No. 14, Wednesday 13 /01 /2010
ژماره ( )14چوارشه‌ممه2010/1/13 ،
( )36الپهڕه ،نرخی ( )1000دینار‌ه
به‌ده‌رمان ئاره‌زوو ه سێکسییه‌کانیان که‌مده‌که‌نه‌و ه
بێکهام ،گریانی بۆ مانچسته‌ر دێت رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية ،هةفتانةكؤمثانياى سولى َتيليطراف دةريدةكات
26..
مه‌الو ئیشکالییه‌تی مانیفێستی گوتاری ئایینی
34.. 15..
ی ستراتیژییه‌و ه ی پابه‌ندنیی ه به‌ڕێكه‌وتننام ه پارت هه‌وڵی ده‌ستبه‌سه‌راگرتنی هێزی پێشمه‌رگه لهالیهن پارتییه‌وه به‌مه‌ترسی ده‌زانرێت کورته... مه‌ترسی به‌جینۆساید ه نه‌ناساندنی هه‌ڵه‌بج ده‌كرێت
یه‌كتر تۆمه‌تباركردن ی به‌رپرسان ی كورد لهسهر دۆسی ه ی هه‌ڵه‌بجه ،ترس ی ال ی هه‌ڵه‌بجه‌ییه‌كان دروستكردووه ك ه كاریگه‌ر ی نه‌رێن یو خراپی لهسهر به‌جینۆساید نه‌ناساندن ی كیمیابارانكردن ی شاره‌كه‌یان هه‌بێت‌و داواشده‌كرێت ئهو دۆسیه‌ی ه تێكه‌ڵ به‌ته‌پوتۆز ی هه‌ڵه‌بج ه نه‌كرێت .. .الپهڕه4 چنار سه‌عد :قسه‌کانی محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د ه بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن
چنار سه‌عد وه‌زیر ی پێشو ی شه‌هیدان‌و كاروبار ی ئه‌نفالكراوان ی حكومهت ی ههرێم ،لێدوانه‌كان ی محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د ی سه‌رۆك ی لیژن ه ی شه‌هیدان‌و زیندانیی ه سیاسییه‌كان ی په‌رله‌مان ی عێراقی سه‌باره‌ت به‌خواردن ی پاره ی شه‌هیدان‌و زیندانیان ی سیاسی ،به‌بانگه‌ش ه ی هه‌ڵبژاردن وه‌سفده‌كات .. .الپهڕه5 وه ببـێتـ ه "ده‌بێت بزووتنـه ی موئـه‌سه‌ساتـی، حیـزبـێـكـ نـه‌ك بنه‌ماڵـه‌یـی"
ی ی ئه‌ندام محه‌مه‌د بازیان ی ی بزووتنهوه ی سیاسـ مه‌كته‌ب ی ئیسالمی ،له‌چاوپێكه‌وتنێك ی ده‌ستووردا ده‌ڵێت "بزووتنهوه ی بهوه هه‌ی ه ی پێویست ئیسالم ی دامه‌زراوه‌یی" بكرێت ه حیزبێك هاوکات رهتیدهكاتهوه ئینشیقاق له‌حیزبه‌كه‌یاندا رووبدات .. .الپهڕه7 ی ی پشك ی سلێمان "پارێزگا ی به‌رده‌كه‌وێت شێر له‌كه‌موكوڕییه‌كان"
ی سه‌رۆك ی عومه‌ر مه‌حو شاره‌وان ی سلێمان ی له‌چاوپێكه‌وتێنكدا ك ه ده‌ستوور له‌گه‌ڵیدا سازیداوه ،ده‌ڵێت "نام هو ته‌كلیف ی به‌رپرسان هۆكارێك ی سه‌ره‌كین بۆ ی چاوپۆش یو لێنه‌پێچینه‌و‌ه سه‌رپێچییه‌كان"و ئاماژه به‌وه‌شده‌کات :پارێزگاری سلێمانی پشکی شێری به‌رده‌که‌وێت لهو که‌موکوڕییانه‌ی ک ه هه‌ن .. .الپهڕه8
تایبه‌ت به‌ده‌ستوور پارتی دیموكراتی كوردستان به‌سود وه‌رگرتن له ملمالنێكانی ن���ێ���وان گ������ۆڕان‌و یه‌كێتی پابه‌ندنابێت بهو ڕێكه‌وتننامه ستراتیژییه‌ی كه لهگهڵ یه‌كێتی نیشتمانی ههیهتیو له‌هه‌وڵی جێگیركردنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خۆیدایه. بهپێی ئ�هو زانیارییانه‌ی ك �ه گ��ۆڤ��اری لڤین ،لهژماره 114دا ب�ڵ�اوی���ك���ردوه‌ت���هوه، مه‌سعود بارزانی له‌پێشوازی نوێنه‌رانی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕاندا، وتویه‌تی "مامه‌ڵه‌ی نه‌وشیروانم له‌تاڵه‌بانی پێخۆشتره". له‌الیه‌كی ت��رهوه بارزانی له‌وه‌اڵمی گۆڤاری لڤیندا ،ده‌ڵێت "پابه‌ندی خاڵ به‌خاڵی ڕێكه‌وتنه ستراتیژیه‌كه‌ی نێوانیان ده‌بێت". ئ����ه‌وه‌ش وهك ه �ه‌وڵ��ێ��ك بۆ هێشتنه‌وه‌ی ناكۆكی نێوان ئهو دوو الیه‌نه داده‌نرێت. مه‌سعود بارزانی سه‌رۆكی ههرێم له‌راگه‌یه‌نراوێكدا ،كه له سایتی krpباڵوكراوه‌ته‌وه، ده‌ڵێت "ته‌ئكیدی ده‌كه‌مه‌وه ك �ه په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان پ��ارت��یو یه‌كێتی ل��ه‌وپ��ه‌ڕی باشیدایه‌‌و هه‌ردووالش پابه‌ندی خ���اڵ ب �ه‌خ��اڵ��ی رێككه‌وتنه په‌یوه‌ندی ستراتیژییه‌كه‌ن، شهخسی نێوان من‌و جه‌نابی مام جه‌اللیش ،په‌یوه‌ندییه‌كی ب���رای���ان���هو ب���ه ه���ێ���زهو ئهو په‌یوه‌ندییه‌ش له‌به‌رژه‌وندی‌و سودی ههرێمی كوردستاندایه". ئه‌حمه‌د میره سه‌رنوسه‌ری گۆڤاری لڤینیش ،له‌لێدوانێكدا ب���ۆ ده‌س�����ت�����وور ،ته‌ئكید له‌وه‌ده‌كاته‌وه ،ئهو زانیارانه‌ی له‌راپۆرته‌كه‌ی لڤیندا سه‌باره‌ت
به قسه‌كانی مه‌سعود بارزانی هاتون ،هه‌موی ڕاستن‌و وتیشی "ئهوهی جێگای سه‌رسوڕمانه، مه‌سعود بارزانی وهك سه‌رۆكی پ��ارت��ی ل��ه‌گ��هڵ وه‌ف���دهك���هی گ��ۆڕان��دا ك��ۆب��ووه‌ت �هوه ،بهاڵم دی��وان �ی سه‌رۆكایه‌تی ههرێم وه‌اڵمده‌داته‌وه ،ئهمهش مانای ئه‌وه‌یه ده‌سه‌اڵتی حزبی له‌ناو سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمدایه نه‌ك ده‌سه‌اڵتی حكومی". یوسف محه‌مه‌دی مامۆستای زان��س��ت�ی سیاسی له‌زانكۆی سلێمانیش ،ده‌ڵێت "دورنیه پ��ارت �ی بیه‌وێـت ئ��هم دۆخ��ه بقۆزێتهوه بۆ ئهوهی به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان هه‌ژموونی هه‌بێت
ل �هس �هر گ��ۆڕهپ��ان �ی سیاسی كوردستان ،پێشموایه ئهمه شتێكی كورتخایه‌ن ده‌بێت، رهنگه له‌داهاتویه‌كی نزیكدا ب��ه‌ش��ێ��وه‌ی��هك له‌شێوه‌كان ه��اوك��ێ��ش �هك �ی هاوسه‌نگتر له‌كوردستاندا بێته‌كایه‌وه". ی���وس���ف م���ح���هم���ه‌د ،ب�� ه ی وت "ڕاموایه، ده‌س��ت��ووری��ش� ی كۆمه‌ڵێك ده‌زگادا، له‌دامه‌زراندن ی پێشمه‌رگه‌دا، به‌تایبه‌ت له‌هێز الیه‌نێك له‌الیه‌نه‌كان له‌داهاتودا ی بهسهر ی هه‌ژمون ب�هت�ه‌واوه‌ت� ی ه �هرێ��م��دا هه‌بێت، پ��اس �ه‌وان � ی بۆ ب��ه‌دڵ��ن��ی��ای��هوه م��هت��رس�� ی ك��وردس��ت��ان س���هر ه��هرێ��م�� دروستده‌كات".
ســـه‌نــدیــكـــای پــارێــــزه‌ران شـــه‌رعــیــه‌تــی نـــه‌مــاوه دوێن هاشم له‌هه‌ولێر ئــه‌نـــدامــێــــكی په‌رلــه‌مـــانی كوردستــــان ،رایگه‌یاند :به‌هۆ ی دواخســــتنی كۆنـــگره‌كه‌یـــه‌وه، ســـه‌ندیكـــــای پــــارێــــزه‌ران كه‌وتــووه‌ته چـــوارچـــێوه‌یه‌كی نایاساییه‌وه. ب��وره��ان ره‌ش��ی��د ئه‌ندامی په‌رله‌مان لهسهر فراکســـیۆنی گ��ۆڕان ،كه پێشـــتر به‌رپرسی
لقی سلێـــمانی سه‌ندیكا بووه، ل �ه‌ل��ێ��دوان��ێ��ك��دا ب��ۆ ده‌ستوور وت �ی "پێكهاته‌ی ده‌ستـــه‌ی به‌ڕێـــوه‌بردنـــــی ســـه‌ندیكای پارێزه‌ران بهپێی ڕێكه‌وتنـــامه‌ی ستراتیژی یه‌كێتـــی‌و پارتییه‌و ئهو رێكه‌وتننامه‌یه كاردانه‌وه‌ی زۆری به‌سه‌ریــــانه‌وه ههیه، چ��ون��ك��ه ل���هوێ���ش���دا پ��ارت��ی ش���ه‌ش ك��ورس��ی��هو یه‌كێتی پێنج كـــــورسی ،هه‌ریه‌كه له‌یه‌كگرتــــو‌و توركمانیش ،یه‌كی
یهك كورسیــــیان به‌ركه‌وتووه". ب��هاڵم وریــــا سه‌عـــدی جێگری نه‌قیبـــی سه‌ندیكای پ��ارێ��زه‌ران ،له‌لێـــدوانێكدا بۆ ده‌س��ت��وور ،ئ �هو لێدوانــــه‌ی ره‌تكرده‌وه‌و وتــــیشی "ناكرێت هــــــــه‌مـــوو پارێــــزه‌ره‌كــــان ك��ۆب��ك��هی��ن��هوهو كۆنگره‌یان پێببه‌ستـــین ،ته‌نها له‌لقه‌كان ب �هس��ت��ووم��ان �ه ،جگه ل��ه‌وه‌ش یهكێتیو پ��ارت��ی ،یه‌كی چوار كورسییان ههیه".
جیابوونه‌وه‌ی ل����ه‌دوای نه‌وشیروان مسته‌فاو هاوڕێكانی له‌یه‌كێتی ،پ��ارت�ی ده‌یه‌وێت هه‌له‌كه ل�هب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی خۆی بقۆزێته‌وه‌و زۆرت��ری��ن پۆستی سیاسی بۆ خۆی ببات. ی ده‌ستوور ،له‌سه‌رچاوه‌یه‌ك ی تایبه‌ته‌و‌ه زانیویه‌تی ،پارت ی ی جێگر ی پۆست له‌به‌رامبه‌ر پێدان ی ه�هرێ��م ب� ه كۆسره‌ت س �ه‌رۆك � ی ی جێگر ی پۆست ره‌سوڵ ،داوا ی ی وه‌زیران ی ئه‌نجومه‌ن سه‌رۆك ی كردووه ،له‌كاتێكدا ئهم عیراق ی ی رێكه‌وتننام ه دوو پۆست ه به‌پێ ی مافی یه‌كێتی بوون. ستراتیژ پ��ێ��ش��ت��ری��ش ،ك��ۆس��ره‌ت ره‌سوڵ رایگه‌یاندبوو ،لهكاتی
پێدانی پۆستی جێگری سه‌رۆك وه‌زی��ران��ی ع��ێ��راق ب�ه پارتی، ده‌بێت پارتی ده‌ستبه‌رداری یه‌كێك لهو سێ وه‌زاره‌ته ببێت بۆ یه‌كێتی ،بهاڵم تا ئێستا رون نیه كه پارتی ،ئهم داخوازییه‌ی یه‌كێتی جێبه‌جێبكات. د .كامه‌ران مه‌نتك مامۆستای ی زانست ه سیاسیه‌کان له‌زانكۆ س�ه‌اڵح�ه‌دی��ن له‌لێدوانێكدا بۆ ی ی "هاوپه‌یمانێت ده‌ستوور ،وت ی ل����ه7/25هوه یهكێتیو پ��ارت� ی ب��ای��ه‌خ��ی ن���هم���اوه ،ئ����هوه ی هێشتۆته‌و‌ه هاوپه‌یمانێتیه‌ك ه ی كوردستان‌و ی ناوخۆ زیاتر بار ی سیاسی ه له‌نێوان موجامه‌له‌یه‌ك ئهو دوو حیزبه‌دا".
رؤذنامةى دةستوور لة www.destur.net بخويَنةرةوة
3
info@destur.net
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
First Year
هه‌واڵ
له‌خانه‌قین حیزب ده‌ستوه‌رده‌داته كاروباری پۆلیسه‌و ه شه‌وانه‌شمان ههیه ،بهاڵم ده‌زگا ئه‌منییه‌كانمان له‌خانه‌قین الوازن‌و ی زانیارییان كه‌مه ،لهبهرئهوه حیزب ده‌س��ت��وه‌رده‌دات � ه ئیش‌و ك��اره‌ك��ان��م��ان‌و له‌ده‌سه‌اڵتمانی كه‌مكردووینه‌ته‌وه". ی "ته‌نانه‌ت دلێر سه‌ید قادر وت ناتوانین لێپرسینه‌و‌ه لهگهڵ گومانلێكراوێكدا بكه‌ین ،سه‌د كه‌س خۆی ده‌كات به‌كه‌سوكاری‌و ی دهك��ات، حیزبیش پشتگیری ی هه‌ڵبژاردنه‌و‌ه حیزب به‌بیانوو ی ی خۆمان به‌باش رێگه‌نادات كار به‌ڕێوه‌به‌رین". ئ �هو به‌رپرسه‌ی فه‌وجی پۆلیسی فریاكه‌وتنی خانه‌قین ئه‌وه‌شی نهشاردهوه كه چهند الیه‌نێكی عێراقی دژ به‌كورد له‌پشت ئهو كاره تیرۆریستی‌‌و وتی گێره‌شێــــوێنانه‌وه‌ن، "چهند الیه‌نێكی عێراقی دژ به‌كوردو ناوچه دابڕاوه‌كانی ه �هرێ��م ك �ه ن��ات��وان��م ناویان ب��ێ��ن��م ،ل �ه‌پ��ش��ت ئه‌مكاره تیرۆریستیانه‌وه‌ن‌و ده‌یانه‌وێت وای ده‌رب��خ �هن كه خانه‌قین شارێكی نائارامه".
فه‌رمان خێاڵنی له‌خانه‌قین ی خانه‌قین ی پۆلیس به‌رپرسێك ی حیزب له‌كاره‌كانیاندا ده‌ستوه‌ردان ی ئهو نارئارامی ه ده‌زانێت به‌هۆكار ی له‌شاره‌ك ه كه‌ماوه‌یه‌ك ه روو ی گیان ك����ردووهو ب��ووه‌ت � ه ه��ۆ ی چهند هاوواڵتیه‌ك. له‌ده‌ستدان ی ی پ��ێ��ش��وو خاوه‌ن ه�هی��ن� ی دراو ی گۆڕینه‌و‌ه نووسینگه‌یه‌ك ی گه‌ڕانه‌وه‌یدا بۆ ماڵهوه له‌كات ی دزرا ،هه‌فته‌یه‌ك كوژراو پاره‌ك ه به‌رله‌وه‌ش له‌به‌رده‌م حسێنییه‌كدا 2 ی چێنراو ته‌قیه‌وه‌و پۆلیسێك بۆمب ی تر برینداربوون، ك��وژراو 17 ی ی پێشووش له‌گه‌ڕه‌ك یه‌كشه‌مم ه ی مه‌ال عه‌زیز له‌خانه‌قین 3بۆمب چێنراو پوچه‌ڵكرایه‌وه. ی دلێر سه‌ید ق��ادر به‌رپرس ی ی فریاكه‌وتن ی پۆلیس فه‌وج خ��ان�ه‌ق��ی��ن ل�ه‌ل��ێ��دوان��ێ��ك��ی��دا بۆ ده‌س��ت��وور راگ �هی��ان��د "راست ه ی رابردوودا خانه‌قین له‌چه‌ند رۆژ ی ته‌واو نییه ،ئێمه‌ش ی ئه‌من بار ی شاره‌كه‌دا ل �ه‌ه �هر فلكه‌یه‌ك ی مه‌فره‌زه‌مان دان��اوهو ده‌وری�� ه
پۆلیسی خانه‌قین چهند الیه‌نێک به تێوه‌گالن له کرده‌وه تیرۆریستییه‌کان تۆمه‌تبار ده‌کات
دانیشتوان ی ئۆتۆمبێل كه‌الرییه‌كان ی چهند گوندێك ،نایه‌نه‌وێت سوتاندن ی ده‌سه‌اڵت بخرێن ه سنوور ی پارتییه‌و ه ده‌ترسێنێـــت فه‌رمان چۆمانی دانیشتوان ی گونده‌كان ی بۆكریسكان‌و زارگ �ه‌ل � یو كوزین هو پرده‌شالی، ی ی گواستنهوه ناڕازین به‌بڕیار ی له‌ناحی ه گ��ون��دهك��ان��ی��ان ی ده‌سه‌اڵت ی ی سنور سه‌نگه‌سه‌ر ی یه‌كێتییه‌و‌ه ب��ۆ س �هر ناحی ه ی ی ره‌واندز وه‌رتێی سهر به‌قه‌زا ی ده‌سه‌اڵت ی پارتی. سنور له‌هاوواڵتییه‌كان ی یه‌كێك ی ئهو گوندان ه ك ه نه‌یوست ناو بهێنرێت ،ده‌ڵێت :ئه‌وان ناڕازین‌و ی نایه‌نه‌وێت بخرێن ه سهر ناحی ه وه‌رتێ ،چونك ه لهو سنور‌ه باشتر كاروباره‌كانیان به‌ڕێوه‌ده‌چێت. ع���هب���دوڵ�ڵ�ا ئیبراهیم
ی دهۆك هه‌ڕه‌ش ه شاره‌وان ل ه‌قه‌وار ه سیاسییه‌كان ده‌كات پ.ده‌ستوور له‌دهوك
راگه‌یاندن ی شاره‌وان ی دهۆك هۆشدار ی دهدات���� ه ق����ه‌وار‌ه سیاسییه‌كان ی به‌شداربوو ی هه‌ڵبژاردن ی په‌رله‌مان ی ع��ێ��راق ،ئ �ه‌گ �هر ل���هم���اوه ی زیاتر له‌مانگێك پاش هه‌ڵبژاردن ،پاشماوهی ریكالمه‌كانیان له‌دیواره‌كان نه‌كه‌نه‌وه، غه‌رامه‌ده‌كرێن. ئیسماعیل مسته‌فا به‌رپرس ی راگ �هی��ان��دن � ی ش���اره‌وان��� ی ده���ۆك، له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ئاماژه ی به‌وه‌شكرد :به‌پێ ی ئهو رێنماییان ه ی ك ه له‌وه‌زاره‌تی شاره‌وان یو گه‌شتوگوزار دیاریكراوه ،ده‌بێت قه‌وار‌ه سیاسییه‌كان په‌یوه‌ند ی به‌شاره‌وانییه‌كانه‌و‌ه بكهن بۆ ده‌ستنیشانكردن ی جێگا ی تایبه‌ت به‌هه‌ڵواسین ی تابلۆكان ی ریكالم ی هه‌ڵبژاردن .ئیسماعیل مسته‌فا ده‌ڵێت: به‌پێ ی رێنماییه‌كان ،نابێت ئامرازه‌كان ی لكاندن‌و چه‌سپكردن بۆ هه‌ڵواسین ی پۆسته‌ره‌كانی پڕوپاگه‌ند‌ه ی قه‌وار‌ه سیاسییه‌كان به‌كاربهێنرێت.
ی سه‌نگه‌سه‌ر، ی ناحی ه به‌ڕێوه‌به‌ر ل �ه‌ل��ێ��دوان��ێ��ك��دا ب��ۆ ده‌س��ت��وور ده‌ڵ��ێ��ت "ئ���هو گ��ون��دان�ه ل��ه‌دوو ی كشتوكاڵی پێكهاتوون كه‌رت ی ی بۆكریسكان‌و 49 به‌ژمار‌ه 70 ی ی دروستبوون ی ك ه له‌دوا زارگه‌ل ی ع��ێ��راق �هوه ل �هس �هر نه‌خش ه ی سه‌نگه‌سه‌ر ی ناحی ه ئ��ی��دار ی پرده‌شاڵی، ب����وون‌و گ��ون��د ی ه���ه‌ردوو ی ج��ی��اك��هرهوه خ��اڵ� ی بووه، ی ههولێرو سلێمان پارێزگا ی سنوره‌ك ه ی هاوواڵتیان جگه‌له‌و‌ه ی ره‌گ��ه‌زن��ام��هو ل �ه‌ف �هرم��ان��گ � ه ی سه‌نگه‌سه‌ر ی شارستان ب��ار تۆماركراون". عه‌بدوڵاڵ ئیبراهیم ،ئاماژه ب����ه‌وه‌ده‌دات ئ �هو گوندنشینان ه خواستیان ئه‌وه‌بوو‌ه ك ه لهسهر
ی سه‌نگه‌سه‌ر بمێننه‌وه، ئیداره وت ی "په‌رله‌مان لیژنه‌یه‌ك ی بۆ ئهو مهبهست ه پێكهێناو لهگهڵ خه‌ڵك ی گونده‌كاندا كۆبونه‌وه" .ناوبراو، روونیكردهوه بۆ چاره‌سه‌ركردن ی ی په‌رله‌مان كێشه‌كه ،لیژنه‌ك ه پێیانباشبوو‌ه ب�ه‌ده‌ن��گ��دان ئهو ی كێشهی ه یه‌كالییبكه‌نه‌وه ،بۆئهوه بزانرێت ل�ه‌گ� ه ڵ سه‌نگه‌سه‌ردا دهمێننهوه یان له‌گ ه ڵ وه‌رتێ. ع���هب���دوڵ�ڵ�ا ئیبراهیم، ده‌ڵێت داوای���ان ل�هو لیژنه‌یه‌ی په‌رله‌مان كردووه كه پشت بهو دیكۆمێنت‌و نه‌خشه‌یه ببه‌سترێت كه لهسهر نه‌خشه‌ی وه‌زاره‌ت��ی كشتوكاڵ‌و پالندانان له‌سه‌رده‌می دروستبوونی عێراقهوه بۆ ههر پارێزگایه‌ك دانراوه.
ده‌ستوور له‌ماوه‌ی دوو هه‌فته‌ی رابردودا ێ له‌شاری كه‌الر ،ئۆتۆمبێلی س هاوواڵتی سوتێنراوه ،ئهمهش ترس‌و دڵه‌راوكێی الی هاوواڵتیانی ش���اره‌ك���ه دروس���ت���ك���ردوه، به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی گه‌رمیان دان ب���ه‌وه‌داده‌ن���ێ���ت ك��ه كه ره‌وش���هك���هی���ان پێكۆنتڕۆڵ ناكرێت. ح���هم���ی���د م���ه‌ج���ی���د ك��� ه سه‌رپه‌رشتیاری په‌روه‌رده‌یی ه ل��ه‌گ��هرم��ی��ان‌و ی�هك��ێ��ك�ه لهو ئۆتۆمبێله‌كه‌ی ك �هس��ان �هی ل���هب���ه‌رده‌م م��اڵ �هك �هی خۆیدا سوتێنراوه ،رایگه‌یاند :شه‌وی
27/26ی مانگی 12ی 2009 ئۆتۆمبێله‌كه‌ی ك�ه له‌جۆری هۆندابوو ،له‌به‌رده‌م ماڵه‌كه‌یدا س��وت��ێ��ن��راوه ،دوات���ر پۆلیسم ئ��اگ��ادارك��ردهوه له‌حاڵه‌ته‌كه، بهاڵم داوام لهسهر هیچ كه‌سێك تۆمارنه‌كردووه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی كێشه‌م لهگهڵ كه‌سدا نییهو گومانم له‌كه‌س نییه". نیاز جه‌بار كه هاوواڵتیه‌كی دانیشتوی كه‌الره ،ترسی خۆی ل�هو رووداوان���ه ده‌رب���ڕی‌‌و وتی "ل����ه‌دوای ئ��هو س �ێ رووداوی سوتاندنی ئۆتۆمبێله ،تائێستا ناوێرم ئۆتۆمبێله‌كه‌م له‌ماڵه‌وه راب��گ��رم‌و ده‌ی��ب �هم ب��ۆ گ��ه‌راج، ب��ه‌ڕاس��ت��ی ئ���هم رووداوان������ه هاوواڵتیانی شاره‌كه‌ی تووشی
ترس‌و دڵه‌ڕاوكێ كردووه". ل��ی��وا ح��س��ێ��ن مه‌نسور به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی گه‌رمیان، جه‌ختی لهسهر ئهوه كردهوه: ئهو رووداوان�ه ،خه‌ڵكی توشی ت���رس‌و دڵ��ه‌راوك��ێ ك���ردووه، رایگه‌یاند :ئهو سێ هاوواڵتییه كه ئۆتۆمبێله‌كانیان سوتاوه، ه��ی��چ��ی��ان داوای������ان لهسهر هیچ گومانلێكراوێك تۆمار نه‌كردووه. ده‌رب���اره‌ی كۆنتڕۆڵكردنی ب���ارودۆخ���هك���ه ،وت���ی "ئێمه ناتوانین ل �هب �ه‌رده‌رگ��ای ههر ه��اوواڵت��ی�هك��ی��ش��دا پۆلیسێك دابنێین ،جگه‌له‌وه‌ی دۆزینه‌وه‌ی تاوانباری ئهم رووداوانه ئاسان نییه".
په‌رله‌مانتاران چاالك ی لیژنه‌كانیان ساڵــح موتڵـــه‌گ 200 ی داده‌مه‌زرێنێت به‌عس دهكهن ه هی فراكسیۆنه‌كانیان
پ.ده‌ستوور په‌رله‌مانتاران ی كوردستان ،سه‌ردان‌و به‌سه‌ركردنه‌و‌ه ی فراكسیۆنه‌كان ی په‌رله‌مان بۆ لێكۆڵینهوه له‌كێش هو گرفته‌كان ی خه‌ڵك‌و ده‌زگاكان ،وه‌كو چاالك ی فراكسیۆنه‌كان‌و باڵوكردنهوه ی له‌راگه‌یاندن یحیزبه‌كانه‌و‌هبه‌نایاسای یو نه‌گونجاو وه‌سفده‌كه‌ن. ت���ارق ج��هوه��هر سارمه‌می، راوێ��ژك��ار ی راگه‌یاندن ی سه‌رۆك ی په‌رله‌مان ،له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور
راگه‌یاند :به‌پێ ی په‌یڕه‌و ی ناوخۆ ی پ�ه‌رل�هم��ان ،ئه‌ندامان ی په‌رله‌مان دهت��وان��ن جگ ه له‌ئاماده‌بوونیان ل�ه‌دان��ی��ش��ت��ن�هك��ان� ی پ��ه‌رل��هم��ان‌و ب��ه‌دواداچ��وون�� ی ك��ار ی لیژنه‌كان، وهك���و ئ�هن��دام� ی فراكسیۆنه‌ك ه ی خۆیان‌و وه‌كو ئه‌ندام ی لیژنه‌كانیش س �ه‌ردان � ی ئ �هو ناوچان ه بكهن ك ه كێشه‌و كه‌موكوڕییان ههیه ،وت ی "بهاڵم ناب ێ چاالك ی لیژنه‌كان بهناو ی فراكسیۆنێك ی دیاریكراوه‌و‌ه مامه‌ڵ ه ی له‌گه‌ڵدا بكرێت‌و باڵوبكرێته‌وه". له‌كاتێكدا ،ل���ه‌دوا ژم���اره ی
رۆژنام ه ی "كۆمه‌ڵ" ی حیزبه‌كه‌یدا، سه‌ردانێك ی فراكسیۆنه‌ك ه ی بۆ سه‌یدسادق به‌جێبه‌جێكردن ی به‌ڵێن وه‌سفده‌كرێت ،ئارام قادر ئه‌ندام ی فراكسیۆن ی كۆمه‌ڵ له‌په‌رله‌مان ی كوردستان ،له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت "پێویست ه فراكسیۆنه‌كان ل �ه‌چ��وارچ��ێ��وه ی ئ��هو لیژنانه‌دا ئه‌نجامبد‌هن‌و چاالكییه‌كانیان ئ�هو به‌ڵینان ه ی له‌هه‌ڵمه‌ته‌كان ی هه‌ڵبژاردندا به‌هاوواڵتیانیان داوه جێبه‌جێیبكه‌ن". ئ���ارام ق���ادر ،جه‌خت ی لهسهر ئه‌وه‌كرده‌وه :ئهگهر چاالك ی لیژنه‌كان وه‌كو چاالك ی فراكسیۆنێك ی دیاریكراو باڵوكرایه‌وه ،یاسای ی نیی هو ئاماژه ی به‌وه‌شكرد "سه‌رۆك ی لیژنه‌كان ده‌توانن ره‌خن ه ی خۆیان لهسهر ئهو كه‌نااڵن ه بخه‌نه‌ڕوو ك ه چاالك ی لیژنه‌كان بهناو ی پارته‌كان ی خۆیانهوه باڵوده‌كه‌نه‌وه، چونك ه ماف ی فراكسیۆنه‌كان ی دیكهش ده‌خورێت".
پ.ده‌ستوور ی چهند زانیارییه‌ك ك ه به‌پێ ده‌ست ده‌ستوور كه‌وتووه ،ساڵح ی ی دیالۆگ ی به‌ر‌ه ی سه‌رۆك موتڵه‌گ ی به‌به‌عسییه‌كان ی به‌ڵێن نیشتیمان ی ی پۆست ی وه‌رگرتن داوه ،دوا ی داهاتوودا، ی له‌حكومه‌ت سه‌ره‌ك ی ی به‌عس ی پله‌دار 200ئه‌ندام دابمه‌زرێنێت. ی ئهو زانیارییانه، ههر به‌پێ ی نهێنییه‌وه، ی نووسراوێك له‌ڕێ ی موتڵه‌گ لهگهڵ ههردوو باڵه‌ك ه به‌عسدا له‌سوریا كۆبووه‌ته‌وه‌‌و ی ی پێداون 100 ،ئه‌ندام به‌ڵێن ی یونس ئه‌حمه‌د‌و به‌عس له‌باڵه‌ك ه ی عیزه‌ت 100ئه‌ندام له‌باڵه‌ك ه ی ی دامبه‌زرێنێت‌و پۆست دوور ی س �ه‌ره‌ك��ی��ان ل �هن��او حكومهت عێراقدا پێببه‌خشێت. ههر لهو كۆبونه‌وه‌یه‌دا ك ه
ی دیمه‌شق ی قودسی ه له‌ناوچ ه ب����ه‌ڕێ����وه‌چ����ووه ،م��وت��ڵ��ه‌گ‌و به‌عسییه‌كان ل �هس �هر 5خاڵ رێككه‌وتون ك� ه گرنگترینیان ی توندوتیژیی ه ده‌ستپێكردنه‌و‌ه ی ی لهگهڵ رێكخراو ب�ه‌ه��اوك��ار قاعیده لهكاتی هه‌ڵبژاردندا.
ساڵح موتڵه‌گ
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
First Year
هه‌واڵ
ی ی دركاندنــ ی رانیــه ،به‌هــۆ رۆژنامــه‌نووسه‌كــه ی پارتییــه‌و ه ده‌ستگیــركـراوه نهێنیـه‌كــانـ فه‌رمان چۆمانی له‌رانیه تا ئێستا رۆژنامه‌نووسه‌كه‌ی رانیه ،كه لهسهر داوای مه‌كته‌بی سیاسی پارتی ده‌ستگیراكرابوو، ئازادنه‌كراوه ،به‌رپرسێكی ئهو حزبه‌ش ده‌ڵێت وهك كادرێكی حیزبی نهیتوانیوه نهێنیه‌كان بپارێزێت ،دان��ب �ه‌وه‌دا ده‌نێت چهندین حاڵه‌تی هاوشێوه‌یان له‌ناوچه‌‌و لقه‌كاندا ههبووه. ن���ی���ازی ح���هم���ه عزیز
نهێنیه‌كان ب��پ��ارێ��زێ��ت ،كه نه‌ده‌بوو بههیچ جۆرێك ئهوه بكات". له‌باره‌ی ئهوهی كه ئایا مه‌كته‌بی سیاسی به‌ندیخانه‌ی ههیه؟ ئهو به‌رپرسه ،ده‌ڵێت "ل �ه‌ه �هم��وو دن��ی��ادا ،ئهگهر حیزبێك ئه‌ندامێكی خۆی س�ه‌رپ��ێ��چ�ی ب��ك��ات ،بانگی ده‌كات‌و لێكۆڵینه‌وه‌ی لهگهڵ دهك���ات ،ئ�ه‌گ�هر ن��ا مه‌كته‌ب سیاسی به‌ندیخانه‌ی نییه، ئێمه چهندین حاڵه‌تی ئاوامان
ب�ه‌رپ��رس�ی راگ�هی��ان��دن�ی لقی یانزه‌ی پارتی ،به‌ده‌ستووری وت "ئ��ه‌وه‌ن��ده زان����راوهو بۆ ئێمه رونكراوه‌ته‌وه ،ئه‌رسه‌الن ب��ه‌ه��ۆی ه��هن��دێ خروقاتی ده‌ستبه‌سه‌ركراوه‌‌و حیزبی ت��ا ئێستاش لێكۆڵینهوه له‌گه‌ڵیدا بهردهوامهو نازانین چ بڕیارێكی بۆ ده‌رچووه ،بهاڵم ه �هن��دێ نهێنی درك��ان��دووه، كه نازانرێ له‌نه‌زانیه‌وه بووه ی��ان به‌مه‌به‌ست ب��ووه ،وهك كادرێكی حیزبی نهیتوانیوه
ی ی داقـوق پشـتـگیـریـ كاكـه‌ییه‌كـانـ لـه‌گـۆران ئـه‌دهـه‌م ده‌كــه‌ن ئه‌دهه‌م .ههر له‌یاداشته‌كه‌یاندا، ی زانیار داقوق كاكه‌ییه‌كانی داقوق ،جه‌ختیان ل��هس��هر ك��وردب��ون��ی خۆیان له‌یاداشتێكیاندا بۆ په‌رله‌مانی ك��ردووه‌ت��هوهو پێیانوایه ،ئهو كوردستان ،كۆمه‌ڵێك له‌رۆشنبیرو هه‌ڵوێسته‌ی پ��ی��اوان�ی ئاینی مامۆستاو خوێندكاری كاكه‌یی هه‌ڵه‌بجه ،به‌هۆكاری ئاژاوه‌گێڕی‌‌و سنوری قه‌زای داقوق ،پشتگیری دوبه‌ره‌كیی ده‌زانن ،به‌نایاسایی‌‌و خۆیان بۆ گۆران ئه‌دهه‌م پاڵێوراو ناڕاستیش وه‌سفی دهكهن. بۆ قائیمقامی هه‌ڵه‌بجه ده‌رده‌بڕن‌و له‌یاداشته‌كه‌دا هاتووه "رێگا مانگرتن هه‌ڕه‌شه‌ی خۆپیشاندان‌و به‌وكه‌سانه ن���ه‌ده‌ن‌و ئاڵۆزی‌‌و رێم ه ه ی دهك �هن ،گه‌ر حكومهت ئ�����اژاوه‌و دوب���ه‌ره‌ك���ی بخه‌نه ی ئاین ی قسه‌كانی مامۆستایان ن��ێ��وان ك�����ورده‌وه" .ه���هروهك گۆران ه ب به‌هه‌ند وهربگرێت دژ داوا دهك����هن ،به‌رێككه‌وتن‌و
دیالۆگ ،كێش هی نێوان كاكه‌یی‌‌و مام نیعمه‌ت كاكه‌ییش ،ك ه پیاوانی ئاینی سنوری هه‌ڵه‌بجه دانیشتوی گوندی تۆپزاوه‌ی چاره‌سه‌ربكرێت س��ن��وری داق��وق��ـ��ه ،ده‌ڵێت ن���ه‌وزاد محه‌مه‌د كاكه‌یی "ره‌ت��ك��ردن �هوهی ئ �هو كاكه‌ییه ن��وس �هرو رۆشنبیر له‌قه‌زای لهالیهن پیاوانی ئاینی هه‌ڵه‌بجه‌وه، داقوق ،له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ی���ان گه‌نجی ك��اك�هی�ی لهو وتی"ئێمه وهك رۆشنبیران هیچ هه‌ڵوێسته توڕه‌ده‌كات ،له‌كاتێكدا هه‌ڵوێستێكی خراپمان دژ به ئێمه بههیچ ج��ۆرێ��ك خۆمان كوردو ئاین ی ئیسالم نیهو گه‌ر ل �هب��را موسڵمانه كورده‌كان حكومهت ی ههرێمی كوردستان جیانه‌كردووه‌ته‌وه ،ب�هاڵم گه‌ر به‌ده‌نگمانه‌وه ن�هی�هت ،وه‌كو ئه‌وان لهسهر هه‌ڵویستی خۆیان كاكه‌یییه‌كان له‌شارۆچكه‌ی سوربن ،ئه‌وا ئێمه‌ش زۆر رێگا هه‌ڵه‌بجه خۆپیشاندان ده‌كه‌ین" .ههیه بیگرێنه بهر".
2
له‌ناوچه‌‌و لقه‌كان ههبووهو دواتر گه‌ڕاونه‌ته‌وه سهر كاری خۆیان ،چونكه له‌لێكۆڵینه‌وه‌دا ده‌رك�ه‌وت��ووه تاوانی نهبووه، بۆیه ناتوانین بڵێین گیراوه". ،2009-12-6 رۆژی ئ������ه‌رس������ه‌الن م���هح���م���ود سه‌رنووسه‌ری رۆژنامه‌ی روماڵ نیوز‌و كادری لقی یانزه‌ی پارتی دیموكراتی كوردستان ،لهسهر داوای مه‌كته‌بی سیاسی پارتی ده‌ستگیر كراوه ،ماوه‌ی چهند رۆژێك بێسه‌ر‌و شوێن بوو.
نه‌خۆشی دڵ ،هه‌ڕه‌ش ه له‌كوردستان ده‌كات دوێن هاشم ب�ه‌پ��ێ�ی ئ��ام��اری سه‌نته‌ری نه‌شته‌رگه‌ری دڵ له‌هه‌ولێر، لهساڵی راب�����ردوودا8000 ، كه‌س بههۆی نه‌خۆشی دڵه‌وه سه‌نته‌ره‌كه‌یان س���ه‌ردان���ی ك���ردوه‌‌و 5000كه‌سیش لهو نه‌شته‌رگه‌ری نه‌خۆشانه‌یه قه‌سته‌ره‌یان بۆ كراوه‌‌و 1200 كه‌سی دیكه نه‌شته‌رگه‌ریی دڵیان بۆ كراوه.
دك���ت���ۆر ك��ام��ی��ل نامیق ب���هرێ���وهب���ه‌ری س��هن��ت��ه‌ری نه‌شته‌رگه‌ری دڵ له‌هه‌ولێر ، ره‌ش��ب��ی��ن��ی خ��ۆی��ش��ی ل���هوه پیشاندا ،كه له‌كوردستاندا ن �ه‌خ��ۆش��ی دڵ له‌ئاستێكی به‌رزدایه ،وتی "ئهگهر وابڕوات ئهو نه‌خۆشییه هه‌ڕه‌شه‌ی توند له‌هه‌رێمی كوردستان ده‌كات". ن����اوب����راو ،رای��گ��هی��ان��د له‌هه‌رسێ پارێزگاكه‌ی ههرێمی ك��وردس��ت��ان��دا 2500 ،منداڵ نه‌خۆشی دڵیان ههیه.
ی ی به‌شێك ی لهسهر تا ئێستا خوێندكـــاران ی یاسای رۆژنامه‌نووسێك داوا ی ئاداب ده‌وامیان نه‌كردووه ی پۆلیس تۆمارده‌كات كۆلێژ به‌ڕێوه‌به‌رێك فه‌رمان‌و سه‌الم له‌خانه‌قین رۆژنامه‌نووسێكی دانیشتووی خانه‌قین ،داوای�هك�ی یاسایی لهسهر به‌ڕێوه‌به‌رێكی پۆلیسی شاره‌كه تۆمارده‌كات ،به‌تۆمه‌تی ئ��هوهی لهسهر ره‌خنه‌گرتن، به‌جنێو وه‌اڵمی داوه‌ته‌وه. دوای ئهوهی رۆژنامه‌نووس وه‌ل���ی ش��ه‌ری��ف ئه‌ڵوه‌ندی نوسێنێكی ره‌خنه‌ئامێز لهسهر چهند پۆلیسێكی به‌نزینخانه، ل���ه‌گ���ۆڤ���اری ف �هی��ل��ی �ی سهر
به‌كورده فه‌یلیه‌كانی عێراق كه به‌زمانی عه‌ره‌بی ده‌رده‌چێت، ب�ڵاوده‌ك��ات �هوه ،عه‌مید ئازاد عیسا ب�ه‌ڕێ��وهب�ه‌ری پۆلیسی خانه‌قین وه‌اڵم��ی دهدات���هوه، رۆژنامه‌نووسه‌كه ،له‌دادگای خانه‌قین داوای �هك �ی یاسایی لهسهر تۆمارده‌كات‌و ده‌ڵێت جنێو پێداوه. رۆژن���ام���هن���ووس وه‌ل���ی ش����ه‌ری����ف ئ����هڵ����وه‌ن����دی، بــــه‌ده‌ستووری وت "ئهو بابه‌ته‌ی من بابه‌تێكی ره‌خنه ئامێزه لهسهر خراپی بارودۆخی
به‌نزینخانه‌و نۆره‌بڕی هه‌ندێك پۆلیس‌و ئه‌فسه‌ری پۆلیس، له‌كاتێكدا ده‌بوایه به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی خانه‌قین بابه‌ته‌كه‌ی منی به‌هه‌ند وه‌ربگرتایه‌و لێپێچینه‌وه‌ی ل �ه‌گ �هڵ ئهو ك��اره نایاساییانه‌ی پۆلیس‌و بكــــردایه، ئه‌فـــسه‌ره‌كان كه‌چی به‌جنێو وه‌اڵم �ی منی داوه‌ت �هوهو منی به‌ئاژاوه‌گێڕو ب �ێ ئ���هدهب وه‌سفكردووه، هیوادارم دادگ��ا لێپێچنه‌وه‌ی ی��اس��ای �ی ل��هب��ه‌رام��ب��هر ئهو سوكــایه‌تیپێكردنه بكات".
پ .ده‌ستوور ی ئاداب ی ی كۆلێژ به‌ش ی مێژوو ی خانه‌قین ،ك ه 70خوێندكار وه‌رگ��رت��ووه ،تا ئێستا ده‌وام�� ی ی ی راگر تێدا نهكراوه ،یاریده‌ده‌ر كۆلێژه‌ك ه رای��ده‌گ �هی �هن��ێ��ت تا ه�ه‌ف��ت�هی�هك� ی ت��ر م��ۆڵ��هت بهو خوێندكاران ه ده‌ده‌ن. ی د.فوئاد حسێن یاریده‌ده‌ر ی ئاداب ی خانه‌قین، ی كۆلێژ راگر له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وت ی " ی ك ه ی ئ�هو خوێندكاران ه ژم��اره
ی ئێم ه دان���راون، بۆ ئ �هم به‌ش ه 70خ���وێ���ن���دك���ارن‌و 55یان ئه‌وانه‌ن ك ه له‌زانكۆكان ی باشورو ناوه‌ڕاست ی عێراق وه‌رگیراون15 ، خوێندكاریشیان له‌به‌شه‌كان ی تر ی ناو ی خۆمانه‌و‌ه به‌دابه‌زاندن كۆلێژه‌ك ه هاتونه‌ت ه ئهو بهشهوه ،بهاڵم تا ئێستا ته‌نها ئهو 15خوێندكار‌ه ی ده‌وامن‌و خوێندكاره‌كان ی ئاماده تر مامه‌ڵه‌كانیان ته‌واونه‌بووه‌و داوامیان ده‌ستپێنه‌كردووه". د.ف����واد وت�� ی "ئێمه‌ش تا ی ئایند‌ه چاوه‌ڕێیان ده‌كه‌ین، هه‌فت ه ی ده‌وام ئهگهر تا ئه‌وكات ه ئاماده
نه‌بن ،ئه‌وا ئه‌مساڵ ی خوێندنیان بۆ دواده‌خه‌ین ،بهاڵم لهو حاڵه‌ته‌دا ی كۆلێژه‌كه‌مان ب �ه‌ش � ی م��ێ��ژو ب��هو 15خ��وێ��ن��دك��ارهوه ده‌ست به‌ده‌وامده‌كه‌ن". ی ئ���اداب خانه‌قین، كۆلێژ ی كۆلێژێك ی س���هر ب�� ه زان��ك��ۆ سلێمانیه‌و ساڵ ی 2004له‌خانه‌قین ك��راوه‌ت��هوهو ئێستا به‌شه‌كان ی (ئینگلیزی ،ك��وردی ،عه‌ره‌بی، ده‌رونناسی ،جوگرافیا‌و مێژوو) ی 2500 ی ت��ێ��دای�ه ،ك � ه نزیك ه ی ش��اره جیاجیاكان ی خوێندكار كوردستان ی له‌خۆگرتووه.
ی مزگـــه‌وت نادرێـــت ده‌رماڵــه‌ی پێنــج مانگــی ( )68مجێــور كامه‌ران كه‌ریم له‌شاره‌زوور ده‌رماڵه‌ی هاتوچۆی پێنج مانگی 68مجێوری حه‌وت مزگه‌وت له هه‌ڵه‌بجه‌ی تازه سه‌رفناكرێت، ب��ه‌رپ��رس��ێ��ك��ی ئه‌وقافیش رایده‌گه‌یه‌نێت كه ئهو ده‌رماڵه‌یه سه‌رفناكرێته‌وه بۆیان. ی�هك��ێ��ك ل���هو مجێورانه، كه له‌ترسی بڕینی موچه‌كه‌ی ن�هی��وی��س��ت ن���اوی بهێنرێت، به‌ده‌ستووری وت"مه‌عقول نییه حه‌وت مانگه ئێمه ده‌وام ده‌كه‌ین، كه‌چی ده‌رماڵه‌ی دوو مانگیان بۆ سه‌رفكردوین ،ئێمه هه‌وڵێكی
زۆرم���ان داوه ،ب��هاڵم ده‌ستی ده‌ستیان پێكردوین‌و ته‌نها ئهم مانگه ده‌رماڵه‌ی دوو مانگیان پێداوین‌و پێیانڕاگه‌یاندوین ،پێنج مانگه‌كه‌ی دیكه نه‌به‌ستراوه". حاجی عه‌تا به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌وقافی شاره‌زوور له‌لێدوانێكدا ب��ۆ ده‌س��ت��وور وت��ی "ئه‌وانه ل���هس���هر م��ی�لاك��ی ئه‌وقافی س��ل��ێ��م��ان��ی ب����وون ل��ه‌ش��اری هه‌ولێر ،ئێستا هاتوونه‌ته سهر میالكی ش���اره‌زوور ،ئهوانهی ك �ه دێ��ن ب �ه‌پ��ێ ،بڕوانامه‌ی كۆتایی موچه‌یان پێده‌درێت، بهاڵم كه هاتونه‌ته الی ئێمه، ده‌رماڵه‌ی هاتوچۆ له‌بڕوانامه‌ی
كۆتایی موچه‌كه‌یاندا نه‌بووه‌‌و ئه‌وه‌نده‌یشی پێمانكرابێت ئهو دوو مانگه‌مان بۆ سه‌رفكردون، پێمانوتوون له‌مساڵدا وهك ههموو ئ �هو كارمه‌ندانه‌ی تر ده‌رم���اڵ���هی ه��ات��وچ��ۆی��ان بۆ س �ه‌رف��دهك��رێ��ت ،ب��ۆی��ان تازه ده‌كه‌ینه‌وه". س���هب���ارهت به‌ده‌رماڵه‌ی پێنج مانگه‌كه‌یان كه فه‌وتاوه، حاجی عه‌تا ،ده‌ڵێت"بڕواناكه‌م خه‌رجبكرێت ،چونكه فه‌رمانی وه‌زاری‌و ره‌زام��هن��دی دارای��ی ده‌وێت ،كه ئهمهش زه‌حمه‌ته‌‌و له‌هه‌وڵی خۆمان به‌رده‌وامین‌و گه‌ر نه‌كرێت ده‌سه‌اڵتمان نییه".
5
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
راپۆرت -سیاسی
پــاره‌ی زیندانییانــی سیاســـی الی كێیــه؟
ی هه‌ڵبژاردن ه ی شه‌هیدان‌و زیندانیی ه سیاسییه‌كان بانگه‌ش ه چنار سه‌عد :قسه‌كان ی سه‌رۆك ی لیژن ه ئا :شاهۆ خواڕه‌حم
چنار سه‌عد وه‌زی��ری پێشوی ش���ه‌ه���ی���دان‌و ك����اروب����اری ئه‌نفالكراوانی حكومه‌تی ههرێم، لێدوانه‌كانی محه‌مه‌د ئه‌حمه‌دی سه‌رۆكی لیژنه‌ی شه‌هیدان‌و سیاسییه‌كانی زی��ن��دان��ی��ی�ه په‌رله‌مانی عێراقی سه‌باره‌ت به‌خواردنی پاره‌ی شه‌هیدان‌و زیندانیانی سیاسی ،به‌بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن وه‌سفده‌كات. چنار سه‌عد له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ئهو لێدوانانه‌ی م��ح��هم��ه‌د ئ��هح��م��ه‌د به‌بێ ب��ن�هم��ا وه‌س���ف���دهك���ات ،وت��ی "ئ����هو م �هس �ه‌ل �هی �ه شتێكی ت��ازه نییهو ساڵی رابردووش لهكاتی هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردنی پ�ه‌رل�هم��ان��دا ،هه‌ندێك الیه‌ن ب��ۆ ب��ان��گ�ه‌ش�هی هه‌ڵبژاردن زۆر قسه‌یان ل �هب��ارهوه كرد‌و مه‌سه‌له‌كه‌یان وروژاند ،چونكه ئ �هو ب��ودج�هی�هی ك�ه ب��ۆ ههر وه‌زاره‌ت���ێ���ك دێ���ت ،لهكاتی په‌سه‌ندكردنی بودجهی گشتیدا دی��اری��دهك��رێ��ت ،وه‌زاره‌ت�����ی ش �ه‌ه��ی��دان��ی��ش ب �ه‌پ��ێ �ی ئهو یاسایه‌ی ههیبووه ،ههموو ئهو ئیمتیازاتانه‌ی بۆی دان��راوه، بودجه‌كه‌ی خه‌رجكراوه". به‌وته‌ی محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق لهسهر لیستی یه‌كگرتوو، م���اوه‌ی چ�هن��د ساڵێكه ئهو ب��ودج �هی �هی ب��ۆ زیندانیانی سیاسیو شه‌هیدان‌و كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوه‌كان له‌به‌غداوه بۆ حكومه‌تی ههرێم نێردراوه، بهشێكی خ��وراوه‌‌و بهسهر ئهو كه‌سانه‌دا دابه‌شنه‌كراوه.
زیندانیانی سیاسی باوه‌ڕ به‌کامال بکه‌ن؟ سه‌رۆكی لیژنه‌ی شه‌هیدان‌و سیاسییه‌كان زی��ن��دان��ی��ی �ه له‌ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق له‌لێدوانێكدا ب��ۆ ده‌ستوور رایگه‌یاند :لهساڵی ()2007و ()2008دا زی��ات��ر ل���ه()50 ملیۆن دۆالر‌و ساڵی ()2009 ش بڕی ( )17ملیۆن دۆالر بۆ زیندانیانی سیاسیو كه‌سوكاری ئ�هن��ف��ال��ك��راوه‌ك��ان له‌هه‌رێمی كوردستان تهرخانكراوه" ،بهاڵم حكومه‌تی ههرێم ئهو پاره‌یه‌ی پێنه‌داون".
وه‌زیری پێشووی شه‌هیدان‌و ك��اروب��اری ئه‌نفالكراوه‌كان، ئاماژه‌ی به‌وه‌دا ئهو ده‌نگۆیانه‌ی ب��اس ل �ه‌وه‌ده‌ك �هن له‌به‌غداوه پاره بۆ وه‌زاره‌ت �ی شه‌هیدان‌و دابینكراوه‌‌و ئه‌نفالكراوه‌كان ئ��ه‌وان خ��واردووی��ان �ه ،دوورن له‌راستییه‌وه" ،چونكه هیچ نووسراوێكی فه‌رمی نییه كه ئاماژه به‌وه‌بكات وه‌زاره‌ت���ی دارای �ی عێراق بهو نووسراوه فه‌رمییه پاره‌ی بۆ زیندانیانی سیاسی ههرێم ناردبێت".
چنار وتی "ئهو الیه‌نانه‌ی ده‌ڵێن حكومه‌تی ههرێم پاره‌ی زیندانیانی سیاسیو كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوه‌كانی خواردووه ،با به‌نوسراوی فه‌رمی ئاڕاسته‌ی حكومه‌تی ههرێمی كوردستانی ب��ك��ات ،ی��اخ��ود له‌میدیاكاندا باڵویبكاته‌وه ،ئهگهر ده‌ركه‌وت ك �ه ئ��هو پ��اره‌ی��ه هاتووه‌ته هه‌رێم‌و لێره خوراوه ،ئهو كاته پێویست ده‌كات كه لێكۆڵینهوه له‌كێشه‌كه بكرێت". پ �هروی��ن عه‌بدولڕه‌حمان
ئه‌ندامی لیژنه‌ی پێشمه‌رگه‌‌و قوربانیانی ش���ه‌ه���ی���دان‌و په‌رله‌مانی ج��ی��ن��ۆس��ای��دی كوردستان ،له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌س��ت��وور ،ئ �هو لێدوانانه‌ی محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د به‌ناڕاست ده‌زان����ێ ،ئ��ام��اژه‌ی ب���ه‌وه‌دا: بودجهی شه‌هیدان‌و زیندانیانی سیاسی له‌حكومه‌تی ههرێمی بودجه‌یه‌كی ك���وردس���ت���ان تایبهتی نییه كه له‌به‌غداوه بێت ،بهڵكو له‌به‌شه بودجهی حكومه‌تی ههرێم ده‌درێت ،وتی
"پێموانییه حكومه‌تی ههرێم بودجهی كه‌سوكاری شه‌هیدان‌و ئه‌نفالكراوه‌كانی خواردبێت". سه‌رۆكی لیژنه‌ی زیندانییه له‌ئه‌نجومه‌نی سیاسییه‌كان نوێنه‌رانی عێراق ،باسی له‌وه‌كرد "له‌ماوه‌ی سێ ساڵی رابوردودا، زیندانه سیاسییه‌كان چهندین خۆپیشاندانیان ئه‌نجامداوه‌‌و داوای مافی خۆیان كردووه، بهاڵم گوێیان لێنه‌گیراوه‌‌و ئهگهر حكومه‌تی ههرێم باس له‌وه‌بكات ك��ه ه��ی��چ ب���ڕه پاره‌یه‌كیان پێنه‌گه‌یشتووه ،ههموو ساڵێك لهكاتی په‌سه‌ندكردنی بودجهی گشتی عێراقدا ئهوه به‌ئاشكرایی دیاریده‌دات". م���ح���هم���ه‌د ئ���هح���م���ه‌د، ئاشكراشیكرد بهپێی یاسای ت��ۆڕی پاراستنی كۆمه‌اڵیه‌تی له‌عێراق ،ههر بێوه‌ژنێك بڕی ( )100هه‌زار دینار وه‌رده‌گرێت‌و ههر منداڵێكیش پانزه هه‌زار دی��ن��اری پ��ێ��ده‌درێ��ت ،بهاڵم ئ �هوه له‌هه‌رێمی كوردستاندا جێبه‌جێناكرێت‌و به‌وشێوه‌یه نییه. س���هب���ارهت ب����هوهی ئایا ه��ی��چ ه��ه‌وڵ��ێ��ك��ی��ان داوه ب���ۆ چ���ارهس���ه‌رك���ردن���ی ئهو كێشه‌یه ،محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د ده‌ڵێت "ل �هم��اوه‌ی راب���وردودا لهگهڵ وه‌زاره‌ت���ی شه‌هیدان‌و په‌رله‌مان‌و ئه‌نفالكراوه‌كان‌و حكومه‌تی هه‌رێمدا گفتوگۆی زۆری��������ان ئ���هن���ج���ام���داوه، ب���هاڵم ن��هت��وان��راوه كێشه‌كه چاره‌سه‌ربكرێت ،له‌ئێستاشدا یاداشتێكیان ئاماده‌كردووه‌‌و به‌نیازن ره‌وانه‌ی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی ههرێمی كوردستانی بكهن".
ی حیزبه‌كـان دیارییناكـه‌ن حكومه‌ت‌و په‌رله‌مـان بودجه ئهو حیزبانه‌ی كورسییان بهدهست نه‌هێناوه ،نیوه‌ی بودجه وه‌رده‌گرن
سازدانی :بیالل جه‌عفه‌ر ئ��هو حیزبانه‌ی زی��ات��ر له‌نیو ك��ورس��ی ده‌ن��گ��ی هێنابێت، نیوه‌ی بودجهی كورسییه‌كی بۆ ته‌رخانبكرێت. خورشید ئه‌حمه‌د جێگری س���ه‌رۆك���ی ل��ی��ژن �هی دارای����یو كاروباری ئابووری له‌په‌رله‌مانی ك��وردس��ت��ان له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ،جه‌ختی لهسهر ئهوه كردهوه :سه‌رجه‌م فراكسیۆنه‌كان كۆكن لهسهر ئ �هوهی بودجهی حیزبه‌كان لهسهر بنه‌مای رێژه‌ی ئه‌ندامێتی په‌رله‌مان بێت ،وتی "ئهو حیزبانه‌ی كه به‌شداربوون له‌هه‌ڵبژاردندا ،زیاتر له‌نیوه‌ی كورسییه‌كیان به‌ده‌ستهێنابوو، ئه‌وا نیوه‌ی بودجهی كورسییه‌كی بۆ خه‌رجده‌كرێت". خورشید ئه‌حمه‌د ،ده‌ڵێت: داوایان له‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی ه���هرێ���م‌و وه‌زاره‌ت������ی دارای����ی كردووه كه رێژه‌ی بودجهی ههر كورسییه‌ك دیاریبكه‌ن‌و ژماره‌یه‌ك دیاریبكه‌ن تا لیژنه‌كه‌یان كاری بۆ بكات" ،بهاڵم له‌ئێستادا بڕیاری كۆتایی لهسهر بڕی بودجهی ههر كورسییه‌ك نه‌دراوه".
دك��ت��ۆر ن����وری عوسمان س�ه‌رۆك��ی دی��وان��ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی ههرێم ،له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ،ده‌ڵێت "تا ئێستا هیچ ب��ڕه پ��اره‌ی �هك بۆ رێژه‌ی كورسییه‌كی په‌رله‌مان بۆ بودجهی حیزبه‌كان دیارینه‌كراوه ،ئهمهش ك��اری حكومهت نییه ،بهڵكو ل �ه‌الی �هن پ�ه‌رل�هم��ان�هوه ده‌بێت رێژه‌كه ده‌ستنیشانبكرێت". بهپێی ئ �هو زانیارییانه‌ی ده‌ست ده‌ستوور كه‌وتووه ،بۆ ه �هر كورسییه‌كی په‌رله‌مانی كوردستان كه پێشنیاركراوه، نابێت له 50ملیۆن دینار كه‌متر بێت". ع��وم��هر س��دی��ق ئه‌ندامی پ���ه‌رل���هم���ان���ی ك���وردس���ت���ان، ب��ه‌پ��ێ��وی��س��ت��ی ده‌زان����ێ����ت، دیاریكردنی بودجهی حیزبه‌كان لهسهر بنه‌مای ده‌نگه‌كانی ههر كیانێكی سیاسی بێت ،نه‌ك كورسییه‌كانی. ع��وم �هر سدیق وت��ی "گه‌ر بودجه لهسهر بنه‌مای كورسی دیاریبكرێت ،نادادپه‌روه‌رییه‌كی گه‌وره‌یه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی كورسییه كۆتاكان كه كه‌مه‌نه‌ته‌وه‌كان دهگرێتهوه ،رێژهیهكی زۆركه‌م ده‌نگی ویستووه ،له‌كاتێكدا
كورسی كیانه سیاسییه‌كانی ه��هرێ��م ،زی��ات��ر ل���ه 17ه��ه‌زار ده‌نگی ویستووه". عومه‌ر سدیق ،پێی باشه بۆ ئهو حیزبانه‌ی چهند هه‌زار ده‌نگێكیان هێناوهو نهیانتوانیوه نیوه‌ی كورسیه‌ك به‌ده‌ستبهێنن، بهپێی رێژه‌ی ده‌نگه‌كانیان تاوه‌كو هه‌ڵبژاردنی داهاتووی په‌رله‌مانی كوردستان بودجه‌یان پێبدرێت، "دواتر ئهگهر زانرا هه‌مان رێژه ل �ه‌ده‌ن��گ��ی ه �هی �ه بودجه‌كه‌ی لێببڕدرێت ،بهاڵم پێویسته بۆ 111كورسییه‌كه‌ی په‌رله‌مان كار لهسهر ده‌نگی فراكسیۆنه‌كان ب��ك��رێ��ت ،ب �ه‌ش��ێ��وه‌ی �هك چهند ده‌نگی هێنابێت ئهوهنده بودجه وه‌ربگرێت‌و رێ��ژه‌ی بودجه بۆ ههر ده‌نگێك دیاریبكرێت". س��هب��ارهت به‌فراكسیۆنی گۆڕان كه تا ئێستا وهك حیزب نه‌ناسێنراوه ،جێگری سه‌رۆكی ل��ی��ژن �هی دارای�����یو ك��اروب��اری ئابووری په‌رله‌مان روونیكردهوه: ههر حیزبێك له‌وه‌زاره‌تی ناوخۆ مۆڵه‌تی وه‌رنه‌گرتبێت ،بهپێی یاسا نابێت بودجهی پێبدرێت. بۆ رێكخستن‌و دیاریكردنی بودجهی حیزبه‌كانی ههرێمی كوردستان ،ههردوو فراكسیۆنی
كوردستانی‌و گۆڕان ،دوو پڕۆژه یاسایان ئاڕاسته‌ی په‌رله‌مان ك����ردووه ،ه����ه‌ردوو پ��ڕۆژه‌ك��ه لهسهر ئ �هوه كۆكبوون كه بودجهی حیزبه‌كان بهپێی ك��ورس �یو ژم��اره‌ی ئه‌ندامه‌كانی بێت له‌په‌رله‌ماندا.
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 14, 13, Wednesday 13/ 06.01.2010 01/ 2010
راپۆرت -سیاسی
4
ی هه‌ڵه‌بج ه ده‌كرێت ی كیمیاباران ی له‌به‌جینۆساید نه‌ناساندن مه‌ترس داواده‌كرێت دۆسیه‌ی هه‌ڵه‌بجـه تێكه‌ڵ به‌ته‌پوتۆزی جه‌نگی ئێــران‌و عێراق نه‌كـرێت پ .ده‌ستوور یه‌كتر تۆمه‌تباركردن ی به‌رپرسان ی كورد لهسهر دۆسی ه ی هه‌ڵه‌بجه ،ترس ی ال ی هه‌ڵه‌بجه‌ییه‌كان دروستكردووه ك � ه ك��اری��گ �هر ی ن�هرێ��ن� یو خراپی لهسهر به‌جینۆساید نه‌ناساندن ی كیمیابارانكردن ی شاره‌كه‌یان هه‌بێت، داواده‌ك��رێ��ت ئهو دۆسیه‌ی ه تێكه‌ڵ به‌ته‌پوتۆز ی هه‌ڵه‌بج ه نه‌كرێت. لوقمان عه‌بدولقادر سه‌رۆك ی كۆمه‌ڵ ی قوربانیان ی كیمیاباران ی هه‌ڵه‌بجه ،له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وت � ی "راپ��ۆرت�هك��ان� ی ئه‌مدوایی ه ی به‌رپرسان ی كورد به‌ته‌واو ی كه‌سوكار ی شه‌هیدان ی نیگه‌رانكردووه ،چونك ه ئێم ه ترس ی ئه‌وه‌مان له‌به‌رده‌مدای ه ك ه دۆسیه‌ك ه به‌جینۆساید نه‌ناسرێت". جه‌الل تاڵه‌بان ی سكرتێر ی گشت ی یه‌كێت ی نیشتمانی ،له‌راپۆرته‌كه‌یدا له‌پلینۆم ی یه‌كێتی ،نه‌وشیروان مسته‌فا سه‌رۆك ی بزووتنهوه ی گۆڕان ی تۆمه‌تباركرد بهوه ی ك ه سه‌ركێش ی كردووه له‌ڕزگاركردن ی هه‌ڵه‌بجه‌دا ،بۆی ه حكومهت ی ئه‌وسا ی عێراق كیمیاباران ی ك���ردووه ،ههرچهنده نه‌وشیروان مسته‌فا چ �هن��د دیكۆمێنتێك ی خسته‌ڕوو ك ه ده‌ریده‌ده‌خه‌ن بڕیار ی ئ��ازادك��ردن�� ی هه‌ڵه‌بج ه لهالیهن به‌ر‌ه ی كوردستانیه‌و‌ه دراوه ،بهاڵم ئ�هوه نیگه‌رانییه‌كان ی كه‌سوكار ی قوربانیان ی كه‌منه‌كردووه‌ته‌وه. له‌كاردانه‌وه‌یه‌كیشیدا ،ناوه‌ند ی هه‌ڵه‌بج ه دژ به‌ئه‌نفال‌و جینۆساید ی
داواده‌کرێت قوربانیانی نیشتیمان نه‌کرێن ه قوربانی ملمالنێی سیاسیی گه‌ل ی كورد (چاك) ،ره‌خن ه ی توند ی له‌هه‌موو ئ �هو الیه‌نان ه گ��رت ك ه الپه‌ڕه‌كان ی راب��ردوو هه‌ڵده‌ده‌نه‌و‌ه‌و زی��ان له‌كه‌یس ی هه‌ڵه‌بج ه ده‌ده‌ن، ئهمهش ی به‌هه‌ڵه‌یه‌ك ی سیاس یو مێژووی ی به‌رپرسان ی بااڵ ی بزووتنهوه ی سیاس ی كورد وه‌سفكرد. ع��وم�هر محه‌مه‌د لێپرسراو ی یه‌كه‌م ی ناوند ی چاك له‌سلێمانی، نیگه‌ران ی خ��ۆ ی ل��هو ب��ارودۆخ�� ه ده‌رب���ڕ یو به‌ده‌ستووری وت "ههر ل��هس��ه‌ره‌ت��اوه دژ ی ئ���هوه بووین ك ه كاره‌سات ی ئه‌نفال‌و هه‌ڵه‌بج ه بخرێت ه ناو ته‌پوتۆز ی جه‌نگ ی نێوان عێراق‌و ئێران" .حاكم شێخ له‌تیف
مامۆستا ی زانكۆ‌و پسپۆڕ ی یاسایی، ئهوه ی ره‌تكرده‌و‌ه ك ه هه‌ڵدانه‌و‌ه ی الپه‌ڕه‌كان ی مێژوو لهالیهن چهند ب�ه‌رپ��رس��ێ��ك� ی ب���ااڵ ی ك����ورده‌وه، كاریگه‌ر ی هه‌بێت لهسهر بڕیاره‌كان ی دادگا لهسهر دۆسی ه ی هه‌ڵه‌بجه. ه��ه‌رچ��هن��ده به‌رپرسه‌ك ه ی ن��اوه‌ن��د ی چ��اك ،ه��اوڕاب��وو لهسهر ئ�هوه ی ئهم یه‌كتر تۆمه‌تباركردن ه له‌روو ی یاساییه‌و‌ه زیان له‌كه‌یسه‌ك ه ن��ادات ،ب �هاڵم پێشیوابوو له‌روو ی سیاسییه‌و‌ه كورد زه‌ره‌ر ی لێده‌كات، به‌تایبه‌ت لهسهر ئاست ی شه‌قام ی ع �ه‌ره‌ب��ی .كۆمه‌ڵ ه ی قوربانیان ی كیمیاباران ی هه‌ڵه‌بجه ،به‌جینۆساید
نه‌ناساندن ی دۆس��ی � ه ی هه‌ڵه‌بج ه به‌زیان ی كوردو به‌قازانج ی عه‌ره‌ب ه شۆڤێنییه‌كان ده‌زانێت ،وت ی "عه‌ره‌ب ه شۆڤێنییه‌كان ،ههموو هه‌وڵێك ی خۆیان له‌پێناو ئهوه ی ببن ه له‌مپه‌ر ل�هب�ه‌رده‌م به‌جینۆساید ناساندن ی كاره‌سات ی كیمیاباران ی هه‌ڵه‌بجه، چڕكردۆته‌وه". پ���ارێ���زه‌ران��� ی كه‌یسه‌كه‌ش، ج �ه‌خ��ت��دهك �هن �هوه ئ���ه‌وان ههموو ه��ه‌وڵ��هك��ان��ی��ان چ���ڕك���ردۆت���هوه له‌پێناو ئ�هوه ی دادگ��ا ی تاوانه‌كان له‌بڕیاره‌كه‌یاندا تاوان ی هه‌ڵه‌بج ه به‌جینۆساید بناسێنن ،ب��ۆ ئهو مهبهستهش چهندین دیكۆمێنت ی
گرنگیان له‌كات ی دادگاییكردنه‌كه‌دا به‌كارهێناو‌ه ك ه جینۆساید ی هه‌ڵه‌بج ه ده‌سه‌لمێنن. گ����ۆران ئ���هده���هم س��ه‌رۆك�� ی تیم ی پارێزه‌ران ی هه‌ڵه‌بجه ،ده‌ڵێت "چاوه‌ڕێ ی دوابڕیار ی دادگا ده‌كه‌ین‌و ئ�ه‌گ�هر ل �هو ب��ڕی��اره‌دا كاره‌سات ی هه‌ڵه‌بج ه به‌جینۆساید نه‌ناسێنێت، ئه‌وا راستهوخۆ داوا ی ته‌میزكردنه‌و‌ه ی بڕیاره‌ك ه ده‌كه‌ین". گ�����ۆران ئ���هده���هم ،ئ���ام���اژه ب���ه‌وه‌ده‌دات :گه‌ر تاوانه‌ك ه چووه قاڵب ی تاوان ی قه‌اڵچۆكردن‌و قڕكردن ی خه‌ڵكی ،ئه‌وا لهسهر ئاست ی ناوخۆو دهرهوه ب �ه‌ق �ه‌د گ��ه‌وره‌ی�� ی خۆ ی
كاره‌ساته‌ك ه ده‌نگدانه‌و‌ه ی ده‌بێت. حاكم شێخ له‌تیف ،ئاماژه به‌وه‌ده‌دات كاره‌سات ی هه‌ڵه‌بج ه ههموو جۆره‌كان ی جینۆساید له‌خۆده‌گرێت، گه‌ر په‌رله‌مانی عێراق به‌ڕه‌سم ی تاوانه‌ك ه به‌جینۆساید نه‌ناسێنێت، ئ�ه‌وا حوكمكردن به‌ماد‌ه ی (،)12 دانپیانان ه به‌جینۆساید ی هه‌ڵه‌بجه، ه�����هروهك ب��هت��ون��د ی ره‌خ��ن�� ه ی له‌به‌رپرسان ی بااڵ ی كورد گرت ك ه له‌ماو‌ه ی راب��ردودا هیچ هه‌وڵێكیان نه‌خسته‌گه‌ڕ له‌پێناو گواستنهوه ی دادگاییكردنه‌ك ه له‌دادگایه‌ك ی ناوخۆو‌ه بۆ دادگایه‌ك ی نێوده‌وڵه‌تی. ناوبراو ،ئه‌وه‌ش ی وت "گرنگ ی به‌جینۆساید ناساندن ی كاره‌ساته‌كان ی ك��ورد ،ب �ه‌ده‌ر لهالیهن ی مه‌عنه‌وی، ل���ه‌روو ی مادیشه‌و‌ه گرنگ ی خۆ ی هه‌ی ه ب��ۆ ق �ه‌ره‌ب��وك��ردن �هوه ی ئهو كه‌سان ه ی ك ه زیانمه‌ندبوون ،چونك ه حكومهت میراتگر ی حكومه‌ته، گ �هر تۆمه‌تباره‌كانیش له‌توانا ی قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌دا نه‌بن ،ئه‌وا حكومهت پابه‌ند ده‌بێت به‌قه‌ره‌بوكردنه‌و‌ه ی زیانلێكه‌وتوان". ل��هب��ه‌رام��ب��هر تێوه‌گالنیان ل �هك��ارهس��ات � ی كیمیابارانكردن ی هه‌ڵه‌بجه‌دا ،دادگا ی بااڵ ی تاوانه‌كان دۆس��ی�هی�هك� ی تایبه‌ت ی ب��ۆ چوار تۆمه‌تبار ك���ردۆت���هوهو یه‌كه‌مین دانیشتن ی ئهو دادگایی ه له2008\12\21 ده‌ستیپێكردو ب��ڕی��اره 17ی ئهم مانگه‌ش دادگ��ا دواب��ڕی��ار ی خۆ ی لهسهر ئهو كه‌یس ه بدات ،به‌ته‌واو ی كۆتای ی به‌دۆسیه‌ك ه بهێنێت.
ی نـه‌ینــه‌وا، ی پارێــزگــا ی ئه‌نـجـومه‌نـــ "بایكۆتـكـردنــ له‌وانـه‌یــه پارێــزگــاكه دابه‌شبـكــات" ی نه‌ینــــه‌وا بــــۆ ده‌ستــوور خه‌ســـره‌و گــۆران سه‌رۆكـــی لیستـــــی برایه‌تـــــ
شه‌نگ هاشم عه‌زیز له‌موسڵ له‌چاوپێكه‌وتنێك ی ده‌ستووردا، خه‌سره‌و گۆران سه‌رۆك ی لیست ی برایه‌ت ی نه‌ینه‌وا ،بایكۆتكردن ی ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگا ی نه‌ینه‌وا لهالیهن لیسته‌كه‌یه‌وه، به‌مه‌ترسیدار ده‌زانێت ،پێیوای ه ئهگهر ی دابه‌شكردن ی پارێزگاك ه ی لێده‌كه‌وێته‌وه ،ههروهك پێشبین ی ده‌كات له‌هه‌ڵبژاردن ی په‌رله‌مان ی عێراقدا كورد 7بۆ 8كورس ی له‌پارێزگا ی موسڵ به‌ده‌ستبێنێت. ........................... ده‌س��ت��وور :پێشتر پێداگر ی توندتان لهسهر هه‌ند ێ داواكار ی هه‌بوو لهگهڵ لیست ی حه‌دبادا، بهاڵم ئێستا ئێوه ده‌ڵێن به‌ب ێ مه‌رج ئاماده ی گفتوگۆین ،ئهم نه‌رم ی نواندنه‌تان بۆ؟ خه‌سره‌و گۆران :ئێم ه لهسهرهتاوه مه‌رج ی سه‌ره‌كیمان ته‌نها ئه‌وه‌بوو ك ه له‌موس ڵ ده‌سه‌اڵتمان هه‌بێت‌و ناكرێت ههموو پۆسته‌كان بۆ یهك لیست بێت ،ده‌ب ێ پۆسته‌كان بهسهر ههموو لیسته‌كاندا دابه‌شبكرێ ،بهاڵم حه‌دبا یه‌كالیه‌ن ه ههموو پۆسته‌كان ی بۆخۆ ی برد ،ناكرێت له‌عێراق ی نوێدا له‌گ ه ڵ مه‌سه‌له‌كاندا به‌وجۆر‌ه مامه‌ڵ ه بكرێت. ده‌س��ت��وور :مه‌رج ی ئێوه بۆ كۆتاییهێنان به‌بایكۆتكردن چیی هو
خه‌سره‌و گۆران ده‌ڵێت ناگه‌ڕێنه‌وه بۆ ئه‌نجومه‌نی پارێزگا تا لهگهڵ حه‌دبا رێکده‌که‌ون م �هرج � ی ح �ه‌دب��ا چییه؟ ئهگهر مه‌رج ی نه‌ته‌وه‌ییتان نه‌بێت ،ئه‌وا ئه‌وان زۆرین ه ی ده‌نگیان ههیه؟ خه‌سره‌و گۆران :مه‌رج ی ئێم ه ئهوهی ه ك ه حه‌دبا له‌بڕیاره‌كان ی دانوستاندن پاشگه‌زببێته‌وه‌و بكه‌ین ،سه‌رله‌نو ێ پۆسته‌كان ی پارێزگای موس ڵ به‌گوێر‌ه ی ئهنجام ی هه‌ڵبژاردنه‌ك ه ی مانگ ی كانون ی یه‌كه‌م ی ساڵ ی رابوردوو دابه‌شبكه‌ین، بهناو ی دیموكراسیه‌تیشه‌و‌ه ناكرێت
كورد په‌راوێزبخرێت ،لهبهرئهوه ی م���هس���ه‌ل���هك���ان ب���هت���ه‌واف���وق��� ی یه‌كالییده‌كرێنه‌وه. ده‌ستوور :ههر له‌دوا ی بڕیار ی بایكۆتكردن ی ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگاو‌ه لهالیهن ئێوه‌وه ،زنجیره‌یه‌ك هه‌وڵ ی ناوبژیوان ی لهالیهن نور ی مالیك ی س�ه‌رۆك وه‌زی��ران‌و ره‌وت� ی سه‌درو چهند الیه‌نێك ی ترهوه ده‌ستیپێكرد، بهاڵم پێده‌چێت ئهو هه‌واڵن ه هیچ ئاكامێكیان نه‌بوبێت ،ئێوه شكست ی
هه‌وڵه‌كان بۆچ ی ده‌گه‌ڕێننه‌وه؟ خه‌سره‌و گۆران :بۆ توندڕه‌و ی لیست ی ح�ه‌دب��ا ی ده‌گه‌ڕێنمه‌وه، ئ��وم��ێ��ده‌واری��ن لیست ی حه‌دبا ب��ارودۆخ �هك � ه ب��گ��ۆڕێ�ت‌و هه‌ست به‌مه‌ترس ی ئ��هو بایكۆتكردن ه بكات ،چونك ه ئهو بایكۆتكردن ه زۆر ترسناك هو ئهگهر به‌رده‌وامبین ل��ه‌وان��هی�� ه پ��ارێ��زگ��ا ی نه‌ینه‌وا دابه‌شبكات. ده‌س��ت��وور :ب�ه‌ه��ۆ ی بڕیار ی
بایكۆتكردن ی ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگاو‌ه ل �ه‌الی �هن لیست ی برایه‌تییه‌وه، ژم����اره‌ی����هك ق�����ه‌زاو ناحیه‌ش ناوچه‌كانیان له‌بودج ه ی په‌ره‌پێدان ب��ێ��ب�� هش‌و زه‌ره‌رم����هن����دب����وون، ئ��ای��ا حكومهت ی ه �هرێ��م له‌ڕێ ی ته‌رخانكردن ی بودجه‌وه ،قه‌ره‌بوی ئهو ناوچان ه دهكاتهوه؟ خ���هس���رهو گ������ۆران :هیچ ناوچه‌یه‌ك له‌بودج ه ی پارێزگا ی نه‌ینه‌وا بێبه‌ش نابێت. ده‌ستوور :له‌گ ه ڵ درێژه‌كێشان ی به‌شداریی نه‌كردنتان له‌كاروباره‌كان ی ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگا ك ه دووه‌م لیست ی ئه‌نجومه‌نه‌كه‌ن ،ئێوه چ رێگایه‌كیتر ده‌گرنه‌به‌ر؟ خ����هس����رهو گ�������ۆران :ئ��هو بایكۆتكردن ه ب �ه‌رده‌وام ده‌بێت تا بگه‌ین ه رێككه‌وتنێك. ده‌س��ت��وور :ل �ه‌دوا لێدوانیدا، نوجه‌یف ی ده‌ڵێت :تهنیا ئینجێك له‌خاك ی موس ڵ ناده‌ین به‌هه‌رێم ی كوردستان ،گه‌روابێت ئایند‌ه ی ماد‌ه ی 140و ناوچ ه جێناكۆكه‌كان ی پارێزگا ی موس ڵ چ ی ده‌بێت؟ خه‌سره‌و گۆران :ههر كه‌سێك ئ��ازاد‌ه چ ی ده‌ڵێت ،م��اده‌ی 140 ماده‌یه‌ك ی ده‌ستوورییه‌و ده‌بێت جێبه‌جێبكرێت. ده‌ستوور :بۆ هێوركردنه‌و‌ه ی بارودۆخ ی نێوان ك��ورد‌و عه‌ره‌ب، ئ�هم�ه‌ری��ك��ی��ی�هك��ان ده‌یانه‌وێت له‌موسڵه‌وه ،ده‌ستپێبكه‌ن ،ئاكام ی
هه‌وڵه‌كه‌یان چ ی بوو؟ خ��هس��رهو گ����ۆران :هه‌وڵ ی ئه‌مه‌ریكییه‌كان تهنیا ئه‌وه‌بوو ك ه وه‌فدێكیان نارد بۆ موسڵ ،وه‌فده‌ك ه ل �ه‌گ � ه ڵ ن��وێ��ن�ه‌ران� ی ه����ه‌ردووالدا ك��ۆب��ۆوه ،به‌ڵێنیانداو‌ه درێ���ژه به‌هه‌وڵه‌كانیان بد‌هن‌و ئهو كێشهی ه چاره‌سه‌ربكه‌ن. ده‌س��ت��وور :ب��ڕی��اره مانگ ی ئ���ادار ی داه��ات��وو ،هه‌ڵبژاردن ی په‌رله‌مان ی عێراق به‌ڕێوه‌بچێت، ئ��ای��ا ئاكام ی ه�هڵ��ب��ژاردن� ه هیچ كاریگه‌رییه‌ك ی ده‌ب��ێ��ت لهسهر ئایند‌ه ی په‌یوه‌ندییه‌كان ی ئێوه‌و حه‌دبا؟ پێشبین ی دهك �هن كورد چهند كورس ی به‌ده‌ستبێنێت؟ خه‌سره‌و گ��ۆران :كاریگهری ی ده‌بێت ،ره‌نگ ه له‌هه‌ڵبژاردنه‌كه‌دا موفاجه‌ئ ه دروستببێت ،له‌وانه‌ی ه 7 بۆ 8كورس ی به‌ده‌ستبێنین. ده‌س��ت��وور :ب��ۆ هه‌وڵناده‌ن بۆ رێكخستنه‌و‌ه ی ماڵ ی كورد، زێ��ب��ار یو هه‌رك یو سورچییه‌كان ئاشتبكه‌نه‌وه؟ خ���هس���رهو گ�����ۆران :ماڵ ی ك��ورد له‌موسڵ یه‌كخراوه‌ته‌وه‌و یه‌كماڵه ،پارت یو یهكێتیو ته‌واو ی پارت ه سیاسییه‌كان ی ك��ورد یهك رێ��ب��ازن‌و هیچ كێشه‌یه‌ك له‌گ ه ڵ عه‌شیره‌ته‌كان ی هه‌رك یو زێبار یو سورچ ی نییه،ئێم ه ههموو كوردین، ئهم عه‌شیره‌تان ه رۆڵێك ی مه‌زنیان له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان ی پێشوودا ههبووه.
7
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
ه -سیاسی دیمان
ی "ده‌بێـت بزووتنـه‌وه‌ی ئیسـالمـی ببـێتـه حیـزبـێـكـ موئـه‌سه‌ساتـی ،نـه‌ك حیزبێكـی بنه‌ماڵـه‌یـی" ی ئیسالمی بۆ ده‌ستوور محه‌مه‌د بازیانی وته‌بێژی بزووتنهوه
سازادنی :نه‌جات ئه‌حمه‌د محه‌مه‌د بازیانی ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاســـی بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی، له‌چاوپێكه‌وتنێكی ده‌ستووردا ده‌ڵێت بزووتنــــــه‌وه‌ی ئیسالمی پێویستی بهوه ههیه بكرێته حیزبێكی دامه‌زراوه‌یی، هاوکات رهتیدهكاتهوه ئینشیقاق له‌حیزبه‌كه‌یاندا رووبدات. ............................ ده‌س��ت��وور :دوای ئ���هوهی ماوه‌یه‌ك بوو دابڕابوویت چۆن چ��ووی��ت��هوه ن��او بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی؟ محه‌مه‌د بازیانی :لهساڵی 1998دا توێژینه‌وه‌یه‌كم ئ��ام��اده‌ك��رد لهسهر بارودۆخی ن��اوخ��ۆی ب��زووت��ن��هوهو گرفت‌و چاره‌سه‌ره‌كان ،من تێگه‌یشتم ك��ه ب��زووت��ن��ه‌ووه‌ی ئیسالمی ده‌ره‌نجام تووشی په‌رته‌وازه‌یی‌‌و ئینشیقاقات ده‌ب��ێ��ت ،بۆیه من ح��هزم ن��ه‌ده‌ك��رد به‌شداربم ل��ه‌پ��ارچ��هب��وون��ی بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمیو به‌باشمزانی كه خۆم لهنێو ریزه‌كانی بزووتنه‌ووه‌ی ئیسالمی بكێشمه‌وه ،دوات��ر ل��ه‌گ��هڵ ك��ۆم��هڵ��ێ��ك رۆشنبیر له‌ناوه‌وه و دهرهوهی كوردستان سه‌نته‌رێكمان بۆ توێژینهوه دانا به‌ناوی هودا. وهك��و م��ی��وان بانگهێشتی كۆبوونه‌وه‌ی نۆیه‌می بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی ك��رام‌و كاتێ چوومه ن��او ك��ۆن��گ��ره‌ك��هوه پ��ۆل پۆل له‌كادیره‌كانیان ده‌هاتنه الم‌و داوای���ان لێده‌كردم بگه‌ڕێمه‌وه ب��ۆ ن��او ب��زووت��ن��هوهو خ��ۆم بۆ س��ه‌رك��ردای��هت��ی ب��زووت��ن��هوه هه‌ڵبژێرم ،منیش داوام لێكردن كه لهو ئه‌ركه بمبه‌خشن ،ئهوه بوو 650ئه‌ندامی كۆنگره‌كه‌و به‌یه‌كده‌نگ له‌هۆڵی كۆنگره وتیان با محه‌مه‌د بازیانی یه‌كێك بێت له‌كاندیده‌كان‌و بگهڕێتهوه ناو بزووتنهوه ،بۆیه من كه‌وتمه نێو دوو حاڵه‌ت ،یه‌كێكان گه‌ڕانه‌وه بوو ،ئه‌وی تریان نه‌گه‌ڕانه‌وه‌م بوو بۆ ناو بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی، بهاڵم كاتێ ههموو ئهو ده‌ستانه‌م بینی ل��هن��او ه��ۆڵ��هك��ه‌دا به‌رز ده‌بوونه‌وه ،من ده‌ترسام له‌وه‌ی ئهو ده‌ستانه ببنه شاهید بهسهر منه‌وه له‌قیامه‌ت بهوهی كه من توانیومه خزمه‌تیان بكهم بهاڵم ن��هم��ك��ردوه ،بۆیه گه‌ڕامه‌وه‌‌و ده‌نگی یه‌كه‌مم هێنا.
به‌ئێرانمان وتوه ده‌مانه‌وێت په‌یوه‌ندیتان لهگهڵ بزووتنهوه له‌ڕێی كه‌ناڵی ره‌سمییه‌وه بێت
محه‌مه‌د بازیانی
ی ههستانهوه ی ره‌وت ی ئێمه وروژاندن به‌بۆچوون لهراگهیاندنهكانهوه پروپاگه‌نده‌ی پێش هه‌ڵبژاردنه‌كانه
ده‌س���ت���وور :ت��ۆ به‌میوان ه��هی��ه ،راس��ت��ه حیزب نیه بێ بانگكرای بۆ ناوكۆنگره ،بهاڵم كێشمه‌كێش بێت ،خۆ هاتنه‌وه‌ی ده‌نگی یه‌كه‌مت هێنا ،له‌هه‌موو ئێمه بۆ ناو بزووتنهوه لهبهر كۆنگره‌و كۆنفرانسێكیش كاتێك بوونی كێشه ب��وو خه‌ڵكانێك یه‌كێك ده‌نگی یه‌كه‌م بهێنێت پێیانوابوو ئێمه ده‌توانین ئهو ده‌بێت به‌سكرتێر یا به‌رپرسی ئهو كێشانه چ��ارهس��ه‌رب��ك��هی��ن ،بۆ الیه‌نه جا چۆن بوو تۆ نه‌بوویته نموونه بزووتنهوه له‌چوارچێوه‌ی ئه‌میری بزووتنهوه یان سكرتێری ش���اری سلێمانی مابویه‌وه بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی؟ له‌هه‌ولێر نه‌مابوو ،ئهوه بوون محه‌مه‌د بازیانی :ئهو كاته‌ی نییه كه دوو سێ كه‌س له‌ناو داوای كادیره‌كانم بۆ گه‌ڕانه‌وه باره‌گایه‌كدا بێت. قبوڵكرد ،بڕیارمدا تهنیا ماوه‌ی ده‌س������ت������وور :زۆرج������ار دوو س��اڵ لهنێو بزووتنه‌وه‌دا واب�ڵاوده‌ك��رێ��ت��هوه كه هه‌ندێك بمێنمه‌وه ،لهبهر ئهوه داكۆكیم ل��ه‌ل��ێ��پ��رس��راوان��ی بزووتنهوه ن��هك��ردووه ل��هس��هر ئ���هوهی كه په‌یوه‌ندی شه‌خسییان لهگهڵ ببمه سكرتێر یان ئه‌میری ئهو واڵتانی دراوسێ ههیه؟ ئێوه تا ده‌سته جه‌معیه ،له 2010-7-11چهند ئاگاداری ئهو په‌یوه‌ندیانه‌ن؟ ئ��هو واده‌ی��ه ت��ه‌واوده‌ب��ێ��ت‌و واز ئایا ئێوه چ هه‌ڵوێستێكتان ده‌ب��ێ��ت ئ��ه‌گ��هر ل��ه‌ژێ��رهوه ئهو له‌به‌رپرسیارێتی ده‌هێنم. ده‌س���ت���وور :ئێستا باس په‌یوه‌ندیانه هه‌بێت؟ له‌بوونی رهوتی ههستانهوه له‌ناو محه‌مه‌د بازیانی :بزووتنه‌وه‌ی بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی ده‌كرێت؟ ئیسالمی نووسینگه‌یه‌كی ههیه به‌ناوی مه‌كته‌بی په‌یوه‌ندییه‌كان‌و ئهو ره‌وته كێن‌و به‌نیازی چین؟ م��ح��هم��ه‌د ب��ازی��ان��ی :له‌ناو ده‌بێت په‌یوه‌ندییه‌كان له‌رێگه‌ی ب��زووت��ن��هوهی ئیسالمی جۆره ئهو نووسینگه‌یه‌وه بێت ،ته‌نانه‌ت شه‌فافیه‌تێك ه��هی��ه ،ره‌وت���ی دوای كۆنگره‌ی 9زۆربه‌ی زۆری ه��هس��ت��ان��ه‌وه‌ش وهك ئ���هوهی ئ��هو كه‌سانه‌مان گ��ۆڕی��وه كه بزووتنه‌وه‌ی ل��هم��ی��دی��اك��ان ب���اس ده‌كرێت له‌مه‌كته‌به‌كانی ره‌وتێكی ئه‌وه‌ها نیه ،چونكه ئیسالمی كاریانكردوه به‌وانه‌ی وت���هب���ێ���ژه‌ك���هی���ان ج���ارج���ار ده‌ره‌وه‌ش��������هوه ،ئ��هم��ه‌ش بۆ له‌میدیاكانه‌وه قسه‌ده‌كات ،تا ئ���هوهی���ه ك���ه ب���زووت���ن���هوهی ئێستا ناتوانێت ن��اوی خۆی ئیسالمی ده‌ی��هوێ��ت له‌رێگه‌ی ئاشكرا بكات. ك��هن��اڵ��ی پ��هی��وه‌ن��دی خۆیهوه به‌بۆچوونی ئێمه وروژاندنی كاربكات‌و تێكه‌ڵی په‌یوه‌ندییه ئهو مه‌سه‌له‌یه لهراگهیاندنهكانهوه شه‌خسییه‌كان نه‌بێت ،ته‌نانه‌ت پ�����روپ�����اگ�����هن�����ده‌ی پێش دوای كۆنگره ئێمه چووینه هه‌ڵبژاردنه‌كانه ،بۆ چه‌واشه‌كردنه ئێران‌و له‌دانیشتنێكدا لهگهڵ تا خه‌ڵك بڵێت ئه‌ها بزووتنهوه هاشمی ره‌فسه‌نجانی سه‌رۆكی چهند باڵێكیان ههیهو كێشه‌یان ئه‌نجومه‌نی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی
ن��ی��زام��ی ئ��ێ��ران پێمان وت��وه ده‌مانه‌وێت په‌یوه‌ندییان لهگهڵ ب��زووت��ن��هوه ل��ه‌ڕێ��ی كه‌ناڵی ره‌سمییه‌وه بێت ،نه‌ك له‌ڕێی شه‌خسییه‌وه ئ��ه‌وان��ی��ش ئهو بۆچوونه‌ی ئێمه‌یان پێباش بوو، جگه له‌ئێران ههموو واڵتانیش ئه‌وه‌یان پێخۆشه. له‌ناو بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمیش ق��اب��ی��ل��ی ق��ب��وڵ ن��ی��ی��ه كه‌س په‌یوه‌ندی ژێربه‌ژێری لهگهڵ هیچ واڵت‌و الیه‌نێكدا هه‌بێت ،ئهگهر شتی لهوجۆره هه‌بێت ئیجرائات ده‌كه‌ین ،بهاڵم یهك شت ههیه تۆ جاری وا ههیه لهو واڵتانه‌دا هاوڕێ‌و دۆستی خۆت ههیه ئهوه بابێكی تره. ده‌ستوور :باس لهوه ده‌كرێت كه تۆ په‌یوه‌ندیت لهگهڵ پارتی ههیه؟ محه‌مه‌د بازیانی :ده‌مه‌وێت زۆر به‌راشكاوانه قسه بكهم، پ��هی��وه‌ن��دی م��ن ل��ه‌گ��هڵ پارتی ده‌گ��ه‌ڕێ��ت��هوه ب��ۆ ساڵی 1970 كه ئه‌وكات ئه‌ندامێكی یه‌كێتی قوتابیانی ك��وردس��ت��ان بووم‌و به‌رپرسی دووه‌می ئهو رێكخراوه ب��ووم ل��هو ئاماده‌ییه‌ی تیایدا ده‌م��خ��وێ��ن��د ،ب���هاڵم لهساڵی 1972وه وازم��ه��ێ��ن��ا ئه‌ویش بههۆی دزییه‌كه‌وه بوو كه‌دواتر له‌رێگه‌ی لیژنه‌ی لێكۆڵینهوه ده‌رك���ه‌وت كێیه‌و چ��ۆن بووهو سزاش درا ،ئهمهش وایكرد كه من ساردببمه‌وه بۆیه ده‌ستم لهو رێكخراوه هه‌ڵگرت ،بهاڵم خاڵه‌كانم په‌یوه‌ندییان لهگهڵ مه‌سعود بارزانی زۆر باشه لهبهر ئهوهی ئامر هێز بوون‌و براده‌ری ب��وون ،من خۆم لهبهر ئهوهی ته‌به‌نی بیری ئیسالمیم كردووه سه‌ره‌تا له‌ناو جه‌ماعه‌تی نوور بووم (سه‌عید نه‌وره‌سی) دواتر ئیخوان موسلمین‌و دواتر هاتینه ن��او ب��زووت��ن��هوهی ئیسالمی، دوات��ری��ش وهك��و كه‌سایه‌تێكی سه‌ربه‌خۆی ئیسالمی كارمكردوه جگه ل���هوهی ك��ه پێشتر من وه‌زی��ری كشتوكاڵ ب��ووم‌و وهك حیزب په‌یوه‌ندیمان لهگهڵ پارتی ههبووه ،جگه ل��هوهی كه وهك په‌یوه‌ندی حیزبی كاتی خۆی له‌بزووتنه‌وه هه‌مان ب��ووه من په‌یوه‌ندیم بههیچ به‌رپرسێكی پارتییه‌وه نهبووه ،ئه‌وكاته‌ی كه من له‌سلێمانیش به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ند بووم لهبهر ئهوهی كه بارودۆخه‌كه ناخۆش بوو ،ده‌بوو زوو زوو س��ه‌ردان��ی مه‌كته‌بی سیاسی یهكێتیو م��ام جه‌الل بكه‌ین ،ه��هم��ان ئ��هو قسانه‌ی ئێستا ده‌كرا. ده‌ستوور :دوای كۆنگره‌ی 9ی بزووتنهوه تابه‌شداریكردنتان لهو هاوپه‌یمانێتییه‌ی بۆ په‌رله‌مانی عێراق پێكهێنراوه ،باسی كێشهی ن��اوخ��ۆی بزووتنهوه نه‌ده‌كرا، بهاڵم ئێستا باس له‌وه‌ده‌كرێت ئێوه كێشهی ناوخۆییتان ههیه؟ محه‌مه‌د ب��ازی��ان��ی :ئهگهر باسی كێشه بكه‌ین بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی كه‌متر له‌حیزبه‌كانی تر تووشی كێشه ب��ووه ،بهاڵم ناكۆكیش له‌بۆچوونه‌كان ههبووه، ئهوهی كێشه‌كان یه‌كالده‌كاته‌وه شورایه‌‌و ههموو بڕیاره‌كانیش ل��ه‌ش��وراوه ب���ووه ،ب��ۆ نموونه
پێشتر بڕیارماندا كه لیستێكی ئیسالمی دروستبكه‌ین ئه‌وه‌بوو رۆژی 2009/3/25به‌نووسراوێكی فه‌رمی داوام���ان له‌یه‌كگرتوو، ك��ۆم��هڵ ك���رد ،ب���هاڵم ئ���ه‌وان چووبونه نێو هاوپه‌یمانیه‌كی تره‌وه‌‌و ئهو لیسته دروستنه‌بوو، دوات��ر بریارماندا به‌لیستێكی سه‌ربه‌خۆ به‌شداریبكه‌ین ،پاشان هاوپه‌یمانی كوردستان دوایان لێكردین ،ئێمه‌ش ئهو داوایه‌مان قبوڵكرد ،بڕیاری به‌شداریكردنمان ب��ه‌زۆری��ن��ه ب���ووه ،كه‌مینه‌یه‌ك هه‌بوون كه پێیانوابوو نه‌چینه ئهو هاوپه‌یمانێتییه‌وه‌و دواتر لێره‌و له‌وێ هه‌ندێك لێدوانیان دابوو. ده‌ستوور :قسه‌یه‌ك ههیه ل��ه‌ه��هڵ��ب��ژاردن��ی 7\25ئهو ده‌نگانه‌ی كه دراون به‌بزووتنه‌وه هی الیه‌نه ئیسالمیه‌كانی تریش ب��ووه ب��هوهی كه ئیسالمیه‌كان ن��هی��ان وی��س��ت��ووه ده‌ن���گ بهو حیزبانه بده‌ن كه هاوپه‌یمانی چه‌په‌كان بوو ،ئێستا كه لیستی ت���ری ئیسالمی دروستبووه له‌ترسی به‌ده‌ستنه‌هێنانه‌وه‌ی ئهو ده‌نگانه چوونه‌ته ناو هاوپه‌یمانی كوردستانییه‌وه؟ محه‌مه‌د ب��ازی��ان��ی :ئهگهر ئ��هو قسانه‌ی تۆ راس��ت بێت، ئهمه به‌ڵگه‌یه‌كی زۆر باشه ل���هس���ه‌رئ���هوهی ب���زووت���ن���هوه حه‌كیمانه كارده‌كات‌و ده‌زانێت چۆن كار به‌كارته‌كان بكات. هیچ لیستێك ناتوانێت بڵێت تاكه لیستی ئیسالمییه، لهنێو هاوپه‌یمانی كوردستانیشدا داكۆكی لهسهر ده‌ستكه‌وته‌كانی كورد ده‌كه‌ین‌و وهك چۆن پارتی‌‌و یه‌كێتی سورن لهسهر مه‌سه‌له ن��هت��هوهی��ی��هك��ان بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمیش هه‌روا سووره ،هیچ ناكۆكییه‌ك لهو باره‌یه‌وه نابینم، ئه‌مجاره له‌وانه‌یه بتوانین هه‌ست‌و سۆزی خه‌ڵكانێكی تر رابكێشین. دوای یهكێتیو پارتی سێیه‌م هێزین لهو لیسته‌دا بۆیه چانسی به‌ده‌ستهێنانی كورسیمان زۆره. ده‌س������ت������وور :ك���هب���اس له‌په‌یوه‌ندی نێوان بزووتنه‌وه‌‌و پارتی ده‌كرێت ،ده‌وترێت پاره ل��ه‌پ��ارت��ی وه‌رده‌گ�����رن ،ئێوه روونكردنه‌وه‌تان چییه؟ د .محه‌مه‌د بازیانی :ئێستا تهنیا ب��ڕی 80ملیۆن دینار له‌حكومه‌تی ههرێم وه‌رده‌گرین، نه پاره له‌یه‌كێتی نه له‌پارتی وه‌رناگرین. ده‌ستوور :پێشبینی ئهوه دهك��هی جارێكیتر بزووتنهوه ت��ووش��ی ئینشیقاقێكی تر
خاڵه‌کانم په‌یوه‌ندییان لهگهڵ مه‌سعود بارزانیی زۆرباشه
ببێتهوه؟ محه‌مه‌د ب��ازی��ان��ی :ئێمه ل��هس��اڵ��ی 1998له‌ترسی ئینشیقاق وازمانهێنا ،وهك محه‌مه‌د بازیانیش له‌هه‌وڵی ئ�����ه‌وه‌دام ش��ت��ی ل���هو ج���ۆره رونه‌دات‌و تا من له‌ناو بزووتنهوه بم دژی ئه‌وه‌م كه ههر كه‌سێك ب��ی��هوێ��ت ب��زووت��ن��هوه پارچه پارچه بكات ،ئینشیقاق لهنێو بزووتنهوه قابیلی قبوڵ نییه، چونكه بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی باجێكی قورسی په‌رته‌وازه‌یی‌‌و ئینشیقاقی داوه ،كێ قه‌ناعه‌تی ههیه با له‌ناو بزووتنهوه كار بكات‌و ئهوهی قه‌ناعه‌تی نیه با بچێت كاری تر بكات.
ئینشیقاق له‌ناو بزووتنه‌وه‌دا قابیلی قبوڵنییه
پــــرۆفـــــایــــــل م��ح��هم��ه‌د س��هی��د نوور ناسراوه به‌بازیانی ی سه‌ره‌تایی‌و خوێندن ی ن��اوه‌ن��دیو دواناوه‌ند ی كه‌ركوك ته‌واو له‌شار كردوه. ی كشتوكاڵی ك��ۆل��ێ��ژ ی ی ساڵ ی سلێمان له‌شار 1976ته‌واوكردوه. ی دب����ل����ۆم����ی ب������ااڵ ل���هن���ه‌خ���ش���هس���ازیو ب���������ه‌دواداچ���������وون ی ل���ه‌پ���هی���م���ان���گ��� ه نێوده‌وڵه‌تی. ی ی له‌زانست م��اس��ت��هر ی ل�� ه له‌نده‌ن س��ی��اس�� ی وهرگرتوه به‌ناونیشان ی ی بزووتنهوه داهاتوو ئیسالمی. ی نێو دكتۆرای له‌یاسا ی هه‌ی ه ل ه له‌نده‌ن ده‌وڵه‌ت ی ی چه‌مك به‌ناونیشان ئاشتی له‌ئیسالمدا. س���اڵ���ی 1996بووه‌ت ه ی كشتوكاڵ وه‌زی������ر ی ی ههرێم له‌حكومه‌ت كوردستان. ی ی 1998له‌سه‌نته‌ر ساڵ ی 10ساڵ ه��ودا م���اوه كاریكردوه. ی ی مه‌كته‌ب ئێستا ئه‌ندام ی ی بزووتنهوه سیاس ی به‌رپرس ئیسالمیو ی راگه‌یاندن ی مه‌كته‌ب بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمیه.
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 14, 13, Wednesday 13/ 06.01.2010 01/ 2010
ه -سیاسی دیمان
6
"بـه‌ره‌و فره‌یـی سیاسیـی ده‌ڕۆیـن ،نـه‌ك یـه‌ك حیزبـی"
ی بۆ ده‌ستوور ی سلێمان ی زانست ه سیاسییه‌كان له‌زانكۆ ی به‌ش یوسف محه‌مه‌د سه‌رۆك سازدانی :گۆران وه‌هاب
ی یوسف محه‌مه‌د سه‌رۆكی به‌ش ی زانسته سیاسییه‌كان له‌كۆلێژ ی ی زانكۆ ی چه‌مچه‌ماڵ په‌روه‌د‌ه ی ی سازش سلێمانی ده‌ڵێت یه‌كێت ی زۆری بۆ پارتی كردووه ،به‌هۆ ی ئهوهی ئهو پێگ ه حكومڕانی ه ی ئێستا هه‌یه‌تی ،به‌كاریگه‌ر ی ی جه‌ماوه‌ره‌ك ه ده‌نگ به‌ده‌ستینه‌هێناوه. ی یوسف محه‌مه‌د به‌بڕوا ی رێككه‌وتننام ه یهكێتیو پارت "ستراتیژی"یهك هی نێوانیان جێبه‌جێنه‌كردووه ،ده‌ڵێت: له‌چوار ساڵی رابردوودا ی پارسه‌نگه‌هێز له‌به‌رژه‌وه‌ند پارتی هاتووه‌ته‌ئاراوه. .......................... ی هه‌ندێك ده‌ستوور :به‌بڕوا ی ی به‌رقه‌راربوون ی سیاسی چاودێر ی ئ��هو نیمچ ه دیموكراسیی ه ی له‌كوردستاندا ههیه ،په‌یوه‌ند ی هێزه‌و‌ه هه‌ی ه ب�هو هاوسه‌نگ له‌نێوان یهكێتیو پارتیدا ،ئایا ی ی گۆڕان‌و یه‌كێت ئێستا ملمالنێكان ب�هئ��اراس��ت�هی بچوكبوونه‌وه‌ی یه‌كێك ل��ه‌دوو هێزه‌ك ه نییه؟ ئهمهش نابێت ه تێكدانی هاوسه‌نگی هێز له‌كوردستان؟ ی یوسف محه‌مه‌د :له‌دۆخ ی ن��ێ��وان پارتی‌‌و ی ش���ه‌ڕ دوا ی ك ه یه‌كێتی ،ئهو هاوسه‌نگیی ه ئه‌وكات ه هاتبوو‌ه ئاراوه ،ناتوانین ی كۆنكرێتیه‌‌و بڵێین هاوسه‌نگییه‌ك ی ههبووه، ی هاوسه‌نگ به‌ته‌واوه‌ت ی ناوخۆ ی شه‌ڕ چونك ه ههر خود ی هاوكێشه‌كان به‌السه‌نگ بوون ی ك��ۆت��ای��ی��ه��ات ،ل��هب��ه‌رژه‌وه‌ن��د ی یه‌كێك له‌هێزه‌كان‌و الوازبوون ه��ێ��زه‌ك��ی��ت��ر ،دوات���ری���ش ئهو ی له‌نێوان ئهو رێككه‌وتننامان ه دوو هێزه‌دا ئیمزاكرا ،بهتایبهتیش ی ستراتیژی‌‌و رێ��ك�ه‌وت��ن��ن��ام� ه ی ئهو رێكه‌وتننامه‌ی ه جێبه‌جێكردن ی زیاتر قوڵكرده‌وه، السه‌نگییه‌ك ه وات���� ه ه��اوس �هن��گ��ی��ی �هك � ه ههر پێشتر ت��ێ��ك��چ��ووب��وو ،یه‌كێك ی ی الوازب���وون��� ل �ه‌ه��ۆك��اره‌ك��ان � ی ئهو یه‌كێتیش بریتیبوو له‌نه‌مان ی ی نه‌مان هاوسه‌نگییه ،كاریگه‌ر ئهم هاوسه‌نگیی ه لهسهر هاوكێش ه ی ناوخۆ چیده‌بێت، سیاسییه‌كان ده‌بێت ئ �هوه له‌به‌رچاو بگرین ی ی ههرێم ی ئه‌مڕۆ ل�هب��ارودۆخ� كوردستاندا ته‌نها هۆكارێك رۆڵ ی رووداوه‌كاندا، ناگێرشێت له‌ره‌وت راست ه ده‌توانین بڵێین پارتی‌‌و ی ی سه‌ره‌ك ی دوو هێز یه‌كێت ی ب��وون ل���ه‌ڕاب���ردودا‌و گۆڕه‌پان به‌ڕێوه‌ده‌برد، كوردستانیان ی ی هێز ی دروستبوون بهاڵم به‌هۆ ی نوێو‌ه ك ه به‌شێوه‌یه‌ك سیاس له‌شێوه‌كان ل �ه‌داه��ات��ودا رۆڵو ی ی ده‌بێت ،بهتایبهتی دوا كاریگه‌ر ی ی ئه‌نجومه‌ن ی داهاتوو هه‌ڵبژاردن ی من ی عێراق ،به‌بڕوا نوێنه‌ران ی گ��ه‌وره‌ی��ان ه��ێ��زه‌ك��ان پ �هن��د ی ناوخۆ وه‌گ��رت��ووه ك ه له‌شه‌ڕ
یوسف محه‌مه‌د تیایدا هیچ هێزێك ناتوانێت ی دیك ه پاكتاوبكات، هێزه‌كان ه��ه‌رچ��هن��ده ئ���هو ه��ێ��ز‌ه الواز بووبێت‌و له‌ناو كوردستاندا هیچ ی ی نه‌مێنێت ،بهاڵم به‌هۆ پێگه‌یه‌ك ی ی كۆمه‌ڵێك هاوكێش ه ئ��هوه ی ی بوون هه‌رێمی‌‌و نێوده‌وڵه‌ت ههیه ،ناتوانرێت هیچ هێزێك پاكتاوبكرێت، له‌كوردستاندا جگ ه ل �هو هاوكێش ه هه‌رێمی‌‌و ی په‌یوه‌ندیدار‌ه نێوده‌وڵه‌تیان ه به‌عێراق‌و كوردستانیشهوه ،ئهم ی هۆكاران ه واده‌كه‌ن دروستبوون ی ی هاوسه‌نگ ی نوێ‌و تێكچون هێز ن���ێ���وان پ���ارت���یو یهكێتیو ی نوێ، ی هاوسه‌نگییه‌ك هاتنه‌كای ه ی ئاژاوه‌‌و ی هاتنه‌كای ه نه‌بێت ه هۆ ی ناسه‌قامگیری‌‌و دروستبوونه‌و‌ه ی دیكه ،چونك ه ی ناوخۆ شه‌ڕێك هیچ زه‌مینه‌یه‌ك له‌بارنی ه بۆ ی ی ئهو رووداوان ه ته‌شه‌نه‌سه‌ندن ی راب���ردوودا بینیمان، ك ه مانگ هه‌مووان ده‌زانین كه‌س ناتوانێـت هه‌ڵبگرێت، به‌رپرسیارێتیان ی نه‌شاز‌و نه‌شیاو هێنده كارێك ی ب����وون ،ه���هم���ووان ب��ه‌خ��ود ی یه‌كێتیشه‌و‌ه ی گشت سكرتێر ی ئهو كرده‌وانه‌یان كرد، ئیدان ه به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان هه‌وڵیاندا ئهو روداوان ه نه‌درێت ه پا ڵ ئه‌وان ، ی ی ههرێم ك���ه‌وات��� ه زه‌م��ی��ن�� ه ی كوردستان له‌بارنی ه بۆئهوه ی توندو ی له‌رێگا ی سیاسی هێزێك ی تیژیه‌و‌ه بیه‌وێت هاوكێشه‌یه‌ك ی تازه بسه‌پێنێته‌وه ،ههر سیاس ی سیاسیش پهنا بۆ ئهم ه هێزێك ی ی خۆ ی له‌ناوبردن ببات ،حوكم ی ی سیاس دهدات لهسهر گۆڕه‌پان كوردستان ،به‌ڕاستیش ئه‌زمون ئهمه ده‌رده‌خات. ده‌س���ت���وور :پێتوای ه ئهو ی ی گ���ۆڕان‌و یه‌كێت ملمالنێی ه ی ی ت���اك حیزب ب �ه‌دروس��ت��ب��ون � به‌هێز كۆتاییدێت ،یاخود فره ی هاوسه‌نگ؟ چۆن ئهوه حیزب روونده‌كه‌یته‌وه؟
ی هه‌ژموون له‌داهاتوودا الیه‌نێك له‌الیه‌نه‌كان به‌ته‌واوه‌ت ی هه‌رێمدا ،بهدڵنیاییهوه بگرێته‌ده‌ست بهسهر پاسه‌وان ی كوردستان دروستده‌كات ی بۆسه‌ر ههرێم مه‌ترس
ی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان ی پێشوودا به‌كۆ ی ی رێكخراوه‌كان ده‌نگ ی مه‌ده‌نی‌‌و ئهو كۆمه‌ڵگا ی ی چاودێر رێكخراوان ه هه‌ڵبژاردنه‌كانیانكرد، ی له‌هه‌ولێر‌و دهۆك پارت ی ئه‌نجامدا، ته‌زویر ی ههولێرو ی خه‌ڵك ئیراد‌ه ی ته‌زویركرد دهۆك
یوسف محه‌مه‌د :له‌ڕاستیدا ی تاڕاده‌یه‌ك ئێم ه ئێستا هه‌ژموون ی چوار حیزبێك ده‌بینین ،له‌ماو‌ه ی ی راب��ردوش��دا هه‌ژموون ساڵ ی بهسهر حیزبێكمان ده‌ب��ی��ن� ی ی ههرێم هاوكێش ه سیاسییه‌كان ی كوردستانه‌و‌ه ك ه ئه‌ویش پارت دیموكرات بوو ،ئهو رێككه‌وتن ه ی له‌نێوان پارتی‌‌و ستراتیژیی ه ی یه‌كێتیدا هه‌بوو ،رێككه‌وتنێك ی ی له‌بوار السه‌نگ بوو ،جگ ه لهوه ی به‌وه‌رنه‌گرتنه‌و‌ه عه‌مه‌لیشدا ی حكومهت ی س��ه‌رۆك�� پ��ۆس��ت� ی پ��ێ��ش��ودا لهالیهن له‌كابین ه ی دوو ی�هك��ێ��ت��ی��ی�هوه ل���هم���اوه ی خۆیدا ،السه‌نگییه‌ك ه ساڵه‌ك ه زۆر زیاتر بوو ،بهدڵنیاییهوه ره‌نگ ه ی تر ك ه به‌ته‌نها ی هێز هاتنه‌كای ه ی له‌جیابوونه‌و‌ه پێكنه‌هاتوو‌ه یه‌كێك له‌دوو هێزه سه‌ره‌كیه‌ك ه ی به‌تایبه‌ت یه‌كێتی ،بهڵكو هێزێك ی ناو یه‌كێتی، گه‌وره‌تر‌ه له‌باڵێك ی ئ���هم هێزه‌ش دروس��ت��ب��وون�� ره‌نگ ه به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان له‌داهاتودا هاوكێش ه سیاسییه‌كان ی پارسه‌نگبوونه‌و‌ه بهرهو ئاقار به‌رێت. ده‌ستوور :هه‌ندێك رایانوای ه ی ده‌ی �هوێ��ـ��ت درێ���ژه بهو پ��ارت � ملمالنێی ه ب���دات ك � ه له‌نێوان یهكێتیو گ��ۆڕان��دا ه �هی �ه ،تا ی خۆی دۆخ�هك� ه ل �هب �ه‌رژه‌وه‌ن��د كۆتایی پێبێت ،بۆ نمون ه له‌پێش ی ه�هڵ��ب��ژاردن میدیاكانیان دژ
ی گ��ۆڕان قسه‌یان ده‌كرد، لیست ئێستا جۆرێك ل ه نه‌رمی ده‌نوێنن‌و ی رێككه‌وتنیش هه‌ی ه لهگهڵ ده‌نگۆ گۆڕاندا ،ئهمهش والێكده‌درێته‌و‌ه ی ك ه ی یه‌كێت ك ه ده‌یانه‌وێت هێز ی بۆ گۆڕان رۆیشتووه، نیو‌ه زیاتر ه��ه‌روا بمێنێته‌وه ،وات � ه هێزه ی ببێت به‌دوو ی پارت ركابه‌ره‌ك ه ی ناكۆكه‌وه ،ئه‌وه‌ش‌وابكات به‌ش ی هیچیان به‌ته‌نیا نه‌بن ه هێز ی �هك �همو هه‌رگیزیش پێكهوه هه‌ڵنه‌كه‌ن؟ یوسف محه‌مه‌د :دوور نیی ه ی ی حه‌زبكات ك ه ركابه‌رێك پارت ی ل��هس��هر س��ی��اس��ی ب��ه‌ه��ێ��ز ی كوردستاندا ی سیاس گۆڕه‌پان ی ب��ۆ دروس��ت��ن�هب��ێ��ت�هوه ،هه‌وڵ ی ی ركابه‌ر ئه‌وه‌بدات ك ه هێزه‌كان بچوكببنه‌وه ،ب �هاڵم پێموانیی ه ی ی سیاس ی لهسهر گۆڕه‌پان ئهوه ێ كوردستاندا ده‌یبینین ،ئهو ملمالن ی لهگه ڵ گۆڕاندا ی یه‌كێت توند‌ه ی بێت، ی پارت ده‌یكات ،باجنه‌دان ی بهڵكو پێموای ه ئهم ه به‌شێك ی ی كۆمه‌ڵێك سهركرده مانه‌و‌ه ی ن���او یه‌كێتی ه ل��ه‌ده‌س��هاڵت�� ی قه‌ره‌بووكردنه‌و‌ه سیاسیدا، ی سه‌رنه‌كه‌وتنیان ه له‌هه‌ڵبژاردن ی موبادر ی خۆ پێشوودا ،یه‌كێت ی راگه‌یاندنه، بوو بۆ ئهم شه‌ڕ ی ره‌نگ ه یه‌كێتیش به‌به‌رنام ه ێ توند‌ه لهگه ڵ خۆیو ئهو ملمالن گ��ۆڕان ئ��ی��داره‌ده‌دات ،دوورنی ه پارتیش ح �ه‌ز ب �هو ملمالنێی ه بكات. ئێستا حكومهت له‌نێوان ی یهكێتیو پارتیدایه ،ئه‌وه‌ش ی باسی لێده‌كرێت له‌نزیكبوونه‌و‌ه ی ی ئهوه نێوان گ��ۆڕان له‌پارت ی واقع ده‌یبینین‌و لهسهر ئ �ه‌رز ره‌ن��گ��ی��داوه‌ت �هوه ،زی��ات��ر نیی ه ی هه‌ندێك له‌چه‌ند سه‌ردانێك ی ی گ��ۆڕان بۆ ال له‌سه‌ركرده‌كان ی ی پارتی ،به‌هۆ سه‌ركرده‌كان ی ی سه‌رۆك ی مه‌سعود بارزان ئهوه هه‌رێمه ،ره‌نگ ه ئهو سه‌ردانانه‌ش ل �هو چ��وارچ��ێ��وه‌ی�ه‌دا یه‌كبگرن ی ی گۆڕان بێت بۆال ك ه سه‌ردان ی ه�هرێ��م ،دوری��ش نی ه س�ه‌رۆك� ی ئه‌سڵه‌ن س��ه‌ردان بێت بۆ ال ی وارده، پ��ارت �ی ،ئهم ه شتێك ی واقع ی لهسهر ئه‌رز بهاڵم ئهوه ی ده‌یبینین بریتی ه له‌به‌رده‌وامبوون ی نێوان پارتی‌‌و هاوپه‌یمانێتیه‌ك ه یه‌كێتی ،بهاڵم له‌نێوان گۆڕان‌و ی كارو هیچ پارتیدا هیچ ئالیه‌تێك ی نزیكبوونه‌وه‌یه‌ك‌و ئاسانكارییه‌ك ی واقع ی بۆ گۆڕان لهسهر ئه‌رز پارت نابینین ،بۆی ه پێموای ه ئهم ه زیاتر ی راگه‌یاندن ه ك ه لهگه ڵ هه‌اڵیه‌ك ی ی هه‌ڵبژاردنه‌كان نزیكبوونه‌و‌ه ی عێراقدا ده‌بیسترێت ،خاڵێك تریش هه‌ی ه ك ه ده‌بێت بوترێت ی نانبڕاوه‌كانه، ئه‌ویش مه‌سه‌ل ه ی ههرێم خۆی به‌ڵێنیداو‌ه سه‌رۆك ی بكات ،ههرچهنده چ��ارهس �هر ی به‌چاره‌سه‌رنه‌كراو تائێستا ماوهتهوه. ی ی میدیا ده‌ستوور :ئایا گوتار ی بهو ئاراسته‌ی ه كارناكات، پارت بۆ نمون ه ئه‌وان ده‌ڵێن مه‌سعود ی هێناوه، ی %70ده‌نگه‌كان بارزان ی ی یهكێتیو پارت ئهو به‌ڕێككه‌وتن ن�هب��ووه ب �هس �ه‌رۆك ،له‌كاتێكدا ی ئهو رێككه‌وتنه‌دا له‌چوارچێو‌ه ی ی نهبووه ،كه‌چ ی كاندید یه‌كێت ئه‌وان دان به‌وه‌دا نانێن ،كه‌وات ه ی ی به‌هاوسه‌نگ‌و شه‌ریك یه‌كێت خۆیان ن��ازان��ن؟ پێتوای ه ئهوه ی كاركردن ه به‌شێنه‌یی بۆئهوه ی دروس��ت ی ی��هك حیزب دۆخ���
ببێت؟ ی��وس��ف م��ح �هم �ه‌د :ره‌نگ ه ی ئهم ه بخوازێت ،له‌ماو‌ه پارت ی ی زۆر شت راب���ردوش���دا پ��ارت � بهسهر یه‌كێتیدا فه‌رزكردوه، ی ی بێتوانا بووه له‌ئاست یه‌كێـت ی ی پارت ی ئهو مه‌رجان ه فه‌رزكردن ی بهسهرییهوه ،دواترینیان بریت ی ی پۆست ب��وو ل �ه‌وه‌رگ��رت��ن �هوه ی عێراق ی سه‌رۆك وه‌زیران جێگر ی دكتۆر رۆژ له‌یه‌كێتی‌‌و دانان ی شاوه‌یش لهو پۆسته‌دا، ن��ور ی ئه‌وه‌ش راست ه مه‌سعود بارزان ی كاندیدكردبوو، تاك الیه‌نان ه خۆ ی ی خاڵ بهاڵم ئهوه ئیستغاللكردن ی بوو له‌وكاته‌دا، ی یه‌كێـت الواز ی ی خۆ له‌وێو‌ه مه‌سعود بارزان ی ئاماژه كاندیدكرده‌و‌ه به‌بێئه‌و‌ه ی خۆ كاندیدكردنه‌و‌ه بۆ به‌بوون ئهو مه‌سه‌له‌یه ،ههروهها یه‌كێتیش ی ی نه‌بوو ،دوورنی ه پارت كاندید بیه‌وێـت ئهم دۆخ ه بقۆزێتهوه ی به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان بۆئهوه ی ی هه‌بێت لهسهر گۆڕه‌پان هه‌ژموون ی كوردستاندا ،پێشموای ه سیاس ی كورتخایه‌ن ئ��هم�� ه شتێك ی ده‌بێت‌و ره‌نگ ه له‌داهاتوویه‌ك نزیكدا به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان ی هاوسه‌نگتر ه��اوك��ێ��ش�هی�هك� له‌كوردستاندا بێته‌كایه‌وه. ی ده‌س��ت��وور :ئهگهر سه‌یر ی ی ئه‌مدواییان ه په‌یوه‌ندییه‌كان ی ن���ێ���وان ی��هك��ێ��ت��یو پ���ارت��� ی ب��ك �هی��ن ،ده‌ب��ی��ن��ی��ن یه‌كێت ی كردووه ی به‌رفراوان سازشێك ل��هب��ه‌رده‌م پ��ارت��ی��دا ،بۆنمون ه ی ی پارت ده‌س���ت���وور ب�هوی��س��ت� ی قانونیدا نوسرایه‌وه‌و قوه‌تێك ی ههرێم، ی سه‌رۆك به‌ده‌سه‌اڵته‌كان ی ههرێم ی حكومهت راست ه سه‌رۆك یه‌كێتییه ،بهاڵم كابینه‌ك ه له‌ژێر ی پارتیدا ماوهتهوه، هه‌یمه‌ن ه ی دیوان پارتییه، ته‌نانه‌ت سه‌رۆك ی حكومهت نه‌یانهێشت وته‌بێژ ی ی بێت ،نمونه‌یه‌ك له‌یه‌كێت ی ی هێز دیك ه له‌یه‌كگرتنه‌و‌ه ی نیشانه‌و پێشمه‌رگه‌دا ،پارت ی سه‌پاندو ی زێره‌ڤان روتبه‌كان بڕیاره بگشتێنرێت بهسهر ههموو هێزه چه‌كداره‌كاندا؟ یوسف م��ح�هم�ه‌د :ئه‌مان ه ی ی راس��ت��ن ،به‌ڕاست ه��هم��وو ی پێموای ه ههموو ئه‌مان ه ده‌ره‌نجام ی ی ئێستا یه‌كێت ئهوهی ه ك ه به‌فعل ی وهك جاران ی كاریگه‌ر هێزێك ی ی سیاس نیی ه لهسهر گۆڕه‌پان ی نایه‌وێت ك��وردس��ت��ان ،یه‌كێت درك ب��هم راستی ه ب��ك��ات ك ه ی ی حكومهت ی س �ه‌رۆك � پۆست ی وه‌رگ��رت��ووه ،كاتێك هێزێك ی ی ی��ان هێزێك ی واق��ع� سیاس ی كاریگه‌ر نه‌بوویت لهسهر سیاس گۆڕه‌پانه‌كه‌‌و بته‌وێت ده‌سه‌اڵت به‌ڕێوه‌به‌ریت ،ناچاریت به‌هه‌موو ی ئهو الیه‌ن ه رازیبیت مه‌رجێك ی پێسپاردویت، ك ه ده‌سه‌اڵته‌ك ه ی ئ����هو خ���اوه‌ن���ی ده‌س���هاڵت��� ی فعلییه ،ب��ۆ دروستنه‌بوون ئ�هو ناهاوسه‌نگیه‌ش پێویست ی ی ته‌نازول له‌پۆست بوو یه‌كێت
ی حكومهت بكات، ی سه‌رۆك جێگر ی پێشوه‌خت یان هه‌ڵبژاردنێك ی كوردستاندا بهاتایه‌ت ه له‌هه‌رێم پێشهوه ك� ه ئ �ه‌وك��ات جۆرێك ی له‌كوردستان ی سیاس له‌هاوكێش ه ی بهاتایه‌ت ه ئاراوه ،یان ئهو هێزه ی ئێستا له‌ئۆپۆزیسیۆندا به‌پێ ی هێناوه ی كورس ی خۆ قورسای ی كوردستاندا، ل �ه‌پ �ه‌رل �هم��ان � ی لهگه ڵ پارتیدا ئ�هو حكومهت پێكبهێنایه ،ئ��ه‌وك��ات � ه ئهو به‌وشێوه‌ی ه ناهاوسه‌نگیی ه ن �هدهب��وو كه‌ئێستا ههیه ،یان ی ی ت��ردا یه‌كێت له‌سیناریۆیه‌ك ی لهگهڵ ی خ��ۆ ی الواز ده‌یتوان ی نواندن لهگه ڵ پارتیدا به‌نه‌رم ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن‌و به‌ته‌نسیقێك لهگه ڵ ئۆپۆزیسیۆن قه‌ره‌بوو ی ی یه‌كێت بكاتهوه كه‌به‌ڕاست ی ی ل�هس�هر خۆ ئ��هم ده‌رگ��ای�� ه داخستووه ،كه‌وات ه لێرهدا كێشه‌ك ه ی به‌یه‌كێتییه‌و‌ه زیاتر په‌یوه‌ند ی پێشمه‌رگه‌ش ههیه ،بۆ مه‌سه‌ل ه ی كۆمه‌ڵێك راموای ه له‌دامه‌زراندن ی ده‌زگ��ادا ،بهتایبهتیش له‌هێز پێمشه‌رگه‌دا ،الیه‌نێك له‌الیه‌نه‌كان ی هه‌ژموون له‌داهاتودا به‌ته‌واوه‌ت ی بگرێته‌ده‌ست بهسهر پاسه‌وان ی هه‌رێمدا ،بهدڵنیاییهوه مه‌ترس ی كوردستان ب��ۆ س��هر ههرێم دروستده‌كات. ی ده‌س��ت��وور :ئ �هو نمونان ه ی ی هاتنه‌د باسمانكرد سه‌ره‌تا ی تاك حیزبی نین؟ چۆن؟ ره‌وش ی�����وس�����ف م����ح����هم����ه‌د: ی ه �هڵ��ب��ژاردن �هك��ان �ی داه��ات��وو ی ی ن���وێ���ن���ه‌ران��� ئ��هن��ج��وم��هن�� عێراق ره‌نگ ه ئ �هم مه‌سه‌له‌ی ه ی یه‌كالبكاته‌وه ،ههروهها بڕیار ی ئ���هم مه‌سه‌له‌ی ه ی �هك��ێ��ـ��ت � ی ی یه‌كێـت یه‌كالده‌كاته‌وه ،بڕیار ئ�هوهی� ه ئایا ده‌ی �هوێ��ت لهگه ڵ ی ناڕاسته‌قینه‌یه‌‌و ی هێزێك ئهوه ی لهگه ڵ ی هاوپه‌یمان له‌ئه‌نجام ی ی به‌لیست پ��ارت��یو داب �ه‌زی��ن � ی نوێنه‌ران داخ��راو له‌ئه‌نجومه‌ن ی بهدهستهێناوه ژماره‌یه‌ك كورس ی ناكات ، ی حه‌قیق ك ه ته‌مسیل ی ی ژماره له‌به‌رئه‌م ه به‌هێند‌ه ی ی رۆڵو كاریگه‌ر كورسیه‌كان پێناده‌ن ،بۆی ه له‌به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌دا ی بكات، ناچار‌ه ته‌نازول بۆ پارت ی له‌ده‌سه‌اڵتدا بمێنێته‌وه، بۆ ئهوه ی ی ئهم ه بڕیار ئهگهر یه‌كێـت بێت‌و ملمالنێ لهگه ڵ گۆڕاندا ب��ك��ات ،به‌دڵنییایه‌و‌ه ره‌نگ ه ناهاوسه‌نگییه‌ك له‌كوردستاندا ی بێته‌دی ،بهاڵم ئهگهر ئهنجام ی ئه‌نجومه‌ن ی هه‌ڵبژاردنه‌كان ی ی ع��ێ��راق ببێته‌هۆ نوێنه‌ران ی ی ئۆپۆزیسیۆنێك ده‌رك�ه‌وت��ن� به‌هێز له‌كوردستاندا‌و بچێت ه ی كاریگه‌ر حكومهتهوه ،ده‌ورێك لهسهر ههرێم به‌جێده‌هێڵێت. ی ی پارت ده‌س���ت���وور :ب��ۆچ� ده‌ی �هوێ��ت ،ببێت به‌تاك حیزب ی دایك له‌كوردستان، یان حیزب ی بڕوایان ئ��ای��ا س �ه‌رك��رده‌ك��ان � ی هاوب هش‌و یو ژیان به‌دیموكراس ی ده‌سه‌اڵت نییه؟ بۆ ل8 ئاڵوگۆڕ
ی ی رابردووشدا هه‌ژموون ی چوار ساڵ له‌ماو‌ه ی ی بهسهر هاوكێش ه سیاسییه‌كان حیزبێكمان ده‌بین ی دیموكرات بوو ی كوردستانه‌و‌ه ك ه ئه‌ویش پارت ههرێم
9
info@destur.net
First Year
ئابووری
هێشتا یاسایه‌كمان نیی ه ماف ی به‌كاربه‌ر بپارێـزێت "رۆژانه رێژهیهكی زۆر كااڵی خراپ‌و خوارده‌مه‌نی به‌سه‌رچوو له‌هه‌رێمدا ده‌ستی به‌سه‌ردا ده‌گیرێت‌و ده‌سوتێندرێت" بیالل جه‌عفه‌ر لهزۆربهی واڵتانی جیهاندا یاسایه‌ك به‌ناوی یاسای مافی به‌كاربه‌ر ههیهو سه‌رجه‌م كاره بازرگانییه‌كان بهو یاسای ه رێكده‌خرێت‌و رۆژێكیش به‌ناوی پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر له‌جیهاندا دیاریكراوه. ههرچهنده م��اوه‌ی سێ ساڵ ه ل��ه‌الی��هن وه‌زاره‌ت�����ی بازرگانیی حكومه‌تی ههرێمهوه پرۆژه یاسای پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر له‌هه‌رێمی كوردستاندا ،ئاڕاسته‌ی په‌رله‌مانی كوردستان كراوه ،بهاڵم نهتوانراوه یاسایه‌كی تایبه‌ت به‌پاراستنی مافه‌كانی ب �هك��ارب �هر له‌هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان��دا گ��ه‌اڵڵ�� ه بكرێت‌و چاودێرانی بواری ئابووریش پێیانوای ه نه‌بوونی یاسای پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر زیانێكی زۆر به‌هاوواڵتیان‌و حكومه‌تی ه �هرێ��م ده‌گه‌یه‌نێت، چونك ه به‌ب ێ یاسایه‌ك ی لهو جۆره ناتوانرێت جۆرو نرخی شتوومه‌ك له‌بازاڕدا رێكبخرێت ،ئهمهش رێگ ه خۆشده‌كات بۆ هێنانی كه‌لوپ هل‌و خوارده‌مه‌نی خراپ‌و به‌سه‌رچوو بۆ ناوه‌وه‌ی ههرێمی كوردستان ،رۆژان ه چهندین ته‌ن خوارده‌مه‌نی به‌سه‌رچوو ده‌سوتێندرێت. فازڵ حسێن بڕیارده‌ری لیژنه‌ی پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر له‌په‌رله‌مانی كوردستان به‌ده‌ستووری راگه‌یاند: "پێداچوونه‌وه‌مان بۆ ئهو یاسایه‌ی وه‌زاره‌تی بازرگانی كردوهو له‌وه‌شدا سودمان له‌یاساكانی پاراستنی مافی به‌كار له‌واڵتانی ده‌وروبه‌ر به‌تایبه‌ت ئ�ه‌رد‌هن‌و لوبنان‌و میسر‌و یاساكه‌ی ئه‌نجومه‌نی ن��وێ��ن �ه‌ران��ی عێراق وه‌رگرتووه ،ههروهها لهبهرئهوه ی ده‌ق� ی یاساك ه زۆره پێشنیازمان كردووه به‌شێك ی لێ البرێت". ب��ڕی��ارده‌ری لیژنه‌ی پاراستنی مافی ب�هك��ارب�هر ئاشكراشیكرد، ل�هئ��ێ��س��ت��ادا ل �ه‌ه �ه‌وڵ � ی ئ����ه‌وه‌دان له‌سه‌رجه‌م وه‌زار‌هت‌و ده‌زگاكانی حكومه‌تی هه‌رێمدا ده‌زگایه‌كی تایبه‌ت به‌ناوی ده‌زگ��ای پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر كه‌سه‌ر به‌حكومه‌ت ده‌ب��ێ��ت داب��م��ه‌زرێ��ت ب��ۆ ئ���هوهی چاودێری ئهو لیژنان ه بكات ك ه كاری جێبه‌جێكردنی یاسای پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر دهكهن. فاز ڵ حسێن ده‌ڵێت" :رۆژان ه چهندین ش��ت��ووم� هكو كه‌لوپ هل‌و خوارده‌مه‌نی به‌سه‌رچوو و خراپ ده‌خرێت ه بازاڕه‌كانه‌وه‌و بووه‌ت ه هۆی باڵوبوونه‌وه‌ی نه‌خۆشی ،هاوواڵتیانیش گله‌یی‌و گازه‌نده‌یان لهو شتومه‌كان ه ههیه ،بهاڵم بههۆی ئهوهی یاسایه‌ك نیی ه بۆ پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر له‌هه‌رێمی كوردستاندا ،بۆی ه ناتوانن داوای مافی خۆیان بكهن".
کااڵ هاورده‌کان هیچ گره‌نتییه‌کیان نییه ی���اس���ای پ��اراس��ت��ن��ی مافی ب��هك��ارب��هر ل���ه‌زۆرب���هی واڵتانی جیهاندا كاروباره‌كانی هاوواڵتیان‌و هه‌نارده‌كردنی شت‌ومه‌ك رێكده‌خات، له‌راگه‌یاندنی یه‌كێتی نێوده‌وڵه‌تی بۆ كۆمه‌ڵه‌كانی پاراستنی به‌كاربه‌ر ( )3-15وهك رۆژی جیهانی پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر ناسێنرا‌وه‌‌و له()1985دا به‌هه‌مان شێوه لهالیهن نه‌ته‌و‌ه یه‌كگرتووه‌كانه‌و‌ه مافه‌كانی به‌كاربه‌ر دیاریكراوه لهرووی (مافی سهالمهتی ته‌ندروستی ،دابینكردنی سه‌ره‌كییه‌كان، پێداویستیی ه ژینگه‌یه‌كی ته‌ندروست ،پهروهردهو فێركردن ،راده‌ربرین‌و هه‌ڵبژاردنی جۆری شتوومه‌ك ،زانیاری وه‌رگرتن لهسهر ج��ۆری شتووم هكو مافی قه‌ره‌بووكردنه‌و‌ه له‌حاڵه‌تی زیان لێكه‌وتووان بههۆی به‌كارهێنانی شتوومه‌كی خراپه‌وه. ب��ڕی��ارده‌ری لیژنه‌ی پاراستنی مافی ب�هك��ارب�هر جه‌ختده‌كاته‌و‌ه ل��هس��ه‌رئ��هوه ی پێویست ه لهسهر ده‌زگ��اك��ان��ی ح��ك��وم�هت��ی ههرێم كۆنترۆڵی سنووره‌كان بك هنو رێگ ه له‌هاورده‌كردنی ههر شتوومه‌كێكی خ��راپ‌و به‌سه‌رچوو بۆ ن��او ههرێم بگرن ،ده‌بێت حكومهت كاربكات بۆ ئهوهی داهاتی خه‌ڵك به‌رزبكرێته‌وه، چونك ه بههۆی كه‌می داهات له‌ئێستادا هاوواڵتی كام شتوومه‌ك ه هه‌رزان بێت ئهوه ده‌كڕێت له‌كاتێكدا ئاشكرای ه ئهو شتومه‌كانه‌ی هه‌رزانن خراپن‌و بیستومان ه "هه‌ندێك بازرگانمان هه‌ی ه خۆیان له‌واڵتانی دیك ه داوای شتی خ��راپ‌و ه �ه‌رزان دهك � هنو ده‌یهێنن ه ه �هرێ��م" ،چونك ه یاسایه‌ك نیی ه ده‌سه‌اڵتیان دیاریبكات. له‌الیه‌كی دیكهوه د.محه‌مه‌د ره‌ئ��وف پسپۆری ب��واری ئابووری له‌زانكۆی سلێمانی بۆ ده‌ستوور روون��ی��ك��ردهوه ،له‌هه‌ر پرۆژه‌یه‌كدا
ب �هره �هم��ت ه��هب��وو ،ب���هاڵم وه‌كو پێویست س���وودی نه‌گه‌یاند ب ه به‌كاربه‌ر بههۆی گرانی نرخ‌و جۆری خراپ ،ئهوه ده‌بێت ه زیان بۆ كه‌سی به‌رهه‌مهێن‌و ب�هك��ارب�هر ،ئهمهش به‌بوونی یاسایه‌ك بۆ پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر رێكده‌خرێت. ئ��هن��دام��هك��هی په‌رله‌مانی كوردستان ،ه��ۆك��اری دواكه‌وتنی پ �هس �هن��دك��ردن��ی ی��اس��ای مافی به‌كاربه‌ری لهالیهن په‌رله‌مانه‌و‌ه بۆ ئهوه گه‌ڕانده‌و‌ه كه"په‌رله‌مانتاران ن �ه‌ش��اره‌زاب��وون له‌گرنگی یاسای پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر له‌هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ،ب��هاڵم ده‌رك���ه‌وت ك ه بههۆی نه‌بوونی ئهو یاسایهوه چهندین نه‌خۆشی بههۆی هێنانی خوارده‌مه‌نی خ��راپ‌و به‌سه‌رچوو له‌كوردستاندا سه‌ری هه‌ڵداوه ،ههروهك ده‌زگاكانی ته‌ندروستی باس له‌وه‌ده‌كه‌ن تائێستا ده‌یان حاڵه‌تی شێرپه‌نج ه بهو هۆیهوه دروستبووه ،جگ ه له‌چه‌ندین نه‌خۆشی دیكه‌‌و له‌هه‌مان كاتدا ج��ۆری ئهو ده‌رمانانه‌ی هاوواڵتیان به‌مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ركردن له‌نه‌خۆشخانه‌كان وه‌ری ده‌گرن بههۆی ئهوهی له‌جۆری خ��راپ � ه ده‌بینیین چ��اك نابن"، بۆی ه له‌خولی سێیه‌می په‌رله‌مانی كوردستاندا ده‌بێت لیژنه‌یه‌ك به‌ناوی پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر دروست بكرێت‌و یاسایه‌كی بۆ ده‌ربكه‌ن. به‌وته‌ی ئهو پسپۆره‌ی بواری ئابووری ،رۆژان ه به‌ڕێژه‌یه‌كی زۆر كااڵ له‌سنوره‌كانه‌و‌ه ده‌هێنرێت ه هه‌رێم‌و له‌ناو ههرێمی كوردستاندا ده‌ستی به‌سه‌ردا ده‌گیرێت‌و ده‌سووتێنرێت، له‌به‌رئه‌وه‌ی داتایه‌كی ته‌واوه‌تی نیی ه بۆ ئهو شتوومه‌كانه‌ی كه‌ده‌ستی به‌سه‌ردا ده‌گیرێت‌و ده‌سوتێنرێت بۆی ه ناتوانرێت به‌ڕێژ‌ه زیانه‌كانی نه‌بوونی یاسای پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر له‌هه‌رێمی كوردستاندا
دیاریبكرێت ،ههروهها بههۆی ئهوهی ده‌رواز‌ه سنوورییه‌كانی ههرێم كراوه‌ی ه به‌رووی بازرگاناندا بۆ هێنانی كااڵی باش‌و خراپ‌و به‌سه‌رچوو له‌هه‌مان كاتدا كه‌سیش به‌شێوه‌ی پێویست لێپرسینه‌و‌ه ناكات ،وهك دهبینرێت له‌كه‌ناڵه‌كانی راگ�هی��ان��دن�هوه ك ه چهندین ته‌ن خوارده‌مه‌نی به‌سه‌رچوو ده‌س��ت��ی ب���هس���ه‌ردا ده‌گیرێت‌و ده‌سوتێنرێت ك ه ئهمهش راست ه زیان به‌بازرگانه‌ك ه ده‌گ��ات ،ب�هاڵم ئهوه وهك وای ه سهروهتو سامانی میلله‌تی سوتاندبێت ،بۆی ه ئهگهر یاساك ه له‌په‌رله‌مان ده‌رچ���وو ،پێویست ه حكومهت كاربكات بۆ جێبه‌جێكردنی چونك ه "ل �ه‌واڵت��ی ئێمه‌دا بهپێی پێویست سه‌رجه‌م بڕگه‌كانی یاساكان جێبه‌جێناكرێت". ب��ڕی��ارده‌ری لیژنه‌ی پاراستنی م��اف��ی ب��هك��ارب��هر له‌په‌رله‌مانی كوردستان ئه‌وه‌شی روونكردهوه، ئهگهر یاسای پاراستنی مافی به‌كاربه‌ر ل�ه‌پ�ه‌رل�هم��ان ده‌رب��چ��ێ��ت ،ده‌بێت حكومهت یاساك ه جێبه‌جێبكات‌و هاوواڵتیان یاساك ه بناسن بۆئه‌وه‌ی داوای مافی خۆیان بكهن ،چونك ه "چهندین یاسای دیك ه ك ه بۆ ژیان‌و گوزه‌رانی هاوواڵتیان گرنگن ،لهالیهن حكومهتهوه جێبه‌جێنه‌كراوه‌‌و ئهو كه‌سانه‌ی له‌ده‌سه‌اڵته‌كانی ته‌نفیزی‌و جێبه‌جێكردنن یاساك ه له‌به‌رژه‌وه‌ندی خ��ۆی��دا نابینێت ،ی��اخ��ود بههۆی نه‌شاره‌زایی‌و كه‌متوانایی له‌بواره‌كه‌دا بووه‌ت ه هۆی ئهوهی ئهو یاسایانه‌ی ك ه ده‌رده‌چن جێبه‌جێنه‌كرێن ،بهاڵم په‌رله‌مانی كوردستان به‌دواداچوون له‌هه‌موو ئهو یاسایان ه ده‌كات‌و الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار بانگهێشت ده‌كه‌ین‌و لێپێچینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌كه‌ین. ل�هم��اد‌ه ی سێیه‌م ی یاساك ه ی وه‌زاره‌ت ی بازرگانی ك ه هه‌شتاوهه‌شت ماده‌ی ه هاتووه" :ئامانج لهو یاسایه: دیاریكردن ی رێساكان ی گشت ی بۆ پاراستن ی ب�هك��ارب�هرو پاراستن ی مافه‌كان ی ل ه میان هی: -1مسۆگه‌ركردن ی ته‌ندروست ساغ ی ك��ااڵو خزمه‌تگوزاریه‌كان‌و ب��اش��ی��ی��ان‌و پ��ی��اده‌ك��ردن � ی لهگهڵ تایبه‌تمه‌ندیه‌كان ی داواكراون. ب -دابینكردن ی شه‌فافیه‌ت له‌مامه‌ڵه‌كاندا ك ه به‌كاربه‌ر یه‌كێك ه ل ه الیه‌نه‌كانی. ت -مسۆگه‌ركردن ی ژینگه‌یه‌ك ی ته‌ندروست ساغ بۆ ژیان ی به‌كاربه‌ر، جگ ه له‌پاراستن ی به‌كاربه‌ر له‌فروفێڵ‌و راگ �هی��ان��دن � ی هه‌ڵهخه‌ڵه‌تێن هرو رێگه‌گرتن له‌چه‌وساندنه‌وه‌یان له‌گ ه ڵ رۆش��ن��ب��ی��رك��ردن‌و وشیاركردنه‌و‌ه ب���هم���اف���هك���ان��� ی ب���هك���ارب��� هرو ه �هڵ �س‌وك �ه‌وت��ك��ردن ب��هو مافان ه له‌هه‌ڵبژاردنێك ی دروس��ت � ی كااڵو خزمه‌تگوزاریه‌كان ی له‌بازاڕ ی هه‌رێمدا ده‌ستده‌كه‌ون.
ی ی خـزمه‌تگــوزارییه‌كــانــ وه‌زیـــری گه‌یانــــدن ،له‌ئاستـــ ی مۆبایـــل رازی نییـــه كۆمپانیاكـانــ ده‌ستوور: ف���اروق ع �هب��دول��ق��ادر وه‌زی���ری گه‌یاندنی عێراق رایگه‌یاند :رازی نیم له‌ئاستی خزمه‌تگوزاری هه‌رسێ په‌یوه‌ندیكردن كۆمپانیاكانی ك ه له‌عێراقدا كارده‌كه‌ن‌و ده‌یان ملیۆن هاوبه‌شیان ههیه. ئ���اش���ك���راش���ی���ك���رد بۆ
گه‌شه‌پێدان‌و هێشتنه‌وه‌ی بازاڕی كێبڕكێ ،چ �هن��د داخ��وازی��هك پێشكه‌ش به‌په‌رله‌مانی عێراق ك��راوه بۆ هه‌مواركردنی یاسای په‌یوه‌ندیه‌كان ت��ا كۆمپانیای تریش بتوانن كار لهو كه‌رته‌دا بكهن ك ه به‌گرنگ له‌قه‌ڵه‌میدا. له‌الیه‌كی ترهوه ،كۆمپانیای گڵه‌ف بریج ئینته‌ر ناشناڵ كه كۆمپانیایه‌كی تایبهتی بواری
په‌یوه‌ندیكردنه له خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ،به‌بڕی 445ملیۆن دۆالر گرێبه‌ستێكی كێبڵی ده‌ری��ای��ی نێوده‌وڵه‌تی لهگهڵ حكومه‌تی عێراقدا ئیمزاكرد بۆ به‌ستنه‌وه‌ی عێراق به‌جیهانی دهرهوه له‌ڕێگه‌ی كێبڵه‌وه. ی عێراق ی ده‌ل��ی��ل�� س��ای��ت � ی ف����اروق عه‌بدولقادر ل����ه‌زار ی گه‌یاندنی عێراقهوه وه‌زی���ر
ب�ڵاوی��ك��ردووه‌ت �هوه" :پرۆژه‌ك ه لهساڵی 2011دا ت �ه‌وا ده‌بێت‌و ب��ۆ ع��ێ��راق ب��ای � هخ‌و گرنگیه‌كی تایبهتی ههیه ،ههرچهنده ههموو ی داخوازیه‌كانی عێراق نایه‌نه‌د له‌به‌رئه‌وه‌ی عێراق پێویستی به5 كێبڵی په‌یوه‌ندی لهوجۆره هه‌ی ه تا له‌داهاتودا بتوانێ كاروچاالكیه‌كانی بواری په‌یوه‌ندی خۆی له‌جیهان‌و ناوچه‌كه‌دا گرنگی پێبدات.
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
نما
فـــه‌یــســه‌ڵ عــه‌لــــی
بهرهو په‌‌یكه‌‌ربه‌‌ندكردنه‌‌وه‌‌ی بانكه‌‌كان تا ئێستا چه‌‌ندینجار لهالیهن بهرپرسانی حكومییه‌‌وه ،كۆبوونهوهو لێدوانی رۆژنامهوانی دراوه بۆ به‌‌ره‌‌وپێشبردنی بانكه‌‌كان ،په‌‌ره‌‌پێدانیان بۆ ئهوهی لهگهڵ پێداویستییهكانی دنیای ئه‌‌مڕۆماندا بێتهوهو ،رۆڵی دیاری خۆی لهپرۆسهی پێشخستنی ئابوری كوردستاندا بگێڕێ ،ئهو رۆڵه‌‌ش تا دێ بههۆی گه‌‌وره‌‌بوونی رۆڵی كهرتی تایبهتی ناوخۆییو هاتنی سه‌‌رمایه‌‌گوزاری بیانی بۆ ناو ههرێم وهك زه‌‌روره‌‌ت دهبێ گهشهی پێبدرێ‌و لهگهڵ پێداویستییهكانی ئهواندا وێك بێتهوه. لهسهرهتای هه‌‌شتاكانی س��ه‌‌ده‌‌ی راب���ردوه‌‌وه ،ئابوری عیراق بهههرێمی كورستانیشه‌‌وه روب��هروی چهندین كێشهی ده‌‌ره‌‌كیی‌و ناوخۆیی بووه‌‌ته‌‌وه ،ئهو كێشانه كاریگهری سلبی لهسهر ههموو كه‌‌رته ئابورییه‌‌كان جێهێشتوه ،بهتایبهتیش كهرتی بانكسازی .شهڕی هه‌‌شت ساڵهو دواتر داگیركردنی كوێت‌و سه‌‌پاندنی گه‌‌مارۆی ئابوری بهسهر عیراق‌و زۆربونی قه‌‌رزه‌‌كانی سهر عیراق‌و كه‌‌ڵه‌‌كه‌‌بونی ،بانكه‌‌كانی عیراق بهشی هه‌‌ره‌‌زۆی ئهو قورساییه‌‌ی كهوته ئهستۆ ،بانكه‌‌كانی عیراق به‌‌هه‌‌رێمیشه‌‌وه له‌‌په‌‌ره‌‌سه‌‌ندنه به‌‌رده‌‌وامه‌‌كانی پرۆسهی بانكسازی له‌‌دنیا دورخستوه‌‌و له رهوتی ئهو گۆڕانكاریی‌و په‌‌ره‌‌سه‌‌ندنانه دوای خست .ههموو ئهو هۆكارانه‌‌و چه‌‌ندینی تر بونه‌‌هۆی الوازكردنی ئاستی ئهو خزمه‌‌تگوزارییانه‌‌ی كه بانكه‌‌كان پێشكهشی دهكهن ،ئهمه جگه له‌‌الوازیی‌و به‌‌سه‌‌رچونی ئهو ته‌‌كنیكه‌‌ی به‌‌كاری دههێنن ،ههروهها نه‌‌بونی سیستمی زانیاری نوێ له‌‌پاراستنی كارهكانیان و ...هتد. له دوای پرۆسهی ئازادكردنی عیراق‌و به‌‌ئێستاشه‌‌وه ،بانكه‌‌كان بهدهست ئهو گرفتانه‌‌ی له س��هرهوه ئاماژه‌‌یان پێدرا ده‌‌ناڵێنن‌و نهتوانراوه پهره بهئاستی كاروباری لهو بانكانه بدرێ و وه‌‌سیله‌‌ی نوێی په‌‌یوه‌‌ندیی‌و ته‌‌حویلكردنی بۆ فه‌‌راهه‌‌م بكرێت ،ئهمه جگه لههۆكاره ناوخۆییه‌‌كان ،كه بانكه‌‌كان بونه‌‌ته جێگهی دابه‌‌شكردنی موچه كه ئه‌‌ركی سه‌‌رشانی بانكه‌‌كانی هێندهی تر قورس كردوه ،ئهمه سه‌‌ره‌‌رای ئهوهی كادری بانكه‌‌كان وهك پێویست شارهزایی بانكییان نییهو كهسانی پسپۆری ئهو بواره‌‌ی تێدا بهدهگمهن دهبینرێت ،ئهگهر ئهوانهی لێ ده‌‌ركه‌‌ی كه وهك موماره‌‌سه ماوهیهكی زۆره لهو بوارهدا كار دهك��هن ،بهاڵم ئهوانیش پێویستیان بهدهیان خولی راهێنان‌و مه‌‌شقپێكردن ههیه بۆ ئهوهی بتوانن له كارهكانیان بهردهوام بن‌و ئاستی پێشكه‌‌شكردنیخزمه‌‌تگوزارییه‌‌كانیان باشتر بكهن ،.لهبهر ئهو هۆكارانه‌‌ی س��هرهوه پێویسته چاكسازی له‌‌بانكه‌‌كاندا بكرێو ئهو بانكانه په‌‌یكه‌‌ربه‌‌ند بكرێنهوه ،بۆ ئهو مهبهستهش گرتنهبهری ئهم هه‌‌نگاوانه‌‌ی خوارهوه پێویستن: -1هاوتاكردنی ههردوو الی دائن‌و مه‌‌دینی حساباتی بانكه‌‌كان‌و به‌‌بونه‌‌وه‌‌رو خواسته‌‌كان (موجودات‌و مگلوبات) دوای پاككردنه‌‌وه‌‌ی له ههموو پاشماوهی قه‌‌رزه ناوخۆییو ده‌‌ره‌‌كیی‌و بهوردی هه‌‌ردوالی بودجهی بانكه‌‌كان هه‌‌ڵبسه‌‌نگێندرێن. -2رزگاركردنی بانكه‌‌كان له‌‌رۆتین ئهو كارانه‌‌ی كه بهسهریاندا سه‌‌پێندراوه ،وهك پێدانی موچه‌‌و هه‌‌رجۆره ئه‌‌ركێكی دی كه هیچ دهستكهوتێك بۆ بانك دروست ناكات. -3پێویسته حكومهت كار بۆ ئهوه بكات كه گرێبه‌‌ست لهگهڵ كۆمپانیاكانی وردبینی جیه‌انییدا بكات بۆ ئهوهی وردبینی كاروباری بانكه‌‌كانی ههرێم بكهنو له‌‌وه‌‌وه شه‌رعیه‌‌تی جیهانی وهربگرێت ،بتوانێ پهیوهندیی دارایی لهگهڵ بانكی دهوڵهتانی تری دنیا ببهستێت. -4كردنه‌‌وه‌‌ی خولی راهێنان له ده‌‌ره‌‌وه‌‌و ن��اوه‌‌وه‌‌ی ههرێم بۆ بۆ وهرگرتنی تازه‌‌ترین زانیاریی لهسهر ئهو پێشكه‌‌وتنانه‌‌ی له‌‌بانك وپیشه‌‌سازی بانكی به‌‌خۆوه بینیویه‌‌تی. -5پێویسته عورفه‌‌‌و یاسا نێوده‌‌وڵه‌‌تییه‌‌كان له‌‌بانكه‌‌كانی ههرێمی كوردستاندا جێبه‌‌جێبكرێن ،وهك پێوره‌‌كانی بازل بۆ چاودێری بانكیی، ئهو پێوه‌‌رانه زه‌‌مان‌و سهالمهتی كاروباری بانكی ده‌‌ره‌‌خسێنێت. -6پێویسته بانكه‌‌كانمان سستمی نوێ ئاماده بكهن بۆ ئهوهی قه‌‌رزه‌‌كان بهپێی جۆرو ئاستی مهترسییان و بڕی ته‌‌رخانكراو بۆ ههر یهك لهو قه‌‌رزانه پۆلێن بكهن. -7پێویسته بانكه‌‌كان به‌‌حساباتی دارای���ی خۆیان‌و ش��ی��وازی ئ��ه‌‌دائ��ی كاركردن‌و س���هرم���ای���هو ج�����ۆری ئ���هو خز مه‌‌تگو ز ا ر ییه‌‌كا نیا نه‌‌ی پێشكهشی دهك��هن بچنهوه، بهتایبهتی كه یاسای هاندانی وهب��هره��ێ��ن��ان رێگه بههاتنی له دوای پرۆسهی كۆمپانیاو وه‌‌به‌‌رهێنی بیانی ئازادكردنی دهدات بێنه ناو ههرێم ،رهنگه بههۆی ئهو یاسایهوه چهندین عیراق‌و لق‌و بانكی بیانی له ههرێمی به‌‌ئێستاشه‌‌وه، كوردستان بكرێنهوه ،ئه‌‌وانه‌‌ش ب��ه ش��ێ��وازو ئ��ه‌‌دائ��ی باشتر بانكه‌‌كان بهدهست لهرووی زانیاری‌و ته‌‌كنه‌‌لۆجیاو گرفته‌‌وه ده‌‌ناڵێنن‌و ته‌‌كنیكی پێشكه‌‌وتوی كار نهتوانراوه دهت���وان���ن پ��ێ��ش بانكه‌‌كانی خ��ۆم��ان ب��ك��ه‌‌ون‌و بازاڕه‌‌كانی پهره بهئاستی ه���هرێ���م وهك چ����ۆن ك���ااڵو كاروباری ئهو خزمه‌‌تگوزارییه دهرهكییهكان بانكانه بدرێ بازاره‌‌كانی هه‌‌‌رێمیان بۆ خۆیان داگیركردووه ،كۆنترۆڵ بكهن.
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
ه -سیاسیی دیمان
8
ی به‌رده‌كه‌وێت له‌كه‌موكوڕییه‌كان" ی شێر ی پشك ی سلێمان "پارێزگا ی سلێمانی بۆ ده‌ستوور ی شاره‌وان عومه‌ر مه‌حوی سه‌رۆك
فه‌رهاد و بیالل له‌سلێمانی عومه‌ر مه‌حوی سه‌رۆكی شاره‌وانی سلێمانی له‌چاوپێكه‌وتێنكدا كه ده‌ستوور له‌گه‌ڵیدا سازیداوه ،ده‌ڵێت نامه‌‌و ته‌كلیفی به‌رپرسان هۆكارێكی سه‌ره‌كین بۆ چاوپۆشی‌‌و لێنه‌پێچینه‌وه‌ی سه‌رپێچییه‌كان. ............................ ده‌س���ت���وور :هاوواڵتیان گله‌یی ئهوه دهكهن پرۆژه‌كان ب �هك �هم��وك��وڕی��ی �هوه ئهنجام ده‌درێت‌و زۆر جاریش پرۆژه‌كان دوای ت �ه‌واوب��وون �ی جارێكیتر گ��رف��ت �ی ب��ۆ دروستده‌بێت‌و هه‌ڵده‌وه‌شێنرێته‌وه ،هۆكاری ئه‌مانه چین؟ ع��وم �هر م �هح��وی :كاتێك پ���رۆژه زۆرب���وو كێشه‌ش زۆر ده‌بێت ،به‌ته‌نها شاره‌وانیش نییه پ��رۆژه ئهنجام دهدات، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئاوو كۆمپانیای كورتێل‌و كۆمپانیا گه‌وره‌كانی تێلیكۆمنیكه‌یشن‌و چهند شوێنی تر ئه‌مانه ههموو كارده‌كه‌ن له‌ناو ش��اردا ،زۆرج��ار الیه‌نێك پرۆژه‌یه‌ك ته‌واو ده‌كات ،بهاڵم الیه‌نێكی تر به‌رنامه‌یه‌كی تری ههیهو ده‌ستده‌كات به‌كاره‌كانی‌‌و پرۆژه‌ی الیه‌نه‌كه‌ی تر ده‌بێته قوربانی‌‌و تێكده‌چێت ،ئهمهش ه��هم��ووی ب��ه‌ه��ۆی نه‌بوونی هه‌ماهه‌نگییه‌وه‌یه كه ده‌بێت دروستكردنی ئهو هه‌ماهه‌نگییه لهالیهن پارێزگای سلێمانییهوه ب��ێ��ت ،ل��ی��ژن�هی�هك�ی پارێزگا سه‌رپه‌رشتی ههموو پرۆژه‌كان ب��ك��ات‌و ئ���اگ���اداری پ����رۆژه‌ی الی�هن�هك��ان بێت ،زۆرجاریش ب�ه‌ه��ۆی بێئاگایی پارێزگای له‌پرۆژه‌كان، سلێمانییهوه ئ��ه‌وان به‌ته‌له‌فۆن په‌یوه‌ندی ب �ه‌ش��اره‌وان��ی��ی �هوه دهك���هن بۆ وه‌رگ��رت��ن �ی زان��ی��اری لهسهر
ناچارین ملبده‌ین به‌دانانی موهلیده لهسهر شۆسته‌کان
پ����رۆژه‌ك����ان ،زۆری�����ش لهو خۆیان به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییانه ب�هس�ه‌رب�ه‌خ��ۆ ده‌زان����ن ،بهاڵم بهگشتی پارێزگای سلێمانی پشكی شێری به‌رده‌كه‌وێت لهو كه‌موكوڕییانه. ده‌س���ت���وور :دواكه‌وتنی پرۆژه‌كان‌و ته‌واونه‌بوونی لهكاتی یاسای خۆیدا هۆكاره‌كه‌ی بۆچی دهگهڕێتهوه؟ عومه‌ر مه‌حوی :بهو پێیه‌ی كه من پێشتر وهك ئه‌ندازیارێك پرۆژه‌م ههبووهو سه‌رپه‌رشتی پ��رۆژه‌م��ك��ردووه بۆ حكومه‌ت‌و كۆمپانیای ئه‌هلی ،گرفت دێته پێشو دواك �ه‌وت��ن �ی پ��رۆژه‌ش كفر نییهو زۆر پ��رۆژه‌ش پێش ده‌كه‌وێت ،بهاڵم بهگشتی هۆكاری دواكه‌وتنی پرۆژه‌كان له‌شاری سلێمانیدا بههۆی دواكه‌وتنی پاره‌ی پرۆژه‌كانه‌وه‌یه لهالیهن حكومهتهوه ،چونكه زۆرجار له‌نیوه‌ی پرۆژه‌كاندا پێدانی پاره راده‌گیرێت ،به‌ڵێنده‌ریش راده‌وه‌ستێنێ‌‌و پ���رۆژه‌ك���ان چ���اوه‌ڕوان���ی پێدانی سلفه‌ی دووه‌م دهك���ات ،چونكه زۆر
كۆمپانیا ب�هو هۆیهوه داغان بوون. ده‌س��ت��وور :ه��ۆك��ار چییه حكومهت پێدانی پاره به‌خاوه‌ن كۆمپانیاكان دواده‌خات؟ عومه‌ر مه‌حوی :پێده‌چێت سیستمی دارای�����ی وابێت، زۆرج��ار بههۆی هێنانی پاره له‌حكومه‌تی عێراق‌و زۆرجاریش ب��ودج�ه ه��ۆك��اره‌‌و زۆرجاریش وه‌زاره‌تی دارایی ،ده‌كرێت الیه‌نه به‌رپرسیاره‌كان زیاتر وه‌اڵمی ئهو پرسیاره بده‌نه‌وه ،بهاڵم بهگشتی هۆكارێكی سهرهكی دواكه‌وتنی پرۆژه‌كان پێنه‌دانی سلفه‌یه به‌كۆمپانیاكان لهكاتی یاسایی خ��ۆی��دا ،هۆكارێكی ت��ری��ش ب �هڵ��ێ��ن��ده‌ره‌ك��ان��ن كه ن��ات��وان��ن ئ �هن��دازی��اری پسپۆر بۆ پرۆژه‌كان دابنێن‌و ئامێری باش به‌كارناهێنن‌و ده‌یانه‌وێت به‌كه‌مترین پ��اره كارهكانیان به‌ڕێوه‌به‌رن. ده‌س��ت��وور :دامه‌زراندنی ك��ۆم��پ��ان��ی��ا ده‌ب���ێ���ت بهپێی پۆلێنكردن بێت ،بهاڵم ده‌وترێت زۆرێ���ك ل��هو كۆمپانیایانه‌ی له‌هه‌رێمی كوردستاندا مۆڵه‌تی كاركردنیان وه‌رگرتووه ،مه‌رجی یاساییان نییهو گونجاونین بۆ كاركردن‌و پرۆژه وه‌رگرتن، بۆچی شاره‌وانی پرۆژه ده‌داته ئهو كۆمپانیایانه‌ی پسپۆرییان نییه؟ عومه‌ر مه‌حوی :به‌مه‌به‌ستی پێداچوونهوه به‌هه‌ڵسه‌نگاندنی كۆمپانیاكان‌و پێدانی پله‌به‌ندی بڕیاردراوه پێداچوونهوه بكرێت،
فایلی به‌ڵێنده‌ره‌كان راكێشراوه‌‌و پێداچوونه‌وه‌ی پێدا ده‌كرێت‌و دواتر راپۆرتێك لهسهر كاری ئهو به‌ڵێنده‌ر‌و كۆمپانیایانه ده‌درێته سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم‌و كار بۆ دیاریكردنی ئاستی كاركردنی كۆمپانیاكان ده‌كرێت. ده‌س���ت���وور :ش���اره‌وان���ی خاوه‌نی گه‌وره‌ترین كارگه‌ی قیره‌‌و به‌وته‌ی خۆتان باشترین ج��ۆری قیر بهرههم دههێنن، ب���هاڵم ئ���هو ه��هم��وو گرفتی چاڵوچۆڵییه‌ی له‌شه‌قامه‌كاندا دهبینرێت بۆ ج��ۆری قیره‌كه دهگهڕێتهوه؟ عومه‌ر مه‌حوی :بهر له‌دوو س��اڵ خ��راپ��ت��ری��ن ج���ۆری قیر ده‌هات بۆ سنوری سلێمانی كه له‌هیچ شارێكی ت��ری عێراقدا به‌كارنه‌ده‌هێنرا‌و ره‌فز ده‌كرا، مه‌جبوربووین ك�ه ئ �هو قیره به‌كاربهێنین ،چونكه هیچ قیرێكی ترمان بۆ نه‌ده‌هات، ب���هاڵم ئێستا ئ��هو قیرانه‌ی وه‌ریده‌گرین‌و به‌كاریده‌هێنین، باشترین جۆره‌كانی قیره‌‌و ئهو خراپی شه‌قامانه هۆكاره‌كه‌ی ئهو قیره خراپانه‌بوو. ده‌س���ت���وور :س��اڵ��ی پار بههۆی خراپی قیره‌وه چهندین پرۆژه گرفتی بۆ هاته‌پێش دوای ته‌واوبوونییان به‌تایبه‌ت پرۆژه‌ی قیرتاوكردنی رێگای سهرهكی ده‌ربه‌ندیخان ،ئایا قیری باش نه‌بوو بۆ ئهو پرۆژه‌یه؟ عومه‌ر مه‌حوی :ئهو پرۆژه‌یه په‌یوه‌ندی به‌ئێمه‌وه نهبووه، ئێمه ئهو قیره باشه بۆ ناوشاری
سلێمانی به‌كارده‌هێنین‌و ده‌بێت ئهو قیرانه‌ش كه وه‌رده‌گیرێن ده‌ب��ێ��ت شیكاری ب��ۆ بكرێت‌و تاقیبكرێته‌وه. ده‌س������ت������وور :زۆرێ�����ك ل �ه‌پ��رۆژه‌ك��ان��ت��ان ب��ۆ گه‌ڕه‌كه كۆنه‌كانه‌‌و گله‌یی ئهوه ده‌كرێت گه‌ڕه‌كه تازه‌كان فه‌رامۆشكراوه، هۆكاری ئهمه چییه؟ ع�����وم�����هر م�����هح�����وی: له‌پرۆژه‌كانی ئه‌مساڵدا بهشێكی زۆر له‌پرۆژه‌كانمان بۆ گه‌ڕه‌كه تازه‌كان ده‌بێت‌و واز له‌ناوشار ده‌ه��ێ��ن��ی��ن ،ب��ۆ ئه‌نجامدانی پرۆژه‌ی خزمه‌تگوزاری بۆ ئهو گه‌ڕه‌كه تازانه ،بهاڵم ناكرێت ب �ه‌ه��ۆی دروس��ت��ك��ردن�ی چهند ماڵێكی كه‌مه‌وه له‌گه‌ڕه‌كێكدا ههموو پرۆژه‌یه‌ك ببرێته ئهو گه‌ڕه‌كه‌‌و ده‌بێت فراونبكرێت زیاتر ،دواج��ار پرۆژه‌كانی بۆ ببرێت. ده‌ستوور :دانانی موه‌لێده‌‌و وه‌ستانی ئۆتۆمبێل له‌به‌رده‌م باڵه‌خانه بازرگانی‌و ئوتێله‌كاندا گه‌وره‌ترین گرفتی دروستكردوه، به‌جۆرێك چهندین كاره‌ساتی ئاگركه‌وتنه‌وه‌‌و گیانله‌ده‌ستانی لێكه‌وته‌وه ،له‌لێدوانێكتدا بۆ ده‌س��ت��وور ل����ه()2009/10/7دا ئاماژه‌ت به‌وه‌دا له‌ئاینده‌یه‌كی نزیكدا ئهو كێشه‌یه چاره‌سه‌ر دهكهن ،بهاڵم تا ئێستاش هیچ هه‌نگاوێك بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئهو كێشه‌یه نه‌نراوه بۆچی؟ ع��وم�هر م �هح��وی :ئێمه‌ش ده‌زانین دانانی ئهو موه‌لیدانه سیمای شاری ناشیرین كردوهو مه‌ترسیشی ههیه بۆ سه‌رگیانی هاوواڵتیان ،بهاڵم ئهو خاوه‌ن ب��اڵ��ه‌خ��ان��هو م��وه‌ل��ی��دان��ه‌ش ن��ه‌ه��ات��وون ب��ۆ ك��ارێ��ك �ی تر مولیده دابنێن ،بهڵكو نه‌بوونی كاره‌با هۆكاره بۆ دانانی ئهو موه‌لیدانه‌‌و ههموو شاره‌كان به‌موه‌لیده پڕبووه‌ته‌وه ،لهبهر
ئهو رۆڵو كاریگهری بنوێنێت، ئهمهش به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان ب���م���ان���هوێ���ت‌و ن��هم��ان��هوێ��ت بیروبۆچونێكی نادیموكراسییه، پێویسته پ��ارت �ی م��ل��ب��دات بۆ نۆرمه‌كان‌و قه‌واعیدی یارییه‌كان له‌هه‌رێمی كوردستاندا ،من ئهوه لهسهر پارتی حساب دهكهم كه له‌هه‌ڵبژاردنه‌كانی پێشوودا به‌كۆی ده‌نگی رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگای م��ه‌ده‌ن��یو ئ��هو رێكخراوانه‌ی چاودێری هه‌ڵبژاردنه‌كانیانكرد، پارتی له‌هه‌ولێر‌و دهۆك ته‌زویری ئ�هن��ج��ام��دا ،ئ��ی��راده‌ی خه‌ڵكی ههولێرو ده��ۆك�ی ته‌زویركرد، ئهگهر نا رهنگه قورسایی گۆڕان‌و هێزه‌كانی تر له‌هه‌ولێر‌و دهۆك باشتربوایه ،ههرچهنده ئهمه لهالیهن پارتییه‌وه والێكدرایه‌وه
ك �ه به‌شێك ب���ووه له‌سلوكی هه‌ندێك كادیری پارتی ،ئهمه پاساو بۆ ئهوه ناهێنێته‌وه كه هێزێكی سیاسی له‌هه‌رێمدا پهنا بۆ ته‌زویر به‌رێت بۆ یه‌كالكردنه‌وه‌ی ده‌ره‌ن��ج��ام �ی هه‌ڵبژاردنه‌كان، ئهمهش ئ��هوه ده‌رده‌خ���ات كه هێزێكی وهك پارتی ئاماده‌نه‌بێت له‌رێگای دیموكراسییه‌وه هاوكێشه یه‌كالبكاته‌وه‌‌و سیاسییه‌كان ئاماده‌ی ئاڵوگۆڕی ئاشتیانه‌ی ده‌سه‌اڵت بێت. ده‌س��ت��وور :ئهو رێوشوێن‌و میكانیزمانه چین كه له‌ڕێیه‌وه ده‌توانرێت ب�هر به‌هاتنه‌كایه‌و ب���ااڵده‌س���ت���ی ت����اك حیزبی پێبگیرێت؟ ی��وس��ف م��ح �هم �ه‌د :پێشتر باسم له‌وه‌كرد ئهمه به‌پله‌ی یهك
په‌یوه‌ندی به‌بڕیاری سیاسی یه‌كێتیه‌وه ههیه ،یه‌كێتی ده‌یه‌وێت له‌هاوكێشه سیاسییه‌كانی ههرێمی كوردستاندا چیبكات؟ ئایا یه‌كێتی ده‌ی��هوێ��ت ب��هو پاشكۆیه‌تییه بمێنێته‌وه‌‌و ل���ه‌ده‌س���هاڵت���دا دژای �هت �ی ئۆپۆزیسیۆن بكات، یان یه‌كێتی شێوازی كاركردنی خۆی ده‌گۆڕێ ،یان له‌ده‌سه‌اڵت دێ��ت��ه‌ده‌ره‌وه‌‌و زه‌مینه بۆئهوه خۆشده‌كات هێزی سیاسی دیكه كه به‌ڕاستی به‌سه‌نگ‌و قورسایی خۆیانهوه چونه‌ته په‌رله‌مان، ح��ك��وم �هت پێكبهێنن ،یان هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خت بكرێت‌و هاوكێشه سیاسییه‌كان گۆڕانكاری به‌سه‌ردا بێت ،یان یه‌كێتی ئهو الوازی��ی��هی خ��ۆی به‌شێوه‌یه‌ك له‌رێككه‌وتن لهسهر پڕۆژه لهگهڵ
ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی قه‌ره‌بوو دهكاتهوه كه‌ئه‌مه‌ش پێویستی به‌بیناكردنه‌وه‌ی ه�هم��وو ئهو رووخ��ان�ه ههیه كه له‌ڕابردودا له‌دیواری متمانه له‌نێوان یهكێتیو ئۆپۆزیسیۆن بهتایبهتیش لیستی گۆڕان ،پێویستی به‌بیناكردنه‌وه ههیهو ئه‌وه‌ش پێویستی به‌كاته. ده‌ستوور :ئایا ئهو پاساوانه راستن كه ده‌ڵێن له‌پێناو رێگرتن له‌بااڵده‌ستبوونی تاك حیزبێك، ملمالنێ‌و جیاوازییه‌كان خه‌فه بكرێن؟ لهم نێوه‌نده‌دا چاره‌سه‌ر چییه؟ ی��وس��ف م��ح �هم �ه‌د :دۆخ��ی ههرێمی كوردستان به‌وشێوه‌یه نهماوه كه بتوانرێت ئازادییه‌كان خه‌فه‌بكرێن ،پێموایه له‌هه‌رێمی كوردستان له‌داهاتوودا بهرهو
عومه‌ر مه‌حوی
ی ك ه ی سلێمان ی قیر ده‌هات بۆ سنور خراپترین جۆر ی عێراقدا به‌كارنه‌ده‌هێنرا‌و ڕه‌فز ی تر له‌هیچ شارێك ده‌كرا ،مه‌جبوربووین ك ه ئهو قیره به‌كاربهێنین
درێژه‌ی ...ل6 ی��وس��ف م��ح��هم��ه‌د :كێشه‌كه له‌وه‌دایه ژیانی سیاسی له‌هه‌رێمی كوردستاندا ره‌نگرێژ نهكراوهو گروپێكی گونجاومان نییه كه هاوكێشه سیاسییه‌كان رێكبخات، ئهگهر هه‌ركه‌سێك ب��واری بۆ بڕه‌خسێت ،بهدڵنیاییهوه كار بۆ ئه‌وه‌ده‌كات كه ده‌سه‌اڵتی خۆی به‌هێزبكات‌و ده‌سه‌اڵتی به‌رامبه‌ری الوازبكات ئهگهر رێگریه‌ك نه‌بێت له‌به‌رده‌مماندا ،به‌تایبه‌ت ئهگهر رێگریه‌كی پێنه‌بێت ،پارتی وهك هێزی یه‌كه‌م‌و حیزبێكی سیاسی له‌هه‌رێمی كوردستاندا دروستبووه ،ئهم هێزه ئێستا ده‌ی��هوێ��ت ت��اك �ه هێزبێت كه
ئهوه مه‌جبورین مل بده‌ین بۆ هه‌ندێك لهو حاڵه‌تانه‌‌و ناشكرێت ئوتێل ی��ان باڵه‌خانه‌یه‌ك بێ كاره‌با بێت ،ناشكرێت بوونی م��وه‌ل��ی��ده بههیچ شێوهیهك قه‌ده‌غه بكه‌ین تا پێدانی كاره‌با به‌ته‌واوی چاره‌سه‌ر ده‌كرێت، چونكه ناتوانرێت لێپێچینه‌وه له‌سه‌رپێچییه‌ك بكه‌ێت كه ه���ۆك���ارو خ��هت��اك��هی خ���ودی ده‌وڵه‌ت بێت. ده‌ستوور :تا چهند ته‌كلیف‌و داوای به‌رپرسان ،كاریگهری لێنه‌پێچینه‌وه‌كانتان لهسهر ههیه؟ عومه‌ر م�هح��وی :لهكاتی لێپێچینه‌وه له‌زیاده‌ڕۆییه‌كان‌و سه‌رپێچییه‌كاندا ،ب���ه‌رده‌وام لهالیهن به‌رپرسه‌كانه‌وه ته‌له‌فۆن‌و په‌یوه‌ندیمان پێوه‌ده‌كرێت كه هاوكاری ئهو كه‌سانه بكه‌ین‌و زۆرجار بۆ ماوه‌یه‌ك چاوپۆشی لهو سه‌رپێچییانه ده‌كه‌ین تا چاره‌سه‌رده‌كرێت. ده‌س�����ت�����وور :ل��هك��ات��ی ه��هڵ��ب��ژاردن��هك��ان��دا لهالیهن بهرپرسانی حزبییه‌وه به‌ڵێندرا بهشێكی زۆر له‌وخانووانه‌ی ت��اپ��ۆی��ان نییهو زی����اده‌ڕه‌ون ت��اپ��ۆب��ك��رێ��ن ،ئ���ای���ا ئهمه سه‌رپێچی یاسا نییهو پێتوانییه له‌كاروباری ده‌ستتێوه‌ردانه شاره‌وانی؟ ع��وم �هر م �هح��وی :ئهوه ه��هڵ��هت��ری��ن ش��ت��هو نابێت شاره‌وانی ماڵ‌و موڵكی خۆی ب �ه‌ه �ه‌ده‌ر ب��دات له‌به‌رخاتری هه‌ڵبژاردن.
ی خانو‌ه تاپۆكردن ی ته‌جاوزه‌كان له‌به‌رخاتر ی هه‌ڵبژاردن هه‌ڵه‌یه‌ك گه‌وره‌ی ه
فره‌الیه‌نییه‌تێكی سیاسی ده‌ڕۆین، ئ��هو سیستمی دوو حیزبیه پێموایه مۆدێلێكی كاریگه‌ر نابێت له‌هه‌رێمدا ،بهڵكو رهنگه ب��ه‌ره‌و فره‌الیه‌نییه‌تی حیزبی بڕۆین‌و هیچ هێزێكیش نه‌توانێت به‌ته‌واوه‌تی بااڵده‌ستبێت بهسهر هاوكێشه سیاسییه‌كانی ههرێمی كوردستاندا‌و چهند هێزێك رۆل‌و كاریگه‌رییان هه‌بێت ،تا ئهو هێزانه‌ش رۆڵو كاریگه‌رییان زیاتربێت ،فشار بهرهو دیموكراسی زیاترده‌بێت ،ئه‌وكاته دابه‌شبوونی قورسایی هێزه‌كان ده‌بێته ئهوهی كه هه‌مووان ل�هوه تێبگه‌ن كه ته‌نها یهك رێگا ههیه كه ده‌توانن په‌یوه‌ندییه‌كانی ل �هرێ��ی �هوه نێوانیان رێكبخه‌ن ،ئه‌ویش رێگای دیموكراسیو یاریی سیاسییه.
11
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
کوردستانی
جارێكی دیكه كرانه‌و ه ده‌برێته‌و ه ی په‌رله‌مان‌و هه‌وڵه‌كان بۆ گۆڕین ده‌ستوور ده‌ستپێده‌كاته‌وه
ئۆجه‌الن هۆشداریی دا له‌هه‌ڵگیرسانی شهڕی ناوخۆ
کرانه‌وه له تورکیادا ،که‌س گوێبیستی نییه! ی خه‌فاف ئا :محه‌مه‌د عه‌ل ی ب��ۆ یهكهمجار ی ئ����هوه دوا ی ئه‌تاتوركدا ی مردن له‌ساڵڕۆژ ی ی دیموكرات ی ك��ران�هوه پ��ڕۆژ‌ه ی توركیاو ب��رای�� ه پ �ه‌رل �هم��ان � ی لهسهر ك��را ك ه هه‌م گفتوگۆ ی ی دانیشتنه‌كه‌و هه‌م خود رۆژ ی دان��ی��ش��ت��ن�هك�ه‌ش هه‌ڵاڵیه‌ك ی لهنێو په‌رله‌مان‌و بگره گهوره لهنێو توركیاشدا نایه‌وه ،وابڕیار‌ه ی ی ئهم مانگ ه چهند یاسایه‌ك 14 ی تایبه‌ت به‌كرانه‌و‌ه ك ه ماوه ح�ه‌وت مانگ ه چاوه‌ڕوانده‌كرێت په‌رله‌مان تاوتوێیان بكرێت‌و له‌دانیشتنێك ی���ان زی��ات��ردا گ��ف��ت��وگ��ۆی��ان ل �هس �هر بكرێت، ی له‌وباره‌یه‌شه‌و‌ه به‌شیر ئاتاال ی توركیا رایگه‌یاند ی ناوخۆ وه‌زیر ی ی ئهم هه‌فته‌یه‌دا یاساكان "له‌ماو‌ه تایبه‌ت به‌كرانه‌و‌ه ك ه بریتین ی ی دامه‌زراندن ی بوار له‌یاساكان ی سیستم‌و راوێژكاریی ئاسایش ی گشتی‌و ده‌درێن ه سه‌رۆكایه‌ت پ��ه‌رل��هم��ان ،ه����هروهك لهگهڵ ی یاسایی ئ�هو یاسایه‌دا لیژن ه په‌رله‌مان هه‌وڵده‌دات یاسایه‌ك ی دامه‌زراوه‌یه‌ك بۆ دامه‌زراندن ی تیرۆر ب��ۆ ب �ه‌ره‌ن��گ��ارب��وون �هوه له‌توركیادا بخات ه به‌رباس ك ه ی ی به‌رهه‌مهێنان دامه‌زراوه‌ك ه ئه‌رك ی ی تایبه‌ت به‌چۆنێت سیاسه‌ته‌كان ی ی تیرۆر ب �ه‌ره‌ن��گ��ارب��وون �هوه ی ده‌كه‌وێت ه ئه‌ستۆو لێكۆڵینهوه ی ئ��هن��ج��ام��ده‌دات‌و س��ت��رات��ی��ژ ی ی ناوخۆو‌ه سه‌رۆكایه‌ت له‌وه‌زاره‌ت دهك���رێ���ت ،ه���هر ل���ه‌وب���ارهوه ی مسته‌فا ئه‌لیتاش په‌رله‌مانتار ی نێو ی گروپێك ئاكه‌په‌و سه‌رۆك ی رایگه‌یاند: ی پارته‌ك ه فراكسیۆن ی بڕیاره پڕۆژه یاساك ه له‌دانیشتن ی داهاتوودا ی پێنجشه‌مم ه رۆژ ی لهسهر له‌په‌رله‌مان گفتوگۆ ی بكرێت ك ه به‌شێك ه له‌پرۆس ه كرانه‌وه". ی حكومهت له‌هه‌وڵی گۆڕین ده‌ستووردایه ی ئاكه‌پ ه پ �ه‌رل �هم��ان��ت��اران �
ی ده‌ستووردان‌و ی گۆڕین له‌هه‌وڵ وهك یه‌كه‌م هه‌نگاویش پڕۆژه ی یاسایه‌كیان بۆ كه‌مكردنه‌و‌ه ئهو ماوه‌ی ه پێشكه‌ش كردووه ك ه ی ریفراندۆم ی پێش ئه‌نجامدان واد‌ه ی نێو لهسهر ههر گۆڕانكارییه‌ك ی ی ئه‌نجامدان ده‌ستوور ،ل �ه‌دوا گۆڕانكارییه‌كه‌و ت��ا ده‌نگدان ی لهالیهن خه‌ڵكه‌و‌ه له120 لهسهر رۆژه‌و‌ه كه‌مبكرێته‌و‌ه ب��ۆ 45 ی ئهو پڕۆژه‌یاسایه‌ش رۆژ ،به‌پێ ی ئاكه‌پ ه ی فراكسیۆن ك ه سه‌رۆك ی ی په‌رله‌مان ی سه‌رۆكایه‌ت پێشكه‌ش ی 330 ك��ردووه به‌به‌ده‌ستهێنان ب��ۆ 370ده‌ن��گ��ـ ،ه �هم��وو ئهو ی ی ك ه له‌ده‌ستوور گۆڕانكارییان ه واڵت��دا ئه‌جامده‌درێن ،پێویست ه لهالیهن خه‌ڵكه‌و‌ه ده‌نگیان لهسهر ی كورت دهكرێتهوه، بدرێت ماوه‌ك ه ی ئهوهی ه ئهم هه‌واڵه‌ش نیشان ه ی ی وای ه گۆڕانكار ك ه ئاكه‌پ ه نیاز ی هه‌میشه‌یی واڵتدا له‌ده‌ستوور ی ئهنجام بدات ،لهنێو لۆبییه‌كان ی ئهوه ده‌كرێت توركیاشدا باس ی ئ�هم گۆڕانكارییه‌و‌ه ك ه له‌ڕێ ئاكه‌پ ه گۆڕانكاریی گرنگ بهرهو ی واڵت ئهنجام به‌دیموكراسیكردن ی 337 دهدات ،ئاكه‌پ ه ل�ه‌ڕێ� ێ ده‌توان په‌رله‌مانتاره‌كه‌یه‌و‌ه یاساك ه تێپه‌ڕێنێ ،ههروهك باس ل�هوه دهك��رێ یه‌كه‌م ریفراندۆم ك ه لهالیهن حكومهتهوه ئهنجام ی ی پشتیوان ی قایل ده‌درێت پێوان ه ی ی توركیای ه له‌ده‌سه‌اڵت ی گشت ڕا واڵته‌ك هی ،ه �هروهك ئهگهر ئهو ی پ��رۆژه‌ی � ه بكرێت ه یاسا ماوه ی تورك ری��ف��ران��دۆم ب��ۆ جالی ه ی توركیا له 40رۆژه‌و‌ه له‌ده‌ره‌و‌ه ب��ۆ 15رۆژ ك �هم دهكرێتهوه، ی ی سێ شه‌مم ه وا بڕیاره رۆژ ی ئهم مانگ ه پرۆژه یاساك ه 19 ی یاسایی ی كۆمسیۆن پێشكه‌ش په‌رله‌مان بكرێت. ل ه زه‌مانی تورگوت ئۆزاڵیشدا ئهم هه‌وڵه له‌ئارادابوو ی هه‌مان ئ�هو گۆڕانكاریی ه ی ئێستا ئاكه‌پ ه ده‌یه‌وێت ئهنجام ی دایك ی نیشتمان ب��دات پ��ارت� ی ی 1988دا ویست (ئاناپ) له‌ساڵ
ی ێ جیاواز ی بدات به‌هه‌ند ئهنجام بچوكه‌وه ،ئهو ده‌مه‌ش تورگوت ی توركیا ئ��ۆزاڵ س �ه‌رۆك وه‌زی��ر بوو بهاڵم له‌یه‌كه‌م ریفراندۆمدا ی ك ه تایبه‌ت بوو به‌ئه‌نجامدان ی ی پارێزگاكان ك ه ماوه هه‌ڵبژاردن ی چل رۆژیان بۆ دانابوو،شكست ی هێناو زی��ات��ر ل � ه س���ه‌دا 65 ده‌ن��گ�هك��ان له‌ریفراندۆمه‌كه‌دا ی ن �ه‌خ��ێ��ر ب����وون ،بهو ده‌ن��گ�� ی ی گۆڕانكار جۆره‌ش ئه‌نجامدان ی ی هه‌ڵبژاردن ب��ۆ پێشخستن ی هێناو پ��ارێ��زگ��اك��ان شكست ی ی دیاریكراو هه‌ڵبژاردن له‌واد‌ه پێشتریدا ئهنجام درا. ی ی ئاشت ئه‌ندامێكی گروپ ده‌ستگیر كرا ی هاوكات لهگهڵ هه‌وڵه‌كان ی ی توركیا بۆ گۆڕین ده‌سه‌اڵتداران ی ی یاسا ده‌ستوورو په‌سه‌ندكردن ی تایبه‌ت ب�هك��ران�هوه ،هه‌ڵمه‌ت ی هاوواڵتیان ی ده‌ستگیركردن كورد لهو واڵت ه بهردهوامهو لهو ی چ��وارچ��ێ��وه‌ی�ه‌ش��دا ئه‌ندامێك ی ك ه پێشتر لهسهر ی ئاشت گروپ ی ئۆجه‌الن‌و وهك ده‌ست خواست ی گ��ه‌ڕاب��ۆوه ی ئاشت پێشخه‌ر توركیا ،له‌فڕۆكه‌خان هی دیاربه‌كرو ی ناسنامه‌كه‌یدا ی پشكنین له‌كات ده‌ستگیركرا ،دواتریش گوازرایه‌و‌ه ی چهند ی شاره‌كه‌و به‌هۆ بۆ ئاسایش ی وته‌یه‌كییه‌و‌ه له‌كۆبوونه‌وه‌یه‌ك جه‌ماوه‌ریدا لێكۆڵینهوه له‌گه‌ڵیدا ی ده‌ستپێكراپاشانیش بۆ وه‌رگرتن ی ی دادگ���ا ی ره‌وان���� ه ئیفاده‌لێ دی��ارب �هك��ر ك���را ،رۆژنامه‌كان باڵویشیانكرده‌و‌ه ك ه پێشتر ئهو ی ی به‌هۆ ی ئاشت ی گروپ ئه‌ندام ه ی وته‌كانییه‌و‌ه پێشتر فرمان ی ده‌رچووبوو بهاڵم ده‌ستگیركردن ی ئاگای لێ نهبووه. خۆ ل ه شاری وان 38خوێندكار ده‌ستگیركران ی ل������ه‌چ������وارچ������ێ������وه ی ی ئه‌ندامان ده‌س��ت��گ��ی��رك��ردن� ی په‌كه‌كه‌و كه‌جه‌ك ه لهنێو شاره‌كان ی ی شار توركیا هێزه ئه‌منییه‌كان ی ی زانكۆ وان 38خوێندكار
ی ش��اره‌ك��هی��ان ی��وزون��ج��و ی��ڵ � ی كۆماجچاكێن ی ئه‌ندامێت به‌تۆمه‌ت ك����وردس����ت����ان (ك���ه‌ج���هك���ه) ی سه‌رچاوه‌كان ده‌ستگیركرد، ه���ه‌واڵ ب�ڵاوی��ان��ك��ردهوه هێزه هه‌ڵیانكوتاوه‌ت ه ئه‌منییه‌كان ی تایبه‌ت سهر به‌ش ه ناوخۆییه‌ك به‌خوێندكار‌ه كچه‌كان‌و ههروهها ی 10 هه‌ڵیانكوتاوه‌ت ه سهر نزیك ه خانووش. ئاگاداركردنه‌و‌هی ئۆجه‌الن بۆ حكومه‌ت‌و كه‌جه‌كه ع����هب����دوڵ��ڵ�ا ئ����ۆج����ه‌الن ی په‌كه‌ك ه ی زیندانیكراو سه‌رۆك ل��هئ��اگ��ادارك��ردن��هوهی��هك��دا بۆ ی توركیاو كۆماجڤاكێن حكومهت ێ ه��ۆش��ی��اری��دا ك ه ك��وردس��ت��ان � ی ی دیموكرات ئهگهر چ��ارهس�هر ب�����ه‌ره‌و پ��ێ��ش ن �ه‌چ��ێ��ت ئ���ه‌وا ی نێوخۆیی له‌نێوان كوردو جه‌نگ ی توركدا له‌توركیا لهسهر ده‌ست (ئه‌رگه‌نه‌كۆن) نه‌ته‌وه‌په‌رسته‌كان ه��هڵ��ده‌گ��ی��رس��ێ��ت ،ه����هروهك ی ب ه ئۆجه‌الن جه‌هه‌په‌و مه‌هه‌پ ه ی ی تێرۆریست ی رێكخراو درێژكراو‌ه ئ�ه‌رگ�هن�هك��ۆن ل�ه‌ق�هڵ�هم داوه، له‌په‌یامێكیشدا بۆ عه‌بدوڵاڵ گیول ی توركیا ئۆجه‌الن سه‌رۆك كۆمار ێ ی ئێم ه ده‌مانه‌و ده‌ڵ �ێ :ئ �هوه ی ی ئاشتییان ه چ��ارهس �هرێ��ك � دیموكراتییانه‌یه ،بهاڵم هه‌ندێك ی ك �هس ه��ه‌وڵ بۆ رێگه‌لێگرتن ی شوباتیش ك ه نزیك دهدهنو مانگ دهبێتهوه بۆ ئهوه هه‌ڵده‌بژێرن، هه‌رچه‌ندیش په‌كه‌ك ه بیه‌وێت ی خه‌ڵك رێگ ه له‌كاردانه‌وه‌كان بگرێت ،بهاڵم ناتوانێـت ،بۆی ه ێ كێشه‌ك ه ی ده‌تانه‌و ئهگهر به‌جد چاره‌سه‌ر بكهن پێویست ه ئهم ی هه‌ڵبسه‌نگێنن، ماوه‌ی ه به‌باش ه���هروهك كه‌جه‌كه‌و حكومهت پێكهوه ل�هوه ئاگادارده‌كاته‌و‌ه هاوواڵتیان ی له‌پێكهه‌ڵپژان به‌یه‌كتریدا ،عه‌بدوڵاڵ ئۆجه‌الن جه‌خت ل��ه‌وه‌ش دهك��ات �هوه ك ه ی ههیهو دی��ال��ۆگ ه���ه‌زار رێ��گ� ه م �هرج نیی ه ته‌نها ئهو به‌الیه‌ن ی مه‌رج ه وه‌ربگیرێت ،بهڵكو ئهوه دڵسۆزییه.
ی من ی تۆ ،ماڵ ماڵ ی خه‌فاف ن :یڵدرای ئۆغور و :محه‌مه‌د عه‌ل هه‌فته‌ی رابردوو چه‌ندیـــــــــن كه‌سایه‌تی كه ژماره‌یه‌كیان ن��اودارو به‌ناوبانگ ب��وون كه‌مپه‌ینێــــــــــــكیان بۆ پشتیوانیكردن له‌ئه‌حمه‌د توركی ســـــــــــــه‌رۆكی پارتی كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتی داخ��راو رێكخست كه خ��ان��ووی ل�ه‌ش��اری ئه‌نقه‌ره بههۆی ب��ڕی��اری دادگ���اوه ده‌ستنــــــاكه‌وێت ،كه‌مپه‌ینه‌كه‌ش له‌ژێرناوی "ماڵه‌كه‌ی من ماڵی تۆیه"دا بوو ،كه‌مپــــــــــــه‌ینه‌كه یه‌كێكبوو له‌پڕماناترین چاالكییه‌كانی رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی له‌چه‌ند ساڵی رابردوودا ،یه‌كێك لهو كه‌سانه‌ی كه به‌شدار ب��وو ل�هو كه‌مپه‌ینه‌و ئه‌حمه‌د توركی بۆ ماڵه‌كه‌ی خۆی بانگێــــــــــــــشت ده‌كرد ،ئاماژه‌یه‌ك بوو بۆئه‌وه‌ی كه له‌توركیا هیچ شتێك گۆڕانی به‌سه‌ردا نه‌هاتووه‌و ههموو شتێكیش ده‌ستی به‌گۆڕان كردووه، ئهو كه‌سه‌ش پڕۆفیسۆر ئه‌مینه گورسۆی ناسكالی نه‌وه‌ی جه‌الل بایار بوو. ئهو یه‌كێك بوو له‌وانه‌ی كه باشترین تێگه‌یشتنی بۆ دۆخی ئێستای ئه‌حمه‌د تورك هه‌بوو ،چونكه ئهوهی ئێستا بهسهر ئه‌حمه‌د تورك هاتووه نزیكه‌ی په‌نجا ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ئهو ده‌مه‌ی ناسكالی مناڵ بووه ،هه‌مانشت به‌سه‌رخۆی‌و خێزانه‌كه‌یدا هاتووه. كوده‌تاچییه‌كان س �ه‌ره‌ڕای ئهوهی جه‌الل بایار تا دواسات به‌رگـــــــــری كردووه ،بهاڵم له‌كۆشك ده‌ریان هێناوهو به‌وجۆره‌ش ته‌نها خێزانه‌كه‌ی له‌ناو كۆشكدا ماونهتهوه ،دواتریــــــــــش داوایان لێكراوه كه كۆشك چۆڵبكه‌ن ،ب �هاڵم له‌هه‌مــــــــــــوو ئهو خانووانه‌ی ده‌یاندۆزیـــــــــیه‌وه یاخود رێكه‌وتنیان لهگهڵ ده‌كردن، هه‌مان وه‌اڵمیان وه‌رده‌گــــــــــــــرته‌وه "خانووتان ناده‌ینێ". دایكی ئه‌مینه له‌كتێبێكدا ئهو رۆژان�ه به‌مشێوه‌یه ده‌گێڕێته‌وه "لهالیهكهوه كه‌ل‌و په‌له‌كانی ناو خانووه‌كه ج �ه‌رد دهك��ران ،له‌الیه‌كی دیكهوه بۆ گرتنی ساتێك زووتری خانوویه‌ك به‌كرێ‌و ده‌ربـــــــــــــازبوون له‌كۆشك هه‌واڵمان بۆ ههموو ناسیاوه‌كان ناردبوو ،له‌یه‌ك دوو خانووه‌وه وه‌اڵمی ئه‌رێنیمان ده‌ستكه‌وت ،بهاڵم دواتر په‌شیمانبوونه‌وه‌ن پ��اش چهندین مانگ زانیمان كه هۆكاره‌كه‌ی ئهوه بووه دوای ئێمه چــــــــــــوون‌و فشاریان لهو خاوه‌ن مااڵنه كردووه تــــــــاوه‌كو خانووه‌كانیانمان نه‌ده‌نێ تا ئهو راده‌یه‌ی یه‌كێك له‌به‌رپرسه سه‌ربازییه بااڵكان به‌یه‌كێك له‌ناســــــــــــــیاوه‌كانمانی وتبوو، به‌خۆڕایی خۆیان خستۆته جه‌فاوه ،ئه‌وانه ناتوانن له‌ئه‌نقه‌ره دانیشن ،له‌ئه‌ســـــــــــته‌نبوڵیش ئیداره‌ی عورفی ههیه كه‌واته ئه‌وێــــــش نابێت ،له‌وانه‌یه بتوانن له‌چه‌شمه دابنیشن". خێزانه‌كه‌ی بایار نه‌یانده‌توانی ل �هو ماڵه‌شیان دابنیشن كه له‌ئه‌سته‌نبوڵ هه‌یانبوون چونكه لهالیهن پۆلیسه‌وه ده‌ستی به‌سه‌رداگیرابوو ،لهبهرئهوه چوونه‌ناو ئهو خانووه‌ی كه هاوینان‌و له‌پشووه‌كاندا به‌سه‌ریان ده‌كرده‌وه‌و له‌چه‌شمه بوو ،ئه‌حمه‌د توركیش خانوویه‌كی ههیه له‌وێ كه تایبه‌ته به‌پشووه‌كانی هاوینی. ته‌ماشای ئهو خراپه‌كارییه بكهن له‌توركیادا به‌ره‌نگارییه‌كان هه‌رگیز سیاسیو ئایدۆلۆژی نه‌بوون ،بهڵكو له‌بنه‌مادا چاكه‌و خراپه له‌جه‌نگدابوون ،كه‌سه چ��اك‌و خراپه‌كان ده‌گۆڕێن، بهاڵم جه‌نگه بناغه‌یــــــــــیه‌كه‌ی نێوان چاكه‌و خراپه ناگۆڕێـــــت ،هه‌ڵبه‌ته هه‌میشه ناگونجێ خراپه به‌چاوی سهر ببینین ،بههۆی ئ �هوهی كه رووپ��ۆش ده‌كرێت، له‌نمونه‌ی 27ی مایســـــــی ساڵی 1960كه خێزانی بایار ئهو كاره‌یان به‌سه‌رهــــــــــــات ،له‌كاتێكدا كه خراپه به‌بێ هیچ رووپۆشێك لهو نێوه‌نده‌دا ده‌هــــــــــــاتوو ده‌چوو ،ههموو كوده‌تاكـــــان خراپــــــن ،بهاڵم ئهو كوده‌تایه‌ی رۆحێكی خراپه‌كاری كرده‌به‌ری هه‌مــــــــوو ئهو الیه‌نانه‌ی كه ده‌كرا ده‌نگیان ببیســــــــــــترێت، وهك ئه‌كادیمییه‌كان‌و میدیاو ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان‌و هتد... كوده‌تای 27ی مایسه. له‌كوده‌تاكانـــــــی دوای ئ��ه‌وه‌ش��دا بینینی كاره‌ساته‌كان لهسهر الپه‌ڕه‌ی رۆژنامه‌كان زۆر ئه‌سته‌مه، دوو وێنه‌ی جیاواز له‌ئه‌رشیفی كوده‌تا قێزه‌ونه‌كه‌ی 27مایس ماونهتهوه كه ئهوانیش یه‌كه‌میان كوشتنی منداڵێكی یانزه سااڵنه كه پێشـــــــــــــێلی قه‌ده‌غه‌كردنی هاتوچۆی كردووه له‌به‌ره‌به‌یانی ئهو رۆژه‌دا ،دووه‌میشیان قۆڵبه‌ستكردنی پارێزگاری ئوشاكه‌و به‌ستنی به‌ردێكه به‌ده‌سته‌كانییه‌وه‌و هێنـــــــــــانیه‌تی بۆ ئه‌نقه‌ره، ل�هب�ه‌رئ�هوهی شه‌مه‌نده‌فه‌ری یه‌كێك له‌به‌رپرسه‌كان له‌ناوچه‌ی ژێر ده‌ســـــــــه‌اڵتـی ئه‌ودا به‌ردبارن كراوه، ئ�هوه دوو ساتــــــن كه خراپه تێیدا كه‌ڵبه‌كانیمان پێنیشان دهدات. رۆژنامه‌ی ته‌ره‌ف2010/1/10 ،
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
کوردستانی
10
ی ئێـران ی ئێـران "نـاڕه‌زایه‌تییـه‌كـانـی ئێستا كورده‌كانـ خـۆیـان سـازده‌ده‌ن درێژه‌پێده‌ری شۆڕشی ساڵی حه‌فتاونۆیه" ئا:ده‌ستوور كێشمه‌كێش‌و ملمالنێی ناو ری��زه‌ك��ان��ی سیستمی سیاسی ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ی ئێران، باڵیۆزه‌كانی ئێران له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت ،گ��رت�نو هه‌ڕه‌شه‌كردن‌و ب �ه‌گ��ش��ت��ی ق��هی��ران��هك��ان روو له‌به‌رامبه‌ریشدا لهزیادبوونهو سه‌رجه‌می چاودێرانی سیاسی، ب��ارودۆخ��ی ئ��ێ��ران به‌پرۆسه‌ی رووخ����ان����دن‌و ل��هن��اوچ��وون��ی سیستم ن��اوزه‌دده‌ك��هن ،الیه‌ن ه سیاسییه‌كانی ئێرانیش خه‌ریكی ریزه‌كانیانن‌و خۆڕێكخستنی ئه‌گه‌ری له‌سێداره‌دانی به‌ندكراوانی سیاسیش ههموو الیه‌كی تووشی نیگه‌رانی كردووه. ته‌ق ه ل ه كه‌ڕوبی كرا به‌درێژایی ئهم حه‌وت مانگه‌ی نائارامییه‌كانی ئێران ،زۆربه‌ی كه‌سایه‌تیی ه ناسراوه‌كانی سهر به‌باڵی ریفۆرمیست ده‌ستگیر‌و دادگایی ك��راون ،هه‌ڕه‌شه‌كردن له‌رێبه‌رانی ئهم باڵه‌ش بهشێكی بهرچاو له‌پڕوپاگه‌نده‌ی ده‌زگا ئه‌منییه‌كانی سیستمی سیاسیی ئێران ب��ووهو ته‌نانه‌ت زۆرجار هه‌ڕه‌شه‌ی كوشتنیشیان لێكراوه. ی ك��ه‌ڕووب��ی یه‌كێك م �ه‌ه��د له‌رێبه‌رانی باڵی ریفۆرمیست، لهكاتی سه‌ردانی بۆ ماڵی یه‌كێك له‌هاوڕێكانی له‌شاری قه‌زوین، كه‌وت ه به‌رته‌قه‌ی چه‌كداره‌كانی سهر به‌ده‌وڵ هت‌و لهئاكامدا جامی سه‌یاره‌كه‌ی ن��اوب��راو تێكشكا، ك �ه‌چ��ی ك��ه‌ڕوب��ی ل���هم هه‌وڵ ه "تیرۆریستییه" رزگ���اری بوو، ههرچهنده هێزه ئه‌منییه‌كانی له‌روونكردنه‌وه‌یه‌كدا ئ��ێ��ران ئ �هم ه �ه‌واڵ �هی به‌درۆخسته‌وه، ب�هاڵم كه‌ڕوبی به‌باڵوكردنه‌وه‌ی ی راگه‌یاندراوێك چهندین وێن ه ی ی دووه‌م ی 7ی كانون هێرشه‌ك ه ب�ڵاوك��ردهوه ،روونكردنه‌وه‌كه‌ی ه��ێ��ز‌ه ئ�هم��ن��ی��ی�هك��ان��ی ب���ه‌درۆ خسته‌وه ،بهپێی راپۆرتێكی م��اڵ��پ �ه‌ڕی ج����ه‌ڕه‌س ك�� ه سهر به‌باڵی ریفۆرمیسته‌كانه ،كه‌ڕووبی دووشه‌و دواتر له‌سه‌ردانێكی بۆ ماڵی عیماده‌دینی باقی ،ئهم ره‌فتاره‌ی به‌ره‌فتارێكی جاهیالن ه
لێدان‌و هه‌ڕه‌شه ،که‌س ناتۆقێنێت
وه‌سفكرد‌وه ،رایگه‌یاند ك ه تا دوایین دڵۆپه‌كانی خوێنی لهم رێگه‌‌و "ل��هم ئامانج ه پیرۆزه" پاشگه‌زنابێته‌وه. حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران بڕیاری لێبوردن بۆ جاشه‌كان ده‌رده‌كات ئۆپۆزیسیۆنی كوردی ئێرانی ك�ه‌وت��ون�هت� ه خ��ۆی��ان‌و ت���هواوی هه‌ڵسوڕانه‌كانیان چ��االك��یو به‌مه‌به‌ستی كه‌ڵكوه‌رگرتن لهم ده‌رفه‌ت ه خستۆته‌گه‌ڕ ،روانگهو هه‌ڵوێستی سه‌رجه‌می حیزب ه سیاسییه‌كانی رۆژه �هاڵت له‌یه‌ك نزیكبووهتهوه ،له‌هه‌وڵداندان تا بتوانن به‌تێكه‌ڵبوون لهگهڵ رهوتی رووداوه‌ك��ان ،به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ب��زووت��ن �هوهی ك��وردس��ت��ان لهم بارودۆخ ه نوێی ه هه‌ڵه‌نجێنن. ع���هب���دوڵ�ڵ�ا م���وه���ت���ه‌دی سكرتێری گشتی كۆمه‌ڵه ،شه‌وی یه‌كشه‌ممه‌ی هه‌فته‌ی راب��ردوو له‌دیمانه‌یه‌ك لهگهڵ بهشی فارسی ته‌له‌فزیۆنی ئهمریكا ،voa بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز به‌بزووتنه‌وه‌ی كورده‌كانی ئێرانیش ده‌زانێت، له‌هه‌مانكاتدا پێداگری لهسهر ئه‌وه‌كرد ك ه دهبێ بزووتنه‌وه‌ك ه هێڵ ه سووره‌كان ببه‌زێنێت‌و باس له‌خواست‌و داواكاری نه‌ته‌وه‌كانی ئێران بكات. له‌سیمینارێكدا له‌واڵتی سوید، عه‌بدوڵاڵ موهته‌دی باس له‌وه‌ده‌كات ك ه له‌ئه‌گه‌ری زاڵبوونی حكومه‌تی ئێران بهسهر قه‌یرانه‌كان ،یه‌كه‌م قوربانیی كورده‌‌و هه‌ربۆی ه دهبێ كورد به‌دواكاری تایبهتی خۆیهوه ب �ه‌ش��داری ل �هم بزووتنه‌وه‌یه‌دا بكات ،له‌الیه‌كیتره‌و‌ه له‌په‌یامێكی ته‌له‌فزیۆنیدا له‌تیشك تیڤی، مسته‌فا هیجری سكرتێری گشتیی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران بارودۆخی ئێران به‌پرۆسه‌ی داڕم���ان���ی ك��ۆم��اری ئیسالمی ن��اوزه‌دده‌ك��ات ،لێبوردنی گشتی بۆ جاشه‌كانی كوردستانی ئێران راده‌گه‌یه‌نێ ،سكرتێری حدكا لهم په‌یامه‌دا باسیشی له‌پرۆژه‌ی" ئاشته‌وایی نه‌ته‌وه‌یی" كرد ك ه لهالیهن حیزبه‌كه‌یه‌و‌ه داڕێژراوه، رایگه‌یاند ك ه ئه‌وان ئاماده‌ن بۆ نووسینه‌وه‌ی مێژووێكی نوێ‌و رێكخستنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا.
محه‌مه‌د نه‌زیفی قادری ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران بۆ ده‌ستوور سازدانی :هیوای سه‌لیمی
ی ی كوردستان ی دیموكرات حیزب ی ئێران پێیوای ه ناڕه‌زایه‌تیه‌كان ی ئ��ێ��ران خه‌ریك ه له‌داواكردن ی ی كۆمار ریفۆرمه‌و‌ه بۆ رووخان ی سه‌رده‌كێشێت ،جه‌خت ئیسالم ی ل �هوه دهك��ات �هوه ك ه پشتگیر ی ی بۆ روخان ی جه‌ماوه‌ر خه‌بات ی دهك��هن ،بهاڵم ی ئیسالم رژێم ی ی ریفۆرمكردن ی هه‌وڵ پشتگیر ی ئێران ناكه‌ن. ی ئێستا ده‌سه‌اڵت ده‌ستوور :بهشێوهیهكی گشتی ئێوه وهك حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئ��ێ��ران بارودۆخی سیاسی ئێران چۆن ده‌بینن ،ئایا له‌وبڕوایه‌دان ك ه گۆڕانێكی جیدی له‌كۆمه‌ڵگا رووبدات؟ م��ح�هم�ه‌د ن �ه‌زی��ف ق���ادری: پ�هی��وه‌ن��د به‌پرسی ئاڵوگۆڕ‌ه سیاسییه‌كانی ئ��ێ��ران‌و ئهو ناڕه‌زاییانه‌ی ك ه ئێستا له‌به‌رامبه‌ر كۆماری ئیسالمیو گشتییه‌تی رژیم هاتۆت ه ئ��اراوه ،ئێم ه سیاسه‌تی فه‌رمی‌و هه‌ڵوێستی سیاسیمان له‌چه‌ندین راگه‌یه‌ندراوی ده‌فته‌ری سیاسییدا به‌ئاگاداری كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی ئ��ێ��ران‌و ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی‌و چاالكوانانی سیاسیو م��ه‌ده‌ن��ی راگ��هی��ان��دووه ،ئێم ه پێمانوای ه ئهو بزووتنه‌وه‌یه‌ی ك ه ئێستا له‌ئێراندا له‌ئارادیه ،ههر درێژه‌ی ئهو بزووتنهوه سیاسیو م �ه‌ده‌ن��ی �هی � ه ك � ه له‌سه‌رده‌می سه‌ركه‌وتنی شۆڕشی شكۆداری گه‌النی ئێران لهساڵی 1979بۆ ئازادی ،دیموكراسی ،دادپه‌روه‌ری‌و بۆ هێنان ه س�ه‌رك��اری رژیمێكی دڵخوازی خه‌ڵك له‌چوارچێوه‌ی دیموكراتیكه‌كان‌و په‌ره‌نسیب ه دابینكردنی ماف ه نه‌ته‌وایه‌تییه‌كانی گه‌النی ئێران ،خه‌باتیان بۆ كراوه، ئ��هو ش��ۆڕش �هی ك � ه بهداخهوه ل��ه‌الی��هن كۆمه‌ڵێك ئاخوندی بیرته‌سكه‌و‌ه رێبازه‌كه‌ی به‌الڕێدا ب��را ،ل���ه‌دوای سه‌قامگیربوونی ك��ۆم��اری ئیسالمی ،سه‌ركوت‌و گوشار ده‌ستیپێكرد .سیاسه‌تی سه‌ركوت‌و زه‌بروزه‌نگ له‌راستیدا ل��هئ��اراس��ت��هی به‌كه‌مگرتنی ویست‌و داخوازییه‌كانی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی ئێران پراكتیزه‌كرا‌و ئهم بابه‌ت ه ب��وو بههۆی ئ��هوهی ك ه به‌شێوه‌ی جۆراوجۆر كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی ئێران ده‌نگی ناڕه‌زاییان به‌رزكرده‌وه ،له‌به‌رامبه‌ر رژیمدا هه‌ڵوێستیان گ��رت‌و سیاسه‌ت ه كۆنه‌په‌ره‌ستانه‌كانی ئهو رژیمه‌یان له‌قاودا .ئهگهر چاوێك له‌رابردووی بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی ئێران بكه‌ین ،چهندین قۆناغ ل�ه‌خ��ۆده‌گ��رێ ك ه له‌هه‌ر قۆناغێكدا خه‌ڵك به‌شێوه‌یه‌ك هه‌لیان بۆ ره‌خسابێت ،توانیویان ه له‌به‌رامبه‌ر ئهو رژیم ه هه‌ڵوێست ب��گ��رن‌و سیاسه‌تی ن�ه‌ف��ی ئهو رژی��م��هی��ان ل�ه‌پ��ێ��ش گرتووه، دیاره ئهو جه‌ره‌یانه‌ی ك ه ئێستا له‌ئێراندا ههیهو شاره‌گه‌وره‌كانی وهك تاران‌و ئه‌سفه‌هان‌و شیراز‌و لهم دواییانه‌شدا چهندین شاری دیكه‌ی گ��رت��ووه‌ت �هوه ،درێژه‌ی ن��ارهزای��ی�هك��ان��ی پێشووه .ئهو ئیراده‌ی ك ه ئێستا له‌ئێراندا ههیه، هه‌ڵبه‌ت ده‌بینین ك ه دروشمه‌كانی رۆژ ل����ه‌دوای رۆژ رادیكاڵتر ده‌ب �ێو ب �ه‌ره‌و ئهوه ده‌چێت ك ه
محه‌مه‌د نه‌زیفی قادری
پشتیوانیكردن له‌ریفۆرمێك ك ه له‌چوارچێوه‌ی نیزامی كۆماری ئیسالمی ئێراندا بێ ،ئه‌وپه‌ڕی ریسوایی‌و شه‌رمه‌زاری ه
شكڵی ج��واڵن�هوهی�هك��ی گشتی بهخۆیهوه بگرێ ،ئامانجه‌كانی ئ��ازادی ،دیموكراسیو له‌واقیعدا پێكهێنانی سیسته‌مێكی سیكوالر‌و دیموكراته ،ك ه له‌ئاراسته‌ی ویست و داخوازییه‌كانی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی ئێرانه ،ئهو ویست‌و داخوازییانه‌ی ك ه دوای شۆڕشی 79بهداخهوه لهالیهن رێبه‌رانی ئاینییه‌و‌ه به‌تااڵن برا ،ئێستا درێ��ژه‌ی ههیهو ئهم خه‌بات ه به‌بڕوای من رۆژ له‌دوای رۆژ پڕره‌نگتر دهبێ ،ئامانجدارتر ده‌ب��ێو رێگه‌ی سروشتی خۆی ده‌پێوێ. ده‌س���ت���وور :بزووتنه‌وه‌ی كوردستان له‌كوێی ئهم هاوكێش ه سیاسیانه‌دایه ،ئایا ئهم بزووتنهوه قازانجی كوردی تێدایه؟ م��ح�هم�ه‌د ن �ه‌زی��ف ق���ادری: به‌بڕوای ئێم ه خه‌ڵكی كوردستان ل�ه‌پ�هی��وه‌ن��د ب �ه‌خ �هب��ات ل��ه‌دژی دی��ك��ت��ات��ۆری‌و كۆنه‌په‌رستی، واقعبینانه‌‌و هه‌ڵوێستێكی وشیارانه‌یان له‌پێش گرتووه. خه‌ڵكی كوردستان م��اوه‌ی 30 ساڵی ت���ه‌واو‌ه ل��ه‌دژی كۆماری ئیسالمی خه‌بات ده‌كا‌و قوربانی ده‌دا ،بۆ گه‌یشتن به‌سیستم‌و ژی��ان��ێ��ك��ی دڵ���خ���وازی خ���ۆی، ئێستاش به‌تێڕوانینێك ل ه رهوتی رووداوه‌ك���ان‌و هه‌ڵسه‌نگاندنێكی واقعبینانه ،كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی كوردستان ،نیشتمانپه‌روه‌رانی ك���ورد‌و ه��ێ��ز‌ه سیاسییه‌كانی كوردستان لهبهر رووناكی ئهو لێكدانه‌و‌ه واقعبینانه ،چاودێری رووداوه‌ك��������ان دهك����� هنو لهو رهههندهوه به‌شداری‌و پشتیوانی ل���هو ب��زووت��ن��هوه دهك����هن ك ه له‌كۆتاییدا داخوازیی ه سیاسیی‌و نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی خه‌ڵكی كوردستان له‌خۆی بگرێ.
ده‌س������ت������وور :به‌شێك له‌چاالكوانی سیاسیو مه‌ده‌نی لهو بڕوایه‌دان ك ه حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران ئه‌وجۆره‌ی ك ه پێویست ه كاری بۆ به‌شداریكردنی ك���ورد ل��هم پ��رۆس � ه سیاسیی ه ت��ازه‌ی �ه‌دا ن��هك��ردووه ،ته‌نانه‌ت باس له‌وه‌ده‌كه‌ن ك ه به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كانیش هه‌ستی ته‌وه‌هوم ب��ه‌رام��ب��هر ب���هم ب��زووت��ن��هوه باڵوده‌كاته‌وه ،رای ئێوه لهمبارهوه چییه؟ م��ح�هم�ه‌د ن �ه‌زی��ف ق���ادری: ئێم ه پێویست ن��اك��ات لهسهر هه‌وڵ‌و بۆچوونی ئهو كه‌سانه‌ی ك � ه ئێستاش له‌چوارچێوه‌ی نزامدا ده‌خولێنه‌وه‌‌و كیسه‌یان بۆ ئاڵوگۆڕی ده‌وڵه‌تی هه‌ڵدراوه، قسه‌بكه‌ین ،ئه‌ڵبه‌ت ده‌بینین ك� ه ئ �هم سیاسه‌ته‌شیان وهك سیاسه‌ته‌كانی دیك ه شكستی خ����������واردووه‌‌و م��هس��ه‌ل��هك�� ه ب��ه‌ش��ێ��وه‌ی��هك��ی دی��ك�� ه باس دهك���هن ،حیزبی ئێم ه نایه‌وێ جارێكیتر خه‌ڵكی كوردستان‌و هێزه سیاسییه‌كانی كوردستان‌و بزووتنه‌وه‌ی دیموكراسیخوازی ك��ورد ،به‌شوێن سیاسه‌تگه‌لێك جۆشبدات ك ه هیچ ئامانجێكی روون���ی ن �هب��ێ .ه��هم��ووان باس له‌وه‌ده‌كه‌ن ك ه له57دا یه‌كێك لهو هۆیانه‌ی ك ه ئاخونده‌كان شۆڕشیان به‌الڕێدابرد ،نه‌بوونی به‌رنامه‌یه‌كی واقعبینانه‌‌و دیموكراتیك بوو ك ه ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی بتوانن فه‌زای سیاسی ئێران بقۆزنه‌وه‌‌و نیهایه‌ته‌ن نیزامێكی دیموكرات بێنن ه س���ه‌رك���ار ،ب��ۆی � ه ئێم ه نامانه‌وێ جارێكیتر ئه‌زموونێك ك ه ئه‌زموونێكی شكستخواردووه دووباره بكه‌ینه‌وه ،یان به‌زمانێكیتر ن��ام��ان�هوێ خه‌ڵكی كوردستان
ببن ه سوته‌مه‌نی كه‌سانێك ك ه هێشتا ده‌نگیان ب��ۆ ویالیه‌تی فه‌قیه‌و یاسای بنه‌ڕه‌تی‌و نیزامێك ك� ه ه�هم��وو جینای هت‌و ههموو ریسوایی‌و ههموو زه‌بروزه‌نگێكی به‌نیسبه‌ت خه‌ڵكی كوردو ههموو گه‌النی ئێران نوواندوه .حیزبی ئێم ه حیزبێكی سیاسییه، حزبێكی واقعبینه ،حیزبێك ه ك ه لهرووی لێكدانه‌وه‌ی سیاسییه‌و‌ه هه‌ڵوێست ده‌گرێ‌و له‌هه‌ڵوێست ه سیاسییه‌كانی ل�ه‌گ�هڵ الیه‌ن ه سیاسییه‌كانی دیكه‌ی ئێرانی‌و ك��وردا سیاس هت‌و هه‌ڵوێستێكی له‌پێش گ��رت��ووه ،ك� ه جێگهی ره‌زام��هن��دی ه �هم��وو كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی كوردو ئێرانی‌و سه‌رجه‌می ئ��ازادی��خ��وازان��ی ئێرانه ،حزبی ئێم ه هه‌میش ه له‌هه‌ڵوێسته‌كانیدا جه‌ختی ل �هس �هر بزووتنه‌وه‌ی ئ���ازادی���خ���وازی‌و بزووتنه‌وه‌ی گه‌النی ئێران‌و دیموكراسیخوازی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی ئێران كردووه. ئێستاش ئێم ه لهم سیاسه‌ته‌ماندا پشتیوانی لهو ره‌وته‌ده‌كه‌ین ك ه له‌كۆتاییدا ره‌وتێك بێ ك ه ئازادی، دی��م��وك��راس��ی ،دادپ������ه‌روه‌ری‌و داب��ی��ن��ك��ردن��ی م��اف � ه سیاسیو نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی گه‌النی ئێرانی به‌دواو‌ه بێ ،نه‌ك پشتیوانیكردن له‌ریفۆرمێك ك ه له‌چوارچیۆه‌ی رژێمی كۆماری ئیسالمی ئێراندا ب���ێو ئێستاش ئ���هم چه‌شن ه له‌هه‌ڵوێست چ له‌ئاستی نیۆخۆیی‌و چ له‌ئاستی نێونه‌ته‌وه‌یی ،له‌وپه‌ڕی ریسوایی‌و شه‌رمه‌زاریدایه. ده‌س��ت��وور :زۆر كه‌س باس لهپرۆسهی رووخ���ان‌و داڕمانی كۆماری ئیسالمی ئێران ده‌كا، له‌ئه‌گه‌ری خێراتربوونی رهوتی داڕم��ان��ی ده‌س��هاڵت��ی سیاسی له‌ئێران ،ئایا ئێوه وهك حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران توانای ب�ه‌ره‌وروب��وون�هوه لهگهڵ وه‌ها بارودۆخێكتان ههیه؟ م��ح�هم�ه‌د ن �ه‌زی��ف ق���ادری: ئوسووله‌ن ئهگهر لهسهر پرسی رووخ��ان یا ههر ئاڵوگۆڕ‌و ههر به‌دیلێك قس ه بكه‌ین ،ئێم ه وهك حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئ��ێ��ران ب���اوه‌ڕم���ان به‌خه‌باتی ج���هم���اوه‌ری ه �هی �ه ،باوه‌ڕمان ب �ه‌ه��اوك��اری ل�ه‌گ�هڵ ئ �هو هێزه سیاسیی ه ك���ورد‌و ئێرانیانه‌و‌ه ههیه ،ك ه باوه‌ڕیان ب ه ئازادی‌و دیموكراسیو دادپ�ه‌روه‌ری ههیه، لهو ئاراسته‌دا ئێم ه له‌چه‌ندین ئێئتالفی سیاسی جیاجیا لهگهڵ هێزه سیاسییه‌كان ،هاوكاری‌و هاوپه‌یمانیمان ههیه ،ل ه كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌كانی ئێرانی فیدراڵدا لهگهڵ هێزه سیاسییه‌كانی كورد لهسهر مه‌سایلی ئه‌ساسی خاڵی سیاسی هاوبه‌شمان ههیه .سه‌باره‌ت بهو ئاڵوگۆڕ‌ه سیاسیی ه ریشه‌یانه‌ش حیزبی ئێم ه الیه‌نگری چاالكانه‌ی له‌ئاڵوگۆڕی به‌شدارییكردن ه سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تی جیدی له‌ئاستی ك��وردس��ت��ان‌و ئێران، به‌خۆشبینییه‌و‌ه چاو له‌ره‌وتی رووداوه‌كان ده‌كه‌ین ،له‌مه‌سایلی په‌یوه‌نیدار به‌پرسی كورده‌وه، پێمانوای ه ده‌ب��ێ به‌هه‌ڵوێست‌و لێكدانه‌وه‌ی سیاسیان ه لهگهڵ هێزه سیاسییه‌كانیتری كوردستان‌و ئێران به‌خوێندنه‌وه ،به‌لێكدانه‌وه‌‌و ب ه به‌رنامه‌یه‌كی هاوبه‌شه‌و‌ه بچین ه نێو پرۆس ه سیاسییه‌كان.
13
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
دۆسیه
حـه‌مــاس ..رێـکـخــراوێـکــی سـه‌رکـێـــش
حه‌ماس له‌ئایدیادا درێژکراوه‌ی ئیخوان موسلمینه
ده‌ستوور ی ی (بزوتنه‌و‌ه حه‌ماس كورتكراو‌ه ی ی ئیسالمیه) و ل ه رۆژ به‌ره‌نگار ی 1987دا ی دیسه‌مبه‌ر ی مانگ 6 لهالیهن ئه‌حمه‌د یاسین وچه‌ند كادیرێكی (ئیخوان موسلمین)وه دامه‌زرێنرا. ی ح �هم��اس ك ه ب��زوت��ن��هوه ی لهالیهن ئه‌مه‌ریكاو‌ه به‌گروپیێك ی ن��اس��راوهو لهالیهن تیرۆرست ی ی ده‌وڵه‌تان ی زۆر به‌شێك ی عه‌ره‌بیشه‌و‌ه وهك بزوتنه‌وه‌یه‌ك ی راسته‌قین ه توندڕه‌و به‌ربه‌ستێك ی عه‌ره‌ب- ی ئاشت له‌به‌رده‌م پرۆس ه ئیسرائیل ته‌ماشاده‌كرێت ،هاوكات لهالیهن هێزه ناسیونالیستی ه ی و ئیسالمیی و ئێرانه‌و‌ه عه‌ره‌ب پشتیوانی ده‌كرێت. ی ح��هم��اس ب����زوت����ن����هوه ی ی به‌رپابوون ل��هس��ه‌روب��هن��د ی فه‌له‌ستیندا ،یه‌كه‌مین راپه‌رین ی خۆی باڵوكردهوه، به‌یاننام ه ی حه‌ماسدا ل�هئ��ای��دۆل��ۆژی��ا ی نی ه ی بون یه‌هود هیچ مافێك ل ه فه‌له‌ستین ،و ئاماده‌ش نی ه دانبنێت به ده‌وڵه‌تی ئیسرائیلدا. لهگهڵ ی ملمالنێكانیش ئ���هو ده‌وڵ���هت���ه‌دا ملمالنێك ه ی لهسهر ب��وون ،ن �هك ملمالنێ ی ل �هس �هر س��ن��ور ،تێڕوانینیش ی وهك ی ئیسرائیل بۆ ده‌وڵ �هت � ی ی داگیركار به‌شێك له‌پرۆژه‌یه‌ك ی ی ئه‌كات ،ك ه ئامانج لێ ته‌ماشا ی ئیسالمی ه ی جیهان پارچه‌كردن ی وای ه ك ه جیهاد كردن و بڕواش ی تاك ه رێگای ه به‌هه‌موو شێوازه‌كان ی فه‌له‌ستین ی خاك بۆ ئازادكردن و ههموو دانوستانێكیش لهگهڵ ی ئ��ی��س��رائ��ی��ل��دا ڕه‌ت ده‌وڵ���هت��� دهكاتهوه. ی سه‌ربازی حه‌ماس و كار ی ل��ه‌ڕوان��گ�� هی ب��زوت��ن��هوه ی ی سه‌رباز ح �هم��اس �هوه ك���ار ی ستراتیجی ه بۆ پ��رۆژه‌ی��هك�� ی ی ده‌وڵه‌ت ی پرۆژه ڕووبه‌ڕووبونه‌و‌ه ی ی نه‌بوون ئیسرائیل ل ه سای ه ی و ی ئیسالم ی رزگ��ار پرۆژه‌یه‌ك ی وای ه ی گشتگیردا ،بڕواش عه‌ره‌ب ك ه ئهم ك��اره میكانیزمێك ه بۆ ی ی ده‌وڵه‌ت به‌رگرتن له‌فراوانبون ئیسرائیلی. ب����زوت����ن����هوهی ح��هم��اس ی باڵ ه سه‌ربازییه‌كه‌و‌ه ك ه له‌ڕێ ی (عیزه‌دین ناسراوه ب ه كه‌تائیب ی ی چهند ساڵ قه‌سام) ،له‌ماو‌ه رابوردوودا ده‌یان و بگره سه‌دان ی ی س�ه‌رب��ازیو خۆكوژ ك��ردهوه ی ئیسرائیل ئهنجامداوه دژ ئهمهش یه‌كێك بووه لههۆكاره
له‌ئایدۆلۆژیای حه‌ماسدا یه‌هود هیچ مافێكی بوونی نیه له فه‌له‌ستین ،و ئاماده‌ش نیه دانبنێت به ده‌وڵه‌تی ئیسرائیلدا
پشێویی‌‌و ی هه‌میشه‌ییه‌كان ی ره‌فحه‌و‌ه ك ه تهنیا په‌ڕینه‌و‌ه ی چهندین جه‌نگ ك ه سه‌رهه‌ڵدان ی حه‌ماس ی په‌یوه‌ند ده‌رواز‌ه ی فه‌له‌ستین بۆت ه ب�ه‌رده‌وام گه‌ل ی ی غ�ه‌زه‌ی�ه به‌دونیا و خه‌ڵك ی و باجه‌ك هی داوه. سوته‌مه‌ن ی ی ئهوه دهرهوه ،جگ ه له‌وه‌ش دوا ی حه‌ماس‌و سه‌ركێشیه‌كان ی گرت ی حه‌ماس ده‌ست بزوتنه‌و‌ه ی لهم ده‌س��ت��پ��ێ��ش��خ�ه‌ری��ی�هك��ان� ی غ��ه‌ززه‌دا چهندین به‌سه‌ركه‌رت ی به‌رده‌وامبوو‌ه بوارهدا پاساوێك ی ت��ون��دڕه‌و‌ه سه‌ریان بزوتنه‌و‌ه ێ بۆ ئیسرائیلیه‌كان ك ه له‌هه‌ند ی زۆریان لهالیهن ههڵداو به‌شێك ی هێنده ق��ۆن��اغ��دا وه‌اڵم �هك��ان � ئ�هو كه‌سانه‌و‌ه پێكهێنران ك ه ی ب��ووه ن��اب �ه‌ران��ب �هرو نالۆژیك جیاببوونه‌وه، له‌بزوتنه‌وه‌ك ه ی جیهان ی واڵتان ی زۆر كه‌به‌شێك ی به‌شێك لهو تاكارگه‌یشت ه ئهوه ی ئیسالمیش و ته‌نانه‌ت جیهان ی بزوتنه‌و‌ه توندڕه‌وان ه ته‌كفیر ی ی گوماناوییه‌و‌ه ته‌ماشا به‌چاوێك حه‌ماسیشیان ك��رد و به‌مه‌ش ی ئ �هو بزوتنه‌و‌ه جموجۆڵه‌كان ی چهند ج��ارێ��ك ش��ه‌ڕو ئاڵۆز ی واقیعییان ه بكهنو به‌شێوه‌یه‌ك ی و كوشت و كوشتار له‌كه‌رت ی ئه‌وكرد‌ه سنورداران ه ل ه جه‌دوا غ��ه‌زز‌ه له‌نێوان ئ�هو بزوتنه‌و‌ه ب��ڕوان��ن ك�� ه دژ به‌ئیسرائیل توندڕه‌وانه‌دا په‌رپابوو. ی دهدات له‌به‌رانبه‌ر ئهو ئهنجام ی ی بزوتنه‌و‌ه په‌راوێزكه‌وتن ی ك ه ئیسرائیل وه‌اڵم�� ه ت��ون��ده ی حكومهت ه حه‌ماس و بێده‌سه‌اڵت ی دژ به‌فه‌له‌ستینیه‌كان ئهنجام ی له‌ئاست ل���هك���ارخ���راوه‌ك��� ه ی دهدات ،ه��هر له‌ئه‌نجامدان ی ه��اواڵت��ی��ان و داواك��اری��ی �هك��ان � ی سه‌ربازییه‌و‌ه تاده‌گات ه له‌پرۆس ه ی رۆژانه‌یان، ی ژیان پێدوایست ی ده‌س��ت��گ��ی��رك��ردن و ه�هڵ��م�هت� ك ه بهدهست چهندین گه‌مارۆ و ی ی و دابڕین ی ئ��اب��وور گ �هم��ارۆ ی ترهوه ی موچ ه و كێش ه نه‌بون ی ی فه‌له‌ستین و ناكۆك ی له‌ناوخۆی له‌سه‌رجه‌م بێمتمانه‌ی فه‌له‌ستیینیه‌كان ئه‌ینااڵند ،بۆ ده‌رب��ازب��وون لهو ی ی ئاڵۆز ی نێوان فه‌تح و حه‌ماس كه‌شێك مێژووی كایه‌كاندا. ی ی سه‌رنج دۆخ���هو راك��ێ��ش��ان� م��اس ه ح�� ی ه و ه ��� � ���ن � ���زوت ب� ی ی نه‌هامه‌تییه‌كان جیهانیش به‌ال ی حه‌ماس خوڵقاند بۆ حكومه‌ته‌كه ی دروستبونیه‌و‌ه ل��هس��ه‌ره‌ت��ا ی غ �ه‌ززه‌دا حه‌ماس بهرهو كه‌رت ی به‌ئه‌لته‌رناتیڤێك زانیوو‌ه خۆ ی نا، ی تر ههنگاو سه‌ركێشیه‌ك ی ی رزگاریخواز ب��ۆ رێ��ك��خ��راو ی ی جه‌نگێك ئه‌ویش به‌رپاككردن ی ئ���ه‌وان ف �ه‌ل �هس��ت��ی��ن ،ب�����ه‌ڕا تربوو لهگهڵ ئیسرائیل. رێكخراوه‌ك ه چیتر له‌توانایدا ی حه‌ماس له‌مه‌یاندا ئامانج ی ك��ار (موقاوه‌مه) ی فه‌له‌ستینیه‌كان ب �ه‌ره‌ن��گ��ار نهماوه ك ه ماف ی پێكاو جه‌نگه‌ك ه به‌رپابوو، ئاڵۆزییه‌كان تاده‌هات فراوانتر خۆ بگێڕێته‌وه ،ره‌نگ ه ئهم ه یه‌كێك بمێنێته‌وه ،ی��ان ئ�ه‌وه‌ت��ا وهك بوو تاكار گه‌یشت ه ئهوه ی ئهو ی له‌حسابات ی حه‌ماس ب �هاڵم ئ��هوه ی جێگره‌و‌ه ی سیاس ی هێزێك ی فه‌تح بێت لهو هۆكاره سه‌ره‌كییان ه ی ی به‌سیخوڕیكردن و هه‌وڵدان ب��زوت��ن �هوهی �ه‌دا ن�هب��وو قورس ی فه‌تح خۆ ی قۆناغ ه جیاجیاكاندا بزوتنه‌و‌ه ی نمایش بۆ له‌ناوبردن ك ه له‌زۆرب ه ی ی ئیسرائیل و مانه‌و‌ه ی حكومه‌ته‌ك هی وه‌اڵمه‌ك ه ی خستۆت ه بكات لهو ڕێیه‌شه‌و‌ه بتوانێت خۆ ی وه‌سفكرد ،به‌تایبه‌ت له‌كه‌رت ی گ���هوره كه‌لێنێك ی جه‌نگ ب��وو وهك ی دوا ی دۆخ�� نێوان فه‌له‌ستینیه‌كانه‌و‌ه ك ه له‌وگۆش ه گیریی ه نێوده‌وڵه‌ت ی سه‌ره‌ك ی غ���ه‌زز‌ه ك � ه بنك ه ی پێشووتری .ئهو جه‌نگ ه ی دۆخ ی ئیقلیمی ه قوتار بكات ك ه دووچار ی حه‌ماس و باره‌گا ی بزوتنه‌و‌ه ی به‌داگیركردن ده‌ره‌نجامه‌ك ه ی 22رۆژیی ه ك ه به‌سه‌دان كوژراو ی هاتبۆوه. ی ب��وو ،له‌مانگ حكومه‌ته‌ك ه ی غ���ه‌ززه‌و ده‌رپه‌ڕاندن ك�ه‌رت� ی ل��ێ��ك �ه‌وت �هوه ل ه ی و ب��ری��ن��دار له‌هه‌ڵبژاردن ه په‌رله‌مانییه‌ك ه ی ساڵ ی حوزه‌یران ی فه‌تح لهو ناوچه‌یه‌و رێكخراوی ی 2007یشدا فه‌له‌ستینیه‌كان له‌به‌رانبه‌ر چهند ی ساڵ ی دووه‌م ی 25كانون ی رۆژ ی و له‌یه‌كێك لهسهر كێشیه‌كان ی خ����اك‌و بیر پ��ارچ��هب��ون�� ی كوژراوێك ل ه ئیسرائیلییه‌كان، ی له‌كۆ ی هات 76 ، 2006 .كورس ی 132ت��ری��دا ،دوا فه‌له‌ستینه‌كان كۆتای ی رزگار ی غهززه ی چ �هن��د رۆژێ���ك نه‌ك ههر كه‌رت ی په‌رله‌مان ی 2001یشدا ویالیه‌ت ه كورس ی فه‌ڵه‌ستین له‌پێكدادان ،بزوتنه‌و‌ه له‌ساڵ ی حه‌ماس نه‌كرد له‌كۆت و پێوه‌نده‌كان بگره ی ئه‌مه‌ریكا به‌ده‌ستهێنا. ی ده‌ست ب�هت�ه‌وا ی �هك��گ��رت��ووه‌ك��ان � ی گ��رت بهسهر سه‌د ساڵیش بردییه دواوه. له‌ناوخۆی ی بێمتمانه‌ی ی غه‌ززه‌دا و لێره به‌دواو‌ه ی كه‌رت ی ب���ه‌ڕه‌س���م���ی ب����زوت����ن����هوه ی هه‌ڵوه‌ست ه ی مای ه ئ��هوه ی مێژووی ی گروپ ه فه‌له‌ستین و ناكۆك ی ن��و ی دۆخێك ی خست ه لیست حه‌ماس ی به‌شێك له‌چاودێران ێ له‌فه‌له‌ستین و كردن ه ال نێوان فه‌تح و حه‌ماس كه‌شێك ی ناوچه‌كه بهگشتی هاته ئاراوه. تیرۆرستیه‌كانه‌وه. ی ێ له‌وانه‌ش و ته‌نانه‌ت هه‌ند ی ی خوڵقاند بۆ حكومه‌ته‌ك ه ئاڵۆز ل�ه‌دی��ارت��ری��ن رواڵه‌ته‌كان ی حه‌ماس ی ك ه لهسهر بزوتنه‌و‌ه ح �هم��اس ،جگ ه ل���ه‌وه‌ش باڵ ی ئ��هم ق��ۆن��اغ� ه نوێی ه پچڕان ی حه‌ماس و ئه‌زموونی حوكمڕان ی ی ئ �ه‌ژم��ار دهك��رێ��ن ،سه‌ركۆن ه ی سه‌رباز ی حه‌ماس به‌رده‌وامبوو په‌یوه‌ندییه‌كان ی بزوتنه‌و‌ه جموجۆڵه‌كان ی ح �هم��اس دهك��هن ی حكومهت و ب��زوت��ن �هوه ی راب��وردوودا و له‌هێرشه‌كان ی بۆسه‌ر ئیسرائیل ب��زوت��ن �ه‌وه‌ك �هوه ب��وو به‌دنیا حه‌ماس له‌ماو‌ه ی برسیكردن ی به‌رپرسیارێت ی بهوه ی حوزه‌یران ی 25 ی و ل����ه‌رۆژ ی ك ه رووبه‌روو ئهو نه‌هامه‌تیان ه ی ی هاوواڵتیان ی خوێن ی دهرهوه .لهالیهكهوه ئیسرائیل و رشتن ی 2006دا كه‌تائیب ی س��اڵ � ی ت��ون��د ی گ �هم��ارۆی �هك � فه‌له‌ستینیه‌كان بووه ده‌ره‌نجام ی ی خست ه ده‌خ���هن��� ه ئ��هس��ت��ۆ ب���ه‌ه���ۆ سه‌ركێشیه‌كانی ،ه �هروهك ئهو عیزه‌دین ی غ �ه‌زز‌ه و له‌الیه‌ك ی قه‌سام هێرشێكیان سه‌ركه‌رت له‌حكومه‌تدا، ی ی به‌شداریكردن ی سه‌رباز ی كرد‌ه سهر بنكه‌یه‌ك مه‌ترسیه‌كان ی دی��ك��ه‌ش��هوه ی كه‌ال گه‌نده‌ڵیی و بێتمانیی ه ی تریش گومان ی هاوكات هه‌ندێك ی میسر له‌بااڵبوون ی فه‌له‌ستین دروستبوو ئیسرائیل و تیایدا دوو سه‌ربازیان حكومهت هاواڵتیان ی حه‌ماس دهكهن ی ل ه راستگۆی ل �هب �ه‌رام��ب �هر ده‌سه‌اڵتدارێتی كوشت و سه‌ربازێك ی تریشیان هه‌ژموون ی ل ه په‌یڕه‌و ستراتیج ی الدان ی گروپ ه ئیسالمییه‌كان له‌ڕوو ی بهناو ی (گێلعاد شالیت) به‌دیل ل �هون��اوچ �هی � ه وا فه‌له‌ستین ك ه لهالیهن بزوتنه‌و‌ه ی ده‌ده‌ن ه پاڵ ی ئه‌وه‌ش ی ك��رد میسر و تۆمه‌ت ی گ��رت،ل �هك��ات��ێ��ك��دا حكومهت فه‌تحه‌و‌ه به‌ڕێوه‌ده‌برا ،حه‌ماس ی كردووه ی نهێن ی رێ��وش��وێ��ن �هك��ان �ی ه��ات��وچ��ۆ و ك ه دانوستان ی خ��ۆ خست ه ب �ه‌رده‌م دوو ریانێك ك ه فه‌له‌ستین بێئاگای ی لهگهڵ كه‌رت ی په‌یوه‌ند ی غه‌ززه‌دا لهگهڵ ئیسرائیلدا له‌هه‌ندێك ی له‌وكرده‌وه‌یه نیشاندا. ی خاڵ زۆر سنوردار بكات له‌ڕێ ئه‌ویش یان ئه‌وه‌تا وهك هێزێك ی واڵتان. ی له‌پایته‌خته‌كان شێخ ئه‌حمه‌د یاسین س��اڵ�� ی 1936له‌گوند یجوره ی قه‌زا ی مه‌جده‌ل عه‌سقه‌الن له‌دایكبووه. ل �هس��اڵ � ی 1987له‌گ ه ڵژمارهیهك له‌هه‌ڵسوڕاوان ی كار ی ئیسالم ی رێكخراو ی بزووتنهوه ی به‌ره‌نگار ی ئیسالم ی (حه‌ماس) ی دام�ه‌زران��دوو‌ه‌و بووه‌ت ه رابه‌ر ی رێكخراوه‌كه. رۆژ ی 22ی مارس ی ،2004لهالیهن ئیسرائیله‌و‌ه كوژرا. عه‌بدولعه‌زیز ره‌نتیس ی رۆژ ی 23ی تشرین ی یه‌كه‌م ی 1947ل�ه‌گ��ون��د ی یبنا ی نێوان
عه‌سقه‌الن‌و یافا له‌دایكبووه. دوا ی كوشتن ی ئه‌حمه‌د یاسینبووهت ه راب �هر ی حه‌ماس‌و ئێوار‌ه ی 17ی نیسان ی ،2004فڕۆكه‌یه‌ك ی ئیسرائیلی ته‌ق ه ی له‌ئۆتۆمبێله‌ك ه ی كرد‌و لهئاكامدا ره‌نتیس یو محه‌مه‌د ی كوڕ یو یهك له‌پاسه‌وانه‌كان ی كوژران. خالید مه‌شعه‌ل ن������او ی ت�������ه‌واو ی خالیدعهبدولڕهحیم ئیسماعیل عه‌بدولقادر مه‌شعه‌له‌و رۆژ ی 28ی ئایار ی ساڵ ی 1956له‌گوند ی س�ه‌ل��واد ی قه‌زا ی رامه‌ڵاڵ له‌دایكبووه. ساڵ ی 1996به‌سه‌رۆك ی مه‌كته‌ب یسیاس ی حه‌ماس هه‌ڵبژێردراوه.
ئیسماعیل هه‌نی ه ن��او ی ت���ه‌واو ی ئیسماعیلعهبدولسهالم ئه‌حمه‌د هه‌نی ه ئه‌بولعه‌بده‌و ساڵ ی 1962له‌كامپ ی شاتئی ی پ �هن��اب �ه‌ران له‌غه‌زز‌ه له‌دایكبووه. رۆژ ی 30ح��وزه‌ی��ران�� ی 2006ب����ووه‌ت���� ه س���ه‌رۆك��� ی حكومهت ی فه‌ڵه‌ستین ،دوا ی ده‌س��ت��ب�هس�ه‌رداگ��رت��ن� ی غ���ه‌زز‌ه لهالیهن حه‌ماسه‌وه ،رۆژ ی 14ی ح��وزه‌ی��ران � ی ،2007مه‌حمود عه‌باس ی س �ه‌رۆك � ی ده‌سه‌اڵت ی فه‌ڵه‌ستین ،هه‌نی ه ی له‌پۆست ی سه‌رۆك ی حكومهت الدا.
ی تیانی ه ی گ��وم��ان � ئ����هوه ی ی حه‌ماس له‌مانگ ب��زوت��ن�هوه ی 2008دا ی س��اڵ � ح��وزه‌ی��ران�� ی لهگهڵ ئیسرائیلییه‌كان هودنه‌یه‌ك ب�هس��ت .ب �هو پێیه‌ش موشه‌ك ی ی ئۆردوگا جوله‌كه‌نشینه‌كان باران ی راگ���رت ،ل�هب�ه‌رام��ب�هر البردن ی ی سه‌ركه‌رت ی ئ��اب��ور گ �هم��ارۆ غهززه. ل���هك���ات���ێ���ك���دا پێشتر ی فه‌له‌ستین ئهم ده‌سه‌اڵتدارێت ی به‌رده‌م ی خستبوو‌ه سه‌ران داوای ه ی حه‌ماس ،بهاڵم ئه‌وان بزوتنه‌و‌ه ی لهو شێوه‌یه‌یان ههر هه‌نگاوێك به‌سازش و له‌قه‌ڵه‌م ده‌دا. حه‌ماس و پهیوهندیی ه ئیقلیمیه‌كان ی پهیوهندیی ه دهرهكییهكان ی حه‌ماس به‌تایبه‌ت بزوتنه‌و‌ه ی له‌گه‌ل ئێران ب �ه‌رده‌وام جێگ ه پرسیارو هه‌ڵوه‌ست ه له‌سه‌ركردن ی ی ناوخۆ بووه ،چ لهسهر ئاست ی فه‌له‌ستین هه‌م لهسهر ئاست ی به‌شێك دره‌وه‌ش������دا ،ب����ه‌ڕا ی ی بزوتنه‌و‌ه ی سیاس له‌چاودێران ی فشار وای ه حه‌ماس وهك كارتێك یو ی تاراندا ك ه له‌ده‌ست حكومهت ی له‌چ كاتێكدا بیه‌وێت له‌به‌رژه‌وه‌ند ی ده‌هێنێت، ی ب���هك���ار خ���ۆ ی حه‌ماس ئهو هاوكات نه‌یاران ی ئێران بزوتنه‌وه‌ی ه به‌دارده‌ست ی ی پالنه‌كان و جێبه‌جێكردن له‌ناوچه‌كه تۆمه‌تبار دهكهن. سه‌ركرده‌كانی حه‌ماسیش ل�����ه‌وب�����اره‌ی�����هوه ده‌ڵ���ێ���ن: "پ�هی��وه‌ن��دی��ی�هك��ان��م��ان لهگهڵ ی ی پاراستن ئێران له‌چوارچێو‌ه ی ی گه‌ل ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی� ه باالكان ی فه‌له‌ستین دای��� ه و بڕیار ی ب��زوت��ن�ه‌وه‌ك�ه‌ش��ی��ان بڕیارێك یو س �ه‌رب �ه‌خ��ۆی � ه و ڕێ��ن��م��ای� فه‌رمانیش له‌هیچ الیه‌نێكه‌و‌ه وه‌رناگرن". ی نێوان پ�هی��وه‌ن��دی��ی�هك��ان� ح�هم��اس و ئ��ێ��ران و مه‌ترسی ی ئهو والت ه لهسهر ی ڕۆڵ له‌فراوانبون ی فه‌له‌ستین ی سیاس گۆڕه‌پان ی ئ �هو كێش ه بۆ و به‌كارهێنان ی ی زۆر ی به‌شێك ی خۆ به‌رژه‌وه‌ند ی نیگه‌ران كردووه، ی عه‌ره‌ب والتان ی گهوره كه‌وتۆت ه به‌مه‌ش كه‌لێنێك ی ی عه‌ره‌ب نێوان حه‌ماس و والتان به‌تایبه‌ت میسر و سعودیه‌و ی ئ��وردن جگ ه ل��ه‌وه‌ش ئایدیا ی ح�هم��اس وهك بزوتنه‌وه‌یه‌ك ی ی توندڕه‌و و به‌هێزبوون ئیسالم ی فه‌له‌ستین ی لهسهر گۆڕه‌پان ڕۆڵ ی ت���ره له‌مه‌ترسی ه ی �هك��ێ��ك � ی عه‌ره‌ب ی والتان ڕاسته‌قینه‌كان ی بزوتنه‌و‌ه ی به‌هێزبوون له‌ئه‌گه‌ر توندڕه‌وه‌كان له‌ناوچه‌كه‌دا.
پهیوهندیی ه ی ی بزوتنه‌و‌ه دهرهكییهكان حه‌ماس به‌تایبه‌ت له‌گه‌ل ی ئێران بهردهوام جێگ ه پرسیارو هه‌ڵوه‌ست ه له‌سه‌ركردن بووه
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
دۆسیه
12
ی شكستخواردوو له‌حكومڕانی" ی ئه‌زموونێك "حه‌ماس بووه‌ت ه خاوه‌ن نیاز سه‌عید ،شاره‌زا له‌بواری ئیسالمی سیاسیی
دیمانه :شاهۆ خواڕه‌حم ی حه‌ماس ی فه‌ڵه‌ستین ی بزووتنهوه ی رابردوودا ك ه له‌هه‌شتاكان ی سه‌د‌ه دام���هزراوه ،نه‌ك ههر نه‌یتوان ی ببێت ه به‌دیلێك بۆ ئهو رێكخراوه، ی ی پسپۆڕان ی بوار بهڵكو به‌بڕوا ئیسالم ی سیاسی ی ئهو بزووتنه‌وه‌ی ه هه‌ندێك ل�هو ده‌ستكه‌وتانه‌ش ی ك ه له‌ڕابوردوودا به‌ده‌ستهاتبوون، ی خ��س��ت��ی �هوه ب���هر ه���ه‌ڕه‌ش��� ه له‌ناوچوون. ی ن��ی��از س�ه‌ع��ی��د له‌میان ه دیمانه‌یه‌كیدا لهگهڵ ده‌ستوور ی ی ئهوه ده‌ڵێت "حه‌ماس له‌بر ی ببێت ه یاریكه‌رێك ی سه‌ره‌ك ی خۆ ل �هس �هر گ��ۆڕهپ��ان �هك �ه ،بووه‌ت ه ی شه‌تره‌نجه‌كه‌دا، داشێك له‌یار ی ی یار له‌كاتێكدا ده‌ب���وو خ��ۆ شه‌تره‌نجه‌ك ه له‌به‌رامبه‌ر ئیسرائیلدا به‌ڕێوه‌ببات". ی ئێوه ده‌س���ت���وور :ب����ه‌ڕا ی حه‌ماس تێڕوانین ی بزووتنهوه ی وهك تاك ه ئه‌لته‌رناتیڤێك ك ه خۆ بۆ رزگاركردن ی گه‌ل ی فه‌ڵه‌ستین نمایشده‌كات ،بۆچوونێك ی رووت ی ئ �هو بزوتنه‌وه‌یه‌یه ،ی��ان ئهم ه بۆچوون ی س �هرج �هم بزوتنه‌و‌ه ئیسالمیی ه تونده‌ڕه‌وه‌كانه؟ نیاز سه‌عید :ههموو هێزه‌كان ی ئیسالم ی سیاس ی له‌جیهاندا ی حه‌ماس واده‌ڕوانن ه بزووتنهوه ی ك ه بزووتنه‌وه‌یه‌ك ی رزگاریخواز بزووتنه‌وه‌یه‌ك ه فه‌ڵه‌ستینییه‌و ده‌بێت ه ئه‌لته‌رناتیڤ ی ئهو بزووتنهوه ی ك ه عه‌لمانیی ه رزگاریخوازیی ه ی فه‌ڵه‌ستین ی ی رزگاریخواز رێكخراو له‌قۆناغه‌كان ی رابردوودا رابه‌رایه‌ت ی ك����ردوون ،هێزه‌كان ی ئیسالم ی سیاس ی به‌گشت ی پێیانوای ه ك ه ی فه‌ڵه‌ستین ی ی رزگاریخواز رێكخراو له‌به‌رامبه‌ر ده‌وڵه‌ت ی ئیسرائیل‌و ی ده‌وڵه‌ت ی نهیتوانیوه ئامانج ی رزگار فه‌ڵه‌ستین ی به‌دیبهێنێت ،هۆكاره سه‌ره‌كییه‌كه‌شیان گه‌ڕاندووه‌ته‌و‌ه ی ی رزگاریخواز ی ك ه رێكخراو بۆئهوه فه‌ڵه‌ستین ی ناوه‌ڕۆك‌و ئاڕاسته‌یه‌ك ی عه‌لمان ی ههیه ،ئه‌گه‌ربێتو گه‌ل ی ی فه‌ڵه‌ستین پشت به‌بیڕوباوه‌ڕ ئاین ی ببهستێت بۆ به‌ڕێوه‌بردن ی ئهو بزوتنه‌وه‌یه ،ئه‌وا سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ستده‌هێنێت ،ل�هس�هر ئهو بنه‌مای ه هێزه‌كان ی ئیسالم ی سیاس ی له‌جیهاندا پشتگیرییان كردووه، ی نێوده‌وڵه‌ت ی به‌تایبه‌ت ی رێكخراو ی ئ��ی��خ��وان موسلمین پشتگیر ی حه‌ماس له‌دامه‌زراندن ی بزوتنه‌و‌ه ك����ردووه ،چونك ه له‌بنه‌ڕه‌تدا ی بزوتنه‌وه‌یه‌ك ی حه‌ماس بۆخۆ ئیخوان موسلمینه ،ئهو مێژووه‌ش ناگه‌ڕێته‌و‌ه بۆ ئهم قۆناغ ه تازه‌یه، ی بهڵكو دهگهڕێتهوه بۆ قۆناغ ی دوا ی دابه‌شكردن ی فه‌ڵه‌ستین له‌دوا ی ساڵ ی ()1948هوه ك ه كێش ه فه‌ڵه‌ستین له‌خۆرهه‌اڵت ی ناوه‌ڕاستدا ی سهریههڵداوه ،یه‌كێك لهو كێشان ه ی ئیخوان موسلمین چ ك ه رێكخراو ی له‌میسر‌و چ له‌واڵته‌كان ی دیك ه كار ی لهسهر كردووه ،هه‌میش ه كێش ه فه‌ڵه‌ستین بووه ،بهردهوام هه‌وڵ ی ئه‌وه‌یانداو‌ه ك ه له‌جیهان ی ئیسالمیدا ی ده‌وڵه‌ت ی خ��ۆس��ازدان��ێ��ك دژ ئیسرائیل ی تازه راگه‌یه‌ندراو دروست بكهن .له‌وچوارچێوه‌یه‌شدا ئیخوان موسلمینه‌كان له‌چه‌ندین واڵتدا ی تایبه‌تیان دامه‌زراندوو‌ه رێكخراو ی فه‌ڵه‌ستین ی رزگار له‌وان ه رێكخراو له‌عێراق‌و چهندین واڵت ی دیكه‌دا، له‌قۆناغ ی هه‌شتاكانیشدا ك ه
ی حه‌ماس سه‌ریهه‌ڵدا بزووتنهوه ی نێوده‌وڵه‌ت ی جارێك ی دیك ه رێكخراو ئیخوان موسلمین‌و رێكخراوه‌كان ی ی ئیسالم ی سیاس ی له‌جیهاندا دیك ه یو مه‌عنه‌وییه‌و‌ه ی م���ادد ل���ه‌ڕوو ی ئهم رێكخراوه‌یان ی ته‌واو پشگیر ی ببێت ه ئه‌لته‌رناتیڤێك كرد ،بۆئهوه له‌به‌رامبه‌ر سه‌رجه‌م هێزه‌كان ی ئیسالم ی سیاس ی له‌فه‌ڵه‌ستین‌و رزگ��ارك��ردن� ی گه‌ل ی فه‌ڵه‌ستین‌و له‌ناوبردن ی ده‌وڵه‌ت ی ئیسرائیل، بهاڵم له‌واقعدا ئه‌نجامێك ی دیك ه به‌ده‌ستهاتوو‌ه‌و حه‌ماس نهیتوانیوه گه‌ل ی فه‌ڵه‌ستین رزگاربكات‌و نه‌شیتوانیو‌ه ببێت ه ئه‌لته‌رناتیڤێك ی ب��ۆ ب��زووت��ن �هوهی رزگاریخواز له‌هه‌مانكاتیشیدا فه‌ڵه‌ستینی، حه‌ماس كه‌وت ه به‌رده‌م ئه‌زموون ی ی پراكتیك ی حكومڕانییه‌و‌ه له‌ماو‌ه س � ێ س��اڵ � ی راب������ردوودا ،بهاڵم ی چاودێران‌و شیكار‌ه ی زۆرب ه به‌ڕا سیاسییه‌كان حه‌ماس بووه خاوه‌ن ی ی ئه‌زموونێك ی شكستخواردوو له‌ماو‌ه حكومڕانێت ی خۆیدا له‌فه‌ڵه‌ستین. ده‌س���ت���وور :یه‌كێك لهو ی حه‌ماس ره‌خنان هی ڕووب�ه‌ڕوو دهكرێتهوه مامه‌ڵه‌نه‌كردن ه لهگهڵ ی دیفاكتۆدا ،ئایا ئهم ه كورتبین ئهو بزووتنه‌وه‌یه‌‌و بیركردنه‌و‌ه شۆڕشگێڕان ه ی به‌عه‌قڵییه‌ت ناگه‌یه‌نێت؟ ی نیاز سه‌عید :له‌ناو بزووتنهوه ی ی جیاجیا حه‌ماسدا ئاڕاست ه ی بیركردنه‌و‌ه ههیه ،له‌ناو بزووتنهوه ی پڕاگماتیك ی حه‌ماسدا ئاڕاست ه ی به‌دیفاكتۆ هه‌ی هو هه‌ی ه ك ه باوه‌ڕ ی پێده‌كات. مامه‌ڵ ه له‌هه‌مانكاتیشدا ئاڕاسته‌یه‌ك هه‌ی ه ك ه مامه‌ڵ ه به‌ده‌قه‌كانه‌و‌ه دهك���ات ،به‌تایبه‌ت ی ئ �هو ده‌ق ه ی ی ك�� ه ب��زوت��ن��هوه ئ��ای��ن��ی��ان � ه ی پێیه‌ت یو ئیش ی حه‌ماس ب��اوه‌ڕ ی لهسهر دهك��ات ،بهاڵم ئاڕاست ه ی پڕاگماتیك ی له‌ناو بزووتنهوه حه‌ماسدا ئاڕاسته‌یه‌ك ی الوازهو ی بههێزو زاڵ ئهوهی ه ك ه ئاڕاست ه هیچ كات ئاماده نیی ه دانوستان لهگهڵ ئیسرائیلدا ئه‌نجامبدات، ی ی ناوه‌ند ی به‌هێز ئهمهش به‌هۆ ی ب��ڕی��اره‌وه‌ی� ه له‌ناو بزووتنهوه حه‌ماسدا ك ه ئاماده‌ی ی تیادا نیی ه ب��ۆ س���ازش‌و رێككه‌وتن لهگهڵ ده‌وڵه‌ت ی ئیسرائیلدا ،بهپێچهوانهوه رۆژب���ه‌ڕۆژ ناكۆك یو ملمالنێكان ی فه‌ڵه‌ستین له‌نێوان ئهو به‌ش ه ك ه له‌ژێر ده‌سه‌اڵت ی حه‌ماسدای هو پێیده‌وترێت كه‌رت ی غهززه ئاڵۆزتر ی ئهو ناوچان ه دهبێتهوهو ئابڵوق ه ی هاوواڵتیان ی توندتر ده‌بێت‌و بێزار ك �ه‌رت � ی غ���هزه زی��ات��ر ده‌بێت‌و ی دروستبوون ی هه‌ندێك بووه‌ته‌هۆ كێش هو گیروگرفتیش له‌نێوان میسر‌و ی حه‌ماس ،ته‌نانه‌ت حكومه‌ته‌ك ه له‌ناو بزوتنه‌وه‌كه‌شدا ناكۆك ی دروستبووه بۆ نموون ه ساڵ ی رابردوو باڵێك ی توندڕه‌و ك ه به‌سه‌له‌ف ی ی ناسرابوون جیابوونه‌و‌ه‌و جیهاد ل�هم��زگ�ه‌وت��ێ��ك��دا ئه‌ماره‌تێك ی ئیسالمیان له‌ناوچه‌یه‌ك ی سهر به‌كه‌رت ی غهززه راگه‌یاند ،پاشان غهززه په‌الماریدان‌و مزگه‌وته‌كه‌یان بهسهریاندا رووخاند. ده‌ستوور :تێوه‌گالن ی حه‌ماس به‌هه‌ندێك ملمالنێ ی ئیقلیمییه‌و‌ه تا چهند خزمه‌ت به‌به‌رژه‌وندییه‌كانی گه‌ل ی فه‌ڵه‌ستین ده‌كات؟ ی نیاز سه‌عید :بزووتنهوه ح��هم��اس ل��ه‌ژێ��ر كاریگهری ی هه‌ندێك واڵت ی ئیقلیمیدای هو ئهو واڵتان ه نه‌خش هو كاریگه‌رییان ه
نیاز سه‌عید هه‌ی ه لهسهر داڕشتن ی سیاس هت‌و بڕیاره‌كان ی ح �هم��اس ،ئهمهش ی به‌ملمالن ێ تاڕاده‌یه‌ك په‌یوه‌ند هاوسه‌نگ ی ئیقلیمییه‌كان‌و ه��ێ��زه‌و‌ه ه �هی � ه له‌خۆرهه‌اڵت ی ناوه‌ڕاستدا ،حه‌ماس تێوه‌گالو‌ه به‌هه‌ندێك ملمالنێ ی ئیقلیمییه‌و‌ه‌و به‌كارده‌هێنرێت لهو ملمالنێیانه‌دا، ی دوو بنه‌ماو‌ه ك ه ئه‌ویش له‌رێگ ه خاڵ ی ئاسانن بۆ نزیكبوونه‌و‌ه‌و به‌كارهێنان ی حه‌ماس ،هه‌ندێك ی ئایدۆلۆژیا الیه‌ن لهسهر بنه‌ما توانیویان ه حه‌ماس له‌خۆیان نزیك بخه‌نه‌وه ،هه‌ندێك الیه‌ن ی دیكهش ی كۆمه‌ك ی دارای یو لهسهر بنه‌ما ی دیك ه ی ج���ۆراو ج��ۆر ه��اوك��ار توانیویان ه به‌جۆرێك له‌جۆره‌كان حه‌ماس بۆ مه‌رام ه سیاسییه‌كان ی خۆیان به‌كاربهێنن ،به‌تایبه‌ت له‌وكاته‌دا ك ه حه‌ماس حوكمڕان ی گرته‌ده‌ست زۆر پێویست ی بهو
ئه‌زموونێك ه شكستخواردووه، پ��ڕه له‌كێش هو گیروگرفت ،پڕ‌ه له‌ناخۆش یو نائارام ی ك ه بههیچ شێوهیهك نه‌یانتوان ی ئاسایش سه‌قامگیر ب��ك�هن ،نه‌یانتوان ی دام���وده‌زگ���اك���ان��� ی حكومهت ی حه‌ماس به‌گه‌ڕبخه‌ن ،حكومه‌ته‌ك ه ی چهند ساڵ ی رابردوودا له‌ماو‌ه ی گرانی، تووش ی بێكاری ،دیارد‌ه ی سوته‌مه‌نی ،نه‌بوون ی كێش ه ك��اره‌ب �او نه‌بوون ی مووچ ه بوو، ههروهها نه‌یتوان ی نموونه‌یه‌ك ی ی جوانتر له‌ده‌سه‌اڵت ی رێكخراو ی فه‌ڵه‌ستین ی رزگ���اری���خ���واز ی س ێ پێشكه‌ش بكات ،له‌ماو‌ه ساڵ ی رابردوودا حه‌ماس نه‌یتوان ی ی هیچ دهستكهوتێك ی گهوره له‌ڕوو س�ه‌ق��ام��گ��ی��رك��ردن� ی ئاسایش‌و ی ی له‌الی هكو له‌ڕوو خزمه‌تگوزار نه‌ته‌وه‌ی یو سه‌ركه‌وتن ی سیاس ی ب �هس �هر ده‌وڵ��هت�� ی ئیسرائیلدا
ی ی ههر هێزێك ههموو سه‌ركه‌وتن‌و تێكشكانێك ی ی لهسهر هێزه‌كان ی مه‌عنه‌و ئیسالمی ،كاریگه‌ر ی دروستده‌كات ی سیاس ی ئیسالم دیك ه
جۆره پشتگیرییان ه هه‌بوو ،چونك ه حكوم هت‌و بزوتنه‌وه‌كه‌یان تووش ی كورتهێنانی بودج ه ب���ووهوهو ی ی ئابور ی ئابڵوق ه رووب����ه‌ڕوو ی خۆشكرد بووه‌وه ،ئه‌مان ه زه‌مین ه ك ه حه‌ماس تاڕاده‌یه‌ك سه‌ربه‌خۆی ی ی ل �ه‌ده‌س��ت��ب��دات له‌بڕیارو خ��ۆ هه‌ڵویسته‌كان یو ده‌سه‌اڵته‌كان ی ی بكه‌وێت ه ده‌ست هێزو واڵت ی دیك ه ی ئیقلیم یو هه‌ندێك الیه‌ن ی دیك ه ی فه‌ڵه‌ستین. دهرهوه ده‌س���ت���وور :سه‌ركه‌وتن ی حه‌ماس له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان ی ساڵ ی ی خۆشحاڵ ی ()2006دا بووه مای ه بزووتنهوه ئیسالمییه‌كان له‌جیهان ی ئیسالمی ،كوردستانیشی له‌گه‌ڵدا بێت ،به‌رێزتان وهك پسپۆڕێك ی ئیسالم ی سیاس ی ئه‌زموون ی حه‌ماس چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟ ن��ی��از س�ه‌ع��ی��د :ئه‌زموون ی ی ف���هرم���ان���ڕه‌وای��� ی پ����ڕۆس���� ه حه‌ماس له‌كه‌رت ی غ �ه‌زز‌ه له‌س ێ ساڵ ی راب�����ردوودا ،ئه‌زمونێك ی
له‌الیه‌ك ی دیكهوه به‌ده‌ستبهێنێت‌و له‌هه‌موو ئهم بوارانه‌دا حه‌ماس ی له‌ناوچه‌كان ی ژێ��ر قه‌ڵه‌مڕه‌و خۆیدا شكستیهێناوه. ده‌س���ت���وور :شكستهێنان ی حه‌ماس له‌ئه‌زموون ی حكومڕانیدا چ ڕه‌ن��گ��دان��هوهی��هك�� ی ده‌بێت ی لهسهر ههر حیزبێك ی هاوشێو‌ه ی حه‌ماس له‌كات ی دووباره‌كردنه‌و‌ه ئه‌زمونێك ی له‌وشێوه‌یه‌دا؟ ن���ی���از س���ه‌ع���ی���د :ه��هم��وو سه‌ركه‌وتن‌و تێكشكانێك ی ههر هێزێك ی ئیسالم ی سیاس ی له‌جیهان ی ئیسالمیدا ئهگهر سه‌ربكه‌وێت یاخود شكستبهێنێت له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان یان له‌به‌ڕێوه‌بردن ی پڕۆسه‌یه‌ك ی ی ف��ه‌ڕم��ان��ڕه‌وای��ی��دا ،كاریگه‌ر ی ل �هس �هر هێزه‌كان ی م �ه‌ع��ن �هو ی ئیسالم ی سیاس ی دروست دیك ه ده‌كات ،چونك ه هه‌میش ه هێزه‌كان ی ئیسالم ی سیاس ی ئیش لهسهر ئ �هوه دهك��هن ك ه له‌حه‌فتاكان‌و ی راب���ردوو هه‌شتاكان ی س���هده
ی سه‌رده‌م سه‌رده‌م ی بوژاندنه‌و‌ه ئیسالم یو راچڵه‌كین ی ئیسالم ی ی ئه‌وه‌یانكردوو‌ه ك ه بووهو بانگه‌واز ئیسالم له‌پاش شكست ی خه‌الفه‌ت ی ێ دهگهڕێتهوه بۆ پڕۆس ه سه‌رله‌نو حكومڕانێتی ،بۆئه‌مه‌ش سوودیان له‌شۆڕش ی ئیسالم ی ئێران ی ساڵ ی ( )1979 – 1978وه‌رگرتبوو، ك ه تیایدا بۆ یهكهمجار ده‌وڵه‌تێك ی ع��ل��م��ان� ی ب �ه‌ه��ێ��ز رووخ��ێ��ن��راو ی ده‌وڵه‌تێك ی ئیسالم ی له‌جێگ ه دروس��ت��ك��را ،ه �هروهه��ا پشتیان ی ئه‌فغانستان به‌ئه‌زموون ی شه‌ڕ ی ی جیهاد به‌ستبوو ك ه ب�هن��او ئیسالمییه‌و‌ه هێزه‌كان ی ئیسالم ی ی ئهمریكا شه‌ڕیان سیاس ی له‌بر ی سۆڤیی هت‌و له‌به‌رامبه‌ر سوپا حكومهت ی ئه‌فغانستان ده‌كرد، له‌ملمالنێكان ی جه‌نگ ی سارددا، ی نه‌هێڵن سۆڤییه‌ت نزیك بۆئهوه ببێتهوه له‌ئاو‌ه گه‌رمه‌كان ،چونك ه له‌وكاته‌دا سۆڤیه‌ت ئابڵوقه‌یه‌ك ی ی ل �هس �هر ب��وو ،ئ��هم دوو ت��ون��د سه‌ركه‌وتن ه لهالیهن هێزه‌كان ی ی ئیسالم ی سیاسییه‌و‌ه خوێندنهوه ی بۆكرا ،پێیانوابوو ئیتر هه‌ڵ ه سه‌ده‌مه‌ك ه سه‌رده‌م ی ئیسالم ی سیاسییه ،لهبهرئهوه له‌كۆتای ی ی نه‌وه‌ده‌كان ی هه‌شتاكان‌و سه‌ره‌تا ی راب����ردوودا شه‌پۆلێك ی س��هده ت �ه‌ش �هن �هس �هن��دن � ی ئیسالم ی سیاس ی چهند واڵت‌و ناوچه‌یه‌ك ی جیهان ی ئیسالم ی گرته‌وه ،له‌وان ه جه‌زائیر ،كوردستان ،كۆماره‌كان ی ی ن��اوه‌ڕاس��ت ك ه له‌پاشت ئاسیا ی سه‌ربه‌خۆبوون، هه‌ڵوه‌شاندنه‌و‌ه به‌نگالدیش‌و ئه‌ندۆنیزیا‌و هه‌ندێك ل���ه‌واڵت‌و ناوچه‌كان ی ئه‌فریقا‌و ی ئیسالمی، چهند واڵتێك ی دیك ه بهاڵم له‌نه‌وه‌ده‌كانه‌و‌ه ورده ورده لهگهڵ چوون ه ناو ساڵ ی ()2000 هوه ئه‌زموونێك ی دیك ه هات ه ئاراوه، ك ه له‌چه‌ند واڵتێكدا هه‌ندێك ی ی ئیسالم ی سیاس ی ده‌چوون ه هێز پ��ڕۆس �هك��ان � ی هه‌ڵبژاردنه‌و‌ه‌و ده‌نگیان به‌ده‌ستده‌هێنا ،له‌وان ه پارت ی دادو گه‌شه‌پێدان له‌توركیا ك ه له‌بنه‌ڕه‌تدا ئهم پارت ه مۆدیل ی پارتێك ی ئیسالم ی سیاس ی نییه، ههرچهنده هێزه‌كان ی ئیسالم ی سیاس ی ده‌یانه‌وێت بیكه‌ن ه مۆدێلێك ی ئهم بۆخۆیان ،بهاڵم لهبهرئهوه پارت ه سه‌ركرده‌كانیان پێشینه‌یه‌ك ی ئیسالم ی سیاسییان ههیه ،خه‌ڵك واتێده‌گه‌ن ك ه ئه‌مانه‌ش پارتێك ی ئیسالم ی سیاسین ،ك ه له‌راستیدا وانییه ،ئهمهش یه‌كێك ی دیك ه له‌خوێندنه‌و‌ه ههڵهكان ی هێزه‌كان ی ئیسالم ی سیاس ی ك ه پێیانوای ه له‌پڕۆسه‌كان ی ه��ێ��زه‌ك��ان��ی��ان ی جه‌ماوره‌ییان هه‌ڵبژاردندا پێگ ه به‌هێزتر ده‌بێت ،هه‌مان ئه‌زموونیش ی ل��هس��هر ههرێم ی ك��اری��گ��هر ی كوردستان‌و ناوچه‌كان ی دیك ه جیهان ی ئیسالم یو فه‌ڵه‌ستینیش هه‌بوو ،لهبهرئهوه چۆن سه‌ركه‌وتن‌و ی هه‌ڵبژاردنه‌كان كاریگهری بردنه‌و‌ه یو ی مه‌عنه‌و ه��هب��ووه ل����ه‌ڕوو ی ی جه‌ماوه‌ر به‌هێزبوون ی پێگ ه پارته‌كان ی ئیسالم ی سیاس ی له‌كات ی پڕۆسه‌كان ی هه‌ڵبژاردندا، ب �ه‌ه �هم��ان��ش��ێ��وه الوازب������وون‌و ی هه‌ی ه شكستهێنانیشیان كاریگه‌ر لهسهر الوازب��وون‌و شكستهێنان ی ی ئیسالم ی سیاس ی هێزه‌كان ی دیك ه له‌واڵتان ی جیهان ی ئیسالمیدا ،ك ه عیراقیش یه‌كێك ه لهو نموونان هو ی ده‌سه‌اڵت له‌ده‌ست ی ئێستا زۆرین ه ی ئیسالم ی شیعه‌دای ه ك ه هێز نهیتوانیوه ته‌نانه‌ت ئاسایش
به‌رقه‌رار بكات. ده‌ستوور :جۆرێك له‌دوو فاق ی به‌دیده‌كرێت له‌نێوان حه‌ماس وهك حكومهت ،حه‌ماس وهك گروپێك ی چ�هك��دار ،له‌كات ی حكومڕانیاندا جۆرێك له‌شمولییه‌تیان له‌كه‌رت ی غ���ه‌زز‌ه ف���ه‌رز ك���رد ،له‌كاتێكدا ك ه بزوتنه‌وه‌یه‌ك ی چه‌كداربوون ی هه‌میش ه نیگه‌رانیان ده‌رده‌ب��ڕ له‌كۆت‌و پێوه‌نده‌كان ی ده‌وڵه‌ت؟ نیاز سه‌عید :له‌ناو ریزه‌كان ی حه‌ماسدا ناكۆكییه‌ك ی زۆر ههبووه، ی بۆ نموون ه گروپ ی (بزوتنه‌و‌ه ئه‌نساروڵاڵ) ك ه له‌ساڵ ی ()2009دا ی له‌حه‌ماس جیابوونه‌و‌ه‌و له‌ناوچ ه ره‌ف �هح ئه‌ماره‌تێك ی ئیسالمیان راگه‌یاند ،ئهم گروپ ه له‌بنه‌ڕه‌تدا ی ئ��ه‌وه‌ب��وون ك ه ن �هك ه �هر دژ ح��هم��اس ل��ه‌گ��هڵ ئیسرائیلدا ی دان��وس��ت��ان ئه‌نجامبدات ،دژ ی ئه‌وه‌ش بوون ك ه حه‌ماس به‌شدار له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا بكات ،چونك ه باڵێك له‌ناو حه‌ماس‌و سه‌رجه‌م ی ئیسالم ی ه��ێ��زه‌ك��ان� ی دی��ك�� ه ی سیاسیدا كۆك نین لهسهر ئهوه ی ئایا خۆیان بخه‌ن ه به‌رده‌م پڕۆس ه هه‌ڵبژاردن یاخود به‌شدارینه‌كه‌ن، ی چونك ه ئه‌وان ه پێیانوای ه لهبهرئهوه ی خ��وا جێبه‌جێده‌كه‌ن به‌رنام ه له‌خواوه‌ی ه شه‌رعیه‌تیشیان ن�هك ل �ه‌ج �هم��اوه‌ره‌وه ،ه�هر ئهم ناكۆییه‌ش بوو ك ه له‌ناو حه‌ماسدا ی ی ئهوه ته‌شه‌نه‌یكرد‌و بووه‌هۆ ی ل ێ جیاببێته‌وه، ك ه ئهو گروپ ه ئ��هو گ��روپ��ه‌ش ده‌ری��خ��س��ت ك ه ی ح �هم��اس ناتوانێت له‌ناوخۆ ی بیروڕا په‌سه‌ند خۆیدا جیاواز بكات ،ههروهها ناتوانێت ته‌بای ی ریزه‌كان ی بپارێزێت‌و ئۆپۆزیسیۆن قبوڵبكات ،بهپێچهوانهوه حه‌ماس ی ی وه‌اڵم ی ئهو گروپ ه زۆر به‌توند دای���هوهو مزگه‌وتێك ی به‌سه‌رددا رووخاندن. ی به‌رێزتان ده‌س��ت��وور :ب �ه‌ڕا ی گۆشه‌گیربوون ی حه‌ماس هۆكار ی عه‌ره‌ب یو نێوده‌وڵه‌تییه‌و‌ه له‌ڕوو بۆچ ی ده‌گه‌ڕێننه‌وه؟ نیاز سه‌عید :به‌بۆچوون ی من ی حه‌ماس ی بزووتنهوه خوێندنهوه بۆ ملمالن ێ ناوخۆییه‌كان‌و بۆ ملمالن ێ لهگهڵ ده‌وڵه‌ت ی ئیسرائیل‌و ب��ۆ تێگه‌یشتن له‌ملمالنێكان ی خ���ۆره���هاڵت��� ی ن����اوه‌ڕاس����ت، خوێندنه‌وه‌یه‌ك ی ته‌سك بینانه‌یه، ی ی خۆ ی ئ���هوه ح �هم��اس ل �هب��ر ببێت ه یاریكه‌رێك ی سه‌ره‌ك ی لهسهر ی گۆڕه‌پانه‌كه ،بووه‌ت ه داشێك له‌یار شه‌تره‌نجه‌كه‌دا ،له‌كاتێكدا ده‌بوو ی شه‌تره‌نجه‌ك ه له‌به‌رامبه‌ر ی یار خۆ ئیسرائیلدا به‌ڕێوه‌ببات ،حه‌ماس تێوه‌گالو‌ه به‌چه‌ندین ملمالنێكان ی نێوان (سوریا‌و لوبنان) له‌الی هكو (س��وری�او ئیسرائیل) له‌الیه‌ك ی دیكهوه ،ههروهها هه‌ندێك له‌واڵت ه ی وهك ع�ه‌ره‌ب��ی��ی�هك��ان� ی دی��ك � ه ی سعودی هو میسر نیگه‌رانن له‌ئه‌دا سیاس ی ح �هم��اس ،لهبهرئهوه ئهو واڵتان ه ئیشیان لهسهر ئهوه ی ك��ردووه ك ه ئهو گۆشه‌گیریی ه ح �هم��اس زی��ات��ر ب��ێ�ت‌و هه‌وڵ ی الوازكردن ی ده‌ده‌ن ،چونك ه ئه‌وان ی پێیانوای ه ح�هم��اس په‌یوه‌ند به‌ئه‌جێندایه‌ك ی ده‌ره‌كییه‌و‌ه هه‌ی ه ی فه‌ڵه‌ستین‌و ی كێش ه ل��ه‌ده‌ره‌و‌ه ی ده‌ستكه‌وت ی زیاتر بۆ ی ئهوه له‌بر گه‌ل ی فه‌ڵه‌ستین به‌ده‌ستبهێنێت، ب �ه‌پ��ێ��چ �ه‌وان �هوه ئ��ه‌وه‌ش�� ی ك ه ل�����ه‌راب�����ردوودا ب��ه‌ده‌س��ت��ه��اوه ی خستوویانه‌ت ه به‌رده‌م هه‌ڕه‌ش ه له‌ناوچوونه‌وه.
15
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
بیروڕا
مـه‌الو ئیشكـالیـه‌تـی مـانیفـێستـی گـوتـاری ئـایـینـی نه‌جمه‌دین حه‌مه‌عه‌لی دام���هزراوه ی ئایین ی وهك یه‌كێك له‌الیه‌نه‌كان ی نێو پرۆس ه ی ژیان ی رۆح��� یو م��اد ی م���رۆڤ ،ب���ه‌رده‌وام ب��ه‌ده‌رك��ه‌وت��هو پ��ێ��دراوه روح�� یو مادیه‌كان ی به‌شدار ی كردوه له‌ژیان ی گشت یو تایبه‌ت ی مرۆڤه‌كاندا، ئهم به‌شدار ی كردنه‌ش له‌هه‌ند ێ حاڵه‌تدا ئاراسته‌یه‌ك ی پۆزه‌تیڤیان وه‌رگ���رت���وه‌و ل �ه‌ه �هن��د ێ حاڵه‌ت ی تریشدا بهپێچهوانهوه هاوبه‌ش ی كردن‌و كاریگه‌ریه‌كان ی ئایین بووه‌ت ه هۆكارێك ی كاریگه‌ر له‌پرۆس ه ی سه‌ره‌ولێژبوونه‌و‌ه ی تاكو كۆمه‌ڵدا، ده‌كر ێ لێرهوه ئهو پرسیاره بخرێت ه روو ،كام ه ئایین پۆزه‌تیڤه‌و كام ه ئایین نیگه‌تیڤ ه له‌په‌یوه‌ندیدا به‌چاك ب��وون ی��ان خ��راپ ب��وون� ی بوون‌و ژیان ی مرۆڤه‌وه؟ وهك ئ�هوه ی ك ه ئایین په‌یوه‌ندیه‌ك ی خۆبه‌خۆ ی به‌ژیان ی سرووشت ی مرۆڤه‌كانه‌و‌ه ههیهو سه‌ره‌تاو كۆتا ئامانجیش ی بریتی ی بووه له‌ئاراسته‌كردنه‌و‌ه ی ژیان ی مرۆڤ بۆ ئهوه ی له‌سروشت ی بوون ی خۆ ی النه‌دات‌و له‌مانا ی مرۆڤ بوون ی خۆ ی نه‌كه‌وێت ،بهاڵم دواجار به‌هۆ ی گۆڕین ی ك��ات‌و س��ه‌رد‌هم‌و خود ی كه‌سه‌كانیش ،تێڕوانین بۆ ئایین فۆرم ه سه‌ره‌تاییه‌ك ه ی خۆ ی تێنه‌په‌ڕاندوه‌و به‌هۆ ی بیركردنه‌وه‌و تێڕوانین ی جیاواز ی په‌یڕه‌و كه‌رانیه‌و‌ه دامه‌زراو‌ه ی ئایین یو بیرركردنه‌و‌ه ی ئایین ی فۆرم ی جیاواز جیاوازتر ی بهخۆیهوه بینیوه‌و له‌كۆتایشدا ئ�هم تێڕوانین ه جیاوازان ه خۆیان ل�ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی�هك��دا رێكخستوه‌و مه‌زهه‌ب شوێن ی خ��ود ی گوتار ی ئایین ی گرتوه‌ته‌وه‌و بوو به‌مه‌رجه‌ع ی یه‌كه‌مین بۆ پیاوان ی ئایین یو تاك ی ب��اوه‌ڕدار ،دواتر له‌ده‌ره‌نجام ی ئهم مه‌زهه‌بانه‌و‌ه زیاتر بیركردنه‌و‌ه ی ئایین ی پ �ه‌رت �ه‌وازه‌ی � ی بهخۆیهوه بین یو ئهم گۆڕان ه بوو به‌سه‌ره‌تایه‌ك بۆ لێكترازان ی زیاتر ی گوتار ی ئایین ی لهسهر ده‌ست ی شوێن كه‌وتوان ی خود ی ئهم مه‌زهه‌بانه. ل ه پاشانیش به‌هۆ ی جیاواز ی بیركردنه‌و‌ه ی ئ �هم مه‌زهه‌بانه‌و‌ه چه‌نده‌ها گ��روپ‌و تاقم ی ئایین ی ج��ی��اواز ج��ی��اواز درووس���ت بوون‌و لێرهوه زیاتر گوتار ی ئایین ی دوچار ی شێواندن‌و ساده‌كردنه‌و‌ه بوویهوه، پاش ئهو مێژوو‌ه دوورو درێژ‌ه ی كه‌هه‌ریه‌ك ه لهم مه‌زهه‌بان ه تێیان په‌ڕاند ،له‌چوارچێو‌ه ی ئه‌قڵی هت‌و ب��ی��رك��ردن��هوه ی خ��ۆی��ان��دا ب��وون به‌هه‌ڵگر ی پانتای ی گوتار ی ئایین ی ته‌قلیدی ،ئهم گوتار‌ه شوێنێك نه‌ما ك ه ده‌ست ی بۆ نه‌بات‌و قس ه ی تێدا نه‌كات له‌ووردو درشت ی ژیان‌و بوون ی م��رۆڤ ،ئهم س�ه‌ره‌و لێژبوونه‌وه‌ی ه له‌گوتار ی ئایین ی مه‌زهه‌بیدا بهردهوام ب��وو تا له‌كۆتایدا له‌سه‌ره‌تاكان ی سه‌د‌ه ی رابردوه‌و‌ه ئهم بیركردنه‌وه‌ی ه له‌پێناو خ��ۆرزگ��ارك��ردن � ی خۆیدا
ئهگهر كه‌سێك كه‌مێك ی هه‌بێت خوێنده‌وار ئه‌وا له‌توانایدا ده‌بێت ی ی ئایین ی مه‌الیه‌ك له‌بر له‌مزگه‌وته‌كانه‌و‌ه وتار پێشكه‌ش بكات
رواڵه‌تگه‌رایی و په‌راوێزبوونی جه‌وهه‌ری گوتار دووب��اره له‌سه‌رده‌ست ی كۆمه‌ڵێك فه‌قیه ی تاراده‌یه‌ك مۆدێرن لهنێو مۆدێلێك ی نوێدا خۆ ی رێكخسته‌و‌ه ك � ه ئ��هم م��ۆدێ��ل �ه‌ش بریت ی بوو له‌مۆدێل ی درووستكردن ی حیزب‌و گروپ‌و رێكخراز ی سیاس ی ئایینی، ئ��هم گ��روپ��ان� ه ب��وون ب � ه به‌شێك له‌هه‌ڵگر ی گوتار ی ئایینی ،بۆی ه لهو كاته‌و‌ه تاكو ئێستا ده‌یه‌هاو سه‌ده‌ها گروپ‌و حیزب‌و رێكخستن ی تر ی سیاس ی ئایین ی هاتن ه ئاراوه‌و له‌ئێستادا گوتار ی ئاین ی لهسهر ده‌س��ت�� ی چ �هن��د الی �هن��ێ��ك خۆ ی مانیفێست ده‌كات‌و ئهم الیه‌نان ه بوون به‌میراتگر ی خود ی ئایین‌و گوتار ی ئایینی ،ئه‌مان ه له‌شێو‌ه ی موفت یو قوتابخانه‌كان ی ف �هت��واو حیزب‌و رێكخراوه سیاسیه‌كان‌و مه‌الكان‌و پیاوان ی ئایین ی له‌ناو دام��هزراوه ی ئایینیدا خه‌ریك ی كاركردن لهسهر ئهو به‌رنامه‌ی ه ی ك ه له‌فه‌قیهه‌كانه‌و‌ه بۆیان ماوهتهوه. ل �هن��او ئ���هو چ �هن��د الیه‌ن ه ی س�����ه‌ره‌وه‌دا ئ����هوه ی ده‌م���ان���هو ێ به‌كورت ی سه‌رنجێك ی لهسهر بده‌ین بریتی ه له‌گوتار ی م �ه‌الو پیاوان ی ئایینی ،پیاوان ی ئایین ی بریتین له‌نوێنه‌ر ی گوتار ی ته‌قلید ی ئایینی، گه‌ر له‌رابردوودا مه‌الو مامۆستایان ی ئایین ی توانیبێتیان رۆڵێك ی بهرچاو و ف����راوان بگێرن له‌هه‌ڵگرتن‌و ئاراسته‌كردن ی گوتار ی ته‌قلید ی ئایین یو عه‌وام ی كۆمه‌ڵگادا ،تا ئهو راده‌ی ه ی ك ه مه‌ال ی ئایین ی له‌سااڵن ی رابردوودا به‌هۆ ی نه‌خوێنده‌واربوون ی تاك ی ك����ورده‌وه ،ی��اخ��ود به‌هۆ ی ئ��ام��اده‌ن �هب��وون‌و چاالكنه‌بوون ی پرۆس ه ی پ��ه‌روه‌رده‌و فێركردنه‌وه، ئهم ه بووه‌ت ه هۆكارێك بۆئهوه ی ك ه مه‌الو مامۆستایان ی ئایین ی سنوور ی گوتارو پێگ ه ی ته‌قلید ی ئایین ی خۆیان تێپه‌رێنن‌و رۆڵ ی مامۆستاو پیاو ی كۆمهاڵیهتیو له‌هه‌ند ێ حاڵه‌تیشدا سیاس ی ببینن ،ك � ه له‌راستیدا هه‌ندێك لهم مه‌الیان ه توانیان لهو ده‌م��ان �ه‌دا رۆڵ�� ی كاریگه‌ربگێرن‌و له‌ئێستاشدا ناو ی هه‌ندێك له‌وان ه مێژوو پاراستون یو بهردهوام له‌كۆڕو كۆبوونهوهو سیمیناره‌كاندا ناویان ده‌برێت‌و هه‌وڵ‌و كارو ماندوبوونیان به‌رز راده‌گیرێت ك ه ئهمهش ئینكار ی ناكرێت ،گه‌ربمانه‌و ێ ده‌توانین ناو ی چهندین م�ه‌الو مامۆستا ی ئایین ی بخه‌ینه‌روو.
ده‌توانین بڵێین مه‌ال ی ئایین ی لهو سه‌رده‌مانه‌دا بوون ی بۆ كۆمه‌ڵگ ه ل���ه‌راده‌ب���ه‌ده‌ر گرنگ ب��وو ،پاشتر به‌هۆ ی به‌سیستم بوون ی پرۆس ه ی خوێندنهوه رۆ ڵ‌و ئ��ه‌رك‌و پێگ ه ی مامۆستاو م��ه‌ال ی ئایین ی بهرهو پوكانه‌و‌ه‌و په‌راوێزكه‌وتن بوویهوه ، یاخود ده‌توانین بڵێین رۆڵ ی مه‌ال ی ئایین ی له‌دۆخێك ی ئه‌كتیڤه‌و‌ه بهرهو دۆخێك ی پاسیڤ ئاراسته‌بوو. پیاو ی ئایین ی بههیچ شێوهیهك نهیتوانیوه ل �ه‌چ��وارچ��ێ��وه ی ئهو گوتار‌ه ده‌ربچێت ك ه له‌رابردوودا ف��ۆرم�� ی پ��ێ��وه گ��رت��وه ،چونك ه ئاماده‌یی ی پیاو ی ئایین ی له‌ئێستادا ته‌نها ئاماده‌بوونێك ی رواڵه‌تییه‌و
كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كاندا ،ته‌قدیس بوون ی م��ه‌الو پ��ی��او ی ئایین ی ال ی تاك، ئه‌مانه‌و چهندین هۆكار ی تر ). به‌م نه‌فه‌سه‌و‌ه پیاو ی ئایین ی ده‌یه‌وێت لهم سه‌رده‌مه‌دا ئاماده‌ی ی هه‌بێت‌و بوون ی خۆ ی له‌ده‌ست نه‌دات به‌ب ێ ئ �هوه ی كه‌مترین گۆرانكار ی له‌گوتار ی خۆیدا بكات. ئهوه ی ك ه پیاوان ی ئایین ی بهردهوام سه‌رقاڵین بریتی ه له‌جه‌ختكردنه‌و‌ه لهسهر كۆمه‌ڵێك الیه‌ن ی گوتار ی ئایینی ،ئ �هم جه‌ختكردنه‌وانه‌ش فۆرمێكیان وهرگرتوه به‌شێوه‌یه‌ك ك��� ه ئ���ه‌گ���هر ك �هس��ێ��ك كه‌مێك خوێنده‌وار ی هه‌بێت ئه‌وا له‌توانایدا ده‌بێت له‌بر ی مه‌الیه‌ك ی ئایین ی
ی بههیچ شێوهیهك نهیتوانیوه ی ئایین پیاو ی ئهو گوتار‌ه ده‌ربچێت ك ه له‌رابردوودا له‌چوارچێو‌ه ی ی ئایین ی پیاو فۆرمی پێوه گرتوه ،چونك ه ئاماده‌یی ی ی رواڵه‌تییه‌و خود له‌ئێستادا ته‌نها ئاماده‌بوونێك ی له‌رابردوودایه ی ئایینی‌‌و گوتاره‌كه پیاو
خود ی پیاو ی ئایین یو گوتاره‌ك ه ی له‌رابردوودایه‌و ده‌شیه‌وێت به‌هه‌مان ئهو پێگه‌و رۆڵ ه ی ك ه له‌كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ی نه‌خوێنده‌واردا ههیبووه ههر بهو شێوه‌ی ه بمێنێته‌وه ،ك ه ئهمهش ئه‌گه‌رێك ی ناواقعیه‌و بههیچ جۆرێك ناكرێت جیاواز ی له‌نێوان ئهم دوو س����ه‌رد‌هم‌و ب���ارودۆخ���ه‌دا نه‌كه‌ین له‌هه‌موو روانگه‌كان ی ژیان ی مرۆڤه‌وه. ل���ه‌الی���هك��� ی ك���ه‌ش���هوه گه‌ر له‌رابردوودا گوتار ی ئایین ی كاریگه‌ر بووبێت‌و شوێن ی خۆ ی كردبێته‌وه‌و توانیبێت ی خه‌ڵك ئاراست ه بكات، بهاڵم ئهوه زیندویه‌ت یو زیره‌ك ی پیاو ی ئایین ی نهبووه ك ه ئهم كاریگهری ه ی خوڵقاندو‌ه بهڵكو كۆمه‌ڵێك هۆكار له‌پشت ئ��هم ح��اڵ �هت �ه‌وه‌ن وهك (عه‌وام ی تاكو كۆمه‌ڵگا ،چ له‌روو ی نه‌خوێنده‌واریه‌و‌ه یان له‌روانگ ه ی گوتار ی ئایینیهوه بێت ،پیرۆزیه‌ت ی چه‌مك ی ئایین ال ی كۆمه‌ڵگه، به‌شداریكردن ی پیاو ی ئایین ی له‌كای ه
له‌مزگه‌وته‌كانه‌و‌ه وت��ار پێشكه‌ش بكات ،چونك ه شته‌كان هه‌موویان دووب��اره ده‌كرێنه‌وه‌و ئیتر شێوه ی كۆمه‌ڵ ه حه‌كایه‌تێكیان وهرگرتوه ك ه ههموو ساڵێك خولێك ته‌واو دهك هنو دواتر دووباره ده‌بنه‌وه‌و بهو شێوه‌ی ه ب �ه‌رده‌وام ده‌بن ،ته‌نانه‌ت زوورب ه ی ئ �هم وت��اران �ه‌ش نووسراونه‌ته‌وه‌و حازر لهبهر ده‌ستتدان ،به‌شێوه‌یه‌ك كه‌مه‌الیه‌ك ی ئایین ی به‌پێ ی ئهو خشته‌ی ه ی كه‌هه‌یه‌ت ی ده‌زان ێ دوا ی چهند مانگێك ی ترو له‌هه‌فته‌یه‌ك ی دیار ی كراودا چ وتارێك پێشكه‌ش ب ه ب����اوه‌رداڕان دهك���ات! ته‌نانه‌ت هه‌ندێك لهو ئیمانداران ه ی كه‌به‌رده‌وام هاتوچۆ ی ئهو مزگه‌وتان ه دهكهن ك ه ئهم مه‌الیان ه وتاربێژیانن ،وایان ل ێ هاتو‌ه پێش ئهوه ی مه‌الی‌ئایین ی ده‌م بكاتهوه ئه‌مان ده‌زانن ئه‌وچ ی ده‌ڵ ێو باس ی چیش ده‌كات. به‌هۆ ی چه‌ق به‌ستووی ی ئهم گوتاره‌و‌ه كه‌به‌راست ی پروكێنه‌ر‌ه بۆ
تاك ی باوه‌ردار زۆرێك لهو كه‌سان ه ی ك���ه‌رۆژێ���ك ل�����ه‌رۆژان هاتوچۆ ی م��زگ �ه‌وت��ی��ان ك����ردوه له‌ئێستادا به‌هۆ ی گوتار ی مه‌الكانه‌و‌ه وازیان له‌به‌شداریكردن له‌نوێژ ی هه‌ین ی هێناوهو زۆرێك له‌وانه‌ش ك ه ئاماده ی نوێژ ی هه‌ین ی ده‌بن ته‌نها لهبهر واجب بوونه‌كه‌یه‌ت یو ل ه گوتار ی دووباره بوهوه ی مه‌الكان بێزارن به‌شێوه‌یه‌ك زووربه‌یان پێیان خۆش ه ك ه مه‌ال ده‌م نه‌كاته‌وه‌و نوێژه‌كه‌یان بۆ بكات‌و مزگه‌وت به‌ج ێ بهێڵن. گه‌ر گوتار ی پیاوان‌و مه‌الیان ی ئایین ی گه‌شتبێت ه ئاستێك ته‌نانه‌ت نه‌شتوانن ق�هن��اع�هت به‌عه‌وام ی كۆمه‌ڵگ ه بكهن ،ده‌ب ێ ئهم گوتار‌ه ب ه چ پێوانه‌یه‌ك ی ئه‌قڵ ی ده‌كرێت هه‌ڵی بسه‌نگێنین؟ ته‌نانه‌ت خود ی پیاوان ی ئایینیش خۆیان بوونه‌ت ه فاكته‌رێك ی كاریگه‌ر له‌ناشیرین ك��ردن‌و له‌به‌رچاو خستن ی خود ی ئایین ،لهم رۆژگاره‌دا مه‌الو پیاوان ی ئایین ی ترۆپك ی گوتار ی ته‌قلید ی ئایینیان گرتوه‌و ن �هوه ی رواڵه‌ت گه‌رای یو ف��ۆرم‌و سكێچ ی ئایینین‌و ك��اری��ان به‌ئه‌ق ڵ‌و بیركردنه‌و‌ه ی ئه‌قاڵنیه‌و‌ه نیهو بههیچ شێوهیهك ناتوانن له‌مانا ئه‌قاڵن یو قوڵه‌كان ی خود ی قورئان بگه‌ن ،بگره له‌هه‌ند ێ حاڵه‌تیشدا دژایه‌ت ی بیركردنه‌و‌ه ی ئه‌قاڵن ی دهكهن ،ئه‌مان ه ئهوهنده ی ئیش لهسهر خه‌ڵك ی عه‌وام دهكهن بههیچ شێوهیهك ناتوانن كاریگه‌ر ی لهسهر چین ی خوێنده‌وار ی ئایین یو گشت تاك ی كۆمه‌ڵگ ه به‌شێوه‌یه‌ك ی گشت ی دابنێن. كۆمه‌ڵگه‌و به‌تێگه‌شتن ی هۆشیاربوونه‌و‌ه ی به‌رامبه‌ر به‌گوتار ی ئ�ه‌ق�ڵان� ی ئایین ی رۆڵو پێگ ه ی م �ه‌الو پیاوان ی ئایین ی ده‌كه‌وێت ه مه‌ترسیه‌وه ،چیتر ئهو پێگه‌یه‌یان نابێت ك ه پێشتر هه‌یانبووه‌و چێژیان ل ێ وهرگرتوه ،كار ی پیاوان ی ئاین ی بووه به‌خۆخه‌ریككردن به‌كاریگه‌ر ی دانان لهسهر الیه‌نه‌كان ی ترو ژیان ی رۆژان�� ه ی مرۆڤه‌كان ،ئهوهنده لهو بوارهدا ساده‌بوونه‌ته‌و‌ه جار ی واهه‌ی ه بیسه‌ر گومان ده‌ب��ات ل��هوه ی ك ه ئایا ئهو له‌مزگه‌وت ه یان له‌باره‌گا ی حیزبێك ی سیاس ی ی��ان ل� ه ۆرك شۆپێك ی جه‌ماو‌ه یو كۆمه‌اڵیه‌ت ی دایه..؟ مه‌الكان شوێن ی به‌رژه‌وه‌ند ی خۆیان ك �ه‌وت��وون‌و داب��ه‌ش بوون
بهسهر حیزبه‌كاندا به‌شێوه‌یه‌ك هه‌رحیزبه‌و هه‌ندێك مه‌ال ی له‌خۆ ی كۆكردوه‌ته‌وه‌و یه‌كیه‌تیه‌ك ی زانایان ی بۆ درووست كردوون ،تاكو بتوانن له‌سه‌نگه‌ر ی به‌رگریكردن له‌حیزبدا ب ێ گوێدان ه هیچ پرنسیپێك رۆڵ ی به‌رژه‌وه‌ند خوازان ه ی خۆیان بگێڕن تاكو سه‌ركرده‌و به‌رپرس ی حیزبه‌كان لێیان راز ی بن‌و موچه‌كانیان نه‌بڕن و نانبڕاو نه‌بن؟ ئه‌مان ه نه‌ك به‌پێ ی گوتار ی ئایین ی بهڵكو به‌پێ ی ئهو ئاواز‌ه ده‌دوێن ك ه حیزب له‌مێشك ی ئهواندا تۆمار ی كردوه ،واتا لێرهدا ئایین له‌رێگ ه ی پیاوان ی ئایینیهوه ب��ووه به‌پاشكۆ ی حیزب‌و فۆرم ی یه‌كێك له‌ئۆرگانه‌كان ی حیزب ی وه‌رگرتوه‌و دواج��ا حیزب شوێن ی ئایین ی گ��رت��وه‌ت��هوهو ئاینیش پاشه‌كش ه ی كردوه لهسهر ده‌ست ی مه‌الو پیاوان ی ئاینی؟ ل �هم��ڕۆدا وه‌زی��ف � ه ی پیاوان ی ئایین ی له‌پاشه‌كشه‌دایه‌و خه‌ریك ه به‌ته‌واو ی بهرهو له‌ناوچوون ده‌چێت یاخود ده‌توانین بڵێین له‌ناویش چ���ووه ،ب���هاڵم ئ��هم وه‌زیفه‌ی ه ی پیاوان ی ئایین ی لهالیهن حیزبه‌كانه‌و‌ه گ��ۆڕان��ك��ار ی ب���هس���ه‌ردا هاتوه‌و له‌ئێستادا حیزب بووه به‌فاكته‌رێك ی كاریگه‌ر بۆ ئهوه ی مه‌ال ی ئایین ی له‌په‌راوێزدا نه‌بێت ،حیزب هاتو‌ه وه‌زیفه‌یه‌ك ی تر ی به‌مه‌ال ی ئایین ی به‌خشیو‌ه كه‌ئه‌ویش بریتی ه له‌مه‌ال ی حیزبی ،به‌ڵ ێ مه‌ال ی حیزب ی نه‌ك مه‌ال ی ئایینی ،ئهمهش فۆڕمێك ی نوێ ی مه‌الی ه ك ه حیزب له‌رێگ ه ی ئهم مه‌الیانه‌و‌ه شه‌ر ی به‌رامبه‌ره‌ك ه یو شه‌ڕ ی ئایین ل ه ئهستۆ ده‌گرێت. ل�ه‌الی�هك� ی ك �ه‌ش �هوه به‌هۆ ی ئ �هم ب��ارودۆخ � ه ی م �ه‌الو پیاوان ی ئایینیهوه له‌ئێستادا مه‌ال ی ئایین ی ئه‌رك‌و پێگ ه ی فۆرم ی فه‌رمانبه‌ری وه‌رگرتوه‌و ئهوهنده وهك پیشه‌یه‌ك هه‌ڵسوكه‌وت له‌گ ه ڵ ئاییندا ده‌كات هیچ ئهوهنده وهك ئه‌ركێك ی ئایین ی لێ ی ناڕوانێت ،واتا به‌ته‌واو ی ماناو بوون ی موقه‌ده‌س له‌مه‌ال ی ئایین ی وه‌رگیراوه‌ته‌وه‌و گۆڕاوه به‌بوونێك ی دن��ی��ای� یو ن��ام��وق �ه‌د‌هس‌و م��اد یو پیشه‌گه‌ر له‌پێناو گوزه‌راندن ی ژیان ی رۆژان���ه‌دا ،ت��اوا ی لێهاتو‌ه م �ه‌ال ی ئایینیش چ ل �هن��اوه‌ڕۆك و چ ل�ه‌رواڵ�هت��دا هیچ جیاوازیه‌ك ی نه‌بێت له‌گ ه ڵ فه‌رمانبه‌رێك ی تر ی حكومه‌تدا ،ك ه له‌راستیدا ئهم ه ترۆپك ی لێدان ه له‌ئایین‌و تاراد‌ه ی به‌بازاڕ ی كردنی. بۆی ه له‌پێناو سه‌یڤ كردن ی گوتار ی ئایینی لهو مه‌رگه‌سات‌و گه‌مه‌ی ه ی كه‌تێ ی كه‌وتو‌ه پێویست ه مه‌ال ی ئایین ی به‌خۆ یو گوتاره‌كه‌یه‌و‌ه تێپه‌رێنرێت‌و گ��وت��ار ی ئه‌قاڵن ی ره‌س��� هنو بیركردنه‌و‌ه ی ئایین ی شوێن ی ئهم گوتار‌ه ساده‌و سواو‌ه ی هێڵ ی گشت ی ته‌قلید ی ئایین ی بگرێته‌وه ،تائاین وهك جه‌وهه‌رو گوتار ی ئه‌قاڵن ی بناسرێت‌و بتوانێت خۆ ی مانیفێست بكات.
ی ئایین له‌رێگ ه ی ئایینیهوه بووه پیاوان ی حیزب‌و به‌پاشكۆ ی یه‌كێك فۆرم ی له‌ئۆرگانه‌كانی حیزب وهرگرتوه
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
بیروڕا
حــه‌ســـه‌ن یــاســیـــن
قاعیده‌‌و نۆژه‌نبوونه‌و‌ه ی مه‌ترسی ی تیرۆر رێكخراوی قاعیده ،كه رێكخراوێكی ئیسالمیی سیاسیی رادیكاڵ‌‌و سوننه‌گه‌رایه ،بڕوای به‌جیهادی نێو ده‌وڵه‌تی‌‌و دامه‌زراندنی خه‌اڵتێكی نوێی ئیسالمی له‌سه‌رتاسه‌ری جیهان ههیه .بۆ ئهو مهبهستهش ههموو رێگاكانی به‌كارهێنانی توند‌وتیژی ،له‌به‌رده‌م خۆیدا به‌كراوه ده‌بینێت‌و به‌كرده‌وه‌ش هه‌روای كردووه. رێكخراوی قاعیده ،كه سه‌رتۆپی رێكخراوه تیرۆریستی‌‌و به‌كارهێنه‌ره‌كانی توندوتیژییه بۆ چاره‌سه‌ری ناكۆكییه سیاسیه‌كان له‌جیهاندا ،ئه‌گه‌رچی له‌ماوه‌ی سێ ـ چوار ساڵی رابردوودا بههۆی ئهو گورزه جه‌رگبڕه‌ی له‌دوای په‌الماره‌كه‌ی ()11ی ئه‌یلولی 2001 كه لهالیهن ئه‌مریكاوه به‌ری كه‌وت ،لهزۆربهی ناوچه جیاجیاكانی جیهاندا شكستی پێوه دیاربوو ،ئهمهش كاریكردبووه سهر ئاستی هه‌ڵسوڕانی رێكخراوه‌كه‌‌و كه‌مبوونه‌وه‌ی چاالكییه‌كانی ،بهاڵم له‌باری ئێستادا ئهوه زیاتر له‌چه‌ند مانگێكه ،بههۆی ئهو چاالكییه تیرۆریستیانه‌ی ئه‌نجامیداون ،سه‌لماندویه‌تی كه هێشتا ده‌توانێ ببز‌وێ‌‌و كه‌سانێكی زۆرتر له‌ڕیزه‌كانی خۆیدا ،به‌مه‌به‌ستی نیشاندانی سووربوون لهسهر بهرنامهو هه‌وڵدان بۆ هێنانه‌دیی ئامانجه‌كانی بهێنێته‌دی. ئێستا رێكخراوی قاعیده ،له‌سه‌رتاسه‌ری جیهاندا‌و بهتایبهتی له‌چه‌ند واڵتێكدا ،به‌گه‌رمی له‌هه‌وڵی هاتنه‌وه مه‌یداندایه .له‌عیراقدا له‌كاتێكدا قاعیده له‌دوو ـ سێ ساڵی رابردوودا تێكشكابوو ،بارودۆخی سیاسیو ئه‌منی ب��ه‌ره‌و هێمنی‌‌و سه‌قامگیری چ��ووب��وو ،ئێستا تیرۆریستانی سهر به‌قاعیده ،جارێكی دیكهش كه‌وتنه‌وه ئه‌نجامدانی كاری توند‌وتیژی‌‌و گرتنهبهری شێوازه‌كانی ته‌قاندنه‌وه‌و وێرانكردن، كه خوێنی سه‌دان كه‌سی بێ تاوانی تێدا ده‌ڕژێ ،ئه‌وه‌بوو له()8ی مانگی كانونی یه‌كه‌می رابردوودا له‌به‌رده‌م چهند ته‌الرێكی حكومه‌تی‌‌و هه‌مانكات له‌ناوچه‌یه‌كی بارزگانیدا ته‌قینه‌وه‌یان ئه‌نجامدا كه ()130 كه‌سی تێدا كوژراو زیاتر له( )400كه‌سیشی تێدا برینداربوون. له‌واڵتی پاكستانیشدا ،رێكخراوی قاعیده ،به‌ته‌قینه‌وه‌یه‌ك لهنێو یاریگایه‌كی تۆپی ده‌ستدا ،كه نزیكه‌ی ( )90كه‌سی تێدا كوژرا، پێشوازیی لهساڵی 2010دا كرد .له‌رۆژانی ئاهه‌نگ‌و جه‌ژنی سه‌ری ساڵی تازه‌شدا‌و به‌دیاریكراوی له( )25ی مانگی كانونی یه‌كه‌می رابردوودا ،فرۆكه‌یه‌كی ئه‌مریكیی سهر به‌كۆمپانیای (نۆرس وێست ئێرالینز) لهكاتی نیشتنه‌وه‌ی له‌فڕۆكه‌خانه‌ی شاری دیتروێتدا ،كه له‌ئه‌مستردامی پایته‌ختی هۆاڵنداوه هاتبوو ،بهرهو رووی هه‌وڵێكی سه‌رنه‌گرتووی ته‌قاندنه‌وه بوهوه ،كه لهالیهن الوێكی نایجیرییه‌وه، به‌ناوی عومه‌ر فاروق عه‌بدولموته‌لیبدا دراوه .الوه‌كه لهالیهن رێكخراوی (قاعیده له‌نیمچه دورگ��هی عه‌ره‌بدا ،كه ناوهندی هه‌ڵسوڕانیان له‌یه‌مه‌نه ،بۆ ئه‌نجامدانی ئهو ته‌قینه‌وه‌یه ئاماده‌كرابوو. هه‌ڵسوڕانی ئێستای رێكخراوی قاعیده ،له‌ناوچه جیاجیاكانی جیهاندا ،لهسهر ئاستی نێو ده‌وڵه‌تیدا ،بۆته مایه‌ی هه‌ڵوێسته
ئێستا رێكخراوی قاعیده، له‌سه‌رتاسه‌ری جیهاندا‌و بهتایبهتی له‌چه‌ند واڵتێكدا، به‌گه‌رمی له‌هه‌وڵی هاتنه‌وه مه‌یداندایه
ل��هس��ه‌رك��ردن .ل��هم پێناوه‌دا، سه‌رۆكی ئهمریكا ئۆباما ،ك ه لهكاتی به‌سه‌ربردنی پشوودابوو له(هاوای) ،مۆڵه‌ته‌كه‌ی خۆی بڕی‌‌و دڵنیایی دایه رای گشتی ئه‌مریكی كه ئهمریكا به‌رانبه‌ر ب��هو ه��ه‌وڵ��ه سه‌رنه‌گرتووه‌ی رێكخراوی قاعیده بۆ ئه‌نجامدانی له‌فڕۆكه‌خانه‌ی ت��ه‌ق��ی��ن��هوه دیتروێتدا ،بێ ده‌ن��گ نابێت‌و به‌دوای ههموو ئه‌وانه‌دا ده‌چێت كه یارمه‌تیده‌ری جێبه‌جێكه‌ری هه‌وڵه سه‌رنه‌گرتووه‌كه بوون. ههر لهم باره‌یه‌وه جۆن برینان، ك��ه راوێ���ژك���اری ئ��ۆب��ام��ای��ه بۆ نه‌هێشتنی تیرۆر ،رایگه‌یاند كه واڵته‌كه‌ی سووره لهسهر ئهوهی كه رێكخراوی قاعیده له‌ڕه‌گه‌وه هه‌ڵكێشێ‌‌و هه‌وڵه‌كانیان لهم پێناوه‌دا ،كه له‌ئه‌فغانستان‌و عیراق‌و پاكستان‌و یه‌مه‌ن‌و .. داوی��ان��ه ده‌یسه‌لمێنێ ئهگهر كهسانی سهر به‌قاعیده بیانه‌وێ ل��ه‌ده‌س��ت ئهمریكا ڕابكه‌ن، ئ��ه‌وا ن��ات��وان��ن ت��اس��هر خۆیان حه‌شاربده‌ن ،چونكه ئهمریكا س���ووره ل��هس��هر تێكشكاندنی قاعیده له‌یه‌مه‌ن‌و پاكستان‌و ئه‌فغانستان ....هتد. ی ی ئێستا رێكخراو ئ���هوه ی ب���ۆ ده‌دا، ق��اع��ی��ده ه���ه‌وڵ��� ی خ��ۆی‌‌و ب��ۆ ن��ۆژه‌ن��ك��ردن��هوه ی جیهاندا، ی ل ه ئێستا هه‌ڵسوڕان ی ی داهاتوودا ،ده‌وڵه‌تان ل ه ماوه ی دژ به‌تیرۆر ناچار ده‌كات به‌ر‌ه ی شه‌ڕه‌كه‌یان دژ به‌قاعیده‌‌و به‌ر‌ه تیرۆر به‌رفراوانتر بكهنو وردتر ی له‌ئێستا‌و راب��ردووی��ان مشور به‌ره‌نگاربوونه‌و‌هی قاعیده بخۆن!
14
ی ی ده‌ستــی فـه‌قیـهه‌كانـ قـوربانیـ نائه‌قاڵنیــه‌تی ئایینــی شێخ شه‌هابه‌دینی سوهره‌وه‌ردی
د .ئه‌حمه‌د خه‌لیل ی یه‌كه‌م به‌ش سوهره‌وه‌رد ی سوهره‌وه‌رد یان سوره‌به‌رد ناو یه‌كێك ه له‌شارۆچك ه كوردییه‌كان ی ی ی رۆژئاوا نزیك ی زه‌نجان له‌باكور ی كۆن ی میدیا ئێران ،ك ه به‌ناوچ ه ده‌ناسرێت( ،االصگخری()346 ك ،أب����ن ح�����وق�����ل()367ك، یاقوت الحمودی()636ك و ابو الفدا‌ء()732ك ،وه‌كو ناوچه‌یه‌ك ی ی باسیان لێوه كردووه ،ك ه شاخاو رۆژهه‌اڵت ی كوردستان پێكده‌هێنێت‌و ی سێ لهسهر له‌باشوریشه‌و‌ه نزیك ه ی شاخاوییه، ی ن��اوچ�� ه چ����وار ههروهها سوهره‌وه‌رد ده‌كه‌وێت ه ی ی ئهم ناوچه‌یه‌وه‌و باكور باكور شاره‌زوور له‌به‌رزاییه‌كان ی ههرێم ی كوردستان لهگهڵ ئێران. ی أبن حوقل له‌كتێبه‌كه‌یدا بهناو (ص��ور ه أالرض ،ل )314باس ی ی كردووه ،ك ه "سوهره‌وه‌رد ئهوه ی خۆشگوزه‌ران یو ژیان‌و ل��ه‌ڕوو پاك ی ئ��اوه��ه‌واو جوان ی شوێن‌و فراوان ی ناوچه‌و دیمه‌ن ه جوانه‌كان ی ل���ه‌ش���اره‌زوور ده‌چ��ێ��ت ،كاتێك ك��ورده‌ك��ان ده‌ستیان به‌سه‌ریدا گرت". ی گه‌شه‌و رۆشنبیر ی ئهم كه‌س ه سه‌باره‌ت بهناو مه‌زنه ،ه��هروهك ئیبن خه‌له‌كان ی (یه‌حیا باس ی لێوه كردووه ناو ی ئه‌میره‌ك)ه و ی حه‌به‌ش كوڕ كوڕ ی (ابوالفتوح)ه و ی هه‌ڵبژێردراو ناو ی (شه‌هابه‌دین)ه ،ههروهها نازناو ب��هك��وژراو ی��ان شه‌هیدیش ناو ده‌برێت ،ئیبن خه‌له‌كان به‌جوان ی ناو‌ه كوردییه‌كان ی تۆمار كردووهو ی كوردبووه‌و ناسیونی ،لهبهرئهوه ی نزیك ه له‌نیشتیمان ی نیشتیمانه‌ك ه ی سوهره‌وه‌ردییه‌وه ،هه‌ربۆی ه وش ه ی ت��ۆم��ار ك���ردووه (ئ��هم��ی��ره‌ك) ی ی بچوككراو‌ه ی ئ��هوه به‌به‌ڵگ ه ی (ك) ی (ئه‌میر)ه لهبهرئهوه ناو له‌زمان ی ك���وردی ك��ۆن‌و ت��ازه‌دا ئه‌لكێت به‌كۆتای ی ئهو ناوان هی ،ك ه بچوك ده‌كرێنه‌و‌ه وه‌كو :خه‌لیل= خه‌لك /شێخ= شێخك و ..هتد. ی ی ل��هم��اوه س����وه����ره‌وه‌رد ی شه‌شه‌م ی ی س�����هده ن���ی���وه ی كۆچیدا ل ه دایكبووه‌و مێژوو له‌دایكبوون ی ده‌كه‌وێت ه نێوان (545ك_1150ز)و س��ااڵن�� ی (550ك_ 1155ز)ی��هوهو له‌ساڵ ی ( )586كۆچیدا كۆچ ی دوای ی ی ژیان ی ك��ردوه ،سااڵن ی سه‌ره‌تا ل ه سوهره‌وه‌ردا بهسهر بردووه‌و ی یه‌كه‌م ی ههر له‌وێش رۆشنبیر بهدهستهێناوه ئهگهر ئاین ی بێت یان فه‌لسه‌ف ی یان سۆفیگه‌ری،
ی ئیشراق واتا ده‌ركه‌وتن ی ئه‌قڵ‌‌و رووناكیه‌كان دره‌وشانه‌وه‌و دارژانیانه(فه‌یز) كردنیان ه بهسهر ده‌روونه‌كاندا ی موجه‌ره‌د بوونیاندا له‌كات
مه‌زاری سوهره‌وه‌ردی ب��هاڵم هیچ زانیارییه‌ك ی ئهوتۆ لهسهر قۆناغ ی زانست ی یه‌كه‌م ی له‌به‌رده‌ستدا نییه. ی بهو زانسته‌و‌ه سوهره‌وه‌رد ن��ه‌وه‌س��ت��اوه ،ك�� ه له‌شاره‌كه‌یدا به‌ده‌ستیهێنابوو ،وه‌كو زۆرێك ل ه ی قوتابیان ی زانست ی هاوسه‌رده‌مه‌ك ه ی ئه‌نجامداو بۆ سه‌فه‌رگه‌لێك ی زۆر زان��او داناكان ده‌گ��ه‌ڕاو زانست ی ل��ێ وه‌رده‌گ���رت���نو پاشتر بوو ی ئه‌وان ئه‌نجامیان به‌سۆف یو ئهوه ده‌دا‌و ئه‌میش ده‌ی��ك��رد وه‌كو كۆشش‌و هه‌وڵدان‌و به‌تواناكردن‌و ی رۆح��ی ،ههروهك پاككردنه‌و‌ه ی ی ل ه دوای��ن كتێب ی بهناو خ��ۆ (المطارحات) دا ده‌ڵێت: "ئهوه ته‌مه‌نم گه‌شت ه نزیك ه ی س ی ساڵ‌و زۆرب ه ی ژیانم له‌سه‌فه‌رو گ��ه‌ڕان‌و پشكنیندا بهسهر بردو بۆ كه‌سێك ده‌گ��ه‌ڕام زانستم پێ بێ، نه‌گه‌شتم بهوهی ،ك ه كه‌سێك هه‌واڵ ی لهسهر زانست ی پیرۆز هه‌بێ یان باوه‌ڕ ی پێ ی بێت‌و شه‌یدا ی بێ". ی ی س��ه‌ف��هر س����وه����ره‌وه‌رد رۆژه���هاڵت��� ی ك��رد ب��ۆ مه‌راغه‌و ئه‌سفه‌هان‌و رۆش��ت بۆ رۆژئ��اوا ی بچوك بۆ واڵت�� ی ش��ام‌و ئاسیا ی ئێستا) مامۆستا (ت��ورك��ی��ا ی��هك��هم��ی��ن��هك��ان�� ی ل�� ه م��ه‌راغ�� ه (مه‌جده‌دین ئه‌لجیل یو مامۆستا فه‌خره‌دین ئه‌لڕازی) بوون ،ههروهها ی ب ه قوتاب ی ل ه ئه‌سفه‌هانیش چاو فه‌یله‌سوف ی به‌ناوبانگ ئیبن سینا كه‌وت‌و بوو ب ه هاوڕێی. ی ب ه ی په‌یوه‌ند سوهره‌وه‌رد شێخ فه‌خره‌دین ئه‌لماردینیه‌و‌ه كرد، ی له‌نێوانیاندا هه‌بوو، ك ه هاوڕێیه‌ت ی واده‌رده‌كه‌وت ئهو له‌ژێر كاریگ ه ی (مه‌شائی) م��هزه�� هب‌و رێ��گ��ا ی كرد دا بوو ،له‌پاشان سه‌فه‌ر بۆ دی��ارب��هك��رو ل��هوێ��دا مایه‌وه‌و ی ب ه ئه‌میر(خه‌ربوت په‌یوه‌ند عیماده‌دین قه‌ر‌ه ئه‌رسه‌الن)هوه ی ی (االلواح العمادیه) كردوو كتێب ی پێ به‌خشی. به‌دیار ل����ه‌گ����هڵ ئ���هم���ان���ه‌ش���دا رۆژه���هاڵت���ن���اس (ماسینیون)
فه‌یله‌سوف ه ل ه ئیشراقیه‌كه‌یدا ی زه‌رده‌شتیدا بوو له‌ژێر كاریگه‌ر له‌سه‌رده‌مان ی دوایدا .ئیشراقیه‌ت ی ی شێواز ی ئه‌فاڵتوون به‌واتا ال ی جیهان ه بهسهر ب�ڵاوب��وون��هوه ئه‌قڵ ی یه‌كه‌مدا(ئه‌قڵ ی كارا) بهاڵم ی ی ئیسالمیدا به‌واتا له‌شێواز گه‌شتن ه به‌مه‌عریف هی راستهقینه، ی زه‌وق و ئ�����ه‌وه‌ش ل��ه‌ڕێ��گ�� ه دۆزینه‌وه‌یه (الذوق والكشف) نه‌ك ی لێكۆڵینه‌وه‌و سه‌لماندن ی له‌ڕێگ ه ئه‌قڵی. ی له‌پێشه‌ك ی قوتبه‌دین شیراز ی (حكم ه كتێبه‌كه‌یدا ب��هن��او االش��راق للسهروردی)دا ده‌ڵێت": ی دام���ه‌زراو دانایی(حیكمه‌ت) ی ل�� ه ئیشارقدا ل��هس��هر بنه‌ما دۆزینه‌وه‌ی ه (الكشف) ،وه‌هه‌روه‌ها دانای ی ئیشراق ی الی فارسه‌كان ی ئه‌ویش دهگهڕێتهوه بۆ جۆر ی حیكمه‌تیان یه‌كه‌م ،لهبهر ئهوه ی (ال���ذوق والكشف)، به‌رمه‌بنا لێرهدا مهبهست ل ه ئیشراق واتا ده‌ركه‌وتن ی رووناكیه‌كان ی ئه‌ق ڵ‌و دره‌وش��ان��هوهو دارژانیانه(فه‌یز) كردنیان ه بهسهر ده‌روونه‌كاندا له‌كات ی م��وج��ه‌ره‌د بوونیاندا، ی ههروهك فارسه‌كانیش به‌رمه‌بنا زهوقو ئ��اش��ك��راك��ردن چاویان پ��ێ��ی��وای��ه ،ك�� ه س���وه���ره‌وه‌رد ی له‌ده‌ست خستن ی حیكمه‌ت ده‌بڕی، م مه‌زهه‌ب ی (االشراقی) له‌واڵت ی ئه ه��هروهه��ا پێشڕه‌وو رابه‌ره‌كان ی ئه‌میره‌دا دامه‌زراند ،پاش ئه‌وه‌ش یۆنانیش ،بێجگ ه ل ه ئه‌رستۆو چوو بۆ حه‌ل هب‌و له‌وێ نیشته‌جێ په‌یڕه‌وانی ،متمانه‌و باوه‌ڕییان بوو ،لێره‌شه‌و‌ه رووبه‌روو ی كۆتایی ه ته‌نها لهسهر لێكۆڵینه‌وه‌و به‌ڵگ ه مه‌رگه‌ساتباره‌كه‌ی بوویهوه. ههبووه". (فه‌یله‌سوفه‌كان ی ئیسالم ی ی یه‌كێك ه ل ه س��وه��ره‌وه‌رد ی ی فه‌لسه‌ف ه دهك���رێ���ن ب��� ه دوو ب���ه‌ش���هوه :بیرمه‌ند‌ه گه‌وره‌كان ی ی ئ���هم وات���ا ی ،ال ف��هی��ل��هس��وف��هك��ان�� ی ئیشراق‌و ئ��ی��ش��راق�� فه‌یله‌سوفه‌كان ی مه‌شائى ،سه‌رۆك‌و (االش����راق) به‌ته‌نها (زه‌وق و رێبه‌ر ی ی فه‌یله‌سوفان ی ئیشراق ی كه‌شف) نیه ،چونك ه سوهره‌وه‌رد ی ی به‌كار ی تایبه‌ت ئیسالمی شیخ شه‌هابه‌دین بۆ شێوازێك ی ك ه (خودا، سوهره‌وه‌ردییه ،ك ه له‌زانایان ی هێناوه بهو مانای ه س��هده ی ی رووناكیه‌كانه) له‌ڕووناك ی شه‌شه‌م هو په‌یڕه‌وان ی رووناك ی تر ك��هم��ت��رن وهك���و :ق��ط��ب الدین ئ�����ه‌وه‌و‌ه روون��اك��ی��هك��ان�� ی ههردوو شیرازی ،شهرزوری ،لهم رێبازه‌دا ده‌رده‌چێت ،ك ه كۆڵه‌ك ه یو رۆحییه .لهگهڵ ی مادد پشت به‌دوو شت ده‌به‌سترا :به‌ڵگه‌و جیهان ی ی ئهوه سه‌لماندن ی ئه‌قڵ یو كۆشش‌و ئه‌وه‌شدا س��وه��ره‌وه‌رد ی روح. پاككردنه‌و‌ه ی زیادكردووه ،كه یه‌كه‌م رووناك سه‌رۆك‌و رێبه‌ر ی ی فه‌لسه‌ف هی ده‌رك��ه‌وت��وو له‌یه‌كه‌مه‌و‌ه فه‌یز مه‌شائ ی ئیسالمی ،شیخ ئه‌لڕه‌ئیس وهرگرتوه ك ه ئه‌ویش بریتی ه ل ه ی رووناكیه‌كانه، ئه‌بو عه‌ل ی سینایه‌و په‌یڕه‌وانیش ی (الله) ك ه رووناك ی ی جیهانێك زۆرن وهك��و. :الكندی ،فارابی ،ههروهها سوهره‌وه‌رد ابوعل ی سینا ،خواج ه نصیرالدین ناوه‌ندیتر داده‌هێنێت له‌نێوان ط��وس�� ی ی (رووناك ی ،م��ی��ردام��اد ،اب��ن رشد ههردوو جیهان ه ئه‌قڵ ابـن ، ی انـدلسـ بـاجـه ابـن اندلسی، ی ی مادد رووناكیه‌كان)و جیهان ی ی ده‌هێنێت به‌جیهان الطـائغ انـدلسـی ،لهم رێبازه‌دا ك ه ن��او ی میسالی ،ئهمهش ته‌نها پشت به‌به‌ڵگه‌و سه‌لماندن ی به‌رز‌هخ‌و جیهان ئه‌قڵ ی ده‌به‌سترێت) ی ی میسالیمان ل ه فه‌لسه‌ف ه جیهان ی ئیشراق ی ی فه‌لسه‌ف ه بیر ئه‌فاڵتووندا بیردێنێته‌وه. و /عومه‌ر عه‌بدولكه‌ریم قادر ی یۆنانیه‌كان باوك ی راسته‌قین ه omerteno@yahoo.com ی فه‌لسه‌فه‌ن ،ئهمهش بهو مانای ه ئهو راستی ه هیچ گومانێك ی تێدا ی سوكرات نیه ،ههروهك فه‌لسه‌ف ه (469ـ)399پ .ز له‌نێوان میسالی‌و ی (ماتریال)یدا كۆبووه‌ته‌وه، مادد ی میسال ی ههر له‌وكاته‌شدا فه‌لسه‌ف ه ی ئیشراق شێخ ی سه‌ركێش ی بهسهر فه‌لسه‌ف ه ی ئه‌فاڵتوون خ��وێ��ن��دك��اره‌ك�� ه واداده‌نێت ،ك ه بیرو كردوو ه و (427ـ)347پ .ز. ی مرۆڤ به‌ته‌نها فیكر فه‌لسه‌ف هی ماتریاڵ ی (المشائیة) ی ش بهسهر ئه‌رستۆی(384ـ )321ناتوانێ زانین‌و مه‌عریف ه ی ئه‌فاڵتوون پ.ز خوێندكار ته‌واو به‌ده‌ستبهێنێت. سه‌ركێش ی كرد. ف��ه‌ل��س��ه‌ف�� ی ئ��ی��ش��راق بۆ فه‌یله‌سوف ی یۆنان ی ئه‌فاڵتوون ده‌گ���ه‌ڕێ���ت���هوه ،ه���هروهه���ا ئهم
17
info@destur.net
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
First Year
بیروڕا
ی ل ه توركیا ی دیموكراس له‌مپه‌ره‌كانی به‌رده‌م كرانه‌وه ئاراس ره‌فیق سیسته‌می دیموكراسی یه‌كێكه له‌ده‌رهاویشته‌كانی مۆدێرنه‌و له‌ڕۆژئاواوه سه‌ریهه‌ڵدا ههروهك عه‌لمانیه‌ت‌و ناسیۆنالیزم‌و چهند چه‌مكێكیتر نه‌شونمایان كرد وه‌كو ئه‌لته‌رناتیڤێك پیاده‌كران ل���ه‌ڕۆژئ���اوادا بهشێوهیهكی تاڕاده‌یه‌ك زۆر سه‌ركه‌وتوانه توانیان ئامانجی خۆیان بپێكن‌و لهگهڵ واقیعی كۆمه‌ڵگاكانی خۆرئاوادا بێنه‌وه .ئهمهش وای له‌وانه كرد كه بارگاوی بوون به‌بیری نوێی رۆژئاوا شه‌یدایانه تێكۆشان ب��ۆ گواستنه‌وه‌ی ئ�هو چه‌مكانه بۆ واڵته‌كانی خ��ۆی��ان ل��ه‌ڕۆژه��هاڵت��دا به‌بێ گوێدانه هیچ زه‌مینه‌سازییه‌ك‌و ئاماده‌كاریه‌كی هاوواڵتیان بۆ هه‌رسكردنی ئهم بیره‌نوێیه، ده‌ب��وو به‌چه‌ند قۆناغێك كار ب��ۆ پراكتیزه‌كردنی بكهنو وهك��و ئامانجێكی ستراتیژی ل �هئ �ه‌ج��ێ��ن��دای سیاسیاندا بیچه‌سپێنن .دیارترینی ئهو چه‌مكانه‌ش كه له‌ناوچه‌كانی رۆژهه‌اڵتدا بوون به‌مۆدێل‌و له به‌ڕێوه‌بردنی واڵتدا بانگه‌شه‌یان ب��ۆ ك���را ه�����ه‌رزوو رێ����ڕه‌وی راسته‌قینه‌ی خۆیان ونكردو خ��اڵ��ی��ب��وون�هوه له‌ناوه‌رۆكی راسته‌قینه‌ی خ��ۆی��ان‌و ته‌نها له‌شێوه‌و فۆڕمێكی رواڵه‌تی م��ان�هوه .ده‌وڵ�هت�ی توركیاش ده‌یویست به‌هه‌مان رێگادا گ��وزه‌ر بكات به پشتبه‌ستن بهوهی كه ده‌وڵه‌تێكی ئایینی ت��ۆت��ال��ی��ت��ار ب���وو تابتوانێت گۆڕانی ریشه‌یی له‌سیسته‌می س��ی��اس��ی��دا ب��ك��ات‌و مۆركی ئایینی فڕێبدت‌و به فۆڕمێكی نوێی عه‌لمانی خ��ۆی نمایش بكات ،بهاڵم ئهم عه‌لمانیه‌ته نه‌یتوانی وه‌كو ئهو مۆدێله‌ی كه ل��ه‌رۆژئ��اوادا هه‌بوو جێی
تورکیا گۆڕستانی پارته سیاسییه‌کان س��ه‌رك��ه‌وت��ووه‌ك��ان��ی جه‌نگ خۆیان له‌هه‌موو ئهو قه‌یرانانه رزگاربكه‌ن كه له‌ئه‌نجامی ئهو شهڕه نه‌گریسه‌دا رووبه‌ڕوویان ب���وه‌وه ،ده‌وڵ �هت �ی توركیاش وهك���و هێزێكی دی���ارو نوێ ل���ه‌ڕۆژه���هاڵت���ی ن��اوه‌ڕاس��ت��دا له‌سه‌رپێی خۆی وه‌ستابوو،
ی ی ده‌ستوور ی ئهتاتوركهوه تائێستا دادگا ی ده‌سه‌اڵت له‌سه‌ره‌تا ی هه‌ڵوه‌شاندوه‌ته‌وه‌و ی سیاس توركیا زیاد ل ه سی رێكخراوو پارت ی له‌ئه‌ندامه‌كانیان كردووه ی سیاس ی كار قه‌ده‌غ ه
خۆی بكاتهوه ،بههۆی بوونی ئهو مه‌یله ره‌گه‌زپه‌رستانه‌یه‌ی كه له‌بیركردنه‌وه‌ی سهركرده ن��اس��ی��ۆن��ال��ی��س��ت �هك��ان �ی ئهو سه‌رده‌مه‌ی توركیادا هه‌بوو، ع �ه‌ل��م��ان��ی �هت ل���هم واڵت����ه‌دا به‌رگێكی ڕه‌گ �ه‌ز په‌رستانه‌ی كرا به‌به‌رداو ،بوو به پاشكۆی ئایدیاكانی ئ �هت��ات��ورك‌و بۆ مه‌رامه تایبه‌تیه‌كانی میتۆدی كه‌مالیزم به‌كارهێنرا. ل��ه‌دای��ك��ب��وون��ی ف����ه‌زای دیموكراتی له‌توركیادا پاش ئهو گۆڕانه ریشه‌ییه‌ی كه له‌جیهاندا روویدا توانی ره‌وڕه‌وه‌ی مێژوو به‌ئاڕاسته‌یه‌كی تردا بگۆڕێت، زاڵبوونی هه‌ژموونی ئهمریكا وه‌كو هێزێكی زه‌به‌الح له‌دونیادا بوو به‌ئه‌مری واقیع له‌به‌رامبه‌ر سۆسیالیستیدا ب��ل��ۆك��ی راوه‌ستا ،ئیدی دهوڵهتانی تازه پێگه‌یشتوو هه‌وڵی ئه‌وه‌یان ده‌دا ب �ه‌ه��اوك��اری ده‌وڵه‌ته
لهو قۆناغه‌دا بههۆی گوشاره ن��اوخ��ۆی�یو ده‌ره‌كیه‌كانه‌وه زیاتر مه‌یلی به‌الی كرانه‌وه‌و ف �ه‌زای دیموكراتیدا ئاڕاسته بوو بۆیه ده‌سه‌اڵتدارانی ئهو كاته‌ی توركیا به‌ڕێبه‌رایه‌تی پارتی گه‌لی كۆماری به‌ناچاری ئهو بارودۆخه‌یان قه‌بووڵكردو ملكهچی بوون .ئیدی توركیا له‌سیسته‌می تاك حیزبیه‌وه گۆڕا بۆ فره حیزبی‌‌و چهندین پ��ارت�ی سیاسی ده‌ركه‌وتن‌و پانتاییه‌كی فراوانیان له‌ناو ج�����هم�����اوه‌ردا داگ���ی���رك���ردو ت��اراده‌ی��هك سانسۆر لهسهر رۆژن��ام��ه‌گ��ه‌ری ن �هم �او رۆڵی جه‌ماوه‌ر له‌مه‌یدانی سیاسیدا په‌ره‌ی سه‌ند. وهك ئ��اش��ك��رای�ه پارتی دیموكراتی توركیا كه لهالیهن چهند كهسێكی وه‌كو (عه‌ندنان مه‌نده‌ریس‌و جه‌الل بایارو فوئاد كوپه‌رلو و ره‌فیق كورڵتان)
هوه دام��ه‌زرا ئه‌مانه چاویان له‌هه‌ڵبژاردنێك بوو كه ده‌بوو لهساڵی 1950دا ئه‌نجامبدرێت كه به‌یه‌كه‌مین هه‌ڵبژاردنی ئازاد هه‌ژمار ده‌كرێت له‌توركیادا توانییان زۆرترین كورسیه‌كانی په‌ڕله‌مان ده‌سته‌به‌ر بكهن، ده‌ستاوده‌ستكردنی ده‌سته‌اڵت لێرهوه هاته گۆڕێ‌‌و بۆ یه‌كه‌مین جار پارتی گه‌لی كۆماری كه كه‌مال ئه‌تاتورك دامه‌زرێنه‌ری بوو له‌ده‌سه‌اڵت دوورخرایه‌وه. ههروهها ئهم گۆڕانه سه‌ره‌تای ق��ۆن��اغ��ێ��ك �ی ن���وێ ب���وو بۆ توركیاو چهند ده‌ستكه‌وتێكی مه‌زنی بۆ ده‌وڵ �هت �ی توركیا ده‌س����ت����هب����ه‌رك����ردو چهند رێككه‌وتننامه‌ی پڕۆتۆكۆڵ‌و ستراتیژیان لهگهڵ ده‌وڵه‌ته زلهێزه‌كاندا مۆركرد ،هاوكات له 18ی شوباتی 1952دا توركیا بوو به‌ئه‌ندام له‌هاوپه‌یمانیه‌تی باكوری ئه‌تڵه‌سیدا (ناتۆ). لهگهڵ ئ �هو كرانه‌وه‌یه‌ی واڵتانی رۆژئاوا به‌ڕووی توركیادا بههۆی پێگه گرنگه‌كه‌یه‌وه له‌ڕۆژهه‌اڵتی ناویندا ،خه‌ڵكی زی���ات���ر ه���وش���ی���ارب���ون���هوهو به‌پرنسیپه‌كانی ئاشنابوون دی��م��وك��رات �یو ه���ه‌وڵ���دان بۆ هێنانه‌دی چهند مه‌سه‌له‌یه‌كی گ��رن��گ ك��ه ب��ۆ م��اوه‌ی��هك��ی دورودرێژ خه‌فه‌كرابوون‌و وازیان لێهێنرابوو پێویست بوو به ژیرانه مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا بكرێت‌و یه‌كالیی بكرێنهوه به‌ڕێگه‌ی دیموكراسی ،وهك مه‌سه‌له‌ی مافی كه‌مه نه‌ته‌وه‌ییه‌كان‌و ه���هروهه���ا رۆڵ���ی���ان له‌ناو كۆمه‌ڵگاداو بزواندنی هه‌ستی ئایینی لهالیهن ته‌یاره سیاسیه میانڕه‌وه‌كانه‌وه، ئیسالمیه وهك ئ��اش��ك��رای �ه ئ���هم دوو الیه‌نه هه‌میشه كه‌مالیه‌كان
به مهترسییان زانیون بۆ سهر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی توركیاو به‌چه‌ندین بیانوو له‌ڕوویاندا وه‌ستاونه‌ته‌وه‌و ده‌سه‌اڵتیان سنوردار كردوون ،وهك ده‌زانین به‌شكستهێنانی پارتی گه‌لی ك��ۆم��اری له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا واتای كۆتاییهاتنی كه‌مالیه‌كان نه‌بوو له‌ناوه‌نده‌كانی بڕیاردا، چ��ون��ك�ه رێ��ب��ازی كه‌مالیزم ب���هت���هواوی ل �ه‌ه �هم��وو كون‌و قوژبنێكی توركیادا جێگهی خۆی كردبوویه‌وه ،ههروهها ده‌سه‌اڵتی جه‌نراڵه‌كانی سوپا هه‌مووكات خۆیان به‌پارێزه‌ری میتۆدی كه‌مالیزم زانیوه‌و ده‌سه‌اڵتێكی ره‌هایان ههبووهو ههیه له بڕیارداندا كه زۆرجار بوونه‌ته له‌مپه‌ر له‌به‌رامبه‌ر ئهو هێزه دیموكراتخوازانه‌دا كه هه‌وڵی ریفۆرمیان داوه له‌توركیادا ،بۆ سه‌لماندنی ئ�هم راستیه‌ش چهندین جار ك��وده‌ت��ای س �ه‌رب��ازی لهالیهن س���ه‌رك���رده‌ك���ان���ی س���وپ���اوه ئه‌نجامدراوه وهك كوده‌تای 27ی مایسی 1961كه لهالیهن جه‌مال گورسیله‌وه ئه‌نجامدرا
بهسهر عه‌دنان مه‌نده‌ریسدا، ه���هروهه���ا ك���وده‌ت���ای 12ی ئاداری 1971لهالیهن سه‌رۆكی سوپا مه‌مدوح تاغماچ له‌دژی سلیمان دیمیرێل ئه‌نجامدرا، ه���هروهه���ا ك���وده‌ت���ای 12ی ئه‌یلولی 1980لهالیهن سه‌رۆكی سوپا كه‌نعان ئیڤرین له‌دژی سلێمان دیمیرێل. ی��هك��ێ��ك��ی دی���ك���ه ل��هو دیموكراتیه‌تی له‌مپه‌رانه‌ی خ��س��ت��ووه‌ت�ه گ���ێ���ژاوه‌وه لهو واڵته‌دا ده‌ستووری هه‌میشه‌ییی توركیایه كه لهساڵی 1924 ل �ه‌الی �هن مسته‌فا كه‌ماله‌وه دان�����راوهو چ �هن��دی��ن به‌ندی تێدایه لهگهڵ پرینسیپه‌كانی دیموكراتیه‌ت‌و مافی مرۆڤدا ن��ای��هن��هوه ،ل��ێ��ره‌دا ئاماژه به‌چه‌ند به‌ندێك ده‌كه‌ین له‌وانه به‌ندی 68كه ده‌ڵێت (:ههموو توركێك ب��هئ��ازادی له‌دایك ده‌ب��ێ��ت) .ل�هب�هن��دی 69ش��دا ه��ات��وه (ه��هم��وو توركه‌كان به‌رامبه‌ر به‌یاسا یه‌كسانن). ئه‌مانه‌و چهندین به‌ندی تری تێدایه كه‌نكوڵی له‌بوونی ن �هت �هوهی �هك �ی دی��ك�ه دهك��ات له‌توركیادا بێجگه له تورك. هاوكات ده‌سه‌اڵتی دادگای بنه‌ره‌تی توركیا به‌پشت به‌ستن به‌به‌نده‌كانی ده‌ستوور چهندین بریاریداوه كه دژی مافی مرۆڤ‌و دژی بنه‌ماكانی دیموكراتیه‌ت بووه .لهسهرهتای ده‌سه‌اڵتی ئهتاتوركهوه تائێستا زیاد له سی رێكخراوو پارتی سیاسی هه‌ڵوه‌شاندوه‌ته‌وه‌و قه‌ده‌غه‌ی كاری سیاسی له‌ئه‌ندامه‌كانیان كردووه ،له‌ناو ئهم پارتانه‌شدا ك��ۆم�هڵ��ێ��ك پ��ارت��ی سیاسی ك��وردی تێدا ب��ووه .دواكاری ئهم دادگایه‌ش داخستنی پارتی كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكرات() D.T.P بوو .وهك ده‌زانین پارتی ناوبراو پارتێكی كوردی دیموكراتخواز ب��وو هه‌وڵی هێنانه‌دی مافه نه‌ته‌وه‌یه‌كانی ك��وردی ده‌دا به‌ڕێگه‌ی ئاشتیانه له‌باكوری كوردستاندا .لهم سااڵنه‌ی دوایدا قه‌باره‌و سه‌نگی له‌ناو پڕۆسه‌ی سیاسی توركیادا به‌ته‌واوی گ �ه‌ش �هی ك���ردو پانتاییه‌كی ف��راوان��ی ل �هن��او ج��هم��اوه‌ری كوردی توركیادا داگیركردبوو ت �ه‌رزی خۆشی شۆڕكرده‌وه‌و كۆنتاكتی ل�ه‌گ�هڵ خه‌ڵكیدا به‌هێز بوو ،ئهو گه‌شه‌كردنه‌ش له‌ماوه‌ی ده‌سه‌اڵتی پارتی دادو گه‌شه‌پێداندا ()A.K.Pزیاتر فۆرمی خۆی وه‌رگرت ،دواجار له‌ژێر سایه‌ی ده‌سه‌اڵتی ئه‌وانداو دیموكراسیانه بهشێوهیهكی له‌ڕێگه‌ی ه�هڵ��ب��ژاردن�هوه به 21ئه‌ندام په‌رله‌مان پارتی كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكرات زیاتر سه‌نگ‌و قورسایی خۆی له‌ناو
ده‌وڵه‌تی توركیادا ده‌رخست. به‌داخستنی ئهم پارته جارێكی دیكه دیموكراتی لهو واڵته‌دا له‌كه‌دار كرا. پارتی دادو گه‌شه‌پێدان بهشێوهیهكی زۆر خێرا لهم دواییانه‌دا گهشهی به‌رچاوی بهخۆیهوه بینی‌‌و له‌دوو خولی ه��هڵ��ب��ژاردن��دا سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ستهێناو هه‌وڵیدا ریفۆرم له‌سیسته‌می س��ی��اس�ی ئهو واڵته‌دا بكات‌و سه‌رنجی یه‌كێتی ئه‌وروپا به‌الی خۆیدا رابكێشێت نزیكبوونه‌وه‌ی به‌مه‌به‌ستی توركیا له‌یه‌كێتی ئه‌وروپاو ه��ێ��ن��ان��ه‌دی ئ���هو ئامانجه س��ت��رات��ی��ژی �هی ت��ورك��ی��ا كه له‌ئه‌جێندای پارته سیاسیه توركیه‌كاندا خه‌ونێكی له‌مێژینه ب���وو ،ب��ۆی�ه دی��ارت��ری��ن ك��اری پارتی دادو گه‌شه‌پێدان لهم ریفۆرمه‌دا بریتیبوو له‌پرۆژه‌ی كرانه‌وه به‌ڕووی كورددا ،دیاره ئهمهش هه‌نگاوێكی گرنگ بوو مشتومڕێكی زۆری له‌سه‌ركرا له‌میدیا ناوخۆییو جیهانیه‌كاندا، هه‌ندێك پێیان واب��وو پارتی دادوگ�ه‌ش�ه‌پ��ێ��دان په‌له‌ی كرد لهم هه‌نگاوه‌یدا چونكه چهندین ساڵه بیركردنه‌وه‌ی كالسیكی له‌ناو توركیادا جێگهی خۆی چ��هس��پ��ان��دوه‌و رای گشتی توركیای لهسهر ئهوه راهێناوه ك��ه ب��ه‌رگ��ری له‌بنه‌ماكانی كه‌مالیزم بكهنو ههر الدانێك لهو پرنسیپانه به‌مه‌ترسی بزانرێت بۆ سهر ئاینده‌ی توركیا ،به‌م شێوه‌یه رای گشتیان چه‌واشه ك����ردووه .له‌كاتێكدا ته‌نها مه‌ترسی لهسهر الوازكردنی رۆڵی میتۆدی كه‌مالیزم ههیه له كایه‌ی سیاسی توركیادا ،بۆ ئهم مه‌به‌سته پارته ناسیۆنالیسته ره‌گه‌زپه‌رسته‌كان كه خۆیان به‌پارێزه‌ری ده‌وڵه‌تی توركیای كه‌مالی ده‌زان���ن ،ده‌یانه‌وێت ئ��هو ب��ارودۆخ��ه وهك���و خۆی بمێنێته‌وه ،بۆیه ده‌ستیانكرد به‌دانانی پالنی زۆر وورد بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی هه‌وڵه‌كانی A.K.Pس �ه‌ره‌ت��ا ویستیان له‌ڕێی دادگ��ای ده‌ستووریه‌وه ب��ه‌چ��هن��د ب��ی��ان��وی��هك ئ��هم پارته هه‌ڵبوه‌شێننه‌وه بهاڵم شكستخواردو ب���وون .ناچار رێگایه‌كی ت��ری��ان به‌كارهێنا بۆ لێدانی پڕۆژه‌كانی A.K.P هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئ �هوی��ش D.T.Pبوو لهالیهن دادگایی به‌تۆمه‌تی ب���ن���ه‌ڕه‌ت���ی���هوه هاوكاریكردن‌و ه��اوس��ۆزی بۆ P.K.Kو ناو نه‌هێنانیان وه‌كو رێكخراوێكی تیرۆریستی بۆ جارێكی تر رووی راسته‌قینه‌ی خۆیان پیشانداو دیموكراتیان لهو واڵته‌دا بهرهو چاره‌نووسێكی نادیار برد.
ئاگاداریه‌ك له بهشی بیروڕای رۆژنامه‌ی دهستوورهوه داواكارین لهو نوسه‌ر‌ه به‌ڕێزانه‌ی ك ه ئه‌رك ده‌كێشن‌و بابه‌ت بۆ رۆژنامه‌كه‌مان ده‌نێرن ،گه‌ر ڕه‌چاوی ئهم چهند خاڵه‌ی خوارهوه بكهن سوپاسیان ده‌كه‌ین: )1پێویسته بابهتهكانی بیرڕا نوسین بن ،نه‌ك ئاماده‌كردن‌و وه‌رگێران. )2پێویسته نوسینه‌كان له یهك به‌ش زیاتر نه‌بن )3نابێت بابه‌ته‌كان ل ه 600وشه تێپه‌رن. )4پێویسته وێنه‌ی نوسه‌ره‌كه لهگهڵ بابه‌ته‌كه‌دا هاوپێچ بكرێت. ی 15رۆژ گه‌ر باڵونه‌كرایه‌و‌ه چانسی باڵوكردنهوهی ی بابه‌ته‌كه‌و‌ه بۆماو‌ه ی ناردن )5ل ه به‌روار نامێنێت. بۆ په‌یوه‌ندی‌و ناردنی بابه‌ت ده‌توانن سود لهم ئیمه‌یڵ ئه‌دره‌سه وه‌ربگرن: info@destur.net
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
بیروڕا
16
ی لــه‌كــوردســتــان مــۆدێــلــی حــیــزبــایــه‌تـــ ئـاسـتـه‌نــــگ ،گـرفـتـه‌كــــان‌و ئـه‌ڵـتـــه‌رنـاتـیـڤـه‌كــــانــی
ئه‌نوه‌ر حسێن (أ.بازگر) ی ی دوو‌هم‌و كۆتای به‌ش ی بیستدا ی س���هده ل �هس �ه‌ره‌ت��ا ی ئه‌تاتورك ده‌ستیكرد به‌كۆپیكردن ی ی خۆرئاوای ی حیزبایه‌ت مۆدێل ی زۆریش له‌توركیاو تاراده‌یه‌ك س��ه‌رك��ه‌وت��وو ب���وو ،هه‌ربۆی ه ی دیموكراس ی له‌پراكتیزه‌كردن ی ی توركیادا زۆرب ه له‌كۆمه‌ڵگا ی جێهێشت‌و ی دراوسێ واڵته‌كان ی كرد، ی ب���ه‌رچ���او گ �ه‌ش �هی �هك � ی بۆی ه زۆرج��ار ك ه باس له‌واڵتان ی ێ له‌خۆرهه‌اڵت ی ده‌كر دیموكراس ی ناوه‌راستدا له‌پاڵ ئیسرائیل ناو ی توركیا وهك��و دووه‌م ده‌وڵه‌ت ی ناوه‌راست ی خۆرهه‌اڵت دیموكراس ی ناو ده‌ب��رێ ،كوردیش ده‌توان له‌ئێستادا هه‌مان شت بكا ك ه ئه‌تاتورك كردی. ئێم ه چهندین جار ئه‌وه‌مان ل �هئ �هم �ه‌ری��ك��یو ئه‌وروپیه‌كان بیستو‌ه ك � ه ئ���ه‌وان ب���ه‌رده‌وام ی كوردستان ی له‌هه‌رێم پشتیوان ێ ك���ورد دهك������هن ،ب���هم���هرج��� ی دیموكراسی ،یاسا، پره‌نسیپه‌كان ی ی كۆمهاڵیهتیو ئازاد عه‌داله‌ت ی ژنان تاكه‌كه‌سی‌و راگه‌یاندن‌و ماف پیاده‌بكه‌ن. ی ده‌ی��هوێ��ت ئ���هو ح��ی��زب � ه ل���هم���ب���اره‌ی���هوه پێشه‌نگ‌و ێ بههیچ ێ ده‌ب�� ده‌ستپێشخه‌رب ش��ێ��وه‌ی �هك م��س��اوه‌م � ه لهسهر ی سێكۆیالر ی سیاس سیستم ێ بێ ئاسته‌نگ نه‌كات‌و دڵنیاشب ئهم ه بهدهست نایهت. ی ی سیاس چونك ه له‌كێڵگه‌یه‌ك وهك��و كوردستان گ �هر بته‌وێت ی ی خۆرئاوای ی حیزب ی مۆدێل كۆپ ب��ك � هی ،ن��اك��رێ��ت قس ه لهسهر ی ته‌قلیدی‌‌و مۆدێلێك له‌حیزبایه‌ت سوننه‌تی‌‌و كۆنخوازو كۆنه‌په‌رست ی ێ رێگا بد‌ه نه‌ك هی ،یان ناكر ی فه‌نده‌مێینتالیزم بز‌ووتنه‌وه‌كان گه‌ش ه بك هنو كۆمه‌ڵگا بخه‌ن ه ی مه‌ترسیدارو به‌رده‌م پاشه‌كش ه ترسناك. ی بێگومان گه‌ر ههر هێزێك كۆنزه‌رڤاتیڤ فه‌نده‌مێینتالیزم.. ی روو ل �ه‌گ �ه‌ش �هب��ێو ده‌س��هاڵت�� ی بكه‌وێت ه ده‌ست ،نه‌ك پرۆسیس ی ئیفلیج ده‌كات ،بهڵكو دیموكراس ی ی حیزبایه‌ت رێ��ك دێ��ت مۆدێل ی س��ودان ،سۆماڵ‌و ئه‌فغانستان ی تاڵیبان‌و مه‌ال عومه‌رمان سه‌رده‌م ی دهك����ات‌و ده‌یكات ه ب��ۆ ك��ۆپ � ی خ��ۆی‌‌و ی س���ه‌ره‌ك��� م��هرج��ه‌ع�� ی بهسهر كۆمه‌ڵگادا. جێبه‌جێكردن ێ بكه‌ین ێ چ���اوه‌ڕ خ��ۆ ناب ی ی رێ��گ��ا دان‌و گه‌ش ه ل�هك��ات� ی ی سیاس ی ئیسالم ئ �هح��زاب � ی مۆدێل له‌فه‌نده‌مێنتالیزم، ی ئه‌سكه‌نده‌ناڤی ،فهرهنسیو كه‌ند بێنێن ه كوردستان. ب��ۆی�� ه ح��ی��زب � ه عیلمانی‌‌و سۆسیال دیموكرات‌و تاراده‌یه‌ك ی راسته‌كان ناسیۆنالیست ه ی كوردستان له‌ئێستادا كۆمه‌ڵگا ی گه‌وره‌یان له‌سه‌رشان ه ئه‌ركێك ی مۆدێرن‌و ی حیزب بۆ بونیادنان ده‌رب���ازب���وون ل���هو دۆگمایی‌‌و ی چه‌قبه‌ستویی‌‌و ریفۆرم‌و شێواز ی ك ه ئێستا ههیه. حزبایه‌تی ه ی بگات ه ی ك��ورد ێ حزب ده‌ب � ی س���ه‌د له‌سه‌د، ق�هن��اع�هت��ێ��ك� ی تر نی ه بۆ كه‌هیچ رێگا چاره‌یه‌ك ی ی مۆدێلێك سه‌ركه‌وتن‌و پێشخستن ی حزب‌و حیزبایه‌تی‌‌و ده‌ربازبون ی كۆمه‌ڵگا لهو قه‌یران‌و گرفتان ه ی یان له‌داهاتودا ده‌یبێت، هه‌یه‌ت
ی ئه‌زمونه‌كه‌ی ه ئه‌ویش سه‌رخستن ی لیبرالیزم‌و ب��ه‌ره‌و پیاده‌كردن ی لیبرالیزم. ی دونیا بنه‌ماكان ی ب �هم ح��اڵ �هوه ئۆتۆماتیك ی گه‌ش ه ی دیموكراس سیستم ی ئازاد ده‌خوڵقێ‌‌و ده‌كات‌و بازاڕ ی وه‌رده‌گ������رێ‌‌و ی خ���ۆ ف���ۆرم��� ی هه‌ڵبژاردن‌و په‌رله‌مانی، سیستم شوێن ب ه پۆپۆلیزم‌و تاكڕه‌ویی‌‌و ی میلتاریزم لێژ دهك��ات‌و فه‌ساد ی تێكده‌شكێت‌و ئیداریی‌‌و گه‌نده‌ڵ ی كوردستان‌و به‌مشێوه‌یه‌ش ههرێم ی ی به‌رده‌م ب ه ده‌وڵه‌تبوون رێگاكان له‌به‌رده‌مدا ئاسان ده‌ب��ێو ئهو ی چه‌مك‌و پرنسیپان ه یارمه‌تیده‌رێك ی حیزب‌و گ��ه‌وره‌ن بۆ رزگاربون كۆمه‌ڵگا له‌قه‌یرانه‌كان. فرانسیس فۆكۆیاما رایگه‌یاند" دواین فرسه‌ت له‌به‌رده‌م دونیادا، ی لیبرالیزم ه بۆ پ��ی��اده‌ك��ردن � ی گشت مرۆڤایه‌تی، حه‌سانه‌و‌ه بهاڵم ئهو پێیوابوو ئهم مۆدێل ه ی ێ له‌ژێر سایه‌‌و رێبه‌رایه‌ت ده‌ب� ئه‌مریكادا پیاد‌ه بكرێ". ێ بزانین ئێستا ئیتر ده‌ب�� له‌كوردستاندا، ی ح��ب��زب��ای�هت� ی زۆر لهو نهیتوانیوه به‌شێك پره‌نسیپ ه نوێیان ه له‌ناوخۆیدا پراكتیز‌ه بكات ،یان ده‌بێت مل ی ی ئه‌لته‌رناتیڤ بدات بۆ ده‌ركه‌وتن تازه‌و چاوه‌روان نه‌كراو كه‌ره‌نگ ه به‌شێك ل�هو هێزه ده‌ركه‌وتان ه مه‌ترسیبن ل�هس�هر ئ �هو كه‌م ه ی كه‌هه‌یه‌‌و دیموكراسیو ئازادی ه ی به‌رن‌و كۆمه‌ڵگا بگێڕنه‌و‌ه له‌ناو بۆ سه‌ركوت‌و ست همو داپڵۆسین‌و ی ئازادیه‌كان‌و ماف‌و قه‌ده‌غه‌كردن ی دیموكراسی.... پرۆسسی ی حیزب كێیه؟ ئه‌لته‌رناتیڤ ی ی تر بهناو ههر گروپ‌و شتێك حیزب له‌كوردستان كاربكات‌و ی ی ئێستا ی حیزب به‌هه‌مان مۆدێل ی ێ له‌به‌رچاوگرتن ی بێ‌‌و به‌ب كورد ی ی حیزب‌و پره‌نسیپ ی تازه فۆرم ێ بۆ نموون ه له‌یه‌كێتی‌‌و تازه ناتوان ی باشتربێ. پارت ی وه‌كو بێگومان یهكێتیو پارت ی كوردستان ی گ�هوره دوو حیزب ی رۆڵیان ههبووه له‌به‌ده‌ستهێنان به‌شێك لهو ده‌ستكه‌وت‌و ئه‌زمون‌و ئازادیه‌دا ،بهاڵم به‌هه‌مان شێوه ێ ئ �ه‌وه‌ش قبوڵ بكهن ،ك ه ده‌ب� ی به‌شێك ی فاكته‌ر یهكێتیو پارت ی لهو شكسته‌ن كه‌حیزب‌و مۆدێل ی له‌كوردستان بهخۆیهوه حیزبایه‌ت بینیوه ،چ وه‌كو ئایدۆلۆژیا چ وه‌كو ی كاركردن. رێكخستن‌و مانیفێست ی ئهم دوو حیزب ه به‌درێژای ی ی رابردوو ده‌یانتوان هه‌ژد‌ه ساڵ ئهو ناعه‌داله‌تیی ه كۆمهاڵیهتیو ی ی هه‌ی ه چاك گه‌نده‌ڵی‌‌و فه‌ساد‌ه
ی به‌رن. بك هنو له‌ناو ی ی سیاس ی سیستم ده‌یانتوان ی سیكۆیالر ،بكهن ه مۆدێلێك ی حوكمكردن ،نه‌ك له‌ناو سیستم ی گروپ ه په‌رله‌ماندا مجامه‌ل ه ئیسالمیه‌كان بكهن ،بۆ نموون ه ی مێینه‌و ی خه‌ته‌نه‌كردن له‌یاسا ی ی رۆژنامه‌گه‌ر ف��ره‌ژن�یو یاسا ی عه‌لمانیه‌كان ده‌بوو ...ئه‌رك ی ی سیستم ك��ار ب��ۆ سه‌پاندن ی سیكۆیالر بكهن ،نه‌ك موجامه‌ل ه ئیسالمیه‌كان. ی ده‌س���ت لهو ده‌ی��ان��ت��وان�� فۆرم ه حیزبایه‌تی ه هه‌ڵگرن ك ه ههر كوچه‌‌و كۆاڵنێك دونیایه‌ك ی ی لێبكه‌نه‌وه‌و خه‌رجیه‌ك باره‌گا ی ئ��ه‌وان زۆر ب��ك � هنو له‌شوێن رێكخراو ی ( )NGOبكهنهوه بۆ ی كۆمه‌ڵگا ،ك ه مۆدیرنیزه‌كردن هێشتا النیكهم له‌كوردستاندا له‌هه‌ر ده‌كه‌سێك چ��وار كه‌س نه‌خوێنده‌وارن. ی ه��هر ب���ۆی��� ه چ���اوك���ردن��� ی ت��ازه ل �هم جۆره رێكخراوێك ی ی له‌كۆمه‌ڵگا ی حزب له‌مۆدێل
ی پێچه‌وانه‌كه‌ش بێگومان ی ك���وردی‌‌و راس��ت � ه گ��هر حیزب ێ ی ل ێ بتوانن سود ی نو رێكخراو وه‌رگ��رن ،ئه‌ویش ئهو مۆدێله‌ی ه ی چیكۆسلۆڤاكی‌‌و ك��ه‌واڵت��ان�� یۆگسالفیا‌و رۆمانیاو بولگاریا‌و ی ی به‌ڵتیك‌و كافكاس‌و یه‌كێت واڵتان ی پێشوو پراكتیزه‌یان سۆڤیه‌ت كرد. ی ی حیزب ئه‌ویش دروستكردن ی ی به‌مۆدێل ێ ب��وو ،كه‌پشت ن��و ی به‌ست‌و ی خۆرئاوای ی حیزب نوێ ی ی حیزب ئ��ای��دۆل��ۆژی��او ف��ۆرم � ی كۆمهاڵیهتیو رێكخست‌و په‌یوه‌ند ی ئابوری‌‌و ده‌سه‌اڵتیان سیستم ی سۆسیالیسته‌و‌ه له‌سیستمێك ی ی سیاس ی ب��ۆ سیستم گ���ۆڕ ی دیموكراسیو لیبرال ،له‌بوار ی ی ئ��ازاد شوێن ئابوریدا ،ب��ازاڕ ی ی گرته‌وه ،له‌بوار ی ده‌وڵه‌ت بازاڕ ی سیاسیو راگه‌یاندن چاویان ئازاد ی كرد. ی خۆرئاوای ی حیزب له‌مۆدێل ی حیزب‌و هه‌ربۆی ه دروستكردن ێ لهو واڵتان ه بهدهیان ی نو رێكخراو ێ كه‌وته‌وه‌و یل ی گهوره ده‌ستكه‌وت
ی به‌شێك لهو شكسته‌ن ی فاكته‌ر ی و پارت یه‌كیه‌ت ی له‌كوردستان ی حیزبایه‌ت كه‌حیزب و مۆدێل بهخۆیهوه بینیوه ،چ وه‌كو ئایدۆلۆژیا چ وه‌كو ی كاركردن رێكخستن و مانیفێست
ی ك��وردس��ت��ان��دا ،جگ ه له‌ناكام ێ لهو ی نابێت‌و ناتوان ی تر ئاكامێك ێ ی باشترب ی كورد ی حیزب مۆدێل ه ی ی دهرهوه ی تر خۆدیار‌ه حیزبه‌كان یهكێتیو پارتیش نه‌ك ههر باشتر ی ی بچوك نه‌بوون ،بگره كۆپیه‌ك ئه‌وان بوون. ی ههر ك�ه‌وات� ه دروستكردن ی به‌م مۆدێل ه ی سیاس رێكخراوێك ی جگ ه له‌چه‌واشه‌كاری‌‌و راكێشان ی ی هاوواڵتیان ،بۆ گرتنه‌ده‌ست سۆز ی ت��ر نیهو ده‌س����هاڵت شتێك ی ێ ببێت ه ره‌وتێك ئهنجام ناتوان جه‌ماوه‌ری‌‌و مۆدێرن ته‌نها مه‌گه‌ر ی ئهو سیناریۆی ه دووباره‌كردنه‌و‌ه ی ێ ك ه هیتله‌ر كردی‌‌و ئاكامه‌ك ه ب ی ره‌هاو قه‌تڵ‌و عام‌و دیكتاتۆریه‌ك ی ێ كه‌وته‌وه‌و جیهان ی ل ێ به‌زه‌ی ب ی ی ك��ارهس��ات‌و ئه‌ڵمانیاش توش ی دۆڕان‌و كاولبوون كرد. توش
ی زیاتر ی دروستبوون ب��ووه ه��ۆ ی ێ له‌یه‌كێت ی نو له‌پانز‌ه ده‌وڵه‌ت ی چیك‌و ی تازه سۆڤی هت‌و دوو واڵت ێ ل ه ی نو سلۆڤاكیا ،شه‌ش ده‌وڵه‌ت یۆگسالڤیا. ی كوردیش ی نوێ ێ حیزب ده‌ب ێ ك ه لهسهر ئهو بنه‌مای ه دروست ب ی بۆ خه‌ڵك دابین خۆشگوزه‌ران ی ی حیزب ی نوێ ێ مۆدێل بكات ،بزان له‌دونیادا چیكرد ،هیچ نا سوود ی ئهو ی بوون‌و كاركردن له‌ئه‌زموون ی ێ تابتوان حیزب‌و واڵتان ه وه‌رگر ی پۆزه‌تیڤ لهسهر گۆرانكاریه‌ك ههموو ئاسته‌كان بێنێت ه كایه‌وه. ی ی كورد ی حیزب گرفته‌كان چین؟ ی سامۆئیل هانتگنتۆن خاوه‌ن ی شارستانێته‌كان" ی "پێكدادان تێز ی حیزبه‌و‌ه پێیوای ه "حیزب ه له‌بار‌ه ی ی حیزبایه‌ت سیاسیه‌كان‌و سیستم
ی سه‌ره‌كین ی دام�ه‌زراوه‌ی� هۆكار ی ی سیاس بۆ رێكخستن‌و به‌شدار ی هاوواڵتیان". به‌رفراوان لینین پ��ێ��ی��وای � ه "حیزب ێ ی گ���هوره بگێڕ ێ رۆڵ�� دهت��وان � له‌كۆمه‌ڵگادا". ێ ی ئهم پێوه‌رانه‌ب مادام به‌پێ ێ ی گرنگ ده‌گێر كه‌وات ه حیزب رۆڵ ی كۆمه‌ڵگادا. ی سیاس له‌سیستم ی سه‌باره‌ت به‌هه‌ڵسه‌نگاندن ی ده‌كرێت ی ك��ورد ی حیزب رۆڵ�� ی ی س��ه‌ره‌را ی ك��ورد بڵێم حیزب ی شاخ‌و رۆڵو ی به‌رگریكاران ه فۆرم ی ی مێژوویی‌‌و شۆڕشگێڕان ه ده‌ور ی ئهو ،له‌ئێستادا نهیتوانیوه خۆ ی ی حیزب ی س��ون��ن�هت� ل �ه‌ف��ۆرم � ی ده‌رب��ازب��ك��ات ،چ خ��ۆره �هاڵت � له‌ئایدۆلۆژیا چ له‌رێكخستن‌و ی ی ده‌س���ه‌اڵت‌و سیستم ش��ێ��واز ی ی ئازادو پرۆسیس سیاسیو بازاڕ دیموكراسیو ئازادیه‌كاندا. ی له‌ئێستادا حیزبه‌كان دوچار ی جۆراوجۆر كۆمه‌ڵێك گرفت ی ی كه‌مبوونه‌و‌ه بوونه‌ته‌وه ،له‌بابه‌ت ی ئه‌ندام‌و الیه‌نگران‌و رێكخستنه‌كان ی بهرنامهو حیزبه ،دوباره‌بوونه‌و‌ه ی ههموو په‌یڕه‌و و پرۆگرام‌و لێكچون حیزب ه كوردیه‌كانه ،بۆنموون ه ی ی حیزب گه‌ر په‌یڕه‌و و پڕۆگرام ێ یل ی حیزبه‌ك ه ی ناو و به‌رگ كورد بكه‌یته‌وه ،هه‌ست ناكه‌یت كامیان ی كام حیزبه. ه چونك ه ه�هم��ووی��ان له‌یه‌ك ی ترن ،نه‌گۆڕین‌و ی ئهو ده‌چن‌و كۆپ ی سكرتێرو ێ ن��هك��ردن��هوه ن��و ی ی سیاسیو سه‌ركردایه‌ت مه‌كته‌ب ئهم حیزبان ه بۆ چهند ده‌یه‌یه‌ك، ی ێ به‌سیستم ئهمهش واتا كار ناكر ی هه‌ڵبژاردن‌و ده‌ستاوده‌ستكردن ی ی دروستبوون ده‌سه‌اڵت‌و مه‌ترس ی ی گچك ه جۆرێك له‌دیكتاتۆریه‌ت ێ ده‌كه‌وێته‌وه. ل گه‌ر لهسهر خاڵێك بوه‌ستین‌و ی له‌هه‌ڵبژاردن س�هی��رب��ك�هی��ن ی 2009دا ه �ه‌ردوو حیزب ه ته‌موز ی ی توش گه‌وره‌ك ه یهكێتیو پارت پاشه‌كش ه بوون ،بۆچی؟ بێگومان ی ی گرفت ی ب��وون�� ه��ۆك��اره‌ك�� ه ی حیزبی‌‌و زۆرو زه‌وه‌ن��ده له‌كار ی قه‌یران رێكخراوه‌یدا كه‌توش ه��ات��وون‌و نهیانتوانیوه بگه‌ڕێن ی ی فیكر ی نوێكردنه‌و‌ه ب���ه‌دوا ی بێ لهگهڵ نوێدا ،فكرێك كه‌واقیع ئه‌ندام‌و الیه‌نگران‌و كۆمه‌ڵگادا. ی واقیعدا فیكرێك له‌زه‌مین بگونجێ ،ئهمهش واده‌كات حیزب ی ی متمان ه پاشه‌كش ه بكات‌و جێگ ه ی نه‌مێنێت. هاوواڵت ی ی كورد ێ حیزب كه‌وات ه ده‌ب ئ��ای��دی��او پ��هی��ڕه‌و و پرۆگرام‌و بهرنامهو ته‌نانه‌ت سكرتێرو م.س
ێ ێ بكاتهوه ،ناب كادره‌كانیش نو ی رێگا بدات حیزب ی كورد حیزب ی ب���ازاڕ بكات له‌ژێر مۆنۆپۆڵ ی ئازاداو ببێت ه حوت‌و ی بازاڕ ناو ی سۆسیالیست، ی حیزب له‌ژێر ناو سۆسیال دیموكرات‌و ناسیۆنالیست، بێگومان ئه‌مان ه حیزب ده‌كات ه ی سیاسی. كارگ ه نه‌ك رێكخراو ی ده‌ست ی كورد ێ حیزب ده‌ب ێ ی مه‌ترسیدار هه‌ڵگر له‌كارێك كه‌سیستم ه سیاسی ه شمولیه‌كان ی دهك������هن ،ئ����ه‌وه‌ش پ���ی���اد‌ه ی رێكخراوه‌كان ی وابه‌سته‌بوون ی مه‌ده‌نی ه به‌حیزبه‌و‌ه كۆمه‌ڵگا ی گهوره له‌هه‌یب هت‌و ئهم ه زه‌ره‌ر ی دیموكراسیو ره‌ه��هن��دهك��ان�� ێ ئهم ئازادیه‌كان دهدات ،ده‌ب � رێكخراوان ه خۆیان ئازادبن‌و قس ه ی ی سیاس ی سیستم لهسهر كۆ ههرێم بكهن. ی ێ حیزبه‌كان یه‌كتر ده‌ب�� ی ب��ن��اس�نو ه���ه‌ردووال ب �ه‌ره‌س��م � ی ده‌سه‌اڵت‌و ئۆپۆزیسیۆن یه‌كتر ێ په‌نابه‌رن بۆ قبوڵبك هنو ناب ی ی راگه‌یاندن‌و ئابوری‌‌و شه‌ڕ شه‌ڕ ی ی كورد ێ حیزب چه‌كداری ،ده‌ب ی ی ساغ بكاتهوه ،چ سیستمێك خۆ ی ده‌وێ‌و رایبگه‌یه‌نێ، سیاس ئیسالمی ،عیلمانی ،نه‌ته‌وه‌یی، ی رۆژ م��ارك��ی��س�ی ،ن��هك به‌پێ ی ئهم ئایدیان ه بكات. بانگه‌ش ه ی ێ لیبرالیزم بكات ه ئامانج ده‌ب ی حیزب‌و كۆمهڵگاو گه‌شه‌كردن ی ئهم ی ل�هس�هر گرنگ تاكه‌كان چه‌مك ه هۆشیار بكاتهوه. ی گه‌نده‌ڵی‌‌و ێ دژای �هت � ده‌ب�� ف �هس��اد بكات ن��هك به‌رپرس‌و ی ب��ب��ن � ه به‌شێك ك���ادره‌ك���ان��� ی حیزب‌و له‌گه‌نده‌ڵی‌‌و ناشیرینكردن ده‌سه‌اڵت. ی ێ ح��ی��زب پێشه‌نگ ده‌ب��� ی عه‌داله‌تبێ‌‌و به‌دوربێ چه‌سپاندن ی ی له‌كاروبار له‌ده‌ست تێوه‌ردان دادگ��اك��ان‌و یاسا س���ه‌روه‌ر بێ‌‌و ێ نه‌ك ته‌نها بۆ بۆ هه‌مووان ب ی هه‌ژارو بۆ ئهوانیش حیزب خه‌ڵك ی الیه‌نگرو ببێت ه حاكم‌و دادوه‌ر به‌رپرسه‌كانی. ی باوه‌ڕ ی ك��ورد ێ حیزب ده‌ب ی په‌رله‌مان‌و ێ به‌سیستم بێن ی شه‌فاف‌و پاك‌و دوور هه‌ڵبژاردن ی له‌ساخته‌یی‌‌و ب��ڕوا به‌سیستم زۆرینه‌‌و كه‌مین ه بهێنێت. ی ێ ب���ۆ گه‌شه‌كردن ده‌ب���� ی ی نوێ دی��م��وك��راس��یو م��ۆدێ��ل� ی واز ی ك���ورد ح��ی��زب�ی ،حیزب له‌هاوپه‌یمانی‌‌و ئیئتالف بێنێت ی ج��ۆراوج��ۆردا ،ك ه بۆ له‌ژێرناو ی ده‌یكات ی ب�ه‌رژه‌وه‌ن��د پاراستن ی ح��ی��زب ده‌ی��ك��ات ،واتا خ���ود ی ی ئازاد ی پانتای ێ سنوره‌كان ده‌ب ی ی تاك حیزب سیاسیو هه‌ڵبژاردن ێ بدرێت. ی پ پهره ێ ێ حیزب ده‌ست هه‌ڵگر ده‌ب حكوم هت‌و ی له‌نه‌سیحه‌تكردن ی ده‌س����ت����وه‌ردان ل���هك���اروب���ار وه‌زاره‌ته‌كان. ێ ب�هاڵم گرنگترین شت ده‌ب ی بكات گه‌ر ی دیموكراس پیاد‌ه ی لهسهر حیزبیش هه‌بێ، مه‌ترس ێ بهێنێت ه كایه‌وه، ی نو ئایدۆلۆژیا ی ی پێكهات ێ به‌داینه‌مۆ حیزب بب ئ��اڵ��وگ��ۆڕ ل�هك��ۆم�هڵ��گ�ه‌دا ،نه‌ك ی قێزه‌ون خه‌ڵك حیزب به‌شتێك سه‌یربكه‌ن. ی له‌به‌رده‌م ی ك���ورد حیزب قورسدایه، ی تاقیكردنه‌وه‌یه‌ك ێ یان ی بگۆڕ ێ یان خۆ كه‌ده‌ب بگۆڕدرێ...؟ a_bazgr@yahoo.com
19
info@destur.net
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
First Year
ی شكستیهێنا ئه‌نجلینا جول
ی ی ئه‌مریك ی به‌ناوبانگ ی جۆن) ی (ئێس ت كۆمپانیا ی روونكردهوه ك ه ل ه تایبه‌ت به‌جلوبه‌رگ ،ئهو هۆكاره ی كۆمپانیاك ه بوو لهگهڵ ی بۆند پشت هه‌ڵوه‌شاندنه‌و‌ه ی شۆخوشه‌نگی هۆڵیوود. ئه‌نجلینا جولی ئه‌كته‌ر ی بووه‌ت ه ی كۆمپانیاك ه جول ی ڕاگه‌یاندن ب ه پێ ی ی كۆمپانیاكه‌یان له‌ساڵ ی فرۆش ی ئ��هوه ه��ۆ 2008دا بێت ه خواره‌وه‌و لهبهر ئهو هۆیه‌ش ئێم ه ی نوێ بۆ كۆمپانیاك ه ده‌گه‌ڕاین بۆ رووخسارێك ی ن��وان��دن ،بۆ ئهو ك ه دوور بێت ل ه جیهان ی ته‌مه‌ن ی نمایشكار مهبهستهش كارن ئێڵسن 30ساڵی به‌ریتانیمان هه‌ڵبژارد.
بۆ ناویان نا میكائیل؟
پ .ده‌ستوور: هونه‌رم هندی گۆرانیبێژی رۆژه هاڵتی هونه‌ری خۆی له‌گفتوگۆیه‌كدا ل كوردستان میكائیل له‌باره‌ی ژیانی تایبه‌ت یو ه‌گه‌ڵ رۆژنامه‌ی ده‌ستوور ،وتی "باوكم له‌باخی (میكائیل) باخه‌وانبووه‌و كاری كردووه، كاتێك ك ه ل هساڵی 1965له‌دایكبووم ههر به‌ناوی ئ هوباخه‌و‌ه ناوی ناوم" .ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌ش كرد :دوو خوشك‌و چوار برای هه‌ی هو منداڵێكی هێمن‌و له‌سه‌رخۆبووه ،ل ه‌ته‌مه‌نی 14ساڵییه‌و‌ه بووه به‌پێشمه‌رگه‌و دوای ماوه‌یه‌ك له‌ش هڕداو ل هساڵی 1983 برینداركراوه‌و بۆ چاره‌سه‌ری ره‌وانه‌ی دهرهوه كراوه ،ههر بهو هۆیه‌شه‌و‌ه چ میكائیل ه همیش ه به ێژی ل هخۆشه‌ویستی دایك‌و باوكی نه‌بینیوه. ئومێده‌و‌ه ل هژیان د‌هڕوانێت‌و خۆشترین چرك ه ساته‌كانی ژیانیشی ه �هر ل �ه‌ش��اخ‌و ئهو سه‌رده‌م ه به‌سه‌ربردوه ،ههر ب ههۆی پێشم هرگایه‌تیه‌و‌ه ل هخوێندن دابڕاوه‌و تاكو پۆلی دووی ناوهندی خ��وێ��ن��دووه ،یه‌كه‌م گ �ۆران��ی كه‌تۆماری ك���������ردوه ن�����اوی "ن هجیبه"ه بووه، تاكو ئێستا دووجار ژی��ان��ی هاوسه‌ری پێكهێنا و ه و ل هساڵی 1985هوه له‌واڵتی سوید دهژی. ل�� هب��اره‌ی دواوێستگه‌ی هون هریشه‌و‌ه میكائیل وتی "ئاماده‌كاری ت � هواوم كردوه بۆ به‌رهه‌مهێنانی ئه‌لبومێك ك��هس�� هرج��هم تێكست هكانی مامۆستا هێمنی شاعیره‌و ئاوازهكانی خۆمه‌و ههر ل �ه‌واڵت��ی سوید كاری ت��ۆم��ارك��ردن��ی بۆ ئه‌نجامده‌ده‌م.
ی كه‌ڵه‌شێربازه‌كان داوای رێكخراوێك دهكهن له ســێ الوه سه‌یـر تـه‌لـه‌فــزیـۆن بـكـ ه
ده‌ستوور: بههۆی گه‌شه‌سه‌ندنی دیارده‌ی ش����ه‌ڕ‌ه ك �هڵ �ه‌ش��ێ��ر له‌هه‌ندێ ناوچه‌ی عێراقدا ،ئاره‌زوومه‌ندانی ی ی پێكهێنان ئهو یارییه ،داوا ی تایبه‌ت به‌خۆیان رێكخراوێك دهكهن. ش���ه‌ڕ‌ه كه‌ڵه‌شێر یه‌كێك ه ل���هو ئ����اره‌زووان����هی له‌هه‌ندێ
گه‌ڕه‌كی شاری بهغداو زۆربه‌ی شاره‌كانی تری عێراق بهههرێمی كوردستانیشهوه ئه‌نجامده‌درێت، به‌تایبه‌ت ل��ه‌ڕۆژان��ی هه‌ینیدا ك �ه‌چ �هن��د رووب���ه‌ڕووب���وون���هوه ل��ه‌ش��ێ��وه‌ی پ��اڵ �ه‌وان��ێ��ت��ی بۆ رێكده‌خرێت، كه‌ڵه‌شێره‌كان به‌تایبه‌ت بۆ كه‌ڵه‌شێری شامی، زۆرجاریش گره‌و لهسهر بردنه‌و‌ه
یان دۆڕاندنی رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌كان ده‌كرێت. له‌ئاره‌زوومه‌ندانی یه‌كێك ی یاری شهڕه كه‌ڵه‌شێر به‌ڕادیۆ ی وت "ههموو جه‌وله‌یه‌كی سه‌وا یارییه‌ك ه 12ده‌قیق ه ده‌خایه‌نێت‌و 3خوله‌ك پشوویان پێده‌درێت‌و یارییه‌ك ه له 8جه‌ول ه پێكدێت‌و ن��زی��ك��هی س���ه‌ع���ات‌و نیوێك
ده‌خایه‌نێت ك ه هه‌ردووال له‌سه‌ری رێكده‌كه‌ون". یه‌كێك لهو ئاره‌زوومه‌ندانه‌ی ك ه ناوی حاجی ستار‌ه ده‌ڵێت "ه��ێ��ن��ان��ی ك �هڵ �ه‌ش��ێ��ری باش له‌ده‌ره‌و‌ه زه‌حمه‌ت بووه ،چونك ه ده‌سه‌اڵتدارانی گومرك له‌بازگ ه س��ن��ووری��ی�هك��ان داده‌ن��ێ��ن یان ده‌ستی به‌سه‌ردا ده‌گرن ،یاخود به‌نه‌قدی گومركی كه‌ڵه‌شێره‌كان وه‌رده‌گرن ك ه به‌زۆری له‌واڵته‌كانی توركیاو تایله‌ند‌و ئه‌فغانستانه‌و‌ه ده‌هێنرێن‌و نرخی ههر یه‌كه‌یان له‌نێوان ( )900-600دۆالردایه". ح����اج����ی س����ت����ار داوا له‌ده‌سه‌اڵتدارانی عێراق ده‌كات، ب�هم�هب�هس��ت��ی به‌شداریكردن له‌پاڵه‌وانێتیی ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا، ی "پێویست ه رێكخراوێكیان وت� بۆ پێكبهێنرێت ك ه وهك ئهو ده‌ڵێت زۆرج��ار كه‌ڵه‌شێره‌كان ب �هئ��اره‌زووم �هن � ه ئوردنییه‌كان ده‌فرۆشین‌و خه‌اڵته‌كانیان بۆ واڵت��هك��هی��ان پێبردووه‌ته‌وه، له‌كاتێكدا كه‌ڵه‌شێره‌ك ه هی كهسێكی عێراقی بووه". ش �ه‌ڕ‌ه كه‌ڵه‌شێر له‌عێراقدا ده‌گ��ه‌ڕێ��ت��ـ��ـ��ـ��هوه ب���ۆ پێش ساڵی 1944ك ه بۆ یهكهمجار ئ���هو كه‌ڵه‌شێره‌ی ك����� ه له‌پاڵه‌وانێتی شهڕه ك��هڵ��ه‌ش��ێ��ردا ل���ه‌ع���ێ���راق به‌كارهاتووه ل��ه‌ڕێ��گ��هی ت��ورك��ی��اوه گ��هی��ش��ت��ۆت�� ه شاری بهغداو دواتر ب���هس���هرج���هم شاره‌كانی تری ع��ێ��راق��دا باڵوبۆته‌وه.
ده‌ستوور: به‌مه‌به‌ســــتی رزگاركــــردنی ب�������ازاڕی ت��هك��ن��ه‌ل��ۆژی��ای س����ێ ره‌ه�����هن�����د ،3dل���هو بێـــــبازاڕییه‌ی كه دووچاری كۆمپانیاكــــــانی ب���ووه، دروس��ت��ك��ردن��ی ته‌له‌فزیۆن له‌ئێســــتادا ســــــه‌رگه‌رمــی داهێنـــــان‌و دروستكــــــردنی ت�ه‌ل�ه‌ف��زی��ۆن��ێ��ك��ی ن��وێ��ن كه وێنه‌كان له‌سێ رهههندهوه نیشانده‌دات. پ���س���پ���ۆڕان���ی ب�����واری ته‌كنه‌لۆژیای وێنه پێیانوایه ئ �هو ته‌كنیكه نوێیه چۆته بواری جێبه‌جێــــــكردنه‌وه، پ��ێ��ده‌چ��ێ ل�هم��س��اڵ��دا ته‌نها ل�ه‌والی�هت�ه یه‌كگرتووه‌كانی ئهمریكا نزیكه‌ی سێ ملیۆن‌و چوارسه‌د ه �ه‌زار لهو ئامێره بفرۆشرێت. یه‌كێتی س�����ه‌رۆك�����ی به‌كاربه‌رانی
به‌رهه‌مه ئه‌لكترۆنیـــــــیه‌كان له‌ئه‌مریكا ده‌ڵێـــت "لهساڵی )%3( ،2010ی رێـــــــــژه‌ی فرۆشی به‌رهه‌مه‌كــــــانی ئهو كۆمپـــــانیایانه به‌رزده‌بێته‌وه‌و چ��اوه‌ڕوان��ـ��ـ��ـ��دهك��رێ��ت بڕی ق��ازان��ج��ی��ان ب��گ��ات �ه زیاتر له( )165ملیار دۆالر". ل�ه‌الی�هك��ی ت���رهوه جفری كاترنبـــــریگ سه‌رۆكـــــــی بهشی جوڵه له‌كۆمپانیای (دری����م ۆرك) ده‌ڵێـــــت "ه��ه‌رچ��هن��ده سه‌ركه‌وتنی به‌رهه‌مهێنانی فیلمی سێ ره‌ه���هن���دی چ �هن��د ساڵێكی خایانـــــد ،ب��هاڵم پێموایه لهساڵی 2010دا ده‌توانیـــــن به‌رهه‌مه‌كانمان س��هرج��هم به‌ته‌كنه‌لۆژیای سێ ره‌هه‌ندی به‌رهه‌مبهێنین". سهرچاوهBBC :
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
پشوو
چنار حه‌ز ده‌كات ببێت به‌پۆلیس ئا :ئاكۆ محه‌مه‌د له‌دیدارێكی كورتی رۆژنامه‌ی له‌لێدوانێكیدا ب��ۆ رۆژنامه‌ی ده‌س���ت���ووردا ب��اس��ی ل��هك��اره ده‌ستوور كچه هونه‌رمه‌ندی الو ،هونه‌رییه‌كانی خۆی كرد ،وتی چنار ده‌ڵ��ێ��ت :ئهگهر گۆرانی "ئهو گۆرانیانه‌ی وتومه زۆربه‌یان بێژنه‌بووایه ،حه‌زی ده‌كرد ببێت ده‌ربڕی ناخی خۆمن‌و زۆربه‌شیان به‌پۆلیس. له‌موعاناتی خه‌ڵك‌و گه‌نجی ئهم چنار یه‌كێكه لهو گۆرانی بێژه زه‌مانه‌وه نزیكن". هه‌ست ناسكانه‌ی كه ده‌یه‌وێت ل �هب��اره‌ی كلیپه‌كانیشه‌وه ل�ه‌ڕێ��گ�هی گۆرانییه‌كانییه‌وه چ��ن��ار ده‌ڵ���ێ���ت "هه‌ندێجار سه‌ربه‌ستی به‌شێك له‌خه‌مه‌كانی خۆی له‌كلیپه‌كانمدا بخاته‌ڕوو ،له‌هه‌مانكاتیشدا برام ده‌رده‌ك�هوێ��ت ،چونكه من وهك خۆی ده‌ڵێت ،ده‌یه‌وێت رازینابم ههموو كه‌سێك بێته ناو ئارامی ده‌روونیی ده‌ستبكه‌وێت ،كلیپه‌كانمه‌وه". تایبه‌تمه‌ندییه‌ش ئ���هم سه‌باره‌ت بهوهی چنار جگه وایكردوه زیاتر ئهوانهی ل �هك��اری ه��ون �ه‌ری ح��ه‌ز له‌چی گوێ له‌ده‌نگی ده‌گرن ده‌كات ،وتی "من له‌ژیانمدا زۆر ده‌چ���ن���ه ن��اخ��ی حه‌زم له‌پۆلیسیه‌و ئهگهر خوێندنی گۆرانییه‌كانییه‌وه .زانكۆی سوید بۆ كۆلیژی پۆلیس هو نه‌ر مه‌ند ئهوهنده ق��ورس نه‌بوایه ،ئه‌وا چ��ن��ار لهكاتی ده‌مخوێندو ده‌ب��ووم�ه پۆلیس، گ�����ه‌ڕان�����هوهی وتی "زۆرم حه‌ز دهك��رد له‌ڕێی ب���ۆ كوردستان خوێندنهوه وه‌زیفه‌یه‌كم په‌یدا
ماهیر حه‌سه‌ن :كۆمه‌ڵگاكه‌مان ی تێدای ه چهندین ئه‌شره‌ف
بكردایه كه پێی بژیم". له‌باره‌ی خۆشه‌ویستی سهروهتو سامانیشه‌وه چنار ده‌ڵ���ێ "ئ �ه‌گ �هر پاره‌یه‌كی زۆرم ده‌ستبكه‌وێت دوای دابینكردنی پێداویستییهكانی خ���ۆم ب��ه‌ش��ی ه���ه‌ژاران���ی لێده‌ده‌م". له‌باره‌ی خۆشه‌ویستی ك��وڕان��ی��ش�هوه چنار ده‌ڵێ "ئ �ه‌گ �هر ك��وڕم خۆشبوێت هه‌رگیز پێیناڵێم ،بهڵكو ده‌بێت ههر كوڕ به‌كچ بڵێ‌و ئهمهش ته‌نها ههر كاریگهری كۆمه‌ڵگای ك���وردی نییه لهسهر ئهم مه‌سه‌له‌یه". چ��ن��ار ده‌ڵ��ێ��ت "چهند جارێكیش لێره‌و له‌سویدیش چوومه‌ته الی قاوه‌گره‌وه‌و شتی خۆشیان پێوتوم ،زۆر خۆشیشه پێشبینییه‌كانی خۆت بزانی".
گۆران كامیل ته‌نها ی ماڵه‌وه‌ی ه كابان پ .ده‌ستوور هونه‌رمه‌ندی مۆزیسیان گۆران كامیل ك ه ئێستا ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت ده‌ژی‌و بههۆی ئهوهی ك ه تاكو ئێستا ژیانی هاوسه‌ری پێكنه‌هێناوه ،به‌ته‌نها ده‌ژی‌و ه �هم��وو ك��اره‌ك��ان��ی ناوماڵیش هه‌رخۆی ده‌یكات. ل���ه‌وه‌اڵم���ی پرسیارێكی رۆژنامه‌ی ده‌س��ت��ووردا له‌باره‌ی
ئ�����هوهی ك���ه ئ��ای��ا ده‌زان���ێ���ت خ���واردن دروستبكات‌و حه‌زی ل �ه‌چ خواردنێكه ،گ���ۆران وتی "له‌مۆزیكه‌كانم زیاتر ك ه خه‌ڵك حه‌زی لێیهتی خواردنه‌كانمه". ی "جیاواز له‌كاری گۆران وت مۆزیك ،زۆر حه‌زم له‌چێشتلێنان‌و رازان���دن���هوهی مێزو خواردنه، پێشم خ��ۆش � ه ل��ه‌وب��واره‌ش��دا خۆمببینمه‌وه".
رۆژی هـه‌یـنـی لـ ه كوردستان خۆرده‌گیرێت ئا :موحسین یاسین ئه‌كته‌ری ناسراوو كۆمیدی ،ماهیر حه‌سه‌ن كه‌دواكاری زن��ج��ی��ره درام�����ای "نامه‌كانی ئه‌شره‌ف"هو تیایدا رۆڵی "ئه‌شره‌ف" ده‌ب��ی��ن��ێ��ت كه‌ڕۆڵێكی س��ه‌ره‌ك��ی��ی��ه ،ئهم درام���ای��� ه 24 ئه‌ڵقه‌یه‌و
له‌نو و سینی ع��ه‌زی��ز ن �هس��ی �نو له‌بیرۆكه‌ی (ئیبراهیم زه‌بۆك)هوه وه‌رگیراوه، ده‌رهێنانی "لوقمان غه‌ریب"هو ژماره‌یه‌ك ئه‌كته‌ری شاره‌كانی ی تێدا سلێمانیو هه‌ولێر رۆڵ�� ده‌بینن. ی ل����هب����اره ی رۆڵ���
ئ�ه‌ش��ره‌ف ،هونه‌رمه‌ند ماهیر ی وت ح��هس��هن ب���ه‌ده‌س���ت���وور "ك �هس��ای �هت��ی "ئ���ه‌ش���ره‌ف" ك ه من رۆڵه‌كه‌ی ده‌بینم له‌زنجیر‌ه درام��ای "نامه‌كانی ئه‌شره‌ف"دا ك�هس��ای�هت��ی��ی�هك��ی ن��ام��ۆ نیی ه به‌كۆمه‌ڵگاكه‌مان‌و ده‌توانین بڵێین له‌كۆمه‌ڵگای كوردیدا چه‌نده‌ها ئه‌شره‌فی تێدایه ،ئهم كه‌سایه‌تی ه ت�هن��ه��ا ب��ی��ر ل���هب���ه‌رژه‌وه‌ن���دیو ده‌س��ت��ك��ه‌وت��ی م����ادی خۆی دهكاتهوه ،له‌پێناو به‌ده‌ستهێنانی كۆمه‌ڵێك به‌رژه‌وه‌ندی تایبهتی خ��ۆی كه‌وتۆت ه ناوچه‌یه‌كه‌وه‌و ئیستیغاللی ساویلكه‌یی‌و دڵسافی ئهو كۆمه‌ڵ ه ده‌كات كه‌هه‌میش ه ی دهكهن ،ههموو باوه‌ڕ به‌قسه‌كان جارێكیش كۆمه‌ڵێك كه‌سی بێده‌ره‌تان‌و دڵساف ده‌ب��ن بهو ته‌ڵه‌یه‌ی ئه‌شره‌فه‌و‌ه ك ه بۆیان داده‌ن��ێ��ت‌و پ��اره‌ی�هك��ی باشیان لێوه‌رده‌گرێت تاكو كارهكانیان بۆجێبه‌جێ بكات". ل�هب��اره‌ی بورجه‌كه‌شییه‌و‌ه ی "م��اه��ی��ر" به‌پێكه‌نینه‌و‌ه وت 1/10چ بورجێكه؟ ئ���ه‌ورۆژ‌ه له‌دایكبووم. م��اه��ی��ر ح���هس���هن وت��ی "ه �ه‌رل �هت �هم �هن��ی منداڵیه‌و‌ه كهسێكی رووخۆش‌و ساده‌بووم‌و هاوڕێكانم به‌قسه‌خۆشی گه‌ڕه‌ك یاخود به‌ره‌ئیس ناویان ده‌بردم".
ده‌ستوور: سه‌نته‌ری فه‌له‌كناسی له‌وه‌زاره‌تی زان��س �ت‌و ته‌كنه‌لۆژیای عێراق رایگه‌یاند :رۆژی هه‌ینی خۆرگیرانی ناته‌واو له‌سه‌رجه‌م پارێزگاكانی عێراق رووده‌دات. خۆرگیرانه‌ك ه له‌سه‌عات 8:25
ده‌قیق ه بۆ سه‌عات 10:36ده‌قیقه‌ی به‌یانی به‌كاتی به‌غدا ده‌بێت‌و جگ ه ی كوردستان، له‌عێراق‌و ههرێم ی ت���ری وهك ژم���اره‌ی���هك واڵت��� هیندستان‌و سریالنكا ده‌گرێته‌و‌ه‌و نزیكه‌ی ()%20ی تیره‌ی خۆر له‌ئاسمان داده‌پۆشێت".
18
شه‌یما جاف هێواش هێواش ێ هه‌نگاوده‌ن ئا :ده‌شتی ئه‌نوه‌ر ی 2006 شه‌یما ج��اف ل�هس��اڵ� ی هونهرییهوه، هاتووه‌ت ه ناو كار ی له‌ناو ی كاركردن ی خۆ به‌قس ه ی ی ه��ون�ه‌ری��دا خولیایه‌ك دن��ی��ا ی ی بووه ،بۆیه یه‌كه‌م كار منداڵ ی بووه ی به‌شداریكردن هونه‌ری ی "بێ سه‌رپه‌رشتان". له‌دراما ی شه‌یما ده‌ڵێت "ئهگهر چ ته‌مه‌نم منداڵبوو یه‌كه‌م جاریشم ی بوو ،بهاڵم لهو درامایه‌دا رۆڵ سه‌ره‌كیم هه‌بوو". ش���هی���م���ا ك����� ه ئێستا ی ی سینه‌ما ی به‌ش خوێندكار ی هونه‌ره‌جوانه‌كان ی ك��ۆل��ێ��ژ ی ی س �ه‌اڵح �ه‌دی��ن �ه ،وت زان��ك��ۆ "ب �ه‌ش��داری��ن �هك��ردن��م له‌هه‌موو كارێكدا بۆ ئهوه دهگهڕێتهوه ك ه ی ب��اش بۆ ده‌م�هوێ��ت بناغه‌یه‌ك كاره هونه‌رییه‌كانم په‌یدا بكهم". ی "ده‌م���هوێ���ت ش �هی��م��ا وت��� ی هێواش هێواش بچم ه ناو دونیا هونه‌ره‌وه‌و له‌هه‌موو درامایه‌كدا رۆڵ نابینم ،چونك ه لهگهڵ رێزم ی بۆ ههموو هونه‌رمه‌ندان كار ئه‌مڕۆیان بووه‌ت ه پاره په‌یداكردن‌و خزم خزمێنه". شه‌یما ل ه دوو دراما‌و چوار ی كردووه، كورت ه فیلم به‌شدار ی ی به‌شدار ئهم ه جگ ه ل���هوه ی كردووه ك ه ی سینه‌مای فیلمێك له‌ئیتاڵیا مۆنتاژ ده‌كرێت. ی هونهرییهوه ی دواكار له‌بار‌ه ی شه‌یما ئاشكرایكرد :به‌شداری ی كه‌ركوك"دا ی "گوڵه‌كان له‌سینه‌ما ی فریبۆرز كردووه ك ه له‌ده‌رهێنان كامكاریانه.
نازدارو دیار ده‌رسیم ده‌بن ه پاڵه‌وان
پ .ده‌ستوور ب���ڕی���اره ه�����ه‌ردوو گۆرانیبێژ ی نازدارو دیار ده‌رسیم به‌شداری ی سینه‌ماییدا بكهن ك ه له‌فیلمێك ی ی كورده‌وار باس له‌ژیان‌و كلتور ده‌كات. ژن� ه ده‌رهێنه‌ر ڤیان مایی له‌شاری دهۆكه‌وه‌و له‌لێدوانێكی ی تایبه‌تدا به‌رۆژنامه‌ی ده‌ستوور راگه‌یاند :پڕۆژه‌ی به‌رهه‌مهێنانی فیلمێكی سینه‌مایی پێشكه‌ش ب �ه‌وه‌زاره‌ت��ی رۆشنبیریو الوان كردووه ك ه باس له‌ژیان‌و كلتوری كورده‌واری ده‌كات ،واش بڕیاره گۆرانیبێژان نازدارو دیار ده‌رسیم وهك���و پ��اڵ �ه‌وان��ان��ی فیلمه‌ك ه به‌شداریبكه‌ن‌و ره‌زامه‌ندیشیان پیشانداوه". ڤیان مایی ده‌ڵ��ێ��ت دوای دان��ان��ی چ �هن��د ل��ی��ژن�هی�هك بۆ
پ��ی��اچ��وون �هوه ب��هو پ��ڕۆژه‌ی��ه‌دا م��اوه‌ی �هك��ی زۆره پ��رۆژه‌ك��هی له‌وه‌زاره‌ت راگیراوه‌و تاكو ئێستا چاوه‌ڕێی وه‌اڵمه ،بههۆی ئهوهی وه‌زاره‌ت����ی رۆش��ن��ب��ی��ری‌و الوان
ناتوانن له‌ئێستادا پاره بۆ هیچ پرۆژه‌یه‌كی هونه‌ری خه‌رجبكه‌ن. ئ��اش��ك��رای��ك��رد :ن��اوه‌ڕۆك��ی له‌گۆرانییه‌كی ی ف��ی��ل��م �هك � ه فۆلكلۆری كوردییه‌وه وه‌رگیراوه.
21
info@destur.net
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
First Year
ئهدهبو هونه‌ر
چهند شیعرێكی عه‌دنان سائیغ و :عه‌بدوڵاڵ تاهیر به‌رزنجی
په‌ری كه‌ریمی نیا
شه‌ونخونی وه‌ختێك چه‌كمه‌جه‌كانی شه‌وی پشكنی‌و هیچی نه‌دۆزییه‌وه ته‌ڵ ه شقارته‌یه‌كی داگیرساند به‌هێواشی خۆی ،به‌تامه‌و‌ه ده‌كێشا ورده ورده له‌هه‌وری دوكه‌ڵدا ونئه‌بوو.
سه‌ربه‌ستی پێش ئهوهی وێنه‌ی قه‌فه‌زه‌ك ه ته‌واوكات چۆله‌كه له‌تابلۆك ه فڕی.
گه‌ڕان ههموو دنیا گه‌ڕا بهاڵم نه‌گه‌یشت به‌خۆی.
بێداری بێداری كلیلی ژوره‌كه‌ی لهسهر مێزه‌كه‌م بیرچوو ئاخۆ ئهم شه‌و له‌كوێ بنوێ؟!
خه‌نجه‌ر ئهو خه‌نجه‌رانه‌ی له‌دواوه لێمدران بهرهو پێشه‌وه‌یان بردم.
كون گولله‌یه‌كی وێڵ خه‌وه‌كه‌ی كونكرد بهسهر جێگه‌كه‌یدا خوێنی خه‌ون ه دۆڕاوه‌كانی به‌ربووه‌وه.
باوكـــه پێــــی وتـــم...:
* عه‌دنان سائیغ ساڵی 1955ل ه كوف ه له‌دایكبووه. * زیاتر له‌پانز‌ه دیوانی ههیه. * هه‌ڵبژارده‌ی شیعره‌كانی ك������راوه ب���ه:س���وی���دی، ئینگلیز ی ،فه‌ر ه‌نسی ، ه��ۆڵ��هن��دی ،ئه‌ڵمانی، نه‌رویجی ،دانیماركی. * ساڵی 1996خه‌اڵتی جیهانیی (هیلمان هامیت) ی بهدهستهێناوه. * ساڵی 1997خه‌اڵتی جیهانیی (فیستیڤاڵی شیعری بهدهستهێناوه. * ئێستا ل ه له‌نده‌ن دهژی. ده‌رب������اره‌ی ع���ه‌دن���ان سائیغ وتویانه: -1ع�ه‌دن��ان سائیغ شاعیرێك ه خ �ه‌واڵ��ووان � ه گوێی لێده‌گری‌و له‌نێوان سه‌ده‌ها ده‌نگی زۆربڵێدا جیایده‌كه‌یته‌وه ،شیعر ئه‌مڕۆ زۆره ،ب���هاڵم ئ���هوهی شایانی ئ��هوهی�� ه بیبیستی زۆركه‌مه، شیعری عه‌دنان لهو كه‌مانه‌یه. (جه‌برا ئیبراهیم جه‌برا) -2شاعیرێكی سه‌رسوڕهێنه‌ره، ساكارو شیرین‌و قووڵه ،جیای ه ل �هو زۆره‌ی كه كۆپی یه‌كدی ده‌كه‌نه‌وه. (الرا العمری)
باوكه ده‌ڵێ خۆشتم ده‌وێی و من قاقا پێ ده‌كه‌نم و ده‌ڵێم باوك كچی خۆی خۆش نه‌وێ ئ �هی كێی خ��ۆش ب��وێ؟ وتی ئهگهر له سه‌فه‌ر بێمه‌وه كچی باوكی خۆی چیت بۆ بێنم وتم چیت پێ ج��وان بوو من پیم جوانه .وام هه‌ست كرد چاوی بڕییه شوێنێك و وت��ی :من به‌س تۆم پێ جوانه .ده‌نگم ب��ه‌رز ك���ردهوه و وتم:باوكه ئ��هوه خ��ۆ نابێته ه�ه‌دی�ه من ه�ه‌دی�هم ده‌وێ��ت من هه‌دیه‌م ده‌وێ���ت .ل �ه س �ه‌ره‌خ��ۆ وتی: باشه باشه تووڕه مه‌به ده‌چمه بازار چیم پێ جوان بوو بۆتی دێنم .وتی راستی ئه‌ی ئهوهی خۆشتم ده‌وێ شه‌راب ده‌خۆی بۆت بێنم شه‌رابی فه‌ره‌نسه شرابه له كیست ده‌چێت؟ لچم هه‌ڵقوورتاند و چ��اوم تووند ت��وون��د گ��ووش��ی وت��ی :باشه باشه حه‌تم ده‌ڵێت الی خۆمان ه�هی�ه .ه �هر ئێستا ك�ه قسه كردنه‌كه‌مان ته‌واو بوو ده‌چمه سوپێرماركێته‌كه و قسه‌م پێ بڕی باوكه باوكه كۆترێك هاته سهر گوێسه‌بانه‌كه باوكه باوكه باوكه كۆتره باریكه‌یه ئاخێكی هه‌ڵكێشا :بریا ئهو كۆتره من ده‌ب���وم ل�ه س �هر گویسه‌بانی ژووره‌كه‌ت دا ده‌نیشتمه‌وه وتم: باوكه هێواش هێواش ههر كه‌س بیبیسێت لێره ده‌نیشیته‌وه گوێم هه‌لده‌قه‌نێت .وتی:من ناوم ههیه خۆزگه تۆ جارێك به ناوی خۆت بانگت ده‌كردم تاكه‌ی ئ�هم رۆڵ �ه ده‌گێری . هیچم نه‌وت .ویستم بڵێم...: ههر چییه‌كم كرد ناوی نه‌هاته سهر زمانم ده‌تكوت ناویم له بیر چ��ووه‌ت �هوه و یا ه�هر له بنه‌ڕه‌تدا ن��اوی نه‌بوو راستی باوكه به چی بانگیان ده‌كرد نانا ئهو ههر ناوی باوكه بوو پێم وت:ب��اوك��ه ده‌زان���ی من ده‌زگیرانێكم بوو ههر به كۆتر بانگی ده‌كردم .ده‌نگی هه‌ڵبڕی ه��ات بڵێ :ن �هم هێشت هیچ بڵێ وت��م :باوكه تۆ ل�هم من دڵ پیسی ئهم جار مات نه‌بوو
چــیــرۆكــی كـــۆن
مه‌ستی رووناكیی مه‌یخانه‌كه خامۆشبووه‌وه ههروهها دنیایش بهاڵم پیاو‌ه مه‌سته‌كه به‌دوای ته‌نها هۆكارێكدا ده‌گه‌ڕا بیگه‌یه‌نێته...به‌ماڵ.
شیعری ده‌ریایی چیم ه به‌دوای ده‌ریادا ده‌گه‌ڕێم كه‌چی له‌نێوان په‌نجه‌كانمدایه مهبهستم :قژه‌كه‌ته. كه‌ده‌ریا ئه‌مڕۆ نه‌یبینیم ناونیشانه‌كه‌ی خۆی بۆ دانابووم و رۆیشت (شینایی چاوه‌كانت) ئهم ههموو شۆڕشانه‌ی كه ده‌ریا به‌رپایان ده‌كات و كه‌سیش نایگرێت!
وتی :ده‌نكه هه‌نار ئهو شه‌و له خ�ه‌وم دا گونات نووساندبوو به گۆنامه‌وه هه‌ڵمدایه :نه‌كا باوكه ماچیشت كردبێتم وتی: ئۆف بریا ماچم نه‌ده‌كردی به قاقاوه وتم:نه‌كا باوكه بڵێی ماچ لێكمان دوور ده‌خاته‌وه .چاوی چاو ترووكاندێك وتی: وێڵكه راستی لهو دوا وێنه‌وه كه دیومه هیچ گۆڕاویت چاوت ههر وا كه له وێنه‌كه دا دیاره ماڵ و مینه‌كه‌م ته‌ڕه وتم باوكه به‌خوا نه‌گریاوم وتی :دنیاكه‌م وتم رهنگه بۆ من دڵت ته‌نگ بووبێت و گریا بیت وتم :من و دڵته‌نگی؟ ههموو شه‌وێك قسه‌ت له گه‌ڵ دهكهم ده‌نگت ده‌بیسم هه‌ناسه‌كانت دی به روومدا به‌س چاوت نابینم كه ئه‌ویش كه هاتیته‌وه چاوت له گه‌ڵ خۆت بێنه‌وه نه‌یهێشت قسه‌كه‌م بكهم :خۆشه‌ویستم لێره كه ده‌چمه ده‌روه ههموو رۆژێك ده‌تبینم چاوه قاوه‌وییه ته‌ڕه‌كه‌ت ها له ناو چاوی ئهو كچه‌ی وا ده‌چ��م شه‌رابی لێ
ده‌كڕم بڕوا بكه ده‌نكه هه‌نار ده‌م�ه نوقڵییه‌كه‌یشت رۆژێك له ناو ده‌می كوڕێكی ره‌شدا بینم خ��ۆم هه‌ڵگووشی و به خێرایی به‌الیان دا تێپه‌ڕیم و ههر سه‌یرم نه‌كردنه‌وه:وتم: باوكه ئه‌ها دڵت پیسه .ده‌نگی زۆر هه‌ڵبڕی قهت وا نه‌بوو: من دڵم پیس نییه نامهه‌وێ خ��وو بگرم به نه‌دیتن و به نه‌بیستن من خ��ۆم الناده‌م له خۆشه‌ویستیت .له ههموو دونیات ده‌ستێنمه‌وه. پێم بڕی :ده باوكه تۆش جارێك بڵێ:كچم وت��ی :ئاخ: زوو وت��م چی ب��وو :وت��ی لێو خ��ۆم زۆر ب�ه ت��ون��دی گه‌ست خۆشه‌ویستم .وتم :منیش له داخا ئیتر پێت ناڵێم باوكه تۆ باوكێكی خراپی خراپی خراپی باوكه .ده‌نگی پێكه‌نینی وای كرد گوێم هه‌ندێك بكشێنمه‌وه: خۆ وتت ناڵێم باوكه ئه‌ی بۆ وتت .ده‌مووچاوم سوور هه‌ڵگرا گ�هرم��ی��ی�هك ه��ات �ه لێومه‌وه ته‌قه‌ته‌قێك چاومی برد بۆ الی
په‌نجه‌ره‌كه:باوكه باوكه باران خۆی ده‌ساوێت له په‌نجه‌ره‌كه‌م باوكه باوكه باران بانگم ده‌گات خۆمی بهر ده‌م .به ئه‌سپایی ده‌نگی ده‌ره��ات :بۆنی بارانی په‌نجه‌ره‌كه‌ت بكه ره‌هایی خۆم و خۆت وتم :باوكه ره‌ها ناوی كێیه وا له ده‌مت ت��رازا :وتی ده‌نكه هه‌نار كه‌م خۆت گێل بكه ده‌زان��م چاك ده‌زان��ی چی ده‌ڵێم چ��اك ده‌زان���ی لێرهوه ل��هم ق��وواڵی��ی��ی دن��ی��اوه لهم ش���اره‌ی ك �ه ب�ه‌ف��ر ب���ه‌رده‌وام تیدده‌هاڵێت باسی چی دهكهم تۆنی ده‌نگم هه‌ندێ گۆڕاند :با باسی ئهوه نه‌كه‌ین ناتوانم بهو شیوه‌ی كه ده‌ڵێی بتشوبهێنم. په‌نجه‌ره‌كه ل�ه پ��ڕ كرایه‌وه ب��اران هاته سهر شانم چووم به په‌له په‌نجه‌ره‌كه‌م پێوه‌دا دا سه‌یری كریانی ئاسمانم كرد :فیله‌كانیش هه‌ندێك جار ده‌گرین بیرم كهوته كه ئهو جاره وای وت وتم من پێم خوش نییه فیل بم من به‌چكه فیلم وتی :ئهوه گریانی منه شانتی خووساند .سهر شانم نه‌سڕی با ئهو گریانه به ره‌هایی به سهر شان و ملم دا داخوڕێت: گوێم له ناوی خۆم بوو :وتم به‌ڵێ وت��ی :به ته‌مام ئهوهی ه �هر خۆتی لێ گێل ده‌كه‌ی به‌م تاریكی الی منه‌و و رۆژه‌ی الی تۆوه بیڵێم .ده‌نگی قرته قرتی كیبۆرده‌كه‌ی ده‌گه‌یشته الم ب�ه ح��وج�هت�هوه په‌نجه‌ی به دوگمه‌كاندا ده‌ن��ا به ههر په‌نجه‌یه‌ك كه به دوگمه‌كانی دا ده‌نا شوێن په‌نجه‌یه‌ك له له‌شم دا دروست ده‌بوو شوێن په‌نجه‌كانم بۆ نه‌ده‌هۆنرایه‌وه لێزمه‌ی باران زۆری بۆ سه‌ربان هێنابوو قرته قرتی دوگمه‌كان به حوجه‌تتر ب��وو گوێچكه‌م گ��رت قرته قرته‌كه ده‌نگێك له س�هر ئه‌ندامم چێ نه‌كات ب��اران ج��ێ نه‌مابوو ل�ه سهر له‌شم داینه‌پوشێت قرته‌كه بڕا سێندی كرد :ده‌نكه هه‌نار زیاتر له خۆشه‌ویستی عاشقتم. عاشقتم .عاشق. س��وه‌ی��ل ت���هواوی شته‌كه ئهوه بوو كه بۆم گێڕایته‌وه. تۆ بیت چی ده‌كه‌ی؟
جه‌یمز كێلمه‌ن ئ �هم كچه ب��ۆ م��اوه‌ی�هك�ی زۆر خ�هم��ۆك ب��وو ،ك�ه وای��ه ده‌با بمانزانیـــبا چ ب���ووه ،بهاڵم ن �هم��ان��ـ��ـ��ـ��زان �ی ،م����رۆڤ خۆ ه �هم��وو ك��ات ه �هم��وو ش��ت به چاو نابینێ ،ئهم هه‌مووه له ماڵهوه داده‌نیشێ ،سه‌ره‌نجام گێژو وێژ ده‌ب �یو كاسه‌ی چی ب��ك�هم ده‌گ��رێ��ت �ه ده‌س���ت ،تێ ناگه‌ی ،ته‌نانه‌ت ئهگهر لهگهڵ منداڵێكدا رووبـــه‌ڕوو بیت، به‌تایبه‌ت م��ن��داڵ ،سه‌ره‌نجام ده‌ستی پێكرده‌وه ،بهاڵم ئهو منداڵ نییه ،ژنێكی گه‌وره‌یه‌و خ��ات��وون��ێ��ك��ـ��ـ��ـ��ـ�ه ب��ۆ خ��ۆی، ح �ه‌ز ن��اك�هم ئ �هم چیــــرۆكه بگێڕمه‌وه.
ت����ۆ ن����اب����ێ وا ق��س��ه ب��ك �هی ،چ��ی��رۆك ب��ۆ ئه‌وه‌یه بگێڕدرێته‌وه. چاك ده‌زان��م ،ده‌زان��م چی ئه‌ڵێی. زۆر باشه. بهاڵم چیرۆكه‌كه‌ی تۆ ئه‌رێ ده‌رب���������������اره‌ی ك���چ���ه خ��زم �هت��ك��ارێ��ك��ـ��ـ��ـ �ه ،مه‌گه‌ر وانییه؟ به بۆنه‌ی كوڕه‌كه‌ی ده‌زگ��ی��ران��ی��ی��ـ��ـ��ـ �هوه تووشی خه‌مۆكی بووه ،وایه؟ نامه‌وێ بیگێڕمه‌وه. دهبێ بیگێڕیته‌وه ،دهبێ، مه‌گه‌ر ئهوهی هیچ چیرۆكێ له ئارادا نه‌بێت. خوا نه‌كات .چیرۆك ههیه، ئه‌ویش چ چیرۆكێك. و :مسته‌فا زاهیدی
ی 1946ل ه ی ساڵ جه‌یمز كێلمه‌ن نووسه‌ری سكۆتله‌ند ی دایكبووه‌و تائێستا چهندین رۆمان‌و كۆمه‌ڵه چیرۆك ی ی خه‌اڵت چاپ‌و باڵوكردووه‌ته‌وه .جارێك پاڵێوراو بۆكێر بووه.
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
ئهدهبو هونه‌ر عه‌بدولموته‌ڵیب عه‌بدوڵاڵ
بهشی دووهه‌م كۆتایی
ده‌رنه‌كه‌وتن ی خوێنهر ی "عه‌ده‌می" ئه‌گه‌رچ ی قسه‌كردن ل ه (ع �ه‌ده‌م- نه‌هلیستی) ب����ه‌ره‌و كۆمه‌ڵێك ئیشكالیه‌ت ی فیكر ی و فه‌لسه‌فیمان دهكاتهوه ،بهاڵم به‌گشت ی هه‌وڵده‌ده‌ین لێرهدا بكه‌وین ه سهر ریتمێك ی (نیچه) ییانه ،نه‌ك به‌مانا ی نه‌بوون به‌رانبه‌ر بوون ..چونك ه (نیچه) ده‌ڵێت :ئهوه ناكامل ی مرۆڤه‌كان ه ك ه بیانه‌وێت بوون ی خۆیان بكهن ه مانا و پێوه‌ر ی ههموو شتێك ،بڕواكردن ب ه گوته‌زا ی عه‌قڵیش هۆ ی سه‌ره‌ك ی نه‌هلیزمه . بهو مانایه‌ش نه‌هلیزم كار لهسهر تپێه‌ڕاندن ی به‌هاكان ده‌كات و ههموو حه‌قیقه‌تێك ی جێگیر ره‌تده‌كاته‌وه. ه���هڵ���ب���هت��� ه ع���ه‌ده‌م���ی���هت ب����هر ل��� ه (س������وق������رات)هوه بۆ (گ����ۆرگ����ی����اس)و(ب����ووزی����هت) ده‌گ��ه‌ڕێ��ت��هوه ،ه��هروهه��ا وش�� ه ی نه‌هلیستییه‌ت (تۆرگینێف) ی رووس ی دایهێناوه ،گوزارشت ل ه حاڵه‌ت ی گومان ی ره‌ها ده‌كات‌و وهك به‌رزترین ئامانج پشت به‌وێرانكردن ی به‌رفراوان‌و ته‌واو دهبهستێ ،ل ه نیو‌ه ی دووه‌م ی سه‌د‌ه ی نۆزده‌دا ئاینزای ی كۆمه‌ڵێك شۆڕشگێڕ ی رووسیای ی بووه ب ه دژ ی (قه‌یسه‌ر)و هه‌وڵیانداو‌ه ته‌واو ی دام��وده‌زگ��اك��ان له‌رێگ ه ی هه‌وڵ ی تیرۆرستانه‌و‌ه وێران بكهن. لێرهدا ل ه پرسیار ی ئایا نه‌فیكردن و (نا) ئهو دیاریكردن ه بااڵیه‌ن ك ه (ع���ه‌ده‌م) وهك جۆرێك ی تایبه‌ت ی ده‌خه‌ن ه روو ،یان ب ه پێچه‌وانه‌و‌ه ن�ه‌ف��ی��ك��ردن و ن��ا ل �هس �هر ع��ه‌ده‌م وه‌ستاون؟ به‌ال ی (هایدگه‌ر) عه‌ده‌م زۆر ل ه نه‌فیكردن و نا ره‌سه‌نتره. كه‌وات ه توانا ی نه‌فیكردن بهو پێی ه ی ب�هره�هم� ی تێگه‌یشتن ه و خ��ود ی تواناكان ی تێگه‌یشتن ،به‌جۆرێك له‌جۆره‌كان لهسهر عه‌ده‌م راده‌وه‌ستن. ب�هاڵم ئایا پرسیاركردن ل ه عه‌ده‌م له‌كۆ ی ئهو ئاوێته‌بوون و نێودژیی ه و به‌ب ێ پێشبینیكردن و وێناكردنێك ی پێشوه‌ختان ه چۆن ده‌نووسینه‌وه؟ هه‌ڵبه‌ت ه له‌باشترین باردا بۆ ده‌رككردن ب ه عه‌ده‌م ده‌توانین وهك بیرۆكه‌یه‌ك وێنا ی هه‌مه‌كییه‌ت ی مه‌وجود بكه‌ین و پاشان ههر ل ه بیركردنه‌وه‌ماندا ئهوه ی ك ه وهك هه‌مه‌كییه‌ت ی مه‌وجود وێنامان كردووه نه‌ف ی بكه‌ین و وهك نه‌فیكراوێك بیخه‌ین ه روو ،لێرهدا ده‌گه‌ین ه چه‌مكێك ی شكل ی (عه‌ده‌م) ی وێناكراو ،نه‌ك خود ی عه‌ده‌م ،چونك ه هه‌رگیز ناگه‌ین ه خ��ود ی ع��ه‌ده‌م.. ئێم ه ل ه دهرهوه ی خۆماندا بۆ عه‌ده‌م ده‌گه‌ڕێین و ده‌مانه‌وێت ل ه دهرهوه ده‌رك ی پێبكه‌ین و بزانین چییه ،بهاڵم ئهوه ی لێرهدا پێیده‌گه‌ین عه‌ده‌مێك ه لهنێو خۆماندایه .ب ه مانایه‌ك ی دیك ه ده‌ش ێ وهك حاڵه‌تێك ته‌ماشا ی ئهو ده‌رككردن ه بكه‌ین و ل ه بارگه‌یه‌ك ی هه‌ست ی هه‌ڵیگرینه‌وه ،ئهو بارگ ه هه‌ستیی ه له‌بنه‌ڕه‌تدا ب ه (قه‌له‌ق)هوه بهنده ،بهاڵم بێگومان لێرهدا قه‌له‌ق ئهو شڵه‌ژان ه ئاسایی ه نیی ه ك ه له‌رێگ ه ی ترسه‌و‌ه باڵ به‌سه‌رماندا ده‌كێشێت، بهڵكو زۆر ب ه قوڵ ی ل ه ترس جیاوازه، چونك ه ترس هۆ ی دیاریكراو ی خۆ ی ههیه ،بهاڵم ئه‌سته‌م ه سهرچاوه ی
ی ره‌ســــــه‌ن "بـــــــوون"
ئالبێر كامۆ نووسه‌ر ی فه‌ره‌سایی، رۆژ ی چ���وار ی جونیوێر ی 1960 ل�ه‌رووداوێ��ك� ی هاتوچۆ له‌باشور ی فه‌ره‌نسا ماڵئاوایی له‌ژیان كرد، مردن ی هیچ ماناو لۆژیكێك ی نه‌بوو و ته‌واو "بێ مانا" بوو ،كامۆ هێشتا
"ئه‌فسان ه ی سێزیف"دا ده‌نووسێت ": هیچ چاره‌نووسێك نیی ه ك ه نه‌كرێ ب ه سه‌ریدا زاڵ بیت". كوڕ ی باشور :ئالبێر كامۆ رۆژ ی 7ی نۆڤامبه‌ر ی 1913له‌بنه‌ماڵه‌یه‌ك ی ه����ه‌ژار ل��م��ۆن��دووی (ئه‌لجه‌زایر) له‌دایكبوو ،یازد‌ه مانگان بوو ك ه باوك ی له‌جه‌نگ ی یه‌كه‌م ی جیهانیدا ()1914 كوژرا ،دایك ی ژنێك ی نه‌خوێنده‌وارو به‌ئه‌سڵ ئیسپانیایی بوو ،منداڵه‌كان ی ب � ه دژوار ی ب �ه‌خ��ێ��وده‌ك��رد .كامۆ ده‌ستیكرد به‌خوێندن ی فه‌لسه‌فه، بهاڵم به‌هۆ ی نه‌خۆشی (سێل)هوه
نه‌یتوان ی درێژ‌ه به‌خوێندن بدات. ل���هم���اوه ی ج�هن��گ� ی جیهان ی دووهه‌مدا (سه‌ره‌تا ی ده‌ی ه ی )1940 بۆ دابینكردن ی ژیان روویكرد‌ه واڵت ی فه‌ره‌نسا ،دواتر له‌پاریس نیشته‌جێبوو، خۆشه‌ویست ی ب��اش��ور ،عه‌شق بۆ تیشك‌و هه‌تاو و زهو ی گه‌رم ،بۆ تا هه‌تای ه له‌ده‌رون ی كامۆدا مایه‌وه‌و گوڕو تین ی ده‌به‌خشی به‌كاره‌كانی. له‌ماو‌ه ی داگیركردن ی فه‌ره‌نسادا، بوو به‌ئه‌ندام ی یه‌كێك له‌گروپه‌كان ی "ب��زووت��ن �هوه ی ب �ه‌رگ��ری" ك ه ناو ی ئهو گرووپ ه (كۆمبا) ،ئهم گروپ ه
پێكهاتبوو لهو چه‌پان ه ی ئه‌ندام ی حیزبی كۆمۆنیست ی فه‌ره‌نسا نه‌بوون، ساڵێك دواتر كامۆ بوو به‌سه‌رنووسه‌ر ی باڵوكراو‌ه ی ئهم گروپ ه ك ه به‌شێو‌ه ی نهێن یو ش��اراوه چاپ ده‌ب��وو .كامۆ ساڵ ی 1942دوو بهرههم ی باڵوكردهوه ك � ه بریت ی ب���وون له"ئه‌فسان ه ی سێزێف"و رۆمانی"بێگانه". كامۆ ساڵی 1957خه‌اڵت ی نوبڵی ئهدهبی برده‌وه .كامۆ له‌ته‌مه‌ن ی 44 ساڵیدا ئ��هم خ �هاڵت � ه ی وه‌رگ���رت‌و گه‌نجترین نووسه‌ر‌ه ك ه ئهم خه‌اڵت ه ی پێ به‌خشرابێت.
ی مه‌حوی"دا "خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ كتێبی بوون ل ه شیعر
عه‌بدولموته‌ڵیب عه‌بدوڵاڵ
ی ی دیك ه ی كرده‌یه‌ك خوێندنهوه جێبه‌جێكردن ی جیاواز و ی خوێنهر ی توانا ئیبداعییانه‌یه‌و به‌پێ ی به‌سه‌ردا دێت ی جیاواز گۆڕان زه‌مه‌ن
ئه‌رك ی مرۆڤ ی داهێنه‌ر ئهوهی ه ل ه پێناو پارچ ه پارچه‌كردن و راماڵین ی ته‌واو ی داموده‌زگا ته‌قلید ی و به‌ها له‌كاركه‌وتوو و بێزاركه‌رو بۆگه‌نه‌كان رابێته‌وه ،بهو مانایه‌ش ئیبداع ل ه عه‌ده‌مێكه‌و‌ه ب��ه‌ره‌و عه‌ده‌مێك ی دیك ه ههنگاو ده‌ن ێ و ههر له‌وێشه‌و‌ه زنجیر‌ه ی وشه‌كان له‌یه‌ك ده‌ترازێن و به‌خاوه‌نبوون بوون ی نامێنێ، ته‌نها ئیبداع ده‌مێنێته‌وه ..هه‌میش ه ئهوه ئیبداع ه ته‌واو ی جیاوازییه‌كان له‌خۆ ده‌گرێت .ههر لهسهر ئهو بنه‌مایه‌ش په‌یوه‌ند ی ده‌ق ی ئیبداع ی ب ه خوێنه‌رانه‌و‌ه لهسهر قبوڵكردن ی خوێندنهوه ی جیاواز خۆ ی نمایان ده‌كات. كه‌وات ه خوێندنهوه جێبه‌جێكردن ی كرده‌یه‌ك ی دیك ه ی ئیبداعییانه‌یه‌و به‌پێ ی توانا ی خوێنهر ی جیاواز و زه‌مه‌ن ی جیاواز گۆڕان ی به‌سه‌ردا دێت ،ههر لهبهر هه‌ندێش (ئیكۆ) پێویست ی ب ه خوێنهرێك ه ك ه ب ه هه‌مان ئه‌زموون ی نووسه‌ردا بڕوات، لهسهر ئهو بنه‌مای ه ئهگهر ده‌ركه‌وتن ی
ی ئالبێر كامۆ ی مه‌رگ ساڵڕۆژ ئا :هیوا سدیق
عه‌ده‌م ی وێناكراو ال ی مه‌حو ی ئیبداع بنوێن ێ ئ��هوه پ��ڕك��ردن �هوه ی ئهو ماوه‌ی ه ی ك ه ده‌كه‌وێتـ ه نێوان ده‌ق و خوێنهر پێویست ی بهو پرد‌ه نیی ه ك ه ب ه راب��ردووم��ان ده‌به‌ستێته‌وه، بهڵكو ئهوه ته‌نگ پێهه‌ڵچنین ی ده‌ق ه ك ه ئاراسته‌كان ی خوێندنهوه دیار ی دهك���ات ،ئ �هو ته‌نگ پێهه‌ڵچنین ه ك � ه خ �هی��اڵ � ی خ��وێ��ن �هر ی لهسهر داده‌مه‌زر ێ و له‌وێو‌ه په‌نجه‌ره‌یه‌ك ی دیك ه به‌روو ی ده‌قدا دهكاتهوه ،بهو مانایه‌ش خوێندنهوه پێویست ی ب ه قه‌له‌ق ی خوێنه‌ره‌و‌ه ههیه .ئه‌وه‌ش ساته‌وه‌خت ی له‌سه‌رتێكه‌ڵبوون ی خ��وێ��ن��دن �هوه دێ��ت � ه ئ����اراوه ،یان ل�هس�هر ت��وان��ا ی تێگه‌یشتن كه‌وا دهك��ات نه‌فیكردن و "ن��ا" هه‌بن، (ئ�هو نه‌فیكردن ه ی له‌ساته‌وه‌خت ی خوێندنه‌وه‌دا دێت ه دی ،تێگه‌یشتنه). ب ه مانایه‌ك ی دیك ه خوێنهر ی داهێنه‌ر ئهو خوێنه‌ره‌ی ه ك ه له‌ساته‌وه‌خت ی خوێندنه‌وه‌دا وامان لێده‌كات مۆڵه‌ق بین ،یان ته‌نگمان پێهه‌ڵده‌چنێ.. هه‌ڵبه‌ت ه ئ���هوه ره‌ت��ك��ردن��هوه ی
هه‌مه‌كییه‌ت ی مه‌وجود نییه ،بهڵكو كردارێك ی ئیبداعییه .كه‌وات ه ئهگهر خوێنهر ل ه به‌رانبه‌ر ده‌ق ی ئیبداع ی دووچ���ار ی قه‌له‌ق نه‌ب ێ ناتوانێت ب��ه‌ش��دار ی ل � ه ك���رد‌ه ی ئیبداع ی ده‌ق��دا بكات .ب ه مانایه‌ك ی دیك ه ناتوان ێ ل ه بوار ی ب ه پاشكۆبوون ی ده‌ق ب��ه‌ره‌و ب��وار ی كه‌شفكردن و داهێنان ههنگاو بنێت .ده‌مه‌وێت بڵێم ئ �هوه ی (د .محه‌مه‌د ئه‌مین عه‌بدوڵاڵ) لهو خوێندنه‌وه‌یه‌دا ب ه ئهنجام ی گه‌یاندوو‌ه جگ ه لهوه ی به‌پێ ی جیاواز ی قۆناغه‌كان ی پێشوو هه‌وڵ ی ب ه جوله‌خستن ی مانا ی ل ه دهرهوه ی شاعیر داوه‌و توانیوویه‌ت ی بوارێك ی دیك ه بۆ تێگه‌یشتن بكاتهوه، یان جوله‌یه‌ك له‌نێوان ته‌فسیر و تێگه‌یشتن ب ه ئهنجام بگه‌یه‌نێت، ههر له‌وێوه‌ش ته‌عبیر ل ه مێژوو ی ئ �هدهب بكات .وات � ه توانیوویه‌ت ی پرۆسه‌یه‌ك ی دیالۆگئامێزان ه له‌نێوان ده‌ق و وه‌رگ����ر درووس����ت بكات و ج��ۆرێ��ك ب � ێ ل � ه پڕكردنه‌و‌ه ی م��هس��اف�� ه ی ن��ێ��وان مه‌عریف ه ی ئیستێتیك ی و مه‌عریف ه ی مێژوویی.. له‌وێشه‌و‌ه راستهوخۆ په‌یوه‌ند ی ب ه باكگراوه‌ند ی رۆشنبیری ی خوێنه‌ره‌و‌ه بكات و ئاسۆ ی تێگه‌یشتن ی پێشوو ی دابڕژێته‌و‌ه و لهسهر چاوه‌ڕوانییه‌كان ی خوێنهر راست بێتهوه. ب����هاڵم ده‌م�����هو ێ له‌الیه‌ك ی دیك ه بڵێم نه‌یتوانییو‌ه سپێت ی ده‌ق و وس��ب��ه ل��ێ��ك��راوه‌ك��ان� ی ب ه شێوهیهك پڕ بكاتهوه ،شێوهیهك ك ه له‌ساته‌وه‌خت ی به‌ریه‌ككه‌وتندا دێت ه ئاراوه ،ب ه مانایه‌ك ی دیك ه ل ه پرۆس ه ی خوێندنهوه ی "مه‌حوی"دا ده‌ق دووچ��ار ی قه‌له‌ق ی نه‌كردووه، بهڵكو ئ �هو خوێندنه‌وه‌ی ه ته‌نها هۆیه‌ك ه بۆ به‌بیرهێنانه‌وه ..ئهگهر به‌شێك ی ئهو په‌یوه‌ندیگرتن ه ی دكتۆر بۆ ك��ۆ ی ئ�هو پێناسان ه ی پێشوو بگهڕێتهوه ك ه ده‌وروبه‌ر ی "مه‌حوی" داوه ،ئ �هوه به‌شێك ی راستهوخۆ ته‌عبیر ل ه باكگراوه‌ند ی رۆشنبیری ی خوێنهر ده‌كات ،له‌نێوان باكگراوه‌ند ی رۆشنبیری ی ئ �هو خوێندنه‌وه‌یه‌و پێناس ه داڕێژراوه‌كان ی پێشوو ده‌ق ی "مه‌حوی" وهك الیه‌ن ه ئیستێتك ی و هونه‌رییه‌ك ه ی ونبووه ،بهو مانایه‌ش ئهو خوێندنه‌وه‌ی ه ی دكتۆر ئهوهنده ی لهسهر به‌رهه‌مهێنان ی ماناو مه‌دلوول كار دهك��ات ،ئهوهنده ل ه هونه‌ر ی جوانگوتن و چێژ و به‌رزڕاگرتن ی ئ��اس��ت� ی زم���ان و خ��زی��ن� ی ماناو وسبه‌لێكراوه‌كان دوور ده‌كه‌وێته‌وه. ده‌مه‌وێت بڵێم ئهوهنده ی پێناسه‌كان ی پێشوو ..ته‌ره‌سوباته‌كان ی ده‌وروبه‌ر ی ده‌ق ی مه‌حوی ،مه‌عریف ه ی مێژوویی.. ئاراست ه ی خوێندنه‌وه‌ك ه ی دكتۆر دی���ار ی دهك���ات ،ئ �ه‌وه‌ن��ده دكتۆر له‌ساته‌وه‌خت ی خوێندنه‌وه‌و ته‌نگ پێهه‌ڵچنین ی ده‌ق دوور ده‌كه‌وێـته‌وه.
سه‌رچاوه‌و په‌راوێزه‌كان: شایگان ،داری���وش ،ئاسیال ه به‌رانبه‌ر خۆرئاوادا ،وه‌رگێڕان ی ل ه فارسییه‌وه :ش��ۆڕش جوانرۆی ی و مامه‌ند رۆژه ،چ ،1وه‌زاره‌ت��� ی رۆشنبیری ی به‌رێوه‌یبه‌رایه‌ت ی خان ه ی وه‌رگێڕان ،سلێمان ی ،2004ل.31 ه.س.پ .ل32 ل��ێ��ره‌دا ع��ه‌ده‌م بریتیی ه ل هنهفیكردنێك ی ته‌واو ی هه‌مه‌كییه‌ت ی م����ه‌وج����ود ..ه��هڵ��ب��هت�� ه ده‌ب���� ێ هه‌مه‌كییه‌ت ی مه‌وجود پێدراوێك بێت تا بتوانین رووب���ه‌روو ی نه‌فیكردن بكرێته‌وه ،بۆ ئهوه ی لهم نه‌فیكردنه‌دا خود ی خۆ ی ده‌ربخات وات ه به‌پێ ی ئهو پێناس ه گشتیی ه ی عه‌ده‌م مرۆڤ ههموو شته‌كان ی دهرهوه ی خۆ ی ب ه مرۆڤه‌كان ی تر و گیاندارو به‌ردو زهو ی و ئاسمان ته‌نانه‌ت ههموو گه‌ردوونیش نه‌فیده‌كات و به‌م ه ده‌گات ه عه‌ده‌م. بێگومان ئه‌سته‌م ه بتوانرێت ئهو نه‌فیكردن ه ی هه‌مه‌كییه‌ت ی مه‌وجود ئهنجام بدرێت چونك ه ئێم ه ی مرۆڤ بهو پێی ه ی كائنێك ی كۆتاییدارین، چ��ۆن ده‌توانین ب ه هه‌مه‌كییه‌ت ی م�ه‌وج��ود بگه‌ین و پاشان نه‌فی ی بكه‌ین؟ ..گومان ل�ه‌وه‌دا نیی ه ك ه ئێم ه هه‌رگیز ناتوانین به‌شێوه‌یه‌ك ی ره‌ها ده‌رك ب ه هه‌مه‌كییه‌ت ی مه‌وجود بكه‌ین له‌خۆیدا ،ههروهها له‌وه‌ش دڵنیاین ب ه جۆرێك ل ه جۆره‌كان ل� ه ن��او ج �ه‌رگ � ه ی (هه‌مه‌كییه‌ت ی مه‌وجود)داین .لێرهدا جیاوازییه‌ك ی ریشه‌ی ی هه‌ی ه له‌نێوان ئهوه ی ده‌رك ب ه (هه‌مه‌كییه‌ت ی مه‌وجود) بكه‌ین ل ه خۆیدا ،لهگهڵ ئهوه ی ده‌رك ب ه خۆمان بكه‌ین ل ه ناو (هه‌مه‌كییه‌ت ی م����ه‌وج����ود)دا .ح��اڵ �هت � ی یه‌كه‌م به‌شێوه‌یه‌ك ی سه‌ره‌تای ی ئه‌سته‌مه، ب �هاڵم حاڵه‌ت ی دووه‌م رووداوێك ی بهردهوام ی رۆژانه‌ی ی (دازاین)مانه. وات� ه ئێم ه ی م��رۆڤ ل ه چاو زه‌مین و ئاسمان و گه‌ردووندا پنتێك ی زۆر بچوك و س��ن��وورداری��ن ،بۆی ه به‌م بچوك ی و سنوورداریی ه ی خۆمانه‌و‌ه ك ه ل ه به‌شێك ی ئهم گه‌ردوونه‌داین و بهو بهشهوه حه‌ریكبووین و تێیدا رۆچ��ووی��ن ،هه‌رگیز ناتوانین پ ه ی ب� ه هه‌مه‌كییه‌ت ی م �ه‌وج��ود ،وات ه پ ه ی ب ه دنیاو گ �ه‌ردوون ببه‌ین ،چ جا ی ئهوه ی بێین نه‌ف ی بكه‌ین ،بۆ ئ �هوه ی ب ه (ع��ه‌ده‌م) بگه‌ین ،وات ه ل ه واقیعدا و له‌روو ی پراكتیكییه‌و‌ه نه‌فیكردن ی (هه‌مه‌كییه‌ت ی مه‌وجود) كارێك ی ئه‌سته‌مه‌و مرۆڤ ناتوانێت ئهنجام ی بدات .بڕوان ه :د .محه‌مه‌د ئه‌مین عه‌بدوڵاڵ ،بوون ل ه شیعر ی "م��هح��وی"دا ،چاپخان ه ی تیشك- سلێمانی ،چ ،1ل.130 دازای���ن وات�� ه (بوون-لێره)یان بوون ل ه عاله‌مدا ،ئهو زاراوه‌ی ه ال ی "هایدگه‌ر" واتایه‌ك ی دوو الیه‌ن ه ده‌گه‌یه‌نێت :ل� ه الی��هك به‌مانا ی م �ه‌وج��ود ی م��رۆی� ی ب �ه‌رچ��او دێت، له‌الیه‌ك ی دی��ك�هوه ب ه مانا ی ئهو بوون ه ی مرۆڤ دێت ك ه ل ه میان ه ی ئهو مه‌وجود‌ه بهرچاو ده‌كه‌وێت‌و دهبینرێت .ب��ڕوان �ه :د .محه‌مه‌د ئه‌مین عه‌بدوڵاڵ ،بوون ل ه شیعری... ل.15،16 تێبینی :ئهو وتار‌ه ل ه 2009/10/10 پێداچوونهوه ی بۆ كراوه.
ی "نمـوونــه‌یــی /عـــه‌ده‌مـی" لــه‌نێــوان خــوێنه‌ر
قه‌له‌ق دی��ار ی بكه‌ین .ل ه قه‌له‌قدا مرۆڤ له‌بارێكدای ه هه‌ست ب ه ته‌نگ پێهه‌ڵچنین ده‌كات ،وهك ئهوه ی ل ه بۆشاییدا بین و ل ه هیچ الیه‌ك شتێك نه‌ما بێت ده‌ست ی پێبگرین. ب �هم��ج��ۆره ئ �ه‌گ �ه‌رچ � ی قه‌له‌ق پرۆس ه ی وێناكردن ی ع �ه‌ده‌م نییه، ب��هاڵم قه‌له‌ق وا ل ه هه‌مه‌كییه‌ت ی م �ه‌وج��ود دهك���ات بكشێته‌وه‌و ل ه ده‌ستمان ده‌رچێت .وات ه ده‌مانخات ه به‌رانبه‌ر دازاین ی ره‌سه‌ن ی خۆمانه‌وه‌و (دازای��ن)م��ان بۆ ئاشكرا ده‌كات. به‌مجۆر‌ه ق�ه‌ل�ه‌ق ع���ه‌ده‌م ئاشكرا ده‌كات ،ئهگهر لهسهر ئهو بنه‌مای ه بۆ گوته‌زاك ه ی (بارت) بگه‌ڕێینه‌و‌ه بهوه ی ك ه بوون ی ده‌ق بای ی مه‌رگ ی دانه‌ره. ئهوه ده‌ش ێ بڵێین ده‌ق ئهو قه‌له‌قه‌ی ه ك ه نه‌بوون ی دان�هر ئاشكرا ده‌كات، كاتێكیش ده‌ق ب ه قه‌له‌ق یه‌كسان ده‌كه‌ین بهو مانای ه د ێ ك ه ل ه حاڵه‌ت ی نووسین ی ده‌ق ج��ۆره ئارامییه‌ك ی تایبه‌ت دامانده‌گرێت ،له‌الیه‌ك ی دیك ه ههر لهسهر ئهو بنه‌مای ه وهك چۆن سهرچاوه ی قه‌له‌ق دیار نییه ،ده‌ق ی ئیبداعیش ئهو ده‌قه‌ی ه ك ه ئه‌سته‌م ه بتوانین ب ه ت �ه‌واو ی سه‌رچاوه‌كان ی دی��ار ی بكه‌ین ،ن�هك ب�هو مانای ه ی ك ه ده‌ق ی ئیبداع ی په‌یوه‌ند ی لهگهڵ س �ه‌رچ��اوه‌ك��ان ده‌پچڕێنێ ،بهڵكو بهو مانای ه ی ك ه په‌یوه‌ندییه‌ك ی نو ێ داده‌مه‌زرێن ێ و لهو شتان ه ده‌كشێته‌و‌ه ك�� ه ت��وان��ا ی پ��هی��ڕه‌وك��ردن�� ی ئهو په‌یوه‌ندییه‌یان نییه. ئهگهر ده‌ق ی ئیبداع ی هه‌ست ی ته‌نگ پێهه‌ڵچنین ئاشكرا بكات و ئهو هه‌سته‌ش به‌مانا (بارت)ییه‌ك ه ی نه‌بوون ی دانه‌ر بگه‌یه‌نێت .كه‌وات ه ده‌ق ی ئیبداع ی عه‌ده‌م ئاشكرا ده‌كات، بهو مانایه‌ش بوونێك ه ل ه میان ی مه‌وجود ی بهرچاو ده‌رده‌كه‌وێت، له‌كۆ ی ئهو قسه‌كردنه‌ش ده‌ش ێ بڵێین به‌ب ێ ئیبداع ناش ێ قس ه لهو بوون ه بكه‌ین ،وات ه ئهگهر مێژوو ی ب��وون� ی م��رۆی� ی وهك "هایدگه‌ر" ده‌ڵ ێ لهو كاته‌و‌ه ده‌ستپێبكات ك ه قه‌له‌ق ده‌بێت و قه‌له‌قیش عه‌ده‌م ئاشكرا بكات ،ئ�هوه عه‌ده‌مییه‌ت ئ �هو داهێنانه‌ی ه ك� ه ته‌عبیر ل ه وزه‌و چاالكیی ه خودییه‌كان ی تاك ی ویستگه‌را دهك��ات ،وات ه كۆمه‌ڵێك رووت���ك���ردن���هوهو ره‌ت��ك��ردن��هوه ی نێگه‌تیف ه و داوا ی ئاماده‌گییه‌ك ی نێگه‌تیفان ه له‌به‌رانبه‌ر ئهو مه‌وجود‌ه به‌رچاو‌ه ده‌كات. دكتۆر محه‌مه‌د ئه‌مین عه‌بدوڵاڵ ل�هب��اره ی سه‌یركردن ی "مه‌حوی" بۆ دنیا ده‌ڵێت :مه‌حو ی پێیوای ه ئهگهر م��رۆڤ له‌بوون ی ره‌س �هن و مرۆڤان ه ی خۆ ی دابڕێ ،ئهوه روو ل ه دنیا و به‌ده‌ستهێنان ی شت ی دنیای ی ده‌كات ،ال ی مه‌حو ی دنیا هیچه ،لهو هیچتریش ئیمه‌ین ك ه لهسهر هیچ شه‌ڕ ده‌كه‌ین ..بهاڵم وهك گوتمان
گه‌نج بوو و پڕ له‌وز‌ه ی ژیان‌و حه‌ز ی له‌سواربوون ی سه‌یار‌ه نه‌بوو ،ته‌نانه‌ت رۆژ ی پێشتریش بلیت ی شه‌مه‌نده‌فه‌ر ی ب��ۆ پ��اری��س ك��ڕی��ب��وو ،داواك�����ار ی هاوڕێك ه ی وا ی لێكرد به‌ئۆتۆمبێل ب��ڕوات بۆ پاریس .لهو دوانیوه‌ڕۆ ب��اران��ی��ی�ه‌دا ئۆتۆمبێله‌ك ه لهسهر جاده‌ك ه خلیسكاو وه‌رگه‌ڕا ،لهو چوار كه‌س ه ی له‌ناو ئۆتۆمبێله‌كه‌دا بوون
كامۆ ده‌ستبه‌جێ مرد. كامۆ ل ه دوایین‌و ره‌نگ ه بكرێ بڵێین باشترین به‌رهه‌میدا ب ه ناو "یه‌كه‌مین مرۆڤ" ك ه 35ساڵ دوا ی مه‌رگ ی باڵو ب��ۆوه ،ژیان ی كه‌سێك ده‌گێڕێته‌وه ،ك ه بڕیار ی داوه به‌ئازاد ی بژی .ههموو ژیان ی كامۆ به‌جۆر ێ ملمالنێی ه لهگهڵ "جه‌بر ی چاره‌نووس"، بۆ به‌دیهاتن ی ئازادی ،كامۆ له‌كتێبی
20
23
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
ئهدهبو هونه‌ر
وه‌رگێڕانی بریندار لهسهر ده‌ستی سه‌له‌فییه‌تی مۆدیرن ئیسماعیل ئیسماعیل زاده
بهشی چواره‌م‌و کۆتایی
ل�ه‌الی�هك�ی دی��ك �هوه باسی ئهو ناپوخته‌‌ییه‌ی وه‌رگێڕان‌و ئاستنزمی وه‌رگێڕ بكهم كه به چه‌‌شنێكی تر له ئارادایه ،ده‌ستێوه‌ردان‌و خۆداسه‌‌پاندنی وه‌رگێڕ لهنێو ده‌ق����ی زم���ان���ی سه‌‌ره‌‌كییدا كێشه‌‌یه‌‌كی دیكه‌‌یه كه بهردهوام وه‌رگێڕدراوه‌كاندا لهبهرههمه ده‌یانبینین ،له به‌‌رئه‌‌وه‌ی وه‌رگێڕ ب��هت��هواوی ده‌س��هاڵت��ی بهسهر ده‌ق��دا نییهو به هیچ كلۆجێك ش��ارهزای ئهو زمانه‌‌ش نییه كه ده‌قی سهرهكیی پێ نووسراوه، واتا گرنگترین گرفت‌و چه‌‌وتیی وه‌رگێڕانه‌‌كانی خانه‌ی ئهدهبی كوردیی ،دێت هه‌‌ڕه‌‌مه‌‌كی ده‌ست ده‌با بۆ گۆڕینی ناوه‌رۆكی ده‌قی سه‌‌ره‌‌كی‌‌و به‌‌ویستی خۆی كه‌م‌و زی��ادی دهك��ا ،تا ئێستاش ئهم بیره سه‌‌له‌‌فی‌‌و چه‌‌قبه‌‌ستووه ب �هوهی نه‌‌زانیوه كه وه‌رگێڕان نه ئافڕاندنه‌‌و نه ئافراندنه‌‌وه، بهاڵم ره‌‌نگبێ بتوانین پێی بڵێین جێنشین كردنی داهێنان ،ئهم چهشنه وه‌رگێڕكارانه له‌‌بیریان چۆته‌‌وه یان هیچ پاشخانێكی فكریی یارمه‌‌تیده‌ریان نییه كه جێ گۆڕكێ یان سڕینه‌‌وه‌ی واتاو رسته‌‌و ج��اری واش زۆر لهوه زیاتر بهشێكی ده‌ق ،چییه‌‌تی بهرههمهكه ده‌گ����ۆڕێ ،ئهگهر واشبێ پرسێكی دیكه ده‌ورووژێ‌و دێته ئاراوه كه بههیچ شێوهیهك قهت بهرههمێكی ئهوتۆ ناچێته خ��ان �هی وه‌رگ��ێ��ڕان��هوه بهڵكو وه‌رگرتن یان ئاماده‌كردن دهبێ. ئ��هم ج���ۆره ناشاره‌‌زاییه وێرانكاره وایكردووه وه‌رگێڕی ق��ام��ووس �ی س �هره �هڵ��ب��دا ،واتا زاڵنه‌‌بوون بهسهر زمانی ده‌قی سه‌‌ره‌‌كی‌‌و ههروهها ئهو زمانه‌ی وه‌رگێڕانه‌‌كه‌ی تێدا رووده‌دا، وه‌رگێڕ پشت به قاموس دهبهستێ كه له‌‌قاموسدا ههروهك ده‌زانین وات��ای رووت �ی وش�هو زاراوه‌ك��ان خۆ به‌‌ده‌سته‌‌وه ده‌ده‌ن ،دركی بۆ نموونه ئه‌‌ده‌بیات بۆ وه‌رگێڕی ئا :مسته‌فا فریدا كالۆ یه‌كێك له‌دیارترین وێ��ن��هك��ێ��ش��هك��ان��ی ستایلی س��ورئ��ال��ی��س��م �ی مه‌كسیكه، وێ��ن�هك��ێ��ش��ێ��ك ك��ه تادوایین ساته‌كانی ژی��ان �ی ،س���ه‌ره‌ڕای دۆخی ناله‌باری جه‌سته‌ی ،وێنه‌ی كێشاو زۆر بهرههمی ن��اوازه‌ی خولقاند ،ئه‌فسانه‌ی كالۆ به
راستهقینه پێش رۆڵ گێڕان ی ق��ام��وس ئ��ام��اده‌ی �ه ،وه‌رگێڕی قاموسیی ئهگهر پهنا ده‌باته قاموس به‌‌ڕاشكاوی ده‌ڵێم كه قاموسه‌‌كانی ئاماده‌كراو له ههر زمانێكه‌‌وه بۆ سهر زمانی كوردی (مهبهستم قاموسی دوو زمانه‌ی ف��ارس�ی – ك���وردی ی�ه ك�ه من پێی ش���اره‌‌زام‌و ئاگام لێیهتی) ههر وهك ده‌قه نوسراوه بهناو داهێنانه‌‌كانمان ئهو ئاماده‌ییان نییه متمانه‌‌یان پێ بكرێو النیكهم پێداویستییه سه‌‌ره‌‌تاییترین ماناییه‌‌كان جێبهجێ بكهن، لێرهدا بۆ نموونه‌‌ش بێ ئاماژه به قاموسێك دهكهم كه فارسی – كوردی یه ،لهم چهند ساڵه‌ی دوای��ی��دا قاموسێك ب �ه ن��اوی فه‌‌رهه‌‌نگی كاروانی ئاماده كراوه كه به داخه‌‌وه ئهمهش بێ‌به‌‌ریی نییه له هه‌‌ڵه‌ی زهقو بهرچاو، ئ���هوه ل�هح��اڵ��ێ��ك��دای�ه ك �ه ئهم فه‌‌رهه‌‌نگه تا ئهو جێیه‌ی من ئاگام لێیهتی خۆی له چاپی سێیه‌م داوه‌و ب��ووه‌ت�ه سهرچاوهیهكی ن���اوازه! بۆ خوێنه‌‌ری كوردی زمان ،بڵێی ئهو وه‌رگێڕانه‌ی به پاڵپشتی ئهو چهشنه قاموسه‌‌وه ئهنجام ده‌درێ چ دیارده‌یه‌‌كی دیكه به ناوی وه‌رگێڕانی ده‌قی سهرهكی دروست بكا؟ وه‌رگێڕی كوردیی بهو فكره سه‌‌له‌‌فییه‌ی كه له‌‌پاشخانی مێشكی خۆیدا حه‌‌شاری داوه به بێ هیچ سڵ كردنێك ك��ارهس��ات‌و تاوانێكی زه‌‌به‌‌روه‌شێن ئاراسته‌ی زمان‌و ئهدهبی نه‌‌ته‌‌وه‌كه‌ی ده‌كا. برینداربوونی ه���هروهه���ا كلتوری ئێمه هۆكارێكی دیكه‌‌یه ك��ه وای���ك���ردووه ئ���هو بیره‌ی ه��ان��م��ان ده‌دا ب��ۆ وه‌رگ��ێ��ڕان ك��ارهس��ات��اوی‌‌و جه‌‌رگبڕتر بێ، تێكه‌ڵ پێكه‌‌ڵی‌و چه‌‌واشه‌‌كاریی له ده‌قی وه‌رگێڕدراودا بهردهوام زمان‌و ئهدهبی كوردیی تووشی هێڵنج دان دهكهن ،به واتایه‌‌كی دیكه ئ�هم چهشنه جوواڵنه‌‌ش كه وه‌رگێڕان بێ ده‌توانم بڵێم جیهانی سێیه‌‌مین ،كتێبی گرنگ‌و به‌‌نرخی تیۆریی "قوتابخانه له‌دایكبوونی له6ی جوواڵی 1907 ده‌ستیپێكرد ،دایكی مه‌كسیكی‌‌و ب��اوك �ی ئه‌ڵمانی ب���وو ،فریدا لهسهرهتای تازه الوییه‌وه كچێكی جیاواز بوو ،ته‌نانه‌ت شێوه‌ی جل پۆشینیشی لهگهڵ خوشكه‌كانی جیاواز بوو ،له گه‌نجێتیدا تووشی رووداوێكی هاتوچۆ هات كه نزیك بوو بمرێ‌‌و تا ئهو كاته‌ی مردیش ئاسه‌واری ئهو رووداوه ئازاری ده‌دا .دوای رووداوه‌كه تاماوه‌یه‌كی
ئیسماعیل ئیسماعیل زاده
ئیتر ئه‌‌ده‌بیات لهوه تێپه‌‌ڕیوه كه به شێوه‌ی زهوقو چێژی رووتی شهخسی پێوه‌ی سهرقاڵ بین یان بۆ بازرگانی كردن‌و توڕدانی ناوو ناتۆره بێ
ئه‌‌ده‌بییه‌‌كان"ه كه وه‌رگێڕانه‌‌كه ی ساڵی 2007له الی�هن ده‌زگای چاپ‌و باڵوكردنهوهی موكریانییه‌‌وه ب�ڵاوب��ۆوه ،ب�هداخ�هوه وه‌رگێڕی ئهم كتێبه‌‌ش دركی بابه‌‌تیانه‌ی بهشێكی زۆری كتێبه‌‌كه‌ی نهبووه، وه‌رگێڕی بهرههمی ناوبراو كه به‌‌كه‌‌سێكی ب�هئ�هزم��وون�ی نێو گ��ۆڕهپ��ان �ی ئ��هدهب��ی كوردیی ن��اوزه‌‌د ك��راوه ،چهند بهشێكی گرنگی كتێبه‌‌كه‌ی ب�ه ه��ه‌‌وای كه‌‌یفی خۆی قرتاندووه ،ئهمه سه‌‌ره‌‌ڕای رێژهیهكی زۆر هه‌‌ڵه‌ی وه‌رگێڕانی قامووسی‌‌و واتایی كه بهرۆكی كتێبه كوردییه‌‌كه‌ی گرتووه ،له بهر زۆریی ههڵهكان ئهم وه‌رگێڕانه وتارێكی ره‌‌خنه‌‌یی
تایبهتی گه‌‌ره‌‌كه‌‌و خوێنهر خۆی ده‌توانێ ده‌قی فارسی كتێبه‌‌كه لهگهڵ كوردییه‌‌كه به‌‌راورد بكا. ئ��هم خ��هس��ارو ئاریشه‌‌یه ه��هر تهنیا ل �ه س��هر ده‌ستی وه‌رگێڕ به‌‌دی نههاتووه بهڵكو، تاوانێكیشی رووبه‌‌ڕوی ده‌زگاكانی چاپ‌و باڵوكردنه‌‌وه‌و باڵڤۆكه‌‌كان ك��ردووه‌ت��هوه كه سه‌‌رقاڵن به ی به‌‌رژه‌‌وه‌ندیی شه‌‌خسی‌و ملمالنێ ره‌‌شۆكیانه ك�ه ئاستنزمییان ده‌ره‌‌قه‌‌تی رووبه‌‌ڕوبوونه‌‌وه لهگه ڵ نڤیساره جیدییه‌‌كان نایهت، وات���ا پێگه‌‌یان سه‌‌له‌‌فییه‌‌ته‌‌و وێنه‌‌كه‌‌شیان مۆدێڕن! ێ ئ�هوهم��ان نابێ لهبیر بچ كه وه‌رگێڕانی ئه‌‌ده‌بیات وه‌كو
ی كالـۆ ئـه‌فسـانـه
زۆر ته‌نانه‌ت نه‌یده‌توانی ر ێ بكات ،بهاڵم هێزێكی سه‌یر له فریدا دا هه‌بوو كه وای لێ ده‌كرد بگهڕێتهوه بۆ ژیان. دوات��ر كالۆ به‌جیدی رووی هێنایه وێنه‌كێشان‌و ناسینی دیه‌گۆ ریڤێرا نزیكبوونه‌وه‌ی لهو ،كه یه‌كێك بوو له‌وێنه‌كێشه دیاره‌كانی مه‌كسیك سه‌ره‌تایه‌ك ب��وو ب��ۆ ك��ارك��ردن�ی كالۆ وهك شێوه‌كارو وێنه‌كێش ،لهدرێژهی ئهم یه‌كتر ناسینه‌دا هه‌ستێكی ع��اش��ق��ان�ه ل �هن��ێ��وان ئ��هم دوو كه‌سه‌دا دروست بوو و سه‌ره‌نجام ژیانی هاوسه‌رێتیان پێكهێناو س������ه‌ره‌ڕای ه���هم���وو كێشه‌و گرفته‌كان ت��ا كۆتایی ژیانی كالۆ ئهم زه‌واجه ههر بهردهوام بوو ،فریدا س �ه‌ره‌ڕای جیاوازی ت�هم�هن�ی ل �ه‌گ �هڵ ریڤێرابه‌اڵم ههر عاشقی بوو ،شێوه‌ی ئهم په‌یوه‌ندییه كاریگهری قووڵی هه‌بوو لهسهر ده‌روون��ی كالۆو ههروهها تابلۆكانی ،به‌شێوه‌یه‌ك له‌سه‌رده‌مێكدا ،دوای ناكۆكی له گه‌ڵ ریۆرا ،قژی له بێخدا تاشی كه چهند بهرههمی دی��اری ئهم
سه‌رده‌مه ههر ماوهتهوه .دواتر هه‌ڵهاته نیۆیۆرك‌و پێشانگایه‌كی گ���ه‌وره‌ی ك���ردهوه ،كه‌سایه‌تی فریدا الیه‌نی جۆراوجۆری هه‌بوو، له توانایی‌و به‌هێزی ئه‌وه‌وه بگره بۆ رووب���ه‌ڕوو ب��وون �هوه لهگهڵ كێشه‌كان تاچاالكه سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ،ب �هاڵم لهو رووهوه خ���ۆی پ��ێ��ی خۆش ب��وو ژی��ان �ی وهك شێوه‌كارێ ل�هت��ارم��ای��ی��دا بێڵێته‌وه‌و ئهم كاره‌ی به دڵ بوو ،ئێمه هیچكات ناتوانین ههموو راستی ژیانی ئهو لهگهڵ ریڤێرابزانین ،گێڕانه‌وه جیاوازه‌كان له ژیانی ،كالۆ ده‌كا به‌ئه‌فسانه ،ئه‌فسانه‌ی فریدا. فیلمی فریدا له‌ده‌رهێنانی جوولی تایمۆر)Julie taymor( ، كه ده‌رباره‌ی ژیان‌و به‌رهه‌مه‌كانی كالۆیه‌‌و ساڵی به ده‌ور گێڕانی خاتوو سه‌لما هایك (Salma )hayckكه ئۆسكاری ساڵی 2003ی برده‌وه ،به باشی ژیان‌و ی به‌رهه‌مه‌كانی ئهم هونه‌رمه‌نده داوه‌ت �ه بهر باس ،لهم فیلمه‌دا ی بهشێكی زۆر له قۆناغه‌كانی ژیان كالۆ ،ههر له مێر منداڵییه‌وه بگره
وه‌رگێڕانی ههموو بوارو زانسته‌‌كانی دیكه كارێكی پسپۆڕییه ،ده‌ب ێ ب��اب�هت ب��ۆ وه‌رگ��ێ��ڕان لهالیهن وه‌رگێڕه‌‌وه بناسرێت ،بزانێ كه لهرووی چ پێویستییه‌‌كه ده‌ست ده‌با بۆ وه‌رگێڕانی ده‌قێك ،ئیتر ئه‌‌ده‌بیات لهوه تێپه‌‌ڕیوه كه به شێوه‌ی زهوقو چێژی رووتی شهخسی پێوه‌ی سهرقاڵ بینن یان بۆ بازرگانی كردن‌و توڕدانی ن��او و ن��ات��ۆره ب �ێ .وه‌رگێڕان لهكاتی پوخته‌‌یی‌‌و پسپۆڕییدا ده‌بێته خه‌‌سڵه‌‌تی وه‌رگێڕ ،ئهو ئاكاره‌‌یه كه بۆ نمونه پزیشكێكی پێ ده‌ناسینه‌‌وه ،ده‌رونزانێك‌و ئاڕتیستێكی پێ ده‌ناسینه‌‌وه. سه‌‌ره‌‌كیترین مهبهست له‌‌وه‌رگێڕان بۆ كهسێكی ئاله‌‌م جۆره تهنیا وه‌رگێڕانه‌‌و هیچی تر ،هه‌‌روها روانینی هه‌‌نوكه‌‌یی بۆ وه‌رگێڕان ده‌ب�ێ بهشێوهیهكی زانستیانه بێ ،واته‌ا وه‌رگێڕان به زانستێك بناسین ،دیاره كه تا بهر لهساڵی 1960وه‌رگێڕان وه‌كو زانستێك نه‌‌گوتراوه‌ته‌‌وه، له‌‌زانكۆكاندا ب��هاڵم بۆ یهكهمجار له ساڵی 1964داو به خواستی شاعیران‌و نوسه‌‌ران كارگه‌‌یه‌‌كی پسپۆڕیی وه‌رگ��ێ��ڕان ل�هزان��ك��ۆی ئایوا-ی ئهمریكا دام �ه‌‌زراوه‌و دواتر وه‌كو لقێكی زانستی لهزۆربهی واڵته گه‌‌شه‌‌كردووه‌كاندا چێ كرا ،ئیتر دهبێ ئێمه ههنگاو بۆ ئهوه بنێین‌و دهبێ به‌‌نزیككردنه‌‌وه‌ی وه‌رگێڕان له زانستی زمان‌و زانستی ئهدهبو زانستی ده‌روونیی زمان وه‌ڕێ بكه‌‌وێ. ئه‌‌وه‌شمان نابێ لهبیر بچێ ك�ه وه‌رگ��ێ��ڕان �ی ناسه‌‌ركه‌‌وتوو و سه‌‌قه‌‌ت ههر تهنیا خه‌‌سارو شوێنه‌‌واری رووخێنه‌‌ر لهسهر زم���ان‌و ئ���هدهب به‌‌جێناهێڵێ، بهڵكو ئاریشه‌‌یه‌‌كی دیكهش هاوته‌‌ریب لهگهڵ شێواندنی زمان‌و ئه‌‌ده‌بیات تووشی خوێنه‌‌ری ئهم ده‌ق��ان �ه دهك���ا ،كاتێ خوێنهر بهگشتی ده‌په‌‌رژێته س�هر ئهم چهشنه وه‌رگێڕانانه‌‌و بهتایبهتی ئهگهر خوێنه‌‌رێكی ناوشیار و نائه‌‌كتیڤ راستهوخۆ ملكهچی تا ئهو كاته‌ی كه ماڵئاوایی له ژیان ده‌كات به وێنا كێشراوه. نزیك به 30له‌سه‌ده‌ی ئهو تابلۆیانه‌ی كالۆ كێشاویه‌تی، پۆرته‌ر‌ێتی خۆیه‌تی ،ئهوهی چی وا ده‌كات له وێنه‌كێشێك ئهوهنده بپه‌رژێته سهر خۆی و ئهوهنده به‌ها به‌خۆی بدات شتێكی سه‌یره، كالۆ له‌ده‌فته‌ری بیره‌وه‌رییه‌كانیدا لهم باره‌وه ده‌ڵێت" :پۆرته‌ر‌ێتی خۆم ده‌كێشمه‌وه له‌به‌رئه‌وه‌ی زۆربه‌ی كات ته‌نیام‌و خۆم زیاتر له هه‌ركه‌س‌و شتێك ده‌ناسم". ئهم وته‌یه وهك ههر حه‌قیقه‌تێكی تر ساده‌و راسته ،هاوكات وهك خودی حه‌قیقه‌تیش هیچ ساده نییه ،به‌مه‌شه‌وه رازی تێگه‌یشتن له به‌شێك له كاره‌كانی كالۆ لهم وته‌یه‌دایه. كالۆ زۆر نه‌ژیا ،بهاڵم له ماوه‌ی كورتی ژیانییدا زۆر بهرههمی خولقاندو بوو به‌خاوه‌ن ستایلی خۆی كه به"كالۆیسم" ده‌ناسرێ، ئهم خاتوونه هونه‌رمه‌نده كه زۆر كه‌س كاره‌كانی له‌چوارچێوه‌ی سورئالدا داده‌نێن‌و خۆی هیچكات ئاماده نه‌بوو خۆی به‌سوڕئال بناسێ ،رۆژی 13ژووئیه‌ی 1954 له ته‌مه‌نی 47ساڵیدا بههۆی نه‌خۆشی خوێنه‌وه ماڵئاوایی له‌ژیان كرد.
ههموو توخمه‌‌كانی نێو ده‌ق به زمان‌و واتاو شوناس‌و ستراتیژی‌‌و چییه‌‌تیه‌‌كه‌ی ده‌ب��ێ �ت‌و ئهگهر ئهم جۆره وه‌رگێڕانه به‌‌ده‌قێكی خ��هس��او ن��اودێ��ر ب��ك�هی��ن ههر ئ�هوه نییه كه شوێنه‌‌واره‌‌كانی لهگهڵ مردنی خۆیدا كۆتایی پ��ێ ب��ێ��ت ،ل��ه س���هر ده‌ستی ناپوخته‌‌یی‌‌و وێرانكاریی زمان‌و گشت پێكهاته‌‌كانی تری ده‌قی وه‌رگێڕدراودا خوێنهرێك ئاماده ده‌كرێ كه پاشخانه فكرییه‌‌كه‌ی ده‌بێته هه‌‌ڵگری بارگرانی‌‌و وێرانیی زم���ان ،ده‌بێته په‌‌ره‌‌پێده‌ری گشت جوڵه‌‌كانی نێو ده‌ق بۆ دهرهوهی خۆیو راستهوخۆ یان ناڕاسته‌‌وخۆ دووپاتی دهكاتهوه، ده‌مه‌‌وێ بڵێم كه لهسهر ده‌ستی ده‌قی خه‌‌ساو خوێنه‌‌ری خه‌‌ساو بهرههم دێ��ت ،به واتایه‌‌كی تر ده‌قی نه‌‌زۆك‌و خه‌‌ساو هه‌‌ڵگری توخمی خه‌‌سێنه‌‌رییشه‌‌و لهئاكامدا لهدرێژهی ئهم پرۆسه‌‌یه‌ی نێوان ده‌ق و خ��وێ��ن��هر خوێنه‌‌رو ده‌قدا خوێنه‌‌رێكی ك��وژراو و له هه‌‌مانكاتیشدا خه‌‌سێنه‌‌ر به‌‌دی دێت. دوا وت���هم ،زۆر ج��ار ئهم پرسیاره رووب����هڕووی خۆمان دهك���هی���ن���هوه ك���ه ج��ی��ا ل��ه پێویستبوونی وه‌رگێڕانی ده‌ق‌و بابهتهكانی كلتوره‌‌كانی تر بۆ سهر زمانی ك��وردی ،لهبهر چی ده‌ق�ی ك��وردی زۆر به ده‌گمه‌‌ن وه‌رده‌گێڕدرێنه‌‌وه سه‌‌رزمانه‌‌كانی دی��ك�ه؟ س��هب��ارهت ب��هم پرسه ه���هروهك پێشتریش ئاماژه‌‌م پێدا ده‌ق �ی زۆر كه‌‌ممان ههیه كه شایانی وه‌رگ��ێ��ڕان بۆ سهر زمانه‌‌كانی دیكه بن ،بهدهگمهن ده‌ق به شیعرو چیرۆك‌و رۆمانه‌‌وه ده‌ست دهك�هوێ كه بتوانن ئهو كارلێكه كلتوریو زمانییه‌ی له سه‌‌ره‌‌تادا باسمان كرد به‌‌دی بێنن، هۆی ئهم كورتیه‌‌ش دهگهڕێتهوه سهر زه‌‌ینییه‌‌تی داهێنه‌‌ره‌‌كان‌و ئهو سه‌‌له‌‌فیه‌‌ته‌ی فكرو ئه‌‌خاڵقی نووسه‌‌ران‌و به‌‌رهه‌‌مه‌ێنه‌‌ران كه ناهێڵێن ده‌قی داهێنه‌‌رانه له‌‌ئارا دابێ.
info@destur.net
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
First Year
ئهدهبو هونه‌ر
22
وتـووێـژ لـه‌گه‌ڵ كـه‌یـخـوسـره‌و پـوور نـازری
ئـــاوازه‌كـانـی مـۆسـیـقــای تـه‌نـبوور سـه‌ر بـه مـۆسـیـقای كــوردی نیـیـ ه
موحسین زهوری
و :ئه‌نوه‌ر عه‌بدوڵاڵ
بهشی دووه‌م رات��ان چیی ه سه‌باره‌ت ب ه به‌رێز مامۆستا شه‌هرامی نازری؟ که‌یخوسره‌و :یه‌كێك له‌ده‌نگ خۆشترین‌و خ��ۆش زه‌وقترین گۆرانیبێژانی ئێرانییه ،پۆخته‌یی‌و گه‌رمی ده‌نگی ئهو به‌ڕیز‌ه شتێكی بۆ وتن نه‌هێشتووه‌ته‌و‌ه ك ه من بمه‌وێ باسی بكهم .گۆرانیبێژیك ه شارهزایی باشی لهسهر ژه‌نینی ت �هن��ب��وور ه �هی��هو ل��هو ب���واره‌دا هه‌ندێك خاڵی هاوبه‌شی زۆرمان پێكهوه ههیه ،به‌رێزیان ماوه‌یه‌ك ل�هوهو پێش به‌رزترین نیشانه‌ی كلتوری فه‌ره‌نسا واتا شوالیه‌ی ب ه ده‌ستهێنا ،ئهم ه بۆ كۆمه‌ڵگای مۆسیقای ئێرانی شانازییه‌كی گ��ه‌وره‌ی�� ه ك � ه هونه‌رمه‌ندێكی ئێرانی وهك گۆرانیبێژێك بتوانێت مه‌دالیای جیهانی‌و نێونه‌ته‌وه‌یی‌و پ��ڕ ب��ای �ه‌خ��ی واڵت���ی فه‌ڕه‌نسا به‌ده‌ستبهێنێت. بۆچی پاش ئه‌لبومی"حه‌یرانی" ه��اوك��اری لهگهڵ به‌رێز نازری لهگهڵ گروپی ته‌نبووری شه‌مس درێژه‌ی نه‌ما؟ که‌یخوسره‌و :بیركردنه‌وه‌ی هونه‌رمه‌ند بهردهوام له‌گۆڕاندایه‌و زهوقو روانگه‌كانی لهگهڵ گۆڕانی زه‌مه‌ن ئاڵوگۆڕی به‌سه‌ردا دێت‌و ب���ه‌ره‌و گه‌شه‌سه‌ندوویی زیاتر ه�هڵ��دهك��ش��ێ ،ئێم ه له‌بڕگه‌ی ه له‌زه‌مه‌ندا ،خاوه‌ن روانگهو زهقو ئاسۆیه‌كی هاوبه‌ش نین. پێده‌چێت ئومیدێك هه‌بێت بۆ ئهوهی مامۆستا نازری هاوكاری خ��ۆی ل�ه‌گ�هڵ گ��رووپ��ی شه‌مس ده‌ستپێبكاته‌وه؟ که‌یخوسره‌و :ئهم پرسیاره
ناتوانرێ واڵمێكی پڕاوپڕی پێ بدرێته‌وه ،ده‌بێت چاوه‌ڕێ بكه‌ین چی روو دهدات ،ب �هاڵم ده‌نگی به‌رێز ن���ازری‌و ش��ارهزای��ی��ان ل ه مۆسیقا له‌كه‌متر گۆرانیبێژێكدا ههیهو به‌م بۆنه‌و‌ه ههر گرووپێك پڕ به‌دڵ پێی خۆش ه لهگهڵ به‌رێز نازری كار بكات. دامه‌زراندنی گرووپی شه‌مس رێك ل ه چ رێكه‌وتێكدا بوو؟ که‌یخوسره‌و :الم وابێت نێوه‌ی یه‌كه‌می ساڵی 59ی هه‌تاوی بوو، پاش راوه‌ستانی چاالكی گروپ ه سونه‌تییه‌كه‌ی ئێم ه له‌كرماشان، ئێم ه لهگهڵ هاوڕێیانمان كه‌وتین ه راوێ��ژ بۆ دامه‌زراندنی گروپێكی دیك ه ك ه نه‌توانن ئاسته‌نگ بۆ چاالكییه‌كانمان دروس��ت بكهن، ته‌نبوور ك ه خۆشناوترین ئامێری ناوچه‌كه‌ی ئێم ه بوو ،ئامێرێكی عیرفانیی ه وهك ئامێرێكی سهرهكی ه �هڵ��م��ان��ب��ژارد‌و خۆشبه‌ختان ه كه‌س رێگری له‌به‌رده‌م چاالكی ئ �هم گ��روپ �ه‌دا ن�هك��رد ،هه‌ڵبه‌ت له‌سه‌ره‌تادا هه‌ندێك دژایه‌تی‌و ناڕه‌زایه‌تی له‌دژمان هات ه ئاراوه ب�هاڵم زۆری نه‌خایاند ،سه‌ره‌تا به‌هه‌ندێك ئیش‌و چاالكی كوردی‌و لۆكالی‌و ته‌نبوره‌و‌ه ده‌ستمان پێكرد‌و پاش چهند ساڵ كاره سونه‌تییه‌كانی پێشوتریشمان پێ زیاد كرد. س��اڵ��ی 1361ب����وو ك ه ئه‌لبومی"صدای س��خ��ن عشق" لهالیهن گروپی ته‌نبووری شه‌مس‌و به‌ده‌نگی مامۆستا شه‌هرامی نازری كه‌وت ه بازاڕ ،واتا دوو ساڵ پاش دامه‌زراندنی گروپی شه‌مس، دهت��وان��ی��ن بڵێین ئ��هم گروپ ه بههاتنی به‌رێز ن��ازری ناوبانگی ده‌ركرد؟ که‌یخوسره‌و :به‌رێز نازری
زۆر ك��اری��گ�ه‌ری ه�هب��وو لهسهر ناساندنی ئ �هم گ��روپ�هی ئێمه، ئهگهر گۆرانیبێژێكی لۆكاڵی ئهم ئاوازانه‌ی بخوێندایه ،بهو راده‌ی به‌ڕێز نازری خوێندوویه‌تی په‌ره‌ی نه‌ده‌سه‌ند ،ئهو كات به‌رێز نازری گۆرانیبێژێكی گه‌نج ب��وو بهاڵم ناسراو بوو ،هاوكاریكردنی لهگهڵ گروپی ته‌نبووری شه‌مس زۆر شوێندار نه‌بوو. دووه‌م�����ی�����ن ئ��ه‌ل��ب��وم��ی گروپ"مطرب مهتاب رو" بوو ك ه لهساڵی 1371باڵوكرایه‌وه، هۆكاری ئهم مه‌ودای ه دوورو درێژ‌ه بۆ باڵوكردنهوهی ئه‌لبومی دووه‌م بۆچی ده‌گه‌ڕێنه‌وه؟ که‌یخوسره‌و :ئێم ه هیچ كات كارێكی بازاڕی به‌رێوه‌نابه‌ین ،ئهو ك��اره پرۆفیشنااڵنه‌ی ئه‌نجامان داوه ،كۆمه‌ڵێك ك��ارب��وون ك ه زۆر به‌سانایی گه‌یشتووه‌ت ه زه‌ینمان‌و هاتووه‌ت ه سهر الپه‌ڕه‌ی كاغه‌زو تاوتوێ كراوه ،ئێستاش ئێم ه زۆر س�هرم��ان ق��اڵ نییهو هیچ په‌له‌یه‌كیشمان نیی ه بۆ باڵوكردنهوهی كاری نوێتر. ئه‌وكات ده‌نگۆی ئهوه هه‌بوو ك ه ئه‌لبومی"موترب مهتاب رو" دوو ساڵ راگیرابوو؟ ک�هی��خ��وس��رهو :ن��ه ،بههیچ شێوهیهك وانه‌بوو‌ه س��ێ��ی�هم��ی��ن ك����اری ئێوه "حه‌یرانی" بوو ك ه لهساڵی 1375 باڵوكرایه‌وه ،ده‌كرێ باسی هۆكاری ئهم ماوه زۆره‌مان بۆ بكه‌یت؟ که‌یخوسره‌و :هۆكاری ئهم ماوه زۆره ئه‌وه‌بوو ك ه بتوانین ك��ارێ��ك��ی پ��وخ��ت �هو رێكوپێك ئاراست ه بكه‌ین. ب����هداخ����هوه ئ��ێ��م � ه هیچ زانیارییه‌كمان له‌كاره‌كانی گروپی ته‌نبووری شه‌مس نییه ،بۆ نموون ه
ئهم گروپ ه له‌نێوان باڵوكردنهوهی ئه‌لبومه‌كانی مترب مهتاب رو" ب ه چ كارێكه‌و‌ه سهرقاڵ بوون؟ ک���هی���خ���وس���رهو :گروپی ت��هن��ب��ووری ش��هم��س تووشی ه����ه‌ورازو نشێوی زۆر ب��ووه، ههروهها ك ه خۆتان ده‌یبینن ل ه ئه‌ندامانی سه‌ره‌تایی گروپه‌ك ه هیچیان به‌شدار نین ،منداڵه‌كانی م��ن گ����هوره ب����وون‌و به‌بۆنه‌ی ئهوانیش ژم��اره‌ی��هك ئه‌ندامی نوێ پێمانه‌و‌ه په‌یوست بوون، بهاڵم پرسیارتان له‌زانیارییه‌كانی قۆناغه‌كانی راب��ردووی گروپه‌ك ه لێكردم ،چاالكییه‌كانی گروپی ته‌نبووری شه‌مس له‌به‌رێوه‌بردنی چهندین كۆنسێرت له‌كرماشانه‌و‌ه ده‌س��ت��ی��پ��ێ��ك��رد ،ئێم ه لهگهڵ ش �ه‌ه��رام��ی ن����ازری ل��ه‌زۆرب��هی واڵته‌كانی دیك ه كۆنسێرتمان ب��هرێ��وه ب����ردووه ،ب��ۆ نموون ه ل�هك�هن�ه‌دا كۆنسێرتمان بووه، دووج��ار له‌ئه‌مریكا كۆنسێرتمان بووهو له‌واڵتی فه‌ڕه‌نسا چوارجار به‌رنامه‌مان ههبووه ،له‌واڵتانی ئیسپانیا ،ئیتالیا ،ئه‌ڵمانیا، به‌لجیكا ،سویسرا ،چین ،هیند، س �هم �ه‌رق �هن��د ،ئۆزبه‌كستان‌و ئاوازهكانی له‌فێستڤاڵه‌كانی رۆژهه‌اڵت ،له‌كوردستانی عێراق‌و له‌تاران‌و ل ه شاره‌كانی ناوخۆی ئێران كۆنسێرتی جیاجیامان بووه. كاره‌كانتان ئاوازی بۆ دانراوه یان هه‌ڵبژارده‌ی ئاواز‌ه كۆنه‌كانی ته‌نبووره؟ که‌یخوسره‌و :زۆر به‌كه‌می كه‌ڵكمان ل � ه ك��اره كۆنه‌كانی ته‌نبوور وه‌رگرتووه ،به‌زۆری ئهو كارانه‌مان پێشكه‌ش كردووه ك ه خۆم به‌تازه‌یی دامناون. "صدای سخن عشق"
ی مالیزم ی مین دهرباره ئا :محه‌ممه‌د هاشمی مینی مالیزم له‌ژانره نوێكانی ه��ون��ه‌ری ه��اوچ��ه‌رخ��ه ،ئهم ستایه‌ڵه لهسهر ئهو باوه‌ڕه‌یه ك �هڵ��ك وه‌رگ��رت��ن��ی النیكهم له‌توانا‌كان كاریگهری زۆره لهسهر وه‌رگرو به‌رده‌نگ .ئهم ستایه‌ڵه له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌‌دایه ه �هم��وو توخمه زیادییه‌كان ل �هب �هره �هم��ێ��ك �ی ه��ون��ه‌ری��دا ب��س��ڕێ��ت �هوه ،مینی مالیزم له‌بیناسازیدا س �ه‌ری ههڵداو پ��ه‌ره‌ی سه‌ند بۆ بواره‌كانی تری هونه‌ر له‌وانه ،وێنه‌كێشان‌و سینهماو ئ �ه‌ده‌ب‌و جێگایه‌كی تایبهتی بۆ خۆی له‌ناو هونه‌ردا دۆزییه‌وه. ل �هم هونه‌ردا زی����ات����ر ل���ه‌ه���هر ش��ت��ێ��ك گرنگی ده‌ده‌رێ به‌تۆكمه بوون ،بهرههمێكی ه��ون��ه‌ری ئهگهر ه��ون��هرم��هن��دان��ه داڕێژرابێت ،دهبێ زیاتر له‌هه‌ر شت ت��ۆك��م �هت��ر بێت، رهنگه لهبهر ئهمه بێت بتوانین بڵێین م��ی��ن��ی مالیزم
هه‌وڵی ئه‌وه‌یه زیاتر له‌هه‌ر شت ده‌ستی بگاته ناوه‌كی هونه‌ری بابه‌ت‌و ههموو الیه‌نه زیادییه‌كان بسڕێته‌وه‌و وه‌رگر ته‌نها ناوه‌كی رووتی بابه‌تی هونه‌ری ببینێ، ههر چه‌ن هونه‌ری كالسیكیش لهسهرهتاوه لهسهر ئهو باوه‌ڕه ب���ووه توخمه زیادییه‌كان‌و جوانه‌كانیش ت���هن���ان���هت له‌به‌رهه‌مێكی هونه‌ریدا یارمه‌تی ده‌ر نین بۆ گه‌یاندنی چه‌مكه زه‌ینییه‌كانی هونه‌رمه‌ند. گ��ۆڕان�ی جیهان یه‌كێكی تر له‌هۆكاره‌كانی سه‌رهه‌ڵدان، گه‌شه‌و گشتگیر بوونی ئهم روانگه هونه‌ریه له‌جیهاندا، جیهان به‌خێراییه‌كی سه‌یر بهرهو شوێنێكی نادیار ده‌ڕوا.
گ��وزه‌ری زه‌م��ان نه‌ك ئهوهی له‌خێرایی گۆڕان كه‌م ناكاتهوه بهڵكو ته‌نانه‌ت ه��ه‌وڵ ده‌دا ب�هس�ه‌ق��ام��گ��ی��ر ب��وون��ی ئهم پرۆسهی گۆڕانه ،زیاتر بوونی
خیرایی گ�����ۆڕان�����ی ج����ی����ه����ان
ئ �هم ك��اران � ه بهپێی جۆری ده‌نگی نازری دروست كراون؟ که‌یخوسره‌و :هه‌ست‌و زه‌وقی من‌و به‌رێز نازری زۆر له‌یه‌كه‌و‌ه نزیكه ،ئهم ئاوازان ه به‌ستێنه‌كه‌ی ته‌نبووره‌و به‌دانانی ئاواز له‌سه‌ری ده‌بێت ه شتێكی دیكه. ه����ۆی رۆش��ت��ن��ی ههموو ئه‌ندامانی گروپه‌ك ه چییه‌و بۆچی تهنیا ئیو‌ه ماون؟ که‌یخوسره‌و :ههموو رۆژێك ل���ه‌رۆژان ده‌ڕۆن ،گ��روپ وه‌كو رێكخراوێكی ئ��ی��داری نیی ه ك ه كارمه‌نده‌كانیان ته‌عین كرابێتن‌و پاشان خانه‌نشین بكرێن ،كاركردن له‌گروپدا ئاره‌زوومه‌ندانه‌یه‌و ههر كه‌س تا ئهو كاته‌ی پێی باش ه ده‌توانێ كار بكات‌و هه‌ركه‌سیش پیخۆش بێت ده‌توانێت بڕوات، كاتێك كه‌یهانی كه‌لهوڕ رۆی بۆ واڵت��ی ك�هن�ه‌دا به‌مه‌به‌ستی درێ��ژه‌دان��ی خوێندن بۆ ماوه‌ی ده‌ساڵی ت �ه‌واو له‌ئێران نه‌بوو، بهداخهوه لهكاتی بۆمبارانه‌كانی شاری تاران كامه‌رانی برای‌و دایك‌و باوكی گیانیان له‌ده‌ستدا ،ئه‌وانی دیكهش خۆیان له‌كاره‌كه‌یاندا شارهزایی زۆریان په‌یداكردو پێیان خۆش بوو خۆیان خاوه‌ن گروپی سه‌ربه‌خۆی خۆیان بن. سه‌ید خه‌لیل عالی نژادیش بهو شێوه‌بوو؟ که‌یخوسره‌و :ژه‌نیارێكی زۆر ش��اره‌زا بوو له‌بواری ته‌نبووردا، تاكژه‌نی ئهو ل ه ئه‌لبومی "صدای سخن ع��ش��ق" نیشانه‌ی زهوقو شاره‌زایی‌و ده‌ست ره‌نگینی ئهو به‌رێز‌ه بوو ،كهسێكی زۆر به‌رێز‌و بڕواداربوو. هۆكاری كوشتنی عالی نژاد چی بوو؟ که‌یخوسره‌و :ئهم پرسیاره‌م
ب��ۆچ��ی ل �هك��ات��ی گ��ف��ت��گ��ۆدا لێ ده‌پرسی؟ ده‌م��هوێ بزانم ئێوه راتان چیی ه لهسهر كوشتنی ناوبراو؟ که‌یخوسره‌و :خۆتان چۆن بیرده‌كه‌نه‌وه؟ نازانم .ده‌نگۆی زۆر هه‌ی ه له‌مه‌ڕ مه‌رگی ئه‌وان. که‌یخوسره‌و :منیش ههر ئهو ده‌نگۆیانه‌م بیستووه. ئێوه زۆر شت له‌به‌رچاو ده‌گرن بۆ وه‌اڵمدانه‌وه‌ی پرسیاره‌كان‌و هیچ گله‌یی‌و ره‌خنه‌یه‌كتان نیی ه له‌مه‌ڕ رۆشتنی ئه‌ندامانی گروپه‌كه؟ که‌یخوسره‌و :نابێت گله‌یی بكهم ،هه‌موومان هاوڕێی یه‌كتر بووین ،نان‌و نمه‌كێكمان پێكهوه خواردووه ،لهسهر سفره‌یه‌ك بووین پێكهوه ،بۆخۆمان رۆژگارێكمان بوو ،ئه‌وان هێنده بۆمن پڕبایه‌خن‌و به‌رێزن ك ه ههموو كات به‌یادو بیروه‌رییی باشه‌و‌ه یادیان دهكهم، جیا ل �ه‌وان �ه‌ش ئێم ه به‌ڵێنمان له‌كه‌س وه‌رنه‌گرتبوو بۆ هه‌میش ه لهگهڵ گروپه‌كه‌دا بمێنێته‌وه. گ��وڵ ن��ه‌زه‌ر ع�ه‌زی��زی گوایا ئامێری ته‌نبووری وه‌الناوه؟ که‌یخوسره‌و :تا ئهم چهند ساڵه‌ی دواتر له‌په‌یوه‌ندیدابووین پێكهوه ،بهاڵم ماوه‌یه‌ك ه ده‌نگی نییهو هیچ چاالكییه‌كیشم لێ نه‌بینیوه. هیچ ئ��اگ��اداری عه‌بدوڵڕه‌زا ره‌هنه‌ما هه‌ن؟ ک��هی��خ��وس��رهو :ره‌هنه‌ما ته‌نبوور ژه‌نێكی ك��ۆن‌و یه‌كێك ته‌نبوور له‌ده‌ستڕه‌نگینترین ژه‌نه‌كانی شاری سه‌حنه‌یه ،ناوبراو له‌بواری دروستكردنی ته‌نبووریشدا شاره‌زاییه‌كی زۆری ههیهو هه‌نووك ه سه‌رقاڵی دروستكردنی ئامێری ته‌نبووره.
د هر فه‌تێكی وه‌ه�����ا ن���ادا ب��ه‌وه‌رگ��ر ب���هوهی له‌به‌رهه‌م بكۆڵێته‌وه‌و پ���هی���وه‌ن���دی ل��ه‌گ��هڵ بگرێ ،ئهگهر بهرههمهكه ج��ۆرێ ئاڵۆزی تایبه‌ت ب �ه‌خ��ۆی پ��ێ��وه بێت، وا ل��ه‌وه‌رگ��ر دهك��ات ن��هت��وان��ێ بیناسێت، به‌واتایه‌كی تر زیاتر بوونی خێرایی په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆی ههیه لهگهڵ كه‌مبوونه‌وه‌ی ئاڵۆزی له‌به‌رهه‌می هونه‌ریدا، یه‌كێكی تر لهو باسانه‌ی له مینی مالیزمدا باسی لێوه ده‌كرێ ،باسی چهند ماناییه له‌به‌رهه‌می هونه‌ریدان چهند
مانایی كه لهبهرههمه هونه‌رییه كالسیكه‌كاندا ههیه ،ده‌رفه‌تێكی زۆری ده‌وێ بهوهی وه‌رگر لێیان رابمێنێ‌‌و له‌مانا ش��اراوه یان ماناكانی تریان بگات ،جه‌نگ‌و ئاشتی بهرههمی تۆلستۆی، به‌رهه‌مه‌كانی سه‌رده‌می بارۆك به‌رهه‌مه‌كانی له‌بیناسازیداو رامبرانت ده‌كرێ به‌نموونه‌ی ئهو به‌رهه‌مه كالسیكانه ناو ببه‌ین كه لهو چهشنه به‌رهه‌مانه‌ن‌و وه‌رگ��ر ماوهیهكی زۆری ده‌وێ لێیان رابمێنێ به له‌به‌رچاوگرتنی خێرایی راده‌ب���ه‌ده‌ری جیهان، ب���ه‌رده‌ن���گ‌و وه‌رگ����ری ئێستا ده‌رفه‌تی ئهو چه‌شنه‌ی رامان‌و وه‌ستانه‌ی نییه ،به‌واتایه‌كی تر، جوانیناسی له‌جیهانی هاوچه‌رخدا س����اده‌ب����وون����ی به‌رهه‌م‌و نه‌بوونی ئ��اڵ��ۆزی ب�ه به‌ها ده‌زانێ .ههموو ئهو خااڵنه‌ی له‌سه‌ره‌وه ئ��ام��اژه‌ی پێدرا، هو نه‌ر مه‌ند ا نیا ن ناچار كرد بهوهی بهێننه روو س��ت��ای �هڵ��ێ��ك كه به‌كه‌مترین شێوه مانا ده‌رببڕدرێ، ره‌ن���گ���ه ئ��هم��ه ه����هم����ان ئ���هو دروش��م�هی بارت بێت كه ده‌ڵێت "ك��هم��ی��ـ��ـ��ـ��ش زۆره".
25
info@destur.net
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
First Year
کلتور
شـێـرپـه‌نـجـه هـه‌ڕه‌شـه لـه‌كـوردسـتـان ده‌كـات
2023كه‌س تووشی شێرپه‌نجه بوون‌و زۆرینه‌یان له‌ڕه‌گه‌زی مێینه‌ن
بێستون فه‌تاح له‌سلێمانی ی ن�ه‌خ��ۆش� ی شێرپه‌نج ه ری���ژه رووله‌زیادبوونه‌و نه‌خۆشخانه‌كان ی ی تایبه‌ت بهو نه‌خۆشی ه به‌رگ ه ی نه‌خۆشه‌كان ی ناگرێت‌و به‌هۆ ن �هب��وون � ی ج��ێ��گ��اوه ژم��اره‌ی��هك ی ل�هن�ه‌خ��ۆش�هك��ان ل �هس �هر زهو ده‌خه‌ون. گ�����ورون ئ��هح��م��ه‌د كه‌ریم ی سلێمانیه‌و ی ش���ار دانیشتو ی دووس��اڵ � ه توش ی شێرپه‌نج ه ی بوه، یه‌كێك له‌په‌له‌كان ی خوارهوه ی توشبونه‌دا بهردهوام لهم ماوه ی ی هیوا سه‌ردان ی نه‌خۆشخان ه ی ئهم نه‌خۆش ه كردووه ،هاوسه‌ر ی خۆیان كرد ی بژیو باس ی له‌بار كه‌خێزانێك ی ه��ه‌ژارن‌و كرێچین، ی ساڵ ی راب��ردوودا وت ی "له‌ماو‌ه تا ئه‌مڕۆ به‌خۆرای ی چاره‌سه‌ر لهم نه‌خۆشخانه‌ی ه وه‌رده‌گرم ،تائیستا ته‌نها جارێك پێویستیمان بهوه ب��ووه ده‌رم��ان ل��ه‌ده‌ره‌و‌ه بكڕین، ی ئهم نه‌خۆشخانه‌ی ه گرنگترین كار ك ه پێویست ه باسبكرێت ئهوهی ه ی ی سه‌ردان ی عیاد‌ه له‌جیات ی ئهوه تایبه‌ت ی دكتۆره‌كان بكه‌یت ئیواران لێره‌ش ههر به‌خۆرای ی دكتۆره‌كان ده‌بینیت". ی ی هیوا ته‌نها له‌نه‌خۆشخان ه تایبه‌ت به‌نه‌خۆش ی شێرپه‌نج ه له‌ساڵ ی 2009تا ئاماده‌كردن ی ئهم راپۆرته 2023 ،نه‌خۆش ی توشبوو به‌شێرپه‌نج ه تۆماركراوه ،به‌پێ ی ی نه‌خۆشخانه‌ك ه ك ه 918یان ئامار ی نێرن‌و 1105یان میین هنو ره‌گه‌ز ل �هو ژم��اره‌ی � ه 641ی��ان له‌خوار ته‌مه‌ن ی 12ساڵه‌وه‌ن ،له‌كاتێكدا له‌ساڵ ی 2007دا 889حاڵه‌ت تۆماركراوه. ی هیوای تایبه‌ت نه‌خۆشخان ه به‌نه‌خۆشیه‌كان ی خوێن‌و شێرپه‌نج ه ی سلێمانی ،هه‌ریه‌ك ه ل �ه‌ش��ار ی نه‌خۆشیه‌كان ی خوێن‌و له‌پسپۆر تاالسیماو دوو پزیشك ی تایبه‌ت
ی شێرپه‌نج ه به‌تیشك‌و به‌چاره‌سه‌ر ی گرێكان‌و ی شێرپه‌نج ه دوو پسپۆر پسپۆرێك ی م��ن��دااڵن تایبه‌ت ه ی نه‌خۆشیه‌كان ی ب �ه‌چ��ارهس �هر خوێن‌و گریه‌كان له‌مندااڵندا رۆژان ه ی تێدا دهكهن. كار ئ��هم نه‌خۆشخانه‌ی ه ته‌نها ی سلێمان ی بگره تایبه‌ت نی ه به‌شار سه‌رجه‌م هاوواڵتیان ی شاره‌كان ی ی ه �هرێ �م‌و ع��ێ��راق سه‌ردان ی ت��ر دهكهن . س �هب��ری � ه واح����د عوسمان ی ب��ه‌غ��داده‌و ی ش���ار دان��ی��ش��ت��و ی هێلكه‌دان ی هه‌ی ه شێرپه‌نج ه ی دێت ه سلێمان ی بۆ چاره‌سه‌ر ش��ێ��رپ �هن��ج �هك � هی ،له‌كۆتایی مانگ ی نیسانه‌و‌ه سه‌ردان ی ئهم ێ نه‌خۆشخانه‌ی ه ده‌كات وتی"لهو ن��ام�هی��ان پێداین كه‌سه‌ردان ی سه‌نته‌رێك ی پێشكه‌وتوو بكه‌ین ی عێراق ،ب �هاڵم ئێم ه ل���ه‌ده‌ره‌و‌ه ی واڵت نه‌مانتوان ی بچین ه دهرهوه ی ی سلێمان یو سود هاتین ه شار چاكمان بینی ،لێره جیاوازیان ی نه‌كردین وهك هاوواڵتیه‌ك ی شار سلێمان ی چاره‌سه‌ریان كردین". ی ی نه‌خۆش بووه‌ت ه هۆكار زۆر ی ژماره‌یه‌ك ی زۆر نه‌خۆش ئ�هوه ببینریت‌و له‌نه‌خۆشخانه‌كه‌دا ی پزیشكان‌و كارمه‌ندان‌و ئیداره ی فراوانكردن ی نه‌خۆشخانه‌ك ه داوا ی نه‌خۆشخانه‌ك ه دهك��� هنو زۆر ی ن���ه‌خ���ۆش ب���ووه‌ت��� ه ه���ۆك���ار ی ستاف ی نه‌خۆشخانه‌ك ه ئ��هوه چاره‌سه‌ركردن ی نه‌خۆشه‌كانیان پ ێ باش نه‌بێت. ج��هوه��هر ره‌م����هزان كه‌ریم ی ی نه‌خۆشخان ه ی كارگێر به‌ڕێوه‌به‌ر ی راگه‌یاند "لهگهڵ هیوا به‌ده‌ستوور ی ن �ه‌خ��ۆش زۆر ی ژم����اره ئ���هوه زیادبوو‌ه شوێنه‌كه‌مان زۆر بچوك ه له‌چاو ئهو ژماره‌یه ،له‌به‌ركه‌م ی شوێن زۆرج���ار نه‌خۆش لهسهر ی زه‌وی �هك � ه ده‌خ���هون من لهبیر ی سه‌فه‌ریان ئ��ه‌وه‌دام قه‌ره‌وێڵ ه ی ب��ۆ بكڕم ب��ۆ ئ �هو نه‌خۆشان ه
له‌نه‌خۆشخان هی هیوا چاره‌سه‌ر به‌خۆڕاییه ی قه‌ره‌وێڵه‌كان ی زی��ادن لهژماره نه‌خۆشخانه‌كه ،ئهم حاڵه‌ته‌ش چاك نابیت‌و رۆژب �ه‌ڕۆژ نه‌خۆش ی زیاترمان بۆدێت له‌شاره‌كان ی ترهوه، ی خراپ ی ی نه‌خۆش كاریگه‌ر زۆر لهسهر نه‌خۆشه‌كانیش ه ناتوانرێت ن �ه‌خ��ۆش �هك��ان جیابكرێنه‌وه،
بۆی ه داوام وای ه نه‌خۆشخانه‌یه‌ك به‌خێرای ی دابین بكریت". ی ده‌وام ی به‌پێ ی بڕیارێك دوا ره‌سم ی به‌خۆرای ی دكتۆره‌كان ن��ه‌خ��ۆش��هك��ان ده‌ب��ی��ن��نو ئهو ی تایبه‌تن به‌م نه‌خۆشیان ه دكتۆران ه ی تایبه‌ت ی خۆیان نیهو ع��ی��اد‌ه
له‌هه‌مان نه‌خۆشخانه‌دا نه‌خۆش ده‌بیننه‌وه. ی ن �ه‌خ��ۆش��ێ��ك � ی ت���ر ن����او ی ی شار عبدولخالق جومع ه دانیشتو دووزخورماتوو ته‌مه‌ن ی 52ساڵه، ی ی به‌وه‌كرد "ك ه بۆ ماوه ئاماژه ی س ێ ساڵ ه توش ی شێرپه‌نج ه ریخۆڵه‌كان ب��ووم ،دوو ج��ار بۆ ئهم نه‌خۆشی ه چومه‌ت ه ئێران ،لهو دوو سه‌فه‌ره‌دا ته‌نها س ی ملیۆن دینارمان مه‌سره‌ف كردوه ،ده‌بوای ه ی یه‌كه‌م جار بهاتینای ه بۆ شار سلێمان یو ئهو بڕ‌ه زۆره‌مان سه‌رف ی دووساڵ ی ن�هك��ردای�ه ،ل �هم��اوه رابردوودا تائێستا سێجار ده‌رزیمان كڕیو‌ه ". نكت ه حسێن ته‌الل منداڵێك ی ی ی دانیشتو پێنج ساڵهو خێزانه‌ك ه ی موسڵ، شه‌رگاتن له‌پاریزگا ی منداڵه‌كه‌یان توش ی شێرپه‌نج ه ێ لیمفه‌كان بووه ،دوو مانگ ه گر ی سلێمان یو ه��ات��ون �هت � ه ش���ار به‌به‌رده‌وام ی ماونهتهوه دایك ی ی ئهم منداڵه‌ك ه وت � ی "ل��هم��اوه دوو مانگه‌دا چاره‌سه‌رو ده‌رمان وه‌رده‌گ��ری��ن به‌خۆرای یو دكتۆرو كارمه‌نده‌كان ی ئێره زۆر یارمه‌تیان داوین". ی د.ن��ه‌ج��م��ه‌دی��ن پسپۆر ن�ه‌خ��ۆش��ی�هك��ان� ی شێرپه‌نجه‌و ێ لیمفه‌كان س �هب��ارهت بهو گ��ر ی كه‌زۆرتر ج��ۆره شێرپه‌نجان ه ی نه‌خۆشه‌كان ی باون‌و له‌ڕیزبه‌ند ی نه‌خۆشخانه‌كه‌یاندا وت ی "رێژه ی یه‌كه‌م ی ی مه‌مك به‌پل ه شێرپه‌نج ه نه‌خۆشیه‌كان دی���ت‌و تائیستا ی 800نه‌خۆش ،تایبه‌تن به‌م نزیك ه نه‌خۆشی ه كه‌زیاتر له 500نه‌خۆشیان ی سلێمان یو ی پاریزگا دانیشتو ده‌وروب���ه‌ری���ن ،دوات���ر نه‌خۆش ی ی سیه‌كان دێ��ن ك ه شێرپه‌نج ه ی نێردا زیاتره‌و به‌تایبه‌ت له‌ره‌گه‌ز ی جگه‌ره‌كێشن ،مهبهستم ئه‌وان ه ئه‌وه‌ش نی ه ئهم نه‌خۆشی ه ته‌نها ئه‌وان ه دهگرێتهوه كه‌جگه‌ره‌كێشن، بهڵكو كه‌سان ی تریش دهگرێتهوه،
ی خوین‌و ی ئهوانیش شێرپه‌نج ه دوا ی گه‌د‌ه گرێ لیمفه‌كان‌و شێرپه‌نج ه ی پرۆستاتیش دێت‌و شێرپه‌نج ه له‌ئاستێك ی دواتر دێت. به‌پێ ی لێداون ی به‌رپرسان ی ی هیوا تائێستا زیاتر نه‌خۆشخان ه ل ه 8نه‌خۆش به‌ته‌واوه‌ت ی چاك ی بونه‌ته‌وه‌و یه‌كێك لهو نه‌خۆشان ه چاكبووه‌ته‌و‌ه ئه‌حمه‌د نه‌سره‌دین ی ی دیاله‌یه ،له‌مانگ ی ی شار دانیشتو ی ساڵ ی 2007دا سه‌ردان ی 8 ی كردووه. ی هیوا نه‌خۆشخان ه ئ��هح��م��ه‌د ب���ۆ ده‌س���ت���وور ی ی گالند وتی"توش ی شێرپه‌نج ه ی چوار مانگدا ی بوم ،له‌ماو‌ه لیمفاو به‌سه‌رپه‌رشت ی چهند پسپۆرێك ی ن �ه‌خ��ۆش��ی �هك��ان � ی شێرپه‌نج ه به‌شێوه‌یه‌ك ی رێكوپێك شه‌ش ی كیمیاویم له‌نه‌خۆشخانه‌ی جرع ه هیوا وه‌رگ���رت ،س�ه‌ره‌ت��ا لهگهڵ ی دووه‌م�������دا هه‌ستم ج���رع��� ه به‌باشبوون ك��رد ،ب �هاڵم لهسهر رێنماییه‌كان ی پزیشكه‌كان لهسهر چاره‌سه‌ركردنه‌كه‌م بهردهوام بووم، ی ی ته‌واوكردن ی چاره‌سه‌ر دواتر دوا ی چوم ه وواڵت��� ی ئێران كیمیاو ی تیشكیان ی سن ه 35جرع ه له‌شار ی نه‌خۆشیه‌كه‌مدا بۆ كردم ،له‌ماو‌ه ی زۆر شوێن ی جه‌سته‌م م���وو ه��هڵ��وه‌ری ،ب��هاڵم دوات���ر ورده ورده مووه‌كانم روان��هوه ،ئێستا به‌ته‌واوه‌ت ی چاكبوومه‌ته‌وه".
ی شوێن له‌به‌ركه‌م نه‌خۆشه‌کان لهسهر ی زه‌ویه‌ك ه ده‌خه‌ون ،لهبیر ی ئه‌وه‌دام قه‌ره‌وێڵه سه‌فه‌رییان بۆ بكڕم
هــه‌رجــاره‌و بــه‌نــرخــێــك پــۆســت ده‌كــه‌ن!
ی شتومه‌كه‌كانیان بۆ دهرهوه دهكهن هاوواڵتیان گله‌یی له‌نرخی پۆستكردن
ئاكۆ محمه‌د له‌سلێمانی تائێستا نرخی ناردنی پۆستكردن دیاری نهكراوهو هاوواڵتیان گله‌یی له‌نرخی ناردنی پۆست دهكهن بۆ دهرهوهی واڵت ده‌ڵێن ههر رۆژه‌ی به‌نرخێك شتومه‌كه‌كانمان بۆ پۆست دهكهن. زۆرت���ری���ن ئ���هو شتانه‌ی پۆسته‌كانه‌وه له‌نوسینگه‌ی ده‌گ��وازرێ��ت��هوه ب��ۆ دهرهوهی كوردستان ناردنی به‌ڵگه‌نامه‌ی ته‌زویره به‌مه‌به‌ستی وهرگرتنی مافی په‌نابه‌رێتی. الوه‌ن���د ع�ه‌ل�ی وت��ی "خۆم تائێستا چهند جارێك شتم ناردوه ئهو شتانه‌ش به‌راستی ئه‌سڵی نه‌بوون واتا ته‌زویر ب��وون‌و بۆ مه‌سه‌له‌ی كه‌یس بوون". الوه‌ند ئاماژه‌ی به‌وه‌دا خودی نوسینگه‌كه ئهوه ده‌قۆزێته‌وه‌و كه‌ده‌زانێت ته‌زویره‌و ناچاریت بۆ ئه‌وروپایه نرخه‌كه‌ی به‌ئاره‌زووی خۆی له‌سه‌رت گران ده‌كات. الوه‌ند وتی"بۆ دوو ئه‌ی فۆڕ 140هه‌زاری لێوه‌رگرتم".
شاناز حه‌سه‌ن سه‌باره‌ت ب��هن��اردن��ی س��ی��دی �هكو چهند الپه‌ڕه‌یه‌ك وتی "له‌به‌رامبه‌ر ئهم شتانه‌دا كه‌چه‌ند غرامێكه نرخی چهند كیلۆت لێوه‌رده‌گرێت". هاوواڵتیان ئاماژه به‌وه‌ده‌ن كه نوسینگه‌كانی پۆست سه‌یری ئهو شتانه دهكهن كه‌ده‌ینێرن بۆ واڵتانی دهرهوه له‌كاتێكدا ئه‌وان ته‌نها كێشانه‌كردنی ئهو شته‌یان له‌ئه‌ستۆدایه. شاناز وتی "یه‌كه به‌یه‌كه س �هی��ری شته‌كانمی ك���ردووه ل��هرێ��گ��هی س��هی��ر ك���ردن���هوه ده‌ینێرێت نه‌ك به‌كیلۆو پێوانه‌و ك��ێ��ش ،چ��ون��ك�ه ئ �هم��ان �ه كار ل �هس �هر ن��اچ��ارب��وون�ی خه‌ڵكی ده‌كات نه‌ك به‌كێشانه نرخه‌كه دابنێرت ،ده‌بوایه ئهو الیه‌نه‌ی كه‌مۆڵه‌ت ده‌داته نوسینگه‌كان ن��رخ�هك��ان��ی��ش��ی��ان ب��ۆ دی���اری بكات". س��هی��وان س��اڵ��ح خاوه‌نی پۆستی ژیار سه‌باره‌ت به‌ناردنی پۆست‌و نرخی ناردنی پۆست بۆ دهرهوهی واڵت وتی "ئێمه پ��ۆس��ت �هك��ان��م��ان به‌شێوه‌ی
خێرایه كه ب�هم��اوه‌ی 3رۆژ ده‌گاته شوێنی خۆی له‌رێگه‌ی ف���ڕۆك���ه‌خ���ان���هی سلێمانیو ه��ه‌ول��ێ��ره‌وه‌ی��ه پۆسته‌كانی ئێمه گرانتره له‌پۆسه‌ته‌كانی تر چونكه ئێمه به‌س پۆستی خێرامان ههیه". خ���اوه‌ن���ی پ��ۆس��ت �ی ژی���ار ئاماژه‌ی ب�ه‌وه‌دا "الی من یهك غرام تا نیو كیلۆ یهك سعری ههیه". ده‌رب���اره‌ی پشكنینی ئهو كه‌ل‌وپه‌النه‌ی پۆستی دهكهن س �هی��وان وت �ی"م��ن ن��ازان��م ئهو پ��ۆس��ت �هی ئ���هو چ��ی �ی تیایه م��ن كاتێك ك �ه یه‌كێك دێت پ��ۆس��ت ده‌ن��ێ��رێ��ت وه‌سڵێكی ده‌ده‌م �ێ ئه‌ورێنمایانه‌ی تیایه كه هێزه‌كانی ئاسایش ده‌ڵێت قه‌ده‌غه‌یه ،جا ئهگهر ته‌زویریش بێت ئه‌وا ئهو كه‌سه به‌رپرسه لهو پۆسته ئێمه هیچ به‌رپرسنین، چونكه له‌هه‌موو جیهان وایه پۆست ناكرێته‌وه". ك �هم��ال ع��وم �هر مه‌حمود خ���اوه‌ن���ی پ��ۆس��ت��ی سورێن س��هب��ارهت ب �هن��رخ �ی ناردنی
پۆسته‌كان ب��اس��ل�هوه ده‌كات جیهانمان ك����ردووه به‌چه‌ند زۆنگێكه‌وه‌و هه‌ریه‌كه نرخی خ��ۆی ههیه له‌گرامێكه‌وه بۆ نیو كیلۆ یهك نرخه‌و له‌وه‌ش زیاتر بهپێی كیلۆكان نرخه‌كان دیاریده‌كرێت. خ��اوه‌ن �ی پۆستی سورێن
وتی "ههموو شتێك كه دێته الی من سه‌یری ده‌كه‌م‌و چۆنێته‌كه‌ی ده‌پ��رس �م‌و پ��اش تۆماركردنی ئینجا ده‌ینێرم". س��هب��ارهت ب �ه‌گ��ران �ی نرخ له‌مانگێكه‌وه بۆ مانگێكی تر كه‌مال ئاماژه بۆ ئهوه ده‌كات ئ���هو زی��ادك��ردن��ه په‌یوه‌ندی
هاوواڵتیان نیگه‌رانن له نووسینگه‌کانی پۆستکردن
به‌حكومه‌تی ههرێمهوه ههیه لهگهڵ واڵتانی ت��ردا ،تاوه‌كو په‌یوه‌ندیه‌كانیان باشتر بێت له‌ڕێگه‌ی ههرێمهوه راستهوخۆ ده‌بێت ،بهاڵم ئێستا به‌حكومه‌تی به‌غدادا تێپه‌ڕ ده‌بێت ،واتا له ههولێرهوه ده‌چێته به‌غدا بۆیه نرخه‌كه‌ش گرانتر ده‌بێت".
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
کلتور
ئــه‌رمــه‌نــه‌كــان لــێــره نــاڕۆن!
24
ی مانه‌وه‌یان له‌كوردستان زیاترده‌كات ی ئه‌رمه‌نه‌كان له‌ئه‌رمینیا گه‌ره‌نت ی گوزه‌ران خراپ ده‌ستوور له‌دهۆك
لهگهڵ ئهوه ی ژماره ی ئه‌رمه‌نه‌كان له‌كوردستاندا روو له‌كه‌مبوونه‌وه‌یه‌و په‌یوه‌ند ی به‌رده‌وامیشیان لهگهڵ ئه‌رمینیا ههیه ،بهاڵم نایانه‌وێت بچنهوه زێ��د ی ب��او‌و باپیرانیان‌و بهرهو واڵتان ی ئه‌وروپا كۆچ دهكهن یان له‌كوردستاندا دهمێننهوه. مێخاك سه‌ركیسیان 45 ،ساڵ هاوواڵتییه‌ك ی ئه‌رمه‌نیه ،وهك خۆی ده‌ڵێت زۆر حه‌ز ی له‌بینی ی ئه‌رمینیایه ،لهگهڵ ئه‌وه‌شدا ئهو نیاز ی به‌جێهێشتن ی ئهم ههرێم ه ی نییه ،ههرچهنده ژماره‌یه‌ك ی زۆر له‌هاوڕێكان ی له‌سااڵن ی رابردوودا ك��ۆچ��ی��ان ك����ردووه ب��ۆ واڵتان ی ئه‌وروپا. مێخاك وت ی "دایك‌و باوكم لهم ده‌ڤه‌ر‌ه له‌دایكبوون ،منیش لێره بهردهوام ی به‌ژیان ده‌ده‌م". مێخاك خه‌ڵك ی شار ی زاخۆیه، باپیر ی دوا ی جه‌نگ ی یه‌كه‌می جیهانی ،له‌ترس ی ده‌سه‌اڵتداران ی تورك وهك هه‌زاران ئه‌رمه‌ن ی تر ك ه له‌وكاته‌دا توش ی كوشتار ی گه‌وره‌و خوێناو ی بووبوون ،روو ی له‌وشار‌ه كردووه ،بۆ پاراستنی گیان ی خۆیو خێزانه‌كه‌ی. مێخاك هه‌میش ه بیر لهو كاره‌سات ه مرۆیی ه دهك��ات�هوه ك ه بهسهر گه‌له‌كه‌یدا هاتوو‌ه‌و له‌ڕێگا ی "خوێندنهوه ی مێژوو ی ئه‌رمه‌نییه‌كان خۆ ی بهو رووداوه ئاشنا ده‌كات". ب���ه‌گ���وێ���ره ی س����ه‌رچ����اوه مێژووییه‌كان هاتن ی ئه‌رمه‌نه‌كان بۆ ههرێم ی كوردستان ی عێراق بۆ سااڵن ی ( )1920-1915دهگهڕێتهوه ك ه له‌ترس ی هێرشه‌كان ی هێزه‌كان ی ده‌وڵ �هت � ی عوسمان ی (توركیا) له‌وكاته‌دا په‌نایان بۆ ئهم ناوچه‌ی ه هێناوه ،زۆربه‌شیان له‌شار ی زاخۆ
نیشته‌ج ێ بوون. ل�ه‌زاخ��ۆ گه‌ڕه‌كێك ی تایبه‌ت ب�هئ�هرم�هن�هك��ان ه�هی� ه كه‌ناو ی گه‌ڕه‌ك ی (كیسته)یه ،ههروهها 3گوندیشیان هه‌ی ه به‌ناوه‌كان ی (ف��زروك ،شكه‌فده‌ل ،هه‌ورێزك)، ئێستا ئهو گوندان ه ئاوه‌دانن. زۆرب ه ی ئه‌رمه‌نه‌كان ی ههرێم ی كوردستان كار ی پیشه‌ی ی دهكهن وهك (م��ی��ك��ان��ی��ك ،زێڕنگری، ك��وت��اڵ��ف��رۆش�� یو ب���ازرگ���ان���ی)، هه‌ندێكیشان وهك فه‌رمانبه‌ر ی حكومهت كارده‌كه‌ن. مێخاك ده‌ڵێت "زۆرب ه ی كه‌س ی خاوه‌ن توانا ك ه له‌ناو ئه‌رمه‌نه‌كان ی ده‌ڤ���ه‌ره‌ك���ه‌دا ه��هب��وون ،ئێستا روویان له‌ده‌ره‌و‌ه كردوه" ،ئهمهش تاڕاده‌یه‌ك ی زۆر ك��اری له‌توانا ی ئه‌رمه‌نه‌كان ك��ردووه ك ه "رۆڵ ی خۆیان له‌ناو كومه‌ڵگادا زۆرتر ببینن". ئه‌رمه‌نه‌كان ی زاخۆ كه‌نیس ه ی (مریم ع�ه‌زرا) ی تایبه‌ت به‌خۆیان له‌گه‌ڕه‌ك ی كیست ه دروست كردووه، رێوڕه‌سم ه ئایینییه‌كان ی خۆیان ی تێدا جێبه‌جێده‌كه‌ن ،به‌تایبه‌ت ههموو ساڵێك له‌روژ ی 24مانگ ی نیسان ی��اد ی كوشتار ی ئه‌رمه‌نییه‌كان ده‌كه‌نه‌وه‌و له‌كه‌نیسه‌كانیش نوێژ بۆ گیان ی قوربانیانیان دهكهن. مراد پیره‌مێردێك ی ئه‌رمه‌ن ی ته‌مه‌ن 95ساڵه‌یه ،وت � ی "زۆر زه‌حمه‌ت ه ئهو كاره‌ساتان ه ی بهسهر ئه‌رمه‌نه‌كاندا هاتووه له‌بیربكرێن، چونك ه ئ �هو كوشتار‌ه ی بهسهر ئێمه‌دا ه��ات��ووه وای��ك��رد ك ه ئهو نه‌ته‌وه‌ی ه په‌رت‌و باڵوبكرێته‌وه". ئ �هرم �هن �هك��ان لیژنه‌یه‌ك ی تایبه‌تیان ههیه ،كار ی سه‌ره‌ك ی لیژنه‌كه‌یان ئهوهی ه كه‌نوێنه‌رایه‌ت ی ئ���هرم���هن دهك�����ات له‌جێگا ی ره‌سم یو بۆ كاروبار ی حكوم هت‌و فه‌رمانگه‌كان ،بێجگ ه له‌به‌ڕێوه‌بردن ی
كاروبار ی ئه‌رمه‌نه‌كان. به‌پێ ی ئامار ی لیژن ه ی كاروبار ی ئه‌رمه‌نییه‌كان ل �ه‌زاخ��ۆ ،ئێستا ژم��اره ی ئه‌رمه‌نه‌كان له‌پارێزگا ی دهۆك ده‌گات ه 1800ك هس‌و له‌وان ه 500كه‌س له‌شاره‌كان ی خواروو ی عێراقهوه هاتونه‌ت ه كوردستان له‌ترس ی خراپبوون ی ره‌وش ی ئه‌من ی لهو ده‌ڤه‌رانه‌دا. ئیشخان ملكۆ سه‌رۆك ی لیژن ه ی ئ �هرم �هن ل �ه‌زاخ��ۆ به‌ده‌ستوور ی راگه‌یاند "ژم���اره ی ئه‌رمه‌نه‌كان له‌عێراق‌و ههرێم ی كوردستانیش روو له‌كه‌مبوونه ،چونك ه ژماره‌یه‌ك ی زۆری���ان بههۆی خراپی ره‌وش ی ئ��اب��وور ی ل �هس��ااڵن � ی راب����ردوودا روویان له‌ئه‌وروپا كردووه ،ههروهها ل��هم س��ااڵن � ی دوای���ی���دا ،به‌هۆ ی كردهوه توندوتیژییه‌كان له‌ناوچ ه جیاجیاكان ی عێراق به‌به‌رده‌وام ی روو له‌ده‌ره‌و‌ه دهكهن". ئ��ی��ش��خ��ان ئ���ام���اژه به‌وه‌ده‌كات ره‌نگ ه ئێستا كه‌متر ل��ه 10هه‌زار كه‌س له‌ئه‌رمه‌نه‌كان
له‌عێراقدا مابن ،له‌كاتێكدا پێش س��ااڵن� ی 2003ژم���اره ی ئه‌رمه‌ن له‌عێراقدا زیاتر له 20هه‌زار كه‌س ده‌بوو. ئێستا زم��ان�� ی ئه‌رمه‌ن ی ب���ه‌ش���ێ���وه‌ی���هك��� ی ف����هرم���� ی له‌قوتابخانه‌كان ی ئهو ناوچانه‌دا ی زاخۆش ده‌خوێنرێت‌و له‌ده‌ڤه‌ر ی ئه‌رمه‌ن ی ههیه، 3خوێندنگ ه ی زاخۆیه، یه‌كێكیان له‌ناو ش��ار ی دیكهش له‌دوو دوو خوێندنگه‌ك ه ی ئه‌رمه‌نییه‌كانه ،ههروهها 3 گوند ی تایبه‌ت به‌ئه‌رمه‌نه‌كان كه‌نیس ه ی دهۆك هه‌ن. له‌پارێزگا ههموو ئه‌رمه‌نه‌كان ی ههرێم ی ك��وردس��ت��ان ،س��هر به‌مه‌زهه‌ب ی ئه‌رسه‌دۆكسین‌و له‌هه‌موو ساڵیكدا ی گریگوری، ی ساڵروژ به‌گوێر‌ه ی 6م��ان��گ� ی كانوون ی ل�����ه‌ڕوژ دووه‌مدا یادی جه‌ژنی له‌دایكبوون ده‌كه‌نه‌وه. ی هه‌ڵبژاردن ی ی یاسا به‌گوێر‌ه په‌رله‌مان ی كوردستان ،یهك كورس ی به‌سیستم ی كۆتا ،بۆ نوێنه‌رایه‌ت ی ی ئ���هرم���هن ن�����هت�����هوه له‌په‌رله‌مان تهرخانكراوه،
له‌هه‌ڵبژادن ی ساڵ ی رابردوودا ،ئارام شاهین ،ك ه كه‌سایه‌تیه‌ك ی ئه‌رمه‌ن ی ی خه‌ڵك ی زاخۆی ه بۆت ه نوێنه‌ر ئه‌رمه‌نه‌كان له‌په‌رله‌مان. م �ه‌ل��ك��ۆ ده‌ڵ��ێ��ت "وه‌زع���� ی ئه‌رمه‌نه‌كان له‌هه‌رێم ی كوردستان ب���ه‌ڕه‌وش��� ی س��ی��اس � یو ئه‌من ی كوردستانه‌و‌ه بهنده به‌بۆچون ی ئهو چهند ره‌وش ی كوردستان باش بێت، ئه‌وه‌نده‌ش ره‌وش ی ئه‌رمه‌نه‌كان باش ده‌بێت ،چونك ه "ئه‌رمه‌نه‌كانیش ی كوردستان". به‌شێكن له‌كۆمه‌ڵگا ی ئه‌رمه‌نه‌كان سه‌رۆك ی لیژن ه له‌زاخۆ وت ی "په‌یوه‌ندیمان لهگهڵ واڵت ی دایك ئه‌رمینیا ههیه ،ئهو ی پ�هی��وه‌ن��دی�ه‌ش ته‌نها له‌ڕێگا ی كه‌نیسه‌وه‌یه ،ئێمه‌ش له‌ڕێگا ی (ك��ری��ك��ور المنور) كه‌نیس ه ی ب �ه‌واڵت � ی خۆمانه‌و‌ه پ�هی��وه‌ن��د دهك���هی���نو ئ���هو پهیوهندیی ه ی ی كاروبار ته‌نها له‌چوارچێو‌ه ئایینیدایه". ی ئه‌رمه‌نییه‌كان سه‌رۆك ی لیژن ه ده‌ڵێت :كه‌س ی ئه‌رمه‌ن له‌هه‌ر جێگایه‌ك ی جیهان بێت م��اف� ی ه�هی� ه ناسنامه‌ی ی وهربگرێت، واڵت ی خۆ
روون��ی��ش��ی��ك��ردهوه :ئێستا زۆر كه‌س له‌ئه‌رمه‌نه‌كان ی كوردستان‌و ی عێراق ی عێراق بێجگ ه له‌ناسنام ه ی ده‌وڵه‌ت ی ن��اس��ن��ام�هو ج����ه‌واز ئه‌رمه‌نستانیان ه�هی� هو خۆشم ی یه‌كێكم لهو كه‌سانه‌ی ك ه جه‌واز ئه‌رمه‌نستانم ههیه". ئ�هرم�هن�هك��ان� ی كوردستان ی ژن‌و ژنخوازییان هه‌ی ه په‌یوه‌ند لهگهڵ ئه‌رمه‌نه‌كان ی ئه‌رمینیا، بهاڵم وهك خۆیان باس ی دهكهن ن��ای��ان �هوێ��ت له‌ئه‌رمینیا ژیان به‌سه‌ربه‌رن‌و بارودۆخ ی كوردستان به‌گونجاوتر ده‌زانن .ئیشخان باسی له‌وه‌كرد زۆر كه‌س لێرهوه سه‌ردان ی ی كردووهو هه‌ندێكیشیان ئه‌رمینیا ێ ژنیان بۆ خۆیان ل �ه‌وان � ه ل��هو هێناوه ،بهاڵم كه‌س له‌خه‌ڵك ی ئێره ی ی به‌یه‌كجار ێ بۆئهوه ناچن لهو ی بژین ،چونك ه "ره‌وش � ی ئابوور ێ زۆر خراپه". لهو
ی گونده‌كـان ناگرن گـونـدنـشـیـنـه‌كـان بـه‌رگـه‌ی ژیـانـ ی نه‌بوونی خزمهتگوزارییهوه ،زیاتر له 16گوند له‌گه‌رمیان چۆڵكراو ه به‌هۆ
هونه‌ر ئیحسان له‌گه‌رمیان به‌هۆ ی نه‌بوون ی خزمه‌تگوزار یو پ��ش��ت��گ��وێ��خ��س��ت��ن��ی��ان ل���ه‌الی���هن حكومهتهوه ،گونده‌كان ی گه‌رمیان چۆڵده‌كرێن ،به‌پرسان ی ناوچه‌كه‌ش ده‌ڵ��ێ��ن ن �هب��وون � ی ئ���او‌و كاره‌باو ق��وت��اب��خ��ان� ه ه��ۆك��ار ی سه‌ره‌ك ی
چوڵكردن ی گونده‌كانه. دان��ی��ش��ت��وان � ی گونده‌كان ی گ �هرم��ی��ان ،رووه‌و ش���ارو ق��ه‌زاو ناحیه‌كان كۆچده‌كه‌ن ،نه‌بوون ی خزمه‌تگوزارییه‌كانیش پ����ڕۆژ‌ه به‌هۆكار ی س�ه‌ره‌ك� ی چۆڵكردن ی گونده‌كانیان ده‌دانێن. حه‌م ه ساڵح ره‌شید خه‌ڵك ی گ���ون���د ی خ��ه‌پ��هك��وێ��ر ،ئێستا
له‌ناحی ه ی رزگ���ار ی داده‌نیشێت، وت ی "له‌گونده‌كه‌مان پڕۆژه‌یه‌ك نیی ه دڵ ی پێخۆش بكه‌ین‌و ببێت ه هۆ ی مانه‌وه‌مان له‌وگونده". حه‌م ه ساڵح ئاماژه ی به‌وه‌دا م���ان���هوهم���ان ل���هو گ��ون��ده هیچ سودێك ی نهبووه ،بۆ نمون ه بیر ی ئیرتیواز ی له‌ته‌نیشت كانییه‌كه‌و‌ه دروس��ت��ك��راوه ته‌نانه‌ت بۆته‌هۆ ی
نه‌بوون ی ئاوو كاره‌باو نه‌خۆشخانه‌و قوتابخان ه گوندنشینه‌كان له‌گونده‌كان دوورده‌خاته‌وه .فۆتۆگراف :هونه‌ر ئیحسان
وشكردن ی كانییه‌كه‌ش" ،ئهم بیره ئ��او ناگه‌یه‌نێت ه هیچ شوێنێك‌و سود ی لێنابینرێت ،جگ ه له‌نه‌بوون ی رێگاوبان‌و نه‌خۆشخان ه له‌وگونده". عه‌ل ی مه‌حمود خه‌ڵك ی گوند ی تیله‌كۆی هو ئێستا له‌ناحی ه ی رزگار ی داده‌نیشێت ،وت � ی "هیچ شتێك نهكراوه بۆمان ئه‌وه‌شی كراوه هیچ سودێك ی نهبووه بۆمان ته‌نها سود ی بۆ ئهو مقاوالن ه ههبووه". به‌پێ ی ئامار ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی ناحی ه ی رزگاری ،زیاتر له 16گوند ی سهر به‌قه‌زا ی كه‌الر به‌هۆ ی نه‌بوون ی خزمهتگوزارییهوه چۆڵكراون. بهپێی زانیارییه‌کانی ده‌ستوور ل ه ( )22گوندی سهر ب ه ناوهندی قه‌زای که‌الر ( )7گوند چۆڵکراوه، لهو گوندانه‌ش (قاسم ئاغا ،مووچ ه شه‌ل ،سه‌ید خه‌لیل ..هتد). ه���هروهه���ا س���رو‌ه محه‌مه‌د، ب�ه‌ڕێ��وهب�ه‌ری ناحیه‌ی پێباز ،ب ه ده‌ستووری راگه‌یاند :له‌کۆی ()32 گوندی سهر ب ه ناحیه‌که ،زیاتر ل ه ( )3گوند چۆڵکراوه. س���هب���ارهت ب���ه‌ژم���اره ی ئهو گوندان ه ی سهر به‌ناحی ه ی رزگارین‌و ئێستا چۆڵكراون ،ساڵح محه‌مه‌د ب��ه‌ڕێ��وب��هر ی ن��اح��ی � ه ی رزگ����ار ی
به‌ده‌ستوور ی راگه‌یاند :ئهو گوندان ه بریتین له‌گونده‌كان ی "ته‌په‌سپی، توران ی بابا ره‌سوڵ ،هه‌وار‌ه الره، گۆڕ ی مسقاڵ ،كان ی چایله ،تۆڵه‌بی، تیله‌كۆ ی گ�هوره ،سه‌ركه‌ڵ ی عه‌ل ی هتد "..جگ ه لهو گوندان ه ی ك ه ته‌نها یهك تا دووماڵ ی تێدایه. به‌ڕێوه‌به‌ر ی ناحی ه ی رزگار ی ده‌ڵێت هۆكاره‌كان ی چۆڵكردن ی ئهو گوندان ه زۆرن ،به‌تایبه‌ت ی كه‌می ئاو ك ه كاریگه‌رییه‌ك ی خراپ ی كردۆت ه سهر گونده‌كان ،وت ی "ئهمهش دهگهڕێتهوه بۆ كاریگه‌ر ی وشكه‌ساڵ یو كه‌م ی ئه‌وبڕ‌ه پاره‌یه‌ی ك ه بۆ وشكه‌ساڵ ی تهرخانكراوه له‌ناوچه‌كه‌دا به‌به‌راود لهگهڵ ناوچه‌كانیتر ،ههروهها نه‌بوون ی كاره‌با ،ئهمهش كاریگه‌ر ی خراپ ی كردۆت ه سهر خه‌ڵك ی گونده‌كان‌و بۆت ه ه��ۆ ی بێزاربوونیان ،جگ ه له‌نه‌بوون ی نه‌خۆشخانه‌و خوێندنگه، به‌تایبه‌ت ی له‌گوند‌ه دووره‌ك���ان، ئهو گوندانه‌ش ی كه‌وا نزیكن له‌شار تاوه‌كو پۆل ی شه‌شه‌م ی سه‌ره‌تای ی تێدایه ،بههۆی ئهم هۆكارانه‌و‌ه‌و بۆ ته‌واوكردن ی خوێندنه‌كه‌یان به‌ناچاری روو له‌شار دهكهن". س���ه‌ره‌ڕا ی ساغنه‌بوونه‌و‌ه ی بهرههم ه كشتوكاڵییه‌كان ،خراپ ی
رێ��گ��اوب��ان‌و ن �هب��وون � ی ك��اره‌ب��او خوێندنگه‌و بنك ه ی ته‌ندروست ی لهو هۆكاره‌سه‌ره‌كیانه‌ن كه‌خه‌ڵك ی گ���ون���دهك���ان ب�����ه‌ره‌و ش���اره‌ك���ان راده‌كێشن. عه‌دنان خه‌لیل به‌ڕێوه‌به‌ر ی رێ��گ��اوب��ان�� ی گ���هرم���ی���ان ،وت��� ی "بودج ه رۆڵێك ی گرنگ ده‌بینێت پ���ڕۆژه‌ك���ان، له‌جێبه‌جێكردن ی ئ�هو بودجهی ه ی ك ه بۆ رێگاوبان له‌گونده‌كان تهرخانكراوه ،زۆركه‌م هو ته‌نانه‌ت به‌ش ی چهند گوندێكیش ناكات". عه‌دنان خه‌لیل رێگاوبان‌و ئاوو ك��اره‌ب��او نه‌خۆشخان ه به‌گرگترین ه��ۆك��ار داده‌ن��ێ��ت ب��ۆ كۆچكردن ی گوندنشینه‌كان بۆ شاره‌كان ،جگ ه له‌كاریگه‌ر ی وشكه‌ساڵی. گوندنشینه‌كان داواده‌ك����هن پ����ڕۆژ‌ه ی خ��زم �هت��گ��وزاری��ی��ان بۆ جێبه‌جێبكرێت بۆئهوه ی گونده‌كانیان ده‌ستبكه‌نه‌و‌ه ئاوه‌دانبكه‌نه‌و‌ه‌و به‌كار ی كشتوكاڵ یو ئاژه‌ڵداری. عه‌ل ی مه‌حمود خه‌ڵك ی گوند ی ته‌په‌سپیه ،ئێستا دانیشتوو ی ش���ار ی ك����ه‌الره ،وت�� ی "ئێستاش خزمه‌تگوزاریمان بۆ جێبه‌جێبكه‌ن ده‌ڕۆینه‌و‌ه بۆ گونده‌كانمان".
27
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
کلتور
166منداڵ له‌كوردستاندا ئۆتیزمیان ههیه جیهانبینی پهروهرده ی ئۆتیــــــــــزم له‌سلێمــــانی: ی سه‌نتـــــــه‌ر به‌ڕێوه‌بــه‌ر ی ده‌روونیمان نیی ه تائێستا پسپۆڕ
گرنگترین نیشانه‌كانی نه‌خۆشی ئۆتیزم بریتییه له‌كێش هی ئاخاوتن ،كێش هی په‌یوه‌ندی كۆمه‌اڵیه‌تی ،گرفتی هه‌ڵسوكه‌وتكردن. ئیلهام عه‌بدوڵاڵ له‌سلێمانی
166م��ن��داڵ له‌كوردستاندا نه‌خۆشی ئۆتیزمیان ههیهو ژم������اره‌ی ئ���هو م��ن��دااڵن��هی ده‌برێنه سه‌نته‌ره‌كانی ئۆتیزم ل �ه‌زی��ادب��وون��دای �هو به‌رپرسی سه‌نته‌ری ئۆتیزم له‌سلێمانی ئ��ام��اژه ب �ه‌وه‌ده‌ك��ات كهسانی پسپۆڕیان له‌بواری ده‌روونیدا بۆ دانه‌نراوه. ئێستا له‌كوردستاندا سێ سه‌نته‌ری ئۆتیزم له‌شاره‌كانی ه�ه‌ول��ێ��رو سلێمانیو دهۆك كراوه‌ته‌وه كه‌سه‌ر به‌وه‌زاره‌تی كاروباری كۆمه‌اڵیه‌تین. بریتیــــــیه ئ��ۆت��ی��زم له‌تێكچوونی گهشهی منداڵ تێكچــــــــــوونی ب�ه‌ه��ۆی ف���رم���ان���هك���ان���ی مێشك‌و ده‌ماره‌كانه‌وه‌‌و زیاتر له‌سێ ساڵی یه‌كه‌می ته‌مه‌نی منداڵدا رووده‌دات. مه‌ریوان له‌تیف محه‌مه‌د به‌ڕێوه‌به‌ری سه‌نته‌ری ئۆتیزم له‌سلێمانی وتی "ئهم سه‌نته‌ره ته‌نها بۆ خزمه‌تكردنی ئهو مندااڵنه‌یه كه تووشی ئۆتیزم به‌ڕاهێنانه‌وه‌یان ب����وون، ب��ۆچ��وون��ه ن���او كۆمهڵگاو راهێنانی په‌روه‌رده‌ییه". ب �ه‌ڕێ��وهب �ه‌ری سه‌نته‌ری ئۆتیزم له‌سلێمانی ئاماژه ب���ه‌وه‌ده‌ك���ات ك �ه راهێنانی
كاتێك منداڵ له‌دایك ده‌بێت دوای 18مانگ ی ئۆتیزم ده‌بێت تووش
ده‌روونییان نییه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئ����ه‌وان تائێستا پسپۆڕی ده‌روونییان نییه. ئهو مندااڵنه‌ی ته‌مه‌نیان له‌نێوان ( 3تا )14ساڵیدایه دهت��وان��رێ��ت ل �هو سه‌نته‌ره‌دا راهێنانیان پێبكرێت. به‌پێـــی ئ �هو ئاماره‌ی ده‌س��ت ده‌س��ت��وور كه‌وتووه رێ���ژه‌ی مندااڵنـــی ئۆتیزم ئ����ه‌وان����هی ل���هس���هن���ت���ه‌ری ئۆتیـــزمدان له‌شاری سلێمانی
نووسراوه ،بهاڵم كه ناردومانه ب��ۆ هه‌ولێر ك �ه لیژنه‌یه‌كی پزیشكی تایبه‌تمان له‌هه‌ولێر ههیه شه‌له‌ل ده‌ماخ بووه نه‌ك ئۆتیزم". نیشانه‌كانی گرنگترین نه‌خۆشی ئۆتیزم بریتییه ل���هك���ێ���ش���هی ئ���اخ���اوت���نو قسه‌كردن ،كێشهی په‌یوه‌ندی كۆمه‌اڵیه‌تی ،ههروهها گرفتی هه‌ڵسوكه‌وتیان ههیه. سه‌باره‌ت به‌هۆكاره‌كانی
ی تووشی ئۆتیزم بوون ده‌پرسی كاتێك لهو مندااڵنه ی ترت بۆ ناوت چییه؟ ئهو وه‌اڵمت ناداته‌وه‌و قسه‌یه‌ك ی سه‌رسوڕهێنه‌ریان هه‌ی ه وه‌كو ده‌كات" ،یان ره‌فتار ده‌ستیان ده‌له‌رزێت
45م��ن��داڵ ،له‌هــــه‌ولێر 102م���ن���داڵ‌و له‌دهۆكیــش 19منداڵ ده‌بن. بههۆی نه‌بوونی پزیشكی پسپۆڕ بۆ ده‌ستنیشانكردنی حاڵه‌تی ئۆتیزم له‌سلێمانی، ئ �هو نه‌خۆشانه‌ی گومانیان لێده‌كرێت ره‌وانه‌ی سه‌نته‌ری ئ��ۆت��ی��زم دهك��رێ��ن له‌هه‌ولێر ده‌ستنیشانكردنی ب���ۆ نه‌خۆشییه‌كه‌یان. مه‌ریوان وتی "به‌پاڵپشتی راپ��ۆرت��ی پزیشكی تایبه‌ت ده‌ستنیشانده‌كه‌ن ب��ۆم��ان ئینجا ئهو مندااڵنه وه‌رده‌گرین لهگهڵ راپۆرته‌كه‌شدا ئهگهر جێگهی گومانبێت جارێكیتر دڵنیانه‌بین ده‌ینێرینه‌وه الی پزیشك بۆئه‌وه‌ی دڵنیابین، له‌به‌رئه‌وه‌ی حاڵه‌تی وامان ه����هب����ووه ك���ه به‌ئۆتیزم
نه‌خۆشی ئۆتیزم دكتور رێزان حسێن ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌كات: هه‌ندێك ل �هزان��اك��ان ده‌ڵێن ه��ۆك��اری جینات‌و زگماكیه، ب �هاڵم هه‌ندێكیتر له‌زاناكان ده‌ڵ��ێ��ن ژی��ن��گ �هی �ه ،ب���هوهی كاتێك منداڵ له‌دایكده‌بێت دوای 18مانگ تووشی ئۆتیزم ده‌بێت به‌هۆكاری ژینگه‌یی، ی��ان ج��ۆری ئ �هو خواردنه‌ی ك�ه م��ن��داڵ ده‌ی��خ��وات‌و ئاوو ه �ه‌وا ه��ۆك��ارن بۆ توشبوون به‌ئۆتیزم. دكتۆر رێ��زان ده‌رب���اره‌ی نیشانه‌كــــــانی ئهو نه‌خۆشییه وتی "له‌ڕووی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه ئهو مندااڵنــــه‌ی ئۆتیزمیان ه���هی���ه ت��ێ��ك��هڵ به‌خه‌ڵك ن��اب��ن ،ت�هن��ان�هت له‌گـــــه‌ڵ دای�����ك‌و ب�����اوك‌و خوشك‌و براكانیشیان س��اردن ،بهاڵم
پاشمــــــــاوه‌یه‌ك ئ�ه‌گ�هر دای�����ك‌و ب�����اوك‌و خوشك‌و براكان بایه‌خیان پێدان ،ئه‌وا په‌یوه‌ندیان به‌هێز ده‌بێت‌و ل �ه‌گ �هڵ م��ن��دااڵن�ی ت��ر یاریی ناكه‌ن". ه�هروهه��ا وت�ی "له%50ی م��ن��دااڵن ه���هر قسه‌ناكه‌ن، ت�هن��ان�هت گه‌یشتوونه‌ته 6 س��اڵ ب��ۆ 7ساڵیش قسه‌ی ل���ه‌ده‌م ده‌رن��اچ��ێ��ت ،ئهگهر قسه‌ش بكهن وه‌كو تۆماركه‌ر (مسجل) وان ،واته ئهو قسانه دووباره ده‌كه‌نه‌وه كه گوێیان لێبووه". دك��ت��ۆر رێ���زان ئاماژه‌ی یه‌كێكیتر ب�����ه‌وه‌ش�����دا: له‌نیشانه‌كانی ئۆتیزم ئه‌وه‌یه، كاتێك قسه ب��ۆ منداڵه‌كه ده‌كه‌یت‌و پرسیاری لێده‌كه‌یت، ئ�هو به‌شێوه‌یه‌كیتر وه‌اڵمت ده‌داته‌وه. ئ���هو ن��م��ون��هی ئ����هوهی هێنایه‌وه ك �ه كاتێك لهو مندااڵنه‌ی تووشی ئۆتیزم بوون ده‌پ��رس��ی ن��اوت چییه؟ ئهو وه‌اڵم��ت ناداته‌وه‌و قسه‌یه‌كی ترت بۆ ده‌كات" ،یان ره‌فتاری سه‌رسوڕهێنه‌ریان ههیه وه‌كو ده‌ستیان ده‌له‌رزێت". بهپێی قسه‌كانی دكتۆر رێ���زان ئ��ۆت��ی��زم تێكه‌ڵێكه ل��هن��ه‌خ��ۆش��ی جه‌سته‌یی‌‌و ده‌روون�������ی ،ب��ۆی��ه ده‌بێت دك��ت��ۆری م��ن��دااڵن‌و دكتۆری عه‌ساب‌و دكتۆری ده‌روونیش ده‌ستنیشانی ئهو نه‌خۆشییه بكهن. دكتۆر رێ��زان ده‌ڵێت که نه‌خۆشی ئۆتیزم چاره‌سه‌ری داوده‌رم��ان��ی نییه" ،بهڵكو ن��ی��ش��ان�هك��ان�ی ل��ێ�ی به‌دیار دهك��هوێ��ت ت��ۆ چ��ارهس��ه‌ری نیشانه‌كانی ده‌كه‌یت‌و ده‌بێت س �هن��ت �ه‌ری ت��ای��ب�هت هه‌بێت راه��ێ��ن��ان ب���ه‌دای���ك‌و ب��اوك بكات".
فــایــه‌ق ســـه‌عــیــد
جۆن دیڤی‌و پراگماتیزم پراگماتیزم ره‌وتێكی فه‌لسه‌فیی ه ك ه قورسایی خۆی ده‌خات ه سهر كردار نه‌ك تیۆری ،واتا له‌گۆشه‌نیگای پیاده‌كردنی ئهو تیۆرییانه‌و‌ه له‌ژیانی رۆژانه‌دا، ده‌ڕوانێت ه تیۆرییه‌كان‌و ئاستی سه‌ركه‌وتنیان بۆ دیاریده‌كات ،بهشێوهیهكی دی كردارو ده‌ره‌نجامه‌كان سه‌نگی مه‌حه‌كن لهپرۆسهی هه‌ڵسه‌نگاندنی تیۆرییه‌كاندا، تیۆری به‌الی پراگماتیسته‌كانه‌و‌ه وه‌اڵمی ههموو مه‌ته‌ڵه‌كانی پێ نیهو ئهوهی رۆح به‌به‌ر تیۆرییه‌كاندا ده‌كات پراكتیك‌و كرداره. چارلس پێرز به‌دامه‌زرێنه‌ری پراگماتیزم داده‌نرێت ،بهاڵم خه‌ڵكانێكی زۆری دیكهش لهنێو ده‌روونناس‌و په‌روه‌رده‌ناسه‌كاندا له‌قۆناغێكی زوودا په‌یوه‌ست به‌ڕه‌وتی پراگماتیزم بوون ،له‌وانه‌ش جۆن دیڤی‌و هێربه‌رت مید. دیڤی ( )1952-1859به‌یه‌كێك له‌په‌روه‌رده‌ناس ه پراگماتیست ه گه‌وره‌كانی ئهمریكا ده‌ژمێردرێت ك ه له‌نیوه‌ی یه‌كه‌می 1900ه‌كاندا رۆڵی له‌دامه‌زراندن‌و گه‌شه‌سه‌ندنی رهوتی په‌روه‌رده‌ی پرۆگره‌سیڤدا هه‌بوو .دیڤی ئهو پراگماتیزمه‌ی خۆی به‌ئامرازگه‌رایی یا تاقیگه‌رایی ناوزه‌د كرد ،ئهو پێی وابوو ئێم ه له‌رێگه‌ی كرداره‌كانمانه‌و‌ه زانست به‌ده‌ستدێنین ،بهاڵم ئهو وێنه‌یه‌ی ئێم ه له‌باره‌ی جیهانه‌و‌ه به‌ده‌ستیدێنین بریتی نیی ه له‌زانستی ژیان ،بهڵكو بریتی ه له‌وێنه‌یه‌ك ده‌قاوده‌قی ئهو مامه‌ڵه‌یه‌ی ئێم ه لهگهڵ شته‌كانی ده‌وروبه‌رماندا ده‌یكه‌ین. دروشمی (فێربوون له‌رێگه‌ی كاركردنه‌وه) ههر ئه‌وه‌نده‌ی له‌ده‌می دیڤیه‌و‌ه ده‌رچوو ،له‌ماوه‌یه‌كی زۆر كورتدا به‌سه‌رتاسه‌ری جیهاندا باڵوبووه‌وه ،دیڤی لهگهڵ ولیام كیلپاتریك كه‌سه‌ر به‌ڕه‌وتی په‌روه‌رده‌ناسی ریفۆرم بوو ،ل ه 1904دا له‌زانكۆیه‌ك له‌ئه‌مریكا به‌یه‌كه‌و‌ه كاریان ده‌كردو له‌وكاته‌دا كیلپاتریك میتۆدی پڕۆژه‌ی داهێنا ك ه تاوه‌كو ئه‌مڕۆش له‌زانكۆو قوتابخانه‌كانی رۆژئاوادا كاری پێده‌كرێت .ئهم میتۆد‌ه رێی بۆ دیڤی خۆشكرد كه‌په‌ر‌ه به(فێربوون له‌رێگه‌ی كاركردنه‌وه) بدات ،له‌پشت ئهم دروشمه‌و‌ه فه‌لسه‌فه‌یه‌كی گه‌وره‌ی جۆن دیڤی ده‌ستی به‌كار كردبوو ،هه‌واداری زۆریشی بۆ خۆی په‌یدا كردبوو .تێڕوانینه‌كانی دیڤی بووه جێگهی بایه‌خی په‌روه‌رده‌ناس‌و ده‌روونناسی سویسری ژان پیاژێ ( )1980-1896ك ه كاری له‌تیۆری مه‌عریفیدا ده‌كردو بهپێی تیۆرییه‌كانی ئهو ،منداڵ له‌رێگه‌ی مامه‌ڵه‌كردنی به‌رده‌وامی لهگهڵ ئۆبژێكته‌كاندا ده‌توانێت بنه‌مایه‌ك بۆ بیركردنه‌وه‌ی لۆژیكی دروستبكات‌و ههر لهم رێگه‌یه‌شه‌و‌ه ده‌توانێت زانستی نوێ به‌ده‌ستبێنێت ،به‌تایبه‌ت له‌قۆناغی یهك همو دووه‌می گه‌شه‌سه‌ندندا. دیڤی یه‌كێك بووه له‌وانه‌ی كاریگهری دیاری بهسهر پرۆگرامه‌كانی خوێندنهوه ههبووه له‌واڵته‌كانی رۆژئاواداو مرۆڤ به‌روونی له‌كتێبی (خوێندن‌و دیموكراسیدا) هه‌ست به‌م ه ده‌كاتن ئهو هه‌میش ه داوای ئهوهی له‌په‌روه‌رده‌ناسه‌كان كردووه ك ه دیدێكی گشتگیریان بۆ خوێندكارو مرۆڤ هه‌بێت‌و به‌رله‌وه‌ی داوای ئهوهی لێبكه‌ن كه‌چی كردووه دهبێ ده‌رفه‌تی موماره‌سه‌كردنی له‌هه‌موو كایه‌كانی كۆمه‌ڵگادا بۆ بره‌خسێنن ،بۆئه‌وه‌ی خوێندكار بتوانێت گه‌شه‌بكات‌و توانای ئهوهی هه‌بێت فێری به‌رپرسیارێتی ببێت‌و شاره‌زای ئه‌رك‌و مافه‌كانی خۆی بێت ،ههروهها له‌وتارێكدا به‌ناوی (منداڵ‌و پالنی فێركاری) تیشكی خستۆت ه سهر بایه‌خی پالنی فێركاری‌و ره‌خنه‌یه‌كی توند له‌قوتابخانه‌كان ده‌گرێت‌و باس له‌وه‌ده‌كات ك ه چۆن منداڵ له‌قوتابخانه‌دا رووبه‌ڕووی ئهو وانان ه دهبێتهوه ك ه باس له‌دیارده‌كانی جیهانی منداڵ ناكات ،بهڵكو باس له‌جیهانێك ده‌كات ك ه بهپێی وانه‌كان دابه‌شكراوه ،بهشێوهیهكی دی دیڤی باسی له‌گرنگی پالنی فێركاری كردووه ك ه مهبهست لێی دابینكردنی پێداویستییهكانی خوێندكار‌ه نه‌ك بهپێچهوانهوه ،ههر ئهم مه‌سه‌له‌ی ه بووه بنه‌مای ئهو ره‌خن ه تونده‌ی پیاژێ له‌قوتابخان ه رۆژئاواییه‌كانی گرت ،چونك ه به‌رای ئهو قوتابخانه‌كان ئه‌وه‌نده‌ی گرنگ ه به‌الیانه‌و‌ه مه‌رجه‌كانی خۆیان بهسهر خوێندكاره‌كاندا بسه‌پێنن ئهوهنده گرنگ نیی ه به‌الیانه‌و‌ه مه‌رجه‌كانی خوێندكاران به‌جێ بگه‌یه‌نن‌و پێداویستییه‌كانیان دابینبكه‌ن. بۆ خوێندنه‌وه‌یه‌كی هاوچه‌رخانه‌تری پالنی فێركاری ،مرۆڤ ده‌توانێت چاوێك به‌به‌رهه‌مه‌كانی برانه‌ردا بگێڕێت ،به‌الی دیڤیه‌و‌ه گرنگ ه خوێندكار بهسهر زانسته‌كانه‌و‌ه زاڵ بێت ،بهاڵم دیڤی پێیوای ه زانستی ناو كتێبه‌كان زانستێكی مردووه ،ئهگهر خوێندكار نه‌توانێت زیندوویان بكاته‌وه‌و پیاده‌یان بكات .به‌هه‌مانشێو‌ه له‌رێگه‌ی نه‌خشه‌و ئه‌تڵه‌سه‌كانه‌و‌ه منداڵ ناتوانێت شاره‌زای واڵتێك ببێت. دیڤی كاریگهری ته‌نها بهسهر سیستمی خوێندنی رۆژئاواو‌ه نهبووه ،بهڵكو یه‌كێك بووه لهو ده‌گمه‌نانه‌ی له‌كاتێكی زۆر زوودا كاریگهری بهسهر هه‌ندێك واڵتی داخراوی وه‌كو چین‌و یه‌كێتی شوره‌ویشدا ههبووه .له‌بیسته‌كاندا بۆ ماوه‌ی دوو ساڵ له‌چین كاری ك��ردووه ،بهاڵم ئهو نووسینانه‌ی له‌وێ نووسیبوونی بۆ یه‌كه‌مینجار له‌حه‌فتاكاندا وه‌رگێڕدران ه سهر زم��ان��ی چینی ،ك��اری��گ�ه‌ری ئهو بهسهر پ�ه‌روه‌رده‌ن��اس� ه بااڵكانی به‌ڕای دیڤی شوره‌وییه‌و‌ه له‌بیسته‌كاندا زۆر قوتابخانه‌كان دی���ار ب���وو ،كرۆپسكایای ژنی لینین كه‌به‌ته‌نگی ئ�هو ب��واره‌و‌ه ئه‌وه‌نده‌ی گرنگ ه ده‌ه���ات ،یه‌كێك ب��وو له‌وانه‌ی به‌الیانه‌و‌ه مه‌رجه‌كانی ل�ه‌ژێ��ر ك��اری��گ�ه‌ری دیڤیدا كاری خۆیان بهسهر دهك��رد ،چۆن لیۆ ڤیگۆجیسكی كاریگه‌رییه‌كی راسته‌وخۆی بهسهر خوێندكاره‌كاندا پالنی فێركار ی 1994ی سویده‌و‌ه بسه‌پێنن ئهوهنده هه‌بوو ،به‌هه‌مانشێو‌ه جۆن دیڤی گرنگ نیی ه كاریگهری بهسهر پالنی فێركاری 1980وه ه �هب��وو ،ئهم ه به‌ده‌ر به‌الیانه‌و‌ه مه‌رجه‌كانی حكومه‌تی له‌لێكۆڵینه‌وه‌كانی خوێندكاران س��وی��دی ك � ه ل��هو ب��اره‌ی��هوه بۆ په‌رله‌مان ئاماده‌ی كردبوو. ن به‌جێبگه‌یه‌ن faiekk@hotmail.com
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
کلتور
26
گه‌نجان به‌ده‌رمان ئاره‌زوو ه سێكسییه‌كانیان كه‌مده‌كه‌نه‌و ه ی سێكسی كپ ناكه‌ن ،بهڵكو له‌ئاستێكدا ده‌یوه‌ستێنن" "ئهو ده‌رمانان ه ئاره‌زوو
ده‌ستوور له‌سلێمانی ب��ۆ ك��هم��ك��ردن��هوه ی ئ�����اره‌زوو‌ه سێكسییه‌كانیان گه‌نجان په‌ناده‌به‌ن ه بهر به‌كارهێنان ی ده‌رمان ،پسپۆڕان ی بوار ی پزیشكیش ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن یه‌كێك له‌كاریگه‌ریی ه الوه‌كییه‌كان ی ئهو ده‌رمان ه الوازكردن ی ئاره‌زوو ی سێكسییه. خ��ووه‌ن��ه��ێ��ن� ی (ده‌ستپه‌ڕ) یه‌كێك ه ل���هو دی���اردان��� ه ی ك ه گه‌نجان‌و هه‌رزه‌كاران لهسهرهتای پێگه‌یشتنیاندا بۆ به‌تاڵكردنه‌و‌ه ی سێكسییه‌كانیان ئ������اره‌زوو‌ه ئه‌نجامیده‌ده‌ن. لهكهسێكهوه خووه‌نهێن ی ب��ۆ كه‌سێكیتر ده‌گ��ۆڕێ��ت ،ئهو كه‌سانه‌ی ئ���اره‌زوو ی سێكسیان ب �ه‌رزه ،رۆژان � ه چهند جارێك ئهم ك���ردار‌ه ئ �هن��ج��ام��دهدهنو لهگهڵ ئهوه ی چێژێكیان پێده‌به‌خشێت، وهك خۆیان ده‌ڵێن "بۆت ه مای ه ی بێزاربوونیان". میر كوڕێكی ته‌مه‌ن 22ساڵه، به‌وت ه ی خۆی ئاره‌زوویه‌كی سێكس ی زۆر ی ههیه ،له‌ته‌مه‌نی13ساڵییه‌و‌ه ئ�هم خووه‌نهێن ی ئه‌نجامده‌دات، وت ی "له‌سه‌ره‌تادا رۆژی یه‌كجار ئهم ك��رداره‌م ئه‌نجامده‌دا ،بهاڵم دواتر له‌رۆژێكدا 4-2جار ئهم كاره‌م ئهنجامداوه. میر وت ی "ته‌نیای یو گه‌ڕان ی ناو بازاڕو بینین ی چهندین ئافره‌ت ،وا ی لێده‌كردم ده‌ستپه‌ڕ بكهم". پاشان میر سه‌ردان ی پسپۆڕێك ی ده‌روون � ی ك��ردووهو كێشه‌ك ه ی بۆ
باسكردووه،ئه‌ویش ده‌رمانێكی بۆ نووسیوه ،میر وت ی "به‌خواردن ی ئهو ده‌رمان ه توانا ی سێكسیم دابهزیو ئهم كاره‌م كه‌مكرده‌وه". ده‌رم��ان�� ی "فلۆكسین" ئهو ده‌رم��ان �هی � ه ك�هئ�هو گه‌نجان ه بۆ كه‌مكردنه‌و‌ه ی ئاره‌زوو ی سێكسییان به‌كاریده‌هێنن. ج��وان��ڕۆ ته‌مه‌نی 22ساڵ هو وت � ی "ه�هم��وو رۆژێ���ك ده‌سپه‌ڕم ئ�هن��ج��ام��ده‌دا ،ب�ه‌ه��ۆ ی خواردن ی ده‌رم��ان � ی فلۆكسین ئ �هم كاره‌م كه‌مكرده‌وه ،ئێستا به‌دوو هه‌فت ه جارێك ئه‌نجامیده‌ده‌م". دكتۆر رێبوار غه‌ریب حه‌مه، پسپۆڕ ی نه‌خۆشیی ه ده‌روون���یو ده‌مارییه‌كان دهرباره ی ئهم دیارده‌ی ه ده‌ڵێت :خووه‌نهێن ی حاڵه‌تێك ی سروشتییه ،هه‌تا ئه‌وكات ه ی ك ه زی��اده‌ڕۆی��ی تێدا نه‌كرێت‌و زیان به‌الیه‌نه‌كان ی تر ی ژیان ی كه‌سه‌ك ه نه‌گه‌یه‌نێت‌و نه‌توانێ كاره‌كان ی ژیان ی رۆژان ه ی خۆ ی ئه‌نجامبدات، وتیشی "زۆرج����ار خووه‌نهێن ی كاریگه‌ر ی نه‌رێنی ده‌بێت لهسهر توانا ی عه‌قڵ ی تاك ئهگهر خوێندكار بێت یان فه‌رمانبه‌ر بێت یان ههر كارێك ی تر ی هه‌بێت ،له‌مكاته‌دا ده‌بێت ه حاڵه‌تێك ی نائاسایی‌و پێویست ی به‌چاره‌سه‌ر ههیه". خ��ووه‌ن��ه��ێ��ن � ی ل���ه‌ه���ه‌ردوو ره‌گه‌ز ی نێرو مێدا ههیهو له‌هه‌موو كۆمه‌ڵگایه‌كدا ب�ه‌ڕێ��ژه ی جیاواز بوون ی ههیه ،لهو كۆمه‌ڵگایانه‌ش ك ه رێگه‌یان ب �هئ��ازاد ی سێكسی داوه له‌نێوان ههردوو ره‌گه‌زه‌كه‌دا ئه‌نجامده‌درێت.
ی سێكسی لهكهسێكهوه بۆ كه‌سێكیتر ده‌گۆڕێت ئاره‌زوو
ی سێكسیم ی ئهو ده‌رمانان ه توانا دوای خواردن دابهزیو ئهم كاره‌م كه‌مكرده‌وه
رامانی ته‌مه‌ن 22ساڵ ،ده‌ڵێ "ئافره‌ت بااڵپۆش بووبێت یان نه‌بێت من سه‌رسام بووم پێی ،به‌بینین ی ئ��اره‌زوو ی سێكسیم ده‌وروژاو ك ه به‌ته‌نیا ده‌ب���ووم یه‌كسه‌ر بیرم له‌سێكس دهك��رده‌وه‌و ده‌ستپه‌ڕم ده‌كرد" .پاشان به‌پێكه‌نینه‌و‌ه وت ی "ئهم ده‌رمان ه ته‌مێی كردم‌و ئێستا هه‌ست به‌خۆشی ئه‌كه‌م ك ه وازم لهو كاره هێناوه". ئ��هو پ��س��پ��ۆڕ‌ه ده‌روونیی ه ی ی ب�����ه‌وه‌دا :حاڵه‌ت ئ���ام���اژه جۆراوجۆر لهم رووهوه سه‌ردانیان ی ئهو دهك����هن ،ب���هاڵم ب����ه‌زۆر ی س �ه‌ردان��ی��ان دهكهن كه‌سان ه ی نێرن ،چونك ه "كچان ل ه له‌ره‌گه‌ز ی ئێمه‌دا نه‌چوونه‌ت ه ئهو كۆمه‌ڵگ ه ی ی ك ه بتوانن ئهو كێشان ه ئاست ه ی سێكسه‌و‌ه ك ه هه‌یان ه ل���ه‌روو ی شه‌رمكردنیان ده‌ریببڕن ،به‌هۆ ی ئهم بابه‌ته". له‌باسكردن دكتۆررێبوار غه‌ریب حه‌م ه ده‌ڵێت :ئهو كه‌سان ه ی سه‌ردانیان دهك����هن پ���اش رێنماییكردن‌و هۆشیاركردنه‌وه‌یان ده‌رمانیان بۆ ده‌ن��ووس��ن" ،هه‌یان ه به‌كۆرسێك ل �هب �هك��اره��ێ��ن��ان � ی ده‌رم��ان��هك�� ه چاره‌سه‌ر ی حاڵه‌ته‌ك ه ی ده‌كرێت، ه�ه‌ش��ی��ان� ه ب��ۆ م��اوه‌ی��هك�� ی زۆر ده‌رمانه‌ك ه به‌كارده‌هێنێت". دكتۆررێبوار وت ی "ئهو ده‌رمانان ه ئاره‌زوو ی سێكسی كپ ناكه‌ن ،بهڵكو له‌ئاستێكدا ده‌یوه‌ستێنن" ،هێما ی بۆ ئه‌وه‌شكرد :ئهو ده‌رمانانه‌ش ك�� ه ب �هك��اری��ده‌ه��ێ��ن��ن ده‌رم��ان�� ی تایبه‌ت نین بۆ كه‌مكردنه‌و‌ه ی ئهم دیارده‌یه ،بهاڵم یه‌كێك له‌كاریگه‌ر‌ه
الوه‌كییه‌كان ی ئهو ده‌رمان ه الواز كردن ی ئاره‌زوو ی سێكسییه ،وات ه ب ه ناراسته‌وخۆ ئاره‌زوو ی سێكسی الوازده‌كات. پسپۆڕان ی ب��وار ی پزیشك ی ده‌روون���� ی ت�هن��ی��ای�یو بێكار یو ب��ی��رك��ردن �هوهو بینین ی دیمه‌ن ه وروژێنه‌ره‌كان ،به‌پاڵنه‌ر ی سه‌ره‌ك ی بۆ زیاد ئه‌نجامدان ی ئهو خوو‌ه ال ی كوڕان‌و كچان داده‌نێن. دكتۆر رێبوار ئاماژه بهوه دهدات ئالووده‌بوون بهو كرداره ئهگهر چاره‌سه‌ر نه‌كرێت زیانی ههیه" ،زی��ان�ی تریش ب��ه‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت كه گرنگترینیان ئ�����ه‌گ�����ه‌ری ت������ووش ب����وون پڕۆستات به‌نه‌خۆشییه‌كانی زیادده‌كات له‌ته‌مه‌نی پیریدا". ی ی سارد "هه‌ندێجار تووش ی ده‌ب����ێ����ت ل��ه‌گ��هڵ س��ێ��ك��س � هاوسه‌ره‌كه‌یداو واده‌ك���ات چێژ ی له‌خووه‌ك ه ببینێت ،نه‌ك له‌كار ی سێكسی نێوان خۆیو هاوسه‌ره‌ك ه ی ی كۆمه‌اڵیه‌ت ك ه ئهمهش كێش ه ی خۆیدا ده‌هێنێت ،ههروهها به‌دوا ی خووه‌ك ه كوڕ ئهگهر ئه‌نجامده‌ر ی لێده‌كات ك ه زوو ئاو بێت وا ی بهێنێته‌و‌ه ته‌نانه‌ت له‌پڕۆس ه هاوسه‌رگیریدا واده‌ك���ات پێش ی ی بگات به‌ئۆرگازم ئاو ئ��هوه یو بێتهوهو له‌به‌رامبه‌ردا نه‌خۆ ی ی ن��اگ�هن به‌چێژ نه‌خێزانیش ی ی زوو ئاوهاتنه‌و‌ه ی به‌هۆ ته‌واوه‌ت پیاوه‌ك ه لێره‌شدا ژن ده‌بێت ه قوربانی" دكتۆرڕێبوار وتی. تێبینی :ن���او ی كوڕه‌كان خوازراون
ی جوانكاریی ،ئومێدبه‌خش نین بۆ هاوواڵتیان سه‌نته‌ره‌كان ی پزیشكم" ی تایبه‌ت ی ئێستا له‌ژێر چاودێر ی ده‌موچاوم زیادیكردووه ،به‌ناچار "مووه‌كان كاڵێ ئه‌نوه‌ر له‌سلێمانی كردنه‌و‌ه ی سه‌نته‌ره‌كان ی جوانكاری ی له‌كوردستاندا روو لهزیادبوونهو هاوواڵتیانیش گله‌ی ی له‌نرخ‌و چۆنێت ی چاره‌سه‌ره‌كانیان دهكهن ،به‌رپرسان ی ئهو سه‌نته‌رانه‌ش ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن دڵنیان له‌چاره‌سه‌ره‌كانیان. چهندین سه‌نته‌ر ی جوانكاری ی ل��وب��ن��ان�ی ،ئ���وردن��� یو فه‌ره‌نس ی ل �هك��وردس��ت��ان��دا ك��راون��هت��هوه بۆ جوانكاری ی له‌ده‌موچاو‌و دابه‌زاندن ی كێش به‌ئه‌نجامدان ی نه‌شته‌رگه‌ر ی ی��اخ��ود به‌كارهێنان ی ده‌رم���ان‌و چاره‌سه‌ر ی سروشتی. ناسك عومه‌ر ژنێك ی ته‌مه‌ن 34ساڵ ه ده‌ڵێت "سه‌نته‌ره‌كان چاره‌سه‌رێكی ئه‌وتۆیان پێنیی ه بۆ هاوواڵتیان له‌ڕوو ی جوانكارییه‌وه. ناسك ئ��ام��اژه ب��ه‌وه‌ده‌ك��ات: لهگهڵ كردنه‌و‌ه ی چهند سه‌نته‌رێك ی ج��وان��ك��اری� ی ل �ه‌ش��ار ی سلێمانی، سه‌ردان ی زۆرێ��ك لهو سه‌نته‌ران ه ی ك������ردووه ،ب����هاڵم ه��ی��چ��ك��ام لهو سه‌نته‌ران ه نهیانتوانیوه چاره‌سه‌ر ی قه‌ڵه‌وییه‌كه‌ی بكهن. ئهو ژن ه وتی "داوا ی چوار سه‌د دۆالری��ان لێكردم منیش رازیبووم، ب�هاڵم ك ه وتم نه‌خۆش ی زیادبون ی په‌ستان ی خوێن (زه‌خت)م ههیه ،ئهو سه‌نته‌ران ه نه‌یانتوان ی به‌رپرسیارێتی ژیانم هه‌ڵبگرن‌و چاره‌سه‌ری كێش زیادییه‌كه‌م ب��ك�هن ،ب���ه‌ڕا ی ئهو، سه‌نته‌ره‌كان ناتوانن كێش ه چاره‌سه‌ر
بكهن ،بهڵكو كێشه‌و نه‌خۆشییه‌كان زیاتر دهكهن". ئهو سه‌نته‌ران ه ته‌نها كچان روو ی تێناكه‌ن ،بهڵكو زۆرێك له‌كوڕانیش رووده‌كه‌ن ه سه‌نته‌ره‌كان به‌مه‌به‌ست ی جوانكاری یو كه‌مكردنه‌و‌ه ی كێشیان. راوێژ ئه‌حمه‌د كوڕێك ی ته‌مه‌ن 25 ساڵه ،ده‌ڵێت سه‌نته‌ره‌كان ده‌توانن چاره‌سه‌ر بكهن ،بهاڵم ب ه هۆ ی زۆر ی نرخه‌كانیانه‌وه ،ناتوانرێت بهردهوام سه‌ردانیان بكرێت‌و چاره‌سه‌ر ی ته‌واو ئه‌نجامبدرێت. راوێ��ژ وت ی "من چهند جارێك سه‌ردان ی یه‌كێك له‌سه‌نته‌ره‌كان ی جوانكارییم ك��ردووه به‌مه‌به‌ست ی جوانكاری ی ب��ۆ پێستم ،له‌كات ی به‌كارهێنان ی ده‌رمانه‌كاندا سودم وه‌رگ��رت ،بهاڵم دواتر ده‌بوو چهند جارێك سه‌ردانیان بكهم ،منیش نه‌متوانی ،چونك ه نرخێك ی زۆریان دان��اب��وو بۆ ئ �هو ده‌رم��ان��ان� ه بۆی ه ن�هم��ت��وان� ی وهك پێویست سود له‌سه‌نته‌ره‌كان وه‌ره‌بگرم".
هه‌ند ێ لهو سه‌نته‌ران ه موو ی ده‌موچاو به‌له‌یزه‌ر الده‌به‌ن ،به‌تایبه‌ت كچان سه‌ردان ی دهكهن هه‌ندێكیان ده‌ڵێن كه‌سودیان لهو چاره‌سه‌ران ه وه‌رگ��رت��ووه ،هه‌ندێكیشیان ئاماژه ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ده‌ك���هن ته‌نها پاره‌یان سه‌رفكردووه. ئه‌ڤین له‌تیف كچێك ی ته‌مه‌ن 24ساڵه ،وت� ی "4ج��ار سه‌ردان ی سه‌نته‌رێكم كردووه بۆئهوه ی موو ی ده‌موچاوم بنه‌بڕبكرێت ،بهاڵم هیچ
سودێكم لێوه‌رنه‌گرتووه". سه‌باره‌ت به‌نرخ ی سه‌نته‌ره‌ك ه ئه‌ڤین ئاماژه ی به‌وه‌دا ههر جارێك ك� ه چ��ووم س �ه‌د ه���ه‌زار دیناریان ل��ێ��وه‌رگ��رت��ووم ،ب���هاڵم ل � ه دوا ی به‌كارهێنان ی ئهو له‌یزه‌ر‌ه "مووه‌كان ی ده‌موچاوم زیادیكردووه به‌ناچار ی ئێستا له‌ژێر چ��اودێ��ر ی تایبه‌ت ی پزیشكم". جوانكارییش سه‌نته‌ره‌كان ی له‌چاره‌سه‌ركردنه‌كه‌یان، دڵنیان
مه‌رج نیی ه ههموو ی ی پزیشك چاره‌سه‌رێك ی ی پۆزه‌تیڤ ئهنجام هه‌بێت ی جوانكاریی ههیه هاوواڵتیان گله‌ییان له‌سه‌نته‌ره‌كان
له‌هه‌مانكاتدا ناتوانن گه‌ره‌نت ی %100 بده‌ن بهو كه‌سان ه ی چاره‌سه‌ریان پێشكه‌ش دهك����هن ،ئ��ام��اژه بۆ ئه‌وه‌ده‌كه‌ن ئهو كه‌سان ه ی كه‌سود ل�ه‌چ��ارهس�ه‌ره‌ك��ان وه‌رن��اگ��رن ئه‌وا پاره‌یان بۆ ده‌گه‌ڕێنرێته‌وه. عه‌ل ی كه‌ریم به‌رپرس ی سه‌نته‌ر ی الیڤ لۆنگ له‌شار ی سلێمانی ،وت ی "ئێم ه به‌گه‌ره‌نت ی ده‌رمان ده‌ده‌ین ه هاوواڵتیان ،ئه‌گه‌ربێتو ئهو ده‌رمان ه ی وه‌ری��ده‌گ��رن نه‌یتوان ی چاره‌سه‌ر ی
ئهو كه‌س ه بكات به‌هه‌مان پاره ی ك ه لێ ی وه‌رگیراوه ،جۆرێك ی تر ی ده‌رمان ده‌درێت ێ یاخود پاره‌ك ه ی بۆ ده‌گێڕدرێته‌وه". به‌رپرس ی سه‌نته‌ر ی الیڤ لۆنگ ئه‌وه‌ش ی خسته‌ڕوو ك ه ئهو ده‌رمانان ه ی به‌كاریده‌هێنن ته‌نها كرێم‌و شامپۆو ده‌رمان ی سروشتییه ،پشت بههیچ ده‌رز یو له‌یزه‌رێك نابه‌ستن. دك��ت��ۆرك�ه‌ژان عه‌ل ی پسپۆڕ ی نه‌خۆشییه‌كان ی پێست‌و به‌رپرس ی سه‌نته‌ر ی ئوردن ی كوردستان ی بۆ ده‌ستوور ،وت ی "مه‌رج نیی ه ههموو چاره‌سه‌رێك ی پزیشك ی ئهنجام ی پۆزه‌تیڤ ی هه‌بێت ،چونك ه به‌پێ ی پێست ی ئ�هو كه‌س ه چاره‌سه‌ركان ده‌گۆڕێت". به‌رپرس ی سه‌نته‌ر ی ئوردن ی ك��وردس��ت��ان � ی ب��اس � ی ل���ه‌وه‌ك���رد: رێژه‌یه‌ك ی زۆر خه‌ڵك روویان تێده‌كه‌ن به‌مه‌به‌ست ی چاره‌سه‌ركردن ی كێش ه ی پێست ،ئهو پزیشك ه ئاماژه ی به‌وه‌كرد "نیو‌ه ی ئهو كه‌سان ه ی سه‌ردانمان دهكهن له‌ڕه‌گه‌ز ی نێرن". س������هب������ارهت ب���هن���رخ��� ی سه‌نته‌ره‌كه‌یان‌و ئ �هو گله‌ییان ه ی ه��اوواڵت��ی��ان له‌نرخ ی چاره‌سه‌ر ی ئه‌وسه‌نته‌ران ه ی دهكهن ،دكتۆركه‌ژان وت ی "سه‌نته‌ره‌كه‌مان لقێك ی گرنگ ه له‌عێراقدا ئ�هو چ��ارهس�ه‌ران� ه ی بۆ هاوواڵتیان ئه‌نجامده‌درێت هه‌مان چاره‌سه‌ر‌ه له‌ده‌ره‌و‌ه ی واڵت به‌نرخێك ی زیاتر ئه‌نجامده‌درێـت ،بۆی ه ئهو نرخ ه به‌زۆرنازانم‌و به‌پێ ی چاره‌سه‌ره‌كانیش نرخه‌كان ده‌گۆڕێت".
29
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
کلتور
کـه‌رکـوک ده‌بـێتـه پایتـه‌خـتـی رۆشـنبیـریـی عێـراق كانی كه‌مال له‌كه‌ركوك كورده‌كان ده‌یانه‌وێت له‌فێستیڤاڵێكدا كه‌كه‌ركوك دهك��ات� ه پایه‌ته‌ختی رۆشنبیری عێراق ،به‌زۆرترین چاالكی به‌شداریی بكهن ،بۆئهوه ی مێژوو ی سه‌رده‌می به‌عس له‌فێستیڤاڵه‌كانی ئه‌وشاره‌دا دووباره نه‌بێته‌وه ،كاتێك مۆركی عه‌ره‌بی بهسهر فێستیڤاڵ‌و شاره‌كه‌دا زاڵبوو. رۆشنبیران‌و نووسه‌ران ی كورد له‌كه‌ركوك را ی جیاوازیان هه‌ی ه لهسهر بوون ی كه‌ركوك به‌پایته‌خت ی رۆشنبیر ی عێراق ،هه‌ندێكیان ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن ك ه مه‌به‌ستێك ی سیاس ی له‌پشته‌وه‌یه‌و ژماره‌یه‌كیشیان ده‌ڵێن كه‌ركوك عێراقێك ی بچوك ه له‌ڕوو ی نه‌ته‌وه‌ی یو ئایینیهوه ،بۆی ه ده‌كرێت ه پایته‌خت ی رۆشنبیری. ب��ۆ س��اڵ � ی 2010كه‌ركوك ده‌ستنیشانكراو‌ه ببێت ه پایته‌خت ی رۆش��ن��ب��ی��ر ی ع���ێ���راق ،چونك ه فێستیڤاڵێكی گ �هوره ی وه‌زاره‌ت ی رۆشنبیر ی ع��ێ��راق ،له‌وشاره‌دا ئ �هن��ج��ام��ده‌درێ��ت ،پ��اش ئ���هوه ی ساڵ ی پ��ار له‌به‌سره‌و پێشتریش له‌بابل ئهم رێوره‌سم ه رۆشنبیریی ه ئه‌نجامدراوه ،ئهو شاران ه كراونه‌ت ه پایته‌ختی رۆشنبیری لهو ساڵ ه ی فێستیڤاڵه‌ك ه ی تیادا ئه‌نجامدراوه. بڕیاره ئه‌مساڵ له‌مانگ ی ئاداردا فێستیڤاڵ ی وه‌زاره‌ت�� ی رۆشنبیر ی به‌غدا له‌رێگ ه ی ماڵ ی رۆشنبیر ی ل�هك�ه‌رك��وك س��ازب��درێ ،به‌مه‌ش ك��ه‌رك��وك ب��ۆ ئ�هم��س��اڵ ده‌بێت ه پایته‌ختی رۆشنبیری عێراق ،بهاڵم هه‌ندێك له‌رۆشنبیران ی كه‌ركوك پێیانوای ه مه‌رامێك ی سیاس ی له‌پشت هه‌ڵبژاردن ی كه‌ركوكه‌وه‌ی ه بۆ پایته‌خت ی رۆشنبیری ،به‌تایبه‌ت له‌ئێستادا ك ه هه‌ڵبژاردن ی په‌رله‌مان ی عێراق نزیكبووهتهوه. ج��ه‌ع��ف��هر ن��ه‌ج��م عه‌باس ب �ه‌ڕێ��وهب �هر ی ماڵ ی رۆشنبیر ی له‌كه‌ركوك ،ئاماژه ی به‌وه‌دا كه‌هۆ ی ده‌ستنیشانكردن ی ك �ه‌رك��وك بۆ پایته‌خت ی رۆشنبیر ی له‌ئه‌مساڵدا بۆ ئهوه دهگهڕێتهوه ك ه كه‌ركوك "ع��ێ��راق��ێ��ك� ی ب��چ��وك �ه" ،به‌پێ ی ئ��هوه ی له‌چوار ن�هت�هوهو كلتورو
ی خۆی ده‌ربخات له‌چاالكییه هه‌مه‌جۆره‌كانی ئهو فێستیڤاڵه‌دا" .فۆتۆگراف :كانی که‌مال ێ كورد قورسای "ده‌ب دوو مه‌زه هب‌و ئایین پێكهاتووه‌و وت ی "ئێم ه به‌هۆ ی ئهم پێكهاته‌و‌ه ئهم هه‌له‌مان له‌پارێزگاكان ی دیك ه برده‌وه". ب��ه‌پ��ێ�� ی ب���ه‌رن���ام���هك���ان��� ی فێستیڤاڵه‌كه ،بڕیاره رۆشنبیران ی ناوخۆی یو نێوده‌وڵه‌ت ی ئاماده‌ی فێستیڤاڵه‌ك ه ببن‌و ژماره‌یه‌ك بابه‌ت ی ئه‌ده‌ب یو رۆشنبیر یو لێكۆڵینهوه ی تیادا پێشكه‌ش بكرێ. ه��اوك��ات س��هرج��هم الیه‌ن ه په‌یوه‌ندیداره‌كان ئاگاداركراونه‌ته‌و‌ه‌و ئ���ام���اده‌ی���ی���ان ده‌رب����ڕی����وه بۆ به‌شداریكردن لهو فێستیڤاڵه‌دا، به‌هه‌موو نه‌ته‌وه‌كانه‌وه. ب��ڕ ی 600ملیۆن دی��ن��ار بۆ چاالكییه‌كان ی ئ �هم فێستیڤاڵ ه داواكراوه‌و ههر مانگ‌و فێستیڤاڵێك ل �ه‌خ��ۆده‌گ��ر ێو م���اوه ی 7مانگ ب���ه‌رده‌وام ده‌ب�� ێو ئ��ێ��وار‌ه كۆڕ ی شیعر یو ئ��هدهب�� یو پێشانگا ی ج��ۆراوج��ۆرو نمایش ی شانۆی یو سینهماو م��ۆزی��ك‌و پێشانگا ی كتێب‌و ده‌یان چاالك ی دیك ه ی تیا ئه‌نجامده‌درێت. ج�ه‌ل��ی��ل م��ح �هم �ه‌د شه‌ریف نووسه‌رو چیرۆكنووس له‌كه‌ركوك،
به‌ده‌ستنیشانكردنی پیێوای ه كه‌ركوك به‌پایته‌ختی رۆشنبیری هه‌مان مێژووی سه‌رده‌می به‌عس دووب�����اره ده‌ب��ێ��ت��هوه ،ب����هوه ی له‌سه‌رده‌می حیزبی به‌عسیشدا سااڵن ه عه‌ره‌بێكی زۆر له‌به‌غداو ك��وت‌و بابل‌و پارێزگاكانی تری عێراقهوه ده‌هێنران بۆ ئه‌نجامدانی فێستیڤاڵێك‌و تیایدا كه‌ركوكیان به‌پایته‌ختی رۆشنبیری عێراق ده‌ناساند. ئهو چیرۆكنووس ه ی كه‌ركوك وت ی "ئهوه ی سه‌رده‌می به‌عس ته‌نها بۆ ئهوه بوو ك ه ئینتباعێك ی وه‌ها دروستبكه‌ن له‌میدیاكان‌و ال ی تاك ی ع��ه‌ره‌ب ،ك �ه‌وا شاره‌ك ه شارێك ی
عه‌ره‌بییه‌و جێ ی مه‌ترس ی نییهو باره‌ك ه بهدهست عه‌ره‌به‌وه‌یه". ب��ه‌ڕای جه‌لیل محه‌مه‌د ئهو فێستیڤاڵ ه ی ئێستا‌و دانانی كه‌ركوك به‌پایته‌ختی رۆشنبیری، دووب��اره‌ك��ردن �هوه ی ئهو مێژووه‌ی س��ه‌رده‌م��ی ب�ه‌ع��س�ه ،ئ��هو وت ی "بۆئه‌وه‌ی ه تا بڵێن ئه‌وه‌تا وه‌زاره‌ت ی رۆشنبیر ی ته‌واو كاره‌كان ی خۆ ی راده‌په‌ڕێن یو شاره‌ك ه بۆن ی عه‌ره‌ب ی لێدێ‌و ئهو نیگه‌رانیی ه ی ال ی تاك ی عه‌ره‌ب دروستبووه كه‌وا كه‌ركوك شارێك ی كوردستانیی ه نه‌هێڵن". بههۆی ئ��هوه ی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق نزیكبووه‌ته‌و‌ه‌و بڕیاره له‌سه‌ره‌تاكانی مانگی ئازاردا
ی ی جیهان ێ به‌هه‌موو دونیاو میدیاكان ده‌یانه‌و ی عێراقیه‌و ێ كه‌ركوك شارێك رابگه‌یه‌نن ك ه به‌ڵ ی پێوه‌دیاره شارێكه مۆركی عه‌ره‌ب
ئه‌نجامبدرێت ،رۆشنبیرانی شاری كه‌ركوك بۆچوونیانوای ه كه‌دانانی كه‌ركوك به‌پایته‌ختی رۆشنبیری ع��ێ��راق ،مه‌به‌ستێكی سیاسی له‌پشته‌وه‌یه. راب �هر ره‌شید سه‌رنووسه‌ر ی رۆژنام ه ی پرد ی ئازاد له‌كه‌ركوك ب�ه‌ده‌س��ت��ووری وت "لهبهرئهوه ی هه‌ڵبژاردن نزیكه ،ده‌ستنیشانكردنی كه‌ركوك به‌پایته‌ختی رۆشنبیری له‌ئێستادا جێگ ه ی پرسیار‌ه‌و وا ی ده‌رده‌خات ك ه مه‌به‌ستێكی سیاس ی له‌پشته‌وه‌یه". بهپێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور، ل���ه‌وه‌زاره‌ت��� ی رۆشنبیر ی به‌غدا لیژنه‌یه‌ك پێكهێنراو‌ه‌و (فه‌وز ی ئه‌تروشی) به‌رپرسی لیژنه‌كه‌ی ه ك ه كه‌سایه‌تییه‌ك ی كورده. سه‌رنووسه‌ر ی رۆژنام ه ی پرد ی ئازاد وت ی "دانانی ئهو كورده بۆ به‌رپرسی لیژنه‌ك ه بۆئه‌وه‌ی ه ك ه رۆشنبیر‌ه ك��ورده‌ك��ان� ی شاره‌ك ه به‌رووی ئهو كاره‌یان نه‌وه‌ستنه‌و‌ه‌و نه‌ڵێن ئهو كاره مه‌به‌ستێكی سیاس ی له‌پشته‌وه‌یه". راب���هر وتیش ی "ده‌ی���ان���هو ێ به‌هه‌موو دونیاو میدیاكان ی جیهان ی
راب��گ�هی�هن��ن ك � ه ب�هڵ� ێ كه‌ركوك شارێك ی عێراقییه‌و شارێك ه مۆرك ی عه‌ره‌ب ی پێوه‌دیاره". جه‌لیل محه‌مه‌د چیرۆكنووس په‌یامێك ی ئاراست ه ی الیه‌ن ه سیاسیی ه كورده‌كان‌و رۆشنبیران ی كورد ی كرد ك ه به‌زۆرترین چاالك ی به‌شداربن‌و نه‌هێڵن به‌غدا مۆرك ی عه‌ره‌ب ی بسه‌پێنێت ه سهر شاره‌كه. له‌ئێستادا رۆشنبیرانی كورد ل�هب��اره ی ئ�هو فێستیڤاڵه‌و‌ه دوو بۆچوونیان هه‌ی هو له‌به‌رده‌م دوو رێگه‌دان ،به‌شێكیان پێیانوای ه نابێت رێگ ه به‌ئه‌نجامدانی ئهو فێستیڤاڵ ه ب��ده‌ن ،به‌شه‌ك ه ی تریان ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن ك ه ده‌بێت به‌به‌ره همو چاالكی زۆره‌و‌ه به‌شداربن‌و ههموو ت��وان��ای��ان ب��ۆ ئ���هو فێستیڤاڵ ه بخه‌نه‌گه‌ڕ ،تا رێگه‌نه‌ده‌ن عه‌ره‌ب بهسهر فێستیڤاڵه‌كه‌دا زاڵبێت. سه‌رنووسه‌ر ی رۆژنام ه ی پرد ی ئازاد وت ی "رۆشنبیران ی كورد ده‌ب ێ ی��ان رێگربن ل �ه‌وك��اره ی��ان وه‌كو كورد ههموو هێزو توانا ی خۆیان بخه‌نه‌گه‌ڕ بۆئهوه ی روو ی كلتور ی ك��ورد یو بوون‌و ره‌نگ ی ئااڵووااڵ ی ك��ورد ب �ه‌زه‌ق � ی پیشان ی میدیاو دهرهوه بده‌ن". س���ه‌ردار جێگر ی سكرتێر ی رۆژنامه‌نووسان ی س�هن��دی��ك��ا ی كوردستان لق ی كه‌ركوك به‌ده‌ستووری وت "ده‌بێت كورد قورسای ی خۆ ی ده‌ربخات له‌چاالكیی ه هه‌مه‌جۆره‌كان ی ئهو فێستیڤاڵه ،بۆئهوه ی به‌كرده‌و‌ه ك��وردس��ت��ان��ی��ب��وون � ی ش���اره‌ك��� ه بسه‌لمێن ێ ك ه ئهمهش به‌پاڵپشت ی حكومهت ی ههرێم ده‌بێت‌و پێویست ه پاڵپشتییه‌ك ی به‌هێز ی رۆشنبیران بكهن له‌بواری رۆشنبیر یو كلتوری، بۆئهوه ی بیسه‌لمێنین ك ه كه‌ركوك كوردستانییه". به‌شێك له‌رۆشنبیران ده‌ڵێن پێویست ه رۆشنبیران‌و بهرپرسانی ك����ورد ه��ه‌رچ�� ی لێكۆڵینه‌وه‌و توێژینهوه ی مێژووی ی كورد له‌شاره‌ك ه هه‌ی ه بخه‌ن ه به‌ردید ی میدیاكانی دهرهوه له‌فێستیڤاڵه‌كه‌دا. رابه‌ر ره‌شید وت ی "با ئێمه‌ش دیمۆگرافیا ی ك���ورد ی شاره‌ك ه نمایشبكه‌ین ،ئه‌وه‌ش به‌چاالكیی ه جۆراوجۆره‌كانمان".
ی بۆ داده‌نرێت ی رانی ه دووجار بودج ه ی ده‌ربه‌ند ی ئاو پڕۆژ ه ی بۆكێشابوو شكستیهێنا ی نه‌خشه ی سلێمان ی زانكۆ ئهو پڕۆژه‌یه
محه‌مه‌د عه‌بدوڵاڵ له‌رانیه ی ی پێنج س��اڵ� ه پ���ڕۆژ‌ه م���اوه ی ران���ی��� ه ئ�����اوی ده‌رب�����هن�����د ی ته‌واونه‌بووه‌و دووج��ار بودج ه بۆ خه‌رجكراوه‌ته‌وه ،له‌كاتێكدا ی 300رۆژدا ده‌ب���وو ل��هم��اوه پڕۆژه‌كه ته‌واوبكرایه. پ���ڕۆژه‌ی ئ��اوی ده‌ربه‌ندی رانی ه لهساڵی 2005ده‌ستكراو‌ه به‌كاركردن تێیدا‌و ماوه‌ی پڕۆژه‌ك ه 300رۆژه ،بهاڵم تاوه‌كو ئێستا ته‌واو نهكراوه. سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌فه‌رمانگه‌ی ئه‌ندازیاریی نیشته‌جێی رانی ه ی به‌ده‌ستووری راگه‌یاند "پڕۆژه ئ��اوی ده‌ربه‌ندی رانی ه لهساڵی 2005وه لهالیهن كۆمپانیای ئاساو كۆمپانییه‌كی توركی ده‌ستكراو‌ه به‌كاركردن تێیدا ،ماوه‌ی پڕۆژه‌ك ه 300رۆژه‌و بودجهی پڕۆژه‌ك ه 18 ملیۆن‌و 500هه‌زار دۆالره". بڕیاربوو پڕۆژه‌ك ه له‌ماوه‌ی
300رۆژدا ته‌واوبكرێت ،بهاڵم ی نه‌خشه‌دانان‌و بههۆی هه‌ڵ ه نه‌گونجانی بڕی ئاوه‌ك ه لهگهڵ ی ئاوه‌ك ه شوێنی گ��ل��دان��هوه پڕۆژه‌كه وه‌ستێنرا. ئ �هو س�ه‌رچ��اوه‌ی� ه ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا له‌به‌رواری 2009/7/16 گ��رێ��ب �هس��ت ل��ه‌گ��هڵ ه����ه‌ردوو كۆمپانیای ئ��اس��او كۆمپانیا
توركیه‌ك ه دووباره نوێكراوه‌ته‌وه، بڕی 21ملیۆن 700هه‌زار دۆالری ئه‌مریكی بۆ ته‌رخانكراوه‌ته‌وه‌و بڕیاروای ه له‌ماوه‌ی 365رۆژدا ته‌واوبكرێت. زانیارییه‌كانی ب �ه‌پ��ێ��ی ده‌ستوور ئهو پڕۆژه‌ی ه لهالیهن زانكۆی سلێمانییهوه نه‌خشه‌ی بۆ كێشراوه‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئاوی
دهرهوهی سلێمانی سه‌رپه‌رشتی ی دهك���ات ،ت��ا ئێستا ل���ه %85 كاره مه‌ده‌نییه‌كانی ته‌واوبووه‌‌و ئهوهی ماوهتهوه كاری كاره‌بای مزه‌خه‌كانه. ئ���اوی ده‌رب���هن���دی رانیه، ی ئ��او بۆ ق��ه‌زای رانیه‌و ناحی ه چوارقوڕنه‌و حاجیاوا دابینده‌كات، به‌ته‌واوبوونی پڕۆژه‌ك ه بهشێكی
ی ئاوی ده‌ربه‌ندی رانیه كه‌ی ته‌واوده‌بێت .فۆتۆگراف :ده‌ستوور كه‌س نازانێت پڕۆژه
زۆر له‌دانیشتوانی ئهو ناوچه‌ی ه له‌گرفتی كه‌مئاوی رزگاریان ده‌بێت. به‌ختیار محه‌مه‌د دانیشتوی ی ب��ه‌وه‌دا ش��اری رانی ه ئ��ام��اژه بوونی ئهم پڕۆژه‌ی ه گرنگیه‌كی زۆری هه‌ی ه بۆ ناوچه‌ك ه بهتایبهتی له‌ئێستادا ،چونك ه رێ��ژه‌ی ئاو كه‌می كردووه به‌به‌راورد لهگهڵ
سااڵنی رابردوودا. م��ح��هم��ه‌د وت����ی "تهنیا ی��هك س���ه‌رچ���اوه‌ی ئ��او هه‌ی ه ك� ه ئ��اوی (ق��ول �ه)ی �ه ،له‌وێو‌ه ئ���او داب��ه‌ش��دهك��رێ��ت بهسهر ه�هم��وو ماڵه‌كانی شاره‌كه‌دا، ه��ی��واداری��ن ه�ه‌رچ��ی زووه ئهم پ��ڕۆژه‌ی � ه ته‌واوبكرێت‌و الیه‌نی لێپرسینه‌و‌ه په‌یوه‌ندیداریش لهگهڵ ئهو كه‌سانه‌دا بكات ك ه بوونه‌هۆی دواكه‌وتنی پڕۆژه‌كه". ی ی رانیه‌و ده‌وروبه‌ر دانیشتوان ی ئهو پڕۆژه‌ی ه داواده‌كه‌ن به‌زووی ت �ه‌واوب��ك��رێ �ت‌و رزگ��اری��ان بێت له‌كه‌مئاوی. خ��در ح �هم �ه‌د دانیشتووی ی حاجیاوای ه باسی له‌وه‌كرد ناحی ه ك ه ئه‌وان به‌دوو رۆژ تهنیا یهك كاتژمێر ئاویان ههیه" ،جاری وا هه‌ی ه كه‌متر لهو كاتژمێره‌ش، چونك ه ئ��اوی (بیر)مان هه‌ی ه ئه‌وه‌ش بهشی ههموو ناحیه‌ك ه ناكات ،بۆی ه هیوادارم ئهم پڕۆژه‌ی ه ی زووه ته‌واوبكرێت". هه‌رچ
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
کلتور
ی هـه‌ولـێــر ه ی كـاره‌بـا ده‌ربـه‌نـدیـخـان چـاوه‌ڕێـ
28
ی وێستگه‌ی ده‌ربه‌ندیخان كاره‌به‌كه‌یان ده‌ده‌ن به‌ناوچه‌كانیترو خۆیان له‌چاوه‌ڕوان ی كاره‌بایان ههیه هه‌ولێردا كێشه
فه‌رمان خێاڵن ی له‌ده‌ربه‌ندیخان ب�ه‌ه��ۆ ی ك�هم��ب��وون�هوه ی كاره‌باو چاره‌سه‌رنه‌كردن ی كێش ه ی محاویله‌و هێڵه‌كان ی ك��اره‌ب��ا ،دانیشتوان ی ده‌ربه‌ندیخان فه‌رمانگ ه ی كاره‌با به‌كه‌مته‌رخه‌م ده‌زانن ،به‌ڕێوه‌به‌ر ی كاره‌باش به‌ش ه كاره‌با ی وێستگ ه ی ده‌ربه‌ندیخان ئاشكراناكات. ده‌ربه‌ندیخان به‌هۆ ی ده‌ریاچه‌و به‌نداوه‌كه‌یه‌و‌ه خاوه‌ن ی وێستگه‌یه‌ك ی كاره‌باییه‌و ئهو وێستگه‌ی ه رۆژان ه چهندین كه‌یڤ ی ك��اره‌ب��ا دهدات به‌شاره‌كان ی تر ی كوردستان ،بهاڵم ئهوه ی جێ ی نیگه‌ران ی هاوواڵتیان ی شاره‌كه‌ی ه بڕێك ی زۆر كه‌م له‌بڕ ی كاره‌با ی به‌رهه‌مهێنراو ی وێستگه‌ك ه به‌ده‌ربه‌ندیخان ده‌درێت ،له‌كاتێكدا ب�ه‌پ��ێ� ی ی��اس��ای وه‌به‌رهێنان ی عێراق‌و هه‌رێمیش ههر پرۆژه‌یه‌ك ی وه‌به‌رهێنان ك ه لهالیهن حكومهتهوه ئ���ی���دار‌ه ی ب��ك��رێ��ت ،پێویست ه دانیشتووانی ئ�هو ناوچه‌ی ه ی ك ه پڕۆژه‌ك ه ی تێدای ه به‌پل ه ی یه‌كه‌م سودمه‌ندبن لهو پڕۆژه‌یه. س���ه‌ره‌ڕا ی ئ�هم نیگه‌رانیی ه ی هاوواڵتیان ی ده‌ربه‌ندیخان له‌كه‌م ی بڕ ی كاره‌با ی نیشتیمانی ،ئهوه ی له‌ئێستادا هاوواڵتیان ی ده‌ربه‌ندیخان ی نیگه‌رانتر ك��ردووه ،به‌پێ ی وت ه ی خۆیان فه‌رمانگ ه ی كاره‌با له‌كات ی خ��راپ��ب��وون�� ی ه��ێ��ڵ� ی ك���اره‌ب���ا ی م��اڵ�هك��ان��ی��ان��دا ،وه‌اڵم��� ی كێشه‌و گرفته‌كانیان ناداته‌وه ،هاوواڵتیان ی گه‌ڕه‌كێكیش باس له‌وه‌ده‌كه‌ن ك ه له‌چه‌ند رۆژ ی راب����ردوودا لهسهر حیساب ی خۆیان كرێنیان هێناوهو
هاوواڵتیان ی ده‌ربه‌ندیخان ده‌ڵێن فه‌رمانگ ه ی كاره‌با كه‌مته‌رخه‌مه‌و وه‌اڵممان ناده‌نه‌وه. محاویل ه ی گه‌ڕه‌كه‌كه‌یانیان پێبردوو‌ه بۆ چاككردنهوه. عه‌بدوڵاڵ محه‌مه‌د له‌گه‌ڕه‌ك ی پیشه‌ساز یده‌ربه‌ندیخاننیشته‌جێیه، ده‌ڵێت :رۆژ ی سێشه‌م ه ی رابردوو محاویل ه ی كاره‌باكه‌یان خراپبووه‌و خۆیان لهسهر حیساب ی خۆیان چاكیانكردۆته‌وه ،وت ی "هه‌فت ه ی رابردوو به‌هۆ ی فشار ی زۆر ی سهر محاویله‌كه‌مانه‌وه ،محاویله‌كه‌مان سوتاو خراپبوو 3 ،رۆژ بێكاره‌با ب��ووی��ن ،فه‌رمانگ ه ی ك��اره‌ب��ا ههر خۆیشیان ل ێ تێنه‌گه‌یاند ،ناچار ئێمه‌ش ل�ه‌ه�هر ماڵێك ی گه‌ڕه‌ك 1000دی��ن��ارم��ان ك��ۆك��ردهوه ،بهو پ��اره‌ی�� ه ی ه��اوواڵت��ی��ان � ی گ��ه‌ڕه‌ك
كرێنمان هێناو محاویله‌كه‌مان برد بۆ چاككردنه‌وه‌و چاكمانكرده‌وه". پێشڕه‌و حه‌مید له‌گه‌ڕه‌ك ی س�����ه‌را ی ده‌رب���هن���دی���خ���ان باس ل �هك �هم��ت �ه‌رخ �هم � ی فه‌رمانگ ه ی كاره‌با ی شاره‌ك ه ی دهك��ات ،وت ی "ل��هم رۆژان����ه‌دا ك��اره‌ب��ا ی ههموو كۆاڵنه‌كه‌مان خراپبووبوو ،هیچ كام له‌ماڵه‌كان كاره‌بامان نه‌بوو، له‌كاتژمێر 9ی سهر له‌به‌یانیه‌و‌ه تا نیوه‌ڕۆ په‌یوه‌ندیم به‌ژمار‌ه ته‌له‌فۆن ی فه‌رمانگ ه ی كاره‌باو‌ه كرد ،وه‌اڵمیان ن�ه‌دای�هوه ،له‌كاتێكدا فه‌رمانگ ه ی كاره‌باو ته‌ندروست ی خه‌فه‌ر ی 24 كاتژمێریان ههیه". حامید محه‌مه‌د هاوواڵتیه‌ك ی
ت��ر ی دانیشتوو ی گ�ه‌ڕه‌ك� ی كان ی ت���وو ی ده‌رب �هن��دی��خ��ان �ه ،ئاماژه به‌وه‌ده‌كات :بڕ ی كاره‌با ی پێویست ی نیشتیمانیان پێنادرێت ،له‌كاتێكدا ئێم ه خاوه‌ن ی وێستگه‌یه‌ك ی كاره‌باین كه‌چ ی بڕێك ی زۆر كه‌م كاره‌با ی نیشتیمانیمان پێده‌درێت ،ده‌بوای ه وهك "شارۆچك ه ی دوكان كاره‌با ی هه‌میشه‌ی ی نیشتیمانیمان پێبدرایه، ب �هاڵم ئێستا رۆژان�� ه 10كاتژمێر كاره‌با ی نیشتیمانیمان پێده‌درێت ئه‌ویش به‌پچڕ پچڕ یو له‌كاتێكیشدا پێمانده‌ده‌ن ك ه ناتوانین سوود ی لێوه‌ربگرین". ئ��هن��دازی��ار ش��ێ��رك��ۆ حسێن قائیمقام ی ده‌رب �هن��دی��خ��ان لهو
ب��اره‌ی�هوه به‌ده‌ستوور ی راگه‌یاند "گله‌ی ی هاوواڵتیان له‌كاره‌با لهم چهند هه‌فته‌ی ه ی راب��ردوودا له‌جێ ی خ��ۆی��دای �هو بڕێك ی ك��هم كاره‌با به‌پچڕپچڕ ی دراوه به‌هاوواڵتیان، م��ن��ی��ش ب���ۆ زان��ی��ن�� ی ه���ۆك���ار ی خراپبوون ی كاره‌با پێنجشه‌مم ه ی راب��ردوو سه‌ردان ی كۆنتڕۆڵم كرد له‌سلێمان یو بۆیان روونكردمه‌و‌ه ك ه په‌یوه‌ند ی به‌خراپبوون ی ئهو دوو یهك ه كاره‌بای ه ی ههولێرهوه ههبووه، له‌چه‌ند رۆژ ی داه���ات���وودا بڕ ی كاره‌باك ه دهگهڕێتهوه دۆخ ی خۆی، وات� ه له‌كاتژمێر 6ی ئێواره‌و‌ه بۆ 12ی شه‌و مۆلید‌ه ئه‌هلییه‌كان كاره‌با بد‌هن‌و له 12ی شه‌ویشه‌و‌ه كاره‌با ی
نیشتیمان ی بدرێت به‌هاوواڵتیان تا كاتژمێر 6ی ئێواره‌و به‌مه‌ش ل ه شه‌و وڕۆژێكدا 18كاتژمێر كاره‌با ی نیشتیمان ی به‌هاوواڵتیان ده‌درێت". ئ���هن���دازی���ار س��م��ك��ۆ حسێن به‌ڕێوه‌به‌ر ی كاره‌با ی ده‌ربه‌ندیخان له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت "ئێم ه ك �هم��ت �ه‌رخ �هم نه‌بووین، ه��هر ه��اوواڵت��ی �هك هاتبێت ه ال ی ئێم ه ی��ان ته‌له‌فۆن ی بۆ كردبین ده‌ستبه‌ج ێ به‌ده‌میه‌و‌ه رۆشتووین‌و كێشه‌كه‌مان بۆ چاره‌سه‌ر كردووه، ژم���اره ته‌له‌فۆنێك ی ن��ۆرم��اڵ‌و 2 میدیا تیلیكۆممان هه‌ی ه بۆئهوه ی هاوواڵتیان په‌یوه‌ندیمان پێوه‌بكه‌ن له‌كات ی كێشه‌كانیاندا". سه‌باره‌ت بهوه ی ئهو گه‌ڕه‌ك ه پاره‌یان كۆكردۆته‌و‌ه بۆ چاككردن ی م��ح��اوی��ل �هك �هی��ان ،ب��ه‌ڕێ��وهب��هر ی كاره‌با ی ده‌ربه‌ندیخان ،وت ی "ئێم ه كرێنمان نییهو ده‌بێت چ��اوه‌ڕ ێ بكه‌ین له‌سلێمانیه‌و‌ه كرێنمان بۆ بێت بۆ چاككردنهوه ی محاویله، ئیتر هاوواڵتیان خۆیان پاره‌یان ك��ۆك��ردۆت �هوهو كرێنیان به‌كر ێ گرتووه ئهوه له‌خۆیانه‌و‌ه كردویانه‌و ئێم ه ئ��اگ��ادار ی نین ،محاویل ه ی یه‌ده‌كیشمان ههیهو به‌نیازین له‌چه‌ند رۆژ ی ئاینده‌دا محاویله‌یه‌ك ی تر بۆ ئهو گه‌ڕه‌ك ه دابنێین". ب��ۆ روون��ك��ردن��هوه ی زیاتر ی ك��ێ��ش� ه ی ك���اره‌ب���ا ی نیشتمان ی ل �ه‌ده‌رب �هن��دی��خ��ان ،به‌ڕێوه‌به‌ر ی كاره‌با ی ده‌ربه‌ندیخان ئاماده‌نه‌بوو ب�ه‌ده‌س��ت��وور بڵ ێ ك� ه وێستگ ه ی كاره‌با ی ده‌ربه‌ندیخان رۆژان ه چهند كه‌یڤ ی كاره‌با به‌رهه‌مدێنێت‌و چهند ی ده‌درێت به‌ده‌ربه‌ندیخان.
شـوێـنـه‌واره ئـیـسـالمـیـیـه‌كـان نـۆژه‌نـده‌كـرێـنـه‌وه
ی ی بۆ نۆژهنكردنهوه ی ئه‌وقاف كارئاسان بۆ پاراستنیان له‌له‌ناوچوونیان ،وه‌زاره‌ت شوێنهواره ئیسالمییه‌كان ده‌كات
ی بانیشاری له‌هه‌ولێر عه‌ل ی ی ئ�ه‌وق��اف‌و كاروبار وه‌زاره‌ت��� ی له‌به‌رنامه‌یدای ه شوێنهواره ئایین نۆژه‌نبكاته‌وه، ئیسالمییه‌كان پاراستنیان ی ب �هم �هب �هس��ت � ی له‌فه‌وتان‌و له‌ناوچوون ،ئه‌نجومه‌ن وه‌زیرانیش ره‌زام �هن��دی لهسهر پڕۆژه‌كه نیشانداوه. ی ی ئه‌نجومه‌ن ب���هب���ڕی���ار ی وه‌زی����ران ،م��زگ�ه‌وت�ی گ���هوره خ��ورم��اڵ نۆژه‌نده‌كرێته‌و‌ه ك ه ی نێوان عێراق-ئێراندا ی شه‌ڕ له‌كات ی 1988-1980رووخاوه‌و له‌ساڵ ته‌نها مناره‌یه‌كی ماوهتهوه. ی ی 1988مزگه‌وت له‌ساڵ ی خ��ورم��اڵ ك � ه ئێستا گ����هوره ی ماوه ،به(تی ی مناره‌ك ه نیو‌ه ئێن تی) ته‌قێنرایه‌وه ،تائێستا ی نۆژه‌نكردنه‌وه‌یدان ،رۆژ له‌هه‌وڵ ی ئهو مزگه‌وت ه ی رۆژ منار‌ه له‌دوا ی بهرهو داڕمان ده‌چێت ،وه‌زیر ی ده‌ڵێت ی ئاین ئه‌وقاف‌و كاروبار ی ته‌واو ده‌كه‌ین بۆ ئهو "كارئاسان ی ك ه بیه‌وێت شوێنهواره الیه‌ن ه ئیسالمییه‌كان نۆژه‌نبكاته‌وه". ی سمكۆ س��االر به‌ڕێوه‌به‌ر ی "لهكاتی ی خورماڵ ،وت ناحی ه
سه‌ردانه‌كه‌ی ل �ه 2009بۆ شاری هه‌ڵه‌بجه ،چهند پڕۆژه‌یه‌كمان ی خستووه‌ت ه ب���ه‌رده‌م سه‌رۆك حكومهت ،یه‌كێك لهو پڕۆژان ه ی ی گهوره ی مزگه‌وت نۆژهنكردنهوه خورماڵبووه". ی ههر ن���ۆژه‌ن���ك���ردن���هوه ی پێویست ش���وێ���ن���ه‌وارێ���ك ی شوێنه‌وارناس هه‌ی ه به‌تیمێك ی ئهو شوێنهواره ی كۆن تا سیما ی ل��هن��اون��ه‌چ��ێ��ت ،سه‌ندیكا ی كوردستانیش شوێنه‌وارناسان داواده‌كه‌ن هه‌ماهه‌نگیان له‌گه‌ڵدا ی ی نوژه‌نكردنه‌و‌ه بكرێت له‌كات شوێنه‌واره‌كاندا. ی دڵ��ش��اد ع��ه‌زی��ز سه‌رۆك ی له‌سه‌ندیكا ت��وێ��ژی��ن��هوه كوردستان‌و ی شوێنه‌وارناسان ی ی شوێنه‌وار مامۆستا له‌به‌ش ی سه‌اڵحه‌دین ،له‌لێدوانێكدا زانكۆ ب���ۆ ده‌س����ت����وور راگ���هی���ان���د "هه‌رالیه‌نێك بیه‌وێت شوێنه‌وارێك ن��ۆژه‌ن��ب��ك��ات��هوه ،پێویست ه ی ی شوێنه‌وارناس لهگهڵ تیمێك ی ب��ك��ات ،چونك ه ه�هم��اه�هن��گ� ی ئهو شوێنهواره ده‌بێت سیما ی تێدا ی كۆن نه‌شێوێت‌و كه‌ره‌ست ه ی به‌كاربێت ،ئێم ه وهك سه‌ندیكا كوردستان ی شوێنه‌وارناسان
منار‌ه ی مزگه‌وته‌ك ه ی سه‌رده‌م ی عه‌بدوڵاڵ ی كوڕ ی عومه‌ر نۆژه‌نده‌كرێته‌و‌ه
خۆشحاڵین به‌وكاره ،له‌هه‌مانكاتدا ی نابێت ئه‌وكار‌ه بدرێت ه ده‌ست ی مقاول ،چونك ه مقاول ته‌نها بوار مادی ده‌وێت". ی ی كۆن ی م��زگ�ه‌وت� م��ێ��ژوو ی خورماڵ دهگهڕێتهوه سه‌رده‌م ی ع��وم�هر ك ه ی ك��وڕ ع�هب��دوڵ�ڵا ی ده‌گ��ه‌ڕێ��ت��هوه بۆ م��ێ��ژووه‌ك � ه ی 1160كۆچی ،له‌وكاته‌دا ساڵ ی ههبووه ی باش مزگه‌وته‌ك ه رۆڵ ی ی خه‌ڵك ل���ه‌پ���ه‌روه‌رده‌ك���ردن��� ناوچه‌كه ،وهك قوتابخانه‌یه‌ك ی خورماڵ. بووه بۆ دانیشتوان مامۆستا عه‌بدوڵاڵ حمه‌مراد ی ی گ���هوره ی مزگه‌وت وت��ارب��ێ��ژ خ���ورم���اڵ ،ل �ه‌ل��ێ��دوان��ێ��ك��دا بۆ ده‌س��ت��وور راگ�هی��ان��د "ده‌بوای ه ی ئه‌وكار‌ه زوتر بكرایه ،بۆئهوه مناره‌ك ه بهو جوانیی ه بمێنێته‌وه، بهداخهوه كه‌س نیی ه له‌كوردستان ی ب���دات به‌شوێنه‌وار‌ه گ��رن��گ� ئیسالمییه‌كان". ی ی گهوره ی مزگه‌وت وتاربێژ ی "چ�هن��د ساڵێك خ��ورم��اڵ وت � ل��هم��ه‌وپ��ێ��ش ئ���هو ك���اره‌م���ان خستووه‌ته‌ڕوو ،ب �هاڵم گوێمان ی ناوچه‌ك ه لێنه‌گیراوه ،وهك خه‌ڵك ی وه‌زیران‌و ی ئه‌نجومه‌ن سوپاس ی ئ �ه‌وق��اف ده‌كه‌ین، وه‌زاره‌ت����
ی ب�هوهی كار بۆ نۆژهنكردنهوه ئهو مزگه‌وته ده‌كات". ی ئه‌وقاف‌و كاروباری وه‌زاره‌ت ی كوردستان ی ه �هرێ��م � ئ��ای��ن � ی شه‌شه‌مدا ده‌یه‌وێت له‌كابین ه ی ته‌واو بدرێت به‌مزگه‌وت‌و گرنگ ش��وێ��ن��ه‌وار‌ه ئیسالمییه‌كان، ب �هت��ای��ب �هت ئ���هو ش��وێ��ن��ه‌وار‌ه ی له‌ناوچوونیان ی مه‌ترس ئاینییان ه ههیه. ی ی وه‌زیر ی عه‌ل ی حاج كامیل ئ��ه‌وق��اف‌و ك��اروب��اری ئایینی، ی راگه‌یاند "ئێم ه ب�ه‌ده‌س��ت��وور ده‌م��ان �هوێ��ت ئ��هو شوێنهواره ئیسالمیان ه بپارێزین ،بۆ ئهو ی مهبهستهش ههموو رێگایه‌ك ی ب��اش ده‌گ��ری��ن�هب�هر به‌ئومێد ی شوێنهواره ئیسالمییه‌كان ئهوه له‌ناونه‌چن". ی ی ئه‌وقاف‌و كاروبار وه‌زیر ی وه‌زیران ی "ئه‌نجومه‌ن ی وت ئاین ی ن��ی��ش��ان��داوه بۆ ره‌زام����هن����د ی ئهو شوێنهواره نۆژهنكردنهوه ئیسالمییه ،بۆ ئهو مهبهستهش ی زۆر ههیه، پێویستمان به‌پاره‌یه‌ك ی له‌كاتێكدا ده‌بێت هه‌ماهه‌نگ ی بكرێت لهگهڵ كۆمه‌ڵێك خه‌ڵك ی شوێنه‌وارناسیداو شاره‌زا ل ه بوار پشت به‌وان ببه‌سترێت".
31
info@destur.net
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
First Year
خه‌ڵک
دانیشتووانی وارمــاوه گــلــه‌یــیــان هـه‌یــه داوای بایه‌خدان به‌شوێن ه گه‌شتوگوزارییه‌كان دهكهن
كامه‌ران كه‌ریم له‌شاره‌زوور دانیشتوانی ناحی ه ی وارماوه ،داوای خزمه‌تگوزاری زیاتر‌و بایه‌خدان خزمه‌تگوزارییه‌كان به‌شوێن ه دهك �هن ،بهرپرسانی حكومه‌تیش چهندین جار به‌ڵێنی هاوكارییان پێداون ،بهاڵم زۆرب ه ی داواكارییه‌كان جێبه‌جێنه‌كراون. دارستانه‌ك ه ی وارماوه كه‌زۆرب ه ی دانیشتوانی ناوچه‌ك ه ل��ه‌وه‌رزی به‌هار‌و هاویندا بۆ كاتبه‌سه‌ربردن رووی ت��ێ��دهك�هن ،بهپێی وت ه ی هاوواڵتیان له‌ئێستادا له‌ئاستی پێویستدا خزمه‌ت ناكرێت‌و له‌ڕووی گه‌شت‌وگوزارییه‌و‌ه پشتگوێخراوه. ن��اح��ی � ه ی وارم�����اوه ك�� ه 47 گوند له‌خۆده‌گرێت ،له‌ده‌وروبه‌ری ناحیه‌كه‌دا چهندین دارستان‌و نه‌مامی نوێ رواون ،بهاڵم خه‌ریك ه بهرهو وشكبوون ده‌ڕوات‌و له‌ڕووی پاك‌وخاوێنیشه‌و‌ه بایه‌خی پێنه‌دراوه، ب�ه‌ج��ۆرێ��ك له‌چه‌ند شوێنێكیدا دارستانه‌ك ه له‌شوێنی فڕیدانی
پاشماو‌ه ی ماڵه‌كان ده‌چێت. ئومێد ئیبراهیم ته‌مه‌ن ()15 س��اڵ ،خوێندكاری ناوه‌ندییه له‌وارماوا ،به‌ده‌ستووری وت"من زۆرج��ار بۆ سه‌عیكردن ده‌چمه ئهو دارستانه ،چونكه له‌ناحییه‌كه پاركێك نییه بتوانیت تیایدا پشوو بده‌ین". ب �ه‌ڕای ئومێد ئهو دارستان ه بۆ ئه‌وان پێویست ه "بهاڵم ئهگهر خزمه‌تبكرێت‌و بایه‌خی پێبدرێت، ههرچهنده تائێستا وهك پێویست خزمه‌تگوزار ی تیادا نهكراوه". دانیشتوانی ناحی ه ی وارماوا له‌رێگ ه ی رۆژنام ه ی دهستوورهوه داوای خ��زم �هت��گ��وزاری زیاتر‌و بایه‌خدان بهو دارستان ه دهكهن. حه‌م ه عه‌ل ی سۆف ی ته‌مه‌ن ()53س��اڵ به‌ده‌ستووری وت"ئهو دارستان ه شتێك ی زۆرباشه ،بهاڵم ئهگهر ئاوڕ ی لێبدرێته‌وه ،چونك ه حاویه‌یه‌ك یاخود شوێنێكی تیانیی ه پاشماو‌ه ی تێبكرێ". ل �هب �ه‌دواداچ��وون��ی ده‌ستوور بۆ ناو دارستانی وارم��اوا ،تێبینی
گهشتوگوزاری شاره‌زوور فه‌رامۆشکراوه ئ���هوه ك��را ك�هك��رێ��ك��اره‌ك��ان ههر له‌ناو دارستانه‌كه ،پاشماوه‌كان ده‌س���وت���ێ���ن���نو ژی��ن��گ�� ه ی نێو دارس��ت��ان��هك��هی��ان ب���هت���هواوی پیسكردووه. سۆف ی وتی "قه‌ناعه‌تم وای ه حكومهت به‌رپرس ی سهرهكیی ه له‌گوێنه‌دان بهو دارستانه". نزیك ه ی ( )38هه‌زار نه‌مام ی ج��ۆراوج��ۆرو دره‌خ��ت لهنێو ئهو دارستانه‌دا ههیهو ( )120كرێكار تایبه‌ت ب�هو شوێن ه كارده‌كه‌ن،
بهاڵم سااڵن ه پووش‌وپه‌اڵشی ساڵ ی پێشووتر ده‌مێنێته‌وه ،كه‌ترس ی ئ��هوه ی لێ دهك��ر ێ ئهگهر گڕی ئاگرێك بكه‌وێته‌وه ،زیانێك ی زۆر بهو شوێن ه ده‌گه‌یه‌نێت. شه‌مس ه ئه‌وڕه‌حمان ،ژنێك ی ته‌مه‌ن ( )41ی ساڵی دانیشتوو ی ناحیی ه ی وارم����اوا ،كه‌سااڵنه‌و له‌وه‌رزی به‌هاردا به‌ماڵه‌و‌ه ده‌چن بۆ ئهو دارستانه ،وتی"به‌ده‌به‌و به‌شان ئاو ده‌به‌م ،چونك ه ئاو ی تیانیه". ه��اوواڵت��ی��ان دروستكردنی
س��ی��اج��ێ��ك ب�������ه‌ده‌وری ئ��هو دارستانه‌دا به‌پێویست ده‌زانن، بۆئه‌وه‌ی دارستانه‌كه له‌فه‌وتان‌و ئاژه‌ڵ بپارێزرێت. ق��ادر محه‌مه‌د ،لێپرسراو ی به‌ش ی دارستان‌و ڕه‌زگ ه ی وارماوا به‌ده‌ستووری وت"له‌به‌رنامه‌ماندای ه بیرێك لهو دارستان ه لێبده‌ین‌و ئهو كێشه‌یه‌ش چاره‌سه‌ر بكه‌ین". ق��ادر وتی"ئهو دارستان ه بۆ خ�هڵ��ك�ه ،پێموای ه سیاجكردن شتێكی عه‌یب ه بێت". له‌الیه‌كی ت��رهوه عه‌بدلكه‌ریم ع����ارف ،ب���ه‌ڕێ���وهب���هر ی گشت ی كشتوكاڵ ی ش���اره‌زوور له‌ڕێگ ه ی رۆژنام ه ی ده‌س��ت��ووره‌وه ،به‌ڵێنی ئهوه ی به‌هاوواڵتیانی ناحیه‌كه‌دا، كاری باشتر بۆ ئهو دارستان ه بك هنو وهك��و شوێنێكی گهشتوگوزاری مامه‌ڵ ه ی له‌گه‌ڵدا بك هنو بایه‌خی پێبده‌ن .ئهو وتی"ئهو نه‌مامان ه ی فه‌وتاون ده‌یانڕه‌وێنینه‌وه‌و زهو ی ل�هس��ن��وور ی ئ �هو دارس��ت��ان� ه بێت ده‌یبوژێنینه‌وه ،ههروهها هێڵ ی ئاگربڕ ی بۆ ده‌كه‌ین".
زیاتر له 9ساڵ ه زێرابێك به‌كراوه‌یی جێهێڵدراو ه سه‌رۆكی شاره‌وانی :حه‌قوایه بۆیان چاره‌سه‌ربكرێت
هاوژین محه‌مه‌د له‌چوارقوڕن ه ماوه‌ی زیاتر له 9ساڵه گه‌ڕه‌كێكی شارۆچكه‌ی چوارقوڕنه ،سهر به‌تاڵه‌‌و ئه‌وه‌ش نیگه‌رانی الی ه��اوواڵت��ی��ان دروستكردووه، سه‌رۆكی شاره‌وانی چوارقوڕنه‌ش ده‌ڵێت حه‌قوایه زێ��راب��ی ئهو گه‌ڕه‌كه چاكبكرێت. دانیشتوانی هاوواڵتیانی چوارقوڕنه له‌ڕێگه‌ی رۆژنامه‌ی دهستوورهوه داوا له‌به‌رپرسانی شارۆچكه‌كه‌یان دهكهن كێشهی ئ �هو زێ��راب�هی��ان ب��ۆ چاره‌سه‌ر بكرێت ،چونكه رۆژان �ه منداڵ ده‌كه‌ونه ناو زێرابه‌كه‌وه‌‌و ترس‌و دوودڵی بۆیان دروستكردووه. ع����هب����دوڵ��ڵ�ا م��هح��م��ود ب �هت �هم �هن��ێ��ك��ی دانیشتووی
گه‌ڕه‌كی رزگ��اری له‌چوارقوڕنه ب��ه‌ده‌س��ت��ووری وت"م���ن پیرم چ��اوم ك��زب��ووه ،زۆر ده‌ترسم رۆژێك بكه‌ومه ناو ئهو زێرابه‌وه، چونكه مندااڵنی ئهو گه‌ڕه‌كه رۆژان �ه چهندین جار ده‌كه‌ونه ناوی ،بههۆی پیسی ئهو زێرابه تووشی نه‌خۆشی په‌تا بووین له‌به‌رئه‌وه‌ی هاوینان هه‌رچی مێش‌و مه‌گه‌زی ئهم شاره ههیه هه‌مووی لێره كۆده‌بێته‌وه". ده‌وروب�����ه‌ری ئ��هو زێرابه ن��زی��ك�هی ( )50م��اڵ�ی لێیه، ماڵه‌كانیش بههۆی بێزاریان ل �هو زێ��راب �ه ،بیر له‌فرۆشتنی خانووه‌كانیان ده‌كه‌نه‌وه. حه‌مه‌دئه‌مین م���ری���هم دان��ی��ش��ت��ووی ه �هم��ان گ��ه‌ڕه‌ك وتی"ماوه‌ی چوار ساڵه ماڵمان هاتووه بۆ ئێره ،بهاڵم به‌ته‌واوی
په‌شیمانین ،چونكه ئێره لهبهر ب��ۆن��هك��هیو زۆری مێشوله بێزاریان كردووین". ه��هروهه��ا وت��ی"م��ن خۆم ماوه‌یه‌كه نه‌خۆش كه‌وتووم به‌خوا سه‌به‌به‌كه‌ی بهو زێرابه كراوه‌یه ده‌زانم".
ئهو ژنه داوای له‌حكومه‌ت ك��رد ،كێشهی ئ�هو زێرابه‌یان به‌زووترین كات بۆ چاره‌سه‌ر بكات. ش��ێ��خ ع��ه‌ل��ی س���ه‌رۆك���ی ش�����اره‌وان�����ی چ���وارق���وڕن���ه به‌ده‌ستووری وت"راسته زێرابی
حکومه‌ت زێرابی له کۆاڵنه ته‌نگه‌به‌ره‌کاندا پێدروست ناکرێت
ئهو گه‌ڕه‌كه كراوه‌یه‌‌و كه‌وتووه‌ته كۆتایی گ �ه‌ڕه‌ك �هك �هوه ،بهاڵم ئێمه س��ه‌ردان��م��ان ك���ردووهو كه‌شفمان ك���ردووه ،حه‌قیانه بۆیان بكرێ". س����ه‌رۆك����ی ش����اره‌وان����ی چوارقوڕنه ههروهها وتی"ئهو شوێنه ل �هب �ه‌رئ �هوهی ته‌سكه ناتوانین گونج‌و خه‌باته‌ی بۆ به‌رین ئه‌گه‌رنا ئ�هوه لهساڵی 2009خ��راب��ووه به‌رنامه‌وه ك��ول��ف �هی ب��ۆ دیاریكرابوو، كه‌بڕیاربوو ()150م له‌وشوێنه‌ی ئێستای دووربخرێته‌وه ،بهاڵم ه�ه‌وڵ��ده‌ده‌ی��ن لهساڵی تازه‌دا بتوانین رێگا چاره‌یه‌كی باشتر بدۆزینه‌وه به‌هاوكاری خه‌ڵكه‌كه چونكه ده‌ب��ێ ب �هن��او موڵك‌و ماڵی خه‌ڵكدا بڕۆین ،بۆ ئهوهی چاره‌سه‌ری بۆ بكه‌ین".
بگـه‌ڕێنـه‌وه ،بـا گـونـده‌كـان زیـاتـر چۆڵنه‌بن فه‌رمان چۆمانی له‌رانیه دانیشتوانی گوندێكی سنووری ههرێمی كوردستان ،سهر به‌ناحی ه ی ه �هڵ��ش��ۆ ،ده‌ڵ��ێ��ن ت��ا حكومهت ن�ه‌گ�ه‌ڕێ��ت�هوه ب��ۆ گونده‌كانیان‌و خزمه‌تگوزاریان بۆ ئه‌نجامنه‌ده‌ن، ئ���ه‌وان زی��ات��ر بیر له‌چۆڵكردنی گونده‌كانیان ده‌كه‌نه‌وه. گوند ی شێخ ئاوده‌اڵنی سهر به‌ناحی ه ی هه‌ڵشۆ ،كه‌نزیك ه ی دوو كیلۆمه‌تر له‌ناحیه‌كه‌و‌ه دووره‌و زیاتر له 130ما ڵ ده‌بن ،یه‌كێك ه لهو گوندان ه ی كوردستان ك ه تائێستا زۆرترین ژماره ی دانیشتوانی تیادا م��اوهو چۆڵیان ن �هك��ردووه ،بهاڵم ده‌ڵێن ئهگهر خزمه‌تگوزاری بۆ ئهوانیش ئه‌نجامنه‌درێت‌و حكومهت نه‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ الی��ان ،ئه‌وا دوور نییه ،ئهوانیش وه‌كو گونده‌كانی
ت��ر بیر له‌چۆڵكردن بكه‌نه‌و‌ه‌و گونده‌كه‌یان جێبهێڵن. ئهو گوند‌ه كه‌زیاتر له700كه‌س پێكده‌هێنن، دانیشتووانه‌ك ه ی بهدهست كۆمه‌ڵێك گرفت‌وكێش ه ده‌ناڵێنن ،ئه‌وان داواده‌كه‌ن كه‌ده‌بێت بهرپرسانی حكومهت بگهڕێنهوه بۆ گونده‌كان‌و خزمه‌تگوزرایان بۆ بكهن ،نه‌ك ئه‌وان داوا له‌هاوواڵتیان بكهن بگهڕێنهوه. مه‌سعود عه‌ل ی خوێندكار ی كۆلێژ ی پزیشك یو دانیشتوو ی گوند ی شێخ ئاوده‌الن ،ده‌ڵێت"هه‌ڵكه‌وت ه ی جوگراف ی گونده‌كه‌مان ناوچه‌یه‌ك ی سنوریی هو به‌هه‌وڵ ی رێكخراوه خێرخوازیه‌كان‌و حكومهت بڕێك خزمه‌تگوزار ی بۆ ئه‌نجامدراوه ،بهاڵم بهو مانای ه نایهت ك ه له‌خواست ی خه‌ڵكدا ب��ێ��ت ،ئێم ه ت��ا ئێستا كاره‌با ی حكومیمان نییه ،له‌كاتێكدا له‌ناحی ه ی هه‌ڵشۆ‌و قه‌زا ی قه‌اڵدز ێ
نزیكین‌و ئهوهنده دوور نین". هاوواڵتیانی ئهو گوند‌ه ئاماژه ب���هوه دهك����هن كه‌گونده‌كه‌یان پ��ێ��وی��س��ت� ه ل���ه‌زووت���ری���ن كاتدا ببه‌سترێته‌و‌ه به‌ناحیه‌ی هه‌ڵشۆوه، ئه‌گه‌رچی ئێستا رێگایه‌كی خۆڵی ههیه ،بهاڵم له‌ئاستی داخوازییه‌كانی گوندنشینه‌كاندا ن��ی �نو داوای قیرتاوكردنی دهكهن. ع��وب��ێ��د ش��ێ��خ ئ���اوده‌الن��� ی گه‌نجێك ی ئهو گونده‌یه‌و خوێندكار ی زانكۆیه ،وت�ی"زۆرب� ه ی كچان لهو گوند‌ه كه‌ده‌گه‌ن ه قۆناغ ی ئاماده‌ی ی واز له‌خوێندن دههێنن ،به‌هۆ ی نه‌بوون ی خوێندنگه‌ی ئاماده‌ی ی ناتوانن له‌شاره‌كان بخوێنن ،چونك ه خه‌ڵكه‌ك ه هه‌ژاره". ئهو خوێندكار‌ه ئاماژه ی به‌وه‌دا ك ه تائێستا زیاتر له‌چل كچ وازیان له‌خوێندن هێناوهو ب ێ به‌شبوون له‌خوێندن‌و وت��ی"ئ��هو كچان ه ی
له‌ئاماده‌ی ی ده‌خوێنن ژماره‌یان له‌په‌نج ه ی ده‌س��ت تێپه‌ڕناكات‌و هیچیان نه‌گه‌یشتوونه‌ت ه زانكۆ ،ئهم ه له‌كاتێكدای ه كه‌ئه‌و كچان ه له‌قۆناغ ی خوێندندا زۆر سه‌ركه‌وتوو بوون‌و پل ه ی باشیان بهدهستهێناوه". ل ه كۆتای ی قسه‌كانیدا ئهو گه‌نج ه داوای��ك��رد له‌هه‌رك هس‌و الیه‌نێك كه‌توانا ی هه‌ی ه ده‌ست ی ه��اوك��ار ی ب��ۆ گونده‌كه‌یان درێژ بكات‌و قوتابخانه‌یه‌ك ی ئاماده‌ییه‌یان ب��ۆ ب��ك��ات��هوه ،ئ��هم��ه‌ش دوای ئ �هوه ی له‌حكومه‌ت بێئومێدبوون كه‌هاوكاریان بكات. زانا ره‌سول به‌ڕێوه‌به‌ر ی ناحی ه ی هه‌ڵشۆ به‌ده‌ستور ی وت"نیو‌ه ی رێگاكه‌مان ب��ۆ قیرتاوكردوون، ئه‌ویتریش تاده‌گات ه ناو گونده‌ك ه تێكه‌ڵرێژمان كردووهو لهم قۆناغه‌دا ناتوانین ههموو گوندێك قیرتاو بكه‌ین".
ههروهها وتی"زۆر گوندمان هه‌ی ه كه‌هه‌ر قوتابخان ه ی لێنییه‌و لهو ێ قوتابخان ه دروستكراوه‌و خوێندنگا ی ئاماده‌یشمان له‌نێوان سه‌نته‌ر ی هه‌ڵشۆ‌و گونده‌ك ه دروستكردووه‌و ده‌توانن بێن ه ئه‌وێ". گ���ون���دهك��� ه ب�����هب�����ه‌راورد به‌گونده‌كانی ت��ری ئ�هو سنوور‌ه رێژهیهكی باشی دانیشتوانی لێماو‌ه‌و هێشتا گونده‌كه‌یان چۆڵنه‌كردووه، ب��هاڵم هێشتا ك��اره‌ب��ای حكومی نییه ،له‌كاتێكدا هه‌ندێك گوند ك ه به‌رێژه‌ش ته‌نها چهند ماڵێكن كاره‌بای حكومیان ههیه. سه‌رۆكی ش��اره‌وان��ی هه‌ڵشۆ وتی"پڕۆژه ی كاره‌با ی حكوم ی ئهو گونده‌مان پێشكه‌شكردوو‌ه ك ه زیاتر له 200ملیۆن دۆالر ی ده‌وێ‌و پرۆپۆزه‌ل ی ته‌واو بووهو ره‌زامه‌ند ی لهسهر دراوه ،به‌مزوان ه ده‌خرێت ه ته‌نده‌رو جێبه‌جێده‌كرێت".
جه‌لیل محه‌مه‌د شه‌ریف
با گله‌ی ی له‌خۆمان بكه‌ین.. له‌بار‌ه ی بڕیاره‌ك ه ی وه‌زاره‌ت ی رۆشنبیر ی به‌غداو‌ه نه‌یارانی گه‌لی كورد ئه‌مڕۆ به‌چاالكییه‌وه ههموو رێگه‌یه‌ك ده‌گرنه‌به‌ر بۆئه‌وه‌ی بابه‌ته چاره‌سه‌رنه‌كراوه‌كانی ئێمه‌و ئه‌وان وا ئاراسته بكهن كه‌خۆیان براوه‌بن‌و ئێمه‌ش دۆڕاو ،یه‌كێك لهو بابه‌تانه مه‌سه‌له‌ی كه‌ركوكه، بۆیه زۆر به‌زیره‌كی‌‌و بێ ئۆقره‌یی له‌هه‌وڵدان كه‌ركوك به‌شێوه‌یه‌ك پیشانبده‌ن كه شارێكه له‌ژێر حكومه‌تی به‌غدایه‌و به‌س ،ده‌شیانه‌وێ ره‌نگ‌و بۆنی كوردایه‌تی تیادا كاڵ بكهنهوه. ئهم بڕیاره‌ی وه‌زاره‌تی رۆشنبیری به‌غدا بۆ ئهوهی كه‌ركوك ئه‌مساڵ بكرێته شاری رۆشنبیری عێراقی ده‌چێته خانه‌ی ئهو مه‌به‌سته‌ی كه ناومان هێنا ،ئێمه دهبێ بزانین ههر الیه‌نێك هه‌وڵ بۆ خۆی دهدات ،بۆیه ده‌بێت له‌پێشدا گله‌یی له‌الیه‌نه سیاسیو رۆشنبیریه‌كانی خۆمان بكه‌ین كه تائێستا چهندین ڤیستڤاڵ‌و زه‌ماوه‌ند له‌بۆنه‌كاندا له‌كوردستان ئه‌نجامدراوه ،كه‌چی جارێك له‌جاران بیریان بۆ ئهوه نه‌چوو كه ئهو جۆره ڤیستڤااڵنه بهێننه كه‌ركوك، وهك ئهوهی ئهم شاره به‌شێك نه‌بێت له‌كوردستان، ده‌زگاكانی سلێمانیو هه‌ولێر كه ناوی كه‌ركوك دێت له‌رزیان لێدێت نازانن ئهگهر ڤیستڤاڵی رۆشنبیریو شانۆگه‌ری‌‌و بابه‌تی تر چه‌نده وره‌ی ههموو كوردێك به‌رز دهكاتهوه ئهگهر له‌كه‌ركوك ئهنجام بدرێ ،بهپێچهوانهوه ئهگهر كه‌ركوك به‌گوێره‌ی ئهو بڕیاره‌ی به‌غدا كاری پێ بكرێ وره‌و گیانی ته‌عریب پێی ده‌گه‌شێته‌وه دیاره ئهمهش بنه‌مای مه‌به‌ستێكی زۆری بهرپرسانی به‌غدایه. پێشنیار دهكهم ئێمه‌یش بكه‌وینه ئاماده‌باشیه‌وه بۆ رێكخستنی ده‌یان چاالكی رۆشنبیری جۆراوجۆر له‌ماوه‌ی ئهم ساڵدا، بۆئه‌وه‌ی ده‌نگمان دلێر بێت‌و هه‌ست به‌نشوستی نه‌كه‌ین به‌رامبه‌ر به‌وان بۆ ئهم مهبهستهش وه‌زاره‌تی رۆشنبیری كوردستان‌و وه‌زاره‌تی پهروهردهو سه‌ندیكاكانی رۆژنامه‌نوسان‌و هونه‌رمه‌ندان‌و مامۆستایان‌و یه‌كێتی نوسه‌ران‌و كۆمه‌ڵه رۆشنبیریه‌كان‌و وه‌رزشیه‌كان‌و كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ههر ههموو تێدا به‌شداربن بۆئه‌وه‌ی به‌ڕاستی شوێن په‌نجه ده‌ستمان دیار بێت‌و ده‌نگبداته‌وه له‌هه‌موو عێراق‌و ناوچه‌كه‌و شاره‌كه‌مانیش له‌ماوه‌یه‌دا پاك راگرین‌و بیڕازێنینه‌وه بهشێوهیهكی شایسته.
info@destur.net
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
کلتور
30
ی كچان نزیكبووه‌ته‌و ه له‌یان ه شه‌وانه‌كانی سلێمانی ،مۆدی سه‌مای شه‌وان ه هونه‌رمه‌ندان به‌گۆرانی‌‌و مۆسیقا یانه‌كانی شه‌وان گه‌رمده‌كه‌ن
محه‌مه‌د‌و موعاز له‌سلێمانی "ئهگهر شوێنی رێستۆرانته‌كه‌مان بچوك نه‌بوایه ،سه‌ماكه‌ریشمان ده‌هێنا ،چونك ه گه‌نجان زیاتر ده‌هاتن" ،ئهم ه وت ه ی بڵند حیكمه‌ت خاوه‌ن ی ریستۆرانت ی شه‌وانه‌ی هیلین ه له‌سلێمانی. له‌ریستۆرانتی شه‌وان ه ی هێلین كه‌كوڕێكی خه‌ڵكی شاری دیاربه‌كر خاوه‌نێتی ،شه‌وان ه چهند گۆرانبێژێك تادره‌نگانێكی شه‌و گۆرانی توركی‌و ك�����وردی ده‌ڵ���ێ���ن ،گه‌نجانیش به‌چه‌پڵه‌رێزان ،شه‌وی درێژی زستان به‌ڕێده‌كه‌ن. ئهوهی زیاتر ریستۆرانتی هێلینی بۆ گه‌نجان خۆشتر كردووه ،لهنێو ئهو گۆرانیبێژانه‌دا كچ ه گۆرانبێژێكیش ش�ه‌وان گۆرانی ده‌چڕێت ،ئه‌وه‌ش زیاتر هانی گه‌نجانی داوه سه‌ردانی رێستۆرانته‌كانی شه‌وان بكهن. ب��ڵ��ن��د ح��ی��ك��م �هت خ���اوه‌ن��� ی ریستۆرانت ی شه‌وانه‌ی هیلین ههموو شه‌وێك ئاهه‌نگ بۆ میوانه‌كان ی س��ازده‌ك��ات‌و وتی"ههموو شه‌وێك له‌كاتژمێر حه‌وت‌و نیو تادوازد‌ه ی شه‌و ئاهه‌نگ ده‌گێڕین‌و گۆرانبێژه‌كان گۆران ی تورك یو بادین یو هه‌ند ێ جاریش سۆران ی ده‌ڵێن". زۆرب � ه ی شه‌وان ه ریستۆرانت‌و یانه‌كان ی سلێمان ی بۆ پێشوازیكردن له‌میوانه‌كانیان ئاهه‌نگ ی گۆران یو م��ۆس��ی��ق��ا س���ازده‌ك���هن ،خ���اوه‌ن ریستۆرانت‌و یانه‌كان ئهم مۆدێل ی ئاهه‌نگگێڕان ه ك ه ئێستا له‌زیادبووندای ه به‌حاڵه‌تێك ی ب��اش وه‌سفده‌ك هنو گۆرانبێژان به‌خۆشحاڵیه‌و‌ه لهو هونه‌ر‌ه ده‌ڕوانن كه‌بژێو ی ژیان ی پێ دابین دهك هنو میوانانیش به‌گه‌رم‌و گوڕییه‌و‌ه پێشواز ی له‌دیارده‌ك ه
هونه‌ر ده‌بێت ه سهرچاوهیهكی بژێوی بۆ هونه‌رمه‌ندان .فۆتۆگراف :مه‌عاز فه‌رحان دهك�����هن .ب��ڵ��ن��د ب��ه‌ده‌س��ت��ووری وت"ش����ه‌وان���� ه پ����اره ده‌ده‌ی���ن��� ه هونه‌رمه‌نده‌كان ،هه‌ندێك جاریش میوانه‌كان پاره‌یان ده‌ده‌نێ". له‌ریستۆرانت ی هیلیندا س ێ گۆران ی بێژ ی كوردستان ی توركیا گۆران ی ده‌ڵێن كه‌یه‌كێكیان كچ هو دوانه‌ك ه ی تریان كوڕن ،ئهگهر شوێنه‌كه‌شیان بچووك نه‌بوایه ،بڵند سه‌ماكه‌ریشی بۆ ریستۆرانته‌كه‌ی ده‌هێنا. له‌ئێستادا شه‌وان ه یانه‌كان‌و ریستۆرانت‌و باڕه‌كان ی سلێمان ی ئاهه‌نگ ی گ��ۆران�� یو مۆسیقا ب ه به‌شدار ی راستهوخۆ ی هونه‌رمه‌ندان‌و گۆرانیبێژان ی بیان یو ناوخۆی ی سازده‌كرێت ،سازدان ی ئهو ئاهه‌نگان ه له‌كوردستاندا به‌دیارده‌یه‌ك ی نو ێ داده‌نرێت‌ورۆژبه‌ڕۆژله‌په‌ره‌سه‌ندندایه،
به‌جۆرێك بیر له‌هێنانی كچان بۆ یانه‌كانی شه‌وان كراوه‌ته‌و‌ه‌و خه‌ریك ه ده‌كرێت ه مۆدێل. ئهو گروپ‌و كۆمپانیایان ه ی ك ه ئهو ئاهه‌نگان ه سازده‌كه‌ن كه‌سان ی بیانین‌و ل��ه‌ده‌ره‌و‌ه ی كوردستانه‌و‌ه دێن‌و كار ی هونه‌ر ی لهگهڵ كار ی بازرگان ی له‌ڕیستۆرانت‌و باڕه‌كاندا ئه‌نجامده‌ده‌ن. ئومێد شێخ ره‌ئوف به‌ڕێوبه‌ری رێستۆرانتی كاستیلۆ له‌شه‌قامی سالمی سلێمانی به‌ده‌ستور ی وت"ئهو هونه‌رمه‌ندانه‌ی ك ه لێره گۆرانی ده‌ڵێن ،له‌به‌رامبه‌ر ئهوه بڕێك پاره وه‌رده‌گرن ،ئهم ه شتێكی دوو الیه‌نه‌ی ه كه‌هه‌ردووالمان سودمه‌ند ده‌بین". به‌ڕێوه‌به‌ره‌ك ه ی ریستۆرانت ی كاستیلۆ ئاماژه ب �ه‌وه‌ده‌ك��ات ك ه
ئهو دیارده‌ی ه به‌ال ی گۆرانیبێژان‌و هاوواڵتیانه‌و‌ه پێشوازییه‌ك ی باش ی لێده‌كرێت. ئ�هو وتی"هاوواڵتیان زۆریان پێخۆشه‌و حه‌زیان لێیهتی" ،ئه‌وه‌شی وت"ئ��ه‌وان خۆیان داوا دهك�هن ك ه پرۆگرامی مۆسیق یو گۆران ی هه‌بێت، ههر كاتێك بمه‌وێت گۆرانیبێژه‌كان ئاماده‌ده‌بن‌و زیاتر مه‌سه‌له‌ك ه مادییه، ئه‌وه‌ش ماف ی خۆیانه". عه‌زیز سه‌رچوك گۆرانیبێژێك ی گه‌نج ه له‌شار ی دیاربه‌كر ی باكور ی ك��وردس��ت��ان�هوه ه��ات��ووه‌ت� ه شار ی سلێمان یو له‌شه‌وان ه ریستۆرانت ی هێلین گۆران ی ده‌ڵێت ،وتی"ئێم ه ل�هب��اش��ور ی ك��وردس��ت��ان ئازادین، ده‌توانین به‌زمان ی دایك ی خۆمان گ��ۆران � ی بڵیین‌و دڵ�� ی گه‌نجان ی
كوردستان خۆشبكه‌ین". عه‌زیز ك ه به‌ستایل ی خاو گۆران ی ده‌ڵێت‌و دڵ� ی میوانه‌كان ی خۆش دهك��ات ،م��اوه ی یانزه‌ساڵ ه ئهوه پیشه‌یه‌تی‌و بژێو ی ژیانی لهسهر ئهم كاره‌یه‌و زۆر پێ ی دڵخۆشه. كه‌مال محه‌مه‌د محێدین گۆران ی بێژێك ی عه‌ره‌ب ه ته‌مه‌ن ی 41ساڵه، ل �هب �ه‌غ��داوه م���اوه ی چ���وار ساڵ ه هاتووه‌ت ه سلێمان یو ئێستاش له‌یان ه شه‌وانه‌كان گۆرانی ده‌ڵێت. كه‌مال وتی"ئهم كاره هونه‌ریی ه له‌دامه‌زراندن پێم باشتره ،چونك ه ئ�هم� ه پ���اره ی زی��ات��ره ،ده‌توانم پێداویست ی ماڵ‌و مناڵ ی پێ دابین بكهم". كه‌مال پێشتر له‌به‌غداد كار ی هونه‌ر ی ك��ردووه ئێستا له‌شه‌وان ه ریستۆرانته‌كان ی الله‌زار ،كاستیلۆ، باخان ،گۆران ی ده‌ڵێت‌و ئاماژه ی به‌وه‌دا كه‌خه‌ڵك ی زۆرباش پێشوازیان لێده‌كه‌ن ،چونك ه گۆران ی به‌كورد یو عه‌ره‌ب یو ئینگلیز ی ده‌ڵێت. په‌یوه‌ند ی نێوان تیپ ی موسیقاو گۆرانیبێژان لهگهڵ یانه‌و ریستۆرانته‌كان لهسهر بنه‌ما ی مادییه‌و هه‌ردووال سود لهم دیارده‌ی ه وه‌رده‌گرن‌و رێككه‌وتن له‌نێوانیاندا ههیه. ك����ارزان ف���ه‌ره‌ج به‌ڕێوبه‌ری ژم��ێ��ری��اری ریستۆرانتی الل���ه‌زار له‌سه‌رچنار وتی"لێره گۆرانیبێژی بیانی‌و ع�ه‌ره‌ب��ی گ��ۆران��ی ده‌ڵێن، ئه‌ویش بهپێی ژماره‌ی ئاهه‌نگه‌كان‌و ئاماده‌بووان پاره‌ك ه ده‌درێت‌و ته‌نها بۆ سه‌ری ساڵ گرێبه‌ستمان ههبووه". ل �ه‌چ �هن��د س��اڵ��ی راب�����ردوودا كافتریاكانی شه‌وان بهو شێوه‌ی ه ی ئێستا ن�هب��وون‌و چهند دانه‌یه‌كی كه‌م نه‌بێت له‌سلێمانی كافتریای شه‌وان نهبووه ،بهاڵم ئێستا چهندین
كافتریای پێشكه‌وتووتر له‌سااڵنی راب��ردوودا كراوه‌ته‌و‌ه‌و به‌شێوازێكی مۆدێرنتر. ئ����هو ه���اوواڵت���ی���ان��� ه ی روو له‌ریستۆرانت‌و یان ه شه‌وانه‌كان دهكهن به‌دیارده‌یه‌ك ی باش وه‌سف ی ئ���هو م��ۆدی��ل � ه دهك����هن ،كه‌تاز‌ه له‌كوردستاندا سه‌ریهه‌ڵداو‌ه‌و پێیانوای ه باشتره له‌هه‌موو كوردستاندا پهره ی پێبدرێت. فریاد هیران ی له‌ریستۆرانت ی هیلین له‌چاوه‌ڕوان ی ده‌ستپێكردن ی ئ��اه �هن��گ �هك �ه‌دا ب���وو ،وت����ی"زۆر سروشتیی ه وهك��و ههموو واڵتان ی دونیا له‌كوردستانیشدا هه‌بێت". ئ��هو زۆر خۆشحاڵبوو بهو دی���ارده‌ی���هو ه���ی���وادار‌ه له‌هه‌موو یانه‌و ریستۆرانته‌كاندا گۆرانبێژ ئاماده‌بێت. س��ازدان � ی ئاهه‌نگ ی گۆران یو مۆسیقا له‌ڕیستۆرانت‌و باڕه‌كاندا دیارده‌یه‌ك ه به‌دابونه‌ریت ی كورده‌وار ی تازه‌یه‌و هه‌ند ێ له‌وان ه ی كه‌ده‌چن ه ئهو شوێنان ه پێیانباش ه له‌كوردستانیشدا ب�هئ��اس��ای� ی وه‌رب��گ��ی��رێ��ت ،فریاد وتی"ره‌نگ ه هه‌ند ێ كه‌س ی دواكه‌وتوو دژ ی ئه‌مه‌بن ،بهاڵم ناتوانن رێگر ی لێبكه‌ن ،چونك ه قۆناغێكی تر هاتووه‌ت ه پێشهوه". محه‌مه‌د مه‌حێدین 35ساڵ ك ه له‌ئه‌ڵمانیاو‌ه به‌یه‌كجار ی گه‌ڕاوه‌ته‌و‌ه كوردستان به‌ده‌ستور ی وت"هیوادارم ئهم مۆدێل ه زیاتر بێت لهبهرئهوه ی گه‌نجه‌كان ی ئێمه‌ش بتوانن وه‌كو گه‌نجان ی دهرهوه كاتێك ی خۆش به‌سه‌رببه‌ن له‌واڵته‌ك ه ی خۆماندا". م��ح�هم�ه‌د پێ ی ب��اش� ه ههموو ریستۆرانتێك تیپ ی مۆسیقاو گۆران ی هه‌بێت "پێویست ه لهسهر حكومهت ك ه ئازاد ی بۆ ههموو كه‌س دابین بكات".
كوڕان ده‌یانه‌وێت نه‌ریتی ده‌ستماچكردن لهكاتی ماره‌بڕیندا بسڕنه‌و ه ێ ی كوڕان دروستده‌كات‌و ده‌یانه‌وێت نه‌مێن "ده‌ستماچكردن" شه‌رم له‌ال
چۆمان ئه‌حمه‌د له‌سلێمانی ی ئهو ی داواك��ردن � ك��وڕان له‌كات ی ده‌ی��ان��هوێ��ت بیكه‌ن ه ك��چ � ه ی خۆیان ،شه‌رمده‌كه‌ن هاوسه‌ر له‌ده‌ست ماچكردن‌و ده‌یانه‌وێت ئه‌ودیارده‌یه نه‌مێنێت. ی ی بوار ئه‌گه‌رچی پسپۆران كۆمه‌اڵیه‌تی ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌ئه‌و نه‌ریت ه بهرهو كاڵبوونه‌و‌ه ی ئاینیش ده‌چێت‌و مامۆستایان دیارده‌ك ه ب ه "بیدعه" داده‌نێن. ب��هاڵم هێشتا ده‌ستماچكردن بهرۆكی كوڕانی به‌رنه‌داو‌ه لهكاتی ماره‌بڕیندا. وهك��و نه‌ریتێك ی ك��ورده‌وار ی له‌كات ی رازی��ب��وون� ی خێزان ی كچ ده‌بێت زاوا یان كه‌سێكیتر له‌خێزان ی زاوا ده‌ست ی باوك ی كچه‌ك ه یان وه‌ل ی ئه‌مر ی كچه‌ك ه ماچبكات ،له‌به‌رامبه‌ر ئهوه ی ك ه ئهو كچ ه ی ده‌درێتێ. ل���ه‌زۆرب���هی حاڵه‌ته‌كاندا ئ �ه‌وك �هس��ان �هی چ��وون �هت �ه ناو هاوسه‌رگیرییه‌وه پ��رۆس��هی ب��اس��ل��هوه دهك�����هن ك���ه بهو ده‌ستماچكردنه كوڕه‌كه تووشی حاڵه‌تێكی "شه‌رمه‌زاری" ده‌بێت. ئ��ار ی ق��ادر ته‌مه‌ن 25ساڵ ده‌زگیرانداره‌و ماوه‌یه‌ك ه ژن ی مار‌ه بڕیو‌ه ده‌ڵێت"من سێ جار پێیان وت��م ده‌ست ی باوك ی كچه‌ك ه ماچ بكهم ،ب��هاڵم خ��ۆم لێ بێ ئاگا
كرد ته‌نها ئهوه نه‌بێت ته‌وقه‌یه‌ك ی ئاساییم له‌گه‌ڵیدا كرد لهو بار‌ه شه‌رمه‌زاریی ه خۆم رزگاركرد". ئ��اری نكۆڵی ل��هوه نه‌كرد كه ده‌بێت رێز له‌كلتور بگیرێت ب �هاڵم وتی"من لهگهڵ رێ��زم بۆ ئهم كلتوره هیوادارم نه‌مێنێت‌و چیدی خه‌ڵك په‌یڕه‌وی نه‌كات با ئێمه كلتوره‌كه جوانبكه‌ینه‌وه‌و به‌دیلێكی بۆ دابنێین". ی ل �هك��ات��ی ماره‌بڕنی ئ���ار ی ده‌س��ت��گ��ی��ران �هك �هی��دا ،ده‌ست ی ماچنه‌كردووه، باوكی كچه‌ك ه "ئهم ه ئ �هوه ناگه‌یه‌نێت كه‌لوت ی ی ت��هواوم بۆ ماڵ به‌رزبم ،رێ��ز ده‌سگیرانه‌كه‌م ههیه". ه�هرێ��م خه‌لیل ت�هم�هن 22 ی ساڵ ك ه تازه چووه‌ت ه پرۆس ه ی ماره‌بڕیندا هاوسه‌رگیریی ه له‌كات ی ماچ ی هاوسه‌ره‌ك ه ی باوك ده‌ست كردووهو دواتر ده‌ستی خه‌سوشی پێ ماچكراوه. "زۆر شه‌رمه‌زار بووم ،چونك ه ده‌بینیت چهندین پیاو دانشتوو‌ه تۆ ده‌ست ی كه‌سێك ماچ ده‌كه‌یت به‌راست ی ناخۆشه" ههرێم وای وت. ه �هن��د ێ له‌به‌سااڵچوانیش هاوڕان لهگهڵ گه‌نجان‌و ده‌ڵێن ئهوه نه‌ریتێك ی كورده‌وارییه‌و پێیانوای ه نه‌مێنێت باشتره. ئ �هح��م �ه‌د ع��هب��دواڵ ته‌مه‌ن 58ساڵ ك ه س ێ كچ ی به‌شووداو‌ه سێ جار ده‌ستیان ماچ كردووه
ماره‌بڕین‌و گواستنهوه به‌زمی زۆره.
ده‌ڵێت"ههرچهنده ده‌ستیان ماچ ك���ردووم ،ب��هاڵم هیچ مانایه‌ك ی نییه ،من پێم باش ه ئهم دیارده‌ی ه نه‌مێنێت" .ئه‌حمه‌د باس ی له‌وه‌شكرد ئهگهر ئێستا بووای ه نه‌یده‌هێشت ده‌ست ی ماچ بكرێت. ل �ه‌گ �هڵ ئ���هوه ی كۆمه‌ڵگا ی ك���ورد ی زۆری��ن�� ه ی موسڵمانن‌و په‌یره‌و ی ئاین ی ئیسالم دهكهن، مامۆستایان ی ئایین ی ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن ئهو دیارده‌ی ه لهگهڵ ئاین ی ئیسالم ناگونجێت ،لهگهڵ ئ�هوه ی به‌ئاماده‌ی ی مامۆستایان ی ئاین ی ئهو نه‌ریت ه ئهنجام ده‌درێت. م��ح �هم �ه‌د عبدولڕه‌حمان ی به‌وه‌دا ی ئاماژه ی ئاین مامۆستا كه‌ئه‌و‌ه له‌فه‌رموده‌كاندا نههاتووه، ی پێغه‌مبه‌ر نهكراوه، له‌سه‌رده‌م ب����هاڵم ل���هو پ��رۆس��هی�� ه گرنگ یو ی كچه‌كه‌و به‌خێوكه‌ر رازیبوون ی دوو شایه‌ت حاڵ‌و ماره‌یی بوون دانان ه بهو شێوه‌ی ه له‌یه‌كتر حه‌اڵڵ ده‌ب��ن ئیتر پێویست بهدهست ماچكردن ناكات. ئ �هو دی���ارد‌ه كۆمه‌اڵیه‌تیی ه ل�ه‌راب��ردوودا زۆر باو ب��ووه ،بهاڵم به‌وت ه ی توێژه‌رێك ی كۆمه‌اڵیه‌ت ی ئێستا بهرهو كاڵبوونه‌و‌ه ده‌چێت. حسێن ئیسماعیل توێژه‌ر ی كۆمه‌اڵیه‌ت ی باسله‌و‌ه ده‌كات كه‌ئه‌و‌ه دیارده‌یه‌ك ه ههر له‌كۆنه‌و‌ه ههبووهو ناتوانرێت فه‌رامۆش بكرێت. ب���ه‌ڕای ئ��هو ت��وێ��ژه‌ره ،ئهو
ده‌ستماچكردن ه دوو ره‌هه‌ند ی هه‌ی ه "یه‌كه‌میان حورمه‌ت به‌خشین ه بهو كوڕه‌و ك ه ئهو پیاو‌ه چهندین ساڵ ه كچه‌ك ه ی به‌خێوده‌كات ده‌یدات ه كوڕێك ،كوڕه‌كه‌ش ده‌ست ی ماچ دهك��ات وات��ا ده‌بێت ه ك��وڕ ی ئهو ماڵه ،دووه‌م ئهو كوڕ‌ه كه‌ده‌ست ماچ ده‌كات ئهو كچ ه ده‌بێت ه ماڵ بهسهرییهوه ناتوانن په‌شیمان ببنه‌وه‌و كچه‌ك ه ی نه‌ده‌نێ". له‌ئێستادا ئهو دیارده‌ی ه بهرهو كه‌مبوونه‌و‌ه ده‌چێت له‌چاو سااڵن ی رابردوودا ،بهاڵم ههر بوون ی ههیه. حێسن وت���ی"ئ���هم نه‌ریت ه له‌سااڵن ی راب���ردوودا زۆر به‌زه‌ق ی به‌دیده‌كرا ،ب�هاڵم ئێستا به‌هۆ ی جیهانگیرییه‌و‌ه بهرهو كاڵبوونه‌و‌ه چ��ووه نه‌ك به‌ته‌نها ئهم ه بهڵكو زۆر داب‌و نه‌ریت ی دیكهش ،شته‌كان گۆڕانكار ی زۆر ی به‌سه‌ردا هاتووه". حسێن ئه‌وه‌ش ی نهشاردهوه ك ه ههرچهنده ئهو نه‌ریت ه گۆڕاوه ،بهاڵم هێشتا بهرهو نه‌مان نه‌چووه. م �ه‌ال محمه‌د ك� ه له‌چه‌ندین م��اره‌ب��ڕی��ن ئ��ام��اده‌ی � ی ههبووه ده‌ڵێت"ههر چ شتێك له‌شه‌رعدا ج��ێ��گ � ه ی ن���هب���ووی���هوه ده‌بێت نه‌مێنێت". ئ��هو وت���ی"ل���ه‌دوا ی ئ���هوه ی خه‌ڵكانێك به‌سونه‌ت ی پێغه‌مبه‌ر ئ��اش��ن��اب��وون ئ���هو دی���ارده‌ی��� ه كه‌مبووه‌ته‌و‌ه واتا تێگه‌یشتوون، ئهم ه له‌شه‌رعدا ئه‌سڵ ی نییه".
33
info@destur.net
First Year
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
وه‌رزش
مانچینی سوعبه‌تی لهگهڵ ڤیرۆن كردووه رۆبێرتۆ مانچینی ئیتاڵیو راهێنه‌ری یانه‌ی مانچسته‌رسیتی ئینگلیزی به‌گاڵته‌و‌ه خوان ڤیرۆنی ئه‌رجه‌نتینی بانگێشتی ریزه‌كانی یانه‌كه‌ی كردووه. ل�هم��ی��ان��ی ل��ێ��دوان��ێ��ك��ی رۆژنامه‌وانیدا رۆبێرتۆ مانچینی ئیتاڵیو راهێنه‌ری یانه‌ی مانچسته‌رسیتی ئینگلیزی ئهوهی راگه‌یاند ك ه بهشێوهیهكی فه‌رمی خوان ڤیرۆنی ئه‌رجه‌نتینی‌و ئه‌ستێره‌ی یانه‌ی ئیستودیانتسی ئهو واڵته‌ی بانگێشتی ریزه‌كانی یانه‌كه‌ی نه‌كردووه‌و ته‌نها وهك گاڵته‌و سوعبه‌تێك داوای لێكردووه بێت ه ئینگلته‌را. راهێنه‌ری ناوبراو ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ك ه پ��اش ئ���هوهی ئ�ه‌رك��ی راهێنه‌رایه‌تی یانه‌ی
مانچسته‌رسیتی وه‌رگ�����رت ،به‌مه‌به‌ستی ساڵوكردن‌و هه‌واڵپرسین په‌یوه‌ندی به‌ڤیرۆنه‌و‌ه ك��ردووهو وهك سوعبه‌تێكی هاوڕێیان ه داوای لێكردووه په‌یوه‌ندی به‌یانه‌كه‌یه‌و‌ه بكات. وتیشی "من هاوڕێی ڤیرۆنم‌و له‌یانه‌كانی سامپادۆریاو الزی��ۆ یاریم لهگهڵ ك��ردووهو جگه‌له‌وه‌ش له‌یانه‌ی ئه‌نته‌رمیالن راهێنانم پێكردووه ،هه‌رله‌به‌ر رۆشنایی ئهو په‌وه‌ندییه‌ش، ت�ه‌ل�ه‌ف��ۆن��م ب��ۆك��ردو داوای ئ����هوهم لێكرد بگهڕێتهوه ئینگلته‌را ".ههروهها راهێنه‌ره‌كه‌ی مانچسته‌رسیتی ئ��ه‌وه‌ش��ی راگ �هی��ان��د ك ه بهشێوهیهكی فه‌رمی داوای له‌ڤیرۆن نه‌كردووه تا ئه‌ویش وه‌اڵمی ته‌واوه‌تی بداته‌وه ،بهڵكو ته‌نها سوعبه‌ت‌و گاڵته‌كردن بووه.
كیتا نایه‌وێت بمرێت
سیدۆ كیتای مالی‌و یاریزانی یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه‌ی ئیسپانی نایه‌وێت له‌خاكی ئه‌نگۆال بمرێت‌و ماڵئاوایی له‌هه‌ڵبژارده‌و یانه‌كه‌ی بكات. له‌میانی چاوپێكه‌وتنێكیدا لهگهڵ رۆژن��ام �هی لوباریزیانی فه‌ره‌نسی ،سیدۆ كیتای مالی‌و ی��اری��زان��ی ی��ان�هی به‌رشه‌لۆنه‌ی ئیسپانی ئ��هوهی راگه‌یاند ك ه خۆی به‌خۆشحاڵ ده‌زانێت لهگهڵ هه‌ڵبژارده‌ی واڵته‌كه‌ی له‌پاڵه‌وانی جامی نه‌ته‌وه‌كانی ئه‌فریقا خۆی ده‌بینێته‌وه. یاریزانی ن��اوب��راو ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ك ه نیگه‌رانی ئهو روداوه‌ی ه ك ه بووه هۆی كوژران‌و برینداربوونی كۆمه‌ڵێك یاریزان‌و ئه‌ندامی شاندی هه‌ڵبژارده‌ی تۆگۆ. ههروهها ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا ك ه ئێستا هه‌ست به‌ئارامییه‌كی زۆر ده‌كات‌و نایه‌وێت له‌خاكی ئه‌نگۆال بمرێت ،بهپێچهوانهوه ده‌یه‌وێت ل �هی��اری��ك��ردن به‌رده‌وامبێت‌و به‌سه‌المه‌تی بگهڕێتهوه واڵته‌ك هیو دوات��ر په‌یوه‌ندی به‌یانه‌كه‌یه‌و‌ه بكاتهوه.
رۆناڵدینیۆ شانازی به‌خۆیه‌و ه ده‌كات ریبێری داوای چاره‌نووسی ده‌كات رۆن��اڵ��دی��ن��ی��ۆی ب��ه‌ڕازی��ل��یو ئه‌ستێره‌ی یانه‌ی ئه‌یسی میالنی ئیتاڵیا ،خۆشحاڵی خۆی بهو ئاسته‌به‌رزه ده‌رب���ڕی كه ل�هی��اری�هك�ه‌دا پێشكهشی كرد. ی��اری��زان��ی ناوبراو لێدوانێكی له‌میانی رۆژن��ام �ه‌وان��ی��دا ئهوهی راگ���هی���ان���د ك���ه زۆر خ��ۆش��ح��اڵ �ه ب���هوهی ئ����اس����ت����ی ب������ه‌رز ل��هی��اری��دا پێشكه‌ش دهك������ات‌و ده‌بێته ه���ۆك���اری سهرهكی له‌سه‌ركه‌وتنه‌كان. ه������هروهه������ا ئ�������ه‌وه‌ش�������ی راگ��هی��ان��د كه ئێستا شانازی ب���ه‌خ���ۆی���هوه دهك�������������ات ب�هوهی ئاستی گ���ه‌ڕاوه‌ت���هوهو رۆڵ��ێ��ك��ی باش له‌ریزه‌كانی یانه‌كه‌یدا ده‌بینێت. له‌باره‌ی په‌یوه‌ندی لهگهڵ ئاستی پێشووی لهگهڵ ئه‌نشیلۆتی راه�����ێ�����ن�����هر، رۆناڵدینیۆ وتی نیگه‌ران "زۆر ب��ووم ،ب�هاڵم ئێستا س��وپ��اس ب��ۆ خوا ئاستم ب��اش �هو بۆ ئ���ه‌وه‌ش دڵخۆشم ك�ه ل��ی��ون��اردۆ زۆر ه��اوك��ارم بووه، بۆیه سوپاسی دهكهم".
فرانك ریبێری فهرهنسیو ئه‌ستێره‌ی ی��ان�هی بایرن م����ی����ون����خ����ی ئه‌ڵمانی داوای د یا ر یکر د نی چا ر هنو و سی ل����هئ����ی����داره‌و ب���ه‌رپ���رس���ان���ی یانه‌كه‌ی ده‌كات. لێدوانێكی ل��هم��ی��ان��ی رۆژنامه‌وانیدا ،فرانك ریبێری ف���ه‌ره‌ن���س���یو ئه‌ستێره‌ی دیاری یانه‌ی بایرن میونخی ئه‌ڵمانی ئ��هوهی راگه‌یاند: ده‌یه‌وێت پێش كۆتایی هاتنی كێبركێكانی ئ���هم وه‌رزه‌و ده‌س��ت��پ��ێ��ك��ردن��ی مۆندیال، چ��اره‌ن��وس��ی دی���اری بكرێت‌و كێشهی مانه‌وه‌و به‌جێهێشتنی
یانه‌كه‌ی یه‌كالییبكرێته‌وه. یاریزانی ناوبراو ئه‌وه‌شی راگ���هی���ان���د :ئ��ێ��س��ت��ا هه‌ست به‌نیگه‌رانی‌و دڵه‌راوكێیه‌كی زۆر ده‌كات ،ئه‌ویش بههۆی ئهوهی تا ئێستا كێشه‌كه‌ی یه‌كالیی نه‌بووه‌ته‌وه. وتیشی "نامه‌وێت لهم حاڵه‌دا بمێنمه‌وه ،بۆیه ده‌مه‌وێت بهر له‌كۆتاییهاتنی یاریه‌كانی ئهم وه‌رزه‌و ده‌ستپێكردنی مۆندیال، ههموو شتێك كۆتاییهاتبێت". یاریزانه‌كه‌ی بایرن میونخ ئه‌وه‌شی راگه‌یاند :خۆشحاڵه بهوهی زۆرێك له‌یانه گه‌وره‌كانی ئه‌وروپا هه‌وڵی په‌لكێشكردنی دهدهنو ده‌ی���ان���هوێ���ت لهو قه‌یرانه‌ی تێیكه‌وتووه رزگاری بكهن.
كـــلــیــســتــه‌رز فـــڕی كیم كلیسته‌رزی به‌لجیكی‌و ك��چ�� ه ی���اری���زان���ی گ������ه‌ڕاوه‌ی تێنسی س���ه‌رزه‌وی له‌ریزبه‌ندی باشترینه‌كانی جیهان هه‌نگاوێكی گهوره هات ه پێش. له‌ریزبه‌ندی باشترین كچ ه یاریزانه‌كانی تێنسی سه‌رزه‌وی ل �هس �هر ئاستی ج��ی��ه��ان ،كیم كلیسته‌رزی به‌لجیكی‌و كچ ه ی��اری��زان��ی ت����ازه گ�����ه‌ڕاو‌ه بۆ ی�����اری ت��ێ��ن��س��ی س������ه‌رزه‌وی ت��وان��ی سه‌ركه‌وتنێكی گ��هوره به‌ده‌ستبهێنێت‌و هه‌نگاوێكی مه‌زن بێت ه پێشهوه. بهپێی ریزبه‌ندیه‌ك ه كچ ه یاریزانی ناوبراو پله‌ی پانزه‌هه‌می باشترینه‌كانی جیهانی وه‌رگرت‌و توانی پێش چهندین كچ ه یاریزانی هاوڕێی بكه‌وێت. ل�ه‌ری��زب�هن��دی�هك�ه‌دا سیرینا ولیامزی ئه‌مریكی پله‌ی یهك همو دینارا سافینای روس��ی پله‌ی دووه‌می گرتووه. كیم كلیسته‌رز ك ه ماوهیهكی زۆر له‌یاریكردن دووركه‌وتبو‌وه‌وه، بهشێوهیهكی چاوه‌ڕواننه‌كراو ب���ڕی���اری گ���ه‌ڕان���هوهی���دا بۆ
ی��اری��ك��ردن ،ت��وان��ی له‌یه‌كه‌مین تاقیكردنه‌وه‌دا سه‌ركه‌وتن به‌د ه‌ستبهێنێت‌و
پاڵـــه‌وانێتی نازنــــاوی بریزباینـــــی ئوسترالی بباتـــــه‌وه.
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
First Year
No. 13, Wednesday 13/ 01/ 2010
وه‌رزش
32
شاراپۆڤا شوێنی بێكهامی گرته‌و ه م��اری��ا شاراپۆڤــــای كچه ی��اری��زان��ی رووس����ی له‌یاری تێنسی س����ه‌رزه‌وی شوێنی دێڤید بێكهامی ئینگلیزی‌و یاریزانی یانه‌ی ئه‌یسی میالنی گرته‌وه. رۆژن�����ام�����هی م���ارك���ای ئیسپانی له‌هه‌واڵێكیدا ئهوهی ب�ڵاوك��ردهوه ك��ه كۆمپانیای
نایك بۆ كه‌ل‌و په‌لی وه‌رزشی گرێبه‌ستێــــكی گرانبه‌هـــای لهگهڵ ماریا شاراپـــۆڤای كچه یاریزانی ناوداری تێنسی سه‌رزه‌وی واژۆكردووه. رۆژن���ام���هك���ه ئ��ه‌وه‌ش��ی ب�ڵاوك��ردهوه ك��ه گرێبه‌ستی ن��ێ��وان ك��ۆم��پ��ان��ی��اك��هو كچه یاریزانی ناوبراو بۆ ماوه‌ی 8
ساڵهو بڕه‌كه‌ی خۆی دهدات له 70ملیۆن دۆالری ئه‌مریكی. هه‌مان كات له‌هه‌واڵه‌كه‌دا ئهوه هاتووه كه به‌م گرێبه‌سته شاراپۆڤا چووه سه‌روی ئهو یاریزانانه‌ی داهاتێكی زۆر له‌رێی ریكالمی بازرگانیه‌وه به‌تایبه‌ت به‌ده‌ستده‌هێنن دێڤید بێكهامی ئینگلیزی.
گۆڵكــاری خولــی كوردستــان هــۆشـداری دایـه یـانــه‌كــان س��ی��روان عه‌بدوڵاڵ له‌سلێمانی: گۆڵكاری قۆناغی یه‌كه‌می خولی ت����ۆپ����ی پێی نایابی یانه‌كانی ك����وردس����ت����ان ه��ۆش��داری دای ه یانه‌كان كه هیڵی به‌رگرییان نابێت ه
هۆی ڕێگری له‌تۆمار كردنی گۆڵ‌و كه‌مكردنه‌وه‌ی تواناكانی. له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور سامح رۆسته‌می هێرشبه‌ری تیپی تۆپی پێی یانه‌ی پێشمه‌رگه‌ی سلێمانیو گ��ۆڵ��ك��اری قۆناغی یه‌كه‌می خولی نایابی یانه‌كانی كوردستان ،ڕایگه‌یاند ك ه زۆر دڵخۆش ه بهوهی ئاستێكی باشی نیشان داوه له قۆناغی یه‌كه‌می خوله‌كه.
ناوبراو هۆكاری ئاستبه‌رزی له‌قۆناغی یه‌كه‌مدا گه‌ڕانده‌و‌ه بۆ هاوكاریكردنی ته‌وای لهالیهن ڕاه��ێ��ن��هرو ده‌س��ت��هی كارگێڕی یانه‌كه‌ی. س���ام���ح رۆس����ت����هم ك��� ه به‌تۆماركردنی 11گۆڵ پێشه‌نگی گ��ۆڵ��ك��اران��ی خ��ول��ی نایابی كوردستانی گرتووه ،پێی وابوو گ��هر ب����ه‌دوور بێت ل�� ه پێكان ده‌توانێت ببێت ه گۆڵكاری ئهم
ساڵی خولی كوردستان. سه‌باره‌ت ب ه ئاستی یانه‌كه‌شی هێرشبه‌ری ناوبراو ڕایگه‌یاند ك ه یانه‌كه‌ی ل��هم ساڵدا ئاستێكی ب��اش��ی ن��ی��ش��ان��داوه تابتوانێت ملمالنێی ن��ازن��اوه‌ك��ه بكات. ههروهها ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا ك ه ئاسته‌مه هێڵی به‌رگری یانه‌كان ل ه قۆناغی دووه‌مدا بتوانن ڕێگری له‌كه‌مكردنه‌وه‌ی تواناكانی بكهن ل ه تۆماركردنی گۆڵ.
كاكـا خـه‌ون به‌جـامی یـان ه دوو یانه‌كه‌ی سلێمانی سزادران پاڵـه‌وانه‌كانـه‌و ه ده‌بینێـت ده‌ستوور:
ری��ك��اردۆ كاكای به‌ڕازیلی‌و ئه‌ستێره‌ی ی��ان��هی ریاڵ م���ه‌دری���دی ئیسپانی خه‌ون به به‌ده‌ستهێنانی ن��ازن��اوی ج��ام��ی یانه پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌وروپاوه ده‌بینێت. رۆژن�����������ام�����������هی م���ارك���ای ئیسپانی چا و پێكه‌و تنێكی ری���ك���اردۆ كاكای ب������ه‌ڕازی������ل������یو ئ���هس���ت���ێ���ره‌ی ی��ان��هی ریاڵ م���ه‌دری���دی واڵته‌كه‌ی
باڵوكردووه‌ته‌وه‌و ت��ێ��ی��دا ئ����هوه ه���ات���ووه كه ی��اری��زان��ی ن��اوب��راو خوازیاری ئه‌وه‌یه بۆ جارێكی تر جامی یانه پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌وروپا به‌رزبكاته‌وه. ئهوه له‌چاوپێكه‌وتنه‌كه‌دا هاتووه ك ه كاكا رایگه‌یاندوو‌ه خه‌ون بهوهوه ده‌بینێت یانه‌كه‌ی بگات ه ی��اری كۆتایی ئهو پاڵه‌وانێتیه‌و ن��ازن��اوه‌ك��ه‌ش به‌ده‌ستبهێنێت. ههروهها كاكا ئه‌وه‌شی راگه‌یاندوو‌ه ك ه نازناوی خولی یان ه پاڵه‌وانه‌كان ب��ه‌الی��هوه گرنگتر‌ه ل ه نازناوی اللیگای ئیسپانی. ئهو ئهستێره دیاره‌ی ریاڵ مه‌درید ئاماژه‌ی به‌وه‌شداوه كه متمانه‌ی ههیه یانه‌كه‌ی پێش ی��ان��هی به‌رشه‌لۆنه بكه‌وێت‌و ه�����ه‌ردوو ن���ازن���اوه‌ك���هی لێ وه‌ربگرێته‌وه.
وهك په‌رچه‌كردارێك به‌رامبه‌ر به‌شدارینه‌كردنیان له‌خولی تۆپی پێی پله نایابی یانه‌كانی عێراق، دوو یانه‌كه‌ی ش��اری سلێمانی سزادران. پ��اش ئ���هوهی به‌پاساوی بوونی كێشهی دارایی‌و هونه‌ری ههردوو ئیداره‌ی یانه‌ی سلێمانیو سیروانی نوێ بڕیاریاندا له‌خولی تۆپی پێی نایابی یانه‌كانی عێراق به‌شداری به‌تیپی تۆپی پێی یانه‌كانیان نه‌كه‌ن ،لهالیهن لیژنه‌ی كاتی یه‌كێتی تۆپی پێی عێراقهوه ه��ه‌ردوو یانه‌كه سزادران. بهپێی ووته‌ی باسم جه‌مالی
ب��ه‌رپ��رس له‌لیژنه كاتییه‌كه، ههردوو یانه‌ی سلێمانیو سیروانی نوێ به‌دوورخستنه‌وه‌یان له‌خولی پله نایاب‌و دابه‌زاندنیان بۆ خولی پله یهك سزادران. بهپێی ووته‌ی به‌رپرسه‌كه،
لیژنه‌ی كاتی یه‌كێتی تۆپی پێی عێراق ئهو پاساوه قبوڵ نه‌كردووه كه ئیداره‌ی ههردوو یانه‌كه پێشكه‌شیان كردووه، ب��ۆی��ه ب��ڕی��اری ئ���هوه درا ئهو سزایه‌یان به‌سه‌ردا بسه‌پێنرێت.
سیروانی نوێ ل ه یارییه‌کی خولی نایابدا
رۆناڵدۆ بیر له‌به‌ڕازیل ناكاته‌و ه رۆن��اڵ��دۆی به‌ڕازیلی‌و هێرشبه‌ری یانه‌ی كۆره‌نسیانزی به‌ڕازیلی بیر له‌گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ ریزه‌كانی هه‌ڵبژارده‌ی واڵته‌كه‌ی ناكاتهوه. له‌میانی چاوپێكه‌وتنێكیدا لهگهڵ پێگه‌ی گ��ۆڵ ،رۆناڵدۆی به‌ڕازیلی‌و هێرشبه‌ری به‌توانای یانه‌ی كۆره‌نسیانزی به‌ڕازیلی ئ��هوهی راگه‌یاند ك ه له‌ئێستادا بههیچ شێوهیهك بیر لهوه ناكاتهوه بگهڕێتهوه ریزه‌كانی هه‌ڵبژارده‌ی واڵته‌كه‌ی .یاریزانی ناوبراو ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ك ه ده‌یه‌وێت ته‌نها بیری الی یانه‌كه‌ی بێت‌و هه‌وڵ‌و كۆششه‌كانی چڕتر بكاتهوه تا ن��ازن��اوی خول‌و پاڵه‌وانێتیه‌كانی بۆ به‌ده‌ستبهێنێت. وتیشی "وهك هه‌ندێك له‌یاریزانان خ��ۆم به‌چۆنیه‌تی گ��ه‌ڕان��هوه بۆ ریزه‌كانی هه‌ڵبژارده‌ی واڵته‌كه‌م سهرقاڵ ناكه‌م ،بهپێچهوانهوه ده‌مه‌وێت هزرو هۆشم ته‌نها الی یانه‌كه‌م بێت".
35
First Year
info@destur.net
No. 14, Wednesday 13/ 01/ 2010
وه‌رزش
فوتساڵی نه‌ورۆز چوو ه پاڵ ههولێرو نه‌جه‌ف سامان عوسمان تیپی فوتساڵی یانه‌ی نه‌ورۆز رووب���هڕووی هه‌مان چاره‌نوسی تیپی تۆپی پێی یانه‌كانی ههولێرو نه‌جه‌ف ب��ووهوهو له‌پاڵه‌وانێتی ئاسیا بێبه‌شكرا. پاش ئهوهی یه‌كێتی تۆپی پێی ئاسیا بڕیاریدا یانه‌كانی هه‌ولێری پاڵه‌وانی خولی نایابی ی��ان �هك��ان��ی ع��ێ��راق‌و نه‌جه‌فی دووه‌م���ی ئ �هو پاڵه‌وانێتی ه ل ه جامی یه‌كێتی ئاسیا بێبه‌شبكات، تیپی فوتساڵی یانه‌ی نه‌ورۆزیش رووب���هڕووی هه‌مان چاره‌نووس بووه‌وه‌و له‌پاڵه‌وانێتی فوتساڵی ئاسیا بێبه‌شكرا.
بهپێی وته‌ی سه‌الم مه‌عروف راهێنه‌ری تیپی فوتساڵی یانه‌ی ن �ه‌ورۆز ،بڕیاری بێبه‌شكردنیان له‌پاڵه‌وانێتی فوتساڵی ئاسیا بۆ ئهو كێش ه وه‌رزشیان ه دهگهڕێتهوه ك ه له‌عێراقدا سهریههڵداوه ئه‌ویش پاش ئهوهی فیفا بڕیاری راگرتنی چاالكی ه وه‌رزشیه‌كانی عێراقیدا. ن��اوب��راو ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ك ه تیپه‌كه‌یان به‌هه‌مان شێوه‌ی تیپی تۆپی پێی ههولێرو نه‌جه‌ف له‌پاڵه‌وانێتی له‌به‌شداریكردن ئ��اس��ی��ا ب��ێ ب �ه‌ش��ب��ووه ،ئهم ه له‌كاتێكدای ه ك ه ساڵی رابردوو كامپێكی م�ه‌ش�ق‌و راهێنانیان له‌ئێران ب��ۆ ئ �هو پاڵه‌وانێتی ه ك����رده‌وه‌و داه��ات��ێ��ك��ی زۆری���ان به‌خه‌رجدا.
ئارام محه‌مه‌د له‌قۆناغی دووه‌می خولی تۆپی پێی نایابی یانه‌كانی كوردستان، تیپی یانه به‌شداره‌كانی خوله‌كه به‌خۆیاندا ده‌چنه‌وه‌و هه‌وڵی به‌ده‌ستهێنانی ئه‌نجامی شیاو ده‌ده‌ن. بڕیاره سبه‌ی پێنجشه‌ممه كاروانی كێبركێكانی هه‌فته‌ی یه‌كه‌می قۆناغی دووه‌می خولی تۆپی پێی پله نایابی یانه‌كانی كوردستان به‌ڕێبكه‌وێت‌و چهند یارییه‌كی گرنگ به‌ڕێوه‌بچێت. تیپی ی��ان �هی كه‌ركوكی پ��اڵ �ه‌وان��ی ق��ۆن��اغ��ی یه‌كه‌م، له‌یاریه‌كی به‌هێزدا رووبه‌ڕووی تیپی ی��ان��هی پێشمه‌رگه‌ی سلێمانی چواره‌می ریزبه‌ندی دهبێتهوه ،یاریه‌كه له‌یاریگای ك���ه‌رك���وك ب��ه‌ڕێ��وه‌ده‌چ��ێ��ت‌و تیپی ئ��هو یانه‌یه له‌هه‌وڵی ئ �ه‌وه‌دای �ه درێ��ژه به‌ئه‌نجامه باشه‌كانی بدات‌و هه‌نگاوه‌كانی بۆ به‌ده‌ستهێنانی نازناوه‌كه خێراتربكات ،له‌به‌رامبه‌ریشدا تیپی ی��ان��هی پێشمه‌رگه‌ی سلێمانی ده‌یه‌وێت چۆك بهو یانه‌یه داب���دات‌و ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی یاریگای خۆی سێ خاڵی گرنگ به‌ده‌ستبهێنێت.
تیپی فوتساڵی یانه‌ی نه‌ورۆز
پێویست نه‌بوو. ی��اری �هك��ان به‌مشێوه‌یه‌ی خوارهوه ئه‌نجامده‌درێن: ش����ێ����روان����ه×ده����ۆك، ب��������روس��������ك×ئ��������ارارات، ه���ه‌ول���ێ���ر×پ���ێ���ش���م���ه‌رگ���هی نه‌ورۆز×هه‌ندرێن، هه‌ولێر، پ���ێ���رس×س���ی���روان���ی ن���وێ، خاك×سه‌وره.
ری���زب���هن���دی خ��ول��هك��ه قۆناغی به‌رله‌ده‌ستپێكردنی دووه‌م: كه‌ركوك 29خاڵ. پێرس 24خاڵ. بروسك 22خاڵ. پێشمه‌رگه‌ی سلێمانی 21 خاڵ. هه‌ولێر 21خاڵ.
ئارارات 20خاڵ. هه‌ندرێن 20خاڵ. دهۆك 19خاڵ. سیروانی نوێ 17خاڵ. پێشمه‌رگه‌ی هه‌ولێر 13خاڵ. نه‌ورۆز 12خاڵ. خاك 9خاڵ. شێروانه 7خاڵ. سه‌وره 6خاڵ.
دیمه‌نێک ل ه خولی نایابی کوردستان .فۆتۆگراف :دلێر عه‌بدوڵاڵ
راهێنه‌ری پێرس هه‌ڕه‌ش ه خولی كوردستان له‌یاریزانه‌كــانی ده‌كــات ده‌كرێت ه خولی ئه‌وروپی هه‌ژار دۆسكی له دهۆك سلێمان ره‌م���هزان راهێنه‌ری تیپی تۆپی پێی یانه‌ی وه‌رزشی پێرسی شاری دهۆك هه‌ڕه‌شه‌ی س��زادان��ی توند له‌یاریزانانی تیپه‌كه‌ی ده‌كات. رۆژی دووشه‌ممه‌ی رابردوو، سلێمان ره‌م���هزان راهێنه‌ری تیپی تۆپی پێی یانه‌ی پێرسی شاری دهۆك كۆبوونه‌وه‌یه‌كی بۆ سه‌رجه‌م یاریزانانی تیپه‌كه‌ی رێكخست‌و لهسهر ئاستنزمی‌و ئه‌نجامه خراپه‌كانیان له‌خولی ت��ۆپ��ی پێی ن��ای��اب��ی عێراقی سه‌رزه‌نشتی كردن. راهێنه‌ری ناوبراو له‌میانی
ئهو كۆبوونه‌وه‌یه‌دا هۆشداری دایه یاریزانه‌كانی‌و هه‌ڕه‌شه‌ی ئ����هوهی ل��ێ��ك��ردن گه‌ربێتوو له‌یاریه‌كانی داهاتوو ئاستیان بهو شێوه‌یه‌ی ئێستا به‌رده‌وامبێت سزای توندیان دهدات. لهمبارهوه سلێمان ره‌مه‌زان ب��ه‌ده‌س��ت��ووری راگ �هی��ان��د كه ئ��اس��ت��ی ی��اری��زان��ان��ی له‌سێ ی��اری راب���ردوو خولی عێراقی ب���اش ن���هب���ووهو له‌پێناوی پێداچوونه‌وه‌ی هه‌ڵه‌كان‌و ده‌ستنیشانكردنی خاڵی هه‌ندێك الوازی ی����اری����زان ئ���هو ك��ۆب��ون��هوهی��ه
شاور
كشانه‌وه‌ی شه‌رمه‌زارانه
یانه‌كـانـی كوردستـان به‌خۆیـانـدا ده‌چـنـه‌وه له‌الیه‌كی ت��رهوه هه‌ریه‌كه ل���هی���ان���هك���ان���ی "ن�������ه‌ورۆزو پێشمه‌رگه‌ی ههولێرو سیروانی ن����وێ‌و ده����ۆك‌و هه‌ندرێن" له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دان لهم قۆناغه‌دا ئه‌نجامی باشتر به‌ده‌ستبهێنن‌و ب���ه‌خ���ۆداچ���وون���هوهی���هك بۆ ی��اری �هك��ان��ی ق��ۆن��اغ��ی یه‌كه‌م بكهنهوه ك�ه ئاستیان وهك
سیروان عه‌بدوڵاڵ
ئه‌نجامدراوه. ههروهها ئه‌وه‌شی راگه‌یاند كه پێكهاته‌ی تیپه‌كه‌ی زۆر باشه ،بهاڵم بهداخهوه لهو سێ یاریه‌دا یاریزانان نه‌یانتوانی ئ��اس��ت��ی گ��ون��ج��او پێشكه‌ش بكهن.
ئارام محه‌مه‌د خولی تۆپی پێی نایابی یانه‌كانی كوردستان پێشده‌خرێت‌و چهند سستمێكی ئ��ه‌وروپ��ی لهنێو یاریگاكانی كوردستان جێبهجێ ده‌كرێت. ل��هو ك��ۆب��وون��هوهی��هی كه س����ه‌ره‌ت����ای ئ����هم هه‌فته‌یه ل���ه‌ش���اری ه��ه‌ول��ێ��ر له‌نێوان یه‌كێتی ن��اوه‌ن��دی تۆپی پێی كوردستان‌و سه‌رپه‌رشتیارانی راگ�هی��ان��دن‌و یاریه‌كانی خولی نایابی كوردستان ئه‌نجامدرا، چهندین بڕیارو راسپارده‌ی گرنگ له‌پێناوی پێشخستنی خوله‌كه دران.
ل �هك��ۆب��ون �ه‌وه‌ك �ه‌دا سه‌فین كانه‌بی سه‌رۆكی یه‌كێتی تۆپی پێی ك��وردس��ت��ان جگه‌له‌وه‌ی گوێبیستی پێشنیارو راسپارده‌ی ئ���ام���اده‌ب���ووان گ���رت ،ئ���هوهی راگ��هی��ان��د ك��ه به‌مه‌به‌ستی پێشخستنی خ��ول �هك �ه چهند ه �هن��گ��اوێ��ك��ی گ����هوره ن����راوه له‌وانه دابینكردنی 8كامێرای پێشكه‌وتوو ب��ۆ وێنه‌گرتنی یاریه‌كان‌و چهندین ئامێری ده‌نگ گوێزه‌ره‌وه له‌نێوان ناوبژیوانان. سه‌رۆكی یه‌كێتی تۆپی پێ ئه‌وه‌شی راگه‌یاند كه ئامێره ده‌ن��گ گوێزه‌ره‌وه‌كان له‌نێوان به‌كارده‌هێنرین‌و ناوبژیوانان هه‌مان ئهو ئامێرانانه كه له‌خوله ئه‌وروپیه‌كاندا به‌كارده‌هێنرێن.
بڕیاری كشانه‌وه‌ی یانه‌كانی سلێمانی له‌خولی تۆپی پێی نایابی عێراق، جگه‌له‌وه‌ی بووه مایه‌ی نیگه‌رانی‌و دروستبوونی ده‌نگێكی ناڕه‌زایی زۆرێك له‌رۆژنامه‌نوسان‌و وه‌رزشدۆستانی شاره‌كه، كاریگه‌رییه‌كی خراپی لهسهر ره‌وشی وه‌رزشی سلێمانیو ههرێمی كوردستان دروستكردو هێندهی تر وه‌رزشی له‌سلێمانی به‌ناخی زه‌ویدا برد. پێویسته ئهوه بڵێین بڕیاری ده‌سته‌ی كارگێڕی ههردوو یانه‌ی سلێمانیو سیروانی نوێ له‌بایكۆتكردنی ئهو پاڵه‌وانێتیه گه‌وره‌یه لهسهر ئاستی عێراق، جگه‌له‌وه‌ی بڕیارێكی هه‌ڵه‌و ناوه‌رزشی بوو ،به‌زیانێكی گهوره بهسهر وه‌رزشی شاره‌كه‌دا كه‌وته‌وه كه ماوه‌ی چهندین ساڵه هه‌وڵی گه‌شه‌كردنی ده‌درێت. زۆر حه‌یفه یانه‌یه‌كی وهك سلێمانی كه خۆی به‌یانه‌ی دایك ده‌زانێت‌و شانازی بهوهوه ده‌كات كه دێرینترین یانه‌ی سلێمانیه، بهاڵم بڕیاری به‌شدارینه‌كردنی پاڵه‌وانێتیه‌ك بدات كه جگه‌له‌وه‌ی پهره بهئاستی وه‌رزشی یاریزانان ده‌درێت، ده‌بێته مایه‌ی گه‌شه‌كردن‌و به‌ره‌وپێشچوونی وه‌رزش له‌شاره‌كه‌دا. ده‌بوو ئیداره‌ی یانه‌ی سلێمانی زۆر بهوردی له‌بااڵو توانای تیپی یانه‌كه‌یان بنواڕیایه ئه‌وجا بڕیاری لهو جۆره‌یان بدایه ،له‌كاتێكدا هێنده ئاستی بهرهو الوازی رۆشتووه‌و وه‌رزشی به‌جۆرێك ته‌پیوه ،به‌شداریكردنی له‌خولی نایابی كوردستاندا پێ ره‌وانه‌بینراوه ،كه‌چی پاروی چه‌ور ده‌گرن‌و بڕیاری زل‌و گهوره ده‌ده‌ن. ده‌بوو ئیداره‌ی یانه‌ی سلێمانی تێبینی ئهوهی بكردایه‌و به‌به‌شداریكردنی له‌خولی نایابی عێراقی ئهو پینه گه‌وره‌یه‌ی بدوریاته‌وه كه له‌ئاستی وه‌رزشی تیپه‌كه‌یدا دروستبووه ،بهاڵم بهداخهوه بێ گوێدانه ڕای جه‌ماوه‌رو وه‌رزشدۆستان‌و ده‌زگا وه‌رزشیه‌كان بڕیارێكی لهو چه‌شنه‌یان دا كه تا هه‌تایه وه‌رزشی سلێمانی پێوه‌ی ده‌ناڵێنێت. بهداخهوه ده‌بوو ئیداره ناوه‌رزشــــییه‌كه‌ی ههردوو یانه‌ی سلێمانیو سیروانی نوێ له‌بیری وه‌رزشی شاره‌كه‌یانـــــدا بوونایه‌و كوێرانه بڕیاری لهو چه‌شنه‌یان نـــــــه‌دایه، له‌كاتێكدا ئاستی وه‌رزشی تیپه‌كانیان زۆر الوازهو كشــــانه‌وه‌كه یانــــی هێندهی تر شـــــه‌رمه‌زار كردووه.
info@destur.net
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
رووداوه‌کانی
هـه‌فتـه
ئاماده‌کردنی الوه كه‌ركوك شكستیهێنا
له‌كێبڕكێكانی هه‌فته‌ی سێهه‌می خولی نایابی یانه‌كانی عێراق ،تیپی یانه‌ی هه‌ولێری پاڵه‌وانی سێ وه‌رزی پێشوو توانی ل�� ه ی��ان��هی كه‌ركوكی هاونیشتمانی بباته‌وه‌و توشی شكستی بكات.
تۆگۆ گه‌ڕایه‌وه
دوای ئ���هوهی له‌واڵتی ئ��هن��گ��ۆال هێرشێكی چه‌كداریان كرایه‌سه‌ر، ه���هڵ���ب���ژارده‌ی تۆگۆ ب�هب��ڕی��ارێ��ك��ی یه‌كێتی تۆپی پێی واڵته‌كه‌ی له‌به‌شداریكردن له‌جامی ن �هت �ه‌وه‌ك��ان��ی ئه‌فریقا كشایه‌وه.
یۆڤی برینه‌كانی كوالیه‌و‌ه
له‌هه‌فته‌ی نۆزده‌هه‌می خولی كاڵچۆی ئیتاڵی یانه‌ی ئه‌یسی میالنی دووه‌م����ی ڕیزبه‌ندی، توانی یانه‌ی یۆڤانتۆسی ه���اون���ی���ش���ت���م���ان���ی ب������دات ب�����ه‌زه‌وی�����داو برینه‌كانی هێندهی تر قوڵتربكاته‌وه.
میسی هاتریكی تۆماركرد
له‌هه‌فته‌ی حه‌ڤده‌هه‌می خولی اللیگای ئیسپانی، به‌رشه‌لۆن ه ی���ان���هی به‌سه‌ركردایه‌تی لیۆنێل میسی توانی پێنچ گۆڵ تۆماربكات‌و یه‌كه‌مین بردنه‌و‌ه لهم ساڵدا بكات ه دیاری بۆ هه‌وادارانی ،ك ه سێ له‌گۆڵه‌كان میسی تۆماریكرد.
ف��ۆزن��ی��اك�یو یانكۆفیچ ماڵئاواییان كرد
ل� ه پاڵه‌وانێتی خولی س��ی��دن��ی ب���ۆ تێنسی س������ه‌رزه‌وی ،ه���ه‌ردوو كچ ه ی��اری��زان كارۆلین فۆزنیاكی دانیماركی‌و یلینا یانكۆفیچی سڕبی دوای شكستهێنانیان ل ه خولی یه‌كه‌م ماڵئاواییان كرد.
First Year
No. 13, Wednesday 13/ 01/ 2010
وه‌رزش
34
بێكهـام گریانـی بـۆ مانچستـه‌ریونایتـد دێـت ده‌ستوور دێڤید بێكهامی ئینگلیزی‌و ئ�هس��ت��ێ��ره‌ی پ��ێ��ش��ووی یانه‌ی مانچسته‌ریونایتدی واڵته‌ك هیو ئێستای یانه‌ی ئه‌یسی میالنی ئیتاڵی ،نیگه‌رانی رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی یانه‌ی واڵته‌كه‌یه‌تی ك ه بڕیاره له‌مانگی داه��ات��ووداو له‌میانی كێبركێكانی قۆناغی دووه‌می خولی یان ه پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌وروپا له‌نێوان ههردوو یانه‌ی مانچسته‌ریونایتدو ئه‌یسی میالندا ئه‌نجامبدرێت. ئ��هو ئهستێره گه‌وره‌یه‌ی ئینگلته‌را ك � ه سااڵنێكی زۆر له‌ریزه‌كانی یانه‌ی مانچسته‌ریونایتد یاری ك��ردووهو چهندین نازناوی گ����ه‌وره‌ی ب��ۆ بهدهستهێناوه، ئێستا نزیكبووهتهوه له‌وه‌ی خۆی بۆ جه‌نگی ئ�هو یانه‌ی ه ئاماده بكات ك ه سااڵنێكی زۆر به‌رگری له‌درێسه‌كه‌ی كردووه. ب���ێ���ك���ه���ام ل���هم���ی���ان���ی چاوپێكه‌وتنێكی رۆژنامه‌وانیدا ئ���ام���اژه ب����هوه دهك�����ات ك ه هه‌ستێكی زۆر ن��ام��ۆی هه‌ی ه كاتێك له‌رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی یان ه خۆشه‌ویسته‌كه‌ی نزیك دهبێتهوهو خ��ۆی ب��ۆ دژای�هت��ی��ك��ردن��ی ئهو یانه‌ی ه ئاماده دهك��ات ،چونك ه به‌ووته‌ی ئهو رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی مانچسته‌ریونایتد كارێكی هه‌روا ئاسان‌و ساده‌نی ه به‌تایبه‌ت بۆ یاریزانێك ك ه پێشتر له‌ریزه‌كانیدا یاری كردبێت. ئ���هو ل��ه‌گ��هڵ ئ����هوهی زۆر خۆشحاڵ ه ب���هوهی ك � ه ئێستا له‌ریزی یانه‌یه‌كی بههێزو گه‌وره‌ی وهك ئه‌یسی میالندا ده‌بینێته‌وه، بهاڵم له‌هه‌مان كاتیشدا نیگه‌رانی ئهوهی ه ك ه خۆی بۆ جه‌نگێكی نه‌خوازراو ئاماده ده‌كات ،ههروهك ئ����هوهی ده‌ڵ��ێ��ت "گ���ه‌ڕان���هوهم ب��ۆ م��ی�لان م��ای��هی ش��ان��ازیو خۆشحاڵیم ه به‌تایبه‌ت پاش ئ�هوهی پێشتر توانیم ئاستێكی ب��ه‌رز له‌ریزه‌كانی ئ �هو یانه‌ی ه پێشكه‌ش بكهم ،ب �هاڵم ئهوهی نیگه‌رانم ده‌كات رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی میالن‌و مانچسته‌ریونایتد‌ه له‌خولی یان ه پاڵه‌وانه‌كان". ب��ێ��ك��ه��ام ك�� ه گ���ه‌ڕان���هوهی ئه‌مجاره‌ی بۆ میالن ب ه مایه‌ی ب �ه‌خ��ت �ه‌وه‌ری خ��ۆی ده‌زانێت، بهاڵم له‌هه‌مان كاتیشدا دڵته‌نگ ه بهوهی ك ه كۆمه‌ڵێك ئه‌ستێره‌ی
یانه‌ك ه به‌وێنه‌ی كاكاو ماڵدینی‌و ئه‌نچیلۆتی راهێنه‌ر بونیان نیه، ئهو له‌وباره‌و‌ه ده‌ڵێت "گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌مجاره‌م تاڕاده‌یه‌ك بێ تامبوو، ئه‌ویش بههۆی نه‌بوونی كاكاو ماڵدینی‌و رۆشتنی ئه‌نچیلۆتی راهێنه‌ر ،ب �هاڵم ئ �هوهی بووه‌ت ه م��ای �هی خۆشحاڵیم به‌گه‌ور‌ه مانه‌وه‌ی یانه‌كه‌و ئاستبه‌زرییه‌تی له‌خول‌و پاڵه‌وانێتیه‌كان". بێكهام ل��هب��اره‌ی ئاستی ئێستای یانه‌كه‌ی ده‌ڵێت "میالن ههر میالنه‌و هه‌میش ه به‌گه‌وره‌یی ده‌مێنێته‌وه ،رۆشتنی كاكاو ئه‌نچیلۆتی‌و وازهێنانی ماڵدینی هیچ كاریگه‌رییه‌ك لهسهر ئاستی یانه‌ك ه جێناهێڵێت ،ئهمهش بههۆی سیفه‌تی گه‌وره‌یی‌و نه‌مری یانه‌ك ه ك ه هه‌میش ه ههیهتیو لێی جودانابێته‌وه. ی���اری���زان���ی ن����اوب����راو ك ه ئێستا رك��اب �ه‌ری ئ��هوه ده‌كات له‌پێكهاته‌كه‌ی فابیۆ كاپیلۆی راه��ێ��ن��ه‌ری ه��هڵ��ب��ژارده‌ی واڵته‌كه‌ی خۆی جێگیربكات‌و به‌شداری له‌جامی جیهانیدا بكات ،لهو چاوپێكه‌وتنه‌دا ئ��ام��اژه ب �هوه دهك��ات ك ه ده‌ی��هوێ��ت ل �ه‌ڕێ��ی یانه‌ی ئه‌یسی میالنه‌و‌ه خۆی ب��گ��هی��هن��ێ��ت�� ه جامی جیهانی‌و بۆ چواره‌مین ج����ار ل���هس���ه‌ری���هك ب������ه‌ش������داری ئ���هو پاڵه‌وانێتی ه گه‌وره‌ی ه بكات ،ههروهك ده‌ڵێت "ئامانجی سه‌ره‌كیم له‌هاتنه‌وه‌م بۆ میالن، ن��اچ��ارك��ردن��ی كاپیلۆی ه له‌بانگێشتكرنم ب��ۆ جامی جیهانی ،ب �ه‌الم ده‌بێت ئه‌وه‌ش لهبیر نه‌كرێت ك ه ئهم ه ته‌نها مهبهست نه‌بوو له‌گه‌ڕانه‌وه‌م، چونك ه یانه‌ی میالن به‌یانه‌یه‌كی گ���هوره ده‌بینم‌و شانازیی ه ك ه له‌یانه‌یه‌كی وه‌هادا یاری بكه‌یت". ئ���هم ی���اری���زان��� ه ن�����اودار‌ه ل �ه‌درێ��ژه‌ی دی��داره‌ك �ه‌دا ئه‌وه‌ش ده‌دركێنێت ك ه به‌بیستنی ئه‌نجامی تیروپشكه‌كانی قۆناغی دووه‌می خولی یان ه پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌وروپاو به‌ریه‌ككه‌وتنی یانه‌كانی میالن‌و مانچسته‌ریونایتد،نیگه‌رانییه‌كی زۆر رووی ت��ێ��ك��ردووهو بۆ ماوهیهكی زۆر گریاوه" ،كاتێك ئه‌نجامی تیروپشكه‌كه‌م دی زۆر نیگه‌ران بووم ،بۆ ماوه‌ی
یهك شه‌و گریام‌و بهشێوهیهكی ب�������ه‌رده‌وام دڵ��ت �هن��گ��ی رووی تێده‌كردم ،چونك ه زۆر قورس ه به‌رامبه‌ر یان ه خۆشه‌ویسته‌كه‌ت بووه‌ستیته‌وه‌و هه‌وڵی ئهوه بده‌یت له‌پاڵه‌وانێتیه‌كی گهوره دووریبخه‌یته‌و‌ه ك ه سااڵنێكی زۆر له‌پێناوی به‌رزكردنه‌وه‌ی دروشم‌و ره‌ن��گ��ی��دا ماندوییمان چه‌شت". ب��ێ��ك��ه��ام درێ�����ژه ب �ه‌ووت �هك��ان��ی ده‌دات‌و ده‌ڵ��ێ��ت " ئێستا خۆم ب��ۆ رووب���ه‌ڕووب���ون���هوهی یانه‌یه‌ك ئاماده دهكهم ك ه له‌منداڵییه‌و‌ه خه‌ونی ئه‌وه‌م ده‌بینی رۆژێك یاری بۆ بكهم، ئهم ه هه‌ستێكی زۆر ناخۆشه، ته‌نها ئه‌وان ه ده‌یزانن ك ه ها و شێو هی
نیو ئۆرلیانز لێی قه‌وما له‌خولی باسكه‌ی ئه‌مریكی تیپی نیو ئۆرلیانز دوچاری شكست بووهو سه‌ركه‌وتن ه یهك له‌دوایه‌كه‌كانی راگیرا. له‌چوارچێوه‌ی كێبركێكانی خولی باسكه‌ی ئه‌مریكی ك ه ناسراوه ب ه ،NBAتیپی نیو ئۆرلیانز دوچاری شكستێكی چاوه‌ڕواننه‌كراو بوویه‌وه‌و لهسهر ده‌ستی تیپی فالدلفیا كۆتایی به‌زنجیر‌ه سه‌ركه‌وتنه‌كانی هێنرا. رووب���ه‌ڕووب���ون���هوهی نێوان ه���ه‌ردووال ل ه گۆڕه‌پانی فالدلفیا ئه‌نجامدرا ،ك ه تێیدا تیپی خاوه‌ن یاریگا ت��وان��ی زۆر به‌زه‌حم هت‌و ب�هئ�هن��ج��ام��ی 96ب�� ه 92خاڵ سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ستبهێنێت. به‌مه‌ش نیو ئۆرلیانز پاش ()5 سه‌ركه‌وتنی یهك له‌دوایه‌ك دوچاری دۆڕان بووه‌وه‌و چانسی سه‌ركه‌وتنی بۆ ریزه‌كانی پێشه‌وه‌ی گروپه‌كه‌ی له‌ده‌ستدا.
منن ،بۆی ه هه‌رچییه‌ك بڵێم بێ س�������وده‌و ناتوانم
ئهو هه‌ست ه به‌ووت ه ده‌رببڕم". ل������هب������اره‌ی ئ����ه‌گ����ه‌ری دژایه‌تیكردنی لهالیهن جه‌ماوه‌ری ی��ان�هی مانچسته‌ریونایتده‌وه، بێكهام وتی "دڵنیام جه‌ماوه‌ری مانچسته‌ریونایتد منیان خۆش ده‌وێ���ت‌و هیچ كاتێك ره‌فتاری ناشیاوم به‌رامبه‌ر ئه‌نجامناده‌ن، پێشبینی ئهوه دهكهم به‌گه‌رمی پێشوازی بكرێم‌و ستایشی ئهو ه �ه‌وڵ‌و ماندوبونانه‌م بكرێم ك ه له‌یانه‌كه‌دا داومه". بێكهام له‌كۆتایی دیداره‌كه‌دا ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه به‌باشی خۆی بۆ رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی یانه‌ی مانچسته‌ر ئاماده ده‌كات‌و هه‌وڵی ئه‌وه‌ش دهدات گۆڵ تۆماربكات، ب����هاڵم ه �ه‌رگ��ی��ز ل��هب��ه‌رده‌م��ی ه��ه‌واداران��ی یانه‌كه‌ی پێشووی ئاهه‌نگ ناگێڕێت‌و دڵ‌و هه‌ستیان بریندار ناكات.
گواردیۆال مانده‌گرێت پیپ گواردیۆالی راهێنه‌ری یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه‌ی پێشه‌نگی خولی اللیگای ئیسپانی مان له‌ئیداره‌ی ی��ان �هك �هی ده‌گ��رێ��ت‌و م���هرج بۆ درێژكردنه‌وه‌ی بۆنده‌كه‌ی داده‌نێت. رۆژن���ام��� ه وه‌رزش��ی��هك��ان��ی ئیسپانیا ئه‌وه‌یان باڵوكردهوه ك ه پیپ گواردیۆالی راهێنه‌ری یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه‌ی واڵته‌كه‌یان مه‌رجی بۆ درێژكردنه‌وه‌ی بۆنده‌كه‌ی داناوه‌و بێ جێبه‌جێكردنی ئ �هو مه‌رج ه ل �ه‌الی �هن ئ��ی��داره‌ی یانه‌كه‌یه‌وه، ئاماده‌نی ه له‌راهێنه‌رایه‌تیكردنی یانه‌كه‌ی به‌رده‌وامبێت. ه����هروهه����ا ئ���ه‌وه‌ش���ی���ان ب��ڵ�اوك����ردهوه ك�� ه گ���واردی���ۆال به‌مه‌رجی په‌لكێشكردنی سیسك فابریگاسی ئیسپانی‌و یاریزانی ی��ان�هی ئه‌رسناڵی ئینگلیزی، ئ��ام��اده‌ی � ه ب��ۆن��دهك �هی لهگهڵ
ئیداره‌ی یانه‌كه‌یدا درێژبكاته‌وه. هه‌مانكات چهند سهرچاوهیهكی رۆژنامهوانی ئه‌وه‌یان باڵوكردهوه ك ه گواردیۆال هۆشداری داوه‌ت ه ئیداره‌ی یانه‌كه‌ی گه‌ربێتوو له‌په‌لكێشكردنی ئ�هو یاریزان ه شكستبهێنن ،واز له‌ئه‌ركی راهێنه‌رایه‌تی ده‌هێنێت له‌به‌رشه‌لۆنه .له‌الیه‌كی ترهوه رۆژن��ام��هی سپۆرتی كه‌ته‌لۆنی له‌هه‌واڵێكیدا ئهوهی باڵوكردهوه ك ه ئیداره‌ی ههردوو یانه‌ی ئه‌رسناڵ‌و به‌رشه‌لۆن ه لهسهر گواستنه‌وه‌ی فابریگاس بۆ ریزه‌كانی یانه‌ی دووه‌م رێكکه‌وتوون. رۆژن����ام����هك���� ه ئ���ه‌وه‌ش���ی ئاشكراكردوو‌ه ك ه ههردوو یانه‌ك ه به‌نهێنی رێكه‌وتوون لهسهر ئهوهی وه‌رزی داهاتوو فابریگاس به‌بڕی 45ملیۆن ی��ۆرۆ بگوازرێته‌و‌ه بۆ ریزه‌كانی به‌رشه‌لۆنه.
ی سولی تێلیگراف خاوه‌ن ئیمتیاز :كۆمپانیا
ی ی ـ شاڕێی سالم ،ته‌الر ههرێمی كوردستان ،سلێمان
سه‌رنوسه‌ر :خالید ئه‌حمه‌د شه‌ریف
ی سلێمانی ی پێنجه‌م ـ به‌رامبه‌ر پهروهرده میران ـ نهۆم 0533187811 & 0533184771
0770 862 81 81 رۆژنامه‌یه‌کی سیاسیی گشتییه ،هه‌فتان ه کۆمپانیای سولی تێلیگراف ده‌ریده‌کات
لێپرسراوی هونه‌ریی :شێرکۆ خانزادی
info@destur.net
www.destur.net
14
No. , Wednesday 13.01.2010 First Year
رۆژنامه‌ی ته‌ره‌ف
ویژدان تهنیا نییه
راگه‌یاندنێك له‌كۆمپانیای سولی تێلیگراف STC كۆمپانیای سولی تێلیگراف بۆ رۆژنامهوانی چـاپ‌و باڵوكردنهوه، ی ی وه‌به‌رهێنان له‌بوار كۆمپانیایه‌كی خۆماڵی كهرتی تایبه‌ته‌‌و كار میدیا ده‌كات .له‌ئێستادا سه‌رقاڵی دامه‌زراندنی كه‌ناڵێكی ئاسمانی هه‌واڵی‌و كلتوریو دۆكۆمێنتاریی كوردیه ،كه سه‌رمایه‌ی پرۆژه‌ك ه ب ه شێوه‌ی پشك لهالیهن چهند سه‌رمایه‌دارێكی كوردی‌و بیانیه‌و‌ه دابینكراوه‌‌و ب ه شێوه‌یه‌كی بێالیه‌نانه‌‌و پیشه‌ییان ه روماڵی روداو‌و پێشهاته‌كان ده‌كات ،بۆی ه پێویستی به ژماره‌یه‌ك كارمه‌ند‌و رۆژنامه‌نوس هه‌ی ه بۆ چهند پۆستێكی دیاریكراو: پۆسته‌كان: )1به‌ڕێوه‌به‌ری كارگێری )2لێپرسراوی ژمێریاری )3ژمێریار )4وردبین )5خه‌زنه‌دار )6ئه‌ندازیاری كاره‌بایی )7ئه‌ندازیاری ئه‌له‌كترۆنی ی تی )8ئه‌ندازیاری په‌یوه‌ندی‌و ئا )9وێنه‌گر )10مۆنتێر )11په‌خش )12ئه‌رشیف )13ته‌نسیق ی سیاسی )14هه‌واڵساز )15هه‌واڵسازی وه‌رزشی )16هه‌واڵسازی ئابوری )17ریپۆرتێر )18په‌یامنێر له‌شارو شارۆچكه‌كان
ی دۆكیۆمێنتاری ی فیلم )19به‌رهه‌مهێنه‌ر )20ده‌رهێنه‌ر‌و پرۆدیوسه‌ر ی نێرو مێ )21بێژه‌ر له‌هه‌ردوو ره‌گه‌ز ی ئینگلیزی )22وه‌رگێڕ )23وه‌رگێڕی عه‌ره‌بی )24وه‌رگێڕی توركی )25وه‌رگێڕی فارسی )26وه‌رگێڕی ئه‌ڵمانی )27گرافیك )28كارمه‌ندی ئیشپێكه‌ری موهلیده )29كارمه‌ندی كارگوزار ی )30كارمه‌ندی به‌داله‌‌و وه‌رگرتن په‌یوه‌ندی )31كارمه‌ندی كتێبخانه )32كارمه‌ندی چێشتلێنه‌ر )33كارمه‌ندی كافتریا )34سه‌رتاش‌و ئارایشت
داواكار ده‌توانێت تاكو )cv( 2010/1/15 ره‌وانه‌ی ئهم ناونیشانان ه بكات: ئۆفیسی سلێمانی :شاڕێی سالم- ته‌الری میران -نهۆمی پێنج -به‌رامبه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی په‌روه‌رده‌ی سلێمانی.
ئه‌حمه‌د ئاڵتان سه‌رنووسه‌ری رۆژن��ام�هی ته‌ره‌ف له‌ئه‌ڵمانیا له‌مه‌راسیمێــــــــكدا (خه‌اڵتی الیپزیك بۆ ئ���ازادی‌‌و ئاینده‌ی میدیا)ی پێدرا .خه‌اڵته‌كه جگه له‌ئاڵتان درا ب�ه‌ه�ه‌ری�هك له‌رۆبێرتـــــــۆ ساڤیانۆ رۆژنامه‌نووسی ئیتاڵیو دوش��ان میلیوس رۆژنامه‌نووسی كرواتی ،ئه‌حمه‌د ئاڵتان وتارێكی پێشكه‌شكردو ئهمهش ده‌قه‌كه‌یه‌تی: سروشت لهسهر هاوسه‌نگی دڕنده‌یی بنیادنراوه، ههموو گیانله‌به‌ره‌كان له‌پێناوی به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان گیانله‌به‌ره‌كانی دیكه پارچه‌پارچه دهكهن ،ده‌كوژن‌و له‌ناویان ده‌به‌ن ،لهم دڕنده‌ییه‌دا به‌رائه‌تێك ههیه، چونكه له‌ڕێگه‌ی غه‌ریزه‌كانه‌وه‌و له‌پێناوی درێژه‌دان به‌ژیان ئهوه دهكهن ،سروشت فه‌رمانیان پێده‌كات واب��ك �هن ،مرۆڤه‌كانیش پشكیان ل �هم دڕه‌نده‌ییه به‌ركه‌وتووه ،وهك ههموو گیانله‌به‌رانی دیكه ،ئهوانیش دڕن���ده‌ن ،دوو تایبه‌تمه‌ندی ههیه كه مرۆڤه‌كان له‌گیانله‌به‌رانی دیكه جیاده‌كاته‌وه ،یه‌كه‌م ،مرۆڤه‌كان عه‌قڵ‌و هۆشیان خستۆته خزمه‌تی ئهم دڕنده‌ییه‌وه‌و دڕن��ده‌ی��ی�ه بێتاوانه‌كه‌ی سروشتیان گ��ۆڕی��وه بۆ خراپه‌یه‌كی گوناهبار. دووه‌م تایبه‌تمه‌ندێتیش به‌هه‌موو واتایه‌ك پێچه‌وانه‌ی ئه‌مه‌یه ،مرۆڤه‌كان خاوه‌نی پاڵنه‌رێكی دیكه‌ن كه دژی ئه‌وه‌یه الوازه‌كان‌و بێهێزه‌كان رووبه‌ڕووی ناحه‌قی ببنه‌وه ،ئهمهش ناوده‌به‌ین به‌ویژدان ،له‌هه‌ر ره‌گ��ه‌زو له‌هه‌ر ئاین‌و كلتورێكبن كاتێك ده‌بینن پیاوێك له‌منداڵێك دهدات دژی ده‌وه‌ستنه‌وه .داكۆكی له‌هه‌ریه‌كێك لهم تایبه‌تمه‌ندیانه بكه‌ین كه لهگهڵ له‌دایكبوندا ده‌بینه خاوه‌نی ،ههموو ژیان‌و كه‌سێتی‌‌و بونمان دیاریده‌كات. هه‌ندێكیان بێسنور خ��راپ�هك��اری‌‌و دڕنده‌ییان به‌كاردێنن‌و له‌پێناوی كه‌مێك باشتركردنی ژیانه كورته‌كه‌یان‌و له‌پێناوی كه‌مێك ده‌وڵه‌مه‌ندبون‌و كه‌مێك به‌هێزبوون ،مرۆڤه‌كانی دیكه ده‌چه‌وسێننه‌وه‌و سوكایه‌تیان پێده‌كه‌ن‌و ده‌یانكوژن. هه‌ندێكیان ،به‌شداری ئهم خراپه‌كاریانه ناكه‌ن، ویژدانیان رێگه‌یان پێناده‌ن ئهو كاره‌بكه‌ن ،یان جه‌ساره‌تیان نیه خراپبن ،ئه‌وان خراپه‌كاری په‌سه‌ند ناكه‌ن‌و دژیشی ناوه‌ستنه‌وه. هه‌ندێكیشیان تهنیا گوێ بۆ ویژدانیان راده‌گرن‌و ده‌سبه‌رداری به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان ده‌بن‌و بێهێزه‌كان ده‌پارێزن ،دڕنده‌یـــــــــــــی‌‌و خراپه‌كاری هۆكارێكی "مه‌نتقی" ههیه ،ئه‌وان له‌پێناوی به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان ئهو كاره دهك�هن ،بهاڵم وی��ژدان‌و چاكه هۆكارێكی مه‌نتقیی نیه ،له‌وانه‌شه هه‌رله‌به‌ر ئهوه بێت (كانت) وتویه‌تی" سه‌رم له‌ئه‌ستـــــــــێره‌و چاكه ده‌سوڕمێت"، به‌ڕاستی چاكه جێگهی س�ه‌رس��وڕم��ان�ه ،چونكه پێچه‌وانه‌ی ئهو خۆپه‌رستی‌‌و دڕندایه‌تــــــــیه‌یه كه سروشت خستویه‌تیه ئه‌ستۆی گیانله‌به‌ره‌كـــــــان، ههموو كاتێك مێژوو شایه‌تـــــــــــــی پێكدادانی خراپه‌كاری مه‌نتقی‌‌و چاكه‌ی بێمه‌نتیق بووه ،ئهم شهڕه هێشتا درێـــــــــژه‌ی ههیه ،لهبهر ئهوهی ئهم شهڕه درێژه‌ی ههیه ،ئهم خه‌اڵته ده‌به‌خشرێت، له‌كاتێكدا سوربون‌و بوێری‌‌و كه‌لله‌ڕه‌قیی ویژدان‌و چاكه دژی هێزی گ�ه‌وره‌و ده‌س �ه‌اڵت‌و پاره‌و چه‌كی خراپه‌كاری‌‌و دڕنده‌یی ده‌وه‌ستێته‌وه ،ئهم ویژدانه دوژمنی گهوره مســــــــــۆگه‌ر ده‌كات ،ئهم خه‌اڵته نیشانی دهدات كه له‌به‌رامبه‌ر دوژمه‌نه‌كانمان تهنیا نین‌و خاوه‌نویژدانه‌كـــــــــــان له هه‌رشوێنێكی سه‌رزه‌مینبن پشتیــــووانی له‌یه‌ك ده‌كه‌ن‌و ده‌نگیان ب��ه‌رز دهك��هن��هوهو هاوكــــاریه‌كـــــــی به‌هێـز له‌نێوانیاندا ههیه. ئێمه ئهم ئێواره‌یه به‌هه‌موو نامه‌تیقیه‌كه‌مانه‌وه‌و به‌هه‌موو ویژدانمانه‌وه ملمالنێی خراپه‌كاریه‌كانی جیهان ده‌كه‌ین ،لهگهڵ ئهوانهی وهك میلیـــــــــۆس‌و ساڤیۆال كه زۆر له‌من زیاتر شایــــــــــه‌نی ئهم خه‌اڵته‌ن ده‌ڵێین" ئێمه پاشگه‌ز نابینه‌وه ،ئێمه شه‌ڕده‌كه‌ین ،ئێمه رێگه ناده‌ین مرۆڤه‌كان خراپه‌كاری بكهن" ،له‌كاتێكدا به‌ڕێــــــــــزه‌وه ی��ادی ئه‌وانه دهكرێتهوه كه پێشتر ئهم خه‌اڵته‌یان وه‌رگرتوه‌و ئه‌وانه‌شی بههۆی چاكه‌و بوێریانه‌وه ژیانــــــــــــیان له‌ده‌ست داوه‌و شایه‌نی ئه‌وه‌بوون خه‌اڵته‌كه‌یان بدرێتێ ،زۆر سوپاستان دهكهم كه منیشتان وهك یه‌كێك له‌وان بینیوه ،یادكـــــــــردنه‌وه‌ی من لهگهڵ ئهواندا جێگهی شه‌ره‌ف‌و خۆشحاڵیه ،بهاڵم دڵخۆشی گ �ه‌وره‌م ئه‌وه‌یه ئه‌مڕۆ لێره هه‌ست دهك�هم رۆژێك دێت دنیایه‌ك دروستبكه‌ین كه پێویست به‌م خه‌اڵته نه‌كات ،خۆم به قه‌رزارتان ده‌زانم كه ئهم خۆشیه‌تان و :كامه‌ران ئه‌حمه‌د پێبه‌خشیم.