Soorten en biodiversiteit Opleidingsdag m.e.r. 17 januari 2017
michiel.vandegehuchte@lne.vlaanderen.be
Hoe soorten beschermen? Passief beleid (adviezen en vergunningen) Soortenbesluit Verbodsbepalingen
Voortoets en Passende Beoordeling (PB)
Actief beleid Natura 2000: instandhoudingsdoelstellingen (IHD) Al dan niet binnen Speciale Beschermingszones (SBZ)
Invasieve exoten Soortenbeschermingsprogramma’s (SBP) Europese verordening 01/01/2015 Soortenbesluit hfdst 4/1 Rode lijsten Bedreigingsstatus ten behoeve van beleid
Welke soorten beschermen?
Alle Vlaamse soorten (Âą 40 000) Bijlage 1 Soortenbesluit (510) Leefgebied binnen SBZ? Overige VPS soorten (37) (18)
Natura2000-soorten (108)
Habitattypische soorten (20) (24)
Ruimtebehoevende soorten (21)
Vlaamse soorten hoogste prioriteit (145)
3
(83)
Passief beleid
Soortenbesluit
15/05/2009
Implementering Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn (EU), gegrond in Natuurdecreet Art. 9 en Bijlage I: lijst beschermde soorten (+ categorie) Geldt voor jachtwildsoorten en riviervissen enkel wat betreft aspecten buiten jachtregelgeving of wet riviervisserij Geldt niet voor gedomesticeerde soorten, schadelijke soorten cf. KB 19-11-1987
5
Soortenbesluit
15/05/2009
Verbod op (afd. 2): opzettelijk doden, vangen, opzettelijk en betekenisvol verstoren, opzettelijk plukken, vernielen… onder zich hebben, vervoeren… opzettelijk vernielen van nesten, rustplaatsen… gebruik van middelen en methoden voor doden, vangen (bijlage 2, A) opzettelijke introductie in het wild Afwijkingen mogelijk voor welbepaalde redenen (afh. categorie bijlage I), mits motivatie Belangrijk voor natuurtoets Cf. effectgroepen ruimtebeslag, verstoring 6
Soortenbesluit
15/05/2009
Afwijkingen op eerste 4 verboden (afd. 2): mogelijk om welbepaalde redenen, mits motivatie: 1° volksgezondheid of openbare veiligheid; 2° dwingende redenen van groot openbaar belang; (*) 3° veiligheid van het luchtverkeer; 4° voorkoming van belangrijke schade aan gewassen, vee, bossen, visserij of wateren of aan andere goederen(*) in eigendom of gebruik; 5° bescherming wilde fauna of flora, of instandhouding natuurlijke habitats; 6° onderzoek of onderwijs, repopulatie of herintroductie, 7° onder strikt gecontroleerde omstandigheden op selectieve wijze en binnen bepaalde grenzen een beperkt en vastgesteld aantal van bepaalde specimens vangen, plukken of in bezit (*)
niet voor beschermde vogelsoorten
Voor soorten categorie 1 in bijlage 1: redenen van economische, sociale of culturele aard, of vanwege regionale of lokale bijzonderheden Voorwaarden: 1° geen andere bevredigende oplossing; 2° geen afbreuk aan streefdoel in een gunstige staat van instandhouding (lokaal of Vlaams) 7
Voortoets/passende Bij potentiĂŤle impact in een Speciale beoordeling Beschermingszone (SBZ)
Directe effectgroepen: verstoring Indirecte effectgroepen: methodiek wordt uitgewerkt Via het leefgebied van de soort Ruimtebeslag, versnippering, eutrofiĂŤring, verzuring, wijziging van de (grond)waterstand, verzoeting/verzilting, verontreiniging
Indien habitat: enkel bijkomende effectgroepen ifv soort Ook effectgroepen voor niet-habitats die onderdeel zijn van leefgebied. Vb. een grondwaterpeildaling op de regionaal belangrijke biotoop (RBB) grote zeggenvegetatie
Invasieve exoten
Europese verordening 1143/2014 Zie http://ecopedia.be Lijst van voor de EU zorgwekkende invasieve soorten Totaalverbod op bezit, handel, transport, teelt en vrijstelling in de natuur Monitoringsysteem met hulp brede publiek http://waarnemingen.be/invasive_alert_view.php
Verplichte bestrijding of controle
Europese verordening 1143/2014 Zie http://ecopedia.be
Soortenbesluit hoofdstuk 4/1 ‘Aanpak van uitheemse soorten’ Specificering van de EU verordening Mogelijkheden voor afwijkingen Mogelijkheden voor bestrijding (bijlage 3/1)
Rode lijsten
Rode lijsten Definitie: een lijst van inheemse soorten, waarbij deze op basis van objectieve criteria worden ingedeeld in klassen, naargelang hun graad van bedreiging; Vastgesteld door de minister, gecoรถrdineerd of opgemaakt door INBO Momentopname, regelmatig (10-jaarlijks) te evalueren
Actief beleid: Natura 2000
1/31/17
18
Natura 2000 in Vlaanderen Vogelrichtlijn Habitatrichtlijn
Natura 2000
VEN
19
Europese natuurdoelen
Lokale doelen (S-IHD) 2010-2014
2015 tot …
(per SBZ)
Actie
Concrete uitwerking
2009
Gewestelijke doelen (GIHD)(heel Vlaanderen)
Specifieke instandhoudingsdoelen Wat nodig is om Europees beschermde habitats en soorten in een speciale beschermingszone (=SBZ) duurzaam te beschermen •
oppervlakte/populatie = hoeveel is er nodig?
• kwaliteit = Habitat/ leefgebied zijn nodig?
welke milieu-omstandigheden Soort
21
Uitvoering Beheerplan terrein
Allocatie + maatregelen+ Vlaams Natura 2000 programma
Doelen 2020 + prior. insp
SBZ Management Plan
Realisaties + acties beheer en drukken + richtkaart
planning
Actieplan milieudruk
Locatie + maatregelen+ planning
Voorbeeld: Turnhouts Vennengebied Prioritaire inspanning:
Uitwerken van een maatregelenprogramma ter versterking van het landschap en vogelpopulaties: “Kleine landschapselementen zoals houtkanten, hagen, veldbosjes, struwelen, hoogstamboomgaarden, graanakkers (andere dan maïs), braakpercelen, ruigtestroken,…” 23
Voorbeeld: Turnhouts Vennengebied Prioritaire inspanning:
Verminderen van milieudrukken: “Vermesting en eutrofiëring, via de lucht (droge en natte depositie) en via waterrelaties (oppervlaktewater, grondwater), is een probleem voor meerdere van de tot doel gestelde habitats en de soorten (leefgebied, foerageergebied, …) die hiermee verbonden zijn.”
24
Actief beleid: SBP’s
Algemeen: wat is een SBP, waarom een SBP?
Wat is een SBP?
Definitie Soortenbesluit Art. 1 : een programma van soortenbehoudsmaatregelen dat met name gericht is op het verkrijgen van de gunstige staat van instandhouding van een inheemse soort of een groep van soorten in het gebied waarop het programma van toepassing is
Wat is het wel? Vastgesteld door MB, bij uittreksel gepubliceerd in Staatsblad Middel om Europese natuurdoelen te realiseren Zeker wanneer dit (deels) buiten SBZ dient te gebeuren
Bundeling relevante actuele informatie over de soort Ter overweging bij m.e.r., richting gevend aan bestaande instrumenten (soortentoets, natuurtoets) Wat is het niet? Een direct werkende norm
Wettelijke verankering Soortenbesluit Art. 24: SBP kan voor soorten die beschermd zijn als vermeld in artikel 9 Bijlage 1, cat. 1, 2 of 3 (b.v. geen jachtwildsoorten zoals haas of konijn) Vogelsoorten cf. art. 1 Vogelrichtlijn Soorten bijlage IV Habitatrichtlijn OF voor soorten die opgenomen zijn in de klassen “uitgestorven”, “ernstig bedreigd”, “bedreigd”, “kwetsbaar” en “bijna in gevaar” van een rode lijst als vermeld in artikel 5
Wettelijke verankering Soortenbesluit Art. 26 :
Een SBP wordt opgemaakt op basis van een rapport met ten minste: Synthese kennis Concrete doelstellingen Bedreigingen en kansen Verslag Actoren overleg Concrete maatregelen Voorstel begroting, planning & prioritering Beschrijving voortgangscontrole en evaluatie Communicatie & sensibilisering
Wettelijke verankering Soortenbesluit Art. 25: SBP kan verbodsbepalingen cf. onderafdeling 2 Soortenbesluit bevatten Voor soorten cat. 3 bijlage 1 (strikte bescherming) kunnen bijkomende verbodsbepalingen in een SBP Dan moet SBP vastgesteld door Vlaamse Regering na advies MinaRaad & SALV
Soortenbesluit Art. 27 :
Een ontwerp-SBP wordt gemaakt door of in opdracht van ANB Minister stelt SBP vast Maximaal 5 jaar geldig kan verlengd en opgeschort
Natura 2000 programma SD 1: Maatregelen uit SBP’s kunnen deel van G-IHD vormen Actie 2: leefgebieden van soorten Kunnen via SBP gerealiseerd worden: ‘zones voor realisatie instandhoudingsdoelstellingen en instandhoudingsmaatregelen’ Basis om SBP’s uit te werken: potentiële leefgebieden, cf. https://data.inbo.be/potleefgebieden/ Actie 4: Opmaak en implementatie 4 SBP’s per jaar Actie 16: Gericht beheer, acties en inrichting uitvoeren op het terrein
Wat kan (niet) in een SBP? Acties behoud of uitbreiding leefgebied Soortspecifieke beschermingsacties: nestbescherming‌ Afwijkingen op verboden Soortenbesluit b.v. SBP bever b.v. procedure SBP Antwerpse Haven Monitoring, onderzoek Communicatie-acties Bijkomende specifieke verboden: als vastgesteld door VR NIET: maatregelen opleggen aan derden
Hoe wordt een SBP opgemaakt?
Procedure
SBP’s: stand van zaken en planning
SBP’s vastgesteld Soort(en)
Vastgesteld
Antwerpse Haven
23 mei 2014
Bever
27 mei 2015
Hamster
21 december 2015
Grauwe kiekendief
21 december 2015
Kwartelkoning
21 december 2015
Gladde slang
17 oktober 2016
Heivlinder
19 december 2016
Knoflookpad
19 december 2016
Roerdomp
19 december 2016
www.natuurenbos.be/sbp
SBP’s in opmaak Soort(en)
Voorziene vaststelling
Bruine eikenpage
2017
3 vissen: beekprik, rivierdonderpad, kleine modderkruiper
2017
Vleermuizen
2017
Vroedmeesterpad
2017
Grauwe klauwier
2017
Hazelmuis
2017
Boomkikker
2018
Kamsalamander
2018
Porseleinhoen
2018
Bruine kiekendief
2018
SBP’s in gepland 2017-19 Soort
Verwachte vaststelling
Akkervogels
2019
Poelkikker
2019
Heikikker
2019
Rugstreeppad
2019
Inhoud en uitvoering SBP’s
SBP Antwerpse Haven
Slaat een brug tussen soortenbescherming en maximale rechtszekerheid voor de bedrijven. 14 paraplusoorten (blauwborst, rugstreeppad, groenknolorchis, meervleermuis‌) met een Individueel Soortenbeschermingsprogramma voor een Paraplusoort (ISBPP) Netwerk van ecologische infrastructuur Flowchart voor afwijkingen op het Soortenbesluit, afhankelijk van locatie binnen de haven en effect werken: zie www.natuurenbos.be/SBPantwerpsehaven
SBP kwartelkoning
Achtergrond en doelstellingen Zomerbroedgast, 2 broedsels per jaar (meikwartelkoning augustus) grondbroeders vnl. in grasland Habitat Grote open gebieden (zicht >200 m) Graslanden relatief hoog gras (>20 cm) deels vochtige bodem maar niet drassig na mei Tot 20% planten van vochtige/licht moerassige bodem ‘doorwandelbaar’, territorium 10-30 ha per broedpaar (bp)
Late maaidatum: vanaf 15/8 indien territorium aanwezig G-IHD: Min. 100 bp over 4 populaties (Ijzer, Demer,
Verdeling doelen
Actieplan (1)
Ontwikkelen min. 310 ha extra leefgebied Binnen SBZ via managementplannen Binnen Sigma via bestaande overlegfora Bijkomende actie SBZ-V Ijzervallei (23 broedparen) Verbetering beheer leefgebied Beheerrichtlijn: geschikte vegetaties, maaidata laat genoeg Ad hoc maatregelenpakket Bescherming van territoria op landbouwpercelen buiten natuurbeheer
Concreet Projectoproep ad hoc subsidie bescherming broedvogels – sinds 2015 Roepposten zomer 2016: Sombeke (Durme) => vogel gevlogen Ijzervallei: 3 roepposten op ANB-terrein. Maaien uitgesteld door snel contact gebruikers 1 begin juni: niet meer gehoord na luide roep => niet gekoppeld => maaien vrijgegeven 1 juli 2 eind juni: zachte roep voor zonsondergang begin juli => maaien uitgesteld in zone 100 m rond nest tot 15/8 Geen spoor bij maaiwerkzaamheden • Mogelijk succesvol gebroed en uitgezwermd
Projectoproep voor kwartelkoning nog niet nodig gehad
Actieplan (2) Vergroten ecologische kennis Opvolgen onderzoek in buitenland Veldonderzoek in Vlaanderen als populatie groot genoeg Onderzoek kunstmatige vestiging Monitoring In kerngebieden: INBO monitoring Natura2000 Buiten kerngebieden: vrijwilligers Sensibilisering en communicatie Algemeen + doelgericht (landbouwers, natuurbeheerders…) Workshop voor beheerders Coördinatie Implementatiecoördinator SBP’s bij Natuur&Bos
SBP bever
Actieplan PotentiĂŤle leefgebieden aangeduid Beschermingsniveaus aangewezen aan waterlopen
gevalspecifieke afwijking nodig
algemene afwijking Soortenbesluit
Vernielen rustplaats (burcht of hol), vernielen dam, wegvangen en verplaatsen bevers Ecologisch afwegingskader bever vs. andere natuur Afwegingskader vangen/verplaatsen Afspraken waterbeheerders => contactpunt bij beverproblemen
Overzichtskaart gezoneerde aanpak bever (http://natuurenbos.be/sbpbever)
Stand van zaken Toestand populatie Bekken BenedenSchelde BovenSchelde Demer Dender Dijle-Zenne Gentse kanalen Leiebekken Maas Dijkgravende Nete Onderzoek TOTAAL
Aantal territoria op 1/1/2015 6
Aantal territoria op 1/1/2016 7
0
1
10 3 24 1
10 3 28 1
0 1 37 40type bevers: nieuw 7 11 INBO 2017 88 101
schade sinds 2013
Aantal vangsten en verplaatsingen beperken tot noodgevallen In combinatie met structurele maatregel (lokaal herstel)
SBP grauwe kiekendief
Achtergrond en Zomerbroedgast (half april - augustus) doelstellingen grondbroeders vnl. in graanvelden en luzerne Habitat Open landschappen Oorspronkelijk heide/steppe, nu vnl. akkergebieden Voldoende voedsel beschikbaar: (veld)muizen als stapelvoedsel buffer van akkervogels/hazen voor muizenarme jaren Nood aan 5% tot 10% voedselrijke randzones, braakpercelen e.d.
G-IHD: Uitbreiding populatie tot 15 broedparen Geen doel # broedparen in SBP
350-450 ha extra leefgebied: voedselrijke
│55
Vijf kernzones grauwe kiekendief
│56
Actieplan (1) Gebiedsplan per kernzone Maatregelen op landschapsniveau Openheid landschap, netwerk ecologische infrastructuur
Maatregelen op perceelniveau 87,5-112,5 ha extra leefgebied: A. Beheerovereenkomsten B. Structureel verankerde ecologische elementen (overstaand graan, kruidenrijke vegetaties, soortenrijk hooiland met late maaidatum‌) Prioritaire maatregelenzones
Duurzaamheid structureel verankerde ecologische elementen Verbeteren beheer leefgebied Nood aan voldoende en voldoende diverse prooidieren
│57
Concreet Gebiedscoรถrdinatoren Moeren en Leemstreek Haspengouw starten 2017 Ruilverkaveling Willebringen: stroken door het akkerlandschap zullen ingericht worden ifv grauwe kiekendief Projectoproep nestbescherming Nog niet nodig gehad voor grauwe kiekendief Bruine kiekendief wel van geprofiteerd (5-7 nesten 2016, 5 nesten 2015)
Actieplan (2) Nieuwe beheerovereenkomsten ‘vogelakker’ en ‘faunavoedselgewas: wisselbeheer’ vanaf 01/09/2017
Voorbeeld vogelakker Groningen
SBP hamster
Actieplan Gebiedscoördinatie Widooie Mozaïek in akkerlandschap Aanpassing beheerinstrumentarium Hamstervriendelijke nateelt Luzernestrook hamster Kweek- en herintroductieprogramma herintroductie pas vanaf 50 ha hamstervriendelijk beheer Collectief beheerplan Agrobeheergroep wenselijk Predatiecontroleplan Duurzaamheid hamstervriendelijk beheer Innovatief hamstervriendelijk beheer combineerbaar met gangbare landbouwpraktijken│62
SBP knoflookpad
Bedreiging Genetische erosie – isolatie van de populaties Dispersiecapaciteit zelden groter dan 500 m
│64
Doelstelling CreĂŤren van verbindingen
│65
Actieplan CreÍren van verbindingen en ecologisch netwerk ecoduct tussen Ten Haagdoornheide en de Laambeekvallei functionele corridor tussen het Welleke, de Ballewijers, het Slangebeekbrongebied en zo verder tot aan de Teut stapsteen door het herstel van droge en natte heide in het brongebied van de Zwarte Beek duurzaam netwerk van natte heide in de bovenloop van de Bolliserbeek, in aansluiting met Resterheide en het Zwarte water. mogelijkheden voor ontsnipperende maatregelen voor amfibieÍn ter hoogte van de N73 herstel en uitbreiding van heidelandschap ten zuiden en ten westen van het Schietveld Houthalen-Helchteren (zie ook SBP gladde slang) │66
Vragen?