37
چوارشه‌ممه 2010/6/23 ( )20الپه‌ڕ‌ه نرخ ( )1000دیناره رۆژنامه‌یه‌کی سياسى گشتییه ،هه‌فتان ه کۆمپانیای سولى تێلیگراف ده‌ریده‌کات
w w w. d e s t u r. n e t
15
״مه‌سه‌له‌ی كۆبوونه‌وه‌‌و كۆنفرانس له‌ناو‌بزووتنه‌وه‌ی گۆڕاندا لهئارادا نییه״
سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم هه‌ڕه‌ش ه له‌په‌كه‌ك ه ده‌كات
په‌كه‌كه :شه‌رمه‌زاریی ه هه‌رێم به‌یاننام ه له‌دژی ئێم ه ده‌ربكات تایبهت به ده‌ستوور
سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم هه‌ڕه‌شه‌ی توند له‌پارتی كرێكارانی كوردستان (په‌كه‌كه) ده‌كات‌و جگه له‌ئیدانه‌كردنی ه��ێ��رش �هك��ان��ی ئ��ه‌م��دوای��ی��ان��هی��ان، رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌قبوڵناكه‌ن خاكی هه‌رێم به‌كاربهێنن بۆ هێرشكردنه سهر واڵتانی دراوسێ ،په‌كه‌كه‌ش ره‌خنه‌ی توند له‌به‌یاننامه‌كه‌ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ده‌گرێت‌و ئاماژه ب��ه‌وه‌ده‌دات كه‌شه‌رمه‌زارییه بۆ ك��ورد ،بهتایبهت هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ،ئ��هو هێرش‌و سنووربه‌زاندنانه قبوڵبكات‌و به‌یاننام ه له‌دژی كورد ده‌ربكات. سه‌رۆكایه‌تی له‌به‌یاننامه‌كه‌ی هه‌رێمدا هاتووه ،كه‌ئیدانه‌ی توندی ه��ێ��رش �هك��ان��ی چ��هك��داران��ی پ��ارت��ی كرێكارانی كوردستان ده‌كه‌ن‌و ئاماژه
به‌وه‌شده‌كه‌ن كه‌ئامانجی ئهو هێرشان ه به‌هیچ شێوهیهك خزمه‌ت ب��ه‌دۆزی كورد ناكات‌و هاتووه "جارێكیتر ئهو هێرشانه‌ی پارتی كرێكاران ئیدان ه
ده‌ك��هی��ن‌و رێ��گ �ه‌ش ن��اده‌ی��ن خاكی هه‌رێمی كوردستان وهك��و پێگه‌یه‌ك بۆ هێرشكردنه سهر واڵتانی دراوسێ به‌كاربهێنرێت".
له‌الیه‌كی تره‌وه رۆژ واڵت ئه‌ندامی په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی په‌كه‌كه له‌لێدوانێكدا به‌ده‌ستووری راگهیاند "ئێمه ئ�ه‌م هێرشانه قبوڵناكه‌ین،
بۆیه ده‌بێت میلله‌تی كوردیش ئهم ه قبوڵنه‌كات ،لهبهرئهوهی شه‌رمه‌زارییه بۆ سه‌رۆكایه‌تی ه�ه‌رێ�م‌و حكومه‌تی هه‌رێم ،كه‌ئه‌وه قبوڵده‌كات‌و به‌یاننامه له‌دژی هێرشه‌كانی ئێمه ده‌رده‌كه‌ن". ئ��هو ئ�ه‌ن��دام�ه وت��ی "ب��ۆ توركیا نازانێت خه‌ڵكی م�ه‌ده‌ن��ی ههیه لهو شوێنانه ،بۆیه ئه‌وان بۆردومانی خه‌ڵكی مه‌ده‌نی ده‌كه‌ن‌و كه‌سیش ده‌نگناكات، چۆن ده‌بێت كه‌سێك كوشتار بكات، خه‌ڵكیش بێده‌نگ بێت؟". سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم‌و سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌ت له‌به‌یاننامه‌كه‌دا ئیدانه‌ی ه��ێ��رش �هك��ان��ی پ��ارت��ی ك��رێ��ك��اران��ی كوردستانی كردووهو ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌رێگه‌ناده‌ن په‌كه‌كه خاكی هه‌رێمی كوردستان بۆ هێرشكردنه سهر واڵتانی دراوس���ێ به‌كاربهێنێت ،به‌بێئه‌وه‌ی ئیدانه‌ی سنووربه‌زاندنه‌كانی سوپای توركیا بكه‌ن.
مادهی هۆشبه‌ر گه‌یشتووه‌ته ده‌ستی محه‌مه‌د حاجی مه‌حمود 5 :كورسییه‌كه‌ی یه‌كێتی ئهو كه‌سانه‌ی لهناو زیندانه‌كاندان دایناوه ،ره‌نگه بۆ بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان بێت فه‌رمان خێاڵنی
بهپێی ئ�هو ئامارانه‌ی له‌پارێزگای سلێمانی‌و گه‌رمیان‌و خانهقینهوه ده‌ست ده‌ستوور كهوتوون ،زیاتر ل �ه 400كهس به‌تۆمه‌تی به‌كارهێنان‌و بازرگانیكردن بهماده هۆشبهرهكانهوه ده‌ستگیركراون، به‌رپرسانی ئاسایشی هه‌رێم‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی چاكسازیش پشتڕاستی ئهوه ده‌كه‌نه‌وه كه‌ماده‌ی هۆشبه‌ر گه‌یشتووه‌ت ه ده‌ستی ئهو كه‌سانه‌ی لهناو زیندانه‌كاندان. ب �ه‌پ��ێ��ی ئ���هو ئ���ام���اره‌ی ل�ه‌ب�ه‌ش��ی نه‌هێشتنی ماده هۆشبه‌ره‌كان له‌ئاسایشی سلێمانی دهس��ت دهس��ت��وور ك �ه‌وت��ووه،
لهساڵی 2005هوه تائێستا 300كهس به‌تۆمه‌تی به‌كارهێنان‌و بازرگانیكردن بهماده هۆشبهرهكانهوه ده‌ستگیركراون، لهو رێژه‌یه‌ش 30كه‌سیان بازرگانییان به‌ماده‌كه‌و‌ه ك��ردووهو 270كه‌سیشیان به‌كارهێنه‌ری ماده هۆشبه‌ره‌كانن‌و ئێستا له‌زیندانن. له‌الیه‌كی ت���رهوه ،ش��وان عه‌بدوڵاڵ به‌ڕێوه‌به‌ری زیندانی چاكسازی كۆمه‌اڵیه‌تی سلێمانی ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت “م���اده‌ی هۆشبه‌ر وه‌كو تریاك نه‌هاتووه ،به‌اڵم حه‌پ هاتووه‌ت ه ناوه‌وه‌ی زیندان ،ئێم ه چاودێری وردمان ههیهو رۆژان ه حه‌پ ده‌گرین”. راپۆرتێكی ورد له‌الپه‌ڕ‌ه 12بخوێنه‌ره‌وه
ده‌ستوور
محه‌مه‌د حاجی مه‌حمود سكرتێری حیزبی سۆسیالیست دیموكراتی ك���وردس���ت���ان ل���ه‌ب���اره‌ی ده‌ن��گ��ۆی تێكه‌ڵبوونیان‌و چوونه ناو یه‌كێتی، رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌ئه‌و شتانه راست نییهو ده‌ڵێت تائێستا هیچ داوایه‌كی لهو شێوه‌یه‌مان لێنه‌كراوه. م���ح���ه‌م���ه‌د ح���اج���ی م �ه‌ح��م��ود له‌لێدوانێكیدا ب��ۆ دهس��ت��وور ،وتی “تائێستا هیچ شتێكم نه‌بیستووه‌‌و دانیشتنیشمان ل �ه‌گ �هڵ یه‌كێتیدا ل �ه‌وب��اره‌ی �هوه ن��هك��ردووه ،ه�ه‌روه‌ه��ا
لهالیهن یه‌كێتیشه‌وه هیچ داوایه‌كی لهو شێوه‌یه‌مان لێنه‌كراوه ،ئه‌وانه‌شی ل��ه‌ب��اره‌ی چ��وون �ه ن��او یه‌كێتییه‌و ه به‌رامبه‌ر به‌ئێمه ده‌كرێت راست نییه”. له‌باره‌ی ئهو 5كورسییه‌ی یه‌كێتی دای��ن��اوهو پێشتر ئ �هوه باڵوكرایه‌و ه كه‌بۆ هه‌ریه‌كه له‌حیزبی سۆسیالیست‌و زه‌حمه‌تكێشان باڵی قادر عه‌زیز بێت، محه‌مه‌دی حاجی مه‌حمود وتی “ئهو كورسیانه‌شی كه‌ده‌ڵێن بۆ حیزبه‌كان دان��راوه ،كێ ناڵێت بۆ بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانیان دانه‌ناوه ،ره‌نگه بۆ ئه‌وان بێت”. درێژهی چاوپێکه‌وتنه‌ک ه له‌الپه‌ڕ‌ه 8بخوێنه‌ره‌وه
دوای 14ساڵ ،ورده‌كاری به‌شێك له‌هێرشی پارتی بۆ سهر سورچییه‌كان ئاشكراده‌بێت
2
ئه‌مڕۆ ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتی دیاریده‌كرێن زانیار محه‌مه‌د
ئه‌ندامێكی سه‌ركردایه‌تیی یهكێتیی نیشتیمانی رایگه‌یاند چاوه‌ڕێده‌كرێت ئه‌مڕۆ چوارشه‌مم ه له‌كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تیدا ،جه‌الل تاڵه‌بانی سكرتێری گشتیی یه‌كێتی ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسی كاندیدبكات ،پاشان ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی بڕیار لهسهر دیاریكردنیان بدات. ف���ه‌ری���د ئ���ه‌س���ه‌س���ه‌رد ئ �ه‌ن��دام��ی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی “كۆبوونه‌وه‌كه‌ی دوێنێی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی ،كۆبوونه‌وه‌یه‌كی ئ��اس��ای��ی ب����ووهو رێ��گ �ه‌خ��ۆش��ك �هره بۆ كۆبوونه‌وه‌كانی داهاتوو”.
وتیشی “له‌كۆبوونه‌وه‌كه‌دا باسی شتی گشتی ك��راوه ،كۆنگره هه‌ڵسه‌نگێنراوه، ه �ه‌روه‌ه��ا باسی كێشه‌كانی یه‌كێتی‌و بۆردومانه‌كانی ئێران بۆ س�ه‌ر ناوچه سنوورییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان‌و پێكهێنانی حكومه‌تی نوێی عێراقی كراوه”. ئ��ه‌س��ه‌س��ه‌رد ئ���ام���اژهی ب��ه‌وه‌ش��دا كه‌چاوه‌ڕێده‌كرێت كۆبوونهوه جدییه‌كان ل �ه‌ئ �ه‌م��ڕۆو‌ه ده‌ستپێبكات‌و تاڵه‌بانی ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسی كاندیدبكات، پاشان ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی بڕیار لهسهر دیاریكردنیان بدات. فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد ئاشكرایكرد “جگه له‌سكرتێر‌و دوو جێگره‌كه‌ی ،مه‌كته‌بی سیاسی پێكدێت ل ه 9تا 11ئه‌ندام، كه‌سیانیان دهبن ه كارگێڕی مه‌كته‌بی
س��ی��اس��ی”.ل�ه‌ب��اره‌ی كێشهی ن��اڕه‌زای��ی كاندیده ده‌رنه‌چووه‌كانه‌و‌ه ئه‌سه‌سه‌رد وتی “له‌كۆبوونه‌وه‌كه‌ی دوێنێدا ،به‌گشتی باسی ئهو كێشهی ه ك��راوهو ئهوه خراوه‌ته‌ڕوو، كه‌پێویست ه ئهو كێشهی ه چاره‌سه‌ربكرێت، به‌اڵم ورده‌كاریی كێشه‌كان له‌دانیشتنه‌كانی داهاتوودا باسده‌كرێت”. ئ��ه‌س��ه‌س��ه‌رد وت��ی��ش��ی “پ��ێ��م��وای�ه زۆرینه‌ی ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسیی پێشوو داده‌نرێنه‌وه ،له‌گه‌ڵ ژنێك یان دووان ،ههروهها چه‌ند ئه‌ندامێكی نوێی سه‌ركردایه‌تیش” .سه‌ره‌تای ئهم مانگه یهكێتیی نیشتمانی سێیه‌مین كۆنگره‌ی به‌ست ،كه‌تێیدا 81كهس بۆ ئه‌نجومه‌نی ن��اوه‌ن �دو 50ك �ه‌س بۆ سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی ده‌ستنیشانكران.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
هه‌واڵ
3
رێكخراوێك كه مه‌ال به‌ختیار پشتگیری ده‌كات ،كه‌ناڵی سه‌حه‌ری ئێرانی، بههۆی گهندهڵییهوه شكستیهێنا ستۆدیۆی ته‌له‌فزیۆنی په‌یام به‌كارده‌هێنێت فه‌رمان خێاڵنی
رێ���ك���خ���راوی چ������وارده‌ی چ���وار له‌ناحیه‌ی رزگ��اری ،كه مه‌ال به‌ختیار به‌رپرسی رێكخراوه دیموكراتییه‌كانی یه‌كێتی پشتگیری م��ادی ده‌ك��ات، گه‌نده‌ڵی تێده‌كه‌وێت‌و ب�هو هۆیه‌و‌ه شكستده‌هێنێت. رۆژی 2008/12/15ئهو رێكخراوه دام�ه‌زراوه‌و 17ئه‌ندامی سكرتاریه‌ت‌و سكرتێرێكی هه‌بوو ،به‌اڵم دوای ته‌نها چه‌ند مانگێك 12 ،ئه‌ندامی سكرتاریه‌تی ئهو رێكخراوه ده‌ستله‌كارده‌كێشنه‌وه، به‌بیانووی ئ���ه‌وه‌ی كه‌رێكخراوه‌ك ه گه‌نده‌ڵی تێدابووه ،ته‌نها سكرتێرو 5 ئه‌ندامی سكرتاریه‌ت ماونه‌ته‌وه. ن��اس��ی��ح ئ��ی��ب��راه��ی��م ئ �ه‌ن��دام��ی س��ك��رت��اری��ه‌ت��ی ئ����هو رێ��ك��خ��راوه به‌ده‌ستووری وت “ماوه‌ی هه‌فته‌یه‌ك ه ن��ووس��ی��ن��گ �هی رێ��ك��خ��راوه‌ك��ه‌م��ان داخستووه ،رێكخراوه‌كه‌مان تاسه‌ر ئێسقان شكستی هێناوه ،لهبهرئهوهی مۆڵه‌تمان نییهو سكرتێریش هه‌ر خۆی خاوه‌نی ههموو شتێكه‌و حیسابی بۆ ئه‌ندامانی سكرتاریه‌ت نه‌كردووه ،ئێم ه
ئاگامان له‌هیچ شتێك نهبووه ،جگ ه ل�هو 700,000ه��ه‌زار دی��ن��اره‌ی كاك مه‌ال به‌ختیار نه‌بێت ،مانگان ه 150,000 ه�ه‌زارم��ان داوه به‌كرێی نووسینگه‌و هه‌ندێ پاره‌شمان سه‌رفكردوو‌ه بۆ كڕینی پێداویستی ناو نووسینگه‌كه، تا 2009/10/4ئاگادارم كه‌هیچ بڕ‌ه پاره‌یه‌كمان نه‌داو‌ه به‌هیچ خێزانێكی ئه‌نفال له‌ناحیه‌كه“. ههروهها وتی ״كه‌جگه لهو پاره‌یه‌ی كه مه‌ال به‌ختیار پێی ده‌داین ،ناو به‌ناو سكرتێر نووسراوی ده‌كرد بۆ به‌رپرس‌و ناوه‌نده حكومی‌و حیزبییه‌كان‌و داوای هاوكاری مادی ده‌كرد ،به‌اڵم نازانین ئهو پارانه‌ی وه‌رگرتووه یان نا ،ئهگهر وه‌ریگرتووه چۆن سه‌رفكراوه؟ ،بۆیه گومان ده‌كه‌ین پاره نه‌مابێت״. فه‌تاح ته‌نیا سكرتێری رێكخراوی 4/14ل �ه‌ڕزگ��اری ل �هو ب��اره‌ی �هوه بۆ دهس��ت��وور وت��ی “ئێمه لهسهرهتای دام�ه‌زران��دن��ی رێكخراوه‌كه‌وه بهپێی په‌یڕه‌وی رێكخراو سوێندی یاسایی ئه‌ندامانی سكرتاریه‌تمان داوه ،به‌اڵم ئهو 12ئه‌ندام سكرتاریه‌ته‌ی كه‌ئێوه باسی دهكهن ئهو سوێنده‌یان نه‌خواردووه، ئێمه‌ش پشتگوێمانخستن ،واته ده‌ست
له‌كاركێشانه‌وه‌یان نه‌نووسیوه ،ئێستا ئێمه ته‌نها 6كه‌سین”. سكرتێری ئ��هو رێ��ك��خ��راوه دان به‌وه‌داده‌نێت كه به‌بێ ئه‌وه‌ی مۆڵه‌تیان هه‌بێت مۆریان دروستكردووه ،ده‌ڵێت “مۆره‌كه‌مان له‌كه‌ركوك دروستكردووه به‌بێ ئه‌وه‌ی رێكخراوه‌كه‌مان مۆڵه‌تی هه‌بێت ،به‌اڵم تائێستا ئهو مۆره‌مان ب���ۆ ه��ی��چ ن��ووس��راوێ��ك��ی ره‌س��م��ی به‌كارنه‌هێناوه“. سه‌باره‌ت به‌داخستنی نووسینگه‌ی رێكخراوه‌كه‌شیان ،وت��ی “ئێم ه ئهو خ��ان��ووه‌م��ان ته‌سلیم ك��ردووه‌ت��هوهو به‌نیازین ئهگهر كرا نووسینگه‌یه‌كی ب��اش��ت��ر ب��هك��رێ ب��گ��ری��ن ،ئه‌گینا رێكخراوه‌كه‌مان شكستی نه‌هێناوه“. سكرتێری رێكخراوه‌ك ه به‌فرگری رێكخراوه‌كه‌ی فرۆشتوو‌ه كه نه‌قیب عه‌لی قه‌ڵه‌و بۆیانی كڕیوه ،وتی “ئهوه راست ه فرۆشتوومه بۆ كرێی خانووه‌كه“. ئ���هو رێ��ك��خ��راوه ل��ه‌الی��ه‌ن م�ه‌ال به‌ختیار به‌رپرسی مه‌كته‌بی رێكخراوه دیموكراتییه‌كانی یه‌كێتییه‌و‌ه هاوكاری كراون ،مانگان ه بڕی 700,000حه‌وت سه‌د ههزار دیناریان پێدراوه ،له‌گه‌ڵ پێداویستییه‌كانی ناو نووسینگه.
مه‌عاز فه‌رحان
كه‌ناڵی سه‌حه‌ری ئێرانی ،بهپێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور ،ستۆدیۆی ته‌له‌فزیۆنی په‌یامی كۆمه‌ڵی ئیسالمی‌و كه‌لوپه‌له‌كانی بۆ راییكردنی كاره‌كانی به‌كارده‌هێنێت ،به‌رپرسانی هه‌ردوو كه‌ناڵه‌كه‌ش ئهوه ره‌تده‌كه‌نه‌وه. سه‌رچاوه‌یه‌كی ئ��اگ��ادار‌و نزیك له‌كه‌ناڵی ئاسمانی ته‌له‌فزیۆنی په‌یمام كه كه‌ناڵی ره‌سمی كۆمه‌ڵی ئیسالمی كوردستانه ،له‌لێدوانێكیدا به‌ده‌ستووری وت “كه‌ناڵی سه‌حه‌ری ئێرانی ،بۆ چه‌ندین به‌رنامه بهتایبهت چاوپێكه‌وتنه‌كان ،ستۆدیۆی كه‌ناڵی ئاسمانی په‌یام به‌كارده‌هێنێت”. س��ه‌رچ��اوه‌ك��ه وت��ی “ن��ازان��رێ��ت رێككه‌وتنه‌كه‌یان چۆنه؟ به‌اڵم جگه له‌ستۆدیۆكانیان كه‌لوپه‌لی تریشیان به‌كارده‌هێنن”. كه‌مال شێخ ن��وری په‌یامنێری كه‌ناڵی ئاسمانی سه‌حه‌ر ،له‌لێدوانێكیدا
به‌ده‌ستووری وت “ستۆدیۆی هیچ كه‌ناڵێكمان به‌كارنه‌هێناوه ،ئهو به‌رنامانه‌ی كه‌كردوومانن ،تائێستا پێویستییه‌كی ئه‌وتۆیان به‌ستۆدیۆ نهبووه ،هه‌ر له‌وشوێنه‌ی كه‌راپۆرتمان ههبووه به‌رنامه‌كه‌مان كردووه“. ه���ه‌روه‌ه���ا وت���ی “ت �ه‌ن��ه��ا ئێس ئێن جیمان بۆ په‌خشی راسته‌وخۆ به‌كارهێناوه ،ل�ه‌ب�ه‌رام��ب�ه‌ردا بڕێك پاره‌مان داوه ،واته به‌كرێ“. له‌الیه‌كی ت���رهوه ،ف��اروق عه‌لی به‌ڕێوه‌به‌ری كه‌ناڵی ئاسمانی په‌یام ب�ه‌ده‌س��ت��ووری وت “قه‌تعیه‌ن شتی وانییه هیچ كه‌لوپه‌لێكمان پێنه‌داون، ته‌نها ئ �ه‌وه‌ن �ه‌ب��ێ��ت ك �ه ئێس ئێن جییه‌كه‌مان به‌كارده‌هێنن له‌به‌رامبه‌ر بڕێك پ��اره‌دا ،ته‌نها بۆئه‌وان نییهو ههموو كه‌ناڵه‌كان ده‌توانن ئێس ئێن جیه‌كه‌مان بۆ په‌خشی راسته‌وخۆ به‌كاربهێنن ،ئه‌وه‌ش بهپێی گرێبه‌سته‌و له‌به‌رامبه‌ر بڕێك پاره‌دایه“.
ئۆپۆزیسیۆن تووشی قه‌یرانی دارایی ده‌بێت بههۆی كێشهی داراییه‌وه ،یه‌كگرتوو 10كه‌ناڵی ته‌له‌فزیۆنی داده‌خات‌و KNNیش لهسهر مانگی ده‌ستكردی ئه‌وروپا نامێنێت زانا ئه‌حمه‌د‌و محه‌مه‌د نه‌جیب
به‌گوێره‌ی چه‌ند زانیاریه‌ك ك ه له‌سه‌رچاوه‌یه‌كی تایبهتهوه ده‌ست ده‌ستوور كه‌وتووه ،قه‌یرانێكی دارایی زۆر رووی له‌یه‌گكرتووی ئیسالمی ك��وردس��ت��ان ك����ردووهو ب��هو ه��ۆی�هوه
به‌بڕیارێكی ناوه‌ندی ئهو حیزب ه دوای ته‌واوبوونی مۆندیال 10ته‌له‌فزیۆنی ل��ۆك��اڵ��ی ل��ه‌ش��ارو ش��ارۆچ��ك �هك��ان��دا داده‌خ���رێ���ن ،ه���ه‌ر ب��ه‌ه��ۆی ه�ه‌م��ان كێشه‌شه‌و‌ه KNNلهسهر مانگی ده‌ستكردی ئه‌وروپا نامێنێت. ئهو سه‌رچاوه‌ی ه كه‌ئاماده‌نه‌بوو ناوی بهێنرێت‌و له‌یه‌كێك لهو كه‌نااڵنه‌ی
ب��ڕی��اری داخستنه‌كه دهیگرێتهوه كارده‌كات ،به‌ده‌ستووری وت “ئێستا لهههموو كات زیاتر یه‌كگرتووی ئیسالمی دووچ��اری قه‌یرانی دارای��ی بووه‌ته‌وه، بۆی ه له‌هه‌نگاوێكی چاوه‌ڕواننه‌كراودا به‌بڕیارێكی ناوه‌ندی نزیكه‌ی 10كه‌ناڵی ته‌له‌فزیۆنی لۆكاڵی كه‌ماوه‌یه‌كی زۆره له‌شارو شارۆچكه‌كاندا په‌خشی خۆیان
كردووه ،داده‌خرێن”. ههروهها وتی “دوای ته‌واوبوونی یارییه‌كانی جامی جیهانی به‌عه‌مه‌لی ئهو بڕیاره كاری پێده‌كرێت”. له‌الیه‌كی ت���رهوه سه‌فینی مه‌ال قه‌ره ،هه‌ڵسوڕاوی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان، به‌ده‌ستووری وت “ئێستا KNNلهسهر مانگی ده‌ستكردی ئه‌وروپا نه‌ماوه،
ئه‌وه‌ش بههۆی كێشهی داراییه‌وه“. وش��ی��ار ع �ه‌ب��دوڵ�ڵا ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری نووسین لهو كه‌ناڵه ئه‌وه‌ی ره‌تكرده‌وه كێشهی مادییان هه‌بێت ،وتی “نه‌مانی په‌خشه‌كه‌مان لهسهر مانگی ده‌ستكردی ه��ۆت��ب��ێ��رد ،پ��هی��وه‌ن��دی به‌كێشه‌ی ته‌كنیكیه‌وه ههیهو كێشهی ئابووریمان نییه“.
كه‌سوكاری خوێندكارێكی قونسوڵی ئه‌ڵمانیا له‌كوردستان: فه‌سڵكراو ،هه‌ڕه‌شه له‌سه‌رۆكی چه‌كه كیمیاییه‌كانمان له‌دژی كورد به‌كارهێنراوه به‌شێك دهكهن فه‌رمان خێاڵنی
له‌به‌شی ك���وردی كۆلێژی ئ��اداب��ی خانه‌قین كچ ه خوێندكارێكی قۆناغی سێیه‌م لهسهر قۆپیه‌كردن له‌تاقیكردنه‌وه‌كانی كۆتایی ساڵدا فه‌سڵده‌كرێت ،دوای رۆژێك له‌فه‌سڵكردنه‌ك ه خێزانی ئهو خوێندكاره دێن ه كۆلێژو ه�ه‌ڕه‌ش� ه له‌مامۆستای وانه‌كه‌و سه‌رۆكی به‌شی كوردی دهكهن. رێ���ژی���ن ه���اوڕێ���ی خ��وێ��ن��دك��اره فه‌سڵكراوه‌ك ه به‌ده‌ستووری وت “لهكاتی تاقیكردنه‌وه‌ی وانه‌ی فارسیدا(م)ی هاوڕێم قۆپیه‌ی لهناو ده‌ستیدا نووسیبویه‌وه، كاتێك كه‌مامۆستای وانه‌ك ه پرسیاره‌كانی خ��وێ��ن��ده‌وه ،ه��اوڕێ��ی �هك �ه‌م دهس��ت��ی ب��ه‌رزك��ردهوهو پرسیاری له‌مامۆستای
وان�هك� ه ك��رد ،ل�ه‌وك��ات�ه‌دا مامۆستاكه پێیزانی‌و هاوكات سه‌رۆكی به‌شه‌كه‌شمان له‌وكاته‌دا هات‌و بڕیاری فه‌سڵكردنیان بۆ ده‌ركردو فه‌سڵیان كرد”. مامۆستا دڵشاد محه‌مه‌د سه‌رۆكی به‌شی كوردی كۆلێژی ئادابی خانه‌قین، وتی “ئهو خوێندكاره قۆپیه‌ی كردووهو ئێمه‌ش بهپێی یاسای تاقیكردنه‌وه‌كانی خوێندنی بااڵ فه‌سڵمانكرد”. هه‌وره‌ها وتی “خێزانی ئهو كچه خوێندكاره ت��ووڕه‌ب��وون‌و هاتن ه ئێره‌و هه‌ڕه‌شه‌ی كوشتن‌و فه‌القه‌كردنیان له‌من‌و مامۆستای وانه‌ك ه كرد ،ئێمه‌ش پۆلیسمان ئ��اگ��ادارك��ردهوه ،ب��ۆئ �ه‌وه‌ی ئاگاداربن له‌وه‌ی ئهگهر ئهو خێزان ه كێشه‌یان بۆ درووستكردین به‌ده‌ممانه‌و‌ه بێن”.
شڤان محه‌مه‌د
ق��ون��س��وڵ��ی ئ�هڵ��م��ان��ی��ا ل�ه‌ه�ه‌رێ��م��ی كوردستان راشكاوانه دانبه‌وه‌دا ده‌نێت، كه‌كۆمپانیاكانی واڵت �هك �هی پاڵپشتی به‌هێزی حیزبی به‌عسبوون له‌پێدانی چهكی كیمیایی‌و كیمیابارانكردنی هه‌ڵه‌بجه‌دا. له‌میانه‌ی ئهو كۆبوونهوه فراوانه‌دا كه‌چه‌ند رۆژێك له‌مه‌وبه‌ر به‌ئاماده‌بوونی جه‌ماوه‌رێكی زۆرو به‌رپرسانی ئیداری ش��اری ههڵهبجه به‌ڕێوه‌چوو ،قونسوڵی ئه‌ڵمانیا له‌هه‌رێمی كوردستان رایگه‌یاند “شه‌رمه‌زارییه بۆ ئێمه ،ك�ه‌وا كۆمپانیا ئه‌ڵمانییه‌كان ده‌رمانێكی وایان ناردووه، خه‌ڵكێكی زۆر بكوژێت‌و جینۆساید بكرێن”. ئهو كۆبوونه‌وه‌یه قونسوڵی ئه‌ڵمانیا‌و
رێكخراوێكی ئه‌ڵمانی ئاماده‌یكردبوو بهمهبهستی كردنه‌وه‌ی بنكه‌ی چاره‌سه‌ری قوربانیانی ئه‌شكه‌نجه له‌شاری ههڵهبجهو ده‌ورووب����ه‌ری ،قونسوڵی ئه‌ڵمانیا وتی “چه‌ند كۆمپانیایه‌كی ئه‌ڵمانی هاوكاری حكومه‌تی پێشووی عێراقیان ك��ردووه له‌ڕووی پێدانی چهكی كیمیایی‌و پاڵپشتی زانستییه‌وه له‌بۆردومانكردن‌و وێرانكردن‌و
جینۆسایدكردنی خه‌ڵكی كوردستان له‌پرۆسه‌ی ئه‌نفال‌و كارهساتی هه‌ڵه‌بجه‌دا”. ل �ه‌درێ��ژه‌ی ئ�هو وت��اره‌ی��دا قونسوڵی ئه‌ڵمانیا وتی “الی ئێمه چه‌ند الیه‌نێكی ئه‌ڵمانی ههیه ،كه‌وا حكومه‌تی پێشووی عێراقیان به‌چه‌كی كیمیایی‌و به‌زانست‌و گه‌لێك ب���واری ت��ری��ان ب��ۆ ته‌رخانكرد كه‌بتوانیت لهو بواره‌دا پێشبكه‌وێت”.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
2
i n f o @ d e s t u r. n e t
راپۆرت
دوای 14ساڵ ،ورده‌كاری به‌شێك له‌هێرشی پارتی بۆ سهر سورچییه‌كان ئاشكراده‌بێت گومانده‌كرێت به‌فه‌رمانی به‌عس‌و خودی به‌رزان تكریتی ،پارتی هێرشی كردبێته سهر كۆشكی حسێن ئاغای سورچی‌و گوندی كه‌ڵه‌كین گۆران وه‌هاب‌و زانیار محه‌مه‌د
14ساڵ له‌مه‌وبه‌ر‌و له 1996/6/16و ل�ه‌گ�ه‌رم�هی ش��هڕی ن��اوخ��ۆی پارتی‌و یه‌كێتی ،پارتی هێزێكی زۆری كۆكرده‌وه‌‌و هه‌ڵیكوتایه سهر كۆشكی حسێن ئاغای سورچی‌و گوندی كه‌ڵه‌كین ،كه‌ئه‌وكات س �ه‌رۆك��ی حیزبی پ��ارت��ی پ��ارێ��زگ��اران ع��وم �ه‌ر ئ��اغ��ای س��ورچ��ی ب���وو ،جگه له‌وێرانكردنی گونده‌كه‌‌و كوشتنی حسێن ئاغای سورچی ،ژماره‌یه‌ك خه‌ڵك كه‌ژن‌و منداڵیشیان تێدابوو كوژران‌و ژماره‌یه‌كی زۆریش به‌دیل گیران. چوارده ساڵ بهسهر ئهو رووداوه‌دا ت��ێ��پ �ه‌ڕده‌ب��ێ��ت ،دهس���ت���وور به‌شێك له‌ورده‌كاری ئهو كێشانه ئاشكراده‌كات، كه‌بوونه هۆی ئهو هێرشه ،زانیارییه‌كان ئهو گومانه به‌هێز دهكهن ،كه‌هێرشه‌كه به‌فه‌رمانی ب�ه‌ع�س‌و ب���ه‌رزان تكریتی ئه‌نجامدرابێت. پارتی پارێزگاران كه‌عومه‌ر ئاغای برای حسێن ئاغای سورچی سكرتێری ب��وو ،ب��اره‌گ��ای س �ه‌ره‌ك��ی حیزبه‌كه، له‌كه‌ڵه‌كین بوو ،ماڵی سه‌رۆكی حیزب‌و سێ ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی هه‌ر لهو گونده‌دابوو .گونده‌كه ده‌كه‌وێته ناوچه‌ی سپیلك ،لهسهر رێگه‌ی نێوان حاجی ئۆمه‌ران‌و ناوچه سنوورییه‌كانی ئێران، ئاكرێ‌‌و ناوچه‌ی بادینان .كه‌ناوچه‌یه‌كی تاڕاده‌یه‌ك ستراتیژییه ،بادینان‌و حاجی ئۆمه‌ران بهیهك ده‌به‌ستێته‌وه. له‌وكاته‌دا هاتوچۆی به‌رپرسانی پارتی بهو شوێنه‌دا ده‌بێت ،ده‌بووایه بچنه سپیلك‌و له‌وێوه بچنه‌وه ئاكرێ. سورچییه‌كان دووسه‌د تا سێسه‌د ساڵه لهو گونده نیشته‌جێن ،موڵكی باو و باپیرانیانه. گونده‌كه سۆران‌و بادینانی به‌یه‌كه‌وه دهب �ه‌س��ت �هوه .بهپێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور ،به‌رپرسانی پارتی له‌وكاته‌دا ل���ه‌وه‌ده‌ت��رس��ان پ��ارت��ی پ��ارێ��زگ��اران پ �هی��وه‌ن��دی��ی به‌یه‌كێتییه‌وه بكه‌ن. ئه‌ندامانی پارێزگاران لهشهڕی ناوخۆدا، له‌ناوچه‌ی بادینان‌و س���ۆران ،ئ�ه‌وه‌ی یه‌كێتی ب��ووای �ه ده‌ی��ان��ب��رده هه‌ولێر، له‌هه‌ولێر ئه‌وه‌ی پارتی بووایه ده‌یانبرده ناوچه‌ی پارتی ،تا نه‌كوژرێن ،بههۆی ئه‌وه‌ی لهشهڕی ناوخۆدا پارتی له‌ناوچه‌ی خۆی یه‌كێتیه‌كانی ده‌كوشت ،یه‌كێتیش له‌ناوچه‌ی خۆی پارتییه‌كانی ده‌كوشت. كێشهی نێوان سورچییه‌كان‌و پارتی چۆن روویدا؟ پ��ارت��ی پ��ارێ��زگ��اران یه‌كێك بوو لهو حه‌وت حیزبه‌ی ناوبژیوانی نێوان پارتی‌و یه‌كێتی ده‌كرد ،حه‌وت حیزبه‌كه به‌لیژنه‌ی هاریكاری نیشتمانی ناسرابوون. كه‌كاریان بۆ كۆتایهێنان به‌شه‌ڕی ناوخۆ ده‌كرد ،زۆرینه‌ی كۆڕ‌و كۆبوونه‌وه‌كان بۆ ناوبژیوانیی یه‌كێتی‌و پارتی ،له‌باره‌گای مه‌كته‌بی سیاسیی پارتی پارێزگاران له‌هه‌ولێر ئه‌نجامده‌درا. بهپێی زانیارییه‌كان كه‌ده‌ستوور له‌كه‌سانی ئاگادار‌و نزیك لهو كێشانه‌وه ده‌ستیكه‌وتوون ،له‌وكاته‌دا پارتی بیانوو به‌پارتی پارێزگاران ده‌گرێت‌و گومانی بوونی جاسووسیان بهسهر پارتییه‌وه
لێده‌كه‌ن ،ب �هو ه��ۆی�هوه دانوستاندن له‌نێوان پ��ارت �یو پ��ارت��ی پ��ارێ��زگ��اران ده‌ستیپێكرد. ئه‌وكاته گه‌وره‌ی گوند حسێن ئاغای سورچی بوو ،ههروهها سه‌رۆكی حیزب ع��وم�ه‌ر ئ��اغ��ای س��ورچ��ی ب��وو .ههموو كۆبوونه‌وه‌‌و دانوستاندنه‌كانی نێوان پارتی پارێزگاران‌و پارتی له‌ماڵی حسێن ئاغا ئه‌نجامده‌درا. كێشه‌كان زه‌قبوونه‌وه رۆژی 1996/6/10له‌یه‌كێك ل��ه‌ب��ازگ��هك��ان��ی پ���ارت���ی له‌سپیلك كه‌ناوچه‌یه‌كی سه‌ربازیی پارتییه ،حسێن ئاغا وهك ئیهانه‌یه‌ك راده‌گ���رن ،لهو رووداوه‌وه كێشه‌كه زه‌قبووه‌وه. ئ��ێ��واره‌ی 1996/6/15نامه‌یه‌ك ل�ه‌م�ه‌س��ع��ود ب��ارزان��ی��ی �هوه ب��ۆ پارتی پارێزگاران ده‌نێردرێت ،تێیدا ده‌ڵێت «ئ��ێ��وه ب���رای ئ��ێ��م �ه‌ن ،ئێمه هیچ كێشه‌یه‌كمان له‌گه‌ڵ ئێوه نییهو به‌یانی الی ئێوه ده‌عوه‌تم». ئ�ه‌وك��ات� ه ش���هڕی ن��ێ��وان پ��ارت�یو یه‌كێتی ،له‌وپه‌ڕی گه‌رمیدا بوو .یه‌كێتی له‌چه‌ند الیه‌كه‌وه هێرشی بۆ سهر پارتی توندكردبووه‌وه ،وهك ناوچه‌ی سیده‌كان‌و له‌دۆڵی بالیسان ،جگه له‌وه‌ی به‌ته‌واوی كۆنترۆڵی هه‌ولێری كردبوو. به‌ره‌به‌یانی 1996/6/16له‌بری چوونی مه‌سعود بارزانی ،هاوه‌ن‌و قازیفه ئاراسته‌ی گونده‌كه ده‌كرێت ،به‌بێئه‌وه‌ی هیچ پاساوێك له‌ئارادابێت. له‌كاتژمێر 04:00ی سه‌رله‌به‌یانی پارتی هێرشده‌كاته س �ه‌ر كه‌ڵه‌كین‌و له‌كاتژمێر 11:30ی به‌یانیدا دوای شه‌ڕێكی زۆر ل�ه‌ن��ێ��وان ه����ه‌ردووالدا، گونده‌كه‌یان داگیرده‌كرێت. حسێن ئاغا لهبهر ده‌رگای ماڵه‌كه‌ی ك��وژراب��وو .سێ كه‌سی تریش له‌گه‌ڵ ژنێك ك��وژراب��وو .چه‌ند كه‌سێكیش برینداركرابوون .ئه‌مه جگه له‌تااڵنكردنی گونده‌كه ،كۆمه‌ڵێك كه‌سیان به‌دیل گرت‌و بردیاننه ئاكرێ .گونده‌كه ئهو كاته 500ماڵی تێدا بوو. كوڕێكی حسێن ئاغا مه‌سه‌له‌كه ده‌ورژێنێت دوای ئهو رووداوه كوڕه گه‌وره‌كه‌ی ح��س��ێ��ن ئ��اغ��ا ك���ه‌ن���اوی ج���هوه���هره، له‌به‌ریتانیا مه‌سه‌له‌كه‌یان ده‌گه‌یه‌نێته حكومه‌تی به‌ریتانیا‌و له‌دادگاش سكااڵیان دژی پارتی تۆماركرد. پ��اش��ان س �ه‌رك��ردای �ه‌ت��ی��ی پارتی پارێزگاران ده‌چنه هه‌ولێر ،كه‌ئه‌وكات یه‌كێتی له‌هه‌ولێر بوو. ب�ه‌رپ��رس��ان��ی پ��ارت��ی پ��ارێ��زگ��اران رای��ده‌گ��هی��ه‌ن��ن ك�ه‌پ��ێ��ش رووداوه‌ك�����ه په‌یوه‌ندی پارێزگاران له‌گه‌ڵ یه‌كێتی‌و پارتی وهك یهك وابوو. پارتی پارێزگاران له‌نێوان پارتی‌و یه‌كێتی ن��اوب��ژی��وان��ی ده‌ك���رد‌و داوای ئ��اش��ت��ب��وون�ه‌وه‌ی ل��ێ��ده‌ك��ردن .پارتی پارێزگاران ب��اوه‌ڕی��ان نه‌ده‌كرد پارتی ئاوها بكات ،چونكه لهساڵی 1991 گوندی كه‌ڵه‌كین ب��اره‌گ��ای سه‌ره‌كیی به‌ره‌ی كوردستانی لێبوو. ههروهها پارتی پارێزگاران له‌وكاته‌دا وهك ناوبژیكارێك دیل‌و ته‌رمی یه‌كێتی‌و
پارتیان بۆ ئه‌وی تر ده‌برده‌وه. به‌شێك له‌مه‌به‌ستی پ��ارت��ی لهو هێرشه ئاشكراده‌بێت پارتی پ��ارێ��زگ��اران له‌ئه‌نجومه‌نی مافهكانی كه‌مه‌نه‌ته‌وه‌یه‌تییه‌كان له‌جنێف لهساڵی 1992كورسی هه‌بوو ،داوای مافی نه‌ته‌وایه‌تیی ك���وردی ده‌ك��رد، ه �ه‌روه‌ه��ا پ���ڕۆژه‌ی ویالیه‌تی موسڵی به‌رزكردبووه‌وه .بهپێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور پارتی‌و یه‌كێتی هه‌ردووالیان ئه‌وه‌یان پێناخۆشبووه. ئهو پارته له‌مانگی ئابی ساڵی 1994 دووهمین جار له‌كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی مافهكانی كه‌مه‌نه‌ته‌وه‌یه‌تییه‌كان له‌جنێف به‌شداریكرد ،وهك نوێنه‌ری كورد ،كه به‌جلوبه‌رگی كوردییه‌وه ،به‌شدارییانكرد، لهو ئه‌نجومه‌نه‌دا به‌رزان تكریتی نوێنه‌ری حكومه‌تی عێراقی بووه ،كه‌دانیشتنی یه‌كه‌م ته‌واوبووه ،به‌رزان تكریتی چووه‌ته سهر مێزی نوێنه‌رانی پارتی پارێزگاران‌و پێیگوتوون «ك��اری هه‌ڵه مه‌كه‌ن». ئه‌وانیش هیچ وه‌اڵمیان نه‌داوه‌ته‌وه. ب��ه‌رپ��رس��ێ��ك��ی ب�����ااڵی پ��ارت��ی پارێزگارانی كوردستان كه‌نه‌یوسیت ن����اوی ب�ڵاوب��ك��رێ��ت��هوه ،رای��گ �هی��ان��د له‌دانیشتنی دووه‌م��دا نوێنه‌رانی پارتی پارێزگاران وت��اری��ان خوێندووه‌ته‌وه‌‌و داوای جیاكردنه‌وه‌ی ویالیه‌تی موسڵیان له‌عێراق كردبوو ،بهپێی په‌یماننامه‌ی سیڤه‌ر .پێش ته‌واوبوونی دانیشتنه‌كه نوێنه‌ری عێراق هاتبووه قسه‌‌و بهپێی وته‌ی ئهو سه‌رچاوه‌یه ،نوێنه‌ری عێراق وتوویه‌تی «ئهوانه ههتا دوێنێ پیاوی ئێمه بوون ،ئهوانه مافیان نییه داوای ئهوه بكه‌ن ،ئهوانه ئه‌سڵه‌ن كورد نین». ئ����هو ب���ه‌رپ���رس���ه وت����ی «دوای دانیشتنه‌كه ب��ه‌رزان تكریتی دێته‌وه سهر مێزی نوێنه‌رانی پارتی پارێزگاران‌و یهك جانتا پاره داده‌نێت‌و پێیانده‌ڵێت: بێده‌نگ بن‌و هه‌ستن بڕۆنه‌وه عێراق». پێشئه‌وه‌ی ب���ڕوات ،ع��وم�ه‌ر ئاغا دهس��ت��ی ب����ه‌رزان تكریتی ده‌گ��رێ �ت‌و پێیده‌ڵێت «ئ��هوه جانتاكه‌ت ،ئێمه كوردین‌و داوای مافی خۆمان ده‌كه‌ین، فه‌رموو بڕۆ». بهپێی ئهو سه‌رچاوه‌یه« ،به‌رزان تكریتی جانتاكه وه‌رده‌گرێته‌وه‌‌و ده‌ڵێت ئهوه له‌بیرنه‌كه‌ن ،به‌سه‌رتانه‌و‌ه ناچێت». ئهو سه‌رچاوه‌یه ئاماژهی به‌وه‌شدا ك��ه‌پ��ارت��ی پ���ارێ���زگ���اران پێیانوایه هێرشه‌كه‌ی كه‌ڵه‌كین ،داواكارییه‌ك بوو به‌عس له‌پارتی ك��ردووه ،چونكه پاش چه‌ند رۆژێ��ك حیزبی به‌عس هه‌ولێری داگیركردو دواتر ته‌سلیمی پارتی كرد، له‌رووداوه‌كه‌ی 31ی ئابدا. به‌بۆچوونی ئه‌ندامانی پارێزگاران، خاڵی راسته‌قینه بۆ تێكدانی گوندی كه‌ڵه‌كین ،په‌یوه‌ندیی پارتی پارێزگاران له‌گه‌ڵ یه‌كێتی نییه ،به‌ڵكو ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئهو دووج��اره‌ی وه‌رگرتنی كورسی له‌جنێف ،چونكه حكومه‌تی عێراق ناڕهزایی ده‌ربڕی .بۆ پارتیش سوودی ه �ه‌ب��وو ،چونكه ئ �هو ناوچه‌یه له‌ژێر ده‌ستی پارتی پارێزگاران نه‌ماو ناوچه‌كه بۆ پارتی ته‌خت بوو. سامی ستار ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی پارێزگارانی دیموكراتی
كوردستان ده‌ڵێت «لهكاتی خۆشیدا ئهو قسه‌یه ده‌كرا ،كه‌پارتی به‌ئیعازی حیزبی به‌عس ئهو كاره‌ی كردبێت ،به‌اڵم به‌ڵگه‌یه‌كی وه‌ها له‌به‌رده‌ستدا نه‌بوو». هه‌وره‌ها وتی «به‌اڵم گرنگ ئه‌وه‌یه راستییه‌كه‌ی كامه‌یانه؟». به‌رپرسانی پارتی ئاماده‌نین له‌باره‌ی ئهو رووداوه‌وه هیچ لێدوانێك بده‌ن. س��ام��ی س��ت��ار وت����ی «ك��ات��ێ��ك له‌گه‌اڵ ب��راده‌ران��ی مه‌كته‌بی سیاسی‌و سه‌ركردایه‌تی پارتیدا دانیشتنمانكرد كاره‌ساته‌كه واباسكرا كه ل �ه‌ده‌ره‌وه‌ی ئیراده‌ی هه‌ردووالیه‌نمان بوون ،ئه‌وان نكوڵی ل���ه‌وه‌ده‌ك���ه‌ن ئ��هو كاره‌ساته له‌به‌رنامه‌یاندا بووبێت‌و به‌نیازبووبن شتێكی وابكه‌ن». ههروهها ئاماژهی به‌وه‌شدا «ئه‌وان نكۆڵیان لهوهكرد كه‌ئه‌و رووداوه به‌رنامه بۆ داڕێژراو بووبێت». سورچییه‌كان دوای رووداوه‌ك����ه ده‌چنه هه‌ولێر له‌دوای كه‌ڵه‌كین مه‌كته‌بی سیاسیی پارێزگاران‌و ت �ه‌واوی ده‌زگ �او مه‌كته‌بی حیزب ده‌گوازرێته‌وه بۆ هه‌ولێر تا 31ی ئاب. ل���ه31ی ئابیشدا ل �ه‌گ �هڵ حیزبه كوردستانییه‌كانی تر ده‌چن بۆ ناوچه‌كانی سه‌یران به‌ن‌و قاسمه‌ڕه‌ش. ب�ه‌رپ��رس��ان��ی پ��ارێ��زگ��اران ده‌ڵێن له‌وكاته‌شه‌وه تائێستا چه‌ند دیلێكی پ���ارت���ی پ���ارێ���زگ���اران الی پ��ارت��ی چاره‌نووسیان نادیاره. پ��ارت�یو به‌شێك له‌سورچییه‌كان رێكده‌كه‌ون‌و حیزبه‌كه له‌تده‌بێت له 2003/2/5عومه‌ر ئاغای سورچی ل�ه‌گ�هڵ پ��ارت��ی ئ��اش��ت��ب��ووه‌وه ،بنكه‌‌و باره‌گای دانایه‌وه له‌هه‌ولێر به‌ناوی پارتی پارێزگارانی دیموكراتی كوردستان. به‌شه‌كه‌ی ت��ری حیزبه‌كه له‌سلێمانی به‌ناوی پارتی پارێزگارانی كوردستان مانهوه ،كه‌زه‌یدی كوڕی عومه‌ر ئاغای سورچی سكرتێریه‌تی. زه‌ید لهساڵی 2003كۆنگره‌ی به‌ست‌و سه‌ركردایه‌تیی نوێی ده‌ستنیشانكرد به‌ناوی پارتی پارێزگارانی كوردستان. لهساڵی 2005نێچیرڤان بارزانی ده‌چێته سلێمانی ،له‌گه‌ڵ كوڕه‌كانی حسێن ئاغا دانیشت ،به‌اڵم زه‌یدی كوڕی عومه‌ر ئاغا ناچێت بۆ كۆبوونه‌وه‌كه‌ی نێچیرڤان‌و كۆبوونه‌وه‌كه ئه‌نجامی خۆی به‌ته‌واوی ناپێكێت. ب �هو دانیشتنه ته‌نها كوڕه‌كانی حسێن ئاغا له‌گه‌ڵ پارتی ئاشتده‌بنه‌وه، كه‌كوڕه‌كانی حسێن ئاغا ده‌چنه‌وه بۆ هه‌ولێر ،كۆمه‌ڵێك له‌ئاواره‌كانی پارتی پارێزگارانیش له‌گه‌ڵ ئه‌واندا چوونه‌وه بۆ هه‌ولێر‌و له‌وێ خانوویان بۆ دروستكرا. تائێستا نزیكه‌ی 150ئاواره‌ی پارتی پارێزگاران له‌سلێمانین ب�ه‌رپ��رس��ان��ی پ��ارت��ی پ��ارێ��زگ��اران له‌سلێمانی بهپێی وته‌ی ئهو سه‌رچاوه‌یه‌ی ده‌ستوور رایانوایه كه‌داواكاریی پارتی پارێزگاران له‌پارتی ته‌نها متمانه‌یه، چونكه تائێستاش متمانه‌یان به‌پارتی نییه.
الی خۆیه‌وه ،سامی ستار ئاماژهی به‌وه‌دا كه له‌سه‌روبه‌ندی رووخانی رژێمی به‌عسدا ،باشترین كاتبووه كه‌هه‌موو كێشه ناوخۆییه‌كان وه‌الوه بنێین‌و خۆیان یه‌كبخه‌نه‌وه‌‌و كێشه‌یه‌كی وه‌ها نه‌مێنێت ،كێشهی تایبهت بخرێته سه‌رو ههموو كێشه‌كانی تره‌وه. ئهو وتی «ل�هو روانگه‌یه‌وه ئێمه له‌گه‌اڵ پارتی ئاشبوینه‌وه‌‌و له‌وكاته‌وه نێوانمان زۆرباشه‌‌و لهو په‌ڕی باشیدایه». ه���ه‌روه‌ه���ا وت���ی «ج �ه‌م��اع �ه‌ت��ی سورچییه‌كان به‌دوو شێوه له‌گه‌ڵ پارتی ئاشتبوویه‌وه الیه‌نێكی سیاسی‌و حیزبی ب��وو ،الیه‌نه‌كه‌ی تریشی عه‌شایه‌ریش له‌گه‌ڵ كوڕه‌كانی حسێن ئاغای سورچیدا بوو». بهپێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور تائێستا ته‌نها ئهوانه قه‌ره‌بووكراونه‌ته‌وه كه‌له‌گه‌ڵ پارتییه‌كان رێككه‌وتوون‌و گهڕانهوه هه‌ولێر. سامی ستار ،وت��ی «ئێمه وهك پارتی پ��ارێ��زگ��اران ،پێش كوڕه‌كانی حسێن ئاغای سورچی له‌گه‌ڵ پارتی ئاشتبووینه‌وه ،ئه‌وان دوای ئێمه له‌گه‌ڵ پارتی ئاشتبوونه‌وه ،ك�ه‌ئ�ه‌وان وهك بنه‌ماڵه‌‌و به‌شێوه‌ی عه‌شایه‌ری له‌گه‌ڵ پارتی رێككه‌وتن». له‌باره‌ی هۆكاری له‌تبوونی پارتی پارێزگاران ،وتی «سه‌ره‌كیترین هۆكار ئه‌وه‌بوو كه‌ئێمه بڕوامان وابوو باشترین كاته نه‌ك له‌گه‌ڵ پارتی ،به‌ڵكو له‌گه‌ڵ هیچ الیه‌نێك كێشه‌مان نه‌مێنێت، ئه‌وانیش رایه‌كی حیاوازتریان هه‌بوو پێیانوابوو ئ �هو كێشه‌یه نابێت بهو شێوه‌یه چاره‌سه‌ربكرێت ،بۆیه هه‌ر لهسهر ئ�هوه كێشه‌مان بۆ دروستبوو ئێمه گه‌ڕاینه‌وه‌‌و ئه‌وان نه‌گه‌ڕانه‌وه». م�ه‌س�ه‌ل�هی ئ�ه‌ن��دام�هك��ان��ی پارتی پارێزگاران له‌جنێف كۆتایی پێهات چه‌ند رۆژێك پێش ئێستا له‌رۆژنامه‌ی خه‌باتدا رۆژن��ام�ه‌ن��ووس��ێ��ك ئ��ام��اژهی ب �ه‌وه‌داب��وو كه‌ئه‌و یه‌كه‌م ك�ه‌س بووه له‌جنێف‌و له‌باره‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان به‌جلی كوردییه‌وه وت��اری��داوه ،دوات��ر ئه‌دهه‌م بارزانی وه‌اڵمداوه‌ته‌وه‌و ده‌ڵێت «لهساڵی 1995منبووم یه‌كه‌م كهس له‌وێ وتارمداوه له‌گه‌ڵ به‌رزان تكریتی تووشی كێشه‌بووم». سامی ستار ده‌ڵێت «به‌اڵم یه‌كه‌م كهس عومه‌ر ئاغای سورچی‌و وه‌فدی پارتی پارێزگاران بوون له‌سااڵنی 1992 بۆ 1994وت��اری��ان��داو له‌گه‌ڵ ب��ه‌رزان تكریتی توشی كێشه‌بوون‌و ب��ه‌رزان تكریتی هه‌وڵیدا وتاره‌كه‌یان پێببڕێت». پارتی پارێزگاران ته‌نها تاساڵی 1994ب��ه‌ش��داری دوو ك��ۆب��وون �ه‌وه‌ی ئ��ه‌ن��ج��وم��ه‌ن��ی م��اف��هك��ان��ی ك �ه‌م �ه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانیان له‌جنێف كردووه ،دواتر به‌شداریان نه‌كردووه ،لهساڵی 2002دا سكرتێری یاسای لیژنه‌ی والیه‌تی موسڵ كه كه‌سێكی سویسری بووه سه‌ردانی پارتی پارێزگارانی كردووه له‌سێمانی، به‌اڵم هیچ شتێكی پێنه‌بووه له‌باره‌ی ك��ۆب��وون �ه‌وه‌ی ت��ری ئ �هو ئه‌نجومه‌نه‌و به‌شداریكردنی پارتی پارێزگاران ،واته مه‌سه‌له‌ی ویالیه‌تی موسڵ به‌ردێكی خراوه‌ته‌سه‌ر.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
5
سه‌رکرده‌کانی یه‌کێتی ده‌ڵێن ناڕه‌زایه‌تییه‌کان ته‌نها بۆ پۆسته فۆتۆگراف: pukmedia
زانیار محه‌مه‌د
ل��ه‌دوای راگه‌یاندنی ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردنی سه‌ركردایه‌تی‌و ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ندی یه‌كێتی له‌كۆنگره‌ی سێیه‌مدا، كاندیده ده‌رن �ه‌چ��ووه‌ك��ان ره‌خن ه لهو ئه‌نجامان ه ده‌گرن ،به‌اڵم هیچ ره‌خنه‌یه‌ك رووبه‌ڕووی ستراتیژو بهرنامهو روانگه‌كانی حیزبه‌ك ه ناكه‌نه‌وه. رۆژی 2010/6/1یهكێتیی نیشتیمانیی كوردستان دوای 9س��اڵ له‌به‌ستنی دووهمین كۆنگره ،سێیه‌مین كۆنگره‌ی ل �ه‌م��اوه‌ی 12رۆژ ئه‌نجامدا ،ئ �ه‌وه‌ش پ��اش دروستبوونی چ �ه‌ن��دان كێشهی ناوخۆیی ناو یه‌كێتی‌و جیابوونه‌وه‌ی چه‌ند سه‌ركرده‌یه‌كی ئهو حیزب ه هات. ل��هك��ۆن��گ��ره‌دا ئ �ه‌ن��دام��ان��ی نوێی سه‌ركردایه‌تی‌و ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ندی یه‌كێتی هه‌ڵبژێران ،ههرچهنده 239 ك���ه‌س خ��ۆی��ان ب��ۆ س��ه‌رك��ردای��ه‌ت��یو 354كه‌سیش خۆیان بۆ ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ند كاندیدكردبوو ،ك ه 50ئه‌ندام بۆ سه‌ركردایه‌تی‌و 81ئه‌ندامیش بۆ ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ند هه‌ڵبژێران. ل �ه‌س �ه‌ره‌ت��ای كۆنگره 17لیژنه پێكهێنران بۆ گفتوگۆكردن‌و خستنه‌ڕووی رای ئ�ه‌ن��دام��ان‌و كاركردنی داه��ات��ووی یه‌كێتی. لهماوهی دوازد‌ه رۆژی كۆنگره‌دا، هیچ ناڕه‌زایه‌تییه‌كی گهوره لهسهر هیچ یه‌كێك لهو ته‌وه‌ران ه نه‌بوو ،كادیرانی یه‌كێتی‌و كاندیده ده‌رنه‌چووه‌كان به‌كۆی ده‌ن��گ سكرتێریان ه�هڵ��ب��ژارده‌وه ،دوو جێگره‌كه‌شی ،جگ ه له‌چه‌ند دهنگێكی ك��ه‌م ،ئه‌وانیش زۆری��ن �هی ه��هره زۆر ده‌نگیان پێدان .راپۆرتی 17لیژنه‌كه‌ش به‌كۆی ده‌نگ‌و زۆرین ه په‌سه‌ندكران‌و هیچ ناكۆكی یان مشتومڕێكی توندی نه‌هێنایه ئاراوه.
شین بۆ هه‌ریسه‌كه! كاندید ه ده‌رنه‌چووه‌كانی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی ده‌ڵێن ه ده‌ست له‌كوتله‌چێتی به‌رناده‌ن سه‌ركرده‌كانی حیزبه‌ك ب��ه‌اڵم ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردنی كۆمیتهی سه‌ركردایه‌تی‌و ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ند ،ناڕهزایی الی زۆرێك له‌كاندیده ده‌رن��ه‌چ��ووه‌ك��ان ل��ێ��ك�ه‌وت�هوه ،ده‌ڵێن بههۆی ده‌سته‌گه‌رییه‌و‌ه بوار بۆ كاندیده گه‌نجه‌كان‌و بێپشتیوانه‌كان نه‌ماوه‌ته‌وه. له‌كاتێكدا ئ �ه‌وان به‌هیوابوون كۆنگره كۆتایی به‌ملمالنێی كوتله‌كان بهێنێت. عه‌داله‌ت عه‌بدوڵاڵ كاندیدی ده‌رنه‌چوو بۆ سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی ،له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت له‌كۆنگره‌دا ده‌سته‌گه‌ری ههبووهو كار بۆ كۆمه‌ڵێك كاندیدكراوه، بۆی ه ئه‌نجامه‌كانی كۆنگره نه‌خوازراون. ع���ه‌دال���ه‌ت وت���ی "ئ��ێ��م� ه ده‌ڵێین له‌كۆنگره‌دا ده‌سته‌گه‌ری ههبووه ،به‌اڵم ئه‌وان ده‌ڵێن نهبووه ،ئێم ه هه‌رچییه‌ك ده‌ڵێین ئ���ه‌وان ده‌ڵ��ێ��ن وانییه ،بۆیه ئه‌نجامه‌كانی كۆنگره نه‌خوازراوبوون‌و ئ �ه‌گ �ه‌ر ب�ه‌ق��س�ه‌م��ان ن �هك �ه‌ن یه‌كێتی زیانده‌كات". ب���ه‌اڵم س �ه‌رك��رده‌ك��ان��ی یه‌كێتی، ل�ه‌ن��اڕه‌زای�ه‌ت��ی��ی�هك��ان��ی ئ��هو ك��ادی��ران�ه كه‌مده‌كه‌نه‌وه ،ده‌ڵێن ناڕه‌زایه‌تییه‌كانیان ته‌نیا بۆ پۆسته ،تێبینی‌و ره‌خنه‌كانیان ته‌نیا لهسهر پۆسته‌كانه ،نه‌ك بهرنامهو په‌یڕه‌و پرۆگرام. س �ه‌رچ��اوه‌ی �هك له‌سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ،وتی "ئه‌وان بۆی ه ناڕازین ،چونك ه ده‌رنه‌چوون،
ه ده‌كات ه له‌په‌كه‌ك هه‌ڕه‌ش ده‌گرنه‌ب هرو مامه‌ڵه‌یه‌كی جیاواز له‌وانه‌ی رابردوو له‌گه‌ڵ دۆخه‌كه‌دا ده‌كه‌ین». ل �ه‌الی �هك��ی ت���رهوه ج �ه‌ب��ار ی��اوه‌ر وت �ه‌ب��ێ��ژی ه��ێ��زه‌ك��ان��ی پێشمه‌رگه‌ی هه‌رێمی كوردستان له‌لێدوانێكدا ئهوه ئاشكراده‌كات ،كه‌ئه‌وان چاوه‌ڕێ ناكه‌ن لهكاتی هێرشی زه‌مینی سوپای توركیادا، ئهو سوپای ه بهرهو قواڵیی خاكی هه‌رێم بێت ه ناوه‌وه ،به‌ڵكو پێیوای ه كه‌هێرشه‌كه ته‌نها رۆژێك ده‌خایه‌نێت. یاوه‌ر وتی كه‌پاراستنی سنووره‌كانی ناوچه‌ك ه له‌ئه‌ستۆی حكومه‌تی ناوه‌ندیی
عێراق هو له‌به‌رامبه‌ر ه �ه‌ر هێرشێكی ده‌ره‌كیشدا كه‌ببێت ه هۆی دروستبوونی هه‌ڕه‌ش ه لهسهر سنووره‌كانیان ئه‌وان به‌رگری له‌خۆیان دهكهن. ههروهها جه‌یمس جێفری باڵیۆزی وی�لای�ه‌ت� ه یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا له‌ئه‌نقه‌ر‌ه ئ��ام��اده‌ی��ی واڵت��هك��هی بۆ ی��ارم �ه‌ت��ی��دان��ی زی��ات��ری ت��ورك��ی��ا بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی په‌كه‌ك ه نیشانده‌دات‌و رایده‌گه‌یه‌نێت ئاماده‌ی لێكۆڵینه‌وه‌ن ل�ه‌ه�ه‌ر داخ��وازی��ی�هك��ی حكومه‌ت یان سوپای توركیا به‌زووترین كات.
ئهگهر ده‌ربچوونایه ،ناڕازی نه‌ده‌بوون‌و نه‌یانده‌وت كۆنگره شه‌رعییه‌تی نییه". عه‌داله‌ت وتی "ئێم ه ته‌نیا له‌دوای كۆنگره ناڕازیی نه‌بووین ،به‌ڵكو چه‌ند ساڵێك ه ناڕازین‌و داوای گۆڕانكاری لهناو یه‌كێتیدا ده‌كه‌ین" ،وتیشی "ئێم ه بۆ پل هو پۆست كارناكه‌ین ،به‌ڵكو ویستوومانه دۆخی یه‌كێتی باشتر بێت". ههرچهنده نۆ س��اڵ ب��وو یه‌كێتی كۆنگره‌ی نه‌به‌ستوو ،لهو ماوه‌یه‌شدا ڕووبه‌ڕووی چه‌ند قه‌یرانێكی قوڵبووه‌وه، ب �ه‌اڵم به‌شێك له‌كادیرانی ئهو حیزبه هیوای ریفۆرم‌و گۆڕانكاریی گه‌وره‌یان به‌كۆنگر‌ه هه‌بوو ،بهتایبهت سه‌ركرده‌كانی حیزبه‌ك ه له‌یه‌ك دوو ساڵی رابردوودا زۆر جه‌ختیان لهوه ده‌كرده‌وه ،كه‌گۆڕانكاری‌و نوێبوونه‌و‌ه دهكهن. كامه‌ران مه‌نتیك مامۆستای زانسته سیاسییه‌كان له‌زانكۆی سه‌اڵحه‌دین، پێیوای ه بۆچوونی ئهو كاندیده ده‌رنه‌چووانه پێش كۆنگره ،بۆچوونێكی میسالی بووه ،كه‌پێیانوابوو‌ه له‌كۆنگره‌دا ههموو قه‌یرانه‌كانی یه‌كێتی چاره‌سه‌رده‌بێت. مه‌نتیك ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت "ئ�هو كه‌سان ه به‌شێوه‌ی میسالیان ه ته‌ماشای كۆنگره‌یان ده‌ك��رد‌و پێیانوابوو كۆنگره كۆتایی به‌قه‌یرانه‌كان ده‌هێنێت ،به‌اڵم بهو شێوهی ه ده‌رنه‌چوو ،بۆی ه ئه‌وان تووشی شۆك‌و نامۆیی بوون".
به‌وته‌ی مسته‌فا چااڵوایی كاندیدی ده‌رنه‌چوو بۆ سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی "له‌كۆنگره‌دا ده‌سته‌گه‌ری ههبووه ،خه‌ڵك ههبووه بۆ خه‌ڵكی تر ئیشیكردوو‌ه لهسهر بنه‌مای كوتله‌چێتی". ش��ااڵوی عه‌لی عه‌سكه‌ری ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تیی یه‌كێتی له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور راگهیاند "زۆرجار له‌كۆنگره‌دا كۆمه‌ڵێك خه‌ڵك به‌ڵێن به‌كاندیدێك ده‌ده‌ن ده‌نگی بۆ ب��ده‌ن ،ب �ه‌اڵم دواتر به‌ڵێنه‌كان جێبه‌جێناكرێن‌و كاندیده‌كه‌ش تووشی حاڵه‌تی ناڕهزایی ده‌بێت". له‌باره‌ی دژایه‌تیكردنی به‌ئاشكرای دهس��ت�ه‌گ�ه‌ری له‌كۆنگه‌ره‌دا عه‌داله‌ت ده‌ڵێت له‌كۆنگره‌دا ههموو ره‌خنه‌كانیان ب��اس��ك��ردووهو خراونه‌ت ه ن��او راپۆرتی سكااڵوه" ،به‌اڵم هه‌ر لهكاتی هه‌ڵبژاردنی سه‌ركردایه‌تی‌و ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ندا ،ئهو راپۆرت ه پێشێلكرا‌و گرنگیی پێنه‌درا، كه‌گو ێ به‌كێشه‌كان نه‌درێت ،یه‌كێتی زیانده‌كات". شۆڕش حه‌سه‌ن مامۆستای زانسته سیاسییه‌كان له‌زانكۆی سلێمانی ده‌ڵێت كاندیده ده‌رنه‌چووه‌كان ئهگهر تێبینی، یان ره‌خن هو ناڕه‌زاییان ههیه ،پێویستبوو لهناو كۆنگره هه‌ڵوێست یان به‌یاننام ه یان چوون ه ده‌ره‌وه‌یان ده‌رببڕیایه. ش��ۆڕش حه‌سه‌ن ب�ه‌ده‌س��ت��وور وت "ناڕهزایی كاندیده ده‌رنه‌چووه‌كان ،دوای
ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردن ،زیاتر بههۆی به‌دڵنه‌بوونی ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردنه". وتیشی "هه‌ڵوێستی ئ�هو كاندیده ده‌رن �ه‌چ��ووان �ه ،هه‌ڵوێستێكی الوازه، چونك ه ده‌بوو لهناو كۆنگره‌دا هه‌ڵوێستیان هه‌بووایه ،ئێستا هه‌ڵوێستیان گومانی به‌رژه‌وه‌ندیی زاتیی لێده‌كرێت". ع��ه‌دال��ه‌ت ع �ه‌ب��دوڵ�ڵاش وت��ی "ك ه قسه‌ده‌كه‌ین ،پێمانده‌ڵێن ئهوه ده‌رنه‌چوون بۆی ه ق��س �ه‌ده‌ك �ه‌ن ،بۆی ه ب��ڕی��ارم��داوه بێده‌نگبم". به‌اڵم فریاد ره‌وان��دزی وتی كاندیده ده‌رن �ه‌چ��ووه‌ك��ان ،ئ��ازادن ك�ه‌ن��اڕازی بن به‌ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردن. شااڵوی عه‌لی عه‌سكه‌ری وتی "كۆنگره سه‌ركه‌وتوو بووه ،به‌اڵم هه‌ندێك كهس نهیانتوانیوه ده‌ربچن ،ئێستا ناڕازین". عه‌داله‌ت عه‌بدوڵاڵ وتی "به‌نیازنیم واز له‌یه‌كێتی بهێنم ،چونك ه ئهوه چاره‌سه‌ر نییه .به‌رنامه‌شم ئ �ه‌وه‌ی � ه كێشه‌كان ده‌خ�ه‌م�ه‌ڕوو ،وهك چۆن له‌ڕابردووشدا كێشه‌كانم خستووه‌ته‌ڕوو ،دیو‌ه خراپه‌كانی ئه‌نجامه‌كان باسده‌كه‌م". ش���ۆڕش ح��ه‌س��ه‌ن ب��ه‌دووری��زان��ی وازهێنانی ك��ان��دی��ده ده‌رن �ه‌چ��ووه‌ك��ان له‌یه‌كێتی كاریگه‌ریی گ �ه‌ور‌ه دابنێت‌و وت��ی "وازهێنانیان كێش ه بۆ یه‌كێتی دروستده‌كات ،به‌اڵم كاریگه‌ریی گه‌وره‌ی نابێت".
ل����ه‌روون����ك����ردن����ه‌وه‌ی����هك����ی باڵیۆزخانه‌كه‌ی ئه‌مریكادا هاتووه «پ���هك���هك���ه دوژم���ن���ی ه��اوب��ه‌ش��ی ه��ه‌ری��هك ل �ه‌ت��ورك��ی �او ئه‌مریكایه‌‌و ئێمه بهههموو شێوهیهك پشتگیری له‌هاوپه‌یمانه‌كانمان بۆ كۆتاییهێنان بهو هه‌ڕه‌شه‌ی تیرۆره‌ی كه له‌سه‌ریانه ده‌كه‌ین». ه�����ه‌روه‌ك ئ��اش��ك��راش��ی��ك��ردووه كه‌هاریكارییه هه‌واڵگرییه‌كانی نێوان ه���ه‌ردووال ل �ه‌ب��اك��ووری ع��ێ��راق ،هیچ گۆڕانێكی به‌سه‌ردا نه‌هاتووه‌و له‌ئاستی خۆیدایه. پ��ارت��ی ك��رێ��ك��اران��ی ك��وردس��ت��ان هۆشداریی ده‌دات�ه حكومه‌تی توركیا كه‌ئۆپه‌راسیۆنه‌كانی بۆ سهر بنكه‌‌و باره‌گاكانی پارته‌كه بوه‌ستێنێت، ئه‌گه‌رنا چاالكییه‌كانیان ده‌گوازنه‌وه بۆ نێو ته‌واوی شاره‌كانی توركیا. ئ �ه‌ح��م �ه‌د ده‌ن��ی��ز ل��ێ��پ��راس��راوی
په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی په‌كه‌ك ه رای��گ��هی��ان��د «ئ���ه‌گ���ه‌ر ح��ك��وم �ه‌ت به‌رده‌وامبێت له‌هێرشكردنه سه‌رمان، ئه‌وا ئێمه بۆ شه‌ڕكردن ل �ه‌دژی هان ده‌دات‌و وامان لێده‌كات چاالكییه‌كانمان ف��راوان��ت��رب��ك�هی��ن ب��ۆ ت����ه‌واوی ش��اره توركنشینه‌كانی توركیای بگوازینه‌وه». ده‌ن��ی��ز وت��ی ت��ورك��ی��ا ن��ای��ان�ه‌وێ كێشهی كورد به‌ڕێگه‌چاره‌ی ئاشتییانه چاره‌سه‌ر بكات. هێزه‌كانی پاراستنی گه‌ل كه‌ده‌كاته باڵی سه‌ربازی په‌كه‌كه لهسهر تۆڕی ئینته‌رنێت باڵویانكردهوه كه له‌چاالكییه جیاجیاكانی ئه‌مدواییه‌ی گه‌ریالكانیاندا له‌ناوچه‌كانی چوكورجا‌و یوكسه‌كۆڤا‌و ئه‌الزغی توركیا النیكه‌م 20سه‌ربازی تورك كوژراون‌و له‌دواترین چاالكیشدا له‌ناوچه‌ی شه‌مدینلی 37سه‌ربازی سوپای توركیا گیانیانله‌ده‌ستداوه‌‌و سێ گه‌ریالش بوونه‌ته قوربانی ،ئهوه
جگه له‌ده‌ست به‌سه‌راگرتنی بڕێكی زۆر چه‌ك‌و ته‌قه‌مه‌نی. بهپێی ئهو ئاماره‌ش كه‌هێزه‌كانی پاراستنی گ �ه‌ل باڵویانكردووه‌ته‌وه لهسهرهتای ئهم مانگه‌وه تا 15ی مانگ سوپا 21ئۆپه‌راسیۆنی ئه‌نجامداوه‌‌و گه‌ریالكانی ئه‌وانیش به 23چاالكی هه‌ستاون. لهو ماوه‌یه‌شدا 45سه‌رباز‌و 12 گه‌ریال كوژراون. ل��ه‌دوای هێرشه‌كه‌ی گه‌ریالكانی په‌كه‌كه‌وه بۆ سهر سه‌ربازانی تورك له‌ناوچه‌ی شه‌مدینلی ،سوپای ئهو واڵته به‌تۆپبارانكردنی ناوچه سنوورییه‌كان وه‌اڵم����ی ه��ێ��رش �هك��ان ده‌دات������هوهو له‌ئه‌نجامدا منداڵێكی ته‌مه‌ن یانزه سااڵن گیانله‌ده‌ستده‌دات‌و دوو كه‌سی دیكه‌ش كه‌یه‌كێكیان منداڵه به‌خه‌ستی برینداربوون كه‌خه‌ڵكی شیالدزێی سهر به‌شاری دهۆكن.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
4
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
"لهو شوێنه‌ی ئێران هاتووه‌ت ه ناو خاكی ههرێمهوه ،هیچ گه‌ریالیه‌كی لێنییه" كه‌لهور رێبین ئه‌ندامی كوردیناسیۆنی پارتی ژیانی ئازاد (پژاك) گۆران خۆشناو له‌هه‌ولێر
ك��ه‌ل��ه��ور رێ��ب��ی��ن ئ�ه‌ن��دام��ێ��ك��ی كوردیناسیۆنی پارتی ژیانی ئازادی كوردستان (پژاك) ،ره‌خنه له‌حیزبه ئۆپۆزیسیۆنه‌كانی ئێران ده‌گرێت، ب �ه‌وه‌ی لهبهر ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی تایبهتی یه‌كهه‌ڵوێست نین له‌به‌رامبه‌ر ئێران، ده‌ڵێت ده‌بوو بههۆی ئهو ناڕه‌زایه‌تییه جه‌ماوه‌رییه‌ی له‌ئێراندا ههیه ،ههروهها ئ�هو دۆخ‌و فشاره‌ی واڵتانی جیهان ك��ردووی��ان �ه‌ت �ه س��ه‌ر ئ��ێ��ران ،حیزبه كوردستانییه‌كان س��وودی لێببینن‌و یه‌كهه‌ڵوێست بن. ك�ه‌ل��ه��ور رێ��ب��ی��ن ده‌ڵ��ێ��ت "ئ �هو بۆردوومانانه‌ی ئێران ده‌یكات بهشێكی زۆری په‌یوه‌ندی به‌فشار دروستكردنه‌وه ههیه بۆ سهر هه‌رێمی كوردستان"، ئاماژه به‌وه‌شده‌كات كه لهو ناوچانه‌ی سوپای ئێران سنووریان به‌زاندووه‌‌و بۆردومانی ده‌ك �ه‌ن هیچ گه‌ریالیه‌كی پژاكی لێنییه. ده‌ستوور :تۆپبارانه‌كانی سوپای ئ��ێ��ران ب��هردهوام��ه ،ئ��ێ��وه‌ش ده‌ڵێن له‌پێناو ئ��ازادی واڵت تێده‌كۆشین، هه‌وڵی نوێتان چییه بۆئه‌وه‌ی ئهم دۆخه‌ی ئێستا به‌الیه‌كدا به‌رن؟ كه‌لهور رێبین :ئێم ه له‌هه‌لومه‌رجێكی سیاسیداین‌و ئێران ده‌یه‌وێت به‌ناوی جیاجیاو ب �ه‌ن��اوی پ��ژاك تۆپباران ب��ك��ات ،ده‌ی��ه‌وێ��ت فشارێك لهسهر ب��اش��ووری كوردستان دروستبكات، چونكه له‌حكومه‌تی داهاتووی عێراق رۆڵ��ێ��ك��ی گ����ه‌وره‌ی دهب��ێ��ت ،ئێران ده‌یه‌وێت حكومه‌تی عێراقی داهاتوو ب��ه‌الی مالكیدا ب��ب��ات ،ب��ۆ ئه‌مه‌ش ده‌یه‌وێت حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان هه‌ڵوێستی هه‌بێت ،له‌الیه‌كیتریشه‌وه ئێران فشارێكی نێوده‌وڵه‌تی له‌سه‌ره بههۆی چهكی ئه‌تۆم ،لهو پێناوه‌شدا ده‌یه‌وێت توركیا بۆ الی خۆی كێش ب��ك��ات‌و ب��هی��هك��هوه ه��ێ��رش بكه‌نه س��ه‌ر ب��اش��ووری ك��وردس��ت��ان‌و ئهو مه‌ترسییه‌ی له‌سه‌ریه‌تی كه‌میبكاته‌وه، هه‌ردووال به‌یه‌كه‌وه چه‌ند ناوچه‌یه‌كی كوردستانیان ب��ۆردوم��ان ك���ردووهو قه‌تلوعامی كوردان دهكهن. ئێمه ئ �هو هێرشكردنه بۆ سهر
پژاک :بۆردومانه‌کانی ئێران بۆ فشار دروستکردنه لهسهر هه‌رێم
به‌شێك‌و پارچه‌یه‌ك‌و پارتێك نابینین، به‌ڵكو ئهوه هه‌ڵوێستێكه دژ بهههموو گه‌لی كورد ،ئهو شوێنانه‌ی لهالیهن حكومه‌تی ئێرانهوه تۆپباران كراون له‌حاجی ئۆمه‌ران‌و به‌رده‌نازو پشده‌ر‌و سیده‌كان و...ه��ت��د ،ئهو شوێنانه‌ی هێزی لێهێناوه‌ته ناو خاكی هه‌رێمی كوردستانه‌وه ،ئ�ه‌وه‌ی ئه‌مه به‌ناوی پژاك بزانێت هه‌ڵه‌یه ،چونكه هێزی ئێمه له‌حاجی ئۆمه‌راندا نییه له‌قه‌الدزێ نییه كه‌تۆپباران له‌نزیك ق �ه‌اڵدزێ كراوه ،ره‌بایه‌كانی پارتی دیموكراتی كوردستان له‌سنووری حاجی ئۆمه‌ران‌و سیده‌كانه‌و تۆپبارانیش ده‌گاته ئه‌وێ، توركیاش به‌هه‌مان شێوه‌یه خه‌ڵكی گوندنشین‌و سیڤیلی خستووه‌ته به‌ر بۆردومان ،ئه‌مه بوارێكی سیاسی خۆی ههیه ،لهو چوارچێوه‌یه‌دا پێویسته گه‌لی ك��ورد كێشه‌كه به‌یه‌كجاری چاره‌سه‌ربكات. دهس���ت���وور :ده‌وت��رێ��ت ئێوه‌ش به‌نیازن ئهگهر ئێران به‌رده‌وامبێت لهو بۆردوومانانه ،ئ�هوه چاالكی خۆتان ده‌به‌نه ناو شاره‌كانی ئێران ،وهك ت�ه‌ح�ه‌دای�هك بۆ وه‌اڵم��دان��ه‌وه‌ی ئهو بۆردوومانانه؟ پێشتریش به‌رپرسانی په‌كه‌كه ئه‌وه‌یان به‌توركیا راگه‌یاندووه.
كه‌لهور رێبین :ئێمه هیچ كاتێك شارمان به‌ئامانج نه‌گرتووه‌و نامانه‌وێت شهڕی چه‌كداری بكه‌ین ،هێزی خۆمان له‌بواری كلتووری‌و كۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاسی به‌كاربهێنین ،هێزی سه‌ربازییشمان بۆ پاراستنی مافه ره‌واكانی گه‌له‌كه‌مان به‌كارده‌هێنین ،ئ�ه‌گ�ه‌ر ئ��ێ��ران به‌م چه‌شنه به‌رده‌وامبێت ،رازی نابین‌و له‌چوارچێوه‌ی وه‌اڵمدانه‌وه كارده‌كه‌ین، ئێستا ل��ه‌رۆژه��ه‌اڵت��ی ك��وردس��ت��ان گه‌ریالكانمان ل�ه‌وێ��ن له‌كرماشان‌و مه‌ریوان‌و داال‌و سه‌ڵماس‌و موكریان‌و ورمێیه...هتد ،چاالكیمان له‌سنووری باشوری كوردستان نهبووه ،چاالكیمان له‌ناوه‌وه‌ی ئێراندایه ،له‌سنووری نێوان باشووری كوردستان‌و ئێراندا چاالكی ناكه‌ین‌و نه‌مانكردووه. دهس��ت��وور :هه‌ندێك پێیانوایه ئێوه به‌شێكن لهو ناڕه‌زاییانه‌ی كه له‌ئێران‌و به‌تایبه‌تیش له‌مدواییانه ل �ه‌ش��اره ك��وردی��ی�هك��ان دروس��ت��ب��ووه له‌دژی ده‌سه‌اڵتی ئێران ،ئایا پێتوانییه ب��ۆردووم��ان �ه چ��ڕه‌ك��ان��ی ئه‌مدواییه وه‌اڵمێك بێت بۆ ئهو ناڕه‌زاییانه‌ی دروستبووه؟ ك�ه‌ل��ه��ور رێ��ب��ی��ن :ئێمه‌ش وای ل��ێ��ك��ده‌ده‌ی��ن �هوه ،ئ��هو سیاسه‌ته‌ی
له‌رۆژهه‌اڵتی كوردستان كه‌به‌رامبه‌ر گ �ه‌ل ب �ه‌ڕێ��وه‌چ��وو ،ده‌وڵ �ه‌ت��ی ئێران گه‌لی كوردی سه‌ركوت كردووه ،به‌اڵم گه‌لی كورد خاوه‌نداریه‌تیان له‌شه‌هیدی خۆیان كردو پشتگیریان بۆ چاالكوانانی له‌سێداره‌دراو راگهیاند ،بۆیه ئێران ل�ه‌س�ه‌ر ئ �هو ن��اڕه‌زای��ان �ه تۆپبارانی ك��رد ،ب �ه‌اڵم ئ�هو تۆپبارانه به‌ته‌نیا گرێدراوی رۆژهه‌اڵتی كوردستان نییه، به‌‌كوردستانی باشووریش گرێدراوه، ده‌یانه‌وێت فشارێك لهسهر باشوور دروستبكه‌ن ،بهتایبهت ده‌زانن كه‌هه‌رێم له‌حكومه‌تی داه��ات��ووی عێراق رۆڵی ده‌بێت ،ده‌توانین بڵێین رۆژهه‌اڵتی كوردستان به‌شێكه‌‌و بهشێكی هه‌ر‌ه گ����ه‌وره‌ی ب���اش���ووری ك��وردس��ت��ان �ه، به‌شێكیش په‌یوه‌ندی به‌نێوانی توركیاو ئێرانهوه ههیه. دهس���ت���وور :ئ��ێ��وه له‌ئێستادا به‌یه‌كه‌م حیزبی چه‌كداری‌و چاالكی كوردی دژ به‌ئێران ئه‌ژمارده‌كرێن ،ئایا به‌رده‌وامده‌بن له‌چۆنیه‌تی كاركردنی خۆتان له‌ئێستادا؟ كه‌لهور رێبین :ئێمه هێزه‌كه‌مان ب��ۆ پاراستنی ره‌وای گه‌له‌كه‌مان به‌كاردێنین ،له‌كارو خه‌بات‌و په‌یڕه‌و پ��ڕۆگ��رام��م��ان ه��ی��چ ك���ات ش���هڕی
چه‌كداریمان رانه‌گه‌یاندووه ،نه‌مانوتوو‌ه دژی ئ��ێ��ران ش �ه‌ڕ ده‌ك �هی��ن ،به‌ڵكو ل �ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی پاراستنی خۆمان به‌كارمان هێناوه ،له‌دواین كۆنفرانسی خۆمان به‌سیستمبوونی كارو خه‌باتمان بڕیارداوه لهو چوارچێوه‌یه بهردهوام ب��ی�ن‌و ل��ه‌ب��واری س��ی��اس�یو جڤاتی، كاتێكیش كه‌گه‌لی ئێمه مه‌ترسی له‌سه‌ربێت لهههموو بواره‌كانی ژیان ل �ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی پاراستنی ره‌وای گ�ه‌ل��ی خ��ۆم��ان ،وه‌اڵم��ده‌ده‌ی��ن��هوهو سوورین له‌خه‌باتی خۆمان‌و كار بۆ ئامانجه‌كانمان ده‌كه‌ین. دهس��ت��وور :ده‌وترێت له‌ساتێكی ل��ه‌م ج���ۆره‌دا ك �ه‌ن��اڕه‌زای��ی له‌واڵتی ئێران زیاتر بووه‌‌و واڵتانی جیهانیش هه‌ڵوێسته‌كانیان ل��ه‌س��ه‌ر ئ��ێ��ران توندتر كردووه‌ته‌وه ،پێویسته حیزبه كوردییه ئۆپۆزیسیۆنه‌كانی ئێران كاراتربن‌و بهدوای هه‌لدا بگه‌ڕێن ،به‌اڵم هه‌ستده‌كرێت ئهوه به‌دی ناكرێت ،ئایا په‌یوه‌ندی به‌چییه‌وه ههیه؟ كه‌لهور رێبین :تائێستا هه‌ندێ ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی تاكی‌و حیزبی لهالیهن هه‌ندێ رێكخراوه‌وه رێگه‌ی ن �ه‌داوه ل �ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی ب���ه‌رژه‌وه‌ن���دی گه‌ل بیربكه‌نه‌وه ،نامه‌یه‌كی كراوه‌مان بۆ ههموو پارت‌و رێكخراوه‌كان ناردووه كه له‌به‌ره‌یه‌كدا یه‌كبگرین‌و ده‌ست له‌به‌رژه‌وه‌ندییه تایبه‌تییه‌كان به‌ر بده‌ین، چونكه نرخی گ�ه‌ل له‌مه‌ترسیدایه‌و پێویستی به‌هه‌ڵوێستێكی یه‌كگرتوو ههیه تا رووبه‌ڕووی دوژمنان ببینه‌وه، كه‌بمانه‌وێت ده‌سكه‌وت به‌ده‌ستبێنین، ب���ه‌اڵم ب���ه‌داخ���هوه ب �ه‌ه��ۆی ه�ه‌ن��دێ ب��ه‌رژه‌وه‌ن��دی ت��اك ن�ه‌ت��وان��راوه یهك هه‌ڵوێست بین. ده‌ستوور :هیچ جۆره په‌یوه‌ندییه‌ك له‌نێوان واڵتانی بیانی دژ به‌ئێران بهتایبهت ئهمریكاو ئێوه‌دا ههیه بۆ هه‌ماهه‌نگی‌و كاركردن له‌دژی ئێران؟ كه‌لهور رێبین :تائێستا په‌یوه‌ندیمان ن��ه‌ب��ووه ل��ه‌گ��هڵ واڵت��ان��ی دهرهوه بهتایبهت ئه‌مریكا ك��ه‌دژی ئێرانن، ئێمه ده‌مانه‌وێت له‌جێگای ئ�ه‌وه‌ی پشت به‌هێزه‌كانی دهرهوه ببه‌ستین‌و رایانكێشینه الی خۆمان ،هه‌وڵده‌ین بۆ كۆكردنه‌وه‌ی هێزه ئۆپۆزیسیۆنه‌كانی رۆژهه‌اڵتی كوردستان‌و ناو ئێران.
توركیا گه‌وره‌ترین هێرشی زه‌مینی ئه‌نجامده‌دات سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ،له‌بری ئیدانه‌ی سنووربه‌زاندنه‌كان لهالیهن توركیــاوه، محه‌مه‌د عه‌لی
ت��ورك��ی��ا هێزێكی زۆری لهسهر س��ن��ووره‌ك��ان��ی ه�ه‌رێ��م��ی ك��وردس��ت��ان ك��ۆك��ردووه‌ت�هوه ،به‌نیازی گه‌وره‌ترین هێرشی زه‌مینیی ه بۆ س�ه‌ر په‌كه‌كه، په‌كه‌كه‌ش ه�ه‌ڕه‌ش�هی وه‌اڵم��دان �ه‌وه‌ی ت��ون��دی س��وپ��ای ت��ورك��ی��ا ده‌ك���ات. سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمیش رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌رێگ ه به‌گه‌ریالكانی په‌كه‌ك ه نادات سنووری هه‌رێم بۆ هێرشكردن ه سهر
واڵتانی تر به‌كاربهێنێت. رۆژن���ام���هی میللیه‌تی ت��ورك��ی باڵویكردووه‌ته‌و‌ه ك ه له‌دوای هێرشه‌كه‌ی ن���اوچ���هی ش�ه‌م��دی��ن��ل��ی ك�� ه ل �ه‌الی �ه‌ن گه‌ریالكانی په‌كه‌كه‌وه ،كرایه‌سه‌ر سوپای توركیاو بووه هۆی كوژرانی ژماره‌یه‌ك سه‌رباز ،له‌به‌رامبه‌ردا سوپای توركیا ئاماده‌كاری بۆ ئه‌نجامدانی هێرشێكی به‌رفراوانی زه‌مینی بۆ سهر كه‌مپه‌كانی په‌كه‌ك ه ده‌كات. ئ��ه‌گ��ه‌رچ��ی م��اوه‌ی��هك�� ه توركیا س��ن��ووره‌ك��ان��ی ه �ه‌رێ��م دهب�ه‌زێ��ن��ێ�ت‌و
به‌بیانووی هێرشكردن ه سهر په‌كه‌ك ه دێت ه ناو خاكی ههرێمهوه ،به‌اڵم تائێستا هیچ روونكردنه‌وه‌یه‌ك له‌باره‌ی به‌زاندنی س��ن��ووره‌ك��ان�هوه ل�ه‌الی�ه‌ن به‌رپرسانی ههرێمهوه نه‌دراوه. پێشتریش‌و هه‌فته‌ی رابردوو رۆژنامه توركییه‌كان باڵویانكردهوه كه‌هێزه سه‌ربازییه‌كانی سوپای واڵته‌كه‌یان دوای دوو ساڵ له‌به‌زاندنی سنووری باكووری عێراق له‌مانگی شوباتی ساڵی 2008دا ،جارێكی دیك ه ئهو سنوورانه‌یان به‌زاندووه‌ته‌و‌ه‌و چه‌كدارانی په‌كه‌كه‌یان
ب�ه‌ره‌و كه‌مپه‌كانیان ب�ه‌ره‌و نێو خاكی هه‌رێم پاشه‌كش ه پێكردووه. دوای هێنانی ئ��هو ژم���اره زۆره له‌سه‌رباز‌و جبه‌خان هو چ هك‌و فڕۆكه‌ی جه‌نگی لهالیهن توركیاو‌ه بۆ سهر سنوورو جموجۆڵی سه‌ربازی به‌رچاو له‌وناوچانه، فه‌رمانده‌یه‌كی هێزه‌كانی پێشمه‌رگه‌ی كوردستان له‌گه‌ڵ پشتڕاستكردنه‌وه‌ی ئه‌وه‌ی توركیا ئاماده‌كاری بۆ هێرشێكی زه‌مینی ده‌كات ،پێشیوای ه لهماوهی چه‌ند رۆژێكدا ئهو هێرش ه ده‌ستپێده‌كات. وته‌بێژێك ب�ه‌ن��اوی سه‌رۆكایه‌تی
هه‌رێم رۆژی دووشه‌ممه ،له‌به‌یاننامه‌یه‌كدا هه‌ڕه‌شه‌ی ئ �ه‌وه‌ی له‌په‌كه‌ك ه ك��ردووه كه‌رێگه‌ی پێنادرێت خاكی هه‌رێم بۆ هێرشكردن ه س��ه‌ر واڵت��ان��ی دراوس��ێ به‌كاربهێنێت .به‌بێئه‌وه‌ی ئیدانه‌ی هێرش‌و سنووربه‌زاندنه‌كانی توركیا بكات. كاو‌ه مه‌حمود وته‌بێژی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌ئه‌وان به‌هێرش ه ئاسمانییه‌كان‌و تۆپبارانكردنی سنووره‌كانمان ناڕه‌حه‌تبوون‌و وتی «ئهگهر ئهو تۆپبارانان ه بهردهوامی ه �ه‌ب��ێ��ت ،رێ��وش��وێ��ن��ی دیبلۆماسی
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
راپۆرت
7
كورد ڤیتۆی نه‌ما! نوێنه‌رانی كورد ده‌ڵێن رێگری له‌هیچ سه‌ركرده‌یه‌كی عێراقی ناكه‌ن كه‌پۆستی سه‌رۆك وه‌زیران وه‌ربگرێت گۆران خۆشناو له‌هه‌ولێر
ن��وێ��ن��ه‌ره‌ك��ان��ی ك����ورد ده‌ڵ��ێ��ن ده‌ستبه‌رداری ئهو ڤیتۆ به‌هێزه بوون ،كه به‌هۆیه‌وه ئیبراهیم جه‌عفه‌ری له‌پۆستی سه‌رۆك وه‌زی��ران دوورخسته‌وه ،به‌اڵم پێده‌چێت ب�ه‌ه��ۆی الوازی پێگه‌یان ڤیتۆكه‌یان له‌ده‌ستدابێت. له‌پێكهێنانی حكومه‌تی راب��ردووی ع��ێ��راق��دا لهساڵی ،2005ئه‌گه‌رچی ئیبراهیم جه‌عفه‌ری كاندیدی به‌هێزی وه‌رگرتنی پۆستی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بوو لهالیهن لیستی ئیئتیالفی شیعه‌كانه‌وه ،ب�ه‌اڵم بههۆی نه‌بوونی پشتیوانی ك��ورده‌ك��ان له‌وه‌رگرتنی ئهو پۆسته بێبه‌شبوو ،به‌اڵم ئهمجاره ك��ورده‌ك��ان رایده‌گه‌یه‌نن كه‌ڤیتۆیان لهسهر هیچ سه‌ركرده‌یه‌كی عێراقی نییه له‌وه‌رگرتنی ئهو پۆسته‌دا. نوێنه‌رانی كورد ئهوكات ره‌خنه‌ی ئه‌وه‌یان له‌ئیبراهیم جه‌عفه‌ری ده‌گرت ك �ه‌ت��اك��ڕه‌وان �ه ب��ڕی��ار ده‌دات‌و دژی خواسته‌كانی كورده ،بۆیه ره‌تیانكرده‌وه كه‌متمانه‌ی خۆیانی پێبده‌ن ،بۆیه ئیبراهیم ج �ه‌ع��ف �ه‌ری ن�هی��ت��وان��ی بۆ جارێكی تر ئهو پۆسته وه‌ربگرێته‌وه، كه‌پێش هه‌ڵبژاردنه‌كانی 2005سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بوو. فوئاد مه‌عسوم ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ،وتی “شاندی كوردی هیچ مه‌رجی نییهو ه�ه‌روه‌ه��ا ڤیتۆی لهسهر هیچ كه‌سێك نییه كه‌سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌تی داهاتووی پێدهدرێت”. ف���وئ���اد م��ه‌ع��س��وم وت���ی “ه���ه‌ر كه‌سایه‌تییه‌ك كه‌ده‌بێته پاڵێوراو بۆ پۆستی سه‌رۆك وه‌زیران ئێمه گرفتمان له‌گه‌ڵیدا نییه“. نه‌جیب باڵه‌ته‌یی سه‌رۆكی كوتله‌ی یه‌كگرتوو له‌ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌رانی
کورد هێڵی سوردو ڤیتۆی بۆ سه‌رکرده عێراقییه‌کان دانه‌ناوه عێراق‌و ئه‌ندامی شاندی دانووستانكاری ئیئتیالفی كوتل ه كوردستانییه‌كان ،وتی “ئیئتیالفی كوتل ه كوردستانییه‌كان رێگری له‌به‌رده‌م هیچ كهس دروستناكات ،مه‌گه‌ر ته‌نها كه‌سێك نه‌چێت ه ژێر جێبه‌جێكردنی ئهو ماف ه ده‌ستوورییانه‌‌و گره‌نتییه‌ك پێشكهش ن �هك��ات ب��ۆ پابه‌ندبوونی بهدهستوورهوه بۆ جێبه‌جێكردنی ئهو ماف ه ده‌ستوورییانه‌ی كه‌ئه‌م هه‌رێم ه هه‌یه‌تی”. ئه‌گه‌رچی نوێنه‌رانی كورد له‌به‌غدا ب���هردهوام ئ �ه‌وه‌ی��ان��ده‌ووت �هوه كه‌كورد س��وورده‌ب��ێ��ت ل�ه‌س�ه‌ر جێبه‌جێكردنی خواسته‌كانی ،ب �ه‌اڵم ن ه له‌حكومه‌تی ج�ه‌ع��ف�ه‌ری‌و ن� ه له‌حكومه‌تی مالیكی نه‌یانتوانی داواكانی كورد جێبه‌جێ بكه‌ن. نه‌جیب باڵه‌ته‌یی وتی “هه‌ركه‌سێك ه���ه‌ر ناونیشانێكی ه �ه‌ب��ێ��ت ،ئێم ه بزانین دڵنیامان ناكات له‌پاراستنی ماف ه ده‌ستوورییه‌كان‌و پابه‌ندبوونی بهدهستوورهوه ،ئێم ه بهههموو شێوهیهك هه‌وڵده‌ده‌ین رێگربین له‌به‌رده‌میدا بۆ وه‌رگرتنی پۆسستی سه‌رۆك وه‌زیران”. ن��وێ��ن�ه‌ران��ی ك���ورد تائێستا هیچ كه‌سێكی عێراقییان دیارینهكردووه
كه‌قبوڵی بكه‌ن ب��ۆ ئ �هو پۆست ه یان بهپێچهوانهوه ،ئه‌وان ده‌ڵێن بههۆی ئه‌وه‌ی له‌ئه‌زموونی زۆربه‌ی كهس ه سیاسییه‌كان شاره‌زان ،بۆی ه كام لهو كهس ه سیاسییان ه كه‌هه‌وڵی وه‌رگرتنی ئهو پۆست ه ده‌دات‌و گره‌نتی جێبه‌جێكردنی داواو پابه‌ندده‌بێت بهدهستوورهوه ئهوه قبوڵ دهكهن. باڵه‌ته‌یی وتی “كامیان زۆرتر خزمه‌ت به‌ماف ه ده‌ستوورییه‌كانمان بكات‌و ئهو هه‌رێم ه بپارێزێت ئێم ه له‌گه‌ڵ ئه‌وین”. به‌اڵم به‌بڕوای چاودێرانی سیاسی ب�ه‌ه��ۆی كه‌می كورسییه‌كانی ك��وردو له‌ده‌ستدانی دووه‌م گه‌وره‌ترین لیست له‌ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران ،پێگه‌یان هێند‌ه ب��چ��وك ب��وه‌ت��هوه ،ك�ه‌م��اف��ی ڤیتۆیان پێنابه‌خشێت. م���ح���ه‌م���ه‌دی ح���اج���ی م �ه‌ح��م��ود س��ك��رت��ێ��ری ح��ی��زب��ی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان ،ده‌ڵێت پێگه‌ی كورد الوازب��ووهو ناتوانێت مه‌رج بهسهر لیسته‌كانی تردا بسه‌پێنێت .وتی “ده‌بێت ئه‌مان چاوه‌ڕێی لیسته‌كانی تر بكه‌ن، بانگیان بكه‌ن‌و به‌شداریان پێبكه‌ن”. م��ه‌ح��م��ود ع��وس��م��ان ئ �ه‌ن��دام��ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ئ�ه‌وه‌ی
روونكرده‌و‌ه كه‌ئه‌وان وهك شاندی كوردی له‌گه‌ڵ ههموو لیسته‌كان كۆده‌بنه‌و‌ه بهمهبهستی پێكهێنانی حكومه‌تی عێراقی .ده‌ڵێت “دژی ئهو نین‌و باسی پێكهێنانی حكومه‌تی عێراقیش ده‌كه‌ین، ئ��ه‌وه‌ش مانای ئه‌وه‌ی ه كه‌ئێم ه هێڵی سوورمان بۆ كهس نییهو ڤیتۆ دژی كهس به‌كارناهێنین”. ئیبراهیم ج�ه‌ع��ف�ه‌ری له‌ئێستادا ك��ان��دی��دێ��ك��ی ت����اڕاده‌ی����هك ب�ه‌ه��ێ��زی وه‌رگرتنی ئهو پۆسته‌ی ه له‌نێو سه‌ركرد‌ه عێراقییه‌كاندا ،كورده‌كانیش ده‌ڵێن ڤیتۆمان له‌سه‌ری نییه. مه‌حمود عوسمان وت��ی “ج��اری پێشوو جه‌عفه‌ری ویستی له‌توركیا موئامه‌ر‌ه له‌ئێم ه بكات ،بۆی ه ئێم ه دژی وه‌ستاینه‌وه‌و ره‌تمانكرده‌وه ،ئهمجاره به‌گره‌نتی دانیشتنه‌كان‌و رێككه‌وتنه‌كان ئه‌نجامده‌ده‌ین”. ئێستا ره‌وت��ی س��ه‌در گه‌وره‌ترین ڤیتۆیان دژی مالكی به‌كارهێناوه‌و هه‌مان سیناریۆی كورده‌كان دووباره‌ده‌كه‌نه‌و‌ه ك ه به‌رامبه‌ر جه‌عفه‌ری كردیان ،بههۆی ئهو پێگ ه به‌هێزه‌ی له‌ئیئتیالفی نیشتمانی ههیانه ،ههرچهنده ره‌وتی سه‌در پێشتر
هێزی كورد له‌ژماره‌ی کورسییه‌کانیدا نییه، به‌ڵکو له‌شه‌رعییه‌تی خۆیدای ه که‌‌ده‌بێت له‌حکومه‌تدا به‌شداربێت له‌حكومه‌تی مالكی كشایه‌وه ،به‌اڵم نهیتوانی حكومه‌ته‌مه‌ی بخات. پێده‌چێت ئهمجاره كورد ڤیتۆكه‌ی وهك س�ه‌دری��ی�هك��ان له‌خولی پێشوو كردیان ،بخات ه دوای پێكهێنانی حكومه‌ت، به‌اڵم ئهوكات هیچ كاریگه‌رییه‌ك نه‌كات ه سهر كابینه‌ی حكومه‌ت. جه‌وهه‌ر نامیق سالم ،كه‌سایه‌تی سیاسی ده‌ڵێت ك��ورد ڤیتۆی نهبووه تاوه‌كو بتوانێت به‌كاریبهێنێت ،وتی “هاوپه‌یمانی ن ه له‌ئێستاو ن ه له‌داهاتوودا شتێكی نهبووه به‌ناوی ڤیتۆوه“. ل���ه‌ب���اره‌ی م��ه‌س��ه‌ل��هی الب��ردن��ی جه‌عفه‌رییه‌وه ،ج �هوه �ه‌ر نامیق وتی “ئهوه ته‌نها كورد نه‌بوو كه‌دژی ئهو بوو، چه‌ند الیه‌نێكیش پشتیوانیان له‌البردنی ده‌كرد”. جه‌وهه‌ر نامیق پێیوای ه هێزی كورد بۆ بڕیاردان‌و به‌شداریكردن له‌حكومه‌تدا، په‌یوه‌ست نیی ه به‌مه‌سه‌له‌ی ژم��اره‌ی كورسییه‌كانییه‌وه ،چونك ه رێژه‌ی ژماره‌ی كورسییه‌كانی كه‌مه ،به‌اڵم وتی “هێزی كورد له‌ژماره‌ی کورسییه‌کانیدا نییه، به‌ڵکو له‌شه‌رعییه‌تی خۆیدای ه که‌‌ده‌بێت له‌حکومه‌تدا به‌شداربێت”.
״ئهو گه‌ڕه‌كه‌ی ماڵی به‌رپرسی لێبێت خزمه‌تگوزاری بۆ چووه״ جێگری پارێزگاری كه‌ركوك :ده‌سه‌اڵتی لێپێچینه‌وه‌مان له‌گه‌ڵ یهك به‌ڵێنده‌ر نییه زانیار داقوقی له‌كه‌ركوك
راك���ان سه‌عید ج��ب��وری جێگری پارێزگاری كه‌ركوك ،بێده‌سه‌اڵتی خۆیان وهك��و پارێزگار‌و ئه‌نجومه‌نی پارێزگا راده‌گه‌یه‌نێت ،ده‌ڵێت وه‌كو پارێزگاری كه‌ركوك دهس�ه‌اڵت��ی لێپێچینه‌وه‌مان له‌گه‌ڵ یهك به‌ڵێنده‌ردا نییه. راكان سه‌عید جبوری ك ه له‌نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌به ،له‌چاوپێكه‌وتنێكی ده‌ستووردا راشكاوان ه ده‌ڵێت ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك شاره‌زایی چۆنیه‌تی ئه‌نجامدانی پ��ڕۆژه‌ك��ان نین‌و ناتوانن چاودێری پڕۆژه‌كان بكه‌ن .دانبه‌وه‌شدا ده‌ن��ێ��ت ك��ه‌ئ��ه‌وان وهك���و پ��ارێ��زگ��ارو ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��ار كه‌وتوونه‌ت ه ئهو هه‌ڵه‌یه‌و‌ه كه‌نه‌یانتوانیو‌ه رێگری ل��هوه ب��ك�ه‌ن ،كه‌به‌رپرس ه حكومی‌و حیزبییه‌كانی شاره‌كه ،پڕۆژه‌كان بۆ گ��ه‌ڕ‌هك‌و ناوچه‌كانی خۆیان نه‌ب هنو دهڵێ ئهو ناوچه‌یه‌ی به‌رپرسی لێبێت پ����ڕۆژه‌ی خ��زم �ه‌ت��گ��وزاری ب��اش��ی بۆ ده‌كرێت. راك��ان وت��ی “ل�ه‌ش��اری كه‌ركوكدا
نزیكه‌ی 500پ��ڕۆژه‌ی خزمه‌تگوزاری ج��ۆراوج��ۆر هه‌ی هو له‌ئێستادا ئیشی ت��ێ��دا ده‌ك���رێ���ت ،ب���ه‌اڵم ئ�ه‌ن��دام��ان��ی ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��ا ش��اره‌زای��ی��ان له‌پڕۆژه‌كان‌و چاودێری پڕۆژه‌كان نیی هو زۆرج��ار پ��ڕۆژه‌ی خزمه‌تگوزاری پالنی ده‌گۆڕدرێت”. ه���ه‌روه‌ه���ا ئ���ام���اژهی ب��ه‌وه‌ش��دا ك�ه‌پ��ڕۆژ‌ه هه‌ی ه لهالیهن وه‌زاره‌ت���هوه ئه‌نجامده‌درێت ،به‌اڵم له‌پڕێكدا پالنی ئهو پڕۆژه‌ی ه ده‌گۆڕدرێت بۆ پڕۆژه‌یه‌كی ت��ر ،ب�ه‌ب��ێ��ئ�ه‌وه‌ی ك��ه‌س دهس �ه‌اڵت��ی لێپێچینه‌وه‌ی هه‌بێت. ههروهها وتی كه‌زۆربه‌ی پڕۆژه‌كان لهكاتی خۆیاندا ته‌واو نابن ،چه‌ندین مانگ دواده‌كه‌وێت ،به‌بێئه‌وه‌ی كهس له‌هۆكاره‌كانی بپرسێته‌وه. ج��ب��وری روون��ی��ك��ردهوه ك�ه‌ئ�ه‌وان وه‌كو پارێزگار‌و ئه‌نجومه‌نی پارێزگار ب���ۆ ل��ێ��پ��ێ��چ��ی��ن �هوهو ب �ه‌م �ه‌ب �ه‌س��ت��ی دوورخستنه‌وه‌ی به‌ڵینده‌ری پڕۆژه‌كان، بۆیان نیی ه لێپێچینه‌و‌ه له‌گه‌ڵ هیچ كامێكیان بكه‌ن .وتی “چونك ه وه‌زاره‌تی پالندانان به‌هیچ جۆرێك به‌گوێی ئێم ه
ناكات‌و فه‌رمانه‌كانمان پشتگوێده‌خات”. جێگری پارێزگاری كه‌ركوك ئاماژهی بۆئه‌وه‌شكرد كه‌ده‌بێت ئه‌نجومه‌نی پارێزگا ه �ه‌ر پ��ڕۆژه‌ی�هك��ی سه‌قه‌تی ئاشكراكرد ،به‌راپۆرت بیدات ه پارێزگا، یان ده‌بێت ئاگاداری ئیداره‌ی پارێزگا بكرێته‌وه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ش نهكراوه. له‌ئێستادا شاری كه‌ركوك كێشهی كه‌می خزمه‌تگوزاری‌و گه‌نده‌ڵی ئیداری ههیه ،به‌رپرسانی ش��اره‌ك�ه‌ش ئهوه ن��اش��ارن�هوه كه‌به‌هۆی گهندهڵییهوه خ��زم �ه‌ت��گ��وزاری كه‌متر‌و دره‌ن���گ تر به‌هاوواڵتیانی شاره‌ك ه ده‌گات .ساڵی راب���ردووش وهك هه‌وڵێكی پارێزگای كه‌ركوك به‌رپرسانی پارێزگاك ه چه‌ندین به‌ڵێند‌هر‌و كۆمپانیایان خست ه لیستی ره‌شه‌وه ،به‌اڵم دواتر ئهو كۆمپانیایان ه كه‌وتنه‌و‌ه كاركردن له‌شاره‌كه‌دا. راك����ان س�ه‌ع��ی��د وت���ی “ب �ه‌ه��ۆی گه‌نده‌ڵی لهالیهن به‌ڵێنده‌ره‌كانه‌وه، پارێزگا بهشێكی زۆری كۆمپانیاو به‌ڵێنده‌ره‌كانی خست ه لیستی ره‌شه‌وه، به‌اڵم وه‌زاره‌ت��ی پالندانان بڕیاره‌كانی پارێزگای ره‌تكرده‌و‌ه‌و دووباره پڕۆژه‌ی
خ��زم��ه‌ت��گ��وزاری ب�ه‌خ��ش��ی��ی�هوه ب�هو به‌ڵینده‌رانه‌ی ك ه له‌لیستی ره‌شدان”. ه�ه‌روه‌ه��ا وت��ی “وه‌زاره‌ت���ی پالندانان ه��اوك��اری��ی ئ �هو كۆمپانیان ه ده‌ك��ات كه‌گه‌نده‌ڵن”. ه�ه‌رچ�ه‌ن��ده جێگری پارێزگاری ك��ه‌رك��وك ئ���ه‌وه‌ی ره‌ت���ك���ردهوه ك ه ل�هك�ه‌رك��وك پ���ڕۆژه‌ی خزمه‌تگوزاری ب���ه‌ه���ۆی س��ه‌ق��ه‌ت��ی پ����ڕۆژه‌ك����هوه دووباره‌كرابێته‌وه ،به‌اڵم وتی له‌كه‌ركوك گه‌نده‌ڵی هه‌ی هو تائێستا بهمهبهستی گه‌نده‌ڵی له‌فه‌رمانگا حكومییه‌كان چ �ه‌ن��دی��ن ب���ه‌رپ���رس‌و ف �ه‌رم��ان��ب �ه‌ر، ناوه‌كانیان لهالیهن ده‌سته‌ی نه‌زاهه‌و‌ه ره‌وانه‌ی دادگا كراون ،وتیشی “زانیاریم لهسهر رێژه‌ی كه‌سه‌كان نییه”. راك��ان جبوری باسی له‌وه‌شكرد كه‌گه‌نده‌ڵییه‌ك ه له‌كه‌ركوك به‌شێوه‌یه‌ك ه كه‌هه‌ر ناوچه‌یه‌ك به‌رپرسی حكومی یان حیزبی هه‌بێت ،ئه‌وا ئهو ناوچه‌ی ه ههموو جۆره پڕۆژه‌یه‌كی خزمه‌تگوزاری بۆ كراوه ،وتی “به‌پێچه‌وانه‌شه‌و‌ه هه‌ر ناوچه‌یه‌ك به‌رپرسی نه‌بێت ،له‌پڕۆژه‌ی خزمه‌تگوزاری بێبه‌ش هو پشتگوێخراوه“.
ئهو به‌رپرس ه عه‌ره‌ب ه پێیوای ه ئهو یارمه‌تییه‌ی كه‌حكومه‌تی هه‌رێم بۆ پارێزگای كه‌ركوك ته‌رخانیده‌كات، ب�ه‌رپ��رس� ه ك��ورده‌ك��ان��ی ش��اره‌ك � ه بۆ ئ���هو ن��اوچ��ان �هی دهب����ه‌ن كه‌خۆیان مه‌به‌ستیانه ،وتی “حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان پ��ڕۆژه‌ی خزمه‌تگوزاری بۆ كه‌ركوك ته‌رخانده‌كات ،به‌اڵم به‌رپرس ه حیزبییه‌كانی ش��اره‌ك� ه بهمهبهستی خۆیان‌و حیزبه‌كانیان له‌ناوچه‌كانی خۆیان ئه‌نجامیده‌ده‌ن ،تائیستا پرۆژه‌ی خ��زم �ه‌ت��گ��وزاری ل �ه‌الی �ه‌ن حكومه‌تی ههرێمهوه بۆ كه‌ركوك ،ناوچ ه عه‌ره‌بی‌و توركمانه‌كانی نه‌گرتووه‌ته‌وه“. ج��ب��وری وت���ی “زۆر ل �ه‌ن��اوچ � ه عه‌ره‌بنشینه‌كانی داقوق‌و تازه‌و ناوشاری ك��ه‌رك��وك ،پ���ڕۆژه‌ی خ��زم�ه‌ت��گ��وزاری نایانگرێته‌وه ،چونك ه ده‌سه‌اڵتدارانی ئه‌نجومه‌نه‌كانی داقوق‌و تاز‌ه له‌كوردو ت��ورك��م��ان پ��ێ��ك��ه��ات��وون ،ئ�ه‌وان��ی��ش عه‌ره‌به‌كانیان پشتگوێخستووه”. ههروهها وتی “ئهو ناوچان ه له%90 له‌پڕۆژه‌ی خزمه‌تگوزاری بێبه‌شكراون”.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
6
i n f o @ d e s t u r. n e t
لۆکاڵ
سایلۆكان به‌رگه‌ی دانه‌وێڵه‌ی ئه‌مساڵ ناگرن جوتیاران شه‌و و رۆژ له‌به‌رده‌م سایلۆكاندا ده‌كه‌نه‌وه‌و پاره‌یه‌كی زۆر له‌كرێی مانه‌وه‌یاندا خه‌رج دهكهن مه‌عاز فه‌رحان له‌سلێمانی
عه‌لی مه‌حمود م��اوه‌ی شه‌ش رۆژه له‌شاره‌زووره‌و‌ه گه‌نمی هێناوه بۆ سایلۆی سلێمانی ،تائێستا ن��ۆرهی نه‌هاتووه بۆئه‌وه‌ی "ره‌نجی ئه‌مساڵ"ی قه‌پان بكات‌و ب ه "گیرفانی پڕه"وه بۆ الی ماڵ‌و منداڵی بگهڕێتهوه. ع �ه‌ل��ی ب�ه‌ن��ی��گ�ه‌ران��ی�هك�هوه باسی له‌كاره‌كانی سایلۆ كرد ،وتی"پشكنینه‌كه زۆر خاوه ،یهك پشكنین هه‌ی ه كه‌ده‌بوو زۆر ب��وون��ای�ه ،كارمه‌نده‌كانیش وهك پێویست كارناك هنو زوو ده‌ست له‌كاركردن هه‌ڵده‌گرێن". ب���ه‌ه���ۆی ئ���هو ل��ێ��ش��اوه زۆره‌ی ج��وت��ی��اران�هوه بهمهبهستی فرۆشتنی به‌رهه‌می دانه‌وێڵ ه رووی��ان له‌سایلۆكان ك��ردووه ،جوتیاران ناڕهزایی ده‌رده‌ب��ڕن له‌سستی پشكنین‌و چه‌ندین رۆژو شه‌و له‌به‌رده‌م سایلۆكان دهمێننهوه پاره‌یه‌كی زۆر له‌كرێی ئوتومبێلدا خه‌رج دهكهن، به‌ڕێوه‌به‌ری سایلۆی سلێمانیش ده‌ڵێت پێویستیان بهكردنهوهی سایلۆی تره. عه‌لی به‌ده‌ستووری وت "كرێیه‌كی زۆر ده‌ده‌ین به‌ئۆتۆمبێله‌كان ،هیوادارم پارێزگاری سلێمانی خۆی سه‌ردانی ئهم سایلۆی ه بكات‌و گوزه‌رانی ئهو جوتیارانه ببینێت". بهپێی بڕیارێكی حكومه‌تی به‌غدا، ئ�ه‌م��س��اڵ ح��ك��وم�ه‌ت خ��ۆی له‌ڕێگه‌ی س��ای��ل��ۆك��ان�هوه ب �هره �ه‌م��ی گ �ه‌ن �م‌و جۆ له‌جوتیاران وه‌رده‌گرێت ،وه‌رگرتنی گه‌نم
بهپێی تایبه‌تمه‌ندی گه‌نمه‌ك ه ده‌بێت‌و نرخه‌كه‌شی دیاریده‌كرێت. یهك كیلۆ گه‌نمی نمر‌ه یهك به650 دینارو نمر‌ه دوو 550دینارو جۆ ب ه 450 دینار له‌جوتیاران وه‌رده‌گیرێت. له‌بازاڕدا فرۆشتنی گه‌نم بهنرخێكی كه‌متره ،به‌اڵم قه‌ره‌باڵغی به‌رده‌م سایلۆو م��ان �ه‌وه‌ی جوتیاران بۆ م��اوه‌ی چه‌ند رۆژێ �ك‌و گرانی كرێی نرخی ئۆتۆمبێله بارهه‌ڵگره‌كان ،جوتیارانی ناچاركردووه كه‌خۆزگ ه ب �ه‌وه‌ب��خ��وازن گه‌نمه‌كه‌یان له‌بازاڕدا بفرۆشن. كرێی ئۆتۆمبێله‌كان بۆ یهك شه‌و كه‌جوتیاران ده‌ی���ده‌ن به‌شۆفێران بۆ تراكتۆر 30ه��ه‌زار دی��ن��ار ،گه‌اڵب ه 50 ههزار ،گه‌اڵبه‌ی سكانیا 750ههزار ،ترێله 100ههزار دیناره. م��ام ره‌ح��ی��م ل�ه‌ب��ازی��ان�هوه هاتبوو ئ��ۆت��ۆم��ب��ێ��ل��ێ��ك ب��گ��رێ��ت ب���ۆ ئ���ه‌وه‌ی گه‌نمی پێبهێنێت ،وت��ی "هه‌رچۆنێك ل��ێ��ك��ی��ده‌ده‌م�هوه ،گه‌نمه‌كه‌م هێنده‌ی كرێی ئۆتۆمبێله‌كان نابێت‌و هیچم بۆ نامێنێته‌وه ،چونك ه 10تا 15رۆژی ده‌وێت تانۆره‌م دێت". هه‌ند ێ له‌جوتیاران پێیانباش ه نمونه‌ی گه‌نمه‌كان بهێنرێت‌و پشكنینی بۆ بكرێت، ئهگهر وه‌رگیرا ئینجا ههموو گه‌نمه‌كه بهێنرێت ،چونك ه هه‌ندێك جوتیار دوای ئه‌وه‌ی كه‌چه‌ندین رۆژ له‌به‌رده‌م سایلۆ ماونه‌ته‌وه ،كه‌چی گه‌نمه‌كه‌یان له‌ژێر پشكنیندا ده‌رنه‌چووه. ك��ام �ه‌ران سابیر له‌سه‌یدسادقه‌وه
گه‌نمی ه��ێ��ن��اوهو ن��ۆ رۆژه ل �ه‌ب �ه‌رده‌م سایلۆی سلێمانیدایه ،بێزارییه‌كانی خۆی نه‌شارده‌وه .وتی "قه‌پانه‌ك ه زوو دایده‌خات جاری واهه‌ی ه به‌ئۆتۆمبێله‌كه‌وه قه‌پان ده‌كرێت ،به‌اڵم تاگه‌نمه‌ك ه ده‌ڕێژین بۆئه‌وه‌ی به‌جیا قه‌پان بكرێت كارمه‌نده‌كان قه‌پانه‌ك ه داده‌خه‌ن ،كێشه‌یه‌كی تر ئه‌وه‌یه هه‌ندێ گه‌نم وه‌رناگیرێت ،لهبهرئهوهی له‌پشكنیندا ده‌رناچێت". كامه‌ران پێشنیار ده‌ك��ات یارمه‌تی جوتیاران ب��درێ��ت ،ب��ۆئ �ه‌وه‌ی نمونه‌ی گه‌نمه‌كه‌یان بهێنن ،نه‌ك ههموو گه‌نمه‌كه، كریێه‌كی زۆری��ش بده‌ن له‌پشكنینیشدا ده‌رنه‌چێت. جوتیاران ئاماژه بهوه ده‌ده‌ن كه‌ساڵی پار نرخی گه‌نم به‌رزتر بووه له‌ئه‌مساڵ، محه‌مه‌د تۆفیق له‌بازیانه‌و‌ه دوو ته‌ن گه‌نمی هێنابوو ،وتی "ساڵی پار نرخی
فرۆشتنی گه‌نم زۆر به‌رزتر بوو له‌ئه‌مساڵ، ههروهها پار گه‌نمی ده‌ره‌ج ه سێش هه‌بوو ئه‌مساڵ ئه‌ویشیان نه‌هێشت". به‌ڕێوه‌به‌ری سایلۆی سلێمانی ئاماژه به‌وه‌ده‌دات ئهو قه‌ره‌باڵغیه‌ی كه‌دروستبووه كه‌مته‌رخه‌می ئه‌وان نییهو ئه‌وه‌ی له‌توانای ئه‌واندای ه كردوویانه. خالید حه‌مید مه‌حمود به‌ڕێوه‌به‌ری سایلۆی سلێمانی له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی "له 5/29وه مه‌ركه‌زمان كردوه‌ته‌وه رۆژان ه 110تا 120ئۆتۆمبێل وه‌رده‌گرین، كه‌ڕۆژان ه ده‌كات ه 1357ته‌ن هه‌رئه‌وه له‌توانای ئێمه‌دایه ،ئهم قه‌ره‌باڵغی ه هۆكه‌ی ئه‌وه‌ی ه كه‌ئه‌مساڵ به‌روبومی گه‌نم زۆره". به‌ڕێوه‌به‌ری سایلۆی سلێمانی وتی "ئێم ه كه‌مته‌رخه‌میمان نه‌كردووه". خالید حه‌مید ئاماژه ب���ه‌وه‌ده‌دات كه‌گه‌نم ه وه‌رگیراوه‌كان له‌كوردستاندا دهمێننهوه ،ئهو وتی "سااڵن گه‌نمه‌كه‌مان ده‌ن��ارد بۆ سایلۆكانی تر بۆیان پاك ده‌كردین ،ئه‌مساڵ خۆمان مه‌خزه‌نمان
وه‌رگرتووه ،الی خۆمان خه‌زنی ده‌كه‌ین، گه‌نم ه نمر‌ه یه‌كه‌ك ه له‌گه‌ڵ رێژه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ گه‌نم ه نمر‌ه دووه‌ك� ه ده‌نێرین بۆ ئاش، به‌گشتی له %15گه‌نم ده‌نێرین بۆ ئاش، وات ه له‌سه‌د ته‌ن پ��ازد‌ه ته‌ن ده‌نێرین‌و له‌گه‌ڵ ئ��اردی ه��اورده ،ئ��اردی خه‌ڵكی لێدروستده‌كرێت .ئه‌وه‌شی كه‌ده‌مێنێته‌وه له‌مه‌خزه‌نه‌كانی خۆماندا خه‌زنی ده‌كه‌ین. به‌ڕێوه‌به‌ری سایلۆی سلێمانی بۆ چارهسهركردنی ئهو قه‌ره‌باڵغیه ،كردنه‌وه‌ی چه‌ندین سایلۆی تر به‌پێویست ده‌زانێت، ده‌ڵێت "زۆر داواك���راوه كه‌سایلۆی تر دروستبكرێت ،به‌دڵنیاییه‌و‌ه پێویستمانه، بڕیاره س ێ سایلۆی تر ل �ه‌ش��اره‌زوورو سلێمانی‌و رانی ه بكرێنه‌وه".
جوتیار ه به‌ته‌مه‌نه‌كان به‌ته‌نها له‌مه‌یدانی كاردا ماونه‌ته‌وه رۆحییه‌تی كاری به‌كۆمه‌ڵ‌و هه‌ره‌وه‌زی الی گوندنشینان بهرهو نه‌مان ده‌چێت فه‌رمان حه‌سه‌ن له‌شاره‌زوور
حاجی جه‌میلی ت�ه‌م�ه‌ن 65ساڵ له‌گوندی به‌رده‌به‌لی بناری سورێن به‌ته‌نیا خه‌ریكی دروێنه‌ی گیا بوو ،تاوه‌كو بتوانێت گیا بۆ مه‌ڕو و مااڵته‌كه‌ی دابینبكات. ته‌نانه‌ت هێزو توانای خێزانه‌كه‌ی حاجی جه‌میل نه‌یده‌توانی ماندوبوونی ئهو كه‌مبكه‌نه‌وه. ب �ه‌ده‌م كاركردنه‌و‌ه حاجی جه‌میل وتی "بهداخهوه ئێستا كهس هه‌قی بهسهر كه‌سه‌و‌ه نییه ،جاران ههموو خه‌ڵكی گوند به‌كۆم هڵ‌و هه‌ره‌وه‌زی كاریان ده‌كرد". بههۆی گه‌شه‌كردنی هۆكاره‌كانی به‌رهه‌مهێنان‌و گۆڕانكاری له‌په‌یوه‌ندییه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان ،رۆحییه‌تی ك��اری به‌كۆم هڵ‌و ه��ه‌ره‌وه‌زی الی گوندنشینان
بهرهو نه‌مان ده‌چێت. وێرانبوونی گونده‌كان‌و چۆڵبوونه‌وه‌ی دووب����اره‌و س��اغ��ن�ه‌ب��وون�ه‌وه‌ی ب�هره�ه‌م، جوتیار‌ه به‌ته‌مه‌نه‌كانی به‌ته‌نیا له‌مه‌یدانی كاردا هێشتووه‌ته‌وه. حاجی جه‌میل ده‌ڵێت له‌كۆندا ههموو خه‌له‌كانیان ده‌دوری‌و به‌رهه‌مه‌كانیان كۆده‌كرده‌وه ،وتی "به‌اڵم ئێستا نه‌ك هه‌ر ئهو كاره نه‌ماوه ،به‌ڵكو بووه‌ت ه عه‌یب ه كار به‌ئافره‌ت بكه‌یت‌و گه‌نجه‌كانیش هه‌قییان به‌سه‌ركاره‌و‌ه نییه ،ئه‌وه‌ی خه‌ریكی كاری دروێنه‌و كاره‌كانی تری گوندبێت ،ته‌نها پیاوانی به‌ته‌مه‌نن".له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكردنی وه‌رزی دروێنه ،هه‌ند ێ پیاوی به‌ته‌مه‌ن به‌ته‌نها خه‌ریكی كاری دروێنه‌و‌ه‌و كاره‌كانی خۆیانن ،بههۆی نه‌مانی هه‌ره‌وه‌زی ،ئێستا هه‌ند ێ گوندنشیان بۆ ئیشوكاره‌كانیان كرێكار به‌كر ێ ده‌گرن.
ل��ه‌س��ه‌رده‌م��ی ك���اری ه���ه‌ره‌وه‌زی���دا گوندنشینان له‌جیاتی ئ��ه‌وه‌ی كرێكار بگرن بۆ زوو راپ�ه‌ڕان��دن��ی كاره‌كانیان "ده‌ستیاویان" له‌گه‌ڵ یه‌كدا ده‌كرد. "ده‌ستیاو" هێمایه‌ك بوو به‌كارده‌هێنرا له‌به‌رامبه‌ر كاركردنی كه‌سێك بۆ كه‌سێكی تر ،كه‌ده‌بوو له‌كارێكی ت��ردا هاوكاری بكاته‌وه ،وات ه له‌به‌رامبه‌ر ئهو كاركردنه‌دا پاره وه‌رنه‌ده‌گیرا ،به‌ڵكو ده‌چوونه‌و‌ه بۆ كاركردن بۆ یه‌كتری. ره‌شید كه‌ریم له‌مه‌یدانی وه‌ستانی كرێكاراندا وه‌ستابوو تاكارێكی ده‌ست بكه‌وێت ،باسیله‌وه‌كرد رۆژان ه بۆ كاركردن ده‌چ��ن � ه گ��ون��ده‌ك��ان‌و ئێستا زۆرب���هی گوندنشینان كرێكار ده‌گرن بۆ كاره‌كانیان. ره‌ش��ی��د وت��ی "ب���اوی ئ��هوه نه‌ماوه كه‌گوندنشینان پێكهوه ب �ه‌ه �ه‌ره‌وه‌زی كاره‌كانی خۆیان بكه‌ن".
گ��ون��دن��ش��ی��ن��ان ب��اس��ل �هوه ده‌ك���ه‌ن س�ه‌رده‌م��ی ك��ۆن ئافره‌تان‌و گه‌نجانیش شانبه‌شانی یه‌كتر كاریان ده‌كرد ،به‌اڵم ئێستا به‌ته‌نها پیاوانی به‌ته‌مه‌ن له‌مه‌یدانی كاردا ماونه‌ته‌وه‌و گه‌نجان ناچن به‌الی كاردا. حاجی ره‌شید ئه‌وه‌ش ده‌ڵێت "سه‌رده‌می كۆن هه‌ركه‌سێك له‌گونده‌كه‌دا كاری بوایه، ئه‌وا گه‌نجانی گوندی ئاگادارده‌كرده‌وه، ئه‌وانیش هه‌ربه‌ده‌م گۆرانیووتن‌و قسه‌ی خۆشه‌و‌ه كاری خۆیان ته‌واو ده‌كرد". دای ه خانم وهك خۆی ده‌ڵێت كاتی خۆی له‌الدێ هاوكاری هاوسه‌رو خێزانه‌كه‌ی كردووه له‌كاری كشتوكاڵدا ،به‌اڵم ئێستا ك��ارگ��وزاری خوێندنگایه ،به‌ده‌ستووری وت "كاتی خۆی كار به‌كۆمه‌ڵ ده‌ك��را، ئافره‌تانیش شانبه‌شانی پیاوان خه‌ریكی ك���ارك���ردن ب����وون ،ب���ه‌اڵم ئێستا ب�هو شێوهی ه نه‌ماوه ،ج��اران هه‌مووان وهك
ل�ه‌ج��ی��ت��ات��ی دهس��ت��ی��او، گ��ون��دن��ش��ی��ن��ی��ان ب��ۆ ڕاپ�ه‌ڕان��دن��ی کاره‌کانیان ئێستا کرێکار ده‌گرن
خێزانێك خه‌ریكی كاركردنی یه‌كتربووین، كاره‌كانیشمان به‌سه‌ر‌ه ئه‌نجام ده‌دا، به‌هه‌ره‌وه‌زی ته‌واومان ده‌كرد". بههۆی پێشكه‌وتنی ته‌كنه‌لۆژیاو ئامێرهكانی كشتوكاڵه‌و‌ه ئێستا زۆرێك ل�ه‌ج��وت��ی��اران ب��ۆ ك��اری دروێ��ن �هك��ردن‌و كاره‌كانیتر ئامێری تایبهتی خۆیان ههیهو به‌كاریده‌هێنن یان به‌كرێی ده‌گرن، ئه‌مه‌ش به‌هۆكارێكی كه‌مبوونه‌وه‌ی رۆحی ه��اوك��اری‌و ه���ه‌ره‌وه‌زی داده‌ن��رێ��ت له‌الی گوندنشینان. توانا خه‌سره‌و توێژه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تیی ه ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت "له‌ئێستادا گیانی ه�ه‌ره‌وه‌زی له‌نێوان تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگادا زۆر كه‌مبووه‌ته‌وه ،ئهویش بههۆی ئهو گ��ۆڕان��ك��اری‌و پێشكه‌وتنانه‌ی كه‌ئه‌مڕۆ ده‌بینرێت". توانا خه‌سره‌و ئاماژه بهوه ده‌دات گیانی ه���ه‌ره‌وه‌زی زیاتر له‌گونده‌كاندا ههبووه ،ئهویش بههۆی به‌ستنه‌وه‌ی تاك به‌عه‌شیره‌تگه‌رییه‌وه ،چونك ه له‌ڕێگه‌ی خێڵ‌و ناوچه‌گه‌ریه‌و‌ه ئیشه‌كان زیاتر به‌ڕێوه‌ده‌چوو. پ��س��پ��ۆڕان��ی ب����واری ك��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت��ی ئاماژه بۆ ئهوه ده‌ك �ه‌ن ،هاتنی ئامێره ته‌كنه‌لۆژییه‌كان كاریگه‌ری هه‌ی ه لهسهر الوازبوونی كاری هه‌ره‌وه‌زی له‌گونده‌كاندا. ت��وان��ا ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت "هاتنی ته‌كنه‌لۆژیا بۆ خۆی كاریگه‌ری گه‌وره‌ی ه��هی��هو ئ��ه‌وی��ش ه��ۆك��ارێ��ك��ی ت���ره بۆ ساردبوونه‌وه‌ی گیانی هه‌ره‌وه‌زی له‌نێوان ت��اك�هك��ان��دا ،چونك ه ته‌كنه‌لۆژیا وای له‌مرۆڤه‌كان كرد هه‌ر یه‌كه‌‌و رێكخه‌ری كاره‌كانی خۆی بێت".
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
تاراوگه
9
ره‌وه‌ندی كوردی؛ پێگه‌یه‌ك له‌جه‌رگه‌ی ئه‌وروپادا ئارام ڕه‌فعه‌ت aramrafaat07@yahoo.com
ره‌وه‌ندێكی زیاتر له‌یه‌ك ملیۆنی لهناو ج�هرگ�هی ئ��ه‌وروپ��ادا ،بووه‌ت ه ده‌ن��گ��ێ��ك��ی ك�����وردی ب��ی��س��راو ل �هو كیشوه‌ره‌دا .ره‌وه‌ندی كوردی خه‌ریك ه به‌شێك ل��هو ده‌رگ���او په‌نجه‌رانه‌ی ئ �ه‌وروپ��ا ده‌ك��ات �هوه ك �ه‌ده‌ی��ان ساڵ ه ب �ه‌ڕووی گه‌لی كوردستاندا داخ��راون. بۆ نمونه ،ئهوه كاریگه‌ریی ره‌وه‌ندی ك��وردی��ی�� ه ك���ه‌ژم���اره‌ی���هك ل�ه‌پ��ارت� ه ج��ۆراوج��ۆره ئه‌وروپیه‌كان خه‌ریكن ده‌ست بۆ شرۆڤه‌كردنی جینۆسایدی دژ به‌گه‌لی كورد دهب هنو هه‌ندێكیش وهك جینۆساید ده‌یناسێنن .ئهوه كاراكته‌رو هه‌ژموونی ره‌وه‌ن���دی كوردستانیی ه كه‌توانیوویه‌تی له‌په‌رله‌مانه‌كانی سوێدو به‌ریتانیا ،ل�ه‌وه‌ش گرنگتر له‌یه‌كێتی ئه‌وروپادا ،كورد ئه‌ندامی هه‌بێت. ئ���ه‌م ب��اب �ه‌ت � ه ه �ه‌وڵ��ێ��ك �ه بۆ روون��ك��ردن��هوهو تیشك خستنه‌سه‌ر بوارێك كه‌بۆ گه‌یشتنی ده‌نگ‌و ره‌نگی كورد به‌په‌رله‌مانی واڵت ه ئه‌وروپییه‌كان ره‌خساوه .ئهگهر كوردستانییه‌كانی ه��ه‌ن��ده‌ران ل����ه‌ده‌وری ستراتیژێكی ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��ی ب �ه‌رن��ام � ه ب��ۆ داڕێ����ژراو كۆبكرێنه‌وه‌و رێكخراو بكرێن ،ئه‌وا له‌زۆربه‌ی په‌رله‌مانه لۆكاڵی‌و هه‌رێمی‌و نیشتمانییه‌كانی ئه‌وروپادا ژماره‌یه‌كی ب�ه‌رچ��او ئ�ه‌ن��دام په‌رله‌مان ده‌توانن نوێنه‌رایه‌تی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی گه‌لی كوردستان بكه‌ن .لهم سۆنگه‌یه‌وه، زیاتر ته‌ركیز ده‌خ�ه‌م� ه س �ه‌ر شه‌ش واڵتی ئه‌وروپی كه‌زۆرترین قورساییان له‌ئه‌وروپادا ههیهو زۆرترین ژماره‌ی كوردستانییه‌كانی ئ�ه‌وروپ��اش��ی لێ نیشته‌جێیه. ئه‌ڵمانیا ،ل����ه‌ڕووی ئ��اب��ووری‌و سیاسی‌و قورسایی دانیشتوانه‌وه، یه‌كێك ه ل �ه‌واڵت � ه ه��هره گرنگه‌كانی ئهوروپاو زۆرترین كوردانی هه‌نده‌رانی ل �ه‌خ��ۆگ��رت��ووه .بهپێی راپۆرتێكی په‌رله‌مانی ئه‌وروپا ،كوردستانییه‌كانی ئه‌ڵمانیا ٧٠٠بۆ ٨٠٠ه��ه‌زار كهس دهبن .لهم واڵته‌دا نزیك ب ه ٨٢ملیۆن كهس ده‌ژین‌و په‌رله‌مانه‌كه‌ی ب ه ٦٢٢ كورسی نوێنه‌رایه‌تی هاوواڵتیه‌كانی ده‌كات ،واته بۆ هه‌ر ١٣٠ههزار كهس كورسیه‌ك تهرخانكراوه .به‌م پێیه‌ش، ئهگهر كورده‌كانی ئه‌ڵمانیا ب ه به‌رنام ه كاربكه‌ن ده‌توانن پێنج تا شه‌ش ئه‌ندام بنێرن ه په‌رله‌مانی نیشتمانی ئهو واڵته. جێگای سه‌رنجه كه‌پشكی ئه‌ڵمانیا له‌په‌رله‌مانی ئه‌وروپا ٩٩كورسییه‌و هه‌ر په‌رله‌مانتارێكی ئه‌ڵمانی نوێنه‌رایه‌تی نزیكه‌ی ٩٠٠ههزار كهس ده‌كات .هه‌ر وهك ل �ه‌ڕاب��ردوودا خاتوو فه‌له‌كناس ئۆج ه دهنگێكی سه‌ركه‌وتووی كورد بوو لهو ده‌زگا هه‌ستیاره‌ی ئه‌وروپادا ،ئهو ژماره به‌رچاوه‌ی كورده‌كانی ئه‌ڵـمانیا، هه‌لێكی زێڕین‌و گه‌ره‌نتییه‌كه بۆئه‌وه‌ی به بهردهوامی كوردێك ببێت ه ئه‌ندامی په‌رله‌مانی ئه‌وروپا. ف �ه‌ڕه‌ن��س��ا ١٢٠ب��ۆ ١٥٠ه��ه‌زار كوردستانی تیایدا دهژی ،به‌دووه‌م واڵتی ئه‌وروپی له‌ڕووی ژماره‌ی كوردهوه دێت. فه‌ڕه‌نسا یه‌كێك ه له‌واڵت ه زلهێزه‌كانی ئهوروپاو جیهان‌و ئه‌ندامی هه‌میشه‌یی‌و خاوه‌نی مافی ڤیتۆی ه له‌ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی ن �ه‌ت �هوه یه‌كگرتووه‌كان. ژماره‌ی دانیشتوانی فه‌ڕه‌نسا زیاتر ل ه ٦٥ملیۆن كه‌سه‌و ٥٧٧په‌رله‌مانتار نوێنه‌رایه‌تی هاوواڵتییه‌كانیان دهكهن،
وات����ه ب���ۆ ه���ه‌ر ١١٢ ههزار كهس كورسیه‌ك تهرخانكراوه .هه‌رچه‌ند تائێستا ك��ورده‌ك��ان��ی فه‌ڕه‌نسا ،هه‌نگاوێكی ل�������ه‌م ج�����ۆرهی�����ان هه‌ڵنه‌هێناوه ،ب �ه‌اڵم ده‌توانن به‌ئاسانی لهههر خ��ول��ێ��ك��دا ك��ورس��ی�هك له‌په‌رله‌مانی ئهو واڵته‌دا مسۆگه‌ربكه‌ن. س��وی��د واڵت��ێ��ك��ی كه‌گرنگییه‌كی ت���ره ب���ه‌رچ���اوی ب��ۆ گه‌لی كوردستان ههیه .بێجگ ه ل�ه‌وه‌ی زۆرج��ار بههۆی بایه‌خدانی به‌مافه‌كانی م��رۆڤ ،به‌رژه‌وه‌ندیی ه ن��ی��ش��ت��م��ان��ی��ی �هك��ان��ی خ����ۆی خ��س��ت��ووه‌ت�� ه
كوردستانییه‌كانی ئه‌ڵمانیا ٧٠٠بۆ ٨٠٠ ههزار كهس دهبن .لهم واڵته‌دا نزیك ب ه ٨٢ ملیۆن كهس ده‌ژین‌و په‌رله‌مانه‌كه‌ی ب ه ٦٢٢ كورسی نوێنه‌رایه‌تی هاوواڵتیه‌كانی ده‌كات، وات ه بۆ هه‌ر ١٣٠ ههزار كهس كورسیه‌ك تهرخانكراوه .به‌م پێیه‌ش ،ئهگهر كورده‌كانی ئه‌ڵمانیا ب ه به‌رنام ه كاربكه‌ن ده‌توانن پێنج تا شه‌ش ئه‌ندام بنێرن ه په‌رله‌مانی نیشتمانی ئهو واڵته. مه‌ترسییه‌وه ،هه‌ندێك ج����اری����ش ل����ه‌ب����واری به‌رگریكردن له‌مافه‌كانی گ���ه‌ل���ی ك���وردس���ت���ان پ��ێ��ش��ڕه‌وی زۆرب����هی واڵته‌كانی جیهان بووه، لهوهش گرنگتر ،سوید واڵتی دووهمی 80تا 100 ه��ه‌زار كوردستانیشه. ق��ورس��ای��ی ره‌وه‌ن����دی ك������وردی ل��ه‌س��وی��د، ب������ه‌ه������ۆی ك���ه‌م���ی دانیشتوانی ئهو واڵته‌و كورسییه‌كانی زۆری په‌رله‌مانه‌كه‌ی ،جێگای ب��ای�ه‌خ�ه .ل �هو واڵت��ه‌دا ٣٤٩پ��ه‌رل��ه‌م��ان��ت��ار
ن��وێ��ن�ه‌رای�ه‌ت��ی ن��زی��ك ب �ه‌ن��ۆ ملیۆن سویدی ده‌ك���ه‌ن ،وات��ا بۆ ه �ه‌ر ٢٨ ههزار كهس نوێنه‌رێك تهرخانكراوه، ب��ه‌م ج���ۆره ه�ه‌ل��ی ئ���هوه ه�هی�ه ك ه ٣-٢كوردستانی ببنه په‌رله‌مانتاری سویدی .كورد لهم رووه‌وه ،بهتایبهت له‌دوا خولی هه‌ڵبژاردندا ،ئه‌زموونێكی س��ه‌رك��ه‌وت��ووی ه �هی �هو دوو كهس توانییان بگه‌نه په‌رله‌مانی ئهو واڵته. به‌ریتانیاش ،هاوتای سوید ،ب ه ١٠٠-٨٠ههزار كورد به‌سێیه‌م واڵتی ئه‌وروپی ل �ه‌ڕووی ژم��اره‌ی ره‌وه‌ن��دی ك���وردی داده‌ن��رێ��ت .بێجگه ل �ه‌وه‌ی كه‌یه‌كێكه له‌زلهێزه‌كانی جیهان‌و ئ �ه‌ن��دام��ی ئ�ه‌ن��ج��وم�ه‌ن��ی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی‌و خاوه‌نی مافی ڤیتۆیه، گرنگی به‌ریتانیا له‌رابه‌رایه‌تییكردنی رێ��ك��خ��راوی كۆمۆنوێلس‌و میراتی م��ێ��ژووی��ی��ش��ی دای�����ه ،ل���ه‌وان���ه‌ش داگیركردن‌و دابه‌شكردنی كوردستان له‌دوای جه‌نگی جیهانی یه‌كه‌م .ههموو ئهوانه به‌سه‌ریه‌كه‌وه واده‌كات كه‌ئه‌گه‌ر كوردستانیه‌كانی به‌ریتانیا به‌كارامه‌یی سازبدرێن ،ره‌نگه ده‌نگێکی دڵنه‌وایی كاریگه‌ر بن .له‌واڵتی شاژندا٦٥٠ ، په‌رله‌مانتار نوێنه‌رایه‌تی ٦١ملیۆن كهس ده‌كه‌ن‌و هه‌ر ٩٣ههزار به‌ریتانی په‌رله‌مانتارێك نوێنه‌رایه‌تی ده‌كات، ب���ه‌م ج����ۆره‌ش ك��وردس��ت��ان��ی��ی�هك��ان ده‌ت���وان���ن ن��وێ��ن�ه‌رێ��ك��ی��ان هه‌بێت. جێگای باسه ،ئهم ساڵ بۆ یه‌كه‌مجار كوردێك چووه په‌رله‌مانی ئهو واڵته. له‌هۆڵه‌نداشدا ،كه‌بووه‌ته نیشتمانی دووه‌م��ی ٨٠-٧٠ه�ه‌زار كوردستانی، بواری به‌ده‌ستهێنانی كورسییه‌ك بۆ كورد ره‌خساوه .سویسرا واڵتێكی تر ه كه ٦٠ههزار كوردی ئهو واڵته ده‌توانن كورسیه‌ك بۆ خۆیان مسۆگه‌ر بكه‌ن، چونكه له‌وێ ٢٠٠كورسی نوێنه‌رایه‌تی نزیك به ٨ملیۆن كهس ده‌كه‌ن‌و بۆ ه �ه‌ر ٤٠ه��ه‌زار كه‌سێك كورسیه‌ك تهرخانكراوه .نه‌مسا دوا نمونه‌یه، بۆ ٨،٣ملیۆن كهس ١٨٣كورسی په‌رله‌مانی ههیه ،بۆ هه‌ر ٤٥ههزار كهس كورسیه‌ك‌و كورد ره‌وه‌ندێكی ٥٠ هه‌زاری لهو واڵته‌دا ههیهو ده‌توانێت ئه‌ندام په‌رله‌مانێكی هه‌بێت. ره‌نگه كۆمه‌ڵێك سه‌رنج‌و تێبینی وا بكات ك�ه‌ج��ۆرێ��ك له‌گه‌شبینی‌و زێ���ده‌ڕۆی���ی ل���ه‌م ئ��ه‌ژم��ارك��ردن��هی س���ه‌ره‌وه‌دا به‌دیبكرێت .بۆ نمونه، بهشێكی به‌رچاو له‌كوردستانییه‌كانی هه‌نده‌ران خاوه‌نی ره‌گه‌زنامه‌ی ئهو واڵتانه نین‌و مافی ده‌نگدانیان نییه. بێجگه لهوه ،له‌زۆربه‌ی ئهو واڵتانه‌دا هه‌ڵبژاردن رێژه‌یی نییهو بازنه‌یی- ك��راوه‌ی��ه ،ئ �ه‌م �ه‌ش دابه‌شبوونێك ل �ه‌ن��او ده‌ن��گ��ده‌ران��ی كوردستانیدا دروس���ت���ده‌ك���ات .ل���ه‌زۆرب���هی واڵت�� ه كوردستانییه‌كان ئه‌وروپییه‌كاندا، ب �ه‌س �ه‌ر چ��ه‌ن��دان ه��ه‌رێ��م‌و ب��ازن �هی هه‌ڵبژاردندا دابه‌شبوون ،كه‌ره‌نگ ه له‌زۆربه‌ی هه‌رێمه‌كاندا ژماره‌ی كورد (ئهگهر هه‌مووشیان ده‌نگ بۆ یهك كاندید ب���ده‌ن) ب�ه‌ش��ی ده‌رچ��وون��ی كاندیدێك نه‌كات .رێگرییه‌كی تر، ئه‌سته‌مبوونی كۆكردنه‌وه‌ی ههموو ده‌نگه‌كانی یهك بازنه‌یه بۆ كاندیدێكی دیاریكراو ،بهتایبهت كه‌هاوشیوه‌ی ه �هره ره‌وه‌ندێكی تر له‌هه‌نده‌ران، ك��ورده‌ك��ان��ی��ش داب �ه‌ش��ب��وون بهسهر پ��ارت‌و رێكخراوه ج��ۆراو جۆرهكانی ئ��هو واڵت��ان��ه‌دا .به‌ربه‌ستێكی تر، ئ��اس��ت��ی وش���ی���اری ت��اك��ی ك���وردو پ��ارچ �ه‌پ��ارچ �ه‌ب��وون��ی ده‌ن��گ�هك��ان��ی هه‌نده‌رانه لهسهر بنه‌ما ئایدیۆلۆژی‌و ناوچه‌گه‌رێتی..هتد، رێكخراوه‌یی‌و ك �ه‌م‌و زۆر ره‌نگدانه‌وه‌ی بارودۆخی نه‌رێنی ناوخۆی كوردستان لهسهر
ره‌وه‌ن���دی ك��وردی��دا ب �ه‌دی ده‌كرێت، ك���ه‌وای ك���ردووه ره‌وه‌ن����دی ك��وردی ببێته یه‌كێك ل �ه‌پ �ه‌رت �ه‌وازه‌ت��ری �ن‌و كۆمونیتییه‌كانی ناڕێكخراوترین هه‌نده‌ران. ه����ه‌رچ����ه‌ن����ده ه����ه‌م����وو ئ���ه‌م حاڵه‌تانه‌ی سه‌ره‌وه هه‌لی گه‌یشتنی ك��وردس��ت��ان��ی��ی�هك��ان ب�ه‌پ�ه‌رل�ه‌م��ان��ی ئ��هو واڵت��ان �ه ب�ه‌رت�ه‌س��ك��ده‌ك��ات�هوه، ب�ه‌اڵم كۆمه‌ڵێك ب��واری تریش هه‌ی ه كه‌ره‌نگه ببێته ه��ۆی دروستبوونی هاوسه‌نگییه‌ك له‌به‌رژه‌وه‌ندی ره‌وه‌ندی كوردیدا .یه‌كێك لهو حاڵه‌تانه ،رێژه‌ی نزمی به‌شداریكردنی ئه‌وروپیه‌كان ه له‌پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردندا ،بهتایبهت كه له‌زۆربه‌ی ئهو واڵتانه‌دا ده‌نگدان پرۆسه‌یه‌كی ئاره‌زوومه‌ندانه‌یه‌و به‌زۆر نییه .به‌پێچه‌وانه‌ی زۆربه‌ی كۆمه‌ڵگا ئه‌وروپیه‌كان ،تاكی كورد به‌حوكمی باكگراوندو ب��ارودۆخ��ی كوردستان، جۆرێك ل�ه‌ب�ه‌دواداچ��وون‌و بایه‌خدان به‌سیاسه‌تی ههیه ،ههرچهنده مه‌رج نییه ئهوه به‌ماناو هاوتای وشیاری سیاسی بێت ،به‌اڵم كاریگه‌ری هه‌ی ه لهسهر به‌شداریكردنی تاكی كورد له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا .خه‌سڵه‌تێكی تری ره‌وه‌ندی كوردی ،كامڵی تاكه‌كانیه‌تی ل����ه‌ڕووی ت��ه‌م��ه‌ن��هوه .به‌مانایه‌كی تر ،بهشێكی به‌رچاوی كورده‌كانی هه‌نده‌ران ،ئهو گه‌نجانه‌ن كه‌نه‌چوونه‌ت ه پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری .بۆیه ژماره‌ی ئهوانهی كه‌مافی ده‌نگدانیان هه‌ی ه لهسهر بنه‌مای ته‌مه‌ن له ناو ره‌وه‌ندی ك��وردی��دا ل�ه‌چ��او س �ه‌رج �ه‌م ژم��اره‌ی ره‌وه‌ن���ده‌ك���ه‌دا ره‌ن��گ �ه ب���ه‌رز بێت. مه‌سه‌له‌یه‌كی گرنگتر كه‌پێویست ه بخرێته به‌رچاو ،ئه‌وه‌یه كه‌وه‌ك هه‌ر كاندیدێكی تر ،كاندیده كورده‌كانیش لهسهر لیستی پارتێكی دیاریكراو ده‌چنه پێشبڕكێكانه‌وه ،كه‌ئه‌مه‌ش وا ده‌كات بێجگه له‌ده‌نگه‌كانی ره‌وه‌ندی كوردی ،ده‌نگی هه‌وادارانی پارته‌كه‌ش مسۆگه‌ربكه‌ن .بێجگه لهوهش لهسهر ئاستی هه‌رێمه‌كاندا ،كوردستانیه‌كان ده‌توانن ئومێدو ئامانجی گه‌وره‌تریان هه‌بێت‌و چه‌ندان كورسی‌و پۆستی ج��ۆراوج��ۆر ل�ه‌ه�ه‌ر هه‌رێمێكی ئهو واڵت��ان �ه‌دا به‌ده‌ستبێنن ،كه‌ئه‌مه‌ش ب���وار ب��ۆ رێ��ك��ک�ه‌وت�ن‌و س��ازش��ك��ردن له‌نێوان نوێنه‌رانی ره‌وه‌ندی كوردی‌و پارته جۆراوجۆره‌كاندا ده‌ڕه‌خسێنێت كه‌ڕه‌نگه قورسایی زیاتر بداته پێگه‌ی كوردستانیه‌كان . داب �ه‌ش��ب��وون��ی ده‌ن��گ �هك��ان بۆ دوو ب�ه‌ره‌و مۆنۆپۆلكردنی په‌رله‌مان له‌زۆربه‌ی واڵته‌كاندا لهالیهن دوو پارتی یان هاوپه‌یمانی سه‌ره‌كی ،خاڵێكی زۆر گرنگه ل �ه‌ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی كاندیده كورده‌كاندا .له‌الیه‌كه‌وه ،هاوشێوه‌ی دانیشتوانی واڵتی خانه‌خوێ ،ره‌نگ ه ده‌ن��گ��ی زۆرب���هی ك��ورده‌ك��ان بهسهر یه‌كێك ل��هو دوو ب���هره رك��اب��ه‌ره‌دا دابه‌شبێت ،ئه‌مه‌ش بواری په‌رته‌واز‌ه بوونی ده‌نگه‌كان به‌رته‌سكده‌كاته‌وه. له‌الیه‌كی تره‌وه ،له‌زۆربه‌ی واڵته‌كاندا دوو به‌ره‌ی سه‌ره‌كی ژم��اره‌ی ده‌نگی ن��زی��ك له‌یه‌كتر ده‌ه��ێ��ن��ن ،ئ��ه‌وه‌ش بایه‌خپێدانی پ��ارت �هك��ان به‌ده‌نگی ره‌وه‌ن���دی ك���وردی‌و كاندیده‌كانیان زی��ات��رده‌ك��ات ،سه‌ره‌نجام ره‌نگ ه بۆ كاندیده كورده‌كان ،ژینگه‌یه‌كی باشتر بۆ گه‌یشتن به‌په‌رله‌مان بڕه‌خسێت. بۆ نمونه ،له‌هه‌ڵبژاردنه‌كانی ٢٠٠٩ی ئ �هڵ��م��ان��ی��ادا ،پ��ارت��ی دی��م��وك��رات��ی كریستیانه‌كان ب ه ١٣،٨٥٢،٧٤٣ده‌نگ یه‌كه‌م‌و پارتی سۆسیال دیموكراتیش ب ه ١٢،٤٣٧،٠٧٧ده‌نگ دووه‌م بوو. كریستیان دیموكراتی هۆڵه‌نداش ته‌نها ب� ه ١٣٢ه���ه‌زار ده‌ن��گ پێش
پارتی كرێكاران كه‌وته‌وه ،یه‌كه‌میان ٢،٧٦٣،٤٨٠ده‌ن����گو دووه‌م��ی��ان ٢،٦٣١،٣٦٣ده‌نگ .به‌هه‌مان شێوه، سۆشیال دیموكراتی نه‌مسا ١،٤٣٠،٢٠٦ ده‌نگی به‌ده‌ستهێنا ،له‌به‌رامبه‌ردا پارتی گه‌ل ١،٢٦٩،٦٥٦ده‌نگ. ف �ه‌ڕه‌ن��س��ا ،نمونه‌یه‌كی تری سه‌رنجڕاكێشه .له‌حوزه‌یرانی ٢٠٠٧ دا ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی ئهو واڵت ه له‌دوو خولی په‌رله‌مانیدا هه‌ڵبژێردرا، یه‌كه‌میان ل ه ١٠و دووه‌میان ل ه ١٧ی ئ �هو مانگه‌دا ب�ه‌ڕێ��وه‌چ��وو .له‌خولی یه‌كه‌مدا راسته‌كان ١١،٨٦٠،٦٠٠ده‌نگ‌و چه‌په‌كانیش ٩،٢٥٥،١٣٢ده‌نگیان كۆكرده‌وه ،به‌اڵم له‌خولی دووه‌م دا، راسته‌كان دابه‌زین بۆ ١٠،١٣٢،٣٥٥ ده‌نگ ،وات ه رێژه‌ی ل ه % ٤٩،٦٥و ته‌نها به‌جیاوازی ١١٥ه �ه‌زار ده‌نگ گه‌یشتن ه دهس���ه‌اڵت‌و چه‌په‌كانیش ب ه ١٠،٠١٧،٣٢٥ده‌ن��گ و رێ��ژه‌ی ل ه %٤٩،١٠ته‌نگیان به‌ڕاسته‌كان هه‌ڵچنی بوو .قورسایی ره‌وه‌ندی كوردی ،لهو هاوكێشانه‌دا به‌رجه‌ست ه ده‌بێت ،ئهگهر ره‌وه‌نده‌كه یه‌كگرتوو و رێكخراو بێت، ده‌كرێت له‌بری ٣په‌رله‌مانتار (سوید ،٢به‌ریتانیا ١٠ ، )١بۆ ١٥كورسی ل �ه‌ش �ه‌ش واڵت���ی گرنگی ئ�ه‌وروپ��ی��دا مسۆگه‌ربكات. ب �هك��ورت��ی ،ل �ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی سیستمی ح��وك��م��ڕان��ی رۆژئ�����اوادا، ب��وارێ��ك��ی وا ب��ۆ ره‌وه‌ن����دی ك��وردی ره‌خساوه ،ئهگهر له‌ده‌وری ستراتیژێكی نه‌ته‌وه‌یی كوردستانیدا رێك بخرێت‌و ئاڕاسته‌بكرێت ،نه‌ك هه‌ر ده‌توانێت ب �ه‌ق �ه‌ده‌ر ق���ه‌واره‌ی خ��ۆی نوێنه‌ری لهههر واڵتێكدا هه‌بێت ،به‌ڵكو ده‌شێت هاوشێوه‌ی ئه‌رمه‌نه‌كانی فهڕهنساو جوله‌كه‌كانی ئه‌مریكا ،لهسهر سیاسه‌تی گشتی ئهو واڵتانه كاریگه‌ری هه‌بێت. ههرچهنده كه‌متر ك��ار به‌ئاراسته‌ی رێكخراوكردن‌و به‌لۆبیكردنی ره‌وه‌ندی كوردستانی كراوه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێگای ئومێد‌ه ئه‌وه‌ی ه كه‌بۆ یه‌كه‌مجار له‌سایه‌ی ره‌وه‌ندێكی ملیۆنیدا گه‌لی كوردستان پێگه‌یه‌كی ل �ه‌ج �هرگ �هی ئ��ه‌وروپ��ادا ههیه .پێگه‌یه‌ك كه‌شایسته‌ی ئه‌وه‌ی ه وهك به‌شیك له‌ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی بپارێزرێت‌و به‌هێز بكرێت.
ده‌شێت ڕه‌وه‌ندی کوردی هاوشێوه‌ی ئه‌رمه‌کانی فهڕهنساو جوله‌که‌کانی ئه‌مریکا، لهسهر سیاسه‌تی گشتی ئهو واڵتان ه کاریگه‌ری هه‌بێت تێبینی: دات��اك��ان��ی ئ���ه‌م ب��اب �ه‌ت �ه ل�ه‌م س �ه‌رچ��اوان �ه وه‌رگ���ی���راون :ژم���اره‌ی دان��ی��ش��ت��وان��ی واڵت��هك��ان له‌سایتی (كه‌نتری فاكتس)ی ئه‌مریكی‌و ژماره‌ی ئه‌ندامانی په‌رله‌مانی هه‌ر واڵتێكیش له‌سایتی په‌رله‌مانی ئ �هو واڵتانه‌و رێژه‌ی كوردیش له‌واڵته ئه‌وروپیه‌كاندا له‌ڕاپۆرتێكی ساڵی ٢٠٠٦ی په‌رله‌مانی ئه‌وروپا.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
8
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسه‌ت
״كورد ئامانجێكی دیاریكراوی له‌عێراقدا نییه״ محه‌مه‌دی حاجی مه‌حمود سكرتێری حیزبی سۆسیالیست بۆ ده‌ستوور سازدانی :گۆران وه‌هاب
محه‌مه‌دی حاجی مه‌حمود سكرتێری حیزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان، ره‌خن ه له‌نوێنه‌ران‌و سه‌ركردایه‌تی كورد ده‌گرێت ،ده‌ڵێت تائێستا كورد نه‌خاوه‌نی بڕیارێكی كۆتایی‌و نه‌ئامانجێكی دیاریكراوی هه‌ی ه ك ه له‌به‌غداد داوایبكات. محه‌مه‌د ی حاجی مه‌حمود ده‌ڵێت كه تائێستا بۆچوونه‌كان سه‌باره‌ت به‌پێكهێنانی ح��ك��وم �ه‌ت��ی ن��وێ��ی ع���ێ���راق ،ل��ه‌الی��ه‌ن سه‌ركردایه‌تی كوردهوه جیاوازی ههیه. ده‌ستوور :گفتوگۆكان بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت ی عێراق چڕترده‌بنه‌وه ،وه‌فدی ئیئتیالف ی فراكسیۆن ه كوردستانییه‌كان ل �ه‌ب �ه‌غ��دادن ب��ۆ گفتوگۆكردن ،ده‌بێت گرنگترین شت كه‌ئه‌وان جه‌خت ی لهسهر بكهنهوه چی بێت؟ محه‌مه‌د حاج ی مه‌حمود :ره‌نگه چوون ی فراكسیۆن ه كوردستانییه‌كان بۆ به‌غداد تۆز ێ په‌له‌بووبێت ،چونك ه هێشتا لیسته‌كان ی تر رێكنه‌كه‌وتوون‌و مه‌سه‌ل هی سه‌رۆك وه‌زیران یه‌كالنه‌بووه‌ته‌وه ،ده‌بێت ئه‌مان چاوه‌ڕێبن تالیسته‌كان ی تر ی عێراق له‌نێوان خۆیاندا رێكده‌كه‌ون ،لهبهرئهوهی كورد ئهو هێزه‌ی جاران ی نیی ه بچێت له‌وێ دابنیشێت‌و ده‌سه‌اڵت دابه‌شبکات ،ده‌بێت چاوه‌ڕێبێت تالیست ی ده‌وڵه‌ت ی قانون‌و ئیئتیالف ی نیشتمان ی یان ده‌وڵه‌ت ی قانون‌و عێراقیی ه رێكبكه‌ون ،ئهوكات ه به‌كورد بڵێن فه‌رموو به‌شداریتان پێده‌كه‌ین ،ره‌نگ ه له‌وێ له‌گ ه ڵ هه‌ندێك الیه‌ندا دانیشتن بكه‌ن، بهتایبهت ئهو الیه‌نان ه ی فشاریان له‌سه‌ره، ئهوهنده ی زانیاریم هه‌بێت ته‌نها له‌گ هڵ عێراقییه‌دا دانیشتوون ،ره‌نگ ه كێش هی كوردیش زیاتر له‌گ ه ڵ عێراقییه‌دا بێـت، چونك ه ئهوه ی له‌خه‌ت ی ته‌ماس رووبه‌روو له‌گ ه ڵ كوردای ه لیست ی عێراقیه‌یه ،عێراقییه له‌موس ڵ كورسییه‌كان ی كورد ی برده‌وه، خۆ ده‌وڵه‌ت ی قانون‌و ئیئتیالف نه‌یبردووه، عێراقیی ه ل�هك�ه‌رك��وك‌و دی��ال � هو تكریت كورس ی بردووه ،پێموای ه كورد به‌پێ ی مافی هه‌ڵبژاردن له‌عێراقدا ناتوانێت شه‌ریك بێت ،ده‌بێت چاوه‌ڕێ ی س ێ لیسته‌ك ه ی تر بكات ،بزانێت ئه‌وان ده‌گه‌ن ه ئه‌نجام ،ئه‌وان داوا له‌كورد بكه‌ن تابه‌ش ی كورد بده‌ن، چونك ه ئێستا كورد له 325كورس ی 57 كورس ی ههیه. دهس���ت���وور :ئ��ای��ا پ��ێ��گ� ه ی لیسته كوردییه‌كان ئهو هێزه‌یان ده‌داتێ ،پێداگری لهسهر جێبه‌جێكردن ی داواكاریی ه سه‌ره‌كییه جێبه‌جێنه‌كراوه‌كان ی كوردستان بكه‌ن؟ محه‌مه‌د حاج ی محمود :لهساڵی 2003هوه كهس ێ خولی كات یو گواستنهوهو هه‌ڵبژاردن ی 2005هوه س ێ خولی په‌رله‌مانی به‌ڕێكراوه ،لهو س ێ خوله‌دا كورد هێزی ه �ه‌ب��وو ،ب��ه‌اڵم ئێستا هێزی ئ �هو سێ خوله‌ی پێشوو ی نییه ،ئهمجاره ههموو ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌كان شاره‌زاو فه‌یله‌سوف‌و به‌تواناترین كهس ی كورد بن ،به‌هێند‌هی ئهوه ی پێشوویان پێناكرێت. ده‌ستوور :لیست ه كوردستانییه‌كان له‌گه‌ڵ كام لیست به‌شدار ی پێكهێنانی حكومه‌ت بكه‌ن باشتره؟ بۆچی؟ محه‌مه‌د حاج ی محمود :نازانم ئه‌وان ئێستا چیده‌كه‌ن؟ كورد كه‌ئه‌مریكاو عه‌الوی ده‌بینێت عه‌الو ی پێباشتره ،كاتێك ئێران‌و مالك یو ئه‌نجومه‌ن ی بااڵ ده‌بینێت ئه‌وانی پێباشه ،كورد تائێستا بڕیارێك ی نییه ،ئهو وه‌فد‌ه ی كورد كه‌چه‌ند رۆژێك ه رۆیشتووه لهو ێ الیه‌ن ه سوننه‌كانیان بینیوه ،ره‌نگه له‌گه‌ڵیاندا نه‌گه‌یشتبن ه ئه‌نجام ،به‌اڵم بۆچوون ی الیه‌نه‌كان ی تر جیاوازبووه ،بۆیه پێویست ه كورد بگه‌ڕێت بزانێت كام لیست
خاڵ ی هاوبه‌ش ی زیاتر له‌گه‌ڵدایه ،له‌وانه‌ی ه خاڵ ی هاوبه‌ش ی له‌گ ه ڵ الیه‌نه‌كان ی شیعه‌دا هه‌بێت ،چونك ه ئێم ه داوا ی فیدراڵی ده‌كه‌ین ئه‌وانیش داوایده‌كه‌ن ،ئێم ه داوای دابه‌شكردن ی ده‌سه‌اڵت ده‌كه‌ین ئه‌وانیش داوای��ده‌ك �ه‌ن ،كۆمه‌ڵێك خاڵ ی هاوبه‌ش له‌نێوان ئێمه‌و ئه‌واندا ههیه ،جگ ه لهوه ئێم ه كێش ه ی رۆژانه‌مان له‌گ ه ڵ شیعه‌دا نییه ،به‌اڵم سونن ه رووب��ه‌روو ده‌بێته‌وه له‌گ ه ڵ كورددا‌و داوا ی كه‌ركوك‌و موس ڵ‌و مه‌خمورو قه‌ره‌هه‌نجیر‌و خانه‌قین دهكهن كه‌بیخه‌ن ه سهر عێراق ،هه‌رچۆنێك بێت ده‌بێت له‌گ ه ڵ لیسته‌كان ی ده‌وڵه‌ت ی قانون‌و ئیئتالفدا حكومه‌ت پێكبهێنێـت. ده‌ستوور :كورد چوار سا ڵ ئه‌زموونی له‌گ ه ڵ مالكیدا ههیه ،كه‌ئه‌و وه‌كو سه‌رۆك وه‌زی��ران كه‌شیع ه بوو ،داواكان ی كوردی جێبه‌جێ نه‌كرد؟ محه‌مه‌د حاج ی محمود :ناڵێم كورد ئه‌زموون ی تاڵ ی ههیه ،ده‌ڵێم پێشتر جه‌عفه‌ر ی هه‌بوو هیچ ی بۆ كورد نه‌كرد، دوات��ری��ش ع��هالو ی ه��ات ئهویش هیچی نه‌كرد ،بهپێچهوانهوه مالیك ی نزیك هی ملیارێك دۆالر ی بۆ كه‌ركوك خه‌رجكردووه، پ��اره ی خ�ه‌رج��ك��ردووه لیژن ه ی دان��اوه، كۆمه‌ڵێك شتی ك���ردووه بۆ كه‌ركوك، له‌وان ی تر باشتریكردووه ،ده‌بێت سه‌یری ئه‌وه‌بكه‌ین بزانین كامه‌یان سوود ی زیاتره بۆ كورد ،ئێستا لیست ی عێراقییه ،واته عه‌الو ی ههموو عه‌ره‌ب پشتیوان ی لێده‌كات به‌ئه‌مریكاشه‌وه ،مالك ی ههموو عه‌ره‌ب دژێتی ،باش ه سه‌رۆك وه‌زیرانێك بۆ ئێمه باش ه كه‌هه‌موو عه‌ره‌ب دژ ی بێت یان ههموو عه‌ره‌ب پشتیوان ی لێكبات؟ ئهگهر سبه‌ینێ قسه‌یه‌ك بكه‌ین ده‌بێت ههموو عه‌ره‌ب دژمانبێت ،ده‌بێت سه‌یر ی واقیعه‌ك ه بكه‌ین كه‌بزانین چیمان پێده‌كرێت ،لهبهرئهوه ده‌بێت كورد خۆ ی ئهوه بزانێ‌و واقعیانه بیربكاته‌وه. ده‌ستوور :جگ ه له‌به‌رنام ه ی حكوم هت‌و داواكار ی ستراتیژی ،ده‌بێت كورد پێداگری له‌وه‌رگرتن ی كام پۆستان ه بكات ،بۆچی؟ محه‌مه‌د حاج ی محمود :پێداگری لهماده ی 140و ناوچ ه دابڕاوه‌كان بكات، ئ���هوه ب��ۆ ك���ورد گرنگ ه ئ �ه‌گ �ه‌ر بگه‌نه ئه‌نجام ،ههروهها مه‌سه‌ل ه ی نه‌وت‌و غاز بۆ ك��ورد گرنگ ه كه‌كورد خۆ ی بتوانێت له‌كوردستان ده‌ری��ب��ك��ات‌و بیفرۆشێت، مه‌سه‌ل ه ی پێشمه‌رگه‌ش گرنگه ،مه‌به‌ستم له‌پێشمه‌رگ ه ئه‌وه‌ی ه هه‌رێمێكت ههیه پێویست ی ب�ه‌پ��اس�ه‌وان� ی خ��ۆ ی ههیه، مه‌سه‌ل ه ی داهاتیش گرنگه ،خاڵێكی تر ی گرنگیش ئه‌وه‌ی ه ده‌سه‌اڵت ی سیاسی له‌ده‌ستووردا جێگیربكرێت ،ئه‌گ ه‌ر بهپێی زۆری��ن � هو كه‌مین ه بێت له‌عێراقدا هیچ
پۆستێكمان ده‌ستناكه‌وێت ،ده‌ستوور ی عێراق ی ده‌ڵێت په‌رله‌مان كۆده‌بێته‌و‌ه نه‌ك وهك ئهم په‌رله‌مان ه ی كوردستان ی خۆمان، ئ �ه‌وان ده‌ستووریان هه‌ی ه ك ه له‌یه‌كه‌م دانیشتن ی په‌رله‌ماندا سه‌رۆك ی په‌رله‌مان‌و جێگره‌كان ی دیاریده‌كرێن ،ب �ه‌اڵم لێره سه‌یر ی ئهو بارودۆخ ه بكه ،په‌رله‌مانێك كۆده‌بێته‌و‌ه كه‌ئیراد‌ه ی خه‌ڵك هو خه‌ڵك ده‌نگ ی بۆ داوه ،ده‌ڵێت هێشتا حیزبه سیاسییه‌كان ی عێراق لهسهر دابه‌شكردنی
كورد كه‌ئه‌مریكاو عه‌الوی ده‌بینێت، عه‌الوی پێباشتره، كاتێك ئێران‌و مالكی‌و ئه‌نجومه‌نی بااڵ ده‌بینێت ،ئه‌وانی پێباشه ده‌سه‌اڵت له‌عێراقدا پێكنه‌هاتوون ،مانای وای � ه حیزب ه سیاسییه‌كان یاساكانیان خستووه‌ت ه ژێر پێ ی خۆیان له‌عێراقدا ،ئهگهر وانیی ه بۆ به‌پێ ی یاسا نایكه‌ن ،پێموایه پێویست ه ك��ورد پێداگر ی لهسهر پارهو باڵیۆزێك نه‌كات ،پێداگر ی لهسهر سنووری كوردستان بكات ئهگهر پێیانبكرێت ،بۆ پۆست ی سیادیش چیده‌كه‌یت ،ئێم ه وه‌زیری دهرهوه ی عێراقمان هه‌بوو ،له‌چوار ساڵی راب���ردوودا چه‌ند فه‌رمانبه‌ر ی وه‌زاره‌ت �ی ده‌ره‌و‌ه‌و چه‌ند باڵیۆز ی دهرهوه به‌ته‌نها وه‌زیر ی دهرهوه داینا؟ لهبهرئهوه كه‌باڵیۆز داده‌ن��رێ��ت به‌پێ ی ب �ه‌ش داده‌ن��رێ��ت بۆ الیه‌ن ه سیاسییه‌كان ،وه‌زی��ر ی دهرهوه ناتوانێت باڵیۆز دانێت ،ده‌بێت گوێبگرێت له‌حیزبه‌كان ،ئینجا باڵیۆزه‌كان ره‌وانه‌ی واڵته‌كان بكات ،لهبهرئهوه هه‌ر پۆستێكت له‌عێراقدا هه‌بێت ،ده‌سه‌اڵت ی ته‌واوت نییه، جگ ه ل �هوه له‌عێراقدا ك�ه‌س ده‌سه‌اڵتی ت �ه‌واو ی نییه ،مالك ی س�ه‌رۆك وه‌زیرانه، وه‌زیرێك سهر به‌حیزب ی ده‌عوه‌ك ه ی تره، ده‌بێت ته‌له‌فون بكات بۆ سه‌رۆكه‌ك هی ئ�ه‌وك��ات� ه ب��ڕی��ار وه‌رب��گ��رێ��ت ،وه‌زی��رێ��ك پارتیی ه یان یهكێتیی ه به‌هه‌ركامیان بڵێت ده‌بێت له‌پێشدا ته‌له‌فون بۆ سه‌رۆكه‌ك هی خۆ ی بكات ئینجا ده‌چێت بۆ سه‌فه‌ره‌كه، كهس له‌عێراقدا ده‌سه‌اڵت ی ره‌های نییه، لهبهرئهوه هه‌ر پۆستێك ی سیادیت هه‌بێ،
140یه‌كێك ه له‌خاڵه‌كان كه‌چاره‌سه‌ره، دوا ی ئهوه خه‌ڵك ده‌توانێت بگهڕێتهوه بۆ كه‌ركوك ،به‌اڵم كه‌ركوك ناگه‌ڕێته‌و‌ه سهر هه‌رێم ی كوردستان ،خه‌ڵكیش بگهڕێتهوه بۆ به‌سره ،كه‌ركوك هه‌ر ناگه‌ڕێته‌و‌ه سهر هه‌رێم ی كوردستان. دوا ی ئه‌مان ه بیر له‌وه‌بكرێته‌و‌ه ئایا كه‌ركوك ده‌كرێت ه هه‌رێمێك ی سه‌ربه‌خۆ یان ده‌گه‌ڕێنرێته‌و‌ه سهر هه‌رێم ی كوردستان، ئ �ه‌م �ه‌ش به‌ئاسان ی ناكرێت ه�ه‌م��ووی پێكه‌وه‌و‌ه به‌نده ،سونن ه رازینیی ه مادهی 140جێبه‌جێبكرێت ،چونك ه لێره ده‌بێت ك �ه‌رك��وك ب��خ��ات�هوه س��ه‌ر ك��وردس��ت��ان، له‌وێش كۆمه‌ڵێك ناوچ ه ی ئه‌نبار بداته‌وه به‌نه‌ج هف‌و كه‌رب هالو ههرگیز رازینابێت، ئهگهر ئهمجاره سه‌رۆك كۆمار كوردبێت‌و سه‌رۆك وه‌زیران شیع ه بێت له‌وانه‌ی ه بتوانن محه‌مه‌د حاجی محمود فۆتۆگراف :گۆران ئه‌مان ه رێكبكه‌ون. ده‌ستوور :ئهگهر دیسانه‌و‌ه داواكانی ده‌بێت به‌رێككه‌وتن ب��ڕی��ارب��ده‌ن ،به‌اڵم خه‌ڵك ی كوردستان به‌هه‌مان ده‌ردب��ران، له‌س ێ پۆسته‌ك ه ی سه‌رۆك كۆمار‌و سه‌رۆك كشانهوه له‌حكومه‌ت یان لهههموو پرۆس هی وه‌زیران سه‌رۆك په‌رله‌مان گرنگ ه یه‌كێكیان سیاس ی عێراق ،بژارێك ی راسته؟ محه‌مه‌د حاج ی محمود :باوه‌ڕناكه‌م كورد بێت ،بهتایبهت س�ه‌رۆك كۆمار بۆ كورد ئهو هێزه‌ی هه‌بێت بتوانێت بكشێته‌وه كورد گرنگه. ده‌ستوور :هه‌میش ه یه‌كێك له‌داواكانی له‌عێراق ،چونك ه كاتێك ده‌كشێیته‌وه كورد جێبه‌جێكردن ی ماده ی 140بووه ،هیچ چیده‌كه‌یت؟ ب ه چ هێزێك ده‌كشێیته‌وه، لیست‌و س�ه‌رۆك وه‌زیرانێكیش نه‌یووتوه چیده‌كه‌یت؟ ده‌كشێیته‌و‌ه‌و دهڵێ ی نه‌وت جێبه‌جێ ی ناكه‌م ،به‌اڵم پشتگوێشخراوه ،ده‌نێرم ه دهرهوه ،عێراق به‌توركیا دهڵێ دهب��ێ��ت وه‌ف���د ی ك���ورد ی چ��ی بكات تا رایبگره ،یان كاتێك بكشێیته‌و‌ه سه‌ری لیسته‌كان ناچار بن ماده‌ك ه جێبه‌جێ مانگ بودجه‌كه‌ت ناداتێ ك ه له‌حكومه‌تی عیراقه‌و‌ه بۆت دێت ،ئێستا جاران نییه، بكه‌ن؟ محه‌مه‌د حاج ی محمود :كه‌ده‌ڵێیت توركیا پشتیوان ی ل�ه‌ب�ه‌غ��داد ده‌ك��ات، ماده ی 140واده‌زانرێت كه‌ركوك ده‌خرێته‌وه ئهمهریكاو ئێران پشتیوان ی لێده‌كه‌ن، س �ه‌ر سلێمان یو هه‌ولێر ،م���اده ی 140هه‌موویان پشتیوان ی له‌به‌غداد دهكهن. دهس����ت����وور :ئ���ه‌گ���ه‌ر ئ���ه‌م چ���وار ئه‌وه‌نییه ،ماده‌یه‌ك ه بۆ گهڕانهوه ی ئهو شوێنان ه ی حكومه‌ت ی به‌عس له‌ناوچه‌كانی ساڵه‌ش داواك��ان � ی لیست ه كوردییه‌كان ت��ر ی داب��ڕی��وه ،كۆمه‌ڵێك خاڵ ی تێدایه جێبه‌جێنه‌كران‌و كوردیش نه‌كشایه‌وه، ئهو خه‌ڵكان ه ی له‌باشوره‌و‌ه به‌مه‌رسومی س���وود ی ب��ه‌ش��دار ی پ��رۆس � ه ی سیاسی كۆمار ی هاتوون بۆ كه‌ركوك ،ئه‌وان هی له‌عێراق له‌كوێدایه؟ محه‌مه‌د حاج ی محمود :له‌ڕاستیدا له‌كه‌ركوك به‌مه‌رسوم ی كۆمار ی ده‌ركراون، ئهو زه‌وی ه ی مه‌رسوم كراوه به‌زه‌و ی عه‌ره‌ب ،ئهگهر ئێم ه چاوه‌ڕێبین ئ �هوه ی له‌چوار عه‌شیره‌ت هه‌ی ه كه‌سه‌رۆك عه‌شیره‌ته‌که ساڵ ی راب��ردوودا جێبه‌جێكراوه ،له‌چوار ع��ه‌ری��زه‌ی��داوه به‌حكومه‌ت ی عێراق یو ساڵ ی داهاتووشدا ده‌كرێت؟ باوه‌ڕناكه‌م خۆیكردوو‌ه به‌عه‌ره‌ب ،وات� ه عه‌شیره‌ته بكرێت ،چونك ه له‌چوار ساڵ ی داهاتوودا ك��ورده‌ك � ه ی ك���ردووه ب �ه‌ع �ه‌ره‌ب ،ده‌بێت ك��ورد ئ�هو هێزه‌ی نیی هو ئ��هوه ی چوار مه‌رسوم ی كۆمار ی بۆ ده‌ربكه‌یت تا ئهم ساڵ ی راب���ردوو ی پێناكرێت ،ك��ورد لهو عه‌شیره‌ت ه بكهیتهوه به‌كورد ،یان ئه‌وان هی بارودۆخانه‌دا چیبكات؟ پێویست ه كورد له‌هه‌ولێرو سلێمانییه‌و‌ه ده‌گه‌ڕێنرێنه‌و‌ه بۆ هه‌وڵبدات ته‌ركیز لهسهر ده‌ستوور ی عێراق كه‌ركوك ،ده‌بێت مه‌رسوم ی كۆماریان بۆ بكات ،ده‌ستوور ی عێراق ی بهو شێوهی ده‌ربچێت ،ئه‌مان ه پێویست ی بهوه ههیه هه‌ی ه كه‌لێیش ی ناڕازین بمێنێته‌و‌ه سوودی پاره ی بۆ خه‌رجبكه‌ت كه‌خه‌ڵكه‌ك ه بڕواته‌وه كورد ی تێدایه ،كورد ته‌نها ده‌ستوور ی وهك شوێنه‌ك ه ی خۆی ،گوێم لێیبوو‌ه ده‌وترێت كارتێك ه به‌ده‌ستییه‌وه ،ئێستا داواده‌كه‌ن فاڵن كهس چهك ی قه‌ره‌بوو ی وه‌رگرت ئهوه ل��ه‌م خ��ول � ه ی داه���ات���وودا 51به‌ندی ماده ی 140جێبه‌جێده‌كرێت ،شت ی وانییه ،ده‌ستوور گۆڕانكار ی تێدا بكرێت ،بێگومان خه‌ڵك لهالیهن به‌عسه‌و‌ه ده‌ركراو‌ه پێویسته هه‌وڵده‌ده‌ن ئه‌وان ه ی دژ ی كوردن ،جێگیری پاره ی بدرێتێ‌و بچێته‌و‌ه شوێنه‌ك ه ی خۆی ،بكه‌ن ،ئ��هوه ی په‌یوه‌ند ی به‌فیدراڵ یو ئهم ه واجبێك ه هیچ په‌یوه‌ند ی بهمادهی داه���ات‌و پێشمه‌رگ ه‌وه‌ی ه ئ�ه‌وان� ه لهناو 140هوه نییه ،دوا ی ئهوه ی كهالرو چه‌مچه‌ماڵ ده‌ستووره‌كه‌دا البده‌ن ،ئێستا سونن ه كار له‌سلێمان ی دابڕا‌و خستیانه‌و‌ه سهر كه‌ركوك ،بۆ ئهوه ده‌كات ،باعه‌الو ی ببێت ه سه‌رۆك ئهوكات ه ده‌وترێت ئه‌ر ێ كه‌ركوك بخرێتهوه وه‌زیران بزان ه ههموو ئه‌وان ه ناكه‌ن ،به‌اڵم سهر هه‌رێم ی كوردستان یان نا ،ده‌بێت كورد وهك پێكهاته‌یه‌ك له‌كوردستان هێزو ریفراندۆم ی بۆ بكه‌یت بزانێت خه‌ڵكه‌كه پێگ ه ی ههیه ،ده‌توانێت وه‌كو پێكهاته‌كه رازییه ،عه‌ره‌ب رازییه ،واڵتان ی عه‌ره‌بی پێ لهسهر مه‌سه‌ل ه گرنگه‌كان داگ��رێ، رازی��ن ،ئهمریكاو نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان ده‌بێت ك��ورد یاریچییه‌ك ی باشبێت لهو رازی��ن كه‌ركوك بخرێتهوه س�ه‌ر هه‌رێم ،بارودۆخه‌ی ئێستا له‌عێراقدا ههیه ،كورد نه‌خێر كه‌سیان رازینابن ،خه‌ڵك ی كه‌ركوك تائێستا ئامانج ی خۆ ی دیارینهكردووه، رازیی ه باوه‌ڕناكه‌م ،كاتێك باس ی گهڕانهوهی كاتێك مالیك یو ئێران ده‌بینێت ،ده‌ڵێت كه‌ركوك بۆ سهر هه‌رێم ده‌كه‌یت ،كه‌ركوك مالیك یو شیعه‌مان پێباشه ،كاتێك عه‌الو یو نزیك ه ی نیوملیۆن عه‌ر‌هب‌و توركمان ی لێیه ئه‌مه‌ریكا ده‌بینێت ،ده‌ڵ��ێ��ت سونن هو رازینین ،دهڵێ ی ده‌یخه‌مه‌و‌ه سهر به‌غداد عه‌الویمان پێباشه ،كورد ئامانجێك ی نییه نیو ملیۆن كورد ی لێی ه رازینییه ،ده‌بێت بڕیار ی له‌سه‌ربدات له‌عێراقدا ،چیده‌كات‌و چاره‌سه‌رێك ی تر ی بۆ بدۆزرێته‌وه ،ده‌بێت چیده‌وێت له‌عێراقدا؟ له‌كوردستانیش دوو خه‌ڵك له‌وه‌تێبگات ماده ی 140كه‌ركوك بۆچوون ی جیاواز ههیه ،بۆچوونێك عه‌الوی ناخاته‌و‌ه سهر هه‌رێم ی كوردستان ،مادهی پێباش ه بۆچوونێكیش مالیك ی پێباشه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پشو و 11
ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ شانۆ بورهان محه‌مه‌د به‌پێشمه‌رگ ه وه‌رنه‌گیراوه‌و
نازانێت چه‌ند گۆرانی ههیه سازدانی :موحسین یاسین
هونه‌رمه‌ندی گۆرانیبێژ بورهان محه‌مه‌د س��اڵ��ی 1962له‌گه‌ڕه‌كی مه‌ڵكه‌ندی شاری سلێمانی له‌دایكبووه، تاوه‌كو قۆناغی ناوه‌ندی خوێندوه‌و ه�ه‌ر له‌ته‌مه‌نی منداڵیه‌وه چووه‌ته چ��االك��ی ق��وت��اب��خ��ان�هك��ان‌و ل �ه‌ب��واری گۆرانی‌و شانۆدا كاریكردووه ،خاوه‌نی دهنگێكی ره‌سه‌ن‌و ستایلێكی تایبه‌ته‌و تاكو ئێستا چه‌ندین كاسێت‌و گۆرانی باڵوكردووه‌ته‌وه‌و چه‌ندین كۆنسێرتی له‌ناوخۆ‌و ده‌ره‌وه‌ی كوردستان كردووه. ج��گ��ه‌ل��ه‌وه‌ش وهك���و ئ �هك��ت �هرو گۆرانیبێژ به‌شداری له‌چه‌ندین به‌رهه‌می شانۆییدا ك���ردووه ،لهساڵی 1996 روویكردووه‌ته واڵتی هۆڵه‌نداو پاشان لهساڵی 2007به‌یه‌كجاری گه‌ڕاوه‌ته‌وه، ل�ه‌دی��م��ان�هی�هك��دا ل �ه‌گ �هڵ رۆژن��ام �هی ده‌ستوور باسی به‌شێك له‌ژیانی‌و كاره هونه‌رییه‌كانی ده‌كات. ده‌ستوور :له‌ته‌مه‌نی منداڵیدا جگ ه له‌هونه‌ر حه‌زو خۆزگه‌كانت چی بوون؟
ب����وره����ان م���ح���ه‌م���ه‌د :ه��ی��واو ئ��اوات��م ئ���هوه ب���وو ،پ��ێ��ش ئ���ه‌وه‌ی ب��ب��م ب�ه‌پ��ێ��ش��م�هرگ�ه ب��چ��ووم��ای�ه‌ت�ه په‌یمانگای هونه‌ره‌جوانه‌كان ،به‌اڵم زۆرب���ه‌داخ���هوه نه‌متوانی بخوێنم، لهبهرئهوهی ناچاربووم بچمه شاخ‌و ببم به‌پێشمه‌رگه .له‌شاخیش ،بووم به‌یه‌كێك ل �هدام �ه‌زرێ��ن �ه‌ران��ی تیپی مۆسیقای شه‌هید كارزان. ده‌ستوور :ژیانی هاوسه‌ریت چۆن پێكهێنا؟ بورهان خۆشناو :به‌رێكه‌وت بوو، ماوه‌ی 10ساڵیشه له‌یه‌كجابووینه‌ته‌وه‌و م��ن��داڵ��ێ��ك��م ه �هی �ه ب���ه‌ن���اوی دی��ی �ه، ئێستاش دووب���اره ژیانی هاوسه‌ریم پێكهێناوه‌ته‌وه. ده‌ستوور :خاوه‌نی چه‌ند گۆرانیت، چه‌ند كاسێتی گۆرانیت ههیه؟ ب��وره��ان خ��ۆش��ن��او :ب��اوه‌ڕب��ك �ه ئێستاش گۆرانییه‌كانی خۆم نازانم چه‌نده ،به‌اڵم گۆرانیم زۆره‌و ئاوازیشم زۆره‌و تاكو ئێستاش چه‌ند شیعرێكم وه‌كو كۆپله داناوه‌و كردوومه به‌گۆرانی. دهس��ت��وور :له‌حه‌فتاكاندا تیپی
نهێنی چاوه‌كانی دانیا گه‌یشت ه سڕبیا
مۆسیقای سلێمانی تۆیان به‌ئه‌ندام وه‌رنه‌گرت هۆكاری ئهوه چیبوو؟ بورهان محه‌مه‌د :بۆ ماوه‌ی ساڵێك له‌تیپی مۆسیقای سلێمانی ب��ووم، به‌اڵم به‌ئه‌ندام وه‌ریاننه‌گرتم ،وتیان لهبهرئهوهی تۆ له‌تیپی شانۆی ساالر ئه‌ندامیت ناتوانیت الی ئێمه‌ش ببیت به‌ئه‌ندام ،چونكه ئهوه یاسایه ،به‌اڵم وه‌كو ئه‌ندامێك هه‌ڵسوكه‌وتیان له‌گه‌ڵدا ده‌كردم. دهس���ت���وور :م��اوه‌ی �هك �ه هاتنی گۆرانیبێژانی بیانی بووه‌ته مۆدێل، تاچه‌ند گرنگه ئهو هه‌ماهه‌نگیه له‌نێوان هونه‌رمه‌ندانی بیانی‌و كورددا هه‌بێت؟ ب���وره���ان م��ح��ه‌م��ه‌د :م��ن خ��ۆم له‌ئه‌وروپا ب��ووم ،منیش كۆنسێرتم له‌هۆڵه‌ندا ك��ردووهو بێگانه‌بووم لهو واڵته ،هه‌نگاوێكی گه‌وره‌یه هیوادارم ئهو په‌یوه‌ندییه به‌رده‌وامبێت‌و ئه‌وان بێنه ئێره ،بیاناسین‌و ئێمه‌ش بچین بۆ ئهو واڵتانه. ده‌ستوور :تۆ ساڵی هه‌شتا بوویت به‌پێشمه‌رگه ،منداڵ بوویت ،چۆن له‌پێشمه‌رگایه‌تی وه‌ریانگرتیت؟
بورهان محه‌مه‌د :به‌پێكه‌نینه‌وه .. جاری یه‌كه‌م ده‌ریانكردم‌و وه‌ریاننه‌گرتم، له‌دوای ئه‌وه‌ش كه‌سوكارم پێیانزانی ئه‌وانیش نه‌یانهێشت ،ب �ه‌اڵم جاری دووه‌م وه‌ریانگرتم. دهس�����ت�����وور :ك���اری���گ���ه‌ری چ هونه‌رمه‌ندێكت به‌سه‌ره‌وه‌یه؟ ب���وره���ان م���ح���ه‌م���ه‌د :ه��ه‌م��وو ه��ون �ه‌رم �ه‌ن��ده‌ك��ان گ����ه‌وره‌ن ل��ه‌الم‌و ق��وت��اب��خ��ان��ه‌ن ب���ۆ م����ن‌و س����وودم لێوه‌رگرتوون ،به‌اڵم كاریگه‌ری هیچ هونه‌رمه‌ندێكم به‌سه‌ره‌وه نییهو گۆرانی كهس ناڵێمه‌وه. دهس��ت��وور :چ��ۆن چویته تپیی شانۆی ساالر؟ بورهان محه‌مه‌د :بههۆی هاوڕێی ئ��ازی��زو خۆشه‌ویستم ك��اك نه‌هرۆی ساڵح ده‌لۆیی بوو چوومه ئهو تیپه، ئێستا له‌شانۆگه‌رییه‌كدا به‌شدارم، ك���هی م��ام��ۆس��ت��ا ئ �ه‌ح��م �ه‌د س��االر گ�ه‌ڕای�هوه له‌ئه‌وروپا شانۆگه‌رییه‌كه پێشكه‌شده‌كه‌ین. ده‌ستوور :كه‌ی گوێمان له‌به‌رهه‌می نوێت ده‌بێت؟
فرمێسكه‌كانی به‌كر مه‌عروف بۆ مانگی ره‌مه‌زانه ژه‌نیار له هه‌ولێر
ده‌ستوور
دوای چل رۆژ وێنه‌گرتنی زنجیر‌ه درام����ای ت�ه‌ل�ه‌ف��زی��ون��ی “فرمێسك” له‌ده‌رهێنانی به‌كر مه‌عوف ،ئێستا له‌قۆناغی مۆنتاژدایه‌و بڕی 95ملیۆن دیناری بۆ خه‌رجكراوه. به‌كر مه‌عروف ل ه لێدوانێكیدا بۆ “دهس��ت��وور” وت��ی “زنجیر‌ه درام��ای ته‌له‌فزیونی “فرمێسك” له‌نووسینی ن���ازم دڵ��ب �ه‌ن��دو س��ی��ن��اری��ۆی س �ه‌اڵح ح �ه‌س �هنو له‌ده‌رهێنانی خ��ۆم ،به‌ر له‌چه‌ند رۆژێ���ك ك��اری وێنه‌گرتنی له‌هه‌ولێر كۆتایی پێهات‌و ئێستا كاری مۆنتاژی بۆ ده‌كرێت”. وتیشی “ئ��ه‌م به‌رهه‌مه ك� ه 95 ملیۆن دیناری بۆ خه‌رجكراوه ،باس له‌چه‌ند كێشه‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تی نێو كۆمه‌ڵگای كوردی ده‌كات”. ئاماژهی به‌وه‌شكرد ئهم به‌رهه‌م ه “ل ه 15ئه‌لقه پێكهاتووه ،نزیكه‌ی 70 ئه‌كته‌ری شاری هه‌ولێر تیایدا به‌شدارن، له‌مانگی ره‌مه‌زاندا پێشكه‌شده‌كرێت”.
خانمه گۆرانیبێژی دووره واڵت دانیا كه‌ئێستا له‌واڵتی هۆڵه‌ندا دهژی، سه‌رقاڵی كلیپكردنی گۆرانییه‌كی نوێیه به‌ناوی (چرا) ،گروپی مۆزیكی كورد كاری ئاماده‌كردنی موزیكی له‌شاری سلێمانی بۆ ئه‌نجامداوه ،له‌واڵتی هۆڵه‌نداش كاری میكس‌و ده‌نگی بۆ كراوه. جگه لهو گۆرانیه‌ش، گۆرانییه‌كی دیكه‌ی به‌ناوی (نهێنی چاو) له‌ستۆدیۆی به‌ڵكان له‌واڵتی سڕبیا تۆماركردووه‌و لهالیهن مۆزیسیان (هاریس لیۆ) وه كاری ده‌نگی بۆ كراو ه .
ته‌رازوو
( 22ئه‌یلول 22 -ت .یه‌که‌م)
ئ��اگ��ات له‌خه‌رجیه‌كانت بێت، ل���ه‌ب���ه‌رئ���ه‌وه‌ی ح��ه‌زده‌ك��هی��ت ل����هوه زی��ات��ر خ����ه‌رج بكه‌یت كه‌ده‌ستتده‌كه‌وێت .ده‌ستباڵویت كێشهی زۆرت بۆ دروستده‌كات، به‌اڵم ئهگهر به‌رنامه‌ت هه‌بێ ژیانت باشتر ده‌ڕوات.
دوپشک
( 23ت .یه‌که‌م 21 -ت .دووه‌م)
هه‌ستی ق��وڵ‌و به‌هێز خۆیان بهسهر ژیانتدا سه‌پاندووه‌‌و س���ۆزه‌ك���ان���ت ره‌ق�����ی زۆر ب���ه‌خ���ۆی���ان���هوه دهب��ی��ن��ن. پێویستده‌كات بیر لهو شتان ه نه‌كه‌یته‌وه‌‌و خۆت به‌هه‌ندێك شتی دیكهوه سه‌رقاڵ بكه‌یت.
که‌وان
بورهان محه‌مه‌د :كۆمه‌ڵێك ئاوازی نوێم ههیه ،گۆرانییه‌كم تۆماركردوو‌ه به‌نیازم كلیپی بكه‌م به‌ناوی (تاسه‌بار) ه ،دوو گۆرانیشم الی مامۆستا (گۆران كامیل)هو ئێستا كاری تێدا ده‌كات، كه‌یه‌كێكیان تێكستی (محه‌مه‌د عه‌زیز) هو ئ��اوازی خۆمه‌و ئ��ه‌وه‌ی كه‌شیان ه��ۆن��راوهو ئ��اوازی خۆمه ،شیعرێكی (ئه‌حمه‌د محه‌مه‌دو حه‌سه‌ن ههڵهبجه) یم الیه‌و ئ��اوازم بۆ دان��اوه ،به‌اڵم من نامه‌وێت سیدی بكه‌م ،چونكه ئهو پاره‌یه‌ی كه‌تیای خه‌رجده‌كه‌م نایه‌ته‌وه دهس��ت��م ،ل��ه‌ب��ه‌رئ��هوه ه��ه‌وڵ��ده‌ده‌م ساڵی چه‌ند گۆرانییه‌ك تۆماربكه‌م‌و باڵویبكه‌مه‌وه ،ههروهها له‌به‌رنامه‌مدا بوو به‌رنامه‌یه‌ك پێشكهش بكه‌م ،به‌اڵم ماوه‌كه‌یه سه‌رقاڵم به‌شانۆگه‌رییه‌كه‌وه ب��ه‌ن��اوی”ب��رای��م��ۆك” ،م��ن میوانم‌و به‌رهه‌می كۆمه‌ڵه‌ی هونه‌ره جوانه‌كانه‌و به‌نیازین بیبه‌ینه دهرهوه له‌پرۆڤه‌ش بووینه‌ته‌وه‌و چاوه‌ڕێده‌كه‌ین كه‌له‌واڵتی ئه‌ڵمانیا ل �ه‌ش��اری ب�ه‌رل��ی�ن‌و چه‌ند شارێكی تر نمایشی بكه‌ین ،بۆیه نه‌متوانیوه‌و كاتم زۆركه‌مه.
( 22ت .یه‌که‌م 20 -ک .یه‌که‌م)
ه���ه‌ن���دێ���ك ش���ت رووده‌ده‌ن ك�ه‌ده‌ب��ن� ه ه��ۆی ئ���ه‌وه‌ی هه‌ست به‌ناڕه‌زایه‌تی بكه‌یت .پێویسته ئهو پرسیار‌ه له‌خۆت بكه‌یت كه‌ئایا یه‌كالییبوویته‌ته‌و‌ه لهسهر شتێكی دیاریكراو ،بیرت له‌ئامانجێكی روون كردووه‌ته‌وه.
گیسک
سه‌تڵ
( 21ک .یه‌که‌م 19 -ک .دووه‌م)
( 20ک .دووه‌م 18 -شوبات)
پالن بۆ كاره‌كانت دابنێ پێش ئ��ه‌وه‌ی ده‌ستیان پێ بكهی. سه‌رگرتنی هه‌ركارێكت پێویستی به‌كاتێك ه �هی �ه ،ل�ه‌ب�ه‌رئ�هو ه نابێت په‌له‌بكه‌یت .لهسهرهتای هه‌فته‌وه هێمنی‌و كۆتاییه‌كه‌ی پڕچاالكی ده‌بێت.
ئ���ه‌م ه �ه‌ف��ت �هی �ه زۆر دڵ��ت خۆشده‌بێـت ،ب �ه‌ت �ه‌واوه‌ت��ی ل���هوه تێده‌گه‌یت كه‌ده‌بێت چی بكرێت‌و به‌چ شێوازێكیش ئه‌نجامبدرێت .ئهو كارانه‌ی به‌نیوه‌ناچڵی به‌جێـتهێشتوون كاتی ته‌واوكردنیان هاتووه.
نه‌هه‌نگ
( 19شوبات 20 -ئازار)
ه��ه‌س��ت��ده‌ك��هی��ت ك �ه‌ده‌ب��ێ��ت كه‌سێكی سه‌ربه‌خۆ‌و ئازادبیت ن����هك ك��ه‌س��ێ��ك��ی گ��ش��ت �یو ك��ۆم �ه‌اڵی �ه‌ت��ی .ب����ه‌ره‌و رووی كێشه‌یه‌ك ده‌بیته‌وه كه‌پێویسته به‌باشی بیر له‌چاره‌سه‌ره‌كه‌ی بكهیتهوه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
10پشوو
كامكاران به‌كۆمه‌ڵێك چاالكییه‌و ه ده‌چن ه ئه‌وروپا
مه‌له‌ك رۆژهات ،ده‌ریایه‌ك له‌عشق‌و خۆشه‌ویستی ده‌ستوور
خانمه گ��ۆران��ی��ب��ێ��ژی ب��اك��ووری كوردستان مه‌له‌ك رۆژه��ات كه‌ئێستا له‌شاری هه‌ولێر دهژی ،له‌ئاینده‌یه‌كی نزیكدا ئه‌لبومێكی خۆی به‌ناوی (ده‌ریا ئه‌ڤینێ) باڵوده‌كاته‌وه. له‌لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامه‌ی ده‌ستوور ناوبراو ئاشكرایكرد كه‌ئه‌لبومه‌كه‌ی 12 گۆرانی له‌خۆگرتووه‌و ئێستا كاره‌كانی له‌قۆناغی كۆتاییدایه. م �ه‌ل �هك ئ��ام��اژهی بۆئه‌وه‌شكرد كه‌ئه‌لبومه‌كه‌ی لهالیهن كه‌ناڵی ڤین تیڤی باڵوده‌كرێته‌وه. رۆژه��ات وتی “گۆرانیه‌كانم باسی دڵداری‌و عه‌شق‌و خۆشه‌ویستی ده‌كات، داواكارم له‌گوێگرانم ،ئه‌لبومه‌كه‌م كۆپی نه‌كه‌ن‌و رێز له‌ماندووبونی هونه‌رمه‌ندان بگرن”.
ژه‌نیار له‌هه‌ولێر
كامكاره‌كان دوو كۆنسێرت له‌شاری ئۆسلۆو له‌نده‌ن سازده‌كه‌ن‌و به‌شداری له‌دوو فێستیڤاڵی جیهانیدا دهكهن. ه��ون �ه‌رم �ه‌ن��د ه��ۆش �ه‌ن��گ كامكار
له‌لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامه‌ی ده‌ستوور رایگه‌یاند “ئ�ه‌گ�ه‌ر گرفتی ڤیزه‌مان نه‌یه‌ته پێش ،ئ�ه‌وا به‌نیازین له 7ی مانگی ته‌مموزدا به‌شداری له‌فێستیڤاڵی جیهانی (ف���ۆرد) ل �ه‌ش��اری ئۆسلۆدا بكه‌ین ،ههروهها ناوبراو ئاماژهی بۆ
ئه‌وه‌شكرد له‌هه‌مان مانگدا ل �ه‌رۆژی 24ی ته‌مموز له‌شاری له‌نده‌ن به‌شداری له‌فێستیڤاڵی م��ۆزی��ك��یwomad ده‌ك �ه‌ن ،دواتریش رۆژی 25ی هه‌مان مانگ له‌شاری مانچسته‌ر كۆنسێرتێكی گۆرانی‌و مۆزیكی كوردی سازده‌كه‌ن.
چۆپی بهرهو 2011هه‌نگاو ده‌نێت ده‌ستوور
چ��ۆپ��ی ف���ه‌ت���اح س��ه‌رق��اڵ��ی خ��ۆئ��ام��اده‌ك��ردن��ه ب��ۆ ئه‌لبوم ه ن��وێ��ی �هك �هی ،ك �ه‌ل � ه 12گ��ۆران��ی پێكهاتووه‌و تاوه‌كو ئێستا بێناوه‌و بڕیاره لهسهرهتای ساڵی 2011دا باڵویبكاته‌وه. سه‌رچاوه‌یه‌كی نزیك له‌خانم ه هونه‌رمه‌ندی گۆرانیبێژ چۆپی فه‌تاح، به‌رۆژنامه‌ی ده‌ستووری راگهیاند كه‌ناوبراو یه‌كێك له‌گۆرانییه‌كانی ئه‌لبومه ئینگلیزیه‌كه‌ی به‌ناوی
(بیر له‌من بكه‌ره‌وه) كه‌تێكست‌و میلۆدی گ���ۆران ب��وره��ان موفتی زاده‌ی���ه ل�ه‌واڵت��ی لوبنان لهالیهن ستافێكی هونه‌ری پڕۆفیشناڵ كاری كلیپی بۆكراوه‌و دوای ته‌واوكردنی كاره‌كانی له‌ئاینده‌یه‌كی نزیكدا باڵویده‌كاته‌وه. ئهو سه‌رچاوه‌یه ئاشكراشیكرد جگه لهو گۆرانیه ،چۆپی له‌ئێستادا سه‌رقاڵی گفتوگۆكردن ه له‌گه‌ڵ كۆمپانیایه‌كدا ب��ۆ س��ازك��ردن��ی كۆنسێرتێك له‌شاری قامیشلۆ. ئهو سه‌رچاوه‌ی ه وتی “چۆپی س �ه‌رق��اڵ��ی خ��ۆئ��ام��اده‌ك��ردن �ه بۆ
ك���ارك���ردن له‌ئه‌لبومێكی ن��وێ��دا كه‌نزیكه‌ی 12گۆرانی له‌خۆده‌گرێت، به‌اڵم تاكو ئێستا هیچ ناوێكی دیاری نه‌كردوه بۆ ئه‌لبومه‌كه‌ی ،میلۆدی گۆرانییه‌كانی ئهو ئه‌لبومه‌ش لهالیهن هه‌ریه‌ك له(بورهان موفتی زاده، رۆزب��ێ ،مه‌مۆ ،زانا ئه‌نوه‌ر ،نیگار كامیل ،هێمن حسێن) دانراوه‌و سودی له‌تێكستی ژماره‌یه‌ك شاعیری كۆن‌و نوێ وه‌رگرتوه ،كاری دابه‌شكردنی ئهم ئه‌لبومه‌ش هونه‌رمه‌ند “هێمن حسێن” ئه‌نجامی ده‌دات ،واش بڕیاره ئ�ه‌م ئه‌لبوم ه لهسهرهتای ساڵی 2011باڵوبكرێته‌وه.
بارانی مـه‌ریــوان لــه‌سلێمانی ده‌بارێت ده‌شتی ئه‌نوه‌ر
دوای هه‌اڵتنیان له‌مه‌ریوان ،گروپی ش��ان��ۆی��ی ب���اران ب �ه‌ن��ی��ازن له‌سلێمانی گ��روپ�هك�هی��ان زی��ن��دووب��ك �ه‌ن �هوهو درێ��ژه به‌كاره‌كانیان بده‌ن. گروپی باران كه‌دواتر بوو به‌گروپی ش��ان��ۆی س �ه‌رش �ه‌ق��ام ،ئێستا ل�ه‌ش��اری سلێمانین‌و به‌نیازن چاالكیه هونه‌رییه‌كانیان ده‌ستپێبكه‌نه‌وه. جه‌مشیدی به‌هرامی له‌باره‌ی هاتنی ب��ۆ ك��وردس��ت��ان‌و هه‌ڵهاتنیان له‌ئیران
كاوڕ
( 21مارس 20 -نیسان)
به‌باشی بیر ل��هو ئامانجان ه ب��ك �هرهوه ك ه ل��ه‌راب��ردوودا بۆ ژیانی تایبه‌تیت دانابوو ،چونكه له‌وانه‌ی ه ئامانجه‌كانی ئێستا‌و راب��ردووت جیاوازییان هه‌بێت. ئ��ه‌م هه‌فته‌ی ه چاالكیت زۆر ده‌بێت.
گا
ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت “كاتێك له‌ماسته‌ر وه‌رگیرام ،كێشه‌یان بۆ دروستكردم بههۆی م�ه‌س�ه‌ل�هی ن��اوچ�ه‌گ�ه‌ری��ت�یو ن�ه‌ت�ه‌وه‌ی�یو بزووتنه‌وه‌ی خویندكاری ،رێگه‌ی وتنه‌وه‌ی وانه‌م پێنه‌دراو نه‌یانهێشت كه‌ماسته‌ره‌كه‌م ته‌واوبكه‌م ،بڕیارمدا له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌سێكی گروپه‌كه‌ی خۆماندا له‌كوردستانی باشوور درێژه به‌كاره‌كانمان بده‌ین”. به‌هرامی وتی “به‌رنامه‌مان ههیه بۆ ئه‌وه‌ی ئیش بكه‌ین ،به‌اڵم هێشتا چاو و ده‌ممان نه‌كراوه‌ته‌وه ،كۆمه‌ڵێك فیلم‌و كاری خۆمان پێیه وهك ئه‌رشیف‌و له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵێك
( 21نیسان 20 -ئایار)
پێویست ه گفتوگۆ بكه‌یت له‌باره‌ی ئ��هو ب��اب �ه‌ت��ان �هی كاریگه‌ریی لهسهر ژیانت جێده‌هێڵن ،به‌اڵم پێویست ه په‌له‌نه‌كه‌یت تێیاندا. ره‌وتی هه‌ساره‌كان ئامۆژگاریت دهكهن پێش بڕیاردان به‌باشی بیربكه‌یته‌وه.
دووانه
كهس قسه‌مانكردووه بۆ زیندووكردنه‌وه‌ی ئهو گروپه ،چه‌ند شتێكمان به‌ده‌سته‌وه‌ی ه وهك ۆركشۆپ‌و ك��اری هونه‌ری بۆ شانۆ له‌كوردستان ،به‌اڵم شانۆ الی ئێمه نامۆیه، بۆیه هه‌ر ئهوه وایكردووه جۆرهكانی شانۆ به‌باشی نه‌ناسرێت”. به‌هرامی ئاماژهی به‌وه‌دا لهساڵی 2005 یهكهمین فێستیڤاڵی شانۆی سهر شه‌قام له‌مه‌ریوان ده‌ستیپێكرد ،له‌ته‌واوی ئیرانه‌وه ب�ه‌ش��داری تێداكرا ،چه‌ند خه‌اڵتێكیشان به‌ده‌ستهێناوه‌و له‌چه‌ند فێستڤاڵێكدا به‌شدارییانكردووه.
( 21ئایار 20 -حوزه‌یران)
ئهم هه‌فته‌یه تووشی هه‌ندێك له‌بیرچوونه‌وه ده‌بیت ،به‌اڵم ه��ۆك��اری س��ه‌ره‌ك��ی ههموو ئ �ه‌وان �ه نه‌بوونی ته‌ركیزه. ه����ه‌روه‌ك پێویسته ئاگات له‌ده‌وروبه‌ره‌كه‌ت بێت‌و نه‌بیته هۆی بێزارییان لهو رێگه‌یه‌وه.
قرژاڵ
( 21حوزه‌یران 22 -ته‌موز)
ل����ه‌م م����اوه‌ی����ه‌دا ه��ه‌واڵ��ێ��ك له‌باره‌ی ته‌ندروستی كه‌سێك له‌هاوڕێكانت دڵته‌نگت ده‌كات. ل �ه‌پ��ش��ووه‌ك��ان��ت��دا س��ه‌ردان��ی س�هی��ران��گ��اك��ان ب��ك �ه ،چونك ه گه‌شتكردن سوودێكی زۆری بۆ ته‌ندروستی‌و ده‌روونت ده‌بێت.
شێر
( 22ته‌موز 22 -ئاب)
ل����ه‌م ه���ه‌ف���ت���هی���ه‌دا ی �هك��ێ��ك ل�ه‌ه��اوڕێ��ك��ان��ت دهب��ی��ن��ی ك��ه‌زۆر ده‌مێكه هه‌واڵی یه‌كتر نازانن. هه‌ساره‌كان پێت ده‌ڵێن كه‌جارجار كه‌سه نزیكه‌كانت به‌سه‌ربكه‌یته‌وه، چونكه هاوڕێ راستگۆكانت رۆڵیان ده‌بێت له‌ژیانتدا.
فه‌ریک
( 22ئاب 22 -ئه‌یلول)
ئ���ه‌م ه �ه‌ف��ت �هی �ه پێویستت ب �ه‌پ��ش��ووه ،ه����ه‌روه‌ك نابێت كاره‌كان له‌خۆت قورس بكه‌یت. ههموو كاتێك پێویست ده‌كات كه‌ئه‌و كارانه كه به‌ئه‌نجامیان ده‌گه‌یه‌نیت پێیاندا بچیته‌وه، هه‌واڵێكی خۆشت پێده‌گات.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پهروهرده 13
ی شكاوه! ی كورد له‌خانه‌قین زمان ی ئادابی خانه‌قین، ی كۆلێژ خوێندكاران‌و راگرایه‌ت داواده‌كه‌ن خوێندنیان بكرێت ه عه‌ره‌بی فه‌رمان خێاڵنی له‌خانه‌قین
خوێندكاران‌و مامۆستایان‌و راگرایه‌ت ی كۆلێژ ی ئاداب ی خانه‌قین ،داواده‌ك���ه‌ن یان مامۆستایه‌كیان بۆ دابنێن ،كه‌زمان ی كوردی به‌باش ی بزانێت یان خوێندنیان بكرێت‌ه عه‌ره‌بی، بۆئه‌و‌ه ی له‌كێش‌ه ی زمان رزگاریان بێت. مامۆستایان ی چه‌ند به‌شێك ی كۆلێژی ئاداب ی خانه‌قین لهبهرئهوه ی خوێندنیان به‌زمانی عه‌ره‌ب ی ب��ووه ،ناتوانن به‌باش ی وانه‌كانیان بڵێنه‌وه‌و پرسیاره‌كان ی تاقیكردنه‌وه‌كان بنووسن ،له‌كاتێكدا لهالیهن زانكۆ ی سلێمانیه‌وه ناچاركراون خوێندن لهو كۆلێژ‌ه به‌زمان ی كوردی بێت. هه‌نار خالید كچه خوێندكارێك ی به‌شی جوگرافیای‌ه له‌قۆناغ ی یه‌كه‌م ،ده‌ڵێت لهههموو گه‌رمیاندا یهك پڕۆفیسۆر ههیه ،ئهویش له‌به‌شه‌ك‌ه ی ئێمه‌ی‌ه‌و 4مادد‌ه ده‌ڵێته‌وه ،به‌اڵم نه له‌موحازه‌ره‌كان ی به‌باش ی تێده‌گه‌ین ،نه پرسیاره‌كانیش ی ده‌خوێنرێته‌و‌ه. هه‌نار ئاماژه بهوه ده‌دات به‌هۆ ی كێشهی زمانه‌وه ،كه‌مامۆستاكانیان ههیانه ئه‌وان باجه‌ك‌ه ی ده‌ده‌ن ،وت� ی “ههموو ساڵێك زۆرین‌ه ی خوێندكاران ی ئهم به‌ش‌ه دهكهونه خول ی دووه‌م”. كوێستان ره‌فیق خوێندكار ی به‌شی ده‌روونناس ی له‌هه‌مان كۆلێژ‌ه له‌قۆناغ ی سێیه‌م، ده‌ڵێت نازانێت بۆچ ی سه‌رۆكایه‌ت ی زانكۆی سلێمان ی ئهو بڕیاره‌یان ده‌ركردووه ،كه‌به‌زمانی كورد ی له‌كۆلێژه‌ك‌ه ی وان‌ه بخوێنرێت ،له‌كاتێكدا جگه له‌مامۆستا ی كوردۆلۆج ی یهك مامۆستا
هه‌ڵه‌ی رێنووسی تاقیكردنه‌وه‌کان، خوێندكارانی كۆلێژی ئادابی خانه‌قینی نیگه‌رانكردووه.
نییه لهم كۆلێژ‌ه بزانێت به‌كورد ی بنووسێت‌و بخوێنێته‌وه. كوێستان وت ی “ به‌زمان ی عه‌ره‌ب ی بخوێنین باشتره لهوه ی به‌م كوردییه ناته‌واو‌ه بخوێنین”. به‌رپرسان ی كۆلێژه‌ك‌ه ه��اوڕان له‌گه‌ڵ خوێندكاره‌كانیانداو خوازیارن سه‌رۆكایه‌تی زانكۆ ی سلێمان ی وه‌اڵمیان بداته‌وه. د .عیزه‌دین پااڵن ی سه‌رۆك ی به‌شی جوگرافیا له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت مامۆستاكان ی كۆلێژه‌ك‌ه زۆرب‌ه ی به‌هه‌وڵی هاوڕێیه‌ت ی هێنراون له‌به‌عقوبه‌و خانهقینهوه كه‌خوێندنیان هه‌ر به‌عه‌ره‌ب ی بووه ،هیچ ئاشنایه‌تییه‌كیان له‌گه‌ڵ زمان ی كوردیدا نییه، “بۆیه پرسیارو مه‌لزه‌مه‌كانیان ،كوردییه‌كی شكاوه‌و ته‌واو نییه“. كۆلێژ ی ئاداب ی خانه‌قین ،سهر به‌زانكۆی سلێمانیه‌و له‌ساڵ ی 2004ك��راوه‌ت �هوهو له‌به‌شه‌كان ی كورد یو عه‌ره‌ب یو ئینگلیز یو
مێژوو و جوگرافیاو ده‌روونناس ی پێكدێت. ی د .فواد حسێن یاریده‌ده‌ر ی راگر كۆلێژ ی ئاداب ی خانه‌قین له‌لێدوانێكدا ی ب��ۆ دهس��ت��وور ده‌ڵ��ێ��ت ،ته‌نها به‌ش ی ده‌روونناس یو جوگرافیایان كێشه ی زمان كوردییان ههیه. د .ف���واد حسێن وت��� ی “ل��ه‌الی��ه‌ن سه‌رۆكایه‌ت یزانكۆ یسلێمانیه‌و‌هناچاركراوین به‌زمان ی كورد ی بخوێنین ،مامۆستایانیش زمان ی كوردیان ته‌واو نییه ،به‌مه‌ش كێشه بۆ خوێندكاران‌و ئێمه‌ش دروستده‌بێت”. م .مه‌حمود شه‌فیق سه‌رۆك ی به‌شی ده‌روونناس ی كۆلێژ ی ئاداب ی خانه‌قین له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ،وت ی “ئێمه‌ش پێمان باشه سه‌رۆكایه‌ت ی زانكۆ ی سلێمانی ی��ان كۆمه‌ڵێك مامۆستامان بۆ بنێرن، یان بڕیارێك ده‌ربكه‌ن بۆئه‌و‌ه ی بتوانین خوێندنمان بكه‌ین به‌زمان ی عه‌ره‌بی“.
ی ی هونه‌ره‌جوانه‌كان په‌یمانگا كه‌ركوك له‌سه‌ربازگه‌دایه ه ی له‌په‌یمانگاك ی عێراق مۆڵه‌ت ی پهروهرده وه‌زاره‌ت سه‌ندووه‌ته‌وه‌و هاوكارییان ناكات زانیار داقوقی له‌كه‌ركوك
ی عێراق ی وه‌زاره‌ت���� ی پ�����ه‌روه‌رد‌ه ی هونه‌ره‌جوانه‌كانی مۆڵه‌ت ی له‌په‌یمانگا ك���ه‌رك���وك س����ه‌ن����دووه‌ت����هوهو هیچ هاوكارییه‌كیان ن��اك��ات ،به‌رپرسان‌و خوێندكاران ی په‌یمانگاك ه ئاماژه بهوه ده‌ده‌ن په‌یمانگاكه‌یان به‌ده‌ست كۆمه‌ڵێك كێشه‌و‌ه گیرۆد‌ه بووه . ی 5س��اڵ�� ه خ��وێ��ن��دك��اران�ی م����اوه ی هونه‌ره‌جوانه‌كان ی كه‌ركوك په‌یمانگ ه ی رژێ��م�ی ی س��ه‌رب��ازگ�� ه ل��ه‌ن��او ب��ی��ن��ا پێشوودا ده‌وام ده‌ك���ه‌ن ،حكومه‌تی عێراقیش موڵه‌ت ی لێسه‌ندونه‌ته‌وه‌و هیچ هاوكارییه‌كیان ناكات‌و ره‌خنه‌ی ی كه‌ركوك ههیه. له‌په‌روه‌رد‌ه چاالك سدیق حه‌سه‌ن به‌ڕێوه‌به‌ری ی ه��ون��ه‌ره‌ج��وان��هك��ان��ی پ �هی��م��ان��گ��ا ی ب �ه‌وه‌دا په‌یمانگای كه‌ركوك ،ئاماژه ه��ون �ه‌ره‌ج��وان �هك��ان � ی ك��ه‌رك��وك سهر ی حكومه‌ت ی هه‌رێمی به‌وه‌زارت ی پهروهرده كوردستانه ،تائێستا حكومه‌ت ی ناوه‌ند ی به‌خاوه‌ن ی نه‌زانیوه. خۆ ی پ��هی��م��ان��گ��ای ب����ه‌ڕێ����وه‌ب����ه‌ر ه��ون �ه‌ره‌ج��وان �هك��ان � ی ك��ه‌رك��وك وت�ی
“وه‌زاره‌ت������� ی پ�������ه‌روه‌رد‌ه ی ع��ێ��راق‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی پ��ه‌روه‌رد‌ه ی كه‌ركوك، نه‌ك خۆیان به‌خاوه‌ن ی په‌یمانگاكه‌مان نازانن ،به‌ڵكو دژایه‌تیشمان دهكهن”. ب����ه‌ڕێ����وه‌ب����ه‌ر ی پ��هی��م��ان��گ��ای هونه‌ره‌جوانه‌كان ی كه‌ركوك باس له‌كێشه‌و گرفته‌كان ده‌ك��ات‌و ده‌ڵێت “بینا ی ئهو په‌یمانگای ه پاشماو‌ه ی سه‌ربازگ ه ی به‌عسی له‌ناوچووه ،تائیستا بینا ی تایبه‌تمان بۆ نهكراوه“. چاالك روونیكرده‌و‌ه به‌هۆ ی كۆنی بیناك ه سااڵن ه نۆژه‌ن ی ده‌كه‌ینه‌وه ،به‌اڵم ئهوه سود ی نییه ،ههروهها شوێنه‌ك هی بچوكه‌و جێگا ی خوێندكاره‌کان ی تێدا نابیته‌وه. په‌یمانگا ی هونه‌ره‌جوانه‌كان ی كه‌ركوك نزیك ه ی 450خوێندكار له‌سه‌رجه‌م به‌شه‌كان لهههر چوار نه‌ته‌و‌ه ی شاره‌كه له‌كوردو عه‌ر‌هب‌و توركمان كلدو ئاشوور تێیدا ده‌خوێنن. ئ���ه‌رك���ان ف���هره���اد خ��وێ��ن��دك��اری هونه‌ره‌جوانه‌كان ی كه‌ركوك له‌به‌ش ی شانۆ به‌ده‌ستوور ی وت “ئێم ه لهم په‌یمانگایه‌دا وهك سه‌ربازێك ده‌وام ده‌كه‌ین ،نه‌ك وهك خوێندكار”. خوێندكاران ره‌خن ه ی ئهوه ده‌گرن
كه‌حكومه‌ت ی ه �ه‌رێ��م ته‌نها گرنگ ی بهكردنهوهی په‌یمانگاك ه داوه ،هیچ یو پێداویستیه‌كانیه‌وه به‌ته‌نگ كه‌موكوڕ نییه. فاتم ه ناهز موتعب خوێندكاری قۆناغ ی پێنجی به‌ش ی شانۆی ه ئاماژهی ب���ه‌وه‌دا حكومه‌ت ی عێراق ی ده‌ستی ی هونه‌ره‌جوانه‌كان ی كه‌ركوك له‌په‌یمانگا هه‌ڵگرتووه ،ئهگهر حكومه‌ت ی هه‌رێمیش ی هونه‌ره‌جوانه‌كانی ده‌ست ی له‌په‌یمانگا ك���ه‌رك���وك ه �هڵ��گ��رێ��ت ش��اره‌ك��ه‌م��ان له‌هونه‌رمه‌ند بێبه‌ش ده‌كرێت. ی كێشه‌و گرفته‌كانی ده‌رب�����اره په‌یمانگاكه‌یان ،فاتم ه وت ی “زۆرج��ار ی بچوک پ��ۆل�هك��ان له‌باخچ هی ب�ه‌ه��ۆ په‌یمانگاكه‌دا وان ه ده‌خوێنین”. ی پ��هی��م��ان��گ��ای ب����ه‌ڕێ����وه‌ب����ه‌ر هونه‌ره‌جوانه‌كان ی كه‌ركوك ئاماژهی ی رووخان ی رژێم ی پێشوو، به‌وه‌دا له‌دوا حكومه‌ت ی ناوه‌ند مۆڵه‌ت ی لێسه‌ندونه‌ته‌وه‌و وه‌زاره‌ت��� ی پ���ه‌روه‌رد‌ه خۆی كشانه‌وه‌و ی به‌خاوه‌ن ی ئهو به‌هیچ جۆرێك خ��ۆ په‌یمانگای ه نازانێت ،وت ی “حكومه‌تی ناوه‌ند تائێستا ته‌نها پێنوسێك ی بۆ ئهو په‌یمانگای ه ته‌رخان نه‌كردووه ،نیازی هاوكاریكردنیش ی نییه“.
فایه‌ق سه‌عید
جيهانبينی پهروهرده
faiekk@hotmail.com
به‌ڕێوه‌به‌ره ده‌ركراوه‌كان ئهگهر دادپه‌روه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی‌و راستگۆیی‌و به‌ئه‌مه‌كبوون بۆ هیچ بوارێكی دیكه گرنگ نه‌بێت ،ئهوه بۆ بواری پهروهرده یه‌كێكه لهو بنه‌مایانه‌ی به‌بێ ئهوانه نه‌وه‌یه‌كی زۆر بێ ئابڕوو بێكه‌ڵك په‌روه‌ده ده‌بێت. پرسی ده‌ركردن‌و گه‌ڕانه‌وه‌و دووباره ده‌ركردن‌و سێ باره گهڕانهوهی ئهو به‌ڕێوه‌به‌رانه‌ی به‌شێوه‌یه‌كی جیاواز له‌ده‌سه‌اڵتی سیاسی بیرده‌كه‌نه‌وه ،بووه‌ته حیكایه‌تی رۆژو خه‌ریكه ئابڕوی نه‌وه‌یه‌ك ده‌بات .ده‌سه‌اڵتێك نه‌توانێت بیروڕای جیاوازی چه‌ند به‌ڕێوه‌به‌رێك‌و هاونیشتمانییه‌كی خۆی قبوڵ بكات ،دهبێ چۆن واڵتێك به‌ڕێوه‌ببات .بێگومان ئێستا ئێمه باس لهو به‌ڕێوه‌به‌رانه ده‌كه‌ین كه‌به‌هۆی ئینتیمابوون یا پشتیوانیكردنی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانهوه به‌ر غه‌زه‌بی یه‌كێتی نیشتمانی كهوتوون ،به‌اڵم ئهو كارمه‌ندو به‌ڕێوه‌به‌رو دادوه‌ررو رۆژنامه‌نووسانه‌ی دیكه‌ش كه‌م نین كه‌به‌هۆی ره‌خنه‌گرتنیان له‌هه‌ردوو حیزبی ده‌سه‌اڵت له‌كاره‌كانیان دوورخراونه‌ته‌وه ،به‌بێ ئه‌وه‌ی كاربه‌ده‌سته حیزبییه‌كان جورئه‌تی ئهوه بكه‌ن به‌ڕوونی هۆكاری ئهو ده‌ركردنانه‌یان بۆ خه‌ڵك روونبكه‌نه‌وه. ترسنۆكی ده‌سه‌اڵتی سیاسی له‌واڵتی ئێمه‌دا تا ئه‌ندازه‌یه‌كه كه‌ئاماده‌یه نكوڵی لهههموو كارێكی نه‌شیاوی خۆی بكات .ئهگهر ئهو كارمه‌ندو به‌ڕێوه‌به‌رانه له‌دادگایه‌كی نێوده‌وڵه‌تی یا له‌الی رێكخراوه جیهانیه‌كانی مافی مرۆڤ‌و لێبوردنی نێوده‌وڵه‌تی سكااڵ له‌ده‌ست ده‌سه‌اڵتی كوردستان تۆمار بكه‌ن ،ئهوه دوای دوو رۆژ هه‌مان ئهو ده‌سه‌اڵته بهوه ناشیرینیان ده‌كات كه‌ئه‌وان هه‌وڵی ناشیرینكردنی ده‌سه‌اڵتی كوردی ده‌ده‌ن. ئهگهر دواكه‌وتوویی په‌روه‌رده‌و فۆڕم‌و شێوازه‌كانی وانه‌ووتنه‌وه كاریگه‌ری نێگه‌تیڤانه‌ی بهسهر یهك به‌یه‌كی مندااڵن‌و خوێندكارانی ئهم واڵته‌وه هه‌بێت ،ئهوه له‌الیه‌كی دیكهوه ره‌فتاره ناشیرینه‌كانی پیاوه ناعاقله‌كانی ده‌سه‌اڵت ئه‌وه‌نده‌ی دیكه جیهانێكی پارادۆكساڵیان بۆ وێنا ده‌كات. كاتێك خوێندكاره‌كان ئهوه ده‌بینن مامۆستاو به‌ڕێوه‌به‌رو باوكه‌كانیان ته‌نها لهبهرئهوهی دونیا به‌شێوه‌یه‌كی دیكه ده‌بینن، پێیانوایه ره‌نگی سور له‌شین یا قاوه‌یی جوانتره ،پێیانوایه حیزب دهبێ دادپه‌روه‌رتر بێت ،پیانوایه باخچه‌كان دهبێ به‌شێوه‌یه‌كی دیكه بڕازێندرێنه‌وه ،پێیانوایه مرۆڤ ده‌توانێت به‌چه‌ندین شێوهی جیاواز بیربكاته‌وه ...هتد .كاتێك ئهو خوێندكارو مندااڵنه ئهوه ده‌بینن ته‌نها لهبهر ئهو شته سادانه به‌ڕێوه‌به‌ره‌كانیان له‌قوتابخانه‌كانیان ده‌رده‌كرێن‌و ناگه‌ڕێنه‌وه ،ته‌نها لهبهر ئهو شتانه مامۆستاكانیان ناتوانن جارێكی دیكه له‌هه‌مان پۆلدا وانه‌یان پێ بڵێنه‌وه‌و گاڵته‌یان له‌گه‌ڵدا بكه‌ن به‌بێ ئهوه بتوانن خواحافیزییه‌كی ئاساییان لێبكه‌ن .كاتێك ئه‌وان ئهم نادادپه‌روه‌ری‌و جوداكاری‌و هه‌ڵوێسته ناشیرینانه له‌ده‌سه‌اڵتێكی خۆماڵییه‌وه ده‌بینن ،كه‌خۆی به‌داهێنه‌ری ههموو شته جوانه‌كانی ئهو واڵته داده‌نێت ،ئه‌وكاته ههموو شته‌كانی ده‌وروپشتیان وه‌كو دوو جیهانی پارادۆكسال ده‌بینن .ئه‌وه‌ش فێرده‌بن نه ئهو ده‌سه‌اڵته خۆماڵی‌و دڵسۆزه‌و نه‌دڵیشیان به‌وانه خۆش ده‌بێت كه‌وانه‌یان پێده‌ڵێنه‌وه ،چونكه فێری درۆیان كردوون .ئهم شێوه مامه‌ڵه‌كردنه‌ی ده‌سه‌اڵت یاریكردنه به‌ئاگرێك كه‌هه‌مووان له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌سوتێنێت .ئهو مندااڵنه ئهوه له‌به‌ڕێوه‌به‌رو مامۆستاكانیانه‌وه فێربوون كه‌مرۆڤ دهبێ به‌شێوه‌ی جیاواز بیربكاته‌وه‌و تاده‌توانێت دادپه‌روه‌رو راستگۆ بێت .ئه‌وه‌ش فێربوون كه‌ده‌بێ ههموو كهس له‌به‌رامبه‌ر یاسادا وه‌كو یه‌كبن‌و هیچ كه‌سێكیش بۆی نییه بههۆی بیروبۆچوونی جیاوازه‌وه هه‌ڕه‌شه‌ی لێبكرێت .هاوكات ئهو مندااڵنه ئه‌وه‌ش ده‌بینن لهبهرئهوهی دادوه‌رێك ره‌خنه‌یه‌كی دڵسۆزانه ده‌گرێت له‌كاره‌كه‌ی دوورده‌خرێته‌وه ،ئه‌وه‌ش ده‌بینن كاتێك رۆژنامه‌نووسێك موناجات له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌كات ،خه‌ڵتانی خوێن ده‌كرێت .ئه‌وه‌ش ده‌بینن كاتێك سه‌رۆك بهههموو ئهو ده‌سه‌اڵته زه‌به‌الحه‌ی كه‌هه‌یه‌تی له‌الیه‌ك هه‌ڕه‌شه له‌هاونیشتمانه‌كانی خۆی ده‌كات‌و له‌الیه‌كی دیكه‌شه‌وه ئهوه دووباره دهكاتهوه كه‌نابێت هیچ كه‌سێك لهبهر بیروبۆچوونی جیاواز هه‌ڕه‌شه‌ی لێبكرێت .ئهو خوێندكارو مندااڵنه ئه‌وه‌ش ده‌بینن كاتێك ده‌سه‌اڵت هه‌ر شتێك له‌ده‌ستی خۆیدا نه‌بێت‌و وه‌كو خۆی بیرنه‌كاته‌وه بهههموو شێوهیهك به‌فه‌وزا وێنای ده‌كات‌و ناشیرینیان ده‌كات ...هتد كاتێك ئه‌وان ئهو ههموو نادادپه‌روه‌ریی‌و درۆیه ده‌بینن كه‌ته‌نانه‌ت گه‌یشتووه‌ته ناو پۆله‌كانیشیان ئیدی به‌چ شێوهیهك بڕوایان بهو ده‌سه‌اڵته هه‌بێت .به‌چ شێوهیهك بڕوایان به‌مامۆستاو به‌ڕێوه‌به‌ره‌كانی خۆیان بمێنێت‌و متمانه‌یان پێبكه‌ن. ئه‌مه دادكۆكیكردن نییه لهو به‌ڕێوه‌به‌ره ده‌ركراوانه لهبهرئهوهی پشتیوانی له‌گۆڕان دهكهن .ئێمه به‌هه‌مان شێوه داكۆكی لهههموو مامۆستاو به‌ڕێوه‌به‌رو رۆژنامه‌نووس‌و دادوه‌رێك ده‌كه‌ین كه‌خۆی له‌بارودۆخێكی لهم شێوه‌یه‌دا ببینێته‌وه ،ئیدی سهر به‌ده‌سه‌اڵت بێت یا كه‌سێكی ئاسایی ئهم نیشتیمانه .دهبێ ئهم هێرش‌و ره‌وته ناشیرینه‌ی ده‌سه‌اڵتی كوردی گرتوویه‌تیه‌به‌ر كۆتایی پێ بێت. ئهم هه‌نگاوه‌ی ده‌سه‌اڵت دهبێ بهههر شێوهیهك بووبێت له‌رێگه‌ی عه‌قڵ‌و مه‌نتیقه‌وه چاره‌سه‌ر بكرێت‌و بڕیار بدرێته ده‌ست كه‌سانێكی به‌ویژدان‌و عاقڵ .ده‌سه‌اڵت دهبێ ههموو ئهو كه‌سانه بگه‌ڕێنێته‌وه سهر كاره‌كانیان‌و چیتر جیهانبینی خوێندكارو منداڵه‌كانمان نه‌شێوێنێت ،ئه‌گه‌رنا هیچ مانایه‌ك بۆ دادپه‌روه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی لهم واڵته‌دا نامێنێته‌وه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
12ته‌ندروستی
له‌هاویندا ،گۆشتی بازاڕه‌كانی هه‌رێم زیانی زۆرتر ه له‌سووده‌كانی بێستون فه‌تاح
بهپێی س��ت��ان��دارده جیهانییه‌كانی شوێنی هه‌ڵگرتن‌و فرۆشتنی گۆشت، ئ �هو گۆشته‌ی ل�ه‌ب��ازاڕه‌ك��ان��ی هه‌رێمدا ده‌ف��رۆش��ێ��ت ،م �ه‌رج��ی ت�ه‌ن��دروس��ت�یو ستانداردی جیهانی تێدانییه. بهپێی ئهو ستاندارد‌ه جیهانیانه، نابێت گۆشت بۆ چه‌ند خوله‌كێكیش ب��ێ��ت ل������ه‌ده‌ره‌وه‌ی س����اردك����ه‌روه‌وه‌دا ب �ه‌دان �ه‌پ��ۆش��راوی داب��ن��رێ��ت ،ه�ه‌روه‌ه��ا رێ��ن��م��ای��ی �هك��ان��ی ب��ه‌ش��ی چ���اودێ���ری ته‌ندروستی‌و رێنماییه‌كانی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ڤێتنه‌ری هه‌رێم ،جێبه‌ج ێ نهكراوه لهو فرۆشگایانه‌دا. رێنماییه‌كانه‌و‌ه به‌پێچه‌وانه‌وه‌ی لهههموو شاره‌كانی هه‌رێمدا ،لهم پل ه گه‌رمایه‌ی هاویندا گۆشت بۆ م��اوه‌ی چه‌نده‌ها كاتژمێر ب �ه‌دان �ه‌پ��ۆش��راوی‌و ب�� ێ س����اردك����هرهوه ه��هڵ��ده‌واس��رێ��ت، گ��ه‌ر پ��اراس��ت��ن��ی گ��ۆش �ت‌و فرۆشتنی لهناو بازاڕه‌كانی هه‌رێمدا به‌سیستم ه جیهانییه‌كان ب����ه‌راورد بكرێت ،ئهو گۆشته‌ی هاوواڵتیان به‌كاریده‌هێنن زیانی زۆرتر‌ه له‌سووده‌كانی. شوێنی فرۆشتنی گۆشت له‌واڵتانی پێشكه‌وتوودا ،وا رێكخراوه ل �ه‌رووی ج��وان��ی��ی �هوه زۆرج����ار ده‌شوبهێنرێن ب���ه‌ده‌رم���ان���خ���ان���هك���ان ،گ��ۆش��ت �هك��ان جیاكراونه‌ته‌وه‌و لهناو س��اردك �ه‌ره‌وه‌ی شووشه‌یدان ،الكه‌كان لهناو ساردكه‌ره‌وه‌و ب���ه‌س���ت���ه‌ردان ،ب �ه‌پ��ێ��ی پێداویستی ده‌رده‌ه��ێ��ن��رێ��ن ،پ��ارچ��هی گۆشته‌ك ه ج��ی��اك��راوه‌ت �هوهو به‌نایلۆنی سلبۆفان داپ��ۆش��راوهو له‌به‌رده‌میدا جۆره‌كه‌ی نووسراوه ،ئهو كه‌سه‌ی ده‌یكڕێت ته‌نها لێنانی له‌سه‌ره. م �ه‌رج �هك��ان��ی ف��رۆش��ت��ن��ی گۆشت له‌هه‌رێمدا گهر ئهم مه‌رجان ه جێبه‌ج ێ بكرێت، ده‌بێت دوكانی گۆشتفرۆشه‌كانی ئهم هه‌رێم ه دابخرێن ،وهك ئه‌وه‌ی زۆرینه‌ی ئ���هو ف��رۆش��گ��ای��ان � ه گ��ۆش��ت��ی��ان به‌ب ێ ساردكه‌ره‌و‌ه هه‌ڵواسیوه. ب�ه‌پ��ێ��ی رێنماییه‌كانی رێ��ب �ه‌ری سه‌ربڕینخانه‌كانی هه‌رێم (چاپی ،)1999 پێویست ه "گ��ۆش��ت له‌شوێنی تایبهت به‌خۆی بفرۆشرێت ،ناكرێت فرۆشتنی جۆرێك زیاتر له‌گۆشت له‌هه‌مان شوێندا
له‌کوردستاندا گۆشت داواکاری زۆری له‌سه‌ره بێت ،پێویست ه ریكالم ده‌رباره‌ی جۆری گۆشته‌ك هی‌و نرخه‌كه‌ی هه‌ڵبواسرێت. مه‌رج ه ته‌ندروستییه‌كانی فرۆشتنی گۆشت بهپێی هه‌مان رێنمایی كه‌گرنگترین خاڵه‌كانی جێبه‌جی نهكراوه" ،پێویست ه گۆشته‌ك ه سه‌المه‌ت بێت ،بۆ خواردنی م��رۆی��ی بشێت ،م��ۆری ته‌ندروستی پێوه‌بێت ،لهالیهن سه‌رپه‌رشتیاری تایبهتهوه پشكنینی ب��ۆ كرابێت، پێویست ه لهناو ساردكه‌ره‌و‌ه دابنرێت، داپ��ۆش��راب��ێ��ت ب �ه‌پ��ارچ �هی �هك شاش ی��ان ج��ۆره نایلۆنێك بۆ پاراستنی له‌كاریگه‌رییه‌كانی ژینگه‌و ته‌پوتۆزو مێرووه‌كان". ئ����هو م���ه‌رج���ان���هی پ��اب��ه‌ن��دن به‌گۆشتفرۆشه‌كانه‌وه "نابێت فرۆشیاره‌كان تووشبووبن یان هه‌ڵگری نه‌خۆشیی ه گواستراوه‌كان بن ،خاوه‌نی بڕوانامه‌ی ته‌ندروستی له‌شساغی بن ،ده‌ستیان‌و روویان پاك بێت ،به‌رگی سپی تایبهتی بپۆشن، رێنمایی ه ته‌ندروستیی ه گشتییه‌كان‌و ێ بكه‌ن". كه‌سایه‌تییه‌كان جێبه‌ج ئهو مه‌رجانه‌ی پابه‌ند‌ه به‌شوێنی فرۆشتنه‌وه دوك��ان��ێ��ك��ی گ��ۆش��ت��ف��رۆش��ێ��ك
ده‌ستناكه‌وێت ههموو مه‌رجه‌كان‌و ێ كردبێت، رێنمایی حكومه‌تی جێبه‌ج لهههموو هه‌رێمدا گۆشتفرۆشێك نابینیت به‌رگی سپی پۆشی بێت ،له‌دووسه‌د‌ه له‌مه‌وپێش‌و زیاتریش ك��ۆت�هی دار به‌كارده‌هێنن ،هیچ گۆشتفرۆشێك نیی ه چه‌قۆی كاره‌بایی به‌كاربهێنێت ،گه‌لێك كه‌موكوڕی تر. گرنگی گۆشت گۆشت داده‌نرێت به‌سه‌رچاوه‌یه‌كی بنه‌ڕه‌تی پرۆتینی ئاژه‌ڵیی ،سه‌ره‌رای كۆمه‌ڵێك سوودیتر ،كه‌ده‌بێت ه هۆكاری چ��االك��ك��ردن��ی ده‌ردان����ی رژێنه‌كانی ج �ه‌س��ت �هی م���رۆڤ وهك ده‌ردان����ی ده‌رهاویشته‌كانی گه‌ده ،له‌هه‌مانكاتدا ب���ۆ م���اوه‌ی���هك���ی زۆر ل���ه‌گ���ه‌ده‌دا ده‌مێنێته‌وه ،هه‌ر بۆی ه كه‌سه‌ك ه هه‌ست به‌برسێتی ناكات ،پێشكه‌وتنی گه‌الن‌و دواكه‌وتنیان به‌ئاستی چه‌ند پێوانه‌یه‌ك به‌ستراوه‌ته‌وه ،یه‌كێك لهو پێوانان ه بریتی ه ل��ه‌وه‌ی تاكێك رۆژان�� ه چه‌ند پرۆتینی ئاژه‌ڵی ده‌ستده‌كه‌ێت ،بۆ نمون ه له‌ئه‌وروپاو ئهمهریكاو واڵتانی كه‌نداو هه‌رتاكێك رۆژان ه 50ـ 70گرام ده‌خۆن ،به‌اڵم بهپێی رێنمایی رێكخراوه ته‌ندروستیی ه جیهانییه‌كان ،نزمترین ئاستی ده‌سكه‌وتنی رۆژانه‌ی گۆشت بۆ تاكێك 35گرامه. ئاكاره‌كانی گۆشتێكی ته‌ندروست‌و
شیاو بۆ خواردن گۆشت داده‌نرێت به‌ناوه‌ندێكی باش بۆ گه‌شه‌كردن‌و زۆربوونی به‌كتریاكان، لهبهرئهوه زوو خراپ ده‌بێت ،ئهگهر كه‌وت ه به‌ر بارودۆخێكی گونجاو بۆ گه‌شه‌كردنی به‌كتریایی‌و یان كارلێك ه كیمیاوییه‌كان‌و ئه‌نزیمییه‌كان. پ���ێ���وی���س���ت��� ه پ����ارێ����زگ����اری له‌به‌رهه‌مهێنانی گۆشتێكی خاوێن بكرێت ،به‌كه‌مكردنه‌وه‌ی هۆكاره‌كانی پیسبوونی بهو په‌ڕی تواناو كاركردن لهسهر گه‌شه‌نه‌كردنی ئهو هۆكارانه‌و زۆرنه‌بوونیان. دهب��ێ��ت ئ���ه‌م خ��ااڵن�� ه ب�ه‌ه�ه‌ن��د وه‌ربگیرێت له‌هه‌ڵگرتنی گۆشتدا: .1بڕی كاریگه‌ری رێگای هه‌ڵگرتن لهسهر به‌رهه‌مهێنه‌ر. .2زه‌ره‌رم��ه‌ن��دی ته‌ندروستی لهسهر به‌كارهێنه‌ر. .3پله‌ی دابه‌شكردن‌و خستن ه بازاڕو گیروگرفته‌كانی. .4م���اوه‌ی گونجاو بۆ هه‌ڵگرتنی گۆشته‌كه. .5بڕی تێچوونی سه‌رو ئهوانه. ساردكردنه‌وه‌ی گۆشت دوای ك����رداری ئ��ام��اده‌ك��ردن‌و پ��اك��ك��ردن �ه‌وه‌ی ك �ه‌الك��ی گۆشته‌كه، پێویست ه راسته‌وخۆ پله‌ی گه‌رمیه‌كه‌ی
لهههموو شاره‌كانی هه‌رێمدا لهم پله‌گه‌رمایه‌ی هاویندا، گۆشت بۆماوه‌ی چه‌نده‌ها كاتژمێر ب ه دانه‌پۆشرا‌وی‌و ێ ساردكه‌ره‌و ه ب هه‌ڵده‌واسرێت دابه‌زێنرێت به‌خێرایی ،تاڕێگا نه‌درێت ژم��اره‌ی ئهو به‌كتریان ه زیادبكات ك ه لهسهر رووی كه‌الكه‌كه‌ن ،مه‌به‌ست ل��ه‌س��ارك��ردن��هوه ،گ�هی��ان��دن��ی پله‌ی گ �ه‌رم��ی ماسولكه‌كان ه ب��ۆ پله‌یه‌ك نزیك بێت له‌پله‌ی سفری سه‌دیه‌و‌ه نه‌ك پله‌ی به‌ستن ،ئهم گۆڕانكاریه پ��ش��ت دهب��ه‌س��ت��ێ��ت ب��ه‌ق��ه‌ب��اره‌ی كه‌الكه‌كه ،بڕی چ �ه‌وری كه‌الكه‌كه، سیستمی ساردكه‌ره‌وه‌كه له‌پێناوی له‌خراپییه‌كانی دوورك���ه‌وت���ن���هوه ساردكردنه‌وه‌ی هێواش ،كه‌ده‌بێته هۆی خاوبوونه‌وه‌ی گۆشته‌كه ،به‌كورتی توانای هه‌ڵگرتنی ،بۆ دووركه‌وتنه‌وه ل�ه‌م��ان�ه ب��ۆ ك �ه‌م��ك��ردن �ه‌وه‌ی ك��ات‌و زیادكردنی رووب�ه‌ری ساردكردنه‌وه‌ی ه �ه‌وای س��اردی پاڵێنراو به‌كاردێت بههۆی پانكه‌ی گ �ه‌وره‌ی تایبهتهوه بۆ ساردكردنه‌وه‌ی كه‌الكه‌كانی ناو ژوری سه‌ربڕینخانه‌كه ،بهكارهێنانی ئ �ه‌م پانكه گ �ه‌وران �ه بۆ پاراستنی ئهو به‌شانه‌یه كه‌به‌یه‌كه‌وه نووساوه، له‌ماوه‌یه‌كی كه‌مدا كه لهماوهی 12 بۆ 24كاتژمێردا ده‌گاته ئهو پله‌یه‌ی له 0ب��ۆ 3پله‌ی س �ه‌دی به‌مه‌رجێك پارێزگاری ل�ه‌رێ��ژه‌ی شێی ژوره‌ك �ه بكرێت ل���ه %90دان �ه‌ب �ه‌زێ��ت ،ب�ه‌اڵم كه‌الكی گیانداره گه‌وره‌كان پێویستیان به 48كاتژمێر ده‌بێت.
چه‌ند تۆپێك ،سه‌رچاوه‌ی ئاوی ئاواره‌كان پیسده‌كات سكچوون‌و ته‌نگه‌نه‌فه‌سی‌و حه‌ساسییه‌تی پێست له‌نێو ئاواره‌كاندا باڵوبووه‌ته‌وه فه‌رمان چۆمانی له‌رانیه
چه‌ندین خێزانی گونده‌كانی سهر سنوور له‌ترسی تۆپباران ،رووی��ان له‌ناوچه ئارامه‌كان ك��ردووهو له‌ژێر خ��ێ��وه‌ت��دا دهژی���ن ،ب �ه‌ه��ۆی خراپی شوێنی نیشته‌جێبوونیان‌و پیسی ئاوه‌كه‌یان چه‌ند نه‌خۆشیه‌كیان له‌ناودا باڵوبووه‌ته‌وه ،هه‌ندێ لهو كه‌مپانه‌ش تائێستا بنكه‌ی ته‌ندروستی نییه. الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كانیش ئاماژه ب�هوه ده‌ده‌ن ،بارودۆخی ئاواره‌كان لهناو خێوه‌تداو پیسبوونی سه‌رچاوه‌ی ئاویان به‌تۆپباران ،چه‌ند نه‌خۆشییه‌كی له‌ناویاندا بهرهو زیادبوون بردووه. ساڵح خ��در س��وره ی��اری��ده‌ده‌ری پزیشكی له‌بنكه‌ی ته‌ندروستی گوندی ده‌شتێوان ،وتی "له‌نزیكه‌وه سه‌ردانی
ئهو ئاوارانه ده‌كه‌م ،بۆم دهركهوتووه كه‌چه‌ند نه‌خۆشییه‌ك له‌ناویاندا باڵوبووه‌ته‌وه". ساڵح خدر ده‌ڵێت چه‌ند تۆپێك ل�ه‌ن��او ئ��اوی رووب����اری قه‌اڵتوكانی دایه ،ئهو رووب��اره سه‌رچاوه‌ی ئاوی خ��واردن��ه‌وه‌ی ئ �هو هاوواڵتیانه‌یه‌و به‌هۆیه‌وه تووشی سكچوون بوون، ئ��ام��اژه ب��ه‌وه‌ش��ده‌دات جگه‌له‌وه‌ش ب�ه‌ه��ۆی ئ �هو دوك �هڵ �هی له‌ئه‌نجامی ت��ۆپ��ب��اران درووس��ت��ب��ووه ،هه‌ندێك توشی ته‌نگه‌نه‌فه‌سی بوون ،ههروهها نهخۆشی حه‌ساسییه‌تی پێستیش له‌ناویاندا دهركهوتووه. بهپێی ئ��ام��ارێ��ك ك�ه له‌بنكه‌ی ته‌ندروستی ده‌شتێوان كه‌نزیكه‌ی پێنج سه‌د مه‌تر دووره له‌كامپه‌كه‌وه ده‌سكه‌وتووه ،تائێستا 150حاڵه‌تی
جۆراو جۆری نهخۆشی تۆماركراوه ،ك ه له‌ناویاندا 10نهخۆشی سكچوون‌و 39 حاڵه‌تی ته‌نگه‌نه‌فه‌سی‌و 15حاڵه‌تی حه‌ساسییه‌تی پێست‌و دوو حاڵه‌تی پێوه‌دانی دووپشك ههبووه. ساڵح وتی "له‌بنكه‌ی ته‌ندروستی ده‌شتێوان رێژه‌ی نه‌خۆشه‌كان له‌چاو جاران بووه‌ته دوو به‌رانبه‌ر". ساالر عه‌لی یاریده‌ده‌ری پزیشكی ل �ه‌ن �ه‌خ��ۆش��خ��ان �هی س �ه‌ن��گ �ه‌س �ه‌ر، رێ��پ��ێ��دراوه ل �ه‌الی �ه‌ن نه‌خۆشخانه‌ی سه‌نگه‌سه‌ره‌وه بۆ قسه‌كردن لهسهر ت �ه‌ن��دروس��ت��ی ئ��اواره‌ك��ان��ی كامپی شه‌هیدان ،به‌ده‌ستوری وت " سه‌ردانی ئ��اواره‌ك��ان��ی كامپی شه‌هیدانمان ك��ردووه ،نه‌خۆشییه‌كی زۆری تێدا ب�ڵاون �ه‌ب��ووه‌ت �هوه ،ته‌نها سكچوون نه‌بێت كه‌په‌یوه‌ندی بهو ئاوه پیسه‌وه
ههیه كه‌ده‌یخۆنه‌وه ،ههروهها هه‌ند ێ منداڵیش تووشی چاوئێشه‌و سووتان‌و سووربوونه‌وه‌ی پێست بوون". كامپی شه‌هیدان تائێستا بنكه‌ی ته‌ندروستی نییهو چه‌ندین گوندی تریش له‌سنووری ژاراوه‌دا ئاواره‌بوون‌و بنكه‌ی ته‌ندروستییان نییه ،به‌رپرسانی ته‌ندروستیش ئاماژه ب�هوه ده‌ده‌ن، بههۆی كه‌می كارمه‌نده‌وه نهیانتوانیوه سه‌ردانی ئاواره‌كان بكه‌ن. بابه‌كر عه‌بدوڵاڵ حه‌سه‌ن كارگێری م�هڵ��ب�ه‌ن��دی ت �ه‌ن��دروس��ت��ی ژاراوه، له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور رایگه‌یاند تائێستا بههۆی زۆری كاره‌كانیان‌و ك�ه‌م��ی ك��ارم��ه‌ن��دان ،نهیانتوانیوه سه‌ردانی ئهو ئاواره تازانه بكه‌ن كه له‌نزیك گونده‌كانی خۆیان له‌خێوه‌تدا ژی��ان ده‌گ��وزه‌رێ��ن��ن ،ب �ه‌اڵم به‌نیازن
لیژنه‌یه‌ك درووستبكه‌ن‌و سه‌ردانیان بكه‌ن. موسا ح�ه‌م�ه‌د ن��وێ��ن�ه‌ری ب��ااڵی ئ��اواره‌ك��ان �ه له‌كامپی ده‌ش��ت��ێ��وان، ل�ه‌ل��ێ��دوان��ێ��ك��دا ب��ۆ دهس��ت��وور وتی "كه‌هه‌ندێ نه‌خۆشیی وه‌كو سكچوون‌و حه‌ساسیه‌ت‌و ته‌نگه‌نه‌فه‌سی له‌ناویاندا باڵوبووه‌ته‌وه". موسا حه‌مه‌د له‌كامپی ده‌شتێوان ئاماژهی به‌وه‌دا شوێنه‌كه‌یان گه‌رمه‌و مێشوله‌ی زۆر ههیه ،بهتایبهت شه‌وانه كه‌ئه‌وه‌ش خه‌ڵكی هه‌راسانكردووه، ده‌ڵێت دووپشك‌و ماریش ههیه ،دوو حاڵه‌تی پێوه‌دانی دووپشك ههبووه. م���وس���ا داواك��������اره ل��ه‌الی��ه‌ن��ه پ��هی��وه‌ن��دی��داره‌ك��ان ،ده‌وروب�����ه‌ری كامپه‌كه‌یان به‌ده‌رمانی دژه مێروو بۆ بڕشێنن.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
ته‌وه‌رێكی رۆژنامه‌ی ده‌ستووره ،تایبهت به‌رۆڵ‌و ئه‌دای ئۆپۆزیسیۆن ل ه هه‌رێمی كوردستاندا
ئۆپۆزیسیۆن 15
״مه‌سه‌له‌ی كۆبوونه‌وه‌‌و كۆنفرانس له‌ناو‌بزووتنه‌وه‌ی گۆڕاندا لهئارادا نییه״ سه‌فینی مه‌القه‌ر ه هه‌ڵسوڕاوی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان بۆ ده‌ستوور گۆران وه‌هاب
سه‌فینی م �ه‌ال ق��هره ه�هڵ��س��وڕاوی بزووتنه‌وه‌ی گ��ۆڕان له‌هه‌ولێر ،ده‌ڵێت تائێستا بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان باسی به‌ستنی كۆنفرانس‌و ك��ۆب��وون �ه‌وه‌ی ن �هك��ردووهو رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌مه‌سه‌له‌ی لهو شێوه‌یه ل��ه‌ئ��ارادا نییه .ئ��ام��اژه ب��ه‌وه‌ش��ده‌دات كه‌بزووتنه‌وه‌ی گ��ۆڕان تووشی كێشهی دارای��ی ب��ووهو بهو هۆیه‌و‌ه ته‌له‌فزیۆنی KNNلهسهر مانگی ده‌ستكردی ئه‌وروپا نه‌ماوه. ده‌ستوور :پێشتر سه‌ركرده‌كانی گۆڕان ده‌یانووت هه‌ركاتێك مۆڵه‌تمان وه‌رگرت، ئهوكات ه خۆمان رێكده‌خه‌ینه‌وه‌‌و سیاسه‌تی داهاتوومان ئاشكراده‌كه‌ین ،به‌اڵم تائێستا سیاس هت‌و ئامانجی ئهو بزووتنه‌وه‌ی ه روون نییه؟ سه‌فینی م��ه‌الق��هره :ل�ه‌س�ه‌ره‌ت��ای راگه‌یاندنی لیستی گۆڕانهوه ئێم ه بهرنامهو ئامانجه‌كانمان ئاشكراكردووه ،راشمانگه‌یاند که‌ده‌مانه‌وێت سیستمی حیزبی بكه‌ینه سیستمی حكومی‌و كۆمه‌ڵگای مهدهنیو سه‌روه‌ریی یاسا بچه‌سپێنین ،ئامانجی بنه‌ڕه‌تی ئێم ه بهو شێوه‌یه ،ده‌مانه‌وێت دهس����ه‌اڵت ل��ه‌ده‌س��ت حیزبێك نه‌بێت كه‌هه‌موو شتێكی قۆرغكردبێت ،په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت شكڵێكی كارتۆنی نه‌بێت ،به‌ڵكو حه‌قیقی بێت. دهس��ت��وور :به‌نیازن ك�هی كۆنگره، كۆنفرانس یان كۆبوونه‌وه‌یه‌كی جه‌ماوه‌ری س���ازب���د‌هن‌و س �ه‌رك��ردای �ه‌ت��ی��ی �هك ی��ان ده‌سته‌یه‌كی ب �ه‌ڕێ��وه‌ب��ردن ب��ۆ خۆتان دیاریبكه‌ن؟ ئهم ه پێویست نییه؟ كاتی ئهوه نه‌هاتووه؟ س�ه‌ف��ی��ن��ی م���ه‌الق���هره :ئ��ه‌وه‌م��ان باسنه‌كردووه ،ئێم ه له‌دوای 7/25خۆمان رێكخسته‌وه‌‌و ل �ه‌دوای 3/7هه‌ر خۆمان رێكخسته‌وه ،به‌اڵم مه‌سه‌له‌ی كۆبوونه‌وه‌‌و كۆنفرانس‌و شتی لهو شێوهی ه له‌ئارادانییه، كه‌ی كاتی هات ئاشكرایده‌كه‌ین ،ئێستا لهههموو شارێك لیژنه‌‌و رایه‌ڵه‌مان ههیه،
ئ �ه‌وه‌ی پێویستی خه‌ڵك بێت هه‌مووی ده‌یزانێت‌و به‌رچاوروونه. ده‌ستوور :له‌دوای وه‌گرتنی مۆڵ هت‌و بوون به‌حیزب ،ئێستا لهناو سه‌ركرده‌كانی گۆڕاندا بۆچوونی جیاواز ههیه ،به‌وه‌ی گۆڕانیش به‌هه‌مان سیاسه‌تی یه‌كێتی‌و پارتی كاربكات ،وات � ه كه‌بوو به‌حیزب متمانه‌ی جه‌ماوه‌ر له‌ده‌ستده‌دات؟ سه‌فینی مه‌القه‌ره :ئهوه شیكردنه‌وه‌ی هه‌ندێك رۆژنامه‌نووسه ،هیچ بنه‌مایه‌كی واقیعی نییه ،كه‌سیش بۆچوونی وانیی ه الی ئێم ه وه‌كو پارتی‌و یه‌كێتی كاربكات ،ئێمه نه‌بووین به‌حیزب ،مۆڵه‌تی یاسایی شتێكی ئاساییه ،ئێم ه هیچ شتێكمان لهسهر وه‌رگرتنی مۆڵه‌تی یاسایی رانه‌گرتووه، له‌دوای 7/25هوه داوای مۆڵه‌تمان كردووه، به‌اڵم حكومه‌ت ته‌گه‌ره‌ی ده‌خسته‌به‌رده‌می‌و هیچ كاریگه‌ری لهسهر ئیشوكاره‌كانمان نهبووه ،ئێم ه له‌ڕێی فراكسیۆنه‌كه‌شمانه‌وه ئ��هو داوای���ه‌م���ان پێشكه‌شكردبوو بۆ وه‌رگ��رت��ن��ی م���ۆڵ���ه‌ت ،ئێم ه خ��ۆم��ان به‌یاسایی‌و شه‌رعی ده‌زانین ،دوای ئه‌وه‌ی لیسته‌كه‌مان ده‌نگی هێناو چووین ه ناو په‌رله‌مانه‌وه ،بهپێی یاسای بریمه‌ریش هه‌ر حیزبێك ده‌نگی هێناو كورسی هێنا ،ئهوه حیزبێكی شه‌رعی‌و یاساییه ،به‌اڵم لێره كێشه‌یان بۆ دروستكردین لهسهر مه‌سه‌له‌ی مۆڵه‌ت ،ئهو مه‌سه‌له‌ی ه چاره‌سه‌ربووه، ئ �ه‌وه‌ن��ده‌ش گرنگ نیی ه ب �ه‌الی ئێمه‌وه تابڵێیت قۆناغی پیش مۆڵ هت‌و قۆناغی دوای مۆڵه‌ت ،پێش مۆڵه‌ته‌كه‌‌و دوای م��ۆڵ �ه‌ت �هك �ه‌ش ل�ه‌ئ��ی��ش��وك��اری خ��ۆم��ان به‌رده‌وامین ،مه‌سه‌له‌ی خۆڕێكخستنه‌وه هیچ په‌یوه‌ندی به‌مۆڵه‌ته‌كه‌و‌ه نییه، ئێم ه نه‌بووین به‌حیزب‌و ئهو مه‌سه‌له‌یه‌ش له‌ئارادانیی ه كه‌ده‌بین ه حیزب ی��ان نا، راست ه گۆڕانیش وه‌كو هه‌ر الیه‌نێكی تر خاوه‌نی ئیراده‌یه‌‌و كه‌سه‌كانی ئ��ازادن له‌ده‌ربڕینی بیروبۆچوونه‌كانیان ،هه‌ركه‌سه‌‌و بیروبۆچوونێكی ه�هی�ه ،ب��ه‌اڵم لهسهر كۆمه‌ڵێك ئامانجی سه‌ره‌كی پێكهاتووین، هیچ كێشه‌شمان نیی ه ك ێ به‌چ شێوهیهك
بیرده‌كاته‌وه ،مه‌سه‌له‌ی وه‌حده‌ی فیكری‌و وه‌ح��ده‌ی ئاینی ،ئهوه هی کاتی حیزبه ستالینیه‌كانی رۆژهه‌اڵتییه‌كان‌و حیزبه كۆنه‌كانه ،ئێم ه لهسهر كۆمه‌ڵێك ئامانجی هاوبه‌ش كۆبووینه‌ته‌و‌ه كه‌ئامانجی خه‌ڵك‌و جه‌ماوه‌ری كورده. دهس��ت��وور :ب��زووت��ن �ه‌وه‌ی گ��ۆڕان له‌‌سه‌‌ره‌‌تادا توانی دهنگێكی ناڕهزایی زۆری هاوواڵتیان له‌‌خۆی كۆبكاته‌‌وه ،به‌اڵم ده‌وترێت لهبهرئهوهی نهیتوانی پڕۆگرامێكی بۆیه زۆر هه‌‌مه‌‌الیه‌‌نه‌‌ی نوێ پێشكهشبكات ، یه كشانهوه؟ له‌‌الیه‌‌نگرانی لهو بزووتنه‌‌وه سه‌فینی مه‌القه‌ره :وه‌اڵمی ئه‌وه‌مان داوه‌ت��هوه ،چونك ه ئهوه هیچ په‌یوه‌ندی ب��هوهوه نه‌بوو ك ه ئایا ئێم ه ل��ه7/25دا پڕۆگرامێكی رێكترمان هه‌بوو یان ده‌نگی ناڕهزایی زیاتر هه‌بوو ،كۆمه‌ڵێك هۆكار ك��اری��گ�ه‌ری ه �ه‌ب��ووه ،ده‌نگه‌كانیشمان كه‌مینه‌كردوو‌ه ب ه به‌راورد ب ه .7/25 ده‌ستوور :هه‌ندێك كهس بۆچوونیان وایه ،بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان بزووتنه‌‌وه‌‌یه‌‌كی تایبهتی كاك نه‌‌وشیروانه‌و پرۆگرامێكی سیاسی جیای نییه ،چونك ه تائێستا گۆڕان چوارچێوه‌‌یه‌كی رێكخراوی سیاسی نییهو سه‌‌ركردایه‌‌تییه‌‌كی هه‌ڕه‌مه‌كی ههیه، ه �ه‌روه‌ه��ا فه‌‌لسه‌‌فه‌‌و ئایدۆلۆجیایه‌‌كی جیاوازی له‌‌یه‌‌كێتی‌و پارتی نییه؟ سه‌فینی مه‌القه‌ره :هه‌ر رێكخستنێكی سیاسی ،ده‌بێت هه‌یكه‌له‌ی رێكخستنی هه‌بێت ،جا رێكخستنێكی پێشكه‌وتنخوازه یان ماركسیی ه یان ئیسالمییه ،ده‌بێت هه‌یكه‌لی رێكخستنی هه‌بێت ،ئهگهر ل �ه‌وه‌دا وه‌كو پارتی‌و یه‌كێتی یان وه‌كو هه‌ر حیزبێكیتر بێت ،ههموو رێكخستنێك هه‌یكه‌لی رێكخستنی ههیه ،خۆ بزووتنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ریش ده‌بێت هه‌یكه‌لی رێكخستنی هه‌بێت ،ئهگهر له‌وه‌دا وه‌كو یه‌كبین ،ئه‌گینا گوناه ه بوترێت شێوهی كاركرنمان وه‌كو پارتی‌و یه‌كێتییه ،ئه‌وان ده‌یانه‌وێت ههموو ده‌سه‌اڵتێك له‌په‌رله‌مانه‌وه ،له‌حكومه‌ته‌وه، ل��ه‌ب��ازاڕه‌وه ،له‌راگه‌یاندنه‌و‌ه هه‌مووی قۆرغبكه‌ن ،ئێم ه ده‌مانه‌وێت ئازادی بكه‌ین
یان بیانكه‌ین ه مواسه‌فاتی خه‌ڵك نه‌ك مواسه‌فاتی حیزبی ،ئهگهر پێشتر بۆ خه‌ڵك روننه‌بووبێته‌و‌ه دوای ساڵێك ئهوه روونبووه‌ته‌وه ،سیاسه‌تمان له‌په‌رله‌مان‌و له‌شێوه‌ی ئۆپۆزیسیۆن‌و هه‌ڵوێستمان ل �ه‌زۆرب �هی دی��ارده‌ك��ان��ی ك����ه‌ڕووده‌دات‌و پشتگیریكردنمان بۆ ههموو مافێكی خه‌ڵك ،هه‌ڵوێستێكی روون‌و ئاشكرایه. ده‌ستوور :خه‌ڵك ده‌ڵێن له‌وكاتانه‌ی پ��ارت��ی ل �ه‌س �ه‌ر ب��زووت��ن��ه‌وه‌ی گ���ۆڕان‌و سه‌ركرده‌كانی به‌ده‌نگ هاتووه ،گۆڕان بێده‌نگی هه‌ڵبژاردووه؟ سه‌فینی مه‌القه‌ره :له‌ڕاستیدا شه‌ڕه‌كه له‌گه‌اڵ شه‌قامی كوردی‌و رۆژنامه‌ی ئازاددا بوو ،هیچ په‌یوه‌ندی به‌گۆڕانه‌و‌ه نه‌بوو، كۆمه‌ڵێك رۆژنامه‌نووس دوای تیرۆركردنی سه‌رده‌شت عوسمان ده‌نگی ناڕه‌زاییان ب����ه‌رزك����ردهوهو گ��ۆڕان��ی��ش پشتگیری لێكردن ،شه‌ڕه‌ك ه شهڕی پارتی‌و گۆڕان نهبووه ،ئه‌وان ده‌یانویست به‌زۆر بیخه‌نه ملی گ���ۆڕان ،ش �هڕی شه‌قامی ك��وردی‌و رۆژنامه‌ی ئ��ازاد بووه له‌گه‌ڵ دهس�ه‌اڵت، شهڕی گۆڕان‌و پارتی نهبووه تا وه‌اڵمیان بده‌ینه‌وه ،ئهگهر وه‌اڵممان بدانایه‌تنه‌وه ده‌چوو‌ه ئهو قاڵبه‌وه .ئهو شته‌م پێهه‌ڵه‌یه كه‌هه‌ندێك شت خۆمانی تێوه‌بگلێنن كه‌هی ئێم ه نه‌بێت ،سه‌رده‌شت عوسمان رۆژنامه‌نووسێكی ئازادبووه ،تیرۆركراوه ئه‌وه‌ش لێپرسراویه‌تی حكوم هت‌و ده‌سه‌اڵته بكوژانی ئاشكرابكه‌ن ،فراكسیۆنی گۆڕانیش ل�ه‌پ�ه‌رل�ه‌م��ان پشتیگری ل��ه‌وه‌ك��ردووه، كه‌ده‌بێت بكوژان بدرێن ه دهس��ت یاسا‌و حكومه‌ت روونكردنه‌و‌ه بدات‌و لێكۆڵینهوه بكات ،نه‌ك ئ �ه‌وه‌ی شهڕ بێت له‌نێوان پارتی‌و گۆڕاندا ،گۆڕان الیه‌ن نهبووه تا بێده‌نگ بێت. دهس��ت��وور :ب��ۆ له‌به‌رامبه‌ر پارتی بێده‌نگن؟ له‌كاتێكدا بۆ هه‌ر وته‌یه‌كی سه‌ركرده‌یه‌كی یه‌كێتی قسه‌تان ههبووهو به‌یاننامه‌تان ده‌رده‌كرد؟ سه‌فینی م �ه‌الق �هره :ئهگهر ئ �ه‌وان تۆمه‌تیان بۆ ئێم ه دروستنه‌كردبێت،
به‌هیچ شێوهیهك وه‌اڵممان نه‌داونه‌ته‌وه‌‌و پشتگوێمانخستوون ،ئ��ه‌وان بیانه‌وێت به‌شه‌ڕی البه‌الو‌ه خه‌ریكمان بكه‌ن ،به‌اڵم ئێم ه ههرگیز ناكه‌وین ه ئهو داوه‌وه. دهس��ت��وور :تائێستا داه��ات��ی ئهو بزووتنه‌وه‌ی ه روون نییهو ناشه‌فافه، له‌كاتێكدا ده‌زگا راگه‌یاندنه‌كانی سه‌دان كارمه‌ندی ههیهو پاره‌یه‌كی زۆری ده‌وێت، مه‌به‌ستم ئه‌وه‌ی ه ده‌وترێت ئێوه باسی شه‌فافی دهكهن ،به‌اڵم تائێستا به‌روونی داهاتی خۆتان رووننه‌كردووه‌ته‌وه؟ سه‌فینی مه‌القه‌ره :پێشتر باسمان له‌سه‌رچاوه‌ی داهاتمان ك��ردووه ،ئێمه ل�ه‌س�ه‌ره‌ت��ای ب��زووت��ن �ه‌وه‌ك �هوه تائێستا كێشهی دارای��م��ان ههیه ،ب ه به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی رۆژنامه‌ی رۆژنام ه له‌رۆژانه‌و‌ه كرا به‌هه‌فتانه ،م��اوه‌ی په‌خشی به‌رنامه‌ی ته‌له‌فزیۆنه‌كه‌مان ل ه 24كاتژمێره‌وه كراوه‌ته‌و‌ه نیوه‌ی ئهو كاته ،ئێستا KNN لهسهر مانگی ده‌ستكردی ئه‌وروپا نه‌ماوه، ئهوه هه‌مووی كێشهی داراییه ،ئێم ه به به‌خشیش‌و هاوكاری خه‌ڵك ده‌ژین.
ئهگهر پارتی تۆمه‌تیان بۆ ئێم ه دروستنه‌كردبێت، به‌هیچ شێوهیهك وه‌اڵممان نه‌داونه‌ته‌وه‌‌و پشتگوێمانخستوون
له‌فه‌رمانده‌ییه‌كانی سهر به‌پارتیش نانبڕاوه‌كان وه‌رناگیرێنه‌وه فه‌رمان خێاڵنی
چ�ه‌ن��دی��ن پێشمه‌رگه‌ی ن��ان��ب��ڕاوی ف���ه‌رم���ان���ده‌ی���ی پ���ارت���ی ،تائێستا نه‌گه‌ڕێنراونه‌ته‌و‌ه سهر كاره‌كانیان كه‌پێشتر به‌وته‌ی خۆیان لهسهر بیروڕای جیاواز ده‌رك��راب��وون ،له‌فه‌رمانده‌ییه‌كانی سهر به‌یه‌كێتیش قبوڵنه‌كراون بگهڕێنرێنهوه سهر كاره‌كانیان. عه‌بدوڵاڵ محه‌مه‌د یه‌كێك ه له‌نانبڕاوانی هێزی سێی فه‌رمانده‌ی سه‌فینی پارتی، ب�ه‌ده‌س��ت��ووری وت «ئێم ه زی��اد ل ه 50 پێشمه‌رگه‌ی فه‌رمانده‌یی پارتین‌و پێشتر به‌بیانووی ئینتیمامان بۆ بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان نانبڕاوكراوین ،به‌اڵم له‌ئێستاشدا چ�ه‌ن��دی��ن��ج��ار پ �هی��وه‌ن��دی��م��ان ك���ردووه ب��ۆئ �ه‌وه‌ی به‌فه‌رمانده‌ییه‌كانمانه‌وه، وه‌رماتنگرنه‌وه ،به‌اڵم وه‌رمانناگرنه‌وه». ئهو پێشمه‌رگه‌ی ه وتی «هه‌موومان خ����اوه‌ن م���اڵ‌و م��ن��داڵ��ی��ن ب�� ێ م��وچ�هو ئیش‌وكارین‌و ب��ارودۆخ��ی ژیانمان زۆر
ناخۆشه». له‌سه‌روبه‌ندی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان ل���ه2009/7/25دا بهپێی ئامارێك كه‌لیژنه‌یه‌كی په‌رله‌مان بهمهبهستی كۆكردنه‌وه‌ی زانیاری لهسهر ن��ان��ب��ڕاوان ك��ۆك��راوه‌ت �هوه 2000 ،كهس نانبڕاوكراون ،ك ه 114كه‌سیان لهالیهن پارتی‌و 7كه‌سیان لهالیهن سۆشیالیست‌و 9كه‌سی تریان لهالیهن زه‌حمه‌تكێشان‌و 2
كه‌سیان شیوعی‌و ئه‌وانی تریشی یه‌كێتی بوون. ئه‌گه‌رچی سه‌رۆكی هه‌رێم بڕیاریدا كه‌ئه‌وان هیچ كهس نانبڕاوناك هنو وتیشی «ده‌بێت ههموو ئه‌وان ه بگهڕێنرێنهوه بۆ سهر كاره‌كانیان» ،به‌اڵم جگه‌له‌وه‌ی له‌فه‌رمانده‌ییه‌كانی س��ه‌ر به‌یه‌كێتی وه‌رنه‌گیراونه‌ته‌وه ،له‌فه‌رمانده‌ییه‌كانی سهر به‌پارتیش به‌نانبڕاوه‌كان وتراو‌ه ئهم
فه‌رمانده‌ییه‌کان نانبڕاوه‌کان وه‌رناگرنه‌وه
فه‌رمانده‌یی ه سهر به‌پارتیه‌‌و كه‌سانی تر وه‌رناگرن. ل��ه‌رۆژی 2010/4/19به‌نووسراوی ژم���اره 3977س �ه‌رۆك��ی حكومه‌تیش بڕیارێكی ده‌رك��رد بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی ئهو ده‌ركراو و نانبڕاوانه ،له‌گه‌ڵ گهڕانهوهی ئهوانهی كه‌گواستراونه‌ته‌و‌ه له‌شوێنێكه‌وه بۆ شوێنێكی تر ،به‌اڵم تائێستا لهو 2000 نانبڕاو‌ه 715كه‌سیان له‌فه‌رمانده‌ییه‌كانی سهر به‌پارتی‌و یه‌كێتی بوون‌و چه‌ندینجار داوای ده‌ستبه‌كاربوونه‌وه‌یان كردووه ،به‌اڵم به‌رپرسانی فه‌رمانده‌ییه‌كانی یه‌كێتی‌و پارتی وه‌ریانناگرنه‌وه. ع�ه‌ب��دوڵ�ڵا محه‌مه‌د له‌فه‌رمانده‌ی سێی سه‌فینی پ��ارت��ی وت��ی «پێمان ده‌ڵێن ئهم فه‌رمانده‌یی ه هی پارتیی هو وه‌رتانناگرینه‌وه». ل�ه‌الی��ك��ی ت���رهوه پ �هی��ام ئه‌حمه‌د پ �ه‌رل �ه‌م��ان��ت��اری ب��زووت��ن��ه‌وه‌ی گ��ۆڕان كه‌به‌دواداچوونی بۆ كێشهی نانبڕاوانی هه‌رێم كردووه ،به‌ده‌ستووری وت «دوای ئ��ه‌وه‌ی ئ�هو زانیاریانه‌مان ك��ۆك��ردهوهو
پێشكهش به‌هه‌ریه‌ك ه له‌سه‌رۆكایه‌تی پ��ه‌رل��ه‌م��ان‌و س��ه‌رۆك��ای��ه‌ت��ی ه �ه‌رێ �م‌و سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌ت كردو داوامانكرد ئ�هو نانبڕاوان ه بگهڕێنرێنهوه بۆ سهر كاره‌كانیان ،له‌دوای ده‌ركردنی بڕیارێكی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران له‌كابینه‌ی شه‌شه‌م زۆربه‌یان گه‌ڕێنرانه‌وه ،وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌ش ههموو ده‌ركراوه‌كانی سهر به‌وه‌زاره‌ته‌كه‌ی گه‌ڕانده‌وه ،به‌اڵم 715 كهس له‌فه‌رمانده‌ییه‌كان وه‌رناگیرێنه‌وه». پ��هی��ام وت���ی «دوێ���ن��� ێ ل �ه‌ران��ی �ه به‌چه‌ند پێشمه‌رگه‌یه‌كیان وت��ووه ،ئه‌مه فه‌رمانده‌یی یه‌كێتییه‌و وه‌رتانناگرینه‌وه، له‌هه‌ولێریش چه‌ندین پێشمه‌رگه‌ی پارتی س �ه‌ر به‌فه‌رمانده‌یی وه‌رناگیرێنه‌وه‌و پێیانده‌ڵێن ئهم ه فه‌رمانده‌یی پارتییه‌و وه‌رتانناگرینه‌وه ،ئێمه‌ش بۆ چاره‌سه‌ری ئهم كێشه‌یه ،دووب��اره سه‌ردانی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمان كردووهو چاوه‌ڕێی وه‌اڵمی سه‌رۆكایه‌تی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمین‌و به‌جددی هه‌وڵی چاره‌سه‌ری كێشه‌كانیان‌و گه‌ڕانه‌وه‌یان ده‌ده‌ین».
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
14تایبهت
ئایا هه‌رێمی كوردستان فریای ئێران ده‌كه‌وێ؟ بههۆی سزا ئابوورییه‌كانی ئهوروپاو ئه‌مریكاوه ،ئێران هانا بۆ هه‌رێمی كوردستان ده‌هێنێت ج��ێ��گ��ری ف���ه‌رم���ان���ده‌ی ئ���ه‌م ه��ێ��زه‌و‌ه نیگه‌رانییه‌كان له‌داته‌پینی ئابووری ئێرانی نه‌شاردووه‌ته‌وه ،رایگه‌یاند كه‌ڕێكخستنه‌وه‌ی ئ��اب��ووری‌و ئابڵوق ه به‌شێك له‌سیاسه‌ته دوژمنكارانه‌كانی واڵتانی زلهێز له‌دژی ئێرانه ،به‌اڵم حكوومه‌تێك كه‌ئه‌ساسه‌كه‌ی لهسهر ئایین‌و مه‌عنه‌ویات بێ ،هیچ كات به‌هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئ��اب��ووری تووشی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی سیاسیی نابێ.
هیوای سه‌لیمی
بۆ ده‌رچوون لهو قه‌یرانانه‌ی ك ه بههۆی س��زا تونده‌كانی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تی‌و یه‌كێتی ئهوروپاو ئهمریكاو ئوسترالیا ،به‌سه‌ریدا سه‌پێنراو‌ه ،ئێران هانا بۆ هه‌رێمی كوردستان ده‌هێنێت‌و ده‌یه‌وێت بیكات به‌گه‌وره‌ترین ده‌روازه‌ی بازرگانی ناڕه‌سمی خۆی. چه‌ند هه‌فت ه له‌مه‌وپێش ئه‌نجومه‌نی ئ��اس��ای��ش��ی ن��ه‌ت��ه‌وه‌ی��هك��گ��رت��ووه‌ك��ان ب��ڕی��ارن��ام �هی �هك��ی ن��وێ��ی دژی ئ��ێ��ران په‌سه‌ندكرد ،خولی چواره‌م له‌سزاكانی دژی ئێران لهالیهن ئه‌نجومه‌نی ئاسایش ،زۆرێك له‌كه‌رت ه ئابوورییه‌كانی سهر به‌سوپای پ��اس��داران وهك ئامانجی سه‌ره‌كی ئهم سزایان ه دیاریكراون. ی �هك هه‌فت ه دوای پهسهندكردنی سزاكانی ئه‌نجومه‌نی ئاسایش ،هه‌ریه‌ك ویالیه‌ته‌یه‌كگرتووه‌كانی له‌ئوسترالیا، ئهمریكاو واڵتانی ئه‌ندام له‌یه‌كێتی ئه‌وروپا، به‌شێوه‌ی یه‌كالیه‌ن ه كۆمه‌ڵێك سزای توندتریان بهسهر ئێراندا سه‌پاند ،ده‌نگۆی ئه‌وه‌ش هه‌ی ه كه‌واڵتانی كۆریای باشوور‌و ژاپۆن هاوشێوه‌ی ئهمریكاو یه‌كێتی ئه‌وروپا به‌شێوه‌ی یه‌كالیه‌ن ه ئابڵوقه‌ی ئابووری ئێران بده‌ن. حكومه‌تی ئێران ل�هك��اردان�هوه به‌م بارودۆخ ه نوێیه ،ئهم هه‌نگاوانه‌ی ب ه نایاسایی وه‌سفكردوو‌ه‌و رایگه‌یاندو‌ه كه‌وه‌اڵمی شیاو به‌م ره‌فتاران ه ده‌داته‌وه .هاوكات چه‌ندین لیژن ه لهالیهن یه‌كێتی ئهوروپاو حكومه‌تی ئه‌مریكا ب��ۆ ب �ه‌دواداچ��وون��ی رێگاكانی جێبه‌جێكردنی ئهم سزایان ه راسپێردراوه، تاچه‌ند هه‌فته‌ی دیك ه ئهم په‌سه‌ندكراوانه ده‌ك �ه‌ون � ه پ��رۆس �هی جێبه‌جێكردنه‌وه. له‌سه‌رجه‌می ئهو په‌سه‌ندكراوانه‌دا ئاماژه به‌وه‌كراو‌ه كه‌پێویست ه ئێران بۆ سه‌رمێزی گفتوگۆكان بگهڕێتهوه .هاوكات تاڕاگرتنی پیتاندنی یۆرانیۆم لهالیهن حكومه‌تی ئێرانهوه ،ئهم سزایان ه ب��هردهوام دهبێ، له‌ئه‌گه‌ری وه‌اڵم��ن �ه‌دان �ه‌وه‌ی ئێرانیش، رێوشوێنی گونجاوتر كه‌یه‌كێكیان لێدانی گورزی سه‌ربازییه ،له‌داهاتوودا ده‌گیرێته به‌ر. گه‌مارۆكان چڕتر ده‌كرێنه‌وه س��زاك��ان��ی ئ �ه‌م��ج��اره‌ی س��ه‌ر ئێران توندتر‌و به‌رباڵوتر له‌جاره‌كانی پێشووترن. له‌په‌سه‌ندكراوی ئه‌مجاره‌ی ئه‌نجومه‌نی ئ��اس��ای��ش ك�� ه ب �ه‌ب��ڕی��ارن��ام �هی 1929 ن��اودێ��رك��راوه ،بواره‌كانی قه‌ده‌غه‌كردنی هه‌نارده‌كردنی چ هك‌و ته‌قه‌مه‌نی بۆ ئێران، بانك ،پشكنینی كه‌شتیی ه بارهه‌ڵگره‌كان بۆ ئێران‌و چه‌ندین بواری دیك ه له‌خۆده‌گرێ. باراك ئۆباما سه‌رۆك كۆماری ئه‌مریكا له‌یه‌كه‌مین لێدوان ده‌رباره‌ی سزاكانی ئهم خوله‌ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایش ،وتی " ئهم بڕیارنام ه توندترین سزای ه ك ه تائێستا له‌به‌رامبه‌ر ئێران گیراوه‌ته‌به‌ر". س���وزان رای��س نوێنه‌ری ئه‌مریكا ل�ه‌رێ��ك��خ��راوی ن�ه‌ت�ه‌وه‌ی�هك��گ��رت��ووه‌ك��ان، له‌مباره‌و‌ه وتی " هه‌نگاوگه‌لێكی جیدی لهم بڕیارنامه‌دا هه‌ڵگیراوه ،ئێم ه له‌ناوه‌ڕۆكی بڕیارنامه‌ك ه رازین‌و بێگومان ئهم بڕیارنامه به‌هێزه ،فشارێكی جیدی لهسهر ئێران داده‌نێ". بابه‌تێكیتر كه‌سزاكانی ئه‌مجاره‌ی س��ه‌ر ئ��ێ��ران��ی ل �ه‌ج��اره‌ك��ان��ی پێشووتر ج��ی��اك��ردهوه ،ب��ڕی��اردان��ی یه‌كالیه‌نه‌ی ئهمریكاو یه‌كێتی ئ��ه‌وروپ��او ته‌نانه‌ت ئوسترالیا بۆ ئابڵوقه‌ی زیاتر لهسهر ئێرانه. دوابه‌دوای پهسهندكردنی سزاكان لهالیهن ئه‌نجومه‌نی ئاسایش ،هه‌ریه‌ك له‌ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا ،ئوسترالیا‌و یه‌كێتی ئه‌وروپا به‌شێوه‌ی یه‌كالیه‌نانه
کوردستان بووه‌ت ه هاوکارێکی باشی الیه‌نی ئابووری ئێران كۆمه‌ڵێك سزای توندتریان بهسهر ئێراندا سه‌پاندووه .سزا یه‌كالیه‌نه‌كانی ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئهمریكاو یه‌كێتی ئه‌وروپا، ب��واره‌ك��ان��ی پیشه‌سازی گ���از‌و ن��ه‌وت، كۆمپانیاو الیه‌نه‌كانی پهیوهندیدار به‌سوپای پ���اس���داران ،كۆمپانیاكانی هاتوچۆی ئاسمانی‌و ئ��اوی��ی ،ه �ه‌روه‌ه��ا ئاڵوگۆڕه مادییه‌كانی كردووه‌ت ه ئامانج .له‌بڕیاره‌كانی ئهمریكاو یه‌كێتی ئه‌وروپا ناوی بهشێكی به‌رچاو له‌فه‌رمانده‌كانی سوپای پاسدارانی ئێران ده‌بیندرێ ،كه‌سه‌فه‌ركردنی ئه‌وان بۆ واڵتانی ئه‌وروپایی یاساغ ده‌كرێ‌و ههروهها رێگه‌ده‌گیرێ له‌وه‌ی ك ه له‌بانكه‌كانی ئه‌وروپا حسابی بانكی بكهنهوه. ته‌ها حه‌سه‌نیانی رۆژن��ام �ه‌ن��ووس‌و چاودێری سیاسی دانیشتووی كه‌نه‌دا، له‌لێدوانێكدا بۆ دهس��ت��وور ،بڕیارنامه‌ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایش‌و ههروهها پێشبینی سزاكانی یه‌كێتی ئه‌وروپا ب ه به‌رفراوان وه‌سف ده‌كا ،ده‌ڵێت " به‌بڕوای من ئابڵوقه‌ی ب��واره‌ك��ان��ی ب��ان�ك‌و دارای���ی گوشارێكی زۆر ده‌خ��ات � ه س �ه‌ر ك��ۆم��اری ئیسالمی، ل �ه‌ب �ه‌رئ �ه‌وه‌ی كه‌سه‌رجه‌می پێوه‌ندییه ئابوورییه‌كانی ئێران پێویستی به‌ئاڵوگۆڕی پارهو سه‌رمایه‌یه ،ئهم هه‌نگاوه‌ی واڵتانی رۆژئاوایی ده‌توانێ له‌مپه‌رێكی گه‌وه‌ر بۆ ئێران دروستبكا". له‌نوێترین هه‌واڵدا ،هه‌واڵنێری رۆیته‌رز رایگه‌یاندوو‌ه كه‌ئاڵوگۆڕ‌ه نه‌وتییه‌كانی ئێران به‌ره‌وڕووی قه‌یران بووه‌ته‌وه ،له‌تازه‌ترین هه‌نگاو واڵتانی قرغیزستان‌و توركمه‌نستان ده‌ی��ان �ه‌وێ هێڵی هه‌نارده‌كردنی نه‌وت له‌رێگه‌ی ئێرانهوه بگۆڕن‌و هه‌نارده‌كانی نه‌وتی خۆیان له‌رێگه‌ی ده‌ری��ای ره‌شی رووسیا بۆ كڕیاران بگوازنه‌وه. هه‌ڵوێست ه ناكۆكه‌كانی تاران پێش پهسهندكردنی خولی نوێی سزاكانی ئه‌نجومه‌نی ئاسایش ،ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد سه‌رۆك كۆماری ئێران رایگه‌یاندبوو ك ه له‌ئه‌گه‌ری پهسهندكردنی سزاكان لهالیهن ئه‌نجومه‌نی ئاسایشهوه ،پێوه‌ندییه دیپلۆماسیه‌كانی خۆیان له‌گه‌ڵ ئاژانسی وزه‌ی ئه‌تۆمی ده‌وه‌س��ت��ێ��ن��ن .ل���ه‌دوای
پهسهندكردنی سزاكان لهالیهن ئه‌نجومه‌نی ئاسایشهوه ،حكومه‌تی ئێران له‌نووسراوێكی ره‌سمیدا هێرشیكرد‌ه سهر ئه‌نجومه‌نی ئاسایش‌و ئه‌مریكا ،رایگه‌یاند كه‌ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان، مه‌رجه‌عێكی شیاو بۆ دابینكردنی ئاسایش‌و مافی نه‌ته‌وه‌كان نیی هو ئه‌مریكاش له‌گه‌ڵ قه‌یران به‌ره‌وڕووه. مه‌هدی به‌رزه‌گه‌ر چاودێری سیاسیی دانیشتووی ئه‌ڵمانیا ،له‌لێدوانێكدا بۆ دهس��ت��وور ده‌ڵ��ێ��ت ،ك��اردان��ه‌وه‌ی ئێران به‌بڕیارنامه‌كه‌ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایش، چه‌شنێك ته‌حه‌فوزو نه‌رم‌و نیانی پێوه‌دیاره. وتی "كاردانه‌و‌ه ره‌سمییه‌كه‌ی ئێران ،زۆرتر باس له‌بابه‌ت ه الوه‌كی‌و په‌راوێزه‌كان كراو‌ه‌و هیچ ئاماژه‌یه‌كیش به‌درێژه‌دان به‌پیتاندنی یۆرانیۆمی ل���ه%20ی ن �هك��راوه .من لهو ب��ڕوای�هدام كه‌حكومه‌تی ئێران نیگه‌رانی داهاتووی ئهم سزا تازانه‌ی هو هه‌ر بۆیه رێگه‌یه‌ك بۆ ئه‌گه‌ره‌كانی دانووستان‌و ده‌ربازبوون لهم قه‌یرانه‌ی هێشتووه‌ته‌وه". له‌به‌رامبه‌ر سزا یه‌كالیه‌نه‌كانی یه‌كێتی ئ�ه‌وروپ��ا ،حكومه‌تی ئێران ك��اردان�ه‌وه‌ی توندی نیشانداو‌ه‌و هه‌ڕه‌شه‌ی وه‌اڵمدانه‌وه‌ی له‌واڵتانی ئه‌ندام له‌یه‌كێتی ئه‌وروپا كردووه. م��اڵ��پ�هڕی دویچیوێله‌ی ئه‌ڵمانی له‌راپۆرتێكی پهیوهندیدار ب�ه‌م بابه‌ته رایگه‌یاندوو‌ه كه‌جێگری كاروباری ئه‌وروپای وه‌زاره‌ت����ی ده‌ره‌وه‌ی ئ��ێ��ران ،ره‌خنه‌ی توندی له‌واڵتانی ئ�ه‌وروپ��ای��ی گرتوو‌ه‌و ب��اس��ی ل���ه‌وه‌ك���ردو‌ه ك�ه‌ئ�ه‌گ�ه‌ر یه‌كێتی ئه‌وروپا ئهم بڕیاری سزادان ه بخات ه بواری جێبه‌جێكردنه‌وه ،ئه‌وا وه‌اڵمێكی ئاشكرا‌و شیاو به‌وان ده‌ده‌نه‌وه. ه��اوك��ات عه‌لی الریجانی سه‌رۆكی په‌رله‌مانی ئ��ێ��ران رایگه‌یاند "به‌هیچ شێوهیهك رێگه‌ناده‌ین ك ه كه‌شتییه‌كانی ئێران له‌ئاوه‌كانی ئازادی جیهانی لهالیهن واڵتانی دیكهوه پشكنینیان بۆ بكرێ، ل �ه‌ئ �ه‌گ �ه‌ری ه��ات��ن�ه‌ئ��ارای ئ��ه‌م مه‌سه‌له پێكدادان له‌نێوان ئێران‌و واڵتانی ده‌ره‌كی دێت ه ئاراوه". س��وپ��ای پ���اس���داران ك�ه‌ب�ه‌رده‌ن��گ��ی س�ه‌ره‌ك��ی ئ �ه‌م س��زا ت��ازان�هی�ه ،له‌زمانی
كاریگه‌ری سزاكان لهسهر حكوم هت‌و خه‌ڵك ب���هردهوام پرسی كاریگه‌رییه‌كانی ئابڵوقه‌ی ئابووری ئێران لهسهر حكوم هت‌و ژیانی خه‌ڵكی ئاسایی جێگه‌ی مشتومڕ بووه .ئه‌گه‌رچی واڵتانی رۆژئاوایی باس له‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌سزا ئابوورییه‌كانی ئێران، وشیاران ه داڕێژراون‌و كه‌مترین زیان به‌خه‌ڵكی ئاسایی ده‌گه‌یه‌نێ ،به‌اڵم خراپتربوونی باری گوزه‌رانی خه‌ڵك له‌ناوخۆی ئێران‌و پێوه‌ندی ئهم مه‌سه‌ل ه به‌سزا ئابوورییه‌كانی سهر ئێران ،نیگه‌رانییه‌كی زۆری دروستكردووه. كۆرت لێشنێر نوێنه‌ری حزبی سۆسیال مه‌سیحی ئه‌ڵمانیا ،س��زا ئابوورییه‌كان به‌شمشێرێكی دووالی��ه‌ن بۆسه‌ر خه‌ڵك‌و حكومه‌تی ئێران وه‌س��ف ده‌ك���ات .وتی " راست ه كه‌ئامانجی واڵتانی رۆژئاوایی له‌سزادانی ئابووری روو له‌حكومه‌تی ئێرانه، ب �ه‌اڵم پێده‌چێ ل �ه‌زۆر ب��واردا كاریگه‌ری لهسهر ژیانی خه‌ڵك دانێ ،به‌اڵم چاره‌یه‌ك بۆ ئهم مه‌سه‌ل ه له‌به‌رده‌ستدا نییه". به‌شێك له‌سزا ئابوورییه‌كانی ئهمجاره كه‌رته‌كانی نه‌وت‌و گازی گرتووه‌ته‌وه ،ئهم مه‌سه‌له‌ش گاریگه‌ری نێگه‌تیڤ داده‌نێ. گرنگیدان به‌كه‌رتی نه‌وتی عێراق‌و هه‌وڵدان ب��ۆ ب��وژان��دن �ه‌وه‌ی كێڵگ ه نه‌وتییه‌كانی ئهو واڵته ،ده‌توانێ سیاسه‌تێك له‌پێناو كه‌مكردنه‌وه‌ی ئاستی پێداویستی واڵتانی جیهان به‌نه‌وتی ئێران بێ .بۆ ئێرانێكیش ك �ه‌زۆرب �هی ه��هره زۆری ئابوورییه‌كه‌ی به‌فرۆشتنی ن��ه‌وت‌و غ���ازه‌و‌ه گ��رێ��دراوه، مه‌سه‌له‌ی ئابڵوقه‌ی كڕینی نه‌وت له‌ئێران‌و گرنگیدانی زیاتر به‌پیشه‌سازی نه‌وتی عێراق كه‌كۆمه‌ڵێك تایبه‌تمه‌ندی وهك سووكبوون، هه‌ڵكێشانی ئاسانتر‌و...هتدی ههیه ،ده‌توانێ ئێران بهرهو قه‌یرانێكی ترسناك ببات. ه �ه‌واڵ �هك��ان��ی ن��اوخ��ۆی ئ��ێ��ران باس له‌نیگه‌رانی ل���ه‌ڕاده‌ب���ه‌ده‌ری خه‌ڵك لهم ب���ارودۆخ��� ه ن��وێ��ی� ه ده‌ك����ا .گ��ران��ی روو له‌هه‌ڵكشانه ،نیگه‌رانی حكومه‌تی ئێرانیش له‌گرانتربوونی كااڵ‌و كه‌لوپه‌له‌كان ،بابه‌تێك به‌ناوی كۆكردنه‌و‌ه‌و ئه‌نباركردنی كااڵكانی لێكه‌وتووه‌ته‌وه .وه‌زاره‌ت��ی بازرگانی ئێران بڕی دوو ملیارد دۆالری بۆ زه‌خیره‌كردن‌و ئه‌نباركردنی 13ك��ااڵی بنه‌ڕه‌تی‌و له‌وان ه كر‌و ... مریشك ،هێلكه ،نیسك ،ش��� ه ته‌رخانكردووه. گۆڤاری تایم له‌لێكدانه‌وه‌یه‌ك ده‌رباره‌ی كاریگه‌رییه‌كانی سزا ئابوورییه‌كان ده‌نووسێ "ئه‌گه‌رچی تائێستا س��زا ئابوورییه‌كان كاریگه‌ریه‌كی ب �ه‌رچ��اوی ن �ه‌ب��ووه ،به‌اڵم حكومه‌تی ئه‌مریكا ه���ی���وادار‌ه كه‌ئه‌م هه‌نگاو‌ه تازان ه كه‌به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی توێژی دهس �ه‌اڵت��داری ئزێرانی كردووه‌ت ه ئامانج، ببێت ه هۆكار بۆ كه‌لێنی قوڵتر له‌نێوان خه‌ڵك‌و ده‌سه‌اڵت .سزا ئابوورییه‌كانی ئهم چه‌ند هه‌فته ،كاریگه‌ری لهسهر به‌هێزبوونی نه‌یارانی حكومه‌تی ئێران داده‌نێ‌و ده‌توانێ ئهم قه‌یران ه بۆ ده‌رفه‌ت بگۆڕدرێ". ت��ه‌ه��ا ح �ه‌س �ه‌ن��ی��ان��ی ده‌رب������اره‌ی كاریگه‌رییه‌كانی سزا ئابوورییه‌كان لهسهر ح��ك��وم � هت‌و خ �هڵ��ك وت���ی "ی�هك��ێ��ك لهو بوارانه‌ی كه‌سزاكانی ئهمجاره دهیگرێتهوه، بواری نه‌وته" .به‌ڕای من حكومه‌تی ئێران به‌درێژایی ئهم سااڵن ه هێزی سه‌ركوتی خۆی له‌سه‌رچاو‌ه مادییه‌كانی نه‌وته‌و‌ه وه‌رگرتووه،
هه‌ر بۆی ه چه‌ككردنی ئێران لهم ئامڕاز‌ه ده‌توانێ له‌ئاڕاسته‌ی به‌هێزكردنی خه‌باتی خه‌ڵك‌و دابه‌زینی توانای كۆماری ئیسالمی بێ". ئایا هه‌رێمی كوردستان فریای ئێران ده‌كه‌وێ؟ له‌ساڵه‌كانی راب���ردوو دوب��هی وهك پایته‌خت‌و ناوه‌ندێكی به‌هێزی بازرگانی‌و ههروهها شوێنێك بۆ گیرسانه‌وه‌ی بار‌و پێداویستییه‌كانی ئێران ،رۆڵێكی كاریگ هرو به‌رینی بینیوه .گرنگی ئ��هو بابه‌ته له‌وه‌دای ه كه‌حكومه‌تی ئێران له‌ساڵه‌كانی رابردووش كۆمه‌ڵێك سزای ئابووریی لهسهر ب��ووه ،به‌اڵم به‌كه‌ڵكوه‌رگرتن لهم شێوه ناڕاسته‌وخۆیه ،بازی بهسهر سزاكاندا داو‌ه‌و توانیوویه‌تی تاڕاده‌یه‌كی پێداویستییه‌كانی ل �ه‌م رێ��گ �هوه ه���اورده بكا .تێوه‌گالنی واڵتانی عه‌ره‌بی به‌مه‌سه‌له‌ی دژایه‌تیكردن له‌گه‌ڵ ئێران‌و ئه‌گه‌ره‌كانی دروستبوونی جه‌نگ له‌كه‌نداو ،هاوكێشه‌كه‌ی پێچه‌وانه ك��ردووه‌ت��هوه .زۆرب��هی ه �هره زۆری ئهو كۆمپانیاو بازرگانانه‌ی ك ه به‌درێژایی ئهم سااڵن ه له‌دوبه‌ی بوون ،روویان له‌باشووری كوردستان كردووهو لهم مانگانه‌ی دوایی ئاستی پێوه‌ندیی ه بازرگانییه‌كانی نێوان هه‌رێمی كوردستان‌و ئێران هه‌ڵكشانێكی به‌رچاوی به‌خۆیه‌و‌ه دیووه. س��ه‌رچ��اوه‌ك��ان ب��اس ل��ه‌وه‌ده‌ك��ه‌ن كه‌هه‌رێمی كوردستان رۆڵ��ی دوب �هی بۆ ئێران ده‌نوێنێ ،ئهم مه‌سه‌له‌ش بۆ بابه‌تی سزا ئابوورییه‌كانی سهر ئێران‌و ئابڵو‌قه‌كانی ده‌گه‌ڕێته‌وه .س��ه‌ره‌ڕای مه‌سه‌له‌ی سزا ئابوورییه‌كان ،ئه‌گه‌ره‌كانی دروستبوونی جه‌نگێكی نوێ له‌كه‌نداویش خۆی وهك هانده‌رێك‌و هۆكارێك بۆ ئ�ه‌م مه‌سه‌له رۆڵ ده‌بینێ .هه‌وڵدان بۆ دروستكردنی فرۆكه‌خانه‌ی تاز‌ه له‌هه‌رێمی كوردستان‌و چڕتربوونه‌وه‌ی پێوه‌ندیی ه بازرگانییه‌كانی نێوان ئێران‌و هه‌رێمی كوردستان‌و ههروهها ئومێده‌كانی توركیا بۆ دانیشتن لهسهر سفره‌یه‌كی دهیان ملیارد دۆالری له‌رێگه‌ی هاورد‌ه ناڕاسته‌وخۆكانی ئێران له‌واڵتانی ئه‌وروپایی له‌رێگه‌ی توركیاو‌ه بۆ هه‌رێمی كوردستان‌و دوات��ر بۆ ئێران ،خێرایه‌كی زیاتری به‌م ره‌وت ه داوه. م��اڵ��پ��هڕی پ��هی��ك ن��ێ��ت��ی ئ��ێ��ران��ی له‌نووسراوێكی پهیوهندیدار به‌م مه‌سه‌له‌وه ب��اس ل��هوه ده‌ك��ا كه‌ستراتیجی ئێران هه‌نگاونان بهرهو حكومه‌تێكی له‌چه‌شنی ك��ۆری��ای ب���اك���ووره ،ل �ه‌ئ��اڕاس��ت �هی ئهم ستراتیجیی هو دڵنیابوون له‌رێگه‌گرتنی واڵتانی رۆژئاوایی له‌چوونی سووته‌مه‌نی ب��ۆ ئ��ێ��ران ،چه‌ندین مانگ ه له‌ڕێگه‌ی سنووره‌كانی عێراق‌و ئێران به‌شێوه‌یه‌كی خێرا به‌نزین بۆ ئێران ده‌گوازرێته‌وه .لهم راپۆرته‌ی ماڵپه‌ڕی په‌یك نێت ئاماژه بۆ ئهوه كراوه كه‌تانكه‌ره‌كانی به‌نزین له‌رێگه‌ی بان هو سه‌قزی رۆژهه‌اڵتی كوردستانه‌وه داخڵی ئێران دهبن ،ئهم تانكه‌ران ه ژماره‌ی "ئه‌ربیل"و "نه‌ینه‌وا"یان پێوه‌یه . دك��ت��ور م��ح�ه‌م�ه‌د سه‌عید ره‌ووف پڕۆفیسۆری ئابووری له‌زانكۆی سلێمانی، له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور گرنگی هه‌رێمی كوردستان بۆ بارودۆخی ئێستای ئابووری ئێران پشتڕاست دهكاتهوه .وتی "ئێمه ئهگهر واڵته‌كه‌مان بكه‌ینه‌وه ،به‌بێ هیچ یاسایه‌كی گومرگی رێك‌و پێك ك ه له‌زۆربه‌ی واڵت��ان��ی جیهان پ �هی��ڕه‌و ده‌ك���رێ ،هیچ قازانجێك ناكه‌ین‌و ته‌نانه‌ت له‌به‌رامبه‌ریشدا واڵت��ان��ی دیك ه به‌سیاسه‌تی داپۆشینی ئابووری ،واڵته‌كه‌ی تۆ پڕده‌كه‌ن له‌كااڵ ،تۆ له‌خێر‌و بێره‌كانی ئهم ئاڵوگۆڕه به‌رفراوانه بازرگانیی ه بێبه‌ش دهكهن ،هه‌ر بۆی ه دهبێ به‌وشیارییه‌و‌ه مامه‌ڵ ه له‌گه‌ڵ ئهم بابه‌ته‌دا بكه‌ین‌و هه‌وڵبده‌ین زۆرترین قازانج بكه‌ین".
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
کۆمێنت 17
ی ی ده‌سه‌اڵت‌و كلتوور كلتوور ئۆپۆزیسیۆن
ده‌سه‌اڵت‌و ئۆپۆزیسیۆن وه‌ک یه‌ک هاوواڵتییان ئاراسته‌ده‌که‌ن نه‌جمه‌دین حه‌مه‌عه‌لی
ل �ه‌پ��اش راپ��هڕی��ن��هوه بهتایبهت ی دوا ی هه‌ڵبژاردنه‌كان ی ساڵ ی 1992وه تائێستا ئێم ه له‌هه‌رێم ی ك��وردس��ت��ان��دا ئ�ه‌زم��وون� ی جۆرێك له‌ده‌سه‌اڵت‌و حوكمكردن ده‌كه‌ین ،ك ه له‌ڕاستیدا ئهم ده‌سه‌اڵت ه ئهوهنده ی ده‌سه‌اڵتێك ی هه‌ڕه‌مه‌ك یو ب ێ سه‌روبه‌ر بووه ،هیچ ئهوهنده ده‌سه‌اڵتێك ی دیسپلینكراو ته‌ندروست ن�ه‌ب��ووه ،ئهوهنده ی ب�ه‌رخ��ورد ی له‌گ ه ڵ سته‌مكار یو ناعه‌داله‌ت یو ره‌زیله‌تدا ههبووه ،هیچ ئهوهنده ده‌سه‌اڵتێك ی دادپ��ه‌روه‌رو خاوهن فه‌زیله‌ت نهبووه .هۆكار ی ئه‌مه‌ش گه‌لێك زۆرو زه‌وه‌ن��ده‌ن ،به‌اڵم یه‌كێك له‌گرنگترین هۆكاره‌كان بریت ی بووه له‌نه‌بوون ی ئ�ه‌وی��ت��ر ب �ه‌رام��ب �ه‌ر ب��ه‌م دهس��ه‌اڵت��ه ،ئه‌ویتر وات� ه ده‌نگ ی ئۆپۆزیسیۆنبوون‌و نه‌خێركردن‌و هه‌ڵوێستوه‌رگرتن له‌به‌رامبه‌ر ئهو ناعه‌داله‌ت یو چه‌وساندنه‌وان ه ی ك��ه‌ب��هردهوام رووب �ه‌ڕووی��ان دهب��ووی��ن �هوه ،ئ �هو دهس �ه‌اڵت � ه ی ك� ه تائێستا ئێم ه لهم هه‌رێم ه ئه‌زموون ی ده‌كه‌ین ،بریتیی ه ل��ه‌ده‌س��ه‌اڵت�� ی ب��ه‌ڕێ��ك��ردن‌و جێبه‌جێكردن ی كاره‌كان ی رۆژان ه ی هاوواڵتیان ،به‌اڵم له‌راستیدا ئهم ده‌سه‌اڵت ه ته‌نانه‌ت نه‌ش ی توانیو‌ه ئه‌مه‌ش بكات‌و پێداویستی ه سه‌ره‌تاییه‌كان ی ژیان ی رۆژان ه ی هاوواڵتیان تاڕاده‌یه‌ك جێبه‌ج ێ بكات ،چونك ه دونیابین ی ده‌سه‌اڵت دونیابینییه‌ك ی زۆر خه‌فه‌كراو ته‌سكبووه ،ئه‌مه‌ش له‌ده‌ره‌نجام ی ئه‌قڵییه‌ت ی هه‌ڕه‌مه‌ك یو بیرنه‌كردنه‌و‌ه ی ئهم ده‌سه‌اڵته‌و‌ه سه‌رچاوه‌یگرتووه. پاش هه‌ڵبژاردنه‌كان ی 7/25ی ساڵ ی رابردوو دواتریش هه‌ڵبژاردنه‌كان ی 3/7ی ئهم ساڵ ،له‌ناخ ی به‌شێك لهم ده‌سه‌اڵته‌و‌ه گروپێك جیاده‌بنه‌وه‌و وهك ئۆپۆزیسیۆن به‌شدار ی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا ده‌ك هنو دواتر زۆرێك له‌هاوواڵتیان ئهم ره‌وت ه دهكهن ه نوێنه‌ر ی خۆیان‌و ده‌نگ ی خۆیان ی پ ێ ده‌ده‌ن .وهك ئاماژه‌مان پێدا گهر ده‌سه‌اڵتێك ئهوه بارودۆخ‌و بیركردنه‌وه‌و ئه‌زموون ی حوكمڕان ی بێت، ئایا ئهو گیان ی ئۆپۆزیسیۆنبوون ه ی كه‌به‌شێك ی زۆر ی كه‌سان ی خ��اوه‌ن بڕیارو ئاڕاسته‌كه‌ر ی ئهم ره‌وت �ه ،پێشتر خۆیان به‌شێك بوون لهو ده‌سه‌اڵته ،ئایا ده‌كر ێ بتوانن موماره‌س ه ی هێزێك ی ئۆپۆزیسیۆن ی ته‌ندروست بكه‌ن.؟ ئایا زه‌مین ه ی بیركردنه‌و‌ه ی ده‌سه‌اڵت تا چ راده‌یه‌ك هاوكارو كۆمه‌ك ی هه‌بوون ی ئۆپۆزیسیۆنێك ی به‌هێزده‌كات.؟ پاش باڵبوونه‌و‌ه ی ئهو راپ��ۆرت� ه ی كه‌له‌م چه‌ند رۆژه ی راب����ردوودا ل�ه‌الی�ه‌ن رێكخراو ی ئاسك( )ASKهوه ئاماده‌كراو تیایدا ئاماژه بهوه ده‌كات كه‌ده‌سه‌اڵت مامه‌ڵه‌یه‌ك ی دوژمنكاران ه له‌گ ه ڵ ئۆپۆزیسیۆندا ده‌كات. به‌رمه‌بنا ی ئهو دوو پرسیار‌ه ی س�ه‌ره‌وه‌و ئهو ده‌ره‌نجام ه ی ئهو راپۆرت ه پێ ی گه‌یشتووه، ههروهها پاش نزیك ه ی تێپه‌ڕبوون ی ساڵێك بهسهر دروستبوون ی ئۆپۆزیسیۆندا ،ده‌ك��ر ێ‌و شوێن ی خۆیه‌ت ی چه‌ند سه‌رنجێك لهم باره‌یه‌و‌ه بخه‌ینه‌ڕوو. وهك ئ��ام��اژه‌م��ان پێدا ه �ه‌ر له‌سه‌ره‌تاو‌ه لهبهرئهوه ی به‌شێك ی زۆر ی سه‌ركرده‌كان ی ئهم مۆدێل ه "ئۆپۆزیسیۆن" سااڵنێك ی زۆر له‌چه‌ق ی دهس �ه‌اڵت��دا ب��وون‌و له‌هه‌ند ێ كاتدا خۆشیان
به‌شێك بوون لهو ده‌سه‌اڵته ،بۆی ه ئهم ه بۆ خۆ ی گومان ی ال ی هاوواڵتیان دروستكرد له‌ئیمكانییه‌ت ی موماره‌سه‌كردن ی ئۆپۆزیسیۆنبوون لهالیهن ئهم هێزه‌وه ،ههروهها لهالیهن خۆشیانه‌و‌ه ئهم ه بوو به‌یه‌كێك لهو كێشان ه ی ك ه له‌خود ی خۆیاندا رووبه‌ڕوو ی ئهم هێزه بوویه‌وه‌و هه‌ر له‌سه‌ره‌تاو‌ه گوتار ی ئهم هێزه ی بهرهو گوتارێك ی په‌رچه‌كردار ئاڕاسته‌كرد .ئهم په‌رچه‌كرداربوونه‌ش هۆكارێك بوو بۆئه‌و‌ه ی كه‌ئه‌م گوتار‌ه لهالیهن زیاترین ی ئهو هاوواڵتیانه‌و‌ه پێشواز ی لێبكرێت كه‌توڕه‌بوون به‌رامبه‌ر به‌ده‌سه‌اڵت‌و زووربه‌شیان لهدهرهوه ی بازن ه ی حیزبه‌كانه‌و‌ه بوون .كاتێك ده‌سه‌اڵتیش له‌پڕێكدا رووبه‌ڕوو ی هێزێك ی لهو جۆره ده‌بێته‌وه، بێگومان ل�ه‌ب�ه‌ر ئ���هوه ی خ��ۆ ی ده‌سه‌اڵتێك ی نادادپه‌روه‌رو گه‌ند‌ه ڵ بووه ،ههموو رێگه‌یه‌ك ی ن��ام �ه‌ده‌ن � ی ده‌گ��رێ��ت�ه‌ب�ه‌ر ب��ۆ سه‌ركوتكردن‌و پوكانه‌وه‌و سه‌رهه‌ڵنه‌دان‌و دروستبوون ی ئهم هێزه ،ئ�ه‌م حاڵه‌ته‌ش وا ی ل ێ ده‌ك��ات زیاتر له‌هێز ی ئۆپۆزیسیۆن ،ده‌سه‌اڵت ئهم هێزه وهك دژو دوژم��ن سه‌یربكات .ده‌بوای ه ئۆپۆزیسیۆن هه‌مان هه‌ڵ ه ی ده‌سه‌اڵت ی نه‌كردایه ،به‌اڵم لهبهر ئهوه ی كلتووره‌ك ه ی هه‌مان كلتوور ی ده‌سه‌اڵته، نه‌یتوانیو‌ه لهم روانگه‌و‌ه مۆدێلێك ی ته‌واو جیاوازتر پێشكهشبكات . به‌درێژای ی چه‌ندین سا ڵ ده‌سه‌اڵت خاوهن ی گوتارێك نه‌بووه‌و هه‌ڕه‌مه‌كیان ه حوكم ی كردووهو به‌رمه‌بنا ی هه‌ست‌و سۆز ی جه‌ماوه‌ر گوتار ی خۆ ی داڕشتوه .وات ه له‌بر ی ئهوه ی ئهو جه‌ماوه‌ر ئاڕاست ه بكات ،جه‌ماوه‌ر ئهو ی ئاڕاسته‌كردووه .لێره‌و‌ه نه‌پێویست ی كردووه بیربكاته‌وه‌و نه‌خوێندنه‌و‌ه ی هه‌ب ێ بۆ خۆی ،ئه‌مه‌ش وا ی لێكردوو‌ه كه‌تووش ی نهخۆشی ی هیستریا ی خۆشخه‌یاڵ یو شاندادان لهسهر رابردوو و خه‌ریك ی لێخوڕین ی جه‌ماوه‌ر بێت‌و جه‌ماوه‌ریش بهپێچهوانهوه خه‌ریك ی لێخوڕین ی دهس �ه‌اڵت بێت و له‌كۆتایدا مه‌بده‌ئ ی لێخوڕ‌ه ده‌شت ه ده‌بێت ه گرنگترین سه‌نته‌ر ی بیركردنه‌وه‌و ئاڕاسته‌كردن ی ده‌سه‌اڵت‌و ئهم مه‌بده‌ئه‌ش شوێن ی بیریارو لێكۆڵه‌رو لێكۆڵینهوه ی بۆ ده‌گرێته‌وه. پاش تێپه‌ڕبوون ی نزیك ه ی ساڵێك بهسهر ئه‌زموون ی ئۆپۆزیسیۆندا ،به‌هه‌مان شێوه ی دهس����ه‌اڵت تائێستا ئۆپۆزیسیۆن خ��اوه‌ن� ی گوتارێك ی دیسپلینكراو نییهو له‌راستیدا خراپتر له‌مه‌ش خاوهن ی سه‌ركردایه‌تییه‌ك ی دیسپلینكراو نیی ه تاڕاده‌یه‌ك ی زۆر هه‌ڕه‌مه‌كیان ه گوتار ی خۆ ی ئاڕاست ه ده‌كات .ئه‌بوای ه ئۆپۆزیسیۆن به‌پێچه‌وان ه ی ده‌سه‌اڵت پێش ههموو شت ێ هه‌وڵ ی دامه‌زراندن‌و دروستكردن ی سه‌نته‌ره‌كان ی لێكۆڵینهوه ی بدایه‌و كۆمه‌ڵێك لێكۆڵه‌رو پسپۆر ی لهم سه‌نته‌رانه‌دا كۆبكردایه‌ته‌وه ،ده‌بوای ه پێش ئهوه ی ئۆپۆزیسیۆن دروستبێ ،ئهم سه‌نته‌ر ی لێكۆڵینه‌وان ه هه‌بوونایه‌و خه‌ریك ی كار ی خۆیان بوونایه ،تا خوێندنه‌وه‌یه‌ك ی گشتگیرو چڕوپڕیان لهههموو روانگه‌و ئاڕاسته‌و الیه‌نه‌كانه‌و‌ه بۆ بارودۆخ ی هه‌رێم‌و بهتایبهت ی بۆ ده‌سه‌اڵت بكردایه‌و به‌شێوه‌یه‌ك ی زانستیان ه ههموو خاڵ ه به‌هێزو الوازه‌كان ی ئهم ده‌سه‌اڵته‌یان له‌دوو توێ ی چه‌ندین لێكۆڵینه‌وه‌دا بخستایه‌ته‌ڕوو .دواتر به‌رمه‌بنا ی ده‌ره‌نجامه‌كان ی ئهم لێكۆڵینه‌وان ه بهرنامهو ستراتیجێك ی گشتگیرو زانستیانه‌یان
دابڕشتایه‌و ئاماده‌بكرای ه بۆ پراكتیزه‌كردنی .دواتریش له‌گ ه ڵ له‌دایكبوون‌و كاركردن ی ئهم ئۆپۆزیسیۆنه‌دا ئهم لێكۆڵه‌رو سه‌نته‌ران ه خه‌ریك ی ك��ار ی خۆیان بوونایه‌و چاودێر ی ههموو هه‌نگاو و كارو گوته‌یه‌ك ی ئۆپۆزیسیۆنیان بكردایه‌و ببونای ه به‌ئه‌قڵ ی بڕیارده‌ر ی ئهم هێزه ،چونك ه ههموو سیاس یو ده‌سه‌اڵت‌و ده‌وڵه‌ت ه سه‌ركه‌وتووه‌كان ی دنیا له‌پشتیانه‌و‌ه كۆمه‌ڵێك ئه‌قڵ‌و بیریارو لێكۆڵه‌ر كارو حوكم‌و ئاڕاسته‌یان ده‌ك هنو به‌ڕێوه‌یان ده‌به‌ن. بهداخهوه پاش تێپه‌ڕبوون ی نزیك ه ی ساڵێك بهسهر ئۆپۆزیسیۆندا ئ�ه‌م هێزه تائێستا بیر ی له‌وه‌ها شتێك نه‌كردووه‌ته‌وه‌و له‌راستیشدا هه‌روه‌ك دهس �ه‌اڵت ئه‌میش پێویست ی پێ ی نییهو به‌هه‌مان شێوه ی ده‌سه‌اڵت لهالیهن گوتار ی هه‌ڕه‌مه‌ك ی خه‌ڵك‌و به‌رمه‌بنا ی هه‌ست‌و سۆزیان ئاڕاست ه ده‌كرێت .ئهم هێزه‌ش كه‌بین ی له‌پڕێكدا نیو ملیۆن هاوواڵت ی ده‌نگیان پێدا له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا هه‌روه‌ك ده‌سه‌اڵت تووش ی هیستریاو خۆشخه‌یاڵ یو له‌خۆرازیبوون بووه. هه‌روه‌ك چۆن ده‌سه‌اڵت به‌ره‌ها یو به‌درێژای ی چه‌ندین سا ڵ حوكم ی كردووهو خۆ ی به‌خاوه‌ن ی ههموو شت ه باشه‌كان زانیوه‌و ئه‌ویتریش ی به‌ئێستاشه‌و‌ه ب�ه‌الو‌ه قابیل ی قبوڵكردن نییهو ههموو نه‌یارێك ی گوتار ی خۆ ی به‌دوژمن وێناكردووه ،بۆی ه ته‌به‌نیكه‌ر ی گوتارێك ی دوژمنكاران ه ب��ووه ،به‌هه‌مان شێوه‌ش له‌ئێستادا ئۆپۆزیسیۆن به‌ره‌های ی ههموو خراپییه‌ك به‌ده‌سه‌اڵتدا هه‌ڵده‌واسێت‌و ههموو چاكه‌كانیش ده‌دات ه پا ڵ خۆی؟ ئۆپۆزیسیۆنێك له‌ئێستادا ك ه له‌ده‌سه‌اڵتدا نیی ه بهو ره‌هایی ه ده‌دوێ ،ئ ه ی ئهگهر ده‌سه‌اڵت ی گرته‌ده‌ست گه‌ره‌نت ی چ ی دهب ێ كه‌به‌م گوتاره‌و‌ه بگره به‌زیاتریشه‌و‌ه ئه‌زموون ی دهس �ه‌اڵت نه‌كات، ئهو كات ه هه‌روه‌ك ده‌سه‌اڵت ههموو شت ه باشه‌كان به‌خۆیدا هه‌اڵواسێت‌و ههموو شت ه خراپه‌كانیش به‌وان ی كه‌دا .ئایا ئۆپۆزیسیۆنێك ی لهم جۆره به‌م گوتار‌ه ره‌هایه‌و‌ه گهر له‌كات ی گرتنه‌ده‌ست ی ده‌سه‌اڵتدا فاسدو گه‌نده‌ڵبوو ،تۆ بڵێ ی ته‌حه‌مول‌و قبوڵ ی ئۆپۆزیسیۆن‌و گوتارێك ی تر ی له‌خۆ ی جیاوازتر بكات؟ ئایا ههموو ئهو رێگا نامه‌ده‌ن یو نائه‌قاڵنیان ه ناگرێته‌به‌ر بۆ مانهوه ی له‌ده‌سه‌اڵتداو هه‌وڵ ی تێركردن‌و خه‌ساندن ی ئه‌قڵ ی خه‌ڵك نادات بۆئه‌و‌ه ی لهههموو حاڵه‌تێكدا كاریان ته‌نها ده‌ست ماچكردن‌و به‌ڵ ێ‌و ملته‌كاندن بێت‌و گروپ ه ناڕازییه‌كان ی تریش په‌راوێزبخات‌و گو ێ بۆ ده‌نگیان نه‌گرێت‌و به‌خائین‌و دژ ی ده‌سه‌اڵت ی خۆ ی ناویان ببات؟ راست ه له‌ئێستادا دهس �ه‌اڵت ههموو هه‌وڵێك ده‌دات بۆ خه‌فه‌كردن‌و سه‌ركوتكردن ی ئۆپۆزیسیۆن، به‌اڵم ناب ێ گوتار ی ئۆپۆزیسیۆنیش هه‌مان گوتار بێت‌و ته‌به‌نیكه‌ر ی گوتارێك ی دوژمنكاران ه بێت به‌رامبه‌ر به‌ده‌سه‌اڵت ،چونك ه گهر یه‌كێت یو پارت ی ئامانجیان ب ه بهردهوام ی مانه‌وه‌بێت له‌ده‌سه‌اڵتدا، ئه‌وا پێویست ه ئۆپۆزیسیۆن ئامانج ی خزمه‌تكردن ی هاوواڵتیان بێت له‌رێگ ه ی چاككردن ی ئهم ده‌سه‌اڵته، یان دواتر گۆڕین ی به‌ده‌سه‌اڵتێك ی تر ی دادپه‌روه‌ر. به‌دڵنیاییه‌و‌ه گهر ئۆپۆزیسیۆن فریا ی گوتار ی خۆ ی نه‌كه‌وێت‌و چاك‌و دیسپلین ی نه‌كات ،ئه‌وا له‌داهاتوودا ب �ه‌ره‌و پوكانه‌و‌ه ده‌چێت‌و به‌مه‌ش زیانێك ی زۆر گهوره له‌گیان ی ئۆپۆزیسیۆنبوون ده‌دات‌و له‌والشه‌و‌ه خزمه‌تێك ی ئێجگار گه‌وره‌ش به‌خۆسه‌پاندن‌و ئایدیا ی سته‌مكار ی ده‌سه‌اڵت ده‌دات.
بورجه‌كه ی سه‌رده‌شت ئارام شه‌مێرانی
ئه‌ستێره‌ناسه‌كه :زۆرسه‌یره ،ههموو بورجه‌كانی ئهم مانگه له‌یه‌كده‌چن‌و ده‌ڵێن ،به‌هه‌زار داماویی تاده‌بی به‌شتێك دوای�ی كۆتایت پێده‌هێنن، سه‌یرتریش ئه‌وه‌یه لهم هه‌رێمه‌دا ده‌ستكاری قه‌ده‌ریش ده‌كرێت. تیرۆریسته‌كه :داری زڕ بۆ بڕین باشه ،ئهوانهی تۆ باسیان ده‌كه‌یت زیان به به‌رژه‌وه‌ندی گشتی ده‌گه‌یه‌نن ،هێشتا فێری ئهوه نه‌بوویت كه‌لله‌پووت؟ ئه‌ستێره‌ناسه‌كه :له‌خه‌وما سه‌رده‌شت پێده‌كه‌نی ،وهك ئهو گوڵه وابوو كه له‌زانكۆ ده‌یگرت به‌ده‌ستیه‌وه ،رووخساری له‌مانگێ ده‌چوو كه‌نازبكات بهسهر جوانیدا. تیرۆریسته‌كه :راستده‌كه‌یت ،هه‌ر ئهو زه‌رده‌خه‌نانه بوو وایكرد فیشه‌ك ددانه‌كانی ماچبكات ،ئهوانهی كه‌واده‌ی مردنیان دێت زۆر قه‌شه‌نگ دهبن، چونكه دوادواییانه. ئه‌ستێره‌ناسه‌كه :بورجه‌كه‌ی سه‌رده‌شت ده‌یووت :سه‌خته له‌به‌رده‌م ناعه‌داله‌تییه‌كانی ئهم كاوله‌یه‌دا خۆت رابگریت ،سه‌خته بده‌ی به‌الی سۆزانی‌‌و سواڵكه‌رو رووت‌و برسی‌‌و ئهم ههموو ه�ه‌ژارو بێ دڵسۆزه‌داو خۆتی لێ گێل بكه‌یت ،ویژدانێ هه‌الهه‌الت ده‌كات ،له‌ناختدا كه‌وه‌ك رمێكی ژه‌هراوی وایه بهسهر دڵته‌وه جێگیری بكه‌ن ،وهك هه‌ڵكۆڵینی چاوه‌كانت وایه به‌چه‌قۆ. تیرۆریسته‌كه :ئێ ،ژیره گیان ئێمه‌ش هه‌ر لهبهر ئه‌مه بوو ئهو هه‌مووه مه‌ینه‌تییه‌ی گه‌له‌كه‌یمان له‌كۆڵكرده‌وه ،خۆ بهو جوانكیله‌ییه‌وه فه‌قیره سه‌ری سپی بووبوو. ئه‌ستێره‌ناسه‌كه :بورجه‌كه‌ی سه‌رده‌شت به‌منی وت :بۆ زه‌ماوه‌نده‌كه‌ی سه‌رده‌شت جه‌ماوه‌رێكی زۆر به‌شداری ده‌كات ،به‌وانه‌شه‌وه كه‌نایناسن، به‌وانه‌شه‌وه كه‌سه‌ری خۆیان هه‌ڵگرتووه،هه‌ر كه‌سه‌و بۆ خۆی چۆپیگر ده‌بێت. تیرۆریسته‌كه :سه‌هووی ،من دهمزانی ئهوانه بۆ خۆپیشاندان دێنه سهر شه‌قام ،به‌ده‌سڕی ئاوریشمه‌وه نا ،به‌الفیته‌و وێنه‌وه. ئه‌ستێره‌ناسه‌كه :له‌بورجه‌كه‌ی سه‌رده‌شتدا هاتووه ،هاوڕێیانی سه‌رده‌شت خۆیان دانامه‌زرێنن تابكوژه‌كانی نه‌هێننه به‌رده‌م دادگا. تیرۆریسته‌كه :مه‌جبورن خه‌ریكی ئه‌وه‌بن ،چونكه دانامه‌زرێن ،ئهی له‌به‌تاڵیدا خۆ شێت ده‌بن‌و پاره‌ی ئه‌وه‌شیان پێنییه بچنه الی پزیشكێكی ده‌روونی. ئه‌ستێره‌ناسه‌كه :با واز له‌وان بێنین ،له‌پێچێكی بورجه‌كه‌دا ئاماژه‌یه‌ك ك��راوه ب �ه‌وه‌ی رۆژنامه‌نووسان بڕیاریانداوه ،ك�ه‌ب�هردهوام بن تاخوێنی شه‌هیدان (سۆرانی مامه‌حه‌مه‌و دكتۆر عبدالستار تاهیرو من‌و تۆ) یش به به‌رده‌م ماڵی ئه‌وانه‌دا نه‌چێت كه‌لێی نوستوون‌و خۆشیان به‌خاوه‌نی ئهم نیشتمانه ده‌زانن. تیرۆریسته‌كه :وهك قسه‌كه‌ی فاڵنی وایه (ئهم یاپراخه ،نه به‌گه‌رمی سارد ده‌بێته‌وه ،نه به‌ساردی گه‌رم ده‌بێته‌وه) ماوه‌یه‌كی تر ئهم گاڵه گاڵه‌ی سهر شه‌قامه‌كانیش نامێنێت ،كپ ده‌بنه‌وه ،ئهوه گه‌رماو گه‌رم بوو ،ئیتر سارداو سارد ده‌بێته‌وه. ئه‌ستێره‌ناسه‌كه :جا چییه؟ بورجه‌كه وا ده‌ڵ��ێ :خۆ هیچ نه‌بێت ماوه‌یه‌كی تر خه‌اڵتی سه‌رده‌شت بۆ ئازادی راده‌ربڕین‌و شه‌هیدی قه‌ڵه‌م له‌هه‌ولێر یان سلێمانی ده‌درێت ،شتی واش دێته به‌رده‌م كامێرا بۆئه‌وه‌ی شه‌و خۆی ببینێته‌وه بایی تروسكه‌یه‌ك ئیمانی به‌كاری رۆژنامه‌نووسی نییه، كوره هه‌ی داد به‌جاسوس‌و شتی تریشی ده‌زانێت. تیرۆریسته‌كه :به‌وانه‌ش ده‌به‌خشرێت ،كه الیه‌ك له‌په‌رتوكخانه‌كان نووسراوی ئه‌وانه‌و جوكه‌یه‌كیشیان لێوه نه‌هات ،یان ئهوانهی كه به‌بیانووی پورمان نه‌شته‌رگه‌ری ههیهو نه‌نكمان حه‌زی له‌پیتزایه‌و دهرهوه ته‌پوتۆزه‌و عه‌ینه‌كه‌كه‌مان بیرچووه‌و نایه‌ینه به‌ر هه‌تاو خۆیان دزی �هوه ،نه‌ك لهو قه‌ره‌باڵغیه‌دا ببینرێن‌و نانیان ببڕدرێت به به‌الش ،ئاخر لهسهر سه‌رده‌شتێك كه‌نایناسن بۆ ماڵوێران بن؟ ئه‌ستێره‌ناسه‌كه :ئه‌دی حكومه‌تی هه‌رێم چی؟ باوای میلله‌ت ده‌ڵێم، بورجه‌كه‌ی ده‌ڵێت :سه‌د له‌سه‌د پشتگوێی ناخات. تیرۆریسته‌كه :الژگ ،ئهوهنده گێرمه‌و كێشمه‌كێشم دێته‌پێشه‌وه ئهو مه‌سه‌له له‌بازاڕی هیچ زه‌ڕه‌نگه‌رێكدا به‌نرخی ته‌نه‌كه‌ش ناكێشرێت ،تۆپبارانی توركیاو ئێران نابینی؟ ئهوه نییه ره‌وشی منداڵ له‌توركیا چ خراپه ،ئهوه نییه كۆماری ئیسالمی منداڵی ئێمه‌ی كافر ده‌كاته قوربانی؟ به‌ینی خۆمان بێ با باسی ئهوانه بوه‌ستێت له‌سێداره‌یان ده‌ده‌ن ،ئه‌وان له‌مدیو ئهوهنده ئاسوده‌ن ده‌ڵێی له‌ژووری میوانه‌كه‌ی خۆیاندا خه‌ریكی دانسن. ئه‌ستێره‌ناسه‌كه :بورجه‌كه‌ی سه‌رده‌شت ده‌ڵێت :هه‌ندێ رۆژنامه‌نووس وا ده‌پژمن كه‌گوایا ئهم مه‌وزوعه ئهوهنده قه‌به نه‌كرێت ،خۆ عێراق ئه‌وه‌تا له‌په‌نا گوێمانداو رۆژانه‌ش رۆژنامه‌نووس ده‌كوژرێت‌و ده‌فڕێنرێت‌و لهو گوێ چه‌م‌و كه‌نارده‌ریاو شتانه‌دا ته‌رمه‌كه‌ی ده‌دۆزرێته‌وه ،ته‌نانه‌ت كاتژمێره‌كه‌ی ده‌ستیشی ده‌به‌ن بۆ به‌یتولمالی گروپه‌كه‌یان. تیرۆریسته‌كه :دروستیان فه‌رموو ،سه‌یری ئهو كه‌نااڵنه بكه كه له‌به‌رنامه‌كانیاندا باس هه‌ر باسی سه‌رده‌شت بوو ،مه‌خه‌وه له‌گه‌ڵ تۆمه، بزانه ئیتر تاچله‌ی ماته‌مینی‌‌و ساڵیادی تیرۆركردنی قسه‌ده‌كه‌ن ،ئه‌وانیش ئیشیان پێی هه‌بوو ،خوا پێمنه‌گرێت بزانه چ مه‌به‌ستێكیان هه‌بوو. ئه‌ستێره‌ناسه‌كه :من بورجه‌كه‌م ورده ورده هیچی پێنه‌ما ،دهڵێ: ئهوهنده زانیاری مه‌ده بهو تیرۆریسته. تیرۆریسته‌كه :منیش هه‌رچیم وت كامێرای شاراوه‌بوو ،گه‌وره‌م بانگم ده‌كات ،چونكه ئیشی زه‌رورمان ههیه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
16
i n f o @ d e s t u r. n e t
6/26رۆژی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ماده‌هۆشبه‌ره‌کان
ئه‌نفالی سپی ره‌شماڵی ره‌ش له‌كوردستان هه‌ڵده‌دات ته‌نها له‌سلێمانی‌و ده‌ورووبه‌ری زیاتر له 400كهس به‌تۆمه‌تی به‌كارهێنان‌و بازرگانیكردن بهمادهی هۆشبه‌ره‌و ه ده‌ستگیركراون فه‌رمان خێاڵنی*
بهپێی ئهو ئامارانه‌ی له‌پارێزگای سلێمانی‌و گه‌رمیان‌و خانهقینهوه ده‌ست ده‌ستوور كهوتوون ،زیاتر ل ه 400كهس به‌تۆمه‌تی به‌كارهێنان‌و بازرگانیكردن بهماده هۆشبهرهكانهوه ده‌ستگیركراون، ب �ه‌رپ��رس��ان��ی ئ��اس��ای��ش��ی هه‌رێمیش ئاماژه به‌زیادبوونی ئهو مادان ه ده‌ده‌ن له‌كوردستان. هه‌ڕه‌شه‌كانی م��اده هۆشبه‌ره‌كان وهك "ئه‌نفالێكی سپی" لێكده‌درێته‌وه ك�ه‌ده‌ب��ێ��ت� ه ه���ۆی گیانله‌ده‌ستدانی به‌كارهێنه‌رانی. عێراق ..پاكترین ناوچ ه لهمادهی هۆشبه‌ر سنووره‌كانی دهكاتهوه بهپێی رای پسپۆڕانی بواری مادهی ه��ۆش��ب�هرو ئ��هو ل��ێ��دوان��ان�هی لهالیهن به‌رپرسانی ئاسایشهوه راده‌گه‌یه‌نرێت، ب�ه‌ر لهساڵی 1990عێراق به‌هه‌رێمی كوردستانیشه‌و‌ه پاكترین ناوچ ه بووه له‌به‌كارهێنانی مادهی هۆشبه‌ر. عه‌مید جه‌الل به‌گ لێپرسراوی به‌شی نه‌هێشتنی ماده هۆشبه‌ره‌كان له‌ئاسایشی سلێمانی ،ئ��ام��اژهی ب���ه‌وه‌دا تاساڵی 1990له‌عێراقدا ئهم مادان ه نهبووه، به‌اڵم لهكاتی كۆڕه‌وه‌كه‌ی گه‌لی كورد، سنووره‌كان به‌باشی كۆنترۆڵ نه‌كرابوون‌و خه‌ڵكی كوردستانی رۆژه�ه‌اڵت‌و كوردی باشووری خۆشمان تێكه‌ڵیه‌ك دروستبوو له‌نێوانیان‌و ئهو تێكه‌ڵیه‌ش بوو بههۆی ئه‌وه‌ی ئهم مادان ه باڵوببنه‌وه. لێپرسراوی به‌شی نه‌هێشتنی ماده هۆشبه‌ره‌كان له‌ئاسایشی سلێمانی به‌ده‌ستووری راگهیاند "ل �ه‌دوای ساڵی 2003هوه ئهم مادانه‌و به‌كارهێنانیان به‌ڕوونی به‌دیاركه‌وتووه ،لهبهرئهوهی كۆچی خه‌ڵكی رۆژه����ه‌اڵت‌و خه‌ڵكی خۆشمان وایكرد ئهم مادانه‌و به‌كارهێنان‌و بازرگانیكردن پێوه‌ی روو له‌زیادبوون بكه‌ن ،جگ ه له‌ڕۆژهه‌اڵت له‌واڵتانی تری دراوسێی وه‌كو (ئێران‌و سوریاو توركیاو عێراق)هوه ئهم مادان ه دێن ه كوردستان". یاسای سزادانی عێراقی‌و مادهی هۆشبه‌ر بهپێی یاسای 14ی سزادانی عێراقی كه‌تایبه‌ت ه ب ه به‌كارهێنان‌و بازرگانیكردن ب �ه‌م��اده ه��ۆش��ب�ه‌ره‌ك��ان ،هه‌ركه‌سێك به‌تاوانی بازرگانیكردن بهمادهی هۆشبه‌ر ده‌ستگیر بكرێت ،حوكمی هه‌تاهه‌تایی ده‌درێت. به‌كارهێنان‌و بازرگانیكردن بهمادهی هۆشبه‌ر له‌كوردستان رووله‌زیادبوونه به‌رپرسانی ئاسایشی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ئ��ام��اژه ب �ه‌زی��ادب��وون��ی به‌كارهێنان‌و بازرگانیكردن بهماده هۆشبهرهكانهوه ده‌ده‌ن‌و سه‌دان كهس به‌هۆیه‌وه ده‌ستگیركراوه. بهپێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور ته‌نها له‌پارێزگای سلێمانی به‌گه‌رمیان‌و خانهقینهوه ،لهماوهی 5ساڵدا نزیكه‌ی 500ك��ه‌س ب �ه‌ت��اوان��ی به‌كارهێنان‌و بازرگانیكردن بهمادهی هۆشبه‌ره‌وه ده‌ستگیركراون ،ئهم رێژه‌یه‌ش ساڵ به‌ساڵ رووی له‌زیادبوون كردووه. بهپێی ئ��هو ئ��ام��اره‌ی له‌به‌شی نه‌هێشتنی م����اده ه��ۆش��ب �ه‌ره‌ك��ان له‌ئاسایشی سلێمانی ده‌ست ده‌ستوور كه‌وتووه ،لهساڵی 2005هوه تا ئێستا
300ك �ه‌س به‌تۆمه‌تی به‌كارهێنان‌و بازرگانیكردن بهماده هۆشبهرهكانهوه ده‌ستگیركراون ،ل �هو رێ��ژه‌ی �ه‌ش 30 ك�ه‌س��ی��ان ب��ازرگ��ان��ی��ان ب �ه‌م��اده‌ك �هوه كردووهو بهپێی یاسای 14ی سزادانی عێراقی كه‌تایبه‌ته به به‌كارهێنان‌و بازرگانیكردن بهماده هۆشبه‌ره‌كان حوكمی هه‌تاهه‌تاییان به‌سه‌ردا دراوه، 270كه‌سیشیان به‌كارهێنه‌ری ماده هۆشبه‌ره‌كانن‌و ئێستا له‌زیندانن، حوكمه‌كانیشیان له 3ساڵ كه‌متر نییه، جگه‌له‌وه‌ش چه‌ندین كه‌سی تر كه‌به‌م مه‌سه‌له‌یه‌وه تێوه‌گالون ی��ان بڕێكی كه‌میان به‌كارهێناوه به‌لێبوردنی گشتی ئازادكراون. هه‌ر بهپێی ئاماره‌كه‌ی ئاسایشی سلێمانی تائێستا ده‌ست بهسهر زیاتر ل ه 50كیلۆ لهماده هۆشبه‌ره‌كانی وهك (تریاك ،حه‌شیشه ،هێرۆین ،شیشه، كۆكاین ،كڕاك)دا گیراوه. ل����ه‌م����اوه‌ی س���اڵ���ی 2009بۆ 2010/6/20دا 67ك��ه‌س به‌تۆمه‌تی بهكارهێنانی مادهی هۆشبه‌ر له‌خانه‌قین ده‌ستگیركراون. م��والزم ئه‌سیر به‌رپرسی به‌شی ق �ه‌اڵچ��ۆك��ردن��ی م���اده هۆشبه‌ره‌كان له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پۆلیسی خانه‌قین به‌ده‌ستووری راگهیاند "لهماوهی ساڵی 2009دا 45كه‌سمان ده‌ستگیركردووه ب �ه‌ت��ۆم �ه‌ت��ی ب�هك��اره��ێ��ن��ان��ی م���اده‌ی هۆشبه‌ر ،لهسهرهتای ئه‌مساڵیشه‌وه تا 26 ،2010/6/20كه‌سمان به‌تۆمه‌تی بهكارهێنانی ماده‌كه‌وه ده‌ستگیركردووه، چه‌ند كه‌سێكیان پاش چه‌ند هه‌فته‌یه‌ك له‌ده‌ستگیركردنه‌كه‌یان ئ��ازادك��راون‌و ئه‌وه‌ی كه لهو ماوه‌یه زیاتر ده‌مایه‌وه ره‌وان�هی پۆلیسی به‌عقوبه‌و ئاسایشی سلێمانیمان ده‌كردن". به‌رپرسی به‌شی قه‌اڵچۆكردنی ماده هۆشبه‌ره‌كان له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پۆلیسی خانه‌قین وت��ی "س��اڵ به‌ساڵ رێ��ژه‌ی به‌كارهێنه‌رانی م��اده‌ی هۆشبه‌ر روو له‌زیادی ده‌كات". بهپێی ئهو زانیاریانه‌ی له‌به‌شی راگه‌یاندنی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئاسایشی گ�ه‌رم��ی��ان�هوه ب �ه‌ده‌س��ت��وور گه‌یشووه له‌قه‌زای كفری‌و ناحیه‌كانی ،لهساڵی 2004كه‌سێك ده‌ستگیركراوه به‌بڕێك م��اده‌ی هۆشبه‌ره‌وه ،بههۆی ئ�ه‌وه‌ی به‌شی نه‌هێشتنی ماده هۆشبه‌ره‌كان له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئاسایشی گه‌رمیاندا نهبووه ،ره‌وان �هی ئاسایشی سلێمانی كراوه. له‌قه‌زای ده‌ربه‌ندیخان‌و ناحیه‌كانی، تا ئێستا 5كهس ده‌ستگیركراوه2 ، كه‌سیان ساڵی ، 2007كه‌خه‌ڵكی سه‌رپێڵی رۆژه����ه‌اڵت ب���وون‌و بڕێك تریاكیان هێناوه بۆ ده‌ربه‌ندیخان‌و 2 كه‌سی تریان ساڵی 2008بهمادهی تریاكه‌وه گیراون كه‌بڕه‌كه‌ی 2,3غم بووه ،كه‌سێكی تریشیان ساڵی 2009 ده‌ستگیركراوه‌و تائێستا له‌زینداندایه. له‌قه‌زای كهالرو ناحیه‌كانی ،ساڵی 2008ته‌نها 6كه‌س‌و ساڵی لهساڵی 2009دا 19ك �ه‌س ده‌ستگیركراون، ئهو ماده هۆشبه‌رانه‌ی كه‌به‌م كه‌سانه گیراون ،تریاك‌و ههموو جۆرهكانی حه‌پ بوون ،ئهم 25ده‌ستگیركراوه‌ش حوكم دراون به 6مانگ‌و ساڵ‌و ساڵ‌ونیوێك. سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئاسایشی گه‌رمیانه‌وه كه‌نه‌یویست ناوی ئاشكرا بكرێت به‌ده‌ستووری وت "چه‌ند كه‌سێكیشمان له‌خانه‌قینه‌وه بۆ
لوقمان سیوه‌یلی هه‌ڵگری بڕوانامه‌ی ماسته‌ر لهماده هۆشبه‌ره‌كاندا له‌زانكۆی سلێمانی به‌ده‌ستووری وت "هه‌ندێك ل�ه‌س�ه‌رچ��اوه‌ك��ان ئ��ام��اژه ب �ه‌وه‌ده‌ك �ه‌ن ك��ه‌ئ��ه‌م ن �ه‌خ��ۆش��ی �ه س���اری���ه ،وات��ه باڵوده‌بێته‌وه‌و هه‌ر نه‌خۆشێك ده‌توانێت پێنج كهس تووش بكات ،ئهم پێنجه‌ش بۆ پێنجی تر ،واته مه‌ترسی كه‌سێك یهك بۆ بیست‌و پێنجه ،به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ژی��ن��گ�هی زی��ن��دان‌و زاڵبونی كلتووری ده‌سته‌جه‌معی‌و ویژانی جه‌معی ناو زیندان‌و گروپی هاوڕێیان‌و بارودۆخی خه‌مۆكی ناو زیندان ،بێگومان زه‌مینه سازییه‌كی له‌باره بۆ باڵوبوونه‌وه‌ی ماده‌هۆشبه‌ره‌كان". د .دان��ی��ال پسپۆڕی نه‌خۆشیه ده‌روونیه‌كان له‌نه‌خۆشخانه‌ی فێركاری سلێمانی به‌ده‌ستووری وت "من خۆم سه‌رپه‌رشتی به‌ندیخانه‌یه‌ك ده‌ك�ه‌م، ح��اڵ�ه‌ت��ی وا ه �هی �ه ل �ه‌ن��او زی��ن��دان��دا كه‌سانی تریش تووشی كێشانی ماده زیانبه‌خشه‌کان بوون".
ماده‌هۆشبه‌ره‌کان کاریگه‌ری جه‌سته‌یی‌و ده‌روونی‌و کۆمه‌اڵیه‌تی لهسهر به‌کارهێنه‌رانی داده‌نیت
هاتووه ،له‌ڕێگه‌ی ئاسایشی خۆمانه‌و‌ه له‌خانه‌قین كه‌ئیداره‌ی خانه‌قین پێی نه‌زانیوون‌و ره‌وانه‌ی ئێمه كراون". ئهو سه‌رچاوه‌ی ه وتی "ساڵی 2007 ته‌نها یهك كه‌سیان به‌ده‌ستگیركراوی بۆ ناردووین ،ساڵی 4 ، 2008كه‌سیان بۆ ناردووین‌و لهساڵی 2009ش��دا 15 كه‌س‌و ئه‌مساڵیش تائێستا 1كه‌سیان بۆ ناردووین". ب�����ه‌گ�����وێ�����ره‌ی ئ���ام���ارێ���ك���ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئاسایشی ش��اره‌زوور لهماوهی چوار ساڵی رابردوودا 18كهس به‌تۆمه‌تی به‌كارهێنان‌و بازرگانیكردن ب��ه‌م��اده‌ی ه��ۆش��ب �هرهوه له‌سنووری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌كه‌یان ده‌ستگیر كراون. سه‌رچاوه‌یه‌كی تایبهت له‌ئاسایشی ش��اره‌زوور له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ئاشكرایكرد "له‌شه‌ش ساڵی رابردوودا ئاسایشی ش��اره‌زوور توانیویه‌تی 18 كهس ده‌ستگیر بكات كه‌سه‌رجه‌میان بڕی ئهو ماده هۆشبه‌ره‌ی كه‌پێیانه‌و‌ه گ��ی��راوه دوو كیلۆو ش��ه‌ش س��ه‌دوو ن���ه‌وه‌دوو دوو گ��رام م��اده‌ی هۆشبه‌ر بووه". ئ �هو س�ه‌رچ��اوه‌ی� ه وتیشی لهناو ئهو كه‌سانه‌ی كه به‌كاریان هێناوه‌و بازرگانییان پ��ێ��وهك��ردووه كه‌سانی هه‌ڵگری ره‌گه‌زنامه‌ی ئێرانیشی تیادایه. م�لازم عه‌لی له‌ئاسایشی سۆران ده‌ڵێت ناتوانن زانیاری لهسهر مادهی هۆشبه‌ر ب���ده‌ن ب�ه‌راگ�هی��ان��دن�هك��ان، لهبهرئهوهی زانیاریه‌كانیان ره‌وان�هی به‌ڕێوه‌به‌رێتی گشتی نه‌هێشتنی مادهی هۆشبه‌ری هه‌رێم له‌هه‌ولێر كردووه. فرسه‌ت دۆڵ�ه‌م�هڕی به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی نه‌هێشتنی م��اده‌ی هۆشبه‌ر ێ ره‌زامه‌ندی له‌هه‌رێم ئاماده‌نه‌بوو به‌ب به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی ئاسایشی هه‌رێم هیچ لێدوانێك بدات. ده‌ستوور چه‌ند جارێك په‌یوه‌ندی كرد به‌عیسمه‌ت ئه‌رگوشی به‌رێوه‌به‌ری گشتی ئاسایشی هه‌رێم ،به‌اڵم وه‌اڵمی په‌یوه‌ندییه‌كه‌ی نه‌داینه‌وه. م����اده‌ی ه��ۆش��ب �ه‌ر ده‌چ��ێ��ت � ه ن��او زیندانه‌كانه‌وه
زۆربه‌ی ئهو كه‌سانه‌ی تۆمه‌تبارن به به‌كارهێنان‌و بازرگانیكردن بهماده هۆشبهرهكانهوه لهناو زیندانه‌كاندا زیندانی ده‌كرێن ،به‌رپرسانی ئاسایش‌و پۆلیس‌و پسپۆڕانی ب��واری دهروون �یو كۆمه‌اڵیه‌تیش ئاماژه بۆ ئهوه دهكهن بههۆی تێكه‌ڵبوونی زیندانیه‌کانه‌وه ماده هۆشبه‌ره‌كان لهناو زیندانیه‌كانی تردا باڵوده‌بێته‌وه. ش���وان ع �ه‌ب��دوڵ�ڵا ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ری زیندانی چاكسازی كۆمه‌اڵیه‌تی سلێمانی به‌ده‌ستووری وت "مادهی هۆشبه‌ر وه‌كو تریاك نه‌هاتووه ،به‌اڵم حه‌پ هاتووه‌ته ناوه‌وه‌ی زیندان ،ئێمه چاودێری وردمان ههیهو رۆژانه حه‌پ ده‌گرین". ش���وان ع �ه‌ب��دوڵ�ڵا وت���ی "س���زای ت��ون��دم��ان ه�هی�ه ب��ۆ ئ��هو كه‌سانه‌ی كه‌ئه‌و ج��ۆره حه‌پانه به‌كارده‌هێنن، لهو كه‌سانه‌ی كه‌تریاك به‌كارده‌هێنن، ئێستا یهك كهس كاریگه‌رییه‌كانی ئهو مادانه‌ی به‌سه‌ره‌وه ماوه ،كه‌نابێته هۆی تووشكردنی زیندانیه‌كانیتر". ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ری زیندانی چاكسازی كۆمه‌اڵیه‌تی سلێمانی وتی "زیندانییه‌كان تێكه‌اڵون ،بهپێی جۆری تاوان‌و ساڵی تاوانه‌كه زیندانییه‌كان دابه‌شبوون ،نه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌ماده‌ی هۆشبه‌ر به‌كارده‌هێنێت زیندانییه‌كه‌ی جیابێت ،لهبهرئهوهی له‌ژێر چاودێرییه‌كه‌ی وردان ،ناتوانن به‌ئاسانی ئ �هو م��ادان�ه به‌كاربهێنن‌و زیندانییه‌كانیتر تووش بكه‌ن". عه‌مید ج���ه‌الل ده‌ڵ��ێ��ت "نابێت ئ �هو زیندانیانه‌ی كه لهسهر م��اده‌ی هۆشبه‌ر ده‌ستگیرده‌كرێن ،بخرێنه ن��او زیندانییه‌كانی ت����رهوه ،ب �ه‌اڵم ئێستا ههموو زیندانییه‌كان پێكه‌وه‌ن له‌زیندانن ،ئه‌مه‌ش كاریگه‌ریی خراپی ده‌بێت لهسهر زیندانییه‌كانی ترو ره‌نگه زیندانییه‌كانی تر تووشی بهكارهێنانی ئهو مادانه بكه‌ن". لێپرسراوی به‌شی نه‌هێشتنی ماده هۆشبه‌ره‌كان له‌ئاسایشی سلێمانی وتی "چه‌ندینجار حه‌پی جۆری (ترامادۆڵ) مان به‌زیندانی گرتووه ،كه له‌ڕێگه‌ی هاوه‌ڵه‌كانیانه‌وه لهدهرهوه به‌ده‌ستیان گه‌یشتووه".
هێنانی م��اده‌ی هۆشبه‌ر كۆنترۆڵ ناكرێت تائێستا له‌سنووره‌كانی هه‌رێمی كوردستان‌و عێراقه‌وه ماده هۆشبه‌ره‌كان دێته ناو هه‌رێمی كوردستان‌و عێراقه‌وه‌‌و ناتوانرێت كۆنترۆڵ بكرێت. ع�ه‌م��ی��د ج���ه‌الل ب �ه‌رپ��رس��ی به‌شی نه‌هێشتنی ماده هۆشبه‌ره‌كان له‌ئاسایشی سلێمانی وتی "له‌ئێستادا سنووره‌كانمان كۆنترۆڵكردووه ،به‌اڵم ماده هۆشبه‌ره‌كان هه‌ر دزه ده‌كه‌نه نێو ههرێمهوه ،لهبهرئهوهی ئهوانهی بازرگانی بهو مادانه‌وه دهكهن چاوچنۆكن‌و تاكتیك‌و پالنی جۆراوجۆری ئه‌وتۆیان هه‌ی ه كه‌بتوانن ماده‌كه بهێنن ه ناو ههرێمهوه". م����والزم ئ�ه‌س��ی��ر ب �ه‌رپ��رس��ی به‌شی ق��ه‌اڵچ��ۆك��ردن��ی م���اده ه��ۆش��ب �ه‌ره‌ك��ان � ه له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پۆلیسی خانه‌قین بۆ دهس��ت��وور وت��ی "ل���ه‌دوای ساڵی 2003وه بههۆی گ��ه‌ڕان��ه‌وه‌ی ك��ورده ئاواره‌كانی ئ��ێ��ران‌و س���ه‌ردان���ی شیعه‌كانی ئ��ێ��ران ل��ه‌م��ه‌رزی م��ون��زه‌ری �هی س��ه‌ر ب �ه‌ق �ه‌زای خانه‌قین بۆ نه‌جه‌ف‌و كه‌ربه‌ال ،ئهم مادانه‌و به‌كارهێنه‌رانیان په‌یدا بوون ،جگه‌له‌وه‌ش ب�ه‌ه��ۆی كۆنتڕۆڵ نه‌كردنی بازگه‌كانی عێراق كه له‌سوریاوه ئ�هو مادان ه دێت ه به‌غداو له‌وێشه‌وه بۆ شاره‌كانی تری عێراق ده‌ڕوات". كاریگه‌رییه‌كانی مادهی هۆشبه‌ر د .دان���ی���اڵ پ��س��پ��ۆڕی نهخۆشی ه ده‌رونییه‌كان له‌نه‌خۆشخانه‌ی فێركاری سلێمانی ده‌رب����اره‌ی كاریگه‌رییه‌كانی م����اده ه��ۆش��ب��ه‌ره‌ك��ان ،وت���ی "ك �ه‌س��ی ئالوده‌بوو بهمادهی هۆشبه‌ر په‌یوه‌ندیی ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی الواز ده‌بێت ،له‌رووی جه‌سته‌یشه‌وه ك��اری��گ�ه‌ری ل�ه‌س�ه‌ر چاو و م��ێ��ش�ك‌و دڵ‌و گ���ه‌ده ه��هی��ه ،چه‌ند كهس به‌كارهێنه‌ری ب��ووه ،بووه‌ت ه هۆی له‌ده‌ستدانی چاوی ،چه‌ند كهس هه‌ی ه دڵی له‌ده‌ستداوه‌‌و جگه‌ر‌و گورچیله‌و الوازبوونی توانای سێكسی ،ل �ه‌رووی ده‌روونیشه‌و‌ه تووشی بێهۆشی‌و له‌بیرچوونه‌وه‌و دڵه‌ڕاوك ێ دهبن". *ئه‌یوب كه‌ریم ،زانا ئه‌حمه‌د ،مه‌عاز فه‌رحان ،به‌شدارییان له‌ئاماده‌كردنی ئهم راپۆرته‌دا كردووه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
فه‌ر هه‌نگ 19
رێبازه‌كانی خوێندنه‌وه‌و راڤه‌كردنی ده‌ق
به‌شی دووه‌م پۆڵ ریکۆر
ئاری عوسمان خه‌یات
یه‌كه‌م /رێبازی ده‌ره‌كی ده‌ق ئهم رێبازه ،له‌ڕێگه‌ی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ دال‌و مه‌دلوله‌كانی نێو ده‌قدا دێت‌و گرنگی به‌نووسه‌ر (خاوه‌نی ده‌ق) ده‌دات‌و كارده‌كات لهسهر راڤه‌كردنی ماهییه‌تی الی�ه‌ن�ه جیاجیاكانی ژی��ان��ی ن��ووس�ه‌ر. دواجاریش هه‌ر به‌هه‌مان كه‌ره‌سته‌وه، بڕیار لهسهر ده‌قه‌كه ده‌دات. ئه‌گه‌رچی "ناتوانین پاش ناسینی روانگه‌ی نووسه‌ر ،خۆمان بخه‌ینه جێگای ئ��هوهوه ،بۆیه شیكار بۆ ئه‌نجامی ئهم كاره‌ی دهبێ توێژینه‌وه‌یه‌كی راسته‌وخۆ له‌باره‌ی نووسه‌ره‌وه فه‌راهه‌م كات .پاش ئ��ه‌وه‌ش نابێت متمانه‌یه‌كی ئه‌وتۆمان له‌بواری زانستی ،چۆنییه‌تی بارودۆخی ژیانی نووسه‌ره‌وه ببێت ،چونكه ئهگهر هه‌توانی ئ�ه‌وه‌م��ان ب��ووای�ه ،ك�ه‌دووب��اره روانگه‌ی تایبهتی نووسه‌ر بخوڵقێنینه‌وه، ئیتر پێشگۆیی نه مانای دهب��وو و نه پێویستی .جا به‌ناچاری هه‌ركات ئهم ره‌وشته ده‌گرینه به‌ر ،به‌ته‌واوی نابێت بهتهمای ناسینی بیروبۆچوونی نووسه‌ر (دانه‌ر)بین‌و ههروهها ده‌ستمان بگاته ناسینی پله‌ی هه‌ره‌مه‌زنی ئهو)1(".. (د .له‌میا باعیشن) له (نظریات قرا‌وه النص)دا ،ئهو الیه‌نانه دهخاتهڕوو، كه‌ڕێبازی ده‌ره‌كی گرنگیان پێده‌دات ،بۆ راڤه‌كردن‌و خوێندنه‌وه‌ی ده‌ق ،كه‌ئه‌ویش بریتین لهم خااڵنه‌ی الی خواره‌وه : .1ژیانی تایبه‌تی‌‌و رووداوه‌كانی ژیانی نووسه‌ر. .2كه‌سایه‌تی‌‌و سایكۆلۆژییه‌تی نووسه‌ر. .3ئاستی رۆشنبیری‌و راده‌ی موتااڵكردنی نووسه‌ر. .4كارو به‌رهه‌مه‌كانی پێشووی نووسه‌ر. .5چۆنێتی دنیابینی‌‌و هه‌ڵوێسته سیاسی‌و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی نووسه‌ر. .6ئ���هو زه‌م��ی��ن��هو ب���ارودۆخ���ه س��ی��اس �یو رۆش��ن��ب��ی��ری‌‌و ه��ون�ه‌ری��ی�هی
لهسهردهمی ئه‌ودا به‌رقه‌را بووه. .7دابونه‌ریتی كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی‌‌و چ��ۆن��ێ��ت�یو چ�ه‌ن��دێ��ت�ی ره‌ن��گ��دان��هوهو كاریگه‌ربوونی لهسهر نووسه‌ر. .8شێوازو ستایله‌كانی نووسین‌و ئاخاوتن‌و ده‌ربڕین ،لهو سه‌رده‌مه‌ی تیایدا ژیاوه)2(.. ئه‌مانه‌و ده‌ی��ان شتی تریش هه‌ن، كه‌ڕۆڵیان ههیه له‌چۆنێتی بهرههمهێنانی ده‌قدا ،به‌وپێیه‌ی نووسه‌ری ده‌ق به‌جۆرێك له‌جۆره‌كان ده‌چێته نێو هاوكۆڵكه‌یه‌كی ئ��اوێ��زان به‌كۆمه‌ڵێك الیه‌نی ژی��ان ،كه ل��ه‌زه‌ی��ن‌و نه‌ستیدا ره‌گ داده‌ك��وت��ن‌و دواتریش له‌سیاقی ده‌قێكدا به‌ركه‌ڵك (ته‌وزیف)یان ،ده‌ك��ات .ئه‌مه‌ش مانای ئهوه ده‌گه‌یه‌نێ ،ئهم رێبازه زیاتر گرنگی بهو لێكۆڵینه‌وانه ده‌دات ،كه‌په‌یوه‌ندییان به‌الیه‌نی رووخ��س��اره‌وه ههیه ،ه�ه‌روه‌ك (ریینی وێلك) له‌یه‌كێ له‌كتێبه‌كانیدا، ئاماژهی پێكردووه. كه‌واته پاساوی الیه‌نگرانی ئهم رێبازه‌و سووربوونیان له‌سه‌ری ،ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئهو بۆچوونه‌ی كه پێیانوایه "ده‌ق دیارده‌یه‌كی شارستانییه‌و له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگه‌دا ئاوێته‌ی یه‌كتربوون ،بۆیه لێكدابڕانیان ئاسته‌مه. هه‌ر بۆنمونه ئه‌وان ده‌ڵێن" :ئه‌ده‌ب‌و ژیان یان ئه‌ده‌ب‌و كۆمه‌ڵگا ،به‌هیچ شێوهیهك ناكرێ له‌یه‌كیان جیابكه‌ینه‌وه"(.)3 كه‌واته ئهم رێبازه هه‌وڵی ئه‌وه‌مان بۆ ده‌دات ،ئ �هو ب��ارودۆخ��هی نووسه‌ر پیاتێپه‌ڕیوه‌و كاریگه‌ریی لهسهر داناوه‌و له به‌رهه‌مه‌كه‌یدا ره‌نگی داوه‌ته‌وه ،بخاته روو و شرۆڤه‌ی بكات .بۆنمونه له‌وانه‌یه نووسه‌ریك بههۆی ئه‌وه‌ی له‌بارودۆخێكی سه‌قه‌ت‌و ناهه‌موواری كۆمه‌اڵیه‌تی‌و خێزانی پڕ زه‌برو زه‌نگدا ژیاوه ،ده‌قێكی تراژیدی به‌رهه‌م بهێنێت ،كه‌ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ئهو دۆخه‌یه .هه‌ڵبه‌ت ئهم حاڵه‌ته‌ش له‌مێژووی رێباز و قوتابخانه ئه‌ده‌بییه‌كاندا ،به‌دیار ده‌كه‌وێت ،بۆ نمونه :له‌ئه‌نجامی جه‌نگی جیهانی‌و ش�ه‌ڕه ماڵوێرانكه‌ره‌كانی ئهو سه‌رده‌مه‌ی ئه‌وروپا ،چه‌ندین به‌رهه‌می ت��راژی��دی له‌قاڵبی مه‌سخه‌ره‌پێكردن‌و
گ��اڵ��ت��ه‌ج��اڕی��دا ل���ه‌الی���ه‌ن دادای�����یو سوریالییه‌كانه‌وه نووسران‌و باڵوكرانه‌وه. سارته‌ر كه به‌خاوه‌نی فه‌لسه‌فه‌ی بوونگه‌رایی ده‌ن��اس��رێ ،یه‌كێك ب��ووه له‌وانه‌ی بڕوای به‌م رێبازه‌ی ده‌ق ههبووهو قسه‌ی خۆی لهسهر كردووه. "سارته‌ر جگه له‌زمان بڕوای به‌ژیانی نووسه‌ریش ههبووه (بایۆگرافی) ،كه‌ئه‌م بۆچوونه‌ش گرنگه ،واته سارته‌ر الی وابووه چۆنیه‌تی ژیانی نووسه‌رو ئهو سه‌رده‌مه‌ی نووسه‌ری تێدا ژیاوه ،لهسهر پێكهاته‌ی ده‌ق‌و روونكردنه‌وه‌ی كاریگه‌رییه‌كانی نێو ده‌ق ،بایه‌خ‌و گرنگی تایبهتی خۆی ههیهو پێویسته سه‌رنجی بدرێتێ ،چونكه هێندێ ده‌ق لێڵی‌و پرسیارو..تێدایه ،كه‌زۆرجار خوێنه‌ر تاك ره‌هه‌ندانه مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌ك��او به‌م ئاكامه ده‌گ��ات ،كه‌ده‌قه‌كه ف��ره‌الی �ه‌ن نییهو حوكمی ی �هك الیه‌نی بهسهر ده‌ق��دا ده‌سه‌پێنێ ،به‌اڵم ئهگهر له‌هه‌ندێ ده‌قدا به‌م بۆچوونه‌ی سارته‌ره‌وه بچینه ناو ده‌قه‌كه‌وه ،نه‌ك هه‌ر بیری تاك ره‌هه‌ندانه‌و ره‌شبینی سه‌باره‌ت به‌ده‌ق ده‌گ���ۆڕدرێ ،به‌ڵكو ده‌ق له‌باری زمان‌و هێماو ماناشه‌وه چێژی تایبهت به‌خۆی ده‌به‌خشێ)4(". ئ���ه‌وه‌ی جێی سه‌رنجه ب��ۆ ئێمه، ئه‌وه‌یه كه‌دوای وردبوونه‌وه لهم رێبازه، ب��ۆم��ان ده‌رده‌ك����ه‌وێ ،ل���ه‌وه‌ی نووسه‌ر وهك كۆیله‌ی ده‌ق ته‌ماشاكراوه‌و هه‌ربه‌و ش��ێ��وه‌ی �ه‌ش ل��ێ��ی��ده‌ڕوان��رێ .ن��ووس �ه‌ر ده‌خرێته ژێر كاریگه‌ریی بونیادی ده‌قه‌وه، نه‌ك ده‌سه‌اڵتی ره‌ه��او دادوه‌ری ده‌ق، به‌ومانایه‌ی ئ�ه‌م رێبازه زیاتر جه‌خت لهسهر ناوه‌وه‌و نهێنییه‌كانی ده‌ق ده‌كات‌و به بهشێكی گرنگی داده‌نێت. "مه‌به‌ستی ئ�ه‌م رێ��ب��ازه ،گه‌یشتنه ب�ه‌دی��وی ن���اوه‌وه‌ی ده‌ق‌و په‌یامی ده‌ق له‌ڕێگه‌ی هۆكاره ده‌ره‌كییه‌كانه‌وه ،چونكه بۆچوونی الیه‌نگرانی ئهم رێبازه ئه‌وه‌یه، ك��ه‌ده‌ق له‌كۆشی كۆمه‌ڵگه‌دایه ،بۆیه له‌ڕێگه‌ی ئه‌مجۆره لێكۆڵینه‌وه‌یه‌وه گرنگی به‌ژیاننامه‌ی نووسه‌ر ده‌درێت‌و رینی ویلك ده‌ڵێت :ئه‌مجۆره لێكۆڵینه‌وه‌یه تاڕاده‌یه‌ك
هۆ و گرنگی ئه‌ده‌ب روونده‌كاته‌وه ،به‌اڵم ناتوانێت ده‌قێكی ئه‌ده‌بی به‌شێوه‌یه‌كی ته‌واوه‌تی شی بكاته‌وه"()5 له‌باره‌ی رۆڵ‌و ئه‌ركی خوێنه‌ر یان ره‌خنه‌گرو ئهوانهی بهپێی ئهم رێبازه ده‌ق ده‌خوێننه‌وه‌و هه‌ڵیده‌سه‌نگێنن ،ئه‌وا بۆ ئ �ه‌وه‌ی وزه بدرێته ده‌قه‌كه ،دهبێ رووبكرێته الیه‌نه جیاجیاكانی ده‌روونزانی، زمانناسی ،مێژووناسی و.. "راڤه‌كار لهم بواره جۆراوجۆرانه‌دا، ئه‌ركێكی دژواری ههیه .ئهویش ئه‌وه‌یه، ك �ه‌ئ �هو دهب��ێ��ت تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی دهروون����ی ،ب��ی��روڕاك��ان ،زم��ان �ی ده‌ق‌و به‌ستێنی كۆمه‌اڵیه‌تی نووسه‌ر به‌جوانی پێناسه بكات ،به‌اڵم هیچ كات ئهم هه‌له ب �ه‌ت �ه‌واوی ب��ۆی ناڕه‌خسێت‌و ناتوانێت بهسهر تایبه‌تمه‌ندییه‌كان‌و كه‌وشه‌نه‌كانی ن��اوب��راودا ،زانستییه‌كی ت�ه‌واو به‌ده‌ست بهێنێت ،له‌ئاكامدا ك��اری راڤ��هی ده‌ق ناته‌واو ده‌مێنێته‌وه‌و)6(".. الیه‌نه الوازه‌كانی رێبازی ده‌ره‌كی هیچ شتێك نییه لهجیهاندا ره‌ها بێت‌و بواری ره‌خنه‌لێگرتن‌و گومانی تێدا نه‌بێ .بهو پێیه‌ی رێژه‌ییبوونی دیارده‌و حاڵه‌كاته‌كان زیاتر بهسهر ئهو راستییه‌دا زاڵن ،كه‌واته رێبازی ده‌ره‌ك��ی ده‌قیش، بهدهر نییه لهو یاسایه .بۆیه پێمباشه لێره‌دا ،ئهو تێبینی‌و سه‌رنجانه‌ی (د .له‌میا باعیشن) بخه‌مه‌پێش چاو ،كه‌ناوبراو وهك الیه‌نی الوازی ئهم رێبازه دیاریكردوون: .1ئه‌گه‌ری ئهوه ههیه پرۆسه‌ی نووسین ،خاوه‌نی ده‌ق ناچاربكات به‌وه‌ی به‌شێوه‌یه‌كی خودئاگایی بنووسێ ،واته كاره‌كه‌ی له‌جوغزی پالندانه‌وه ده‌چێته‌وه سهر جۆرێك له(عه‌فه‌وییه‌ت) ،كه له‌وانه‌یه خ��ودی نووسه‌ریش نه‌توانێ سه‌رجه‌م ره‌هه‌نده‌كانی بدۆزێته‌وه. .2ئ��هو دی���ارده كۆمه‌اڵیه‌تییه هێماییانه ،له‌ده‌قدا به‌رجه‌سته دهبن، كه‌نووسه‌ر توانای روونكردنه‌وه‌یانی نییه، مه‌گه‌ر له‌سیاقێكی مێژوویی رۆشنبیری ئاینده‌گه‌ردا نه‌بێ ،چونكه ئه‌وجۆره دیاردانه نهێنی‌و ئاڵۆزن.
.3پێده‌چێ ه �ه‌ن��دێ بیرۆكه‌ی تایبهت له‌ئه‌نجامی بێئاگایی (ع��دم الوعی) ن��ووس �هرهوه ،بچه‌سپن بهسهر ده‌ق��دا ،بێئه‌وه‌ی مه‌به‌ست‌و سه‌رچاوه ده‌روونییه‌كانیان دیار بن. .4دیاریكردنی ئ �هو ب��ارودۆخ�ه م��ێ��ژووی��ی�هی ن��ووس �ه‌ر ده‌ق��هك��هی تێدا نووسیوه‌و به‌رهه‌میهێناوه ،ده‌بێته هۆی به‌ندكردنی بینین‌و روانینی خوێنه‌ر له‌مه‌ودایه‌كی كۆن‌و رابردوودا. .5ههموو ده‌قێك تایبه‌تمه‌ندیی خۆی ههیه ،بۆیه زۆرجار بۆی ههیه لهسهر رێ��ڕه‌وی دیاریكراو الب��دات‌و دۆخی كاتو شوێنی واقیعی خۆی تێپه‌ڕێنێ‌و توانای ئ��ه‌وه‌ی هه‌بێ دیالۆگ له‌گه‌ڵ كه‌سانی رۆشنبیری جیاوازدا دابمه‌زرێنێ)7( . سه‌رچاوه‌و په‌راوێزه‌كان: ـ .1عه‌لی ره‌زا قایمی نیا :دوو شێوه بۆ شیته‌ڵكاری ده‌ق له‌گۆشه‌نیگای شالیر ماخێر ،و.ع��ادل محه‌مه‌د پور ، چاپی یه‌كه‌م 1380ی هه‌تاویی ،تاران ،ال 14 .2د.لمیا‌و باعشن :نظریات قرا‌وه النص ،موقع (الجزیره الثقافیه) ،فجا‌وات، العدد (2008/1/7 ،)228 .3د .ئیبراهیم عه‌بدولڕه‌حمان: موحازه‌ره‌كانی قۆناغی یهكهمی به‌شی ك��وردی ،كۆلێژی پ���ه‌روه‌رده‌ی بنه‌ڕه‌تی كه‌الر2009/2008 ، .4ك���ه‌ری���م ح��ی��ك��م �ه‌ت��ی :ده‌ق خوێنه‌ری چه‌ند ره‌هه‌ندی ده‌وێ ،گۆڤاری رامان ،ژماره ( ،2009/11/5 )150ال 132 .5د .ئیبراهیم عه‌بدولڕه‌حمان: موحازه‌ره‌كانی قۆناغی یهكهمی به‌شی ك��وردی ،كۆلێژی پ���ه‌روه‌رده‌ی بنه‌ڕه‌تی كه‌الر2009/2008 ، .6چ����ارل����ز ب��ڕی��س��ل��ێ��ر ،و: عه‌بدولخالق یه‌عقووبی :ره‌خنه‌ی ئه‌ده‌بی‌و قوتابخانه‌كانی،چاپی یه‌كه‌م ،هه‌ولێر ،2002ال 18 .7د .لمیا‌و باعشن :نظریات ق��راوه النص ،موقع (الجزیره الثقافیه)، فجا‌وات ،العدد (.2008/1/7 ،)228
دوو شیعری هاشم عه‌لی وه‌یسی به‌چییه‌وه هه‌ڵواسراوی؟ ده‌‌زانم رۆح�� � ��ت ب � � �هو ش� �ی� �ع ��ران� �هوه هه‌ڵواسراوه خه‌‌م مه‌‌خۆ دهمزانی ههتا ئهو رۆژه‌‌ی ئه‌‌ستێره‌‌ی گهوره له‌‌لوتكه‌‌كان به‌‌ئه‌‌سپایی دێته‌‌ده‌‌رێ تۆ بهتهمای چیت خه‌‌م مه‌‌خۆ ئ � � � � � �هو خ�� � � � � � � � � ��ۆرهی ،ه� � ��ۆی دره‌‌وشانه‌‌وه‌‌یه ههتا ته‌‌ی بوونی رۆژو ئاوابوونی تۆ په‌‌نجه‌‌ر ه لهسهر به‌‌سته‌‌زمانی‌و كزۆڵیمان دهكاتهوه ئهویش وهك شه‌‌م ئاماژه‌‌یه پێمان ئه‌‌ڵیت وهك په‌‌روانه له‌‌غوربه‌‌تی شه‌‌ما
بمرن یان وهك بولبول هاواربكه‌‌ن پڕ به‌‌دڵ بڵێین "بولبولم په‌‌روانه نیم حه‌‌ز به‌‌سووتانم مه‌‌كه" هاوڕێم ئیسمائیل ژیان مۆسیقایه ژیان خه‌‌نده ،بزه‌‌و روانینه ئهوه بچوكی رۆحی ئێمه‌‌یه ئهوه بێ خه‌‌یاڵی خه‌‌یاڵمانه ده‌‌نا ده‌‌با بهرز بهرز بهرهو لووتكه بۆ ئاسمان بچووبایه‌‌ین له‌‌تۆ فیربووین هۆی بوونی خۆر له‌‌چیدایه له‌‌تۆ فیربووین ژیان كه‌‌شفه به‌اڵم ئێمه به‌‌چاو به‌‌گوێ به‌‌تام به‌‌بۆن بهدوای گه‌‌ڕاین
تۆ پێت گوتین بهتهمای چین شوین چی كهوتوون؟ گوێ راگرن من ده‌‌زانم كه‌‌شه‌‌و دادێ به‌‌هیوای خۆر غه‌‌رق دهبن تابه‌‌یانی خه‌‌یاڵ ده‌‌ده‌‌نه دهس بێ خه‌‌یاڵی رۆژگاری خۆر گهر ده‌‌تانه‌‌وێ به‌‌هیوابن
باش بزانن هه‌ر شتێك‌و خه‌‌نده‌‌و بزه‌‌و هه‌ناسه‌‌یه‌‌ك هێمایه‌‌كه پێمان دهڵێ: ب�ه‌س�ه ئ�ی��دی خ��ۆرگ�ی��ران�ی��ش بۆ ساتێكه خۆری دهروون ئازادبكه‌‌ن تاببینن تاببیستن تابزانن‌و تێبگه‌‌ن تاریكی رۆح بههۆی چییه له‌‌بۆ چییه.
چاوت شینه ئاسمان شێوه‌ن ئهی ژین بۆ بهردهوامی له‌كام كه‌‌شتی مه‌‌ودا بگرم بۆ چه‌‌رمه‌‌سه‌‌ری كامه شه‌پۆل دامركێنم لهبهر تیشكی وشه‌‌یه‌‌كی مان گرتووما ئوقره ناگرم
له‌‌كه‌‌نارێك له‌‌نگه‌‌ر بگره چاوت داخه ئاسمان ده‌رفه‌‌تێكه بۆفڕینی پێاڵو په‌‌یژه‌‌ی ژانی ژینی ژانگرتوومه هه‌نگاوه‌‌كان بڕ ناكه‌ن‌و لهناو گڤه‌‌ی فڕۆكهیهك خه‌‌سار دهبن چاوت له‌‌مانگه تاحه‌‌قیقه‌‌تی رووبار ده‌‌رخه‌‌ی له‌‌رووبارا شتێك داهێنی پێشكهش به‌‌رۆحی منداڵیت بكهی
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
18فه‌رهه‌نگ
ی ساراماگۆ ژیان‌و به‌رهه‌مه‌كان ئا :مسته‌فا زاهیدی
خ��ۆزی �ه دی س��ووس��ا س��ارام��اگ��ۆ José de (Sousa 16 )Saramagoی نۆڤه‌مبه‌ری 1922له‌گوندێكی بچوك " ئازینهاگا" ( )Azinhagaله 100كیلۆمه‌تری باكووری رۆژئاوای لشبۆنه ،پایته‌ختی پرتوگال له‌دایكبوو .ئازینهاگا له‌لێوار رووب��اری "ئ��ال��م��ون��دا"()Almonda دایه. ساراماگۆ ناوی گیایه‌كی كێوییه، كه‌ئه‌و كات خواردنی خه‌ڵكی هه‌ژار بوو. بنه‌ماڵه‌ی خۆزیه ساراماگۆ وه‌رزێری بێ زه‌وی بوون .باوكی خۆزیه له‌جه‌نگی یهكهمی جیهانیدا له‌سوپای فه‌ڕه‌نسا سه‌رباز بوو .باوكی خۆزیه ساڵی 1924 بڕیاریدا بۆ باشتربوونی بژێوی ژیانی دهس��ت��ب�ه‌رداری وه‌رزێ���ری‌‌و كشتوكاڵ بێت‌و له‌گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌كه‌ی كۆچیانكرد ب��ۆ پایته‌ختی پرتوگال(لشبۆنه). باوكی خۆزیه له‌لشبۆنه بوو به‌پۆلیس. لهبهرئهوهی پۆلیسبوون ته‌نها پیشه‌یه‌ك بوو كه‌پێویستی به‌خوێنده‌واری بهرز نه‌بوو و ئهگهر ته‌نها بتزانیایه بخوێنی‌‌و بنووسی‌و تۆزێكیش بیركاری بزانی ده‌تتوانی ببی به‌پۆلیس. چ�ه‌ن��د م��ان��گ دوای م��ان �ه‌وه‌ی��ان له‌لشبۆنه ،برا چوار ساڵه‌كه‌ی خۆزیه مرد .باری ژیانی بنه‌ماڵه‌ی باوكی خۆزیه دوای كۆچكردن تۆزێك باشتربوو ،به‌اڵم هیچكات به‌ته‌واوه‌تی باش نه‌بوو .خۆزیه زۆربه‌ی زۆری كاتی سه‌رده‌می منداڵی‌‌و مێرمنداڵی له‌گوند له‌گه‌ڵ ماڵی دایكی برده سهر. ساراماگۆ لهسهردهمی سه‌ره‌تاییدا قوتابییه‌كی زۆر وریاو باش بوو .كه له پۆلی دووهه‌م بوو ،بێ هیچ هه‌ڵه‌یه‌ك ده‌ینووسی‌و توانی پۆلی سێ‌و چواری سه‌ره‌تایی پێكهوه بخوێنێت .دوای ئهم ماوه ساراماگۆ رۆیشته قوتابخانه‌یه‌كی ناوه‌ندی كه‌زمانی تێدا ده‌وت��رای�هوه. ساڵی یهكهمی خوێندن خۆزیه زۆر سه‌ركه‌وتوو ب��وو .لهساڵی دووهه‌مدا هه‌رچه‌ن نمره‌كانی وهك ساڵی پێشتر نه‌بوو ،ب�ه‌اڵم له‌باری كه‌سایه‌تییه‌وه مامۆستاكان زۆری��ان خۆشده‌ویست‌و له‌ته‌مه‌نی 12ساڵیدا وهك خه‌زێنه‌داری یه‌كێتی قوتابییان هه‌ڵبژێردرا. هه‌ر ئهو ساڵه دایك‌و باوكی بهو قه‌ناعه‌ته گه‌یشتن كه بههۆی كێشهی ئابووری‌‌و باری ماڵیه‌وه ناتوانن تێچووی خوێندنی خۆزیه دابین بكه‌ن .هه‌ر بۆیه ناردیانه خوێندنگه‌یه‌كی ته‌كنیكی. خۆزیه 5ساڵ له‌وێ خوێندی بۆئه‌وه‌ی ببێت به‌میكانیك ،به‌اڵم له‌به‌ختی ئه‌ودا، ئهو كات ،هه‌رچه‌ن ههموو ئهو وانانه‌ی ده‌وترانه‌وه هه‌موویان ته‌كنیكی بوون، به‌اڵم زمانی فه‌ره‌نسیش ده‌وترایه‌وه. خۆزیه له‌ته‌مه‌نی 13یان 14ساڵیدا بوو كه‌سه‌ره‌نجام بنه‌ماڵه‌ی توانیان خانوویه‌كی بچوك بكڕن‌و بڕۆنه ماڵی خۆیان .ئهم خانووه زۆر بچوك بوو و چه‌ن خێزانێكی تریشی تێدا بوو .لهبهر ئه‌وه‌ی خۆزیه له‌ماڵه‌وه كتێبی نه‌بوو (خۆزیه له‌ته‌مه‌نی 19ساڵیدا بوو كه به‌پاره‌یه‌ك كه له‌هاوڕێیه‌كی قه‌رزكردبوو كتێبێكی كڕی ).ته‌نها شتێك كه‌ده‌القه‌ی خوێندنی ئ��ه‌ده‌ب��ی ب����ه‌رووی ئ��ه‌ودا ده‌كرده‌وه ،كتێبه‌كانی زمانی پرتوگالی ب��وو ،به‌شیعره هه‌ڵبژێردراوه‌كانیان. ته‌نانه‌ت چه‌ندین ساڵ دوای مه‌رگیشی سه‌ره‌ڕای تێپه‌ڕبوونی كات ،خۆزیه ئهو شیعرانه‌ی هه‌ر له‌به‌ربوو. دوای ته‌واوكردنی خوێندن ،ماوه‌ی دوو س��اڵ وهك میكانیك كاریكرد. ئهو كات ،لهكاتی بێكارییداو ئێواران
ساراماگۆ دووجار له‌سه‌ركار ده‌ركراو ی ی ئهوه ئهگهر ی كه‌پیشه‌یه‌ك نوێ بدۆزێته‌و ه زۆر كه‌مبوو
ساراماگۆ ،سه‌ردانی كتێبخانه‌ی گشتی شاری تا ساڵی 1981لهم كاره به‌رده‌وامبوو. لشبۆنه‌ی ده‌كردو خه‌ریكی خوێندنه‌وه ل��ه‌م م���اوه‌دا ب�هره�ه‌م�ی ژم��اره‌ی�هك�ی ده‌بوو .ساراماگۆ ساڵی 1944بۆ جاری زۆر له‌نووسه‌ران لهوانه ،تۆلستۆی، یه‌كه‌م له‌گه‌ڵ "ئیلدا ری���س"( Ildaمۆپاسان ،جین كاسۆ ،بۆدلێر ،نیكۆس )Reisك���ه‌دوات���ر ب���وو به‌یه‌كێك پۆالنتزاس ،هێگل و ...ی وه‌رگێڕایه‌وه له‌هونه‌رمه‌نده دی��اره‌ك��ان�ی پرتوگال سهر زمانی پرتوگالی .له‌مانگی ئایار زه‌ماوه‌ندی كرد .ساڵی 1947ته‌نها 1967هوه تاتشرینی یهكهمی 1968 منداڵه‌كه‌ی "ڤیۆالنته" ( )Violanteهاوكات له‌چه‌ن شوێن وتاری ره‌خنه‌ی له‌دایكبوو .هه‌ر ئهو ساڵه‌و له‌ته‌مه‌نی ئه‌ده‌بی ب�ڵاوده‌ك��ردهوه .سالێ 1966 25ساڵیدا یه‌كه‌م رۆمانی خۆی به‌ناوی خۆزیه له‌ته‌مه‌نی 44ساڵیدا كتێبی سه‌رزه‌مینی ت��اوان ( The Landشیعری ()Possible Poems )of Sinباڵوكرده‌وه .هه‌رچه‌ن خۆی ب�ڵاوك��ردهوهو ئه‌مه گ�ه‌ڕان�هوه بوو بۆ ن���اوی رۆم��ان �هك �هی ن��اب��وو په‌نجه‌ره جیهانی ئه‌ده‌بی پرتوگالی . ( ،)The Widowب�ه‌اڵم لهالیهن ساڵی 1970دیوانه شیعرێكی به‌ناو ن��اوه‌ن��دی ب�ڵاوك��ه‌ره‌وه‌وه بهمهبهستی "ره‌نگه خۆشحاڵی" (Probably فرۆشی زی��ات��رو راكێشانی سه‌رنجی )Joyب�ڵ�اوک���ردهوهو م��اوه‌ی�هك دوات��ر زی��ات��ری خ��وێ��ن�ه‌ران ،ن��اوه‌ك �هی گ��ۆڕا له‌ساڵه‌كانی 1971و 1973لهم دونیایه‌و به‌سه‌رزه‌مینیك له‌تاوان. ئه‌ویتر (From this World ه �ه‌ر ل �هو س �ه‌رده‌م �ه‌دا رۆمانیكی )and the Otherو جانتای رێبوار تری به‌ناو "ن��ووری ئاسمان" ( )Traveller's Baggage( Theی )Skylightنووسی كه تائێستا ب�ڵاوك��ردهوه .ساڵی 1970له‌ژنه‌كه‌ی ب�ڵ�اون���ه‌ب���ووه‌ت���هوه .ه���ه‌ر ئ���هو ك��ات ئیلدا جیابوه‌وه‌و دواتر له‌گه‌ڵ ئیزابل ده‌ستیكرد به‌نووسینی رۆمانێكی تر دوو ن��ۆب��رگ��ا (Isabel da ب �ه‌ن��او ( )Nóbrega )Honey and Gallژنه نووسه‌ری پرتوگالی كه‌هیچكات ته‌واو نه‌بوو و ته‌نها چه‌ند پێوه‌ندی گرت هه‌ر چه‌ن ئهم پێوه‌ندییه الپه‌ڕه‌ی نووسی .ئهویش لهبهر ئهوه زه‌ماوه‌ندكردنی ئهم دوو نووسه‌ره‌ی لێ بوو ،ساراماگۆ خۆی ئهو كات وازی نه‌كه‌وته‌وه .لهساڵی 1971دا ناوه‌ندی له‌نووسین هێنا .بۆ ماوه‌ی 19ساڵ ،باڵوكه‌ره‌وه‌ی به‌جێهێشت‌و له‌رۆژنامه‌ی واته ساڵی 1966كه ( Possibleئێوارانی "دیاریۆ دی لیسبوا (Diário )Poemsب�ڵ�اوك���ردهوه ،ساراماگۆ )de Lisboaده‌ستیكرد بهكار. دوورب��وو له‌پانتای ئه‌ده‌بی پرتوگال .ساراماگۆ ساڵی 1974نووسراوه‌كانی به‌هۆكاری سیاسی ساراماگۆ ساڵی خ��ۆی به‌ناوی "ب��اوه‌ڕه‌ك��ان�ی دی ئێل 1949ل �ه‌س �ه‌ر ك��ار ده‌رك����را ،ب �ه‌اڵم ه��اد" (The Opinions the ب �ه‌ه��ۆی مامۆستایه‌كی س �ه‌رده‌م �ی )DL Hadب�ڵاوك��ردهوه .كه‌باس ن��اوه‌ن��دی��ی �هوه س��اڵ �ی 1950توانی ل �ه‌م��ێ��ژووی راب�����ردووی دیكتاتۆری له‌ناوه‌ندی باڵوكراوه‌ی "ستۆدیۆز كۆر" پ��رت��وگ��ال ده‌ك���ات .ئ��هو حكوومه‌ته ()Estúdios Corدابمه‌زرێت .به‌م دیكتاتۆرییه‌ی كه له‌مانگی ئاپریلی شێوه‌یه جارێكیتر ساراماگۆ گه‌ڕایه‌وه بۆ 1975دا بههۆی ش��ۆڕش �هوه رووخ��ا. دونیای وشه ،به‌اڵم نه‌ك وهك نووسه‌ر .ساراماگۆ ساڵی ،1975وهك جێگری ئه‌مه دونیایه‌ك بوو كه له‌مێژوو بوو س�ه‌رن��ووس�ه‌ری رۆژن��ام �هی به‌یانیانی جێی هێشتبوو .پیشه تازه‌كه‌ی ئهو "دیاریۆ دی نوتیسیا" (Diário de ده‌رفه‌ته‌ی بۆ ده‌خولقاند ژماره‌یه‌كی )Nóticiasده‌ستیكرد به‌كاركردن، زۆر له‌نووسه‌ره دیاره‌كانی ئهو كاتی ب���ه‌اڵم له‌مانگی تشرینی یهكهمی پرتوگال بناسێت .لهساڵی 1955هوه هه‌مان ئ �هو س��اڵ�ه‌دا بههۆی ب��اوه‌ڕه بۆئه‌وه‌ی داهاتێكی زیاتر به‌ده‌ستبێنیت سیاسییه‌كانییه‌وه‌و ئه‌نجامه‌كانی پاش بۆ بژیوی ژیانی بنه‌ماڵه‌كه‌ی ،ههروهها شۆڕش ،ئهم پیشه‌یه‌ی له‌ده‌ستدا. لهبهرئهوهی خۆشی كاری وه‌رگێڕانی كتێبی "ساڵی The( "1993 پێخۆش بوو .ده‌ستیكرد به‌وه‌رگێڕان‌و )1993 Year ofو كۆمه‌ڵه وتاری
س��ی��اس��ی ل��ه‌ژێ��ر ن���اوی "ن��ۆت �هك��ان" (The Gospel According ( )Notesدوو كتێبن كه‌ئاماژه‌ن )to Jesus Christخه‌اڵتی به‌م سه‌رده‌مه .كتێبی "ساڵی "1993ئه‌ده‌بی ئه‌وروپا وه‌ربگرێت .بیانووی ك�ه شیعرێكی درێ���ژه ساڵی 1975ده‌وڵه‌تی پرتوگال ئ �هوه بوو كه‌ئه‌م باڵوبووه‌وه‌و ژماره‌یه‌ك له‌ره‌خنه‌گران رۆم��ان��ه س��ووك��ای�ه‌ت��ی��ی�ه ب��ه‌ب��اوه‌ڕی وهك سه‌ره‌تایه‌كیان زانی ئهو كارانه‌ی كاسۆلیكه‌كان .نووسینی ئهم ڕۆمانه ك��ه‌دوو س��اڵ دوات��ر به‌چاپی رۆمانی ن��اڕه‌زای�ه‌ت�ی زۆری لێكه‌وته‌وه‌و هه‌ر "كلتووری شێوه‌كاری‌‌و خۆشنووسی بۆیه ساراماگۆو ژن�هك�هی ،كه‌ساڵی ( 1988 Manual of Painting andزه‌ماوه‌ندیان كردبوو ،شوێنی )Calligraphyده‌ستیپێكرد .ژیانی خۆیان گواسته‌وه بۆ دوورگه‌ی ()Lanzarote "نۆته‌كان" ئهو وتارانه بوون كه لهو "الن����زاروت����ه" رۆژنامه‌یدا كه‌وه‌ك جێگری سه‌رنووسه‌ری له‌كۆمه‌ڵه دوورگ �هی كه‌ناریی له‌واڵتی ئیسپانیا. ئیشی تێدا ده‌كرد باڵوبووه‌وه. س����ارام����اگ����ۆ س���اڵ���ی 1993 س��ارام��اگ��ۆ دووج����ار ل�ه‌س�ه‌رك��ار ده‌ركراو ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ی كه‌پیشه‌یه‌كی ده‌ستیكرد به‌رۆژمێرنووسێك به‌ناو ن��وێ ب��دۆزێ��ت�هوه زۆر كه‌مبوو .ئهم ()Lanzarote Diariesكه زیاتر دۆخ��هو ب��اری سیاسی پرتوگال بوو له 5به‌رگی لێ باڵوبووه‌ته‌وه. ساراماگۆ له‌ته‌مه‌نی 73ساڵیدا بههۆی ئه‌وه‌ی ساراماگۆ ژیانی خۆی بۆ نووسین ته‌رخان بكات .ئێستا كاتی رۆم��ان�ی ك��وێ��ڕی ()Blindness ئهوه بوو بزانێت وهك نووسه‌رێك تا نووسی كه‌ئه‌م رۆمانه خه‌اڵتی نۆبلی چه‌ن سه‌ركه‌وتوو ده‌بێت‌و چی ههیه بۆ ئه‌ده‌بیاتی لهساڵی 1998وه‌رگ��رت. ی "ههموو ناوه‌كان(All دوات��ر رۆمان وتن؟ ساڵی 1978كۆمه‌ڵه چیرۆكێكی )the Namesی لهساڵی 1997 ب���ه‌ن���او ( )Quasi objectباڵوكرده‌وه س��ارام��اگ��ۆ س��اڵ �ی 1995ب��وو باڵوكرده‌وه‌و ساڵی 1979شانۆنامه‌یه‌كی به ن��او "ش��هو" ب�ڵاوك��ردهوه .ساڵی ب �ه‌ب��راوه‌ی خه‌اڵتی "ك��ام��ۆ" و ساڵی 1980دهس��ت��ك��ی��رد ب�ه‌ن��ووس��ی��ن�ی 1998له‌ته‌مه‌نی 76ساڵیدا خه‌اڵتی رۆمانی "هه‌ستان ل �ه‌زه‌وی" ( risenنوبڵی ئه‌ده‌بیاتی ب��ردهوه .ساراماگۆ )from the groundكه‌دواتر له‌زاری میوانداری فڕۆكهیهك هه‌واڵی شێوهی گێڕانه‌وه‌ی ئهم رۆمانه بوو ئ���ه‌وه‌ی بیست ك��ه‌ب��ووه ب��ه‌ب��راوه‌ی خه‌اڵتی نوبڵ ئهو كاته‌ی له‌پیشانگه‌ی به‌تایبه‌تمه‌ندی گێڕانه‌وه‌ی ساراماگۆ. جگه له‌نووسینی چه‌ن شانۆنامه ،فرانكفۆرته‌وه ده‌گه‌ڕایه‌وه بۆ مه‌درید بۆ به‌درێژایی ده‌ی �هی ،1980سه‌رقاڵی الی خێزانه‌ك هی .ئه‌مه یه‌كه‌م جاربوو نووسین ب��وو ،رۆمانه‌كانی "بالتازارو ئه‌ده‌بی پرتوگال ،خه‌اڵتی نوبڵ بباته‌وه. س��ارام��اگ��ۆ ساڵی 2000رۆمانی ب��ل��ی��م��ۆن��دا" (Baltazar and )Blimundaل�ه‌س��اڵ�ی ،1982ئه‌شكه‌وت‌و سالال 2005شانۆنامه‌ی ساڵهاتی م��ردن��ی ری��ك��اردۆ ریش "دون جیوانی" ب�ڵاوك��ردهوه .ساڵی ( 2005 The Year of the Deathرۆم��ان�ی "م�هرگ�ی ب���هردهوام"ی )of Ricardo Reisله ساڵی ب�ڵ�اوك���ردهوه .ئ��ه‌م رۆم��ان �ه ه��اوك��ات )The Stone Raft( ،1984ل�ه‌واڵت�هك��ان�ی پ��رت��وگ��ال ،ئیسپانیا، له ساڵی 1986و "مێژووی گه‌مارۆی به‌ڕازیل ،ئه‌رجه‌‌نتین ،مه‌كسیك‌و ئیتاڵیا لشبۆنه" ( The History of theباڵوبووه‌وه .ههروهها ساراماگۆ خاوه‌نی )Siege of Lisbonلهساڵی كۆمه‌ڵێك به‌رهه‌می تره لهوانه ،بینایی، 1989له‌به‌رهه‌مه دیاره‌كانی ساراماگۆن بهرهو دوورگه‌ی نه‌ناسراوه. ساراماگۆ تادواساته‌كانی ژیانی هه‌ر لهم ده‌یه‌دا. ساڵی 1993ده‌وڵه‌تی پرتوگاڵ له‌نووسین به‌رده‌وامبوو و سه‌ره‌نجام ناڕه‌زایه‌تی ده‌رب��ڕی ب��ه‌وه‌ی رۆمانی رۆژی هه‌ینی 18ی حوزه‌یران له‌ته‌مه‌نی "ئینجیل به‌گێڕانه‌وه‌ی عیسایی مه‌سیح" 87ساڵیدا ماڵئاوایی له‌ژیان كرد.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)37چوارشه‌ممه2010/6/23 ،
ی پێنجه‌م ـ به‌رامبه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پهروهرده 0533184771 ی میران ـ نهۆم ی سالم ،ته‌الر ی كوردستان ،سلێمانی ـ شاڕێ هه‌رێم
ی سول ی تێلیگراف خاوه‌نی ئیمتیاز :كۆمپانیا
سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن :ئیدریس عومه‌ر info@destur.net - 0533187811
i n f o @ d e s t u r. n e t
جێگری سه‌رنووسه‌ر :وریا حه‌مه‌تاهیر سکرتێری نووسین :شۆڕش خالید به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ریی :لوقمان عومه‌ر
به‌‌یان عه‌‌زیزی*
چه‌‌كه‌‌كان بۆ هه‌ڵه‌‌بجه‌‌یه‌‌كیتر ئاماده‌‌ن
باڵوکرایه‌وه
لهسهرهتای ئهم هه‌‌فته‌‌یه‌‌دا ،هه‌‌واڵێك باسی لهوهكرد ،كه‌‌كۆنسوڵی ئه‌ڵمانیا ئ��ام��اژهی ب��ه‌‌وه‌‌داوه‌‌ل��هك��ات��ی دهس �ه‌اڵت��ی س��هدام��دا ،ئهو ئامێره كیمیاییانه‌ی كه به‌‌كاربران‌و كارهساتی ههڵهبجهو ههروهها سه‌‌رده‌‌شتییان لێكه‌‌وته‌‌وه ،له‌‌ئه‌وروپاوه هه‌‌نارده‌‌ی عێراق كرابوون‌و لهو باره‌‌وه‌‌نیگه‌رانیی خۆی راگهیاند .جیا لهوهش نزیك بهیهك ملیۆن دۆالر تهرخانكراوه بۆ چارهسهركردنی نه‌‌خۆشییه‌‌كان‌و شوێنه‌واره‌كانی چهكی كیمیایی لهسهر جه‌‌سته‌‌و رۆحی قوربانییه‌‌كان. بۆچی واڵتانی ئه‌وروپی كه‌‌الیه‌‌نگرانی مافی مرۆڤن ،بازرگانیی مه‌‌رگ دهكهن؟ ئهگهر جیهان دابه‌‌شبكه‌‌ین بهسهر دوو به‌‌شدا كه له‌‌شه‌‌ڕ یان له‌‌ئاشتییدا دهژی��ن ،بهداخهوه كه‌‌زۆرێك له‌‌ناوچه‌‌كان دهكهونه ناو ئ��اگ��رهوه .ب���هردهوام سێ خاڵی گرنگ لهههر شه‌‌ڕێكدا ئاماده‌‌یه، كه‌‌بریتیین له‌‌شه‌‌ڕكاره‌‌كان‌و ئهوانهی شه‌‌ڕده‌‌كه‌‌ن ،ئامێرهكانی شه‌‌ڕو شوێنی شه‌‌ڕه‌‌كان .لهسهرهتای مێژووی مرۆڤه‌‌وه تائێستا ،ههرگیز شهڕ رانه‌‌وه‌‌ستاوه‌‌و به‌‌بچوكبوونه‌‌وه‌‌ی شوێنی شه‌‌ڕه‌‌كان‌و به‌‌رته‌‌سكبوونی جوگرافیاكه‌‌یانه‌‌وه ،ئامێرهكانی شهڕ مۆدێرنتر بوون‌و كاریگه‌‌رییه‌‌كه‌‌یان كوشنده‌‌تر بووه .بازرگانیی ئامێرهكانی مه‌‌رگیش ،دووهمین بازرگانی پڕ قازانجی دنیایه ،به‌اڵم هه‌‌میشه سه‌‌ربازه‌‌كان له‌دوو سه‌‌نگه‌‌ری به‌‌رامبه‌‌ردا شه‌‌ڕناكه‌‌ن‌و هه‌‌ندێجار خه‌ڵكی مهدهنیو بێتاوان ده‌‌بنه قوربانی‌و ئامێرهكانی شهڕ شێوه‌و شێوازیان ده‌‌گۆڕێت‌و ده‌‌بنه چهكی كیمیایی‌و بهمهبهستی جینۆسایید یان كۆمه‌ڵكوژی‌و سڕینه‌‌وه‌‌ی خه‌ڵكی ئاسایی بهكار ده‌‌هێنرێن. مێژووی چه‌‌كه‌‌كیمیاییه‌‌كان لهسهردهمی كۆندا یهكهمین ئامێره كیمیاییه‌‌كان بریتیبوون لهو تیرو شمشێرانه‌‌ی ژه‌‌هراویی ده‌‌كران .مێژوونووسان باس لهوه دهكهن كه‌‌یه‌‌كه‌‌مین ئامێره ژه‌‌هراوییه‌‌كان لهشهڕی پێلێرپۆنزی له‌‌یۆناندا كه‌‌هه‌‌تا 431به‌‌كاربرا .له‌‌وێدا دووكه‌ڵی مادهی ئارسێنیك وهك چهك كه‌ڵكی لێوه‌‌رگیراو خه‌ڵكی مه‌‌ده‌‌نییان به‌‌وه‌‌ده‌‌خنكاند .به‌‌هه‌‌رحاڵ ههتا شهڕی یهكهمی جیهانی كه لهبهلجیكا چهكی كیمیایی به‌‌كاربرا ،ئهوانه وهك رێگه‌‌كانی شهڕ ئاماژهی پێدهدرێت .لهبهلجیكا 90ههزار كهس كوژران‌و نزیك به‌‌ملیۆنێك بریندارو نهخۆشی لێكه‌‌وته‌‌وه .تاده‌‌ستپێكردنی شهڕی دووهمی جیهانی ،ته‌‌كنه‌لۆجیای دروستكردنی پێشكه‌‌وتووترین چه‌‌كه‌‌كانی كیمیایی په‌‌ره‌‌یسه‌‌ند ،بهتایبهت دووبه‌‌ره‌ی هێزی ئهوكات، واته یهكێتیی سۆڤیه‌‌ت‌و ئه‌مه‌ریكا دهیان ههزار تۆ‌ن مادهی كیمیاییان به‌‌رهه‌‌مهێنا .لهكاتی ش��هڕی 8ساڵه‌‌ی ئێران‌و عێراقیشدا زۆرێك له‌واڵتان كه‌‌به‌‌جۆرێك لهو ته‌‌كنه‌لۆجیا‌یه خاوهن قازانج بوون ،لهههموو ئهو سااڵنه‌‌دا چهكی كیمیاییان به‌‌سه‌‌دام ده‌‌فرۆشت ،كه‌‌له‌‌كاتی شه‌‌ڕدا دژ به‌‌سه‌‌ربازه ئێرانییه‌‌كان به‌‌كارهێنرا ،ههروهها به‌‌ترسناكترین شێوه، له‌‌هه‌ڵه‌‌بجه بووه‌‌هۆی مه‌‌رگی هه‌‌زاران كهس. كۆنوانسیۆنی سڕینه‌‌وه‌‌ی چه‌‌كه‌‌كیمیاییه‌‌كان له‌یاساكانی نێونه‌‌ته‌‌وه‌‌یدا ،بهدهر لهو یاسایانه‌‌ی تایبهت به‌‌شه‌‌ڕه جیاوازه‌‌كان دانراون‌و پێیانده‌‌وترێت مافهكانی شهڕ ،بهشێكی گرنگ تایبهت به‌‌چه‌‌كه‌‌كیمیاییه‌‌كان داڕێژراوه .یه‌‌كه‌‌مینجار رێككه‌‌وتننامه‌‌ی نێوان فهڕهنساو ئه‌ڵمانیا ساڵی 1672باسی له‌‌وه‌‌كردووه ،كه‌‌به‌‌كارهێنانی ئامێره كیمیاییه‌‌كان دهبێ بنبڕبكرێت. پ��اش��ان كۆنوانسیۆنی برۆكسل ب��ۆ ی��اس��او رێساكانی شهڕ لهساڵی1874دا كه‌ڵكوه‌‌رگرتن لهمادهی ژه‌‌ه��راوی بهههر شێوهیهك ره‌‌ف��زك��ردهوه ،ب��ه‌اڵم ئه‌‌مانه نه‌‌بوونه ه��ۆی به‌‌كارنه‌‌هێنانی ئهو چه‌‌كه‌‌كیمیاییانه له‌‌شه‌‌ڕه جیهانییه‌‌كاندا .بۆ سێیه‌‌مینجار پاش شهڕی یهكهمی جیهانی ،له‌‌پرۆتۆكۆلی1925دا له‌‌جنێڤ دیسان جه‌‌ختكرایه سهر به‌‌كارنه‌‌هێنانی چهكی كیمیایی‌و باكتێریۆلۆژیك ،به‌اڵم ئاماژه‌‌به‌‌وه ن��ه‌‌دراب��وو ،كه‌‌دروستكردن‌و ته‌‌كنۆلۆجیای ئهو چه‌‌كانه‌‌ش تاوانه. لهساڵی1972دا كۆمیتهی بنبڕكردنی چهكی كیمیایی ،كه‌‌پاشان بوو به‌‌كۆنفرانس ،ههموو رێككه‌‌وتننامه‌‌و تاوتوێكردنه‌‌كانی پهیوهندیدار بهو چه‌‌كانه‌‌ی باسكرد ،به‌اڵم پهسهندكردنی كۆنوانسیۆن‌و واژۆكردنی لهالیهن واڵتانی جیهانه‌‌وه‌‌ساڵ درێژهی كێشاو ئیتر كارهساتی ههڵهبجه روویدابوو .لهم كاته‌‌دا كارگه گه‌‌وره‌‌كانی وه‌‌به‌‌رهێنانی چهكی كیمیایی، یهك بهیهك هاتنه‌‌ریزی كۆنوانسیۆنی شه‌‌رمه‌‌زاركردنی بهكارهێنانی چه‌‌كه‌‌كیمیایی‌و بایۆلۆجیه‌‌كانه‌‌وه3 .ی سێپته‌مبه‌ری 1992له‌‌پاریس كۆنوانسیۆن (الزم االجرا) كرا .ئهو ده‌‌قه‌‌پێشه‌‌كییه‌‌ك 24 ،ماده‌‌و 3 په‌‌راوێزی ههیهو مه‌‌به‌‌سته‌‌كه‌‌ی سڕینه‌‌وه‌‌ی ته‌واوی ههموو چه‌‌كه‌‌كیمیایی‌و بایۆلۆجیه‌‌كانه ،له‌به‌‌رهه‌‌مهێنانیانه‌‌وه تا گواستنهوهو به‌‌كاربردنیان تاوانێكی گه‌‌وره‌‌یه‌‌و له‌‌دادگای نێونه‌‌ته‌‌وه‌‌یی الهایدا ده‌‌كرێ بخرێته‌‌به‌‌ر لێكۆڵینه‌‌وه‌‌و سزادانی قورس. OPCW ئهم رێكخراوه تایبه‌‌تكراوه بۆ به‌‌دواچوونی ئهو كۆنوانسیۆنه‌‌و سااڵنه به‌‌بودجه‌‌یه‌‌كی زۆره‌‌وه لیستێك لهو ماده كیمیایی‌و كه‌‌ره‌‌ستانه دهخاتهڕوو ،كه‌‌گومانی دروستكردنی چهكی كیمیایی لهوانه لهئارادا بێت 41 .واڵتی جیهان له‌‌وێدا ئه‌‌ندامیان ههیه. دیسان مه‌‌رگ بهههموو ئهو باسانه‌‌وه دهب��ێ ئهم راستییه فه‌‌رامۆشنه‌‌كه‌‌ین، كه‌‌به‌‌هیچ شێوهیهك دروستكردنی ههموو جۆرهكانی چهك لهجیهاندا رانه‌‌وه‌‌ستاوه‌‌و بهردهوام سااڵنه ئامێری ترسێنه‌‌رتر بهنرخێكی زیاتره‌‌وه به‌‌رهه‌‌مده‌‌هێنرێن .بهپێی راپۆرتی رێكخراوی سێپریس له‌‌ئه‌مه‌ریكا، ئاماری فرۆشتن‌و كڕینی چهكی شهڕ لهههموو جۆره‌‌كانیدا ،لهماوهی 2002تا 2006دا گه‌‌شه‌‌یه‌‌كی له %50كردووهو واڵتانی یهكێتیی ئه‌وروپا له %30له‌‌قازانجی هه‌‌نارده‌‌ی چهكی جیهانیان به‌‌ده‌‌سته‌‌وه‌‌یه .رۆژهه‌اڵتی ناوه‌‌ڕاستیش به‌‌واڵته‌‌كانیه‌‌وه سه‌‌نته‌‌ری شه‌‌ڕه به‌‌رده‌‌وامه‌‌كانه‌‌و دیاره شوێنی قازانجكردنی ههموو كارگه‌‌كانی بهرههمهێنانی مه‌‌رگه‌‌و شوێنی كڕین‌و پاشه‌‌كه‌‌وتكردنی ئهم چه‌‌كانه‌‌شه .پاشه‌‌كه‌‌وتكردنی نوێترین ئامێرهكانی م��هرگ ،واده‌‌ك��ات ئێمه له‌‌جیهانێكی بێمتمانه‌‌دا بژین‌و كابووسی ههڵهبجه ببینین. * ماجستێری مافی نێونه‌‌ته‌‌وه‌‌یی