tot april dit jaar uitgevoerd door Vereniging Deltametropool en SprintStad-partner Movares.

Door bij de gemeenten van de corridor strategisch naar de bestaande plannen te kijken ontstaat een realistisch toekomstbeeld van ontwikkelmogelijkheden rond de stations. Vervolgens wordt in een kernteam - waarin provincie, regio en enkele gemeenten vertegenwoordigd zijn - gekeken naar de focus van de verstedelijkingsopgave op de corridor. Welke typen woonmilieu’s en bedrijvigheid liggen voor de hand? Welke economische scenario’s voor de komende 20 jaar zijn relevant om te simuleren? En wat is de rol van deze corridor binnen de gehele ruimtelijk-economische visie van de provincie Utrecht?

Het gaat om het lijnstuk Utrecht CS - Rhenen, inclusief het nog te openen station Utrecht Vaartsche Rijn, en mogelijk ook de doorgaande tak naar Veenendaal - De Klomp en Ede - Wageningen.

III

IV

12

SPRINTSTAD

PROVINCIE NOORD-HOLLAND

NOORDHOLLAND

!

Alkmaar

! !

!

!

Alkmaar Noord

!

! !

!

!

Heerhugowaard

Heiloo

!

Castricum

!

Uitgeest

!

Lelystad

!

Krommenie-Assendelft

!

!

!

!

Wormerveer

!

!

Koog aan de Zaan

!

! ! Koog-Bloemwijk Zaandam

! !

!

! !

!

Amsterdam Sloterdijk

!

!

!

(

!

!

!

Almere Muziekwijk

! !

!

!

!

Schiphol

!

Almere Parkwijk

( !

! !

Almere Poort

(

Diemen Zuid

!

!

Amsterdam RAI

!

Almere Buiten

!

!

Amsterdam Zuid

Almere Oostvaarders

!

Almere

Duivendrecht

!

!

Weesp

!

!

!

!

Amsterdam Holendrecht

!

Abcoude

! !

!

!

! !

!

!

PLANNING SUPPORT TOOL

ZAAN-CORRIDOR

Provincie Noord-Holland is in gesprek met Vereniging Deltametropool over mogelijke samenwerking op het gebied van knooppunten. VDM kan de provincie helpen bij het concretiseren van het beter benutten van de knooppunten in Noord-Holland.

In een apart traject zal worden onderzocht of er voor een of twee belangrijke spoorcorridors de planning support tool Sprintstad kan worden ingezet.

Meerdere corridors in het gebied zijn interessant voor de ontwikkeling van woon- en werkfuncties en voorzieningen. Denk hierbij aan de Zaancorridor (Amsterdam Sloterdijk-Alkmaar-Heerhugowaard), OV-SAAL (Schiphol-Lelystad), en AmsterdamUtrecht via Breukelen.

Parallel aan deze mogelijke samenwerking loopt het NWO onderzoeksprogramma Duurzaam Bereikbare Randstad. Dit programma start in april, met een casus in de Noordvleugel waarin SprintStad mogelijk ook een rol gaat spelen.�

GeĂŻnteresseerd in toepassing van planning support tool SprintStad in uw regio of provincie?

Neem contact op via sprintstad@deltametropool.nl of 010 - 204 1599.

III

IV

13

INVENTARISATIE

STATIONSGEBIEDEN

VOETSPOREN ROND HET STATION

‘Voetsporen rond het Station’ - een onderzoek van Molster Stedenbouw - gaat over het aantrekkelijk maken van stationsgebieden voor de voetganger en verdichting van het stedelijk weefsel rond het station. Lopen en fietsen zijn steeds belangrijkere vormen van voor- en natransport van het OV en stimuleren commerciële en andere activiteiten in het stationsgebied. Welke omgevingsfactoren zijn hierbij van belang en welke strategie kan een gemeente volgen om optimaal in te spelen op de voetganger in het stationsgebied? Om hier een uitspraak over te kunnen doen, worden 40 stationsomgevingen bekeken. Tegelijkertijd wordt er een belevingsonderzoek gedaan door Meijer&Meijer. ‘Voetsporen rond het Station’ vindt plaats in opdracht van AgentschapNL. De afgelopen maanden is hard gewerkt aan een inventarisatie van die 40 stationsgebieden. De inventarisatie is gezamenlijk uitgevoerd door Vereniging Deltametropool en Technische Universiteit Delft (Urbanism). Er is o.a. gekeken naar bebouwingsdichtheden (Spacemate), woonmilieu’s en bouwjaar, bereikbaarheid via OV en via de weg, connectiviteit van het wegennet rond het station (Space syntax), modal split van voor- en natransport, en parkeertarieven.

Molster Stedenbouw Annemieke Molster TUDelft Verena Balz Dena Kasraian Bardia Mashhoodi Vereniging Deltametropool (zie colofon)

LEGENDA

> 1501

751 - 1000

< 250

Netwerkwaarde OV

> 3000

1501 - 2000

< 500

Auto Bereikbaarheid:

Inwoners + Arbeidsplaatsen binnen 30min (x1000)

> 15,00

7,50 - 10,00

< 2,50

Parkeerkosten

Bouwlagen (gemiddeld)

> 110

50 - 70

< 10

Groen (ha)

< 0,45

0,71 - 0,8

> 1,1

Bebouwingsdichtheid (Floor Space Index) Infrastructuur

Dordrecht Zuid

Dordrecht

Zwijndrecht

Barendrecht

Rotterdam Lombardijen

Rotterdam Zuid

Rotterdam Blaak

Schiedam Centrum

Delft Zuid

Delft

Rijswijk

Den Haag Moerwijk

Voorschoten

Grondgebruik

Haarlem

Onbebouwd buitenstedelijk

De Vink

Onbebouwd binnenstedelijk

Leiden Centraal

Werken

Den Haag Mariahoeve

Gemengd Water

Den Haag Laan van NOI

Wonen

Inventory station areas Inventarisatie stationsgebieden

WALKING ENVIRONMENTS Situation 2011

MOLSTER STEDENBOUW

LEGENDA

De inventarisatie is tevens een logische uitbreiding van de SprintStad database van stationslocaties, die nu ruim 80 stations groot is. De reeds aanwezige data van SprintStad wordt ook betrokken bij het onderzoek. Door middel van regressie-analyses wordt naar verbanden gezocht tussen de onderzochte factoren.

Op basis van al deze data en de gevonden verbanden, zal Molster Stedenbouw conclusies trekken en een visie vormen op ‘aantrekkelijk verdichten rond het station’.

burg

Den Haag Moerwijk

Rijswijk

Voorlopige resultaten Rechts Zoetermeer vindt u een voorbeeld van bereikbaarheidsisochronen rond de stations Rijswijk en Den Oost het Haag Moerwijk. De oranje gebieden Zoetermeer zijn vanaf station binnen 10 minuten te voet te bereiken, de rode gebieden binnen 15 minuten te voet of binnen 5 minuten met de fiets.

Hieronder is een concept matrix afgebeeld van verschillende factoren, zoals OV- en autobereikbaarheid, dichtheid, groenvoorziening en grondgebruik.

Voor meer informatie, zie www.deltametropool.nl/nl/ voetsporen_rond_het_station.

11 Key

Railway line Stations

Station Walking environment

Primary: 10min by foot (800m) Secundary: 15min by foot, 5min by bycicle (1200m)

Apeldoorn

Deventer

Maastricht

Breda

Zwolle

Groningen

Amersfoort

Nijmegen

Arnhem

‘s Hertogenbosch

Hilversum

Almere Centrum

Rotterdam Noord

Rotterdam Alexander

Capelle Schollevaar

Nieuwerkerk a/d IJssel

Gouda

Gouda Goverwelle

Zoetermeer Oost

Zoetermeer

Den Haag Ypenburg

Voorburg

10

SPRINTSTAD

KNOOP- EN PLAATSWAARDE

KNOOP EN PLAATS

Bij knooppuntontwikkeling wordt regelmatig gebruik gemaakt van de begrippen Knoopwaarde (OV-bereikbaarheid van een station) en Plaatswaarde (ruimtelijke activiteiten, uitgedrukt in bijvoorbeeld het aantal inwoners en arbeidsplaatsen rond het station).

Eind 2011 voerde de Nederlandse Spoorwegen een nieuwe dienstregeling door. Wat is de invloed hiervan op de bereikbaarheid van de verschillende stations? Ontstaan er nieuwe evenwichten tussen knoop en plaats?

Knoop en plaatswaarde van stations: verschuivingen van 2011 naar 2012 Onderstaande grafiek laat de knoop- en plaatswaarde zien van stations in de Zuidvleugel langs de ‘Oude Lijn’, van Leiden tot Dordrecht. De knoop/plaatswaarde is geïntroduceerd door professor Bertolini (Universiteit van Amsterdam) en geeft een inzicht in de positie van een station in het netwerk (de knoopwaarde) en het gebruik van de omgeving van het station (de plaatswaarde). Een succesvol sta-

Auteur Jan Duffhues (Movares) jan.duffhues@movares.nl I

II

NETWERK 2011 VS 2012

GRAFIEK

400 Rtd

dienstregeling 2011

Knoopwaarde

(vervoersmodaliteiten en frequentie)

dienstregeling 2012

350 afkorting stations Hil Vh Ledn Dvnk Vst Gvm Laa Gv Gvc Gvmw Rsw Dt Dtz Sdm Rtd Rtb Rtz Rlb Brd Zwd Ddr Ddz

300

250

200

150

Hillegom Voorhout Leiden De Vink Voorschoten Den Haag Mariahoeve Den Haag Laan van NOI Den Haag Hollands Spoor Den Haag Centraal Den Haag Moerwijk Rijswijk Delft Delft Zuid Schiedam Centrum Rotterdam Centraal Rotterdam Blaak Rotterdam Zuid Rotterdam Lombardijen Barendrecht Zwijndrecht Dordrecht Dordrecht Zuid

UIT BALANS: KNOOP

Gvc Ledn

Sdm Ddr Gv

NS

LA

IN

100 Laa

BA

Dt Rtb

Rlb

50

Vst Hil

Brd

Ddzd

Dvnk

Vh

Rtz Dtz

Gvmw UIT BALANS: PLAATS

Rsw

GvmZwd

0 0

10.000

20.000

Plaatswaarde

30.000

40.000

50.000

60.000

(inwoners en arbeidsplaatsen binnen 1200 meter)

16

70.000

80.000

SPRINTSTAD

KNOOP- EN PLAATSWAARDE

tion heeft een goede balans tussen de knoopwaarde en de plaatswaarde. In de grafiek is deze balans te zien als een schuine lijn, die het gemiddelde voor alle stations in deze regio aangeeft. De knoopwaarde in deze grafiek is berekend op basis van:

Haag Centraal. Rotterdam Lombardijen heeft geen sneltreinverbinding meer met de rest van de Randstad en zakt dus flink. De Intercity van Amsterdam naar Vlissingen is vaker gaan rijden, maar ook vaker gaan stoppen, waardoor de knoopwaarde van Dordrecht en Den Haag Laan van NOI is afgenomen.

Dordrecht en Rotterdam Blaak zijn beide meer ‘in balans’ gekomen, terwijl Den Haag Laan van NOI en Schiedam meer ‘uit balans’ zijn geraakt.

> het aantal treindiensten dat op een knoop stopt > de andere stations waar die treinen vandaan komen en naartoe gaan, en > de treinfrequenties

De veranderende plaatswaarde is niet in de grafiek te zien (de betreffende gegevens van inwoners en werknemers zijn voor die periode nog niet beschikbaar). Om de knoopwaarde beter in balans te brengen met de plaatswaarde, kan worden overwogen om de omgeving van de knoop verder te intensiveren (Schiedam en in mindere mate Dordrecht) of juist niet in te zetten op verdere ontwikkeling (Laan van NOI, Rotterdam Lombardijen).

Deze methode is door Movares ontwikkeld en wordt ook in serious game SprintStad gebruikt. De plaatswaarde is opgebouwd uit de som van het aantal inwoners en arbeidsplaatsen binnen 1200 meter van het station.

In de grafiek is te zien dat de knoopwaarde van stations als Den Haag Centraal, Rotterdam Centraal, Rotterdam Blaak en Schiedam is gestegen ten opzichte van vorig jaar. Dit heeft te maken met een groter aantal Intercity’s dat stopt op Rotterdam Blaak en Schiedam, en met meer Sprinters op Den I

II

KNOOPWAARDE

PLAATSWAARDE

spoorkaart2012.nl (Movin)

Utrecht Centraal station (CU 2030)

III

IV

17

RYAN GRAVEL

URBAN PLANNER

LEREN VAN ATLANTA

Wat kunnen we over mobiliteit en verstedelijking leren van Atlanta?

Op het eerste gezicht staat de hoofdstad van de Amerikaanse staat Georgia bekend als een typisch voorbeeld van hoe het NIET moet: een antiutopie van ongebreidelde suburbanisatie, geplaagd door verkeersinfarcten en een aanzienlijk obesitasprobleem – de ziekte van de zittende levensstijl. De stad Charlotte in de buurstaat North Carolina zegt zelfs expliciet te leren van de ‘transportation mistakes’ van Atlanta als het gaat om stedelijke groei.

Vanaf 2005 echter, is de stad in de ban van een nieuw openbaar vervoersproject: de Atlanta Beltline.

In de jaren ‘40 van de vorige eeuw werden in Atlanta, zoals in veel steden, de tramrails verwijderd uit de straten, omdat de toekomst lag in het individuele transport over de weg. Tot voor kort leek er weinig te veranderen aan deze logica, zelfs niet met de komst van de Olympische Spelen naar Atlanta.

De afgelopen 10 jaar vond echter een geleidelijke omslag in het denken plaats, met als concreet resultaat de herontwikkeling van de zogenaamde Beltline.

Beltline

I

II

LEZING TU DELFT

INTERVIEW

Naast de introductie van een nieuwe ringvormige lightrail-verbinding, op het tracé van een verlaten goederenspoor, biedt dit project ook een nieuwe as voor ruimtelijke ontwikkelingen. De Beltline staat hiermee symbool voor de terugkeer van bewoners en investeerders naar de stad.

Het project begon als afstudeerontwerp van stadsplanner Ryan Gravel aan de technische universiteit van Georgia in 1999 en groeide uit van een goed verhaal, via een ‘grassroots’ beweging, naar daadwerkelijke uitvoering. Anno 2012 is de Beltline het grootste infrastructuurproject in Atlanta, met een begroting van bijna 3 miljard dollar. Naar aanleiding van zijn ervaring met de Beltline nodigde Vereniging Deltametropool Ryan Gravel uit om zijn visie te geven op mobiliteit-georiënteerde ontwikkeling in de Randstad. Het blijkt dat de stad op het tweede gezicht wel degelijk geschikt is als positief voorbeeld: Leren van Atlanta.

Les 1: Vertel het verhaal Een bottom-up aanpak begint met ‘storytelling’. Dit wordt langzaam opgebouwd door het ver-

haal zichzelf te laten vertellen. Het verhaal wordt dan een gezamenlijk publiek verhaal en daarmee mobiliseert het lokale stakeholders, bewoners, bedrijven, verenigingen etc. Breng het pas onder bij formele instituten zodra er voldoende draagvlak is.

Les 2: Zorg voor inbedding van het thema ‘Transit oriented development’ is in de VS ingebed in een bredere maatschappelijke discussie, over gezondheid, automobiliteit, kwaliteit van de leefomgeving en de waargenomen trek van de middenklasse terug naar de stad. Het project is een antwoord op de algemene maatschappelijke vraag: In wat voor stad willen we straks wonen?

Les 3: Leg toekomstige winsten vast voor financiering van infrastructuur Hoe organiseer je slimme financieringsstructuren voor light rail in een staat (Georgia) die voorheen geen cent uitgaf aan OV? Er is een ‘tax allocation zone’ ingesteld langs de Beltline, over 25 jaar. Daarna ontstaat een hefboomwerking door een gemeentelijke investeringen in light rail, met ‘matching’ van de federale regering.

Les 4: Organiseer bestuurlijke steun

III

IV

18

ATLANTA BELTLINE

TRANSIT ORIENTED DEVELOPMENT

Atlanta Beltline (Perkins+Will)

I

II

LESSONS LEARNED

LESSONS LEARNED

Ambassadeurs onder bestuurders zijn essentieel voor schaalvergroting van het project. Een decision-maker als medestander is nodig om verder te komen.

Les 5: Creëer flexibiliteit en bindt verschillende belangen in het project Een flexibel multidimensionaal verhaal over TOD kan het project vanuit verschillende perspectieven belichten. Het is een OV verhaal, een verhaal van ecologie/recreatie/groen, woningbouw, voorzieningen en vastgoedinvesteringen. Het lange termijnverhaal van de Beltline wordt gebruikt als ‘framework’ voor allerlei oplossingen op verschillende schaalniveaus, waardoor al die afzonderlijke werelden zich ermee kunnen identificeren.

Les 6: Activeer lokale historie en lokale kansen Atlanta grijpt terug op haar historie als ‘railroad junction’, een plek waar vroeger de treinen de heuvelrug konden passeren. Het ligt in deze tijd voor de hand het beeld van Atlanta als spoorstad te herstellen. De koppeling is snel gelegd met de wensen

en verlangens van de toekomstige generatie – een open stad met genoeg groen en weinig belemmeringen, kwalitatief OV en minder files, een stad met creatieve bedrijvigheid.

III

IV

UW REFLECTIE: Heeft een dergelijke Amerikaanse retoriek, gebaseerd op gemeenschapszin en optimisme, kans van slagen in Europa? Is deze bottom-up stadsplanning de toekomst voor onze steden, of kan zo’n benadering hier slechts rekenen op Europees cynisme en de bekende verwijzing naar de rol van de overheid? Laat het ons weten via SprintStad@deltametropool.nl.

EXTRA VIDEO / INTERVIEW: Bezoek onze website voor de video van de lezing en het verslag van het interview met Ryan Gravel. Of scan de QR tag:

19

INTERNATIONAAL

VIDEO DEBAT

‘STATION TO CITY’

Met het Architectuur Filmfestival Rotterdam organiseerde SprintStad een videodebat, met videofragmenten uit drie continenten, over ‘transit oriented development’ (TOD). Movares, StedenbaanPlus, APPM en NS-Poort sponsorden het evenement.

Gastheer en moderator was Joost Schrijnen. ‘The American Way’ werd ingeleid door key-note spreker Ryan Gravel (zie pag. 16), ‘The Asian Way’ door Slavis Poczebutas en ‘The European Way’ door Sebastiaan de Wilde. Enkele fragmenten: ‘The American Way’ De term TOD werd uitgevonden in de VS. Er zijn top-down voorbeelden, zoals Portland, maar ook grassroots initiatieven als de Atlanta Beltline.

Steden in Amerika groeien weer. Hierdoor ontsaat de behoefte aan een nieuwe vorm van stedelijkheid, waarin men niet meer afhankelijk is van de auto. De jonge generatie ziet de auto als hindernis (geen statussymbool) en nabijheid van voorzieningen als kwaliteit. Door de crisis groeien steden nu langzamer en natuurlijker; speculatie en nare vormen van gentrification worden hierdoor voorkomen.

I

II

SPRINTSTAD

ARCHITECTUUR FILM FESTIVAL ROTTERDAM

Ryan Gravel (Perkins+Will) ‘De aangepaste grondbelasting (tax allocation) langs de Beltline was cruciaal. De overheid is begonnen met co-financiering van OV, maar pas nadat de bevolking en stakeholders zich manifesteerden.’

Herman Gelissen (StedenbaanPlus) ‘Stedenbaan zoekt naar lokale energie bij overheden en stakeholders. Betere wetgeving kan bijdragen aan de implementatie van TOD.’ Joost Schrijnen (TU Delft) ‘Als TOD regionaal of lokaal moet worden geïmplementeerd, waarom bestaat in Nederland dan niet de mogelijkheid op dat schaalniveau de belastingen te heffen en te alloceren?’

Jeroen Haver (Ministerie van IenM) ‘Mogelijkheden voor decentrale oplossingen zijn er al in Nederland, zoals het afromen van WOZ belasting. De instrumenten wachten op toepassing.’

Wendy Tan (UvA) ‘In de VS is er veel lokale energie bij lobbygroepen. Informele clubs spelen daar een grote rol terwijl die structuren hier in Nederland vaak niet bestaan.’

‘The Asian Way’ Er zijn in Azië extreme vormen van aanbesteding, waarbij de infrastructuur, ontwikkeling van de stationsomgeving en de exploitatie van de lijn bij één partij liggen. Daaruit ontstaan corridors van divers gebruik, die als ‘daily urban system’ worden opgebouwd. Er is een sterke samenwerking tussen OVbedrijven en de overheid.

Lifestyle en mobiliteit zijn sterk met elkaar verweven. Shopping centers, woongebouwen en universiteiten sluiten direct aan op de stations. De Octopuscard (OV-chipkaart) biedt toegang tot dit leven van mobiliteit, gemak en consumptie.

III

IV

Slavis Poczebutas (OMA) ‘In Hong Kong gaat stedelijk gemak ten koste van ruimtelijke kwaliteit. De positieve kant is het stapelen van programma en het excellente bereik van het OV-systeem. De negatieve kant ligt bij de grote macht van de vastgoedsector, massale woningbouw en commercialisering van het publieke domein.’

Paul Chorus (Provincie Noord-Holland) ‘In Tokyo is het station tegelijk voorziening en

20

THE AMERICAN WAY Creating pockets of urban areas with public transportation in a car oriented country

THE ASIAN WAY Intense integration of urban development, lifestyle and public transport

THE EUROPEAN WAY New policies for increasing public transport use

Portland, a Sense of Place (E2-PBS, 2008, 4 min) Transit Oriented Develpment in Portland, Oregon.

Octopus Card (Richie Gelles, 2004, 4 min.)

Animation on the multiple uses of the Octopuscard in Hong Kong.

Sweden Doubling Project (Mirakel Film, 2011, 7 min) Doubling the use of Public Transport in Sweden within the next 10 years.

Mind the Gap: Episode: Re-Thinking Transportation (4 min) Regional vision on public transport in San Francisco.

Tokyo Mobility Room with a View (Koen Klinkers, 6 min) Traveling the Tokyo Yamanote-lijn.

Zürich Hauptbahnhof (2 min) The different face of Zürich Hauptbahnhof.

Atlanta Beltline (4 min) Introducing a project that provides a network of public parks, multi-use trails and transit along a historic 22-mile railroad corridor circling downtown Atlanta.

My Tokyo (Alary Romain, 2009, 2 min.)

Poetic film about the dynamic life in Tokyo.

Moving Platforms (Paul Priestman, 2011, 3 min.)

An idea for a non-stop high speed train transfer.

TRANSIT ORIENTED DEVELOPMENT

HIGHLIGHTS

shopping center. Door het optillen van de infrastructuur kan de stad op maaiveld goed functioneren. De stad stuurt verstedelijking op de corridors door het instellen van minimum dichtheden.’

Menno Lipsius (Movares) ‘In Nederland zouden we dichter bij de infrastructuur moeten bouwen. Dit wordt vaak onmogelijk gemaakt door bestemmingsplannen en veiligheidscontouren. De voetganger en ruimtelijke kwaliteit zijn essentieel bij TOD.’

Sebastiaan de Wilde ‘Nederland heeft al excellente projecten: P+R, PHS, de Sleutelprojecten en OV-fiets. Zet deze voort!’

Pepijn van Wijmen ‘Er mist in Nederland een centrale speler in de complexe situatie; iemand met de publieke visie.’

Thomas Straatemeier ‘Hier kijken we gewoonlijk vanuit een technocratisch planningsperspectief. We missen een duidelijk politiek of maatschappelijk doel. In wat voor stad willen de Nederlanders straks wonen?’

Wendy Tan ‘We preken in TOD-kringen vaak voor eigen parochie. Hoe betrekken we vanaf nu ook openbare bestuurders en stakeholders bij het debat?’

‘The European Way’ Verstedelijking gekoppeld aan spoorwegen werd in de 19de eeuw al vaak toepast in de traditionele Europese stad. Momenteel ligt de nadruk op het intensiever benutten van de bestaande stad en infrastructuur, gevoed door de toename van mobiliteit en groei in metropoolregio’s. Intermodaliteit is het devies. Er liggen echter grote uitdagingen in het doorbreken van bestaande institutionele structuren en financiële arrangementen. Het is in het geïnstitutionaliseerde Europa moeilijk stakeholders en bewoners actief te betrekken, zoals in de VS.

EXTRA VIDEOS: Bezoek onze website om enkele video’s en het programma te bekijken. Of scan deze QR-tag:

III

IV

21

"

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!! ! ! !! !! ! ! ! !

!

!

! !!

!

!

! ! !

!

!

!

"

! ! !

! ! !! !!!!!!! !

"

!!

" ! "

!

" ! " ! ! " !! ! ! "" !!!!!! !!! !!" " !" ! ! !

! ! !! ! ! ! !! ! !!! !

"

DICHTHEID VAN INFRASTRUCTUUR

" !! ! "!"

! ! ! !

! !

!! ! ! !

"

! ! ! ! ! ! !

" " "

! !

"

! !!

!

!

! !

! ! ! !! !! ! !!! !

"

" ""

! ! !

" "

"

! ! ! !! ! !! ! !

"

! ! ! !

"

!!

!

!

! !

! !

!

"

!

!!!! ! ! !

"

"

!! !

!!

"

!

! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! !! ! !!! !! ! !! ! ! ! ! !!! ! ! !! ! ! !

"

" "" " " "

!

! ! " !

"

" " " "

!

"

! !

" !! "

"

!

!!! " ! !

" " " " " " ""

"

! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !! ! ! ! ! ! !! !! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !! ! !! ! ! ! ! ! ! !! ! !!!!! ! ! ! !! ! !!! ! ! ! !!! !! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! ! !! !! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !!! !! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!! !! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !!! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !!!! ! ! ! !! ! ! ! ! !!! !! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! !! ! !! !! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! !! ! ! !! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !! ! ! !!!!!!!! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!! ! !! ! ! ! ! !!! ! !!! ! !! !! ! ! ! ! ! !! ! ! !!!! ! !! ! !! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !!! ! ! ! ! !!! ! ! ! !!! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !! !! ! ! ! !! ! ! ! ! !! !! ! ! ! ! !!! ! !! ! !! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !! ! ! !! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !!! ! !! !! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! !! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !!!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !! !! !! !! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !!! ! ! ! !!! ! ! !!!!! ! ! ! ! !! !! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !!!! ! !! ! ! !! !! ! ! ! ! !! !!! !!!!!!! ! ! !!! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! !! ! !! ! ! ! !! ! ! ! !! !! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !! !! !! ! !! ! ! ! !!! ! !! !! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!! !! ! ! !! !! !! ! ! !! !!!!! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! !! ! ! !!! ! ! ! !! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! !! ! !! !! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!!! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! !!! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! !! !!! ! ! ! ! ! !!!! ! !! ! !! !! ! ! ! !! ! !!! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !!!!! ! ! !!! !! ! !! ! !!! ! !! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! !! ! !! !! !! !! !! ! ! ! ! ! ! ! !!!!!!! ! ! !! ! ! !! !! ! ! !! ! !! !!!!!!! ! ! ! !! ! ! !! ! ! !! !!!!! ! ! !! !! !!!! ! ! !! ! !!! ! !! ! ! ! ! !! !! !!!!!! !! !!!!! !! !!! ! ! !! !!! ! !! ! ! !! !! ! !! ! ! ! ! ! !!! !!!! ! !!! !!!!! ! ! !!!!! ! !! ! ! ! !! ! !!! ! !!! ! ! !!!! ! ! ! ! ! !!!! ! ! !! !!!! !!! ! ! ! ! ! ! !! !! !!!!!!! ! !! ! !! ! !! ! ! !!!! ! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !!! ! !!! ! ! ! !! !!! ! !!! !! !! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!!!! ! ! ! ! ! ! ! !!! !!!! ! ! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!! !! ! ! !!! ! !! ! ! ! ! !! !!! ! ! ! !!! !! ! !! ! ! ! !! !!! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !!! ! !! !! ! ! ! !! ! !! ! ! ! ! ! !! !! !!! !! ! !! ! !!!!!! !! !! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! !! ! ! !! !!! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !! ! !! ! !! !! ! !! ! ! !! !!!! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !! ! !! !! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! !!! !! ! !! !!! !!!! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !!! ! ! ! !!! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !!!! ! !!!! ! ! !! !! ! !! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !! ! !!! ! !! ! ! !! ! ! ! !! !! ! ! !! !! ! ! ! ! !!! !!!!!! ! !!! ! ! ! !! ! !!! ! ! ! ! !! !!!! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !!! ! !!! ! ! ! ! ! ! !! ! !! ! ! ! ! !!!! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !!!!! !!!!!! ! ! !!! ! ! !! ! ! ! ! ! !!!! ! ! ! ! !! ! ! !!! !! ! ! ! ! ! !! ! ! !! ! !!! !!! !!! !!!! !! ! ! ! ! ! ! !! !!! ! ! ! ! ! !! !! ! ! ! ! ! !! ! ! !! ! !! ! ! !! !! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !! !!! ! !! ! ! ! !!! ! !! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! !! ! !! ! ! !! ! ! ! ! ! !! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !! !! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! !! !!!! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !! ! !! ! ! ! !!! !! ! !! !! ! !!!!! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!! ! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !! ! ! !!! !!!! !!!!! !! !! ! !! ! ! ! ! ! !! ! !! !! ! !! !! ! !! ! ! ! ! ! !!! ! ! !! !! !!! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !!!!!! ! ! ! !!! ! ! ! ! !!! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! !! ! !! ! ! !! ! !!! ! ! !! ! ! !! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! !!!! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !! ! !!! !!!!!!! !!! ! !! ! !! ! ! !!! ! !! ! !! ! ! !! ! !! !!!!!! ! ! !! ! ! ! !! ! ! !!!!!! ! ! ! ! ! ! !! !!!! !!!! !!!! !!!!!!! ! !!! ! ! !! ! !! ! ! ! ! !!!! ! !!!! ! !!! ! ! !! !! !! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! !! !!! ! ! !!!!!!! ! ! ! !!! ! !! ! !! ! !! ! ! ! ! !! ! !! ! !! ! !! ! ! ! !!! !!! !! ! !!!! ! ! !!!! ! ! !!!! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !! ! ! !! !! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! !!!! !!!!!! ! ! !! ! ! !!!! ! ! !!! ! ! !!!!!! ! !! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! !!! ! !!!!!!!!! ! !!! !! ! ! ! !!!! ! ! !!! ! ! !!!! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !! ! !! !! ! ! ! ! !! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !! ! ! !! ! ! !!!! ! !! !!! !!!! ! ! ! !!!! ! !!! !! ! ! ! !! ! !! ! ! !!! ! ! ! ! !! !!! !!!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !! ! ! ! !!! ! ! !! !! ! ! ! ! !! !! ! !!! ! ! ! ! ! !! ! !! !!!!!! !! !! ! ! ! ! ! !! ! !!! ! !! !! !!! ! ! ! !!!!!!! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! !! !! !!! !! ! !!! ! !! !! ! !!! ! !! ! ! !! ! !! ! ! ! !! ! !! !! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! !!! !!! ! ! !! ! !! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !!! !! !!!!! ! ! ! ! ! !! !! !! !!! ! ! !! ! !!! ! ! ! ! ! !!!!! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !!!! ! ! !! ! !!! ! !! ! ! !!!! !! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !!! !! ! ! !! !! ! ! ! !!!!!!! !! ! !! !! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !! !! !! !!!! ! ! ! !! ! !! !!!! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !! !!!!!! ! ! ! ! ! !!! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !! !! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! !! ! ! ! !!! ! ! ! !! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !! ! ! ! ! !!! ! ! ! !! ! ! ! !! ! !! ! !! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !! ! ! ! !! ! ! !! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !! ! ! ! ! !! ! !! ! !!! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! !! !! !! ! ! ! !!! ! ! ! ! !!! ! ! ! !! ! !! !! ! ! !! ! ! ! ! ! !! !! ! ! ! !! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! !!!! ! ! !! ! ! !!! ! ! !! !! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !! ! !! ! ! !! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! !! ! ! ! !! ! ! ! !! !! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! !!!!!! !! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !!!!!! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! !! ! !! ! ! ! ! !! !!! ! ! ! ! ! ! !! !! ! !! ! !! ! ! !! ! ! ! ! ! !! ! !! ! !! ! ! ! ! ! ! !! !! !! !!! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !! ! !! ! ! ! !! ! !! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !!! !! !! !! ! ! ! !! ! ! ! ! !!! ! ! !!!! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! !!! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !! !! ! ! ! !! ! ! !!! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! !! !! ! ! ! ! !! ! ! ! !!! ! !!! !! ! ! ! !! !! !! ! !! ! ! ! ! !!! ! !! !! ! !! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !! ! ! ! !!!!! ! ! ! ! ! ! !! !! ! ! ! !! ! ! ! !! ! !!! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!!!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !! !!!!! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !!! !!! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! " ! ! ! !! ! ! !! ! !! !! !!! !!! ! ! ! !! !!!!! ! ! !!! ! ! ! ! !!!!!!!!! ! !!!! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! !! !!!! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !! !! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !! !! !! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !! !! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !!! ! !! ! ! ! !!! ! !! ! !! !! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !!! !!!! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !! !! ! ! ! ! !! ! ! !!!! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! !! !!!!! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! !! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! !!!! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !!! !! !! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! !

""

"

"

"

" "

"

"

"

"

"

"

"

" ""

"

" " " " " "" " " " "" "" "

"

" " "" " " " " "! " " ! "! !" ! ! ! " !! " !! !" " !!! ! ! " ! ! ! " !! !" ! !! !" ! ! ! ! " ! ! "!! ! !! ! ! ! "" !! " ! ! ! ! " ! ! " " ! ! ! ! ! ! !! " ! !!! ! ! ! !!!! " ! !!! ! " ! ! " !!! " "! !" ! ! !! " ! ! ! " ! " ! ! ""

Deltametropool

"

"

GB

"

"

" "

"" "

"

""

"

"

"

"

"

"

"

""

"

"

"

"

BE

" "

"

" "

"

"

"

"

"

"

"

"

""

NL

"

"

"

"

"

"" "" " " " " " " " " " " " " " " " "" " " " " " " " " " " " " "" " "" " " "" " " " "" " " " " " " " " " "" " "" " " " "" " " " " " " " "" " " " " " " " "" " " " " " """ " " " "" " " "" " """ " "" " " " " " " " " "" " " " " " " " " " " " "" "" " " "" " " " " " " " "" " " " " " " " "" "" """ " " " " " "" " " " "" " " "" " "" " " " """" " " " " " " " " " " " " " " " " Ruit Vlaamse " " "

" """ Greater London "

" " " "" " "" " "" " " "" " " " "" " " "

"

"

"

"

"

"

"" "

" Ruhr Rhein -

"

"

" " "

"

" "

""

"

" "

"

"

DE

"

"

"

"

" " "

"

"

"

"

"

"

" "

"

"

FR

" " " "

"

"

"

"

"

Legenda

"

"

" " " " "

" " "

"

Grand Paris

"

"

"

"

""

station

"

haven

"

spoorweg

""

snelweg

" " "" " " " ""

rivier

"

"

" "

"

landsgrens

"

metropoolregio " "

"

" "

"

" " " "

5

R ui t el ta m et ro po ol

uh r

Vl aa m se

Pa ris

he in -R

on do n

L N

BE

E D

G

G

D

G

R

ra nd

WEGEN, SNELWEGEN EN RIVIEREN re at er L

TREINSTATIONS EN HAVENS

FR

0

B

aantal

Oppervlakte metropoolregio:

Oppervlakte land:

Vlaamse Ruit - ca. 3.513 km2

BE - 30.711 km2

Rhein-Ruhr - 7.170 km

DE - 355.246 km2

2

20 stations / 100 km2

Grand Paris - 765 km

FR - 546.970 km2

2

havens / 100 km2

Greater London - 1.581 km

GB - 241.590 km2

2

Deltametropool - ca. 4.785 km

NL - 34.691 km2

2

15

(databron infrastructuur: EuroStat 2007) spoorw egen / 100 km2

45

snelw egen / 100 km2 rivieren / 100 km2

40 10 35 30 25 20

5

15 10 5

R ui t el ta m et ro po ol

uh r

D

Vl aa m se

he in -R R

Pa ris ra nd

G

G

on do n

L N

re at er L

BE

E D

G

D

G

0

B

R ui t el ta m et ro po ol

uh r

Vl aa m se

Pa ris

he in -R R

ra nd

G

re at er L

N

L

on do n

BE

E D

G

FR

km

FR

0

B

aantal

R ui t el ta m et ro po ol D

Vl aa m se

he in -R

R

ra nd

G

N

re at er L

G

D

G

uh r

IV

Pa ris

III

on do n

land in staat intensief gebruik te maken van de waterwegen.

Duitsland heeft de grootste stationsdichtheid, op de voet gevolgd door België. Frankrijk heeft landelijk ongeveer evenveel kilometers snelwegen als spoorwegen. Engeland, Duitsland - en vooral België en Nederland - hebben significant meer snelwegen.

In de metropoolregio’s is het spoor belangrijker dan in de rest van het land. Londen en Parijs hebben zelfs meer spoorwegen dan snelwegen in hun metropoolregio, terwijl het Roergebied, de Vlaamse Ruit en de Deltametropool meer kilometers snelweg hebben. Ongetwijfeld speelt hierbij de structuur van de metropool een rol; netwerksteden hebben meer open ruimte en zijn meer gericht op de auto dan de klassieke concentrische stad. Dit hangt ook samen met de grootte van de metropoolregio’s: Parijs en Londen hebben een kleiner, compacter bebouwd grondgebied dan de overigen, die luchtiger zijn van opzet.

Van de vijf metropoolregio’s heeft de Deltametropool per vierkante kilometer de minste snelwegen en spoorwegen. De concentratie rivieren is iets hoger.

L

Noordwest Europa geldt wereldwijd als één van de meest verstedelijkte macroregio’s, met een fijnmazig netwerk van allerlei typen infrastructuur.

Binnen dit gebied zijn echter nog veel nuanceringen aan te brengen. spoorw egen / 100 km2 45 Op de kaart links wordt de hoofdinfrastrucsnelw egen / 100 km2 rivieren / 100 km2 40 tuur vergeleken in Nederland, Groot-Brittanië, Frankrijk, België en Duitsland. Tevens worden de 35 metropoolregio’s van deze landen naast elkaar gezet.

30 In 25de grafiek linksboven wordt de concentratie van stations en havens vergeleken; in de grafiek rechts20 boven de dichtheid van lijnvormige hoofdinfrastruc15 tuur: spoorwegen, snelwegen en rivieren.

10 De metropoolregio’s zijn beter voorzien van snel5 en spoorwegen, en ook van stations en havens, dan0 het omliggende gebied. Waar vroeger het meeste km transport over water plaatshad, is er nu een mix van waterwegen, snelwegen en spoorwegen.

Nederland heeft de grootste havendichtheid, terwijl de hoeveelheid rivieren in de Westeuropese landen relatief gelijk is. Door de strategische positie bij de monding van enkele grote rivieren is NederBE

INFRASTRUCTUUR

E

DICHTHEID

FR

II

B

I

23

SPRINTSTAD

PLANNING

PLANNING 2012

SprintStad wil in 2012 meerdere doelen bereiken. De doelen zijn onderverdeeld in drie aandachtsgebieden: Werkplaats SprintStad, Planning Support Tool SprintStad en Platform SprintStad.

I

II

AGENDA

DOELEN

Planning Support Tool SprintStad is zich aan het professionaliseren; van game tot instrument.

SprintStad heeft de ambitie om de tool in 2012 breed in te zetten in de praktijk, enerzijds door opdrachten zoals bij de provincie Utrecht (zie pag. 10), anderzijds door de open-source tool ter beschikking te stellen aan derden, bijvoorbeeld kennisinstituten, overheden en ingenieursbureaus.

Naast implementatie van de tool, op verschillende corridors, zien we de organisatie van SprintStad spelsessies als een belangrijke manier om de plannings- en beleidspraktijk te bereiken.

Platform SprintStad zal ook in 2012 het onderwerp, van verstedelijking gekoppeld aan knooppunten en spoorcorridors, blijven agenderen en bespreken.

SprintStad zal worden gepresenteerd op BUFTOD 2012. Deze internationale conferentie, op 16-17 april, heeft als thema ‘Building the Urban Future and Transit Oriented Development’ en wordt georganiseerd bij ENPC, in Paris Marne-la-Vallée. Zie voor meer informatie www.lvmt.fr/buftod2012.

In het najaar van 2012 rekenen we op deelname bij een ander toonaangevend congres.

SprintStad is van plan om in de loop van het jaar een debat te organiseren over internationale en nationale cases van ‘transit oriented development’ (TOD), voor met name bestuurders en stakeholders.

Werkplaats SprintStad onderzoekt stationsomgevingen in Nederland. Meerdere inventarisaties in 2010 en 2011 hebben een database tot stand gebracht van ruim 80 stationsgebieden (1200m rond elk station).

In 2012 is het doel deze database niet alleen uit te breiden met meer stations, maar tegelijkertijd de data nog beter te analyseren en ontsluiten. Door de publicatie van een boek en/of website krijgen alle geïnteresseerden toegang tot de informatie. Daarbij wordt aangegeven hoe uit deze data de verschillende kwaliteiten en kansen voor knooppuntontwikkeling zijn af te lezen.

Net als in het laatste kwartaal van 2011 hopen we in 2012 weer met een team van ca. 4 onderzoekers te werken aan SprintStad.

UW INBRENG: Wat wilt U dat SprintStad doet of waarmaakt in 2012? Laat het ons weten via SprintStad@deltametropool.nl.

III

IV

24

GEZOCHT! SPRINTSTAD ZOEKT ALLIANTIES SprintStad is een open-source project in ontwikkeling. Naast het volgen van het project (via de Updates, onze website en twitter) kunt u als persoon of instelling ook actief meewerken. Meerdere partijen werken al samen aan innovatie in knooppuntontwikkeling onder de paraplu van SprintStad. Hiermee worden niet alleen nuttige kennis en middelen t.b.v. het project en de andere partners geleverd; men profiteert zelf tegelijkertijd ook mee van de kennis en middelen die reeds in SprintStad verzameld zijn.

SprintStad is, onder andere, op zoek naar:

WETHOUDERS EN ANDERE BESTUURDERS

Knooppuntontwikkeling heeft alleen kans van slagen als de juiste bestuurders het belang hiervan onderschrijven en het onderwerp op de politieke agenda willen zetten. SprintStad kan hierbij helpen.

GEBRUIKERS PLANNING SUPPORT TOOL

Planning Support Tool SprintStad vindt inmiddels zijn weg naar toepassing in de praktijk. Ook deze tool is open-source. Wij dagen organisaties en creatieve geesten uit met concrete toepassingen of plugins te komen.

ONDERZOEKERS / AFSTUDEERDERS

Ben je een getalenteerde onderzoeker, GIS-expert of ontwerper, en heb je een goed idee voor een project of afstudeeropgave binnen SprintStad, neem dan contact met ons op.

Vereniging Deltametropool Postbus 600 3000 AP Rotterdam +31 (0)10 204 1599 sprintstad@deltametropool.nl

25

Bezoek de SprintStad webpagina

Stuur SprintStad een email

I

II

CONTACTPERSONEN

VERENIGING DELTAMETROPOOL

Algemeen: Merten Nefs SprintStad@deltametropool.nl +31 (0)10 204 1599

Vereniging Deltametropool is een brede publieke organisatie die zich verantwoordelijk voelt voor de duurzame ontwikkeling van de Randstad. In de Vereniging Deltametropool komen het bedrijfsleven, publieke belangengroepen, onderzoeksinstellingen en overheden samen. Vereniging Deltametropool maakt het mogelijk te werken aan een maatschappelijke gedragen ontwerp van het grootstedelijke gebied van de Randstad, gericht op welzijn en welvaart en de versterking van haar internationale concurrentiepositie.

Game ontwikkeling: Linda van Veen a.j.vanveen@tudelft.nl +31 (0) 15 27 86563 Methode OV-netwerkwaarde: Jan Duffhues jan.duffhues@movares.nl

Vereniging Deltametropool is een vrijplaats die de ruimte schept om buiten de gebruikelijke kaders nieuwe ideeĂŤn te ontwikkelen en een scherpe discussie over de Randstad te voeren. Het is een laboratorium voor het agenderen van vernieuwende onderwerpen en een platform voor het aanjagen van de discussie over de toekomstige Randstad. Vereniging stelt zich daarmee ten doel de discussie over de ontwikkeling van de Randstad voort te stuwen en ideeĂŤn op te werken tot toepassing in de praktijk.

III

IV

26

UD째4