Alechinsky

ALECHINSKY

Alechinsky, geboren in Brussel in 1927, is één van de belangrijkste nog levende kunstenaars ter wereld.

Zijn grafisch werk (lithografieën, etsen en houtsneden) worden als zeer belangrijk beschouwd in de totaliteit van zijn oeuvre.

Hij is een rasechte en gepassioneerde graficus, werkte heel zijn leven intensief met meesterdrukkers waardoor de belangrijkste musea ter wereld zijn grafisch werk graag opnemen in hun overzichtstentoonstellingen en collecties en zo een idee geven van de essentiële rol van de drukkunst in het leven van een man die rechts schrijft en links schildert.

“Alles wat gedrukt wordt, moet in spiegelbeeld gecreëerd worden. Ik ben linkshandig en dat geeft me een enorm voordeel ten opzichte van rechtshandigen die in spiegelbeeld moeten denken.

Voor mij komt het omgekeerde beeld op de meest natuurlijke manier in me op. Dat geeft een volledige vrijheid aan mijn linkerhand en aan mijn hersenimpulsen omdat het tracé spontaan van rechts naar links gaat. Het tracé, het schilderend gebaar moet in één beweging gebeuren. In één trek met mijn handelende hand. Mijn linkerhand is mijn schildershand, de rechtse mijn schrijfhand: verplicht zoals dat vroeger ging. Ze zit vol gebreken, maar ik ben blij dat men mij dwong mijn rechterhand te gebruiken. Daardoor moeide men zich niet met mijn linkerhand, waardoor ze intact bleef.

De vrije linkerhand resulteerde in de directheid van een vloeiende beweging...” Pierre Alechinsky

Pierre Alechinsky werd in Brussel (Sint-Gillis) geboren op 19 oktober 1927. Zijn vader, die in de jaren 1920 geneeskunde studeerde, emigreerde van Rusland naar België. Zijn moeder was afkomstig uit de Brusselse burgerij en werd eveneens arts.

Pierre is linkshandig. Hij werd op school gedwongen rechts te schrijven, maar zijn beste hand, de linkse, mocht hij gebruiken voor ‘minder belangrijke’ zaken zoals tekenen. Van 1944 tot 1948 volgde hij de opleiding reclame, boekillustratie en typografie aan de in 1928 door Henry van de Velde opgerichte hogeschool van La Cambre.

In 1947 sloot hij zich aan bij La Jeune Peinture Belge, een groep vernieuwers die in de naoorlogse jaren de levende kunst aan bod wilden laten komen tegen het overwicht van de academische traditie in. Hij hield toen ook zijn eerste tentoonstelling. Samenwerkingen met andere kunstenaars werden een constante in zijn leven.

COBRA In maart 1949 trad hij toe tot de avant-gardebeweging Cobra, die in november 1948 in Parijs was opgericht. ‘Cobra was mijn leerschool,’ zegt Alechinsky. Hij was een van de jongste leden van deze beweging, waartoe onder anderen ook Karel Appel, Christian Dotremont en Asger Jorn behoorden. In onze tijd, waarin een verregaande technologie het manuele, ja het menselijke werk tout court in gevaar dreigt te brengen, was Cobra een simpele maar geen simplistische ‘gegevensbank’ met de spontaniteit als een belangrijk reactief. Alechinsky is in zijn tekeningen, schilderijen en teksten altijd de geest van Cobra verder blijven ontwikkelen.

Na het uiteenvallen van Cobra in 1951, vestigden Alechinsky en zijn echtgenote Michèle Dendal (Micky) zich in Parijs. De kunstenaar volgde de grafiekopleiding aan het Atelier 17 bij Stanley William Hayter. Als ‘beknotte’ linkshandige ontwikkelde hij in die periode een natuurlijke en typische dynamiek die het gevolg was van het averechtse schrift van rechts naar links dat bij het afdrukken weer in de normale leesrichting verschijnt. Het getuigt van zijn interesse voor een soort grafologie die ‘het geschrift overstijgt’, met name voor een geschrift dat tot het domein van de tekenkunst, de schilderkunst, de prentkunst behoort.

BOKUBI In die jaren 50 werd Alechinsky de Parijse correspondent van het Japanse tijdschrift Bokubi (‘het genoegen van de inkt’). In 1955 reist Alechinsky met zijn vrouw Micky naar Japan. De ontdekking van de oosterse kalligrafie opende daarbij een nieuw perspectief. De ontmoeting met de schilder Walasse Ting stimuleerde deze interesse. Die fascinatie mondde uit in het filmproject La Calligraphie Japonnaise. De prent won een prijs op het Internationale Kunstfilmfestival van Bergamo, Italië (1957) en kreeg een erediploma op het Cultureel Filmfestival van Tokio (1961).

De Japanreis zette hem aan tot het maken van schilderijen met inkt op papier die hij voor het eerst toonde in de Parijse Galerie du Dragon.Het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel organiseerde zijn eerste grote tentoonstelling in 1955.Hij trad toe tot het bestuur van de Salon de Mai te Parijs en sloot een contract met Galerie de France.

La ligne est déchirure: brillante, elle est sentier, sombre, elle borde les rivages ALECHINSKY

BIËNNALE VAN VENETIE & DOCUMENTA In 1960 en 1972 werd zijn werk getoond op de Biënnale van Venetië. De buitenlandse belangstelling voor Alechinsky steeg na tentoonstellingen in het Minneapolis Institute of Arts, het Palazzo Grassi te Venetië en het Carnegie Museum of Art te Pittsburg.

In 1964 nam hij deel aan documenta 3 te Kassel.

In 1967 installeerde hij een eigen gravure-atelier in Bougival, dichtbij Parijs. Alechinsky woont tot op de dag van vandaag nog steeds in Bougival.

Omstreeks deze tijd realiseerde hij ook zijn eerste acrylschilderijen met predella, stroken met beelden die hij aanbracht onder het hoofdmotief. Het Brusselse Paleis voor Schone Kunsten toonde in ’69 een overzicht van zijn werk, dat doorreisde naar Denemarken en Duitsland.

Hij werd aangezocht voor het Belgisch Paviljoen op de 36ste Biënnale van Venetië in 1972.

Het Koninklijk Museum voor Moderne Kunst te Brussel toonde een retrospectieve van zijn tekeningen. Een overzicht van zijn schilderijen in acrylverf deed Darmstadt, Rotterdam, Parijs en Zürich aan.

In Het Musée National d’Art Moderne, Paris begon de tentoonstelling Alechinsky à l’imprimerie aan haar rondreis. Deze tentoonstelling toonde enkel grafisch werk en reisde de wereld rond.

In 1977 nam hij deel aan documenta 6 te Kassel en werd hijonderscheiden met de Andrew W. Mellon-prijs voor zijn aandeel in de moderne kunst. In 1978 kreeg hij een tentoonstelling in het Centre Pompidou in Parijs.

MOMA & GUGGENHEIM In het MOMA te New York opende in ’81 een retrospectieve van zijn grafische kunst.

De retrospectieve die in 1987 in het Solomon R. Guggenheim Museum te New York werd getoond, reisde verder naar Des Moines (Iowa), Hannover en het Brusselse Koninklijk Museum voor Moderne Kunst.

In 1997-98 toonde de Galerie Nationale du Jeu de Paume voor zijn zeventigste verjaardag een rondreizende retrospectieve. Het Cabinet des estampes, Musée Rath, Genève toonde een retrospectieve van zijn prentkunst in zwartwit.

OOSTENDE EN BRUSSEL Het Provinciaal Museum voor Moderne Kunst van Oostende wijdde in 2000 een belangrijke retrospectieve aan deze zeer gerenommeerde kunstenaar.

Tijdens hun werkbezoek aan Frankrijk, van 26 tot 28 maart 2001, brachten Prins Filip en Prinses Mathilde een bezoek aan het atelier van Alechinsky in Parijs en woonden de vernissage bij van zijn tentoonstelling bij Galerie Lelong.

Ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag in 2007 brachten de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België te Brussel hulde aan hem door middel van een overzichtstentoonstelling van zijn 60-jarige carrière. In 2021 wordt hij wederom in hetzelfde museum gehuldigd met de tentoonstelling ‘Carta Cante’ Vandaag wordt Alechinsky gerekend tot de belangrijkste nog levende hedendaagse kunstenaars ter wereld. Alechinsky, die nog dagelijks schildert in zijn atelier in de buurt van Parijs, staat buiten het gewoel van de actuele kunst. Al vele jaren gaat hij zijn eigen weg, trouw aan de erfenis van Cobra, aan zijn artistieke vriendschappen en aan het aloude vakmanschap. Zijn werk blijft in trek bij verzamelaars. Het lijkt alsof de tijd er geen vat op heeft, zo fris en vitaal is het gebleven.

In Europa zijn er amper nog meesterdrukkers actief die over steendrukpersen beschikken.

De gigantische Voirinpers (20 ton zwaar) werd in 1880 gebouwd door Voirin, een Franse constructeur die zijn fabriek in Montataire had (Oise). Zowat halfweg de 20e eeuw schakelen echter alle commerciële drukkers over op de veel handigere offsetpers die door één persoon kan bediend worden in plaats van door drie of vier. Hierdoor hadden de oude persen plots geen enkele bestaansreden meer en belandden ze massaal op de schroothoop. De uiterst zware, en inmiddels zeldzaam geworden lithostenen werden gedumpt op het stort of vonden soms nog een tweede leven als vloer in de garage of het berghok van een drukker.

Slechts een klein aantal persen heeft de industriële beeldenstorm overleefd en een nieuwe toekomst gevonden bij ambachtelijke meesterdrukkers. Dankzij hen kunnen belangrijke kunstenaars er nog steeds hun steendrukken realiseren.

Eén van hen is Alechinsky, een rasecht graficus die ten volle het belang van deze ambachtelijke persen erkent.

Imprimerie Clot, Bramsen et Georges is één van de laatste ateliers die nog werkt met steendrukpersen en dit voor gerenommeerde kunstenaars. De steendruk hieronder afgebeeld werd door deze meesterdrukker gedrukt. Het is logisch dat door het verdwijnen van de steendrukateliers, de techniek van de lithografie op zich al zeldzaam is. De meeste hedendaagse kunstenaars zijn niet geschoold in ambachtelijke druktechnieken.

CIRKEL De cirkelvorm evoceert de mandala, de zon, de watercirkel als het rad van de tijd of de opening, het begin (of het einde) van een tunnel. In Alechinsky’s werk is deze eenvoudige, universele en tijdloze vorm al ten overvloede aanwezig vanaf de jaren 60.

De cirkel maakt sindsdien deel uit van zijn persoonlijke mythologie, in eindeloze variaties. Nu eens stijgt hij op naar het zenit waar hij als een zon een boog beschrijft in de lucht maar kan ook staan voor waterkringen,voor mandala’s als voor Chinese zegels of vulkaankraters.

WAT IS EEN LITHOGRAFIE? Lithografie of steendruk is een grafische vorm van vlakdruk. Men gebruikt poreuze, organische kalksteen met zeer fijne structuur en poriën, bestaande uit koolzure kalk. De steen wordt gekorreld en het beeld wordt op passende wijze en in spiegelbeeld op de steen geschilderd.

Nadat het beeld op de steen aangebracht werd, moet de steen geprepareerd worden zodat het beeld de inkt opneemt in alle toonwaarden, stabiel blijft tijdens het ininkten en drukken en zodat de niet-drukkende zone wateradsorberend is en dus de inkt, op oliebasis, afstoot.

Het prepareren vereist kennis en ondervinding, anders loopt de steen toe of is een deel van het beeld verdwenen of vindt men slechts enkele toonwaarden van het gedrukte beeld terug.

Het drukken van de steen gebeurt op speciale lithopersen. Na elke proefdruk past men, indien nodig, de inkt en de kleur aan of verbetert men de tekening door wegnemingen of toevoegingen. Uiteindelijk wordt de steen definitief gedrukt op papier dat geschikt is voor de opdracht. Het drukken van een litho is dermate moeilijk dat kunstenaars hiervoor intensief samenwerken met gespecialiseerde steendrukkers. De creatie, het beschilderen van de kalksteen, gebeurt uiteraard door de kunstenaar zelf.

DE DRUKATELIERS Alechinsky zal gedurende zijn carrière regelmatig terugkeren naar het drukatelier. Voor hem is het levensnoodzakelijk om weg te vluchten van de eenzaamheid van zijn atelier en thuis te komen tussen de meesterdrukkers. Hij werkte alleen maar samen met de belangrijkste drukkers ter wereld : de befaamde drukker Franck Bordas (Parijs) , de Deense Cobra-drukker Peter Bramsen, Robert en Lydie Dutrou in Parijs en Eleonora en Valter Rossi in Rome die zich specialiseerden in aquatinten op rijstpapier waaronder ‘Reponse Muette’ (hiernaast afgebeeld).

WAT IS EEN AQUATINT? Aquatint is een diepdruk-etstechniek, een variant op traditioneel etsen, waarbij geen lijnen maar egale vlakken ontstaan. Zodoende kan men een egale toon verkrijgen. Er ontstaat een op waterverf lijkend resultaat. Voor deze techniek wordt een koperen of zinkplaat gebruikt. Daar waar bij etsen een naald wordt gebruikt om lijnen in de vernislaag op de plaat te maken, maakt aquatint gebruik van een harslaag die de plaat beschermt. De hars wordt in korrels of poeder op de plaat aangebracht in een stuifkast en vervolgens egaal verwarmd, waardoor het hars aan de plaat smelt. De hars is bestand tegen het zuur dat gebruikt wordt om de tekening in te bijten.

DE PAPIERSOORTEN Velin Arches is een Frans papier geproduceerd op de rondzeef. 100% kantoen, twee schepranden en twee scheurranden. Zuurvrij en gebufferd met calciumcarbonaat.

Rijstpapier wordt gemaakt van de kern van de rijstpapierboom. Alechinsky is een grote liefhebber van verscheidene soorten oosters papier met lange vezels die met de hand worden gemaakt.

HET PENSEEL

Voor al zijn etsen, litho’s, tekeningen en schilderijen gebruikt Alechinsky hetzelfde Japanse penseel.

Het verklaart de homogene lijn die te herkennen is in alle technieken die hij toepast.

Hij werkt dus voor de lithografie met hetzelfde penseel dan voor zijn tekeningen, etsen en schilderijen maar in plaats van zich te richten op het papier of het doek, richt hij zich tot de lithografische kalksteen of de etsplaat met dezelfde vocabulaire.

DE THEMATIEK VAN DE NATUURELEMENTEN De verbeelding, aangestuurd door diepgewortelde verlangens, speelt een sleutelrol in de thematiek van Alechinsky, en geïnspireerd door Bachelard raakte Alechinsky ervan overtuigd dat in de wisselwerking tussen geest en materie de verbeelding op haar beurt gekarakteriseerd werd door elementaire factoren. Zo kwam hij tot zijn hypothese van een ‘wet van de vier elementen’: aarde, water, lucht en vuur. Vier elementen op grond waarvan hij vier corresponderende typen verbeelding onderscheidt. Elk element bezit karakteristieke eigenschappen, zoals zwaarte, dichtheid, vloeibaarheid, vluchtigheid of hitte, die zich in de verbeelding als vanzelf verbinden met corresponderende, gevoelsmatige indrukken.

Het vuur is rood, het water groen, de lucht blauw en de aarde bruin...

VULKANEN De vulkaan, het ultieme symbool van aarde en vuur, komt meermaals voor in het werk van Alechinsky. De vulkaan is het symbool van onzichtbare krachten die de mens niet kan beheersen, processen die onder de oppervlakte plaatsvinden. Ze veroorzaken chaos in een rationeel geordende situatie, verwijzen naar het domein van het irrationele, naar wat men niet in bedwang kan houden.

PREDELLA - DE BOORD RONDOM HET MIDDENSTUK Alechinsky ontwikkelde een zeer typerende en unieke werkwijze...

Hij werkt meestal met een centraal beeld met daaromheen kanttekeningen wat samen een vreemd en fascinerend effect heeft. Onder en/of rond het centrale beeld wordt door Alechinsky een boord aangebracht. Een randillustraties, door Alechinsky “remarques marginales” genoemd.

Ze doen denken aan de margeversieringen van middeleeuwse handschriften of aan een ‘predella’, het onderstuk van een gebeeldhouwd of geschilderd altaarretabel. Ze begrenzen het hoofdthema, becommentariëren het, vullen het aan of voegen er misschien zelfs een nieuwe betekenis aan toe.

Vormelijk gezien, geven deze kanttekeningen spanning aan het werk.

PAPIERS TRAITES - DE OUDE DOCUMENTEN

Papiers traités betekent letterlijk “behandelde papieren”. Alechinsky gebruikt deze term voor zijn litho’s, etsen of tekeningen op oude facturen of brieven.

Met de gepassioneerde interesse van een geschiedkundige verzamelt Alechinsky documenten uit het verleden die hij gebruikt als inspiratiebron, als grondstof voor het ontwikkelen van zijn dromen, als toegangspoort tot de verbeelding. Door deze vondsten te kiezen als drager voor zijn werk, richt hij zich op het verleden, op bestaand drukwerk,soms haast onleesbaar geworden papier waarin toch nog een restje leven, een sprankje vuur is blijven gloeien.

De kunstenaar maakt zich meester van lijnen, letters en cijfers, van stempels en zegels, restanten van een zekerheid die al lang verlopen is, en bewerkt ze, transformeert ze, omlijnt ze, bevrijdt hun geheime woelingen en blaast ze nieuw leven in.

De reeds bestaande ondergrond en de nieuwe beelden vermengen zich.

BRONVERMELDING TEKST- EN BEELDMATERIAAL: ALECHINSKY - “LE REVE AU BOUT DE PINCEAU” -GEPUBLICEERD DOOR TELERAMA SA / MICHEL DRAGUET “ALECHINSKY VAN A TOT Y” UITGEGEVEN DOOR LANNOO 2007 FOTOGRAFIE & COPYRIGT : GALERIE LELONG, ATELIER CLOT & PIERRE ALECHINSKY LAY-OUT & TEKST : KATRIEN DESSERS

Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van deze pagina’s worden uitdrukkelijk voorbehouden. Niets van deze pagina’s mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbenden.

Tenzij het tegendeel uitdrukkelijk is bepaald, wordt deze toestemming stilzwijgend verleend voor het citeren van gedeelten uit deze werken, mits zonder winstoogmerk en met expliciete bronvermelding.