TOP. M agazine • 2 017
Familiebedrijven De kunst van succesvol overdragen Green Specialties Holland Bunnik Plants Jub Holland
Tuinbouw Ondernemersprijs Nico Koomen, voorzitter Tuinbouw Ondernemersprijs
Continuïteit familiebedrijven Familiebedrijven vormen een stabiele factor in het brede landschap van ondernemend Nederland. De drie genomineerde bedrijven voor de Tuinbouw Ondernemersprijs 2017 zetten een familietraditie voort. Kwesties rond opvolging en continuïteit zijn meer dan ooit actueel door de omvang en complexiteit van de nieuwe generatie tuinbouwbedrijven.
De uitreiking van de Tuinbouw Ondernemersprijs in ons kroonjaar 2016 was er een om met voldoening op terug te kijken. Dat Hare Majesteit Koningin Máxima ons dertig jarig jubileum met haar aanwezigheid opluisterde heeft iedereen goed gedaan. Een koningin, die zelf ook zoveel van bloemen houdt, die sluiten we allen in ons hart.
Nieuwe ambassadeur Voor de nieuwe editie van de Tuinbouw Ondernemersprijs zijn drie schitterende bedrijven genomineerd. Op 11 januari 2017 zullen we met veel plezier een nieuwe ambassadeur voor onze tuinbouwsector benoemen. Want ambassadeur ben je een heel jaar lang en nog vele jaren daarna. Vraag het maar aan eerdere winnaars, die hierdoor de kans hebben gekregen om een breder publiek te bereiken. Als bestuur zien we dat de variatie in deelnemende bedrijven toeneemt. Vanuit alle sectoren melden zich kandidaten. Dat juichen wij als bestuur natuurlijk toe. Graag benadrukken wij dat het er niet om gaat welke sector je vertegenwoordigt, het gaat om excellerend ondernemerschap. Tot ons genoegen zien we dat steeds meer mensen geïnspireerd raken en zich realiseren dat hun onderneming ook mee kan doen: “Misschien is het iets voor mij, ik ben er aan toe.” Vooral dat laatste, er aan toe zijn, dat is belangrijk. Bedrijven moeten zo zijn geëvolueerd en georganiseerd dat ze voldoen aan de criteria die jury en bestuur hebben vastgesteld.
Complexe bedrijven Eén criterium waarop de jury bedrijven beoordeelt is continuïteit. Tuinbouwbedrijven zijn bijna altijd familiebedrijven. Als de crisis in de land- en tuinbouw iets duidelijk heeft gemaakt, is dat de bedrijven met een strakke organisatie en een krachtige toegevoegde waarde in staat zijn om te overleven. We zien dat de familiebedrijven van nu groter en complexer van structuur worden. Specialisten van buitenaf komen het bedrijf, soms ook het management, versterken. Deze ontwikkeling zorgt ervoor dat ondernemers de continuïteit moeten bewaken. Dus moeten zij al vele jaren voor de daadwerkelijke overdracht gaan nadenken over de manier waarop dat moet gebeuren. In dit magazine en tijdens de bijeenkomst op 11 januari 2017 zullen we daar uitgebreid bij stilstaan. Denk en discussieer met ons mee en laat ons vooral weten hoe u hier tegenaan kijkt.
Tijd om het stokje over te dragen! Het was een TOP jaar! Genomineerden Bunnik Plants, Green Specialties Holland en Jac. Uittenbogaard & Zonen (JUB) van harte! En veel succes met de verkiezing natuurlijk.
31e editie van de Tuinbouw Ondernemersprijs Genomineerde bedrijven zetten lange familietraditie voort
Boomkwekerij Ebben | Beerseweg 45 | 5431 LB Cuijk | T +31 485 312021 info@ebben.nl | www.ebben.nl | www.treeebb.nl
3
Inhoud
6 8
Martijn van Dam, staatssecretaris Ministerie Economische Zaken 'Innovatie essentieel voor toekomst tuinbouw.'
Genomineerde Green Specialties Holland zet kwaliteit op de eerste plaats. ‘We kiezen voor onze klanten en zijn loyaal aan goede samenwerkingsverbanden.’
12
Genomineerde JUB Holland vindt dat bollen de biodiversiteit ondersteunen.
16
Genomineerde Bunnik Plants zet een nieuwe organisatiestructuur neer.
20
’We zien graag dat alle bollentelers duurzaam ondernemen.’
‘Als mensen vertrouwen krijgen worden ze scherper en creatiever.’
Pursey Heugens van RSM Erasmus University over wisseling van de wacht bij familiebedrijven. ‘Laat het los. Snoeien doet groeien.’
Wij feliciteren Bunnik Plants,
En verder Frank Hollaar, Flynth 22 • Jeroen van Buren, Delphy 26 • Boomkwekerij Ebben, winnaar 2016 28 www.tuijtel.com
Green Specialties Holland en Jac. Uittenbogaard & Zonen (JUB Holland) met de nominatie voor de Tuinbouw Ondernemersprijs
Colofon
FSC TOP logogebruik per 1-7-2014 magazine is een uitgave van Stichting Tuinbouw Ondernemersprijs Eisen aanABC plaatsing van 129, het FSC Westland 2685logo: DB Poeldijk www.tuinbouwondernemersprijs.nl info@tuinbouwondernemersprijs.nl 1. Registratienummer Tuijtel: FSC® C007225 Oplage 15.000
2. Formaat: Portrait (staand) min.17 mm breed Productiecoördinatie Landscape (liggend) min.12 mm hoog Marian Kester, DENK Communicatie Diana Duijvestijn, DENK Communicatie
3. Kleur logo: zwart/wit of groen Pantone 626C Redactie (100C, 60M, 100Y, 20B) Pieternel van Velden, Uitzondering: met uitsluitend pms, dan de Krabbelsproductie Tekst en Beeld kleur met het meeste contrast gebruiken
Fotografie Fotostudio Gerard-Jan Vlekke
Drukwerk Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam
Advertenties Koninklijke BDU Grafi sch Bedrijf, Barneveld
Copyright Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze Minimaal 17 mm. breed uitgave mag zonder toestemming vooraf worden overgenomen
Ontwerp en vormgeving Bianca Dijkzeul 4. Wanneer er geen onbedrukte ruimte beschikbaar is mag de achtergrondkleur onder het logo doorlopen, mits voldoende contrast!
5. Verhoudingen (lengte, breedte) mogen niet veranderd worden
5
Minimaal 12 mm. hoog
Staatssecretaris Martijn van Dam
Innovatie essentieel voor toe komst tuinbouw Staatssecretaris van Economische Zaken Martijn van Dam juicht
vakmanschap, je ziet dat de tuinbouw
agrarische producten en agrokennis
innovatief ondernemerschap in de tuinbouw toe. In zijn korte tijd
internationaal behoort tot de wereld-
en innovatie kan Nederland ook in de
top. De ondernemers, voor een groot
toekomst toonaangevend blijven.”
als bewindsman heeft hij de daadkracht van deze sector van dichtbij kunnen ervaren. Hij ziet veel kansen, en verwacht een actieve houding van ondernemers.
deel familiebedrijven, leveren een onmisbare bijdrage aan de economie,
Hoe kijkt u aan tegen verduurzaming
zowel in productiewaarde als export-
van de tuinbouw?
waarde en werkgelegenheid.”
“Ik vind dat glastuinbouw op het gebied van energiebesparing en duurzame
Vanaf het begin is het Ministerie van
Hoe vindt u de dialoog tussen
Het is slecht gesteld met
energie via geothermie al veel heeft
Economische Zaken partner van de
tuinbouwsector en samenleving nu?
bedrijfopvolging in de tuinbouw.
bereikt. Dat geldt ook voor de bijzondere
Tuinbouw Ondernemersprijs.
“De sector is heel klantgericht. Ook
Wat vindt u daarvan?
wereld van natuurlijke gewasbescher-
Wat wilt u de genomineerden en
voor de toekomst bieden de wensen
“Dat opvolging in de familie terugloopt
ming, zoals ik onlangs zelf mocht zien bij
de winnaar meegeven?
van consumenten mooie kansen voor
heeft een zakelijke, maar vaak ook een
een paprikateler die met een innovatieve
“Als je voor deze prijs wordt
de Nederlandse tuinbouw. Er is steeds
emotionele kant. Het is een zorgelijke
schimmel zijn oogst tegen ongedierte
genomineerd dan ben je in mijn ogen
meer vraag naar gezond en duurzaam
ontwikkeling. Het is voor elke
beschermt. De komende periode zullen
al een winnaar. Maar goed, er kan er
eten en een prettige leefomgeving.
economische sector van belang dat
er meer van dergelijke middelen voor
natuurlijk uiteindelijk maar één de prijs
Juist tuinbouwproducten als
nieuwe en jonge ondernemers
tuinders beschikbaar komen. Het
winnen. Deze heeft de speciale
groenten, fruit, bloemen en planten
instappen als ze kansen zien. Maar het
terugdringen van emissies en gewas-
opdracht om ‘ambassadeur’ te zijn voor
sluiten daarbij aan. Jullie hebben als
is in deze geen automatisme meer dat
beschermingsmiddelen gaat ook de
zijn sector en daarmee ook een rol om
sector de sleutel in handen. Laat
de kinderen het bedrijf van hun
goede kant op. Heel positief allemaal.
het gesprek met de samenleving op
consumenten zien en ervaren wat je
ouders overnemen. Soms is de
Maar we zijn er nog niet.
gang te brengen. Daarnaast geldt voor
doet op je bedrijf. Een initiatief als
drempel hoog, wanneer opvolgers
Ook de komende jaren moeten er
alle genomineerden dat zij uitblinken
‘Kom in de kas’ geeft daar een mooie
voor grote investeringen komen te
nog belangrijke stappen worden gezet.
en een voorbeeld zijn voor andere
invulling aan maar zoek ook andere
staan. Hier is zeker aandacht voor, via
Sommige onderdelen in de tuinbouw
Waar ziet u internationaal nog kansen?
tuinders die willen verduurzamen en
manieren om ‘de samenleving’ binnen
het Groen Onderwijs, door financiële
moeten bijvoorbeeld nog extra aandacht
“Als ik voor een economische missie
innoveren. Ik vraag jullie om die
te halen.
steun voor jonge boeren en tuinders
besteden aan het milieu.”
in het buitenland ben valt mij op
kwaliteiten te tonen aan je collega’s, maar zeker ook buiten de tuinbouw.
Wat is u het meest opgevallen
Timmer aan de weg en inspireer
bij uw eerste kennismaking met
anderen.”
de tuinbouwsector? “Naar mijn mening mag deze sector
Welke rol ziet u voor Nederland in
innovatiekracht staat aangeschreven.
het wereldwijde voedselvraagstuk?
Er is veel interesse voor de gespeciali-
Innovatie is het sleutelwoord.
“Voldoende gezond en duurzaam
seerde bedrijven. Dat blijkt bijvoor-
de consumptie van groenten en fruit
Waarom is het belangrijk om
gemaakt eten wordt steeds belang-
beeld ook uit de interesse van de vele
eerder af dan toe. Dit vind ik zorgelijk.
zich met recht Topsector noemen. Of
innovatie te versnellen?
rijker. Als koploper op gebied van
handelsmissies die wij vanuit andere
Daarom stel ik twintig miljoen euro
het nu gaat om ondernemen, kracht
“Innovatie is essentieel voor de
tuinbouw en uitgangsmaterialen
landen hier ontvangen. Zij komen
extra beschikbaar voor de voedsel-
om te vernieuwen, kennisniveau of
toekomst van de tuinbouw.
kunnen en moeten we daaraan
veelal speciaal naar Nederland om te
agenda. Dit geld is bedoeld om voor
De koppositie die Nederland nu heeft
bijdragen en dat gebeurt nu ook al.
kijken naar de techniek en innovaties
iedereen in Nederland veilig, gezond
is niet vanzelfsprekend. Andere landen
Bijvoorbeeld met uitgangsmateriaal
op land- en tuinbouwbedrijven.”
en duurzaam eten binnen handbereik
met meer ruimte, minder strenge
en innovatieve kassen, die speciaal
milieueisen en lagere lonen zitten niet
voor lokale omstandigheden zijn
Is alleen de internationale positie
daarbij extra aandacht krijgen, net als
stil. Met concurrentie op prijs en
ontwikkeld. Er zijn kansen voor de
van de tuinbouw belangrijk?
transparantie in de voedselketen en
volume kan Nederland op de lange
Nederlandse tuinbouw, als het accent
“Nee. In Nederland liggen ook
nieuwe ontwikkelingen.”
termijn de koppositie niet behouden.
komt te liggen op hoogwaardige,
mooie kansen. Onlangs heb ik de
De grote wereldwijde uitdagingen om
onderscheidende producten.
voedselagenda gepubliceerd en op
genoeg eten te produceren op een
Als ondernemers die focus verleggen,
26 januari organiseren wij een
duurzame manier bieden kansen voor
dan zullen zij ook in de toekomst
voedseltop. Aan de ene kant is er
Nederland. Door sterker in te zetten
een belangrijke rol blijven spelen
vraag naar duurzaam en gezond
op de export van hoogwaardige
in wereldvoedselvoorziening.”
voedsel, aan de andere kant neemt
De maatschappelijke aandacht voor duurzaam en gezond voedsel groeit: jullie hebben de sleutel in handen 6
hoe hoog de Nederlandse kennis en
(JOLA-regeling) en door innovatieve
Jullie zijn een voorbeeld voor andere ondernemers
starters extra te ondersteunen.”
te brengen. Jonge kinderen moeten
www.rijksoverheid.nl 7
Genomineerd Green Specialties Holland, Lierop
Gezond en vertrouwen, daar gaan wij voor Uit de negatieve kostprijsspiraal blijven is de missie van Hennie en Adrie van den
de zestig klanten. Dit zijn leveranciers
Einden. Door jezelf onmisbaar te maken in een keten lukt het om naar vaste product-
van panklaar producten, retailers en
prijzen te groeien. Dan moet je niet altijd het onderste uit de kan willen halen, maar
groothandel voor de gastronomie in
loyaal zijn aan je klanten. Green Specialties Holland heeft een eigen plaats verworven in de wereld van verwerken en verpakken.
binnen- en buitenland. In totaal is de eigen kwekerij in Nederland 150 hectare groot en hierop wordt ongeveer 450 hectare producten
Ergens halverwege de jaren negentig
Daarna ook in de verwerking en afzet
geteeld. Op momenten dat het
van de vorige eeuw was Adrie van den
van spinazie, rucola, veldsla, babyleaf en
Hollandse product er niet is vult het
Einden uit Lierop er helemaal klaar mee.
wortelen van hoge kwaliteit.
bedrijf het assortiment aan met
Als vollegrondsgroenteteler kon hij geen
producten uit Zuid-Europa. Deze
enthousiasme meer opbrengen voor
Perspectief
komen van kwekerijen die, net als
zijn vak en hij studeerde in de avond-
Het is maandagmorgen. Drukte alom.
Green Specialties Holland, onder
losse blaadjes in zakjes nog niet goed
met andere bedrijven. Op het moment
uren voor makelaar. Het had te maken
Hennie en Adrie hebben al een groot
Milieukeur produceren en dezelfde
onder controle. Daar lag dus een kans.
dat de teler afscheid nam van de
met een onderbuik gevoel. Altijd maar
deel van de orders voor de dag
kwaliteit grondstoffen kunnen leveren.
Bewust zocht hij contact met
veiling en voet aan de grond kreeg bij
tegen de laagste kostprijs telen en bij te
verwerkt. “Vandaag moeten we wat
leveranciers van panklare producten,
nieuwe afnemers is ook het assortiment
hoge productie je eigen concurrent op
extra spinazie oogsten”, vertelt Adrie,
Maximum bereikt
omdat hij niet met hen wilde
uitgebreid. Vandaag de dag levert het
de veiling zijn. Dat moest anders, vond
‘’omdat we komende nacht wat
Tot 1999 hadden Hennie en Adrie
concurreren maar juist samen complete
bedrijf meer dan dertig verschillen-
nachtvorst verwachten. Dat is niet erg,
samen een traditionele vollegronds-
productlijnen wilde aanbieden. Dat
de producten, kant en klaar en naar
maar morgenvroeg kunnen we het
groentekwekerij. Daar teelden zij
bleek een gouden greep.
recept van de klant verpakt. Van
land nog niet op.” Terwijl buiten de
breekpeen, bospeen, spinazie,
spinazie tot rucola, van koolsoorten tot babyleaf en zelfs mixen met eetbare
hij. Maar toen hij eenmaal zijn diploma op zak had, ja, zelfs een baan kreeg aangeboden, bedacht hij zich. Wilde hij echt wel stoppen?
oogstmachines gestaag over de
ijsbergsla en kropsla. De afzet verliep
Het is maar goed dat hij op zijn
bedden schuiven is het binnen in de
via veiling ZON. Door het brede
besluit terug kwam. Samen
hal spitsuur. Via zeven verwerkings-
assortiment en continue zaaien en
lijnen worden de geoogste spinazie en
planten liep dat eigenlijk best goed.
babyleaf gewassen, gecentrifugeerd,
Spinazie groeide uit tot hoofdteelt. Van
en Hennie een service verlenende rol
gewogen en in zakjes verpakt.
den Einden kon meer produceren dan
naar zich toe getrokken en durven
Dat gebeurt uitsluitend nadat er een
de markt aan kon. Nog meer telen
Gezonde bodem
daarmee ook positie in te nemen. “We
order binnen is gekomen van één van
leverde minder op. Dat was ook het
“We hebben aan de productiekant ook
leveren niet aan iedereen. We kiezen
moment dat hij begon te twijfelen of hij
slagen gemaakt en het kostprijs
voor klanten die voor kwaliteit gaan en
zo verder wilde. Of hij nu via de veiling
denken losgelaten. Teelden we voor-
zijn loyaal aan goede samenwerkings-
zou afzetten of via contracten, een
heen nog 25.000 kilo spinazie per
verbanden”, vertelt Hennie.
betere prijs zat er niet in voor het
hectare, we besloten om dat terug te
leveren van bulkproducten en grond-
brengen naar 10.000 kilo. Extensiever
Opnieuw geboren
stoffen voor verschillende verwerkers.
telen met minder meststoffen, waar-
De nieuwe richting die het bedrijf
Tegelijkertijd zag Adrie dat losse
door het blad steviger, smakelijker en
alweer zeventien jaar geleden is
spinazie steeds minder interessant werd
houdbaarder werd”, vervolgt hij.
ingeslagen heeft hen geen windeieren
voor de retail, tenzij het kant-en-klaar
Tussen de seizoenen door zaait het
gelegd. Maar behalve dat voelen zij
verpakt zou zijn. “Ik was geïnspireerd en
bedrijf groenbemesters om mineralen
vooral voldoening. “Het is alsof we
wilde innoveren”, vertelt hij. “Wassen en
vast te leggen en verrijkt het de grond
opnieuw geboren zijn”, vindt Adrie.
in zakjes verpakken, dat wilde ik gaan
met compost. Een gezonde bodem is
Dat de organisatie op orde is bleek nog
doen.” Zo kwam de eerste verwerkings-
het begin van alles. Daarom heeft Van
in juni, toen de regio door hagel werd
lijn op het bedrijf. Natuurlijk waren er op
den Einden voorkeur voor telen op
getroffen. Ook Green Specialties
dat moment veel groenteverwerkende
eigen grond ten opzichte van huren of
Holland liep grote schade op aan
bedrijven en snijderijen, maar die
pachten. Met deze maatregelen maakt
gewassen die op het land stonden.
hadden kwaliteit en houdbaarheid van
Green Specialties Holland het verschil
Het bedrijf was echter maar één dag
met zijn vrouw Hennie en een team professionals is hij met Green Specialties Holland eerst groot geworden in de teelt.
We kiezen onze klanten en zijn loyaal
bloemen. Green Specialties Holland beheerst drie disciplines; teelt, verwerking en verkoop. Zo hebben Adrie
9
Genomineerd
Genomineerden voor de Tuinbouw Ondernemersprijs 2017: gefeliciteerd!
Wij feliciteren Bunnik Plants, Green Specialties Holland en Jac. Uittenbogaard & Zonen (JUB Holland) met hun nominatie.
Altijd tegen de laagste kostprijs produceren, dat moest anders uit productie en pakte direct de draad
Deze behandelingsmethode heeft ook
met afnemers naar vernieuwing te
weer op. Zo kocht het onmiddellijk
een gunstig effect op de houdbaarheid
zoeken. Zo zijn er recent twee teelten
producten aan bij een netwerk van
van producten. Afvalwater dat niet
bijgekomen, namelijk de eiwitrijke
collega’s in Duitsland, Verenigd
meer geschikt is voor wassen gaat door
gewassen haver en lupine. Het meel
Koninkrijk en Scandinavië. Na veertien
een zuiveringsinstallatie. Daarna is het
van deze plantaardige eiwitten is
dagen kon het weer overstappen op
weer geschikt om tractoren, zaai- en
bijvoorbeeld geschikt om te verwerken
eigen product. Zo’n stap is makkelijker
oogstmachines te reinigen. Overtollig
in smoothies. Het bedrijf heeft in-
als het proces lang daarvoor al
water wordt weer geïnfiltreerd in de
middels twee mixen ontwikkeld; een
geborgd is.
bodem. Zo kan het bedrijf 70%
combinatie van spinazie, babyleaf kale
besparen op waterverbruik.
en mizuna met een zakje lupine- of
Water belangrijk
Energietechnisch heeft het bedrijf
havermeel daarbij. Je kunt ze mixen in
Niet alleen het productie- en
ook grote stappen gemaakt. Op de
de blender, met wat fruit erbij. “Gezond
verwerkingsproces is op orde, ook over
gebouwen liggen zonnepanelen die
eten is een trend voor de toekomst.
de reststromen is nagedacht. Bij de
voldoende energie opwekken voor de
Daar willen we graag op inspelen.
oogst is het al een kunst het gewas zo
helft van het totale bedrijfsproces. Op
Het is toch vreemd als een sporter zijn
af te snijden dat er niet teveel vuil en
zondag, als er minder activiteiten zijn,
gezonde voeding aanvult met kunst-
zand mee komt. Zo blijft het spoel-
kan Adrie zelfs stroom terugleveren.
matige eiwitpoeder, terwijl er een
water zo schoon mogelijk. De water-
natuurlijk alternatief is”, besluit Adrie.
stroom binnen het bedrijf is een
Plantaardige eiwitten
gesloten systeem. Het water ondergaat
De familie Van den Einden heeft een
een microbiologische behandeling
bijzonder bedrijf neergezet, maar blijft
waardoor het langer bruikbaar is.
zich steeds verbeteren door samen
www.greenspecialtiesholland.nl
Oordeel van de jury De jury vindt Green Specialties Holland een toponderneming. Het van oorsprong vollegrondsgroentebedrijf is ruim op tijd doorontwikkeld van grondstoffenproducent naar leverancier van panklare producten. De gegarandeerde versheid voorkomt verspilling in de keten. Het marktgerichte bedrijf ontzorgt de klanten door jaarrond op hen afgestemde concepten te leveren. Bovendien investeert het in langjarige samenwerkingsverbanden met leveranciers en afnemers in binnen- en buitenland, waardoor de continuïteit van de onderneming verzekerd is. Veel aandacht gaat naar duurzaamheid. Dit komt tot uitdrukking in een productieproces, waarbij het zuiveren van water, het opwekken van
Internationaal Duurzaam planet Marktgericht Innovatief
energie en het verbeteren van de grond vanzelfsprekend zijn.
Samenwerken
Green Specialties Holland is voorgedragen door adviseur Ron Mulders.
X 11
Genomineerd JUB Holland, Noordwijkerhout
Wij willen zorgzaam omgaan met milieu en kwaliteit Hoe maak je het onderscheid in de bollensector waar de concurrentie groot is?
Frank voor broeierij, kwekerij en
Dat kan alleen door het heel erg goed te doen, betrouwbaar te zijn en door zorg te
veredeling. Het bedrijf heeft een lange
dragen voor de leefomgeving. JUB Holland is al meer dan honderd jaar actief en heeft
geschiedenis in de bollenwereld,
een goede naam in de sector. Jaap-Jan Uittenbogaard geeft een impressie van het familiebedrijf, maar is vooral bescheiden over de positie die het inneemt.
waarbij al in de tweede generatie een splitsing heeft plaatsgevonden tussen kwekerij, broeierij en handel. Het is uniek dat deze drie takken nog steeds
In de tuinen van Paleis Het Loo, Villa
inrichting van de tuin. We vinden het
vertegenwoordigd zijn. De familie is
Eikenhorst en Paleis Huis ten Bosch
geweldig dat Koningin Máxima ook
altijd samen blijven optrekken onder
bloeien ieder jaar bolbloemen van
zoveel interesse toont.”
één vlag. De lange familiestamboom
JUB Holland (Jac. Uittenbogaard &
en het werkterrein zijn zeer breed.
Zonen). Al ruim veertig jaar levert
Lange geschiedenis
Zo exporteert het handelsbedrijf
het bloembollenbedrijf uit
Jaap-Jan is alweer de vierde generatie
bollen naar meer dan 35 landen in het
bedient een breed spectrum klanten”,
Noordwijkerhout tulpen, narcissen en
die in het familiebedrijf werkzaam is.
midden- en hogere marktsegment in
legt hij uit. We leveren producten voor
andere bloembollen aan de Koninklijke
Bollen zijn altijd in zijn leven geweest.
heel Europa. De kwekerij is gespeciali-
postorderbedrijven en retail, maar ook
Familie. “Sinds ons honderdjarige
Als jonge knul hielp hij al op de
seerd in een groot assortiment tulpen
bollen voor de professionele broeierij.”
bestaan, zes jaar geleden, mogen we
kwekerij en in de handel bij zijn vader
en narcissen en heeft een omvang van
Bijzonder is de handel in bollen voor
ons als enige bloembollenbedrijf
Jaap. Ziekzoeken, bollen pellen, hij
31 ha, verdeeld over meerdere plaatsen
landscape. Dit zijn bijvoorbeeld
Hofleverancier noemen”, vertelt
heeft het allemaal gedaan, zoals alle
in Nederland. De broeierij produceert
samengestelde bloembollenmengsels
broeierij. “De kwekerij staat dus in
Jaap-Jan Uittenbogaard die het woord
kinderen in de bollenstreek. Na zijn
vier miljoen tulpen per jaar.
of losse bollen. Om daarbij een extra
dienst van de andere bedrijfstakken.
voert namens zijn familie. Hij is trots op
studie logistiek ging hij aan de slag in
dienst te verlenen ontwikkelde JUB
De bollen gaan ook naar de handel,
dit predicaat. “Je hoeft hiervoor niet
het bedrijf. Vandaag de dag is hij
Eigen concepten
Holland in de jaren negentig van de
maar voorzien vooral in een hoog-
noodzakelijkerwijs aan het Koninklijk
verantwoordelijk voor retail.
In de presentatieruimte van het bedrijf
vorige eeuw een speciale plant-
waardig assortiment voor onze eigen
Huis te leveren, maar we zijn zeer
De driekoppige directie bestaat uit
hangt een kleurrijke verzameling
machine voor het planten onder gras.
broeierij.” Ook hier geldt dat het bedrijf
vereerd dat wij dit wel mogen doen.
Jaap-Jan, zijn broer Robbert en
producten en er staan displays met
Die plantmethode heeft ervoor
hoge kwaliteit en toegevoegde waarde
Het wil toch zeggen dat onze naam
achterneef Frank. Achterneef Dolph
kleinverpakkingen. JUB Holland was
gezorgd dat het bedrijf nu een
wil leveren, om daarmee weg te blijven
bekend is bij de Koninklijke Familie.
zal daar binnenkort nog bij komen
destijds het eerste handelsbedrijf dat
belangrijke speler is in de markt voor
uit de concurrentieslag om de laag-
Koningin Juliana maakte destijds
als financiële man. Robbert is
bollen op kleur aanbood. Die trend is
landscape.
ste prijs. In 2011 is de broeierij lid
lijstjes en was erg betrokken bij de
verantwoordelijk voor landscape en
doorgezet, want in ieder tuincentrum
We zien graag dat alle bollentelers duurzaam ondernemen
geworden van PolderPride, een
vind je tegenwoordig bollen die netjes
Nieuwe rassen
samenwerkingsverband van vijf
op kleur zijn gerangschikt. Daarnaast
Ook het verhaal van de kwekerij en
ervaren tulpenbroeiers uit de
ontwikkelt het bedrijf samen met een
de broeierij is bijzonder. JUB Holland
Beemster die uitsluitend A1 kwaliteit
trendwatcher eigen concepten voor
veredelde al twintig jaar lang hobby-
tulpen op de markt brengen. De afzet
de retailmarkt. Een nieuw concept dat
matig tulpen. In 1996 besloot het
van deze bloemen vindt voornamelijk
daarbij opvalt is ‘Natural Bulbs’, een
om dat professioneel aan te pakken
plaats via veiling Royal FloraHolland.
verpakte serie biologische bollen die
en richtte samen met zeven collega
Skal gecertificeerd is. “Dat is nu nog
bloembollenkwekers, exporteurs
Milieukeur bollen
een klein segment”, weet Jaap-Jan,
en Hobaho veredelingsbedrijf
Milieu is een belangrijk thema in de
“maar er is zeker belangstelling voor
Remarkable op. Jaap-Jan: “Veredelen is
bloembollensector. JUB Holland is
dit type bollen. ”Ons handelsbedrijf
een langdurig proces. We zien nu dat
nauw betrokken geraakt bij de
de eerste commerciële rassen uit het
ontwikkeling van Milieukeur voor
veredelingsprogramma beschikbaar
bloembollen, omdat het zoekt naar
komen. We moeten nog stappen
manieren om duurzaam te
maken in resistenties tegen ziekten en
produceren. Rudolph Uittenbogaard
plagen.” Deze nieuwe rassen vinden
(derde generatie) heeft daarin een
hun weg via de kwekerij naar de eigen
voortrekkersrol vervuld en actief
We zijn trots op het predicaat Hofleverancier
13
Genomineerd
Het is belangrijk om aandacht te besteden aan onze omgeving
h t n y l f s n e “nam ” ! d r e e t i c i l e f e g e t r a h n va
Flynth feliciteert drie excellente ondernemers, met hun nominatie voor de Tuinbouw Ondernemersprijs 2017!
De Nederlandse tuinbouw acteert op het hoogste niveau in watermanagement, energievoorziening en duurzame productiemethoden. Alleen met intensieve samenwerking en kennisuitwisseling kunnen innovaties en oplossingen tot stand blijven komen. Met groot plezier gaan wij de uitdaging aan om hier met onze expertise aan bij te dragen. De sector verder helpen met een positieve en professionele aanpak, daar staan wij voor.
deelgenomen aan de begeleidings-
Schoon en veilig werken
Aandacht voor omgeving
commissie van overheid, bedrijfs-
Op bedrijfsniveau spant JUB Holland
Ondanks de indrukwekkende lijst
leven, onderzoek en maatschappe-
zich in om zo min mogelijk milieu-
activiteiten die JUB Holland heeft
lijke organisaties. Milieukeur staat
belasting te veroorzaken. Dat komt
ondernomen om het bollenvak een
voor gegarandeerde duurzame
terug in alle bedrijfsprocessen, niet in
beter imago te bezorgen, lijkt dit niet de
kwaliteit met respect voor mens,
de laatste plaats om een veilige,
drijfveer. Het zit in hun aard om aan-
natuur en milieu. Het gebruik van
gezonde omgeving te bieden aan alle
dacht te besteden aan hun omgeving.
gewasbeschermingsmiddelen is
medewerkers. Het bedrijf zet de 100%
Jaap-Jan: ”Binnen onze sector is de
daarbij nog strenger aan banden
groene energie zo efficiënt mogelijk in.
concurrentie groot en we willen ons
gelegd dan de wettelijk toegestane
De warmte die vrijkomt bij het koel-
daarin onderscheiden. Het proces van
normen. Dat het de familie
proces in de cellen wordt weer
duurzaam ondernemen is in gang gezet
Uittenbogaard in de genen zit om
gebruikt voor de bewaarcellen en
en het zou mooi zijn als alle bollentelers
zorg te dragen voor het milieu mag
bedrijfsruimte. Isolatie van de
daarin meegaan.” Aanmelden voor de
inmiddels wel duidelijk zijn. Als eerste
gebouwen en schermdoek in de
Tuinbouw Ondernemersprijs zou nooit
bedrijf in de bollensector maakte het
kassen moeten deze warmte ook
in hem opgekomen zijn. Het is dat
een speciale bijen- en vlinder-
binnen houden. Het scheiden van afval,
anderen hem daarop attent maakten
mengsel. Dit heeft JUB Holland
het composteren van restmaterialen,
dat het toch eens tijd is om trots te zijn.
ontwikkeld in samenwerking met de
over alle processen is goed nagedacht.
Dat siert hem.
Nederlandse Bijenhouders Vereniging
Rondom het bedrijf is groen aan-
(NVB). Het bedrijf doneert een deel
geplant, zijn een natuurvriendelijke
van de opbrengst om onder andere
slootkant en een aarden wal
nieuwe bijenkasten te plaatsen.
aangelegd.
Oordeel van de jury De jury vindt JUB Holland een voorbeeld voor de bloembollensector. Het bedrijf maakt een stabiele indruk, vanwege de lange familietraditie, maar ook door het brede scala aan activiteiten in de keten. Door volharding van vele generaties heeft het een eigen positie verworven op de internationale markt. JUB Holland valt op vanwege de sterke visie en maatschappelijke
De genomineerden voor de Tuinbouw Ondernemersprijs 2017 werken ook aan een toekomstbestendige tuinbouwsector. We willen Bunnik Plants uit Bleiswijk, Green Specialties Holland uit Lierop en Jac. Uittenbogaart & Zonen (JUB Holland) uit Noordwijkerhout feliciteren met hun nominatie.
betrokkenheid door bloembollen een plaats te geven in de
Kijk voor meer informatie op www.flynth.nl/tuinbouw
belangrijk speerpunt.
samenleving. De ondernemers zoeken daarbij op een innovatieve manier de samenwerking met gemeentes en organisaties. Bollen als ondersteuning van de biodiversiteit is daarbij een Het bedrijf neemt een voortrekkersrol op zich om de
I
Ondernemen inspireert
I
www.jubholland.nl
bloembollensector een stap verder te brengen
Duurzaam planet Internationaal Samenwerken Marktgericht Rol in de sector Innovatief 15
Genomineerd Winnaar Bunnik Plants, Bleiswijk
In ons bedrijf zijn alle mensen gelijk Je energiek en enthousiast opstellen. Iedereen gelijk behandelen. Je verantwoordelijkheid
gaat een potplantenkwekerij zo
nemen. Jezelf graag willen verbeteren. Mens en machines respecteren. Afspraken nakomen
intensief investeren in toegevoegde
en netjes werken. Dat zijn met recht bijzondere kernwaarden die Dennis en Thomas Bunnik
waarde? Dat is toch een hele andere
samen met hun medewerkers hebben opgesteld. Zo eenvoudig kan het zijn.
tak van sport? Dennis glimlacht, want dit is duidelijk zijn inbreng in het bedrijf. “Dat is heel organisch
Op zoek naar de directie van Bunnik
beroemd’ zijn” vertelt Thomas. Vanaf de
ontstaan”, vertelt hij. “Eén van onze
Plants en Bunnik Creations? Dan moet
jaren tachtig van de vorige eeuw groeide
medewerkers, afkomstig uit China,
je lang zoeken. Thomas en Dennis
het potplantenbedrijf gestaag door met
heeft letterlijk onze vaders de oren van
Bunnik zijn allergisch voor dat woord.
meerdere locaties die zich als een
het hoofd gezeurd om met hem een
“In ons bedrijf is iedereen gelijk”,
olievlek verspreidden in het Bleiswijkse
Aziatische beurs te bezoeken. Tot het
maakt Thomas direct duidelijk. “Of je
glastuinbouwgebied. Samen met drie
moment dat we er echt niet meer
aangestuurd. Het werkt, zolang de
beheer. De facturen, de kostprijs,
nu in het verkoopteam zit, of dat je de
partners richtte het bedrijf in 2008 het
omheen konden. Dus wij met z’n allen
ondernemer of ondernemers zelf
de opbrengst en de winst. Iedereen
toiletten schoon maakt. We hebben
Green Event Centre op. In deze
met het vliegtuig naar China. En hij
aanwezig zijn. Wordt een bedrijf te
mag de cijfers inzien.
elkaar nodig en vullen elkaar aan voor
permanente beursruimte staat het
had gelijk. Daar was zoveel en er is
groot, dan gaat de grip verloren.” Om
de optimalisatie van het bedrijfs-
complete assortiment te prijken, samen
daar zo’n divers aanbod van aarde -
dat dilemma te doorbreken bestudeer-
Zelfsturend
proces.” Daarmee is de toon van dit
met het aardewerk, de potten en
werk dat wij daar perspectief in zagen.
de hij een zelfsturend model, waarbij
De organisatiestructuur van het bedrijf
gesprek gezet. De twee ondernemers
verpakkingen van dochteronderneming
Ook zijn we gestart met de import van
iedereen door de hele organisatie
is uniek voor de tuinbouw en daar-
vormen samen de nieuwe generatie
Bunnik Creations. Klanten, dus bijvoor-
planten uit die regio, met name
verantwoordelijk en gelijk is; een super
buiten. Dennis en Thomas hebben voor
binnen het potplantenbedrijf dat
beeld inkopers van supermarkten,
Bonsai.” In 2005 pakt de familie dit
poldermodel. Thomas: “Dat werkt,
ieder bedrijfsonderdeel zelfsturende
gespecialiseerd is in groene planten.
kunnen daar inspiratie opdoen voor hun
initiatief verder op en richten een
mits je het all-the-way doet.”
teams aangesteld, die zelf beslissingen nemen en daar verantwoordelijkheid
assortiment. Van een klassiek assorti-
nieuwe afdeling in. Dennis, die op dat
Permanente beurs
ment potplanten in mooi aardewerk, tot
moment nog volop studeert, stort zich
Transparant
voor dragen. Leeft er een idee of plan,
Wie kent ze niet, Fred, Frans en Hans?
een winkelpresentatie in op de afnemer
op deze tak van sport. Achter het
Het is bijzonder dat Thomas en Dennis
dan wordt er een commissie aan-
”Wij denken daarbij gewoon aan onze
aangepaste trays.
Green Event Centre verrijst een
het vertrouwen kregen van de familie
gesteld die onderzoek doet.
logistiek verdeelcentrum.
om de organisatie volledig om te
Die commissie is dan verplicht om
gooien. Ze hebben in een kort
ideeën te toetsen bij een deskundige.
vaders en ooms, de mannen die Bunnik Plants groot hebben gemaakt, maar we
Creations
hebben ondervonden dat ze met hun
Hoe Bunnik Creations is ontstaan is
Eigen missie
tijdsbestek veel veranderingen
Dus de aanschaf van bedrijfsmiddelen,
internationale activiteiten ‘wereld-
een bijzonder verhaal, want waarom
Thomas gaf niet meteen zijn
doorgevoerd. Hun vaders hebben de
verbeteren van de logistiek tot het
commitment aan het familiebedrijf.
dagelijkse leiding overgedragen aan
organiseren van een bedrijfsfeest is
Hij studeerde in Nederland en
de kinderen. Van de winst gaat nu een
steeds in handen van een andere groep
Amerika om daarna een paar jaar mee
kwart naar de belastingdienst, een
medewerkers. Het is een bijzonder
te draaien bij McKinsey. In 2014 kon hij
kwart naar investeringen, een kwart
experiment dat tot verrassende
niet meer om zijn tuinbouwroots
naar de aandeelhouders én een kwart
resultaten leidt. “Soms wordt er iets
heen. Maar niet voordat duidelijk was
naar de medewerkers. Winstdeling
besloten dat wij zelf niet zouden doen.
dat hij zijn eigen missie kon uitvoeren;
met alle medewerkers zorgt er voor
Ook dat hoort erbij”, legt Thomas uit.
het opzetten van een zeer idealistische,
dat iedereen betrokken is bij het
maar goed doordachte organisatie -
floreren van de onderneming. Alle
Vertrouwen onderling
vorm voor het tuinbouwbedrijf.
handelingen binnen het bedrijf zijn
Werkt zo’n aanpak en voelt iedereen
Op dat moment werkten daar ruim
transparant. Ook het financieel
zich daar goed bij? Volgens Thomas begint dat te beklijven. “We hebben
150 mensen. “Ik vond het opmerkelijk dat er in de sierteelt geen bedrijven doorgroeien tot echt grote ondernemingen. Natuurlijk, de bedrijven zijn complex, maar ze zijn grotendeels ook zeer traditioneel van bovenaf
Positieve waardering maakt mensen scherp en creatief
een speciale tool op de computer, waarbij medewerkers elkaar drie keer per jaar een score geven op onze kernwaarden. Alleen positieve scores worden zichtbaar.” Het lijkt te werken.
17
Genomineerd
horti contact
Productfoto? Internet?
Alle handelingen binnen het bedrijf zijn transparant
17.000 bezoekers 500 exposanten
De trots van de Nederlandse tuinbouw !
14 | 15 | 16 februari 2017 EVENEMENTENHAL GORINCHEM
mule! nieuwe naam, vertrouwde for em)
(voorheen Tuinbouw Relatiedagen Gorinch
bezoek alvast: www.horticontact.com
De neven zien dat mensen er blij van
Duurzaam doorgaan
AquaReUse, een samenwerkings-
worden en het naar hun zin hebben.
Vorig jaar heeft Bunnik Plants
verband van gemeenten, bedrijven en
Dennis: “Als mensen vertrouwen krijgen
7.650 zonnecollectoren op het dak van
onderzoeksinstellingen in Bleiswijk.
worden ze scherper en creatiever.”
de bedrijfshal geplaatst die 1,8 MW
Afvalwater van in totaal 100 ha kassen
Natuurlijk heeft dit systeem een keer-
elektriciteit kunnen opwekken.
dat voorheen naar het riool ging, wordt
zijde. Niet iedereen vindt het prettig
Daarmee werd het bedrijf in één klap
nu op een centrale locatie biologisch
om de bijbehorende verantwoordelijk-
de grootste zonne-energiecentrale van
gezuiverd. “Op gebied van duurzaam
heid te nemen. Daarom zijn de meest
Zuid-Holland. Deze investering was een
ondernemen willen we graag een
empatische medewerkers benoemd
vervolg op eerdere stappen op weg
ambassadeursrol vervullen in de
tot vertrouwenspersoon, zodat ieder-
naar duurzame bedrijfsvoering.
tuinbouw”, besluiten zij. Een weg die
een ook zijn ei kwijt kan als het even
Vijftien jaar geleden startte het bedrijf
door hun ouders al is ingezet.
niet loopt. Langzaamaan vindt er een
al met de afname van restwarmte van
cultuuromslag plaats binnen Bunnik
de elektriciteitscentrale in Capelle aan
Plants. Ook het talentenprogramma
den IJssel, goed voor 98% van de
draagt daaraan bij. “We zijn er nog
warmtebehoefte. Tien jaar geleden
niet”, vinden de neven. “We werken
kreeg het de eerste OCAP aansluiting,
vanuit ons onderbuik gevoel naar de
waardoor ook CO² werd afgenomen
‘finishing touch’, de optimalisering van
van derden. “We omarmen het onder-
het proces. Zelf staan we tussen onze
zoek van Wageningen University &
medewerkers en doen dit werk alleen
Research”, leggen de ondernemers uit.
maar met meer plezier. We worden er
Zo draait Bunnik Plants ook alweer
heel veel creatiever van.”
enkele jaren mee in het project
We vervullen graag een ambassadeursrol voor duurzaamheid www.bunnikplants.nl
Oordeel van de jury De jury looft het elan van de jonge generatie en de manier waarop zij de verantwoordelijkheid op zich neemt om dit innovatieve bedrijf verder te brengen. De ondernemers tonen lef door ‘out of de box’ te denken, zoals bij het aanstellen van zelfsturende teams met eigen verantwoordelijkheid. Deze organisatievorm is absoluut vernieuwend in de tuinbouwsector. Alles binnen dit bedrijf straalt maatschappelijke betrokkenheid uit. Het personeelsbeleid en de voortrekkersrol in duurzaam ondernemen voor sector en regio zijn daar voorbeelden van. Bunnik Plants richt zich sterk op internationale activiteiten. Met veel creativiteit zetten de ondernemers een visie uit voor te
Internationaal Duurzaam planet en personeel Samenwerken
toekomst, waarbij de mens in het bedrijf centraal staat.
Marktgericht
Bunnik Plants is voorgedragen door Royal FloraHolland
Innovatief 19
Prof.dr. Pursey Heugens, Rotterdam School of Management Erasmus University
Conclusies: Nieuw bloed, nieuwe koers
Snoeien doet groeien, bij fam iliebedrijven Noem het een zaagtandeffect. Bij familiebedrijven gebeurt de
Een taboe om over dit soort zaken te
externen aantrekken die een leiding-
houders zo snel mogelijk uitkopen.
overdracht van de ene op de andere leidinggevende veel minder
spreken ziet hij niet. “Die fase is de
gevende rol kunnen vervullen.
Kies eenmalig voor de pijn, in plaats
frequent en meer schoksgewijs dan in andere takken van het
algemene economie allang voorbij.
Er zijn vele vormen om door te gaan,
van chronische bloedarmoede.”
Na de derde generatie-
Of dat ook geldt voor tuinbouw-
bijvoorbeeld in een samenwerkings-
Bijkomend probleem is dat de vorige
wisseling staat nog maar
bedrijven kan hij bevestigen noch
verband. Het bedrijf verkopen is
generatie door allerlei constructies
ontkennen.
eveneens een reële optie.
nog macht of zeggenschap wil
3% van de familiebedrijven
bedrijfsleven, waar CEO’s en bestuurders regelmatig wisselen. Tel daarbij op dat de aftredende generatie soms lastig de touwtjes uit handen geeft en zich ertoe moet zetten om de
houden en niet kan loslaten.
nieuwe generatie vrijheid te geven. Zo’n situatie ondermijnt de
Tien jaar
Loslaten
Dit gebrek aan vertrouwen in de
ontwikkeling van een gezond bedrijf en maakt het kwetsbaar.
“Voor een bedrijfsoverdracht moet je
Families breiden uit en worden
nieuwe generatie is niet gezond voor
zeker een periode van tien jaar in-
steeds groter. Door vererving krijgen
de onderneming. Heugens: “Als je
bouwen”, adviseert Heugens, die
steeds meer familieleden, die verder
geen vertrouwen kan geven aan je
overeind
Familiebedrijven lopen bij de
Zware last
aangeeft dat de werkelijke over-
niet of niet meer actief zijn, toch een
kinderen, kies dan voor een outsider
overdracht bovengemiddeld grote
Heugens schetst de activiteiten van
dracht in de praktijk meestal rond de
aandeel en daarmee zeggenschap in
en maak de nieuwe generatie niet
risico’s ten opzichte van bedrijven
familiebedrijven en hun voortgang in
leeftijd van 55 tot 65 jaar plaatsvindt.
een bedrijf. De volgende generatie
afhankelijk van jou. Laat het los.
waar familiebanden niet spelen.
de tijd. “De eerste generatie bouwt
Lang daarvoor moet je hierover al
moet dan dividend uitkeren. Dit trekt
‘Pruning the familytree’, ofwel
Slechts 30% van de familiebedrijven
vanuit het niets een onderneming op
gaan nadenken. “Het is een
financieel een zware wissel op een
snoeien doet groeien.”
overleeft de eerste generatie-
en is daar succesvol in. Het vraagt lef
menselijke karaktertrek dat het
gezond bedrijf. In plaats daarvan
bedrijfskapitaal
wisseling. Na de tweede wisseling is
en doorzettingsvermogen om daarin
moeilijk is om te aanvaarden dat er
moet een bedrijf voor een goede
dat nog maar 13% en na de derde
te slagen. De tweede generatie krijgt
een einde komt aan je actieve rol in
ontwikkeling investeren in R&D.
liever in veilige
nog maar 3%. Deze keiharde feiten
een zware last te dragen. Kinderen
het bedrijf en daarom gebeurt dit
De bedrijfsleiding kiest echter vaker
liegen er niet om.
schrikken daarvan en reageren
vaak veel te laat. Begin met een
voor de relatieve zekerheid van
Ze zijn aanleiding tot een gesprek
daarop met behoudzuchtig gedrag.
open gesprek in familieverband en
rendement ten koste van risico-
met Pursey Heugens, die met
Zij kiezen om allerlei redenen voor
definieer die fase breed.” Als de
dragende investeringen. Heugens is
helikopterblik het Nederlandse en
het rentmeesterschap, omdat ze die
kinderen nog geen interesse
daar zeer duidelijk over: “Bedrijven
internationale bedrijfsleven bekijkt.
druk aanvoelen.” Aangezien de
vertonen of eenvoudigweg nog te
moeten door ontwikkelen om
Zijn kantoor is maar een steenworp
kinderen vaak een goede opleiding
jong zijn om en leidinggevende
competitief te zijn. Hoewel het lastig
verwijderd van Westland en
hebben genoten, omdat er meer
functie te vervullen, dan kun je ook
is kun je het beste de aandeel-
Oostland. Hij kent de tuinbouw
financiële middelen waren, mag je
goed. “Hier komen veel eerste
veronderstellen dat ze nog beter
generatie studenten, afkomstig van
onderlegd zijn dan hun ouders.
tuinbouwbedrijven” vertelt hij.
Maar dat wil nog niet zeggen dat ze
Hij ziet echter niet veel verschillen in
dezelfde capaciteiten bezitten én lef
structuur tussen familiebedrijven in
en doorzettingsvermogen vertonen.
de tuinbouw en familiebedrijven in
Wel hebben ze vaak in tegenstelling
Pursey Heugens is hoogleraar aan de Rotterdam School of Management
Dividenduitkering
andere sectoren van het bedrijfs-
tot hun ouders van kinds af aan
Erasmus University. Hij is gastspreker tijdens de uitreiking van de
op termijn een
leven. Heugens deed onderzoek naar
meegedraaid in het bedrijf. Het blijft
Tuinbouw Ondernemersprijs 2017, waar het thema ‘familiebedrijven’
een gevoelig punt, legt Heugens uit.
centraal staat. Onder zijn leiding is de onafhankelijke studie ‘Nieuw bloed,
onderneming
strategieverandering na generatiewisseling in familiebedrijven.
De conclusies van dit onderzoek gelden volgens hem net zo goed voor de land- en tuinbouw.
20
activiteiten
Besparen op R&D is strategisch onverstandig voor familiebedrijven
Risico’s bij generatiewisseling
nieuwe koers’ uitgevoerd, in samenwerking met Rabobank en BDO
holt
van binnen uit
Het onderzoek naar strategieverandering na generatiewisseling op familie-
deels beursgenoteerde familiesectoren voor”, meent hij.
www.rsm.nl
opvolgers stoppen hun
Accountants & Adviseurs. De uitkomst daarvan is in april 2016 gepresenteerd
“We verzamelden data van grote, bedrijven, maar die komen in alle
Begin vroegtijdig met een open gesprek in familieverband
Veruit de meeste
Kies eenmalig voor de pijn, in plaats van chronische bloedarmoede
bedrijven is gebaseerd op twee internationale kwantitatieve studies van de ECFB (Erasmus Centre of Family Business).
Stel noodzakelijke
De eerste studie heeft betrekking op beursgenoteerde familiebedrijven in
investeringen niet uit.
de VS, de tweede op familiebedrijven in private handen in Australië, Canada, China, Finland, Italië, Noorwegen en de VS.
Het is beter het dak te repareren zolang het nog niet regent 21
Frank Hollaar van Flynth adviseurs en accountants
Zet op tijd een nieuwe koers uit Nadenken over de continuïteit van je bedrijf is een proces
bedrijven. En die schat aan kennis en
Familiebedrijf
familie-emotie. Het bestuur kan
noodsituaties, zoals overlijden of arbeids-
waar je op tijd aan moet beginnen. Tuinbouwbedrijven zijn zo
ervaring op het gebied van de teelt,
Wellicht is het ook verstandig om de
bijvoorbeeld in handen komen van een
ongeschiktheid van de ondernemer, is
blijft op die manier beschikbaar.”
definitie ‘familiebedrijf’ eens tegen het
‘stichting administratiekantoor’. Daarin
deze rationele insteek enorm belangrijk.
complex geworden dat ze niet zomaar overdraagbaar zijn aan de volgende generatie. Tenzij je op tijd begint met het uitzetten
licht te houden”, gaat hij verder. “Want
zitten buitenstaanders, vaak des-
Strategische visie
wat is dat precies? Bijna alle bedrijven
kundige vertrouwenspersonen van de
van een goede koers en ook doorpakt, vindt Frank Hollaar.
De continuïteit van een moderne
beginnen als familiebedrijf, maar in de
ondernemer, die vanuit een ander en
onderneming moet je vooral vanuit
praktijk ligt de dagelijkse leiding van
vaak objectiever perspectief naar de
strategisch perspectief benaderen,
sommige bedrijven allang niet meer
onderneming en de zakelijke af-
Continuïteit is een belangrijk criterium
Hollaar. “Maar die toekomst zal ook
vindt Hollaar: “Vraag jezelf af wat je
binnen één familie.” Gebeurt dat wel,
wikkeling kijken. Daarbij is de
in de beoordeling van bedrijven die zijn
nieuwe bedrijfsvormen opleveren.”
morgen gaat doen en welke onder-
dan is het ook nodig eens nuchter naar
emotionele valkuil op een zijspoor
scheidende positie je in de markt wilt
beslissingen te kijken. Bij overdracht op
geplaatst en kun je met een nuchtere
aangemeld voor de Tuinbouw
Verstandig om een bedrijf te ontkoppelen van familie-emotie
Ondernemersprijs. Frank Hollaar,
Complexe bedrijven
innemen. Een bedrijf heeft dus een
een nieuwe generatie is het verstandig
blik kijken naar de continuïteit van een
manager tuinbouw bij Flynth adviseurs
De markt is vele malen complexer dan
visie nodig. Krijgt die visie eenmaal
om een bedrijf te ontkoppelen van de
onderneming. Zeker in het geval van
en accountants begeleidt tuinbouw-
vijfentwintig jaar geleden. Het ontstaan
vorm, dan ben je er nog niet. Vertaal
ondernemers om de toekomstbesten-
van verschillende telersverenigingen en
het in concrete strategische doel-
digheid van hun onderneming te
combinaties van bedrijven in de supply
stellingen, in een meerjarige
onderzoeken. Niet zelden gebeurt dat
chain zijn daar een reactie op.
investerings- en financiële planning,
rond bedrijfsovername. Gebeurde dat
Ondernemers bundelen hun krachten
werk diverse scenario’s uit op basis van
traditioneel van ouders op kinderen,
om samen de markt te bedienen of
een SWOT-analyse, schets het
vandaag de dag is die vanzelfsprekend-
andere ingewikkelde vraagstukken te
organisatorische plaatje. En pak door.”
heid voorbij. De oorzaak daarvan ligt bij
kunnen aanvliegen. Hollaar: “Dat lijkt
Dat is geen eenvoudig proces. In feite
de schaalgrootte en complexiteit van
complex, maar het is ook veel uit-
moeten ondernemers of aspirant
bedrijven. Ook de slepende crisis in de
dagender, zeker voor jongeren met
ondernemers loslaten wat zij gewend
land- en tuinbouw heeft een negatief
ambities. Het is een prettig speelveld
zijn en in de dagelijkse praktijk doen.
effect op de wil of de lust om de
voor toekomstige ondernemers. Ik
Zij moeten nadenken over de stappen
familietraditie voort te zetten.
denk dat je jezelf moet open stellen
die zij in de toekomst willen zetten en
“Tuinbouwbedrijven moeten ook
voor verregaande samenwerking met
welke positie zij daarbij in willen
investeren in veelzijdigheid om op de
andere bedrijven. Dat verbreedt je
nemen. Voor de ene ondernemer kan
Thomas en Dennis Bunnik,
Jaap-Jan Uittenbogaard,
Adrie en Hennie van den Einden,
toekomst voorbereid te zijn”, vindt
horizon en maakt je loopbaan als
dat betekenen dat hij deskundigen van
Bunnik Plants
JUB Holland
Green Specialties Holland
professional ook interessanter.”
buiten in het bedrijf haalt en niet
“Onze ouders zijn nog steeds
“De variatie van bedrijfsonder-
“De stap om naast de teelt van
De drijvende kracht van traditionele
uitsluitend alle benodigde competen-
op de achtergrond aanwezig.
delen, die ten dienste staan van
vollegrondsgroenten ook
tuinbouwbedrijven berust meestal op
ties binnen de familie zoekt. Voor de
Zij hebben eenderde van de
elkaar heeft er voor gezorgd dat
producten te verwerken is
de ‘groene vingers’ van de tuinder.
ander zal de aansluiting bij andere
aandelen in handen.
ons bedrijf al meer dan honderd
belangrijk geweest voor de
De technische ontwikkelingen zijn in-
bedrijven of samenwerkingsverbanden
De rest is verdeeld tussen ons
jaar bestaat. Familieleden
continuïteit van ons bedrijf.
middels zo ver gevorderd dat het
een optie zijn. “En uiteraard kan een
twee. Wij hebben geïnvesteerd
spelen daarin ieder hun eigen
Wij zijn inmiddels in de fase
proces om goede planten te telen al
ondernemer ook overwegen om zijn
in continuïteit door het duur-
rol. Wij hebben een familie-
dat we nadenken over de over-
voor een deel is geautomatiseerd en
bedrijf tijdig te verkopen”, vindt Hollaar.
zame bedrijfsproces, maar
statuut gemaakt, waarin de
dracht van ons bedrijf aan onze
binnen een bedrijf al grotendeels is
Kies in ieder geval en raamwerk, een
ook door een kwart van onze
belangrijkste af spraken en
kinderen. Dat is een idee dat
geborgd. Een ondernemer moet dus
richting waarin je gaat koersen en laat
winst te delen met de mede-
scenario’s ten behoeve van de
langzaam uitgroeit tot een
hele andere vaardigheden hebben, die
je daar niet te snel van afleiden.”
werkers. Die beloning zorgt
continuïteit zijn vastgelegd.
proces dat voor alle familie -
er voor dat iedereen binnen
Op alle markten aanwezig zijn
leden naar tevredenheid moet
het bedrijf zich actief inzet om
en actief concepten bedenken
verlopen, waarbij tegelijkertijd
een succesvolle onderneming
draagt daar in belangrijke mate
het managementteam op
te zijn.”
aan bij.”
sterkte moet blijven.”
veel meer gericht zijn op het runnen van bedrijfsprocessen, organisatie en afzet. Dat is een wezenlijke verandering. “De oudere generatie telers ontwikkelt zich daarbij tot adviseurs en coaches voor andere
22
Variatie bedrijven vormt prettig speelveld
www.flynth.nl
23
Uitnodiging 11 januari 2017 • Keukenhof • Lisse Drie excellente ondernemers maken dit jaar kans op de Tuinbouw Ondernemersprijs 2017:
De kunst van succesvol overdragen
Bunnik Plants uit Bleiswijk, Green Specialties Holland uit Lierop en Jac. Uittenbogaard & Zn.
Naar verwachting zal de komende jaren een record aantal
(JUB Holland) uit Noordwijkerhout. Op woensdag 11 januari 2017 wordt de winnaar bekend gemaakt tijdens een feestelijke en inspirerende bijeenkomst in Keukenhof, Lisse. Wij nodigen u uit voor de prijsuitreiking waar ondernemerschap centraal staat. Het thema van de bijeenkomst is: ‘Familiebedrijven:
familiebedrijven in de tuinbouw van eigenaar wisselen. Uit onderzoek van RSM Erasmus University blijkt dat het bij de eerste generatiewisselingen in slechts drie op de tien gevallen goed gaat. Oprichters houden vaak te veel
De kunst van succesvol overdragen’. Prof. Dr. Pursey Heugens van RSM Erasmus University deed
macht in handen waardoor de nieuwe generatie niet echt
onderzoek naar strategieverandering na generatiewisseling in familiebedrijven en spreekt over de
kan ondernemen. Professor Pursey Heugens van RSM
kansen en bedreigingen bij overdracht. Jonge ondernemers vertellen over hun ervaringen met
Erasmus University, met specialisatie familiebedrijven, zal
betrekking tot het overnemen van het familiebedrijf. Na deze inspirerende verhalen en de prijs-
het internationale onderzoek ‘Nieuw bloed, Nieuwe koers’
uitreiking van de Tuinbouw Ondernemersprijs 2017 is er voldoende tijd om bij te praten met collega’s. Schrijf u snel in via de website www.tuinbouwondernemersprijs.nl, want vol = vol.
Professor Pursey Heugens
toelichten en vertellen wat de aandachtspunten zijn voor succesvol overdragen. Dirk Ebben van Boomkwekerij Ebben uit Cuijk, Joyce Lansbergen van
uit Westland/Zeeland zijn de nieuwe generatie. Wat
LG Flowers uit Pijnacker en Erwin van der Lans van Lans
kunnen we leren van deze jonge ondernemers?
Inspiratie van topondernemers
Programma 13.00 - 14.00
Ontvangst
De genomineerden voor de Tuinbouw
14.00 - 15.45
Start programma:
Ondernemersprijs 2017 zijn:
Eventsponsors
• Welkom, voorzitter Nico Koomen
• Bunnik Plants uit Bleiswijk
• Tuinbouw 2016 in cijfers
• JUB Holland uit Noordwijkerhout
Anthos, CNB, Hobaho, BQ Support,
• Pursey Heugens, RSM Erasmus University,
• Green Specialties Holland uit Lierop.
Naktuinbouw, Bejo Zaden, MPS, Enza Zaden, Incotec, Rijk Zwaan, VGB
‘Familiebedrijven: De kunst van succesvol overdragen’ • Paneldiscussie met Dirk Ebben (Boomkwekerij Ebben),
Dit zijn excellente ondernemers die met een sterke
Joyce Lansbergen (LG Flowers) en Erwin van der Lans
strategie inspelen op de veranderingen in de
(Lans)
maatschappij. Zij onderscheiden zich met initiatieven op
• Toon Ebben, Boomkwekerij Ebben, winnaar 2016
het gebied van duurzaam ondernemen, marketing,
• Presentatie en inspiratie van genomineerden 2017
samenwerking, personeel en kennisuitwisseling.
• Bekendmaking winnaar en uitreiking
Deze ondernemers maken het verschil en zijn met recht
Ondernemersprijs 2017 15.45 - 18.00
Nieuwjaarsreceptie Tuinbouw
Green Specialties Holland • Lierop
Partners
een voorbeeld van innovatie in de tuinbouw. Hun verhaal inspireert.
Jub Holland • Noordwijkerhout
Bunnik Plants • Bleiswijk
Jeroen van Buren van Delphy
Stel bedrijfsbelang boven fam iliebelang Nog te vaak spelen de resultaten van een onderneming de
schap. In potentie verschilt een
concept aanbieden.” Die bedrijven, zo
hoofdrol bij overname, terwijl de capaciteit van de opvolgers het
tuinbouwbedrijf niet zoveel van
blijkt uit de cijfers, hebben in veel
meest belangrijke criterium is. Juist dat is een lastig bespreek-
andere MKB-bedrijven. Daarom ligt de
gevallen geen opvolger. Daarom is het
weg open om ook specialisten met
in die gevallen interessant om het
een heel andere achtergrond dan
bedrijf of het concept te verkopen als
tuinbouw aan te trekken die door hun
de ondernemer wil stoppen.
expertise de onderneming naar een
“Natuurlijk liggen er ook kansen voor
hoger niveau tillen.”
opvolgers om in kleinere bedrijven te
baar onderwerp binnen familiebedrijven. Een spiegel voorhouden gebeurt nog veel te weinig, ervaart Jeroen van Buren. Heel veel tuinbouwbedrijven met goede resultaten en kansen voor de toekomst hebben het onderwerp opvolging nog onvoldoende op de agenda staan. Het is een lastig thema, zo ervaart Jeroen van Buren van Delphy.
stappen, maar dan is dat een zeer
Groot of klein
bewuste keuze. Feit blijft dat het
Ook de aard en de omvang van het
aantal bedrijven afneemt en ook het
bedrijf spelen een rol bij overname. De
totale areaal krimpt”, aldus de adviseur.
Bijna wekelijks heeft hij gesprekken
daarna in financiële problemen komt
echte grote bedrijven hebben in veel
met ondernemers over voortgang en
en misschien verkocht moet worden is
gevallen de voortgang goed onder
overname. Iedere ondernemer staat er
de teleurstelling groot. De ouders zien
controle en stippelen hun toekomst
Schoon schip
anders in, blijkt keer op keer.
hun levenswerk verloren gaan en het
uit. Voor de middelgrote bedrijven
Hoewel het niet altijd meevalt is
kind heeft gefaald. Van Buren: “Je
geldt dat minder. Zij doen er volgens
bedrijfsovername ook het moment
Verschillende wensen
moet dus zoeken naar een constructie
van Buren goed aan om open te staan
om schoon schip te maken, zowel
Binnen de dynamiek van een familie is
die voor alle partijen werkt.”
voor samenwerking. Meerdere
binnen het management als de totale
bedrijven bij elkaar kunnen een breed
onderneming. “Daar waar mensen
het soms lastig om jezelf te uiten. Daarom start een overnametraject
Spiegel voorhouden
spectrum van diensten aanbieden, of
lang samenwerken zie je vaak in-
met individuele gesprekken met alle
“Bij overname en bedrijfsopvolging
met collega’s één grotere partij
gesleten patronen. Situaties zijn
belanghebbenden. Zowel de onder-
moet je bovendien eerst naar de
vormen om de markt te bedienen.
gegroeid vanuit het verleden. Dat kan
nemer die gaat overdragen als de
mensen kijken, in plaats van de cijfers.
Van Buren: “Zorgen zijn er om de
heel goed gaan, maar soms zitten
opvolgers moeten hun wensen
Willen zoons en dochters eigenlijk wel
kleinere bedrijven. Op die bedrijven
mensen op de verkeerde plaats.”
kenbaar maken. Ook de samenstelling
het levenswerk van hun ouders
tref je vaak gepassioneerde onder-
Het is lastig om zo’n situatie te
van de familie speelt mee. Zijn er
voortzetten? En zo ja, kunnen ze dat
nemers, die een belangrijke rol in de
veranderen, want dan moet je een
naast opvolgers ook kinderen die niet
ook? Het is geen automatisme dat
regio vervullen of een speciaal
gesprek aangaan met een familielid of
in het bedrijf zullen komen?
kinderen net zo ondernemend zijn als
een medewerker die al sinds jaar en
Van Buren: “De wensen zijn heel
hun ouders. Bovendien kunnen ze wel
dag aan het bedrijf is verbonden. Dat
divers. Ik spreek oudere ondernemers
eens hele andere ambities hebben.
veroorzaakt spanning. Voor het bedrijf
die na de overdracht geen hoge privé
“In gesprekken voorafgaand aan
zou het beter zijn als die persoon een
wensen hebben en hun opgebouwde
overname is het belangrijk om jezelf
andere taak krijgt. “Iedereen ziet het,
vermogen zoveel of zo lang mogelijk
een spiegel voor te houden.
maar niemand doet er iets aan”, legt
in het bedrijf laten om de kinderen
De bedrijfsresultaten mogen op dat
hij uit. “Als je dergelijke situaties niet
een kans te geven.”
moment wel gunstig zijn, maar het is
aanpakt gaat het rendement van de
Maar er zijn ook ondernemers die voor
nog veel belangrijker om de
onderneming er onder lijden.”
hun nieuwe levensfase hun vermogen
competenties van de opvolgers in
Dergelijke situaties ontmoedigen de
zo snel mogelijk opeisen. Zij stellen
beeld te krijgen”, legt hij uit.
nieuwe generatie om fris en fruitig in
eigenbelang boven bedrijfsbelang.
“Kijk kritisch naar het ondernemer-
Gezocht: jonge ondernemers 29%
van de tuinbouwbedrijven met een
bedrijfshoofd
van 55+ had in 2000 nog een opvolger. Deze situatie bleef twaalf jaar lang stabiel.
In 2016 heeft
25%
van deze bedrijven een opvolger.
Grote en middelgrote bedrijven hebben vaker een opvolger dan kleine bedrijven. In 2012 had bijna
29%
van de glastuinbouwbedrijven een opvolger op het oog. In 2016 was dit nog maar
20%
Dit is maar liefst een daling van ruim 9% in vier jaar. In de sectoren
vollegrondsgroenten, bloembollen, boomkwekerij en fruitteelt blijft de opvolging zeer stabiel.
het familiebedrijf te stappen. Want het
De bereidheid tot overname is
Wat zij daarbij soms vergeten is dat de
is niet van deze tijd om platgetreden
opvolgers het daardoor extra moeilijk
paden te volgen.
bij de pot- en perkplanten-
krijgen. Bovendien ontmoedigt dit kinderen om voor het familiebedrijf te kiezen. Als het bedrijf door te hoge lasten
26
Opvolging binnen de familie bespreekbaar maken is lastig
bedrijven het sterkst teruggelopen.
www.delphy.nl
Bron: CBS 27
Winnaar 2016 Boomkwekerij Ebben, Cuijk
Als ondernemer moet je een winnaarsmentaliteit hebben Van Brabants trots naar nationale waardering als winnaar van
Hebben jullie veel reacties ontvangen?
geldt voor ons hele team. Wij zijn
sector te kiezen. Want beginnen in de
veel plezier naar Essen om ook daar
de Tuinbouw Ondernemersprijs stoomt Boomkwekerij Ebben
“Ja, we hebben veel reacties
inmiddels heel breed uitgewaaierd,
tuinbouw, dat is topsport. Dat wordt
de boomkwekerij onder de aandacht
op naar het internationale podium. Het bedrijf is genomineerd
ontvangen, vooral uit onze eigen
in vele takken van sport. We
naar mijn mening wel eens vergeten.
te brengen.”
voor de International Grower of the Year Awards. Toon Ebben
sector. Iedereen vindt het erg leuk dat
organiseren veel evenementen op
Als jonge ondernemer moet je een
de boomkwekerij zo in de schijn-
ons bedrijf die duurzaam gerelateerd
echte winnaarsmentaliteit hebben
werpers staat. Het was voor onze
zijn. De kwekerij, de tuincentra, de
en tegelijkertijd –net als ik- een beetje
collega’s net zo’n eer als voor ons.”
internationale markt, de landschaps-
gek zijn. En doe zoals wij dat als
kijkt terug op een bewogen en bevlogen jaar met een ‘wauw’ gevoel, zoals hij dat uitdrukt.
architectuur, die maken ons bedrijf
familie doen: heb je een passie,
Wat heeft het winnen van
tot wat het is. Spreid je risico’s, is
ga daarvoor. Aan ouders wil ik
mijn motto.”
meegeven dat het belangrijk is om
Hoe is de aanloop naar de
vanwege onze activiteiten in
de prijs jullie opgeleverd?
nominatie verlopen?
landscape, maar veel mensen in de
“Dat een ooit eenvoudig begonnen
“Bijzonder. De medewerkers hadden
tuinbouwsector kennen ons niet.
bedrijf uit het zuidoosten van het
Wat willen jullie de nieuwe
je bedrijf te motiveren om je op te
de deelname aan de Tuinbouw
Althans, dat gevoel had ik. Op het
land het visitekaartje mag zijn van
winnaar meegeven?
volgen, want zonder goede opvolgers
Ondernemersprijs voorbereid. Op de
moment dat we daadwerkelijk op het
BV Tuinbouw. Dat heeft veel impact.
“Geniet met volle teugen en vertel
gaat de fut uit een onderneming.
dag dat de bestuursvoorzitter even-
podium werden geroepen om de
Naast heel veel publiciteit heeft het
het door. Pak het op in je bedrijf,
Begeleid ze goed en accepteer dat ze
tueel langs kon komen voor het toe-
prijs in ontvangst te nemen kon ik
ons meer zelfbewustzijn opgeleverd.
want deze erkenning geeft een solide
hun eigen beslissingen nemen.”
kennen van een nominatie moest ik
mijn oren niet geloven. Wij hadden
Het is een blijk van waardering voor
indruk naar je relaties en de overheid.
op het bedrijf blijven. Toen dat inder-
dit niet aan zien komen.
onze mensen, die dit werk verrichten.
Je hoeft het niet van de daken te
U heeft het laatste woord
daad gebeurde was de vreugde groot.”
De aanwezigheid van onze Koningin
Het is nogal wat om deze erkenning
schreeuwen, maar communiceer het
“Dan maak ik direct van de
je kinderen of andere mensen binnen
zette het evenement extra luister bij.
te krijgen, in alle opzichten. Onze
wel. Deel je verworvenheden met je
gelegenheid gebruik om de
Hoe groot was de verrassing
Ik heb haar al eens eerder ontmoet
producten, de bomen, groeien
eigen mensen, je leveranciers en je
organisatie achter de ondernemers-
om uiteindelijk de prijs in ontvangst
tijdens de Nationale Boomplantdag,
langzaam. We werken er dus lange
klanten. Ga in ieder geval niet stil in
prijs te bedanken. Ik vond het
te nemen?
maar nu kregen we ook de gelegen-
tijd aan. Van tevoren is het ontzettend
een hoekje zitten genieten, maar
geweldig om dit jaar mee te
“Wij gingen naar de Keukenhof om
heid om even met haar te praten. Dat
moeilijk om in te schatten of en hoe
gebruik dit jaar om er positieve
maken, hoe bevlogen iedereen
een mooi evenement mee te maken
was bijzonder.”
de markt er op reageert. Dan is het
dingen mee te doen.”
is om de tuinbouw in een positief daglicht te stellen en
en een feestje te bouwen.
fantastisch om te zien waar ze
Niet om te winnen. Binnen het sterke
uiteindelijk terecht komen. Onze
Wat is uw boodschap aan andere
te laten stralen. Dat wij zijn
mensen hebben daaraan gewerkt, in
ondernemers met familiebedrijven?
genomineerd voor de
weer en wind. Ze mogen daar terecht
“Door het ondernemerschap positief
International Grower of
trots op zijn. Die erkenning voor ons
uit te dragen trigger je weer talent-
the Year Awards is
vak, dat geeft een ‘wauw’ gevoel. Dat
volle jonge mensen om voor deze
geweldig. We gaan met
deelnemersveld voelden we ons als boomkwekerij een beetje het vijfde wiel aan de wagen. We zijn wel bekend bij overheden en gemeentes
28
Het was een bevlogen jaar met een 'wauw' gevoel
Heb je een passie, ga daarvoor
u wilt toch ook een sterk en gezond groeiend bedrijf?
Milieukeur
feliciteert de genomineerden voor de
Tuinbouw Ondernemersprijs 2017 Milieukeur feliciteert de Milieukeur deelnemers Green Specialties Holland (Groentenkwekerij A. van den Einden) en bloembollenbedrijf Jac. Uittenbogaard (JUB Holland) met hun nominatie voor de Tuinbouw Ondernemersprijs 2017.
ERKEND BIOCIDE CHLOORVRIJ
De TOP-jury: “Deze ondernemers maken het verschil en zijn met recht een voorbeeld van innovatie in de tuinbouw.” Hieruit blijkt opnieuw dat met de integraal duurzame Milieukeur teelt veel winst te behalen is!
070 358 63 00 www.milieukeur.nl www.milieukeur.com
Uw perfecte partner om uw gewassen gezond te houden en veilig van allerlei pathogene micro-organismen. Huwa-San is een chloorvrije en biologisch afbreekbare technologie die zorgt voor een stabiele en zuivere watergift waardoor uw gewassen in een optimale omgeving kunnen groeien. Huwa-San TR50 (397B, 12677N) is een biocide. Gebruik biocide veilig. Lees voor het gebruik eerst het etiket en de productinformatie.
voor meer info: www.huwasan.com • info@roamtechnology.com • T. +32(0)89-440042
Met meer dan 4.000 verschillende snijbloemen en planten uit zaad en stek, biedt Florensis professionele kwekers een ongeëvenaard assortiment, met de beste genetica en het allerhoogste kwaliteitsniveau in jonge planten.
De zekerheid van Zantingh
Florensis is veredelaar en leverancier van uitgangsmateriaal en gespecialiseerd in eenjarigen, potplanten, primula’s, violen, vaste planten en snijbloemen.
Advertentiepagina 6
Duurzaam, betrouwbaar en efficiënt Zantingh is al vele jaren toonaangevend leverancier van professionele
Als winnaar van de Tuinbouw Ondernemersprijs 2015, feliciteert Florensis Bunnik Plants, Green Specialties Holland en JUB Holland met hun nominatie voor de prestigieuze Tuinbouw Ondernemersprijs 2017.
stookinstallaties, CV-componenten en hoogwaardige service. Een compleet scala producten en oplossingen voor de glastuinbouw, industrie en utiliteitssector. Innovatie is onze bepalende succesfactor. Wij lopen voorop bij de ontwikkeling en levering van duurzame, betrouwbare en efficiënte energiesystemen. Systemen die meer en meer gebruik maken van alternatieve brandstoffen.
Florensis B.V. T: +31 78 623 3200 E: sales@florensis.com www.florensis.com
Tel. +31 (0)297 219 100 | www.zantingh.com
You can count on our expertise 028_ZAN Advertentie NL 185x133mm.indd 1
24-10-16 13:24
Samen met u bouwen
aan de ontwikkeling van uw bedrijf.
Een betrouwbare partner van de tuinbouw Zoekt u een betrouwbare partner waarmee u uw ondernemersplannen kunt realiseren? De Rabobank staat voor u klaar met passend advies over financieringen en risk management. Zo bouwen we samen aan de ontwikkeling van uw bedrijf.
Kijk op Rabobank.nl/tuinbouw Een aandeel in elkaar