Lespakket: Koelkast of medicijnkast? by Maakbare Mens vzw

Lespakket Koelkast of medicijnkast? November 2007

Handleiding Beste leerkracht Dit lespakket is bedoeld om in de derde graad van het secundair onderwijs een les te wijden aan het onderwerp ‘medicalisering van onze voeding’. We hopen dat het onderwerp zo op een ongedwongen en correcte manier ter sprake kan komen.

Belang lespakket Met dit lespakket willen we jongeren doen inzien dat de manier waarop we met voeding omgaan de laatste jaren veel is veranderd. We richten ons voornamelijk op de opkomst van functionele voeding en voedingssupplementen. Beide beloven onze gezondheid te bevorderen. In het bijzonder vestigen we de aandacht op technieken die producenten gebruiken om de indruk te wekken dat hun gezondheidsbeweringen wetenschappelijk zijn onderbouwd. We willen met dit lespakket ook bijdragen aan iets dat dringend nodig is, namelijk jongeren bijbrengen wat wetenschappelijk onderzoek precies is. We maken duidelijk dat het niet is omdat iets wetenschappelijk ‘lijkt’, het ook wetenschappelijk ‘is’. We willen met andere woorden het kritisch denken van leerlingen aanscherpen. In het algemeen willen we jongeren bewust maken van de medicalisering van voeding. De informatie die jongeren via dit lespakket meekrijgen kan hen helpen om andere vormen van medicalisering in de samenleving te ontdekken en er kritisch over na te denken.

Informatieboekje Het lespakket sluit aan bij het informatieboekje ‘Koelkast of medicijnkast?’. Je kan het gratis bestellen voor je leerlingen. De verzendingskosten hoef je niet te betalen. Bezorg ons je bestelling via info@demaakbaremens.org of via 03/ 233 70 32. Je kan het infoboekje ook gratis downloaden via www.demaakbaremens.org. De leerlingen kunnen eerst het informatieboekje lezen, geheel of gedeeltelijk, individueel of klassikaal, en nadien de werkbladen van het lespakket invullen.

Doelgroep Dit lespakket is het meest geschikt voor de derde graad van het secundair onderwijs.

Vakoverschrijdende eindtermen en leerplandoelstellingen De inhoud en de werkwijze van dit lespakket sluiten aan bij de vakoverschrijdende eindtermen van de derde graad secundair onderwijs. Deze eindtermen zijn binnen een aantal thema’s geformuleerd. Het onderwerp past binnen de thema’s gezondheidseducatie, opvoeden tot burgerzin en sociale vaardigheden. Het onderwerp past ook binnen het thema technisch-technologische vorming, dit thema is wel specifiek bestemd voor het ASO. Het onderwerp komt voor in de leerplannen van verschillende levensbeschouwelijke vakken van de derde graad secundair onderwijs. Het onderwerp kan ook aan bod komen in vakken als filosofie, voedingsleer of maatschappijleer.

Voor dit lespakket formuleren we vooral affectieve doelstellingen, gericht op een attitudeverandering: - - -

het kritisch denken van de leerlingen aanscherpen; de leerlingen laten inzien dat het niet is omdat iets wetenschappelijk ‘lijkt’, het ook wetenschappelijk ‘is’; de leerlingen gevoelig maken voor de technieken die producenten gebruiken om de indruk te wekken dat gezondheidsclaims wetenschappelijk zijn onderbouwd.

We formuleren ook enkele cognitieve doelstellingen: - - -

de leerlingen weten dat de manier waarop we met voeding omgaan de voorbije decennia veel is veranderd; de leerlingen weten wat functionele voeding en voedingssupplementen zijn; de leerlingen weten wat het begrip ‘medicalisering’ inhoudt.

Delen lespakket Het lespakket bestaat uit 10 delen. Je kan de verschillende delen naar keuze combineren, afhankelijk van het lesdoel, het niveau van de leerlingen en de beschikbare lestijd. Je bepaalt ook zelf de volgorde.

De manier waarop we met voeding omgaan Onze voeding en voedingsgewoonten zijn de voorbije decennia erg veranderd. Een belangrijke verandering is de opkomst van functionele voeding en voedingssupplementen.

De actieve voedingsdriehoek De actieve voedingsdriehoek stelt de aanbevelingen rond evenwichtige voeding en voldoende beweging grafisch voor. De leerlingen komen te weten of ze voldoen aan de aanbevelingen.

Test je kennis Niet alle kennis over voeding die we wetenschappelijk en juist achten, is daarom ook waar. Het is belangrijk om kritisch te zijn en sommige beweringen met een korreltje zout te nemen. Een korte test toont dit aan.

Woordraadsel Een woordraadsel met vragen over gezonde voeding, functionele voeding en voedingssupplementen. Het raadsel kan enkel opgelost worden na het volledig lezen van de brochure.

Reclametechnieken Producenten maken gebruik van bepaalde technieken om de indruk te wekken dat hun gezondheidsclaims wetenschappelijk zijn onderbouwd. Via een analyse van advertenties en verpakkingen van functionele voedingsmiddelen en voedingssupplementen wordt dit aangetoond.

Column ‘Baas in eigen darm’ De manier waarop we met voeding omgaan is de voorbije jaren veel veranderd. Dit komt duidelijk naar voren in de column. De vragen bij de column moedigt het vormen van een eigen mening aan en verscherpt het kritisch denken.

Cartoons Tegenwoordig is er een overvloed aan informatie over voeding en over gezondheidsrisico’s van voeding. Dit kan kwalijke gevolgen met zich meebrengen. Drie cartoons maken dit duidelijk.

Tegenstrijdige berichtgeving De nieuwsberichten over voeding en gezondheid zijn soms tegenstrijdig. Na een analyse van enkele tegenstrijdige berichten kunnen leerlingen hiermee beter omgaan.

Toekomst Er wordt voorspeld dat de mens in de toekomst op een andere manier met voeding zal omgaan. De leerlingen denken kritisch na over deze evoluties.

Knock of de triomf van de geneeskunde Na het lezen van een samenvatting van het toneelstuk ‘Knock of de triomf van de geneeskunde’, zien leerlingen in wat het begrip ‘medicalisering’ inhoudt. De antwoorden op de vragen uit het lespakket vind je achterin. Veel succes!

Medewerkers De Maakbare Mens vzw November 2007

De manier waarop we met voeding omgaan Beantwoord volgende vragen

1. De manier waarop we met voeding omgaan is de voorbije decennia veel veranderd. Denk maar aan de voedingsgewoonten van je (groot)ouders. 1.a. Geef enkele belangrijke veranderingen in de manier waarop we met voeding omgaan. TIP: lees hierover meer in het informatieboekje ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... 1.b. Onderstreep de veranderingen die je positief vindt in het groen. De veranderingen die je negatief vindt, in het rood. Deel nadien je bevindingen met de rest van de klas. 2. De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor gezonde voeding. De voedingsindustrie reageert hier op met functionele voeding en voedingssupplementen. Functionele voedingsmiddelen zijn voedingsmiddelen die bewerkt zijn zodat ze onze gezondheid ten goede komen. Voedingssupplementen zijn pillen, poeders of druppels die bedoeld zijn als aanvulling op de dagelijkse voeding. 2.a. Geef drie voorbeelden van functionele voedingsmiddelen. ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... 2.b. Geef drie voorbeelden van voedingssupplementen. ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... 2.c. Staan bij je thuis veel functionele voedingsmiddelen of voedingssupplementen in de (koel)kast? Waarom wel? Waarom niet? ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………...............

Lespakket medicalisering

De actieve voedingsdriehoek Hieronder zie je twee voedingsdriehoeken. De eerste is de actieve voedingsdriehoek. Mensen die dagelijks aan deze aanbevelingen voldoen, kunnen zeker zijn dat ze evenwichtig eten en voldoende bewegen. Op de tweede voedingsdriehoek zie je in welke mate de gemiddelde Belg voldoet aan de aanbevelingen van de actieve voedingsdriehoek.

Lespakket medicalisering

Beantwoord volgende vragen

1. Vergelijk beide driehoeken en noteer enkele opvallende verschillen. ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... 2. Voldoet de gemiddelde Belg aan de aanbevelingen van de actieve voedingsdriehoek? ……………………………………………………………………………………………………………............... 3. Voldoe jij aan de aanbevelingen? Waarom wel? Waarom niet? Bespreek je antwoord met je medeleerlingen. ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………...............

Lespakket medicalisering

Test je kennis Is alle kennis over voeding die we wetenschappelijk en juist achten, waar? Doe de test en ontdek het.

Omcircel ‘Waar’ of ‘Niet waar’. Bekijk nadien de juiste antwoorden en bereken je score.

Confituur zonder kleur- of smaakstoffen is gezonder.

Waar

Niet waar

Waar

Niet waar

Waar

Niet waar

Een mens kan nooit teveel vitaminesupplementen innemen.

Niet waar

Je moet veel spinazie eten, want het bevat veel ijzer.

Waar

Ontbijtgranen waaraan ijzer is toegevoegd, zijn heel gezond.

Niet waar

‘Light’ wil zeggen dat het product geen suikers of vetten bevat.

Waar

Als op de verpakking van een product ‘natuurlijk’ vermeld staat, wil dat zeggen dat het product niet in de fabriek is gemaakt en dat het volledig veilig is.

Niet waar

Drinkbaar fruit (smoothies) vervangt fruit.

Waar

Niet waar

Een glas sojamelk per week heeft een cholesterolverlagende werking.

Waar

Niet waar

9. Een drankje voor een betere darmflora bovenop je normale ontbijt kan geen kwaad. 10.

Waar

Niet waar

Omega 3 is gezond, dus je kan er zoveel van eten als je wil.

Waar

Niet waar

Lespakket medicalisering

1. Niet waar. Bedrijven spelen slim in op de noden van de gezondheidszoekende consument. Ze adverteren bijvoorbeeld met confituur die geen kleur- of smaakstoffen bevat. Kleur- en smaakstoffen worden uitgebreid gecontroleerd op veiligheid. Confituur zonder kleur- of smaakstoffen bevat nog altijd evenveel suiker en is dus niet gezonder. 2. Niet waar. Het zogenaamde drinkbaar fruit kan nu en dan een goed alternatief zijn, alleen bevat het niet dezelfde voedingseigenschappen als fruit. Drinkbaar fruit bevat minder voedingsvezels en antioxidanten, maar meestal wel behoorlijk wat meer suiker dan gewoon fruit. 3. Niet waar. Producten met het stempel ‘natuurlijk’ komen net zo goed uit de fabriek. Bedrijven spelen hiermee slim in op de wensen van de consument. ‘Natuurlijk’ heeft een positief imago. ‘Natuurlijk’ is echter niet altijd beter of veiliger. Tabak is bijvoorbeeld een natuurlijk product, toch is het niet onschadelijk. 4. Niet waar. Een lightproduct wordt verondersteld minstens 30% minder suiker, vet of zout te bevatten dan de normale versie. Toch wees je best zo kritisch mogelijk, minder vet is daarom nog niet vetarm. Een hele doos lightkoekjes oppeuzelen in plaats van enkele gewone koekjes zal je uiteindelijk meer vet opleveren. Ook goed om weten is dat een product met minder vet, wel meer suiker kan bevatten en vice versa. 5. Niet waar. Bij bepaalde functionele voedingsmiddelen kan het positieve effect van de werkzame stof worden overtroffen door het negatieve effect van andere stoffen in het product. Dit is bijvoorbeeld het geval met bepaalde ontbijtgranen. Zij bevatten weliswaar extra ijzer, maar ook heel veel suiker. 6. Niet waar. In spinazie zit wel veel ijzer, maar in een vorm die het lichaam moeilijk kan opnemen. Als je echt veel ijzer wil, kan je beter vlees eten. Vlees bevat ijzer in een vorm die ons lichaam gemakkelijker opneemt. De mythe over spinazie en ijzer ontstond door het aanvankelijk als promotiemateriaal voor spinazie bedoelde tekenfilmpje van Popeye. 7. Niet waar. Voedingssupplementen zijn niet geheel onschuldig. Lange tijd dachten wetenschappers dat een mens nooit teveel vitaminen kon innemen. Na een aantal studies die wijzen op negatieve effecten van te hoge dosissen, is men nu voorzichtiger. Toch slikken miljoenen mensen dagelijks vitaminesupplementen in de hoop hier baat uit te halen voor hun gezondheid. Dit wordt echter niet altijd gestaafd door wetenschappelijk onderzoek. Vele studies wijzen er zelfs op dat hoge dosissen voedingssupplementen gezondheidsrisico’s kunnen creëren bij mensen die verder gezond eten en geen ernstige gebreken hebben. 8. Niet waar. Van sommige stoffen is de werking wetenschappelijk bewezen, maar dat wil nog niet zeggen dat elk voedingsmiddel met die stof ook werkt Het kan zijn dat de werkzame stof in onvoldoende mate in het product voorkomt. Hierdoor is de hoeveelheid die je van het product moet gebruiken om van het effect te kunnen genieten onredelijk. Soja heeft bijvoorbeeld wel een cholesterolverlagende werking, maar je moet elke dag een liter sojamelk drinken om het effect te bereiken.

Lespakket medicalisering

9. Niet waar. Als men functionele voedingsmiddelen extra boven op de normale voeding gebruikt, bestaat de kans dat men meer vetten en suikers inneemt dan normaal. Wie bijvoor - beeld bij het ontbijt een drankje voor een betere darmflora neemt, maar geen boterham minder eet, neemt gewoon extra calorieën in. Deze extra calorieën kunnen op termijn leiden tot een gewichtstoename die de positieve effecten van het functionele drankje teniet doet. 10. Niet waar. Niettegenstaande de bewezen positieve effecten van omega-3-vetzuren, vetten blijven het vetten. Het overschrijden van de nodige dagelijkse dosis is evengoed een te hoge consumptie van vetten en dat blijft ongezond.

Mijn score: …/10

Lespakket medicalisering

Woordraadsel Los onderstaand woordraadsel op. Als je de 10 juiste antwoorden invult, verschijnt er een nieuw woord. TIP: de juiste antwoorden vind je in het informatieboekje. 1. Het onderzoek naar de relatie tussen genen, voeding en gezondheid. 2. Positief effect van een middel dat niet toe te schrijven is aan de samenstelling van het middel, wel aan het feit dat men een middel inneemt waarvan men verwacht dat het zal werken. 3. Een bewering die stelt dat een voedingsmiddel eigenschappen bezit die de gezondheid bevorderen of in stand houden. 4. Een conditie van het lichaam waarbij het gebruikelijke niveau aan vet ver wordt overschreden, tot aan het niveau waarbij de gezondheid in het gedrang komt. Verwante en min of meer syno- nieme termen zijn overgewicht, zwaarlijvigheid of vetzucht. 5. Vul aan. Tegenwoordig is er een overvloed aan informatie over gezondheidsrisico’s van voeding. Hierdoor raakt onze samenleving meer en meer in de ban van risico’s, onzekerheden en angsten. Sommige sociologen stellen daarom dat we leven in een cultuur van de … 6. Voedingsmiddelen die zijn bewerkt zodat ze onze gezondheid ten goede komen. Het gaat om voedingsmiddelen die een extra gezondheidsvoordeel naast de klassieke samenstelling beloven. 7. Voedingsmiddel met een lagere calorische waarde dan een vergelijkbaar voedingsmiddel. 8. Het proces waarbij normale levensprocessen meer en meer in termen van ziekte en gezondheid worden benaderd. 9. Pillen, poeders of druppels die zijn bedoeld als aanvulling op de dagelijkse voeding. Er zijn vitaminen, mineralen en allerlei middeltjes op basis van kruiden of dierlijke bestanddelen. 10. Wordt ook wel ‘beauty food’ genoemd. Deze voeding belooft een positieve invloed op het uiterlijk.

2 3 5

6 7 8 9 10

Lespakket medicalisering

Reclametechnieken Producenten van functionele voedingsmiddelen en voedingssupplementen formuleren in reclame en op verpakkingen allerhande gezondheidsclaims, gaande van ‘verbetert de spijsvertering’ en ‘verlaagt de cholesterol’ tot ‘verhoogt de natuurlijke weerstand’. Ze doen hun uiterste best om de indruk te wekken dat de gezondheidsclaims wetenschappelijk zijn onderbouwd. Hiertoe gebruiken ze verschillende reclametechnieken. Tip: je vindt een overzicht van de technieken in het informatieboekje in het hoofdstuk ‘Truken en Technieken’.

Beantwoord onderstaande vragen

1. Verzamel een aantal advertenties en verpakkingen van functionele voedingsmiddelen en voedingssupplementen. Welke technieken worden gebruikt om de indruk te wekken dat de gezondheidsclaims wetenschappelijk zijn onderbouwd? Vul in. Product Gezondheidsclaim

Techniek

....................................................

...................................................

....................................................

...................................................

....................................................

...................................................

....................................................

...................................................

....................................................

...................................................

2. Bespreek de gevonden technieken in de klas. 3. Wat vind je van het feit dat producenten dergelijke technieken gebruiken? Vind je het verkeerd of heb je er niets op tegen? ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... …………………………………………………………………………………………………..............................

Lespakket medicalisering

Column ‘Baas in eigen darm’ Lees onderstaande column. Beantwoord daarna de vragen Het is ontroerend hoe de media - en vooral hun broodheren adverteerders - met de dag bezorgder worden om uw en mijn welzijn. Rokerslongen, spanningshoofdpijn, levensverkortende vetrollen, hoge bloeddruk, lage bloeddruk. De media vullen menig katern en nog meer reclameblokken met middeltjes die dit juk moeten helpen dragen. In een samenleving waar uitgemergelde Kate Moss-adepten de schoolbanken delen met obese junkfoodfanaten, en waar aspirine niet lang genoeg werkt om stresskonijnen door de ochtendfile te helpen, is dit een nobele zaak. We zijn tot tranen toe bewogen. Tranen van bittere ellende weliswaar. Nog niet zo lang geleden was wellness plezant. Nog niet zo lang geleden overtuigden reclamemakers de noestwerkende Vlamingen dat lichaam en ziel gebaat zijn bij enkele uren zalig nietsdoen, ge- wrap –t in modder van de Dode Zee met een dolfijnendeun op de achtergrond en een vruchtencocktail binnen handbereik. Nog niet zo lang geleden mochten we tijdens een ontspannende zweetbeurt in de sauna even geloven dat global warming nog niet zo erg is. Helaas, driewerf helaas. Sinds kort hebben adverteerders beslist dat de Road To Wellville geplaveid is met L. casei immunitas (probeer die maar eens, Demostenes!), Minarine Pro-Activ en Oxy Life Antioxydanten, toe te dienen na alles wat van ver of kortbij rijmt op lust, lekker of leuk. Jawel, de zoetgevooisde onthaastingboodschap is vervangen door een knarsetandende gezondheidscommunicatie die ons meedeelt dat de kern van een geslaagd leven in een dartele darmtransit ligt. Nu blijkt ‘toevallig’ - dixit de nijvere marketing-

boy - dat het slecht gesteld is met onze arme darmen, moe getergd door kerstmaaltijden, werklunches en champagnefeestjes. Reclame klinkt dezer dagen als een verslag van Florence Nightingale na een bezoek aan de afdeling gastro-enterologie. Mij is vroeger geleerd dat het weinig voorkomend is om met anderen je stoelgang te bespreken. Ook reclame was lang die mening toegedaan. Onschuldig toiletpapier kwam in de jaren 1970 niet verder dan een koning-keizer-admiraal cartoon. Maar blijkbaar houdt die van de pot gerukte preutsheid ons al jaren af van het Ware Geluk: een bloeiende darmflora. Geruggensteund door patenten met witte labojas-garantie, getuigen zuinig kijkende Anonieme Constipanten over De Grote Openbaring in hun leven, te danken aan een zekere Actieve Bifidus. God zelf is van naam veranderd. De fermenterende genese van dit geloof ligt in de probiotica: de leer van de actieve bacteriën die ons voedsel verrijken en onze ingewanden alert houden. Volgens Zweeds onderzoek werken dergelijke probiotische producten ‘met actieve bestanddelen’ echt. Maar beweren diezelfde Zweden ook niet dat Ikea-kasten vlot in elkaar geraken? Persoonlijk kies ik in Lévi-Strauss’ The raw and the cooked dichotomie nog steeds en radicaal de kant van de cultuur. Een van de meest ondergewaardeerde kenmerken van een fijne maaltijd is net de garantie dat het eten effectief dood is. Waarom geven reclameboodschappen ons dan het gevoel dat we de yoghurt in onze frigo een naam en persoonlijkheid moeten geven? I shall call you Friday. Het

is geleden van mijn kotdagen in de jaren 1980 dat ik bang was dat het middagmaal op eigen kracht de gemeenschappelijke ijskast zou verlaten, maar dat eten had dan ook een vervaldatum tijdens het Ardennenoffensief. Het was de tijd toen bacteriën in voedsel nog gewoon salmonella heetten. Laten we wel wezen. Als er al sprake is van inactieve ingewanden, dan is dat de schuld van een andere bloeiende tak van de gezondheidscommunicatie die ons moet overtuigen ‘de strijd’ aan te binden met De Calorieën. Ook Satan is van naam veranderd. Om de columnlezer nog beter te dienen, heb ik - met gevaar voor eigen darmen - een proeftest gedaan met wat adverteerders een “luchtig calorievrij tussendoortje” noemen. Wees gerust: het lekkerste en meest voedzame deel is de verpakking. Maar na twee van die Unidentified Food Objects smeekten mijn darmen inderdaad om actieve bifidus. De ene kwakzalver helpt de andere. Op het einde van de negentiende eeuw verkocht ene Lydia E. Pinkham, dankzij een doorgedreven reclamecampagne, miljoenen flessen van haar - ook toen al gepatenteerde - Vegetable Compound dat “alle pijnlijke klachten en zwakheden” genas. Achteraf bleek haar wondermiddel bijna twintig procent alcohol te bevatten. Dat de sector daar eens een voorbeeld aan neemt. Hilde Van den Bulck, communicatiewetenschapper. De Standaard, 12 februari 2007

Lespakket medicalisering

1. Deze column is geschreven in een cynische schrijfstijl. Geef hiervan een voorbeeld. ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... 2. De auteur schrijft ‘God zelf is van naam veranderd’. In welke naam? Wat bedoelt ze hiermee? ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... 3. Vat in enkele zinnen de visie van de auteur samen. ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... 4. Kan je je vinden in haar visie? Argumenteer. ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... …………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............

Lespakket medicalisering

Cartoons Leg uit wat wordt bedoeld met deze cartoons: 1. …………………………………………………………………………………………………………....……… …………………………………………………………………………………………………….......................... ……………………………………………………………………………………………………………............... 2. …………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... 3. …………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………...............

Lespakket medicalisering

Tegenstrijdige berichtgeving De nieuwsberichten over gezonde voeding zijn vaak tegenstrijdig. Lees onderstaande berichten en beantwoord de vragen Enkele tassen koffie al schadelijk voor het hart Dat veel koffie drinken (meer dan vijf koppen per dag) tot hartproblemen kan leiden, daarover zijn de meeste deskundigen het eens. Maar nieuw is, dat ook een paar koppen per dag al schadelijk kunnen zijn voor het functioneren van het hart. Dit blijkt uit onderzoek van UMC St Radboud in Nijmegen. Drie koppen koffie per dag goed voor mentale gezondheid Mannen die dagelijks drie koppen koffie per dag drinken, blijven mentaal in een betere conditie dan leeftijdgenoten die helemaal geen koffie drinken. Bij de groep die dagelijks vier koppen koffie of meer drinkt werd het effect minder, maar ook die groep had minder last van mentale veroudering dan de niet-koffiedrinkers. Hoe koffie de veroudering van de hersenen afremt, werd niet onderzocht, maar een verklaring zou kunnen zijn dat het effect te maken heeft met cafeïne. Mogelijk remt cafeïne de aftakeling van de her-

senen. Dat blijkt uit een onderzoek van neuropsycholoog en epidemioloog Boukje van Gelder van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Van Gelder analyseerde de gegevens van meer dan duizend mannen die geboren zijn tussen 1900 en 1920. Dagelijkse consumptie van koffie tast immuniteit aan Vrouwen die veel koffie drinken hebben vijf procent meer kans op een aantasting van het immuunsysteem dan vrouwen die weinig koffie drinken. De onderzoekers, die 7 000 vrouwen gedurende 77 jaar volgden, stelden vast dat vrouwen die twee koppen koffie per dag drinken twee procent meer risico op verminderde immuniteit hebben, dan vrouwen die dagelijks één kop koffie drinken. Dat risico steeg naar vijf procent bij vrouwen die meer dan tien koppen per dag dronken. De resultaten van het grootschalig onderzoek werden voorgesteld op de European Immunity Conference in New York.

Koffie vermindert kans op jicht Mensen die vier of meer koppen koffie per dag drinken hebben de helft minder kans op jicht dan mensen die slechts één of minder dan één kop per dag drinken. Het effect werd ook vastgesteld bij cafeïnevrije koffie, maar niet bij thee, wat doet vermoeden dat het effect niet wordt veroorzaakt door cafeïne. Dat blijkt uit een grote studie van de University of British Columbia (Arthritis Care and Research, mei 2007). Ze bekeken de eetgewoonten van 14.000 mannen en vrouwen over een periode van 1988 tot 1994. Jicht is een reumatische aandoening die wordt veroorzaakt door een te hoog urinezuurgehalte in het bloed. Bij de koffiedrinkers werd een lager urinezuurgehalte gemeten. (bron: www.gezondheid.be, 8 augustus 2007)

1. Eén van bovenstaande berichten is vals: we vonden het niet op gezondheid.be, maar schre- ven het zelf. Om welk bericht gaat het? Geef argumenten bij je keuze ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... 2. Ben je, na het lezen van deze berichten, gemotiveerd of afgeschrikt om koffie te drinken? Argumenteer. ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………...............

Lespakket medicalisering

Toekomst Waarschijnlijk zal de mens in de toekomst op een andere manier met voeding omgaan. Sommige evoluties zijn nu al begonnen. Lees het tekstje, neem een kijkje op www.mycellf.com of in het informatieboekje en beantwoord onderstaande vragen. Genetisch voedingsadvies Doordat de genen van mensen onderling verschillen, verschilt ook het effect van voedingsstoffen op mensen. Binnen een paar jaar hopen onderzoekers te komen tot gepersonaliseerd voedingsadvies op basis van iemands genenpakket. Nu is dit nog niet mogelijk, de kennis over het menselijk genoom is hiervoor nog veel te beperkt. Het Britse bedrijf Sciona, te vinden op www.mycellf.com, biedt niettemin sinds 2006 genetisch voedingsadvies aan. Geïnteresseerden vragen via de website een speciale kit aan. Hiermee nemen ze thuis een staal van hun speeksel. Dat sturen ze terug per post, waarna het bedrijf vervolgens negentien genen onderzoekt. Op basis van de resultaten geeft het bedrijf vervolgens een honderd pagina’s tellend rapport met persoonlijk voedingsadvies.

1. Vanwaar komt de naam van de website van het bedrijf? ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... 2. Hoeveel kost het genetisch voedingsadvies? ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... 3. Wat vind je van dergelijke bedrijven? ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... 4. Mocht het ooit mogelijk zijn om correct voedingsadvies te krijgen op basis van je genen, zou je dit dan voor jezelf willen? Waarom wel of niet? Vergelijk je antwoord met dat van je klasgenoten. ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………...............

Lespakket medicalisering

Slimme magnetron Onlangs hebben Britse onderzoekers een slimme magnetron ontworpen waarmee de gebruiker snel en efficiënt het vet- en zoutgehalte in voeding kan testen. De magnetron zou binnen afzienbare tijd op de markt komen.

1. Wat vind je van de slimme magnetron? Zou je zelf zo’n magnetron in huis willen hebben? ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... 2. Maak zelf enkele voorspellingen over onze toekomstige voedingsgewoonten die jou wel leuk in de oren klinken. Laat je fantasie de vrije loop, het doet er niet toe of je voorspellingen al dan niet realistisch zijn. ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………...............

Lespakket medicalisering

Knock of de triomf van de geneeskunde In 1923 ging het toneelstuk ‘Knock of de triomf van de geneeskunde’ in première. In de erop volgende vier jaar werd het stuk van de Franse schrijver Jules Romains 1400 keer opgevoerd en daarna verschillende keren verfilmd.Tot op de dag van vandaag wordt het in scholen vertoond. Lees hieronder een samenvatting van het toneelstuk ‘Knock of de triomf van de geneeskunde’. Beantwoord daarna de bijhorende vragen.

In het begin van de vorige eeuw begon de Franse Dr. Knock zijn praktijk in een bergdorp genaamd Saint-Maurice. De mensen waren gezond en bezochten geen arts. De plaatselijke oude arts, de verarmde Parpalaid, probeerde zijn opvolger te troosten en zei: ‘U hebt hier de beste klandizie die u zich maar kunt voorstellen: men laat u met rust.’ Knock was niet bereid zich daarbij neer te leggen. Maar hoe moest de nieuweling de vitale mensen zijn praktijk binnenlokken? Wat moest hij de gezonden voorschrijven? Op listige wijze wist hij de dorpsleraar zover te krijgen lezingen te houden over de zogenaamde gevaren van micro-organismen. Hij liet de dorpstrommelaar omroepen dat de nieuwe dokter alle bewoners uitnodigde voor een gratis consultatie – om de ‘griezelige verspreiding van allerlei ziektes in te dammen, die sinds enkele jaren onze eens zo gezonde streek teisteren’. De wachtkamer stroomde vol. In zijn spreekuur diagnosticeerde Knock merkwaardige symptomen en prentte de nietsvermoedende dorpsbewoners in dat ze zijn voortdurende zorg nodig hadden. Velen bleven voortaan in bed en namen hoogstens water tot zich. Ten slotte leek het dorp één groot ziekenhuis. Er bleven slechts zoveel gezonden over als nodig waren om de zieken te verzorgen. De apotheker was in een mum van tijd schatrijk, evenals de uitbater van het logement, wiens bedoening als noodhospitaal fungeerde. Knock overzag ’s avonds vol geestdrift een zee van licht: het waren de 250 helder verlichte ziekenkamers. ‘Al dat licht is bijna helemaal van mij’, zwijmelde Knock. ‘Diegenen die niet ziek zijn slapen in het donker, zij zijn niet belangrijk.’

1. Wie is Knock? ……………………………………………………………………………………………………………............... 2. Hoe zorgt Knock ervoor dat hij veel werk heeft? ……………………………………………………………………………………………………………............... 3. Wat is het resultaat van de werkwijze van Knock? ……………………………………………………………………………………………………………............... 4. Zijn er volgens jou parallellen tussen de hedendaagse gezondheidsindustrie en de activitei- ten van Knock? Leg uit. ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………............... ……………………………………………………………………………………………………………...............

Lespakket medicalisering

Antwoorden Hier vind je de antwoorden op de vragen uit het lespakket. Wens je meer informatie? Neem dan een kijkje op www.demaakbaremens.org. Je vindt er interessante websites, boeken, documentaires en films over het onderwerp. De manier waarop we met voeding omgaan 1. - Een nooit geziene voedingsrijkdom in de supermarkt - Koken en eten staan centraal in talloze tv-programma’s, tijdschriften en boeken - Elke week een aan voeding gerelateerd onderwerp in het nieuws - Steeds meer mensen met overgewicht en de gezondheidsproblemen die ermee samengaan - Opkomst functionele voedingsmiddelen, cosmetische voeding en voedingssupplementen - Veel berichten in de media over gezonde voeding Dit zijn de antwoorden uit de brochure. De leerlingen zullen zelf andere voorbeelden aanbrengen. 2.a. Fruitsap verrijkt met calcium, yoghurt waaraan bacteriën zijn toegevoegd, lightkoekjes, ontbijt granen met extra ijzer, … 2.b. Vitamine C-supplementen, multivitaminepreparaten, Calcium-supplementen, … De actieve voedingsdriehoek 1. - Slechts 27,2 % heeft voldoende lichaamsbeweging - Er wordt aangeraden om 2 à 3 stuks fruit per dag te eten. De gemiddelde Belg eet slechts 0,8 stuks. - Er wordt aangeraden om 300 gram groenten per dag te eten. De gemiddelde Belg eet er slechts 138 gram per dag. 2. Nee Woordraadsel 1. nutrigenomics (p.41) 2. placebo-effect (p. 13) 3. gezondheidsclaim (p. 8) 4. obesitas (p. 7) 5. angst (p. 12) 6. functionele voeding (p. 8) 7. lightproduct (p. 8) 8. medicalisering (p. 46) 9. voedingssupplementen (p. 11) 10. cosmetische voeding (p. 11) Oplossing = GEZONDHEID Reclametechnieken TIP: je kan als leerkracht zelf een aantal tijdschriften/verpakkingen meebrengen naar de klas. Een overzicht van de technieken vind je in het informatieboekje op pp. 26 - 33 Column ‘Baas in eigen darm’ 1. - Het is ontroerend hoe de media – en vooral hun broodheren adverteerders – met de dag bezorgder worden om uw en mijn welzijn. - Om de columnlezer nog beter te dienen, heb ik – met gevaar voor eigen darmen – een proeftest gedaan met wat adverteerders een ‘luchtig calorievrij tussendoortje’ noemen. Wees gerust, het lekkerste en meest voedzame deel is de verpakking. - Volgens Zweeds onderzoek werken probiotische producten met ‘actieve bestanddelen’ echt. Maar beweren diezelfde Zweden ook niet dat Ikeakasten vlot in elkaar geraken? De leerlingen zullen zelf nog andere voorbeelden ontdekken.

In Actieve Bifidus Vroeger lag het Ware Geluk in het geloof in God, nu in het geloof in Actieve Bifidus. Vroeger lieten mensen zich door God voorschrijven wat te doen en wat te laten. Nu laten ze zich dit voorschrijven door Actieve Bifidus, aangezien het Ware Geluk in een bloeiende darmflora ligt.

Adverteerders van voedingsmiddelen gebruiken sinds kort een nieuwe soort communicatie. Woor- den als lekker en leuk hebben plaatsgemaakt voor woorden als L. casei immunitas, Actieve Bifidus Minarine Pro-Activ, Oxy Life Antioxidanten, geslaagde darmtransit en calorievrij. Hilde Van den Bulck betreurt deze evolutie.

Cartoons Cartoon 1 Tegenwoordig is er een overvloed aan informatie over voeding. Meer nog, mediaberichten over gezondheid spreken elkaar vaak tegen en/of zijn verwarrend. Hierdoor moeten consumenten bijna voedingsexperts zijn om uit deze overvloed aan informatie een evenwichtige maaltijd samen te stellen. Cartoon 2 Tegenwoordig is er een overvloed aan informatie over gezondheidsrisico’s van voeding. Hierdoor raakt onze samenleving meer en meer in de ban van risico’s, onzekerheden en angsten. Cartoon 3 Sinds juli 2006 zijn misleidende gezondheidsclaims door een Europese wet aan banden gelegd. Claims als ‘light’ mogen bijvoorbeeld niet meer zomaar worden gemaakt. Er is vastgelegd hoeveel vet of suiker een product mag bevatten om ‘light’ te mogen vermelden. Met deze richtlijn hoopt men te vermijden dat consumenten denken af te vallen door het eten van lightchips. Tegenstrijdige berichtgeving Het derde bericht, ‘Dagelijkse consumptie van koffie tast immuniteit aan’, is vals - Gedurende 77 jaar 7000 vrouwen volgen is zo goed als onmogelijk - Een Europese Conferentie in New York is weinig geloofwaardig Toekomst 1. De naam is een samenvoeging van myself en cells. 2. 269 dollar of ruim 200 euro Knock of de triomf van de geneeskunde 1. Knock heeft zich als nieuwe huisarts gevestigd in een Frans bergdorpje, waar bijna iedereen zich kerngezond voelt. Knock wil zich daar, in tegenstelling tot zijn voorganger, niet bij neerleggen. 2. Knock schakelt de dorpsleraar in om voorlichting te geven over de zogenaamde gevaren van micro-organismen en nodigt via de dorpstrommelaar alle inwoners uit voor een gratis consult. Hij constateert dat de dorpelingen last hebben van allerlei verontrustende symptomen en hij overtuigt hen ervan dat ze dringend behandeling nodig hebben. 3. Bijna de hele bevolking ligt ziek in bed en er zijn nog maar net genoeg gezonde mensen over om hen te verzorgen. Dr. Knock zelf, de plaatselijke apotheker en de uitbater van het logement varen er wel bij. 4. Volgens wetenschapsjournalist Jörg Blech doen farmaceutische bedrijven tegenwoordig veel moeite om zoveel mogelijk mensen een medicijn aan te praten. Ook artsen doen hieraan mee door steeds meer onschuldige klachten en gebreken te voorzien van een diagnose, vaak op aandrang van mondige patiënten die al precies weten welk syndroom ze hebben.

+ Dit lespakket werd samengesteld door De Maakbare Mens vzw, in samenwerking met CMD Herentals, CMD Turnhout en WLE-DigiMores. + Met de steun van de Vlaamse Minister van Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel + Wettelijk depot: D/2007/4923/04

www.nczedenleer.org

V.U. Johan Braeckman, visserij 161, 9000 Gent | Lay-out Nikki Juten

+ De Maakbare Mens vzw Lange Leemstraat 57 2018 Antwerpen 03/233 70 32 www.demaakbaremens.org info@demaakbaremens.org