36
چوارشه‌ممه 2010/6/16 ( )20الپه‌ڕ‌ه نرخ ( )1000دیناره رۆژنامه‌یه‌کی سياسى گشتییه ،هه‌فتان ه کۆمپانیای سولى تێلیگراف ده‌ریده‌کات
w w w. d e s t u r. n e t
3-2
״ماف بهو کادیرانه‌ی یه‌کێتی ده‌ده‌م که‌گله‌ییان له‌کۆنگر ه ههیه״
یه‌كێتی لێپرسراوانی 29مه‌ڵبه‌ند ده‌گۆڕێت
ی مهڵبهندو كۆمیته‌كان كه‌مبكرێنه‌وه له‌كۆنگر ه بڕیاردراو ه ژمار ه تایبهت به ده‌ستوور
ب��ڕی��اره دواب������ه‌دوای ه �هڵ��ب��ژاردن��ی ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسی ،یه‌كێتی له‌ڕێگه‌ی مهكتهبهكانییهوه ده‌ست به‌گۆڕانكارییه‌كانی حیزبه‌كه‌ی بكات، ی�هك�هم گۆڕانكاریش مه‌ڵبه‌نده‌كان ده‌گرێته‌وه ،كه‌ژماره‌یان كه‌مده‌كرێته‌وه، دوات��ری��ش 29ل��ێ��پ��رس��راو مه‌ڵبه‌ند ی ی ئهوه له‌كاره‌كانیان الده‌برێن ،به‌هۆ ی نین. ی سه‌ركردایه‌ت ئه‌ندام بهپێی په‌یڕه‌وی ناوخۆی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان ،كه‌كۆنگره‌ی سێیه‌می ئهو حیزبه ل��ه‌ڕۆژی 6/10 به‌زۆرینه‌ی ده‌نگی ئه‌ندامانی كۆنگر ه په‌سه‌ندكرا ،دهبێت ههموو به‌رپرسی مه‌ڵبه‌نده‌كانی ئهو حیزبه ئهندامی سه‌ركردایه‌تی بن ،له‌كۆی 38به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی یه‌كێتی ،له‌كۆنگره‌دا 27
به‌رپرسیان خ��ۆی��ان ب��ۆ ئه‌ندامێتی سه‌ركردایه‌تی پ��ااڵوت ،ب �هاڵم تهنها 8كه‌سیان توانیان ده‌نگی پێویستی ئه‌ندامێتی ئهنجومهنی سه‌ركردایه‌تی ئهو حیزبه به‌ده‌ستبهێنن. سه‌عدی ئهحمهد پیره ئهندامی
هه‌ڵبژێردراوی كۆمیته‌ی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی ،له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وت��ی "دوای ت�ه‌واوب��وون��ی كاره‌كانی كۆنگره كه‌هێشتا مه‌كته‌بی سیاسی ه �هڵ��ن �هب��ژێ��ردراوه ،راس��ت �ه‌وخ��ۆ ئهو گۆڕانكارییانه ئه‌نجامده‌درێن".
پیره وتی "مه‌كته‌بی رێكخستن ب�هو ئیشه هه‌ڵده‌ستێت ،كه‌ده‌بێت مه‌ڵبه‌نده‌كان ئه‌ندامێكی سه‌ركردایه‌تی به‌رپرسی بێت". سه‌عدی ئهحمهد پیره ،دهڵێت یه‌كێتی سووره لهسهر ئهوهی ئیش
لهسهر كهمكردنهوهی مه‌ڵبه‌نده‌كان ب��ك��ات ،وت��ی "ل�هك��ۆن��گ��ره‌ش��دا ئ �هو ه ب��اس��ك��راوه ،ك�ه‌چ�هن��د مه‌ڵبه‌ندێك ناهێڵدرێن‌و كه‌مبكرێنه‌وه". ی ئاماژهی به‌وه‌شدا كه كهمكردنهوه مهڵبهندو كردنه‌وه‌ی مه‌ڵبه‌ند بهپێی قه‌زاكان نابێت" ،بهاڵم بهپێی چڕی دانیشتووان دهبێت". ئ��هو وت��ی "م���ه‌رج نییه ههموو ق���ه‌زای���هك م��هڵ��ب��هن��دی ه �هب��ێ��ت، م �هڵ��ب �هن��دهك��ان ب��ه‌رێ��ژی��هك��ی زۆر كه‌مده‌كرێنه‌وه". بهپێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور چهند خاڵێك له‌به‌رچاو گیراوه بۆ كهمكردنهوهی مه‌ڵبه‌نده‌كان ،له‌وان ه لهسهر بنهمای پارێزگاو هه‌روه‌ها چڕی دانیشتووان‌و ج �هم��اوه‌ری حیزبه‌ك ه له‌ناوچه‌كاندا. راپۆرتێكی ورد له‌الپه‌ڕ‌ه ()3دا بخوێنهرهوه.
په‌رله‌مانتارێك :تائێستاش ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وت شه‌فافی تێدانیی ه ده‌ستوور
حه‌م ه سه‌عید حه‌مه‌عه‌لی په‌رله‌مانتار‌و ی نه‌زاه ه له‌په‌رله‌مانی ئهندامی لیژن ه ك���وردس���ت���ان ،ده‌ڵ��ێ��ت تائێستاش ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وت شه‌فافی تێدانییه، پێیوای ه بوارێك ی به‌رفراوان ه بۆ گهندهڵیو به‌فیڕۆدان ی سهروهتو سامان. ح���هم��� ه س��ه‌ع��ی��د ح �هم �ه‌ع �هل��ی
له‌چاوپێكه‌وتنێكی ده‌ستووردا دهڵێت ی به‌لیژن ه ی ی نه‌وت په‌یوه‌ند "بردنه‌ده‌ره‌و‌ه داراییو سامان ه سروشتییه‌كان‌و لیژن هی ی نه‌زاهه‌و‌ه ههیه ،به‌ڕاستی یاساییو لیژن ه ی سه‌رۆكایه‌تی په‌یوه‌ندیش ی ب�ه‌خ��ود پ�ه‌رل�هم��ان�هوه ه�هی�ه ،دهب��ێ��ت ههموو فراكسیۆن‌و لیژنه‌كان‌و سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان به‌دواداچوون بۆ ئهو مه‌سه‌له‌یه بكهن ،چونك ه ئهوه مه‌سه‌له‌یه‌ك ی گرنگه‌‌و
ناشه‌فاف ی تێدایه" .هه‌روه‌ها وت ی "داهات ی نه‌وت به‌شێوه‌یه‌كی تایبه‌تی ،بوارێكی زۆر گرنگ‌و به‌رفراوان ه بۆ گهندهڵیو به‌فیڕۆدان ی سهروهتو سامان". ی نه‌زاهه‌ی ی تواناكانی لیژن ه له‌بار‌ه په‌رله‌مانیشه‌وه ،ئهو په‌رله‌مانتار‌ه وتی ی گه‌نده‌ڵی لهسهر بچه‌سپێت "ئ���هوه لهههر پله‌‌و سهر به‌هه‌ر حیزبێك بێت، ده‌یهێنین ه په‌رله‌مان ،ب �هاڵم تائێستا
هیچ راپۆرتێكمان لهالیهن سه‌رۆكایه‌تی پهرلهمانهوه پێنه‌گه‌یشتووه‌‌و هۆكارێك ی سیاسیو حیزبی ،نایه‌وێت لیژن هی نه‌زاه ه كارابێت" .راشیگه‌یاند كهههر ف��ش��ارو كۆسپێك ی ح��ی��زب� ی ئ�هگ�هر به‌سه‌ریان بێت قبوڵی ن��اك� هنو وتی ی گشتی "هه‌ڵوێست وه‌رده‌گرین‌و بۆ را باڵویده‌كه‌ینه‌وه". ده‌قی چاوپێكه‌وتنه‌ك ه له‌الپه‌ڕ‌ه ()8دا بخوێنهرهوه
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
هه‌واڵ
3
یه‌كێتی 29لێپرسراوی مه‌ڵبه‌ند ده‌گۆڕێت
یه‌كێتی ژمارهی مهڵبهندو كۆمیته‌كانی كه‌مده‌كاته‌وه شۆڕش خالید
بڕیار‌ه دواب �ه‌دوای هه‌ڵبژاردنی ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسی ،یه‌كێتی له‌ڕێگ ه ی مهكتهبهكانییهوه ده‌ست به‌گۆڕانكارییه‌كانی حیزبه‌ك ه ی بكات ،بهپێی زانیارییه‌كانی ده‌ستووریش ،گۆڕانكارییه‌كان له‌گۆڕینی لێپرسراوی مه‌ڵبه‌نده‌كانه‌و‌ه ده‌ستپێده‌كات. كه‌بڕیار‌ه مه‌كته‌بی رێكخستن به‌وكاره هه‌ستێت. 29لێپرسراوی مه‌ڵبه‌ند پۆسته‌كانیان لێده‌سێنرێته‌وه بهپێی په‌یڕه‌وه‌ی ناوخۆی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان ،كه‌كۆنگره‌ی سێیه‌می ئهو حیزب ه له‌ڕۆژی 6/10به‌زۆرین ه ی ده‌نگی ئه‌ندامانی كۆنگره په‌سه‌ندكرا ،دهبێت ههموو به‌رپرسی مه‌ڵبه‌نده‌كانی ئهو حیزبه ئهندامی سه‌ركردایه‌تی بن ،به‌هۆی ئهوهش كه‌ته‌نها 8به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ند له‌كۆی 38 مه‌ڵبه‌ندا له‌كۆنگره‌دا ده‌نگی پێویستیان به‌ده‌ستهێنا ،بۆی ه 30به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ند پۆسته‌كانیان لێده‌سه‌نرێته‌وه. ل�هك��ۆی 38به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی یه‌كێتی ،له‌كۆنگره‌دا 27به‌رپرسیان خۆیان بۆ ئه‌ندامێتی سه‌ركردایه‌تی پااڵوت ،بهاڵم تهنها 8كه‌سیان توانیان ده‌نگی پێویستی ئه‌ندامێتی ئهنجومهنی سه‌ركردایه‌تی ئهو حیزب ه به‌ده‌ستبهێنن. هه‌ریه‌ك ه له‌هێرۆ ئیبراهیم ئهحمهد ب��ه‌رپ��رس��ی م��هڵ��ب��هن��دی سلێمانی، مسته‌فا چ��اوڕه‌ش به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی پێشمه‌رگایه‌تی ،ه �ه‌رێ��م ك �هم��ال ئاغا به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی موسڵ ،حه‌م هی ح�هم� ه سه‌عید ب �ه‌رپ��رس��ی مه‌ڵبه‌ندی هه‌ڵه‌بج ه ی شه‌هید ،ره‌فعه‌ت عه‌بدوڵاڵ به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی كه‌ركوك ،محهمهد وه‌تمان به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی ق �ه‌اڵدزێ، ئاسۆ ئه‌ڵمانی سه‌رپه‌رشتیاری مه‌ڵبه‌ندی ه�ه‌ول��ێ�رو ه�هڵ��ۆ پێنجوێنی به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی پێنجوێن ،توانیویان ه ده‌نگی پێویست به‌ده‌ستبهێنن ،بهو پێشکه‌ش
تهنها ئه‌مان ه له‌پۆسته‌كانیان دهمێننهوهو ت���ه‌واوی به‌رپرسی مه‌ڵبه‌نده‌كانی تر له‌پۆسته‌كانیان الده‌برێن. خالید دۆسكی به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی زاخۆی یه‌كێتی ،له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور وت ی «له‌په‌یڕه‌و و پڕۆگرامی یه‌كێتیدا ئ �هوه هاتووه ،بۆی ه هه‌ركات مه‌كته‌بی رێكخستن ب��ڕی��اری دوورخستنه‌وه‌مان له‌پۆسته‌كه‌مان بدات ،ئێمه‌ش به‌شانازییه‌و‌ه جێیده‌هێڵین». له‌بادینان كه‌هیچ به‌رپرسێكی مه‌ڵبه‌ندی یه‌كێتی بۆ سه‌ركردایه‌تی ده‌رنه‌چوو ،به‌ڕای خالید دۆسكی ئ �هوه كاریگه‌ری نابێت لهسهر چۆنیه‌تی ئیشكردن‌و جه‌ماوه‌ری حیزبه‌كه‌یان لهو ده‌ڤه‌ره. دۆس��ك��ی وت � ی «بهپێی پ �هی��ڕه‌و و پ��ڕۆگ��رام ،دهب��ێ��ت سۆرانییه‌كان بێن ببن ه به‌رپرسی مه‌ڵبه‌نده‌كانی ناوچ هی بادینان ،ئ��هوهش الی ئێم ه ئاساییه، چونك ه پێشووتریش چه‌ندین سۆرانی به‌رپرسی مه‌ڵبه‌نده‌كانی بادینان بوون‌و سه‌رپه‌رشتیاری ك��اروب��اری یه‌كێتییان كردووه لهم ده‌ڤه‌ره ،له‌وان ه شه‌هید ئازاد هه‌ورامی‌و شه‌وكه‌تی حاجی موشیر». س �ه‌ع��دی ئهحمهد پ��ی��ره ئهندامی هه‌ڵبژێردراوی ئهنجومهنی سه‌ركردایه‌تی ب�هدهس��ت��ووری وت «دوای ته‌واوبوونی كاره‌كانی كۆنگره كه‌هێشتا مه‌كته‌بی سیاسی هه‌ڵنه‌بژێردراوه ،راسته‌وخۆ ئهو گۆڕانكاریان ه ئه‌نجامده‌درێت». پیره وت ی «مه‌كته‌بی رێكخستن بهو ئیش ه هه‌ڵده‌ستێت ،كه‌ده‌بێت مه‌ڵبه‌نده‌كان ئه‌ندامێكی سه‌ركردایه‌تی به‌رپرسی بێت». ده‌ستوور له‌زاری به‌رپرسێكی مه‌كته‌بی رێكخستنه‌و‌ه زانیاری ئهوه ی دهستكهوتووه، مه‌كته‌بی رێكخستن لهئێستاوه بیری لهو گۆڕانكاریان ه كردووهتهوه ،له‌یه‌كه‌م كۆبوونه‌وه‌ی مه‌كته‌بی رێكسختن دوای كۆنگره‌ش ئهو گۆڕانكاریان ه باسده‌كرێت. ئهو به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ند‌ه به‌ده‌ستووری وت ״تائێستا هیچ شتێك له‌وباره‌یه‌وه
کۆنگره بۆ کادیره‌کانی بادینان مژده‌ده‌ر نهبوو نه‌كراوه ،ك ه كه‌سه‌كان چۆن له‌مه‌ڵبه‌نده‌كان دابنرێن ،بهاڵم ئهوه په‌یڕه‌و و پڕۆگرامه‌و جێبه‌جێده‌كرێت״. مهڵبهندو كۆمیته‌كانیش كه‌مده‌كرێنه‌وه دهس����ت����وور زان����ی����اری ئ����هوهی دهستكهوتووه كه‌مه‌كته‌بی رێكخستن ،جگه له‌كه‌مكردنه‌وه‌ی مه‌ڵبه‌نده‌كان ،بڕیار‌ه ئهو ژماره زۆره ی باره‌گاكانی حیزبه‌ك ه ی كه بهناوی كۆمیته‌و‌ه كراونه‌ته‌وه ،كه‌مبكاته‌وه. یه‌كێتی لهئێستادا 38مه‌ڵبه‌ندی ههیه ،ئه‌ندامانی حیزبه‌ك ه ماوهیهكی زۆره به‌تایبه‌ت دوای هه‌ڵبژاردنه‌كانی 7/25 ساڵی رابردوو‌و هه‌روه‌ها هه‌ڵبژاردنی 3/7 یهكێك لهو ره‌خنان ه ی كه‌زۆرترین كات رووبهڕووی سه‌ركردایه‌تی كراوهتهوه ،زۆری مه‌ڵبه‌نده‌كانی بووه. بهپێی وت ه ی سه‌عدی ئهحمهد پیره، یه‌كێتی س���ووره ل�هس�هر ئ���هوه ی ئیش لهسهر كهمكردنهوه ی مه‌ڵبه‌نده‌كانی حیزبه‌ك ه ی بكات ،وت ی ״له‌كۆنگره‌شدا ئهوه باسكراوه ،كهچهند مه‌ڵبه‌ندێك ناهێڵدرێن‌و كه‌مبكرێنه‌وه״ .پیره وت ی ״كهمكردنهوهی
مهڵبهندو ك��ردن �هوه ی مه‌ڵبه‌ند بهپێی قه‌زاكان نابێت‌و بهپێی چڕی دانیشتووان دهبێت» .ئهو وت ی «مه‌رج نیی ه ههموو قه‌زایه‌ك مه‌ڵبه‌ندی ههبێت ،مه‌ڵبه‌نده‌كان به‌رێژیه‌كی زۆر كه‌مده‌كرێنه‌وه». خالید دۆسكی به‌ده‌ستووری راگه‌یاند ك���ه‌دوای نه‌هێنانی هیچ كورسییه‌كی سه‌ركردایه‌تی لهالیهن كادیرانی یه‌كێتی ناوچ ه ی بادینانه‌وه ،پێیانباش ه النیكه‌م سێ مه‌ڵبه‌ند لهو ناوچه‌ی ه بهێڵدرێته‌وه. بهپێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور چهند خاڵێك له‌به‌رچاوگیراو‌ه بۆ كهمكردنهوهی مه‌ڵبه‌نده‌كان ،ل�هوان� ه لهسهر بنهمای پارێزگاو ه�ه‌روه‌ه��ا چ��ڕی دانیشتووان‌و جه‌ماوه‌ری حیزبه‌ك ه له‌ناوچه‌كاندا. دۆسكی وت ی ״ئاگادارین كه‌گۆڕانكاری لهو شێوه‌ی ه ده‌كرێت ،ئێم ه پێمانباشه م �هڵ��ب �هن��دی ده����ۆك‌و زاخ����ۆ‌و ئامێدی بهێڵدرێته‌وه״. ئ���هو ب���ه‌رپ���رس���هی م�هك��ت�هب��ی رێكخستن وتی ״ره‌نگه كهمكردنهوهی مه‌ڵبه‌نده‌كان له‌ناوچه‌یه‌كه‌وه بۆ
ناوچه‌یه‌كی تر ،به له‌به‌رچاوگرتنی جه‌ماوه‌ری حیزبه‌كه بگۆڕێت». دهس����ت����وور زان����ی����اری ئ��هوهش��ی دهس��ت��ك �هوت��ووه كه‌قسه‌یه‌ك ل �هب��ارهی داخستنی ئهو مه‌ڵبه‌ندان ه ك��راوه ك ه بۆ نهتهوهكانی تر كراوهتهوه. گۆڕانكارییه‌كان ده‌كه‌ون ه دوای گه‌ڕانه‌و‌هی تاڵه‌بانی بڕیار‌ه دوای كۆبوونه‌وه‌كانی تاڵه‌بانی له‌به‌غداد ،بگهڕێتهوه بۆ سلێمانی ،دوابه‌دوای به‌ستنی یهكهم كۆبوونه‌وه‌و هه‌ڵبژاردنی مه‌كته‌بی سیاسی ،مه‌كته‌به‌كانی ئهو حیزبه ده‌ست به‌گۆڕانكارییه‌كانی بكات. ئ��ارێ��ز ع �هب��دوڵ�ڵا ئ �هن��دام��ی نوێی سه‌ركردایه‌تی وت ی «دوا ی گه‌ڕانه‌و‌ه ی مام جه‌الل له‌به‌غداد ،كۆمیت ه ی سه‌ركردایه‌تی كۆبوونه‌و‌ه ی خۆ ی دهكات ،تیایدا ئه‌ندامانی مه‌كته‌ب ی سیاس ی هه‌ڵده‌بژێردرێن ،كه به‌منزیكان ه دهب��ێ��ت» .ه �ه‌روه‌ه��ا وتی «ئێم ه چ��اوه‌ڕوان��ی ی�هك�هم دانیشتنی مه‌كته‌بی رێكخستنین دوای كۆبوونه‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تی».
ی كاره‌بای ی فهرمانگهكان زیانلێكه‌وتووترین قوربانیی تۆپبارانه‌ك ه گهرمیان ،گوێ به‌بڕیارێكی ئێران ،قه‌ره‌بوونه‌كراوه‌ته‌وه ئهو ژنه ی به‌هۆ ی برینداربوون ی له‌تۆپبارانی وه‌زیری كاره‌با ناده‌ن فه‌رمان چۆمانی له‌رانیه
كۆمار ی ئیسالم ی ئێراندا س ێ نه‌شته‌گه‌ر ی بۆ كراوه ،یهك ملیۆن دینار ی قه‌ره‌بوو ی ئاواره‌كان ی پێنه‌دراوه‌و ئێستا له‌بارودۆخێك ی خراپدا ژیان ده‌گوزه‌رێنێت. له‌یه‌كه‌م رۆژ ی تۆپبارانكردن ی گونده‌كانی ههرێم ی كوردستان لهالیهن ئێرانهوه ،له‌گوندی م��اره‌دوو ی سهر به‌شارۆچك ه ی ژاراوه ،ژنێكی ت�هم�هن 53س��اڵ ب �هن��او ی گوڵ ه عه‌بدوڵاڵ ره‌سوڵ به‌سه‌خت ی بریندارده‌بێت ،له‌دوا ی سێ نه‌شته‌رگه‌ر ی ئێستاش له‌بارودۆخێك ی خراپدا ژیان به‌سه‌رده‌بات. گوڵ ه وت ی «تائێستا س ێ نه‌شته‌رگه‌ریم بۆ كراوه ،دوو نه‌شته‌رگه‌ر ی تریشم ماوه ،چونكه له‌شم ساچم ه ی تێداماوه‌و زۆر ئ��ازارم ههیه، تا دوو مانگیتر پالتین له‌قۆڵمدا ده‌مێنێته‌وه، بهداخهوه هیچ كه‌سێك سه‌ردان ی نه‌كردووم له‌نه‌خۆشخانه ،لێم نه‌پرسراوه‌ته‌وه‌و خۆم خه‌رج ی چاره‌سه‌ركردنه‌ك ه ی خۆم كێشاوه‌و هیچ الیه‌نێك هاوكار ی نه‌كردووم‌و خهڵك به‌قه‌رز پاره‌یان داومه‌تێ». گوڵ ه پێنج كچ‌و س ێ كوڕ ی ههیه ،چوار مانگ ه هاوسه‌ره‌ك ه ی كۆچ ی دوای� ی ك��ردووه، دواكار‌ه حكومهت یارمه‌ت ی خۆیو منداڵه‌كانی بدات ،وت ی «بڕ ی یهك ملیۆن دینار دراو‌ه به‌ئه‌و مااڵن ه ی كه‌ئاوار‌ه بوون به‌هۆ ی تۆپبارانه‌كه‌وه، ئهو پاره‌ی ه من ی نه‌گرتووه‌ته‌وه».
فه‌رمان خێاڵنی
ی خهڵك دوای ئهوهی كۆمه‌ڵه‌ی په‌یام ی ناحكومی، له‌گه‌رمیان وهك رێكخراوێك ی بڕ‌ه ی زیادكردن له‌یاداشتێكدا داوا ی كاره‌بایان كرد بۆ گهرمیان ،وهزارهت ی ی ناوچه كاره‌با به‌ڵێنیدا بڕ‌ه كاره‌با گهرمیان زیادبكات. ی ی كۆمه‌ڵه عه‌دنان قوربانی وته‌بێژ ی ی خهڵك له‌گه‌رمیان به‌ده‌ستوور په‌یام ی ی گهرمیان به‌رگ ه راگه‌یاند «خهڵك ی ی حاڵه‌ت بێكاره‌بایی ناگرن ،بۆئه‌و‌ه ی توندوتیژی لێنه‌كه‌وێته‌وه، خۆپیشاندان ی هه‌فته‌ی رابردوو یاداشتێكمان ئاڕاسته ی ی كاره‌با كرد ،تا بڕ‌ه كاره‌با وهزارهت گهرمیان زیادبكات». وته‌بێژی كۆمه‌ڵه‌ی په‌یامی خهڵك ئاماژهی به‌وه‌دا كهدوای یاداشته‌كه‌ی ئهوان ،وه‌زاره‌تی كاره‌با نووسراوێكی ئاڕاسته‌ی فه‌رمانگه‌كانی ناوچه‌ی گهرمیان ك���ردووه ،ب��ڕه ك��اره‌ب��ای گهرمیان كه‌ده‌ربه‌ندیخان‌و كه‌الر‌و كفری‌‌و باوه‌نوور‌و سمود ده‌گرێته‌وه، زیادبكرێت له 12كاتژمێره‌وه بۆ 18تا 20كاتژمێری رۆژان �ه ،بهاڵم
تائێستا ئهوه نه‌كراوه. ی ئ���ام���اژهی ب��هوهش��دا ق��ورب��ان�� ئهگهر له‌ماو‌هی هه‌فته‌یه‌كدا بڕیاره‌ك ه جێبه‌جێنه‌كرێت ،ئهوا ههڵوێستی تریان دهبێت ،به‌خۆپیشاندان‌و مانگرتن‌و ئیمزا كۆكردنه‌وه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
2
i n f o @ d e s t u r. n e t
هه‌واڵ
خالید شوانی :ئهمجاره به‌زه‌مانه‌ته‌و ه کارده‌که‌ین
05..
ههرێم خۆی بۆ عێراق وشكده‌كات
سه‌رچاوه‌كانی ئاوی ههرێم لهالیهن توركیاو ئێرانهوه لهژێر مه‌ترسی نه‌ماندان ،رۆژانه‌ش به‌ملیۆنان مه‌تر سێجا ئاو بۆ خوارووی عێراق به‌رده‌درێته‌وه ده‌شتی ئهنوهر له‌سلێمانی
رۆژان����� ه ب �هم��ل��ی��ۆن��ان م��هت��ر سێجا له‌ده‌ریاچه‌كانی هه‌رێمه‌و‌ه ئاو بۆ خواروو به‌رده‌درێته‌وه ،هیچ پاشه‌كه‌وتێكی ئاو ی دێن ه هه‌رێمیشه‌و‌ه نییهو ئهو رووباران ه لهژێر مه‌ترسی وشكبووندان ،جگ ه ی كه‌به‌نداویان نییهو ل �هو رووب��اران�� ه ی بۆ خوارووی ی رۆیشتنی ئاوه‌ك ه رێژه عێراق نازانرێت ،تهنها له‌به‌نداوه‌كانی كوردستانه‌و‌ه رۆژان�� ه به‌سه‌دان مه‌تر ئ��اوی سێجا ب��ه‌ره‌و خ���وارووی عێراق ی تائێستا ب �ه‌رده‌درێ��ت �هوه ،به‌بێئه‌و‌ه بهرنامهیهكی روون بۆ پاشه‌كه‌وتكردنی ئاو له‌هه‌رێمدا ههبێت ،ئهو رووبارانه‌ی ك ه به‌كوردستانیشدا تێده‌په‌ڕن لهژێر ی وشكردنی واڵتانی دراوسێدان. هه‌ڕه‌ش ه وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ‌و سه‌رچاوه‌كانی ئاوی حكومهتی ههرێم دانبه‌وه‌دا ده‌نێن كه‌پاشه‌كه‌وتی ئاو له‌هه‌رێمی كوردستاندا ی بهپێی پێویست نییهو ئهو به‌رنامان ه كه‌هه‌شیان ه ب��ۆ پاشه‌كه‌وتكردنی دڵ��خ��ۆش��ك��ه‌رن��ی��ن ،ب���هف���ی���ڕۆدان‌و پاشه‌كه‌وتنه‌كردنی ئاویش به‌گه‌وره‌ترین مه‌ترسی ده‌زانن. ح��ك��وم �هت��ی ه���ه‌رێ���م تائێستا بهرنامهیهكی روون‌و ئاشكرای نیی ه ب��ۆ پاشه‌كه‌وتكردنی سامانی ئ��او، ش��اره‌زای��ان��ی ب���واری سه‌رچاوه‌كانی ئاویش له‌هه‌رێمی كوردستان ،ده‌ڵێن خۆدوورگرتن له‌پاشه‌كه‌وتكردنی ئاو، ی بۆ سهر داهاتووی مه‌ترسی گ �هوره ههرێم دهبێت. ل�هه�ه‌رێ��م��ی ك��وردس��ت��ان��دا تهنها له‌به‌نداوی دوك��ان لهئێستادا رۆژان � ه ی 300م سێجا له‌چركه‌یه‌كدا ئاو نزیك ه به‌رده‌درێته‌وه ،له‌پێناو به‌ده‌ستهێنانی ت��ه‌زووی ك��اره‌ب��ادا كه‌به‌ره‌و خ��وارووی عێراق به‌رده‌درێته‌وه ،بهو پێیهش رۆژان ه 25ملیۆن‌و 920ههزار مه‌تر سێجا ئاو ی له‌به‌نداوی دوكانه‌و‌ه ده‌ڕوات ،له‌به‌نداو ده‌ربه‌ندیخانیش رۆژان��� ه 10س��م ئاو به‌رده‌درێته‌وه ،ك ه له‌مانگێكدا دهكات ه 3 مه‌تر ئاو. ی حه‌م ه تاهیر ج �ه‌الل بهڕێوهبهر ی دوك���ان له‌لێدوانێكدا بۆ ب��هن��داو ده‌ستوور راگه‌یاند «ئهو ئاوه‌ی ئێم ه به‌ریده‌ده‌ینه‌و‌ه رێژه‌یه‌كی زۆر زۆره، بهاڵم ناچارین بۆ به‌رهه‌مهێنانی كاره‌با سوودی لێببینین». به‌ڕێوه‌به‌ره‌كه‌ی به‌نداوی دوكان ئاشكرایكرد ،رۆژان��ه نزیكه‌ی 300م سێجا له‌چركه‌یه‌كدا ئاو به‌رده‌ده‌نه‌وه، ی بهاڵم رۆژانه‌ش ئهو ژماره‌یه گۆڕانكار
حكومهتی ههرێم هیچ هه‌وڵێكی جدی بۆ پاشه‌كه‌وتكردنی ئاو نییه
بهسهردا دێت. ی ی سیاسه‌ت ی عێراق ی ده‌ستوور به‌پێ ی ئ��او ،مه‌ركه‌زییه .هه‌رێمه‌كان گشت ی ئاو ی سه‌رچاوه‌كان ناتوانن كۆنترۆڵ بكهن به‌ته‌نیا .به‌ردانه‌وه‌ی ئاو له‌رووبار‌و به‌نداوه‌كانی حكومهتی هه‌رێمه‌و‌ه بۆ ی به‌رپرسانی خوارووی عێراق ،بهپێی وت ه حكومهتی ههرێم بهپێی بهرنامهیهكی ی عێراقه. ی سهرچاوه ئاوییه‌كان وهزارهت ی ئ��هك��ره‌م م��ح�هم�ه‌د ب �هڕێ��وه‌ب �هر ی ئ��او گشتی ب���هن���داو و ك��ۆگ��اك��ان � له‌وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ‌و سه‌رچاوه‌كانی ئاوی حكومهتی ههرێم ،له‌لێدوانێكیدا ی ب���هدهس���ت���ووری وت «ئ��ێ��م� ه پالن ی به‌نداومان ههیه ،بهاڵم ئهو دروستكردن ی ئێم ه دروستیده‌كه‌ین بچوك‌و به‌نداوان ه ی «ناتوانین مامناوه‌ندن» .ئ�هو وت� ی گهوره دروستبكه‌ین ،چونك ه به‌نداو ی پێویست ده‌بێت‌و ی زۆر بودجه‌یه‌ك ئێمه‌ش ئهو بودجه‌یه‌مان له‌به‌رده‌ستدا نییه». حكومهتی ههرێم به‌نیاز‌ه لهسهر زێی گه‌وره‌و رووباری سیروان به‌نداوی بچوك بۆ پاشه‌كه‌وتكردنی ئاو دروستبكات. ی ئهو به‌رپرس ه حكومیی ه بهپێی وت ه ی دوكان‌و ی ئاو له‌به‌نداوه‌كان به‌ردانه‌و‌ه ی به‌رنامه‌یه‌ك ه ده‌ربه‌ندیخانه‌و‌ه به‌گوێر‌ه ی عێراق ی سهرچاوه ئاوییه‌كان كه‌وه‌زاره‌ت ی هه‌رێمدا. ی لهگهڵ حكومهت هه‌یه‌ت ی «ب �هش��ێ��ك ل �هو ئ���هك���ره‌م وت��� ی ب���ه‌رده‌درێ���ت���هوه ب��ۆ ئ�هوهی� ه ئ���اوه ی پێ ئه‌نجامبدرێت ی كشتوكاڵ كه‌كار ی حه‌ویجه‌‌و دووز خورماتوو له‌ناوچه‌كان
ی تر كه‌ده‌كه‌وێت ه و له‌دیاله‌‌و شوێنه‌كان ی لێ ی كه‌ئاوه‌ك ه سهر ئهو دوو به‌نداو‌ه به‌رده‌بێته‌وه». ی ب�هن��داوی دوك��ان ئه‌مساڵ به‌هۆ ی بارانبارینه‌و‌ه توانیویه‌تی ی زۆر رێژه 3ملیار مه‌تر سێجا ئاو پاشه‌كه‌وت بكات ،بهاڵم به‌ڕێوه‌به‌ری ئاوی دوكان ی «تائێستا زیاتر له‌ملیار‌ونیوێك وت مه‌تر سێجا لهو ئاوه‌ی پاشكه‌وتكراو‌ه بۆ خ���وارووی عێراق ب��ه‌ردراوه‌ت��هوهو به‌فیڕۆرۆیشتووه». كاو‌ه مهحمود وته‌بێژی حكومهتی ه�ه‌رێ��م ب �هدهس��ت��ووری وت «دهبێت وه‌زیری كشتوكاڵ‌و سه‌رچاوه‌كانی ئاو ی به‌ردانه‌وه‌ی ئاو بۆ خوارووی له‌بار‌ه عێراق قس ه بكات ،من هیچ ناڵێم». ی گشتی ئه‌كره‌م محهمهد بهڕێوهبهر ی ئ��او ل �هوهزارهت��ی به‌نداو و كۆگاكان كشتوكاڵ‌و سه‌رچاوه‌كانی ئ��او ،وتی ی ئهو ئاوه لهبهرامبهر «ئێم ه به‌ردانه‌و‌ه هیچ شتێكدا نیی ه كه‌حكومه‌تی ناوهند ی بكات ،بهاڵم ئهگهر له‌ژێره‌و‌ه بۆ ئێم ه به‌سیاسیه‌ت ئهوه كرابێت ئه‌وه‌یان ئیشی ی هه‌رێمه‌‌و ئێم ه ی حكومهت به‌رپرسان ئاگادارنین». ی حه‌م ه تاهیر ج �ه‌الل بهڕێوهبهر ی «ئێم ه ههست ی دوك��ان وت� ب�هن��داو به‌وه‌ده‌كه‌ین كه‌ئاوه‌ك ه زۆر به‌رده‌ده‌ینه‌وه، ی كاره‌با ئهو رێژهی ه بهاڵم بۆ بهرههمهێنان پێویسته». تائێستاش به‌رپرسانی وهزارهت��ی ك��ش��ت��وك��اڵ‌و س���ه‌رچ���اوه‌ك���ان���ی ئ��او پێوانه‌یه‌كی ته‌واویان به‌بوونی بڕی ئاو
له‌هه‌رێمی كوردستاندا نییه ،نازانرێت بڕی ئهو ئاوه‌ی له‌هه‌رێمی كوردستاندا هه‌ی ه سااڵن ه چه‌نده ،بهاڵم به‌هۆی زۆری ی بارانبارینه‌و‌ه ده‌ڵێن زیاتر ل ه 10 رێژه ساڵ ه بڕی ئهو به‌شه‌ی ئه‌مساڵ نهبووه. بهپێی ب�ه‌دواداچ��وون��ێ��ك��ی وردی له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كانی دهس��ت��وور ی سه‌رجه‌می كه‌شناسی ههرێم ،رێ��ژه بارانبارین له‌شاره‌كانی كوردستاندا بۆ ئه‌مساڵ زیاتر ل ه 750ملم. ی ی به‌نداو ی بهڕێوهبهر ره‌حمان خان ده‌ربه‌ندیخان ،له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ی ده‌ربه‌ندیخان ی ده‌ریاچ ه راگه‌یاند «ئاو ی ی ئه‌مساڵدا 26بۆ 27مه‌تر زیاد له‌ماو‌ه ی راب���ردوودا 15 ك��ردووهو له‌چاو ساڵ ی ئهو به‌نداو‌ه زیادیكردووه». مه‌تر ئاو ی ه �ه‌روه‌ه��ا وتیشی«ئێم ه به‌گوێر‌ه ی خۆمان ئاو به‌رده‌ده‌ینه‌وه‌و به‌رنام ه ی هیچ الی��هك ناگرین گ��وێ ل�هب��ڕی��ار ی ئاومان ی به‌ردان ی زیادكردن ك��ه‌داوا لێبكه‌ن». ره‌ح���م���ان خ��ان��ی ك��هه��اوك��ات ش��اره‌زای �هك��ی ب���واری سه‌رچاوه‌كانی ئاوه ،پێی سه‌یربوو كه‌به‌نداوی دوكان ی بهو رێژه زۆره ئاو به‌رده‌ده‌نه‌وه ،وت ی زۆری دهبێت «به‌فیڕۆدانی ئاو مه‌ترس لهسهر ههرێم». ی ی حهسهن ئه‌ندام له‌تیف حاج ی عێراق‌و خولی پێشووی په‌رله‌مان ی ئاو، ی كشتوكاڵ‌و سامان ی لیژن ه جێگر له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی «ئێستا ی ی ب�ه‌رده‌درێ��ت�هوه پێویست ئ�هو ئ��اوه به‌پرۆتۆكۆڵ نییه ،چونك ه كوردستان‌و
ع��ێ��راق ل�هی�هك واڵت���دان‌و جیاوازنین لهیهكتر». حكومهتی ناوهندی له‌گه‌ڵئه‌وه‌ی ی ئاوی چه‌ندینجار له‌كاتی كهمكردنهوه به‌نداوه‌كاندا ،داوای له‌حكومه‌تی ههرێم كردووه ئاوی زیاتر به‌ربده‌نه‌وه. ی له‌تیف ئاماژهی به‌وه‌دا كهحكومهت ی ی به‌هه‌رێم ی هیچ متمانه‌یه‌ك ناوهند ی بۆ ی پ��اره كوردستان نییه ،بۆئه‌و‌ه ی ی «تاوه‌كو به‌نداو سه‌رفبكات‌و وت ی باشتر‌و زۆرتر تازه دروستبكرێت‌و ئاو پاشكه‌وتبكرێت». ی چه‌ندینجار ی ناوهند بهاڵم حكومهت ی بێخم ه نۆژه‌نبكاته‌وه، هه‌وڵیداو‌ه به‌نداو ی ههرێم رازی نابن. بهاڵم ده‌سه‌اڵتداران لهگهڵ گرنگینه‌دان‌و به‌فیڕۆدانی ئاو لهالیهن حكومهتی هه‌رێم‌و گوێنه‌دان رووب��ارهك��ان��ی به‌پاشه‌كه‌وتكردنی، كوردستان كه‌زۆرینه‌یان سه‌رچاوه‌كانیان له‌ئێران‌و سوریاو توركیاوه‌ن ،لهژێر ی ئهو واڵت��ان �ه‌دان‌و مه‌ترسی هه‌ڕه‌ش ه وشكردنیان لێده‌كرێت. ی ی خول ئ �هو ئ �هن��دام په‌رله‌مان ه ی عێراق ،وتی «ئێستا ئێران‌و پێشوو ی توركیا به‌نداو دروس��ت��دهك� هنو ئاو ی خۆیان گلده‌ده‌نه‌وه ،ئه‌ویش به‌هۆ ی ی ده‌ستكه‌وتن‌و گرنگیدان پاراستن ی خۆیان وهك كاره‌با‌و زیاتر به‌كاره‌كان ی ی ك ه له‌ڕێگ ه كشتوكاڵ‌و ئهو شتان ه ی لێوه‌رده‌گیرێت». ئ���اوه‌و‌ه س���وود ئ�هوهش��ی به‌مه‌ترسی بۆ س �هر ئاوی ههرێمی كوردستان زانی. ی حهسهن به‌پێویستی له‌تیف حاج زان��ی ئهو سامان ه سروشتیی ه گرنگی زیاتری پێبدرێت. ئابووریناسان‌و شاره‌زایانی بواری ئابووری ،ده‌ڵێن دهبێت حكومهت وهك ههر داهاتێكی تر له‌سه‌رچاوه‌كانی ئاو بڕوانێت‌و گرنگی پێبدات. نه‌رمین مه‌عروف شاره‌زای ئابووریو ی ی سلێمانی ،وت ی زان��ك��ۆ مامۆستا ی باش له‌ئاو «لێر‌ه نه‌توانراو‌ه سوودێك ی ی نه‌بوون وه‌ربگیرێت ئه‌ویش به‌هۆ ی نوێ بۆ ئاو ی شێواز بهرنامهو گرتنه‌به‌ر گلدانه‌وه ،به‌تایبه‌ت له‌به‌نداوه‌كاندا». ی 1980كانه‌و‌ه ی «لهساڵ هه‌روه‌ها وت تائێستا ح��ك��وم �هت��ی ه��ه‌رێ��م ه �هر ی ی���هك س��ی��اس�هت� ه ك�هپ��ش��ت ب �هئ��او ب���اران دهب�هس��ت��ێ��ت ،ئ �هگ �هر ساڵێك ب���اران كه‌مببارێت ،ئ��هوا ئ �هو ساڵ ه كشتوكاڵ كهمدهبێتهوه» .داواشیكرد ب �هن��داوی گ��هوره بۆ پاشكه‌وتكردنی ئ��او دروس��ت��ب��ك��رێ�ت‌و س���وودی زیاتر له‌سه‌رچاوه‌كانی ئاو ببینرێت.
״دادگاو حاكم یهك پرسیاریان لهسهر سه‌رده‌شت لێنه‌كردم״
لیژنه‌ی لێكۆڵینهوه له‌تیرۆركردنی سه‌رده‌شت عوسمان ،سووره لهسهر لێكۆڵینه‌وه‌كردن لهگهڵ چوار رۆژنامه‌و گۆڤارێك مه‌عاز فه‌رحان
ئ���هو ل��ی��ژن �هی �هی ب �هس �هرۆك��ای �هت��ی مه‌سعود بارزانی بۆ لێكۆڵینه‌وه‌كردن له‌تیرۆركردنی س�ه‌رده‌ش��ت عوسمان پێكهات ،سووره لهسهر لێكۆڵینه‌وه‌كردن ل � ه 4رۆژن���ام���هو گ��ۆڤ��ارێ��ك ،چهند رۆژنامه‌یه‌كیش داوای روونكردنه‌وه‌ی زیاتر له‌هۆكاری بانگكردنیان دهكهن. رۆژان����ی ش �هم��م �هو یه‌كشه‌مم ه هه‌ریه‌ك ه له‌رۆژنامه‌كانی رووداو و ستاندار‌و ئاوێنه‌‌و گۆڤاری لڤینیش، ن����ووس����راوی رهس��م��ی��ان ل��ه‌الی��هن لیژنه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌كه‌وه پێگه‌یشت، ی ده‌ستووریش به‌ته‌له‌فون رۆژن��ام � ه ئاگاداركراوه‌ته‌و‌ه لهالیهن ئاسایشی
شه‌قام داوای ئاشکراکردنی بکوژانی سه‌رده‌شت ده‌کات
ه �ه‌ول��ێ��رهوه ،ب��هاڵم تائێستا تهنها ی رووداو و ستاندار به‌ده‌م رۆژن��ام�ه داواك�����هوه چ���وون‌و س �ه‌رن��ووس �هری ی ستانداریش ،دهڵێت «له‌كاتی رۆژنامه لێكۆڵینه‌وه‌كه‌دا ئ �ه‌وام��ری حیزبی جێبه‌جێده‌كرا». ی ده‌ستووریش به‌هۆی رۆژن��ام � ه ی زانیاریان لهسهر لێكۆڵینه‌وه‌ك ه ئهوه نییه ،ئاماده‌نییه ب��ه‌ره‌و رووی ئهو داوایه‌و‌ه بڕوات. مه‌سعود عه‌بدولخالق سه‌رنووسه‌رو ی ستاندارد، ی دهزگ��ا خاوه‌ن ئیمتیاز ی شایه‌تیدان ی وت «به‌ناو به‌ده‌ستوور لهسهر ئ �هو كه‌یسه ،چ��ووم بۆ الی لیژنه‌ك ه بهو جۆره قه‌ناعه‌تیان پێكردم، ك�ه‌وه‌ك��و شاهید مامه‌ڵه‌تان لهگهڵ
ی ێ ئه‌وامر ده‌كرێت ،بهاڵم دیاربوو لهو حیزبی كه‌پارتی بوو جێبه‌جێده‌كرا». ی بوو ی «لیژنه‌كه جد هه‌روه‌ها وت و یاسایان ه كاره‌كانیان ده‌كرد ،بهاڵم ئ �هوهی سه‌یربوو دادگ��او حاكم بوو، به‌ڕاستی حاكم ت��ه‌واو حیزبی بوو، ی ل�هس�هر س�ه‌رده‌ش��ت ی �هك پرسیار ن��هك��رد ،گ��وای � ه ئێم ه شاهیدبین‌و ی زانیاریمان ههبێت ،هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك ی زۆر نایاسایی ی كردو هه‌ڕه‌شه‌كان زۆر ب��وون ،بۆ س�هر رۆژنامهنووسان كه ی پێوه‌دیاربوو». ی زۆر ڕه‌گه‌زپه‌رستیه‌ك م���هس���ع���ود ع��ب��دل��خ��ال��ق وت��ی ی ده‌كرد ی ئهوه «دادوه‌ره‌كه هه‌ڕه‌شه ی دێ��ت ح��ه‌ق‌و حسابی ی خ��ۆ ك���ه‌ڕۆژ خۆیان لهگهڵ رۆژنامهنووسان بكهن».
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
5
״ئهمجاره به‌زه‌مانه‌ته‌وه كارده‌كه‌ین״
خالید شوانی ئهندامی شاندی ئیئتیالف ه كوردییه‌كان له‌به‌غداد بۆ ده‌ستوور سازدانی :ده‌ستوور
دهس��ت��وور :ك��ورد ب��ه‌ره‌و به‌غداد به‌ڕێكه‌وت بۆ دانوستاندن لهگهڵ الیه‌نه‌كانی تر ،به‌ڕای ئێوه له‌یه‌كه‌م ه �هن��گ��اوی ئیئیتیالفی لیست ه كوردییه‌كان چ شتێك پێویست ه كورد له‌به‌رچاوی بگرێت؟ ی خ��ال��ی��د ش���وان���ی :ئ����هوه به‌المانه‌و‌ه گرنگه گفتوگۆكردن ه ی لهگهڵ هێزه سیاسییهكانی تر ی عێراقدا به‌مه‌به‌ستی دروستكردن ی حكومهت ،بهاڵم بۆ دروستكردن ئ �هم حكومهت ه پێویستمان ب ه ی به‌رنامه‌یه‌كه‌‌و وهك ئیئتیالف فراكسیۆنه كوردستانییه‌كانیش لهسهر به‌رنامه‌یه‌ك رێكه‌وتووین ،ك ه ی له‌گه ڵ الیه‌نه‌كانی تردا مفاوه‌زات ی ل �هس �ه‌رده‌ك �هی��ن ئ �ه‌وی��ش به‌پێ ئهو بنه‌مایانه‌ی لهو به‌رنامه‌یه‌دا هاتووه. دهس��ت��وور :سه‌قفی یه‌كه‌می داوای ك���ورد چییه‌‌و چ شتێك پێویست ه ك��ورد هه‌ڵوێسته‌یه‌ك له‌سه‌ری بكات؟ خالید شوانی :داواكارییه‌كانمان ی ئهوه رونكردووه‌ته‌وه ،لهبهرئهوه بابه‌تی مفاوه‌زاته ،بۆی ه ناكرێت ل��ێ��ره‌دا باسبكرێت ،ت��ا گفتوگۆ نه‌كرێت. دهس��ت��وور :ك��ورد لهئێستاوه هێڵی س��ووری بۆ یهك دوو شت ی ،140 ه�هی�ه ،ب��ۆ نمون ه م���اده ئایا پێتانوای ه دانانی هێڵی سوور ك��اری��گ �هری ل �هس �هر چۆنییه‌تی به‌شداریكردن له‌حكومه‌ت ده‌بێ؟ به‌ته‌سه‌وری به‌ڕێزتان ئهگهر كورد سووربێت لهسهر ئهو داواكارییه‌ی، ل���هب���ه‌رام���ب���ه‌ردا ب���ۆ چ شتێك شلده‌بێت؟ خالید شوانی :ئێمه پێمانوای ه ی 140جێبه‌جێبكرێت، دهبێت ماده ی ی عێراق ی سیاس هه‌رالیه‌نێك كه‌ئێمه دانوستاندنیان له‌گه ڵ ب��ك �هی��ن پ��ێ��وی��س��ت� ه ب���اوه‌ڕی���ان ی به‌ده‌ستوور ههبێت ،چونك ه ماده ی ده‌ستوورییه‌‌و 140م��اده‌ی �هك � پێویستی به‌جێبه‌جێكردنه ،لهناو
خالید شوانی په‌رله‌مانتاری خولی پێشوو‌و خولی نوێی ئهنجومهنی نوێنه‌رانی عێراق، له‌چاوپێكه‌وتنێكی ده‌ستووردا رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌ئه‌مجار ه كورد به‌زه‌مانه‌ت‌و میكانیزمی نوێو ه ده‌چێته به‌غداد ،دهڵێت «داواكارییه‌كانمان بۆ دانوستاندن لهگهڵ لیست‌و ی وتووێژه‌کانه، پێكهات ه عێراقییه‌كان روونكردووه‌ته‌وه ،بهاڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی ئهوه بابه‌ت بۆی ه ناكرێت باسبكرێت‌و چاوه‌ڕوانی گفتوگۆكانین».
ی دام��ان��ن��اوه ههموو ئ �هو به‌رنامه‌یه سیناریۆكانمان دیراسه‌كردووه ،بۆی ه ی هیچ ی 140یهكێك ه لهو مادانه ماده ی ناكات. ی تر چارهسهر شتێك ی دهس��ت��وور :له‌مه‌سه‌له‌ی م��اده 140و زۆر مه‌سه‌له‌ی تر ،كورد زۆرجار باسی گره‌نتی دهكات؟ بهاڵم تائێستا هه‌ستده‌كرێت هیچ شتێك بۆ كورد گره‌نتی نهبووه؟ به‌بۆچوونی به‌ڕێزتان لهمهودوا گۆڕانكارییه‌كان چۆن دهبێت؟ ی خالید ش��وان��ی :میكانیزمێك ی 140 نوێمان بۆ جێبه‌جێكردنی ماده داناوه كه‌هه‌مووی په‌یوه‌ست ه به‌كاته‌وه، ی زه‌مه‌نییه‌و‌ه بۆیه ئهو به‌خشته‌یه‌ك میكانیزمه‌ی دانراو‌ه ده‌كرێت لهو كاته‌دا ی جێبه‌جێبكرێت ،لهگهڵ ههر هێزێك سیاسیشدا رێككه‌وتن بكهین ،ئهو ی رێككه‌وتنه ده‌چێت ه چوارچێوه‌یه‌ك حكومییه‌وه ،كه لهالیهن پهرلهمانهوه ی لهسهر ده‌درێت ،بۆیه ده‌كرێت ده‌نگ بڵێین ئهوه باشترین زه‌مانه‌ته. ده‌ستوور :ئایا هیچ هیوایه‌ك بۆ ی 140ماوه؟ جێبه‌جێكردنی ماده ی خالید شوانی :به‌ڵێ ،لهبهرئهوه ی پ��ێ��م��ان��وای��ه ب��هپ��ێ��ی ئ��ه‌وك��ات�� ه ی دی��اری��دهك��رێ��ت ،ده‌ت��وان��رێ��ت ب���ۆ جێبه‌جێبكرێت ،ئێم ه نه‌ك هیوامان ی ههیه ،بهڵكو سوورین لهسهر ئهوه دهبێت ماده‌كه جێبه‌جێبكرێت. ده‌ستوور :هه‌ستده‌كه‌یت كورد چ ی سیاسی له‌حكومه‌تی ههڵهیهكی گهوره پێشوودا ك��ردووهو ئهمجاره پێویست ه دووباره‌ی نه‌كاته‌وه؟ ی خالید شوانی :پێموانییه هه‌ڵ ه ی گ���هوره ك��راب��ێ��ت له‌حكومه‌ته‌كان راب��ردوودا ،چونكه ئهگهر خوێندنهوه ی ی م �ه‌وزوع �ی ئه‌وكاته بۆ ب��ارودۆخ � ع��ێ��راق‌و ح��ك��وم�هت�هك��ان�ی بكه‌یت، ی ی كورد زۆر ده‌ستكه‌وت ده‌كرێت بڵێ گ��ه‌وره‌ی به‌ده‌ستهێناوه ،به‌تایبه‌ت
ی ی دهس��ت��وور‌و م��اوه له‌نووسینه‌وه ی حكومهتی راب��ردوو ،ههر چوار ساڵ ی ی ب ه به‌رنام ه قۆناغێكیش پێویست ی ی ههیه ،بۆیه ئێمه‌ش به‌رنامه‌یه‌ك خۆ ی نوێمان داڕشتووه كه له‌گه ڵ قۆناغ ئێستادا بگونجێت. دهس������ت������وور :گ���ل���هی���ی زۆر له‌په‌رله‌مانتارانی خولی پێشوو ده‌كرا به‌وه‌ی خاوه‌نی بڕیاری خۆیان نه‌بوون، بهڵكو له‌سه‌ره‌وه بڕیاریان بۆ ده‌هات، ههندێك پێیانوابوو ئ��هوه هۆكاری ئه‌وه‌بوو كهههندێك بڕیاریان بهسهردا تێبپه‌ڕێت له‌به‌رژه‌وه‌ندی كورد نه‌بێت، پێتوای ه په‌رله‌مانتارانی ئ�هم خول ه پێویست ه چ ئه‌زموونێك له‌هه‌ڵه‌كانی پێشوو وه‌ربگرن؟ خالید ش��وان�ی :ك��ارك��ردن لهناو ی به‌ئه‌زموون‌و په‌رله‌ماندا پێویست ی ی ههیه ،ئهو په‌رله‌مانتارانه‌ش شاره‌زای ی له‌خولی راب��ردوودا هه‌بوون چ له‌ڕوو ی ی هێزه سیاسییه‌كان‌و شێواز ناسین ی ك��ارك��ردن��ی په‌رله‌مانیان‌و شێواز په‌یوه‌ندییه‌كان ،دهك��رێ��ت نوێنهره نوێیه‌كان سوود له‌نوێنه‌ر‌ه كۆنه‌كان وه‌رب���گ���رن‌و ن��وێ��ن �هره كۆنه‌كانیش ئه‌ركه‌كان لهگهڵ نوێنهره نوێیه‌كاندا دابه‌شبكه‌بن ،تائه‌و‌ه ببێته هۆكارێك ك �هب��اش��ت �رو چ��االك��ان �هت��ر ك��ارهك��ان رایبكرێت ،پێویستیشه ههموو لیست ه كوردییه‌كان له‌به‌غداد لهسهر مه‌سه‌ل ه نه‌ته‌وه‌ییه‌كان یهك هه‌ڵوێستبن. دهس��ت��وور :ب �هب��ڕوای ت��ۆ دهبێت م��ه‌رج��ه‌ع��ی ب���ڕی���ار ئ��ێ��وه‌ب��ن ی��ان سه‌ركردایه‌تی كورد؟ چونكه مه‌رجه‌عی بڕیار پێشووتر سه‌ركردایه‌تی كوردبوو؟ ی خ��ال��ی��د ش��وان��ی :ل��هب��ه‌رئ��هوه ی ی خهڵك ئێمه وهك بهشێك نوێنه‌ر ی كوردستانین‌و سه‌ركردایه‌تی سیاس ی كوردیش وهك بهشێك سه‌ركردایه‌ت ئهم بزووتنه‌و‌ه سیاسیی ه كوردستانیان ه
دهكات ،ك ه وه‌كو كوتل ه له‌په‌رله‌مانین، ی ئێمه به‌رنامه‌یه‌كمان هه‌ی ه لهبهرئهوه ی دیاره ههموو بڕیاردانێكیش پێویست به‌ته‌نیسق‌و لێكتێگه‌یشتن ههیه تا دواتر بڕیاری له‌سه‌ربدرێت. دهس���ت���وور :به‌حوكمی ئ��هوهی پێشووتریش ل�هپ�ه‌رل�هم��ان بوویت، له‌نزیكه‌وه ئ��اگ��اداری وردی رووداوه سیاسییهكانی ه �ه‌رێ �م‌و عێراقیت، ی كورد ب ه له‌ڕووی سیاسییهوه پێگه بهراورد به‌چه‌ند ساڵی رابردوودا ،چۆن دهبێت؟ ی خالید شوانی :پێموایه لهبهرئهوه ی ته‌رحده‌كات كورد بهو شێوه‌ی ه خۆ ی دووه‌م��ه لهعێراقدا یان كه‌نه‌ته‌وه ی نه‌ته‌وه‌یه‌كی سهرهكییه له‌نه‌ته‌وه‌كان ی ئهم نه‌ته‌وه‌یه‌ش وه‌كو عێراق ،پێگه ی دووه‌م‌و ی په‌رله‌مان‌و پێكهاته كورس ی هێزه‌كانی تر ی راسته‌قین ه شه‌ریك ته‌ماشاده‌كرێت ،بۆی ه ده‌كرێت بڵێین ی هه‌ی ه ی به‌هێز تائێستا پێگه‌یه‌ك له‌هاوكێش ه سیاسییهكانی عێراقدا. ی ده‌ستوور :لهگهڵ نزیكبوونه‌و‌ه ی ی حكومهتدا ئهو هێزانه پێكهێنان ت��ائ��ێ��س��ت��ا ن��اك��ۆك��ی��ی��ان ه��هب��ووه لێكنزیكبوونه‌ته‌وه ،پێتوانی ه ئهم ه بۆ ی كورد بێت؟ په‌راوێزخستن خ��ال��ی��د ش��وان��ی :ك���ورد ل�هگ�هڵ ی ش �ه‌راك �هتو ئ �ه‌وه‌دای �ه حكومه‌تێك دیموكرات لهعێراقدا دروستبكرێت، ئێمه تێڕوانیمان وای�� ه دهبێت ئهو ی ی شه‌راكه‌ت حكومه‌ته لهسهر بنه‌ما نیشتمانی ب��ێ �ت‌و ش��ه‌راك��هت بێت ل �هب��ڕی��اردا ،ك �ه‌دواج��ار ئهمه لهسهر ی بنهمای ده‌ستووربێت ،ئ �هوا لیست هاوپه‌یمانی كوردستان سوودمه‌ند دهبێت لهو حكوم هتو رێككه‌وتن لهسهر ئهو به‌رنامه‌یه. دهس��ت��وور :ده‌وترێـت ئهمهریكا پێشتر هاوپه‌یمانێكی باشی كورده‌كان
ئێم ه تێڕوانیمان وای ه دهبێت ئهو حكومهت ه ی لهسهر بنه‌ما ی ی نیشتمان شه‌راكه‌ت بێتو شه‌راكه‌ت بێت له‌بڕیاردا ب�����ووه ،ب�����هاڵم ئ��ێ��س��ت��ا ئ���هوه ب �هس �ه‌رچ��ووه ،ئهم ه كاریگه‌ری دهبێت له‌حكومه‌تی نوێدا؟ خ��ال��ی��د ش���وان���ی :ئه‌مریكا ی له‌گ ه ڵ عێراقدا ی ستراتیج رێككه‌وتن ی كوردستانیش ههیه ،كوردو ههرێم ی وهك بهشێك له‌عێراق مامه‌ڵ ه ی ل �هگ �هڵ��دا دهك��رێ��ت ،پ�هی��وهن��د ه��ێ��زه ك��وردی��ی�هك��ان��ی��ش ل�هگ�هڵ ئه‌مه‌ریكادا له‌ئاستێكدای ه پێموانی ه ی تێدابێت ،بهڵكو س��اردب��وون�هوه ی ی دروستكردن ه��ه‌ردووال له‌هه‌وڵ ی سیاسیو فیدراڵیدان، عێراقێك ئهمهش واده‌كات هێزه كوردییه‌كان ی لهسهر زۆرێ��ك لهو مه‌سائیالن ه دێن ه پێشهوه له‌گ ه ڵ ئه‌مریكیه‌كاندا هاوڕابن.
ـــــلـه‌یـیـان لـه‌كـۆنــگــره هـه‌یــه״ جێگر له‌ده‌سه‌اڵت ی سكرتێردایه‌‌و ئه‌ویش ئهوه ی راگه‌یاند كه‌ده‌یه‌وێت ئهو دوو جێگره له‌هه‌ڵبژاردنێك ی ئاشكرادابن بۆئه‌و‌ه ی دواتر دهسهاڵت ی جێگر ی به‌وان بدات. دهس�����ت�����وور :ه��هس��ت��ن��اك��هی��هت كۆنگره گیانی باڵباڵێن ه ی ناو یه‌كێتی تۆختركرده‌وه ،چونك ه ههر دوای كۆنگره جۆرێك له‌ناڕه‌زایه‌تی له‌نێوان كادیرانی گه‌نج‌و رۆشنبیره‌كانی حیزبه‌ك ه ده‌بینرێت؟ ئارێز عه‌بدوڵاڵ :بێگومان كۆنگره ی ههر حیزبێك سه‌د له‌سه‌د به‌دڵ ی ههموو كادیرانی حیزبه‌ك ه نابێت ،ئهو كۆنگره‌یه‌ش بۆ یه‌كێتی كۆنگره‌یه‌ك ی سه‌خت بووه ،چونك ه ماو‌هی چهند ساڵێك بوو كۆنگره ی نه‌به‌ستبوو، له‌الیه‌ك ی تریشهوه ده‌رچوون ی ژماره‌یه‌ك ی زۆر له‌كادیر‌و سه‌ركرده‌كان ی سه‌ختبوو ،ئاسایه ههندێك ناڕه‌زایی ههبێت ،بهاڵم ئهو ناڕه‌زای‌و
گله‌ییان ه وه‌كو ته‌كه‌تول‌و ده‌سته‌گه‌ر ی نییه، ره‌نگ ه ژماره‌یه‌ك ی زۆر خهڵك چاوه‌ڕوانی شت ی باشتریان بكردای ه لهكۆنگره ،به‌تایبه‌ت له‌هه‌ڵبژاردن ی سه‌ركردایه‌ت ی ب�هو مانایه نیی ه هه‌ركه‌سێك ئه‌نجامه‌ك ه ی سه‌دله‌سه‌د ب�ه‌د ڵ نه‌بێت ،ئ�هوه ده‌سته‌‌و گروپێك بن، بهپێچهوانهوه ئ �هوهش بۆچوون ی ههندێك له‌كادیره‌كان ی یه‌كێتی ه كه‌چاوه‌ڕوان ی شتی باشتریانكردوو‌ه كه‌به‌دڵ ی ئ �هوان نهبووهو ئێستا گله‌ی ی دهكهن ،به‌شبه‌حاڵ ی خۆم مافیان پێده‌ده‌م گله‌ی ی بكهن ،چونك ه له‌كۆتاییدا ئهو گلله‌ییان ه به‌قازانج ی یه‌كێت ی ده‌شكێته‌وه‌‌و سه‌ركردایه‌ت ی نوێ ی یه‌كێت ی هه‌ستبكات كه كه‌موكورت ی له‌كوێدا ههیه ،له‌به‌رچاو ی بێتو هه‌وڵ ی چاره‌سه‌ركردنیان بدات. ده‌ستوور :ترستان لهوه نیی ه به‌هۆی مانه‌و‌ه ی به‌ته‌مه‌نه‌كانه‌و‌ه گه‌نجێكی زۆری
حیزبه‌ك ه لێتان زوویربێت؟ ئ���ارێ���ز ع���هب���دوڵ�ڵ�ا :ئ���هگ���هر ئ �هو سه‌ركردایه‌تیی ه نوێی ه بهرنامهو پرۆگرام‌و راسپاردهكان ی یه‌كێت ی جێبه‌جێبكات، ئ�����هوه ك��ێ��ش � ه ل���ه‌وه‌دان���ی���ی��� ه كێی له‌سه‌ركردایه‌تیدایه ،گرفت له‌جێبه‌جێكردن‌و جێبه‌جێنه‌كردنیدایه. ده‌ستوور :ده‌وترێت وه‌كو كۆنگره‌كانی پێشوو ئ���هم ك��ۆن��گ��رهی �هش كۆنگر‌هی چه‌پڵه‌بوو ،بڕیار ده‌دراو چه‌پڵ ه ی بۆ لێده‌درا، جیاوازییه‌كی ئهوتۆ نه‌بینرا به‌تایبه‌ت كاتێك ناوی سه‌ركردایه‌تی ئاشكراكرا؟ ئارێز عه‌بدوڵاڵ :یه‌كێت ی بۆشایه‌ك ی زۆری له‌سه‌ركردایه‌تیدا ههبوو ،ئاسای ی بوو ژماره‌یه‌كی زۆر لهو سه‌ركردایه‌تیی ه كۆنان ه ده‌ربچنه‌وه، ه �هم��وو چه‌پڵه‌لێدانێكیش خ���راپ نییه، چه‌پڵه‌لێدان له‌هه‌موو دنیادا كارێك ی ئاساییه،
تهنانهت له‌سویسراش ئهوه هه‌ی ه كه‌چه‌پڵ ه بۆ سكرتێر ی حیزبه‌كه‌یان‌و سهرۆك ی واڵته‌كه‌یان لێده‌ده‌ن ،به‌ڕا ی من كارێك ی ئاساییه ،بهاڵم ئهگهر وهك كادیرێك ی یه‌كێت ی له‌منده‌پرسیت ههموو شته‌كان لهكۆنگره به‌دڵ ی من نهبووه، ئهوه له‌هه‌موو دنیاداوای ه كه‌كۆنگر‌ه ناتوانێت كاره‌كان ی به‌دڵ ی ههموو ئه‌ندامان ی به‌ڕێوه‌ببات، گرنگ ئهوهی ه بهرنامهو په‌یڕه‌و ی ناوخۆ ی نوێ لهالیهن سه‌ركردایه‌تییه‌و‌ه جێبه‌جێبكرێت. ده‌ستوور :یه‌كێتی كۆنگره ی به‌ست‌و ناوی سه‌ركرده‌كانی ئاشكراكرد ،قۆناغی دوای كۆنگره چییه؟ ی�هك�هم ئه‌ركی حیزبه‌ك ه چیده‌بێت؟ ئارێز عه‌بدوڵاڵ :كۆبوونه‌و‌ه ی یه‌كه‌می دهبێت ئه‌ویش بۆ هه‌ڵبژاردن ی ئه‌ندامانی مه‌كته‌ب ی سیاسیو رێكخستنه‌و‌ه ی یهكێتیو دابه‌شكردن ی ئیشوكاره‌كان دهبێت.
ههموو چه‌پڵه‌لێدانه‌كانی كۆنگر ه خراپ نییه .................. ی ی شت خهڵك چاوه‌ڕوان باشتریان له‌كۆنگر ه ده‌كرد .................. ی ی یه‌كێت وهك كادیرێك ههموو شته‌كان له‌كۆنگر ه ی من نهبووه به‌دڵ
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
4
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
بێکاریی؛ قه‌یرانێکی چاره‌سه‌رنه‌کراو له‌کوردستان
06..
كـورد لــه‌بـه‌غـداد ،بـه‌رنـامـه یـان پـۆسـت ؟
داواده‌كرێت به‌رژه‌وه‌ندییه تایبه‌تییه‌كان له‌یادبكرێت‌و كورد به‌گره‌نتی كار بكات گۆران خۆشناو له‌هه‌ولێر
كورد به‌یه‌ك ئیئتیالفه‌و‌ه بۆ دانوستاندن لهگهڵ الیه‌ن ه عێراقییه‌كان له‌پێكهێنانی حكومهتدا ب��ه‌ره‌و ب�ه‌غ��داد به‌ڕێكه‌وت، بهشێك له‌سیاسییه‌كانیش داواده‌ك��هن كورد هه‌ڵه‌كانی رابردوو دووباره‌نه‌كاته‌وه، الیه‌نه‌كانیش ده‌ڵێن ش�هڕی ئه‌مجار‌هی كورد بۆ به‌رنامه‌ی ه نه‌ك پۆست‌و ده‌ڵێن بۆ ئهمجاره ماف ه نه‌ته‌وه‌یه‌تییه‌كان له‌پێش ههموو ئیمتیازاتێكه‌وه‌یه. كورد سه‌قف ی داواكارییه‌كانی ئاشكراده‌كات ئیئتیالف ی كوتل ه كوردستانییه‌كان رایده‌گه‌یه‌نن كه‌ئه‌وان سه‌قفی داواكارییان ههیهو ب ه به‌رنامه‌و‌ه ده‌چن ه به‌غداد. م����ه‌رج����ی س�����ه‌ره‌ك�����ی ل��ی��س��ت� ه كوردستانییه‌كان خۆ ی له‌مه‌سه‌ل ه ی بودجه‌و یاسا ی نه‌وت‌و گاز‌و پێشمه‌رگه‌و مادد‌ه ی 140ده‌بینێته‌وه‌‌و ئاماژه به‌وه‌شده‌كه‌ن كه‌به‌شێك له‌ئه‌وان ه هێڵی سووره. س��ام� ی ش���ۆڕش ئ�هن��دام� ی شاندی ئیئتیالف ی كوتل ه كوردستانییه‌كان ،وتی كه‌شانده‌ك ه ب ه به‌رنامه‌و‌ه بهرهو به‌غداد به‌ڕێده‌كه‌ون به‌پێچه‌وان ه ی لیسته‌كانی ترهوه ،ئهو وت ی «شهڕ ی ئێم ه ئهمجاره لهسهر به‌رنامه‌یه‌و لهسهر پۆست نییه». ئهو وت ی «سه‌قف ی داواكاریمان خۆی له‌مه‌له‌ف ی بودجه‌و یاسا ی ن�ه‌وت‌و گاز‌و پێشمه‌رگه‌و م��ادد‌ه ی 140و كه‌ركوك‌و سه‌رژمێر ی دانیشتیوان خۆ ی ده‌بینێته‌وه ك �هئ �هوان � ه داواك����ار ی دهس��ت��ووری��ن». ه هر‌وه‌ها ئاماژه ی به‌وه‌شدا كه‌وه‌ك كورد، ئیستیحقاق ی هه‌ڵبژاردن ماف ی ئه‌وه‌یان دهدات���� ێ كه‌یه‌كێك ل��هو س��ێ پۆسته سیادییان ه وه‌ربگرن. سه‌ردار عه‌بدوڵاڵ ئهندامی ده‌رچووی ئهنجومهنی نوێنه‌رانی عێراق ،له‌لیستی گ��ۆڕان‌و ئه‌ندامێكی شاندی ئیئتیالفی لیست ه كوردستانییه‌كان ،به‌ده‌ستووری وت «ئێم ه ب ه به‌رنام ه كه‌ته‌سدیق ی له‌سه‌ركراوه بهرهو به‌غدا به‌ڕێكه‌وتووین ،كار لهسهر خشت ه ی كاره‌كانمان ده‌كه‌ین‌و ههموو ئهو ماف ه نه‌ته‌وه‌ییان ه ی كه‌كورد داوایده‌كات له‌ئه‌وله‌ویات ی كاره‌كانمان دهبێت». سامی شۆڕش وت ی «دهبێت كورد بیر له‌به‌رنام ه بكاته‌و‌ه ئینجا پۆست ،ئێمه‌ش ب ه به‌رنامه‌و‌ه دانوستاندن ده‌كه‌ین». داواده‌كرێت هه‌ڵه‌كان دووباره‌نه‌بنه‌وه‌‌و
كورد له‌به‌رنامه‌كانیاندا هێڵی سووری داناوه
كورد به‌گره‌نتی كاربكات كورد له‌حكومه‌تی پێشووی عێراق‌و له‌ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانیش ره‌خن ه ی زۆر رووب����ه‌ڕووی ب���ووه‌وه ،ب��هوه ی ده‌كه‌وته هه‌ڵ ه ی سیاسی گه‌وره‌وه ،هاوكات سازشی لهسهر زۆر مافی نه‌ته‌وه‌یی ده‌كرد ،بۆیه داواده‌ك���رێ���ت ل �هم خ��ول� ه ی پ�ه‌رل�هم��ان‌و حكومهتی نوێدا نه‌كه‌ون ه ئهو هه‌اڵنه‌وه. كورد له‌كابین ه ی پێشووی حكومهتی عێراق‌و په‌رله‌مانی راب���ردوودا ،نه‌یتوانی چه‌ندین كێش ه ی گهوره ی نێوان حكومهتی عێراق‌و ههرێم چاره‌سه‌ربكات ،له‌وان ه كێش هی ناوچ ه جێناكۆكه‌كان‌و كێش ه ی ن�ه‌وت‌و هێزی پێشمه‌رگه ،هه‌روه‌ها سه‌ركردایه‌تی كورد نه‌یانتوانی داخوازی چه‌ندین ساڵ هی كورد بهێننه‌دی كه‌گه‌ڕانه‌و‌ه ی كه‌ركوكه بۆ سهر ههرێم .كهئهوهش به‌هه‌ڵه‌كانی س �ه‌رك��ردای �هت��ی ك���ورد ئ��ه‌ژم��ارده‌ك��را. هه‌روه‌ها زۆرب ه ی ره‌خنه‌كانیش رووبهڕووی سه‌ركردایه‌تی پارتیو یه‌كێتی ده‌بوونه‌وه. س�ه‌ردار عه‌بدوڵاڵ رایگهیاند مه‌رجی كورد لهسهر به‌رنام ه دهبێت ،وت ی «دهبێت ئهو داواكارییان ه ی ئێم ه ههمان ه له‌سه‌ری ره‌زامه‌ندبین ،چونك ه نامانه‌وێت هه‌ڵه‌كانی پێشتر دووباره‌بكه‌ینه‌وه».
ههواڵی رۆیشتنی شاندی ك��ورد بۆ به‌غداد ،له‌كاتێكدای ه كهههر یهك ه له‌لیستی دهوڵ��هت�� ی ی��اس��او عێراقیی ه له‌هه‌وڵی هاوپه‌یمانیه‌ت ی دان لهگهڵ ئیئتیالف ی كوتله كوردستانییه‌كان به‌مه‌به‌ست ی پێكهێنانی حكومهت ی تازه. سه‌ردار وت ی «كام الیه‌نه‌یان بهرنامهو داواكانمان قبوڵ بكات لهگهڵ ئ �ه‌وه‌دا هاوپه‌یمانێتی ده‌به‌ستین». ق���ادر ع��ه‌زی��ز س��ك��رت��ێ��ر ی حیزب ی زه‌حمه‌تكێشان ،ئاماژه به‌وه‌ده‌دات ك ه ئهم خول ه ی حكومهتی عێراق جیاوازتر‌ه له‌خولی رابردوو ،بۆی ه دهبێت ب ه به‌رنام ه ی ترهوه كورد بهرهو به‌غداد بڕوات .وت ی «یهكێتیو پارت ی ناتوانن وهك پێشتر به‌رژه‌وه‌ند ی حیزب ی له‌پێش ب��ه‌رژه‌وه‌ن��د ی تایبهت ی دابنێن ،ه �هروهك ئهوهش ی روونكردهوه كه‌كورد پێویست ی به‌یه‌ك گوتاری‌‌و یهك هه‌ڵویست ی ههیهو ئهو ئیئتیالف ه ی كهئێستا دروستبووه جێگا ی ئومێد ی هه‌مووانه». كورد ئهمجاره جیاواز له‌جاری پێشوو چوار كوتل ه ی جیا له‌نێو كۆبه‌ندێكدا بهرهو به‌غداد ده‌چن ،كه‌هه‌ریه‌ك ه له‌یه‌كێتی‌و پارتی 43كورسی‌و گۆڕان 8كورسی‌و یه‌كگرتوو 4 كورسی‌و كۆمهڵ 2كورسی ههیه.
قادر عه‌زیز وت ی «به‌رژه‌وه‌ند ی كورد له‌وه‌دای ه كه‌به‌یه‌ك هه‌ڵویستییه‌و‌ه بهرهو به‌غداد بڕوات». د .بایه‌زید حهسهن ئه‌ندام ی ئهنجومهنی نوێنه‌ران ی عێراق ،ك ه له‌خولی پێشووشدا په‌رله‌مانتار بووه ،به‌رۆژنام ه ی ده‌ستووری راگه‌یاند كه‌ده‌بێت ئهمجاره كورد سوود له‌هه‌ڵه‌كان ی پێشووتر ی وه‌ربگرێت ،وتی «به‌گه‌ره‌نت ی مامه‌ڵ ه لهگهڵ ئهو لیست‌و الیه‌نان ه بكات كه‌ده‌یانه‌وێت حكومهت پێكبهێنن». كورد ئیمتیازاته‌كانی بهپێی خاڵ دابه‌شده‌كات ئیئتیالفی لیست ه كوردستانییه‌كان له‌نێو خۆیاندا لهسهر ئهوه رێككه‌وتوون كه‌ئه‌و ئیمتیازاتان ه ی له‌حكومه‌تی عێراقدا ده‌ستده‌كه‌ون ،له‌نێو خۆیاندا بهپێی خاڵ دابه‌شبكه‌ن. محهمهد حه‌كیم ئهندامی مه‌كته‌بی سیاسی كۆمه‌ڵی ئیسالمی رایگهیاند كۆی ئهو ئیتمیازاتان ه ی له‌به‌غداد به‌ده‌ستدێت، به‌تایبه‌ت پۆست ه ئیدارییه‌كان بڕیار‌ه له‌نێو ئیئتیالفه‌كه‌دا به‌پێ ی خا ڵ دابه‌شبكرێت، وت� ی «خاڵبه‌ندییه‌ك بۆ ق�هب��اره ی ئهو پۆستان ه ی به‌ئیئتیالف ی فراكسیۆنه
ی ئهو پۆستان ه به‌ده‌ستده‌هێنرێن ،بهپێی خاڵ له‌نێوان ئیئتیالفه‌كه‌دا دابه‌شده‌كرێن كوردستانییه‌كان ده‌درێ���ت ئ�هو رێ��ژه ی وهزارهتو س �هف��ار‌هت‌و به‌ڕێوه‌به‌ران هی به‌ئیئتالفه‌ك ه ده‌درێ��ت ،به‌پێ ی ژم��ارهی كورس ی قه‌بار‌ه ی ئهو پۆست ه ی وه‌ریده‌گرین دابه‌شكرێت». ك���ورد جگ ه ل�هم�ه‌رج��ی وهرگرتنی یهكێك له‌پۆست ه سیادییه‌كان ،هه‌روه‌ها داوای دوو تا سێ وه‌زاره‌تی سیادی‌و چهند وه‌زاره‌تێكی تریش دهكات. محهمهد حه‌كیم وت � ی «پێداگیری لهسهر ئه‌وه‌ده‌كرێت پۆست ی سهرۆك كۆمار بدرێته‌و‌ه به‌كورد».
״مـاف بـه‌و كـادیـرانـه‌ی یـه‌كـێـتـی ده‌ده‌م كه‌گـــــ
ی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی بۆ ده‌ستوور ئارێز عه‌بدوڵاڵ ئهندامی نوێی كۆمیت ه سازدانی :گۆران وه‌هاب
ئارێز عه‌بدوڵاڵ ئهندامی نوێی ی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی كۆمیت ه ی گه‌نج‌و ی كه‌می هاتنه‌پێشه‌و ه له‌بار ه ی سه‌ركرد ه كۆنه‌كانی ده‌رچوونه‌و ه ی «گه‌نجبوون‌و ئهو حیزبه ،وت بیركردنه‌و ه به‌ته‌مه‌ن نییه ،هه‌ندێكجار كه‌سانێك هه‌ن به‌ته‌مه‌ن نین ،بهاڵم پیران ه بیردهكهنهوه ،به‌پێچه‌وانه‌شه‌و ه خهڵك هه‌ی ه به‌ته‌مه‌نه‌‌و گهنجان ه ی لیسته‌كه‌ش بیردهكهنهوه ،ئهگهر سه‌یر ی بكهین بهشێك لهو كه‌سان ه گهنجان ه بیرده‌كه‌نه‌و ه گه‌یشتوونه‌ت ه ی چ ژن بن یان پیاو». سه‌ركردایه‌ت
دهس��ت��وور :چ��اوه‌ڕوان��دهك��را لهكۆنگره ی یه‌كێتی گه‌نجێكی زۆر بێن ه پێشه‌وه‌‌و بهشێك له‌كۆنه‌كانیش خۆیان كاندیدنه‌كه‌نه‌وه ،بهاڵم ئهوه رووینه‌دا ،كۆنه‌كان هه‌موویان مانه‌وه‌‌و گه‌نجێكی كه‌میش هاتنه‌پێشه‌وه ،هۆكاری ئهم ه چی بوو؟ كۆنه‌كان بۆ نایانهوێت واز لهو حیزب ه بهێنن؟ ئارێز عه‌بدوڵاڵ :خاڵ ی یهكهم ئه‌وه‌بوو دوا ی دهرچ��وون� ی ئهو ب��راده‌ران � ه ی گۆڕان له‌سه‌ركردایه‌تی ،بۆشاییه‌ك دروستبووبوون، خاڵ ی دووه‌میش دووكه‌س له‌ده‌مه‌زرێنه‌ران ی یه‌كێت ی به‌ئازاد ی خۆیان وازیانهێناو خۆیان كاندیدنهكردهوه ،وات ه ژماره ی ئهوان ه ی خۆیان كاندیدنهكردهوه تهنها دووكه‌س بوو ،ئهوه ی تر بۆشای ی ههبوو بۆی ه زۆرب� ه ی كۆنه‌كان ده‌رچوونه‌وه ،له‌الیه‌ك ی تریشهوه گه‌نجبوون‌و بیركردنه‌و‌ه به‌ته‌مه‌ن نییه ،هه‌ندێكجار
كه‌سانێك هه‌ن به‌ته‌مه‌ن نین ،بهاڵم پیران ه بیردهكهنهوه ،بهپێچهوانهشهوه خهڵك هه‌ی ه به‌ته‌مه‌نه‌‌و گهنجان ه بیردهكهنهوه ،ئهگهر سه‌یر ی لیسته‌كه‌ش بكهین بهشێك لهو كه‌سان ه ی گهنجان ه بیردهكهنهوه گه‌یشتوونه‌ت ه سه‌ركردایه‌ت ی چ ژن بن یان پیاو ،به‌پێ ی پێوه‌ر ی ته‌مه‌نیش گه‌نجن‌و سه‌رده‌میان ه بیردهكهنهوه ،بهاڵم هیچ رێگریه‌ك نهبووه بۆ ئه‌وكه‌سان ه ی تر كه‌نه‌یانتوانیه‌و‌ه بێن ه پێشه‌وه‌‌و هه‌لومه‌رجه‌ك ه له‌بارنه‌بووه. ده‌ستوور :ده‌وترێت باڵی سه‌ربازی‌و ئه‌منی دهستی بهسهر حیزبه‌كه‌دا گرت، ئهوه بۆچوونێكی هه‌ڵه‌ش نییه ،ئایا یه‌كێتی پێویستی بهوه هه‌ی ه ئهوان ه بێنێت ه پێشهوه یان وهك ده‌وترێت مامۆستایانی زانكۆ‌و رۆشنبیران‌و راگه‌یه‌ندنكارانی حیزبه‌ك ه ی بۆ ئێستای یه‌كێتی پێویسته؟
ئ��ارێ��ز ع �هب��دوڵ�ڵا :ئ��هوه ئه‌نجام ی ه�هڵ��ب��ژاردن� ه ئ��هو خه‌ڵكان ه ی هێناوه‌ته س �ه‌رك��ردای �هت��یو دهرچ����وون ،ئه‌وانه‌شی ده‌رچوون با له‌بواره‌كان ه ی سه‌ربازی‌و ئه‌منیدا بن ،بهاڵم ئهوان ه ههر كه‌س ی سیاس ی بوون ئهو پۆستانه‌یان وهرگرتووه ،له‌الیه‌ك ی تریشهوه یه‌كێت ی پێویست ی به‌وانه‌شه‌و پێویستی به‌كه‌سان ی پسپۆڕ‌و شاره‌زاشه ،ناڵێم زۆر یان كهم ،بهاڵم بهشێك له‌وكه‌سان ه ی ده‌رچوون، مامۆستا ی زانكۆ‌و كه‌سان ی یاسای ی تێدایه، ههموو ی كه‌سان ی سه‌رباز ی نین. دهس��ت��وور :ئ �هوه چ كاریگه‌رییه‌كی دهبێت لهسهر ئاینده ی یه‌كێتی؟ ئارێز عه‌بدوڵاڵ :گرنگ ئهوهی ه ئهو سه‌ركردایه‌تیی ه ی ده‌رچوو‌ه جێبه‌جێكاری بهرنامهو په‌یڕه‌و ی ناوخۆ ی یه‌كێت ی بێت، جێبه‌جێكار ی راس��پ��ارده‌‌و بڕیاره‌كانی
كۆنگره بێت ،ئهگهر ئه‌وه‌كرا كاریگه‌ر ی باش ی ده‌بێت‌و یه‌كێت ی ههنگاو ی باشده‌نێت. دهس��ت��وور :جێگره‌كان به‌ته‌سكییه دان��ران ،ده‌وترێت به‌هۆی زۆری گرفتی باڵباڵێنه‌و‌ه كۆنه‌كان هێڵدرانه‌وه ،ئهوهش روون� ه ك ه به‌ته‌سكیی ه چه‌ندین ئهندامی كۆنگره ده‌نگیاندا ،ئایا یه‌كێتی به‌محاڵه‌یه‌وه پێویستی به‌سه‌ركرد‌ه كۆنه‌كانی ههبوو تا كه‌مترین گه‌نج قبوڵ بكات له‌حیزبه‌ك هی؟ ئارێز عه‌بدوڵاڵ :دانان ی هه‌ردوو جێگره‌كه زۆر ئاساییه ،چونك ه ده‌نگدان به‌ئاشكراو نهێنی ههیه ،هه‌ردوو جێگره‌كه‌ش كه‌پێشنیاركران كه‌به‌ئاشكرا ده‌نگیان بۆ بدرێت ،ههموو كۆنگره‌ش ده‌نگ ی ب��ۆدان تاببن ه ئهندامی سه‌ركردایه‌ت ی نه‌ك جێگر ،بهاڵم دانان ی جێگر له‌ده‌سه‌اڵت ی سكرتێر ی گشتیه ،وات ه ئێستا ئهوان بوونه‌ت ه ئه‌ندام ی سه‌ركردایه‌تی ،دانانی
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
خه‌ڵک
7
ی تۆپبارانه‌و ه چهند به‌هۆ قوتابخانه‌یه‌ك داخراون ه لهناو خێوه‌تگادا، ی ئالیه‌ره‌ش‌و زێوك قوتابیان ی دووه‌میان ئه‌نجامدا ی وه‌رز تاقیكردنه‌وه‌كانی كۆتای ی له‌بناری قه‌ندیل فه‌رمان چۆمان
مسكاره خدر منداڵێكی ته‌مه‌ن 12 سااڵنه‌و خه‌ڵكی بناری قه‌ندیله‌و ی ئێستا دهرچ��ووه بۆ پۆلی حه‌وت ب���ن���ه‌ڕه‌ت���ی ،ده‌ڵ���ێ���ت «ه��هس��ت به‌ناخۆشی دهك �ه‌م‌و ئهو تۆپباران ه كاریگه‌ری لهسهر دواڕۆژی ئێم ه دهب��ێ��ت ،چونكه ئ��اوا بێت لهبهر ت��ۆپ��ب��اران ساڵێكیتر ناتوانین له‌گونده‌كه‌مان بخوێنین ،هه‌روه‌ها ئه‌مساڵ بڕوانامه‌كه‌م لهناو خێوه‌ت وهرگرتووه ،ئهوهش ناخۆشه‌و هیچ خۆشیه‌كه‌م لهو ده‌رچوونه نه‌بینی». ی ت��ۆپ��ب��اران��ك��ردن�ی گوندهكان ههرێمی كوردستان تهنها زیانی به‌ڕه‌زو باخی هاوواڵتیان نه‌گه‌یاندووه ،بهڵكو كاریگه‌ری لهسهر ره‌وشی په‌روه‌رده‌و خوێندنیش دروستكردووه. ی ئاودێر مه‌ال دهرچ��ووه بۆ پۆل دوان����زه‌ی ئ��ام��اده‌ی��یو هه‌رچه‌ند ه ی ده‌یویست ئه‌مساڵ لهژێر سێبه‌ر ی دره‌خ���ت���هك���ان���ی ق��هن��دی��ل خ��ۆ ئاماده‌بكات بۆ پۆلی دوانزه ،بهاڵم تۆپباران ویسته‌كه‌ی له‌گۆڕنا ،دهڵێت «به‌هۆی ئهو تۆپبارانه جارێكیتر ئاواره‌بووینه‌وه لهناو واڵتی خۆماندا، ی ئهوهش كاریگه‌ری لهسهر پرۆسه خوێندنی ئێمه دهبێت ،بڕوانامه‌كه‌م لهژێر خێوه‌تدا وهرگ��رت��ووه ،بهو هۆیه‌شه‌وه هه‌ستی جارانم نه‌ماو ه
ب��ۆ خ��وێ��ن��دن ،چ��ون��ك�ه م��ن خ��ۆم ئاماده‌كردبوو كه‌ئه‌م هاوێنه لهژێر سێبه‌ری دره‌خته‌كانی گونده‌كه‌م به‌وانه‌كانی پۆلی دوانزه‌دا بچمه‌وه، ی ب �هاڵم ب�ه‌داخ�هوه تۆپباران رێگه پێنه‌دام». ی م .ه���ون���هر ب���هڕێ���وه‌ب���هر ی ق��وت��اب��خ��ان�هی ل��ێ��وژه‌ی بنه‌ڕه‌ت له‌بناری قه‌ندیل ،دهڵێت چهند ساڵ ه سهرهڕای ئهو بۆردومانانه توانیویان ه ی ده‌وام ب��ك�هنو درێ��ژه به‌پرۆسه خوێندن ب��دهن ،بهاڵم ئهگهر وهك ئێستا تۆپبباران به‌رده‌وامبێت، ناتوانن درێ��ژه به‌خوێندن ب��دهن، وتی «ئهو تۆپبارانه كاریگه‌ری زۆر سلبی لهسهر ده‌روون���ی قوتابیان دروستكردووه». ی مامۆستا هونه‌ر وتی «ئه‌گه‌رچ زۆرێ��ك له‌خێزانه گوندنشینه‌كان ناتوانن لهبهر هه‌ژاری له‌شاره‌كاندا ژی���ان ب����ه‌رن ،ب���هاڵم ئ��هگ��هر ئ�هو تۆپبارانه به‌رده‌وامبێت ئێمه وهك مامۆستایانی بناری قه‌ندیل ناتوانین ب�هس�ه‌ردان��ی��ش ئه‌مساڵ بچین بۆ گوندهكان». ی عهلی محهمهد عهلی بهڕێوهبهر پ��ه‌روه‌رده‌ی ق �ه‌اڵدزێ له‌لێدوانێكدا ی بۆ ده‌ستوو ئاماژهی به‌وه‌دا به‌هۆ ی تۆپبارانه‌وه ساڵی رابردوو قوتابخانه بۆكریسكان زیان به‌بیناكه‌ی گه‌یشت‌و په‌نجه‌ره‌كانی شكان ،ئه‌مساڵیش
قوتابخانه‌كانی ئالیه‌ره‌ش‌و زێوك ه ی ل �ه‌رۆژان �ی تاقیكردنه‌وه له‌شوێن خ��ۆی��ان گ��واس��ت��ران��هوه ،ب��ۆ ئ�هو شوێنه‌ی كه‌خێوه‌ته‌كانی لێن‌و دوو تاقیكردنه‌وه‌یان لهناو خێوه‌ته‌كان به‌قوتابیان كردوون. عهلی محهمهد وت �ی «به‌هۆی ئهو تۆپبارانه به‌رده‌وامانه بۆ سهر گوندهكان مامۆستایان‌و قوتابیان توشی دڵ �ه‌ڕاوك �ێ دهب��ن‌و ناتوانن ی ده‌وام به‌ته‌واوه‌تی بكه‌ن‌و به‌ته‌واو زان��ی��اری بگه‌ێنن به‌قوتابیه‌كان‌و قوتابی سود نابینێ وهك پێویست، خهمی یه‌كه‌میان ده‌بێته خۆپاراستن نه‌وه‌ك فێربوون‌و فێركردن». ی ب���هڕێ���وه‌ب���هری پ������ه‌روه‌رده ی ق��ه‌اڵدزێ ئاماژه ب��ه‌وه‌دا له‌سااڵن رابردوودا به‌هۆی تۆپبارانكردن پێنج ی قوتابخانه له‌سنوری پ���ه‌روه‌رده ق����ه‌اڵدزێ داخ����راون ،ئ �هگ �هر ئهم ی تۆپبارانه‌ش به‌رده‌وامبێت ئهگهر ههیه چه‌ندین قوتابخانه‌ی تریش ی داب��خ��رێ��ن ،ب��هه��ۆی چ��ۆڵ��ب��وون� گونده‌كانه‌وه ،وتی «ئهمهش گرفت بۆ ره‌وشی پهروهرده دروستده‌كات له‌په‌روه‌رده‌كه‌مان ،هه‌روه‌ها ئهگهر تۆپبارانیش بوه‌ستێ ،كۆمهڵێك م��اڵ جارێكیتر روو له‌گونده‌كان ناكه‌نه‌وه له‌ترسان‌و قوتابی كه‌مده‌بن له‌گونده‌كاندا ،بهمهش قوتابخانه‌كان به‌ناچاری داده‌خرێن».
״بڕوانامه‌که‌م لهژێر خێوه‌تدا وهرگرتووه.״
سندوق ی هاوكار ی ناوچ ه جێناكۆكه‌كان ،رووبه‌ڕوو ی كێش ه ده‌بێته‌وه
ی پرۆژه‌كان بۆ ناوهندی شار ده‌بێت‌و ئهوان لێی بێبه‌شن به‌رپرسانی ناحیه‌كانی خانه‌قین ده‌ڵێن ،زۆربه ده‌شتی ئهنوهر له‌گه‌رمیان
به‌رپرسان ی هه‌ند ێ له‌ناوچ ه جێناكۆكه‌كان ئ��ام��اژه ب����ه‌وه‌ده‌ده‌ن ب��ودج� ه ی سندوقی هاوكار ی بۆ ناوچ ه جێناكۆكه‌كان به‌یه‌كسانی دابه‌شناكرێت ،چهند شوێنێك ی دیاریكراو لێی سودمه‌ند دهبن ،په‌رله‌مانتارانیش پێیانوایه ئهم پرۆژه‌ی ه لهالیهن حكومهت ی ناوه‌نده‌وه ئهگهر ی تووشبوون به‌كێش ه ی ههیه. به‌رپرسان ی پارێزگا ی دیال ه پێشبینی ئ��هوه دهك���هن ك� ه ل��هپ��رۆژه ی سندوقی هاوكار ی ناوچ ه كێش ه له‌سه‌ره‌كان سودمه‌ند نه‌بن‌و زۆرین ه ی بۆ خانه‌قین سه‌رفبكرێت. ئهنوهر حسێن بهڕێوهبهر ی ناحی هی جه‌له‌وال له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور دهڵێت ئ��هو ب��ڕی��اره ی ك �هپ �ه‌رل �هم��ان داوی �هت �ی ب��ۆ س��ن��دوق� ی ه��اوك��اری��ك��ردن � ی ناوچه جێناكۆكه‌كان گومان ی تێدا نیی ه له‌سنوری پارێزگا ی دیاله‌دا زۆرین ه ی تهنها بۆ شارێك دهبێت ،نه‌ك به‌یه‌كسان ی دابه‌شبكرێت. وت ی «دڵنیام كه‌مین ه ی بهر شار ی جه‌له‌وال ده‌كه‌وێت». د .ئه‌میر سهرۆك ی ئه‌نجومه‌ن ی قه‌زای داقوق ههرچهنده دڵخۆش ه بهو بڕیار‌هی په‌رله‌مان ی كوردستان ،وت ی «گومانده‌كه‌م كه‌ئه‌و سندوق ه به‌گوێر‌ه ی پێویست خزمه‌ت بكات ،چونك ه ئهگهر ی هه‌ی ه بۆ ناوچه‌یه‌ك زۆر ی بۆ بكرێت‌و ناوچه‌ك ه ی تریش كه‌می بۆ بكرێت». په‌رله‌مان ی كوردستان هه‌فت ه ی رابردوو بڕیاریدا به‌په‌سه‌ندكردن ی پرۆژه ی سندوقی هاوكار ی بۆ ناوچ ه جێناكۆكه‌كان ،بۆئهوهی
له‌ڕوو ی خزمه‌تگوزاریه‌و‌ه هاوكاریان بكات، بۆ ئهو مه‌به‌سته‌ش له‌په‌رله‌مان ی كوردستاندا ده‌سته‌یه‌ك دانراو‌ه بۆ به‌دواداچوون ی ئهو پرۆژان ه ی كهحكومهت ی ههرێم له‌ناوچه جێناكۆكه‌كان ئه‌نجام ی دهدات. نه‌ریمان عه‌بدوڵاڵ ئه‌ندام ی په‌رله‌مانی كوردستان له‌فراكسیۆن ی گۆڕان دهربارهی پ��رۆژه یاساك ه ئاماژه ی ب��ه‌وه‌دا به‌كۆی ده‌نگ بڕیار له‌پرۆژه‌ك ه درا. پ �ه‌رل �هم��ان��ت��ارهك � ه ی گ����ۆڕان وت�ی «لهالیهن حكومهت ی هه‌رێمه‌و‌ه شاره‌كانی ناوچ ه جێناكۆكه‌كان پیشتگوێخراوه‌و خزمهتگوزار ی بۆ نه‌كراوه ،من پشتگیری ئ�هو قسان ه ی به‌رپرسان‌و خهڵك ی ئهو شاران ه دهك �هم ك ه به‌یه‌كسان ی پ��رۆژهی
خ��زم �هت��گ��وزاری��ان ب��ۆ ن��اك��رێ��ت ،پ��رۆژه له‌سنوور ی شارێكدا ده‌كرێت‌و شاریش ههیه به‌ده‌گمه‌ن پرۆژه‌یه‌ك ی باشی بۆ بكرێت». ب��هپ��ێ�� ی پ�����رۆژه ی��اس��اك�� ه ئ��هو خ��زم��هت��گ��وزاری��ی��ان�� ه ی ب���ۆ ن��اوچ �ه جێناكۆكه‌كان دهك��رێ��ت ،له‌بواره‌كانی په‌روه‌رده‌و ته‌ندروستی‌‌و وه‌رزشی‌‌و چهند بوارێك ی تردا دهبێت. محهمهد م �ه‌ال ح�هس�هن قایمقامی قه‌زا ی خانه‌قین له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور خۆشحاڵ ی خ��ۆ ی راگه‌یاند بۆ پ��رۆژهی سندوق ی هاوكار ی بۆ خزمه‌تكردن ی ناوچه كێش ه له‌سه‌ره‌كان ،وت ی «ئێم ه پێشتریش داوامانكردبوو كه‌بودج ه ی تایبهت دابنرێت، ب��هاڵم ل�هب�هر ههندێك ه��ۆك��ار نه‌توانرا
ئ �هو بودجه‌ی ه دابنرێت‌و ئێستا ئیش ی لهسهر ده‌كرێت» .هه‌روه‌ها وتی «ئهم سندوق ه بۆ پ��رۆژه خزمه‌تگوزارییه‌كانه‌‌و ههر شاره‌و به‌گوێر‌ه ی خۆ ی بودج ه ی بۆ ته‌رخانده‌كرێت». دهرب���اره ی ده‌نگۆ ی ئ��هوه ی پشكی شێر ی پ��رۆژه‌ك��ان بۆ ش��ار ی خانه‌قینه، محهمهد مه‌ال حهسهن وت ی «مه‌سه‌له‌كه ئهوه نییه ،بهپێچهوانهوه من قایمقامی خانه‌قین‌و ناحیه‌كانیشم ده‌بێ خزمه‌تی ئه‌وانیش بكرێت ،بهاڵم كێشه‌ك ه ئه‌وه‌یه لێر‌ه ئه‌منیی هتو كاره‌كان باش ده‌ڕۆن بهڕێوه ب ه بهراورد به‌ناحیه‌كان ،هه‌روه‌ها رێ��ژه ی كوردیش ل�هو ناحیان ه ههندێك كه‌مبووه‌ته‌وه».
جه‌له‌وال دهڵێت خانه‌قین پشك ی شێر ی پرۆژه‌كان ی سندوق ی هاوكار ی ناوچ ه جێناكۆكه‌كان ده‌بات بۆ خۆی.
به‌پێ ی ده‌ستوور ی عێراق ،حكومهت ی ه �ه‌رێ��م تهنها دهس��هاڵت�� ی ب �هس �هر ئهو ناوچانه‌دا ههیه ،كه‌پێش 4/19وات ه پێش رووخان ی رژێم ی پێشوو ،به‌ده‌ستیه‌و‌ه بووه. بۆی ه هه‌ند ێ له‌په‌رله‌مانتاران پێیانوای ه ئهم پرۆژه‌ی ه لهالیهن حكومهت ی ناوه‌ندیه‌وه ئهگهر ی ئهوه ی هه‌ی ه رووب��ه‌ڕوو ی كێشه بێته‌وه ،واهه‌ست دهك��هن مه‌به‌ستێكی سیاس ی له‌پشت ئهم پرۆژه‌یه‌و‌ه بێت. د .سه‌باح به‌رزنج ی ئه‌ندام ی په‌رله‌مانی ك��وردس��ت��ان ل �هس �هر لیست ی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ،بۆ ده‌ستوور وت ی «ئهم پرۆژه‌یه ئهگهر ی توشبوون به‌كێش ه ی ههیه ،لهالیهن حكومهت ی ناوه‌ندیه‌وه ،چونك ه ئهوان وا هه‌ستده‌كه‌ن ئهم ه مه‌به‌ستێك ی سیاسی له‌پشته‌‌و دژ ی ئهوان ده‌كرێت». د .سه‌باح باس ی له‌كه‌م ی بودج هی دانراو كرد لهالیهن حكومهت ی هه‌رێمه‌و‌ه بۆ ناوچ ه جێناكۆكه‌كان‌و كه‌ركوك ی وهك نمونه هێنایه‌وه ،وت ی «كۆمهڵ ه ی فریاكه‌وتنی كه‌ركوك داوا ی زیاتر ل ه 100ملیار دیناریان ك��ردووه له‌حكومه‌ت ی ههرێم بۆ ئ�هوهی بیكه‌ن بهپرۆژه بۆ شار ی كه‌ركوك ،بهاڵم حكومهت ی ههرێم تهنها 28ملیار دیناری بۆیان ته‌رخانكردوو‌ه بۆ یهك ساڵ». نه‌ریمان عه‌بدوڵاڵ ئاشكرایكرد «ئهگهر ش��ارهك��ان� ی س��ن��وور ی دی��ال� ه بیانه‌وێت خزمهتگوزار ی باشیان بۆ بكرێت ،دهبێت هه‌میش ه له‌ته‌ماسدا بن‌و ئاگادار ی ئهوه بن كه‌پرۆژه‌كانیان نه‌برێت بۆ شاره‌كان ی تر‌و له‌شوێنێك ی تردا نه‌كرێن بهپرۆژه ،چونكه ئه‌وانیش حه‌ق ی خۆیان ه خزمه‌ت بكرێن».
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
6
لۆکاڵ
i n f o @ d e s t u r. n e t
ه کارابێت حه‌مه‌سه‌عید حه‌مه‌عه‌لی :هۆکارێکی سیاسیو حیزبی ،نایه‌وێت لیژنه‌ی نه‌زاه
08..
بێكاری؛ قه‌یرانێكی چاره‌سه‌رنه‌كراو لهكوردستان
ی نه‌خستووه‌ته‌گه‌ڕ ی حكومهت هیچ به‌رنامه‌یه‌كیان بۆ چاره‌سه‌ركردنی بێكار كابینهكان ده‌ستوور
ئابووریناسان ی ههرێم هێشتا توانای قینه ی بێكارییان رێژه ی راسته دیاریكردن ی نییه ،ئهوهش به‌هۆ ی دواكه‌‌وتوویی سیستمی یه كه بێكارییه داپۆشراوه‌‌وه ئابووریو ئهو لهناو هه‌‌ناو ی فهرمانگهكان ی حكومهتدا رێژهی رچاوه ههیه .بهجۆرێك ههندێك سه به له%14 بێكار ی له‌‌هه‌‌رێم ی كوردستان دهخهمڵێننو ههندێك ب ه‌له%17و مونته‌‌دای ئ��اب��ووری كوردستانیش ،كه‌‌رێكخراوی ئابووریناسان ی كوردستانه ،بهپێی ئامارێك كهچهند مانگ بهر له‌‌ئێستا له‌‌چوارچێوه‌‌ی وه، توێژینه‌‌وه‌‌یه‌‌كی خۆیدا باڵویكردووه‌ته به له %18دیاریده‌‌كات. رێژهی بێكاری پێشتریش دكتۆر جهمال رهس��ول �ه ی ئ��ام��ار ی ههرێمی س��هرۆك � ی دهس��ت� كوردستان ،له‌‌دیدارێكیدا رایگه‌‌یاندبوو رووپێوه ی لهگهڵ ئاماری كه بهپێی ئهو ع��ێ��راق‌و ب��هه��اوك��ار ی سندوق ی دراوی نێوده‌‌وڵه‌‌ت ی لهساڵ ی راب���ردوودا لهسهر «رێژهی 18144خێزان ئه‌‌نجامیاندابوو، بێكار ی لهكوردستاندا له %6بووه ،بهاڵم وه ی ههرێم رێژه‌‌كه لهپارێزگاكان ی دهره زیاتره». ب��هگ��وێ��رهی راپ��ۆرت��ێ��ك��ی دهزگ���ای ناوهندی ئامارو ته‌‌كنه‌‌لۆژیای زانیاری سهر �ژه ی بێكاری ب��هوهزارهت��ی پالندانان ،رێ� وه رۆیشتووه. لهعێراقدا بهرهو كه‌‌مبوونه رووپێوییه ی ئهنجامدراوه بهپێی ئ��هو لهسهرجهم ناوچه‌‌كانی عێراق به‌‌هه‌‌رێمی كوردستانیشه‌‌وه ،بێكاری لهساڵی 2008دا به‌‌ڕێژه‌‌ی له %15كهمیكردووه. رێ��ب��وار سابیر ح��هوێ��ز مامۆستای ئابوور ی له‌‌ناوه‌‌ندی ئێواران ی سلێمانی �ژه ی بێكاری دهڵێت ،كه‌‌دیاریكردن ی رێ� پێیهی ل��هك��وردس��ت��ان زهح��م��هت��ه ،ب��هو تائێستاش ئامارێك ی وردو ته‌‌واونییه‌‌و زیاتر رووپێو ی لهسهر بازنه‌‌یه‌‌ك ی دیاریكراو كراوه. وه كه‌‌چاره‌‌سه‌‌ركردنی ئهوهش روونده‌‌كاته ئهم قه‌‌یرانه ،پێش ههموو شتێك به‌‌زانینی كه دهبێت. باره ی دیارده قه كوردستان ب ه بهراورد به‌‌جیهان بێكاری ئێستا وهك قه‌‌یرانێك ی جیهانیی ته گه‌‌شه‌‌سه‌‌ندوه‌‌كانیش تهنانهت ده‌‌وڵه وه دهن��اڵ��ێ��ن��ن ،ه���هروهك ب��هدهس��ت��ی��ی��ه ت��ه پ��اش��ك��هوت��وو و ت��ازه چ��ۆن دهوڵ��ه پێگه‌‌یشتووه‌‌كانیش یهك له‌‌گرفته‌‌كانی به‌‌رده‌‌م گه‌‌شه‌‌كردنیان بێكارییه ،ههرچهنده �ه بهپێی رێ���ژه ی ئ��هو ق��هی��ران� ه��ۆك��ارو وته ی جیۆپۆله‌‌تیك ی ده‌‌وڵه‌‌تان‌و هه‌‌ڵكه �ارهی سیستمه سیاسیی‌و ئ��اب��ووری‌و ژم� وه گۆڕان ی بهسهردا دێت، دانیشتوانیانه بهاڵم بۆ تهواو ی ده‌‌وڵه‌‌تان ی جیهان ،ئێستا بێكاری قه‌‌یرانێك ی گهورهیه. ماوه ی رابردوو وهزارهت ی كار ی والیه‌‌ته یهكگرتووهكان ی ئهمهریكا ،رایگهیاند رێژه ی بێكار ی له‌‌واڵته‌‌كه‌‌یدا گه‌‌یشتووه‌ته كه ل��ه %10.2كهئهوهش لهساڵ ی 1982هوه كه لهو ئاسته‌‌دا بووه‌‌ستێت، مجاره رێژه یهكه بهپێی ههمان راپۆرت كه‌‌ئاژانسی فرانس یهی پرێس باڵویكردووه‌ته‌‌و‌ه ،ئهو رێژه ته یهكگرتووهكانی بێكاریی كه‌‌ویالیه ئ��هم��هری��ك��ا ی گ��رت��ووه‌ت��هوه ،ئۆبامای كه ب ه«رووداوێك ی دڵڕه‌‌ق»ی ناچاركردووه ناوزهد بكات. ل��هئ��هوروپ��اش زه‌‌ره‌‌رم��هن��د ی یهكهم لهقهیران ی دارای��ی جیهانی ،ئیسپانیایه كه بهپێی هه‌‌واڵێك ی ئاژانسی ههواڵی ئاسۆشێت پ��رێ �س‌و ب �هه��ۆ ی شه‌‌پۆلی وه پتر له %18 داڕمان ی كهرت ی ئابوورییه واڵته بێكاربوون ،به‌‌وه‌‌ش هاوواڵتیان ی ئهو رێژه ی بێكار ی له‌‌ئیسپانیا له %6له‌‌سه‌‌رو رێژه ی ههرێم ی كوردستانه‌‌وه‌‌یه ،ك ه‌به‌‌پێی زۆربه ی بۆچوونه‌‌كان له‌‌هه‌‌رێم ی كوردستان رێژه ی بێكار ی له‌‌ده‌‌ور ی %12ده‌‌خولێته‌‌وه. رێ��ژه ی بێكار ی له‌‌ده‌‌وڵه‌‌تانی ك��ۆ ی �ه %14 ع��هرهب��ی��دا بهپێی ئ��ام��ارهك��ان ب� ده‌‌خه‌‌مڵێنرێت ،لهكاتێكدا ئ��هو رێژه‌‌یه
ته جیاوازه‌‌كان ی ناوچه كه بهپێی ده‌‌وڵه ئاڵوگۆڕ ی زۆر ی به‌‌سه‌‌ردادێت .رێكخراوی ك���ار ی ع��هرهب��ی ،ك��هس��هر به‌‌كۆمكاری ده‌‌وڵه‌‌تان ی عه‌‌ره‌‌بییه ،مانگ ی راب��ردوو قاهیره ی پایته‌‌خت ی میسر راپۆرتێكی له لهمهڕ كاردانه‌‌وه‌‌كان ی قه‌‌یران ی دارای��ی جیهان ی لهسهر بێكار ی له‌‌نیشتمانی عهرهبی ب�ڵاوك��ردهوه ،بهپێی راپۆرته‌‌كه رێژه ی بێكار ی له‌‌واڵتان ی عهرهبی لهیهكتر ��ژه ی بێكاری ج��ی��اوازه ،له‌‌جه‌‌زائیر رێ� له‌‌مانگ ی راب���ردوودا ل �ه %21تۆماركراوه، لهكاتێكدا له‌‌یه‌‌مه‌‌ن %20و له‌‌سۆدان %17و له‌‌میسر %17و لهسوریا %8تۆماركراون، وه له‌‌ده‌‌وڵه‌‌تان ی كهنداو ی عهرهبی به‌‌پێچه‌‌وانه وه رێژه‌‌كه ژماره ی دانیشتوانه به‌هۆ ی كهم ی كه له‌‌عه‌‌مان تهنها بهجۆرێك كهمدهبێتهوه ، سعودیه 770ههزار كهس‌و له 320ههزار كهس‌و له‌‌كوێتیش تهنها سی ههزار كه‌‌سه. كه گۆڕان ی به‌‌سه‌‌ردادێت. بهو پێیهش ژماره ربۆیه ههرێم ی كوردستان ،سهرهڕای هه گرفته سیاسییهكانی ،كه‌‌كاریگه‌‌ر ی لهسهر وه ی كه‌‌رته سه‌‌قامگیریی ئابووریو بوژانه جۆراوجۆرهكان ی دارای��ی ههبووه ،بهاڵم رێژه ی بێكاری تێیدا له‌‌زۆرێك له‌‌ده‌‌وڵه‌‌تانی �ه له‌‌كاتێكدایه جیهان ك�هم��ت��ره ،ئ��هم� تائێستاش لهكوردستان به‌هۆ ی گرفتی وه ههست به‌‌مه‌‌ترسییه بێكار ی داپۆشراوه زۆرو زه‌‌وه‌‌نده‌‌كان ی بێكار ی ناكرێت. حكومهت ی رابردوو چی جێهێشت كابینه ی پێنجهم ی حكومهت ،ههندێ ههوڵی ب��هو ئاڕاسته‌‌یه‌‌دا داوه ،بهاڵم وهی ده‌‌ستكه‌‌وته‌‌كان ی له‌‌بوار ی كه‌‌مكردنه خهم‌و ئازارو توڕهیی گهنجان ده‌‌ره‌‌نجامێكی ئهوتۆ ی لێنه‌‌كه‌‌وتووه‌ته‌‌وه .به‌‌باوه‌‌ڕ ی ئاسۆ مه‌‌جید سكرتێر ی رابون ی خوێندكارو الوانی كه ی په‌‌یوه‌‌ندی ك��وردس��ت��ان ،فاكته‌‌ره وه ههبووه ،كه‌‌خه‌‌م ی الوان ،خهمی ب��هوه یهكهم ی كابینهكان ی تر نهبووه. كه لهكابینهی وهزارهت ی وه‌‌رزش‌و الوان ، نوێ ی حكومهتدا هه‌‌ڵوه‌‌شاوه‌‌ته‌‌وه‌‌و تێكه‌‌ڵی وهزارهت � ی تر ك��راوه ،له 15ـ2008/5/16 ل��هش��ار ی ههولێر كۆنفرانسێك ی بۆ 24 گروپ‌و رێكخراو ی كۆمهڵ ی مه‌‌ده‌‌نی‌‌و الوان‌و گهنجان سازكردو سهرهنجام پاشی دوو رۆژ( ،نه‌‌خشه‌‌ڕێی الوان) ی باڵوكردهوه، كه لهژێر ناو ی (هه‌‌مواركردنی نه‌‌خشه‌‌ڕێیه كابینهی سیاسهت‌و پالنی كار ـ پێشنیاز بۆ شهشهم ی حكومهت ی ههرێم) له‌‌میدیای كوردستاندا باڵوكرایه‌‌وه .كه‌‌به‌‌رئه‌‌نجامی رۆژه ی كۆنفرانسی الوان، گفتوگۆ ی دوو رێگاچاره ی گرفت‌و قهیرانهكان ی گهنجان ده‌‌خاته‌‌ڕوو. كه ی وهزارهت � ی وه‌‌رزش‌و نه‌‌خشه‌‌ڕێیه خاته سهر الوان ،ب��ه‌‌ڕۆش��ن� ی تیشكده ه��ۆك��ارهك��ان� ی كێشهكان ی الوان‌و ئهو ته هۆی فاكته‌‌رانه‌‌ش دیاریده‌‌كات كه‌‌بوونه وانه (الوازیی سه‌‌رهه‌‌ڵدان ی ئهو قه‌‌یرانه ،له سیسته‌‌می كارو بازاڕی كار ،زۆریی بێكاریی شاراوه ،زۆریی فه‌‌رمانبه‌‌رانی حكومهتی، ك��زی��ی ك��ۆم��هڵ��گ��هی م���ه‌‌ده‌‌ن���ی ،كزیی رۆڵی میدیا ،كزیی توانای میدیاكاران، پاوانكردنی زانیاری‌و به‌‌رته‌‌سكیی ئازادیی دهرب��ڕی��ن ،ن��هب��وون��ی دات���ای پێویست، كزیی هاوئاهه‌‌نگیی ده‌‌زگه‌‌كانی حكومهت له‌‌وبواره‌‌دا ،پاوانخوازی‌و ده‌‌ستتێوه‌‌ردانی حیزبی له‌‌ورده‌‌كاریی گوزه‌‌راندا) .ئهوهش �ه ده‌‌بینێ ب � ه بهشێك ل��هو ف��اك��ت��هران� دیاردهی بووه بهسهر كه‌‌كاریگه‌‌رییان هه بێكارییه‌‌وه. كه ی وهزارهت � ی وه‌‌رزش‌و نه‌‌خشه‌‌ڕێیه الوان ،چ��ارهس��هر ی دوورو نزیك ی بۆ بنه‌‌بڕكردن ی كێشه‌‌و گرفته‌‌كان ی الوان داناوه‌‌‌و ئهرك ی سه‌‌ره‌‌ك ی ئهو چاره‌‌سه‌‌رییانه‌‌شی كابینه ی شه‌‌شه‌‌می ته ئهستۆ ی خستووه حكومهت ی ههرێم ی كوردستان. هه‌‌رێز جه‌‌وهه‌‌ر دهرچ���وو ی زانكۆی ساڵه بێكار ��اوه ی س��ێ سلێمانییه‌‌و م� پێیوایه وهزارهت���ی دهس��وڕێ��ت��هوه ،ئ��هو وه‌‌رزش‌و الوان ده‌‌رف����هت���� ی زۆری
ی ورد تائێستا ئامارێك له‌به‌رده‌ستدا نیی ه ی ی بێكار بۆ رێژه لهكوردستان. فۆتۆگراف :ئاكۆ محهمهد
پرۆژه ی خستنه‌‌سه‌‌ركار ی جێبه‌‌جێكردن ی الوان � ی ههبوو ،ب��هاڵم لهبهر كۆنفرانس‌و كه ی خۆی ركه سهرهكییه چاالك ی الوه‌‌ك ی ئه كابینهی له‌‌بیركرد .هه‌‌رێز وتی «ئهگهر كه ی الوان ،هه‌‌نگاوێكیان پێنج‌و وه‌‌زاره‌‌ته نابوایه ،دهك��را چ��اوه‌‌ڕێ��ی ههنگاو ی تر كابینه ی شهش بكهن ،ئهوان كه‌‌خۆیان له هه‌‌نگاوێكیان نه‌‌ناوه ،ئۆباڵ ی جێبه‌‌جێكردن كابینه ی شهش». نه ئهستۆ ی بۆ ده‌‌خه م .ناجیح سه‌مین مامۆستا له‌كۆلێژی كارگێڕی‌‌و ئ��اب��وور ی زان��ك��ۆ ی سلێمانی به‌ده‌ستووری وت «تا ئێستا به‌شێوازێكی رێكخراوو پ�لان داڕێ���ژراو چاره‌سه‌رێك ن�ه‌خ��راوه‌ت�ه‌روو بۆ رووب �ه‌ڕووب��ون �ه‌وه‌و‌هی بێكاری ،چاره‌سه‌رێك نه‌بینراو‌ه لهالیهن حكومهتهوه». چۆن شهڕ دژ ی بێكار ی بكهین؟ شاد محهمهد بهڕێوهبهر ی رێكخراوی دایه كهحكومهت تواناساز ی الوان لهو باوه‌‌ڕه وهك بااڵترین دهسهاڵت توانای چارهسهری كێشه‌‌كانی ههیهو دواجاریش ههر ئهو لێی بهرپرسه ،بهاڵم گومان ی خۆشی ناشارێته‌‌وه میشه دهس��هاڵت��ی �ه ی كه‌‌هه ب��هو پ��ێ��ی� دهوڵهت لهژێر گوماندایه‌‌و زۆرجار به‌هۆی ده‌‌ستێوه‌‌ردانه‌‌كانی حیزب‌و دامه‌‌زراوه‌‌كانی تر هه‌‌یمه‌‌نه‌‌ی خۆی له‌‌ده‌‌ستده‌‌دات. ئاماژه بهوهشدهكات، شاد محهمهد ��ه تهنها وه ی ئ��هو رۆڵ� ك��هك��ورت��ك��ردن��ه حكومهتو بهخشین ی به‌‌كابینه‌‌یه‌‌ك له كارێك ی هه‌‌ڵه‌‌یه ،دهڵێت «ئهو كێشانهی له‌‌ده‌‌ستێوه‌‌ردان‌و ئاستی به‌‌ره‌‌نگاربوونه‌‌وه‌‌ی پرس‌و كێشهكان تهنها بۆ حكومهت نییه، �ه بهگشتیو تهنانهت بهڵكو دهس��هاڵت�
دهسهاڵتی چوارهم وهك میدیا‌و پێنجه‌‌میش وهك كۆمه‌‌ڵگه‌‌ی مه‌‌ده‌‌نی بهشێك دهبن لێی» .ئهوهش دهڵێت «خودی حكومهت وره دهبێت ئهگهر تووشی ههڵهیهكی گه پێی واب��ێ��ت ه��هم��وو م��هس��هل��هك��ان الی ئ��هو چ��ارهس��ه‌‌رده‌‌ب��ێ��ت ،ی��ان دهتوانێت ئێمه دهزانین چارهسهری بكات .لهكاتێكدا په‌‌یمانه‌‌كانی ههموو كابینهكان چۆن هاتوون‌و چ ئاڕاسته‌‌یه‌‌كیان وهرگرتووه .چ جای ئهوهی كه‌‌ده‌‌زانین ده‌‌ستێوه‌‌ردانه‌‌كان كاریگه‌‌رییه‌‌كیان لهسهر به‌‌دیهاتنی په‌‌یمان‌و راسپاردهكان ههیه». ئاسۆ مه‌‌جید سكرتێر ی راب��وون�ی خ��وێ��ن��دك��ارو الوان��� ی ك��وردس��ت��ان دان �ی به‌‌وه‌‌دانا ،كه‌‌كابینه‌‌كان ی تر سوورنه‌‌بوون لهسهر چارهسهركردن ی پرسی بێكاری، كابینهی وه كه بهاڵم هیوا ی خۆشی نه‌‌شارده شهش دهیهوێت چارهسهر ی بكات ،وتی «چید ی یهكێتیو پارت ی نایانهوێت گره‌‌و لهسهر دۆڕاندن ی گهنجان بكهن». م .ناجیح به‌ده‌ستوور ی وت «یهكێك لهو چاره‌سه‌ران ه ی كه‌پێویست ه حكومهت بیگرێته‌به‌ر بۆنه‌هێشتن ی بێكار ی هاندان‌و هێنان ی كهرت ی تایبه‌ته‌و دهبێت ده‌رفه‌تی زۆربدرێت بهكهرت ی تایبهت هه‌م حكومهت لهم ه سودمه‌ند دهبێت ،هه‌میش خه‌ڵكی ده‌چێته‌سه‌ركارو بێكار ی به‌ڕێژه‌یه‌ك ی باش كهم ده‌كاته‌وه. كشتوكاڵ‌و گوندهكان ،چی بۆ بێكاری دهكهن؟ تائێستاش ك��هرت�� ی كشتوكاڵی له‌‌هه‌‌رێم ی كوردستاندا ،كه‌‌رتێك ی كهم ژماره ی ئهو كه‌‌سانه‌‌ش به‌‌رهه‌‌مه‌‌و تادێت
كه‌‌مده‌‌كات كه‌‌سه‌‌رگه‌‌رم ی كار ی كشتوكاڵین، لهههمانكاتدا چۆڵبوون ی گونده‌‌كان‌و نه‌‌گه‌‌یشتن ی خزمهتگوزار ی پێیان ،كۆچی گوندییه‌‌كان ی بهرهو شار زیاتر كردووهو ژماره ی بێكاران ی بهرز كردووهتهوه. بهمهش كه له‌‌به‌‌ڕیوه‌‌به‌‌رایه‌‌تی مهحمود ئیبراهیم ره ئاماژه كشتوكاڵ ی پشده‌‌ر فه‌‌رمانبه ب������هوهدهدات ،ك � ه لهئێستادا كه‌‌رتی كشتوكاڵی ،كه‌‌رتێك ی الوازه‌‌و توانای پێویستییه ناوخۆییه‌‌كانی دابینكردن ی وه لهكاتێكدا ده‌‌شت‌و ههرێم ی نییه ،ئه بانه‌‌كان ی كوردستان ،به‌‌پیت‌و به‌‌ره‌‌كه‌‌ت ناسراون‌و به‌‌رهه‌‌مهێنان‌و بایه‌‌خدان پێیان ئاست ی بهرههمهێنان زیاتر دهكات. مهحمود هێما ب��ۆ ئ��هوهش��دهك��ات، چۆڵبوون ی گونده‌‌كان‌و كۆچی پێچهوانه زیان ی زۆر ی له‌‌كه‌‌رت ی كشتوكاڵ داوه، ژم��اره ی بێكارانیشی لهشارهكان زیاتر وه كهئێستا كردووه ،ئهوهش روونده‌‌كاته «زۆرب��ه ی گوندییه‌‌كان له‌فه‌‌رمانگه‌‌كانی حكومهت فه‌‌رمانبه‌‌رن ،ی��ان له‌‌كه‌‌رتی �زه چ��هك��داره‌‌ك��ان جێیان پۆلیس‌و ه��ێ� كراوهتهوه». بهشێك له‌‌چاره‌‌سه‌‌رییه‌‌كه‌‌ش لهوهدا دهب��ی��ن �ێ ،ك��هف��هرم��ان��ب��هران� ی دهوڵ���هت وه گ��ون��دهك��ان‌و ناچاربكرێن ب��گ��هڕی��ن��ه لهبهرامبهر ئه‌‌وه‌‌شدا دوو ساڵ موچه‌‌یان لهبهرامبهر كاركردن له‌‌كه‌‌رت ی كشتوكاڵ‌و گونده‌‌كانیان پێبدرێت. د .جه‌‌زا تۆفیق تاڵیب سهرۆك ی بهشی جوگرافی لهزانكۆ ی سلێمانی ،پێیوایه وه دێته‌‌دی بایه‌‌خدان بهكهرت ی كشتوكاڵ ی به وه ی كۆلێژ ی كشتوكاڵی‌‌و كه ل��هك��ردن��ه وهرگ��رت��ن�� ی خ��وێ��ن��دك��اران ،حكومهت بهسیاسهت ی خۆیدا بچێته‌‌وه ،ئهو دهڵێت «دهبێت كۆلێژ ی كشتوكاڵی ،له‌‌ناوچه‌‌كانی پشده‌‌رو ش��اره‌‌زورو گهرمیان بكرێته‌‌وه‌‌و له %50ی خوێندكارانیشی كوڕ ی جوتیاربن‌و وه كار ی كشتوكاڵ بكهن». به‌‌كرده ئهزموون ی پێشووتر ی مامهڵهكردنی زانكۆكان‌و كۆلێژهكان ی كشتوكاڵ لهگهڵ وهرگرتن ی خوێندكاراندا لهسهر بنهمای نمره‌‌و وهرگرتن ی ناوهند ی بووه ،به‌‌وه‌‌ش ئاماژه ی پێدهدات ،بهشی وهك جه‌‌زا تۆفیق زۆر ی خوێندكاران ی وه‌‌رگیراو ،ئه‌‌وانه‌‌بوون ك��هه��ی��چ پ��هی��وهن��دی��ی��هك��ی��ان ب��هك��هرت�ی وه نهبووهو دواتریش بهشێك كشتوكاڵیه له‌‌ده‌‌رچووه‌‌كان ی لهبر ی كاركردن له‌‌كه‌‌رتی كشتوكاڵی ،وهك مامۆستا ی كیمیا له‌‌ناوه‌‌ندی‌‌و ئاماده‌‌ییه‌‌كان ی ناو شار وانه‌‌یان وت��ووه‌ت��هوه ،بهو پێیهش «دهرچ��ووان�ی ئ��هو به‌‌شانه ،بهشدارییهك ی ئه‌‌وتۆیان وه ی كهرت ی كشتوكاڵیدا نهبووه». له‌‌بوژانه بیمه ی بێكاری‌‌و‌چاره‌‌سه‌‌ر رێ��ژه ی بێكاری زۆرب��ه ی چ��اودێ��ران له‌‌هه‌‌رێم ی كوردستاندا بهشێوهیهك ی گشتی ب ه ل��ه %12دهخهمڵێننو ئهو رێژه‌‌یه‌‌ش كاته پتر له 350ه��هزار به‌‌نزیكه‌‌یی ده ه��اوواڵت��ی ،ئه‌‌گه‌‌ریش حكومهت بۆ ههر مانگانه بڕی 100دۆالر گهنجێك ی بێكار، نزیكه ی سی‌و پێنج ملیۆن مانگانه بدات، دۆالر دهك��ات ،ئهو رێژه‌‌یه‌‌ش ب��ه‌‌ڕا ی د. جه‌‌زا تۆفیق تاڵیب ،ئهگهر به‌‌ڕواڵه‌‌تیش كه ی گۆڕانی وابێت ،ئ��هوا له‌‌ورده‌‌كارییه به‌‌سه‌‌ردادێت‌و حكومهت له‌‌رێی بهرنامهیهكی وه دهتوانێت بهشێك ی گرنگ هه‌‌مه‌‌الیه‌‌نه كه ی ههرێم ی كوردستان ی پێ له‌‌بێكارییه چ��ارهس��هر بكات .ش��اد وت��ی «كێشهی وه نییه، ئێمه لهپێدانی بیمه‌‌یه‌‌كی بێكارییه بهڵكو ئهگهر گرفتێك ههبێت لهسیستمی رچاوه دهگرێت .كه‌‌ئایا چۆن وه سه كاره‌‌كانه یه دهدات». ئهو بیمه سهرۆك ی بهشی جوگرافیا لهزانكۆی وه كه‌‌قۆناغی سلێمانی ،ئهوهش روونده‌‌كاته بیمه ی بێكاری، ق��وورس بهر لهپێدان ی قینهی واره ی راسته بریتییه له‌‌زانین ی ق��ه قینه لهكوردستان، رێژه ی بێكاران ی راسته ب��ۆ ئ���هوهش حكومهت دهب��ێ��ت له‌‌رێی وه پێی هه‌‌ڵبستێت. دامه‌‌زراندن ی سه‌‌نته‌‌رێكه
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
تاراوگه
9
هه‌نده‌ران؛
ئه‌نفالێكی شێنه‌یی‌و ئاره‌زوومه‌ندانه aramrafaat07@yahoo.com
ئارام ره‌فعه‌ت
ده‌ستپێك هه‌رچه‌ند ئامارێكی دروس�ت‌و فه‌رمی لهبهر ده‌ستدا نییه ،ب�هاڵم ده‌كرێت ژمارهی كوردستانییه‌كانی هه‌نده‌ران به‌نزیكی دوو ملیۆن كه‌س مه‌زه‌ند ه بكرێت .بهپێی راپۆرتێكی په‌رله‌مانی ئ���هوروپ���ا ك��ه ل �هس��اڵ��ی ٢٠٠٦دا ئامادهكراوه ،تهنها له‌ئه‌وروپای رۆژئاوا، نزیك ب�ه ١،٣ملیۆن كوردستانی نیشته‌جێن ،له‌وانه‌ش :ئه‌ڵمانیا ٧٠٠ ه�هزار ،فهڕهنسا ١٢٠ه �هزار ،هه‌ریه‌ك له‌سویدو به‌ریتانیا ٨٠ههزار ،هۆڵه‌ندا ٧٠ههزار ،سویسرا ٦٠هه‌زارو نه‌مسا ٥٠ههزار...هتد .زۆرج��ار ره‌گه‌زنام ه (عێراقی ،ئێرانی ،توركی )...یان زمانی ئاخاوتن (بهشێك له‌كوردستانییه‌كان زمانی كوردی نازانن) ده‌كرێته پێوه‌رو س��ه‌رچ��اوهی دات���ا ،بۆیه پێده‌چێت ژمارهی كورده‌كانی ئه‌وروپا زۆر لهوهی له‌راپۆرته‌كه‌دا مه‌زه‌نده كراوه زیاتر بێت .بێجگه له‌وه‌ش ،ئهم مه‌زه‌نده‌ی ه ك��ورده‌ك��ان��ی رۆژه��هاڵت��ی ئ �هوروپ��او قه‌فقاسیاو رۆژه �هاڵت��ی ن��اوه‌ڕاس �ت‌و ئهمریكاو كه‌نه‌داو ئوسترالیا ناگرێته‌وه. هه‌رچۆنێك بێت ،كۆی ژم��ارهی كوردستانییه‌كانی هه‌نده‌ران ،نزیك ه ل���ه‌ژم���ارهی س��ه‌رج��هم ك��ورده‌ك��ان��ی ك��وردس��ت��ان��ی س���وری���او ه��اوت��ای سێیه‌كی دانیشتوانی كوردستانی ب��اش��ووره .ل���هوهش گرنگتر ،نزیك ب �ه ٧٠واڵت��ی سه‌ربه‌خۆی جیهان ژم��ارهی دانیشتوانه‌كانیان له خوار ملیۆن‌و نیوێكه ،وات��ه ل �ه‌ژم��ارهی ك��ورده‌ك��ان��ی ه���هن���ده‌ران ك�هم��ت��ره، له‌وانه‌ش واڵتگه‌لێكی وهك سویسراو قه‌ته‌رو قوبرس‌و مۆنتینیگرۆ هتد.. .به‌مانایه‌كی تر ،كوردانی هه‌نده‌ران گه‌نجینه‌و ماتریاڵێكی ئینسانی بێ وێنه‌و سامانێكی گرانبه‌های نه‌ته‌وه‌یین، بهاڵم ئهم به‌شه گرنگه‌ی نه‌ته‌وه‌كه‌مان ل �ه‌درێ��ژم��اوه‌دا ل �هب �ه‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌ی توانه‌وه لهناو كۆمه‌ڵگاكانی هه‌نده‌ران‌و سهرهنجام له‌ده‌ستچووندایه .به‌داخه‌و ه ئهم دۆسیه چاره‌نووسسازه كه‌متر ب��ووه‌ت �ه جێگای بایه‌خی ن��اوه‌ن��د ه رۆشنبیری‌و فه‌رمییه‌كانی كوردستان. به‌ئومێدی ك��ردن �هوهی دهروازهی���هك بۆ ب��ه‌دواداچ��وون‌و ك��ارك��ردن لهسهر ئهم مه‌سه‌له‌یه ،ئهم بابه‌ته هه‌وڵێك ه ب��ۆ ت��ی��ش��ك خ��س��ت��ن�هس�هر ه��ۆك��ارو مه‌ترسییه‌كانی توانه‌وه‌ی كورد لهناو گه‌النی تردا. ئهنفالی شێنه‌یی‌و ئاره‌زوومه‌ندانه ئ��ه‌زم��وون��ه م��ێ��ژووی��هك��ان ب �هو ئاڕاسته‌یه‌دان كه له‌زه‌رفی ٥٠بۆ ١٠٠ ساڵی داهاتوودا ،واته نه‌وه‌ی دووه‌م یان سێیه‌می كورده‌كانی هه‌نده‌ران، ل��هب��ه‌رده‌م م�هت��رس��ی ل�هدهس��ت��دان��ی ن��هك ه��هر زم���ان‌و ك��ل��ت��وور ،بهڵكو ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی‌و هه‌ست‌و ئینتیما ب��ۆ ك��وردس��ت��ان��دان .به‌پێچه‌وانه‌ی كۆمهڵگا رۆژهه‌اڵتییه‌كان ،كۆمهڵگا رۆژئاواییه‌كان زۆرترین توانای هه‌ڵمژین‌و وهك��خ��ۆل��ێ��ك��ردن‌و ئه‌سیمیله‌كردنی ئه‌تنیكه ج��ۆراو جۆره‌كانیان ههیه. بۆ نمونه ،لهسوریا یان له‌لوبناندا به‌هۆی جۆرێك له‌كلتووری داخراو و قبوڵ نه‌كردنی نه‌ته‌وه‌ی جیاواز لهناو كۆمهڵگا عه‌ره‌بیه‌كان‌و ره‌گه‌زپه‌رستی‌و ن���ادادپ���ه‌روه‌ری سیستمی ئ �هو دوو
واڵته دهره �ه‌ق به‌كه‌مینه‌كان (وهك مه‌حرومكردنی كورد له‌ره‌گه‌زنامه)، ك���ورده‌ك���ان���ی ئ����هم دوو واڵت��� ه پ��ه‌راوێ��زخ��راون‌و س �ه‌ره‌ن��ج��ام زیاتر په‌یوه‌ستكراون به‌ناسنامه‌و زم��ان‌و ئینتیمای خۆیان .بهپێچهوانهشهوه، كلتووری كراوه‌یی‌و تاكگه‌رایی كۆمهڵگا رۆژئاواییه‌كان‌و خه‌سڵه‌تی سیستم ه حوكمڕانییه‌كانیان ،كه‌جۆرێك له‌مافی یه‌كسان‌و به‌رپرسیارییه‌تی هاوبه‌شی له‌یاساو سیستمه‌كاندا بێ هه‌اڵواردن بۆ هه‌مووان فه‌راهه‌م كردووه ،نه‌ك ههر بواری بۆ زووترو زۆرتر تێكه‌ڵبوون‌و ئاوێته‌بوونی جالیه‌كانی هاوشیوه‌ی ك��ورد ره‌خ��س��ان��دووه ،بهڵكو لهسهر ئاستی تاكه‌كانیشدا ،زۆر به‌ئاسانی هه‌ستی ئینتیماو هاواڵتیبوون له‌واڵتی خانه‌خوێدا دروستكردووه. ئهم هه‌ست‌و ئینتیماو ناسنامه‌ی ه زیاتر زاڵه بهسهر ئهو نه‌وه‌یه‌ی ك ه ل �ه‌رۆژئ��اوا له‌دایكده‌بێت‌و پ��ه‌روه‌رد ه دهبێت ،ئه‌ویش به‌گوڕتر ده‌یگوازێته‌و ه بۆ ن �هوهی دوات��ر .بهپێی ئه‌زموونم له‌كۆمه‌ڵگایه‌كی فره‌كلتووری وهك ئوسترالیادا ،نه‌ك ههر به‌ریتانییه‌كان، ك �ه‌خ��ۆی��ان ب �ه‌خ��اوه‌ن��ی ئوسترالیا ده‌زان��ن ،بهڵكو ئهو گه‌نجانه‌ش ك ه له‌ئوسترالیا له‌دایكبوون‌و باوانه‌كانیان له‌واڵته‌كانی تری ئه‌وروپاوه هاتوون خۆیان تهنها به‌ئوسترالی ده‌زان��ن، ههرچهنده ،ره‌نگه هه‌ندێكجار ئاماژ ه ب �ه‌واڵت��ی باوانه‌كانییان بكهن .تا راده‌یه‌ك ،ههمان ههست الی ئاسیایی‌و نهتهوهكانی تریشدا ههیه .بهم جۆره، ل���ه‌درێ���ژم���اوه‌دا ،ه��اوش��ی��وهی ن �هو ه ئه‌وروپی‌و ئاسیاییه‌كانی ئوسترالیا، ن�����هوهو وه‌چ�����هی س�����ه‌دان ه���هزار كوردستانی له‌به‌رده‌م مه‌ترسی ونبوون لهناو كۆمه‌ڵگاكانی هه‌نده‌راندان. چ���اره‌ن���ووس���ی ن�����هوهی دوو بنه‌‌ماڵه‌‌ی فه‌رمانڕه‌وای كوردستان، ب��اب��ان�هك��ان‌و به‌درخانییه‌كان دوو نموونه‌‌ی زی��ن��دوون ب��ۆ تێگه‌یشتن ل �هوهی بۆچی جالییه كوردییه‌كان له‌هه‌نده‌ران له‌به‌رده‌م پرۆسه‌یییه‌كدان كه‌ده‌كرێت به‌ئه‌نفالی شێنهیی ناوزهد بكرێت .میرنشینی بابان‌و به‌درخان له‌ناوه‌‌ڕاستی سه‌‌ده‌‌ی نۆزده‌یه‌‌م لهسهر دهستی توركه‌كان لهناو ده‌‌برێن. بنه‌‌ماڵه‌‌ی بابان ئاواره‌ی ئه‌‌سته‌‌مبۆل‌و ب�ه‌غ��داد دهب��ن‌و به‌درخانییه‌كانیش بهرهو واڵته عه‌ره‌بی‌و ئه‌وروپیه‌كان ده‌چ����ن‌و ه���ه‌ردووك���ی���ان ئ��اوێ��ت �هی ئ�هو كۆمه‌‌ڵگایانه دهب��ن .زۆرینه‌ی نه‌وه‌كانی به‌درخانییه‌كان‌و بابانه‌كان ل �هو واڵت��ان��ه‌دا جگه ل�هن��ازن��او هیچ ئاسه‌وارێكی كوردبوونیان نه‌ماوه. عهلی بابان‌و عه‌بدولوه‌هاب به‌درخان دوو ل �هپ��اش��م��اوه‌ك��ان��ی ئ���هو دوو بنه‌ماڵه‌یه‌ن .عهلی بابان وه‌زی��ری حكومه‌ته‌كه‌ی مالیكی لهسهر لیستی سوننه‌یه‌و یه‌كێكه له‌به‌رهه‌ڵستكاره سه‌رسه‌خته‌كانی مافه‌كانی گهلی ك��ورد،ع�هب��دول��وه‌ه��اب به‌درخانیش، رۆژن��ام �هن��ووس��ێ��ك��ی ب�هن��اوب��ان��گ��ی عه‌ره‌به‌و له‌نووسینه‌كانیدا زۆرج��ار دژی خواسته سه‌ره‌تایی‌و ره‌واكانی گهلی كوردستانه ،له‌وانه‌ش فیدرالی‌و كه‌ركوك ،ههڵوێستی نواندووه .بهم جۆره ،ئهنفالی شێنهیی ،دوو نه‌‌وه، له‌‌میری ك��وردان دهگ��ۆڕێ��ت بۆ دوو عهرهبی ناسیونالیست.
تاكی كوردو مهیلی توانه‌وه لهناو كۆمه‌ڵگاكانی تردا س�������روش�������ت‌و هه‌ڵكه‌وته‌ی نه‌ته‌وه‌یی ك����ورد ب �ه‌ج��ۆرێ��ك �ه، ل��ه‌زۆرب��هی ن �هت �هوهو ئه‌تنیك‌و گروپه‌كانی جیهان زیاتر مه‌یل‌و ئ��هگ��هری ت��وان��هوهو ئ �هس��ی��م��ی��ل �هب��وون��ی ل����هن����او ك��ۆم��هڵ��گ��ا خانه‌خوێكاندا ههیه. ك��ۆم �هڵ��ێ��ك ه��ۆك��ارو فاكته‌ری جۆراوجۆر ك��اری��گ��هری ل �هس �هر ت���وان���هوهی كه‌مین ه ئه‌تنیكییه‌كان داده‌نێن ل����هن����او زۆری����ن����هی كۆمه‌ڵگای خانه‌خوێدا، كه‌به‌داخه‌وه هیچیان ل�����هب�����ه‌رژه‌وه‌ن�����دی ك��وردان��ی هه‌نده‌راندا ن���ی���ی���ه .ف���اك���ت���ه‌رو هۆكاره‌كان ده‌كرێت ل���هم چ �هن��د خ��اڵ �ه‌دا كورتبكرێنه‌وه: یهكهم :خه‌سڵه‌ت ه فیزیكییه‌كان ههندێك ره‌گ �ه‌زو گ���روپ���ی ئه‌تنیكی ه��������هن ب����هه����ۆی خه‌سڵه‌ت‌و كاراكته‌‌ره فیز یكییه‌كا نیا نه‌و ه، وهك ره‌شپێسته‌كانی ئه‌فریقاو ئاسیاییه‌كانی چ����ی����ن‌و ك����ۆری����او م �هن��گ��ۆل��ی��ا ك�هم��ت��ر ئهگهری توانهوهیان ههیه لهناو كۆمهڵگا خ��ان�ه‌خ��وێ��ك��ان��دا .بۆ نمونه ،ئه‌‌فریقیه‌‌كانی ئ���هم���ری���ك���ا دوای چ���هن���د س���ه‌‌ده‌ی���هك نیشته جێبو و نیا ن له‌ئه‌‌مریكاداو سهرهڕای له‌ده‌ستدانی زم��ان‌و كلتووری ئه‌فریقییان، ب��������هاڵم ب����هه����ۆی ره‌ن��گ��ی پێستیانه‌و ه
ئهو نهتهوانهی پیرۆزه دهقه ئایینیه‌‌كانیان‌و زمانی ئاخاوتنیان یهكه ،زیاتر یه توانای مانه‌‌وه‌‌یان هه تا نه‌ته‌وه‌یه‌كی وهك كورد كه‌زۆرینه‌ی خه‌ڵكه‌كه‌ی زمانی ئاینیو ئاخاوتنی لهیهكتر جیاوازه
هێشتا به‌ئه‌‌فریقییه‌‌كانی ئه‌مریكا ده‌ناسرێنه‌وه .پێچهوانهی ئاسیایی‌و ئه‌‌فریقیه‌‌كان ،تاكی كورد سیمایه‌‌كی رۆژهه‌‌اڵتی ناوه‌‌ڕاستیی‌و زیاتر مهیلی دوو ڕه‌‌گی ههیه ،بهجۆرێك زۆر جار لهناو خێزانێكدا كه‌سێكی ئه‌سمه‌رو یه‌كێكی س���وورك���اره دهب��ی��ن��رێ��ت. ئ �هم خه‌سڵه‌ته فیزیكیانه‌ی ك��ورد حاله‌‌تێكی گواستنه‌‌وه‌‌ی (ئینتیقالی ) داوه‌ته تاكی كورد ،بهجۆرێك لهگهڵ تێپه‌ڕبوونی كاتدا ،رهنگی پێستی كورده‌كانی ئ�هوروپ��ا سپی ت��رو هی واڵته گه‌رمه‌سێنه‌كانیش گه‌نم ڕه‌‌نگتر دهبێت .ئهمهش وا دهكات لهپرۆسهی هاوسه‌‌رگیری ل�هگ�هڵ نهتهوهكانی ت����ردا زوو خ �هس��ڵ �هت��ی ك���وردان��� ه له‌ده‌ستبچێت‌و ن�ه‌وه‌ك��ان به‌ئاسانی لهناو زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگادا ون ببن. كوردو هه‌زاره‌كانی ئه‌فغانستان دوو نمونه‌ی به‌رجه‌سته‌ی ئهو حاڵه‌ته‌ن. ه �ه‌ردووك��ی��ان له‌سه‌رده‌مێكی نزیك به‌یه‌كدا له‌ئه‌فغانستان نیشته‌جێبوون. كورده‌كان كه به ٢٠٠،٠٠٠كه‌س مه‌زه‌ند ه دهك��رێ��ن ،ل �هس �ه‌رده‌م��ی شاعه‌باسی س �هف �ه‌وی��دا ئ����اواره‌ی ئه‌فغانستان ب��وون‌و هه‌زاره‌كانیش به‌پاشماوه‌ی مه‌غۆله‌كان داده‌ن��رێ��ن .هه‌ردووكیان زمان‌و كلتووری خۆیان له‌ده‌ستده‌ده‌ن، بهاڵم هه‌زاره ،به‌هۆی سیما ئاسییای ه مه‌نگۆلیه‌كه‌یانه‌وه ،وهك گروپێكی ئه‌تنیكی دهمێننهوهو كورده‌كانیش ل��هن��او ك��ۆم �هڵ��گ��ای ئه‌فغانستاندا ده‌توێنه‌وه‌و شوێنه‌وارێكیان نامێنێت. دووه‌م :كلتووری بااڵو كلتووری نزم بااڵیی‌و نزمی كلتووری نه‌ته‌وه‌كان، به بهرههمی فكری‌و ئه‌ده‌بی‌و هونه‌ریی ههر نه‌ته‌وه‌یه‌ك پێوانه ده‌كرێت .ئهو ن�هت�هوان�هی خ��اوه‌ن��ی گه‌نجینه‌یه‌كی نوسراوه‌یی سه‌دان‌و ه�ه‌زاران ساڵه‌ن كلتووره‌كه‌یان به بهرز داده‌نرێت ،ئهو نه‌ته‌وانه‌ش كه‌ئه‌ده‌به‌كه‌یان زاره‌كییه‌و ن���ووس���راو ن��ی��ی�ه ،وات���ه ل�هش��ێ��وهی گۆرانی‌و حه‌كایه‌ت‌و شیعرو په‌ندی پێشینان دای �ه ،به‌خاوه‌ن كلتووری نزم داده‌نرێن .بهم پێوانه‌یه ،كورد له‌گه‌له خاوه‌ن كلتووره نزمه‌كان پۆلێن ده‌كرێت ،چونكه نووسین بهكوردی مێژوویه‌كی تازه‌ی ههیه ،بۆ دوو سێ سه‌ده له‌مه‌وبه‌ر ده‌گه‌ڕێته‌وه‌و زیاتریش له‌شكڵی شیعردا بووه. زۆرجار ،تاكه‌كانی ئهو نهتهوانهی س���هر ب �هك��ل��ت��ووری ن��زم��ن ،ههست به‌گرێی خۆ به‌كه‌م زانین دهك �هن، بۆیه جۆرێك مهیلی توانهوهیان لهناو گه‌النی كلتوور به‌رزتردا ههیه .سه‌دان س��اڵ بیریارو شاعیره‌كانی ك��ورد، له‌جیاتی كوردی به‌فارسی‌و عه‌ره‌بییان نووسیوه‌و ده‌ره‌نجام بوونه‌ته موڵكی ئ��هو ن �هت �هوان �ه .كاتێك ئه‌حمه‌دی خانی‌و نالی ب �هك��وردی دهن��ووس��ن، ب �هئ��اش��ك��را ب������ه‌ره‌وڕووی كێشهی سووك ته‌ماشاكردنی زمانی كووردی ده‌بنه‌وه .مهیلی ئهو گرێی خۆ به‌كه‌م زانینه له‌شه‌ره‌فنامه‌كه‌ی شه‌ره‌فخانی به‌تلیسیشدا ده‌رده‌ك��هوێ��ت .بێجگ ه ل�هوهی شه‌ره‌فنامه به‌زمانی فارسی ن���ووس���راوه ،ره‌چ��هڵ��هك��ی زۆرب���هی م��ی��ران��ی ك���ورد دهگ��ێ��ڕێ��ت �هوه سهر عه‌ره‌به‌كان .كاریگهریو رهنگدانهوهی كلتووری بااڵو نزم لهسهر جالیه‌كانی هه‌نده‌ران ئاشكراو روونه .بۆ نمونه، له‌واڵتێكی ع �هرهب��ی��دا ،ئینگلیزێك
یان فه‌ڕه‌نسیه‌ك به‌هۆی بااڵده‌ستی زمان‌و فه‌رهه‌نگییان ،كه‌متر مه‌ترسی توانهوهیان له‌سه‌ره به بهراورد لهگهڵ كوردێك یان ئه‌فغانیه‌كدا. سێیه‌م :زمانی ئاینی ئ��هو ن��هت��هوان��هی دهق �هپ��ی��رۆزه ئایینیه‌‌كانیان‌و زمانی ئاخاوتنیان ی �هك �ه ،زی��ات��ر ت��وان��ای م��ان �هوهی��ان ههیه ت��ا ن�هت�هوهی�هك��ی وهك ك��ورد كه‌زۆرینه‌ی خه‌ڵكه‌كه‌ی زمانی ئاینیو ئاخاوتنی لهیهكتر ج��ی��اوازه .بۆ نمونه جوله‌‌كه‌‌كان‌و ئاشووریه‌كان، سهرهڕای ههزاران ساڵ په‌رته‌‌وازه‌‌یی‌و ژێرده‌سته‌ییان ،رهچهڵهكی خۆیان ب��هه��ۆی زی��ن��دوو راگ��رت��ن��ی زم��ان��ی عێبری‌و سریانی ،كه‌زمانی ئایینیانه، پ��اراس��ت��ووه .ل �هب �هر ئ���هوهی دهق � ه پ��ی��رۆزه‌ك��ان��ی ئیسالم به‌عه‌ره‌بین، زۆری��ن �هی تاكی ك��وردی موسوڵمان بێ به‌هره‌یه له‌سوود وهرگ��رت��ن لهو چه‌كه ئایینیه بۆ پاراستنی زمان و رهچهڵهكی .نمونه‌یه‌كی تر ،كورد ه ئێزیدیه‌‌كانی قه‌فقاسیاو كاكه‌‌ییه‌‌كانی شاره فارسنشینه‌كانی ئێران ،به‌هۆی ئ����هوهی ك����وردی زم��ان��ی پ��ی��رۆزی ئایینیانه ،لهو كورده موسوڵمانانه‌ی كه لهههمان ژینگه‌دا ده‌ژی��ن زیاتر توانیویانه پارێزگاری له‌كلتوورو زمان‌و ناسنامه‌ی كوردییان بكهن. چوارهم :نه‌ته‌وه‌و دهوڵهت ئ���هو ن���هت���هوان���هی ك���ه‌خ���اوه‌ن دهوڵ����هت����ن ،ك��ۆم��ون��ی��ت��ی �هك��ان��ی��ان له‌هه‌نده‌ران كه‌متر ئهگهری توانهوهیان ههیه لهناو كۆمهڵگا خانه‌خوێكاندا، تا نه‌ته‌وه‌یه‌كی بێ ده‌وڵه‌تی وه‌كو ك���ورد .واڵت��هك��ان ل�هڕێ��گ��ای دهی��ان كه‌‌ناڵی رۆشنبیری‌و دیبلۆماسی‌و جڤاكی‌و داراییو ئایینی جۆراوجۆردا پشتگیری كۆمینیتیه‌‌كانیان دهكهن له‌‌واڵتانی ت��ردا .واڵتانی كهنداو ل ه ڕێگای كردنه‌وه‌ی س �ه‌دان مزگه‌وت‌و قوتابخانه‌ی ع��ه‌ڕه‌ب��یو توركیاش ب �هك��ردن �هوهی س���ه‌دان قوتابخانه‌‌و بنكه ڕۆش��ن��ب��ی��ریو ك��ۆم �ه‌اڵی �هت��ی، ڕی��گ��ری ل�ه ت��وان �هوهی ع�ه‌ڕه‌ب�هك��ان‌و توركه‌كان دهكهن له ناو كۆمه‌ڵگاكانی ه �هن��ده‌ران��دا .نه‌بوونی ده‌وڵه‌تێكی ك��وردس��ت��ان��ی س �ه‌رب �ه‌خ��ۆ ،به‌مانای نه‌بوونی ئهو پارێزه‌ر و به‌رگریكاره‌ی ه كه پێویسته بۆ پاراستنی تاكی كورد له هه‌نده‌ران ،ده‌ره‌نجام تاكێكی كورد له عه‌ڕه‌بێك یان توركێك زیاتر لهژێر ئهگهری ئه‌سیمیله‌بوون دایه. به‌كورتی كوردستانییه‌كانی ه��هن��ده‌ران، كه‌نزیك ل��ه‌دوو ملیۆن ك�هس دهب��ن، سامانێكی كهم وێنه‌و پێكهاته‌یه‌كی گرنگی نه‌ته‌وه‌كه‌مانن .ئهم گه‌نجینه‌و پێكهات ه گرنگ ه له‌به‌رده‌م پرۆسه‌یه‌كی ب �ه‌رده‌وام‌و به‌رنامه‌ڕێژی ئاوێته‌بوون‌و توانه‌وه‌دان لهناو گه‌النی تردا .گهلی ك��ورد لهههر نه‌ته‌وه‌یه‌كی تر زیاتر موعه‌ره‌زی توانه‌وه‌یه .ئهوهش به‌هۆی باكگراوندو تایبه‌تمه‌ندی خه‌سڵه‌ت ه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانمان ،نه‌بوونی ده‌وڵه‌تێكی سه‌ربه‌خۆ كه‌پاڵپشت‌و پارێزه‌ر بێت، بێ به‌رنامه‌یی‌و كه‌مته‌رخه‌می حكومهتی ههرێم .ل ه درێژماوه‌دا كاریگه‌رییه‌كانی پرۆسه‌ی ئاوێته‌بوون لهناو گه‌النی تردا هێند‌ه مه‌ترسیدارن ،ده‌ره‌نجامه‌كانی ده‌كرێت وهك ئه‌نفالێكی شێنه‌یی‌و ئاره‌زوومه‌ندانه ته‌ماشابكرێن.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
8
i n f o @ d e s t u r. n e t
په‌رله‌مان
مۆندیال ،هونه‌رمه‌ندانی سه‌رقاڵکردووه
10..
״هۆكارێكی سیاسیو حیزبی، نایه‌وێت لیژنه‌ی نه‌زاهه كارابێت״
ه بۆ ده‌ستوور ی نه‌زاه ه ه سه‌عید حه‌مه‌عه‌لی په‌رله‌مانتار‌و ئهندامی لیژن حه‌م ی كوردستان ،له‌چاوپێكه‌وتنێكی ده‌ستووردا دانبه‌وه‌داده‌نێت كه‌لیژنه‌كه‌یان تائێستا بهپێی پێویست كارانییه ،دهڵێت زیاتر ل ه 50موزه‌كه‌ره‌یان بۆ سه‌رۆكایه‌تی ی نه‌زاه ه له‌په‌رله‌مان ی لیژن ه حه‌م ه سه‌عید حه‌مه‌عه‌لی ئه‌ندام ی ئه‌وه‌شده‌كات ئهگهر بزانن رۆڵیان پێنادرێت‌و رێگرییان لێده‌كرێت ،ئهوا هه‌ڵوێست وه‌رده‌گرن .حه‌م ه سه‌عید دهڵێت هۆكار ه ئیداریو سیاسیو حیزبییه‌كان وایكردوو ه په‌رله‌مان ناردوو ه به‌مه‌به‌ستی كاراكردنی ،هه‌ڕه‌ش ه ی نه‌بینێت ،مه‌ترسی خۆشی لهو ه نیشانده‌دات كه‌به‌هه‌مان شێوه‌ی خولی پێشوو راپۆرته‌كانی هه‌ردوو دیوانی چاودێری داراییان لێبشارنه‌وه. ی خۆ ی نه‌زاه ه وه‌كو پێویست رۆڵ لیژن ه
سازدانی :گۆران وه‌هاب
دهس��ت��وور :ه��اوواڵت��ی��ان‌و به‌تایبه‌ت ئ�هوان�هی چ��اودێ��ری وردی كاره‌كانی پ��ه‌رل��هم��ان دهك����هن ،چ��اوی��ان زۆر له‌لیژنه‌ی ن �ه‌زاه �هی په‌رله‌مانه بۆ ئ��هوهی ب��ه‌دواداچ��وون بۆ گهندهڵیو كاره‌كانی حكومهتو به‌رپرسان بكهن، ی ده‌مانه‌وێت بزانین تائێستا لیژنه نه‌زاهه‌ی په‌رله‌مان توانیویه‌تی چی بكات؟ ئایا تائێستا هیچ گه‌نده‌ڵییه‌ك یان كه‌موكوڕییه‌ك ئاشكراكراوه؟ ح��هم��ه س �ه‌ع��ی��د ح �هم �ه‌ع �هل �ی: ی لیژنه‌ی نه‌زاهه له‌كۆتایی مانگی 10 ی ساڵی رابردوو پێكهێنرا ،له‌مانگه‌كان 11و 12ی ساڵی راب��ردووش��دا وهك ی لیژنه‌ی نه‌زاهه ،سه‌ردانی چاودێر ی دارای��ی سلێمانی‌‌و ههولێرو دادگ��ا ئیداری ههولێرو داواك��اری گشتیمان ك���رد ،دوات����ر پ��ش��ووی پ �ه‌رل �هم��ان ی ده‌ستیپێكرد‌و دوات��ری��ش گفتوگۆ ب��ودج �ه م��اوهی �هك �ی زۆری خایاند، ئه‌وانه هه‌مووی ل��ه‌ڕووی ته‌كنیكی‌‌و ك��ات‌و ئیدارییه‌وه سه‌رقاڵیكردین، بهاڵم هۆكاره سه‌ره‌كییه‌كان ئه‌وه‌بوو ده‌بوایه ده‌سته‌ی نه‌زاهه پێكبهاتای ه كه‌پڕۆژه یاساكه‌ی لهالیهن حكومهتهوه نێردراوه‌ته په‌رله‌مان ،ده‌سته‌ی نه‌زاه ه دی��وی ته‌نفیزی لیژنه‌ی نه‌زاهه‌یه، ئێمه دی��وی چ��اودێ��ریو ته‌شریعی‌‌و به‌دواداچوونین ،ئهو دیوی ته‌نفیزیه‌‌و س��ه‌ردان��ی ف�هرم��ان��گ�هك��ان دهك���ات‌و ی راپۆرت كۆده‌كاته‌وه ،ده‌بوایه دیوان چاودێری دارای��ی سلێمانی‌‌و ههولێر یه‌كیانبگرتایه‌ته‌وه‌‌و به‌یاسا نوێیه‌ك ه ك��اری��ان��ب��ك��ردای �ه ،ب���هاڵم ب��ه‌داخ��هوه یه‌كیاننه‌گرتووه‌ته‌وه ،ئهوهش هۆكارێك ه ی بۆ كارانه‌بوونی یان ئهوهی لیژنه‌كه ئێمه بتوانێت راپۆرتی ده‌ستبكه‌وێت، له‌خولی پێشووی په‌رله‌ماندا كۆمهڵێك راپ��ۆرت بۆ په‌رله‌مان نێردراوه‌‌و لهم خوله‌شدا ههندێك راپ��ۆرت نێردراوه، ی بهپێی ق��س �هی دی��وان��ی چ��اودێ��ر دارای �ی سلێمانی ،ئهو راپۆرتانه‌مان پێنه‌گه‌یشتووه ،دهبێت راپۆرته‌كان ل���ه‌دی���وان���ی چ����اودێ����ری دارای�����یو ده‌سته‌ی نه‌زاهه‌‌و داواك��اری گشتی‌‌و دادگ��اوه پێمانبگات ،ئهو راپۆرتان ه به‌ئێمه ن�هگ�هی��ش��ت��ووه ،راپ��ۆرت��ێ��ك لهسهر گه‌نده‌ڵی ده‌ستمانبكه‌وێت‌و ی ب �ه‌دواداچ��وون �ی بۆ بكهین ،خاڵێك ی تریش ئ �هوهی �ه تائێستا هۆكارێك سیاسیو حیزبی ه �هب��ووه كه‌وه‌كو پێویست لیژنه‌ی نه‌زاهه نه‌ویستراو‌ه كارابێت ،لهبهرئهوه 50موزه‌كه‌ره‌مان داوه‌ت �ه سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان‌و دوو سێجار لهگهڵ سه‌رۆكی په‌رله‌ماندا كۆبوونه‌وه‌مان كردووه ،له‌دوادانیشتن‌و دوا م��وزه‌ك��ه‌ره‌م��ان��دا ،جه‌ختمان ی له‌سه‌رئه‌وه ك��ردهوه ئهگهر لیژنه ی نه‌زاهه ئاوابڕوات كارانابێت‌و رۆڵی خۆ نابینێت ،له‌دواجاردا سه‌رۆكی په‌رله‌مان به‌ڵێنی پێداین كه‌هه‌موو هاوكاریه‌كمان ب��ك��ات ب���ۆئ���هوهی ل��ی��ژن �هی ن �ه‌زاه � ه كارابێت ،ههموو پێدوایستییه‌كانمان بۆ دابینبكات چ ل���ه‌ڕووی ئیداریو ه��ون��ه‌ری‌و ل���ه‌ڕووی راپ��ۆرت �هك��ان �هوه پێمانبدرێت ،داوام��ان��ك��رد ه��ه‌ردوو دیوانی چاودێری دارایی یه‌كبگرێته‌وه‌‌و
دهس���ت���هی ن���ه‌زاه���ه پێكبهێنرێت ی تالیژنه‌ی نه‌زاهه كارابێت ،به‌ڕاست ئێمه هه‌ركه‌سێك جا هاوواڵتی یان ی كارمه‌ند بێت یان خۆمان له‌كه‌ناڵه‌كان ی راگه‌یاندنه‌وه ههر حاڵه‌تێكی گه‌نده‌ڵ به‌دیبكه‌ین به‌دواداچوونی بۆ ده‌كه‌ین، به‌دواداچوونیشمان بۆ دوو سێ كه‌یس ك��ردووه ،بهاڵم شته‌كان ساده‌بوون‌و شتی شه‌خسی بوون ،دیاره ئهم هۆكاره ئیداریو سیاسیو حیزبیانه وایكردووه ی لیژنه‌ی نه‌زاهه وه‌كو پێویست رۆڵ خۆی نه‌بینێت ،ئهم چهند مانگه‌ش ی زووه ل �هس �هر ح��وك��م��دان ب��ۆئ �هوه لیژنه‌ی نه‌زاهه كاراده‌بێت یان نا ئهوه ئاینده ده‌ریده‌خات ،ئهگهر له‌ئاینده‌دا رۆڵ نه‌بینرا ،ئهوا ههڵوێستی خۆمان دهبێت. دهس���ت���وور :ه �هن��دێ��ك گ��وم��ان ل��هك��ارهك��ان��ی ل��ی��ژن��هی ن��ه‌زاه��هی پ��ه‌رل��هم��ان ه��هی��ه ،ب����هوهی ره‌ن��گ� ه نه‌توانێت بهپێی خواستی هاوواڵتیان‌و پێویستی ئه‌ركه‌كانیان بجوڵێنه‌وه؟ هه‌ستناكه‌یت تائێستا بهپێی پێویست ده‌رنه‌كه‌وتوون؟ حه‌مه سه‌عید حه‌مه‌عه‌لی :ئێم ه قبوڵی ناكه‌ین هیچ كۆسپێك بخرێت ه ب��ه‌رده‌م ك��اری لیژنه‌ی نه‌زاهه ،هیچ ی له‌مپه‌رو فشارێك ببێته مایه‌ی ئهوه ی لیژنه‌ی نه‌زاهه كارانه‌بێت ،سهرۆك ی لیژنه‌ی نه‌زاهه‌‌و ئه‌وانه‌شی له‌لیست ئۆپۆزیسیۆنن ،هه‌موومان یه‌كده‌نگ‌و ه��اوڕای��ن كه‌ده‌بێت لیژنه‌ی نه‌زاه ه ی كارابێت‌و رۆڵی خۆی ببینێت ،به‌پێ یاساو الئیحه‌ی خۆی ب �ه‌دواداچ��وون بكات بۆ ههموو ئهو كه‌یسانه‌ی دێت ه ی به‌رده‌ستی ،ه�هر فشارو كۆسپێك حیزبی له‌سه‌رمان بوو ،قبوڵی ناكه‌ین‌و بۆ رای گشتی باڵوده‌كه‌ینه‌وه. ده‌ستوور :لهكوردستاندا گهندهڵیو ناشه‌فافیه‌تێكی زۆری بودجه ههیه ،چ له‌پڕۆژه‌كان چ له دام‌وده‌زگاكاندا ،ئهم ه قسه‌ی خودی بهرپرسه حیزییه‌كانه، كه‌دانیان به‌گه‌نده‌ڵیدا ناوه؟ پێتوانیی ه دهب���وو ئێوه ده‌م��ێ��ك بێت ههندێك شتتان ئاشكرابكردایه؟ حه‌مه سه‌عید حه‌مه‌عه‌لی :لهم قۆناغه‌دا كاتێك پڕۆژه یاسای بودج ه هاته ن��او پ�ه‌رل�هم��ان ئۆپۆزیسیۆن رۆڵێكی باشی بینی له‌شه‌فافبوون‌و ئاشكراكردنی ههندێك مه‌سائیلدا ،بهاڵم هێشتا سه‌رچاوه‌كانی داهات‌و سه‌رف وهك��و پێویست شه‌فافنین‌و ههندێك پڕۆژه گشتگیر(عمومیاتی)ی تێدایه، بهاڵم هه‌رچۆنێك بێت لهم قۆناغه‌دا هه‌نگاونراوه. دهس��ت��وور :ئایا پێتوایه بتوانن لێكۆڵینهوه له‌گه‌نده‌ڵی به‌رپرسان بكه‌ن‌و راپێچی په‌رله‌مانیان بكهن؟ حه‌مه سه‌عید حه‌مه‌عه‌لی :گه‌شبینم، پێشموایه ههر كه‌یسێك بهپێی یاساو به‌ڵگه لهسهر ههر به‌رپرس‌و ده‌زگا‌و ی وه‌زاره‌تێك ئاشكرابوو ،به‌ڵێ ئیجرائات خۆمان ده‌كه‌ین‌و به‌دواداچوون ده‌كه‌ین‌و رێوشوێنی یاسایی ده‌گرینه‌به‌ر. دهس���ت���وور :ی �هك��ێ��ت �یو پ��ارت��ی تائێستاش ملمالنێیان له‌حكومه‌ت‌و دام‌وده‌زگاكاندا ههیه ،لهههمانكاتدا س�هرۆك��ی لیژنه‌ی ن�ه‌زاه�ه یه‌كێتیی ه ك��ه‌زۆرێ��ك پێیانوایه ب��ۆ ئ �هم��ڕۆی
كوردستان گرنگترین لیژنه‌یه ،چونك ه گه‌نده‌ڵی زۆره؟ هیچ گره‌نتییه‌ك هه‌ی ه بتوانن سبه‌ی به‌رپرسێكی پارتی یان وه‌زیرێكی ئهو حیزبه به‌هۆی گهندهڵیو كه‌موكوڕییه‌وه بهێننه په‌رله‌مان‌و گه‌نده‌ڵییه‌كانی ئاشكرابكه‌ن؟ ێ حه‌مه سه‌عید حه‌مه‌عه‌لی :به‌ڵ بهپێی دۆكۆمێنت‌و بهپێی یاسا ئهگهر بچه‌سپێت ،هه‌ركه‌سێك بێتو لهههر ئاساتێكدا بێتو سه‌ربه‌هه‌ر حیزبێك بێت ده‌یهێنینه په‌رله‌مان ،چونك ه ئێمه لهگهڵ سه‌رۆكی لیژنه‌ی نه‌زاهه‌‌و جێگره‌كه‌ی‌‌و یاریده‌ده‌ره‌كه‌ی له‌یه‌كه‌م رۆژهوه پێمانڕاگه‌یاندوون دهبێت پڕۆفیشناڵی كاربكه‌ین ،هه‌موومان شه‌خسیه‌ت‌و ئۆپۆزیسیۆنبوونی خۆمان لهم لیژنه‌یدا له‌ده‌ستنه‌ده‌ین‌و نه‌یخه‌ین ه ژێ��ر پ��رس��ی��اره‌وه ،لێپرسراویه‌تێكی گهوره له‌ئه‌ستۆماندایه ،بۆیه هه‌ركه‌س‌و دهزگ��ای��هك ل �هه �هر ئاستێكدابێت‌و سه‌ربه‌هه‌ر حیزبێك بێت بهپێی به‌ڵگه‌‌و
ی نه‌وت بردنه‌ده‌ره‌و ه ی تێدانییه، شه‌فافییه‌ت ی نه‌زاهه، دهبێت لیژنه‌كان سامان ه سروشتییه‌كان، دارایی ،یاساییو خودی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانیش قسه‌ی له‌باره‌و ه بكهن یاسا مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌كه‌ین. دهس���ت���وور :لیژنه‌كه‌تان پشت به‌چی ده‌به‌ستێت ل �هب �ه‌دواداچ��وون‌و راپۆرته‌كانتاندا؟ ی حه‌مه سه‌عید حه‌مه‌عه‌لی :لیژنه ئێمه چهند جۆرێكه ،جۆرێكیان ئهگهر ی له‌رێگه‌ی راپۆرتی دیوانی چاودێر داراییه‌وه یان له‌ڕێی ده‌سته‌ی نه‌زاهه‌و‌ه ی یان له‌رێگه‌ی داواكاری گشتی‌‌و دادگا گشتییه‌وه ،كه‌راپۆرتێكمان بۆ بێت ی لهسهر كێشه‌یه‌كی گه‌نده‌ڵی دارای� یان ئیداریی ،ئێمه ب�ه‌دواداچ��وون بۆ ئهو ئیشه ده‌كه‌ین كه‌دێته‌به‌رده‌ستمان، ی ه���ه‌روه‌ه���ا ئ��هگ��هر ل�هس�هرۆك��ای�هت� پهرلهمانهوه راپۆرتێك ئاڕاسته‌ی ئێم ه بكرێت ب �ه‌داوداچ��وون �ی بۆ ده‌كه‌ین، یان ئهگهر له‌ڕێی هاوواڵتییه‌كه یان راگه‌یاندنێكه‌وه كه‌یسێكمان بۆ بێت به‌دواداچوون بۆ ئهو كه‌یسه ده‌كه‌ین، خۆشمان جارجار سه‌ردانی ههندێك وهزارهتو داموده‌زگا ده‌كه‌ین كاتێك ی گومانێكمان ههبێت ئه‌وكاته وردبین خۆمان ده‌كه‌ین ،ئهگهر شتێكمان بۆ ی ده‌رك �هوت بهپێی رێوشوێنی یاسای خۆمان ئیجرائات ده‌كه‌ین. ده‌ستوور :له‌كاتی سه‌ردانه‌كانتاندا بۆ وهزارهتو داموده‌زگاكان هیچ كات هه‌ستانكردووه رێگریتیان لێبكرێت لهپێدانی زانیاریدا؟ ح��هم��ه س �ه‌ع��ی��د ح �هم �ه‌ع �هل �ی: تائێستا سه‌ردانمان نه‌كردوون ،لهبهر
ئ �هو ه��ۆك��اران�هی پێشتر باسمكرد، ی ئهگهر رێگریشمان لێبكرێت لهپێدان ی زانیاریه‌ك كه‌خۆمان دڵنیابین ،به‌پێ رێوشوێنی یاساو ئیداریی‌‌و ئسوڵی‌‌و ی ل �هڕێ �ی س �هرۆك��ای �هت �ی ئه‌نجومه‌ن ی وه‌زیران‌و پهرلهمانهوه مامه‌ڵه‌ی خۆمان له‌گه‌ڵدا ده‌كه‌ین ،ئهگهر ئهوهش نهبوو بۆ رای گشتی ئاشكراده‌كه‌ین. ده‌ستوور :له‌ڕاپۆراتێكیدا رێكخراوی ئاسكدا دهڵێت سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان راپۆرته‌كانی دیوانی چاودێری دارایی پشتگوێده‌خه‌ن ،بهجۆرێك له‌جۆره‌كان ئ��ام��اژه ب����هوهدهدات كه‌راپۆرته‌كان له‌په‌رله‌مانتاران ده‌ش��ارن �هوه؟ ئهوه كاریگه‌ری نابێت بۆ ئیشی ئێوه؟ ح��هم��ه س �ه‌ع��ی��د ح �هم �ه‌ع �هل �ی: له‌خولی پێشووی په‌رله‌ماندا ههموو راپۆرته‌كانی دیوانی چاودێری دارایی، ی كه 2557راپ��ۆرت بوو بهپێی وته ی س�هرۆك�ی دی��وان�ی چ��اودێ��ری دارای�� سلێمانی له‌سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان ب��وو ،نه‌درابوو به‌لیژنه‌كانی دارای��یو یاساییو نه‌ئه‌ندامانی په‌رله‌مان، ل���هم خ��ول��ه ن��وێ��ی �هش��دا تائێستا ی هیچ راپ��ۆرت��ێ��ك ن���ه‌دراوه به‌لیژنه ن �ه‌زاه��هو په‌رله‌مانتاران ،داواش��م��ان له‌په‌رله‌مانكردووه چ راپۆرتێكیان له‌الیه بیده‌ن به‌لیژنه‌ی نه‌زاهه ،لهالیهن سه‌رۆكایه‌تی حكومهتو پهرلهمانهوه هیچ راپۆرتێك به‌لیژنه‌كه‌مان نه‌داوه، ئیتر پاساوه‌كه ههیه یان نییه ،ئهوه ی خۆیان ده‌زانن بێگومان ئهو راپۆرتانه ب��ۆ س��هرۆك��ای��هت��ی ح��ك��وم �هت ی��ان په‌رله‌مان دێت ،ئهگهر ئهوان نه‌یده‌ن ی به‌ئێمه ،بێگومان ئیشوكاره‌كان ی ئێمه په‌كده‌خات ،ده‌بێته‌هۆی ئهوه ئێمه نه‌توانین رۆڵی خۆمان ببینین. ی مه‌سولیه‌ته‌كه‌شی ده‌كه‌وێته ئهستۆ ئ �هوان ،ئهگهر گومانمان له‌شتی لهو شێوه‌یه بێت ،داوای��دهك�هی��ن ،ئهگهر ی نه‌شماندرایه بهپێی په‌یڕه‌وی ناوخۆ په‌رله‌مان داوای خۆمان ده‌كه‌ین ،ئهگهر نه‌شبوو رای گشتی لێئاگادارده‌كه‌ینه‌وه. ده‌ستوور :ئهوه به‌سانسۆر نازانیت لهالیهن سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان لهسهر كاره‌كانتان؟ حه‌مه سه‌عید حه‌مه‌عه‌لی :تائێستا ی ئ��هوه ك���راوه‌ن ئ��هوه مه‌سه‌له‌یه‌ك گرنگه ،چونكه له‌خولی پێشوودا ی 2557راپۆرت الی سه‌رۆكی په‌رله‌مان پێشوو بووه ،تائێستا ئهگهر راپۆرت هه‌بێت‌و الی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان بێتو نه‌یدات به‌لیژنه‌كان به‌تایبه‌ت لیژنه‌ی ن �ه‌زاه �ه ،ئ��هوه سانسۆره‌‌و ك �هم��ك��ردن �هوهی رۆڵ���ی لیژنه‌كان‌و خ���ودی پ�ه‌رل�هم��ان��ی��ش�ه ،پ�ه‌رل�هم��ان به‌چی كاراده‌بێت؟ به‌لیژنه‌كانی كارا دهبێت ،به‌ڕاستی كارابوونی په‌رله‌مان به‌ستراوه به‌كارابوونی لیژنه‌كانه‌وه، ه���هر راپ��ۆرت��ێ��ك ی���ان ه���هر شتێك پ�هی��وهن��دی��دارب��ێ��ت به‌لیژنه‌كانه‌وه‌‌و سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان لێیان بشارێته‌و‌ه ئهوه بۆ خودی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان‌و ی په‌رله‌مانتاران‌و لیژنه‌كان كاریگه‌ر ی خراپی ده‌بێت‌و پێموایه موخاله‌فه الئیحه‌‌و یاسایشه. دهس��ت��وور :گ��وم��ان ل�ه‌وه‌ن��اك�هن ئ �هو راپ��ۆرت��ان �هی دی��وان��ی چاودێری دارای���ی ،ل�ه‌الی�هن حیزبه‌وه فه‌رمان
به‌سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان كرابێـت بۆ شاردنه‌وه‌ی له‌په‌رله‌مانتاران؟ حه‌مه سه‌عید حه‌مه‌عه‌لی :بۆ خولی راب��ردوو راپۆرت ههبووه بڕوام ههیه ،بهاڵم بۆ ئهم خوله گومانم هه‌ی ه راپۆرت ههبێت ،ئهگهر هه‌بێت‌و نه‌یدات ئ �هوه پێچهوانهی یاساو الئیحه‌یه‌‌و ی بێگومان لهژێر كاریگهریو هه‌ژموون حیزبیدایه. دهس���ت���وور :ه��هن��دێ��ك ده‌ڵ��ێ��ن گرنگترین شت ده‌بوو لیژنه‌ی نه‌زاه ه به‌دواداچوونی بۆ چۆنییه‌تی ناردن ه ده‌ره‌وه‌ی ن �ه‌وت‌و وهزارهت���ی سامان ه سروشتییه‌كان ب��ك��ردای �ه ،چونك ه ی تائێستا چۆنییه‌تی ناردنه دهرهوه نه‌وت‌و گرێبه‌سته‌كان روون نین ،چیتان له‌وباره‌یه‌وه كردووه؟ ح��هم��ه س �ه‌ع��ی��د ح �هم �ه‌ع �هل �ی: ی ب���ردن���ه‌ده‌ره‌وه‌ی ن���هوت پ�هی��وهن��د به‌لیژنه‌ی داراییو سامانه سروشتیه‌كان‌و لیژنه‌ی یاساییو لیژنه‌ی نه‌زاهه‌و‌ه ی ههیه ،به‌ڕاستی په‌یوه‌ندیشی به‌خود س�هرۆك��ای�هت��ی پ�ه‌رل�هم��ان�هوه ههیه، دهبێت ههموو فراكسیۆن‌و لیژنه‌كان‌و سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان به‌دواداچوون ب��ۆ ئ �هو مه‌سه‌له‌یه ب��ك�هن ،چونك ه ی ئهوه مه‌سه‌له‌یه‌كی گرنگه‌‌و ناشه‌فاف ی ت��ێ��دای�ه ،داه���ات بهگشتیو داهات نه‌وت به‌تایبه‌تی ،بوارێكی زۆر گرنگ‌و ی به‌رفراوانه بۆ گهندهڵیو به‌فیڕۆدان سهروهتو سامان. ده‌ستوور :سه‌رۆكی لیژنه‌ی نه‌زاه ه دهڵێت تائێستا ژماره‌یه‌كی ئهوتۆ له‌به‌ڵگه نه‌خراوه‌ته به‌رده‌ست ئهوان تا به‌دواداچوونی لهسهر بكهن؟ حه‌مه‌سه‌عید حه‌مه‌عه‌لی :تائێستا راپ����ۆرت‌و به‌ڵگه‌نامه ن �ه‌خ��راوه‌ت � ه ی ب �ه‌رده‌س��ت ئێمه ،تابتوانین ك��ار له‌سه‌ربكه‌ین‌و بیكه‌ین به‌بنه‌ما بۆ كاركردنمان. دهس��ت��وور :ئ�هم�ه م��ان��ای ئ �هوه ی ن��اگ �هی �هن��ێ��ت ل���ه‌الی���هن س��هرۆك�� پهرلهمانهوه دهستی لیژنه‌كه‌ی ئێوه به‌سترابێت؟ حه‌مه سه‌عید حه‌مه‌عه‌لی :بێگومان ئهگهر به‌ڵگه‌‌و راپۆرت‌و كه‌یس هه‌بێت‌و نه‌درێت به‌لیژنه‌ی نه‌زاهه ،بێگومان ی ئ�هم�ه ئیفلیجكردن‌و ك��اران�هك��ردن� لیژنه‌ی نه‌زاهه‌یه ،به‌ستنه‌وه‌ی دهستی ی لیژنه‌ی نه‌زاهه‌یه ،مه‌سولیه‌ته‌كه‌ش ی دهگهڕێتهوه بۆ ئه‌ستۆی سه‌رۆكایه‌ت پ��ه‌رل��هم��ان ،پ��ێ��م��وای�ه ح��ك��وم�هتو ی ده‌سه‌اڵت‌و فه‌رمانڕه‌وایان‌و سه‌رۆكایه‌ت په‌رله‌مان زیانی لێده‌كه‌ن.
ی ههر فشارو كۆسپێك ی له‌سه‌رمان حیزب بێت ،قبوڵی ناكه‌ین‌و ی ی گشت بۆ را باڵوده‌كه‌ینه‌وه
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پشو و 11
ب هگۆرانیی هك ی خۆش هویسته‌كه پ هشیمانكرده‌وه
ی بودجه‌یه گه‌رده‌لوول چاوه‌ڕوان ده‌ستوور
دهره��ێ��ن �هری درام���ای گ �ه‌رده‌ل��وول ی به‌ده‌ستووری راگه‌یاند ،سیناریۆ ب��هش��ی س��ێ��ی �هم �ی گ���ه‌رده‌ل���وول ت��ه‌واوب��ووه‌و چ��اوه‌ڕوان��ی بودجه‌ن تاده‌ستبه‌كاره‌كانی بكهن. ی جه‌لیل زه‌نگه‌نه ده‌رهێنه‌ر ی درام���ای گ��ه‌رده‌ل��وول به‌ده‌ستور ی راگ �هی��ان��د« ،س��ی��ن��اری��ۆی درام��ا گه‌رده‌لوول ته‌واوبووه‌و له 60ئه‌ڵق ه پێكهاتووه‌و ئه‌مجاره‌ش له‌هه‌موو ی ب �هش �هك��ان �ی ك��وردس��ت��ان��دا ك��ار وێنه‌گرتنی ئه‌نجامده‌درێت». ده‌رهێنه‌ری درامای گه‌رده‌لوول وتی «گۆڕانكاری له‌ئه‌كته‌ره‌كاندا دهك���رێ���ت‌و ئ���هو ئ �هك��ت �هران �هش��ی ی كه‌كاتی خۆی به‌شداربوون له‌به‌ش
ده‌ستوور
یه‌كه‌م‌و دووه‌م ،له‌به‌شی سێیه‌مدا ت��ێ��ك�هڵ��دهب�ن‌و ئ �هك��ت �هری ت��ازه‌ت��ر دێته ن��او درام��اك �هوهو ئه‌كته‌ریش ی ههیه رۆڵ نابینێت یان رۆڵه‌كه
ده‌روێش ،سلێمانی ده‌گه‌ڕێنێته‌وه ی حه‌فتاكان ساڵ ژه‌نیار له‌هه‌ولێر
ئه‌رسه‌الن ده‌روێش ده‌رهێنه‌ری بواری شانۆو دراما ،ئاماده‌كاری بۆ ده‌رهێنانی زنجیر‌ه درامایه‌كی ته‌له‌فزیۆنی له‌باره‌ی شاری سلێمانییهوه دهكات ،كه ب ه 75 ئه‌ڵقه له‌سێ به‌شدا بهرههمی دێنێت. ئه‌رسه‌الن ده‌ورێش به‌ده‌ستووری راگه‌یاند “ئێستا لهگهڵ هونه‌رمه‌ند دڵشاد مسته‌فا سه‌رقاڵی نووسینی سیناریۆی زنجیر‌ه درامایه‌كین له‌باره‌ی شاری سلێمانییهوه“. ده‌روێش وتی “ئهم بهرههمه باس له‌الیه‌نی كۆمه‌اڵیه‌تی ،رۆشنبیری‌و سیاسی سااڵنی حه‌فتاكان له‌سلێمانی پایته‌ختی رۆشنبیری كوردستان دهكات، له‌رێگه‌ی چیرۆكی خۆشه‌ویستییه‌كی داستانی ئهو سه‌رده‌مه‌وه“. ده‌روێ�����ش ئ���هوهش���ی راگ �هی��ان��د “بڕیاروایه ژماره‌یه‌كی به‌رچاوی ئه‌كته‌رو ته‌كنیكارانی كورد لهو به‌رهه‌مه‌دا به‌شداربن”.
ته‌رازوو
( 22ئه‌یلول 22 -ت .یه‌که‌م)
ئ �هم هه‌فته‌ی ه هه‌فته‌یه‌ك ی زۆر باش ه لهو رووه‌و‌ه كه‌ده‌توان ی رۆح بكه‌یته‌و‌ه به‌به‌ر ی په‌یوه‌ندییه‌كی كۆن ی سۆزداریتدا ،لهو ماوه‌یه‌دا هه‌ریه‌ك له‌ئێو‌ه كۆمهڵێك شتتان له‌سه‌ریه‌كتر ب��ۆ ده‌رك��هوت��ووه، ئهوهش دهبێت ه هۆكارێك ی باش بۆ دانوستاندن.
دوپشک
كهمدهبێتهوه». ی زه‌ن��گ �هن �ه وت��ی «چ���اوه‌ڕوان��� ب��ودج �هی��ن ب���ۆی ئ��ام��اده‌ب��ك��رێ��ت، تاده‌ستبه‌كاره‌كانی بكهین».
هونه‌رمه‌ند ی الو ی ش��ار ی ده�ۆك فه‌ره هنگ ج همیل ناسراو به‌فه‌ره هنگ »ی ج���ان گ���ۆران��� ی «ب���ارگ ��ران���ه كلیپكرد ،ب ههۆیه‌شه‌و‌ه دوا ی ئهوهی خۆشه‌ویسته‌ك ه ی خیانه‌ت ی لێكردبوو، پهشیمانبووهوه. ب��ارگ��ران�� ه ئ����اوازو ه��ۆن��راوه‌و داب هشكردنیش ی فه‌ره هنگ خۆیه‌تی‌‌و كلیپه‌كه‌ش له‌دهۆك ئامادهكراوه،
كۆمپانیا ی ئه‌لئ هسمه‌ر ی هاوكار ی ك���ردووه ل � ه به‌ئه‌نجامگه‌یاندنی، گۆرانیه‌ك هشی ب هزمان ی بادین ی وتووه. ف�هره�هن��گ ب �هدهس��ت �وور ی وت «ئ �هم گۆرانیه‌م بۆ كچێك وت��ووه كهپێشتر خۆشمویستووه ،بهاڵم ك��چ �هك � ه خ��ی��ان �هت � ی ل��ێ��ك��ردووم، دوا ی په‌خشکردنی گۆرانیه‌ك هشم پهشیمانبووهوه ،بهاڵم تازه په‌شیمانی داد ی نادات‌و منیش له‌بڕیار ی خۆم په‌شیمان نابمه‌وه».
ی زاگرۆس‌و هاوڕێكان هۆڵه‌ندایان تازه‌كرده‌وه ی ئهنوهر ده‌شت
شانۆگه‌ری (هۆڵه‌ندای تازه) ل �ه‌الی �هن گ��روپ�ی بێسنووره‌و ه له‌واڵتی هۆڵه‌ندا به به‌شداری ی چ �هن��دی��ن ش��ان��ۆك��اری بیان له‌به‌رنامه‌یاندای ه نمایشكراو، شانۆكانیان بهێننه‌وه كوردستان. له‌هه‌فته‌ی رابردوودا زاگرۆس جه‌بار ته‌مه‌ن 22ساڵ لهگهڵ چ�هن��د ه��اوڕێ��ی�هك��ی��دا پێكه‌و ه ی چهند شانۆگه‌ریه‌كیان به‌ناو (ه��ۆڵ��هن��دای ت����ازه) له‌چه‌ند شوێنێكی جیای واڵتی هۆڵه‌ندا شانۆگه‌ریه‌كانیش نمایشكرد، بهناوی ( )Huis van Puckو (Podium en Filmtheater ()Pierrot و )Gigant ئ���هم ()Zuidplein و ی شانۆگه‌ریانه‌ش بۆ بینه‌ران ك���وردو ه��ۆڵ �هن��دی‌‌و عێراقی‌‌و نهتهوهكانی تریش نمایشكراون. ی زاگ���رۆس ج �هب��ار ل �هب��اره ش��ان��ۆگ�هری ه��ۆڵ�هن��دای ت��ازه، ب���هدهس���ت���ووری وت «ئ���هم شانۆگه‌رییه باسی له‌مرۆڤ ه ن��ام��ۆك��ان دهك����رد ك �ه‌خ��ۆی��ان له‌پانتایه‌كی تازه‌دا بینیبێته‌و ه كه‌هه‌وڵی ئ��هوه ب��دهن لهگهڵ كلتوور‌و ئهو شوێنه‌دا خۆیان بگونجێنن‌و ل�هگ�هڵ ئ�هوهش��دا
( 23ت .یه‌که‌م 21 -ت .دووه‌م)
ب��ه ق��وڵ �ی ب��ی��ر ل�هش��ت�هك��ان ب��ك��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��هرهوه ،چ��ون��ك � ه ه��هف��ت��هی��هك��ی ب���اش���ه ب��ۆ ب���ی���رك���ردن���هوه .ج �هس��ت �هت ب���ه‌وه‌رزش���ك���ردن‌و مێشكت ب��هف��ێ��رب��وون��ی ش��ت��ی ن��وێ له‌بواره‌كه‌ی خۆتدا بهرهو پێش ببه‌و بیانپارێزه.
که‌وان
ت��ووش �ی كۆمهڵێك گ��رف��ت دهب��ن به‌هۆی جیاوازی فه‌رهه‌نگ‌و دین‌و كۆمه‌ڵگاوه». دهرب��ارهی تیپه شانۆییه‌كه‌یان زاگرۆس وتی «ده‌رهێنه‌ر‌و شانۆكار به‌كۆ س��ۆران لهساڵی 2009ئهم گ��روپ�هی بۆ ئێمه دروس��ت��ك��ردوو ه به ناوی گروپی شانۆی بێ سنوور كه‌مه‌به‌ستی به‌زاندنی سنوره‌كانه». ه �هم��وو ئه‌كته‌ره‌كانی گروپ ه ش��ان��ۆی��ی�هك�هی�هی زاگ����ۆرس ك��ورد ی نین ،بهڵكو هۆڵه‌ندی‌‌و نه‌ته‌وه‌كان ی ت��ری��ش��ی��ان ت���ێ���دای���ه ،ب��ه‌زم��ان�� كوردی‌‌و هۆڵه‌ندی شانۆگه‌رییه‌كان نمایشده‌كه‌ن». سنووری كاركردنی ئهم گروپ ه تائێستا لهناو واڵتی هۆڵه‌ندا بووه، زاگ��رۆس وتی «ئهگهر بوارمان بۆ بڕه‌خسێت ده‌چینه واڵتانی تریش بۆ نمایشكردنی شانۆگه‌ریه‌كانمان‌و نیشاندانی فه‌رهه‌نگی كوردی». دهرب��ارهی پ��رۆژهی داهاتوویان زاگ���رۆس ب �هدهس��ت��ووری راگه‌یاند ی «شانۆگه‌ری داهاتوومان چیرۆكێك راس��ت�ه‌ق��ی��ن�هی��هو م��اوهی��هك��ی زۆر ل�هم�ه‌وپ��ێ��ش رووی�����داوه‌و ئێمه‌ش دهی��ك��هی��ن��ه ش���ان���ۆ ،ه���ه‌روه‌ه���ا ب��ی��رۆك�هی�هك��م��ان ب��ۆ ه��ات��ووه ك ه ل���ه‌داه���ات���وودا ش��ان��ۆگ�هری�هك��م��ان ی ببه‌ینه‌وه خاكی خۆمان كه‌كوردستان خۆشه‌ویسته».
( 22ت .یه‌که‌م 20 -ک .یه‌که‌م)
ب��ه‌ره‌و روو ی هه‌ند ێ زه‌حمه‌ت ی دهب��ی��ت��هوه ل �هت �ه‌رك��ی��زك��ردن��دا، ههندێ كێش ه ی تایبه‌تیت وات لێده‌كه‌ن كه‌نه‌توان ی وهك جاران له‌سه‌رخۆبیت‌و به‌باش ی كاره‌كانت بكه‌یت ،هه‌وڵبد‌ه چهند جارێك به‌ته‌نها بچیت ه دهرهوه ،چونكه سوود ی زۆر ی بۆت ههیه.
گیسک
سه‌تڵ
( 21ک .یه‌که‌م 19 -ک .دووه‌م)
( 20ک .دووه‌م 18 -شوبات)
هه‌فته‌یه‌كی پ��ڕ چێژ بهسهر ده‌به‌یت به‌تایبه‌ت لهگهڵ ئهو هاوڕێیانه‌تدا كه‌دێن‌و به‌شه‌و‌و ب����ه‌ڕۆژ س���ه‌ردان���ت دهك����هن، ی بهاڵم پێویسته ئاگات له‌نیاز ه �هن��دێ��ك��ی��ان ب��ێ��ت ،چونك ه پ��ێ��ن��اچ��ێ��ت ه���هم���ووان ح �ه‌ز به‌دڵخۆشی تۆ بكهن.
ئهم چهند رۆژه زۆر سه‌رقاڵ دهب��ی��ت ،چ��ون��ك�ه پێویست دهك���ات ل �هگ �هڵ چه‌نــــدین كه‌سدا قسهو وتـــووێژ بكه‌یت ل��هب��ارهی م �هس �هل �هك��ان �هوه، ی ب���هاڵم س���وودی زۆریـــش ی دهبێت ل���ه‌ڕووی ك��ارو ژیان تایبه‌تیشه‌وه.
نه‌هه‌نگ
( 19شوبات 20 -ئازار)
ئ���هم ه �هف��ت �هی �هت پ��ڕ دهب��ێ��ت ل �هس �ه‌رك��ێ��ش��یو م��وف��اج �هئ �ه، ل����ه‌ڕووی دارای��ی��ش��هوه دۆخ��ت باش دهبێت .دڵخۆشییه‌كانت ی دهب��ن� ه ه��ۆی ئ���هوهی كه‌سان ی ت��ۆو‌ه ده‌وروب��هری��ش��ت ب �هه��ۆ ی كامه‌ران ببن ،پێویست ه به‌باش لهگهڵ خۆشیه‌كان بژیت.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
10پشوو
ی سه‌رقاڵكردووه مۆندیال ،هونه‌رمه‌ندان
ی محهمهد ره‌ئوف‌و شوان عه‌توف‌و جه‌لیل زه‌نگه‌نه‌و هه‌واڵ عوسمان هانده‌ر ی حه‌مه‌جوان ئینگلته‌راو به‌یان زه‌ریفیش هانده‌ری ئیتاڵیایه به‌ڕازیلن ،عه‌بدول
ده‌شتی ئهنوهر هونه‌رمه‌ندان كاتی تایبهت بۆ ی مۆندیال سه‌یركردنی یارییه‌كان ته‌رخانده‌كه‌ن ،هه‌ندێكیشیان ده‌ڵێن تهنها سه‌یری هه‌ڵبژارده‌كه‌ی خۆیان ی دهكهن ،ئاماژه به‌وه‌شده‌كه‌ن تووش ی توڕه‌بوون‌و ده‌نگه‌ده‌نگ بوون له‌كات یارییه‌كاندا.
تۆپی پێ محهمهد ره‌ئوف‌و كوڕه‌كه‌ی لهیهكتر زیز دهكات محهمهد ره‌ئ���وف كه‌ركوكی گ��ۆران��ی��ب��ێ��ژ ده‌ڵ���ێ���ت «ل��هگ��هڵ ده‌ستپێكردنی مۆندیالدا ههموو كاته‌كانم بۆ سه‌یرکردنی مۆندیال ت��ه‌رخ��ان��ك��ردووه ،م��هگ��هر تهنها ئیشێكی زۆر پێویستم ههبێت سه‌یریی یارییه‌كان نه‌كه‌م ،ئه‌گینا سه‌یریی ههموو یارییه‌كان دهكهم». ك�ه‌رك��وك�ی وت��ی «زۆر ح �ه‌زم له‌هه‌ڵبژارده‌ی به‌ڕازیله‌‌و هه‌میشه سه‌یریی یارییه‌كانیان دهكهم». م��ح �هم �ه‌د ره‌ئ����وف ئ��هوهش��ی ن���هش���ارده‌وه ك���وڕه بچوكه‌كه‌ی هانده‌ری هه‌ڵبژارده‌ی ئه‌رجه‌نتینه، چهند جارێك له‌خولی ئیسپانیدا لێك عاجزبوون ،ئه‌ویش به‌هۆی ئ �هن��ج��ام �هك��ان �ی ری���اڵ م��ه‌دری��دو به‌رشه‌لۆنه له‌خولی ئیسپانیادا، ب��هاڵم دوای م��اوهی �هك دیسانهوه ئاشتبوونه‌ته‌وه. عه‌بدولی حه‌مه‌جوان به‌ڕادیۆ گوێی له‌مۆندیال گرتووه عه‌بدولی حه‌مه‌جوانی ئه‌كته‌ر ئ��ام��اژهی ب���ه‌وه‌دا لهساڵی 1966 تاوه‌كو ئێستا ب���ه‌رده‌وام سه‌یری ه �هم��وو مۆندیاله‌كانی ك���ردووه، ئه‌ویش به‌هۆی ئهوه بوو لهو ساڵه‌دا له‌به‌غداد خوێندكاری ئاماده‌یی ب���ووه ،س��ه‌ردان��ی چایخانه‌یه‌كی كردووه یهكهم یاریش كه‌بینیویه‌تی ئینگلته‌را ب��وو ،بۆیه ل �ه‌دوای ئهو یارییه‌وه خۆشه‌ویستیی هه‌ڵبژارده‌ی
كاوڕ
( 21مارس 20 -نیسان)
ه��هن��د ێ ك��ات � ی ئ���هم هه‌فته‌ی ه هه‌ڵچوونت پ��ێ��وه دی���ار دهب��ێ، ب����هاڵم ك �هس��ان � ی ده‌وروب������هرت ههست به‌هه‌ڵچوونه‌كانت ناكه‌ن. بیرت نه‌چێت كه‌پێویست ه رێگه به‌سۆزه‌كان بده‌یت كاریگه‌رییان ل���هس���هرت ه��هب��ێ��ت ،ئ �هگ �ه‌رن��ا ته‌ندروستیت بهرهو خراپ ی ده‌چێت.
گا
( 21نیسان 20 -ئایار)
ئ �هم هه‌فته‌ی ه یاخود هه‌فت ه ی داه��ات��وو پێویستده‌كات چهند بڕیارێك بده‌یت كه‌كاریگه‌ریی ی داراییت بۆ زۆری��ان لهسهر بار ماوهیهك ی دوورو درێ��ژ دهبێت، ئهم هه‌فته‌ی ه كات ی باشت دهبێت بۆ گه‌ڕان‌و گه‌شتكردن ،به‌باشی به‌كاریان بهێنه.
دووانه
ئینگلته‌را له‌ناخیدا دروستبوو. حه‌مه‌جوان وتی «لهساڵی 1970 له‌به‌رئه‌وه‌ی ته‌له‌فریۆنمان نهبوو، ناچار به‌ڕادیۆ گوێم له‌یارییه‌كان دهگ���رت ،ك��هه��اواری دهك���رد ئهو یاریزانه گوڵی كرد یان نا ،له‌خه‌یاڵی خۆمدا شێوازی یارییه‌كه‌م هێنابووه به‌رچاوم». حه‌مه‌جوان باس له‌بارودۆخی خ��ێ��زان �هك �هی��ان دهك����ات له‌كاتی م��ۆن��دی��ال��دا ،ده‌ڵ��ێ��ت «ل �هم��اڵ �هوه ب �هس من الیه‌نگری هه‌ڵبژارده‌ی ئینگلته‌رام ،ئه‌وانی تریش هه‌موویان الیه‌نگری به‌ڕازیلن ،كاتێكیش له 2006هه‌ڵبژارده‌ی ب�ه‌رازی��ل دۆڕا به‌رامبه‌ر فهڕهنسا ،كردم به‌خۆشی‌‌و هاوار‌و گۆرانیوتن». شوان عه‌توف بۆ به‌ڕازیل ده‌گری ه��ون �هرم �هن��د ش���وان ع�هت��وف به‌ده‌ستووری وت «الیه‌نگری هه‌ردوو هه‌ڵبژارده‌ی ئینگلته‌راو به‌ڕازیلم، ئهگهر به‌رازیل له‌كۆتایدا بدۆڕێت، ئ��هوا ده‌چ��م�ه س �هر شه‌قامه‌كان‌و ده‌گریم». دهرب������ارهی ئ���هو ئ�هن��ج��ام�هی ئینگلته‌را ل�هی�هك�هم��ی��ن ی��اری��دا به‌ده‌ستیهێنا ،شوان وتی «به‌ڕاستی یه‌كسانبوونی هه‌ڵبژارده‌ی ئینگلته‌را ل�هگ�هڵ ئه‌مریكا ك��اری لێكردم‌و زۆرم پێناخۆشبوو ،ئینشه‌ڵاڵ ئه‌نجامه‌كانی تری باشتر دهبن». شوان سه‌باره‌ت به‌توڕه‌بوون‌و ئاشتبوونه‌وه‌كانی له‌كاتی یارییه‌كانی مۆندیالدا ،وتی «زۆرج��ار لهگهڵ
( 21ئایار 20 -حوزه‌یران)
پ���ێ���ده‌چ���ێ���ت ه���هن���دێ���ك گ��ۆڕان��ی گ���هوره له‌ژیانتدا رووب�����دهن .ئ��اگ��ات له‌خۆت بێت نه‌بیته الی���هن له‌هیچ رووبه‌ڕووبونه‌وه‌یه‌كدا .ره‌وتی ه��هس��ارهك��ان ئ��ام��ۆژگ��اری��ت دهك�هن ك�ه‌زوو توڕه نه‌بیت‌و هیچ بڕیارێك له‌خۆوه نه‌ده‌یت.
قرژاڵ
باوكمدا داده‌نیشم ئهو الیه‌نگری هه‌ڵبژارده‌یه‌كی به‌هێزه‌‌و منیش هه‌ڵبژارده‌كه‌ی خۆم ،هه‌روه‌ها لهگهڵ هاوڕێ كوڕ‌و كچه‌كانیشمدا زۆرجار به‌هۆی یارییه‌كانی مۆندیاله‌وه زیز ب��ووی��ن ،ب��هاڵم ئاشتبووینه‌ته‌وه، ئهگهر به‌ڕازیل بدۆڕێت ،ئهوا زۆر زۆر بیتاقه‌ت ده‌بم». به‌یان زه‌ریفی هانده‌ری ئیتاڵیایه ب�هی��ان�ی زه‌ری��ف��ی هونه‌رمه‌ند دهرب���ارهی مۆندیال به‌ده‌ستووری وت «زۆرم ح���ه‌ز ل�����ه‌وه‌رزش‌و وه‌رزش��ك��ردن �ه ،ب��هاڵم وهك��و یاری تۆپی پێ لهساڵی 2006وه سه‌یری ی��اری��ی�هك��ان�ی م��ۆن��دی��ال دهك���ه‌م‌و الیه‌نگری هه‌ڵبژارده‌ی ئیتاڵیام». به‌یان ئه‌وه‌شی وت «ئه‌گه‌رچی ن��اوی هیچ ك��ام له‌یاریزانه‌كانی ئیتاڵیا ن��ازان��م ،ب �هاڵم لهبهرئهوه ئیتاڵیا واڵتێكی خۆش‌و هونه‌ریشه بۆیه ئه‌وه‌نده‌ی تر حه‌زم لێیه‌تی». به‌یان نه‌یشیارده‌وه وتی «من زۆر ح�ه‌زم له‌یاری جومناستیكه‌و زۆركات سه‌یری ئهو یارییه دهكهم، ب���هاڵم ئینشائه‌ڵاڵ ئ��هم ساڵیش ه��هڵ��ب��ژارده‌ی ئیتاڵیا جامه‌كه ده‌باته‌وه». جه‌لیل زه‌نگه‌نه ،حه‌زده‌كات میسی یهكهم بێتو به‌ڕازیلیش بیباته‌وه ه��ون �هرم �هن��د ج�هل��ی��ل زه‌ن��گ�هن� ه ی گ��ه‌رده‌ل��وول بۆ دهره��ێ��ن�هری فیلم ی 1960 ده‌ستوور ئاشكرایكرد لهساڵ ی س �هی��ری ی���اری دهك����ات‌و الیه‌نگر
( 21حوزه‌یران 22 -ته‌موز)
ل����هوان����هی����ه ب��ان��گ��ه��ێ��ش��ت��ی ن���ان���خ���واردن���ێ���ك ،پ��ێ��ش��ه��ات�ی چاوه‌ڕواننه‌كراوی لێبكه‌وێته‌وه ل��ه‌ڕووی س��ۆزداری��ی�هوه .ده‌بیته ج��ێ��ی س���ه‌رن���ج���ی ك��هس��ان��ی ده‌وروب �ه‌رت‌و ههست به‌دڵخۆشی دهك �هن ،ب�هاڵم پێویسته ئاگات له‌هه‌ڵسوكه‌وته‌كانت بێت.
شێر
ی به‌ڕازیله ،ئه‌ویش لهبهر هه‌ڵبژارد‌ه بیلی ،بهاڵم ئێستا لهبهر میسی زۆر ی «ئهگهر ح�ه‌زی له‌ئه‌رجه‌نتینه ،وت ی ب �ه‌ڕازی �ل‌و ئه‌رجه‌نتین ب �هر یه‌كتر كه‌وتن ،ئهوا حه‌زده‌كه‌م یه‌كه‌می جیهان ی بێتو به‌ڕازیلیش بیباته‌وه». میس زه‌ن���گ���هن���ه وت����ی «ه��ه‌رگ��ی��ز یادگارییه‌كانی مۆندیالم بیرناچێته‌وه ك�ه به‌منداڵی هه‌مبوو له‌گه‌ڵیدا، چونكه ل �هم��اڵ �هوه ده‌چ��ووی��ن بۆ چایخانه‌‌و ل�هوێ سه‌یرمان دهك��رد، ب �هاڵم ل�هب�ه‌رئ�هوهی كه‌ئێمه منداڵ بووین ،رێگه‌یان نه‌ده‌دا بچین سه‌یری یارییه‌كان بكه‌ین‌و ناچار له‌سوچێكه‌وه سه‌یری یارییه‌كانمان ده‌كرد». هه‌واڵ عوسمان ،تهنها سه‌یری یاری به‌ڕازیل دهكات ه��ون�هرم�هن��د ه���ه‌واڵ عوسمان كه‌رۆڵی ژاڵ��هی دهبینی له‌فیلمی گه‌رده‌لوولدا وتی «ئه‌گه‌رچی زۆر سه‌یری یارییه‌كانی مۆندیال ناكه‌م، بهاڵم بهگشتی الیه‌نگری هه‌ڵبژارده‌ی به‌ڕازیلم‌و ئهو واڵته‌م خۆشده‌وێت». ه���ه‌واڵ وهك خ��ۆی ئ��ام��اژهی پ���ێ���دهك���ات ب���هب���اش���ی ه��هم��وو یاریزانه‌كانی هه‌ڵبژارده‌ی به‌ڕازیل ناناسێت ،بهاڵم هه‌موویان زیره‌كن‌و هه‌میشه به‌ڕازیل به‌باشترین تیپی تۆپی پێ ناسراوه. ه�����ه‌واڵ ب���هدهس���ت���ووری وت «زۆرحه‌زم له‌یارییه‌كانی تۆپی پێ نییه ،بهاڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی هه‌ڵبژارده‌ی به‌ڕازیلم ال خۆشه‌ویسته لهو كاتانه‌دا كه‌یاری دهكات ،سه‌یری دهكهم».
( 22ته‌موز 22 -ئاب)
ه���هف���ت���هی���هك���ی ب����اش����ه ب��ۆ خ��ۆس �ه‌رق��اڵ��ك��ردن ب �هك��اروب��اره زۆڕی��ن�هی بازرگانییه‌كانته‌وه، شته‌كان به‌دڵی تۆ دهبن .له‌ڕووی س��ۆزداری��ی��هوه چ�هن��د ساتێكی خۆش چاوه‌ڕێتن‌و ده‌توانی سوود له‌ئه‌زموونی كه‌سانی ده‌وروبه‌رت وه‌رگریت له‌وباره‌یه‌وه.
فه‌ریک
( 22ئاب 22 -ئه‌یلول)
ل�������ه‌ڕووی س����ۆزداری����ی����هو ه پێشكه‌وتنی به‌رچاوت به‌خۆوه بینیوه ،ئێستا ده‌زانیت خۆت كێیت‌و چیت ده‌وێ .زیاتر بڕۆره ده‌ره‌وه‌‌و بگه‌ڕێ ،هه‌وای پاك سوودی زۆری بۆت ههیهو پێویسته وه‌رزشكردنیش له‌بیر نه‌كه‌یت.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پهروهرده 13 فایه‌ق سه‌عید
جيهانبينی پهروهرده
faiekk@hotmail.com
وه‌رزی تاقیكردنه‌وه‌كان
ی ی ریفۆرمی خوێندن ناڕه‌زایه‌تییه‌كان بااڵ له‌هه‌ولێره‌وه ده‌ستیپێكرد.
ی خوێندنی بااڵ، ریفۆرمه‌كان ی زانكۆ نیگه‌رانده‌كات مامۆستایان ی ی زانكۆ یاداشتنامه‌یه‌ك زیاتر ل ه 130مامۆستا ی بااڵ دهكهن ی خوێندن ی وهزارهت ی ئاڕاست ه ناڕه‌زایه‌ت ده‌ستوور له‌هه‌ولێر
ی خوێندنی بااڵ ی سیستم ری��ف��ۆرم� ی ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان�ی زان��ك��ۆ ن���اڕه‌زای��� لێده‌كه‌وێته‌وه‌و هه‌ڕه‌شه‌ی خۆپیشاندان ی ی خوێندن ی وهزارهت دهكهن ،به‌رپرسان بااڵش ئاماژه بهوه ده‌ده‌ن پێداچوونه‌و‌ه بۆ بڕیاره‌كان ده‌كرێت. ی زیاتر ل ه 130مامۆستا لهزانكۆ ی سه‌اڵحه‌دین له‌یاداشتێكدا كه‌كۆپییه‌ك ی خۆیان نێردراوه بۆ ده‌ستوور ناڕه‌زای ده‌رده‌بڕن‌و داوای پێداچوونه‌و‌ه بۆ ئهو ی بڕیارانه دهكهن ،كه‌وه‌زاره‌تی خوێندن ی ب��ااڵ بۆ گۆڕانكاریكردن له‌سیستم خوێندنی دكتۆرادا ئه‌نجامی داوه. ی له‌یاداشته‌كه‌دا هاتووه «له‌پرۆژه ی خوێندنی دكتۆرا ،كۆمهڵێك ریفۆرم ی فلته‌رو قه‌یدو شه‌رت كراوه‌ته پێشمه‌رج ی خوێندنی دكتۆرا ،كه‌بۆ ئهم وهرگرتن ی كوردستان‌و ره‌وش‌و هه‌لومه‌رجه ی فێرخوازی دكتۆرا ی ئێمه باردۆخ ی زانست ه مرۆڤایه‌تییه‌كان له‌به‌شه‌كان ئاسته‌نگێكی گ�ه‌وره‌ی�ه ،ره‌نگ ه نه‌ك ی ی گه‌شه‌و پێشكه‌وتن ه �هر پ��رۆس�ه خوێندن پێش نه‌خات ،بهڵكو ته‌گه‌ر‌ه ی ئ��هو پرۆسه‌ی ه له‌به‌ره‌وپێشچوون بدات». ی ی حكومهت له‌كابین هی شهشهم ه �ه‌رێ��م وهزارهت�����ی خوێندنی ب��ااڵ، ی بڕیاری ریفۆرم لهسیستمی خوێندن ماجستێررو دكتۆرا درا. گرنگترین ئهو ریفۆرمانه‌ش بریتیی ه ی ی دك��ت��ۆرا م��اوه ل �هم��اوهی خوێندن ی درێ��ژك��ردن�هوهش چ��وار ساڵه‌و ماف ی كۆرس ه تهنها شهش مانگه ،خوێندن ی ساڵی یه‌كه‌می دكتۆراو كۆنه‌كان تاقیكردنه‌وه‌كان به‌یه‌كجاری نامێنن، له‌جیاتییان ساڵی یه‌كه‌می خوێندن، ی ده‌كرێت ه ساڵی ئاشنابوون به‌پرۆسه توێژینه‌وه‌و بهپرۆژه هه‌ڵبژێردراوه‌كه‌و ی سه‌رپه‌رشتیاره‌كان ،هه‌روه‌ها ب��وار ی خوێندنی سااڵنی دووه‌م ،هه‌تا كۆتای ی چ��واره‌م بۆ توێژینه‌وه‌و نووسینه‌وه ت��ێ��ز(ئ��وت��روح�ه)و تاقیكردنه‌وه‌كان داده‌ن��رێ��ت ،ل�هم م��اوهی �ه‌دا پێویست ه خوێندكار به‌الیه‌نی كهمهوه ساڵێك ی ل�����ه‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت له‌سه‌نته‌رێك توێژینه‌و‌هی نێوده‌وڵه‌تیدا کاربكات، ی ی ئینگلیز ئهمه جگه‌له‌وه‌ی زمان ی وهك مه‌رجێك داده‌نرێت بۆ خوێندن دكتۆرا. ی حسێن ئیسماعیل خان ده‌لۆ هه‌ڵگر ب��ڕوان��ام �هی ماجستێر‌ه ل�هم��ێ��ژوودا، ی ی ئ �هو مامۆستایانه وهك نوێنه‌ر ی یاداشته‌كه‌یان نووسیو‌ه به‌ده‌ستوور راگه‌یاند «ئ�هوان تاقیكردنه‌وه‌كانیان
ی تر قورستر ك��ردووه‌ت��هوه ،له‌الیه‌ك ی ئهوه دهكهن كه‌لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك داوا ئاماده بكرێت له‌نێوان 2000بۆ 2500 ی بێت ،ئهوه بۆ ئێم ه وشه‌ی ئینگلیز ی زهح��م�هت�ه ،ل �هب �ه‌رئ �هوهی دهرچ���وو زان��س��ت � ه م��رۆی��ی �هك��ان��ی��ن .زان��س��ت� ه مرۆڤایه‌تیه‌كانیش هه‌ندێكیان له‌زمانی ئینگلیزیدا كۆڵن». ی ی مامۆساتایان ئ��هو ن��وێ��ن �هره ی ی به‌وه‌دا خاڵێكیتر باس زانكۆ ئاماژه سه‌رپه‌رشتیاری تێدای ه ههرچهنده ئهم ه ی ئێم ه نه‌بووه‌ت ه بڕیار ،بهاڵم مه‌ترسی ال دروستكردووه ،ئهوان به‌یاننامه‌یه‌كیان ده‌رك����ردووه ،كه داواده‌ك���ات ههموو به‌شه‌كان بڕیاری لهسهر بدات. ی زانكۆ پێیانوای ه ئهو مامۆستایان ی وهزارهت تاكه‌كه‌سیه‌و پرس‌و بڕیارانه ڕا ب��هوان ن �هك��راوه ،داواده‌ك���هن لهو ی بااڵدا ده‌كرێت، ی له‌خوێندن ریفۆمه بۆچوونیان به‌هه‌ند وه‌ربگیرێت. مامۆستا حسێن وت �ی «ئ��هوان ی ده‌ده‌ن ،نابێت كه‌بڕیاری چاكساز ی به‌شه‌كان‌و تاكه‌كه‌سی بێت ،ده‌بێ رۆڵ كۆلێژهكان ف�ه‌رام��ۆش نه‌كات ،ئێم ه ی گشتگیرتر بێت ده‌مانه‌وێت شتێك هیچ الیه‌ك بێبه‌ش نه‌بن له‌چاكسازی، ی ههموو الیه‌ك تاوه‌كو له‌به‌ررژه‌وه‌ند بێت». ی له‌روونكردنه‌وه‌یه‌كیدا وهزارهت�� ی خوێندنی بااڵ رایگهیاند «وهزارهت�� ی ی زانست ی ب��ااڵو توێژینه‌وه خوێندن ی ك��اره زانستیه‌كانیدا له‌ئه‌نجامدان ی ی تهواو ی ب ه به‌شداریپێكردن ب��اوه‌ڕ مامۆستایان‌و خ��وێ��ن��دك��اران ههیه، له‌هه‌موو پرۆس ه ئه‌كادیمی‌‌و بڕیار‌ه زانستیه‌كاندا». ی روونكردنه‌وه‌كه‌دا ی تر له‌بڕگه‌یه‌ك ی بااڵ ههموو هاتووه وه‌زاره‌تی خوێندن ئ��هو ره‌خ��ن �هو پێشنیارانه به‌هه‌ند ی جێبه‌جێكردندا وه‌رده‌گ��رێ�ت‌و له‌كات ی پ��ێ��داچ��وون��هوهو ورده گ��ۆڕان��ك��ار پێویست ده‌بێ. مامۆستایانی ناڕازی ئهو ریفۆرم ه ی هاوته‌ریب نابینن لهگهڵ كاره‌كان ی ب��ااڵدا، حكومهت له‌بواری خوێندن ی به‌ڵگه‌ش بۆ ئهوه ده‌هێننه‌و‌ه بهوه ی له‌شارو ی ههرێم چه‌ندین زاكۆ حكومهت ی شارۆچكه‌كان دهك��ات �هوه ،له‌الیه‌ك ی ت��ری��ش �هوه م�ه‌رج�هك��ان�ی وهرگ��رت��ن� ی بااڵ قورستر دهكات. خوێندن م .حسێن باسیله‌و‌ه ك��رد ئهو ی دكتۆر به‌رهه‌م له‌هه‌ڵه‌بجه‌و زانكۆیانه ی داوه، ی كردنه‌وه گه‌رمیان‌و رانیه بڕیار پێویستی به‌هه‌موو شتێكه ،ئهمهش ی خوێندنی بااڵ كۆسپ بۆ وهزارهت��� دروستده‌كات .ئێم ه پێمانخۆش ه شار‌و
ی تێدا بكرێتهوه، گونده‌كانیش زانكۆ ی ی بااڵ هه‌نگاوه‌كان ب �هاڵم «خوێندن هاوته‌ریب نیی ه لهگهڵ حكومهتدا ،ك ه دكتۆر به‌رهه‌م دهیهوێت زانكۆ زۆر ی بااڵ بكرێتهوه لهكوردستاندا ،خوێندن ی ئاسته‌نگ دروستده‌كات ،ده‌بێ ره‌چاو ئهو خااڵن ه بكات». ی ی مامۆستایان لهزانكۆ ناڕه‌زایه‌ت ێ سه‌اڵحه‌دینه‌وه ده‌ستیپێكردووه‌و هه‌ند ی سۆرانیش له‌مامۆستایانی زان��ك��ۆ ی په‌یوه‌ندییان پێوه‌كردوون ،له‌هه‌وڵ ی ناڕه‌زایه‌تییه‌كه‌یانن ی بازنه فراوانكردن ئهگهر وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵ وه‌اڵمیان نه‌داته‌وه. م .ح��س��ێ��ن ئ���ام���اژهی ب����ه‌وه‌دا ی ههرچهنده لهگهڵ كۆمهڵێك مامۆستا زانكۆی سلێمانیدا قسه‌مان كردووه، لهئێستادا چاالكییه‌كانمان راگرتووه‌و ی بااڵین ی خوێندن ی وهزارهت�� چاوه‌ڕێ په‌ل‌وپۆمان نه‌هاویشتوو‌ه بۆ كه‌الر‌و ی هه‌ڵه‌بجه‌‌و سلێمانی‌‌و دهۆك ،چاوه‌ڕوان ئ�هوهی��ن دواب��ڕی��ار ده‌ربچێت ،ئهگهر دوابڕیار مافه‌كانمان پێشێل بكات ،ئهوا ناچارین رێگای تر بگرینه‌به‌ر. ی ی مامۆستایان نوێنهره رێپێدراوه‌كه ی «ئهگهر دیسانهوه بڕیاره‌ك ه زانكۆ وت له‌به‌رژه‌وه‌ندیمان نه‌بێت ،خۆپیشاندان ده‌كه‌ین». ده‌ستوور له‌چه‌ند کاتێکی جیاوازدا په‌یوه‌ندیکرد ب �هوهزارهت��ی خوێندنی ب���ااڵوه ،ب���هاڵم ن �هت��وان��را لێدوانیان دهربارهی ناڕه‌زایی مامۆستایانی زانکۆ وه‌ربگرێت.
ئهگهر دیسانه‌و ه بڕیاره‌ك ه له‌به‌رژه‌وه‌ندیمان نه‌بێت، خۆپیشاندان ده‌كه‌ین
دووباره چی رۆژنامه ههیه پڕن له‌هه‌واڵی جۆراوجۆرو ناخۆش له‌باره‌ی تاقیكردنه‌وه جۆربه‌جۆره‌كان ،كه به‌مه‌به‌ستی هه‌ڵسه‌نگاندنی خوێندكاران دانراون .ئهگهر ئهم تاقیكردنه‌وانه له‌الیه‌ك ئامرازێك بن بۆ هه‌ڵسه‌نگاندن ،ئهوه له‌الیه‌كی دیكه‌وه به‌مانای شكستی سیستمی په‌روه‌رده‌یی ئێمه دێت كه‌هێنده الوازه دهستی به‌شێوازه‌كانی دیكه‌ی هه‌ڵسه‌نگاندن راناگات. لهكابینهی پێنجه‌مدا ههوڵی ئه‌وه‌درا بهشێك لهو گرفتانه چارهسهر بكرێن ،بهاڵم به‌ناڕه‌زایی ههندێك له‌ستافه په‌روه‌رده‌ییه‌كان‌و به‌دروستبوونی كابینه‌یه‌كی نوێ ،دووباره نیشانه‌ی پرسیارێكی گهوره خرایه سهر رۆڵی تاقیكردنه‌وه‌كان لهپرۆسهی فێركردندا .به‌هه‌موو كابینه‌كانیشه‌وه كاتێك گۆڕانكاری له‌شوێنێكدا دهكهن پشت به‌هیچ لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك یا بنه‌مایه‌كی زانستی نابه‌ستن ،بۆیه ههموو خهڵك ده‌ڵێ كاره‌كان به‌میزاجی تاكه‌كه‌سی ده‌كرێن. ئه‌مڕۆ خوێندكاران له‌هه‌موو كاتێكی دیكه شپرزه‌تر كراون‌و خۆیان زۆر به‌راڕاو دوودڵ ده‌زانن ،چونكه له‌الیه‌ك وه‌زاره‌تی پهروهرده گرنگترین به‌ندی سیستمی په‌روه‌رده‌یی نوێی هه‌ڵپه‌ساردووه‌و له‌الیه‌كی دیكه‌شه‌وه په‌یتا په‌یتا به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه جۆربه‌جۆره‌كان بڕیاری جۆراوجۆر ده‌رده‌كه‌ن ،كه به‌هه‌ر مه‌به‌ستێك ده‌ركرابن ئهوه خوێندكارانیان زیاتر شپرزه كردووه. ئهگهر ئه‌مساڵ ده‌رنه‌چم خوا ده‌زانێت پرۆگرامی داهاتوو چییه؟ ئایا تاقیكردنه‌وه‌كان چۆن دهبن؟ بنه‌ماكانی داغڵبوون چی ده‌بێ؟ یا وه‌كو خوێندكارێكی پۆلی هه‌شته‌م پێی راگه‌یاندم :خۆشیان نازانن چی دهكهن .لهئێستاوه به‌گۆڕانكارییه تازه‌كانی ساڵی داهاتوو رۆحی خوێندكاره‌كانیان بردووه ،بۆیه ئه‌وانیش ده‌یانه‌وێت به‌هه‌ر نمره‌یه‌ك بووبێت ده‌رچن بۆئهوهی چاوه‌ڕوانی میحنه‌تی ساڵی داهاتوو نه‌كه‌ن. ئهمه گوناهێكی گهورهیه ئێمه ده‌رهه‌ق به‌خوێندكاره‌كانی خۆمانی ده‌كه‌ین .ژیان‌و دوارۆژیان ده‌خه‌ینه‌سه‌ر مێزی قومارو یاری پێده‌كه‌ین. به‌شێكی بچوكی كادیره په‌روه‌رده‌ییه‌كانمان به‌گه‌نده‌ڵی قۆپیه‌كردنه‌وه تێگالون‌و زیاتر له‌خوێندكارێك باس لهوه دهكات به‌واسته‌و به‌پاره چاودێره‌كان وه‌اڵمه‌كان ده‌ڵێنه‌وه .به‌رپرسه‌كانیش به‌قسه‌یه‌كی فه‌رمی كۆتایی بهم به‌زمه دێنن وه‌كو ئهوهی هیچ شتێك له‌گۆڕێدا نه‌بێت .بێگومان ئهگهر دوارۆژی خوێندكار به‌تاقیكردنه‌وه‌یه‌كی سێ كاتژمێریه‌وه ببه‌سترێته‌وه ،ئهوه دیاردهی قۆپیه‌كردن‌و گهندهڵیو ... هتد په‌ره‌ده‌ستێنێت. من جارێكی دیكه‌ش جه‌خت لهسهر ئهوه ده‌كه‌مه‌وه ئهمه سیستمێكی تا بڵێی دواكه‌وتوو ناكۆكه لهگهڵ گه‌شه‌سه‌ندنی مه‌عریفیدا كه‌ئێمه پیاده‌ی ده‌كه‌ین .ئه‌ركی هه‌موومانه هاوكاری وهزارهت بكهین بۆئهوهی سیستمێكی باشترمان هه‌بێت‌و ئه‌ركی وه‌زاره‌تیشه گوێ له‌پێشنیاره‌كانی خهڵك بگرێت. په‌روه‌رده‌زانێك بۆی ههیه بپرسێت چی ده‌قه‌ومێت ئهگهر ئێمه چهند گۆڕانكارییه‌ك له‌بواری تاقیكردنه‌وه‌كاندا به‌مه‌به‌ستی یارمه‌تیدانی خوێندكاران ئه‌نجامبده‌ین .بۆ ئێمه لهوهدا سه‌ركه‌وتوو نه‌بین رێز بۆ ئهو ههموو ره‌نجه دابنێین كه‌خوێندكاره‌كانی ئێمه بهدرێژایی چه‌ندین ساڵ ده‌یده‌ن؟ كاریگه‌ری نێگه‌تیڤانه چی دهبێت ئهگهر ئێمه كاتی تاقیكردنه‌وه‌كانمان چهند هه‌فته‌یه‌ك پێش خست؟ ئهمه جگه لهوهی خوێندكاران له‌كۆڵ گه‌رمای هاوین ده‌كاته‌وه، چی زیانێكی ههیه؟ چی ده‌قه‌ومێت ئهگهر ئێمه تاقیكردنه‌وه‌كانمان به‌شێوه‌یه‌كی دیكه كرد كه‌فاكته‌ری ترس‌و دڵه‌ڕاوكێیان تێدا نهبوو؟ به‌شێوه‌یه‌كی دی تاقیكردنه‌وه‌كانمان خسته چواچێوه‌ی پرۆسه‌ی فێركردنه‌وه كهئێستا وانیه .چی ده‌قه‌ومێت ئهگهر له‌بری له،%100 بهوه قایل بووین له %80مه‌نهه‌جه‌كان بۆ تاقیكردنه‌وه داغل ببێت؟ ئایا ئهمه كۆمهڵێك گرفت له‌كۆڵ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئه‌زموونه‌كان ناكاته‌وه ،كه‌زۆرجار به‌هۆی ئهم فاكته‌ره‌وه توشی كێشه دێت لهگهڵ قوتابخانه‌كانداو ناچار دهبێت هه‌ندێكجار چهند بڕیارێكی هاودژ ده‌ربكات. باشه بۆ رێگه‌گرتن له‌دیارده‌ی قۆپیه‌و وتنه‌وه‌ی وه‌اڵمه‌كان، ناتوانین ئێمه چهند چاره‌سه‌رێك دابنێین كه‌خودی خوێندكار واز لهوه بێنێت؟ من پێموایه بۆ ههر یهكێك لهو ئه‌گه‌رانه‌ی سهرهوه چه‌ندین مۆدێل ههیهو زیاتر له‌چاره‌سه‌رێك ههیه ،بهاڵم گرفتی ستافی په‌روه‌رده‌یی ئێمه ئه‌وه‌یه تاوه‌كو ئێستا شاره‌زای یهك مۆدێلی كاركردن ههیهو زۆر مۆدێلی دیكه ره‌تده‌كاته‌وه. جیهانی پهروهرده بهو شێوه‌یه ناڕوات بهڕێوه .ده‌بێ بنه‌مایه‌كی مه‌عریفی بۆ مۆدیله‌كانی كاركردن ههبێت كه‌به‌الیه‌نی كهمهوه گه‌شه‌سه‌ندنی مه‌عریفی خوێندكار دابین بكات .ئهو شێوازه‌ی تاوه‌كو ئێستا ئێمه كاری پێده‌كه‌ین ئهو شێوازو مۆدێله كالسیكیه‌یه كه‌به‌دڵی به‌ڕێوه‌به‌رو مامۆستاكانه ،چونكه وا بۆ ئهوان گونجاوو ئاسان‌و ره‌حه‌ته‌و لهههمان كاتیشدا ههمان مۆدێله كه‌له‌واڵته عه‌ره‌بی‌و ئیسالمییه دواكه‌وتووه‌كاندا پیاده ده‌كرێت‌و ئهمهش بهو مانایه دێته‌وه ئێمه ناتوانین له‌ده‌ره‌وه‌ی پۆله مه‌له‌كان به‌ته‌نیا بفڕین. كادیری په‌روه‌رده‌یی ئێمه قه‌ت له‌روانگه‌ی خوێندكارانه‌وه بیر له‌به‌رژه‌وه‌ندی خودی خوێندكاران ناكه‌نه‌وه ،بهڵكو له‌روانگه‌ی خۆیانه‌وه بیر لهو به‌رژه‌وه‌ندییه ده‌كه‌نه‌وه .كادیری ئێمه تهنها یهك چارهسهری پێیه ،چونكه له‌قوتابخانه‌كاندا تهنها فێری یهك چارهسهر كراون ،ئهمه خه‌تا خۆیان نییه ،بهاڵم بۆ ده‌بێ له 2010 دا خوێندكاره‌كان به‌هه‌مان شێوه فێری یهك ئه‌ڵته‌رناتیڤ‌و یهك چارهسهر بكرێن .چاوگێڕانێكی خێرا به‌پرۆگرامه‌كانی خوێندن‌و شێوازه‌كانی وانه‌ووتنه‌وه‌دا ،ئه‌وه‌مان بۆ ده‌رده‌خات كه‌ئێمه تاوه‌كو ئێستا له‌په‌روه‌رده‌كردنی منداڵه‌كانماندا ،سه‌ركه‌وتن نه‌بووین.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
12گهنجان
سکچوون‌و گرانه‌تای مندااڵن روو له‌که‌مبوونه 14..
كچان ناتوانن فه‌یسبووكیش به‌ئازادی به‌كاربهێنن.
فه‌یسبووك كێش ه بۆ كچان دروستده‌كات
ی هه‌ڕه‌شه‌‌و ناووناتۆر ه ده‌بنه‌وه ی كوردستان له‌فه‌یسبووكیشدا رووبه‌ڕوو كچان بنار بهختیار له‌سلێمانی
ی په‌یوه‌ندییه ی فراوانی ی ت��ۆڕ به‌هۆ هاوڕێیه‌تییه‌كان‌و خ��راپ به‌كارهێنان ی ێ كهسهوه ،فه‌یسبووك لهالیهن هه‌ند كێش ه بۆ ئهو كچان ه دروستده‌كات ،كه ی هاوڕێیه‌تی ی چاتهوه په‌یوه‌ند له‌ڕێگ ه ده‌به‌ستن. ی نه‌بوون ی هیچ سانسۆرێك به‌هۆ له‌سه‌ری ،فه‌یسبووك ههموو جۆره قسهو هه‌واڵ‌و وێنه‌یه‌ك ی تێدا داده‌به‌زێنرێت‌و ی كه‌سێك ی ترهوه ده‌توانرێت به‌ناو و وێن ه قس ه لهگهڵ به‌شداربووه‌كاندا بكه‌یت. ب��هی��ان ع �هل � ی ت��هم��هن 22س��اڵ ی س ێ مانگ ه له‌سایت ی كۆمه‌اڵیه‌تی ماوه فه‌یسبووك ،رۆژان ه لهگهڵ هاوڕێكانیدا ی بۆ دهدات ی ئاماژه قسه‌ده‌كات ،وهك خۆ ی هه‌ڵبه‌ستراوه ی بۆ ی ئهو قسان ه به‌هۆ ئێستا ناچێت ه ناو چات ی فه‌یسبووكه‌وه.
به‌یان وت ی «زۆر به‌كراوه‌ی ی قسه‌م لهگهڵ هاوڕێكانم ده‌كرد ،بهاڵم له‌دوایدا ێ كه‌س بۆم ده‌ركه‌وت من هه‌ڵه‌بووم هه‌ند هه‌بوون زۆر به‌هه‌ڵ ه له‌من گه‌یشتبوون‌و منیان به‌كچێك ی زۆر خراپ بینیوه‌و قس هی زۆر ناخۆش‌و ناشیرینم بیسته‌و‌ه كه ێ كهسهوه پێم وترابوو». لهالیهن هه‌ند ههرچهنده به‌یان ئاماژه بۆ ئهوه دهدات ك � ه له‌فه‌یسبووكدا ه��اوڕێ�ی باش ی ناسیووه‌و هاوكارییان ك��ردووه له‌كاره‌كانیدا ،بهاڵم ئهوهش ی نه‌شارده‌وه ی ه�هڵ��ب�هس��ت��راوه ی ب���ۆ ئ���هو ق��س��ان � ه وایلێكردوو‌ه كه‌واز بهێنێت له‌چاتكردن له‌فه‌یسبووكدا. ی چوار رۆژه چات به‌یان وت ی «ماوه ی فه‌یسبووكیش ناكه‌م ،به‌كورتییه‌ك ه وهك ههموو شوێنه‌كان ی ئهم مه‌مله‌كه‌ت هی ئێم ه تیایدا ده‌ژین كه‌سان ی باش ی تێدایه‌و كه‌سان ی خراپ‌و بوختانچیش ی تێدایه».
لهناو فه‌یسبووكدا ده‌توانرێت به‌ناو ی كه‌سان ی ت��رهوه په‌یوه‌ند ی و وێن ه ی كه‌سه‌كان ببه‌سترێت ،ی��ان وێ��ن � ه ی بكرێت. ده‌ستكار ژماره‌یه‌ك له‌هونه‌رمه‌ندان رووبه‌رووی ئهم كێشهی ه بوونه‌وه‌و به‌ناو و وێن هی ئه‌وانه‌و‌ه قسه‌ده‌كرا لهناو فه‌یسبووكدا. دیارترین ی ئهو هونه‌رمه‌ندانه‌ش كیژانی ئیبراهیم خه‌یات بوو كه‌روونكردنه‌وه‌یه‌كی له‌راگه‌یاندنه‌كاندا باڵوكردهوه ك ه كه‌سێك ی ئه‌وه‌و‌ه قسه‌ده‌كات. به‌ناو و وێن ه ئ�هس��م��ا ع �هل � ی چ �هن��د مانگێگه له‌فه‌یسبووكه‌و‌ه چ��ات دهك���ات ،وتی ی خۆشه‌ویستیان «چهند كه‌سێك داوا ی ن �ه‌ده‌ب��ووم، ل��ێ��دهك��ردم ،منیش راز ی باوه‌ڕم به‌خۆشه‌ویست ی نییه لهبهرئهوه ی چاتهوه ،بهاڵم یه‌كێكیان زۆر له‌رێگ ه ی ده‌كرد ،ده‌یوت قسه‌ی پێوتم‌و هه‌ڕه‌ش ه وێنه‌كه‌ت ده‌گۆڕم بۆ شت ی خراپ».
ئهم هه‌ڕه‌شه‌ی ه ئه‌سما بێزارده‌كات، دهڵێت «به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ناچمه‌و‌ه سهر فه‌یسبووك‌و چات ناكه‌م». كوڕانیش به‌ده‌رنین لهو كێشان هی له‌به‌كارهێنان ی فه‌یسبووكدا رووبه‌ڕوویان ده‌بێته‌وه ،بهاڵم ئهوان ده‌ڵێن ده‌توانین بهسهر ئهو كێشانه‌دا زاڵبین. محهمهد عه‌ل ی ته‌مه‌ن ی 20ساڵه، ی 5مانگ ه له‌فه‌یسبووكدایه، م���اوه ی وت «بێگومان كێشه‌م به‌ده‌ستوور بۆ دروستبووه ،بهاڵم نایه‌ڵم كێشه‌كه‌م گهوره بێتو ههر زوو ئهو كه‌س ه ره‌ش ده‌كه‌مه‌وه‌و خۆم ی لێبه‌دوور ده‌گرم». به‌یان ه��ی��وادار‌ه گهنجان بتوانن بهشێوهیهك ی ب��اش‌و بۆ سودوه‌رگرتن بچن ه سهر فه‌یسبووك‌و بۆ شت ی خراپ ی نه‌هێنن ،وت ی «به‌ڕاست ی چاتی به‌كار فه‌یسبووك زۆر خۆشبوو ،حه‌زم نه‌كرد ئه‌وه‌م به‌سه‌ردابێت».
ی چهند كه‌سێك داوا خۆشه‌ویستیان لێده‌كردم ،یه‌كێكیان زۆر قسه‌ی پێوتم‌و هه‌ڕه‌شه‌ی ده‌كرد، ده‌یوت وێنه‌كه‌ت ی ده‌گۆڕم بۆ شت خراپ
كوڕان به‌ئۆتۆمبێله‌كانیان ته‌نگ به‌كچان هه‌ڵده‌چنن
ه بكهن كه‌ناڕه‌حه‌تیان دهكهن ی كۆمه‌اڵیه‌تیه‌وه ،كچان ناتوانن سكااڵ لهسهر ئهو كوڕان به‌هۆی بارودۆخ ی ی له‌سلێمان سۆزان عه‌ل
ك��وڕان وهك حه‌زێك‌و هه‌ندێكجاریش بۆ خۆنزیككردنه‌وه ،ده‌ستده‌شكێننه‌و‌ه ی ئ �هو كچانه‌ی ك ه بهسهر ئۆتۆمبێل ل�هش�ه‌ق��ام�هك��ان��دا ت��ووش��ی��ان دهب��ن، ی هاتوچۆش ئهم دیاردهی ه به‌رپرسان ی هاتوچۆو ی ی��اس��اك��ان� به‌سه‌رپێچ ی مێیینه‌دا ی لهبهرامبهر ره‌گه‌ز توندوتیژ داده‌نێن. كچان ده‌ڵێن ئ �هم حاڵه‌ت ه بووه ی ی كردوون‌و به‌دیارده‌یه‌ك به‌دیارده‌و بێزار ی لێكیده‌ده‌نه‌وه. ناشارستان ی فه‌رمانبه‌ره، ی جهمال پیش ه كان ی ی شۆفێر ی دوو ساڵ ه مۆڵه‌ت م��اوه ی ی تایبهت ی ئۆتۆمبێل وه‌رگرتووه‌و خاوه‌ن ی پێدهدات ی ئاماژه خۆیه‌تی ،وهك خۆ چه‌ندینجار ك��وڕان ده‌ستیان بهسهردا شكاندووه‌ته‌وه. ی ی ئهم دیاردهی ه به‌نیشانه‌كان كان ناشارستانیبوون‌و دواكه‌وتنی كوڕان ی داده‌ن��ێ��ت ،كه‌ته‌نها بۆ پێكه‌نینێك ی هیچ ێ ره‌چاوكردن ی خۆیان‌و به‌ب كات ی ئهو كاره ی ئه‌خالقی‌‌و شۆفێر به‌هایه‌ك دهكهن. ی لێخوڕینیاندا ی «له‌كات ی وت كان ده‌ستده‌شكێننه‌و‌ه به‌سه‌رمداو زۆرجار ناچارم پڕ به‌ده‌نگ قسه‌یان پێبڵێم». خه‌ند‌ه محهمهد پێیوای ه ئهو گهنجان ه كردوویان ه به‌مۆدێلێك‌و دیارده‌یه‌ك ،نه‌ك ههر ده‌ستده‌شكێننه‌و‌ه به‌سه‌رتدا ،بهڵكو ی ی «دیارده‌یه‌ك دواتده‌كه‌ون ،به‌ڕاست
ناشیرین‌و ناشارستانی‌‌و قێزه‌ونه». ی خ���هن���ده ب����اس ل���ه‌رووداوێ���ك��� ی دهك��ات دهڵێت رۆژێ��ك كوڕێك خ��ۆ ده‌ستیشكانده‌و‌ه به‌سه‌رمدا ،ویستم ی له‌ترافیكه‌كه‌دا بیوه‌ستێنم‌و شكایه‌ت ی پۆلیسی هاتوچۆ لێبكه‌م ،بهاڵم ال ی كێش ه بۆ خۆم بیرمكرده‌و‌ه وتم بۆچ دروستبكه‌م دوات��ر ده‌مناسێته‌وه‌‌و بۆ ی هه‌تاهه‌تای ه وازم لێناهێنێت ،وت ی «ئۆتۆمبێلم بۆ ئهوه نه‌كڕیو‌ه كێش ه ی بۆ خۆم دروستبكه‌م». كۆمه‌اڵیه‌ت ی ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی ئامارێك به‌پێ ی 2009دا ی تهنها لهساڵ ی سلێمان هاتوچۆ ی دراو‌ه ی شۆفێر ی 8000مۆڵه‌ت نزیك ه به‌كچان‌و ژنان.
كوڕان ئاماژه بۆ ئهوه ده‌ده‌ن تهنها ی كچان ی خۆیان‌و لهبهر جوان بۆ حه‌ز دوای��ان دهك���ه‌ون‌و ده‌ستده‌شكێننه‌و‌ه به‌سه‌ریاندا. ی «من ی شۆفێره ،وت سۆران كوڕێك ههر ده‌ست ناشكێنمه‌و‌ه به‌سه‌ریاندا، ی بهڵكو دواش��ی��ان دهك����ه‌وم ،ئ��هوه كه‌جوانبێت بێگومان دوای كه‌وتووم». ی ی تاكسی ه رووداوێك محهمهد شوفێر گێڕایه‌و‌ه ك �ه‌رۆژێ��ك چهند گهنجێك ی كچێكیان به‌مارسیدسێك له‌پیكاشۆ خشاندوو به‌ئه‌نقه‌ست چهند برینێكیان تێكرد ،چونك ه كچه‌ك ه زۆرج��وان بوو ی ی بێت ه خ���واره‌وه‌و به‌بیانوو بۆئه‌و‌ه ی بۆ چاكبكه‌نه‌و‌ه ی كه‌ئۆتۆمبێله‌ك ه ئهوه
ی مۆبایلی كچه‌ك ه وه‌ربگرن ،بهاڵم ژماره ی پێدان. ی باوك كچه‌ك ه ژماره ی «كوڕه‌كان خه‌ریكبوون محهمهد وت ی كه‌شته‌كه‌یان شێت ده‌بوون هه‌م ئهوه ی ب�هس�ه‌ردا ساغبووه‌وه‌و ه�هم ژم��اره كچه‌شیان ده‌ستنه‌كه‌وت». ی ی هاتوچۆ دی���ارد‌ه ب�ه‌رپ��رس��ان� ی ك���وڕان بهسهر دهس��ت��ش��ك��ان��دن�هوه ی هاتوچۆ ی له‌یاساكان كچاندا به‌سه‌رپێچ ی داده‌نێن‌و وهك جۆرێك له‌توندوتیژ ی مێیین ه لێكیده‌ده‌نه‌وه. به‌رامبه‌ر ره‌گه‌ز ی ئ �ه‌ح��م �ه‌د م��ح �هم �ه‌د پۆلیسێك ی ب �ه‌وه‌دا تائێستا هاتوچۆیه ،ئاماژه رووداوێكی لهو شێوه‌یه‌ی نه‌دیوه ،ئه‌گینا ی پێویست ئه‌نجامده‌ده‌ن، ئیجرائات
ی چونك ه ئهوه «سه‌رپێچییه‌‌و پێویست ی تایبه‌تییه». به‌ئیجرائات ی هاتوچۆ، بهختیار محهمهد نه‌قیب ی ی هاتوچۆ ی راگ �هی��ان��دن � ب �ه‌رپ��رس � ی ی ده‌ستشكاندنه‌و‌ه سلێمانی ،دیارده ی به‌وه‌دا ی لێكدایه‌وه‌و ئاماژه به‌توندتیژ ه�ه‌ردوو ره‌گه‌ز دووچ��اری ئهم حاڵه‌ت ه ی مێینه‌دا دهبن ،بهاڵم لهبهرامبهر ره‌گه‌ز ی ی لهبهرامبهر ره‌گ��ه‌ز زی��ات��ره ل��هوه نێرینه‌دا ده‌كرێت. ی «پ��ی��اوان پاساو بهختیار وت�� ی ده‌ه��ێ��ن��ن �هوهو ده‌ڵ��ێ��ن ژن���ان له‌كات شۆفێریدا ئاسته‌نگ دروستده‌ك هنو سستن ل �هش��ۆف��ێ��ری��دا ،ب���هاڵم ئهم ه پاساوێكی راست نییه».
كوڕان واز له‌كچان ناهێنن. فۆتۆ :ده‌شتی ئهنوهر
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
ته‌وه‌رێكی رۆژنامه‌ی ده‌ستووره ،تایبهت به‌رۆڵ‌و ئه‌دای ئۆپۆزیسیۆن ل ه ههرێمی كوردستاندا
ئۆپۆزیسیۆن 15
ی كه‌ده‌ستوور له‌گه‌ڵیدا سازیداوه، د .كه‌مال سه‌ید قادر له‌به‌شی دووه‌می ئهو چاوپێكه‌وتنه ی ی هه‌رچ ی الواز بێت ،پارت ی هێزه لهكوردستان ،ئهگهر یه‌كێـ ی پارسه‌نگ دهڵێت یه‌كێت هێزی ئۆپۆزیسیۆنه رایده‌ماڵێت .د .كه‌مال ره‌خن ه له‌بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان دهگرێت كه‌هێشتا ی نوێشیان نیی ه كه‌جیابێت ی دیاریكراویان نییه .وتی «دیدێك فهلسهفهو به‌رنامه‌یه‌ك له‌روانگ هی یه‌كێتـی‌‌و پارتی».
״ئهگهر یه‌كێت ی نه‌بێت ،پارت ی ههموو هێزه ئۆپۆزیسیۆنه‌كان راده‌ماڵێت״ د .كه‌مال سه‌ید قادر نووسه‌رو رووناكبیر بۆ ده‌ستوور
سازدانی :وریا حه‌مه‌تاهیر بهشی دووه‌م‌و کۆتایی
دهس��ت��وور :ئهگهر سه‌رنجبده‌ین، له‌كات ی بانگه‌شه‌كان ی هه‌ڵبژاردندا ،تهنها باس له‌قۆرخكارییه‌كان ی كۆمپانیا ی نۆكان ده‌كرا له‌سلێمانی ،ئه‌د ی ههولێرو دهۆك، ئایا ئهوه هۆكارێك نییه؟ كه‌مال سه‌ید قادر :هۆكاری سه‌ره‌كی ئهم دیارده‌یه ،بوونی ئاقارێكی فراوانتری ئازادی راده‌ربڕین ه له‌سنووری پارێزگای سلێمانیدا ،به‌دیارده‌یه‌كی زۆر باشی ده‌زان��م ئه‌گه‌رچی یه‌كێتی باجه‌كه‌شی دهدات ،ب�هاڵم له‌سه‌ودای درێژخایه‌ندا به‌قازانجی یه‌كێتی دهگهڕێتهوه .ئهگهر بێتو ئ �هو میدیا (ئه‌هلییانه‌ی؟؟؟) له‌سلێمانی هه‌ن له‌هه‌ولێرو دهۆك بونایه چاره‌نووسیان به‌شێوه‌یه‌كی تر ده‌بوو. جا ئهم میدیایان ه وه‌كو قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی بێده‌سه‌اڵتی خۆیان له‌هه‌ولێرو دهۆك رووی لوله‌ی ههموو تۆپه‌كانیان له‌كۆمپانیای نۆكان كردووه ،ئهمهش له‌خۆیدا یه‌كێكه له‌دیارده‌كانی گه‌نده‌ڵی حیزبی. دهس��ت��وور :ههندێك ده‌ڵێن گۆڕان تهنها ئۆپۆزیسیۆن ی یه‌كێتین ،گوتار ی روو له‌پارتیان نییه ،به‌تایبه‌ت ی سه‌رۆكایه‌تی ه�ه‌رێ��م ،ئایا پیاده‌كردن ی ئ��هوه وهك تاكتیكێك ی س �ه‌ره‌ت��ا ب��وو ،ی��ان ب��ووه به‌ستراتیج ی ئهوان؟ كه‌مال سه‌ید قادر :منیش لهگهڵ ئهم بۆچوونه‌م ،چونك ه گۆڕان ههر له‌سه‌ره‌تاوه هێزی كوده‌تاگه‌ری نێو یه‌كێتی بوو ،خۆی بۆ پارتی وه‌كو سه‌ركردایه‌تی جێگره‌وه‌ی یه‌كێتی نمایش ده‌كرد ،الریشیان نهبوو به‌هه‌مان شێوه‌ی یه‌كێتی هاوپه‌یمانی ستراتیجیی پارتی بن ،ئهگهر كوده‌تاكه‌یان سه‌ریبگرتایه .جا خۆی سیاسه‌ت ئهگهر الیه‌نی ئایدۆلۆجی لێ ده‌ركه‌یت هه‌مووی شه‌ڕێك ه لهسهر دهس �ه‌اڵت‌و ئیمتیازات، بهاڵم لهژێر دروشمی ره‌ونه‌قداردا وه‌كو دادپه‌روه‌ری‌و ئازادی ده‌شاردرێته‌وه ،هه‌تا ش �هڕی ئیسالمی سیاسیش هه‌روه‌كو مێژوو پشانیده‌دات ههر لهسهر ده‌سه‌اڵت‌و ئیمتیازات بووه ،زۆر جاریش وارێكه‌وتوه كه‌وا هێزه ئیسالمییه‌كان له‌نیو خۆشیاندا بووه‌ت ه شه‌ڕیان لهسهر دهس �هاڵت ههر ل �هس �ه‌رده‌م��ی خ��ول �هف��ای راش��دی��ن �هوه تائێستاش له‌سۆماڵ‌و ئه‌فغانستان. دهس����ت����وور :ده‌وت���رێ���ت گ���ۆران تهنها له‌قۆناغێك ی دی��ارك��راودا توانی ج �هم��اوه‌ر ی ن���اڕاز ی جۆشبدات ،دوات��ر نه‌یتوان ی ببێت ه رابه‌ر ی ئهو جه‌ماوه‌ره‌و داك��ۆك � ی له‌كێشه‌كان ی خهڵك بكات، نه‌یتوان ی له‌پێش ج��هم��اوه‌ره‌و‌ه بێت بۆ ب�هگ��ژداچ��وون�هوه ی ن���ادادی ،شه‌رم دهك �هن یان ده‌ترسن بڵێن به‌ڵێ ئێمه خهڵك هانده‌ده‌ین دژ ی حكومهت ،وهك له‌خۆپیشاندانه‌كان ی دژ ی تیرۆركردنی رۆژنامه‌نووس سه‌رده‌شت كران؟ كه‌مال سه‌ید قادر :الی هه‌موومان ئ��اش��ك��رای � ه ل �هس��اڵ��ی 1991وه تا 09/07/25ناڕه‌زایییه‌كی زۆر ههبوو دژ به‌سیاسه‌تی پارتیو یه‌كێتی له‌هه‌رێمی كوردستاندا ،بهاڵم خهڵك ده‌رفه‌تێكی نهبوو به‌شێوه‌یه‌كی دیموكراسیان ه ئهو هه‌سته‌ی خۆیان له‌ڕێگای سندوقه‌كانی ده‌نگدانه‌و‌ه ده‌رببڕن تا هه‌ڵبژاردنه‌كانی
ته‌مموزی ،2009ئهو كات ه بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان به‌ناچاری خۆی وه‌كو جێگره‌و‌ه بۆ یهكێتیو پارتی نمایشكرد ،ژماره‌یه‌كی زۆریش له‌ده‌نگده‌ران له‌سه‌رتاپای ههرێم باوه‌ڕیان پێكردن ،وهك��و ئامڕازێكیش به‌كاریانهێنان بۆ ئ��اگ��ادارك��ردن �هوهی پارتیو یه‌كێتی له‌مه‌شدا سه‌ركه‌وتوو ب��وون ،چونك ه سروشتی مامهڵهكردنی ی�هك��ێ��ت�یو پ��ارت��ی ل��هگ��هڵ خ�هڵ��ك��دا، به‌تایبه‌تیش یه‌كێتی له‌پاش هه‌ڵبژاردنه‌كه گ���ۆڕا ،خه‌ڵكه‌كه‌ش ب�هه�هم��ان شێوه له‌به‌كارهێنانی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان وه‌كو ئامڕازێك دژ به‌پارتی‌و یه‌كێتی كشانه‌وه. سه‌ركردایه‌تی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانیش وه‌كو سه‌ركردایه‌تی سیاسی خاوه‌ن ئهزموون ده‌زانن كه‌زۆرینه‌ی جه‌ماوه‌ر ئۆپۆرتۆنیسته رێكخراو‌ه سیاسییه‌كان وه‌كو ئامڕازێك به‌كاردێنن بۆ گه‌یشتن به‌خۆشگوزه‌رانی، بۆی ه سه‌ركرده‌كانی گۆڕانیش به‌هه‌مان شێوه ئاماده نین ژی��ان‌و به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان بۆ جه‌ماوه‌ر بخه‌ن ه مه‌ترسییه‌وه، بهڵكو ده‌یانه‌وێت له‌ڕێگای جه‌ماوه‌ره‌وه، ئیمتیازاتی زیاتر به‌ده‌ستبێنن خۆشیان له‌رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی راسته‌وخۆ لهگهڵ یهكێتیو پ��ارت��ی ده‌پ��ارێ��زن ،چونكه ده‌رئه‌نجامه‌كه‌ی دیاره. دهس���ت���وور :ئ��ای��ا ئۆپۆزیسیۆن به‌تایبه‌ت گۆڕان ،ستراتیجیان بۆ گۆڕینی سیستمه‌ك ه ههیه ،وهك پێشتر باسیان دهك��رد ،یان هێواش هیواش دهب��ن به بهشێك له‌سیستمه‌كه ،ئایا مه‌سه‌ل هی به‌گژداچوونه‌و‌ه ی گه‌نده‌ڵ ی ئیداریو سیاسی ،تهنها بابه‌ت ی بانگه‌ش هی هه‌ڵبژاردن نه‌بوون ،هیچ هه‌نگاوێك به‌دی ده‌كه‌یت له‌وباره‌یه‌وه؟ كه‌مال سه‌ید قادر :ئهوهی ستراتیجی گۆڕینی سیستمی سیاسی كوردستانی ههبێت ،تهنها حیزب ه ئیسالمییه‌كان‌و ماركسییه‌كانن ،ئ�هگ�ه‌رن��ا ئ�هوان�هی تر به‌تایبه‌تیش ب��زووت��ن �هوهی گ��ۆڕان وێڵ ه ب��ه‌دوای دهس���ه‌اڵت‌و ئیمتیازاتدا، سه‌ركرده‌كانیشیان له‌الیه‌نی مادییه‌وه ئێستا ژیانی خراپیان نییه .بێگومان هیچ بزووتنه‌وه‌یه‌كی سیاسی به‌ئاشكرا ناڵێت شه‌ڕی منیش بۆ هه‌ریسه‌كه‌یه، بۆی ه ن��اچ��ارن وهك��و تاكتیك خۆیان ح�هش��ارده‌ن له‌پشت دروشمی پیرۆزی وه‌كو دادپ���ه‌روه‌ری‌و پاكی‌و چاكسازی. ئهگهر راستیت ده‌وێت له‌سیاسه‌تدا نه باش ههیهو ن ه خراپ ،تهنها هێز ههیه به‌هه‌موو جۆره‌كانییه‌وه ،وه‌كو :ماده، چه‌ك ،ژمارهی ده‌نگ ،بهپێی رێژهی ئهم هێزان ه مافی خۆت وه‌رده‌گریت ،ئهگهر هێزیشت نهبوو له‌ناچاری ئهم دروشمانه به‌رزده‌كه‌یته‌و‌ه له‌چاوه‌ڕوانی ده‌رفه‌تێكی گونجاودا تا گورزی خۆت بوه‌شێنیت. ده‌ستوور :چۆن ده‌توانرێت سیستمه بگۆڕدرێت‌و شه‌ڕو پێكدادان ی چه‌كداریش روون��ه‌دات ،گ��ۆڕان بانگه‌ش ه ی بۆ ئهمه ده‌كرد ،بهاڵم ئێستا ههست بهوه ده‌كرێت ده‌ست ی به‌تاڵه؟ ك��هم��ال س �هی��د ق����ادر :گۆڕینی سیستمی سیاسی یا گۆڕینی حكومهت، ی��ا م��ان��هوه ل �هس �هر ح��وك��م له‌ڕێگای به‌كارهێنانی توندوتیژییهوه ئامڕازێكی زۆر ناشارستانیانه‌یه ،به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك رهتدهكرێتهوه ،بهاڵم ئهگهر ده‌سه‌اڵتێك
گۆڕان ئێستا چوارچێوه‌یه‌كی رێكخراوی سیاسی نییه، بێ فهلسهفهو پڕۆگرامه، سه‌ركردایه‌تییه‌كی ره‌مه‌كی‌و بێ شه‌رعییه‌تی دیموكراسیشی هه‌ی ه
هێزی ئهمهریكا نه‌بێت مه‌حاڵ ه واڵتانی دراوسێ‌و به‌غداش قه‌واره‌یه‌كی سیاسی وه‌كو ههرێمی كوردستان قه‌بوڵ بكهن
تهنها هێزێك كه‌بتوانێت هاوسه‌نگی به‌رامبه‌ر به‌پارتی دروستبكات له‌هه‌موو الیه‌نی سه‌ربازی‌و سیاسییهوه ،یه‌كێتییه، ئه‌گه‌رنا پارتی له‌ڕێگای هێزه‌و ه له‌كورتترین ماوه‌دا ههموو هێزه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن راده‌ماڵێت به‌بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانیشه‌و ه
له‌دیارده‌ی ناوچه‌گه‌ری‌و الوازی دیموكراسی ناوخۆو ناشه‌فافییه‌تی سهرچاوهی دارایی ،بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان بێده‌نگی هه‌ڵبژێرێت باشتره
ئاماده نهبوو رێز له‌ڕای خهڵك بگرێت، له‌هه‌ڵبژاردنی ئ��ازادو دادپ �ه‌روه‌ران �ه‌دا، ئهوا شێوازه‌كانی تری به‌رهه‌ڵستكاری شه‌رعییه‌تی خۆیان وه‌رده‌گرن .له‌هه‌رێمی كوردستاندا ئێستا یهكێتیو پارتی به‌هه‌موو پێوه‌ره‌كان زۆرینه‌یان هه‌ی ه ههرچهنده پێشێلكاری زه‌قیش له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا روویاندا ،بهاڵم ئۆپۆزیسیۆن ،هه‌روه‌كو ئه‌زموونی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌سلێمانی پیشانیدا دهتوانێت زۆرینه‌ی ده‌نگه‌كان به‌ده‌ستبێنێت ،بهم شێوه‌یه‌ش له‌هه‌رێمدا دهسهاڵتی سیاسی بگرێته‌ده‌ست ،بۆیه به‌كارهێنانی توندوتیژی لهم قۆناغه‌دا هیچ شه‌رعییه‌تێكی نییه ،هه‌رالیه‌نێكیش سه‌بری دیموكراسی نه‌بێت ،خێرایی ههبێت بۆ گه‌یشتن به‌هه‌ریسه‌ك ه له‌ڕێگای توندوتیژییهوه ،له‌وانه‌ی ه رێگاكه‌ی كورتتر بێت ،بهاڵم له‌وانه‌ش ه سه‌ری تیابچێت. سیستمی دیموكراسی به‌سه‌بره ،بهاڵم به‌زه‌بره ،جا ئهوهی ئهم سه‌بره‌ی نه‌بێت له‌سیاسه‌ت دووركه‌وێته‌و‌ه باشتره .دیتان چۆن رووداوه‌كانی ئهم دواییه‌ی تایالند به‌زیانی بزووتنه‌وه‌ی كراس سووره‌كان كه‌وته‌وه. ده‌ستوور :ئایا نمونه‌یه‌ك ی نوێن بۆ خهڵك ،پێكهاته‌و بیركردنه‌وه‌و ستراتیج‌و ره‌فتارو كاریان جیاوازه؟ چۆن ده‌كرێت ئهوان جیاواز ،بوون ی خۆیان بخه‌نه‌ڕوو بۆ خهڵك؟ ك��هم��ال س �هی��د ق����ادر :ج��ی��اوازی ب��زووت��ن�هوهی گ��ۆڕان ئهگهر هه‌بوایه، ده‌بوای ه لهم خااڵن ه بێت ،كه‌وا یهكێتیو پارتیان پێ تۆمه‌تبار ده‌كرێت ،وه‌كو الوازی دیموكراسی ناوخۆ ،دهسهاڵتی بنه‌ماڵه‌یی‌و خزمخزمێنه ،جیاوازی لهسهر بناغه‌ی ناوچه‌و توێژی كۆمه‌اڵیه‌تی، ناشه‌فافییه‌ت له‌سه‌رچاوه‌كانی داهاتدا، دڵفراوانی به‌رامبه‌ر به‌ڕای جیاواز ،بهاڵم من لهو باوه‌ڕه‌دا نیم كه‌ئه‌م ه حاڵه‌ته‌كه بێت ،بهپێچهوانهوه ،بۆنمون ه له‌دیارده‌ی ناوچه‌گه‌ری‌و الوازی دیموكراسی ناوخۆو ناشه‌فافییه‌تی س��ه‌رچ��اوهی دارای���ی، بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان بێده‌نگی هه‌ڵبژێرێت باشتره .ناشتوانین بڵێین رێزی زیاتریان بۆ رای جیا له‌خۆیان ههیه ،هه‌روه‌كو له‌میدیاكانی س �هر ب �هم بزووتنه‌وه‌یه هه‌ستی پێده‌كه‌ین ،چۆن هێرشده‌كه‌نه س��هر هه‌ركه‌سێك له‌گه‌ڵیاندا ه��اوڕا نه‌بێت ،نوقمی بوختانی دهك���هن تا هه‌ڕه‌شه‌ی كوشتنیش ،ئهمهش تاكتیكی رێكخراو‌ه فاشییه‌كانه .هه‌تا ههندێك لهم میدیایانه‌ی ك ه لهكوردستاندا به‌میدیای ئه‌هلی ناوده‌برێن به‌گوێر‌ه ی ئه‌زموونی خۆم له‌گه‌ڵیاندا ،ئازادییه‌كه‌یان تهنها ل �ه‌وه‌دای � ه كه‌سه‌ر به‌پارتی‌و یه‌كێتی نین ،ب���هاڵم واپێده‌چێت ئامڕازێكی پروپاگه‌نده‌ی بزووتنه‌وه‌ی گ��ۆڕان بن. چهند سایتێكی بچوكی لێده‌رچێت به‌ڕای من هیچ میدیایه‌كی تهواو سه‌ربه‌خۆ نییه لهكوردستاندا. ده‌ستوور :ههست ناكه‌یت ،ئه‌وانیش تهنها توڕهیی جه‌ماوه‌ریان قۆسته‌وه، ئه‌گیا هیچ دیدو روانگه‌یه‌ك ی جیاوازیان بۆ بواره‌كان ی سیاسی ،كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئابووریو فه‌رهه‌نگ ی پێنه‌بوو؟ بۆ نمون ه روانگه‌ی تیۆریان ب��ۆ مه‌سه‌ل ه سیاسییه‌كان، ئابووریی‌و كۆمه‌اڵتییه‌كان جودا بێتو
له‌تێڕوانینه‌كان ی پارتیو یه‌كێت ی نه‌چێت، دوات��ری��ش ل��ه‌ڕوو ی پراكتیكیه‌و‌ه ئهوه بسه‌لمێنن. كه‌مال سه‌ید قادر :ئهگهر الیه‌نێك ستراتیجییه‌تی تهنها هاتنه‌سه‌ر دهسهاڵت ب��ێ��ت ،ب��ارێ��ك��ی ق��ورس��ی ئ��ای��دۆل��ۆج��ی هه‌ڵنه‌گرتبێت ،ئهوا زۆر ئاسایی ه توڕهیی جه‌ماوه‌ر بقۆزنه‌وه ،بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانیش هه‌روه‌كو پێشتر ئاماژهی بۆ كرا ،به‌ڕێكه‌وت كه‌وت ه قاڵبی رێكخراوێكی سیاسییهوه، ئه‌گه‌رنا ئ��هوان به‌ته‌مابوون بێنه‌سه‌ر حازره‌كی پاش گرتنه‌وه‌ی شوێنی مام جه‌الل ،زه‌حمه‌تی ئه‌وه‌یان نه‌كێشا خۆیان به‌پرۆگرامێكی جێگره‌و‌ه بۆ یهكێتیو پارتی خه‌ریك بكهن .سه‌ركرده‌كانی گۆڕان پالنێكی زۆر زیره‌كانه‌یان داڕشت‌و له‌شێوه‌ی پالنه‌كانی ترۆتسكی بۆ كوده‌تا، بهاڵم رێكه‌وته‌كان به‌شێوه‌یه‌كی پێچهوانه گه‌ڕانه‌و‌ه به‌تایبه‌تیش ئاساییبوونه‌وه‌ی باری ته‌ندروستی مام جه‌الل ،پاشگه‌زبوونه‌وه‌ی ك���اك ك��ۆس��ره‌ت ل��هب��هش��دارب��وون لهم كوده‌تایه .ئێستاش تۆزقاڵیك هیوایان به‌هاتن ه سه‌رده‌سه‌اڵت له‌نێو یه‌كێتیدا ههر ماوه .مرۆڤ به‌بێ هیوا ناژی. ده‌ستوور :ئایا كات ی ئهوه نه‌هاتووه دی��د ی ن��وێ ب��خ�هن�ه‌ڕوو ،ب �هم شێوه‌یه ئه‌وانیش نابن ه نمونه‌یه‌ك ی تر لهو هێزان هی له‌پاڵ یهكێتیو پارتیدا هه‌ن؟ ك�هم��ال سه‌ید ق���ادر :كاتی ئ�هوه ه��ات��ووه ب��ۆ ج �هم��اوه‌ر روونبكرێته‌وه بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان چییه ،له‌سه‌ره‌تادا ئامانجیان چیبووه ،بۆچی سه‌رینه‌گرت، ئ �هو ك��ات ئ��هوان دهبێت بۆ پاكانه‌ی خۆیان روو له‌جه‌ماوه‌ر بكهن ،وهاڵمی پرسیاره‌كان بدهنهوه .نمونه‌ی ئهم جۆره كوده‌تایان ه زۆرن له‌مێژوودا ،ژماره‌یه‌كیان سه‌ركه‌وتوو بووه ،ژماره‌یه‌كی تریشیان به‌نسكۆ كۆتاییان هاتووه .ئێستا خهریكی لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی درێژم لهسهر ته‌كنیك‌و تاكتیك‌و ستراتیجییه‌تی كوده‌تا ،بهم زوان ه ده‌خرێت ه پێش خوێنه‌رانی به‌ڕێز. كوده‌تا پرۆسه‌یه‌كی زۆر ئاڵۆزو ورده، ئاماده‌كاری‌و شاره‌زایی زۆری پێویسته. دهس����ت����وور :ئ��ای��ن��ده ی دۆخ��ی سیاس ی هه‌رێم‌و لهو نێوه‌نده‌شدا الیه‌نه ئۆپۆزیسیۆنه‌كان چۆن دهبینی؟ كه‌مال سه‌ید ق��ادر :چاره‌نووسی ههرێمی كوردستان بهم شێوه‌یه‌ی ئێستای پابه‌ند‌ه ب ه به‌رده‌وامبوونی پاڵپشتی ئهمهریكا بۆ ههرێم ،ئه‌گه‌رنا به‌دڵنیاییه‌وه ده‌ڵ��ێ��م ئ �هم ههرێم ه به‌بێ پاڵپشتی ئهمهریكا بهم شێویه‌ی ئێستا نامێنێته‌وه، له‌پاش مانگی ئه‌یلولی داهاتووش ،واته پاش كشانه‌وه‌ی هێزه شه‌ڕكه‌ره‌كانی ئهمهریكا ده‌بینین چاره‌نووسی ههرێم به‌كام ه ئاڕاسته‌دا ده‌ڕوات ،بهاڵم نیشانه سه‌ره‌كییه‌كان ههر لهئێستاوه دیارن ئهگهر سه‌یری هێرشه‌كانی واڵتانی دراوسێ بهسهر خاكی ههرێمی كوردستان بكهین. هێزی ئهمهریكا نه‌بێت مه‌حاڵ ه واڵتانی دراوسێ‌و به‌غداش قه‌واره‌یه‌كی سیاسی وه‌كو ههرێمی كوردستان قه‌بوڵ بكهن، بهاڵم هه‌مویان له‌چاوه‌ڕوانی ده‌رچوونی ئه‌مریكان ،ئه‌وكات ه هه‌مومان به‌یه‌كێتی‌و پارتیشه‌و‌ه ده‌گه‌ڕێینه‌و‌ه چوارگۆشه‌ی ئۆپۆزیسیۆن ،ئه‌مجاره‌یان ئۆپۆزیسیۆن دژ ب ه به‌غدادی زۆرینه‌ی عهرهبی.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
14ته‌ندروستی
سوپای پاسداران؛ حکومه‌ت لهناو حکومه‌تدا
16..
ی مندااڵن رووله‌كه‌مبوونه سكچوون‌و گرانه‌تا ی سكچوون‌و گرانه‌تاو‌ه زۆر ده‌گمه‌ن بووه״ ی منداڵ به‌هۆ ی گیانله‌ده‌ستدان ״حاڵه‌ت
شیره‌ك ه تاقیده‌كاته‌و‌ه بزانێت سارد‌ه یان گه‌رم ه ده‌شێت به‌ده‌م ی یان ده‌ستبدات له‌مه‌م ه ی مه‌مكه‌كه‌و پیس ی بكات». هۆكاره‌كان ی توشبوون به‌سكچوون‌و گرانه‌تا
ی سكچوون به‌هۆكاری گیانله‌ده‌ستدان زیاتر له‌پینج ملیۆن منداڵ داده‌نرێت له‌ساڵێكدا
بێستون فه‌تاح له‌سلێمانی
به‌پێ ی ئامار ی نه‌خۆشخان ه ی منداڵبوون ی سلێمانی ،نه‌خۆشییه‌كان ی سكچوون‌و گرانه‌تا رووله‌كه‌مبوونه ،رێكخراو ی ته‌ندروستی جیهانیش سكچوون به‌مه‌ترسیدارترین نه‌خۆشی ی بۆ مندااڵن داده‌نێت. ب �هپ��ێ � ی ئ���ام���ار ی ن�ه‌خ��ۆش��خ��ان� هی منداڵبوون ی سلێمان ی له‌پێنج مانگ ی یه‌كه‌می ساڵ ی 2009دا 2091حاڵه‌ت ی سكچوون لهو نه‌خۆشخانه‌ی ه تۆماركراوه ،لهكاتێكدا له‌پێنج مانگ ی ساڵ ی 2010دا 1781حاڵه‌تی سكچوون ی منداڵ تۆماركراوه ،هه‌روه‌ها لهساڵ ی 2009دا لهو پێنج مانگه‌دا 187 حاڵه‌تی تووشبوون به‌گرانه‌تا تۆماركراوه،
ب �هاڵم لهساڵ ی 2010تهنها 54حاڵه‌ت تۆماركراوه .پسپۆڕان ی نه‌خۆشییه‌كانی م��ن��دااڵن ئ��ام��اژه ب����ه‌وه‌ده‌ده‌ن ،ئه‌مساڵ لهگهڵ سااڵن ی راب��ردوودا به‌ته‌واوه‌ت ی ئهو نه‌خۆشیان ه كهمیكردووه. د .جهمال ئهحمهد ره‌شید پسپۆڕی نه‌خۆشییه‌كان ی مندااڵن به‌ده‌ستووری وت «لهگهڵ ئهوه ی ژم��اره ی منداڵبوون زۆر زیادیكردوه ،بهاڵم نه‌خۆشییه‌كانی سكچوون كهمیكردووه ،نه‌ك تهنها له‌رووی ژماره‌و‌ه بگر‌ه له‌روو ی حاڵه‌ت ی مهترسیو توند ی نه‌خۆشیه‌كه‌شه‌وه ،لهم ساڵدا ئهو نه‌خۆشان ه ی داغڵكراون حاڵه‌ته‌كانیان زۆر مه‌ترسیدارنه‌بووه ،بهڵكو سكچوونه‌كان زوو چاره‌سه‌ركراون ،حاڵه‌ت ی گیانله‌ده‌ستدانی
منداڵ به‌هۆ ی ئ �هم نه‌خۆشییه‌و‌ه زۆر ده‌گمه‌ن بووه». سكچوون مه‌ترسیدارترین نه‌خۆشی ی مندااڵن ه
رێكخراو ی ته‌ندروست ی جیهان ی له‌دوا راپۆرت ی مانگ ی ئ��ازار ی 2010دا لهسهر سكچوون ی مندااڵن ،دهڵێت «سااڵن ه 500 ملیۆن منداڵ ،كه‌متر له‌ته‌مه‌ن ی پێنج ساڵ ی تووش ی سكچوون دهبن ،سكچوون به‌هۆكار ی گیانله‌ده‌ستدان ی زیاتر له‌پێنج ملیۆن م��ن��داڵ داده‌ن��رێ��ت له‌ساڵێكدا، سكچوون ب �هو نه‌خۆشیی ه ده‌ناسرێت كه‌ژماره‌یه‌ك ی زۆر له‌منداڵ تووش ی دهبن به‌تایبه‌ت له‌وه‌رز ی هاویندا ،به‌یه‌كێك لهو هۆكاره سه‌ره‌كیان ه ده‌ژمێرێت كه‌ده‌بێته هۆ ی گیانله‌ده‌ستدان ی مندااڵن».
ی دایك منداڵ له‌سكچوون ی كوشند ه شیر ده‌پارێزێت
پسپۆڕان ی بوار ی ته‌ندروست ی جه‌خت له‌گرنگ ی شیر ی دای��ك دهك��هن��هوه بۆ منداڵ ،بهشێوهیهك له‌چه‌ندین نه‌خۆشیی دهی��پ��ارێ��زێ��ت .د .ج��هم��ال ئ��ام��اژهی به‌گرنگ ی شیردان ی سروشت ی ك��رد بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌و‌ه ی سكچوون ی مندااڵن، وت ی «ئ �هو دایك ه ی تهنها شیر ی خۆی ب��دات به‌منداڵه‌كه‌ی ،منداڵه‌ك ه ی توشی سكچوون ی كوشند‌ه نابێت ،شیردانی ده‌ستكرد یان شیر ی قوتو به‌چه‌ند قۆناغێك ئاماده‌ده‌كرێت تاده‌درێت ه منداڵه‌ك ه كهههر قۆناغێك مه‌ترس ی پیسبوون ی شیره‌ك هی ههیه ،بۆ نمون ه له‌دوا قۆناغدا كه‌دایكه‌كه
د .ئیبراهیم خ �هس��ره‌و پسپۆڕ ی نه‌خۆشییه‌كان ی مندااڵن دهڵێت هۆكاره‌كانی توشبوون به‌سكچوون‌و گرانه‌تا له‌مندااڵندا زۆرن ،بهاڵم زۆرینه‌یان به‌هۆ ی زینده‌وه‌ره وردبینیینه‌كانه‌و‌ه توش ی منداڵ دهبێت ،كه به‌چاو ی ئاسای ی نابینرێن ،وهك به‌كتریاكان، ڤایرۆسه‌كان ،پرۆتۆزوه‌كان وهك ئه‌میبیاو جیاردیا ،كه‌زۆرب ه ی به‌كتریاكان سكچوونی كتوپڕ دروس��ت��دهك�هن ،به‌هۆ ی بوونیان له‌ئاو ی ناپاكژدا ،یان له‌ڕێ ی ئهو خواردنان هی ده‌درێت به‌منداڵ ،بهاڵم ههندێك جار ههیه به‌هۆ ی هۆكار ی ت��رهوه منداڵه‌ك ه توشی دهبێت ،كه‌ئه‌م هۆكاره كارده‌كات ه سهر هه‌رسكردن‌و مژین ی خۆراك له‌ریخۆڵه‌كاندا، ئهم كاره ده‌شێت ببێت ه هۆ ی سكچوونی ب�����ه‌رده‌وام ل �هم��ن��داڵ �هك �ه‌دا ،ب��ۆ نمونه حه‌ساسیه‌ت به‌ماد‌ه ی شه‌كر ی ناو شیری الكتوز یان حه‌ساسیه‌ت به‌ماد‌ه ی گلوتنینی ك ه له‌گه‌نمدا ههیه ،ی��ان حه‌ساسیه‌ت ب�هه�هر خۆراكێكیتر ،ل�هوان�هی� ه منداڵ كێش ه ی زگماك ی ههبێت له‌ریخۆڵه‌كاندا، ب �هاڵم هه‌ندێكجار سكچوونیش به‌هۆی خواردنێك ی تایبه‌ته‌و‌ه دروستده‌بێت ،وهك پێدان ی خواردنێك به‌منداڵ نه‌گونجێت لهگهڵ ته‌مه‌نیدا یان بار ی ته‌ندروستیدا وهك پێدان ی ئایس كریم به‌منداڵ ی ته‌مه‌ن پێنج مانگ یان شهش مانگ ،یان ئهو مندااڵن ه ی ه��ه‌رزوو شه‌كریان ده‌دریتێ، ههندێك جاریش سكچوون دروستده‌بێت به‌هۆ ی نه‌خۆشییه‌ك ی ترهوه ،سكچونه‌كه وهك نیشانه‌یه‌ك ده‌رده‌كه‌وێت به‌ب ێ ئهوهی كێش ه ی له‌ریخۆڵه‌كانیدا ههبێت ،بهاڵم هۆكاره‌ك ه ی دهگهڕێتهوه بۆ كێشه‌یه‌كی ته‌ندروست ی تر وهك هه‌وكردن ی میزه‌ڵدان، هه‌وكردن ی گوێچك ه ی ناوه‌ڕاست ،هه‌وكردنی قوڕگ ،گرانه‌تا.
پیاوێك نزیکه‌ی به‌رمیلێک خوێنی بهخشیوه
ی ده‌به‌خشن ه هاوواڵتیان‌و داوا ی مۆڵه‌ت بۆ كۆمه‌ڵه‌كه‌یان دهكهن ی رانیه ،سااڵن ه سه‌دان بوتڵ خوێن به‌خۆڕای خوێنبه‌خشان ی له‌رانیه فه‌رمان چۆمان
له‌ژوورێك ی بچوك ی ته‌الر ی سنۆبه‌ر له‌ناوشار ی ران��ی�ه‌دا ،عیسامه‌دینی ته‌مه‌ن 46ساڵ لهگهڵ ئه‌ندامانی گروپه‌ك ه ی (رێبواری خوێنبه‌خش) هه‌میش ه ل �هئ��ام��اده‌ب��اش��ی��دان بۆ هه‌ركه‌سێك داوا ی خوێنیان لێبكات. كهم كه‌س هه‌ی ه لهناو رانیه‌دا ل���هم���اوه ی ئ���هم چ �هن��د س��اڵ��ه‌دا، عیسامه‌دین‌و رێ��ب��وار ی خوێنبه‌ش نه‌ناسن ،ئهوان هاوڕێ ی هه‌میشه‌ی ی ئهو كه‌سانه‌ن كه‌نه‌خۆشی ی ساالسیمایان هه‌ی ه یان به‌هۆ ی ههر حاڵه‌تێكه‌وه پێویستیان به‌خوێن بێت. عیسامه‌دین وت ی "تائێستا زیاتر 406بوتڵم خوێنم بهخشیوه ،ههست به‌خۆشییه‌ك ی زۆر دهكهم كه‌توانیومه ئهو خوێن ه ببه‌خشم ،جار ههبووه دوو بوت ڵ خوێنم له‌سه‌ریه‌ك بهخشیوه، ههرچهنده دكتۆره‌كان رێگرییان لێكردوم‌و وتویان ه نابێت له‌سه‌ریه‌ك دوو بوتڵ خوێن بده‌یت". عیسامه‌دین یهكێك ه لهو سه‌دان ك �هس � ه ی ك�هئ�هن��دام� ی گروپه‌ك هی رێبوار ی خوێنبه‌خشن ،ههزاران بوتڵ خوێنیان بهخشیوه بهو نه‌خۆشان هی ل��ه‌چ��اوه‌ڕوان�� ی دڵ��ۆپ��ێ��ك خوێنی
زیاتردان تاوه‌كو درێژ‌ه به‌ژیانیان بده‌ن. خوێنبه‌خشان ی ران��ی � ه كه‌سااڵن ه سه‌دان بوتڵ خوێن به‌خۆڕای ی ده‌به‌خشنه هاوواڵتیان ،داوا ی مۆڵه‌ت له‌حكومه‌ت دهكهن ،بۆ كۆمه‌ڵه‌كه‌یان تاوه‌كو بتوانن شێوه ی خوێنبه‌خشینیان رێكتر بكهن. عیسامه‌دین شێخ مسته‌فا لهساڵی 1977هوه خ��وێ��ن دهب�ه‌خ��ش��ێ��ت ،وتی "ئامانجم لهو خوێنبه‌خشین ه خزمه‌تكردنه به‌مرۆڤایه‌تی ،خهڵك زۆرجار ویستویانه پ��اره ب��دهن ،ب�هاڵم راز ی نه‌بووم ،مانگ ههبووه س ێ جار خوێنم داوه". گروپ ی رێبوار ی خوێن به‌خش نزیكه‌ی 3000ئه‌ندام ی ههیهو ماوه ی 14ساڵ ه خوێن ده‌به‌خشن‌و داوا ی پێدان ی مۆڵه‌ت دهكهن بۆ كۆمه‌ڵه‌كه‌یان. رێبوار مسته‌فا عه‌ل ی ناسراو به‌رێبواری خوێنبه‌خش س �هرۆك � ی ئ �هو گروپه‌یه، به‌ده‌ستوور ی وت "ماوه ی 14ساڵ ه خوێن ده‌به‌خشین ،لهساڵ ی 2002هوه ئهو كۆمه‌ڵه‌یه‌مان راگه‌یاندووه 3000 ،ئه‌نداممان ههیهو به‌رده‌وامیش خهڵك په‌یوه‌ندیمان پێو‌ه دهك���هن" .رێ��ب��وار ی خوێنبه‌خش ئاماژه ی به‌وه‌دا بۆ وهرگرتن ی مۆڵه‌ت زۆر هه‌وڵمانداوه‌و چه‌ندین شوێنیان پێكردووین‌و ل ه 2008-8-3مامه‌ڵه‌مان كردووه تائێستا هیچ وه‌اڵمێكمان نه‌دراوه‌ته‌وه .رێبوار وتی "ب ێ مۆڵه‌ت ناتوانین باج بۆ ئه‌ندامه‌كانمان
دروستبكه‌ین‌و هه‌ندێجار ئه‌نداممان هه‌ی ه دهیهوێت بچێت خوێن ببه‌خشێ ،له‌پرسگ هی نه‌خۆشخان ه رێگا ی چوون ه ژوور ی پێناد‌هن‌و دهگهڕێتهوه". كۆمه‌ڵه‌ك ه ی رێ��ب��وار ی خوێنبه‌خش له‌ته‌الر ی سنۆبه‌ر له‌شار ی رانی ه لهسهر پ��اره ی خۆ ی ب ه 200000دینار ژوورێكی به‌كر ێ گرتووه بۆ باره‌گا ی كۆمه‌ڵه‌كه، شانبه‌شان ی كاره‌ك ه ی كه‌پۆلیس ی فریاكه‌وتنه كار ی كۆمه‌ڵه‌كه‌ش به‌ڕێوه‌ده‌بات .رێبوار وت ی "ههموو به‌رپرسه‌كان كه‌ده‌مان بینن، ده‌ڵێن كارێك ی باشتان كردووه ،بهاڵم وهك پێویست شت ه فه‌رمیه‌كانیان بۆ نه‌كردووین". هه‌روه‌ها ئاماژه ی به‌وه‌دا ئه‌ندامیان ههیه زیاتر ل ه 100بوتڵ خوێن ی داوه ،ده‌مانه‌وێت ل �هس �هرت��اس �هر ی ك��وردس��ت��ان��دا خوێن ببه‌خشین‌و ناو ی ههموو ئه‌وانه‌م له‌الی ه كه لهپارێزگاكان ی ههولێرو سلێمانی‌‌و دهۆكه‌وه هاتوون خوێنمان پێداون.
به‌پێ ی ئامارێك ی به‌ش ی بانك ی خوێن له‌نه‌خۆشخان ه ی رانی ه لهساڵ ی 3628 2009 بوت ڵ خوێن وه‌رگیراوه ،به‌پێ ی ئامارێكیتر له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی گشت ی ته‌ندروستی رانیه 2110كیس ی خوێن به‌كارهێنراوه‌و 439 نه‌خۆش ی تاالسیماش لهو سنور‌ه ههیه. عه‌ل ی م�ه‌ال عه‌بدوڵاڵ پێنج منداڵ‌و خێزانه‌ك ه ی نه‌خۆش ی تاالسیمایان ههیه، مانگان ه پێویستیان به‌خوێن ههیه، باسیله‌وه‌كرد "ههموو مانگێك خوێنم ده‌وێ���ت ،گروپ ی رێ��ب��وار ی خوێنبه‌خش خوێنمان بۆ دابین دهك هنو تا ئێستا هیچ پاره‌یه‌كمان به‌رامبه‌ر ئهو خوێن ه نه‌داوه". سه‌لمان حهسهن یاریده‌ده‌ر ی تاقیگه‌یه له‌به‌ش ی بانك ی خوێن له‌نه‌خۆشخان هی گشت ی ران��ی�ه ،ئ��ام��اژه ی ب���ه‌وه‌دا رۆژان �ه خه‌ڵكێك ی زۆر س�ه‌ردان��ی��ان دهك��ات بۆ خوێنبه‌خشین ،وت ی "چهند گروپێك له‌رانیه دروستبوون بۆ بهخشین ی خوێن ،لهوانه
گروپه‌ك ه ی رێبوار ی خوێنبه‌خش‌و به‌كر ی قه‌سابیش كه‌نیمچ ه گروپێكی ههیه ،هه‌روه‌ها ئێمه‌ش كۆمهڵێك ناومان له‌الیه" .سه‌لمان وت ی "ئهو گروپان ه زیاتر هاوكاریمان دهكهن، هاوكات كۆمهڵ ه خه‌ڵكێك ی زۆریش ل�هو سنور‌ه پێویستیان به‌خوێنه ب�هت��ای��ب�هت ئ��هوان�� ه ی نه‌خۆشیی تاالسیمایان ههیه". ك��ۆم�هڵ� ه ی تاالسیما ی رانیه په‌یوه‌ندیه‌ك ی باشیان له‌گ ه ڵ گروپی رێ��ب��وار ی خوێنبه‌خش هه‌ی ه ههر له‌سه‌ره‌تا ی دامه‌زراندنیانه‌وه. عوسمان محهمهد س�هرۆك�ی ك��ۆم��هڵ�� ه ی ت��االس��ی��م��ا ی ران��ی �ه به‌ده‌ستوور ی وت "ئهو گروپ ه له‌رووی خوێنه‌و‌ه زۆر كارئاسان ی بۆ كردووین، مانگان ه زیاتر ل ه 50بوت ڵ خوێنمان بۆ دابین دهكهن".
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
کوردستانی 17
هی ی بوێران سیاسه‌ت ی توركیا ده‌ره‌و ه ی به‌چاره‌سه‌ركردن ی كورده‌و ه به‌نده ه كێش
سیاسییه‌كان به‌دوای قوفڵی كلیله‌كه‌وه‌ن
ی ئه‌ردۆگانیش لهتوركیادا تێرۆر‌و توندوتیژی له‌هه‌ڵكشاندایه ،جێگره‌ك ه
دهڵێت بۆ په‌كخستنی ههر گه‌ریالیه‌ك له‌چاالكی 10 ،ملیۆن دۆالر پێویسته
محهمهد عهلی
ل���ه‌دوا ی ب��ه‌رزب��وون��هوه ی رێ���ژه ی ش� هڕ‌و پێكدادانه‌كان ی نێوان هێزه‌كان ی سوپا ی توركیاو گه‌ریالكان ی پارت ی كرێكارانی ك���وردس���ت���ان ،پ���ارت��� ی ب���زووت���ن���هوهی نه‌ته‌وه‌په‌رست ی (م�هه�هپ�ه) ،پرۆس هی كرانه‌و‌ه به‌هۆكار ده‌زانێت‌و داوای راگرتنی دهكات ،پارتی دادوگه‌شه‌پێدانیش پێداگری لهسهر به‌رده‌وامی ئهو پرۆسه‌ی ه دهكات، ناڕه‌زایه‌تییه‌كانیش لهمهڕ بارودۆخی ئێستای توركیا لهالیهن حیزب ه سیاسییهكانی ئهو واڵته‌و‌ه تادێت زیاتر دهبێت. سیاسییه‌كان پێشنیاره‌كانیان ده‌خه‌نه‌ڕوو ئ��اك�هپ� ه ب�هس�هرۆك��ای�هت� ی ره‌ج��هب ته‌یب ئه‌ردۆگان سه‌ره‌ڕا ی ئهوه ی پێیوایه به‌ره‌نگاربوونه‌و‌ه ی تێرۆر‌و توندوتیژی زۆر لهسهر واڵته‌ك ه ی كه‌وتوو‌ه له‌ڕووی داراییه‌وه ،بهاڵم سووره لهسهر به‌رده‌وامیدان به‌قۆناغ ه جیاجیاكان ی پرۆسه‌كه ،ئه‌وه‌شی تائێستا ئهنجامدراوه له‌چه‌ند كرانه‌وه‌یه‌كی كلتوور ی زیاتر نییهو پێناچێت چ پهكهكهو چ به‌ده‌په‌ش بهوه قایل ببن. به‌شیر ئ��ات��اال ی وه‌زی���ر ی ناوخۆی توركیا ئاماژه ی به‌وه‌كرد كه‌پارته‌ك هی ئ��هوان هیواخواز‌ه جه‌نگ‌و توندوتیژی ل�ه‌واڵت��دا نه‌مێنێت بۆ ئ��هوه ی هه‌مووان پێكه‌و‌ه به‌خۆشگوزه‌ران ی بژین .ئاتاالی وتی «لهبهرئهوه ی پارت ی داد‌وگه‌شه‌پێدان سووره لهسهر به‌رده‌وامیدان به‌هه‌وڵه‌كانی له‌چوارچێو‌ه ی ك��ران�هوه ی دیموكراسی، تهنانهت ئهگهر ههندێ الیه‌ن سوودیشیان لهو توندوتیژیی ه وه‌رگرتبێت ئێم ه له‌كاره‌كانمان پاشگه‌زنابینه‌وه» .ئاتاال ی ئاماژه ی به‌وه‌دا كه‌نایانه‌وێت خۆیان ب ه «ئه‌تن‌و رهنگی پێسته‌و‌ه به‌رته‌سكبكه‌نه‌وه». تائێستا رای ج���ی���اوازی حیزبه سیاسییه‌كان لهمهڕ پرۆس ه ی كرانه‌وه‌‌و هه‌روه‌ها مه‌سه‌له‌ی پهكهكهو زیادبوونی
توند‌وتیژییه‌كان ل �ه‌واڵت��دا ل�هئ��ارادای�ه، هه‌ریه‌كه‌و پێشنیاری خۆیان بۆ ئهو دۆخه ههیهو تائێستاش لهسهر خاڵێكی دیاریكراو رێكنه‌كه‌وتوون. دهوڵ��هت باخچه‌ل ی سهرۆك ی پارتی م �هه �هپ � ه ی ن��هت��ه‌وه‌پ��ه‌رس��ت پێیوایه په‌كه‌ك ه له‌ڕێ ی ب �ه‌رزك��ردن �هوه ی ئاستی توندوتیژییه‌كانییه‌و‌ه دهیهوێت سنووری دهسهاڵت ی خۆ ی فراوان بكات‌و خۆ ی بكاته خاو‌ه ی ده‌ستپێشخه‌رییه‌كان .بۆی ه به‌بڕوای ئهو «ههموو پارت ه سیاسییه‌كان‌و له‌سه‌روو هه‌مووشیانه‌و‌ه پارت ی ده‌سه‌اڵتدار پێویسته ده‌ست له‌ناوده‌ست بنێن بۆ له‌ناوبردنی له‌ڕه‌گه‌و‌ه ی ئهو تێرۆره». باخچه‌ل ی دهڵێت گرژی‌‌و توندوتیژی له‌هه‌ڵكشاندایه‌‌و پێویست ه هیچ كه‌سێك نكوڵ ی لهوه نه‌كات ،ئاماژه بهوهشدهكات ك ه لهو رۆژهوه ی پرۆس ه ی كرانه‌و‌ه لهسهر ده‌ست ی ئاكه‌پ ه دهستی پێكراو‌ه زیاتر له‌سه‌د سه‌رباز ی سوپا ی توركیا به‌ده‌ستی گه‌ریالكان ی په‌كه‌ك ه ك��وژراون ئهم ه جگه له‌برینداره‌كان .باخچه‌ل ی جه‌ختش لهوه دهك��ات��هوه ك� ه ل�هگ�هڵ ب �ه‌رزب��وون �هوهی پێكدادانه‌كان‌و چوون ه س�هرهوه ی ئاستی توندوتیژییه‌كاندا فه‌رمانڕه‌وایه‌ت ی په‌كه‌كه لهو ناوچان ه ی لهژێر دهسهاڵت ی حكومه‌تدایه زی��ادده‌ك��ات‌و ده‌ستپێشخه‌ریی رووداوه سیاسییه‌كانیش ده‌گرێته‌ده‌ست. سهرۆك ی مه‌هه‌پ ه مهترسیو هه‌روه‌ها نیگه‌رانی خۆشی لهوه نیشانده‌دات كه‌ئه‌و توندوتیژیی ه ی ئه‌مڕۆ لهشارهكان ی باشووری رۆژهه‌اڵت ههیه ،وا ی لێهاتوو‌ه له‌ناوجه‌رگ هی توركیاو له‌شارێك ی وهك ئه‌سته‌نبوڵیش ببینرێت .ب���ه‌ڕای ئ��هو «پ�هك�هك� ه لهو رێ��گ�هی�هوه دهی �هوێ��ت ب �ه‌ده‌وڵ �هت بڵێت هه‌ركاتێك‌و لهههر شوێنێك بمه‌وێ ده‌توانم چاالك ی ل��ه‌دژ ی ئ �هو دام����ه‌زراو‌ه یاخود كه‌سان ه ئه‌نجامبده‌م كه‌ده‌مه‌وێت». كلیل ی قوفڵێكی الی ئۆجه‌النه
ئ��ۆزداڵ ئوچه‌ر په‌رله‌مانتار ی پارتی ئاشتی‌‌و دیموكراسی رایده‌گه‌یه‌نێت بۆ ئ �هوه ی ئۆجه‌الن بهشدارییهك ی ئه‌رێنی له‌پرۆسه‌كه‌دا بكات‌و كاریگه‌ریی خۆی ههبێت پێویست ه ل �ه‌الی �هن حكومهتی توركیاو‌ه ئازادبكرێت .ئوچه‌ر ئاماژهی به‌وه‌شدا كه‌ئه‌و‌ه ی ره‌جه‌ب ته‌ییب ئه‌ردۆگان پێیوای ه چاره‌سه‌ره‌‌و بۆ كێشه‌ك ه ی دایناوه ئهوان به‌چاره‌سه‌ر ی نازانن‌و وت ی «ئهوه ئێمه‌ین كه‌جه‌نگ ده‌وه‌ستێنین‌و ئاشتی وه‌د ی ده‌هێنین». ئ����ۆزداڵ ئ��وچ �هر وت��ی «دهوڵ �هت �ی توركیا لهم سااڵن ه ی دواییدا گه‌نجان‌و م��ن��دااڵن� ی ك���ورد ی ك��ردووه‌ت�� ه ئامانج‌و ژماره‌یه‌كی زۆری لێ گولله‌باران كردوون‌و دهس���ت‌و قاچ ی ژم��ارهی �هك � ی دیكه‌شی شكاندووه ،بهو جۆره‌ش سه‌ده‌ها منداڵ‌و گه‌نج ی ك��ورد له‌ناوچوون» .ب �ه‌ڕای ئهو لهئێستادا ئازادكردنی ئۆجه‌الن كلیلێكی چاره‌سه‌ره‌كانه. داوای گرتنه‌به‌ری رێگای تر ده‌كرێن حوسێن چه‌لیك جێگر ی ره‌ج �هب ته‌ییب ئ �ه‌ردۆگ��ان � ی س��هرۆك�� ی پارتی داد‌وگه‌شه‌پێدان ئاشكرایكرد ك ه له‌هیچ شوێنێك ی دنیادا نهبووه له‌ڕێ ی به‌كارهێنانی چ هك‌و به‌رپاكردن ی چه‌نگه‌و‌ه كێش ه ی تێرۆر چاره‌سه‌ركرابێـت .ئهو وت ی «ئێم ه جیاوازی ناكه‌ین له‌نێوان هیچ یهكێك لهو 73ملیۆن كه‌س ه ی دانیشتوو ی توركیان ،ئه‌تن‌و دین‌و زمان‌و ناوچه‌یان به‌المانه‌و‌ه گرنگ نییهو هه‌موویان هاوواڵت ی پله‌یه‌ك ی ئهم واڵته‌ن». چه‌لیك ئ��اش��ك��رای��ك��رد كه‌توركیا له‌به‌ره‌نگاربوونه‌و‌ه ی تێرۆردا سێ سه‌د ملیار دۆالر ی خه‌رجكردووه ،بهاڵم ژمارهی ئ�هو چه‌كداران ه ی په‌كه‌ك ه ك ه تائێستا ك����وژراون ی��ان ن��اچ��االك��ك��راون بریتییه له‌سێ ههزار كه‌س ،بهو پێیهش بۆ ههر گه‌ریالیه‌ك پێویستی ب ه 10ملیۆن دۆالره تا له‌چاالك ی بخات.
ئۆراڵ چاڵشاڵر
لهكاتێكدا ك ه به‌قۆناغێك ی هه‌ستیار ی ت��ورك��ی��ادا ل�هس��ی��اس�هت� ی دهرهوه ی كێش هی تێده‌په‌ڕین ،بهاڵم چارهسهر ك���ورد كلیل ی به‌دیموكراسی بوونی توركیایه‌‌و له‌سه‌روو كێشهكان ی دیكه‌وه‌یه. ئه‌ردۆگان به‌زمانێك ی پڕ له‌سۆز‌و كاریگه‌ریی باس ی كوشت ی وه‌حشیان هی كه‌سێك لهسهر كه‌شت ی مهڕمهڕه لهالیهن كۆماندۆكان ی ئیسرائیله‌و‌ه دهك��ات، هیچ ره‌خنه‌یه‌كم لهوه نییه ،بهاڵم لهو كاتژمێرانه‌دا كه‌ئه‌ردۆگان ئهو قسانه دهك��ات ،هه‌مووان دهزانین كه‌هه‌زاره‌ها منداڵ ی كورد له‌به‌ندینخانه‌كان ی باشووری رۆژهه‌اڵت ی واڵت به‌ندكراون .ئهوهش نییه ی دهبێت ه هۆی ئهو گۆڕانكاریی ه یاساییان ه پاراستن ی مافه‌كان ی ئ �هوان بهجۆرێك له‌جۆره‌كان له‌په‌رله‌مان ده‌ربچێت‌و ببێته یاسا. چاالكیی ه چه‌كدارییه‌كان ی په‌كه‌كه تادێت فراوانترده‌بێت ،ههموو رۆژێك ته‌رم ی سه‌رباز‌ه كوژراوه‌كان سه‌رانسه‌ری واڵت له‌خه‌مدا نوقم دهكات .له‌باشووری ی دژی رۆژه �هاڵت��ی��ش ئ��هو سیاسه‌ت ه ی كورد په‌یڕه‌وده‌كرێت قورستر ناسنام ه بووه. به‌رپرسه‌كان ی به‌ده‌پ ه ده‌گیرێن‌و دادگایی ده‌كرێن .ئه‌ردۆگان له‌ڕه‌خنه ره‌واك���ان��� ی س���هب���اره‌ت به‌سیاسه‌ته دووف��اق��ی��ی�هك��ان� ی رۆژئ����اوا ب�ه‌رام��ب�هر به‌ئیسرائیل‌و ئێران به‌رده‌وامه. بهردهوام هۆشداریی دهدات لهوهی كێشهكان ی ئێران له‌ڕێ ی كۆبوونه‌وه‌وه چ��ارهس��هر بكرێن .ئ��هو سیاسه‌ت هی ی توركیا ك� ه به‌ڕابه‌رایه‌تی دهرهوه ئ�ه‌ردۆگ��ان په‌یڕه‌وده‌كرێت ،ده‌توانرێ ب�هس��ی��اس�هت��ێ��ك� ی گ��ون��ج��او ل����ه‌ڕووی راستییه‌كان ی ناوچه‌كه‌و‌ه ئه‌ژمار بكرێت. ههندێ الی �هن به‌خۆشییه‌و‌ه ئه‌وه‌یان نووس ی كه‌سیاسه‌ت ی دهرهوه شكستی ی سیاسه‌تێكی هێنا‌و بووین ه كۆیل ه ع���هرهب��� ی ئ��ی��س�لام �ی ،ب����هاڵم ئهمه له‌به‌راووردكارییه‌ك ی ته‌نز ئامێز زیاتر نییه .چاوه‌ڕوان ی بنه‌ڕه‌ت ی ئهوان بریتییه ی كه‌په‌یوه‌ندییه‌كان ی حكومه‌ته‌ك هی لهوه ئ�ه‌ردۆگ��ان لهگهڵ رۆژئ���اوا‌و ئه‌مریكادا بپچڕێت‌و كه‌نارگیر ببێت ،ئه‌وكاتیش ی رۆژئ����اوادا حكومهتی ل�ه‌ژێ��ر ف��ش��ار جه‌هه‌په‌‌و مه‌هه‌پ ه پێكبێت. ی ك�ه‌ج�هه�هپ��هو خ��واس��ت � ی ئ����هوه مه‌هه‌پ ه حكومهت پێكبهێنن هیچ دیوێكی نائاسایی نییه ،بهڵكو ئهمهش یه‌كێكه له‌بژاره‌كان ،بهاڵم ئهم بژاره‌ی ه تادێت راستیی ه سیاسییه‌كان ئاوه‌ژوو ده‌كاته‌وه، دهیهوێت شكسته‌كان به‌رهه‌مبهێنێت، دهڵێت «ئهگهر باشیانكرد یان خراپ ئێم ه تهنها له‌سه‌رمان ه الیه‌ن ه نێگه‌تیڤه‌كه ی له‌ئاكه‌پ ه رزگارمان ده‌ربخه‌ین ،بۆئه‌و‌ه ی ده‌روون���� ی ئ��هم ب��ژاره‌ی �ه ب��ێ��ت ،ب���ار ی كه‌باسمانكرد ورده‌ورد‌ه ئهو تێگه‌یشتن ه زاڵده‌بێت به‌سه‌ریدا». ئه‌ردۆگان له‌سیاسه‌ته‌كان ی ده‌ره‌وه‌دا سه‌ركێش ی دهكات ،بهجۆرێك سیاسه‌ت دهكات له‌سیاسه‌ت ه باوه‌كان ی پێش خۆی ی كوردهوه ی كێش ه نه‌چێت ،بهاڵم له‌بار‌ه ی ب�هه�هم��ان بوێری‌‌و له‌جیات ی ئ���هوه پیشاندان ی ههمان نه‌فه‌سه‌و‌ه كاربكات، ی ئهو چوارچێوه ناتوانێت له‌پێكهات ه محافزكار‌ه بێت ه دهرهوه ك� ه له‌نێو ی توركیادا گشتگیر‌و سیاسه‌ت ی نێوخۆ باوبووه‌‌و دهبێت ه دیل ی ئهو سیاسه‌ته.
ی كوردی» ده‌ستپێكێك ی «كرانه‌و‌ه گرنگ بوو ،ههرچهنده ئێستاش هیوا ی ئهو ههموو بڕاو نیم لێی ،بهاڵم سه‌ره‌ڕا ی كران‌و ئهو سه‌ره‌تایان هی قس ه جوانان ه كه‌نیازپاكییان پێو‌ه دیاربوو ،ئهو دۆخ هی كهئێستا تێیداین دۆخێك ی هیوابه‌خش نییه. حكومهت ی ئاكه‌پ ه كه‌وتووه‌ت ه سهر هێڵێك بهرهو ئهوه ده‌چێت كه‌بزووتنه‌و‌هی ی ال بووه‌ته ی كورد به‌رگریكار له‌ناسنام ه دوژم��ن ،یا با نه‌ڵێین دوژم��ن ن�ه‌وه‌ك قورس بێت ،بهڵكو وهك كێبڕكێكارێكی ی دهكات .ئهم كێبڕكێیه ی ته‌ماشا خۆ ی یاسایی له‌به‌رده‌م كورده‌كاندا م�ه‌ودا ی دهسهاڵتی ك�هم��دهك��ات�هوهو رووب���هر په‌كه‌ك ه ف��راوان��دهك��ات .لهكاتێكدا كه له‌سیاسه‌ت ی ده‌ره‌وه‌دا ئاسۆیه‌ك ی فراوان‌و مه‌ترسییه‌كان له‌به‌رچاو ده‌گیرێت ،بهاڵم ی كورددا ترسنۆك ی هه‌یمه‌ن هی له‌كێش ه ی درێ���ژه پ���ێ���دهدات .دهروازهی خ��ۆ ئ��هو به‌ره‌وپێشچوونان ه دهك��رێ��ن�هوه كه‌ده‌بن ه رێگر له‌به‌رده‌م ئاشت ی نێوخۆ‌و به‌دیموكراسیبووندا .ئهگهر حكومهتی ئاكه‌پ ه له‌نێوخۆدا لهبهرامبهر راستییه‌كی ی كۆمه‌ڵگاكه‌یدا س��وور بێت له‌وجۆر‌ه ی بكات ه ك �ه‌ڕ‌هی ی خ��ۆ ل�هس�هر ئ���هوه شه‌ربه‌ت ،ئهوا له‌ده‌ره‌وه‌ش ناتوانێ ببێته ئه‌كته‌رێك ی چاالك‌و ئاشتیخواز .كێش هی كورد هاوكات كێشه‌یه‌ك ی ناوچه‌ییشه، ئ �هو دۆخ � ی درێ��ژه كێشان له‌نه‌بووی چ���ارهس���هره ب��ۆ كێشه‌كه ،ئ�هگ�هری ی توركیای الوازكردن ی سیاسه‌ت ی دهرهوه هه‌ی ه لهسهر ئاست ی نێو دهوڵ�هت�ی. واڵتانێك ی وهك ئیسرائیل ده‌توانن سوود لهم دۆخ ه وه‌ربگرن ،لهكاتێكدا توركیا ی خۆیدا ل�هگ�هڵ ك��ورده‌ك��ان � ی نێوخۆ له‌جه‌نگدایه ،ناتوانێ بهرهو ئهو ئامانجانه ههنگاو بن ێ ك ه له‌سیاسه‌ت ی ده‌ره‌وه‌یدا دیاریكردوون .ئایا ئ�هوه رێكه‌وت ه كه لهكاتێكدا توركیا سه‌رگه‌رم ی ده‌ستكردنه بهسیاسهت ه ناوچه‌ییه‌كانی ،چاالكییه‌كانی گ��ورچ��ك ب �ڕ‌و ب�ه‌رب�ڵاوه‌ك��ان� ی په‌كه‌كه ی رۆژهه‌اڵت ده‌ست پێده‌كه‌ن؟ له‌باشوور یان ئهوهی ه په‌كه‌ك ه ده‌یه‌وێـت لهبهرامبهر ی ل �هس �هر ناسنام هی ئ��هو ف��ش��اران � ه ی توڕهیی هه‌ڵمه‌تێكی كوردییه‌‌و بۆت ه هۆ له‌باربردن لهم نێوه‌ند‌ه سیاسییه‌دا ده‌ست پێبكات؟. وهك ده‌ره‌نجامیش ئهگهر توركیا ی به‌ده‌ست دڵ � ی ك��ورده‌ك��ان� ی نێوخۆ نه‌هێنێـت‌و له‌گه‌ڵیاندا لهسهر بنهمای لێك تێگه‌یشتنێك ی ن��وێ ئاشتییان ب��ۆ ف��ه‌راه��هم ن �هك��ات ،ئ���هوا ناتوانێ ی گهوره له‌سیاسه‌ت ی ده‌ره‌وه‌یدا ههنگاو بنێت‌و بگر‌ه ههر مه‌حاڵیش ه بینێت. ی ئ��ه‌ردۆگ��ان پێویسته حكومه‌ته‌ك ه ی له‌سیاسه‌تی له‌پاڵ ئهو سه‌ركێشییان ه ده‌ره‌وه‌ی��دا ده‌یكات ،ههندێ سیاسه‌ت ك�هی�هك��ب��گ��رێ��ت�هوه ل��هگ��هڵ ئ��هوان�� هی ده‌ره‌وه‌ی��داو په‌یوه‌ست بێت به‌كێش هی كوردهوه په‌یڕه‌وبكات ،له‌پاڵ باسكردنی كوژران ی كه‌سێك لهسهر كه‌شت ی مهڕمهڕه ی له‌منداڵه‌كان ی باشووری پێویست ه ئاگا رۆژه�هاڵت� ی واڵته‌كه‌ش ی بێتو ههنگاو ب��ه‌ره‌و چارهسهركردن ی گرفته‌كانیان بنێـت. ل��هك��ات��ێ��ك��دا ك��� ه ل��هن��ێ��وخ��ۆدا ی بهرهو دیموكراسی نه‌بێت‌و له‌پرۆس ه به‌دیموكراسیبونیشدا هه‌نگاوێك بهرهو پێشهوه نه‌نرێت ،سیاسه‌ته‌كان ی دهرهوه مه‌حكومن ب ه ناته‌واوی. ی رادیكاڵ و .محهمهد عهلی .رۆژنام ه
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
16کوردستانی مارتین جێهلێن
س��وپ��ای پ��اس��داران��ی ئ��ێ��ران ن �هی��اران‌و به‌رهه‌ڵستكاران س �ه‌رك��وت دهك��� هنو ئه‌ندامانی ئ�هم هێزه له‌لوتكه‌ی هێز‌و ده‌سه‌اڵتدان ،سهرچاوهو كۆڵه‌كه‌كانی هێز‌و ئابووریو سه‌ربازییان له‌به‌رده‌ستدایه‌‌و له‌خزمه‌تی خ���ودا‌و پ����اره‌دا خهریكی چاالكین. سوپای پاسداران خۆیان به‌پارێزه‌ری ئایدۆلۆژی كۆماری ئیسالمی ده‌زانن ،بێ ئه‌مالوئه‌وال پشتگیری له‌حكومه‌ت دهك هنو زی��ات��ر ل �ه‌ج��اران خهریكی قایمكردن‌و دۆزینه‌وه‌ی كۆڵه‌كانی هێز له‌بواره‌كانی ئ���اب���ووری‌و س��ی��اس �هت��دان .مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی ن��ه‌ژاد یهكێك له‌ئه‌ندامانی سوپای پاسدارانی ئێران بووه ،نیوه‌ی زیاتری ئه‌ندامانی كابینهی ده‌وڵه‌ته‌كه‌شی له‌سوپای پاسداراندا خزمه‌تیان كردوه‌‌و یهك لهسهر سێی په‌رله‌مانتارانی ئێرانیش له‌پاسدار‌ه كۆنه‌كانن. ویالیه‌ت ه یهكگرتووهكانی ئه‌مریكا لهساڵی 2007سوپای پاسدارانی خسته ریزی رێكخراو‌ه تیرۆریستییه‌كانی جیهان‌و له‌دانیشتنه‌كه‌ی رۆژی چوارشه‌ممه‌ی هه‌فته‌ی راب��ردووش ،سوپای پاسداران ب�ه‌رده‌ن��گ��ی سه‌ره‌كیی س��زا‌و ئابڵۆقه تازه‌كانی ئهنجومهنی ئاسایشی سهر به‌رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان بوو. ك�ه‌چ��ی جێگری ف �هرم��ان��دهی سوپای پاسدارانی ئێران ،هه‌روه‌ك ئهوهی ك ه نه بای دیبێ‌و ن ه بۆران ،پرسی ئه‌گه‌ره‌كانی خۆپیشاندان ل���ه‌رۆژی شه‌ممه‌ی ئهم هه‌فته‌ی شاره‌كانی ئێرانی وروژان���دو رای��گ�هی��ان��د «چ���اوی ئ��اژاوه‌گ��ێ��ڕه‌ك��ان ده‌ردێنین» .به‌النی كهمهوه یهك ملیۆن به‌سیجیش ك ه له‌ره‌وتی نائارامییه‌كان بهتوندی ب �ه‌ره‌وڕووی بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز بوونه‌وه ،لهژێر بڕیار‌و فه‌رمانی سوپای پاسداراندان. ب�ڵاوب��وون��هوه ی گرته‌یه‌ك ی نوێی ڤیدیۆیی‌و وێنه‌ی «ندا ئاقا سوڵتان»ی 26 ساڵ ته‌مه‌نیش ك ه له‌به‌ربه‌ره‌كانێ لهگهڵ مه‌رگ له‌شه‌قامه‌كانی تاران لهالیهن ههموو جیهان بیندرا ،به‌ده‌ستی به‌سیجییه‌ك ك��وژرا .پێده‌چێ یهكێك له‌هۆكاره‌كانی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی بڕیاری خۆپیشاندانیش ل �ه‌الی �هن راب��هران��ی ن�هی��ار ل�ه‌رۆژه‌ك��ان��ی راب���ردوو ،بۆ ترس له‌توندوتیژییه‌كانی به‌سیج بگهڕێتهوه. سوپای پاسدارانی ئێران ب ه 120ههزار چه‌كداری سه‌وز‌و زه‌یتونی پۆش ،رێكخراو له‌سێ هێزی زه‌مینی‌و ئاسمانی‌و ده‌ریایی ل�هب��اری سه‌ربازییه‌و‌ه هێزێكی ت �ه‌واو پۆشته‌‌و په‌رداخه‌‌و بهپێی ههموو به‌ڵگه‌‌و هیوا سه‌لیمی
لهرۆژی شه‌مم ه 12ی ئهم مانگ ه ساڵڕۆژی ه�هڵ��ب��ژاردن� ه پڕكێشه‌كه‌ی ك��ۆم��اری ئیسالمی ،شاری تاران‌و چه‌ندین شاری دیكه‌ی ئێران ،خۆپیشاندانی ناڕازیانی به‌خۆیه‌و‌ه دی �ت‌و له‌چه‌ندین شوێنی تاران‌و مه‌شهه‌د له‌نێوان خۆپیشانده‌ران‌و هێزه‌كانی پۆلیسی ئێران تێكهه‌ڵچوون‌و پێكدادان هاته‌ئاراوه. داواكرابوو خۆپیشاندان نه‌كرێ راب���هران���ی ب��زووت��ن��هوهی س��ه‌وز چهند هه‌فته‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ر له‌چه‌ندین چاوپێكه‌وتنی رۆژن��ام �هوان��ی داوای��ان له‌خه‌ڵك ك��ردب��وو ،كه‌به‌شدارییه‌كی چاالكان ه له‌خۆپیشاندانه‌كانی ساڵڕۆژی هه‌ڵبژاردنه‌كان بكهن ،بۆ ئهو مه‌به‌سته‌ش داوای مۆڵه‌تی ره‌سمیان له‌وه‌زاره‌تی ناوخۆی ئێران كردبوو ،بهاڵم هه‌روه‌ك چاوه‌ڕوانده‌كرا وهاڵمی ئهم داواكارییه‌ی ئهوان نه‌درایه‌وه. كاربه‌ده‌ستان رایانگه‌یاند كهههر جۆره كۆبوونه‌وه‌یه‌ك به‌توندترین شێوه وه‌اڵم��ی ده‌درێ��ت �هوه .ئهمهش رێگه‌ی به‌ناڕازیانی تاران‌و باقی شاره‌كانی تر نه‌گرت .بهپێچهوانهوه ئه‌مجاره‌یان لهدوای وه‌اڵمنه‌دانه‌وه‌ی وه‌زاره‌تی ناوخۆی ئێران
سوپای پاسداران،
حكومهت لهناو حكومهتدا
دۆكۆمێنته‌كان ،چ هك‌و ته‌قه‌مه‌نییه‌كانی ئهم هێزه له‌زۆر بواردا مۆدێرنتر‌و پێشكه‌وتووتر له‌ئه‌رته‌شی ئێرانه .سیستمی مووشه‌كی‌و بهشێك ل ه گه‌اڵڵ ه ئه‌تۆمییه‌كانی ئێران لهژێر كۆنترۆڵ‌و چ��اودێ��ری ئه‌واندایه، لهالیهكیترهوه فه‌یله‌قی سوپای قودس لهسهر دهستی سوپای پ��اس��داران بۆ هه‌ڵمه‌ت ه سه‌ربازییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی واڵت پهروهرده كراون ،له‌چه‌ند هه‌فته‌ی
راب��ردووش سوپای پاسداران مانۆڕێكی سه‌ربازیی له‌كه‌نداودا بهڕێوهبرد .زیاتر ل �ه 40له‌سه‌دی نه‌وتكێشه‌كانی جیهان له‌دورگه‌ی هۆرمزه‌و‌ه تێپه‌ڕ ده‌بن‌و ئهمه له‌كاتێكدای ه ك ه 40به‌له‌می خێراپێوی ت�هی��ار به‌مووشه‌كی ده‌ری��ای��ی سوپای پاسداران به‌شێوه‌یه‌كی بهردهوام خهریكی گه‌ڕانن لهم دورگه‌یه‌دا. س��ێ م��ان��گ دوای رووخ��ان��ی شا،
ئایه‌تووڵاڵ خومه‌ینی سوپای پاسدارانی دام �ه‌زران تا له‌شۆڕش‌و ده‌سكه‌وته‌كانی پارێزگاری بكا .ئه‌مڕۆ سوپای پاسداران ته‌نیا وه‌اڵم����ده‌ره‌وه‌ی راب��هری كۆماری ئیسالمی ،ئایه‌تووڵاڵ خامنه‌یی ه ك ه لهم پێوه‌ندییه‌دا قازانج بۆ ههر دوو الیه‌نی تێدا به‌دی ده‌كرێ .رابه‌ری حكومهتی ئێران كه‌هێز‌و توانایی ناوخۆیی له‌ده‌ستداوه، پاڵی به‌سوپای پاسدارانه‌و‌ه داوه .ههر
خۆپیشاندان له‌ئێران به‌رده‌وامه به‌خواستی رابه‌رانی بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز، مووسه‌وی‌و كه‌ڕوبی كاندید‌ه ناڕازییه‌كانی خ��ول��ی ده‌ه �هم��ی س���هرۆك ك��ۆم��اری، رایانگه‌یاند كه‌خۆپیشاندان به‌ڕیۆه‌ناچێ‌و لهههمانكاتدا داوایان له‌خه‌ڵك كرد ك ه ناڕه‌زایه‌تییه‌كان به‌شێوازیتر درێژه‌ی پێبدرێت. شیرین حسێنی ده‌رچووی زانست ه سیاسییه‌كان‌و چ��اودێ��ری سیاسی ی سوید ،له‌لێدوانێكدا بۆ دانیشتوو ده‌ستوور دهڵێت رووداوی عاشورای خوێناویی ساڵی راب���ردوو نیشانیدا كه‌هێشا هێزه چه‌كداره‌كانی ئێران توانای سه‌ركوتكردنی خۆپیشاندانه‌كانیان ههیه. له‌زانكۆكانه‌و‌ه ده‌ستیپێكرد ب��هپ��ێ��ی راپ����ۆرت����ی زۆرب�����هی هه‌واڵنێرییه‌كان ،به‌هه‌زاران خوێندكار ب���هش���داری ن��اڕه‌زای �هت��ی��ی �هك��ان��ی��ان ك����ردوه‌‌و تێكهه‌ڵچوونی قورسیش له‌نێوان هێزه ئه‌منیه‌تییه‌كانی ناو زانكۆكان‌و خوێندكاران هاتۆته‌ئاراوه. له‌خۆپیشاندانی ه��ه‌زاران خوێندكاری زانكۆكانی تاران ،تووندترین دروشمه‌كان
ل��ه‌دژی حكومهتی ئێران وت��رای �هوهو هاوكات به‌ده‌یان كه‌س له‌شه‌قامه‌كانی تاران‌و مه‌شهه‌د لهالیهن پۆلیسی ئێرانهوه ده‌ستگیركراون. س�������هب�������اره‌ت ب������ه‌ژم������ارهی دهس��ت��گ��ی��رك��راوه‌ك��ان ،س��اج��دی نیا ف��هرم��ان��دهی ه��ێ��زه‌ك��ان��ی پۆلیسی ت���اران رای��گ �هی��ان��دووه ،ك� ه 91كه‌س دهس��ت��گ��ی��رك��راون .ب���هاڵم رێكخراوی ك��ۆم��هڵ��هی م��اف��ی م���رۆڤ���ی ئ��ێ��ران له‌باڵوكراوه‌یه‌كدا رایگه‌یاندوو‌ه ك ه 900 كه‌س ده‌ستگیركراون. ه��اوك��ات ل �هگ �هڵ خۆپیشاندان ه په‌رشوباڵوه‌كانی ت���اران‌و شاره‌كانی دیكه ،ئێرانییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی واڵت له‌شار‌ه جیاجیاكانی 16واڵتی جیهان خۆپیشاندانی به‌رباڵوییان رێكخست. كاو‌ه فه‌تاحی چاالكوانی سیاسیی له‌رۆژهه‌اڵتی كوردستان له‌لێدوانێكدا ب��ۆ دهس��ت��وور ن��اڕه‌زای��ی�هك��ان��ی رۆژی شه‌ممه‌ی به‌سه‌ركه‌وتن وه‌سفده‌كات، وتی«به‌بڕوای من هیچ شتێك نه‌گۆڕاوه‌‌و دهس���هاڵت ته‌نیا به‌هێزی سه‌ركوت
ده‌توانێ كۆنترۆڵی شه‌قامه‌كان بكات. ناڕازیان لهرۆژی شه‌ممه ،لهههر شوێنێك بۆشایی ئه‌منییان به‌دی كرد ،شه‌قامیان داگیركرد‌و خۆپیشاندانیان بهڕێوهبرد». مێهرداد ده‌رویشپوور مامۆستای ك��ۆم�هڵ��ن��اس��ی ل �ه‌زان��ك��ۆك��ان��ی سوید له‌لێدوانێكدا ب��ۆ دهس��ت��وور دهڵێت لهمێژووی ب��زووت��ن�هوهی خوێندكاری ئێراندا زانكۆكان ب���ه‌رده‌وام ئاوێنه‌ی بااڵنمای كۆمه‌ڵگاكه‌یان بوون ،سه‌رجه‌م خ��واس��ت�هك��ان��ی��ان ه��هم��ان خواستی كۆمه‌ڵگاك ه بووه. بزووتنه‌وه‌ی ناڕازییان به‌رده‌وامه له‌تازه‌ترین هه‌واڵدا ناڕازیان باسیان له‌وه‌كردو‌ه ك ه له‌رۆژه‌كانی داهاتوودا خۆپیشاندان دهك�� هنو خوێندكارانی زانكۆی كوردستانیش به‌باڵوكردنه‌وه‌ی راگ�هی�هن��دراوێ��ك ،رایانگه‌یاندو‌ه مان له‌خواردن ده‌گرن. سه‌رچاوه‌یه‌ك لهزانكۆی كوردستانی شاری سن ه له‌په‌یوه‌ندیه‌كی ته‌له‌فونیدا به‌رۆژنامه‌ی ده‌ستووری راگه‌یاند «ئێم ه ههرگیز ش�هه��ی��دان كیانوش ئاسا،
لهبهر ئهم هۆكاره‌ی ه كه‌خامنه‌یی رابه‌ر، دهستی سوپای پاسدارانی ل ه 70له‌سه‌دی ئابووری ده‌وڵه‌تی ئێران ئاوه‌اڵكردووه. گروپی پیشه‌سازی «خاته‌مول¬ ئه‌نبیا» یهكێك له‌به‌هێزترین دامهزراوه ئابوورییه‌كانی ئێرانه ،ك ه هاوشان لهگهڵ 14كۆمپانیایتر له‌ریزی ئابڵوقه‌كانی ئهنجومهنی ئاسایش جێگیركراوه .ئهم گروپ ه ئابووریی ه له‌به‌شه‌كانی نه‌وت‌و غاز‌و جاده‌دا خهریكی ئیش‌وكاره812 . كۆمپانیا لهژێر چه‌تری گروپی «خاته‌مول ئه‌نبیا» چاالكی دهك���هن كه‌ته‌نانه‌ت چه‌ندین بنكه‌ی پزیشكی له‌بواره‌كانی چاو‌و ددان له‌خۆده‌گرێ .له‌نوێترین چاالكییدا، ئه‌ندازیارانی ئهم گروپ ه خهریكی كێشانی بۆریه‌كی غاز له‌كه‌نداوه‌و‌ه بۆ پارێزگای سیستان‌و بلوچستانن كه‌گه‌اڵڵه‌ك ه بڕی یهك ملیارد دۆالری تێده‌چێ .له‌دۆزینه‌وه‌‌و هه‌ڵكێشانی چه‌ندین ب�هش له‌مه‌یدانه غازییه‌كانی ناسراو ب ه «پارسی جنوبی»، كۆمپانیا نه‌رویجیه‌كان وه‌النران‌و راده‌ستی ئهم گروپ ه زه‌به‌الح ه ئابوورییه‌ی سهر به‌سوپای پاسداران كرا .لهالیهكیترهوه كۆمپانیای بیناسازی «سپاسد» له‌تاران‌و ته‌ورێز میترۆ ب ه ئه‌رزشی 2میلیارد یۆرۆ سهر به‌سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسالمی ئێرانه. سوپای پاسدارنی ئێران له‌قاچاخی كه‌لوپ هل‌و كااڵ یاساغكراوه‌كانی دوبه‌ی بۆ ئێرانیش به‌شێوه‌یه‌كی به‌رباڵو خهریكی ك��ۆك��ردن�هوهی قازانجه .به‌شێكی زۆر له‌كۆی 400ه�هزار ئێرانیی دانیشتووی دوب هیو 9000كۆمپانیای هه‌نارده‌كردن‌و هاورده‌كردنی ئێرانی لهو شاره ،خهریكی كۆكردنه‌وه‌ی قازانجن بۆ سوپای پاسداران‌و لهژێر ناوی كۆمپانیای ئه‌هلی‌و تایبه‌تیدا خه‌ركی چاالكیی ئابوورین. عهلی ره‌زای ن��ادر له‌نووسه‌رانی راپۆرت ه 144الپه‌ڕه‌یه‌كه‌ی دام �ه‌زراوه‌ی رانتی كالیفۆرنیا دهرب���ارهی سیستمی هێز‌و دهوڵهت له‌ئێران بهمشێوه ده‌دوێ «سوپای پاسداران نه‌ته‌نیا بااڵده‌ست له‌بواری ئابووری ئێرانه ،بهڵكو زیاتر ل �ه‌ج��اران��ی��ش خ �هری��ك��ی پ��اوان��ك��ردن��ی حكومه‌ته .بۆنمون ه له‌ئۆكتۆبه‌ری رابردوو كۆمپانیای «ئێعتمادی موبین» به‌بڕی سێ‌و نیو میلیار یۆرۆ ،پشكی له‌ته‌له‌فۆنی ئێران كڕی ك ه ئهم بوار‌ه سهر به‌ده‌وڵه‌ته‌‌و زیاتر له‌نیوه‌ی ئ�هم ب��واره ده‌وڵه‌تییه س�هر به‌سوپای پ��اس��داران�ه .بهمشێوه سوپای پاسداران له‌داهاتووێكی نزیكدا ته‌له‌فۆن ه نۆرماڵه‌كان‌و دوو شه‌به‌كه له‌گه‌وره‌ترین شه‌به‌كه‌كانی مۆباییل‌و به‌گشتیی سه‌رجه‌می هێڵ ه ئه‌نترنێتییه‌كان بهدهستهوه ده‌گرێ». ئیحسان فه‌تاحیان‌و سۆهراب ئیعرابی له‌بیرناكه‌ین‌و بۆیه‌ش ده‌ست بۆ مێزی خواردنه‌كان نابه‌ین». ئهو چاالكوانه‌ی بواری خوێندكاری زانكۆی كوردستان داواشی لهسهرجهم خه‌ڵكی كوردستان ك��رد ل�هو رۆژه‌دا پشتیوانی له‌خوێندكاران بكهن. كه‌ڕوبی ئه‌مجاره‌شیان كه‌وت ه بهر په‌الماری هێزه‌كانی حكومهت ئۆتۆمبێلی م��هه��دی ك �ه‌ڕوب��ی له‌سه‌ردانێك بۆ شاری قوم‌و بۆ دیدار لهگهڵ مه‌رجع ه شیعه‌كانی ئهو شاره، كه‌وتووه‌ت ه ب �هر هێرشی ت��وون��دڕه‌و‌ه تێكشكێندراوه. به‌سیجییه‌كان‌و له‌زۆربه‌ی بۆنه‌و یاده‌كان مه‌هدی كه‌ڕوبی وێ��ڕای خهڵك ده‌هات ه سه‌رجاده‌كان‌و چه‌ندین جار به‌غازی فرمێسك رێژو ب��ات��ۆم ه��ێ��رش ك��رای�� ه س���هر خ��ۆی‌و ئۆتۆمبێله‌كه‌ی .تهنانهت ب��اس لهوه ده‌كرێت كه‌ماڵه‌كه‌ی له‌تاران چاودێری وردی هێز ئه‌منیه‌تییه‌كانی به‌سه‌روه‌یه. شیرین حسێنی ل �ه‌وب��ڕوای �ه‌دای � ه ك�ه‌ح��ك��وم�هت��ی ئ��ێ��ران ه�هس��ت��ان�هوه ب��ه‌خ��ۆی��هوه ن��اب��ی��ن�ێ‌و وت�ی«ئ��وم��ێ��د به‌گۆڕان سه‌رتاسه‌ری كۆمه‌ڵگای ئێرانی ته‌نیوه‌ته‌وه .ئهمهش خاڵی لێكدادان‌و خولقانی فه‌زایه‌كی نوێیه».
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
فه‌ر هه‌نگ 19
رێبازه‌كانی خوێندنه‌وه‌و راڤه‌كردنی دهق
بهشی یهكهم پۆڵ ریکۆر
ئاری عوسمان خه‌یات
به‌رایی: رێبازه‌كانی خوێندنه‌وه‌و راڤه‌كردنی ی ئه‌ده‌بی ،پرسێكی گرنگی دونیای دهق نووسینه ،بهو پێیهی ههر له‌بنه‌ڕه‌ته‌و‌ه هیچ ده‌قێك سه‌د له‌سه‌د دروست‌و تهواو نییه ،هه‌تا نه‌خوێندرێته‌وه‌و نه‌خرێت ه ژێر هاوێنه‌ی ره‌خنه‌و شرۆڤه‌كارییه‌وه. ی دهق بریتیی ه لهو پانتاییه‌ی ی ئهوه به‌واتا نێوان نووسه‌ر (خاوه‌نی دهق)و خوێنه‌ر (وه‌رگری دهق) ،ك ه تێیدا پێكده‌گ هنو له‌وێو‌ه پێوه‌ندیی له‌نێوانیاندا ده‌ست پێده‌كات .بۆی ه له‌وه‌ها بارێكدا پرۆسه‌ی خوێندنهوه دهبێت ه ئ��هو ئ��ام��ڕازه‌ی ی دهق��دا، ل �هف �ه‌زا به‌رهه‌مهێنراوه‌ك ه ی ی ئهو په‌یوه‌ندیی ه ی ته‌واوكردن ئهرك ده‌كه‌وێته‌سه‌رو بهرهو وێستگه‌ی چێژ‌ه ئیستاتیكییه‌كانی ده‌بات. ی ئێم ه لێره‌دا، ئه‌ركی ئهم بابه‌ت ه به‌خێرایی گ �ه‌ڕان‌و گوزه‌ركردن ه به‌نێو ی دهق ههندێك سه‌رنج‌و بۆچوون ،له‌بار‌ه بهگشتیو دهق��ی ئه‌ده‌بی به‌تایبه‌تی‌و ه �ه‌روه‌ه��ا رێ��ب��ازه‌ك��ان��ی خوێندنه‌وه‌و راڤه‌كردنی ده‌قی ئه‌ده‌بی ،كه‌بێگومان له‌دواجاردا هیچ نه‌بێ هه‌وڵێكی بچوكه‌و ده‌چێت ه پاڵ ئه‌وانیتر.
دهق چییه؟
ی ب���ه‌وردی له‌ڕێبازه‌كان ب��ۆئ �هوه (میتۆده‌كان)ی دهق تێبگه‌ین ،له‌پێشا پێویستمان ب �هوهی � ه ل �ه‌خ��ودی دهق تێبگه‌ین .هه‌ڵبه‌ت تێگه‌یشتنێكی وا ،كه‌هیچ نه‌بێت به‌رچاوڕوونییه‌كی ئه‌وتۆمان بداتێ ،ب��ۆئ�هوهی بتوانین له‌ڕێگه‌یه‌و‌ه بچین ه نێو ههندێ ورده‌كاری ی ب��اب�هت�هك�هوه ،ب��ۆ ئهو سه‌رپێیان ه مه‌به‌سته‌ش دهب��ێ په‌نا به‌رین ه بهر بۆچوونی پسپۆڕانی بواره‌كه‌و دواجاریش ل �ه‌ژێ��ر رۆش��ن��ای��ی زان��ی��ن��ی تایبه‌تی خۆماندا ،وهك پێویست‌و بهپێی توانا، شه‌نوكه‌وێكیان بكهین. ب����ۆ پ���ێ���ن���اس���هك���ردن���ی دهق، ب��ۆچ��وون��گ�هل��ێ��ك��ی زۆرو ه�هم�ه‌ج��ۆر ل��هب��ه‌رده‌س��ت��دان ،ك��هه��هری��هك ل�هو ی تێگه‌یشتن‌و پێناسانه‌ش له‌ڕوانگ ه دنیابینی جۆراوجۆرو ئاستی مه‌عریفی‌و فیكری خاوه‌نه‌كانیانه‌وه ،بارگاویین به‌بیروبۆچوونی ج��ی��اواز ،ك ه له‌كۆی گ��ش��ت��ی��دا ،م �هب �هس �ت‌و ئ��ام��ان��ج ل�هو
ده‌قی ئه‌ده‌بی بریتیی ه له‌ده‌قێكی مه‌عریفی (زانسته‌كی) ،به‌واتای ئهوهی رستێك له‌بیروبۆچوونی مه‌عریفه‌ی مرۆڤایه‌تی له‌خۆ ده‌گرێ ،كه‌گرنگترینیان مه‌عریفه‌ی ئه‌ده‌بییه
جیاوازییانه‌دا ،ناساندنی د‌هق‌و چه‌مكی د‌هق‌و رۆش��ن��ك��ردن �هوهی رێگه‌كانی راڤه‌كردن‌و خوێندنه‌وه‌ی دهقه. ی "دهق هیچ كات بۆچوون‌و په‌یام خۆی به‌سانایی نادا بهدهستهوه ،بهڵكو ده‌كرێت به‌شێوازی جۆراوجۆر له‌ده‌ق ی دهق ی تێگه‌یشتن تێبگه‌ین ،شێوه ی ی روان��گ�هو تێڕوانین دهبێت ه چه‌شن ی خوێنه‌ر بۆ دهق .كاتێك له‌تێگه‌یشتن تایبهت بۆ دهق دێین ه گۆ ،له‌ڕاستیدا ی تایبهت لهم ی خوێنه‌رێك روان��گ � ه داهاته‌دا دێت ه ئاراوه)1(". یهكێك له‌پێناس ه گشتییه‌كانی دهق، ی (هیلمسالف)ه ،ك ه له‌ڕاستیدا ئهوه تێگه‌یشتنێكی تایبه‌تییه‌و توانیوویه‌تی تاڕاده‌یه‌كی باش سه‌رنجمان بۆ الی خۆی رابكێشێ .ئهو پێیوایه" :دهق (گۆكراوێكه) ئیدی به‌هه‌رچه‌شنێك بێت :زاره‌كی یان نووسینه‌كی ،درێژ یان كورت ،كۆن یان نوێ" .به‌وه‌شدا ده‌كرێ بڵێین" :وش �هی (ڕاوه‌س��ت�ه) بۆ خۆی به‌ته‌نها ده‌قێكه‌و چ جیاوازییه‌كی لهگهڵ رۆمانێكدا نییه ،چونك ه له‌ڕوانگه‌ی ن��اوب��راوه‌وه ،ههموو به‌رهه‌مهێنراوێكی زمانی ،بۆ خۆی بریتیی ه له‌ده‌قێكی ت���ه‌واو ،ئهمهش ب �هو پێیهی یهكێك له‌خه‌سڵه‌ته‌كانی ههر ده‌قێك ،توانایه‌تی ل �هس �هر ش��ی��ك��ارك��ردن‌و راڤ���هك���اری‌و لێكدانه‌وه‌و دابه‌شكردن ،بۆ چه‌ندین پارچه‌و بهشی بچوك بچوك ،تا راده‌ی ئهوهی چیدی تواناكانی پارچه‌كردن‌و به‌شكردن ده‌گات ه بنبه‌ست)2( . ك �ه‌وات � ه دهق یه‌كه‌یه‌كی گشتی گ��ه‌وره‌ی��هو له‌چه‌ندین گشتی بچوك پێكهاتووه ،كه‌دواجار ههر گشتێك له‌وان ه توانای دابه‌شبوون‌و پارچه‌بوونیان ههیه، بهسهر چه‌ندنی گشتی له‌خۆیان گچكه‌تر. ئهم تایبه‌تمه‌ندییه‌ش واده‌كات ،كه‌ده‌ق ه راسته‌قینه‌كان دره‌نگتر له‌ناوبچن‌و وێڕای تێپه‌ڕبوونی كاتیش گه‌رموگوڕی خۆیان له‌ده‌ستنه‌ده‌ن .كه‌وات ه له‌مه‌و‌ه ده‌گه‌ین ه ئ �هو ب���اوه‌ڕه‌ی بڵێین :ب � هش‌و پارچ ه بچوكه‌كانی دهق ،میكانیزمی كاركردنی ئه‌له‌كترۆن‌و نیترۆمی نێو ئه‌تۆمه‌كانمان بیر ده‌خ�هن�هوه ،ك ه تا بهسهر یه‌كدا دابه‌شبكرێن‌و تا پارچه‌پارچ ه بكرێن، هێنده‌ی تر زیندوو ده‌بنه‌وه. سه‌باره‌ت به‌پێناس ه تایبه‌تییه‌كانی ده‌قیش ،به‌هه‌مانشێو‌ه به‌قه‌د زۆری س��ه‌رچ��اوه ج��ی��اج��ی��اك��ان ،پێناسه‌و لێكدانه‌وه‌ی جیاجیامان له‌به‌رده‌سته. (رشید بن ح��دو) ده‌ڵ���ێ" :دهق بریتیی ه له‌پرۆسه‌یه‌ك ،كه‌نووسینه‌وه‌ی تێدا ده‌خوێندرێته‌وه‌و خوێندنه‌وه‌ی تێدا ده‌نووسرێته‌وه" .هه‌روه‌ها (جولیا كریستیڤا )J.Krisievaده‌ڵ��ێ" :دهق ی ئامڕازێكی زمانه‌وانییه ،له‌ڕێگ ه ی ئاخاوتنه‌وه، به‌ستنه‌وه‌ی به‌پرۆس ه دووب���اره داب�هش��ك��ردن�هوهی سیستمی ی به‌ڕێوه‌ده‌چێت .مه‌به‌ستیش زمانه‌وان ل �هم � ه ه���ه‌واڵ���هك���ردن‌و گه‌یاندنێكی راسته‌وخۆیه ،به‌هاوكاری سه‌رجه‌م چه‌شنه‌كانی گ��ۆك��ردن ،ب��ه‌ڕاب��ردوو و ئ��ێ��س��ت��اش��ی �هوه"( .پ���ۆل ری��ك��ۆر
)P.Recourdیش ده‌ڵێ" :دهق گوتارێك ه ی نووسینه‌وه ،ده‌چه‌سپێ"(.)3 له‌ڕێگ ه ل�هم روان��گ�هی�هوهو له‌لێكدانه‌وه‌ی ئ���هو س��ێ پ��ێ��ن��اس �هی س������ه‌ره‌وه‌دا، ده‌بینین ،پێناسه‌ی یهكهم له‌جوغزی نووسینه‌وه‌و تۆماركردن ده‌رنه‌چووه، ی خوێندنه‌وه‌و بهو پێیهی هه‌ردوو پرۆس ه نووسینه‌وه‌ی تێهه‌ڵكێش كردووهو له‌یه‌ك ی مه‌ودادا مامه‌ڵه‌ی لهگهڵ كردوون .ئهوه (كریستیفا)یش ،وهك به‌رهه‌مهێنراوێك ل �ه‌ده‌ق ده‌ڕوان���ێ‌و په‌یوه‌ستی دهكات به‌سیستمێكی دیاریكراوی زمانه‌وانییه‌وه. پێناسه‌ی سێیه‌میش كه‌ئه‌وه‌ی (ریكۆر) ه ،جه‌ختده‌كاته‌و‌ه لهسهر پرۆسه‌ی نووسینه‌وه ،به‌واتای ئهوهی دهق دیارده‌و حاڵه‌تێكی تۆماركراوه‌و (نووسین)یش، كه‌ره‌سته‌كه‌یه‌تی. ی ه��هن��گ��اوێ��ك زی��ات��ر ب���ۆئ���هوه ل�هن��اوه‌ڕۆك��ی س�ه‌ره‌ك��ی بابه‌ته‌كه‌مان نزیكبینه‌و‌ه بۆچوونێكی (به‌شیر ئیبریر) ،ك ه له‌وتاری (النص االدب��ی ی پێداوه‌و و تعدد القراءات)دا ،ئاماژه
هیچ ده‌قێك نیی ه بتوانین به‌یه‌كجار خوێندنهوه، له‌ڕوخسارو ناوه‌ڕۆكی تێبگه‌ین‌و بچین ه دیوی دووه‌می ده‌قه‌وه‌و تخوبه‌كانی تێپه‌ڕێنین .دیار ه ههر ئهو حاڵه‌ته‌ش كۆمه‌كمان دهكات ی ده‌قی سه‌ركه‌وتوو بهو ه له‌ده‌قی سه‌رپێیی‌و بازاڕی لێكجیابكه‌ینه‌وه نووسیویه‌تی ،ده‌خه‌ینه‌ڕوو .ئهو پێیوایه: "دهق��ی ئ�ه‌ده‌ب��ی بریتیی ه له‌ده‌قێكی مه‌عریفی (زانسته‌كی) ،به‌واتای ئهوهی رستێك له‌بیرو بۆچوونی مه‌عریفه‌ی مرۆڤایه‌تی له‌خۆ ده‌گرێ ،كه‌گرنگترینیان مه‌عریفه‌ی ئه‌ده‌بییه ،بهاڵم ئهو جۆره مه‌عریفه‌ی ه به‌ته‌نها ب �هس نیی ه بۆ ته‌واوكردنی ده‌قێكی ئه‌ده‌بی ،هه‌ربۆی ه تێگه‌یشتن له‌ده‌قێكی وا ،بۆ خوێنه‌رێك، كه‌ته‌نها شاره‌زایی له‌مه‌عریفه‌ی ئه‌ده‌بیدا هه‌بێ ،كارێكی ئاسان نییه ،بۆی ه ده‌بێ په‌نا به‌رێت ه بهر مه‌عریفه‌گه‌لێكی تر، چونك ه ده‌قی ئه‌ده‌بی ،مه‌عریفه‌گه‌لی هه‌مه‌جۆر ل �ه‌خ��ۆده‌گ��رێ :مێژوویی، ده‌روون����ی ،ك��ۆم �ه‌اڵی �هت��ی ،سیاسیو تهنانهت مه‌عریفه‌ی ئابووریی‌و زانستیشی تێدایه‌و هه‌روه‌ها سه‌رجه‌م مه‌عریف ه مرۆڤایه‌تییه‌كانی تر ،ههر ئه‌وه‌شه، ك ه به‌رپرسیاره‌تییه‌كی تر ده‌خات ه ی ل�هب��واری ئ �ه‌د‌هب‌و ئه‌ستۆی ئ�هوان� ه نووسین‌و خوێندنه‌وه‌دا خۆیان قاڵ كردووهو ده‌ستیان داوه‌تێ ،كه‌ئه‌ویش
بریتیی ه له‌زانینی زۆرترین بڕی مه‌عریفه‌و زانیاری ،تا له‌ڕاڤه‌كاری‌و خوێندنه‌وه‌ی ده‌قه‌كاندا پشتیان پێببه‌ستن.
رێبازه‌كانی خوێندنه‌وه‌ی دهق چیین؟
هیچ ده‌قێك نیی ه بتوانین به‌یه‌كجار خوێندنهوه ،ل�ه‌روخ��س��ارو ن��اوه‌ڕۆك��ی تێبگه‌ین‌و بچین ه دیوی دووه‌می ده‌قه‌وه‌و تخوبه‌كانی تێپه‌ڕێنین .دیاره ههر ئهو ی حاڵه‌ته‌ش كۆمه‌كمان دهك��ات بهوه ده‌قی سه‌ركه‌وتوو له‌ده‌قی سه‌رپێیی‌و ب��ازاڕی لێكجیابكه‌ینه‌وه .هاوكات ئهو حاڵه‌ته ،دهبێت ه رێگه‌و رایه‌ڵێكی باش له‌نێوان خ��اوه‌ن د‌هق‌و وهرگ��ردا (واتا ل�هن��ێ��وان ن��ووس��ه‌رو خ��وێ��ن �ه‌ردا) ،بۆ دروستبوونی پردی په‌یوه‌ندیی له‌نێوان ه��ه‌ردوو الی��ان��دا ،ه��هروهك ئ�هو پردی په‌یوه‌ندییه‌ی نێوانیشیان ،بۆخۆی ی گه‌یاندنی (په‌یامی دهبێت ه ئه‌رخ ه دهق) ،ك�ه‌دواج��ار ئهمهش مه‌به‌ست‌و ی سه‌ركه‌وتووه. ئامانجی ههموو ده‌قێك رێ��ب��ازه‌ك��ان��ی دهق��ی��ش وهك زۆر الیه‌نی تری ژیانی مرۆڤایه‌تی ،بهپێی س �ه‌رده‌م گۆڕانیان بهسهردا هاتووه‌و گه‌شه‌یان ك���ردووه ،ئ �ه‌وه‌ب��وو لهگهڵ ی (چارلس داروین) ی تیۆره‌ك ه ده‌ركه‌وتن ی ره‌گه‌زه‌كان) ی (بنه‌چ ه دا ،به‌ناونیشان ی له‌بواری ئه‌ده‌بیشدا تاقیكرایه‌وه‌و سوود لێبینرا ،به‌تایبه‌تیش لهساڵی 1957دا ی ی به‌ناونیشان (سپینسه‌ر) كتێبێك (پێشكه‌وتن‌و یاساو هۆیه‌كانی) نووسی‌و ی ی مێژوو ی روونكردهوه ،ك ه له‌نێوان ئهوه ی هونه‌رو ئه‌ده‌بیاتدا هه‌روه‌كو زانسته‌كان ی ده‌كرێت. تر گه‌شه‌كردن به‌د دكتۆر (هیمدادی حوسێن) درێژ‌ه بهو رایه‌ی سهرهوه ده‌دات‌و ده‌ڵێ" :ئهمهش رۆڵ��ی باشی گێڕا ل�ه‌ڕوون��ك��ردن�هوهی ی ك��اری��گ�هری��ی كۆمه‌ڵگه‌و چۆنییه‌ت ی داب��ون��هری��ت‌و ئ��هو گۆڕانكارییان ه ی كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و رامیاری‌و بهسهر ژیان ی ئابووریدا دێن‌و لهسهر بۆچوون‌و رامان ی ئه‌ده‌بیدا ی ده‌قێك نووسه‌رو له‌پێكهێنان ی رۆڵی خۆیان ده‌بینن، ی گشت بهشێوهیهك ی ره‌خنه‌گری فه‌ڕه‌نسی (تین وه‌كو ئهوه )Tainبه‌كاریگه‌ریی ژینگه‌و ره‌گ�ه‌زو ی ده‌نێت ،ئهم كێشهی ه ده‌وروب��هر ناو ی ی میلله‌تان له‌ڕۆژی ئه‌مڕۆدا له‌ئه‌ده‌بیات ی پێده‌كرێت.. رۆژهه‌اڵت‌و رۆژئاوادا ههست ()4 ئ����هو ح��اڵ��هت��ی گ���هش���هك���ردن‌و پێشكه‌وتن‌و گۆڕانكاریی ه له‌دونیای دهق����دا ،وای���ك���ردووه ه���هر ك�هس�هو بهشێوهیهك رێبازه‌كانی دهق دیاری بكه‌ن‌و قسه‌ی خۆیانی لهسهر بكهن، هه‌روه‌ك (چارلز بڕێسلێر) به‌مشێوه‌ی ه قسه‌ی لهسهر ك���ردووهو وتوویه‌تی: "ئ��ێ��م�ه ب��ۆ خ��وێ��ن��دن �هوهی رۆم���ان، كورته‌چیرۆك ،شیعر یان ههر چه‌شن ه ده‌قێكی ئه‌ده‌بی تر چوارچێوه‌یه‌كی زه‌ینیمان ههیه ،ك ه به‌شێوه‌ی خودئاگا یان ناخودئاگا ،چاوه‌ڕوانییه‌كانمانی تێدا گونجاوه ،هه‌روه‌ها ئهو شته‌ی ك ه له‌ده‌قێكدا هه‌ڵیده‌بژێرین‌و ده‌ینرخێنین وهك دوو الی�هن��ی چ��اك ی��ان خ��رپ،
رێبازه‌كانی ده‌قیش وهك زۆر الیه‌نی تری ژیانی مرۆڤایه‌تی ،بهپێی سه‌رده‌م گۆڕانیان بهسهردا هاتووه‌و گه‌شه‌یان كردووه ئه‌خالقی یان نائه‌خالقی‌و جوان یان ناحه‌ز ده‌یسه‌لمێنین ،ئهوهی راستیبێ، دهب �هس��ت��رێ��ت �هوه ب���هو چ��وارچ��ێ��وه زه‌ی��ن��ی��ی �هی ك���هب���ه‌رده‌وام له‌حاڵی به‌رفراوانبووندایه"()5 كه‌وات ه خه‌سڵه‌تی گۆڕانكاریی‌و پ�ه‌ره‌س�هن��دن له‌شێوه‌و شێوازه‌كانی ده‌قدا ،وایكردووه ،كه‌بۆچوونگه‌لی زۆرو لێكجیاواز لهو باره‌دا بێت ه كایه‌وه ،بۆی ه خراپمان نه‌كردووه ،ئهگهر لێره‌دا جارێكی تر پاڵپشتی له‌بۆچوونێكی (بڕێسلێر) بكهین ،ك�ه‌ده‌ڵ��ێ " :تیۆریمان هه‌ی ه ی ئه‌ده‌بی سووره‌و ی به‌رهه‌م لهسهر خود پێیوای ه دهق هه‌ڵگری سه‌رله‌به‌ری ئهو زانیاریی ه پێویستانه‌یه ،كه‌ده‌مانگه‌یه‌نن ه ی لهم ده‌ڤ��هری راڤ �هك��ردن .تیۆرییه‌ك ی ده‌ست ه دهق له‌چوارچێوه‌و زه‌مین ه ی خۆی م��ێ��ژووی�یو كۆمه‌اڵیه‌تییه‌ك ه داده‌ب�����ڕێ‌و س �ه‌رن��ج دهدات���� ه فۆرم ه ی دهق ،وهك ئه‌ده‌بیی ه جۆراوجۆرهكان ی زاراوه ،وشه‌بژێرو شێواز ،تیۆرییه‌ك تر دێت‌و هه‌وڵده‌دا دهق بهپێی زه‌مین ه مێژوویی‌و سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و ئاینیو ئابوورییه‌كان بخوێنێته‌وه"()6 به‌هه‌رحاڵ ،ئێم ه ده‌گه‌ڕێینه‌و‌ه سهر ئهو حاڵه‌ته‌ی ك ه بهشێوهیهك دیارو بهرچاو لهالیهن زانایانه‌و‌ه قسه‌ی لهسهر كراوه ،ئه‌ویش دیاریكردنی دوو رێگه‌یه، یان دوو رێبازیان ده‌ستنیشانكردوو‌ه بۆ خوێندنه‌وه‌ی دهق ،كه‌بریتین له :رێبازی ده‌ره‌ك��یو رێبازی ناوه‌كی.لێر‌ه به‌دوا زیاتر تیشك ده‌خه‌ین ه سهر ئهو دوو رێبازه. * سهرچاوهو په‌راوێزه‌كان: ی نیا :دوو شێوه .1عهلی ره‌زا قایم بۆ شیته‌ڵكاری دهق له‌گۆشه‌نیگای شالیر ماخێر ،و .عادل محهمهد پور ،چاپی ی هه‌تاویی ،تاران ،ال 21 یهكهم 1380 .2د .لمیا‌و باعشن :نظریات قرا‌و‌ه النص ،موقع (الجزیر‌ه الثقافیة)، فچا‌وات ،العدد (2008/1/7 ،)228 .3بشیر ئیبریر :النص االدب �یو تعدد القرا‌وات ،بحپ فی .google .4هیمدادی حوسێن :ده‌روازه‌یه‌ك بۆ ره‌خنه‌ی ئه‌ده‌بی ك��وردی ،چاپی یهكهم ،ههولێر ،2007ال()26-25 ی .5چ��ارل��ز بڕیسلێر :ره‌خ��ن� ه ئه‌ده‌بی‌و قوتابخانه‌كانی ،و :عه‌بدولخالق یه‌عقووبی ،چاپی یهكهم ،ههولێر ،2002 ال .24 .6ه .س .پ ،ال .28
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
18فه‌رهه‌نگ
ئهحمهد كایا (دیموكراتی ماندوو) ئا :سووسه‌ن ئه‌بوبه‌كر
دڵم ته‌نگه قسه‌م بۆ بك ه خه‌ریكه تیاده‌چم له‌ته‌نیشتمدا ،بێده‌نگی‌‌و هیچ ناڵێی ته‌ماشام دهك هیو نابینی ی وشك ده‌بم ئهگهر ده‌ستم لێبد‌ه له‌ده‌روونمدا له‌خۆكوشتن ده‌ترسم ئهگهر جارێك پێبكه‌نی ده‌گریم ئهگهر جارێكیتر پێبكه‌نی خۆم ده‌دۆزمه‌وه كاممان هه‌ی ه ناوی ئهحمهد ی ی كوردی كوردستان كایا ،گۆرانیبێژ باكوورمان نه‌بیستبێت ،ك ه ی چڕی‌‌و دژ ی ئازاد تامرد سروود به‌دیكتاتۆره‌كان وه‌ستایه‌وه‌و هیچ كات هه‌ڕه‌ش هی فاشیسته‌كان‌و ی سه‌پاندنی زیندان به‌سه‌ریدا وا ی پاشگه‌زبێته‌وه. لێنه‌كرد له‌باوه‌ڕه‌كان ی ماندوو ئهحمهد كایا كه به‌دیموكرات ی ناسرابوو ،هه‌مووكات به‌گۆرانییه‌كان به‌زمانی توركه فاشیستهكان دژ به‌كلتووری فاشیستییان ده‌وه‌ستایه‌وه. ی ی گۆران ی كورد ئهو كاته‌ش به‌زمان ی «كاروان»ی ده‌خوێند ،ده‌بوو به‌هۆ رق‌و تووڕه‌یی فاشیسته توركه‌كان. ئهو فاشیستان هی كه‌هیچ كات ئاماده نه‌بوون قبوڵی بكهن كه‌كورد وهك ی نه‌ته‌وه‌یه‌ك بوونی ههیهو زمان كوردیش زمانی ئهو نه‌ته‌وه‌یه‌یه‌و ده‌كرێ پێی بخوێندرێ‌‌و بنووسرێ‌و ئاوازو گۆرانی پێ بووترێت. ئهحمهد كایا گۆرانیبێژی به‌‌ناوبانگی كورد ساڵی 1957 له‌‌شاری مه‌‌التیای توركیا له‌‌دایكبوو و پێنجه‌‌مین‌و لهههمانكاتدا دوایین منداڵی بنه‌‌ماڵه‌‌ی كایا بوو .ههر له‌‌ته‌‌مه‌‌نی پێنج ساڵییه‌‌وه ئاشنای ساز بوو .له‌‌منداڵیدا یه‌‌كه‌‌مین گۆرانی بۆ برا گه‌‌وره‌‌كه‌‌ی وتبوو بهناوی (یاشار). جارێكیش لهرۆژی كرێكاراندا بهرنامهیهكی بهڕێوهبرد. هێشتا مێرمنداڵێك بوو به‌هۆی هه‌‌لومه‌‌رجی دژواری ژیانی باوكی، بنه‌‌ماڵه‌‌كه‌‌ی بۆ شاری ئه‌سته‌نبوڵ كۆچیانكرد .باوكی كهپێشتر له‌‌كارگه‌‌یه‌‌كی رستن‌وچنیندا كاریده‌‌كرد، له‌‌ئه‌‌سته‌‌نبوڵ له‌‌پێشانگایه‌‌كدا خهریكی كارو په‌‌یداكردنی بژێوی رۆژانه‌‌ی بوو .ئهحمهد كایا له‌‌مباره‌‌وه دهڵێت «ههموو رۆژێك كه له‌قوتابخانه‌‌وه ده‌‌گه‌‌ڕامه‌‌وه ماڵی خۆمان ،باوكم دهبینی كه‌‌خه‌‌ریكی شۆردنی ئۆتۆمبێله‌‌و بهردهوام له‌‌دڵی خۆمدا ده‌‌موت ،كاتێك گه‌‌وره‌‌بم پێشانگایه‌‌ك بۆ باوكم ده‌‌كڕم تاخۆی ئه‌‌رباب‌و ئاغای خۆی بێت» ،بهاڵم ئهمه تهنها خه‌‌ونێك بوو ،چونكه ماوهیهك دوای ئهمه باوكی مرد ،ئهحمهد كه‌‌بچوكترین ئهندامی بنه‌‌ماڵه‌‌كه‌‌یان بوو ،رووبهڕووی هه‌‌لومه‌‌رجێكی زۆر دژوار بووهوه له‌‌ژیانیدا .خۆی ده‌‌گێڕێته‌‌وه «تهنانهت نه‌‌مده‌‌توانی بلیتی پاس بكڕم» سه‌‌رده‌‌می الوێتی كایا هاوكات بوو لهگهڵ كوده‌‌تای (كه‌‌نعان ئوزون)و ئهو سه‌‌ركوت‌و راوه‌‌دونانه‌‌ی بهسهر فه‌‌زای سیاسی ــ كۆمه‌‌اڵیه‌‌تیی توركیادا سه‌‌پا. ئه‌‌لبومی یهكهم :ئهحمهد كایا كه‌‌زۆر بهتوندی دژی ئهم بارودۆخه بوو ساڵی 1985به‌‌یارمه‌‌تی هاوڕێیانی ئه‌‌لبومێكی ده‌‌ركرد بهناوی «مه‌‌گری ئه‌‌ی منداڵ»و هیچ هیوایه‌‌كی نهبوو كه لهالیهن خه‌‌ڵكه‌‌وه پێشوازی لێبكرێت، تهنها مه‌‌به‌‌ستی ئهوه بوو به‌‌ڕێگه‌‌ی ی ناڕه‌‌زایه‌‌تیی خۆی گۆرانییه‌‌كانی ده‌نگ
به‌‌گوێی خه‌‌ڵك‌و دهسهاڵتی ئه‌‌وده‌‌م بگه‌‌یه‌‌نێت .چهند رۆژ پاش ده‌‌ركه‌‌وتنی ئه‌‌لبومه‌‌كه ،هێزه ئه‌‌منییه‌‌كانی توركیا كاسێته‌‌كه‌‌یان كۆكرده‌‌وه به‌‌بیانووی ئهوهی چهند گۆرانییه‌‌كی سیاسی تێدا بووه .دوای ناڕه‌‌زایه‌‌تییه‌‌كی زۆر ،فرۆشتنی كاسێته‌‌كه‌‌ی ئازادكرا. ئهمهش بووه هۆی ئهوهی كایا زیاتر به‌‌ناوبانگ بێتو پێشوازییه‌‌كی بهرچاو له‌‌یه‌‌كه‌‌مین بهرههمی بكرێت. ئه‌‌لبومی دووهه‌‌م :ماوهیهكی كورت پاش پێشكه‌‌شكردنی ئه‌‌لبومی یهكهم، دووهه‌‌مین ئه‌‌لبومی بهناوی «دڵته‌‌نگی بۆ غه‌‌مه‌‌كان» ههر به‌‌ستایل‌و شێوازی ئه‌‌لبومی یهكهم كه‌‌وته بازاڕه‌‌وه. ناوی ئه‌‌لبومی سێهه‌‌می «گۆرانی عه‌‌شق» بوو ،ئهم ناوه‌‌ش له‌‌شیعرێكی شاعیری تورك (ئولكو ی ته‌‌مه‌‌ر) وه‌‌رگیرابوو ،كه به‌هۆ بیروڕای سیاسییهوه مهرگی بهسهردا داسه‌پابوو. ئه‌‌لبومی چواره‌‌می كایا ناوی «ساتێك دادێت» بوو كهههندێك شیعری ئولكو ته‌‌مه‌‌ر ،ئاتیال ئایهان‌و حهسهن حسێن كوركمازی ده‌‌گرته‌‌خۆ. ناوی ئه‌‌لبومی پێنجه‌‌می «دیموكراتی ماندوو» بوو ،ئهمه دواتر بوو به‌‌نازناوی ئهحمهد كایا كهههر لهم ئه‌‌لبومه‌‌ی وه‌‌رگیرابوو. ئه‌‌لبومی شهشهم :كایا لهساڵی 1987دوای ئاشنابوون لهگهڵ «یوسف خه‌‌یاڵ ئۆغڵو» الپه‌‌ڕه‌‌یه‌‌كی نوێی له‌‌ژیانی هونه‌‌ری خۆی هه‌‌ڵدایه‌‌وه ،ئه‌‌لبومی «هه‌‌سته راپه‌‌ڕین» كه‌‌زۆربه‌‌ی شیعره‌‌كانی ی خه‌‌یاڵ ئۆغڵو بوو، هۆنراوه له‌هه‌‌لومه‌‌رجی دژواری سیاسی توركیادا ،كایای كرده یهكێك له‌‌به‌‌ناوبانگترین‌و خۆشه‌ویستترین گۆرانیبێژانی توركیا. ئه‌‌لبومی حه‌‌وته‌‌می هه‌‌ڵبژارده‌‌یه‌‌ك بوو له‌‌گۆڕانییه پێشكه‌‌شكراوه‌‌كانی له‌‌كۆنسێرت‌و‌ساڵی 1988 خرایه‌‌بازاڕه‌‌وه. ئه‌‌لبومی هه‌‌شته‌‌می ناوی «بهختیار» بوو و لهساڵی 1990دا پێشكه‌‌شكرا. ئه‌‌لبومی نۆهه‌‌می بهناوی «دیواری عه‌‌شق» ههر لهههمان ساڵدا پێشكه‌‌شكرا. ئه‌‌لبومی ده‌‌یه‌‌می وهك ئه‌‌لبومی حه‌‌وته‌‌م هه‌‌ڵبژارده‌‌یه‌‌ك بوو له‌‌كۆنسێرته زیندووه‌‌كانی‌و ساڵی 1990 پێشكه‌‌شكرا. ئه‌‌لبومی یازده‌یه‌می بهناوی «تووشی ده‌‌ردیسه‌‌ر بووم» ساڵێك دواتر پێشكه‌‌شی هۆگرانی كرا. ئه‌‌لبومی دوازده‌یه‌می ههمان ساڵ‌و بهناوی «نزیكم مه‌‌به‌‌وه ،ده‌‌نا ده‌‌سوتێی» خرایه بازاڕه‌‌وه. ئه‌‌لبومی سێزده‌یه‌می ساڵی 1993 پێشكه‌‌شكرا بهناوی ئازارچێشوو. ی ساڵی 1994 ئه‌‌لبومی چوارده‌یه‌م
كایا بهگشتی 21 ئه‌‌لبومی لهدوای خۆی كه 19یان بهر به‌‌جێهێشت له‌‌مه‌‌رگی‌و 2دانه‌‌شیان دوای مهرگی خۆیو به‌هه‌وڵ‌و ماندووبوونی هاوسه‌‌ره‌‌كه‌‌ی باڵوبوونه‌‌وه
ئهحمهد کایا
پێشكه‌‌شكرا بهناوی «گۆرانییه‌‌كانم بۆ چیاكان». ئه‌‌لبومی پازده‌یه‌می ساڵی 1995 پێشكه‌‌شكرا بهناوی «تێمبگه». ئه‌‌لبومی شازده‌یه‌می كایا ساڵی 1996پێشكه‌‌شكراو «ئه‌‌ستێره‌‌و رهنگدانهوهی لهناو ئاودا» بوو .لهم ئه‌‌لبومه‌‌دا گۆرانییه‌‌كانی پێشتری خۆی وتووه‌ته‌‌وه. ئه‌‌لبومی حه‌‌ڤده‌یه‌می كایا ساڵی 1998بهناوی «رووبه‌‌ڕووبوونه‌‌وه لهگهڵ دۆست‌و دوژمن» پێشكه‌‌شكرا. ئه‌‌لبومی هه‌‌ژده‌یه‌می كایا ناوی «خودا ماڵئاوا» بوو كهدوای مه‌‌رگی‌و لهساڵی 2001دا پێشكه‌‌شكرا .لهم ئه‌‌لبومه‌‌یدا گۆرانییه‌‌كی كوردی ههیه بهناوی «كاروان» و ههر ئهمهش كاره‌كانی كایای له‌هه‌موو ئه‌لبوومه‌كانیتر جیاكرده‌وه. ئه‌‌لبومی نۆزده‌یه‌می كایا كه‌‌سێ ساڵ دوای مهرگی ئهو به‌هه‌وڵی ژنه وه‌‌فاداره‌‌كه‌‌ی ،لهساڵی 2003دا پێشكه‌‌شكرا ،ناوه‌‌كه‌‌ی به‌‌مجۆره‌‌یه «هه‌‌ندێكیش تۆ بگری». ئه‌‌لبومی بیسته‌‌می كایا كه‌‌پێنج ساڵ دوای مه‌‌رگی‌و هه‌‌میسان به‌هه‌وڵ‌و كۆششی هاوسه‌‌ره‌‌كه‌‌ی لهساڵی 2005 دا پێشكه‌‌شكرا. لهساڵی 2002دا ئه‌‌لبومێكی باڵوكردهوه بهناوی «ببیسته سه‌‌رزه‌‌مینی خۆشه‌‌ویستم» كه‌‌تیایدا بیست گۆرانیبێژی الوی توركیا ،بیست گۆرانی ئهحمهد كایایان وتووه‌ته‌‌وه لهوانه (هالوك له‌‌وه‌‌ند ،یاوز بینگۆل، یه‌‌ڵماز ئه‌‌ردۆغان ،كارداش توركوله‌‌ر، كئورجه‌‌ك عهلی و ،)...ئهم بهرههمه له‌‌توێی دوو «سیدی»دا باڵو بووهوه. كایا بهدرێژایی تهمهنی هاوكاریی شاعیره گه‌‌وره‌‌كانی كرد .جگه له‌‌خه‌‌یاڵ ئۆغڵو ،ههندێك كه‌‌سی وهك «ئاتیال ئیلهان ،ئۆرهان كوتاڵ» سهرچاوهی شیعریی گۆرانییه‌‌كانی كایا بوون .بوونی ئهحمهد كایا لهههر شوێنێك كۆمهڵێك كێشهی ده‌‌نایه‌‌وه، چونكه به‌‌قسه‌‌كانی دژبه‌‌رانی ئازادی له‌‌توركیا ئازار ده‌‌دا .ههر بهم بۆنه‌‌وه، كایا چهند ساڵێك له‌‌توركیا كۆنسێرتی لێ قه‌‌ده‌‌غه كرا .خۆی دهڵێت «كارێك دهكهم ههرگیز له‌‌مێشكی دژبه‌‌رانی نه‌‌سڕێته‌‌وه‌‌و بهردهوام ئازاریان بدات». جارێكیان له‌‌وتووێژێكیدا لهگهڵ میدیا ی تیڤی رایگهیاند ههموو كات كفنه‌ك ه
ی مه‌رگه له‌پێناو له‌گه‌ڵه‌و ئاماده ئازادیدا. كایا لهساڵی 1998دا له‌‌مه‌‌راسیمی وهرگرتنی خه‌‌اڵتی ساڵی باشتریینه‌‌كانی توركیا (خه‌‌اڵتی ئهنجومهنی رۆژنامهنووسان) رایگهیاند لهمهودوا بهكوردی گۆرانی ده‌‌ڵێت‌و ئینجا روویكرده میدیاكانی توركیا كه‌‌ئه‌‌گه‌‌ر كلیپه‌‌كانی باڵونه‌‌كه‌‌نه‌‌وه، ئهوا پێویسته وهاڵمی خهڵك بدهنهوه .ئهمهش بووه هۆی وروژانی ی ی كورد فاشیستهكان كه‌زمان به‌الیانه‌وه قه‌ده‌غ ه بوو .دوای ئهم هه‌‌ڵوێسته‌ی كایا نه‌‌ته‌‌وه‌‌په‌‌رسته‌‌كانی تورك هێرشیان كرده سهر كایا ،لهبهر قسه‌‌كانی لهم مه‌‌راسیمه‌‌دا ،رۆژی دواتر كایا لهالیهن میته‌و‌ه بانگكراو خرایه زیندان ،بهاڵم چهند سه‌‌عات ی ی ناڕه‌زایه‌تی ده‌ربڕین دواتر به‌هۆ پارێزه‌ره‌كانیه‌وه ئازادكرا. ی سیاسی ی بارودۆخ به‌هۆ توركیاو‌ه كایا ساڵه‌كانی كۆتایی تهمهنی له‌هه‌نده‌ران ژیاو ژیان ی جیاوازی وهك له‌چه‌ند واڵت به‌لجیكا‌و فهڕهنسا ئهزموون كرد، كایا به‌هاوكاری دانیال میتران خێزانی فه‌‌رانسوا میتران سهرۆك كۆماری كۆچكردووی فهڕهنسا ،توانی ی مانه‌و‌ه ی ساڵێك ئیقام ه بۆ ماوه له‌فه‌ڕه‌نسا وه‌ربگرێت .هاوكات كایا ی غیابی له‌‌دادگای توركیادا بهشێوهیهك 10ساڵ زیندانی بهسهردا داسه‌پا، چهند مانگ دوای ئهم رووداوانه، به‌‌ره‌‌به‌‌یانی 16ی نۆڤه‌‌مبه‌‌ری 2000 ی ی جه‌ڵت ه له‌‌ته‌‌مه‌‌نی 42ساڵیدا به‌هۆ ی دڵه‌و‌ه ماڵئاوایی له‌ژیان كردو دڵ ی خۆی غه‌مبار كرد، ئه‌وینداران هه‌رچه‌ن دواتر كۆمهڵێك گومان ههبوو لهسهر مهرگی ئهم هونه‌رمه‌ند‌ه ی ناسراوه كه به‌گۆرانییه‌كانی له‌رز‌ه ده‌خسته گیانی دیكتاتۆره‌كان. كایا بهگشتی 21ئه‌‌لبومی لهدوای خۆی به‌‌جێهێشت كه19یان بهر له‌‌مه‌‌رگی‌و 2دانه‌‌شیان دوای مهرگی خۆیو به‌هه‌وڵ‌و ماندووبوونی هاوسه‌‌ره‌‌كه‌‌ی باڵوبوونه‌‌وه. به‌‌ناوبانگترین ئه‌‌لبومی كایا بریتییه له(سترانه‌‌كانم بۆ چیا) كه‌‌ساڵی 1994 باڵوبوویهوهو ملیۆنێك‌و نیوی لێ فرۆشراو بوو به‌‌پڕفرۆشترین ئه‌‌لبومی مۆزیكی لهمێژووی مۆزیكی توركیادا. به‌‌ناوبانگترین بهرههمی (لهگهڵ
به‌‌ناوبانگترین ئه‌‌لبومی كایا بریتییه له (سترانه‌‌كانم بۆ چیا) كه‌‌ساڵی 1994 باڵوبوویهوهو ملیۆنێك‌و نیوی لێ فرۆشراو بوو به‌‌پڕفرۆشترین ئه‌‌لبومی مۆزیكی لهمێژووی مۆزیكی توركیادا. گریانه‌‌كانمان) لهم ئه‌‌لبومه‌‌دایه كه الیه‌‌نگران‌و تهنانهت دژبه‌‌رانیشی سه‌‌رسام كردوه .شیعری گۆرانییه‌‌كانی له‌‌چوارچێوه‌‌ی (پرۆتێستدایه‌‌و ههر ئهمهش وای كردووه كه‌‌پێی بوترێت دامه‌‌زرێنه‌‌ری ستایلی پرۆتێست لهتوركیادا ،بهشێوهیهك كه لهتوركیادا وهك دامه‌‌زرێنه‌‌ری شێوازی مۆزیكی ئازاد له‌‌قه‌‌ڵه‌‌مده‌‌درێت. نه‌ترسی‌و وره‌‌ی بهرز له‌‌تایبه‌‌تمه‌‌ندییه به‌‌رچاوه‌‌كانی كایا بوو .وهك خۆی ده‌‌یووت بهردهوام لهگهڵ مه‌رگدا ده‌ژی باكیشی نیی ه له‌مه‌رگ ،گۆڕه‌‌كه‌‌ی له «پێرالتنێر»ی ی پاریسه ،ئهو گۆڕستانه‌ی كه‌ژماره‌یه‌ك زۆر له‌نووسه‌ران‌و شۆڕشگێرانی تێدا نێژراوه‌و ناشتنیشی لهبهر ئهوه بوو كه‌گوڵته‌ن خێزانی كایا لهگهڵ ئهوه نهبوو ته‌رمه‌ك هی ببرێته‌وه توركیا. دروشمی كایا رێزگرتن له‌‌بیروبڕواو ئازادی رامان بوو و ههموو تهمهنی خۆیشی لهم پێناوه‌‌دا به‌‌ختكرد. ێ شه‌و له‌خه‌ومدا بووی دوێن بیرت دهكهم دایه ده‌ستت ههر لهناو ده‌ستم بوو ده‌گریای فرمێسكه‌كانتم سڕی دایه شووشه‌كان شكان ده‌ستم له‌خوێندا نوقم بوو وهره الم وهره الم دایه
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)36چوارشه‌ممه2010/6/16 ،
ی پێنجهم ـ به‌رامبه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پهروهرده 0533184771 ی میران ـ نهۆم ی سالم ،ته‌الر ی كوردستان ،سلێمانی ـ شاڕێ ههرێم
ی سول ی تێلیگراف خاوه‌نی ئیمتیاز :كۆمپانیا
سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن :ئیدریس عومه‌ر info@destur.net - 0533187811
i n f o @ d e s t u r. n e t
جێگری سه‌رنووسه‌ر :وریا حه‌مه‌تاهیر سکرتێری نووسین :شۆڕش خالید به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ریی :شێرکۆ خانزادی
رۆژان‌ه گه‌رماوگه‌رم هه‌واڵ‌و رووداوه سه‌رنجڕاکێشه‌کانی مۆندیالتان بۆ ده‌گوازێته‌وه w w w. y a r y. d e s t u r. n e t
ی ی سه‌رده‌شت عوسماندا له‌سلێمان ئه‌مڕۆ له‌چل ه ی ئه‌نجامده‌درێت ی جه‌ماوه‌ر كۆبوونه‌وه‌یه‌ك
مه‌عاز فه‌رحان‌و زانیار محهمهد
كه‌مپینی چاالكییه‌كانی بێده‌نگ نابین ئه‌مڕۆ له‌سلێمان ی مه‌راسیمێك بۆ ی��ادی چل هی ماته‌مینی سه‌رده‌شت عوسمان سازده‌كات، ئه‌ندامان ی كه‌مپینه‌ك ه ره‌خن ه ی ئه‌وه‌شده‌گرن ك�ه‌دوای 40رۆژ له‌تیرۆكردنی سه‌رده‌شت عوسمان ،لیژنه‌ی به‌دواداچوون‌و لێكۆڵینهوه ل �هك��وش��ت��ن��ی س���ه‌رده‌ش���ت قسه‌یه‌كی باوه‌ڕپێكراوی نه‌دركاندووه‌‌و ڕایده‌گه‌یه‌نن ك ه ئهوه ی لیژنه‌ك ه ده‌یڵێت «ههموو خهڵك ده‌یزانێت». به‌بۆن ه ی چل ه ی ماته‌مینی‌‌و تێپه‌ڕبوونی چل رۆژ بهسهر تیرۆركردن ی سه‌رده‌شت عوسمانی رۆژن��ام �هن��ووس‌و خوێندكاری زانكۆ ،ئه‌مڕۆ چوارشه‌مم ه كاتژمێر 05:30 ل �هب �ه‌رده‌رك � ی س���ه‌را ی ش��ار ی سلێمانی مه‌راسیمێك بۆ چل ه ی ماته‌مینی ی سه‌رده‌شت عوسمان سازده‌كرێت. ره‌حمان غه‌ریب بهڕێوهبهر ی سه‌نته‌ری میترۆ بۆ داكۆكیكردن له‌ڕۆژنامه‌نووسان‌و ئ �هن��دام � ی كه‌مپین ی ب��ێ��دهن��گ نابین، له‌لێدوانێكدا به‌ده‌ستوور ی وت «ده‌مانه‌وێت ل �ه‌چ��ل � ه ی م��ات �هم��ی��ن � ی س���ه‌رده‌ش���ت���دا، داخوازییه‌كانمان جێبه‌جێبكرێن ،كه‌ئه‌وانیش ئاشكراكردن ی بكوژان ی سه‌رده‌شت عوسمان‌و ره‌وانه‌كردنیان ه بۆ ب���ه‌رده‌م دادگایه‌كی عادیالنه». ره‌ح��م��ان غ �هری��ب وت��ی «تائێستا
لیژنه‌ك ه نه‌یتوانیو‌ه زانیارییه‌ك ی باوه‌ڕپێكراو ئاشكرابكات ،ئهوه ی ك ه تائێستا لیژنه‌كه ئاشكرایكردووه ،ئه‌وه‌بوو‌ه كه‌ڕایگشتی‌‌و خهڵك ی عه‌وامیش ده‌یزانێت ،بۆی ه لیژنه‌كه قسه‌یه‌ك ی بڕواپێكراو ی نه‌دركاندووه». ب��ڕی��اره له‌مه‌راسیمه‌ك ه ی ئ �هم��ڕۆدا یاداشتێك ئاراست ه ی سه‌رۆكایه‌تی ی هه‌رێم‌و په‌رله‌مان‌و حكومهت بكرێت‌و داواده‌كرێت به‌زووترین كات بكوژان ی سه‌رده‌شت عوسمان ئاشكرابكرێت‌و كه‌یسه‌ك ه ی ون نه‌كرێت. ال ی خۆیه‌و‌ه كه‌مال ڕه‌وف سه‌رنووسه‌ری ڕۆژن��ام � ه ی ه��اواڵت��یو ئه‌ندام ی كه‌مپینی بێده‌نگ نابین له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وت � ی «نیگه‌رانین له‌كاره‌كان ی لیژن هی ب�ه‌دواداچ��وون� ی تیرۆركردن ی سه‌رده‌شت عوسمان ،چونك ه تائێستا زانیارییان باڵونه‌كردووه‌ته‌وه». وتیش ی «ئهو لیژنه‌یه ،لهبر ی ئهوهی لێكۆڵینهوه ی جد ی له‌بار‌ه ی تیرۆركردنی س �ه‌رده‌ش��ت عوسمانه‌و‌ه ئه‌نجامبدات، لێكۆڵینهوه لهو ده‌زگا ڕاگه‌یاندنان ه دهكات، كه‌هه‌واڵ‌و ڕاپۆرتیان له‌بار‌ه ی تیرۆركردنی سه‌رده‌شته‌و‌ه باڵوكردووه‌ته‌وه». دوێ��ن��ێ��ش س��ێ��ش�هم��م� ه ل�هه�ه‌ول��ێ��ر مه‌راسیمێك ی تایبهت به‌بۆن ه ی تێپه‌ڕبوونی چل ڕۆژ بهسهر تیرۆركردن ی سه‌رده‌شت عوسماندا ئه‌نجامدرا. له‌مه‌راسیمه‌كه‌دا ك ه لهالیهن بنه‌ماڵ هی س���ه‌رده‌ش���ت‌و خ��وێ��ن��دك��اران � ی زان��ك��ۆی
س �ه‌اڵح �ه‌دی��ن �هوه ڕێ��ك��خ��راب��وو ،گ��وت��اری بنه‌ماڵ ه ی سه‌رده‌شت خوێندرایه‌وه ،ك ه تێیدا ئاماژه ب�ه‌وه‌درا لیژن ه ی لێكۆڵینهوه له‌تیرۆركردن ی س��ه‌رده‌ش��ت ،كاره‌كانی به‌سست ی ب �هڕێ��وه‌ده‌چ��ێ �ت‌و داواش��ك��را په‌له‌بكرێت ل�ه‌دۆزی��ن�هوهو ئاشكراكردنی ئه‌نجامده‌ران ی ئهو كاره. هاوكات نه‌ریمان عه‌بدوڵاڵ ئهندامی لیژن ه ی ناوخۆ ی په‌رله‌مان ی كوردستان بێئاگای ی خۆیان ی له‌كار‌و ئه‌ندامان ی لیژن هی لێكۆڵینهوه ئاشكراكرد. ن �هری��م��ان ع �هب��دوڵ�ڵا له‌لێدوانێكدا ب �هدهس��ت��وور ی ڕاگ�هی��ان��د «قۆناغه‌كانی لێكۆڵینهوه له‌تیرۆركردن ی سه‌رده‌ست عوسمان تائێستا نه‌گه‌یشتووه‌ت ه ئه‌نجام، چونك ه ئهگهر بگه‌یشتایه‌ت ه ئه‌نجام ،ئهوا ئێمه‌‌و ڕایگشت ی ئاگادارده‌كراینه‌وه». هه‌روه‌ها وت ی «تائێستا كارو ئه‌ندامانی ئهو لیژنه‌ی ه ئاشكرانیی ه ك ه بۆ لێكۆڵینهوه ل �هت��ی��رۆرك��ردن � ی س��ه‌رده‌ش��ت عوسمان پێكهاتووه». خوێندكارو ڕۆژنامه‌نووس سه‌رده‌شت عوسمان ڕۆژ ی 5/4ل �هب �ه‌رده‌م كۆلێژی ئ��اداب � ی زان��ك��ۆ ی س �ه‌اڵح �ه‌دی��ن ل�ه‌الی�هن چه‌ندكه‌سێك ی نه‌ناسراوه‌و رفێنراو دوای نزیك ه ی 24كاتژمێر ته‌رمه‌ك ه ی له‌موسڵ دۆزرایه‌وه .تیرۆركردن ی ئهو ڕۆژنامه‌نووسه ناڕه‌زای ی گهوره ی جه‌ماوه‌ری ی لهناو ههرێمی كوردستان‌و دهرهوه ی ههرێم لێكه‌وته‌وه.
یاڤه‌ز به‌یدار ی زه‌مان ی و :كۆشان عه‌ل
ئیسرائیل‌و ئێران له‌چیدا هاوبه‌شن؟ دواجار ،ئه‌نجومه‌ن ی ئاسایش ره‌زامه‌ند ی نیشاندا به‌سه‌پاندن ی چهند سزایه‌كی نوێ بهسهر ئێراندا ،به‌هۆی به‌رنام ه ئه‌تۆمیی ه گومانلێكراوه‌ك هی .كۆشك ی سپی ده‌بێ خۆشحاڵ بێت ،كه‌توان ی پێنج ئه‌ندام ه هه‌میشه‌ییه‌ك ه ی ئه‌نجومه‌ن ی ئاسایش كۆبكاته‌و‌ه لهسهر ئهم بڕیار‌ه گرنگه .ئایا ئهم بڕیار‌ه ئه‌وه‌ند‌ه به‌هێز‌ه كه‌بتوانێ كاریگه‌ر ی ههبێت ،جێگا ی مشتومڕی زۆره. بڕیاره‌ك ه كورت ی هێنا ل ه به‌ده‌ستهێنان ی قورسایی ره‌مزیی كۆده‌نگی ئه‌نجومه‌ن ی ئاسایش .دوا ی چهند په‌یوه‌ندییه‌ك ی ته‌له‌فۆنی‌‌و چهند هه‌وڵێكی دیبلۆماسی قورس ،توركیاو به‌ڕازیل ب ه نه‌خێر ده‌نگیاندا .هه‌روه‌ها لوبنان ده‌نگی نه‌دا لهسهر بڕیاره‌كه ،وهك خۆبه‌دوورگرتنێك لهقهیران ی ناوخۆیی. ده‌نگ ه (نه‌خێر)ه‌كان له‌دوا ی رووداوه خوێناوییه‌كان ی غه‌ززه‌و‌ه هاتن‌و لهم سۆنگه‌یه‌و‌ه سه‌یرده‌كرێن .لهئێستاوه ،زۆرب ه ی گفتوگۆكان ده‌ربار‌ه ی توركیا، به‌تایبه‌ت له‌پایته‌خت ی ویالیه‌ت ه یهكگرتووهكان ،لهسهر ئهگهری نیشاندان ی توركیا دهبێت وهك قۆچی قوربانی ،به‌ئاگرخۆشكردن ی تۆقاندن‌و باڵوكردنه‌و‌ه ی ترس‌و له‌رز لهسهر بنه‌ما ی بیرۆك ه ی (گۆڕین ی هاوپه‌یمانێتی) .پاشماوه‌كان ی نیۆكۆنزێرڤاتیڤ له‌حكومه‌تداو لۆبی ئیسرائیلی‌‌و دوژمن ه سوێندخواردووه‌كان ی ئهم حكومهت هی ئێستا ،بێگومان ئهم كۆسپ‌و ته‌گه‌ره‌ی ه ده‌وروژێنن .زۆرب ه ی پڕوپاگه‌نده‌كان ی دژ به‌توركیا لهسهر گریمانه‌یه‌ك ی تهواو گوماناو ی دامه‌زراون ،كه‌گوای ه هاوپه‌یمانێتی لهگهڵ ئه‌مریكا ،وات ه ملدان به‌هه‌موو سیاسه‌ته‌كان ی ئه‌مریكا به‌بێ هیچ مه‌رجێك. هه‌رچه‌ند ئهم تێڕوانینان ه دهك��رێ به‌هێزو به‌رباڵوبن ،بهاڵم مانا ی وا نییه كه‌ڕاست‌و ره‌وان .با ئه‌وه‌ند‌ه ی ده‌توانم هه‌وڵبده‌م بۆ فراوانكردن ی دیمه‌نه‌ك ه پاش گوێگرتن بۆ وته‌كان ی وه‌زیری دهرهوه ی توركیا ئهحمهد داود ئوغڵو ،دوا ی چهند كاتژمێرێك له‌ده‌نگدانه‌ك ه ی ئه‌نجومه‌ن ی ئاسایش .ئهنقهره دڵخۆش نهبوو به‌وه‌اڵمی نێگه‌تیڤ ی گروپی ڤییه‌نا بۆ رێككه‌وتننام ه ی تاران ،كه‌ته‌نها چهند كاتژمێرێك پێش له‌ده‌نگدانه‌ك ه به‌سترا ،داود ئوغڵو وت ی ناڕه‌زاییه‌ك ه ی توركیا دهبێت وه‌كو (به‌ڵێ)یهك سه‌یر بكرێت ،بۆ هه‌وڵ ه دیبلۆماسیی ه به‌رده‌وامه‌كان لهسهر ههمان ڕێگ ه كه‌په‌یماننامه‌ك ه پێی گه‌یشت له‌تاران لهم دواییه‌دا( .بێگومان ،ئهنقهره په‌یڕه‌و ی بڕیار ی سزاك ه دهكات ).داواك ه ی ئۆباماو كلینتۆن بۆ گفتوگۆی زیاتر لهگهڵ ئێران ،په‌سه‌ندكردن ی بێده‌نگ ی هه‌وڵه‌كان ی توركیاو به‌ڕازیل ه بۆ گه‌یشتن به‌ڕێككه‌وتنێك ی شیاو. ئهوه باشتر نهبوو بۆ په‌یوه‌ندییه‌كان ی لهگهڵ ئه‌مریكا ئهگهر توركیا ده‌نگی لهسهر بڕیاره‌ك ه نه‌دایه؟ یهكێك له‌وانه‌ی ه به‌ڵگ ه ی بۆ بێنێتهوه یان به‌ڵگ ه ی له‌دژ بێنێتهوه ،بهاڵم هه‌ڵوێست ی ئهنقهره به‌ڕوون ی دامهزراوه لهسهر پاراستن ی متمانه لهگهڵ تاران ،به‌تایبه‌ت چونك ه ئهنقهره ،هه‌روه‌ك داود ئوغڵو ئاماژه ی پێكرد، ههموو گه‌اڵڵه‌كان ی بۆ به‌ده‌ستهێنان ی رێككه‌وتنێك ی ئاشتیانه‌یه. له‌وانه‌ی ه داود ئوغڵو راست بێ كه‌یه‌كسه‌ر له‌دوا ی بڕیاره‌ك ه وت ی واقیعی ئاڵۆز ی ناوچه‌ك ه له‌به‌رچاو نه‌گیراوه .سه‌ركرد‌ه توركییه‌كان سه‌رقاڵ ی گفتوگۆبوون لهگهڵ سه‌ركرد‌ه لوبنانییه‌كان ،ك�ه‌دوودڵ بوون ،بهاڵم ئاره‌زوویان ههبوو بۆ (نه‌خێر ).توركیا داوایلێكردن ده‌نگ نه‌ده‌ن ،بۆئه‌و‌ه ی واڵته‌كه‌یان نه‌خه‌ن ه ناو ناكۆكییه‌ك ی سیاسی قوڵه‌وه .جگ ه له‌وه‌ش ،هه‌روه‌ك داود ئوغڵو ئاماژه ی پێدا، عێراق له‌حاڵه‌ت ی نه‌بوون ی حكومه‌تدایه‌و ئهگهر قهیرانهكان لهگهڵ ئێراندا قوڵببنه‌وه له‌وانه‌ی ه ده‌ره‌نجام ی ناخۆش ی لهعێراقدا لێبكه‌وێته‌وه ،چونك ه تاران دووه‌م هێزی كاریگه‌ر‌ه لهسهر ئهو واڵته. دوا ی رووداوه‌كان ی غه‌ززه‌و بڕیاره‌ك ه ی نه‌ته‌و‌ه یهكگرتووهكان ،كه‌وتوینه‌ته دۆخێك ی زۆر چ���ڕه‌وه ،كه‌گفتوگۆ ی ئ��هوه دوپاتده‌بێته‌و‌ه ئایا توركیا هاوپه‌یمانیه‌تییه‌كان ی خۆی گۆڕیو‌ه به‌ته‌واوه‌تی .ئیسرائیل‌و توركیا ئێستا سه‌رقاڵ ی دۆزینه‌و‌ه ی رۆح ی ناوه‌ك ی خۆیانن ههرچهنده له‌ئاستێك ی نزمدایه، هه‌روه‌ها میسر سنوور ی غهززه ی كرده‌و‌ه بهشێوهیهك ی هه‌میشه‌یی ،ئهمهش درزێك ده‌خات ه گه‌مارۆی سهر كهرت ی غهززه .سهرۆك ی ویالیه‌ت ه یهكگرتووهكانی ئه‌مریكا باراك ئۆباما ،دوا ی كۆبوونه‌و‌ه ی لهگهڵ مهحمود عه‌باس ،دوو شتی نیشاندا :یارمه‌ت ی ئه‌مریك ی دهبێت بۆ كهرت ی غه‌ززه‌و (شێوازێك ی نوێ) پێویسته بۆ سیاسه‌ت ی ئیسرائیل به‌رامبه‌ر فه‌ڵه‌ستینیه‌كان .توركیا پالن داده‌ن��ێ بۆ به‌رده‌وامبوون ی وتوێژه‌كان ی لهگهڵ هه‌ریه‌ك ه له‌حه‌ماس‌و فه‌تح بۆ به‌ده‌ستهێنانی یه‌كڕیز ی فه‌له‌ستینییه‌كان. تاوان ی ئیدار‌ه ی ئۆباماو حكومه‌ته‌ك ه ی پارت ی دادو گه‌شه‌پێدان ی ره‌جه‌ب ته‌ییب ئۆردۆگان نییه ،زیاتر ئاڵۆزبوون ی بارودۆخ ی جیهان رهتدهكرێتهوه لهالیهن چهند كۆمهڵ ه كه‌سێكه‌و‌ه كهپێشتر ئاماژه‌م پێدا ،له‌واشنتۆن. سڵده‌كه‌ینه‌و‌ه له‌بینینی وێن ه ی ئهم بارودۆخه :دوو هێز ی سه‌ركێش ههیه له‌ناوچه‌كه‌دا ،ئیسرائیل‌و ئێران ،كه‌دوو رژێم ی ئاینین (ئهمهش سهرچاوهی راسته‌قین ه ی ئهو كێشانهی ه دروستیده‌كه‌ن) لهگهڵ ت��اڕادده‌ی �هك فره‌یی‌و دیموكراسی .هه‌ردوو دهوڵهت ی جوله‌كه‌و دهوڵهت ی شیعه ،بهداخهوه ،لهئێستادا لهالیهن توندڕه‌وه‌كانه‌‌و‌ه به‌ڕێوه‌ده‌برێن .به‌رهه‌ڵستیكردنیان به‌رامبه‌ر جیهان لهسهر پرس ه جیهانیی ه گرنگه‌كان پێكه‌و‌ه به‌ستراون ،لهو ساو‌ه هه‌ردووكیان هه‌ڕه‌ش ه له‌ئارامی‌‌و ئاسایش ی نه‌ك تهنها رۆژهه‌اڵت ی ناوه‌ڕاست ،بهڵكو گشت جیهان دهكهن .هه‌ردووكیان به‌نهێن ی خه‌ریك ی بن كه‌ن كردن‌و الوازكردن ی خولیای ئهمریكاو یه‌كێت ی ئه‌وروپان بۆ به‌ده‌ستهێنان ی ئاشتی‌‌و دژایه‌ت ی هه‌ژاری‌‌و تیرۆرو گه‌شه‌پێدان ی دیموكراسی .كاتێك یهكێك بتوانێ وێن ه ی بارودۆخه‌ك ه بهگشتی ببینێت ،ئاسانتر‌ه بۆی تێبگات توركیا وهك هێز ی سێیه‌م ،ئاشتیخواز ،دیموكرات‌و سیكۆالر ،هه‌وڵده‌دا بۆ پاراستن ی به‌ها ی وتوێژ‌ه دیبلۆماسییه‌كان ،هاوبه‌ندی ئابووریو هاوگوزه‌ران ی لهسهر بنه‌ما ی رێزو متمانه. هه‌تا توركیا بهشێك بێت ل �ه‌رووداو‌ه ئیقلیمییه‌كان ،ئومێد ی چارهسهری ئاشتیان ه به‌گه‌وره‌یی ده‌مێنێته‌وه .هه‌روه‌ها كۆشك ی سپی‌و پنتاگۆن ئهوه باش ده‌زان��ن .با ئهم ه ی دواییان به‌نیشانه‌یه‌ك روونبكه‌مه‌وه :سه‌رچاوه‌كان پێیان وتم ئهنقهره هان ی بۆسنه‌و هه‌رسك ی داوه بۆ ده‌نگدان ی به(به‌ڵێ) ،به‌هیوای سهرچاوهTodays Zaman : جێگیركردن ی پێگه‌و سه‌قامگیری ئهو واڵته.