39
چوارشه‌ممه 2010/7/7 ( )20الپه‌ڕ‌ه نرخ ( )1000دیناره رۆژنامه‌یه‌کی سياسى گشتییه ،هه‌فتان ه کۆمپانیای سولى تێلیگراف ده‌ریده‌کات
ی بودج ه موحافیزكارێت دروستكردوو ه بۆ حیزبه ئیسالمییه‌كان ل7
w w w. d e s t u r. n e t
ده‌ستوور ورده‌كاری رێكخستنه‌كانی گۆڕان باڵوده‌كاته‌وه سه‌ركردایه‌تی پارێزگاكانی بزووتنه‌وه‌ك ه زۆرینه‌یان له‌باڵی ریفۆرم ده‌بن تایبه‌ت به‌ده‌ستوور ده‌ستوور وردهك��اری رێكخستنه‌كانی گۆڕان له‌پارێزگاو قه‌زاو ناحییه‌كاندا باڵوده‌كاته‌وه‌‌و بهپێی ئهو زانیاریانه‌ی دهس�����ت دهس����ت����وور ك���هوت���ووه، به‌شێكی زۆری سه‌ركرده‌كانی باڵی ریفۆرم ،سه‌ركردایه‌تی پارێزگاكانی بزووتنه‌وه‌كه ده‌كه‌ن‌و به‌شێكی كه‌می ئهوانهی به‌گۆڕانخوازه‌كان ناسێنراون، له‌سه‌ركردایه‌تی بزووتنه‌وه‌كه‌دا ده‌بن. بهپێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور، بزووتنه‌وه‌ی گ��ۆڕان لهسهر بنه‌مای ناوه‌نده‌كانی ده‌نگدانی كۆمسیۆنی ب��ااڵی سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كان، رێكخستنه‌كانی خ��ۆی داده‌ن��ێ �ت‌و له‌هه‌موو قه‌زایه‌كیشدا باره‌گایه‌ك ده‌كاته‌وه. س���هرچ���اوهی���هك���ی ئ���اگ���ادار له‌رێكخستنه‌كانی ئهو بزووتنه‌وه‌یه، به‌ده‌ستووری وت “قه‌زای مه‌ڵبه‌ندی س��ل��ێ��م��ان�ی ی���هك ب���اره‌گ���ای ت��ێ��دا ده‌بێت‌و دابه‌شده‌بێت بۆ 21بازنه، ه �هرب��ازن �هی �هك له‌چه‌ند گه‌ڕه‌كێك پێكدێت‌و لیژنه‌یه‌كی 14كه‌سی كاری تێداده‌كات‌و یه‌ك كه‌س وهك سه‌رۆكی لیژنه‌كه ده‌ستنیشانده‌كرێت”. ده‌ستوور زانیویه‌تی بزووتنه‌وه‌ی گ��ۆڕان له‌هه‌ر قه‌زایه‌كدا باره‌گایه‌ك ده‌كاته‌وه‌‌و بهو پێیه‌ش له‌پارێزگای سلێمانی ب��زووت��ن �ه‌وه‌ی گ���ۆڕان 16 باره‌گای سهرهكی ده‌كاته‌وه‌‌و لهوێوه
لڤین شه‌ڕ بۆ یه‌كگرتوو دهكات
سهرپهرشتی بازنه‌كان دهكرێت لهناو قه‌زاو ناحیه‌كاندا. ههروهها وتی “بۆ پارێزگاكانیتریش به‌هه‌مان شێوه دهبێت ،به‌تایبه‌ت ل �هس��ل��ێ��م��ان �یو ده����ۆك‌و ه �ه‌ول��ێ �ر‌و كهركوك”. محه‌مه‌د تۆفیق ره‌حیم وته‌بێژی ب��زووت��ن�ه‌وه‌ی گ��ۆڕان له‌لێدوانێكیدا به‌ده‌ستووری وت “له‌ئێستادا ناتوانین باس له‌شێوازی خۆڕێكخستنه‌وه‌كه ب��ك �هی��ن ت��ا ت��ه‌واون��هب��ێ��ت ،ب��ه‌اڵم
ئ �هو ك�هس��ان�هی ه �هڵ��س��وڕاون لهناو بزووتنه‌وه‌ی گۆڕاندا ،بهپێی شوێنه‌كان ب��ان��گ��دهك��رێ �نو ق��س �هی��ان ل�ه‌گ�هڵ��دا دهكرێت بۆ دانانی ئالیه‌تی كاركردنی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌داهاتوودا”. سه‌رچاوه‌یه‌كیتر له‌بزووتنه‌وه‌ی گ��ۆڕان ،به‌ده‌ستووری وت “ژم��اره‌ی پێویستی خهڵك له‌به‌رده‌ستدایه بۆ دان��ان��ی ل�هو ب��ازن�هو باره‌گایانه، له‌قۆناغه‌كانی داهاتوودا دهمێنێتهوه س��ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی چ��ۆن ئ��هو ك��ادی��ران�ه
ی دیاریكرد پارتی كاتی كۆنگره محه‌مه‌دی مه‌ال قادر :دواخستنی كۆنگر ه هۆكاری شه‌خسی بوو ه نه‌ك فیكری گۆران وه‌هاب محه‌مه‌دی م�ه‌ال ق��ادر رایده‌گه‌یه‌نێت ی كه‌ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسی پارت رێككه‌وتوون لهسهر كاتی به‌ستنی ی كۆنگره ،ئاماژه به‌وه‌شده‌دات دواكه‌وتن ی به‌هه‌ندێك هۆكاری كۆنگره په‌یوه‌ند ی شه‌خسییه‌و‌ه ههیه ،نه‌ك به‌مه‌سائیل فیكریو مه‌بده‌ئی. ی م��ح�هم�ه‌دی م��ه‌ال ق���ادر ئه‌ندام ی دیموكراتی ی پارت ی سیاس مه‌كته‌ب ك��وردس��ت��ان له‌لێدوانێكی تایبه‌تدا به‌ده‌ستووری وت “ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی ی ی به‌ستن س��ی��اس��ی پ���ارت���ی ،ك��ات � ی كۆنگره‌یان دیاریكردووه ،ك ه له‌مانگ ی ی ئه‌مساڵدا دهبێت ،بهاڵم رۆژه‌ك ه 11 دیارینه‌كراو‌ه ك ه له‌چ رۆژێكدا بێت، ی ئاینده‌دا ئ�هوی��ش له‌چه‌ند هه‌فت ه دیاریده‌كرێت”. ی ی ك��ات� ی دواك���هوت���ن��� ل���هب���اره
تۆ بڵێی كێ بێت جێگری سه‌رۆكی هه‌رێم!
كۆنگره‌شه‌وه ،محه‌مه‌دی مه‌ال قادر، ی ك��ۆن��گ��ره هیچ ی “دواك���هوت���ن��� وت��� ی بهو گۆڕانكارییانه‌و‌ه نهبووه، په‌یوه‌ند ی ی پارێزگار ی سنوور ی له‌لقه‌كان كه‌پارت سلێمانیو كه‌ركوكدا كردوویه‌تی ،بهڵكو ی سیاسیو ئهو ی به‌بارودۆخ په‌یوه‌ند ی پێشتر ك��راون ،ئهوان ه هه‌ڵبژاردنان ه ی ی ههبووه لهسهر دواخستن كاریگه‌ر كۆنگره ،ئه‌گینا هیچ شتێكیتر نهبووه، نه‌سیاسی نه‌ته‌نزیمی بوو”. ه���هروهه���ا رای��گ �هی��ان��د “چونك ه پێویست ه كاك مه‌سعودیش ماوهیهك ی ی ته‌رخانبكات ب��ۆ مه‌سائیل خ��ۆ ی لهناو كۆنگره‌‌و ئهو شت ه ئه‌ساسییان ه كۆنگره‌دا باسده‌كرێت”. ی ی مه‌القادر وتی"به‌بڕوا محه‌مه‌د ی كۆنگره خ��ۆم ره‌ن��گ � ه دواك��هوت��ن�� ی ی ب�هه�هن��دێ��ك مه‌سائیل پ �هی��وه‌ن��د ی ی ههبێت ،هه‌رچه‌ند شتێك شه‌خس ی نهبووه ی یان فیكری و مه‌بده‌ئ ئه‌ساس ی كۆنگره‌كه". ی دواكه‌وتن كه‌بووبێت ه هۆ
رابهێنرێن‌و توانای فیكریو سیاسیان به‌رزبكرێته‌وه“. ب���هپ���ێ���ی زان���ی���اری���ی���هك���ان���ی دهس��ت��وور ،هه‌ریه‌كه له‌پارێزگاكان سه‌ركردایه‌تییه‌كی تایبه‌ت به‌خۆی دهبێت ،وتی “ئهو كه‌سانه داده‌نرێن كه‌ئه‌زموونیان لهناو پارته‌كاندا ههبووه، به‌تایبه‌ت ئ�هوان�هی به‌باڵی ریفۆرم ناسراون ،له‌گه‌ڵیشیاندا كه‌سانی نوێی تێدا دهبێت ،كه لهناو بزووتنه‌وه‌كه‌دا هاتوونه‌ته پێشه‌وه".
رۆژن��ام �هی دهس��ت��وور وه‌اڵم��ی گۆڤاری لڤینی یه‌كگرتووی ئیسالمی دهدات��هوه ،ك ه له‌دواژماره‌یدا له‌ڕاپۆرتێكدا به‌ناوی كێ له‌پشت فه‌وزای میدیاوه‌یه ،ده‌ستووری تۆمه‌تباركردبوو به‌وه‌ی له‌یه‌كێتییه‌وه نزیكه .بۆیه ده‌ستوور ئهوه ده‌خاته‌ڕوو كه‌لڤین سێبه‌ری یه‌كگرتووه‌و له‌پشت ئهو فه‌وزاوه‌یه كه له‌پشت میدیای كوردییه‌وه‌یه. لڤین سه‌ره‌تا بهپارهی جه‌الل تاڵه‌بانی ك �هوهك به‌خشش به‌سه‌اڵحه‌دین به‌هادینی ئه‌مینداری یه‌كگرتووی داب��وو ،ده‌رچ��ووه، دواتریش لهژێر فشاری پارتیو یه‌كێتیدا، یه‌كگرتوو ناوی خۆی لهسهر گۆڤاره‌كه البردو له‌پشته‌وه ئاڕاسته‌ی دهكات. له‌بابه‌تێكدا ده‌ستوور چۆنیهتی سێبه‌ربوونی لڤین روونده‌كاته‌وه ،ئه‌وه‌ش ده‌خاته‌ڕوو كه‌ئه‌و جۆره له‌راپۆرتی بێ سهرچاوه كه‌رۆژنامه‌نووس له‌ماڵی خۆیه‌وه به‌ئاره‌زووی میزاجی خۆی ده‌ینووسی ،لڤین دایهێنا ،كه‌ئێستا میدیای ك��وردی به‌ده‌ستییه‌وه گیرۆده ب��ووه‌و هێزه سیاسییه‌كان وهك یه‌كگرتوو ،له‌دژی یه‌كتر ده‌ستیانكردووه به‌ده‌ركردنی گۆڤاری وهك لڤین‌و نووسینی راپۆرتی بێسه‌رچاوه ،به‌ناوی راپۆرتی شیكارییه‌وه. زانیاری زیاتر له‌الپه‌ڕه 8و 9ده‌خوێنیته‌وه
كۆمه‌ڵ‌و عه‌لی باپیر داوای لێبووردن ناكه‌ن
شه‌هیدانی هه‌رێمی كوردستان ،له 80ملیۆن دیناره‌كه بێبه‌شده‌كرێن زانا ئه‌حمه‌د بهپێی بڕیارێكی ن��وری مالیكی س���هرۆك وه‌زی��ران��ی ع��ێ��راق ،ههر خێزانێكی شه‌هیدی عێراقی بڕی ( )80ملیۆن دیناری وهك قه‌ره‌بوو بۆ سه‌رفده‌كرێت ،بهاڵم سه‌رۆكی تیمی پارێزه‌رانی دۆسیه‌ی ئه‌نفال ،ته‌ئكید لهسهر ئه‌وه‌ده‌كاته‌وه كه‌بڕیاره‌كه تایبه‌ت بۆ شه‌هیده‌كانی ناوه‌ڕاست‌و باشووری عێراق و شه‌هیدانی هه‌رێمی كوردستان بێبهشن لێی. له‌بڕیاره‌كه‌ی نوری مالكیدا به‌هیچ شێوهیهك ناوی شه‌هیده‌كانی هه‌رێمی
كوردستان ن �هب��راوه ،بهمهبهستی قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی زیانلێكه‌وتووانیش بڕیاره ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه وه‌زاره‌تی كاروباری شه‌هیدان لهگهڵ پارێزه‌رانی دۆسیه‌ی ئه‌نفال‌و سه‌ركووتكردنی راپه‌ڕین كۆببێته‌وه. عه‌بدولڕه‌حمان زێباری سه‌رۆكی تیمی پارێزه‌رانی دۆسییه‌ی ئه‌نفال‌و راپه‌ڕینی ( )1991له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور رایگه‌یاند “بهمهبهستی قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی ئهو خێزانانه‌ی كه‌شه‌هیدیان داوه ،نوری مالیكی بڕیارێكی تایبهتی ده‌رك��ردووهو بۆ ههر خێزانێك ( )80ملیۆن دیناریان بۆ سه‌رفده‌كات”. زێ����ب����اری وت����ی “ت��ائ��ێ��س��ت��ا ل �هب��ڕی��ارهك �ه‌دا به‌هیچ شێوهیهك ناوی شه‌هیدانی هه‌رێمی كوردستان نه‌براوه ،بۆیه پێویسته هه‌رچی زووه به‌رپرسانی كورد به‌جدی قسه لهسهر ئهو مه‌سه‌له‌یه بكه‌ن‌و هه‌وڵبده‌ن تا وارسی شه‌هیدانی كوردستانیش لهو بڕیاره سوودمه‌ندببن”. س��هرۆك��ی تیمی پ��ارێ��زه‌ران �ی دۆس��ی��ی��هی ئ��هن��ف��ال‌و راپ �ه‌ڕی��ن �ی ( )1991ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه لهگهڵ پارێزه‌ره‌كانی دۆسیه‌ی دووجه‌یل قسهی كردووهو وتی “پێیانڕاگه‌یاندووم كه له‌دادگای كازمییه سكااڵیه‌كیان
ب������ه‌رزك������ردووه‌ت������هوهو داوا ی ق���ه‌ره‌ب���ووك���ردن���هوه دهك����هن بۆ قوربانییه‌كانی دووجه‌یل كه‌بۆ ههر قوربانییه‌ك كه‌گیانیله‌ده‌ستدابێت، داوای ( )150ملیۆن دی��ن��ارو بۆ زیندانییه‌كانیش داوای ( )50ملیۆن دیناریان كردووه". زێباری روونیكرده‌وه كه‌بڕیاره ئ��هم��ڕۆ چ��وارش �هم��م �ه وه‌زاره‌ت����ی ك��اروب��اری شه‌هیدان لهگهڵ تیمی پ��ارێ��زه‌ران��ی دۆس��ی��هی ئه‌نفال‌و راپه‌ڕینی ( )1991كۆببێته‌وه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
هه‌واڵ
ی ی ش���هه���ی���دهك���ان��� گ��������ۆڕ ه��هڵ��هب��ج�� ه ه���هڵ���ده‌درێ���ت���هوه
به‌فه‌رمانێكی نهێنی، به‌ڕێوه‌به‌رێك دوورده‌خرێته‌وه‌‌و فه‌رمانبه‌رێكیش سزاده‌درێت فه‌رمان چۆمانی ی گواستنه‌وه‌و ی وه‌زیر ی نهێن به‌فه‌رمانێك ی گه‌یاندن ،ب �هڕێ��وه‌ب �ه‌ری فه‌رمانگ ه پۆسته‌و گهیاندنی رانی ه سزاده‌درێت ب�ه‌دوروخ��س��ت��ن�ه‌وه‌ی له‌پۆسته‌ك هی‌و ههر له‌هه‌مان فه‌رماندا ،فه‌رمانبه‌رێكی ئهو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌ش سزاده‌درێت، ی هۆكاری سزادانه‌كانیان به‌بێئه‌و‌ه ئاشكراكرابێت. ی ژم��اره 2933 ی ن��ووس��راو به‌پێ ی 2010-5-27ك ه له‌الیه‌ن رێككه‌وت ی ی گواستنه‌وه‌و گه‌یاندن ئاڕاست ه وه‌زیر ی ی پ��ۆس��ت �هو گه‌یاندن ب��هڕێ��وه‌ب��ه‌ر ی دهست ی ك���راوهو وێنه‌یه‌ك سلێمان ی ده‌ستوور كه‌وتووه ،هه‌ریه‌ك ه رۆژنام ه ی پۆسته‌و ی فه‌رمانگ ه له‌به‌ڕێوه‌به‌ر ی ی ران��ی��ی�هو فه‌رمانبه‌رێك گه‌یاندن فه‌رمانگه‌ك ه سزادراون ،له‌نووسراوه‌كه‌دا
زانا ئه‌حمه‌د له‌هه‌ڵه‌بجه ی ی كۆمه‌ڵ ه ی سهرۆك ی لێدوان به‌گوێر‌ه ی هه‌ڵه‌بجه ،ئێران ی كیمیاباران قوربانیان ی به‌شێك ی ئه‌وه‌دای ه كه‌گۆڕ له‌هه‌وڵ ی ی هه‌ڵه‌بج ه ك ه له‌به‌هه‌شت له‌شه‌هیده‌كان ی ئهوان زه‌هرادایه ،هه‌ڵبداته‌وه‌و له‌جێگ ه خه‌ڵكیتری تێدا به‌خاك بسپێرێت. ی ل��وق��م��ان ع �هب��دول��ق��ادر س �هرۆك � ی ی كیمیاباران ی قوربانیان كۆمه‌ڵ ه ی شه‌هید ،له‌لێدوانێكدا بۆ هه‌ڵه‌بج ه ی چهند دهس��ت��وور وت��ی “ب �ه‌گ��وێ��ره ی ی تایبه‌ت ك ه له‌كه‌سێك زانیارییه‌ك ی زه‌ه���راوه ی به‌هه‌شت ب��اوه‌ڕپ��ێ��ك��راو له‌ئێران ده‌ستمانكه‌وتووه ،دواتر خۆمان ی مه‌زارگه‌كه‌مان كرد، ی سه‌ردان مه‌یدانی ی به‌شێك ی هه‌ڵدانه‌و‌ه ئێران له‌هه‌وڵ ی هه‌ڵه‌بجه‌ی ه ی شه‌هیده‌كان له‌گۆڕه‌كان ی زه‌هرا”. له‌به‌هه‌شت
ی قوربانیانی س�هرۆك��ی كۆمه‌ڵ ه هه‌ڵه‌بج ه ئه‌وه‌شی وت “چه‌ندجارێك ی شه‌هیدانمان ی وه‌زاره‌ت ی بااڵ به‌رپرسان لێ ئاگاداركردووته‌وه ،بهاڵم تائێستا چاره‌سه‌رنه‌كراوه». ی “ئێم ه زانیاریمان الی ه لوقمان وت ی ژماره ()25و ( )40به‌تایبه‌ت كه‌گۆڕ ی ئهم خه‌ریك ه له‌ناوده‌چێت‌و له‌سه‌ردان ی ی ئیسالم هه‌فته‌یه‌شماندا بۆ كۆمار ی به‌شێك ئێران ،هه‌وڵماندا سه‌ردان ی له‌گۆڕه‌كانمان بكه‌ین ،بهاڵم به‌بیانوو جۆراوجۆره‌و‌ه رێگه‌مان لێگیرا بچین ه ی ئ���هو ب��هش�� هی خ �ه‌ری��ك �ه گ��ۆڕه‌ك��ان � هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه ،ئێمه‌ش راسته‌وخۆ ی شه‌هیدانمان ی ك���اروب���ار وه‌زی����ر ی ل��ێ ئ��اگ��ادارك��ردووه‌ت��هوهو چ��اوه‌ڕێ� ی ی پێویست ی رێوشوێن گ��رت��ن�هب�ه‌ر مه‌سه‌له‌كه‌ین”. ئ�هو داوای��ك��رد ی��ان گۆڕه‌كانیان ی بپارێزرێت یان بگه‌ڕینرێنه‌و‌ه بۆ زێد
خۆیان. ی “پێیانڕاگه‌یاندووین لوقمان وت ی زه‌هران، ی ك ه له‌به‌هه‌شت ئهو گۆڕان ه سااڵن ه پاره‌یان له‌سه‌ره ،به‌وه‌زیرمان ی راگه‌یاندوو‌ه یان حكومه‌ت پاره‌ك ه ی بۆ بدات، سه‌رفبكات یان هه‌وڵێكیتر ی خ��ۆی��هوه ل �هس �ه‌ر ئهو ئ �هوی��ش ال ی ی لهگهڵ به‌رپرسان مه‌سه‌له‌ی ه قس ه ی ئێراندا ك��ردووه، ی ئیسالم ك��ۆم��ار ی راگ�هی��ان��دووی��ن ك�ه‌دوات��ر وه‌زی���ر پێ ی زه‌ه��را ی به‌هه‌شت لهسهر گۆڕه‌كان رێكده‌كه‌وین”. ی هه‌ڵه‌بجه‌دا ی شار ی كیمیاباران له‌كات ی ی ئهو شاره به‌بریندار ژماره‌یه‌ك هاوواڵت ده‌گه‌یه‌نرێن ه نه‌خۆشخانه‌كانی تاران، ی ی راد‌ه ی سه‌خت ب �ه‌اڵم دوات��ر به‌هۆ ب��ری��ن��داری��ی �هك �هی��ان �هوه ،به‌شێكیان ی گیانله‌ده‌ستده‌ده‌ن‌و ههر له‌گۆڕستان ی ئ��ێ��ران به‌خاك ی زه‌ه����را به‌هه‌شت ده‌سپێرێن.
3
داواشده‌كات كه‌فه‌رمانگه‌ك ه ئهو بینای ه چۆڵبكه‌ن. ی لهو نووسراوه‌دا ئاماژه به‌فه‌رمانێك ی وه‌زیران ی ئه‌نجومه‌ن ی سه‌رۆكایه‌ت نهێن ی ی ئهو ده‌سه‌اڵت ه كراوهو هاتووه به‌پێ ی گواستنه‌وه‌و گه‌یاندن، دراوه به‌وه‌زیر ی هاوار حه‌سه‌ن بڕیاردراو‌ه ب ه “سزادان ی ی ئ��اگ��ادارك��ردن �هوهو البردن ب �هس��زا ی پۆسته‌و ی فه‌رمانگ ه له‌به‌ڕێوه‌به‌ر ی بۆ گه‌یاندن ،ههروهها گواستنه‌و‌ه ی رانیه، ی گواستنه‌و‌ه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی (ب.م .ح) فه‌رمانبه‌رێكیش به‌ناو سزادراوه». له‌نووسراوه‌كه‌دا هاتووه ،كه‌ده‌بێت ی زۆر ك��ورت��دا كه‌نه‌گات ه له‌ماوه‌یه‌ك ی ی كه‌فه‌رمانگ ه 45رۆژ ،ئهو بینای ه ی تێدایه ،چۆڵبكرێت ،ههروهها ناوبراو ی عومه‌ر ره‌سو ڵ داود كه‌سێكیتر به‌ناو ی فه‌رمانگه‌ك ه ك��راوه ب ه ب�هڕێ��وه‌ب�ه‌ر به‌وه‌كاله‌ت.
ی ی حكوم سێ فه‌رمانگ ه ی ژاراوه فێڵده‌كه‌ن له‌ناحیه ه�ه‌ری�هك�ه ل�هب�هڕێ��وه‌ب�ه‌رای�هت�ی ناحیه‌ی ژاراوه‌و بنكه‌ی پۆلیس‌و ف �ه‌رم��ان��گ �هی دارای����ی ژاراوه، تائێستا هاوبه‌ش (ئیشتراك)ی كاره‌بای حكومیان نه‌كردووه، له‌كاتێكدا كاره‌بایان ههیه. سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌فه‌رمانگه‌ی كاره‌بای سه‌نگه‌سه‌ر كه‌نه‌یویست ناوی باڵوبكرێته‌وه ،به‌ده‌ستووری وت «تائێستا ئ��هو بینایه‌ی ك �هب �هڕێ��وه‌ب �ه‌رای �هت �ی ناحیه‌ی ژاراوه‌و ب��ن��ك��هی پ��ۆل��ی �سو ف�ه‌رم��ان��گ�هی دارای���ی ژاراوه‌ی تێدایه ،نه‌هاتوون ئیشتراكی كاره‌با بكه‌ن ،له‌كاتێكدا ئێمه
ئاگاداریشمان كردوونه‌ته‌وه“. ئ����ازاد وس���و ب��هڕێ��وه‌ب��ه‌ر ی ناحیه‌ی ژاراوه بێئاگایی خۆی له‌نه‌بوونی ه��اوب�هش�ی كاره‌با راگ���هی���ان���دوو ب��هدهس��ت��ووری وت “ئ��اگ��ادارن��ی��م كه‌هاوبه‌شی كاره‌بامان نهبێت ،ئێمه وهك به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ناحیه‌ی ژاراوه لهو بینایه‌دا میوانین‌و ئهو بینایه هی بنكه‌ی پۆلیسه ،هه‌ركاتێكیش بینای فه‌رمانگه‌كه‌مان ته‌واوبوو، ئێمه هاوبه‌شی كاره‌با دهكهین”. تائێستا فه‌رمانگه‌ی كاره‌بای سه‌نگه‌سه‌ر كاروباری هاوواڵتیانی ناحیه‌ی ژاراوه‌ش به‌ڕێوه‌ده‌بات.
ح��ك��وم�هت ن��ات��وان��ێ��ت ك��ۆن��ت��رۆڵ��ی م���ه‌رزه‌ك���ان بكات رۆژان ه كه‌لوپه‌لێكی زۆری قاچاغ ئاودیوی سنووره‌كانی ئێران ده‌كرێت‌و له‌وێشه‌و ه شتومه‌كی قاچاغ ده‌هێنرێت ه كوردستانه‌وه محه‌مه‌د حه‌مه نه‌جیب رۆژان�����ه چ �هن��دی��ن ك�ه‌ل��وپ�ه‌ل��ی قاچاغ له‌سنووره‌كانی ئێرانه‌وه، له‌هه‌رێمی كوردستانه‌وه ئاودیوی ئهو واڵته ده‌كرێت‌و به‌رپرسانی مه‌رزه‌كانیش راسته‌وخۆ دانبه‌وه‌دا ده‌ن��ێ��ن ك�هن��ات��وان��ن كۆنترۆڵی قاچاغچێتی بكه‌ن له‌ده‌وروبه‌ری مه‌رزه‌كاندا. بهپێی ئ��هو زانیارییانه‌ی كه‌ده‌ست رۆژن��ام �هی ده‌ستوور كه‌وتووه ،رۆژانه كه‌لوپه‌لێكی زۆر به‌قاچاغی له‌ڕێگای مه‌رزه‌كانی هه‌رێمه‌وه ئاودیوی ئێران‌و توركیا ده‌كرێن. ده‌ستوور له‌به‌دواداچوونێكی سه‌باره‌ت بهو ماده‌و كه‌لوپه‌النه‌ی كه‌به‌قاچاغی ئ��اودی��وی ئێران ده‌كرێن ،دهركهوتووه ئهو مادانه بریتین له‌جیوه‌‌و پارچه‌كانی ئۆتۆمبێل‌و ده‌رمان. ع �ه‌ق��ی��د رۆس���ت���هم ك��ۆك��ۆی ب �هڕێ��وه‌ب �ه‌ری گومرگی م �ه‌رزی
نێوده‌وڵه‌تی باشماخ ،له‌لێدوانێكیدا به‌ده‌ستووری وت “ئێمه سه‌ره‌ڕای كونترۆڵ‌و چاودێرێكی زۆر وردی م �ه‌رزه‌ك �ه ،ب �ه‌اڵم هه‌ندێك شت ناتوانرێت كونترۆڵبكرێت”. ئ��هو وت��ی “ئ��ێ��ران هه‌ندێك ماده‌و كه‌لوپه‌ل ههیه وه‌ریناگرێت، ئ��ه‌گ��ه‌ر گ��وم��رگ��ی��ش ب��ك��رێ��ت، چونكه ئێران واڵتێكه خۆشی چهندین ك��ارگ �هی ه �هی �هو ئهو كه‌لوپه‌النه به‌كارده‌هێنێت ،بۆیه له‌رێگای قاچاغییه‌وه ده‌ڕۆن، ب �ه‌اڵم قاچاغی له‌هیچ واڵتێكدا ناتوانرێت كۆنترۆڵبكرێت ،ئه‌مه مانای ئه‌وه‌نییه كه‌من پشتگیری ل �ه‌خ �هڵ �كو ك�ه‌ل��وپ�ه‌ل��ی قاچاغ بكه‌م”. بهپێی ئ��هو زانیارییانه‌ی كه‌ده‌ست ده‌ستوور كه‌وتوون، ئهو ماده قاچاغانه‌ی كه‌به‌ڕێگای قاچاغی له‌ئێرانه‌وه ده‌هێنرێته ه �ه‌رێ��م �هوه ،بریتین له‌تلیاك‌و نه‌وت‌و گازو به‌نزین‌و بتڵی غازو هه‌نگوین‌و ده‌رمانی جوانكردنی له‌ش.
سه‌باره‌ت به‌رۆیشتنی مادهی جیوه لهو م��ه‌رزه‌وه بۆ ئێران، عه‌قید رۆسته‌م ئاماژه‌ی به‌وه‌دا ك �ه به‌هیچ ش��ێ��وه‌ی�هك م��ادهی جیوه ل�هو س��ن��ووره‌وه ن��اڕوات، وت�ی“چ��ون��ك�ه ئێمه ب���هردهوام چ����اودێ����ری‌و ب����ه‌دواداچ����وون دهكهین ،ئهگهر شتێك لهڕێگهی م���ه‌رزك���هی ئ��ێ��م��هوه بچێته ئه‌ودیوه‌وه ،كونترۆڵی ده‌كه‌ین‌و ه �ه‌ر زانیارییه‌كمان پێبگات، ئه‌وا یه‌كسه‌ر به‌دواداچوونی بۆ دهكهین”. به‌رپرسانی مه‌رزه‌كان ،ئاماژه ب�هه��ێ��ن��ان‌و ب��ردن��ی كه‌لوپه‌لی ق��اچ��اغ��ی دهك����هنو پێیانوایه كه‌ناتوانرێت كونترۆڵی ئهو مادانه بكه‌ن. ل�هالی�هك��ی ت���ره‌وه ،ئ���ه‌دوه‌ر جه‌به‌لی به‌ڕێوه‌به‌ری گومرگی م������ه‌رزی ح���اج���ی ئ���ۆم���ه‌ران ب���هدهس���ت���ووری وت “ح��اج��ی ئۆمه‌ران مه‌رزێكی نێوده‌وڵه‌تییه، بۆیه ئهو شتانه‌ی كه له‌رێگای مه‌رزه‌كه‌ی ئێمه‌وه ده‌ڕوات ،شتی
قاچاغی نییه ،بهاڵم هه‌ندێكجار هه‌وڵده‌درێت له‌دیوی ئێرانه‌و ه گازو به‌نزین بهێنرێته هه‌رێمه‌وه، ب��ه‌اڵم ئ�هوی��ش ئاشكراده‌بێت، ده‌گیرێت‌و به‌ئیجرائاتی یاسایی لێیان وه‌رده‌گیرێت”.
ئ��هو وت��ی “زۆر به‌ده‌گمه‌ن نهبێت قاچاغی ن��اڕوات‌و نایه‌ت، بۆیه ئهگهر بێت ،ئه‌وا ده‌ستگیری دهكهین ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ده‌زگایه‌كی زۆر كونترۆڵمان ههیه ،به‌هاوبه‌شی كۆمهڵگا كۆنترۆڵیده‌كه‌ین”.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
2
i n f o @ d e s t u r. n e t
هه‌واڵ
فێڵێكیتر بۆ خانهقین به‌ڕێوه‌یه داواده‌كرێت لهو 43هه‌زار یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوون ه 7هه‌زاری بۆ خانهقین بێت ،بهاڵم كورده‌كان ترسیان لهو ه ههیه فه‌رمان خێاڵنی لهو یه‌ك ملیۆن یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوونه ك�ه ل �هن��اوه‌ڕاس �ت‌و خ���وارووی عێراق دروستده‌كرێن 43 ،هه‌زار یه‌كه‌یان به‌ر پشكی پارێزگای دیاله ده‌كه‌وێت ،بهاڵم دیارنییه تائێستا ناوچه كوردییه‌كانی ئ����هو پ��ارێ��زگ��ای��ه چ��هن��د ی �هك �هی به‌رده‌كه‌وێت ،به‌رپرسه كورده‌كانی پارێزگای دیاله‌ش له‌ئێستاوه ترسی ئ��ه‌وه‌ی��ان لێنیشتووه ،هاوشێوه‌ی كه‌مكردنه‌وه‌ی ب��ودج�هی خانهقین، فێڵێكیتر له‌كورده‌كان بكرێت. به‌رپرسه ك��وردهك��ان داواده‌ك���هن لهو رێژه‌یه النیكهم 7هه‌زار یه‌كه‌یان ته‌نها بۆ قه‌زای خانهقین بێت ،ئاماژه به‌وه‌شده‌ده‌ن ئهگهر ئهوه قبوڵنه‌كرێت، ئهوه رازینابن‌و ههڵوێست وه‌رده‌گرن. بهپێی ن��ووس��راوێ��ك�ی دهس��ت�هی وه‌به‌رهێنانی عێراق كه‌وێنه‌یه‌كی دهست ده‌ستوور كه‌وتووه ،بڕیاری دروستكردنی یه‌ك ملیۆن یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوون دراوه له‌باشوورو ناوه‌ڕاستی عێراق. بهپێی ن��ووس��راوی ژم���اره 592 له‌به‌رواری 2010/5/26كه له‌پارێزگای دی��ال�هوه هاوپێچكراوه لهگهڵ ده‌قی نووسراوه‌كه‌ی ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنانی عێراقدا ،كه‌تایبه‌ته به‌دروستكردنی یه‌ك
ملیۆن یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوون له‌باشوورو خوارووی عێراق‌و وێنه‌ی بۆ سه‌رجه‌م فه‌رمانگه‌كانی س �ه‌ر ب �هو پارێزگایه ن��ێ��ردراوه ،تێیدا هاتووه «ل �هو یه‌ك ملیۆن یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوونه 43,000 چل‌و سێ هه‌زار یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوون بۆ پارێزگای دیاله دروستده‌كرێت». ه��ه‌ر ل��هن��ووس��راوه‌ك��ه‌دا ئ��ام��اژه به‌وه‌شكراوه كه‌نرخی ههر یه‌كه‌یه‌ك لهو یه‌كانه 50,000په‌نجا هه‌زار دۆالره(5 ده‌فته‌ر دۆالر)هو ههروهها ل �ه%25ی پ���اره‌ی ی�هك�هك��ان ل�ه‌ف�ه‌رم��ان��ب�ه‌ران‌و ه��اوواڵت��ی��ان وه‌رده‌گ��ی��رێ��ت‌و ئ��ه‌وه‌ی ده‌م��ێ��ن��ێ��ت �هوه به‌قیستی 10س��اڵ وه‌رده‌گیرێت. ب��ه‌اڵم ئ���ه‌وه‌ی ب��ووه‌ت � ه ت��رس بۆ به‌رپرسه كورده‌كانی پارێزگاكه ،ئه‌وه‌یه له‌نووسراوه‌كه‌دا ئاماژه به‌وه‌نه‌كراوه كه لهسهر چ بنه‌مایه‌ك ئهو رێژه‌یه به‌سه‌ر ش��ارو شارۆچكه‌كانی پارێزگاكه‌دا دابه‌شده‌كرێت. به‌رپرسانی ئیداری خانهقین ترسی ئه‌وه‌یان ههیه ك�هوهك چۆن له‌به‌شه بودجه‌كه‌یان كه‌متریان بۆ دانرابوو ،لهم یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوونانه‌ش بێبه‌ش ببن. سه‌میر محه‌مه‌د ن��وور سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی قه‌زای خانهقین له‌لێدوانێكیدا به‌ده‌ستووری وت «دهبێت بهپێی رێژهی دانیشتووان ئهو یه‌كانه دابه‌شبكرێت
ب�هس�ه‌ر ش��ارو شارۆچكه‌كاندا ،بهو پێیه‌ش خانهقین 7,000حه‌وت هه‌زار یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوونی ل�هو یه‌كانه به‌رده‌كه‌وێت». ههروهها وتی «بهاڵم ئێمه ترسمان ههیه له‌وه‌ی كه‌ئه‌م یه‌كه نیشته‌جێیانه‌ش ب �ه‌ده‌ردی به‌شه بودجه‌ی ئه‌مساڵمان ب��ه‌رن‌و ئ�هو رێژه‌یه‌مان بۆ دانه‌نێن، ل��هب��ه‌رئ��ه‌وه‌ی دڵنیانین له‌ئه‌ندامه كورده‌كانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای دیاله‌و متمانه‌مان پێیان نه‌ماوه ،لهو كاته‌وه‌ی كه‌هه‌ڵوێستیان نه‌بوو لهسهر به‌شه بودجه‌ی قه‌زاكه‌مان». سه‌ید تالیب محه‌مه‌د سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای دیاله به‌ده‌ستووری وت «قسه‌یه‌كی واهه‌بوو كه‌گوایه ئهو یه‌كه‌ی نیشته‌جێیانه بۆ عه‌ره‌ب بێتو به‌ر كورد نه‌كه‌وێت ،بهاڵم وتی «ئێمه چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌ین كه به‌نووسراوێك له‌ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنانی عێراقه‌وه چۆنێتی میكانیزمی دابهشكردنی ئهو یه‌كانه‌مان پێ بگات ،ئینجا بڕیار لهسهر دابه‌شكردنه‌كه‌ی ده‌ده‌ین به‌سه‌ر قه‌زاو ناحییه‌كانی پارێزگاكه‌دا». سه‌ید تالیب محه‌مه‌د وتی «ئهگهر بزانین لهو یه‌كه‌ی نیشته‌جێیانه حه‌قی ته‌واو به‌ناوچه كوردنشینه‌كان نادرێت، ئه‌وكات قبوڵی ناكه‌ین‌و قسهی لهسهر دهكهین».
سێ ئه‌ندامی یه‌كێتیی ه وه‌رزشییه‌كان دوورده‌خرانه‌وه شااڵو كه‌ریم له‌سلێمانی بێ هیچ بنه‌ماو پاساوێك ،لیژنه‌ی ئۆڵۆمپی ك��وردس��ت��ان ،گێچه‌ڵ به‌سێ ئه‌ندامی یه‌كێتیی ه وه‌رزشییه‌كانی كوردستان ده‌كات‌و له‌كاره‌كانیان دووریانده‌خاته‌وه. ب�هپ��ێ��ی زان��ی��اری��ی �هك��ان��ی دهس��ت��وور، لیژنه‌ی ئۆڵۆمپی كوردستان له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دای ه هه‌ریه‌ك له«هێمن فه‌ره‌یدون‌و كه‌نعان ئیسماعیل‌و رزگ��ار محه‌مه‌د»، له‌پۆسته‌كانیان دووربخاته‌وه‌و له‌جێی ئهوان كه‌سانیتر دابنێت. ده‌ستوور زانیاری ئهوهی ده‌ستكه‌وتوو‌ه ك��هب��ڕی��ارهك��هی ل��ی��ژن �هی ئۆڵۆمپی، سیاسییهو په‌یوه‌ندی به‌وه‌رزشه‌و‌ه نییه، ئهویش بهو پێیه‌ی هه‌رسێ ئه‌ندامه‌ك ه له‌كاتی به‌ڕێوه‌چوونی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا، بانگه‌شه‌یان بۆ لیستی گۆڕان كردووه. كه‌نعان ئیسماعیل ئه‌ندامی یهكێتی پایسكلسواری ك��وردس��ت��ان‌و یهكێك
ل����ه‌دوورخ����راوان ،ب��هدهس��ت��ووری وت «ل���هالی���هن ل��ی��ژن �هی ئ��ۆڵ��ۆم��پ��ی��ی�هوه بهشێوهی ده‌م��ی ئ��اگ��ادارك��راون�هت�هوه به‌وه‌ی دوورخراونه‌ته‌وه‌و پێویست ه واز له‌كاره‌كانیان بهێنن». ن��اوب��راو ئ �ه‌وه‌ش��ی راگ�هی��ان��د كه‌پێیان راگ����هی����ان����دوون ،دهب���ێ���ت ب����ه‌زۆر واده‌ری��ب��خ�هن ده‌ستله‌كاربكێشنه‌وه‌و كه‌به‌ویستی خ��ۆی��ان وازی��ان��ه��ێ��ن��اوه، ن����هك ل����هالی����هن ل���ی���ژن���هوه ن��اچ��ار به‌ده‌ستله‌كاركێشانه‌و‌ه كرابن. ئهو ئه‌ندام ه دوورخ���راوه ئه‌وه‌شی وت «ه �ه‌رس��ێ ئه‌ندامه‌ك ه یاداشتێكیان ئاڕاسته‌ی لیژنه‌ی ئۆڵۆمپی‌و خودی مه‌ال به‌ختیار ك��ردووهو داوای ئه‌وه‌یان لێكردووه به‌فه‌رمی هۆكاری ناچاركردنیان به‌ده‌ستله‌كاركێشانه‌و‌ه پێ رابگه‌یه‌نن‌و هۆشداریشیان پ��ێ��داون كه‌هه‌ڵوێست وه‌رده‌گ��رن ئه‌گه‌ربێت‌و لهوه ئاگاداریان نه‌كه‌نه‌وه».
بازیان ،به‌داله‌ی لێنییه‌و 21 كارمه‌ندیش ده‌وامده‌كه‌ن محه‌مه‌د حه‌مه‌نه‌جیب ماوه‌ی سێ سا ڵ زیاتره بینایه‌كی نوێ بۆ به‌داله‌ی بازیان دروستكراوه‌‌و 21كارمه‌ندیش ب ه به‌رده‌وامی ده‌وامی ئاسایی خۆیانی تێدا دهك��هن ،ب�ه‌اڵم تائێستا ئهو شارۆچكه‌ی ه به‌داله ی تێدا نییه. ه��ی��وا مسته‌فا ئه‌حمه‌د لێپرسراوی نووسینگه‌ی پۆسته‌و گهیاندنی به‌داله‌ی بازیان له‌لێدوانێكدا به‌ده‌ستووری رایگه‌یاند «ئێستا بازیان به‌داله‌ی نییه ،بۆی ه وه‌زاره‌ت وتیان بۆتان دێنین ،بهاڵم نه‌یانهێنا ،ههرچهنده به‌داله‌یه‌كی كۆنیش بوو». ئهو وت ی «ئێستا 21كارمه‌ند دامه‌زراون‌و
رۆژان ه ده‌وامی ئاسایی خۆیان به‌ڕێده‌كه‌ن، بهاڵم به‌بێ بوونی به‌دال ه له‌بازیان». ه��ی��وا مسته‌فا ئ���ام���اژه‌ی ب��ه‌وه‌ش��دا كه‌چه‌ندینجار له‌ڕێی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كه‌یا نه‌و‌ه داوای به‌داله‌یان ل �ه‌وه‌زاره‌ت كردووه، بهاڵم وت ی «قسهی كۆتایی وه‌زاره‌ت ئهوهی ه كه‌چۆن ئێستا ب �ه‌دال �هی سلێمانی دراوه به‌كۆمپانیای كورتێل ،ئه‌واش بڕیاروای ه ههموو قه‌زاو ناحییه‌كان بده‌ن به‌كۆمپانیای ئه‌هلی، بۆی ه ئێم ه لهوه زیاتر هیج نازانین كه‌كه‌ی داده‌نرێت». ئهو 21كارمه‌نده ی به‌داله ی بازیان، رۆژان ه ب ه به‌رده‌وامی ده‌وامی خۆیان ده‌كه‌ن‌و موچه ی مانگانه‌ش وه‌رده‌گ���رن ،به‌داله‌ك ه بینایه‌كی گه‌وره‌شی بۆ دروستكراوه.
ده‌رب��������اره‌ی ت��ی��رۆرك��ردن��ی س�������ه‌رده‌ش�������ت ع���وس���م���ان عه‌ممار شابه‌نده‌ر* لهو كاته‌وه‌ی سه‌رده‌شت عوسمان له‌سه‌ره‌تای مانگی ئ��ای��اردا ت��ی��رۆرك��را ،ت��ۆم�هت��ب��ارك��ردن‌و دژه‌تۆمه‌تباركردن رووپه‌ڕی میدیاكانی كوردستان‌و بگره به‌شه‌كانیتری واڵتیشی گرتووه‌ته‌وه. سه‌نته‌ری میترۆ بۆ به‌رگری له‌رۆژنامه‌نوسان، كه‌سه‌ر به‌ئه‌نستیتۆی رۆژنامه‌وانی جه‌نگ‌و ئاشتی ()IWPRه ههر له‌یه‌كه‌م رۆژه‌وه لهگهڵ رێكخراوه ناوخۆییه‌كاندا ،به‌شداربووه له‌ناڕه‌زایی ده‌ربڕین بهرامبهر به‌ڕفاندن‌و پاشان تیرۆركردنی سه‌رده‌شت عوسمان‌و داوای���ك���ردووه كه‌لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی وردو شه‌فاف بكرێت كه‌ئه‌نجامێكی موعته‌به‌ری لێبكه‌وێته‌وه. تیرۆركردنی س �ه‌رده‌ش��ت ،چهندین گفتوگۆی دروستكردووه سه‌باره‌ت به‌وه‌ی كه‌بۆچی كوژرا، ئایا ئهو رۆژنامه‌نووس بوو یان نا ،ههروهها چۆن نووسینهكانی په‌یوه‌ندیان به‌كوشتنییه‌وه ههبووه. وهك IWPRئهم پرسیاره‌مان زیاتر له‌جارێك لێكراوه ،بۆیه پێموایه كه‌گرنگه وهك به‌رپرسی به‌رنامه‌كانی IWPRله‌عێراق وه‌اڵم��ی ئهم پرسیاره بده‌مه‌وه‌و هه‌ڵوێستی رێكخراوه‌كه لهو باره‌یه‌وه روونبكه‌مه‌وه. ههتا ئه‌مڕۆ ،لێكۆڵینه‌وه‌ی ره‌سمی كه له‌الیه‌ن ده‌زگا ئه‌منییه‌كانه‌وه ئه‌نجامده‌درێت ،نه‌گه‌شتووه‌ته ئاستێكی په‌سه‌ندكراو بۆ رای گشتی ،بهڵكو له‌ڕاستیشدا ئ��هو روون��ك��ردن �ه‌وه‌ی �هی له‌الیه‌ن لێكۆڵه‌ره‌وه‌كانه‌وه باڵوكراوه‌ته‌وه ،پێچه‌وانه‌ی ئهو زانیارییانه‌ن كه‌خێزانی قوربانییه‌كه باسیده‌كه‌ن. ئه‌مه‌ش رێگه‌خۆشكه‌ربووه بۆ به‌سیاسیكردنی مه‌سه‌له‌كه‌و كردنه‌وه‌ی ده‌رگای تۆمه‌تباركردن‌و دژه‌تۆمه‌تباركردن له‌الیه‌ن پارته ده‌سه‌اڵتداره‌كان‌و ئۆپۆزیسیۆن‌و میدیای ناوخۆیی‌و چاالكوانه‌كانی ئازادی راده‌ربڕین. به به‌رچاوخستنی ههموو ئهو راستییانه ،كه‌س ناتوانێت گومان لهوه بكات كه‌كوشتنی وه‌حشییانه‌ی
س��ه‌رده‌ش��ت ،په‌یوه‌ندی به‌نووسینه‌كانییه‌و ه ه �هب��ووه ،ب �هو شێوه‌یه‌ش مه‌سه‌له‌كه بریتییه له‌مافێكی سه‌ره‌تایی ئ��ازادی راده‌ربڕین‌و مافی ده‌سته‌به‌ركردنی سه‌المه‌تی ل�هالی�هن ده‌زگ��او دامه‌زراوه ئه‌منییه‌كانی دهوڵهت. پرسیار س �هب��اره‌ت ب��ه‌وه‌ی كه‌ئایا سه‌رده‌شت رۆژنامه‌نووس بووه یان نا ،ئهوه هیچ په‌یوه‌ندی ب �هم �هس �ه‌ل �هك �هوه نییه .ئ����ازادی راده‌رب��ڕی��ن له‌ره‌شنووسی دهس��ت��ووری هه‌رێم‌و ده‌ستووری عێراق‌و په‌یماننامه نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا بۆ ههموو مرۆڤێك زامنكراوه ،بێگوێدانه پیشه‌و بیروباوه‌ڕی سیاسی. له‌وه‌ش زیاتر ،بیروبۆچوونی ئێمه لهسهر ئازادی راده‌ربڕین‌و ئازادی رۆژنامه‌وانی له‌ماده‌ی 19ی جاڕی گه‌ردوونی مافهكانی مرۆڤه‌وه سه‌رچاوه‌ده‌گرێت، كه‌ده‌ڵێت« :ههموو كهسێك مافی ئازادی ده‌بڕین‌و بیروبۆچوونی ههیه :ئهم مافه بریتییه له‌ئازادی بوونی بیروبۆچوون به‌بێ ده‌ستتێوه‌ردان‌و گه‌ڕان‌و وه‌رگرتن‌و گهیاندنی زانیاری‌و بیروبۆچوون له‌ڕێی ههر میدیایه‌كه‌وه بێت ،بێگوێدانه سنووره‌كان». سه‌رده‌شت ،وهك ههر ئه‌ندامێكیتری كۆمهڵگا، مافی ئ �ه‌وه‌ی هه‌بوو كه‌ئازادانه‌و بێ سانسۆرو ده‌ستتێوه‌ردان بیروبۆچوونه‌كانی ده‌رببڕێت. تیرۆركردنی سه‌رده‌شت گورزێكی كوشنده‌یه له‌تۆماری مافهكانی م��رۆڤ‌و ئ��ازادی راده‌ربڕین له‌كوردستاندا. ئێستاش ئه‌ركه‌كه لهسهر شانی ده‌سه‌اڵتدارنی كوردستاندایه كه‌لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆو وردو شه‌فاف بكه‌ن ،كه‌ئه‌نجامێكی موعته‌به‌ری ههبێت، ته‌ئكید له‌وه‌بكه‌نه‌وه كه‌هه‌موو ئهوانهی له‌پشت ئهم كاره‌وه‌ن ،بهێنرێنه به‌رده‌م دادگا. وهك رێكخراوێكی به‌رگریكار له‌ئازادی راده‌ربڕین له‌عێراق‌و ده‌ره‌وه‌شدا IWPR ،به‌رده‌وامده‌بێت له‌به‌دواداچوون‌و رووماڵكردنی ئهم مه‌سه‌له‌یه. * به‌رپرسی به‌رنامه‌كانی عێراق له‌ئه‌نستیتۆی رۆژنامه‌وانی جه‌نگ‌و ئاشتی
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
5
كۆمه‌ڵ‌و عه‌لی باپیر داوای لێبووردن ناكه‌ن وته‌بێژی كۆمه‌ڵ« :ئه‌ی ره‌قیب كوفری تێدایهو ناشه‌رعی‌و ناده‌ستوورییه» مه‌عاز فه‌رحان وته‌بێژی كۆمه‌ڵی ئیسالمی كوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت ،كۆمه‌ڵی ئیسالمیو مامۆستا عه‌لی باپیر داوای لێبوردن ناكه‌ن ،ئاماژه به‌وه‌شده‌كات ئهوانهی ئهو كاره ده‌كه‌ن ،ده‌ستیان له‌پشته. دوای ئهوهی كه‌مپینێك له‌دژی وته‌كانی عه‌لی باپیری ئه‌میری كۆمه‌ڵی ئیسالمی دروستده‌كرێت، لهبارهی ئهوهی سروودی ئه‌ی ره‌قیبی به‌سروودێكی نیشتمانی دانه‌نابوو، كه‌مپینه‌كه داواده‌كه‌ن عه‌لی باپیر‌و كۆمه‌ڵی ئیسالمی داوای لێبووردن بكه‌ن ،كۆمه‌ڵیش جارێكیتر ده‌ڵێت ئهو سرووده نه‌ته‌وه‌ییه نه‌نیشتمانی‌و ناده‌ستووری‌و ناشه‌رعییه. عه‌بدولستار مه‌جید وته‌بێژی كۆمه‌ڵی ئیسالمی له‌لێدوانێكدا به‌ده‌ستوری وت "ئهوهی دروستبوو، ه �ه‌رای �ه ،ئێمه ده‌ڵێین س��روودی ئ���هی ره‌ق��ی��ب نیشتمانی نییه، ته‌عبیر ل �هه �هم��وو ن�هت�هوهك��ان��ی ناكات ،سروودێكی نه‌ته‌وه‌ییه نه‌ك
نیشتمانی ،به‌ته‌نها باسی كوردی تێدایه ،خۆ كوردستان ههر میلله‌ت ی كوردی تێدا ناژی ،بهڵكو چهندین ئاین‌و مه‌زهه‌ب له‌كوردستاندا هه‌ن كه‌ئه‌و سرووده ته‌عبیریان لێناكات". ههروهها وتی "شتی ناشه‌رعی لهم س���رووده‌دا ههیه ،بۆیه رێزی لێناگرین ،كوفری تێدایه". وته‌بێژی كۆمه‌ڵ پێیوایه ئهو س���رووده پێچه‌وانه‌ی دهس��ت��ووری ع��ێ��راق‌و هه‌رێمیشه ،وت��ی "ئ �هم س����رووده نیشتمانی نییه ،كێ ب��ڕی��اری داوه كه‌نیشتمانی بێت، ل��هدهس��ت��ووری ه �ه‌رێ��م��دا ه��ات��ووه ده‌ڵێت سروودێكی نیشتمانیمان دهبێت كه‌به‌یاسا رێكده‌خرێت ،كوا یاسای ئهم سرووده‌ی رێكخستووه‌و دای��ن��اوه؟ ك��وا كه‌سانی پسپۆڕو شاره‌زا پێداچونه‌وه‌و پێشنیاری ئهم سرووده‌یان كردووه؟". وت��هب��ێ��ژی ك���ۆم���هڵ ئ��ام��اژه به‌وه‌ده‌دات ئهگهر بێتو به‌ڕاپرسیش ئ���هی ره‌ق��ی��ب بكرێته س���روودی نیشتمانی ،له‌به‌ری هه‌ڵناسنه‌وه‌و داوای لێبوردنیش ن��اك �هن ،وتی
"مامۆستا عه‌لی باپیر ئه‌ركێك ی شه‌رعی به‌جێهێناوه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی شتێكی پێچه‌وانه‌ی بیروباوه‌ڕی ئاینییمان تێدایه". عه‌بدولستار مه‌جید پێیوایه ك���ه‌ئ���ه‌وه‌ی رووی������داوه ،جۆرێكه له‌موزایه‌ده‌كردن به‌سه‌ر كۆمه‌ڵی ئیسالمییه‌وه ،وت �ی "ك��هس بۆی نییه موزایه‌ده‌مان به‌سه‌ره‌وه بكات، ئێمه‌ش قوربانیمانداوه‌و خه‌باتمان
شت ی ناشه‌رع ی له‌سروود ی ئه‌ی ره‌قیبدا ههیه، بۆیه رێز ی لێناگرین ،كوفر ی تێدایه
كردووه له‌پێناوی ئهم میلله‌ته‌دا". ئ��ام��اژه‌ی ب�ه‌وه‌ش��دا "به‌ته‌ئكید ده‌ستێك ههیه بۆ جواڵندنی ئهو مه‌سه‌له‌یه ،ب �ه‌اڵم به‌گوێره‌ی ئهو ناوانه‌ی كه له‌كه‌مپینه‌كه‌دا ناویان هاتووه ،روونده‌بێته‌وه كه‌كێ له‌پشت ئهو جواڵندنه‌وه‌یه". كاوه نادر یهكێك له‌رێكخه‌رانی كه‌مپینی ئیمزاكۆكردنه‌وه دژی ئ��هم��ی��ری ك��ۆم��هڵ��ی ئ��ی��س�لام�ی، له‌لێدوانێكدا ب��ۆ دهس��ت��وور وتی "ئهگهر بێ شه‌رعی بێت كهئهوان واده‌ڵێن كه‌واته یاسای كوردستان ب��ێ ش���ه‌رع���ه ،چ��ون��ك �ه ل����ه‌ڕووی یاساییه‌وه داڕێ����ژراوه ،پێویسته هه‌موومان رێزی لێبگرین ،پێم سه‌یره عه‌لی باپیر لهبهر سروودی وه‌ته‌نی هه‌ڵده‌ستێته‌وه كه‌ئه‌ویش ن��اوی خ��ودای تێدایه ،ب �ه‌اڵم لهبهر ئه‌ی ره‌قیب هه‌ڵناسێته‌وه". ك����اوه ن����ادر ره‌ت���ی���ك���رده‌وه كه‌ده‌ستێك له‌پشت كه‌مپینه‌كه‌وه ب��ێ��ت ،وت���ی "ئ����هوه راس���ت نییه ده‌ستی سیاسیمان له‌پشته‌وه بێت، تهنیا دڵسۆزییه‌كه ب��ۆ خهڵكی
كوردستان ،هه‌ركه‌سێك سوكایه‌تی به‌موقه‌ده‌ساتی كوردستان بكات، ئێمه به‌رامبه‌ری ده‌وه‌ستین". ئهو وتی "ئ �هوان ناچارن بڵێن ده‌ستێكی سیاسیان له‌پشته‌وه‌یه، ه �هم��وو حیزبه‌كانی ك��وردس��ت��ان ب �هو شێوه‌یه ب��ی��رده‌ك�هن�هوه ،خۆ داوامانكردووه داوای لێبوردن بكات، نه‌مان بردووه‌ته دادگا ئهگهر یاسا ههبێت ،دهبێت بدرێته دادگا".
ی ده‌ستووری عێراق ،له‌قه‌یرانی سیاسییهو ه بۆ قه‌یران ی ی قه‌وار ه سیاسییه‌كان به‌ده‌ستووره‌وه ،هه‌مواركردنه‌وه‌ی دهكات ه پێویست پابه‌ندنه‌بوون كاروخ نامیق ق��هی��ران��ی س��ی��اس �ی ن��ێ��وان هێزه كێبڕكێكاره‌كانی عێراق ،مه‌ترسی پابه‌ندنه‌بوونی ئهو هێزانه‌ی لێده‌كرێت ب��هدهس��ت��ووره‌وه ،ك��ه‌ئ��ه‌وه‌ش واڵت به‌ره‌و قه‌یرانێكی ده‌ستووری ده‌بات‌و چاره‌نووسی ده‌ستووریش ده‌خاته مه‌ترسییه‌وه. گۆڕه‌پانی سیاسیی عێراق لهدوای راگه‌یاندنی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كانی 3/7ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران ،ناكۆكی زۆری به‌خۆیه‌وه بینی ،به‌تایبه‌ت لهنێوان ه �ه‌ردوو لیستی عێراقییه‌ی خاوهن 91كورسی‌‌و ده‌وڵه‌تی یاسای خاوهن 89كورسی ،كه‌هه‌ریه‌كه‌یان دهی��ان��هوێ��ت س��هرۆك��ی وه‌زی��ران��ی حكومه‌تی عێراق له‌لیسته‌كی ئهو بێت. بهپێی دهس��ت��وور گه‌وره‌ترین ق��ه‌واره‌ی ب��راوه‌ی هه‌ڵبژاردن ،مافی كاندیدكردنی كه‌سێكی بۆ سهرۆك وه‌زیران دهبێت ،كه له‌الیه‌ن سهرۆك ك��ۆم��اره‌وه بۆ پێكهێنانی كابینه‌ی حكومه‌ت راده‌سپێردرێت. سوربوونی لیستی ده‌وڵه‌تی یاسای نوری مالیكی كه لهگهڵ ئیئتیالفی نیشتمانی 75كورسی ،قه‌واره‌كی نوێی 164كورسییان پێكهێناوه ،بۆ وه‌رگرتنی پۆستی سهرۆك وه‌زیرانی داهاتوو ،دۆخی سیاسی ئاڵۆزكردووه. وه‌اڵم���ی دادگ���ای فیدراڵیش، دۆخه‌كه‌ی به‌ره‌و قه‌یرانێكی سیاسی ب��رد ،كاتێك وتی س �هرۆك وه‌زی��ران له‌گه‌وره‌ترین قه‌واره‌ی ناو په‌رله‌مان دی��اری��دهك��رێ��ت .ب �هو پێیه‌ش ئه‌یاد ع �ه‌الوی سه‌رۆكی لیستی عێراقییه له‌مافێكی دهس��ت��ووری بێبه‌شكراو كێبڕكێكانی هێنده‌یتر قوڵكرده‌وه. رێكنه‌كه‌وتنی قه‌واره‌كان لهسهر
دیاریكردنی سهرۆك وه‌زیران ،بووه‌ت ه ی سهرۆك كۆمارو هۆی دیارینه‌كردن سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران. یوسف محه‌مه‌د مامۆستای زانسته سیاسییه‌كان ده‌ڵێت دیاریكردنی پۆستی س���هرۆك وه‌زی����ران كلیلی دیاریكردنی پۆسته‌كانی دیكه‌یه، ئهگهر قه‌واره سیاسییه‌كان رێكبكه‌ون ل �هس �ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی س���هرۆك وه‌زی���ران كێ بێت ،دیاریكردنی پۆسته‌كانی تری وهكو سهرۆك كۆمارو سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران ئاسان دهبێت. بهپێی ده‌ستووری عێراق دوای 15رۆژ له‌په‌سه‌ندكردنی ئه‌نجامی ه���هڵ���ب���ژاردن���هك���ان ،ئ�هن��ج��وم�هن�ی ن��وێ��ن��ه‌ران ی��هك��هم ك��ۆب��وون��ه‌وه‌ی خۆی به‌سه‌رۆكایه‌تی به‌ته‌مه‌نترین ئه‌ندام ده‌به‌ستێت‌و سه‌رۆكێك بۆ ئه‌نجومه‌نه‌كه هه‌ڵده‌بژێردرێت ،دوای 30 رۆژیش له‌به‌ستنی یهكهم كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران ،دهبێت سهرۆك كۆمار هه‌ڵبژێردرێت ،دواتر سهرۆك كۆمار كاندیدی گه‌وره‌ترین قه‌واره‌ی
پهرلهمانی راده‌سپێرێت بۆئهوهی لهماوهی 15رۆژدا كابینه‌ی تازه ی حكومه‌ت پێكبهێنێت. شۆڕش حه‌سه‌ن مامۆستای زانسته سیاسییه‌كان ،ده‌ڵێت جێبه‌جێنه‌كردنی ئ��هو م���اده دهس��ت��ووری��ان �ه له‌كاتی خۆیدا ،پێشلێكاری ده‌ستووره ،وتی «كاتێكیش ده‌ستوور پێشێلبكرێت، واتا ده‌سه‌اڵته‌كان به‌های ده‌ستووریان نامێنێت». یوسف محه‌مه‌د وتی «ئهم دۆخه‌ی دروس��ت��ب��ووه ،واده‌ك����ات دهس��ت��وور سه‌نگی الواز ببێت ،رێزی به‌نده‌كانی نه‌گیرێت ،ئه‌مه‌ش واده‌كات به‌زاندنی له‌داهاتوودا كارێكی ئاسان بێت». ح��اك��م شێخ له‌تیف ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ده‌ڵێت ل �هی �هك �هم دانیشتنی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق كه‌بریاردرا دانیشتنی پ�ه‌رل�هم��ان ب��هك��راوه‌ی بمێنێته‌وه، به‌پێچه‌وانه‌ی ده‌ستوور ب��ووه ،وتی «چونكه شتێك نییه له‌ده‌ستووری عێراقی به‌ناوی دانیشتنی كراوه«.
ی «لهدوای حاكم شێخ له‌تیف وت رووخانی رژێمی به‌عس‌و په‌سه‌ندكردن ی ده‌ستووری نوێ ،به‌رپرسه عێراقییه‌كان ته‌نها پابه‌ندی ئهو بڕگه‌و مادانه بوون كه له‌به‌رژه‌وه‌ندی خۆیاندایه». دهس��ت��ووری ع��ێ��راق له‌دۆخێكی قه‌یراناویدا نووسرایه‌وه ،كه‌نوێنه‌ری زۆربهی سوننه‌كانی عێراق به‌شدارییان تێدانه‌كرد ،بهو هۆیه‌شه‌وه بهردهوام داوای ه �هم��وارك��ردن �ه‌وه‌ی دهك��هنو پابه‌ندنابن پێوه‌ی. ح��اك��م ش��ێ��خ ل�هت��ی��ف پێیوایه دهبێت جیاوازی‌بكرێت لهنێوان ئهوهی واڵتێك دهس��ت��ووری ههبێت لهگهڵ ئ �ه‌وه‌ی واڵتێكی ده‌ستووریی بێت، ده‌ڵێت ده‌وڵه‌تی ده‌ستووریی ئه‌وه‌یه كه‌فه‌رمانڕه‌واكان پابه‌ندبن به‌ده‌ستوور، ئهگهر وانه‌بوو ،واتا واڵتی ده‌ستووریی نییه با ده‌ستووریش ههبێت. شێخ له‌تیف وت��ی «له‌رژێمی راب��ردووی عێراقدا ده‌ستوور هه‌بوو، ب�ه‌اڵم فه‌رمانڕه‌واكان پابه‌ندنه‌بوون پ��ێ��وه‌ی ،ئێستاش ع��ێ��راق خ��اوه‌ن
ده‌ستووری خۆیه‌تی ،ئهگهر پابه‌ندنه‌بن پێوه‌ی ،هیچ جیاوازییه‌كیان له‌رژێم ی پێشوو نییه». شۆڕش حه‌سه‌ن ده‌ڵێت ده‌ستوور لهواڵتی نادیموكراسی هیچ به‌هایه‌كی نییه« ،له‌عێراقیش دیموكراسیه‌ت وهك پێویست ب��ه‌رق��ه‌رارن��هب��ووه، لهبهرئهوه چاوه‌ڕوانكراوه كه‌پێشلكاری ده‌ستوورو یاساكان بكرێت». خۆدزینه‌وه له‌به‌نده‌كانی ده‌ستوورو پابه‌ندنه‌بوون جێبه‌جێنه‌كردن‌و پێوه‌ی ،واده‌كات كه‌هه‌مواكردنه‌وه‌ی ده‌ستووره‌كه ببێته پێویستی له‌الی به‌شێكی زۆری چاودێرانی سیاسیو قه‌واره سیاسییه‌كان. ب����هب����ڕوای ی���وس���ف م��ح �هم �هد ئ��هم دۆخ��ه پێویستی ب��هوه ههیه چ��او ب �هدهس��ت��ووردا بخشێنرێته‌وه، ئ����هو ب���هس���ه‌ری���هك���ه‌وه‌ب���وون���هی پۆسته س��ی��ادی��ی�هك��ان ل �هب �ه‌ری �هك ه �هڵ��ب��وه‌ش��ێ��ن��رێ��ت �هوه .ب��ۆ نمونه هه‌وڵبدرێت پۆستی س �هرۆك كۆمار دووساڵ دوای هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی عێراق ده‌ستنیشانبكرێت بۆئهوهی له‌كاتی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق س�هرۆك كۆمارێك ههبێت ده‌سه‌اڵتی ت��ه‌واوی ههبێت، بتوانێت راسته‌وخۆ سه‌رۆكی قه‌واره‌ی زۆری��ن�ه رابسپێرێت بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت. ح��اك��م ش��ێ��خ ل��هت��ی��ف وت��ی به‌ده‌ستووره‌وه، «پابه‌ندنه‌بوون ده‌م��ان��ب��ات �هوه س��ه‌ر ئ��هو ئه‌ڵقه به‌تاڵه‌ی چهندین ساڵه ئهم واڵته‌ی ت��ێ��ك �هوت��ووه ،ئ��هوی��ش بریتییه له‌نه‌بوونی سیستم‌و دیموكراتییه‌ت‌و سه‌روه‌ری یاسایه ،ههروهها بریتییه ل �ه‌دووب��ارهك��ردن �ه‌وه‌ی ههموو ئهو تراژیدیانه‌ی كه‌هه‌شتا ساڵه ئهم عێراقه‌ی تێدا دهژی».
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
4
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
ده‌ستوور ،ورده‌كاری رێكخستنه‌كانی گۆڕان باڵوده‌كاته‌وه سه‌ركردایه‌تی پارێزگاكانی بزووتنه‌وه‌ك ه زۆرینه‌یان له‌باڵی ریفۆرم ده‌بن تایبه‌ت به‌ده‌ستوور دهس���ت���وور وردهك������اری چۆنیهتی رێكخستنه‌كانی گۆڕان له‌پارێزگاو قه‌زاو ناحییه‌كاندا باڵوده‌كاته‌وه ،له‌ئێستاشدا ئهو بزووتنه‌وه‌ی ه زۆرێ��ك له‌كاره‌كانی ت��ه‌واوك��ردووه ،بهپێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور رێكخستنه‌كانی بزووتنه‌وه‌ك ه به‌زنجیر‌ه دهب��ێ�ت‌و له‌ئێستادا ئیش لهسهر دانانی كهسهكان بۆ ئهو زنجیران ه دهكات. بهپێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور، ی ی گ��ۆڕان لهسهر بنه‌ما ب��زووت��ن�هوه ی ناوه‌نده‌كانی ده‌نگدانی كۆمسیۆن ی سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كان، ب��ااڵ ی داده‌نێت‌و له‌هه‌موو رێكخستنه‌كانی خۆ قه‌زایه‌كیشدا باره‌گایه‌ك ده‌كاته‌وه. س����هرچ����اوهی����هك����ی ئ����اگ����ادار له‌رێكخستنه‌كانی ئهو بزووتنه‌وه‌یه، به‌ده‌ستووری وت «ق�ه‌زای مه‌ڵبه‌ندی سلێمانی یه‌ك باره‌گای تێدا ده‌بێت‌و دابه‌شده‌بێت بۆ 21بازنه ،هه‌ربازنه‌یه‌ك ی له‌چه‌ند گه‌ڕه‌كێك پێكدێت‌و لیژنه‌یه‌ك 14كه‌سی ك��اری ت��ێ��داده‌ك��ات‌و یه‌ك ی ل��ی��ژن�هك� ه ك���هس وهك س���هرۆك���
ده‌ستنیشانده‌كرێت». ی ده‌ستوور زانیویه‌تی بزووتنهوه گ��ۆڕان له‌هه‌ر قه‌زایه‌كدا باره‌گایه‌ك ی دهك��ات �هوهو بهو پێیه‌ش له‌پارێزگا ی ب��زووت��ن��ه‌وه‌ی گ���ۆڕان 16 سلێمان باره‌گای سهرهكی ده‌كاته‌وه‌‌و لهوێوه ی بازنه‌كان دهكرێت لهناو سه‌رپه‌رشت قه‌زاو ناحیه‌كاندا. ی «ههموو قه‌زاو سه‌رچاوه‌كه وت ی ی سلێمان ی پ��ارێ��زگ��ا ناحییه‌كان دابه‌شكراوه به‌سه‌ر 79بازنه‌دا ك ه 79 لیژن ه سه‌رپه‌رشتیده‌كات ،بهاڵم له‌وانه‌ی ه ی تایبه‌ت ع �هرب �هت وهك ب��ازن�هی�هك� ی له‌گه‌ڵدا بكرێت‌و باره‌گای مامه‌ڵه تێدادا بكرێتهوه«. ی ی «بۆ پارێزگاكانی قسه‌یان له‌گه‌ڵدا دهكرێت ،بۆ دانان ههروهها وت تریش به‌هه‌مانشێوه دهبێت ،به‌تایبه‌ت ئالیه‌تی كاركردنی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌سلێمانی‌و دهۆك‌و ههولێرو كهركوك» .له‌داهاتوودا». ی له‌بزووتنه‌و‌ه سه‌رچاوه‌یه‌كیتر ی محه‌مه‌د تۆفیق ره‌حیم وته‌بێژ ی ی گ���ۆڕان له‌لێدوانێكیدا گ��ۆڕان ،به‌ده‌ستووری وت «ژم��اره ب��زووت��ن �هوه ی خ�هڵ��ك ل�هب�ه‌رده‌س��ت��دای� ه به‌ده‌ستووری وت «له‌ئێستادا ناتوانین پێویست ی خۆڕێكخستنه‌وه‌ك ه ب��ۆ دان��ان��ی ل �هو ب��ازن �هو باره‌گایانه، ب��اس له‌شێواز بكه‌ین تا ت��ه‌واو نهبێت ،ب��ه‌اڵم ئهو له‌قۆناغه‌كانی داهاتوودا دهمێنێتهوه ی س���ه‌ر ئ����ه‌وه‌ی چ���ۆن ئ���هو ك��ادی��ران � ه كه‌سانه‌ی هه‌ڵسوڕاون لهناو بزووتنهوه ی فیكریو سیاسیان گۆڕاندا بهپێی شوێنه‌كان بانگده‌كرێن‌و رابهێنرێن‌و توانا
به‌رزبكرێته‌وه«. ی ههروهها وتی «ئهو هه‌ڵبژاردنه ئێستا بۆ بازنه‌و باره‌گاكان دهكرێت، وهك��و هه‌ڵبژاردنی ئۆرگانی ف��راوان ی خ���وارهوه دهست نییهو له‌بنكه‌كان به‌خۆڕێكخستنه‌و‌ه كراوه ،نه‌ك لهسهرهوه ئه‌وه‌ش كاره‌ك هی قورستركردووه«. س���هرچ���اوه‌ك���ه وت���ی «س��ه‌ره‌ت��ا لێپرسراوی بازنه‌كان دیاریده‌كرێن، كه‌هه‌ر بازنه‌یه‌ك بریتیده‌بێت له‌چه‌ند
ی بنكه‌یه‌ك‌و ههر بنكه‌یه‌كیش لێپرسراو ی دهبێت ،كه‌لیژنه ده‌بێت‌و ئهو خۆ ی بازنه‌كان ده‌بن‌و لیژنانه‌ش ئه‌ندام ی ی ئه‌نجومه‌ن بازنه‌كانیش ئ�هن��دام� پارێزگاكان دهب���نو له‌قه‌زاكانیشدا ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی قه‌زاكه دهب��ن، ی ده‌وێت تا ههموو بهاڵم ئه‌وه‌ش كات بازنه‌كان ه رێكده‌خرێن». ی به‌وه‌شكرد ئهو سه‌رچاوه‌یه ئاماژه ت��ا كه‌سه‌كانی خ����وارهوه دانه‌نرێت سه‌ركردایه‌تی س��ه‌ره‌و‌ه دیارناكرێت، ی ی دانان ی «ئێستا گۆڕان له‌قۆناغ وت ی سه‌ركرده‌كانیش قائیده‌كه‌دایه ،دانان ی ل �ه‌وك �هس��ان �ه دهب��ێ��ت ،ك � ه كه‌سان ی درێژیان به‌ئه‌زموونن‌و ته‌جروب هی سیاس هه‌ی ه ل�هن��او حیزبه سیاسیه‌كانیتر كه‌هاتوونه‌ت ه ناو گۆڕانه‌وه«. بهپێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور، ی هه‌ریه‌ك ه له‌پارێزگاكان سه‌ركردایه‌تییه‌ك ی «ئهو ی دهبێت ،وت� تایبه‌ت به‌خۆ كه‌سان ه داده‌نرێن كه‌ئه‌زموونیان لهناو ی پارته‌كاندا ههبووه ،به‌تایبه‌ت ئهوان ه به‌باڵی ریفۆرم ناسراون ،له‌گه‌ڵیشیاندا ی تێدا دهبێت ك ه لهناو ی نوێ كه‌سان بزووتنه‌وه‌كه‌دا هاتوونه‌ته پێشه‌وه«.
ی «زیاتر ل ه 86گه‌ڕه‌ك له‌هه‌ولێرو قه‌زاو ناحیه‌كان كاره‌با نیشتمانیان نییه» ی ههولێر بۆ ده‌ستوور ی پارێزگار نه‌وزاد هاد ی ی بانیشار سازدانی :عه‌ل ی پ��ارێ��زگ��اری ههولێر ن����ه‌وزاد ه���اد ی له‌چاوپێكه‌وتنێكیدا لهگهڵ رۆژنامه ی ده‌ستوور ئاماژه ب��ه‌وه‌ده‌دات ،به‌هۆ ی پارێزگای ههولێرهوه، ی بودجه كهم ی تائێستا ه�هن��دێ��ك له‌گه‌ڕه‌كه‌كان ههولێر وهك پێویست خزمه‌تگوزاریان پێنه‌گه‌یشتووه. پارێزگاری ههولێر نایشارێته‌و‌ه ی ی جینائین كه‌پاككردنه‌وه كۆمپانیا ی بۆ هه‌ولێری له‌ئه‌ستۆدایه ،گرفت ی دروس��ت��ك��ردوون ،ده‌ڵێت كه‌موكورت ی ئ �هو كۆمپانیایه‌دا وای له‌كاره‌كان ك�����ردووه زب����ڵ‌و خ��اش��اك��ێ��ك �ی زۆر له‌گه‌ڕه‌كه‌كانی هه‌ولێردا به‌دیبكرێت. دهس��ت��وور :ههولێر له‌ڕێگاوباندا كێش هی نییه ،ههروهها چ��وارده‌وری ش��ار رازێ��ن��راوه‌ت �هوه به‌باخ‌و یاریگا، بهاڵم كه‌ده‌چیت ه ناو چه‌قی شاره‌كه‌و گه‌ڕه‌كه‌كانه‌وه ،هه‌ست بهوه ده‌كه‌یت هێشتا خزمه‌تگوزاری زۆری ده‌وێ��ت، به‌شێك ل �ه‌گ �ه‌ڕه‌ك �هك��ان تائێستاش ی خزمه‌تگوزارییان ههیه؟ كێش ه ی نه‌وزاد هادی :ئهوه بۆ به‌رفراوان گه‌ڕه‌كه‌كان ده‌گه‌ڕێته‌وه ،بۆنمون ه وهك ی حه‌سارۆست ی حه‌سارۆست و 5 8 لهنێوان داره‌توو و باداوه‌دایه ،بێگومان ئهوان ه گهلێك فراوان بوون ،بهاڵم ئهو بودجه‌یه‌ی له‌به‌رده‌ستماندای ه بهشی ئهو ههموو كاره ناكات ،ئهو كێشان ه ماون‌و ی ئ�هو ههموو ه�هروهه��ا بودجه به‌ش ی خزمه‌تگوزاریان ه ن��اك��ات ،به‌حوكم ی ئهوهی ژیانی خهڵك گۆڕانكاری زۆر به‌سه‌ردا هاتووه ،ئێستا هاوواڵتیان كاره‌بایان ده‌وێ 325 ،گوندمان ماوه ك��اره‌ب��ای نیشتمانی ب��ۆ راكێشین، زیاتر ل ه 86گه‌ڕه‌ك‌و پارچه گه‌ڕه‌ك لهسهنتهری ههولێرو قه‌زاو ناحیه‌كان
م��اوه ك�هك��اره‌ب��ای��ان نییه ،بێگومان ی به‌بودجه‌ی زۆره، ئه‌مه‌ش پێویست ی ئهو ئ�ه‌وه‌ی له‌به‌رده‌ستماندای ه به‌ش ههموو خزمه‌تگوزارییه ناكات ،ئێم ه ئ �هو گ �ه‌ڕه‌ك��ان �هی كێشه‌یان هه‌بوو، نۆژه‌نمانكرده‌وه ،ئهو شوێنان ه نه‌ماون ه �هم��ووی��ان گ��ۆڕان��ك��اری��ان ب �هس �ه‌ردا ی ههولێر هاتووه ،بهاڵم به‌شه نوێیه‌كان زۆر گه‌شه‌ده‌كه‌ن‌و زیاتریش پێویستیان به‌خزمه‌تگوزارییه. ده‌ستوور :بۆچی بودجه‌ی پارێزگا ی ههولێر بهشی خزمه‌تگوزارییه‌كان ناكات؟ ن��ه‌وزاد ه��ادی :بێگومان راسته، بودجه‌ك ه به‌ش ناكات ،ئه‌مساڵ 44 ملیار دینار هه‌ی ه له‌بودجه‌ی په‌ره‌پێدان ی ی یان 7له‌سه‌د ی 5له‌سه‌د كه‌به‌ش ئ �هو خزمه‌تگوزاریان ه ن��اك��ات ،ئهوه ی ی به‌ژمار‌ه شتێكی ئاشكرایه‌و په‌یوه‌ند بودجه‌وه ههیه. دهس��ت��وور :ده‌وت��رێ��ت بههۆی ن���هب���وون���ی ئ�������اوه‌ڕۆی پ��ێ��وی��س �ت‌و ده‌رنه‌چوونی ئ��اوه‌ڕۆی مااڵن ،ههولێر
ی دوو بارانی بههێز ناگرێت، به‌رگه ئه‌مساڵ‌و ساڵی پاریش ئه‌وه‌مان بینی، كه‌چه‌ندین ماڵ كه‌وتنه ژێر ئ��اوه‌وه‌و خانووه‌كان ده‌ڕوخ��ان‌و رێگا ده‌گیرا، باش ه بۆ تائێستا ئه‌وانه چاره‌سه‌ر نه‌كراون؟ ئایا چاره‌سه‌ری ههیه؟ چۆن؟ نه‌وزاد هادی :ئهو كێشهی ه له‌هه‌ولێر ی چاره‌سه‌ركراوه‌و ئێستا ئهو گرفتان ه ی ئ��اوه‌ڕۆ چاككراون ،ئهگهر ته‌ماشا گڵكه‌ند بكه‌ین یان ته‌عجیل پێشترو ئێستا ،گۆڕانكاری به‌دیده‌كه‌یت. دهس�����ت�����وور :ل��هك��ۆم��هڵ��ێ��ك ی ه��ه‌ول��ێ��ردا زب��ڵ‌و ل��ه‌گ��ه‌ڕه‌ك��هك��ان�� ی ی زۆر ده‌بینرێت‌و هاوواڵتیان خاشاكێك ی ب��ێ��زارك��ردووه ،ترسی باڵوبوونه‌و‌ه نهخۆشی لهو گه‌ڕه‌كانه له‌ئارادایه ،ئایا په‌یوه‌ندی بهو كۆمپانیانه‌وه‌و‌ه ههیه، ی پاككردنه‌وه‌ی هه‌ولێریان كه‌ئه‌رك ی ههولێر لهو له‌ئه‌ستۆی ه یان شاره‌وان ك��اره به‌رپرسه؟ بۆ لێپێچینه‌وه‌تان نه‌كردووه؟ ی ن�����ه‌وزاد ه�����ادی :ك��ۆم��پ��ان��ی��ا جه‌نائین ئ�هو ك��اره‌ی ك���ردووه ،وات ه
پاككردنه‌وه‌ی ههولێر له‌ئه‌ستۆی ئهوان ی بووه ،ئهو كۆمپانیای ه هه‌ندێك گرفت ههبووه ،ئهوان عه‌قدیان هه‌ی ه لهگهڵ ی شاره‌وانی ،بهاڵم ئاشكرای ه كۆمپانیا ی له‌هه‌ولێر جه‌نائین كۆمه‌ڵێك گرفت ه �هب��وو ،ئ���ه‌وه‌ش ك��اری��گ�ه‌ری لهسهر ی ههولێرهوه هه‌بوو، خاوێنكردنه‌وی شار ئێستا له‌قایمقامیه‌ت لیژنه‌یه‌كمان داناوه بۆ سه‌رپه‌شتیكردن‌و رێكخستنی ی ئ���هو ك���اران���هی كه‌ئێستا گ��ۆڕان � ی ی شاره‌وان به‌سه‌رداهاتووه ،سنوور چ��وار له‌نزیك كه‌سنه‌زان بگرین تا ی 94ی ب���اداوه زۆر ب �ه‌رف��راوان رێگا بووه ،لهو ناوچان ه كێشهی زبڵ زۆره، هه‌ندێك له‌گه‌ڕه‌كه‌كان كێشه‌یان زۆر كه‌متر‌ه لهو گه‌ڕه‌كانه ،ئه‌گه‌ری هه‌ی ه جه‌نائینیش دابه‌شبكرێت ،كه‌ئێستا جه‌نائین یه‌ك كۆمپانیایه لهگهڵ 6 شاره‌وانی ،له‌وانه‌ی ه جه‌نائینیش بێت ه 6 پارچه‌و لهگهڵ ئه‌وانه‌دا دابه‌شبكرێت، ی باشتر كۆنترۆڵ بكرێت‌و بۆ ئ��هوه ته‌ركیزیش ئێستا زیاتر لهسهر ئهوه ی 4ماوه، دهكرێت ،كێشه‌كانی شاره‌وان له‌مه‌ودوا بهشێوهیهكی زیاتر كێشه‌كان چاره‌سه‌رده‌كرێن. ی به‌لێشاو ی بیان ده‌ستوور :كرێكاران ی هاتوونه‌ته ه �ه‌ول��ێ��ره‌وه‌و كرێكاران هه‌ولێریش كار نیی ه بیكه‌ن‌و رۆژان� ه لهسهر شه‌قامه‌كاندا ده‌سوڕێنه‌وه، ی ی چاره‌سه‌ركردن پارێزگا بۆچی هه‌وڵ ئهو كێشهی هی تائێستا نه‌داوه؟ ی ن���ه‌وزاد ه��ادی :هاتنی كرێكار ی بووه‌ت ه ملمالنێ (مونافه‌سه)و بیان كاره‌ك ه له‌ملمالنێكه‌دایه ،بهاڵم ئهگهر ی كورد لێر‌ه كاربكات ،ههرگیز كرێكار ی بیانی ،چونك ه كۆمپانیا نایدات ه كرێكار ی زۆره‌و كێشه‌كان ی گرفت ی بیان كرێكار ی له‌مانه‌وه‌و شوێنی نیشه‌جێبوون‌و گرفت ی ده‌بینێته‌وه ،ب�ه‌اڵم ئهو رۆژان � ه خۆ ی ئێره‌یه ،ئهو ی نیشته‌جێ كرێكار‌ه
ئهگهر كرێكار ی ناوخۆ كاربكه‌ن، كرێكاری بیان ی ناهێنرێت بۆ كوردستان ی خۆمان كێشانه‌ی نییهو ئهگهر كرێكار ی كار بكات ،ئهوه هه‌ل بۆ كرێكاری بیان نابێت ،به‌هیچ یاسایه‌ك تۆ ناتوانیت رێگه‌بگریت كه كهسێك له‌موسڵ بێتو له‌هه‌ولێر كاربكات ،تۆ حكومه‌تیت‌و ی ده‌كه‌یت. حوكمڕان ی ده‌ستوور :كێش ه له‌نۆژه‌نكردنه‌و ی ئهوه ی هه‌ولێردا هه‌بوو ،ترس قه‌اڵ ل��ه‌ئ��اراداب��وو ئ��هو ن��ۆژه‌ن��ك��ردن�ه‌وه‌ی� ه ی دروس��ت��ن�هب��ێ��ت ،ئهو به‌شێوه‌یه‌ك كێشهی ه به‌كوێ گه‌یشت؟ ی ی سكرتێر نه‌وزاد هادی :نوێنه‌ر ی نهتهوه یهكگرتووهكان له‌عێراق گشت ی ی بناغ ه ئاماده‌بوو له‌دانانی ب��ه‌رد ی هه‌ولێردا ،ئهو ی قه‌اڵ نۆژه‌نكردنه‌و‌ه كاره 13ملیۆن دۆالری بۆ دابینكراوه، ی هه‌ولێردا، هیچ كێشه‌یه‌ك نیی ه له‌قه‌اڵ نۆژه‌نكردنه‌وه‌كه‌ش یونسكۆ ده‌یكات‌و به‌رنامه‌یه‌كی زانستی بۆ دانراوه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسه‌ت
7
رۆڵی كوردی تێدا ده‌بینر ێ ێ ده‌ڕوات؟ ئایا ناوچه‌كه به‌ره‌و جه‌نگێكی نو هیوا سه‌لیمی لهدوای په‌سه‌ندكردنی سزا ئابوورییه‌كانی ئه‌نجومه‌نی ئ��اس��ای�ش‌و ه��هروهه��ا سزا یه‌كالیه‌نه‌كانی ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا‌و یهكێتی ئه‌وروپا ،په‌یوه‌ندییه‌كانی ئێران‌و واڵتانی رۆژئاوایی به‌ره‌و ئاڵۆزی زیاتر ده‌ڕوات. به‌رپرسه سیاسییهكانی ئه‌مریكا ئ��ه‌گ��ه‌ری هێرشی س��هرب��ازی ب��ۆ سهر ئێران ره‌تناكه‌نه‌وه ،هاوكات به‌رپرسانی تارانیش هه‌ڕه‌شه لهواڵتانی رۆژئاوایی ده‌كه‌ن كه له‌ئه‌گه‌ری پشكنینی كه‌شتییه بارهه‌ڵگره‌كانی ئ��ێ��ران ،پ�هرچ�هك��ردار‌و وه‌اڵم��ی شیاویان بۆ پشكنه‌ران ده‌بێ. قایلنه‌بوونی الیه‌نه‌كان بۆ كۆتاییهێنان بهم قه‌یرانه ،پێشبینی جه‌نگێكی نوێ له‌ناوچه‌كه به‌ده‌سته‌وه‌ده‌دا. دواك �هوت��ن��ی پێكهاتنی حكومه‌تی ن��وێ��ی ع��ێ��راق زۆر ه���ۆك���اری ه �هی �ه، یهكێك له‌هۆكاره‌كان پشتیوانی ئێران ل�ه ناسه‌قامگیری ل�ه‌ع��ێ��راق‌و به‌رگرتن به‌پێكهاتنی حكومه‌تی نوێیه. هاوكات یهكێك له‌ئامانجه‌كانی توركیا بۆ ناوبژیوانی لهنێوان ئێران‌و رۆژئ��اوا، نیگه‌رانی له‌كه‌وتنه‌وه‌ی جه‌نگێكی نوێ ل�هن��اوچ�هك�هی�ه .دهس��ت��وه‌ردان��ی ئێران له‌كاروباری ناوخۆی عێراق بۆ دروستكردنی له‌مپه‌ر ل�هب�هردهم پێكهاتنی حكومه‌تی ن��وێ ،ه �هروهه��ا م��ان��ۆڕه سیاسییهكانی توركیا له‌ناوچه‌كه بۆ نیگه‌رانی ئهو واڵتانه له‌هێرشی س �هرب��ازی ئه‌مریكا بۆ سهر
ئێران ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‌و به‌رژه‌وه‌ندی ئێران‌و توركیا لهم هاوپه‌یمانییه شاراوه ،له‌خاڵی نیگه‌رانی له‌ئاینده‌ی گۆڕانی جیۆپۆله‌تیكی ن��اوچ�هك�هو داه��ات��ووی سیاسیی ك��ورد له‌ناوچه‌كه یه‌كده‌گرێته‌وه. توركیا له‌ئه‌گه‌ره‌كانی داهاتوو ئاگاداره سه‌باره‌ت به‌گرژی‌و ئاڵۆزی توركیاو ئیسرائیل‌و ههروهها هه‌واڵه‌كانی توركیا بۆ ناوبژیوانی لهنێوان ئێران‌و رۆژئ��اوا لهسهر پرسی ئه‌تۆمی ،لێكدانه‌وه‌‌و رای جیاجیا ب�ڵاوب��ووه‌ت�هوه .نزیكبوونه‌وه‌ی توركیا لهواڵتانی دراوس��ێ‌و یاریكردنی سیاسیی له‌رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست له‌فۆرمی یاریكهرێكی بههێز ل�هن��اوچ�هك�ه ،جیا له‌سه‌رجه‌می هۆكاره‌كانی وهك الوازبوونی واڵتانی كۆنسیرڤاتی عه‌ره‌بی‌و هه‌وڵه‌كانی توركیا بۆ پڕكردنه‌وه‌ی ئهم بۆشاییه، س �هرك��ردن �ه‌وه‌ی س �ه‌ر له‌نوێی شوناسی نه‌ته‌وه‌یی تورك كه‌خۆ له‌دوو جه‌مسه‌ری ناكۆكی عوسمانیزم‌و ئاتاتۆركیزمدا ده‌بینێته‌وه‌‌و چهندین هۆكاریتر ،ده‌توانێ ن��ی��گ �ه‌ران��ی ل �ه‌ئ��ای��ن��دهی پ��رس��ی ك��ورد له‌ناوچه‌كه‌ش بێ .ئهو پرسه‌ی كه‌سااڵنێكی دورودرێ����ژه توركیا سه‌رمایه‌ی م��ادی‌و مه‌عنه‌وی بۆ به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی سه‌رفده‌كا، ئێستا فاكته‌ره ده‌ره‌كییه‌كان ده‌توانێ ره‌وتی رووداوه‌كانی بگۆڕێ‌و سه‌رجه‌می هه‌وڵه‌كانی توركیاش ره‌نج به‌خه‌سار بكات. ئه‌حمه‌د داود ئۆغڵۆ وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی توركیا ،له‌نوێترین ئاخاوتنی په‌یوه‌ندیدار بهم بابه‌ته رایگه‌یاندووه ،سیاسه‌تی توركیا له‌به‌رامبه‌ر ئێران بۆ ئه‌وه‌یه كه‌جه‌نگێكی نوێ له‌رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست به‌رپا نه‌بێ.
ناوبراو له‌به‌رده‌م پهرلهمانی واڵته‌كه‌یدا رایگه‌یاندووه كه‌توركیا خوازیاری ئهوهی ه كه‌كێشه‌ی ئ�هت��ۆم��ی ئ��ێ��ران لهرێگهی ئاشتیانه‌وه چاره‌سه‌ر بكرێت‌و ناوچه‌كه له‌روودانی ههر شه‌ڕ‌و كێشهو پشیۆییه‌ك دووربكه‌وێته‌وه .له‌راستیدا ئهم هه‌ڵوێسته‌ی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی توركیا واقعییه‌‌و توركیا له‌هێرشی س��هرب��ازی ب��ۆ س��ه‌ر ئێران‌و كاریگه‌ری ئ �هم مه‌سه‌له لهسهر پرسه ناوخۆییه‌كانی توركیا نیگه‌رانه. هێرشی س �هرب��ازی ب��ۆس�ه‌ر ئێران، هاوسه‌نگی هێز له‌ناوچه‌كه دهگ��ۆڕێ، كۆمه‌ڵێك زیان‌و قازانجی لێده‌كه‌وێته‌وه‌‌و پێگه‌ی سیاسیی كورد له‌ئێران ده‌گۆڕێ. ئهم بابه‌ته‌ش واته گۆڕانكاری له‌پێگه‌ی سیاسیی ك���ورد ل �ه‌ئ��ێ��ران ،به‌قازانجی بزووتنه‌وه‌ی كوردی له‌هه‌موو پارچه‌كانی كوردستانه‌‌و به‌حوكمی بوونی بزووتنه‌وه‌ی كوردیی ئه‌كتیڤ له‌توركیا ،ئ�هو واڵته تووشی قه‌یرانی جیدیو گه‌وره ده‌بێته‌وه. دوكتۆر ئه‌حمه‌دی مسته‌وفی پسپۆڕی په‌یوه‌ندییه نیوده‌وڵه‌تییه‌كان له‌فرانكفۆرتی ئه‌ڵمانیا ئه‌گه‌ری هاتنه‌ئارای سیناریۆی هێرشی سه‌ربازی بۆسه‌ر ئێران به‌زیانی ستراتیژیی حكومه‌تی توركیا وه‌سفده‌كات. ئهو به‌ده‌ستووری وت «ئهگهر توركیا دژای��هت��ی هێرشی س��هرب��ازی ب��ۆ سهر ئێران دهك��ات ،بابه‌تێكی ئاساییه‌‌و ئهم دژایه‌تیكردنه‌ی توركیا واقعبینی سیاسیی ده‌سه‌اڵتدارانی ئهو واڵته‌ی له‌پشته‌وه‌یه. توركیا له‌پێگه‌یه‌كی سیاسیی بههێز له‌ناوچه‌كه به‌هره‌مه‌نده‌‌و بێگومان هێرشی سه‌ربازی بۆ سهر ئێران ،به‌پێچه‌وانه‌ی زۆر
كه‌س كه‌پێیانوایه به‌قازانجی هه‌ژموونی ت��ورك��ی��ا ل�هن��اوچ�هك�هی�ه ،ب�ه‌زی��ان��ی ئهو واڵته‌یه«. مسته‌وفی وت��ی «توركیا كێشهی چاره‌سه‌ركردنی دۆزی كوردی ههیه ،نایه‌وێ ئیمتیازێكی زۆر به‌كورده‌كان بدا ،بهاڵم له‌وه‌ها حاڵه‌تێكدا كه‌كورده‌كانی ئێران‌و عێراق به‌مافه‌كانی خۆیان گهیشتوون، توركیا ناچار به‌پاشه‌كشه ده‌بێ‌و ئه‌وكات نه‌ك به‌ره‌زایه‌ت ،بهڵكو به‌ناچاری ده‌بێ كێشه‌كان چاره‌سه‌ربكات».
ل���هدوای رووخ��ان��ی س���ه‌دام‌و هاتنی ئه‌مریكا بۆ عێراق ،ب���هردهوام شه‌ڕێكی ن �ه‌رم‌و ش��اراوه لهنێوان ئێران‌و ئه‌مریكا له‌ئارادابووه‌‌و تائێستاش به‌رده‌وامه. ل �هه �هڵ��ب��ژاردن �ه په‌رله‌مانییه‌كه‌ی عێراق له‌مانگه‌كانی راب��ردوو و ئاڵۆزی‌و كێشمه‌كێشه سیاسییهكانی دوات���ر، ئێران رۆڵێكی به‌هێزی بینیووه‌‌و ئهم ده‌ستێوه‌ردانانه‌ی ئێران تائێستا درێژه‌ی ههیه .كار تا ئهو شوێنه گه‌یشتووه كه‌چه‌ند رۆژ له‌مه‌وپێش یهكێك له‌سه‌ركرده‌كانی لیستی نیشتمانی عێراق كه‌ده‌وترێ سهر به‌ئێرانن ،نیگه‌رانی خۆیان له‌بارودۆخی عێراق‌و دواكه‌وتنی پێكهاتنی حكومه‌تی نوێ ده‌ربڕی‌و رایگه‌یاند كه‌ئێران لهرێگهی جه‌نڕاڵ «قاسم سلێمانی»یه‌وه پرسه‌كان یه‌كالییده‌كاته‌وه. وه‌اڵمدانه‌وه به‌پرسیاری هۆكاره‌كانی گرنگیی ع��ێ��راق ب��ۆ حكومه‌تی ئێران،
به‌نیگه‌رانی ئێران له‌ئه‌گه‌ره‌كانی هێرشی س �هرب��ازی ئه‌مریكا بۆ س �ه‌ر ئ �هو واڵت ه گرێدراوه. دك��ت��ۆر م��س��ت�ه‌وف��ی وت���ی « ه�ه‌ر له‌یه‌كه‌مین رۆژه‌ك��ان��ی هاتنی ئه‌مریكا بۆ عێراق ب��اس ل �هوه ك���راوه ،كه‌عێراق سه‌كۆیه‌كی خ��ۆه �ه‌اڵدان��ی ئه‌مریكا بۆ هێرشكردنه سهر ئێرانه». به‌رپرسانی ئێرانی ب����هردهوام بۆ دڵنه‌وایی خۆیان‌و بۆ به‌درۆخستنه‌وه‌ی ه��ێ��رش��ی س���هرب���ازی ئ�هم��ری��ك��ا ب��ۆس�ه‌ر ئێران ،باسیان ل�هوهك��ردووه كه‌ئه‌مریكا له‌ئه‌فغانستان‌و عێراق تێچه‌قیوه‌‌و ئه‌مریكا ئهو توانایه‌ی نییه كه‌به‌ره‌یه‌كی نوێی شه‌ڕ بكاته‌وه .دركاندنی ئهو راستییه له‌زمانی به‌رپرسانی ئێرانی ،ده‌توانێ هۆكارێك بۆ هه‌وڵه‌كانی ئێران بۆ ناسه‌قامگیری له‌عێراقدا بێ. ئ��ێ��ران دهی����هوێ ب��هدهس��ت��وه‌ردان له‌عێراق ره‌وتی ئاسایی پێكهاتنی حكومه‌ت له‌باربه‌رێ‌و لهم رێگه‌وه ئه‌مریكا ناچار به‌پاشگه‌زبوونه‌وه له‌هێرش بۆ سهر ئێران بكات. ل �هالی �هك��ی��ت��ره‌وه ئ��ێ��ران‌و توركیا ل��ه‌رێ��گ��هی ه��اوك��اری��ك��ردن��ی ئ�هم��ن�یو سه‌ربازییه‌وه ،ده‌یانه‌وێ پوتانسیله‌كانی بزووتنه‌وه‌ی كوردی له‌باربه‌رن‌و زۆربهی ئهو چاالكییه سه‌ربازییانه‌ی لهم چهند مانگه‌دا له‌سنووره‌كانی عێراقدا روویداوه، به‌هاوبه‌شی دوو واڵتی ئێران‌و توركیا بووه. ئهم مه‌سه‌له‌ش له‌ئاراسته‌ی الوازكردنی كورد بۆ كهڵكوهرگرتن له‌ده‌ره‌فه‌ته‌كانی داهاتووه.
ی دروستكردوو ه بۆ حیزبه ئیسالمییه‌كان» «بودج ه موحافیزكارێت
ی باپیر ئه‌میری كۆمه‌ڵی ئیسالمی بۆ ده‌ستوور ی عه‌ل كامه‌ران بابان زاده راوێژكار سازدانی :گۆران وه‌هاب ك��ام �ه‌ران بابان زاده راوێ��ژك��اری عه‌لی باپیر ،ئه‌میری گشتی كۆمه‌ڵی ئیسالمی كوردستان ،له‌چاوپێكه‌وتنێكدا كه‌ده‌ستوور له‌گه‌ڵیدا س���ازی���داوه ،دهڵ��ێ��ت حیزبه ئیسالمییه‌كان ده‌ت��رس��ن ،ئهگهر بێتو ئۆپۆزیسیۆنبوونه‌كه‌یان هه‌ندێكیتر توندتر بێت ،له‌وانه‌یه حكومه‌ت له‌لێسه‌ندنه‌وه‌ی هه‌ندێك له‌ومافانه‌ی كه‌ده‌یانداتێ ،تووشی گیروگرفتیان بكات. بابان زاده رایوایه هێشتا ئۆپۆزیسیۆن ق��ۆن��اغ �ی ره‌خ��ن �ه‌گ��رت��ن �ی ب��ۆ قۆناغی فشارخستنه‌سه‌ر حكومه‌ت تێنه‌په‌ڕاندووه. دهس��ت��وور :چ��اوه‌ڕوان��دهك��را هێزه ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن�هك��ان بهگشتی ل���هدوای 2009/7/25هوه گه‌‌شه‌‌بكه‌‌ن ،بهاڵم ئهوه رووینه‌‌دا ،بۆچی؟ ك��ام��ه‌ران ب��اب��ان زاده :ده‌ت��وان��ی��ن بڵێین هێزه ئۆپۆزیسیۆنه‌كانی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان وهك���و چ���اوه‌ڕوان���دهك���را، گه‌شه‌یاننه‌كرد ،ه��ۆك��اری گه‌شه‌كردن‌و گه‌شه‌نه‌كردنیش ه�هم��ووی ناوه‌ستێته سهر ئهو پارتانه‌ی یان ئهو لیستانه‌ی كه‌بڕیاری ئۆپۆزیسیۆنبوونیان داوه، ئۆپۆزیسیۆنبوون پێویستی به‌زه‌مینه‌سازی ئ�هو واقیعه‌یه ،كه‌ئۆپۆزیسیۆن تیایدا بڕیاری ئۆپۆزیسیۆنبوونی داوه ،كه‌تیایدا تایبه‌ته ب�هو حیزبه‌ی له‌ده‌سه‌اڵتدایه، تا چهند ئه‌ده‌بیاتی ئۆپۆزیسیۆنبوونی قبوڵه ،ههروهها ئهو پارت‌و رێكخراوانه‌ش ك��ه ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن��ن ،چ��هن��ده ل�ه‌گ�هڵ ئ�ه‌ده‌ب��ی��ات�ی ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن��دا دێ��ن �هوه، له‌به‌رئه‌وه‌ی تائێستا حیزبی دهس �هاڵت به‌بێ ئۆپۆزیسیۆن بووه ،كه‌واته نه‌بوونی ئ �ه‌زم��وون ل���هه���ه‌ردووال ،واقعێكی وای
دروستكردووه ،ئۆپۆزیسیۆنبوون به‌سستی گه‌شه‌بكات كه‌ئه‌مه هۆكاره زاتیه‌كه‌یه‌تی، ئه‌گینا هۆكاری بابهتی لهوه ی كۆمه‌ڵگای ئێمه نیگه‌رانه بهرامبهر به‌خزمه‌تگوزاری‌‌و ئ��ه‌دای سیاسیی به‌رپرسان ی حكومه‌ت بهرامبهر به به‌غداد‌و بهرامبهر به‌واڵتانی هه‌رێمی‌‌و ده‌وروب��هرو تۆپبارانی ئێستای سه‌رسنووره‌كان ،ب�ه‌وه‌ی كه‌قابل به‌وه‌ن ره‌خنه‌یان لێبگیردرێت ب �ه‌وه‌ی الوازی��ان ههیه. ده‌ستوور :وهك تێبینیده‌‌كرێت لهالیهنی دهس�هاڵت�هوه هیچ به‌‌خۆداچوونه‌‌وه‌‌یه‌‌كی جیدیو ئاوڕلێدانه‌‌وه‌‌یه‌‌ك به‌ڕووی خهڵك رووینه‌‌دا ،كه‌چاوه‌ڕوانده‌كرا بههۆی فشاری ئۆپۆزیسیۆنه‌وه رووبدات؟ كامه‌ران بابان زاده :ده‌توانم بڵێم قۆناغی ئۆپۆزیسیۆنبوون لهواڵتی ئێمه تائێستا قۆناغی ئۆپۆزیسیۆنبوونی ره‌خنه‌گرانه‌یه ،هێشتا ئۆپۆزیسیۆنبوون لهواڵتی ئێمه نه‌بووه‌ته ئۆپۆزیسیۆنێكی ف��ش��اری ،ن �هب��ووه‌ت �ه ئۆپۆزیسیۆنێكی كێبڕكێ بۆ پ��ڕۆژه‌‌و باشتربوونی ئه‌دای حكومه‌ت ،ل �هب �ه‌رئ �ه‌وه‌ی ئۆپۆزیسیۆن
لهواڵتی ئێمه‌دا له‌قۆناغێكی وه‌رچه‌رخاندا دهژی ،ئۆپۆزیسیۆنبوون كه له‌شه‌قام ی كوردیه‌وه سه‌رچاوه‌یگرتووه ،به‌قۆناغێكی ره‌خنه‌گرانه تێپه‌ڕیوه ،بۆیه له‌به‌رامبه‌ردا به‌شێكی شه‌قامی ئێمه ره‌خنه‌گر بوایه، خۆشه‌ویستبوو ،بهاڵم لێت ناپرسن به‌دیلت چییه بۆ به‌ره‌و باشتربردنی ئهم سیستمه. ده‌ت���وان���م بڵێم زۆرب�����هی ب���ازاڕی ئۆپۆزیسیۆنبوون‌و زۆرب���هی ج�هم��اوه‌ر‌و پشتیوانانی ئۆپۆزیسیۆنبوون له‌شه‌قامی ئێمه ل��هس��ه‌ر ب��ن �هم��ای ره‌خ��ن �ه‌گ��رت��ن ك��ۆب��ووه‌ت��هوه ،هێشتا ن �هب��ووه‌ت �ه ئهو ئۆپۆزیسیۆنه‌ی ك��هپ��ڕۆژه‌ی جێگره‌وه پێشكه‌شبكات‌و ب��ت��وان��ێ��ت ل�هڕێ��گ�هی فشاری خۆیه‌وه كاروباره‌كانی حكومه‌ت بوه‌ستێنێت ،ئ �ه‌گ �ه‌ر ح��ك��وم �هت ب�هو چاكسازیه هه‌ڵنه‌ستێت ،پێموایه دهگونجێت له‌قۆناغه‌كانی ئاینده‌دا ئۆپۆزیسیۆن بتوانێت ئهو رۆڵه بگێڕێت . دهس����ت����وور :ده‌وت����رێ����ت الی��هن��ه ئ��ی��س�لام��ی��ی �هك��ان��ی��ش ن �هی��ان��ت��وان��ی��وه ئۆپۆزیسیۆنێكی جیدی بن ،بۆچی؟ ك���ام���ه‌ران ب���اب���ان زاده :الی �هن �ه
ئیسالمییه‌كان به‌فه‌رمی رایانگهیاندووه، كه‌ئۆپۆزیسیۆنن ،ئهگهر بڵێی له‌هه‌ڵوێست‌و راگه‌یاندنه‌كانیاندا ئ �هو ئۆپۆزیسیۆنه جیدیه لێیان به‌دیارنه‌كه‌وتووه ،ئه‌مه دهگ�هڕێ��ت�هوه بۆ نه‌بوونی یاسایه‌ك بۆ ئۆپۆزیسیۆن لهواڵتی ئێمه‌دا ،نه‌بوونی یاسایه‌ك بۆ ئه‌حزاب ،نه‌بوونی یاسایه‌ك بۆ بودجه‌ی حیزبه‌كان له‌هه‌رێمی كوردستان، تائێستاش حكومه‌ت كه‌ئه‌م دوو حیزبه ت��ی��ای��دا ب��ااڵده‌س��ت��ن ،زۆر سروشتیه به‌ڕێگایه‌ك له‌ڕێگاكان فشار بخه‌نه‌سه‌ر حیزبه‌كانی ت��ری ده‌ره‌وه‌ی خ��ۆی��ان، چونكه تائێستا بودجه‌ی ئه‌حزاب لهواڵتی ئێمه‌دا بهشێوهیهكی یاسایی رێكنه‌خراوه، پێموایه ئه‌مه جۆرێك له‌موحافیزكارێتی دروستكردووه بۆ حیزبه ئیسالمییه‌كان. ت��ائ�هن��دازه‌ی�هك ئ �هو ئۆپۆزیسیۆنبوونه ج��ی��دیو ت��ون��دهی��ان لێبه‌ده‌رنه‌كه‌وێت كه‌خه‌ڵك لێیان چ��اوه‌ڕێ��دهك��ات ،بۆیه ئهمانه تائه‌ندازه‌یه‌ك ده‌ت��رس��ن ئهگهر بێتو ئۆپۆزیسیۆنبوونه‌كه‌یان هه‌ندێكیتر ت��ون��دت��ر ب��ێ��ت ،ل �هوان �هی �ه هه‌ڵوێستی حكومه‌ت به‌رامبه‌ریان بۆ لێسه‌ندنه‌وه‌ی هه‌ندێك له‌ومافانه‌ی كه‌ده‌یانداتی ،توشی گیروگرفتیان بكات. ده‌ستوور :مه‌به‌ستت له‌وه‌یه كه‌ئه‌گه‌ر الی �هن �ه ئیسالمییه‌كانیش هه‌ڵوێستی توندیان له‌به‌رامبه‌ر ده‌سه‌اڵتدا ههبێت، رووبه‌ڕووی سزای نانبڕین ده‌بنه‌وه ،بۆیه وهك ئۆپۆزیسیۆنێكی جیدی مامه‌ڵه ناكه‌ن؟ كامه‌ران بابان زاده :تائێستاش ئهو حیزبه ئیسالمییانه‌ی ئۆپۆزیسیۆنن، ده‌یان باره‌گا‌و كه‌ناڵی راگه‌یاندیان ههیه، كه‌ئه‌وه‌ش وایكردووه خه‌رجییه‌كی زۆریان بخاته‌سه‌ر ،ئهم خه‌رجیه زۆره‌ش وایكردووه نه‌توانن موجازه‌فه بهم ههموو خه‌ڵك‌و
دام �ه‌زراوه‌ی خۆیانه‌وه بكه‌ن ،كه‌خه‌رجی ده‌وێ���ت ،دووری���ش نهبێت له‌ئه‌نجام ی نواندنی هه‌ڵوێستی توندیان بهو حیسابه‌ی ئۆپۆزیسیۆنن نه‌كه‌ونه ژێر باری نانبڕین‌و كه‌مكردنه‌وه‌ی بودجه‌یان له‌حكومه‌ت، ئه‌مه‌ش به‌هۆكارێكی سهرهكی ده‌زان��م له‌وه‌ی موحافیزكارترن له‌ئۆپۆزیسیۆنبوونی خۆیان. دهس��ت��وور :ده‌وت��رێ��ت ل��هدوای ئهو راپۆرته‌ی چوار حیزبه‌كه باڵویانكرده‌وه، الیه‌نه ئیسالمییه‌كان ده‌ترسن له‌وه‌ی ئ�ه‌گ�ه‌ر كه‌موكوڕیه‌كانی دهس���هاڵت بۆ خهڵك باڵوبكه‌نه‌وه ،رووب���ه‌ڕووی سزای ده‌سه‌اڵت ده‌بنه‌وه ،بۆیه ئێستا نایانه‌وێت مامه‌ڵه‌یه‌كی ئۆپۆزسیۆنانه بكه‌ن‌و راپۆرتی لهو شێوه‌یه بۆ رای گشتی باڵوبكه‌نه‌وه؟ كامه‌ران بابان زاده :زه‌مانی سزای توند نه‌ماوه ،الیه‌ن ره‌خنه له‌ده‌سه‌اڵت ده‌گرێت، ئۆپۆزیسیۆنێكی كراوهو راشكاوانه‌تره دوو حیزبی دهس �هاڵت بێن خه‌ڵكانی بگرن‌و بیخه‌نه گرتوخانه ،ئه‌مه به‌سه‌رچوو، بهاڵم له‌به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌دا حیزبه‌كانی ئێمه له‌هه‌رێمی كوردستاندا به‌ئۆپۆزیسیۆن‌و غه‌یری ئۆپۆزیسیۆنه‌وه ،حیزبی سه‌رده‌می ده‌وڵ���هت���داری نین ،حیزبی س�هردهم�ی ده‌وڵه‌تداری خه‌رجی زۆرنییه ،ئهم ههموو كادیر‌و موچه‌خۆره‌ی نییه ،بۆیه حیزبه‌كانی ئێمه ئهگهر بیانه‌وێت حیزبی ئۆپۆزیسیۆن ب��ن ،دهب��ێ��ت پێش ه�هم��وو شتێك ئهم خه‌رجیه زۆره له‌خۆیان دوربخه‌نه‌وه، چونكه كاتێك خه‌رجییه‌كی زۆرت هه‌بوو لهكاری سیاسی خۆتدا به‌دڵنیایه‌وه لهو حاڵه‌ته‌دا ناتوانیت ئۆپۆزیسیۆن بیت ،واته حیزبی ئۆپۆزیسیۆن دهبێت لهو حیزبانه بێت كه‌خه‌رجیان كه‌مبێت ،بۆئهوهی به‌رگری ههموو ئهو پێشهاته بكات كه له‌ئاكامی ئۆپۆزیسیۆنبوون توشیده‌بێت.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
6
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسه‌ت
«شیوعی زۆرترین باجی ئهو دۆستایه‌تییه‌ی داو ه لهگهڵ پارتیو یهكێتی» ئه‌بو تارا ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی حیزبی شیوعی بۆ ده‌ستوور سازدانى :فه‌رمان ره‌شاد ئیبراهیم سۆفی ،ناسراو به‌ئه‌بو ت��ارا ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی ح��ی��زب��ی ش��ی��وع��ی ك��وردس��ت��ان، له‌چاوپێكه‌وتنێكی دهس��ت��ووردا راش��ك��اوان��ه دان��ب��ه‌وه‌داده‌ن��ێ��ت كه‌حیزبی شیوعیو چه‌په‌كان له‌كوردستان سهركهوتوو نه‌بوون، ئ���ام���اژه ب��هه��ۆك��ارهك��ان��ی ئ �هو شكسته‌ش دهكات كه‌ڕووبه‌ڕوویان بووه‌ته‌وه. ئ �هب��و ت���ارا دهڵ��ێ��ت ل �هالی �هن به‌شێك له‌كادیرانمان رووب �ه‌ڕووی ره‌خنه‌ی زۆر بووینه‌ته‌وه ،بههۆی ئهو مامه‌ڵه‌یه‌ی كه لهگهڵ پارتیو یه‌كێتیدا ده‌یكه‌ین ،ده‌ڵێت “ئهو دوو حیزبه‌ش بێوه‌فابوون بهرامبهر حیزبی شیوعی”. ه���هروهه���ا دهڵ��ێ��ت ك��ادی��ری حیزبیمان ههیه ره‌خنه‌ی ئهوهی ههیه ،كه‌بۆچی جۆرێك لهگهڵ پ��ارت��ی ه �هڵ��س��وك �هوت دهك���رێ‌و جۆرێكیتره لهگهڵ یهكێتی. ده‌ستوور :بۆچوونێك ههیه، كه‌بڕوای وایه فكره‌ی چه‌پ بهگشتی ل����هدوای رووخ���ان���ی سۆڤێته‌وه پاشه‌كشه‌ی ك���ردووه ،ئیتر ئهو ئایدۆلۆژیایه‌ك نییهو ناتوانرێت سیستمێكی هاوچه‌رخانه‌ی پێ به‌ڕێوه‌ببرێت؟ ئ �هب��و ت����ارا :ب��ێ��گ��وم��ان ه�ه‌ر وهك چۆن په‌یدابوونی ئۆردوگای رۆژهه‌اڵتی سۆشیالستی كاریگه‌ری لهسهر كۆتاییهێنان به‌رژێمێكی فاشستی وهك نازی هه‌بوو ،ههروهها رۆڵ��ی له‌كۆتاییهێنانی جه‌نگی جیهانی دووه‌م‌و خوێنڕشتن هه‌بوو، ئاواش رووخانه‌كه‌شی تائێستاش كاریگه‌ری لهسهر شیوعییه‌كان ههیهو به‌گشتیش هه‌بووه‌و ههیه، ب��ه‌اڵم لهگهڵ ئ �ه‌وه‌ش��دا تائێستا شیوعییه‌كان سیاسه‌ت‌و ئیداره‌ی ح��ی��زب �ه ش��ی��وع��ی��ی �هك��ان ،پێنج یه‌كی مرۆڤایه‌تی به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن، به‌دانپێدانانی شاره‌زایانی ئابووری جیهانی ،ئابووری چینی شیوعی له‌پێشوه‌چووندایه، ب����هردهوام ك �ه‌ئ �هم �هش به‌ڵگه‌یه‌كه لهسهر ئ���ه‌وه‌ی س����ه‌ره‌ڕای ئ��هو فشاره گه‌ورانه‌ی واڵتانی سه‌رمایه‌داری جیهانی‌‌و به به‌هێزكردنی ئابووری خۆیان لهسهر حیسابی ئ��ازادی واڵتان‌و چه‌وساندنه‌وه‌یان كه‌درێژه ب���ه‌ع���وم���ری خ���ۆی���ان ده‌ده‌ن، تائێستا بیری ئ��ازادی‌و عه‌داله‌تی یه‌كسانخوازیبوون كۆمهاڵیهتیو كاریگه‌ری خ��ۆی ههیه ،هه‌ڵه‌یه بڵێین به‌ره‌و له‌ناوچوونه ،بهڵكو س�ه‌رئ�هن��ج��ام�ی م��ێ��ژووی �ی ئ��هوه ده‌سه‌لمێنی كه‌سه‌رمایه‌داری به‌ره‌و شكسته. دهس�����ت�����وور :س����هب����اره‌ت به‌چه‌په‌كانی كوردستان ،له‌دوو ه���هڵ���ب���ژاردن���دا ئ �هن��ج��ام �هك��ان��ی پاشه‌كشه‌ی زۆری ت��ێ��دای �ه ،چ قسه‌یه‌كت لهسهر ئهو دۆخه ههیه؟ ئ��هب��و ت����ارا :وهك ب��ن�هم��ا، چه‌په‌كانی كوردستان فه‌لسه‌فه‌‌و بیر‌و باوه‌ڕێكیان ههیه كه‌كاری ل �هس �ه‌ر ب��ك �هن ،ئ �هوی��ش ئه‌وه‌یه پ���اب���هن���دی چ��ی��ن��ی ه������ه‌ژار‌و چ���ه‌وس���اوهو ل��ێ��ق �ه‌وم��اوان بێت، لهگهڵ دابهشكردنی سامانه‌كان بهشێوهیهكی ع �ه‌دال �هت ،ئهمانه ههموو له‌به‌رنامه‌ی چه‌په‌كاندا بوونی ههیه ،ئهم خه‌باته‌ش له‌كوردستاندا
حه‌وت ساڵ ه ده‌مانه‌وێت سه‌ته‌الیتێك دروستبكه‌ین تا بیری حیزب بگه‌یه‌نین ه خهڵك كۆتایینه‌هاتووه ،پاشان كه‌مهێنانی ده‌ن��گ ئه‌مه به‌ڵگه‌ی ئ �هوه نیی ه به‌رنامه‌و شیعاری ئێمه دروستنییه‌و كه‌ڵكی نه‌ماوه ،بهاڵم دابیننه‌بوونی میكانیزم‌و ئیمكانیه‌ت‌و توانای جۆشدانی جه‌ماوه‌ر هۆكار بووه، ب��ۆی�ه دوای 25ی 7دوو حاڵ هاتووه‌ته ئ���اراوه ،لێكۆڵینهوهو هه‌ڵسه‌نگاندنی بۆكراوه له‌كۆمیته‌ی ن���اوه‌ن���دی ح��ی��زب‌و كۆمیته‌ی پ��ارێ��زگ��اك��ان��ی��ش��دا ،پێویستی گۆڕانكاری هاتووه له‌سه‌ركردایه‌تی‌و ك��ادی��ران‌و ش��ێ��وازی ئیشكردندا، ه �هروهه��ا گۆڕانكاری له‌شێوازی هاوپه‌یمانیكردن لهگهڵ الیه‌نه‌كان كه له‌پێشترا ئێمه دوایانده‌كه‌وتین، ئ���هوان���ی���ش ه��ی��چ ئ �هرك��ێ��ك��ی به‌جێنه‌ده‌گه‌یاند، هاوپه‌یمانیان كه‌ئه‌مه بووه‌ته هۆكار رێكخراوه‌كانی حیزب ت��وڕه‌ب��ب�نو ده‌نگه‌كانیان بده‌نه الیه‌نیتر ،كه‌ئه‌مه لهنێو به‌ڵگه‌نامه‌كانی هه‌ڵسه‌نگاندنه‌كانی حیزب م �ه‌وج��وده ،بۆی ه له‌حاڵی ئێستادا زۆر قسهی جیدیان لهسهر دهكرێت. دهس��ت��وور :ئێستا ك��ه 71 ساڵ به‌سه‌ر دامه‌زراندنی حیزبی شیوعیدا تێده‌په‌ڕێت ،بهاڵم دنیا گهلێك گۆڕانكاری تێیدا رووی��دا، ی شیوعیو بهاڵم ئایدۆلۆژیای حیزب پ �هی��ڕه‌وك��ردن‌و میكانیزمه‌كانی ج��ێ��ب�ه‌ج��ێ��ك��ردن�ی ف��ك��ری ئێوه ته‌قریبه‌ن نه‌گۆڕاوه؟ ئه‌بو ت���ارا :حیزبی شیوعی ل��ه‌ڕاب��ردووا هه‌وڵی ئ��ه‌وه‌ی داوه ئه‌ركی حیزبێكی عه‌لمانی بێ بۆ چینه چه‌وساوه‌كانی كوردستان، ل���هو ح��اڵ �ه ه��ه‌وڵ��ی پاراستنی په‌یوه‌ندییه‌كانی ل �ه‌گ �هڵ هێزه نیشتمانییه‌كانداوه بۆ سه‌رخستنی دۆخ����ی ه���ه‌رێ���م وهك ئ �هرك �ی نیشتمانی خۆی ،حیزب لهماوهی رابردوودا هه‌وڵی ئه‌وه‌یداوه خه‌تی
یاخود هێزی سێیه‌م دروستبكات كه‌چه‌په‌كان بن ،ب �ه‌اڵم هه‌میش ه گرفت بۆ دروستكردنی دراوه، ئه‌مه‌ش وایكردووه زۆرجار ره‌خنه ل�هم ب��واره بگیرێ ،ب �ه‌اڵم مانای ئهوه نییه له‌داهاتوودا گۆڕان لهم ب��واران �ه‌دا نایه‌ته‌كایه‌وه ،له‌چوار كۆنگره‌ی راب���ردوودا ه �ه‌وڵ��دراوه گ��ۆڕان��ك��اری ل �هن��او و ن��اوه‌ڕۆك��ی ئهم حیزبه بكرێ ،كه‌چی زۆرینه لهگهڵ ئهو گۆڕانانه نه‌بوون ،بهاڵم ئێستا حیزب پێیوایه پێویستی ب �ه‌چ��اك��س��ازی ه �هی �ه ،پێویسته چاكسازی له‌ئامڕاز‌و میكانیزم‌و سه‌ركردایه‌تی خۆی بكات ،ئهگهر چ��االك��ان �هت��ر ك��ارن �هك �هی��ن زیاتر تووشی ئازارده‌بین ،بۆیه له‌ئێستادا له‌هه‌مووكات زیاتر حیزب ئاماده‌ی گۆڕانكاری تێدایه. دهس����ت����وور :ب����هب����ڕوای تۆ كێشه‌كانی ئێستای حیزبی شیوعی چین ،بۆچی پێگه‌ی جه‌ماوه‌ری ل��هدهس��ت��داوه؟ ئایا مه‌سه‌له‌كه تێنه‌گه‌یشتی كۆمه‌ڵگایه له‌فكری ماركسی ی��ان نه‌گونجاندنی ئهو فكره‌یه ل �ه‌گ �هڵ دۆخ��ی ئه‌مڕۆو كۆمه‌ڵگادا؟ ئه‌بو ت��ارا :كێشه‌كان ئه‌وه‌یه ه��اوك��ێ��ش �هك��ان ه��اوك��ارن��هب��وون ل���هب���اری دهس���هاڵت���داری���هت���یو بودجه‌و راگه‌یاندن ،ئهوه حه‌وت ساڵه ده‌م��ان �هوێ��ت سه‌ته‌الیتێك دروستبكه‌ین ت��ا ب��ی��ری حیزب بگه‌ینینه خهڵك ،ئه‌مه جگه له‌وه‌ی هاوبیران‌و هاوچینانی حیزبی شوعی تائێستا به‌وهۆیه بیری شیوعیان به‌ته‌واوی ال رۆننه‌بووه‌ته‌وه ،بهاڵم ئهو خه‌باته درێژه‌ی ده‌بێ ،چونكه خه‌باتی برسی‌و ره‌نجده‌ران كۆتایی نه‌هاتووه ،كێشه‌كه په‌یوه‌ست نییه به‌فكره‌وه ،بهڵكو ئهو بارودۆخه‌یه كه‌حیزب تێیدایه ،ئه‌مه‌ش قابیلی باشبوونه له‌داهاتوودا. دهس���ت���وور :ئ����هوه ت��اچ�هن��د په‌یوه‌ندی به‌سیاسه‌ت‌و بڕیاره‌كانی حیزبه‌وه ههیه ،بۆنمونه ئێوه زیاد له‌پێویست له‌پارتییه‌وه نزیكن، له‌كاتێكدا پێشتر له‌شه‌ڕی ناوخۆدا بێالیه‌ن ب��وون ،ههروهها بههۆی پ��ارت��ی��ی�هوه چ�هن��دی��ن پۆستتان وهرگرتووه؟ ئه‌بو تارا :شیوعییه‌كان له‌شه‌ڕی ناوخۆدا كاریان بۆ ئ�هوه ده‌كرد كهمترین خوێن بڕێژرێت‌و هه‌وڵی ئاشتیان ده‌دا ،ئه‌مه‌ش نه‌پارتی‌و نه‌یه‌كێتی حاشای لێ ناكه‌ن ،بهاڵم كهمترین وه‌فایان بۆی ههبووه، مه‌سه‌له‌كه نه‌رمی نییه لهگهڵ پارتی ،شیوعی زۆرترین باجی ئهو دۆستایه‌تییه‌ی داوه ،بهاڵم ره‌نگه خهڵك حه‌قی خ��ۆی بێ ره‌خنه بگرێت ،كادیری حیزبیش ههیه ره‌خنه‌ی له‌وباره‌وه ههیه ،كه‌بۆچی
جۆرێك لهگهڵ پارتی هه‌ڵسوكه‌وت ده‌كرێ‌و جۆرێكیتره لهگهڵ یهكێتی، بهاڵم ئ �ه‌وه‌ش دهك��رێ بچێته ژێر به‌شێك له‌شیكردنه‌وه‌كانی دوای 7/25و 3/7به‌گوێره‌ی قۆناغی داهاتوو رێكبخرێنه‌وه. دهس��ت��وور :ئێوه كه‌ته‌به‌نی ئایدۆلۆژیای چه‌پده‌كه‌ن ،چۆن لهگهڵ پارتی كه‌حیزبێكی نه‌ته‌وه‌ییه‌‌و یهكێتی كه‌سۆشیال دیموكراته به‌شداری حكومه‌ت ده‌كه‌ن ،ئهوه تاچه‌ند لهگهڵ بنه‌ماكانی فكری ئێوه‌دا دهگونجێت؟ ئه‌بو تارا :له‌الیه‌ك حیزبێكی وهك ی �هك��ێ��ت��ی خ���ۆی ئیستا به‌حیزبێكی سۆشیال دیموكرات ده‌زانێ ،بهاڵم ئهوه مانای ئه‌وه‌نییه ههموو حكومه‌ت ته‌سلیمی سۆشیال دی��م��وك��رات ب��ووب��ن ،به‌پێچه‌وانه ههموو ته‌سلیمی نه‌بوون ،شیوعیش ل �ه‌ئ��ێ��س��ت��ادا م��ام��هڵ��هی ل �ه‌گ �هڵ بزووتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كوردی دای��ه كههێشتا نه‌گه‌یشتووه‌ته ئامانجی خۆی ،هێشتا مه‌ترسی‌و ه���ه‌ڕه‌ش���ه ه��هی��ه ،راس��ت��ه ئ �هو ب��ارودۆخ�هی كه‌شیوعی هاوكاری دهكات ره‌نگه له %90له‌به‌رژه‌وه‌ندی حیزبه ده‌سه‌اڵتداره‌كان بێت ،بهاڵم بێگومان ئهگهر ئهوان شكستبهێنن، ههموو ك��ورد زی��ان دهك��ات ،بۆیه شیوعی لهوه په‌شیمان نییه كه ل �ه‌ڕاب��ردوودا كردوویه‌تی ،ده‌كرێ گۆڕان به‌سه‌ر ئهو شیوازه كاركردنه بێ ،بهاڵم شیوعی به‌كفری نازانێ كه لهگهڵ سۆشیال دیموكراته‌كان هاوكاری بكات ،چونكه ئامانج‌و به‌رژه‌وه‌ندی هاوبه‌ش له‌ئارادایه. دهس��ت��وور :هه‌ندێك ده‌ڵێن ب��ۆی �ه حیزبی شیوعی ن �هب��ووه به‌ئۆپۆزیسیۆن ،یهكهم له‌به‌رئه‌وه‌ی بودجه‌یه‌كی گ��ه‌وره وه‌رده‌گ��رێ��ت ل �هپ��ارت �یو یهكێتی ،دووهم��ی��ش سه‌ركرده‌كانی حیزب بهو بڕوایه گهیشتوون ،كه‌ئۆپۆزیسیۆنبوون‌و نه‌بوونی ئهوان هیچ له‌مه‌وزوعه‌كه ناگۆڕێت‌و ئ��هوان كاریگه‌رییه‌كی ئه‌وتۆیان نابێت؟ ئه‌بو ت��ارا :ئۆپۆزیسیۆنبوون ك��اری��گ �ه‌ری خ��ۆی ه �هی �ه ،ب �ه‌اڵم ده‌بێ تۆ ده‌زگایه‌كی راگه‌یاندنی ب��هه��ێ��زت ه���هب���ێ‌و ل��هش��ه‌ق��ام ه�هڵ��وێ��س��ت��ت ه��هب��ێ ب �ه‌رام��ب �ه‌ر دهس���هاڵت ،ئ �هو ئۆپۆزیسیۆنه‌ی كه‌ئێستا ناوی گۆڕانه‌‌و خاوهنی 25 كورسی په‌رله‌مانه ،ئهو تادوێنی به‌شێكبووه له‌یه‌كێتی ،ئهو به‌شێك ل��هس��هرك��ردای��هت��یو ج��هم��اوه‌ر‌و ئیمكانییه‌ت‌و سه‌روه‌تی یهكێتی نیشتمانی به‌كارهێناوه ،ئهگهر ههر هێزێكیتر له‌جێگای گۆڕان بهو شێوه‌یه كاری بكردایه ،دڵنیام ئهو دوو حیزبه رێگه‌یان پێ نه‌ده‌دا ،بۆیه ئێمه ده‌بێ وردتر قسه لهسهر ئهو ئۆپۆزیسیۆنه بكه‌ین ،گه‌شه‌سه‌ندنی ئهو ئۆپۆزسییۆنه لهژێر كاریگه‌ری ئهو فاكته‌رانه‌دا بووه ،بهاڵم ئهوه حیزب ئهو بۆچوونه‌ی سه‌رخست له‌كاتێكدا راو و رای بهرامبهر ه�هب��ووه ،دووج��ار حیزب ئ�ه‌وه‌ی په‌سه‌ندكردووه ،بێگومان ده‌بێ ئ�ه‌وه‌ش بزانین كه‌ئێستا قۆناغی خه‌باتی نه‌ته‌وه‌ییمان پێویستی به‌یه‌كهه‌ڵوێستی ههیهو ئێستاش هه‌ڕه‌شه یا فشار لهسهر شیوعیو چه‌په‌كان م��اوه ،له‌گه‌ڵئه‌وه‌شدا ئێمه ك���ارم���ان ب��ۆ پ��اراس��ت��ن��ی ده‌سكه‌وته میژووییه نیشتمانی‌‌و نه‌ته‌وایه‌تییه‌كان كردووه ،چاومان
له‌كۆنگره‌كانی حیزبدا داوامانكردووه گۆڕانكاری لهناو و ناوه‌ڕۆكی حیزبدا بكرێت ،بهاڵم زۆرین ه لهگهڵ ئهو گۆڕانانه‌دا نه‌بوون ل��هك��هم��وك��وڕی دان �هپ��ۆش��ی��وه‌و قسه‌مان لهسهر كردووهو بێده‌نگ نه‌بووین ،ب��ه‌اڵم ئ��ه‌وه‌ی حیزبی شیوعی تینوێتی خهڵكی نه‌شكاندو ده‌نگیان بۆ الیهنی تردا .سه‌باره‌ت ب�هپ��ۆس��ت��ی��ش ئێمه ه���ه‌ر ی �هك وه‌زاره‌تمان وهرگرتووه كه‌ئه‌مه‌ش حه‌قێكی خۆمانه. ده‌ستوور :هه‌ندێك كه‌س ده‌ڵێن سه‌ركرده‌كانی حیزبی شیوعی ئهگهر واقیعیانه بیربكه‌نه‌وه ،ئه‌وا باشتره حیزبه‌كه هه‌ڵوه‌شێننه‌وه، چونكه ئیتر هیوایه‌ك بۆ گۆڕان‌و مانه‌وه‌ی ئهوان نه‌ماوه؟ ئ���هب���و ت������ارا :ب��ه‌گ��وێ��ره‌ی ب���ه‌رژه‌وه‌ن���دی���ی���ه چ��ی��ن��ای�هت�یو نیشتمانییه‌كان‌و یاسا ،كۆمه‌ڵێك خ �هڵ��ك ل�ه‌ح��ی��زب��ێ��ك��دا ،كاتێك كۆده‌بنه‌وه لهسهر په‌یڕه‌و‌و پڕۆگرام‌و حیزب دروستده‌كه‌ن‌و كاتێكیش دهتوانن خۆیان هه‌ڵیده‌وه‌شێننه‌وه كه‌پێیانوابێ پێویسته شێوازی ك��ارك��ردن ب��گ��ۆڕدرێ ،گۆڕانكاری له‌حیزبی شیوعی له‌نه‌وه‌ده‌كانه‌وه باسده‌كرێت لهناو و ناوه‌ڕۆكه‌وه، بهاڵم له‌كۆنگره گۆڕانكارییه‌كان س��ن��ووردارن‌و گ�ه‌وره‌ن��ی��ن ،ده‌بێ كادیران‌و سه‌ركردایه‌تی بڕوا به‌یه‌ك بێنن بۆ گۆڕانی گه‌وره. دهس����ت����وور :خ���ۆت ه��ی��وات ب���هوه ه�هی�ه جارێكیتر حیزبی شیوعی ببێت به‌هێزێكی كاریگه‌ر له‌مه‌یدانه‌كه‌دا؟ ئه‌بو تارا :شت به‌هیواو ئاره‌زوو نایه‌ته‌دی ،ب �ه‌اڵم به‌دڵنیاییه‌وه ئهگهر ئهو هه‌نگاوانه‌ی كه‌پێویستن بۆ گۆڕانی ریشه‌یی جێبه‌جێبكرێن، به‌دڵنیایی حیزبی شیوعی ده‌بێته هێزێكی كاریگه‌ر.
ئێم ه دوای یهكێتیو پارتی ده‌كه‌وتین ،ئه‌وانیش هیچ ئه‌ركێكی هاوپه‌یمانیان به‌جێ نه‌ده‌گه‌یاند
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
لڤین رۆژی 2008/06/22لڤین چاوپێكه‌وتنێكی لهگهڵ بهرههم ساڵح س��ازداوه ،ده‌یانه‌وێت بهرههم ساڵح وهك فریشته پیشانی خهڵكی كوردستان بده‌ن، له‌پێشه‌كی دیداره‌كه‌دا ده‌نووسن «لهم دیمه‌نه‌دا جێگری سهرۆك وه‌زیری عێراق له‌رۆژنامه‌نووسێكی سه‌رقاڵ ده‌چوو له‌به‌رگی به‌رپرسێكی بزێودا». دوات��ر ده‌یانه‌وێت بهرههم ساڵح بخه‌نه سه‌رووی ههموو سیاسییهكانی واڵته‌وه ،ده‌ڵێن «هه‌ڵسوكه‌وت‌و مامه‌ڵه‌ی ئهو لهگهڵ رۆژنامه‌نووساندا له‌هه‌ڵسوكه‌وتی س�هرۆك�ه وردهك���ارو پڕكاره‌كانی دنیا ده‌چێت، كه‌ده‌یانه‌وێ قسه‌بكه‌ن‌و هیچیشت نه‌ده‌نێ .ئهو ده‌زانێت سیاسیبوونی به‌رپرس له‌بێده‌نگ بوونیدا نییه ،بهڵكو له‌وه‌دایه كه‌قسه‌بكات‌و ێشنه‌كه‌وێت». درێ���ژه‌ی ده‌ده‌ن����ێ‌و ده‌ن��ووس��ن «ب��هره��هم ساڵح سیاسییه‌كی لۆكالی نییه ،بهڵكو كۆاڵنه ته‌سكه‌كانی سیاسه‌تی كوردستانی تێپه‌ڕاندووه‌و له‌ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا ده‌جووڵێت». ئهوان كه له‌ڕیاكارێكانیان به‌رده‌وامده‌بن ،ده‌یانه‌وێ ئ���هوه ل�ه‌زه��ن�ی خ��وێ��ن �ه‌ری ك����ورددا بچه‌سپێن كه‌به‌رهه‌م ساڵح له‌به‌غداد زیاد له‌جوهدی خۆی خستووه‌ته‌گه‌ڕ ،ده‌ن��ووس��ن «ده‌م��ێ��ك خهریكی كۆبوونهوه ره‌سمییه‌كانی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زی��ران‌و ده‌مێكی تریش خهریكی كۆبوونهوه سیاسییهكانی كوردو عه‌ره‌ب بوو ،بێ پشوو ده‌جوواڵو یهكهم پیتی به‌یانی‌و دواپتی ئێواره لهگهڵ ئهم پیاوه‌دا لةیه‌ك چووه ،چونكه ئهگهر بته‌وێت نیشانه‌ی ماندوو بوون له‌ته‌وێڵیدا بدۆزیته‌وه‌وه ،ره‌نگه كارێكی ئه‌سته‌م بێت». دوات��ر بۆ ئ��ه‌وه‌ی ك �هس گومان له‌سه‌رچاوه‌ی پاره‌كانی بهرههم ساڵح نه‌كات كه‌ئه‌و ده‌زگایه‌ی پێ به‌ڕێوه‌ده‌بات‌و ئهوان موچه‌ی لێوه‌رده‌گرن ،دێن بۆی ده‌كروزێنه‌وه ،وای پیشانده‌ده‌ن ،كه‌ئه‌و هیچ پارهی ئهم واڵته به‌هه‌ده‌ر ن��ادات« ،دی��داری ره‌سمیمان له‌گه‌ڵدا ك��رد ،ئ�هم ژووره كه‌چه‌ند تاكوجووت قه‌نه‌فه‌یه‌كی ره‌نگ جیاوازی تێدا بوو ،شه‌ش تابلۆی جۆراوجۆریشی تیادا هه‌ڵواسرابوو». دواتریش كه‌ئیتر موچه‌كه‌یان له‌ده‌زگای خه‌ندان بڕا ،كه‌وتنه باڵوكردنهوهی راپۆرتی گه‌نده‌ڵییه‌كانی ده‌زگاكه ،وهك ئهوهی ئهوان بیریان چووبێت ئهوان سهرپهرشتی پاشكۆیه‌كیان لهو رۆژنامه‌یه ده‌كرد. ئه‌ی ئهگهر ده‌زگاكه پاره‌كه‌ی هی خهڵك بێتو گه‌نده‌ڵ بێت ،پێم ناڵێیت تۆ چیت؟ لڤین‌و نه‌وشیروان مسته‌فا یه‌كگرتوو كه‌سه‌ره‌تا له‌جیابوونه‌وه‌كه‌ی نه‌وشیروان ترسیان هه‌بوو ،كه‌پێگه‌ی ئ��هوان الواز بكات، لهڕێگهی لڤینه‌وه كه‌وتنه دژایه‌تی‌‌و شه‌ڕپێفرۆشتنی، به‌ئه‌ندازیاری شه‌ڕی ناوخۆو قه‌تڵوعامی پشتئاشان تۆمه‌تباریان كرد. دواتریش زانیان سه‌رهه‌ڵدانی گ��ۆڕان به‌قازانجی یه‌كگرتوو ده‌شكێته‌وه ،ئه‌گه‌رچی له‌سه‌ره‌تاشدا كاریگه‌ری لهسهر ده‌نگه‌كانی ئ��هوان ههبێت، دیسانه‌وه لڤینیان راسپارد بۆ پشتگیری‌‌و الیه‌نگیری نه‌وشیروان مسته‌فاو گۆڕان ،بهجۆرێك نووسیان نه‌وشیروان مسته‌فا به‌ته‌نیا حیزبێكی سیاسییه.
ئێمه داكۆكی ل �هوه ناكه‌ین كه‌پاره‌ی حكومه‌ت‌و خهڵك بدرێت به‌راگه‌یاندنه‌كانی حیزب ،بهاڵم كهسێك كه‌دژایه‌تی ئهوه دهكات دهبێت ،پێشتریش كه‌خۆی پشكی ههبووه دژی ئهوه بووبێت ،یان ئێستا كه‌تێگه‌یشتووه ئهوه پارهی گشتی بووه ،با ئهو چهند ساڵه موچه‌ی وهرگرتووه لهو پاره‌یه بیگه‌ڕێنێته‌وه. لڤین له‌وكاتانه‌دا به‌شێوه‌یه‌ك ده‌ستیانكردبوو به‌مه‌دح‌و سه‌نای بهرههم ساڵح .تاجارێكیان له‌كۆبوونه‌وهیه‌ك لهگهڵ رۆژنامه‌نووساندا بهرههم ساڵح به‌هێمن باقری وت ،ده‌ڵێن بهرههم له‌پشت لڤینه‌وه‌یه .چهند ناشیرینه ئینسان له‌پێناو پاره‌دا ههموو شتێك قبوڵ بكات .ههر رۆژه زوڕنا بۆ یهكێك بژه‌نێت. له‌وه‌سفی بهرههم ساڵحدا لڤین ده‌نووسێت «هیچ كهسێك له‌‌یاریكه‌ره سه‌‌ره‌‌كییه‌‌كانی ناو یهكێتی، هێنده‌‌ی ب �هره��هم ساڵح تهنیا نییه ،ن��هپ��ڕۆژه سیاسییه‌‌كه‌‌ی لهگهڵ ئهو باڵه‌‌دا دهگونجێت كه‌‌نزیكه لێیانه‌‌وه ،نه‌‌باڵی به‌‌رامبه‌‌ریشی خۆشیان ده‌‌وێت‌و قبوڵی دهك��هن .لهو نێوانهدا بهرههم سالح وهك یاریكهرێكی تهنیا ماو‌ته‌‌وه كه نه‌‌بۆ خۆی خاوهنی تیمێكی به‌‌هێزه ن��ه به‌‌فیعلی س��هرب��ه به‌‌رنامه سیاسییهكانی یهكێك لهو دوو تیمه‌یه». لڤین ده‌یه‌وێت وا پیشانبدات كه‌به‌رهه‌م ساڵح به‌شێك نییه له‌كوتله‌گه‌ری ،ئهو سیاسییه‌كی راست‌و ره‌وانه، كه‌ده‌زگاكه‌ی خۆیشی ئهوانهی لڤین ناویان لێناون زوڕناژه‌ن ،روویان نایه‌ت بهو شێوه‌یه مه‌دحی بهرههم بكه‌ن.
لڤین چی بۆ یه‌كگرتوو دهكات ئێوه بینین لهم چهند ژماره‌یه‌دا كه له‌به‌رده‌ستی ئێمه‌دان چۆن‌و به‌چ شێوهیهك باسی یه‌كگرتوو ده‌كه‌ن .ئه‌مه‌ش ناونیشانی هه‌ندێك لهو راپۆرت‌و چاوپێكه‌وتنانه‌یه كه‌لڤین باڵویكردوونه‌ته‌وه« ،لڤین نهێنیی ناكۆكییه‌كانی نێوان سه‌اڵحه‌دین به‌هادین‌و مه‌ال سدیق ئاشكراده‌كات» ژماره « ،62پیاوی به‌هێزی دوای سه‌اڵحه‌دین به‌هادین كێیه؟ كۆنگره‌ی یه‌كگرتوو ملمالنێی نێوان بادینی‌‌و قوڕه‌یشییه‌كان به‌خۆوه ده‌بینێت» ژم��اره « ،66سه‌اڵحه‌دین به‌هادین چ��ۆن گ��ره‌وی سه‌رۆكایه‌تیی ئیخوانی ب��رده‌وه؟» ژماره « ،63له‌كۆنگره‌ی یه‌كگرتوودا هه‌ولێرییه‌كان به‌رپرسانه‌تر‌و وردتر ده‌نگده‌ده‌ن» ژم��اره « ،65سه‌اڵحه‌دین به‌هادین :تێوه‌گالنی یهكێتیو پارتی له‌ئه‌رگه‌نه‌كۆن له‌كۆنگره‌ی قاهیره گ��ه‌وره‌ت��ره« ژم��اره ،85ئه‌ندامێكی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كگرتوو :سیاسه‌تی پارتیو یهكێتی سیاسه‌تێكی داگیركه‌رانه‌یه« ژم��اره « ،86ئایا یه‌كگرتوو چاو له‌پارتی دادو گه‌شه‌پێدان دهكات؟» ژم��اره « ،96ه��ادی عه‌لی :ل �ه‌ڕووی سیاسییه‌وه پارتی زه‌ره‌ری كرد له‌ڕووداوه‌كانی هه‌ڵبژاردنی پێشووی په‌رله‌مان» ژماره « ،92دیندار نه‌جمان دۆسكی :ل �ه‌ڕووداوه‌ك �هی دهۆكه‌وه په‌یوه‌ندیمان لهگهڵ پارتی ئاسایی نه‌بووه‌ته‌وه» ژماره .101ئهو ناونیشانانه ،ناونیشانی راپۆرت‌و چاوپێكه‌وتنه‌كانی لڤینن ،ئایا ئهوه میدیای سێبه‌ر نییه؟ به‌ته‌نیا خاڵی كۆكردنه‌وه‌ی ئهم ستافه ،یه‌كگرتووبوونیان بووه، هیچیتر.
9
میدیای سێبه‌ر له‌دواژماره‌یدا گۆڤاری لڤین راپۆرتێكی باڵوكردووه‌ته‌وه ،كه به‌حسابی خۆیان ده‌ستێكی نهێنیان ئاشكراكردووه ،ئه‌وه‌یان خستوه‌ته‌ڕوو كه‌میدیاكان چۆن پاره له‌یه‌كێتی‌‌و پارتی وه‌رده‌گرن. راپۆرته‌كه بۆ كهسێك شاره‌زایی نهبێت ،ده‌بێته به‌ڵگه‌یه‌ك بۆ تاوانباركردنی خه‌ڵكانی دی ،كه‌زۆرێكیان هیچ گوناهێكیان نییهو جگه له‌هه‌وڵێكی جدی بۆ پێشخستنی رۆژنامه‌گه‌ری كوردیو فراوانكردنی مه‌ودای ئازادی راده‌ربڕین ،هیچیتریان نه‌كردووه، وهك براده‌رانی گۆڤاری لڤین له‌هه‌ڵپه‌ی گیرفانپڕكردن‌و سه‌فه‌ركردنی لوبنان‌و كڕینی ئۆتۆمبێلی ئاخر مۆدێلدا ،ده‌ستیان لهگهڵ ئهم به‌رپرس‌و ئهو به‌رپرسدا تێكه‌ڵنه‌كرد به‌ناوی رۆژنامه‌گه‌رییه‌وه. من ده‌مه‌وێت باس له‌دوو رۆژنامه بكه‌م لهم نووسینه‌مدا ،یهكهم رۆژنامه‌ی خوێندنی لیبراڵه كه‌من سااڵنێك كارم تێداكردووه‌و به‌رپرس بووم تیایدا ،به‌شاهیدی زۆرێك له‌رۆشنبیران‌و رۆژنامه‌نووسانی به‌ویژدان ،رۆژنامه‌یه‌كی به‌پێزو ده‌نگێكی جدی بوو .كه‌هه‌موو ستافه‌كه‌ی تا 4مانگ پێشداخستنی ،به‌دێژایی زیاتر له‌پێنج ساڵ ،به‌بێ موچه ده‌وامیان ده‌كرد .لڤین هاتووه به‌ئه‌نقه‌ست ده‌ڵێت لیبراڵ میدیای سێبه‌ره ،گوایه به‌نهێنی پارهی وهرگرتووه ،به‌بێئه‌وه‌ی روونیبكاته‌وه .كاتی خۆی حكومه‌تی هه‌رێم» ئیداره‌ی سلێمانی« پرۆژه‌ی هاوكاری میدیای سه‌ربه‌خۆی هه‌بوو، خوێندنی لیبراڵیش مانگانه 400هه‌زار دیناری پێبڕابوو ،ئهویش به‌ئاشكرا ده‌درا نه‌ك به‌نهێنی ،ئێمه خۆمان ده‌یانجار ئه‌وه‌مان باسكردووه ،له‌پرۆژه‌ی سیستمی ئیداری‌‌و به‌ڕێوه‌بردنی رۆژنامه‌كه‌دا نووسیبوو. ئه‌وكات كه‌ئێمه به‌بێ موچه ده‌واممان ده‌كرد ،ستران عهبدوڵاڵ سه‌رنووسه‌ری ئه‌وكاتی رۆژنامه‌ی ئاسۆ ،لهڕێگهی رۆژنامه‌نووس رێباز مه‌حموده‌وه چه‌ندجارێك په‌یامی بۆ ناردین كه لهگهڵ ئاسۆ كاربكه‌ین ،كه‌ئه‌و خه‌ونی هه‌بوو رۆژنامه‌كه‌ی بكات به‌رۆژانه‌و دواتریش كردی ،بهاڵم ئێمه ههر بڕیارێكی وامان نه‌دا له‌ئاسۆ كاربكه‌ین ،دواتر كاك ستران لهڕێگهی مه‌ریوان حه‌مه سه‌عیده‌وه كه‌موحه‌ریر بوو له iwprده‌عوه‌تێكی رێكخست ،كه‌ئێمه له‌خوێندنی لیبراڵ ،ههموو ستافی لڤین جگه له‌ئه‌مجه‌د محه‌مه‌دو ئه‌حمه‌د میره ،هه‌موویان لهوێ بوون. لهوێ كاك ستران هیچی نه‌وتبوو ،ئهوان ئاماده‌بوون له‌ئاسۆ ئیشبكه‌ن ،بهاڵم ته‌نها داوای پارهی زیاتریان دهك��رد ،نمونه‌ی رۆیشتنی بێژه‌رێكیان له‌كه‌ناڵی جه‌زیره‌وه بۆ ئه‌لعه‌ره‌بیه ده‌هێنایه‌وه كه له‌پێناو موچه‌ی زیاتردا رۆیشتووه .ئهوان كه‌جێگری سه‌رنووسه‌رو زۆربهی ده‌سته‌ی نووسه‌رانی لڤین بوون ،ئه‌وكات كاك ستران ده‌یتوانی ئیستیقاله به‌هه‌موویان بكات له‌لڤین له‌پێناو پاره‌دا ،كه‌پاره‌كه‌ش دیاره هی كێیه. به‌هه‌رحاڵ ئاشكرایه سااڵنێك براده‌رانی لڤین له‌ئاسۆ كاریانكردو به‌موچه‌ی چه‌ور ،ئه‌وكات ئهو پاره‌یه حه‌رام‌و گاڵو نه‌بوو! چونكه لڤین هێشتا نه‌بوو بوو به‌میدیای ئه‌هلی! رۆژنامه‌ی دووهم كه‌من ده‌مه‌وێت باسی بكه‌م ،رۆژنامه‌ی ده‌ستووره كه‌ئێستا ئهم وتاره‌ی تێدا باڵوده‌كه‌مه‌وه‌و جێگری سه‌رنووسه‌ریم. لڤین له‌راپۆرته‌كه‌یدا نووسیوویه‌تی ،ده‌ستوور رۆژنامه‌ی سێبه‌ره‌و له‌یه‌كێتییه‌وه نزیكه .له‌كاتێكدا هیچ به‌ڵگه‌یه‌كی پێ نییه له‌وباره‌یه‌وه بیخاته‌ڕوو .من كه‌چه‌ند مانگێك له‌لڤین كارمكردووه ،ده‌زانم نووسینی ئهو راپۆرتانه چۆنن ،سه‌رنووسه‌ریش چۆن مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا دهكات .بۆیه بۆ من ئاساییه لڤین كاری وا بكات ،بهاڵم بۆ خوێنه‌ر شتێكی دیكه‌یه. بۆیه به‌هه‌موو ئهوانهی له‌لڤین كارده‌كه‌ن‌و ههر كه‌سێكیتر ،كه‌ئه‌گه‌ر تاكه به‌ڵگه‌یه‌كی ده‌ستكه‌وت لهسهر ئهوهی كه‌ده‌ستوور ،پارهی له‌یه‌كێتی وهك حیزب یان شه‌خسی سه‌ركرده‌كانی یان ئۆرگان‌و ده‌زگاو مه‌كته‌به‌كانی وهرگرتووه ،ئه‌وا باباڵوی بكاته‌وه ،بێمنه‌تین ،بهاڵم نه‌ك وهك لڤین درۆهه‌ڵبه‌ستن. كه‌سانی به‌ویژدانیش ئهگهر خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ 38ژمارهی رۆژنامه‌ی ده‌ستوور بكه‌ن ،تێده‌گه‌ن كه‌رۆژنامه‌كه الیه‌نگیری‌‌و دژایه‌تی هیچ الیه‌كی نه‌كردووه ،نه یهكێتی ،نه پارتی ،نه‌گۆڕان ،نه ئیسالمییه‌كان‌و چه‌په‌كان .ته‌نها له‌چوارچێوه‌ی كاری رۆژنامه‌وانی‌‌و ئیتیكی رۆژنامه‌وانیدا روماڵی رووداوه‌كانمان كردووه ،به‌بێ ئیستسنا له‌هیچ حیزبێك‌و سه‌ركرده‌یه‌ك .رۆژنامه‌كه‌ی ئێمه بۆ خۆی ده‌توانێت وه‌اڵمی ههموو ئهو پرسیارانه بداته‌وه ،كه لهبارهی بێالیه‌نی‌‌و بابه‌تیبوونه‌وه ده‌كرێن. ئێمه نه‌هاتووین رۆژێك به‌ئاوازی سه‌میر سه‌لیم هه‌ڵپه‌ڕین‌و رۆژێكی دی بهرههم ساڵح ،جارێكیش نه‌وشیروان مسته‌فاو جارێكیتر نێچیرڤان بارزانی ،دواتریش خه‌اڵتی ئازادی رۆژنامه‌وانی بده‌ینه عیماد ئه‌حمه‌د ،كه‌نه‌ك لهسهر تیرۆركردنی سۆرانی مامه حه‌مه دێڕێكی نووسی ،نه لهسهر تیرۆركردنی سه‌رده‌شتیش قسه‌یه‌كی كرد. ئێمه له‌پێناو پاره‌و ئیمتیازو سه‌المه‌تی خۆماندا موجامه‌له‌ی هیچ به‌رپرسێكی ئه‌منی‌‌و سیاسییمان نهكردووهو ده‌مانچه‌مان له‌كه‌س وه‌رنه‌گرتووه ،باكیشمان بهوه نییه له‌پێناو نووسیندا وهك سۆران‌و سه‌رده‌شت بكوژرێین ،نه‌ك بكروزێینه‌وه الی به‌رپرسانی ئه‌منی ،جگه له‌وه‌ش هیچ به‌رپرسێكیش ناتوانێت له‌كۆڕو كۆبوونه‌وه‌ی رۆژنامه‌نووساندا به‌ته‌علیقێك بمانشكێنێته‌وه. ئێستا بێینه سهر باسی لڤین ،كه‌سه‌ره‌تا ئۆرگانێكی ره‌سمی یه‌كگرتووی ئیسالمی بوو ،دواتریش بههۆی ئهو راپۆرتانه‌ی لهسهر پارتی ده‌یكردو لهژێر فشاری پارتیدا مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كگرتوو له‌فێڵكێدا ده‌زگاكه‌ی كرد به‌ئه‌هلی! واته سێبه‌ر. ئه‌حمه‌د میره ،كه‌نازناو‌ه حیزبیه‌كه‌ی ئه‌حمه‌د شه‌شۆییه ،تاپێش دواكۆنگره‌ی یه‌كگرتوو ،له‌كۆبوونه‌وه‌ی ئاسایی مه‌ڵبه‌ندی سلێمانی یه‌كگرتوودا به‌شداریكردووه. دواتریش شێوازی په‌یوه‌ندییه‌كه‌یان گۆڕیوه. ههروهها دژایه‌تی توندی لڤین له‌سه‌ره‌تاوه بهرامبهر نه‌وشیروان مسته‌فاو گۆڕان، بۆ ئهوه ده‌گه‌ڕێته‌وه كه‌یه‌كگرتوو ترسی هه‌بوو پێگه‌كه‌ی له‌ده‌ستبدات بهو هۆیه‌وه، بهاڵم دواتر بۆئهوهی خۆیان لهو قه‌یرانی چاوترساندن‌و چه‌پۆكانه‌ی پارتیو یهكێتی رزگاربكه‌ن ،كه‌وتنه پیاهه‌ڵدانی گۆڕان ،بهڵكو بههۆی گۆڕانه‌وه ئه‌وانیش تۆزێك بحه‌سێنه‌وه. ئێستا لڤین بۆئهوهی بیسه‌لمێنێت كه‌ئه‌و گۆڤارێكی ئه‌هلییه‌و سه‌ربه‌خۆیه، دوو شت دهكات ،یهكهم جوێندان به‌خه‌ڵك له‌بری راپۆرتی رۆژنامه‌وانی‌‌و ره‌خنه‌ی مه‌نتیقی له‌چوارچێوه‌ی ئیتیكی رۆژنامه‌وانیدا ،دووهم هاتووه ده‌سته‌چه‌وره‌كه‌ی خۆی به‌خه‌ڵكیتردا ده‌سڕێت ،ده‌یه‌وێت پاكی خۆی وا بخاته‌ڕوو كه‌خه‌ڵك وهك خۆی پیس بكات‌و به‌خه‌ڵك بڵێت میدیای سێبه‌ر.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
8
i n f o @ d e s t u r. n e t
لڤین
ك����������ێ م��������ی��������دی��������ای س�������ێ�������ب�������هره؟ وه‌رده‌گرن .ناوی ئێمه‌شی هێناوه كه گوایه ئێمه میدیای سێبه‌ری یه‌كێتین ،كه‌پێشتر به‌شێكی سه‌ره‌كیی ئهم بابه‌ته له‌وێب سایتی یه‌كگرتوودا باڵوكراوه‌ته‌وه له‌رۆژی .2010/5/27
گۆڤاری لڤین له‌ژماره 131دا راپۆرتێكی به‌ناونیشانی «ك �ێ له‌پشت ف���ه‌وزای رۆژن��ام�ه‌گ�ه‌ری��ی�هوه؟» باڵوكرده‌وه ،له‌به‌شێكی راپۆرته‌كه‌دا ناوی رۆژنامه‌ی ده‌ستوور هاتووه‌و تۆمه‌تبارمان دهكات به‌میدیای سێبه‌ری یهكێتی ،بێ بوونی هیچ به‌ڵگه‌یه‌ك‌و دۆكۆمێنتێك ناوی ئێمه‌یان خزاندووه‌ته‌وه ناو راپۆرته‌كه‌یانه‌وه. بۆ ههموو الیه‌ك روونه كه‌حیزب لهم هه‌رێمه‌ی ئێمه‌دا ده‌ستی خستووه‌ته سه‌رجه‌م جومگه‌كانی ژیانی ئهم كۆمه‌ڵگه‌یه‌و بۆ خۆی مۆنۆپۆڵكردووه، م��اوهی نزیكهی بیست ساڵه به‌شێكی زۆری داهاتی ئهم هه‌رێمه بۆ حیزب ده‌ڕوات .له‌ئێستادا‌و لهدوای دروستبوونی ئۆپۆزیسیۆن ،له‌كوردستان گه‌رموگوڕییه‌كی زۆر ده‌بینرێت بۆ جواڵندنی ئهم كه‌یسه .ده‌ستخۆشی له‌هه‌موو هه‌وڵێك دهكهین كه به‌ئاڕاسته‌ی كه‌مكردنه‌وه‌ی ده‌ستی حیزب بێت لهناو حكومه‌تدا ،بهاڵم به‌داخه‌وه گۆڤاری لڤین بۆ لێڵكردنی ره‌وشه‌كه‌و تێكه‌ڵكردنی كارته‌كان ،له‌دوا ژماره‌یدا راپۆرتێكی باڵوكردووه‌ته‌وه به‌ناونیشانی «كێ له‌پشت فه‌وزای رۆژنامه‌گه‌رییه‌وه‌یه» له‌پاڵ ریزكردنی كۆمه‌ڵێ ده‌زگ��او رۆژن��ام�هو گۆڤاردا كه به‌ڕۆژی روون بودجه‌یه‌كی قه‌به له‌حكومه‌ت
بۆچی وه‌اڵمده‌ده‌ینه‌وه له‌ناوهێنانی ئێمه‌دا لڤین غه‌درێكی گ �هورهی له‌ئێمه ك��ردووه ،كه به‌ناڕه‌واو بێ بوونی هیچ به‌ڵگه‌و دۆكۆمێنتێك ناوی ئێمه‌ی خزاندووه‌ته راپۆرته‌كه‌یان ،كه‌دیاره خۆشیان پێش ههموو كه‌س ده‌زانن كه‌ئه‌وه‌ی له‌راپۆرته‌كه‌دا هاتووه، هیچ بنه‌مایه‌كی نییه .ه �ه‌ردوای باڵوبوونه‌وه‌ی راپۆرته‌كه ،ئه‌حمه‌د میره له‌چه‌ند كه‌ناڵێكی ج��ی��اوازه‌وه هه‌وڵیدا هه‌ڵوێستی خۆیمان بۆ روونبكاته‌وه. ئ��ێ��واره‌ی رۆژی 2010/6/30كاتژمێر 08:07 ئه‌حمه‌د شه‌شۆیی خاوهن ئیمتیازو سه‌رنووسه‌ری لڤین ،له‌ڕێی ته‌له‌فۆنه‌وه په‌یوه‌ندیكرد به‌سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی رۆژنامه‌ی دهس��ت��ووره‌وه ،پرسیاری لێكرد كه‌ئاخۆ دوا ژم���اره‌ی گ��ۆڤ��اری لڤینی بینیوه؟ ،ئهویش پێیوت كه‌نه‌یبینیوه ،ئه‌حمه‌د میره وتویه‌تی راپۆرتێكمان لهسهر میدیای سێبه‌ر ب�ڵاوك��ردووه‌ت�هوهو له‌به‌شێكیدا ن��اوی رۆژنامه‌ی ده‌ستوور هاتووه ،سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی رۆژنامه‌ی ده‌ستوور لێی ده‌پرسێت بۆ ئێمه؟ ،میره‌ش ده‌ڵێت منیش نازانم‌و ئهو راپۆرته‌م دوورو نزیك نه‌بینیوه تا گۆڤاره‌كه باڵوكراوه‌ته‌وه‌‌و چهند جارێك دڵنیایی دا كه ئهو راپۆرته له‌ده‌ره‌وه‌ی ئاگاداری ئهو بووه، بهاڵم ئێمه دڵنیامانكرده‌وه كه‌وه‌اڵمی پێویستمان دهبێت. دواتر ئه‌حمه‌د شه‌شۆیی لهڕێگهی كاژاو جه‌مال جێگری سه‌رنووسه‌ری رۆژن��ام�هی هاواڵتییه‌وه هه‌وڵیدا قه‌ناعه‌تمان پێبهێنێت ،كه‌ناوهێنانی ئێمه لهو راپۆرته‌دا ،كارێكی بێبه‌رنامه‌‌و بێمه‌به‌ست بووه ،دواتر كاك كه‌مال ره‌وفی سه‌رنووسه‌ری رۆژنامه‌ی هاواڵتیمان ئاگاداركرده‌وه‌و هه‌ڵوێستی خۆمان بۆ روونكرده‌وه ،كه‌ده‌مانه‌وێت وه‌اڵمیان بده‌ینه‌وه ،كاك كه‌مال وتی له‌به‌رخاتری من جارێ هیچ مه‌كه‌ن ،تاخۆم قسه‌یان لهگهڵ دهك �هم، دوای ئهوهی كاك كه‌مال قسهی لهگهڵ ئه‌حمه‌د شه‌شۆیی كرد ،ههمان ئهو قسانه‌ی وتبووه‌وه كه‌گوایا ئهو دوورو نزیك ئاگاداری ناوی ئێمه نه‌بووه‌و ناوهێنانی ئێمه له‌ڕاپۆرته‌كه‌دا كارێكی بێبه‌رنامه ب��ووه .كاك كه‌مال داوایه‌كی زۆری لێكردین وه‌اڵمی راپۆرته‌كه‌ی لڤین نه‌ده‌ینه‌وه‌‌و ئهو به‌ڵگانه‌ی ئاماده‌مانكردووه ،لهم كاته‌دا باڵویاننه‌كه‌ینه‌وه. ئێمه‌ش ب�هو خۆشه‌ویستانه‌مان وت كهئهوان غه‌درێكی گه‌وره‌یان له‌ئێمه كردووه ،كه‌پێویسته به‌وردی‌و دوور له‌زمانه‌كه‌ی لڤین ،بهپشتبهستن به‌ده‌یان به‌ڵگه‌و دۆكۆمێنت ،كه له‌به‌رده‌ستمانن، وه‌اڵم���ی���ان���ده‌ده‌ی���ن���هوه ،ب��ۆ ه��هم��وو الی �هك��ی روونده‌كه‌ینه‌وه كێ‌و چۆن ئهم به‌ڕێزانه له‌پاڵ سێبه‌ری هێزێكی كۆنه‌خوازدا‌و به‌ده‌ستتێكه‌ڵكردن ل��ه‌گ��هڵ دهی����ان ب �هرپ��رس��ی ئ �هم��ن �یو حیزبی ده‌ستڕۆیشتوو سه‌رقاڵی به‌ڕێوه‌بردنی چ كارێكن. بێمنه‌تیشین له‌ئه‌حمه‌د شه‌شۆیی‌و ستافه‌كه‌ی‌و هه‌ركه‌سێكیتر ،ههر به‌ڵگه‌یه‌كیان ههیه لهسهر دروستیی ئهو بوختانه‌ی بۆ ئێمه‌یان دروستكردووه، باڵویبكه‌نه‌وه ،نه‌ك تۆمه‌ت هه‌ڵبه‌ستن .ئهگهر خه‌ڵكانی به‌ویژدانیش ته‌ماشای الپه‌ڕه‌كانی ی ده‌ستوور بكه‌ن ،ده‌زانن ئێمه میدیای رۆژنامه سێبه‌ر نه‌بووین‌و به‌بێ جیاوازی‌‌و به‌بێ سانسۆر، بۆچوون‌و روانینی ههموو الی �هنو حیزبێكمان باڵوكردووه‌ته‌وه‌‌و ده‌ستوور رووپه‌ڕی الپه‌ڕه‌كانی به‌ڕووی ههموو الیه‌كدا كراوه‌بووه ،نه‌ك میدیای سێبه‌ر بووبێت. ئێمه لێرهدا بۆ یه‌كالكردنه‌وه‌ی ئهو پرسه‌ی كه ئاخۆ كێ له‌پشتی فه‌وزای رۆژنامه‌گه‌ریی كوردییه‌وه‌یه‌‌و كێ میدیای سێبه‌ره ،به‌دواداچوونێك بۆ مێژووی گ��ۆڤ��اری لڤین‌و ك��ارهك��ان�ی دهك �هی��ن ،ئ �ه‌وه‌ش بهمهبهستی دهرخستنی راستی‌‌و سه‌لماندنی ئهوهی كه‌لڤین به‌هه‌ڵه‌دا چووه. میدیای سێبه‌ر گ��ۆڤ��اری لڤین میدیای سێبه‌ری یه‌كگرتووی ئیسالمی كوردستانه ،كۆی ئهو ستافه‌ی لهم گۆڤاره كارده‌كه‌ن ،كادری بااڵی ئهو حیزبه‌ن، ساڵی 2002دوای ئهوهی مامۆستا سه‌اڵحه‌دین سه‌ردانی جه‌الل تاڵه‌بانی سكرتێری گشتی یهكێتی نیشتمانی كوردستان دهك��ات ،دوای لێده‌كات
یارمه‌تیانبدات بۆ دروستكردنی سه‌نته‌رێكی الوان له‌شاری سلێمانی بهمهبهستی كۆكردنه‌وه‌ی كادر‌ه گه‌نجه‌كانیان ،تاڵه‌بانی رازیده‌بێت ،بڕێك پ��اره وهك هاوكاریی مانگانه بۆ سه‌نته‌ره‌كه داب��ی��ن��دهك��ات‌و مامۆستا ئه‌مجه‌د مه‌حمه‌دی خ��وش��ك�ه‌زای مامۆستا س �ه‌اڵح �ه‌دی �نو كادیری ب��ااڵی یه‌كگرتووی قوتابیان ده‌كاته به‌رپرسی سه‌نته‌ره‌كه ،ئهویش كۆمه‌ڵێ له‌گه‌نجه خوێنده‌وارو كادره‌كانی یه‌كگرتووی قوتابیان لهگهڵ خۆی ده‌هێنێته ناو سه‌نته‌ره‌وه« ،عهبدوڵاڵ رێشاوی، فازڵ نه‌جیب ،فه‌رمان عه‌بدوڕه‌حمان ،محه‌مه‌د شێخ فاتیح ،یاسین عومه‌ر ،زمناكۆ ئه‌نوه‌ر، ئه‌حمه‌د میرهو هێمن باقر ...هتد» ،كه‌ئه‌مانه گه‌نجی چاالكی یه‌كگرتووی قوتابیانی ئیسالمیی كوردستان ب��وون ،پاش ماوهیهك سه‌نته‌ره‌كه گۆڤارێكی گه‌نجانه‌ی ده‌رك���رد ب �هن��اوی لڤین كه‌خاوه‌ن ئیمتیازه‌كه‌ی سه‌نته‌ری چاالكیی الوان بوو ،سه‌رنووسه‌ری گۆڤاره‌كه‌ش ئه‌مجه‌د محه‌مه‌د بوو ،ستافێك لهو گه‌نجانه‌ی لهسهرهوه ناویان هات ،له‌گۆڤاره‌كه‌دا كاریانده‌كرد .ئهم گۆڤاره ورده ورده رێچكهی خۆی گ��ۆڕی‌و له‌گۆڤارێكی گه‌نجانی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه گ��ۆڕا بۆ گۆڤارێكی سیاسی ده‌مشڕ ،ئه‌مجه‌د محه‌مه‌دی سه‌رنووسه‌ری ئه‌وسای لڤین له‌ژماره 12و 13ی لڤیندا لهبارهی سهرچاوهی دارای �ی گۆڤاره‌كه‌وه به‌ئاشكرا دان ب���ه‌وه‌دا ده‌ن��ێ��ت «الی �هن �ی دارای���ی گۆڤاره‌كه، په‌یوه‌ندیی به‌خاوه‌نی ئیمتیازه‌وه ههیه» مهبهستی «سه‌نته‌ری چاالكیی الوان»ی سهر به‌یه‌كگرتووی ئیسالمییه .دوای ئهوهی گۆڤاره‌كه هێرشه‌كانی بۆ سهر نه‌یارانی یه‌كگرتوو چڕترو هه‌مه‌الیه‌نانه‌تر كرد ،به‌شێك له‌ستافه‌كه‌ی دهست به‌رداری بوون چوونه ده‌زگاكانی تری راگه‌یاند ،لهم نێوه‌نده ده‌سه‌اڵتێكی زیاتر به‌ئه‌حمه‌د میرهو هێمن باقر درا ك �ه‌دوو ك��ادری دڵسۆزی یه‌كگرتوو بوون. مامۆستا ئه‌حمه‌د‌و ستافه‌كه‌ی دهتوانن پێمانبڵێن كێ موچه‌ی پێده‌دان كێ خه‌رجیی گۆڤاره‌كه‌ی بۆ دابینده‌كردن؟ ئۆفیسه‌كه‌تان له‌كوێ بوو؟ خۆ ناڵین لهسهر فرۆشی خۆمان دهژین. دواتر لڤین چهند راپۆرتێك لهسهر پارتیو یهكێتی باڵوده‌كاته‌وه ،به‌هۆیه‌وه مه‌كته‌بی سیاسی ئهو دوو حیزبه یه‌كگرتوو ئاگادارده‌كه‌نه‌وه ،كه‌ئه‌وه قبوڵناكه‌ن ،كه له‌كۆبوونه‌وه‌‌و دیداره ره‌سمیه‌كاندا موجامه‌له‌و له‌ژێره‌و له‌سێبه‌ردا له‌ڕێی گۆڤاری لڤینه‌وه هه‌رچی ناشیرینبوو ،ده‌یانوت .دهبێت حسابی خۆیان لهگهڵ گۆڤاره‌كه‌دا یه‌كالییبكه‌نه‌وه. لهژێر ئ�هو فشارانه‌دا یه‌كگرتوو ن��اوی خۆی‌‌و سه‌نته‌ره‌كه‌ی لهسهر گۆڤاره‌كه الده‌دات. دواتریش له‌ژماره 61هوه ئه‌مجه‌د محه‌مه‌د خاوهن ئیمتیازی گۆڤاری لڤیین ده‌گۆڕێت ،ئه‌حمه‌د میره‌ی سه‌رنووسه‌ر له‌شوێنه‌كه‌ی داده‌نرێت ،ئه‌وه‌ش بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی ئهو فشاره بوو له‌سه‌ریان .ئهگهر نا با مامۆستا ئه‌حمه‌د بۆ ئێمه‌و ئێوه‌شی روونبكاته‌وه كه‌چۆن بوو به‌خاوه‌ن ئیمتیازی گۆڤاری لڤین كه لهو كاته‌دا تیراژی 13هه‌زاری لهسهر نووسرابوو، خێره كاك ئه‌مجه‌د بێ هیچ داوای�هك گۆڤاره‌كه بۆ به‌ڕێزیان جێده‌هێڵن ،یاخود فه‌رمانی حیزبه‌و ده‌بێ هه‌مووان مله‌كه‌چ كه‌ن بۆی. ئه‌مجاره خراپتر ل �ه‌ج��اران ،كه‌وتنه نانه‌وه‌ی فه‌وزایه‌كی راگه‌یاندن ،كه پێمانوانیی ه له‌هیچ كوێیه‌كی دنیادا نمونه‌ی ههبێت؟ چیتان به‌كۆمه‌ڵی ئیسالمی نه‌كرد ئهو كاته‌ی یه‌كگرتوو كه‌وتبێته بهرامبهر ه �ه‌ر هێزێك ،ئێوه دهی��ان بابه‌تان لهسهر ئهو هێزه‌و پیرۆزییه‌كانی نووسیوه .له‌كام
ژماره‌یه‌دا توانیوتانه تانه‌‌و ره‌خنه‌یه‌ك له‌یه‌كگرتوو بگرن .چیتان بۆ یه‌كگرتوو نه‌كرد؟ ئیتر لهوه به‌دواوه لڤین ده‌ستی وااڵبوو ،راپۆرتی شیكاری به‌خه‌یاڵی نووسه‌ره‌كه خ��ۆی ،نه‌ك شیكه‌ره‌وه‌كان ،بنووسێت‌و بكه‌وێته وێزه‌ی هێزه سیاسییه‌كان ،هه‌رجاره‌ی یهكێك ئهویش به‌مه‌زاجی شه‌خسی خۆیان ،وهك یاسین عومه‌ر به‌ڕێوه‌به‌ری نووسینی گۆڤاره‌كه دوای ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ی باسی دهكات ،چۆن هێمن باقر به‌مه‌زاجی خۆی ده‌كه‌وێته جوێندان به‌نه‌وشیروان مسته‌فا ،كه‌دیاره به‌ئه‌مری حیزب ب��ووه ،دواتریش ده‌ستده‌كه‌ن به‌پیاهه‌ڵدان به‌بااڵیدا ،ئه‌میش به‌ڕێنمایی حیزب، تا ئه‌وانیش له‌پاڵ نه‌وشیروان جورئه‌تی دوو ره‌خنه بكه‌ن. ستافی لڤین تا له‌رۆژنامه‌ی ئاسۆو دهزگای خه‌ندان موچه‌یان هه‌بوو ،د .بهرههم ساڵحیان كردبوو به‌باشترین پیاوی سیاسی واڵت ،دواتریش كه له‌ده‌زگاكه‌ی نه‌مان ،ده‌ستیانكرد به‌دژایه‌تیكردنی. راپۆرته‌كانی لڤین هه‌مووی لهسهر خه‌یااڵتی راپۆرت نووسه‌كه‌یه ،نه‌ك سه‌رچاوه‌كان ،ئهوان مۆدیلێكیان داهێنا ،ئێستا له‌بازاڕدا ده‌یان گۆڤار ههیه به‌بێ سهرچاوه راپ��ۆرت باڵوده‌كه‌نه‌وه‌و ده‌كه‌ونه وێزه‌ی خهڵك .ئهم مۆدێله‌ی یه‌كگرتوو لهڕێگهی لڤینه‌وه وایكرد یهكێتیو پارتیو گۆڕانیش چهندین گۆڤار وهك لڤین به‌سێبه‌ری خۆیان بخه‌نه بازاڕه‌وه‌و بكهونه گیانی یه‌كتری .ئه‌ی ئه‌مه فه‌وزا نییه لڤین به‌رپای كرد؟ خ��ۆ ئ�ه‌گ�ه‌ر ئێستا ه�هم��وو خهڵك ئ�هم�هی بۆ رووننه‌بێت ،ئه‌وا مێژوو ههموو ئه‌وانه ده‌نووسێته‌وه. وه‌سفه‌كانی بهرههم ساڵح ئه‌وسا كه‌ستافی لڤین ل�ه‌ده‌زگ��اك�هی بهرههم ساڵح موچه‌خۆربوون ،الی��ان ئاسایی ب��وو كه پارهی حكومه‌ت‌و گه‌ل بۆ میدیای حیزب بڕوات، لهبهر ئ��ه‌وه‌ی خۆیان پشكیان هه‌بوو .ئ�هوان ئه‌وكات ههرگیز داكۆكیان له‌بودجه‌ی گشتی ن�هك��رد ،ب��ه‌اڵم كه‌ئێستاش داك��ۆك�ی لێده‌كه‌ن لهبهر ئهوه نییه به‌ته‌نگ ئه‌وه‌وه بن ،كه‌پاره‌ی واڵت ته‌خشان‌و په‌خشان دهكرێت ،بهڵكو ته‌نها لهبهر تۆمه‌تهه‌ڵبه‌سته‌نه بۆ هه‌ندێك شوێن‌و دژایه‌تی ده‌زگاكانی پارتیو یه‌كێتیه له‌ڕوانگه‌ی یه‌كگرتووه‌وه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پشو و 11 له(نینا) دهكات؟ نینا :تائێستا تووشی ئهو حاڵه‌ت ه نه‌بووم ،بهاڵم ره‌نگه له‌مه‌وال تووشی ببم ،بهاڵم دڵنیام به‌گوڕترم ده‌كات‌و وام لێ دهك��ات ك��اری باشتر بكه‌م، به‌مه‌رجێك ئهم توانجانه له‌چوارچێوه‌ی هونه‌ر ده‌رنه‌چێت. دهس��ت��وور :تاچه‌ند ئاماده‌یت گوێ له‌ڕه‌خنه‌ی هونه‌ری بگریت؟ نینا :ره‌خ��ن�هی�هك ب��ۆ ه��ون�ه‌ر بێت، دهی��خ�هم�ه س��ه‌ر س���ه‌ر ،ب���ه‌اڵم ئه‌گر لهشوێنی خۆی نه‌بێت‌و ره‌خنه‌كه راست نه‌بێت‌و ته‌نانه‌ت بۆ شكاندنم بێت ،ههر گویشی لێ ناگرم. دهس��ت��وور :دهك��رێ��ت بزانین بۆچی سه‌رجه‌م ئاوازو هۆنراوه‌كانی ئه‌لبومه نوێیه‌كه‌ت له‌گۆرانیبێژ (رائید شامیل) وه‌رگ���رت���ووه ،ئایا هیچ كه‌سێكیتر ئاماده‌نه‌بووه كه‌هۆنراوه‌و ئ��اوازت بۆ دابنێ ،یاخود ئهوه ویستی خۆت بووه؟ نینا :له‌راستیدا من كه‌سیترم نه‌ده‌ناسی له‌هونه‌رمه‌ند رائ��د شامل ب��ه‌والوه، به‌ئاماده‌كردنی كه‌ده‌ستیشمانكرد
ئهو ئه‌لبومه ،هونه‌رمه‌ند رائد شامل هۆنراوه‌ی شاعیری تریشی بۆ ناردم، ب��ه‌اڵم م��ن ه �ه‌ر ه��ۆن��راوه‌ك��ان�ی ئ�ه‌وم زیاتر به‌دڵبوو ،بێگومان له‌داهاتووشدا هۆنراوهو ئاوازی هونه‌رمه‌ندی تریش ده‌ڵێمه‌وه. دهس���ت���وور :ژی��ان��ی ه��اوس �ه‌ری��ت��ان پێكهێناوه؟ نینا :نه‌خێر وازووش بیری لیناكه‌مه‌وه.
ی نینا :ئازاد لهو واڵته زۆره، بهاڵم ئێم ه ههر ی لهسهر دابونه‌ریت ی خۆمان كورده‌وار ماوین
ب���ه‌ژم���اره6299/1/1 ل��ه‌رۆژی 23حوزه‌یرانی ،2010تیایدا هاتووه “بڕی 8598000000دیناری عێراقی بۆ به‌رهه‌مهێنانی سینه‌مایی بۆ ساڵی 2010ت�ه‌رخ��ان��ك��راوه ،ل �هو بودجه‌یه بڕی 2636329000دینار بۆ قه‌رزی فیلمه‌كانی ساڵی 2009 ته‌رخانكراوه“. سه‌اڵح حه‌سه‌ن به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی سینه‌ما به‌وه‌كاله‌ت ی له‌وه‌زاره‌تی رۆشنبیر‌و الوان ،له‌لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامه ده‌ستوور وتی “ئه‌مساڵ لهسهر داوای د .كاوه مه‌حمود وه‌زیری رۆشنبیریو الوانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان،
هه‌ڤاڵ له‌قامیشلۆ‌و حه‌سه‌كه سه‌ما دهكات موحسین یاسین سه‌رچاوه‌یه‌كی نزیك له‌هونه‌رمه‌ند هه‌ڤاڵ ئیبراهیمه‌وه به‌رۆژنامه‌ی ده‌ستووری راگه‌یاند كه‌ناوبراو ئێستا له‌قامیشلۆیه‌و به‌نیازه ل �ه‌رۆژان��ی 8و9ی ئ�هم مانگه له‌هه‌ریه‌ك له‌شاری قامیشلۆو حه‌سه‌كه چهند كۆنسێرتێك سازبكات. سه‌رچاوه‌كه ئاشكراشیكرد كه‌ناوبراو جگه ل �هو كۆنسێرتانه له‌ماوه‌یه‌كی نزیكدا یهكێك له‌گۆرانییه‌كانی ئه‌لبومی (من چی كریه) به‌ناوی (به‌درۆ مه‌ژی) كلیپده‌كات ،كه‌تێكستی هونه‌رمه‌ندی خوالێخۆشبوو “م��وزه‌ف �ه‌ر”هو میلۆدی “كامه‌ران عه‌بدولڕه‌حمان”هو له‌كوردستان كاری وێنه‌گرتنی بۆ ئه‌نجامده‌درێت.
ب���ڕی���اردرا كه‌بودجه‌ی ئه‌مساڵی ته‌رخانكراو بۆ به‌رهه‌مهێنانی فیلمی سینه‌مایی له‌هه‌رێمی كوردستان ،بۆ ده‌زگاكانی راگه‌یاندن ئاشكرابكرێت ،بۆ ئهوهی شته‌كان شه‌فافان ه بێت”. ئه‌وه‌شی روونكرده‌و ه “بڕی 2636329000دیناری عێراقی بۆ قه‌رزه‌كانی پارساڵی به‌رهه‌مهێنانی فیلمی سینه‌مایی له‌بودجه‌ی ئه‌مساڵ ته‌رخانكراوه“. به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی سینه‌ما به‌وه‌كاله‌ت له‌وه‌زاره‌تی رۆشنبیر‌و الوان وت �ی “ئ �هو بودجه‌ی ه بۆ هه‌ریه‌ك له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كانی سینه‌ما له‌هه‌ولێر ،سلێمانیو دهۆك ته‌رخانكراوه ،جگه له‌بودجه‌یه‌كی تایبه‌ت بۆ
به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی سینه‌ما كه‌بۆ ئهو ده‌رهێنه‌ر ه كوردان ه ته‌رخانكراوه ك ه له‌ده‌ره‌وه‌ی ئهو سێ پارێزگایه‌ن، له‌وانه بۆ شاری كهركوك ،پارچه‌كانی دیكهی كوردستان‌و ئهو سینه‌ماكارانه‌ی ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت ژی��ان به‌سه‌ر ده‌به‌ن”. راشیگه‌یاند “هیچ ده‌رهێنه‌رێك مافی ئهوهی نیی ه ك ه سهر به‌پارێزگایه‌كی دیاریكراوه له‌هه‌رێم ،بچێت له‌بودجه‌ی دیاریكراو بۆ پارێزگایه‌كی دیكه پاره بۆ فیلمه‌كه‌ی وه‌ربگرێت ،بۆنمون ه ده‌رهێنه‌رێكی شاری دهۆك بۆی نیی ه لهسهر بودجه‌ی ته‌رخانكراو بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی سینه‌مای سلێمانی ،فیلمێك به‌رهه‌مبهێنێت”. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد كه‌كاتێك پ��اره بۆ الیه‌نێكی به‌رهه‌مهێنانی فیلم دیارده‌كرێت ،وهك وێنه‌گرتن ،مۆنتاژ، ئه‌كته‌رو ،...ده‌رهێنه‌ر یان به‌ڕێوه‌به‌ری بهرههم ،بۆی نیی ه ده‌ستكاری ئهو پارهی ه بكات‌و پ��اره‌ی به‌شێك ی له‌وێنه‌گرتن بخاته‌سه‌ر بهشی مۆنتاژ‌و به‌پێچه‌وانه‌وه ،وت “دهبێت ئهم ه به‌ئاگاداری ئێم ه بێت ،چونك ه پێشتر شتی لهم جۆره كراوهو له‌مه‌ودوا ئێمه رێگه‌ی پێ ناده‌ین”. بهرههم ه سینه‌ماییه‌كانی ئه‌مدواییه‌ی وه‌زاره‌ت��ی رۆشنبیریو الوانی حكومه‌تی هه‌رێم ،توانیان به‌شداری له‌چه‌ند فێستیڤاڵێك بك هنو خ�هاڵت به‌ده‌ستبهێنن، له‌وانه‌ش فیلمی “شوێنێك بۆ یاری” له‌ده‌رهێنانی شه‌وكه‌ت ئه‌مین كوركی كه‌به‌رهه‌مێكی هاوبه‌شی حكومه‌تی هه‌رێم ه لهگهڵ واڵتی ژاپۆن ،ههروهها فیلمی “سرته لهگهڵ با” له‌ده‌رهێنانی شه‌هرام عه‌لیدی ،جگ ه له‌فیلمه‌كانی دیكهی بهرههمی هه‌رێمی كوردستان ،كه له‌چه‌ندین فێستیڤاڵ‌و رووداوی سینه‌مایی جیهانی به‌شداربوون‌و خه‌اڵتیان به‌ده‌ستهێناوه.
“سیاسه‌ت كاری هونه‌ری داگیركردووه“ ده‌شتی ئه‌نوه‌ر
ته‌رازوو
( 22ئه‌یلول 22 -ت .یه‌که‌م)
ی ك�هس��ێ��ك زۆر به‌شێوه‌یه‌ك روون لێت نزیكده‌بێته‌وه ،بهاڵم ی پێناكه‌یت .ههرگیز تۆ هه‌ست بیرت لهوه نه‌كردووه‌ته‌و‌ه كه‌ئه‌و كه‌س ه ئ �ه‌وه‌ن��ده ههستی بۆت ێ ی بده‌یت ههبێت ،پێویست ه كات تا له‌یه‌كتر تێبگه‌ن.
ی هونه‌رمه‌ند به‌كر ره‌شید بێزاری ی ی ل��هو دۆخ��ه خ��ۆی ده‌رب����ڕ ئێستای ك�هه��ون�ه‌رم�هن��دان�ی تێكه‌وتووه ،ده‌ڵێت “ئهم واڵته، ی واڵت���ی ئ���هو ه نییه كه‌ئیش ی تێدا بكه‌یت ،سیاسه‌ت هونه‌ر ی هه‌مووی داگیركردووه‌و به‌ش
دوپشک
( 23ت .یه‌که‌م 21 -ت .دووهم)
وا هه‌ست ده‌كه‌یت كاره‌كه‌ت بێزارت ده‌كات‌و به‌گوێره‌ی خواسته‌كانت به‌ڕێوه‌ناچێ ،بهاڵم ده‌وروبه‌ره‌كه‌ت بهو جۆره بیرناكه‌نه‌وه .گوێگرتن له‌بۆچوونی كه‌سانی ده‌وروب�ه‌رت ه��ی��چ زی��ان��ێ��ك��ت پێناگه‌یه‌نێ. هه‌ندێك له‌ئاواته‌كانت دێنه دی.
که‌وان
ی ه��ون �ه‌ری تێدانه‌ماوه، ئیش ئ��ه‌وه‌ش��ی ك �ه‌ده‌ك��رێ��ت ته‌نها خوگرتنه‌و هیچیتر نا”. به‌كر ره‌شید ده‌رهێنه‌ری ه �ه‌ردوو درام��ای “وه‌سێتنامه‌‌و ژیله‌مۆ” ئه‌وه‌شی وت “ئهم ه ج���گ���ه‌ل���ه‌وه‌ی ه��ون��ه‌رم��هن��د
( 22ت .یه‌که‌م 20 -ک .یه‌که‌م)
ب��اری دارای��ی��ت ل �ه‌ج��اران باشتر دهب��ێ��ت ،ل�هه�هن��دێ گیروگرفت رزگ��ارت دهبێت كه‌ماوه‌یه‌كبوو ببونه سه‌رئێشه بۆت ،له‌رابردوو زیاتر دڵت خۆشده‌بێت‌و خۆشت تێبینی ئهو دڵخۆشییه‌ت ده‌كه‌یت. كه‌سانی نوێ دێنه نێو ژیانته‌وه.
گیسک
ی رێ����زی ن��اگ��ی��رێ��ت‌و ب��هن��او هونه‌رمه‌ندانه‌وه رێكخراو ههیه، ب��ه‌اڵم ئه‌مان ه وهك پێویست خ��زم��هت ب��هه��ون��ه‌ر ن��اك��هن، ی ده‌بینیت له‌واڵتانیتر كه‌چ ی هونه‌رمه‌ندێك ده‌توانێت ژیان ی بژێنێت”. خۆی‌‌و ده‌وروبه‌ریش
ی ئ �هو ده‌ره��ێ��ن�هره ئ��ام��اژه ی به‌وه‌شدا هونه‌ر تاز ه تێكه‌ڵ ی ژیانی ب��ووه‌و ناتوانێ وازیش ی “ناچارم بهم لێ بینێت ،وت شێوازه‌شه‌و ه هونه‌ر به‌ڕێبكرێت. ی كههیچ خۆشییه‌ك له‌سێبه‌ر هونه‌ردا به‌دیناكرێت”.
سه‌تڵ
( 21ک .یه‌که‌م 19 -ک .دووهم)
( 20ک .دووهم 18 -شوبات)
زۆر حه‌زت له‌ئازادییه ،بهاڵم ناتوانی ده‌سته‌به‌ری بكه‌یت .شانسی گۆڕین ی به‌شێكی بچكۆله ل�هژی��ان��ت لهم هه‌فته‌یه‌دا دێته به‌رده‌مت .پێویسته به‌باشی بیر له‌داهاتوو بكه‌یته‌وه‌‌و لهالیهنی خۆشه‌ویستییه‌وه پشت به‌هه‌ستت ببه‌ستی.
هێمن‌و له‌سه‌رخۆبه‌‌و به‌ئارام ی كاره‌كانت به‌ڕێبكه ،پێویسته له‌بیرت نه‌چێت كه‌كار ته‌نها كاره‌‌و كاتی تایبهتی خۆی ههیه .ژیانی تایبه‌تیت لهگهڵ ك��اردا تێكه‌ڵ م �هك �ه ،چونكه له‌هه‌مانكاتدا ناتوانی دوو ئامانج وه‌دی بهێنی.
نه‌هه‌نگ
( 19شوبات 20 -ئازار)
ی زۆر به‌كاته‌كانت بده‌‌و بایه‌خ ی رێ��ك��ی��ان ب��خ �ه .ئ �ه‌ول �هوی��ات � كاركردنت دیاری بكه ،هه‌رچه‌ند به‌الته‌و‌ه زه‌حمه‌ته .به‌باشی بیر ی له‌الیه‌ن ه باشه‌كان‌و خراپه‌كان ههر پرۆژه‌یه‌ك بكه‌ره‌و‌ه پێش ئهوهی ده‌ستیپێبكه‌یت.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
10پشوو
نینا: ی له‌باڵوكردنه‌وه یهكهم گۆرانیم پاشگه‌زبوومه‌وه
له‌ده‌نگی بوو؟ كاریگه‌ری هه‌بوو به‌سه‌رته‌وه؟ نینا :من زۆر خولیای ده‌نگی مامۆستا تایه‌ر تۆفیق‌و مامۆستا عه‌لی م��ه‌ردان ب��ووم ،ئێستاش گوێگری ده‌نگی ههموو گۆرانیبێژێكم. ده‌ستوور :وهكو كچێكی كورد تاكو چهند چێژت له‌ئازادی ئهو واڵته‌ی لێینیشته‌جێی وهرگرتووه؟ نینا :ئازادی لهو واڵته زۆره ،بهاڵم ئێمه ههر لهسهر دابونه‌ریتی كورده‌واری خۆمان ماوین ،بۆیه من ئهو ئازادییه‌ی لهوێ ههیه زۆر به‌المه‌وه گرنگ نییه ،چونكه من لهگهڵ ماڵه‌وه زۆر به‌خته‌وه‌رم‌و رێگریم ناكه‌ن لهكاری میوزیكدا. ده‌ستوور :ساڵی چهند یهكهم گۆرانیت تۆماركرد؟ ئاوازو هۆنراوه‌ی كێ بوو؟ نینا :من سێ ساڵ له‌مه‌وبه‌ر یهكهم گۆرانیم له‌ئوستراڵیا تۆماركرد كه‌ئاواز‌و هۆنراوه‌ی هونه‌رمه‌ند رائد شامل بوو ،بهاڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی لهوێ كاری ستۆدیۆكه‌ی‌‌و ده‌نگدانانی زۆر پرۆفشناڵ نه‌بوو ،بۆیه له‌باڵوكردنه‌وه‌ی پاشگه‌زبوومه‌وه‌و نه‌مهیشت باڵوبێته‌وه. ده‌ستوور :توانج‌و قسهی خهڵك تاچه‌ند كار
ده‌ستوور نینا جه‌مال كچه گۆرانیبێژ كه17 ساڵه كوردستانی به‌جێهێشتوو‌وه‌و لهگهڵ دایك‌و باوك‌و ههر چوار براكه‌ی لهواڵتی ئوسترالیا دهژی ،بۆ ده‌ستوور ده‌دوێت. دهس��ت��وور :نینا كێیه؟ ل �ه‌چ قۆناغێك ده‌خوێنێت؟ نینا :ن��اوم نینا جه‌مال 7 ،س��اڵ بووم كوردستانم به‌جێهێشت ،له‌پۆلی 1سه‌ره‌تایی ب��ووم له‌قوتابخانه‌ی زی��ره‌ك له‌سلێمانی، دواتر له‌ئوستراڵیا ده‌ستم بهخوێندن كردو ئێستا له‌كۆلیژی ژمێریاری ده‌خوێنم. دهس��ت��وور :بابزانین س��ه‌ره‌ت��ای ك��اری هونه‌ریتان ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ چ ساڵێك‌و چۆن‌و له‌ڕێی كێوه ده‌ستانكرد به‌گۆرانیوتن؟ نینا :من ههر له‌منداڵیه‌وه گۆرانیم ده‌وت له‌قوتابخانه ،بهاڵم له‌ته‌مه‌نی 15ساڵیه‌وه ئ��ه‌وك��ات گروپێكی میوزیكی ك��وردی له‌ئوستراڵیا دامه‌زرا كه‌باوكم سهرپهرشتی ئهو گروپه‌ی ده‌كرد ،من لهوێوه به‌فه‌رمی ده‌ستمكرد به‌گۆرانیوتن. ده‌ستوور :ئهو هونه‌رمه‌نده كێ بووكه‌حه‌زت
به‌دیع ه دارتاش :ب هشی چا و پ ێ ك ه وت ن ێ ك ی ت ر م پ ێ نه‌ماوه
دوو ملیار بۆ قه‌رزی فیلمه‌كانی 2009 ته‌رخانكراوه
ده‌شتی ئه‌نوه‌ر هونه‌رمه‌ندی به‌ناوبانگ به‌دیعه دارتاش به‌ده‌ستووری راگه ی اند بههۆی ئهوهی ئهوهندهی قسهی بۆ رۆژنامه ئ �ه‌وه‌ی پێنه و گۆڤاره‌كان ك��ردووه ،بهشی ماوه‌ت هوه جارێكیتر چاوپێكه‌وتن بكات. ئهو هونه‌رمه‌ند ه ئه‌وه‌شی وت “ئهگهر چی ته‌مه‌ن ل هكاتی خۆ كه‌من لهناو ئ ی تێپه‌ڕیوه ،بهاڵم لهو كاته‌وه‌ی یشی هونه‌ریدام ،بهردهوام خهریكی چاوپێكه‌وتنم”. لهبارهی ئ �هوه دارتاش وتی “ ی به چ شتێك توڕه‌ده‌بێت، شت به‌رامبه‌ره‌كه‌م ێك ئهگهر قه‌ناعه‌تم پێ هه‌بێت‌و بیه رێگری لێ بكا وێت پاشه‌گه‌زمبكاته‌وه یان ت ،ئ ه وا توڕ ه د ه‌بم‌و بێتاقه‌تده‌بم”. به‌دیعه دارتا ش ئا شكرایشیكرد كه‌ئه‌و لهگهڵ خواردندا زۆر به دهخ ��وات ،ب�� ینی باشه‌و ههموو خواردنێك ه‌اڵم له‌هه‌مووی زۆرت��ر میوه زۆر ده‌خوات‌و ده‌ڵێت “ز ۆرم ح ه ز ل ه‌میوه‌یه ،نه‌ك ته‌نها دانه‌ی هك ،بهڵكو ههموو میوه‌ی هك”.
وه‌زاره‌تی رۆشنبیریو الوان ،زیاتر له‌هه‌شت ملیار دیناری بۆ سینه‌مای كوردی ته‌رخانكردووه ژه‌نیار له‌هه‌ولێر وه‌زاره‌تی رۆشنبیریو الوانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ،زیاتر ل ه 8.5ملیار دیناری عێراقی بۆ سینه‌مای كوردی بۆ ئه‌مساڵ ته‌رخانكردووه ،بهاڵم لهو بودجه‌ی ه نزیكهی دوو ملیار بۆ قه‌رزی فیلمه‌كانی ساڵی 2009ته‌رخانكراوه. بهپێی نووسراوێكی فه‌رمی وه‌زاره‌تی رۆشنبیریو الوانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ،كه‌كۆپییه‌كی دهس��ت دهس��ت��وور كه‌وتوو ه
هونه‌رمه‌ندانی نهمساو كوردستان‌و عێراق كۆده‌بنه‌وه شۆراوی كه‌ركوكی ساڵی ،1963له‌گه‌له‌رییه‌كی هاوچه‌رخدا خۆی ده‌نوێنێت هونه‌رمه‌ند فایه‌ق ره‌سوڵ ،رۆژی 7/14 موحسین یاسین گه‌له‌ری (ش��ۆراو ئ��ارت)ی هاوچه‌رخ ب��ۆ یه‌كه‌مجارو ل�ه‌گ�ه‌ڕه‌ك��ی ش��ۆراوی ده‌كرێته‌وه. ئهو گه‌له‌رییه له‌به‌رنامه‌یدایه سااڵن ه شاری كهركوك ،ب ه به‌شداری چهندین هونه‌رمه‌ندی به‌ناوبانگی واڵتی نهمساو چوار پێشانگا رێكبخات بۆ هونه‌رمه‌ندانی ب �ه‌ئ��ام��اده‌ب��وون��ی (ئ��ی��رن��س��ت ڤ��ووه هاوچه‌رخی نهمساو هونه‌رمه‌ندانی ل�لا) ،به‌رپرسی كلتووری سۆشیال كوردستان‌و هونه‌رمه‌ندانی هاوچه‌رخی دیموكراته‌كانی ڤیه‌ننا‌و به‌سه‌رپه‌رشتی عێراق.
كاوڕ
( 21مارس 20 -نیسان)
ی ئ �ه‌گ �ه‌ر پ�لان �ی ده‌ستكه‌وتن هه‌ندێك پاره‌ت داناوه ،ئه‌وا ئهم هه‌فته‌یه گونجاوه بۆ ده‌ستكردن ی به‌پرۆژه‌یه‌ك ،ب �ه‌اڵم پێویست به‌بیركردنه‌وه‌‌و ماندوبوون ههیه. ی هه‌ندێك هاوڕێیه‌تی نوێ سوود ی بۆ ژیانت دهبێت. زۆر
گا
( 21نیسان 20 -ئایار)
ل �هژی��ان��ت��دا ه �ه‌ل �ی زۆرت نایه‌ت ه به‌رده‌م لهبهرئهوه پێویست ه به‌باش ی بیر ل �هب��ارودۆخ �هك��ان بكه‌یته‌وه‌‌و هه‌ڵیانبسه‌نگێنیت ،زیاتر لهگهڵ ئهو كه‌سانه‌دا هه‌ڵده‌كه‌یت كه هاوسۆزتن‌و وهك خۆت قسه‌ده‌كه‌ن ،له‌وانه‌ش ه هه‌ندێكیان ببنه هاوڕێی ژیانت.
دووانه
ه���هروهه���ا ل��ه‌گ��هڵ ك���ردن���ه‌وه‌ی پێشانگه‌ی هاوبه‌ش بۆ هونه‌رمه‌ندانی هاوچه‌رخی نهمساو كوردستان‌و عێراق، ه���ه‌وڵ���دهدات هه‌ماهه‌نگبێت لهگهڵ گه‌له‌رییه‌كانی دیكهی كوردستان بۆ گ��واس��ت��ن�ه‌وه‌ی گشت پێشانگه‌كانی (شۆراو ئارت) بۆ گه‌له‌رییه‌كانی دیكهی كوردستان.
( 21ئایار 20 -حوزه‌یران)
پێویستت به‌هه‌ندێك پشووه، چونكه ه��ه‌ر ج���ۆره چ��االك��یو ئیش‌و كارێك كارده‌كه‌نه سهر بیركردنه‌وه‌كانت .ئهم هه‌فته‌یه له‌باره بۆ ئ �ه‌وه‌ی ئهو پالنانه‌ی بۆ ئه‌نجامدانی گه‌شتێك داتناون، بیانخه‌یته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه.
قرژاڵ
ئهو گه‌له‌ریی ه هه‌وڵده‌دات پێشانگه‌ی تایبه‌ت بۆ هونه‌رمه‌ندانی كوردستان لهواڵتی نه‌مسا بكاته‌وه. شۆراو گوندێكه كه‌شوێنه‌واره‌كه‌ی ئێستاش ل �هن��او ش �ه‌ری��ك �هی نه‌وتی كه‌ركوكدا م��اوهو لهساڵی 1963وه له‌الیه‌ن رژێمی به‌عسه‌وه تااڵنكراوه‌‌و دانیشتوانه‌كه‌شی ده‌رب���ه‌ده‌رك���راون‌و
( 21حوزه‌یران 22 -ته‌موز)
ی مارس وات لێده‌كات هه‌سار‌ه كه‌مێك قایلتر بیت له‌جاران. ه��اوڕێ��ی��ان‌و كهسه نزیكه‌كانت ی دڵخۆش دهب��ن گ �ه‌ر به‌شدار له‌بۆنه‌یه‌كدا بكه‌یت له‌گه‌ڵیان. زۆر سه‌رنجی كه‌سێكت راكێشاوه‌‌و حه‌ز به‌نزیكبوونه‌وه‌ت دهكات.
شێر
دواتریش رووخێنراوه. ل��هدوای پرۆسه‌ی ئ��ازادی عێراق ب���هه���اوك���اری ح��ك��وم �هت��ی ه�ه‌رێ��م��ی كوردستان ،بهرامبهر به‌شوێنه‌وار‌ه كۆنه‌كه‌ی گونده‌كه ،گوندی ش��ۆراو به‌نه‌خشه‌یه‌كی نوێتر ئاوه‌دانكراوه‌ته‌وه‌و ئێستا گه‌ڕه‌كێك ه له‌گه‌ڕه‌كه‌كانی شاری كهركوك.
( 22ته‌موز 22 -ئاب)
ی بچووك بێزارت هه‌ندێك كێش ه دهك��هن ،چونكه تۆ بهو جۆره كێشان ه رانه‌هاتوویت ،دوای چهند هه‌فته‌یه‌ك له‌سه‌رقاڵی ،كه‌مێك ك��ات��ت ب��ۆ پ��ش��وودان دهب��ێ��ت، رۆژه زۆر خۆشه‌كانت بریتین له‌پێنجشه‌ممه‌‌و سێشه‌ممه.
فه‌ریک
( 22ئاب 22 -ئه‌یلول)
ئ�هم هه‌فته‌یه هه‌ندێك رووداو ی وات لێده‌كه‌ن بكه‌ویته‌وه ژیان ی چهند ساڵێك له‌مه‌وب هرو خۆش ی ل �هو ساتان ه ده‌بینیت ،بیر چه‌ن یادگارییه‌كت ده‌كه‌وێـته‌وه‌‌و ی چ��ێ��ژت پ��ێ��دهب�ه‌خ��ش��ن ،رۆژ خۆشه‌ویستیت یه‌كشه‌ممه‌یه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پهروهرده 13
ی نۆیه‌م “ره‌نگ ه له‌كابینه ی بینا چاره‌سه‌ربكرێت” كێشه به‌ڕێوه‌به‌رانی په‌روه‌رد ه داوای بینای زیاتر ده‌كه‌ن ،وه‌زاره‌تیش ده‌ڵێت به‌سێ كابینه‌یتر ئهو كێشه‌یه چاره‌سه‌رناكرێت كاروخ نامیق ب�هڕێ��وه‌ب�ه‌ران��ی پ����هروهرده داواده‌ك���هن ل���ه‌وه‌رزی داخستنی قوتابخانه‌كاندا، وه‌زاره‌ت ده‌ستبكات به‌دروستكردنی قوتابخانه‌ی زیاتر بۆئهوهی كێشهی كه‌می خوێندنگه بنبڕبكرێت ،وه‌زاره‌تیش ده‌ڵێت كێشهی چاره‌سه‌ركردنی بینای خوێندنگ ه به‌سێ كابینه‌ی تریش چاره‌سه‌رناكرێت. پسپۆڕانی پ �ه‌روه‌رده‌ی �یو مامۆستایان داواده‌ك�����هن ل �ه‌دروس��ت��ك��ردن��ی بینای خوێندنگه‌كاندا ره‌چاوی بواری په‌وه‌رده‌یی بكه‌ن ،نه‌ك وهك ئهوه ی ئێستا كه‌بینای خوێندنگه‌كان “له‌سه‌ربازگه ده‌چن”. بهپێی به‌دواداچوونێكی وردی ده‌ستوور، ل�هت�ه‌واوی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كانی سهر به‌پارێزگای سلێمانی ،به‌هه‌زاران بینای خوێندنگه پێویست ه دروستبكرێت، ب��ۆئ��ه‌وه‌ی كێشهی بینای خوێندنگ ه چاره‌سه‌ربكرێت ،وه‌زاره‌ت��ی��ش ده‌ڵێت له‌ئێستادا به‌چڕی ده‌ستمان به‌دروستكردنی بینای خوێندنگه‌كان كردووه. كه‌می بینای قوتابخانه‌و خوێندنگاكان، ب �هی �هك��ێ��ك ل �ه‌گ��رف��ت �هك��ان �ی ب����هردهم به‌ره‌وپێشچوونی پ��ڕۆس�ه ی پ���هروهرده له‌هه‌رێمی كوردستاندا داده‌ن��رێ��ت ،ك ه تائێستا له‌به‌شێكی زۆری قوتابخانه‌كان دوو ده‌وام‌و س ێ ده‌وام �ی تێداده‌كرێت، ئه‌وه‌ش بووه‌ت ه هۆی ئهوه ی كۆمه‌ڵێك زانیار ی زۆر له‌كاتێكی كه‌مدا به‌خوێندكار بدرێت ،دواتر نهتوانێت كۆنترۆڵیان بكات. م��س��ت��ه‌ف��ا ره‌ش���ی���د ب���هڕێ���وه‌ب���ه‌ر ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پ��هروهرده ی گه‌رمیان، داوایكرد په‌له‌بكرێت له‌دروستكردنی بینای زیاتر ،بۆئهوهی كێشه‌كانی پ �هروهرده له‌ناوه‌نده‌كانی خوێندندا كه‌متربكرێنه‌وه. مسته‌فا به‌ده‌ستووری وت ی “هه‌ڵمه‌تێك ی ب��اش ه�هی�ه ب��ۆ دروس��ت��ك��ردن�ی بینا ی قوتابخانه‌و خوێندنگا له‌ناوچه‌كان ی گ �ه‌رم��ی��ان��دا ،ب���ه‌اڵم ل �ه‌گ �هڵ ئ �ه‌وه‌ش��دا پێویستمان به‌بینای زیاتر ههیه“. بهپێی وته‌ی ئهو به‌ڕێوه‌به‌ره ،په‌روه‌رده‌ی گه‌رمیان پێویستی به 86بینا ههیه بۆئهوهی بتوانن كێشهی دوو ده‌وامی‌‌و سێ ده‌وامی كه‌مبكه‌نه‌وه. له‌الیه‌كیتره‌وه عه‌لی محه‌مه‌د به‌ڕێوه‌به‌ری پ�����ه‌روه‌رده‌ی ق���ه‌اڵدزێ وت��ی “ل�هس�ه‌ر بودج هی 2009زیاتر له 12بینامان ب��ۆ دروس��ت��ك��راوه ،زۆری��ن �هی��ان ئێستا وه‌رگیراونه‌ته‌وه. ههروهها وتی بڕیاریشوایه
لهساڵی داه��ات��وودا 8بینای دیكه‌مان بۆ دروستبكرێت ،هه‌ندێكیان خراونه‌ت ه ته‌نده‌رو دراوه‌ته كۆمپانیا ،ئه‌مه تاڕاده‌یه‌ك كه‌موكوڕی بینای له‌كۆڵكردوینه‌ته‌وه. په‌روه‌رده‌ی قه‌اڵدزێ به‌شه‌ش پۆلی‌‌و نۆ پۆلی‌‌و هه‌ژده پۆلی ،نزیكهی 20بینای تریان پێویسته. له‌كوردستان بههۆی كێشهی زۆری بیناو په‌له‌كردن له‌دروستكردنی ،پسپۆڕانی ب���واری پ���ه‌روه‌رده‌ی���ی دهڵ��ێ��ن بینای خوێندنگه‌كان “له‌سه‌ربازگه“ ،ده‌چن، داواش��دهك��هن سیستمی دروستكردنی بینای خوێندنگه‌كان گۆڕانكاری به‌سه‌ردا بێت. م���ه‌ری���وان س���ه‌اڵح حلمی مامۆستاو ش��اره‌زا له‌بواری په‌روه‌رده‌یی ،پێیوایه مه‌رجێكی سهرهكی سه‌ركه‌وتنی پڕۆسه‌ی پ�هروهرده ،بریتییه له‌بینای قوتابخانه‌و خوێندنگاكان. ئ�هو وت�ی كه‌می بینای خوێندنگاكان ل �هك��وردس��ت��ان��دا گ��ه‌وره‌ت��ری��ن گرفتی ب��ۆ پێشخستنی پ��ڕۆس �هی پ���هروهرده دروس��ت��ك��ردووه ،ب �ه‌داخ �هوه حكومه‌تی هه‌رێم‌و وه‌زاره‌تی پهروهرده تائێستا وهكو پێویست به‌ده‌مییه‌وه نه‌چوون. مه‌ریوان وتی “ئهگهر بینای خوێندنگا كه‌مبێت ،ن��ات��وان��رێ��ت ئ��هو ئامانجه په‌روه‌رده‌یانه‌ی كه‌هه‌یه ،به‌دیبهێنرێت، بۆنمونه ناتوانرێت ئهگهر خوێندنگایه‌ك دوو ده‌وام‌و سێ ده‌وامی تێدابێت ،كاتی وان�هك��ان درێژبكرێنه‌وه ،بهڵكو ته‌نها ده‌توانی به‌كاڵوكرچی له‌كاتێكی كه‌مدا كۆمه‌ڵێك زانیاری به‌سه‌ر خوێندكاردا بده‌یت‌و به‌سه‌ریه‌وه كه‌ڵه‌كه دهبێت”. ههروهها داوای��ك��رد چۆنیهتی شێوازی دروستكردنی بینای قوتابخانه زۆر گرنگی پێبدرێت‌و وتی “نابێت وهك ئهوانهی ئێستا بێت كه له‌سه‌ربازگه ده‌چێت”. ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه‌بینای خوێندنگه‌كان دهبێت ههموو شتێكی تێدابێت ،وهك م �ه‌ل �هوان �ه‌گ �هو ی��اری��گ �او ئینته‌رنێت‌و كۆمپیوته‌ر‌و هۆڵی ه��ون�ه‌ر ب��ۆئ�ه‌وه‌ی ئهو منداڵه ئاره‌زووه‌كانی له‌خوێندنگا بهێنێته‌دی نه‌ك له‌شوێنیتردا. ب���ه‌اڵم ل �هك��وردس��ت��ان��دا جگه له‌چه‌ند ق��وت��اب��خ��ان �هی �هك��ی ن��م��ون �هی��ی ،هیچ ق��وت��اب��خ��ان �هی �هك��ی��ت��ر ئ����هو م��ه‌رج��ه په‌روه‌رده‌ییانه‌ی تێدا نییه. ئیبراهیم حه‌وێز به‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌رده‌ی رانیه وتی “تائێستا كێشهی بینامان ههیه .بۆئهوهی بتوانین ئهو كێشه‌یه چ���اره‌س���هرب���ك���هی���ن ،پ��ێ��وی��س��ت��م��ان به‌دروستكردنی 52بینا ههیه“. پێشتر سه‌فین دزه‌یی وه‌زیری په‌روه‌رده‌ی حكومه‌تی هه‌رێم ،له‌چاوپێكه‌وتنێكی رۆژنامه‌ی ده‌ستووردا رایگه‌یاند پێویستمان به‌دروستكردنی 3ه�ه‌زار و 500بینای قوتابخانه ههیه ،ئهویش به‌نۆژه‌نكردنه‌وه‌و
داواده‌كرێت له‌كاتی پشووه‌كاندا وه‌زاره‌ت بینای زیاتر دروستبكات
بیناكانی خوێندن له‌سه‌ربازگ ه ده‌چن دروستكردنی بینای نوێ ،بهاڵم وه‌زاره‌تی پهروهرده رایده‌گه‌یه‌نن كه‌ناتوانن كێشهی بینا چاره‌سه‌ربكه‌ن. ئیسماعیل به‌رزنجی وته‌بێژی وه‌زاره‌تی پهروهرده ،به‌ده‌ستووری وت “كۆمه‌ڵێك بینای تازه ب�ه‌ردی بناغه‌ی بۆ دان��راوه له‌سه‌رجه‌م پارێزگاكانی كوردستاندا، بودجه‌ی بۆ ته‌رخانكراوه‌و نه‌خشه‌ی ب��ۆ دان����راوهو دهس��ت به‌دروستكردنی خوێندنگاكان كراوه“. ئ���ام���اژه‌ی ب���ه‌وه‌ش���دا ك �ه ل �هب��ودح �هی پ�ه‌ره‌پ��ێ��دان�ی پ��ارێ��زگ��اك��ان قوتابخانه دروستده‌كرێت ،واتا له‌چه‌ند الیه‌كه‌وه كار بۆ دروستكردنی بینای قوتابخانه‌و خوێندنگاكان دهكرێت. ئیسماعیل به‌رزنجی ده‌ڵێت “ئهو ژماره بینای خوێندنگا به‌ئێمه دروستناكرێت، ئ �هو ب��ودج�هی�هم��ان نییه ،له‌كابینه‌ی حه‌وته‌م‌و هه‌شته‌م‌و نۆیه‌م ئهو ژماره بینایه ته‌واوناكرێن ،بهاڵم به‌پله‌به‌ندی ده‌توانین دروستیان بكه‌ین”. ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه له‌ته‌مه‌نی كابینه‌ی شه‌شه‌مدا ته‌نها دهتوانن نزیكی 100بینا دروستبكه‌ن. وه‌زاره‌تی پهروهرده ئاماژه بهوه دهكات كه‌ئه‌و بینایانه‌ی دروستیده‌كه‌ن بهپێی پێداویستی ناوچه‌كان دابه‌شیانكردووه. به‌رزنجی وت�ی “ناوچه دابڕاوه‌كانیش بینای قوتابخانه‌ی تێدا دروستده‌كرێت”. كه‌مال ن��وری به‌ڕێوه‌به‌ری پ��ه‌روه‌رده‌ی سلێمانی وتی له‌به‌رئه‌وه‌ی خوێندكار بهردهوام له‌زیادبووندایه ،بۆیه پێویستیان به‌بینای زیاتر ههیه. نوری وتی “له‌شاری سلێمانیو ده‌وروبه‌ری پێویستمان به‌دروستكردنی زیاتر له 100بینا ههیه ،كه‌بڕیاروایه 43بینامان بۆ دروستبكرێت”. مه‌ریوان سواڵح حیلیم وتی “كه‌می بینای خوێندنگا ،كاریگه‌ری ههیه لهسهر ئاستی زیره‌كی خوێندكار ،چونكه بههۆی كه‌می خوێندنگاوه ناتوانرێت كاتێكی زیاتر ببه‌خشرێت به‌وانه‌كان ،ههروهها مامۆستا ناتوانێت ههموو خوێندكاره‌كان به‌شداری پێبكات له‌وانه‌كه‌دا”.
فایه‌ق سه‌عید
جيهانبينی پهروهرده
faiekk@hotmail.com
ریفۆرمه‌كانی خوێندنی بااڵو ناڕه‌زاییه‌كان ئه‌حمه‌د میره ،سه‌رنووسه‌ری لڤین تاقه كه‌س نه‌بوو كه‌به‌توندی نێگه‌تیڤانه ره‌خنه له‌ریفۆرمی پۆزه‌تیڤی وه‌زیری خوێندنی بااڵ بگرێت ،بهاڵم ئهوهی به‌المه‌وه سه‌یر بوو ،نووسه‌رێكی وریای وهكو ئهو دژی ریفۆرمێكی پێشكه‌وتوو بێت .وتاره‌كه له‌زۆر الوه الوازه، به‌زمانی ته‌نز نووسراوه ،به‌راوردی ئهم ریفۆرمه به به‌عسه‌وه دهكات، به‌په‌له به‌سه‌ر شته‌كاندا تێپه‌ڕبووه ..هتد .ههروهها 130مامۆستاو خوێندكاری خوێندنی بااڵ ناڕه‌زایی نامه‌یه‌كیان نووسیوه .سه‌ره‌تا من پێم باشبوو ئهوان پرۆژه‌یه‌كی ئه‌لته‌رناتیڤیان پێشكه‌ش به‌وه‌زاره‌ت بكردایه ،دواتر من له‌به‌شێك له‌مه‌ترسیه‌كانیان تێده‌گه‌یشتم، ئهوان پێویستیان به‌وه‌یه پێشنیار بخه‌نه به‌رده‌ست وه‌زاره‌ت. من پێموایه سه‌رجه‌می وتاره‌كان كه‌دژ بهم ریفۆرمه نووسراون، پرۆداكتیڤ نین‌و زیاتر له‌روانگه‌یه‌كی نازانستیه‌وه نووسراون .من قورساییه‌كان ناشارمه‌وه ،بهاڵم پشتیوانی له‌هه‌موو ریفۆرمێك ده‌كه‌م كه‌زانكۆكان لهو ته‌مبه‌ڵخانه‌یه رزگاربكات .هه‌موومان ره‌خنه له‌په‌ر‌وه‌رده‌و خوێندنی بااڵ ده‌گرین ،بهاڵم كه‌ڕیفۆرمیش دهكرێت ،ئهوه ده‌نگی ناڕه‌زایی به‌رزده‌كه‌ینه‌وه ،چونكه یهكهم له‌به‌رژه‌وه‌ندی هه‌ندێك كه‌س ده‌درێت‌و دووهم ئه‌ركی مامۆستاو خوێندكاران قورستر ده‌بێته‌وه‌و سێیه‌میش به‌شێك له‌نه‌وه‌ی كۆن ئهم ته‌مه‌ڵخانه‌یه‌ی ئێستایان پێخۆشه. من پێموایه زانكۆكانی ئێمه بریتین له‌ته‌مبه‌ڵخانه‌یه‌كی گه‌وره‌و سااڵنه هه‌زاره‌ها خوێندكار‌و مامۆستای ته‌مبه‌ڵ به‌رهه‌مدێنن، كه‌رووی ئه‌وه‌یان نییه كێبڕكێ لهگهڵ زانكۆیه‌كی هاوچه‌رخدا بكه‌ن. مرۆڤ زۆرجار لێكۆڵینه‌وه‌ی وا ده‌خوێنێته‌وه دڵی به‌مامۆستاكانی زانكۆ ده‌سووتێت .دوكتۆرو پڕۆفیسۆری وامان ههیه به‌چه‌ندین ساڵ جارێك یه‌ك دانه كتێب نانووسێت .له‌كاتی هه‌رزه‌كاریدا ناوی هه‌ندێك له‌دوكتۆره‌كانیان لێكردبووین به‌سارته‌ری كورد، كه‌چی له‌هه‌موو كتێبخانهی كوردیدا ههر یه‌كه چوار كتێبیان نییه، له‌كاتێكدا الوی وامان ههیه ساڵی كتێبێك ده‌نووسێت .من ئهوه ده‌زانم ئهمانه له‌سایه‌ی سیستمێكی ته‌مبه‌ڵدا بوون به‌دوكتۆرو پڕۆڤیسۆرو ئه‌مه‌ش خه‌تای ئه‌وانی تێدا نییه ،ئه‌وه‌ش ده‌زانم واڵتی ئێمه دواكه‌وتووه ،بهاڵم ده‌بێ رۆژێك یهكێك ئهو بارودۆخه چاكبكاته‌وه .لهم روانگه‌یه‌وه من هه‌وڵه‌كانی وه‌زیری خوێندنی بااڵ زۆر به‌رز ده‌نرخێنم‌و ئهگهر ئهو گۆڕانكارییانه وهكو هه‌نگاوی یهكهم له‌زنجیره گۆڕانكارییه‌ك وه‌ربگرم ،ئهوه پێموایه سه‌ره‌تایه‌كی زۆر باشه‌و ده‌بنه هۆی به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاستی خوێندنی بااڵ. ئ�ه‌گ�ه‌ر ئ��هو چاكسازییانه‌ی خوێندنی ب��ااڵ پ��ی��اده بكرێن، ده‌رئه‌نجامه‌كانی بهم شێوه‌یه دهب��ن :ژماره‌یه‌كی زۆر كهمتر له‌خوێندكاران دهتوانن له‌خوێندنی بااڵ وه‌ربگیرێن‌و ئه‌مه‌ش دوو ده‌رئه‌نجامی گرنگ ده‌خاته‌وه ،یهكهم :ته‌نها خوێندكاره به‌تواناكان دهتوانن بڕوانامهی بااڵ به‌ده‌ستبێنن‌و ئه‌مه‌ش كارده‌كاته سهر كه‌مكردنه‌وه‌ی كادیری ئه‌كادیمی زانكۆكان ،ب�ه‌اڵم ئه‌مه‌یان گرفتێكی دیكه‌یه‌و ده‌بێ وه‌زاره‌ت پالنی بۆ دابنێت .دووهم :بهاڵم له‌الیه‌كی دیكه‌وه ئهو ژماره كه‌مه‌ی خوێندنی بااڵ ته‌واوده‌كه‌ن، له‌رووی نه‌وعیه‌ته‌وه جیاوازییه‌كی زۆریان لهگهڵ كۆنه‌كان ده‌بێت‌و دهتوانن گۆڕانكارییه‌ك بخه‌نه ناو زانكۆكانه‌وه. سه‌باره‌ت به‌مه‌رجی زمانی ئینگلیزی یا زمانێكی زیندووی دیكه كه‌هه‌رای دونیای لهسهر دروستبووه ،من به‌مه‌رجێكی زۆر باشی ده‌زان �م‌و ههموو ئهو ره‌خنانه‌ش كه‌گیراون هه‌موویان ره‌خنه‌ی توندن‌و له‌ڕوانگه‌ی زانستیه‌وه ناڕواننه بابه‌ته‌كه‌و هیچ جۆره پێشنیارێكیشیان نه‌خستووه‌ته به‌رده‌ست وه‌زیری خوێندنی بااڵ بۆ ئهوهی بابه‌ته‌كه چاره‌سه‌ربكه‌ن .منیش ئهوه ده‌زانم زانینی ئینگلیزی یا ههر زمانێكی زیندووی دیكه بۆ خوێندكاری ئێمه سه‌خته ،چونكه زانكۆكان‌و قوتابخانه‌كانمان تائێستاش فێری زمانمان ناكه‌ن ،بۆیه من الی خۆمه‌وه پێشنیاری ئه‌وه‌م بۆ وه‌زیر ناردووه كه‌ده‌ر‌فه‌تی شه‌ش مانگ یا ساڵێك بۆ ئهو خوێندكارانه بڕه‌خسێنێت بۆ ئهوهی بهشێوهیهكی ئه‌كتیڤ (رۆژانه 10كاتژمێر) زمانێكی زیندوو له‌كوردستان یا له‌ده‌ره‌وه بخوێنن .خوێندكاریش ده‌بێ هه‌وڵی خۆی بدات‌و ئه‌مرۆ چهندین سه‌نته‌ر هه‌ی ه لهناو شاره‌كاندا كه‌ده‌توانێت لهوێوه په‌ر ه به‌زمانه‌كه‌ی خۆی بدات‌و رۆژان ه 15سه‌عات ئینگلیزی بخوێنێت. گرنگی زمانێكی زیندوو بۆ توێژه‌ر حه‌قیقه‌ته‌و ئهو كوردیو عه‌ره‌بیه‌ی ئێم ه دهی��زان��ی��ن ،به‌ناچاری نهبێت به‌كه‌ڵكی رۆشنبیری جیدیش نایه‌ت ن �هك دوك��ت��ۆری زان��ك��ۆ .ئه‌ی ئهگهر ئهوان زمانێكی زیندوو نه‌زانن ،ئیدی چۆن دهتوانن لهو بهرههم ه زانستیان ه به‌رخوردار بن كه له‌جیهاندا ههیه. زۆرێك له‌واڵت ه ئه‌وروپاییه‌كان به‌ئه‌وروپای رۆژئاواشه‌وه‌و بهو ئاسته‌به‌رزه‌ی خۆیانه‌وه ،بهشی هه‌ره زۆری سه‌رچاوه‌كانیان به‌زمانی ئینگلیزیی ه به‌تایبه‌ت له‌به‌شه زانستیه‌كاندا ،ئێ تۆ بڵێی كوردستان له‌وان پێشكه‌وتووتر بێت. خاڵێكی دیكهی گله‌ییه‌كان بریتی ه له‌وه‌ی خوێندكار ناتوانێت خۆی قبوڵ له‌زانكۆكانی ده‌ره‌و ه وه‌ربگرێت .ئه‌مه‌یان دروسته، ههر بۆی ه پێشنیارێكی دیكه‌شم بۆ وه‌زاره‌ت ناردووه ،بریتی ه له‌وه‌ی گرنگ ه وه‌زاره‌ت ئهم ئه‌ركه بگرێت ه ئه‌ستۆی خۆی یا به‌الیه‌نی كه‌مه‌وه قبوڵ بۆ ئهو خوێندكاران ه دابینبكات ك ه لهو مه‌سه‌له‌یه‌دا سه‌ركه‌وتوونابن .هه‌فته‌ی داهاتوو لهسهر الیه‌نێكی دیكهی ئهم ریفۆرم ه ده‌نووسم.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
12گه‌نجان
ی ن��وێ��ی ك��اوب��ۆ‌و تیشێرتی راق����ی ،ك��وڕان��ی م����ۆده س��ل��ێ��م��ان��ی ل��ه‌ئ��هس��ت��هم��ب��وڵ ن���زی���ك���دهك���ات���هوه ی ك ه له‌توركیاو ه دێن، كوڕان به‌له‌به‌ركردنی ئهو جلوبهرگ ه مۆدێل نوێیانه خۆیان ده‌كه‌ن ه كوڕی توركی
بێستون شه‌ریف‌و محه‌مه‌د حه‌سه‌ن ك��وڕان��ی سلێمانی روو ل�هب��ازاڕه‌ك��ان��ی سلێمانی ده‌كه‌ن ،بۆ كڕین‌و سه‌یركردنی نوێترین م��ۆدێ��ل��ی ن��وێ��ی ج��ل��وب�هرگ، رۆژان��هش هه‌واڵی هاتنی مۆدێلی نوێ له‌دوكانداره‌كان ده‌پرسن. ك��وڕان دهی��ان�هوێ��ت به‌له‌به‌ركردنی نوێترین مۆده ی كاوبۆو تیشێرتی راقی، خ��ۆی��ان وهك���و گه‌نجانی ئه‌سته‌مبوڵ نیشانبده‌ن ،بههۆی ئهوه ی زۆرترین ئهو جلوبه‌رگ‌و مۆدانه ی دێن ه سلێمانییه‌و‌ه لهتوركیاوه دێن. بازاڕه‌كانی سلێمانی بۆ گه‌نجانی ته‌مه‌ن 18بۆ 30س��ااڵن به‌جوانترین‌و به‌رزترین مۆدێلی نوێی كاوبۆو تشێرتی راقی‌و پێاڵوی ره‌ون�ه‌ق رازێنراونه‌ته‌وه‌‌و هه‌فتانه‌ش م���ۆده‌ی جلوبه‌رگی نوێ ده‌هێنرێت ه بازاڕه‌كانه‌وه. له‌هاوین ی ئه‌مساڵدا زۆربه ی مۆدێل ی جلوبهرگ ی گه‌نجان لهتوركیاوه ده‌هێنرێت ه ك��وردس��ت��ان‌و مۆدێله‌كانیش ب���هردهوام له‌گۆڕاندایه ،وهك گه‌نجان ده‌ڵێن ئێستا مۆدێل ی ئهوهی ه جله‌كانت "زۆر ته‌سك" بێت ،ئهویش به‌پێچه‌وانه ی چهند ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر كه‌مۆدێل ی جل ی ت��اڕاده‌ی�هك ف��راوان��ب��وو ،به‌تایبه‌ت الی خ���واره‌وه‌ی كاوبۆكان. شڤان شه‌هاب 21ساڵ ،ك ه بۆ جلكڕین
هاتبووه شه‌قامی مه‌وله‌و ی له‌سلێمانی ،به‌ده‌ستووری وت "به‌دوای ماركه‌ی جواندا ده‌گه‌ڕێین، هه‌ندێك كاتیش گ��وێ به‌جوانی ناده‌ین". شڤان داوایكرد جله‌كان "نه‌زۆر ته‌سك بێتو ن��ه‌زۆر پ��ان بێت، جله‌كان ساده‌و ئاسایی بن جوانه". جۆر ی ئهو جلوبه‌رگانه ی ئێستا ل �هب��ازاڕه‌ك��ان��دا ده‌ف��رۆش��رێ �ت‌و گه‌نجان زۆرت��ری��ن داواك��اری��ان ل �هس �ه‌ری ههیه، كاوبۆی مۆدێل نوێ‌و تیشێرتی راقییه، بهاڵم بهشێوهیهكی گشتی بهپێی داواكار ی كه‌سه‌كانیش خواست لهسهر جلوبه‌رگه‌كان گۆڕانكارییان به‌سه‌ردا دێت. رێبوار محه‌مه‌د دوكان ی فرۆشتن ی جلوبهرگ ی هه‌ی ه ل�هب��ازاڕ ی ره‌شه‌مۆڵ، كه‌یه‌كێك ه لهو بازاڕانه ی له‌ماوه ی دووساڵی راب�����ردوودا ،زۆرت��ری��ن گه‌نجان رووی تێده‌كه‌ن ،ده‌ڵێت "جلوبهرگ لهتوركیاوه دێنین ،جله‌كانیش زیاتر تیشێرت‌و كاوبۆو قوماشه". س��هب��اره‌ت ب���ه‌داواك���اری گه‌نجان وت� ی "ب �هو پێیه ی كهسهكان جیاوازن داواكارییه‌كانیش جیاوازن ،بۆ نمون ه گه‌نج داوای كۆمه‌ڵێك شتده‌كات لهگهڵ رۆژگاردا باوبێت ،داوای شتێكده‌كات ك ه كه‌مبێت‌و هه‌م جوانیش بێت". "شتێك بێنیت كه‌مبێت ،نرخیشی گرانتره ،وهك لهوه ی شتێك له‌بازاڕ زۆر بێت" رێبوار وا ی وت. به‌وته ی رێبوار ئه‌مساڵ زۆرینه ی گه‌نجان حه‌زیان له‌كاوبۆی "خوار باریكه"، ه �هروهه��ا وت � ی "بهپێی ناوچه‌كانیش ده‌گۆڕێت ،بۆنمون ه خواستی گه‌نجێكی ناو شار بۆ جۆرێكی جلوبهرگ جیاواز‌ه وهك لهوه ی ده‌ره‌وه‌ی شار". محه‌مه‌د ساڵح 27ساڵ بۆ جلكڕین
سه‌ردانی ت �ه‌الری ك��اوهی كردبوو ،وت ی "ئه‌مڕۆ ههموو مۆدێلێك له‌بازاڕدا ههیه، ئه‌وانه‌ش زیاتر جلوبه‌رگی گه‌نجانه‌ن، بۆنمون ه كاوبۆو تیشێرت ،بۆ مۆدێلیش دێم بۆ بازاڕ دیاریناكه‌م ،ئهوه ی به‌دڵمبوو ده‌یكڕم". زۆرت���ری���ن ئ���هو ج��ل��وب �هرگ��ان �هی له‌بازاڕه‌كانی سلێمانیدان ،لهتوركیاوه ده‌هێنرێنه كوردستان ،به‌وته‌ی خاوهن ب��ازاڕه‌ك��ان��ی فرۆشتنی جلوبه‌رگیش
خواستی گه‌نجان ب��ۆ ئ �هو جالنه‌ی لهتوركیاوه دێن بههۆی جوانی‌و راقی جله‌كانیانه‌وه زیاتره له‌جۆره‌كانیتر. خاوهنی بازاڕه‌كانی جلوبه‌رگیش خۆیان ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌جۆرێك له‌یاریپێكردن له‌نرخی جله‌كاندا ههیه. م��ح �هم �هد وت���ی "ن��رخ�هك��ان��ی��ش له‌شوێنێكه‌وه بۆ شوێنێكیتر ده‌گۆڕێن، پرسیارمكردووه پانتۆڵێك له‌هه‌ندێك شوێن 20ه��ه‌زاره‌‌و له‌شوێنێكیتر به
25ه��ه‌زاره ،لهشوێنی تریش به 15 هه‌زاره". یادگار حسێن 21ساڵ له‌بازاڕی ره‌ش���هم���ۆڵ ت �هم��اش��ای جلوبه‌رگی دهك��رد ،وتی "دوكانه‌كان جلوبه‌رگی توركی ده‌هێنن ،منیش زیاتر حه‌زم له‌جلوبه‌رگی توركییه ،تیشێرت‌و كاوبۆ زیاتر ته‌سكبێت پێم جوانه". ی��ادگ��ار دهڵ��ێ��ت "ن��رخ �هك��ان زۆر گونجاو نییهو گرانه".
ی ژنان ...له‌كه‌ركوكیش به‌دواداچوونی بۆ دهكرێت خه‌مه گه‌وره‌ك ه سه‌نته‌ری په‌نا :له‌كه‌ركوك‌و ده‌وروبه‌ری له‌كۆی 1300كچ‌و ژن زیاتر له 500یان خه‌ته‌نه‌كراون ده‌شتی ئه‌نوه‌ر سه‌نته‌ری په‌نا به‌دواداچوونی بۆ هۆكاری ئه‌نجامدانی خه‌ته‌نه‌كردنی كچان ده‌كات‌و لهو به‌دواداچوونه ی كه‌ده‌ستیان كه‌وتووه، ده‌رك���هوت���ووه رێ���ژه ی خ�هت�هن�هك��ردن جێگیره‌‌و له‌چاو سااڵنی پێشوودا به‌ره‌و نه‌مانده‌چێت ،بهاڵم ده‌ڵێن بۆ بنبڕكردنی دهبێت هه‌وڵی زیاتربدرێت. به‌رپرسان ی سه‌نته‌ری په‌نا ده‌ڵێن ئیشكردن له‌بواره‌كان ی ژنان له‌كوردستاندا‌و به‌تایبه‌ت له‌كه‌ركوك تاڕاده‌یه‌ك ئاسان نییه ،بههۆی ئ�ه‌وه‌ی كه‌ده‌بێت لهگهڵ ههموو نه‌ته‌وه‌كاندا به‌كورد‌و عه‌ره‌ب‌و توركمان‌و نه‌ته‌وه‌كانیتره‌و‌ه مامه‌ڵ ه بكه‌یت‌و ده‌ڵێن "ئه‌وه‌ش ئه‌ركی ئێمه ی گرانتر‌و قورستر ك��ردووهو زۆرجاریش كێشه‌مان بۆ دروستده‌بێت". ئ����هو س���هن���ت���هره ب���هه���اوك���ار ی رێكخراو ی واد ی ئه‌ڵمان ی هه‌ڵمه‌تێك ی هۆشیاركردنه‌وه ی دژ ی خه‌ته‌نه‌كردنی ره‌گه‌ز ی مێین ه ده‌ستپێكردوو‌ه له‌شار ی كه‌ركوك‌و ده‌وروبه‌ری ،تێیدا داتایه‌كیان ده‌ستكه‌وتوو‌ه لهسهر خه‌ته‌نه‌كردن ی ژنان لهو پارێزگایه‌دا. بهپێی ئهو ئاماره ی ئهو سهنتهره
ههروهها رایگه‌یاند "هێشتا پێویست ی به‌وه‌ی ه كه‌ئه‌و كاره بنبڕبكرێت‌و هه‌وڵ ی زیاتر ی بۆ بدرێت". هێشتا خه‌ته‌ن ه به‌سوونه‌ت ناوده‌برێت
دهس��ت��ی��ان��ك��هوت��ووه ،ك�� ه ل �هڕێ��گ �ه ی ئه‌نجامدانی راپرسییه‌كه‌و‌ه بهشێوهی داب �هش��ك��ردن��ی ف���ۆرم ئ �هن��ج��ام��دراوه‌‌و زانیارییه‌كانی ئ�هو راپرسیی ه دهست ده‌ستوور كه‌وتووه ،دهركهوتووه له‌كۆی 1313ف��ۆرم كه‌به‌سه‌ر ژن��ان‌و كچاندا دابه‌شكراوه 520 ،كه‌سیان خه‌ته‌نه‌كراون. به‌ڕێوه‌به‌ری سه‌نته‌ری په‌نا وتی "ئهو رێژه‌یه ی كه‌ئێم ه ده‌ستمانكه‌وتووه، رێژه‌یه‌ك ی جێگیره ،بهاڵم له‌چاو سااڵن ی پێشوودا به‌ره‌و نه‌مان ده‌چێت".
ئ����ه‌گ����هرچ����ی چ���االك���وان���ان���ی به‌گژداچوونه‌وه ی خه‌ته‌نه‌كردنی ژنان ده‌ڵێن هۆشیاركردنه‌وه ی ژن��ان رۆڵی خۆی بینووه ،بهاڵم ده‌ڵێن ئهو دیارده‌ی ه به‌ناوی سوونه‌ته‌و‌ه هێشتا به‌رده‌وامه‌و زانایانی ئاینیش دژی وه‌ستاونه‌ته‌وه. ئ��اوات یاسین به‌رپرسی سه‌نته‌ری په‌نا ،وت ی "ئهم خه‌ته‌نه‌كردن ه كه‌ئێستا ه�هی�ه ،هیچ په‌یوه‌ندییه‌ك ی به‌ئاین ی ئیسالمه‌و‌ه نییه ،ته‌نها ئ �هوه نهبێت كه‌چه‌ند مه‌زهه‌بێك په‌یڕه‌ویده‌كه‌ن، ل�ه‌گ�هڵ ئ �ه‌وه‌ش��دا تائێستا پرۆسه‌ك ه ن��او ی سووننه‌ت ی ل��ێ��ن��راوه ،زانایان ی ئایینیش حه‌رامیان نهكردووهو فه‌رزشیان نه‌كردووه ،بهاڵم لهو نێوانهدا ماوه‌ته‌وه". ئ��اوات به‌باش ی زان� ی كه‌راگه‌یاندن رۆڵ له‌هۆشیاركردنه‌وه ی ئهو دیارده‌ی ه ببینێت‌و وت ی "چونك ه ئێستا راگه‌یاندن بووه‌ت ه بڕبڕه ی پشت ی كۆمه‌ڵگه‌‌و خه‌ڵكیش بهردهوام ته‌ماشا ی راگه‌یاندنه‌كان دهكات،
تاوه‌كو لهو رێگه‌یه‌و‌ه هۆشیاربكرێنه‌وه‌و ئهم دیارده‌ی ه بنبڕبكرێت". هه‌وره‌ها داوایكرد كه‌یاسایه‌كیش بۆ سزادان ی ئهو كه‌سان ه دابنرێت كه‌ئه‌و كاره به‌ئه‌نجامده‌گه‌یه‌نن. س �هن��ت �ه‌ری پ �هن��ا یهكێكه ل�هو رێكخراوه ناوخۆییه نا حكومییانه‌ی كه لهساڵی 2004دام��ه‌زراوه ،بههاوكاری كۆمه‌ڵێك نووسهرو رۆشنبیر‌و چاالكوان له‌بواری رێكخراوه‌یدا .سه‌نته‌ره‌كه كار بۆ البردنی توندوتیژی لهسهر مێینه دهكات. ئ �هو هه‌ڵمه‌ته‌ی كه‌سه‌نته‌ره‌كه ده‌ستپێكرد لهبارهی خه‌ته‌نه‌كردنی مێینه‌و هۆشیاركردنه‌وه‌ی هاوواڵتیان‌و ب������ه‌دواداچ������وون ب���ۆ م��هس��ه‌ل��هی خه‌ته‌نه‌كردنی مێینه ،له‌مانگی پێنجی ئه‌مساڵه‌وه ده‌ستپێكردووه‌و ماوه‌ی دوو مانگی خ��ای��ان��د ،به‌رپرسانی سه‌نته‌ركه ده‌ڵێن لهو هه‌ڵمه‌ته‌دا جگه له‌ده‌ستكه‌وتنی ئامارێكی خه‌ته‌نه‌كردنی مێینه ،توانییان ل���ه‌ڕووی ئایینی‌‌و كۆمهاڵیهتیو رۆشنبیرییه‌وه خهڵكی هۆشیاربكه‌نه‌وه. ئاوات یاسین وتی "ئێمه لهماوهی ئهو دوو مانگه‌دا 1313فۆرممان به‌سه‌ر
هاوواڵتیاندا دابه‌شكردووه ،لهو ژماره‌یه ده‌ركه‌وت ته‌نها 520كه‌س خه‌ته‌نه‌كراو‌ه لهناو شاری كه‌ركوك‌و ده‌وروبه‌ریدا". هه‌ڵمه‌ته‌كه روانگه‌ی چاوپێكه‌وتن لهگهڵ ژنانی شاره‌كه‌و وتووێژكردن ل�هس�ه‌ر ئ �هو دی��ارده‌ی��ه له‌كۆمه‌ڵێك س��ی��م��ی��ن��ار س����هب����اره‌ت ب�هك��ێ��ش�ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ژنان ئه‌نجامدرا. ئ��اوات وت �ی "تێبینیمانكرد ئهم دی��ارده‌ی �ه ههیهو زۆری��ك له‌ژنانیش ك��ێ��ش �هی ك��ۆم �ه‌اڵی �هت��ی��ی��ان ه �هی �هو ژی��ان �ی ه��اوس �ه‌ری��ی��ان له‌حاڵه‌تێكی م��هت��رس��ی��داردای��ه ك �هه��ۆك��ارهك �هی دهگ �هڕێ��ت �هوه ب��ۆ خه‌ته‌نه‌كردنیان‌و ساردبوونیان له‌ئه‌نجامدانی كرداری ی هاوسه‌ریاندا". سێكسی له‌ژیان ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه له‌ئه‌نجامی هه‌ڵمه‌ته‌كه‌دا ئه‌وه‌یان بۆ دهركهوتووه لهنێو نهتهوه جیاوازه‌كانی كه‌ركوكدا، به‌پله‌ی یهكهم ئاین‌و دوات��ر كلتوور پاڵنه‌ره بۆ ئه‌نجامدانی خه‌ته‌نه‌كردنی كچان. دات��اك��ه ل �هت �هم �هن دوو ساڵی‌‌و سێ ساڵی ت��اوه‌ك��و ته‌مه‌ن نزیكهی 70ساڵی وه‌رگ��ی��راوهو هۆكاره‌كانی خه‌ته‌نه‌كردنه‌كه‌ش ده‌ستنیشانكراوه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
کۆمێنت 15 ی له‌‌ساڵیادی كۆچیدوایی ئه‌‌وڕه‌‌حمانی حاجی شه‌هید عه‌ب ه ئام ه له‌بیره‌وه‌ر مارفدا (مامه‌‌خه‌‌مه‌‌ی زمانی كوردی) ی گ���ه‌رم���ی���ان���دا م����ێ����ژوو
ئاماده‌كردنی :دادیار ئازاد زاناو نووسهرو زمانزان‌و زمانناسی مه‌‌زنی كورد (ئه‌‌وڕه‌‌حمانی حاجی م���ارف) ،نیو س��ه‌‌ده بێ پسانه‌‌وه ب����هدوای وش���هی ك����وردی‌و ك��اری زم��ان��هوان��ی ،ئه‌‌مێستاش لهنێو وشه‌‌و قه‌‌ڵه‌‌می هه‌‌مووماندا دهژی، یهكێكه ل��هس��هرچ��اوهو كۆڵه‌‌كه س���هرهك���یو پ��ت��هوهك��ان��ی زم��ان��ی ك��وردی ،به‌‌نووسین‌و لێكۆڵینهوهو وه‌‌رگێڕان‌و سه‌‌رنجه‌‌كانی ،خزمه‌‌تێكی گ��هورهی پێشكه‌ش به‌‌نه‌‌ته‌‌وه‌‌كه‌‌ی كردووهو له‌‌زۆربه‌‌ی الیهنهكانی زمان دواوه‌‌و گهلێك دی��وی ش��اراوه‌‌ش��ی ده‌‌رخ��س��ت��وون‌و پ����ه‌‌رده‌‌ی لهسهر هه‌‌ڵماڵیون‌و ساغیكردوونه‌‌ته‌‌وه. زانای گه‌‌وره‌‌مان (ئه‌‌وڕه‌‌حمانی حاجی مارف) ل �هدوای ته‌‌واوكردنی قۆناغی ئ��ام��ادهی��ی ،بهمهبهستی درێ���ژه‌‌دان بهخوێندن روو لهواڵتی رووسیا دهكات ،سیانزه ساڵ لهوێ ده‌‌مێنێته‌‌وه‌‌و ب �هه �ه‌‌وڵ‌و كۆشش‌و توانستی خۆی لهرێگهی خوێندنه‌‌وه‌‌ی بهرههمی نووسه‌‌ره‌‌گه‌‌وره‌‌كانی جیهان زمانی رووسی فێرده‌‌بێت .له‌‌زانكۆی (لێنیگراد) بڕوانامهی به‌‌كالۆریۆس‌و م��اج��س��ت��ێ��ر ب �هدهس��ت��ده‌‌ه��ێ��ن��ێ��ت، دوات����ری����ش ل���ه (ئ���ام���ۆژگ���اری رۆژه��هاڵت��ن��اس��ی��ی ئ �هك��ادی��م��ی��ای سۆڤیه‌‌تی لێنیگراد) بههاوكاری مامۆستا ك��وردهك��هی پڕۆفیسۆر (قه‌‌ناتی ك��وردۆ -ك��وردۆی��ف) ،كه كه‌‌ڵك‌و قازانجێكی زۆری لێبینیوه‌‌و بۆ ئ�هو پاڵپشتێكی بههێز ب��ووه، نامه‌‌ی دكتۆرا‌كه‌‌ی لهبارهی (مێژووی فه‌‌رهه‌‌نگنووسیی ك��وردی‌و شێوازی دانانی فهرههنگی رووسی-كوردی) ت�ه‌‌واوده‌‌ك��ات‌و بڕوانامهی دكتۆراش به‌‌ده‌‌ستده‌‌هێنێت. لهساڵی 1973دهگ �هڕێ��ت �هوه نیشتمان‌و له‌‌كۆڕی زانیاریی كوردو زان��ك��ۆك��ان��ی( :س��ل��ێ��م��ان�یو ئیبن
روشدو خانهقین) قۆڵی خزمه‌‌تكردن ه��هڵ��دهك��ات‌و وان���ه به‌‌قوتابیانی به‌‌كالۆریۆس‌و ماجستێرو دكتۆرا دهڵ��ێ��ت �هوهو سهرپهرشتی دهی��ان نامه‌‌ی ماجستێرو دكتۆرای كردووه، هاریكارو هانده‌‌ری گهورهی قوتابییه ك��وردهك��ان��ی بهشی ك���وردی ب��ووه ل��هش��اری ب���ه‌‌غ���دادو پاڵپشتێكی به‌‌هێزیان بووه. لهماوهی ژیانیدا زیاتر له‌‌بیست كتێب‌و س�ه‌‌دان وت��ارو لێكۆڵینهوهو چهندین كتێب‌و وتاری وه‌‌رگێڕدراوی لهبارهی زمان‌و ئهدهبو كوردناسی‌و رهخنهو فه‌‌رهه‌‌نگنووسی پێشكه‌ش به‌‌كتێبخانه‌‌ی كوردی ك��ردووهو ئهو به‌‌رهه‌‌مانه‌‌ش گرنگی‌و تایبهتی خۆیان ه�هی�هو ب��وون به‌‌هه‌‌وێنی چه‌‌ندان كتێب‌و وت��ارو توێژینه‌‌وه‌‌ی دیكه، كه‌‌بڕواناكه‌‌م نووسه‌‌رێك لهسهردهمی ئهو و دوای ئهویش هه‌‌بووبێت ،دوو قسهی لهسهر زمانی كوردی كردبێت‌و س���وودی له‌‌نووسین‌و بیروڕاكانی ئه‌‌وڕه‌‌حمان وه‌‌رنه‌‌گرتبێت ،ئێستاش له‌‌قوتابخانه‌‌كان‌و نووسینهكانی زان��ك��ۆك��ان دهخ��وێ��ن��رێ��نو ن��رخ‌و بایه‌‌خی تایبه‌‌تییان ههیه ،بهجۆرێك زۆرب�هی ه �ه‌‌ره‌‌زۆری خاوهن قه‌‌ڵه‌م‌و خوێنده‌‌وارانی ئ�هم واڵت �ه مشتێك له‌‌خه‌‌رمانی زۆرو زه‌‌وه‌‌ن����دی ئهم ك��هڵ��ه‌‌زان��ای��هی��ان ب���هرك���هوت���ووه، بهرههمهكانی پڕن له‌‌داهێنان‌و بابهتی نوێ ،ب�هردهوام ملی داوه‌‌ته‌‌به‌‌ر ئهو الیه‌‌نانه‌‌ی زمان ،كه‌‌قسه‌‌یان لهسهر نهكراوه یان كهمترین سه‌‌رچاوه‌‌یان لهسهر ههیهو كتێبخانهی كوردی پێویستی پێ ه �هب��ووه .لهڕێگهی وه‌‌رگێڕانیشه‌‌وه دهی��ان كوردناس‌و زمانناس‌و كه‌‌ڵه‌‌نووسه‌‌ری جیهانی به‌‌خوێنه‌‌رانی كورد ناساندووه. دوای ته‌‌مه‌‌نێك له‌‌نووسین‌و خ��زم��ه‌ت‌و خ��هم��خ��ۆری ،ك��اروان��ی خ��زم �هت��ی ئ���هو ك �هڵ �ه‌‌زان��ای �هم��ان ب�هردهوام��دهب��ێ�ت‌و بڕیاری كارێكی درێژخایه‌‌ن وهكو دانانی فه‌‌رهه‌‌نگێكی
«ك������وردی-ك������وردی» دهدات، كه‌‌خه‌‌ونێكی له‌‌مێژینه‌‌ی خۆی بووه‌‌و ماوهیهك به‌‌تامه‌‌زرۆییه‌‌وه خهریكی فه‌‌رهه‌‌نگه‌‌كه دهبێت ،بهاڵم نهخۆشی ب��هرۆك��ی دهگ��رێ��ت‌و ت��ا رادهی���هك لهكاری فه‌‌رهه‌‌نگه‌‌كه‌‌دووریده‌‌خاته‌‌وه، دواج�����اری�����ش م�����هرگ م�����هودای ته‌‌واوكردنی فه‌‌رهه‌‌نگه‌‌كه‌‌ی پێنه‌‌دا. فه‌‌رهه‌‌نگه‌‌كه‌‌ی ن��اوی «میدیا»ی لێنابوو ،خ��ۆی له‌‌بیست‌و پێنج به‌‌رگدا ده‌‌بینیه‌‌وه‌‌و به‌‌ڕێوشوێنێكی زانستی فه‌‌رهه‌‌نگنووسی دایڕشتبوو و بهپشتبهستن به‌‌یاساو ده‌‌ستووره‌‌كانی بواری فه‌‌رهه‌‌نگسازی وشه‌‌و واتا‌كانی تۆماركردبوون‌و لهسهر ههمان رێچكهی عه‌‌بدولڕه‌‌حمانی فه‌‌رهه‌‌نگه‌‌كه‌‌ی زه‌‌بیحی (قاموسی زبانی كوردی) ده‌‌ڕۆیشت .مخابن (میدیا)ش وهك فه‌‌رهه‌‌نگه‌‌كه‌‌ی زه‌‌بیحی به‌‌نامورادی سه‌‌رینایه‌‌وه. ئه‌‌وڕه‌‌حمانی حاجی مارف نزیكهی چل ساڵ وهك خزمه‌‌تكارێكی شاره‌‌زاو دڵسۆز ،شهو و رۆژی لێكگرێداوه‌‌و ل��ێ��رهو ل��هوێ ب �ه‌‌وش �هو ههڵوێست خ��زم�هت��ی ن��هت��هوهك��هی ك���ردووه، ئه‌‌وه‌‌تا خاكییانه‌‌و له‌‌خۆبوردوانه نووسیویهتی( :ك��ۆڵ��ه‌‌وارم‌و ههر هێنده‌‌م له‌‌ده‌‌ستدێت ،خۆزگه كاری گه‌‌وره‌‌م له‌‌باردا بووایه ،خه‌‌جاڵه‌‌تی ق��اپ��ی دڵ��س��ۆزی میلله‌‌ته‌‌كه‌‌مم، كه‌‌هێنده دڵپاك‌و له‌‌خۆبووردوون، دهست به‌‌ڕوومه‌‌وه نانێم ئهو جۆره دیاریانه‌‌م لێوه‌‌رگرن). س�����هد م���خ���اب���ن ل���هش���هوی به‌‌كاره‌‌ساتێكی 2007/7/8\7 دڵ��ت �ه‌‌زێ��ن گیانی پ��اك��ی س��پ��ارد‌و ل���هدهس���ت ن���هت���هوهك���هی چ���وو، زمانه‌‌كه‌‌مان پێویستی زۆری بهم زانا‌مه‌‌زنه مابوو ،هێشتا چهندین مه‌‌ڵۆو شارای دیكهی له‌‌باوه‌‌ش بوو، بیانخاته سهر خه‌‌رمانی زانستیی ك��ارهك��ان��ی ،ت��ا گهلێك مه‌‌سه‌‌له‌‌و كێشهی دیكهی زمانی كوردیمان بۆ روون‌و یه‌‌كالبكاته‌‌وه. دانه‌‌بڕان‌و درێ��ژه‌‌دان به‌‌كاروانی خزمه‌‌ته‌‌كانی جوانترین وهف��ای�ه پێشكه‌ش بهو پیاوه‌‌مه‌‌زنه‌‌ی دهكهین، پێویستیشه ل �هالی �هن حكومه‌ت‌و الیهنی په‌‌یوه‌‌ندیدارو دڵسۆزانه‌‌وه، له‌‌ئاست خزمه‌‌ته به‌‌رچاوه‌‌كانیدا سااڵنه یادی ئهم زانایه بكرێتهوه، په‌‌یكه‌‌رێكی شایستهی ل�هب�هردهم كۆلێژی زمان یان كۆڕی زانیاریی ك���ورد ب��ۆ چێبكرێت ،ه��هروهه��ا ئ��اوڕ له‌‌به‌‌رهه‌‌مه چاپنه‌‌كراوه‌‌كانی ب��درێ��ت �هوهو ك��ار ب��ۆ چاپكردنیان بكرێت ،بهرههمه چاپكراوه‌‌كانیشی دووباره چاپبكرێنه‌‌وه ،كه‌‌هه‌‌موویان سهرچاوهی پێویست‌و گرنگن .هه‌‌زاران ساڵو له‌‌گیانی پاكی (ئه‌‌وڕه‌‌حمانی حاجی م��ارف) گۆڕهكهی شادو پڕ نوور بێت. س�����وودم ل����هم س���هرچ���اوان���ه وهرگرتووه: -1ب�هره�هم�ه زمانه‌‌وانییه‌‌كانم، ئه‌‌وره‌‌حمانی حاجی مارف ،بهرگی یهكهم سلێمانی.2002 ، -2ب�هره�هم�ه زمانه‌‌وانییه‌‌كانم، ئه‌‌وره‌‌حمانی حاجی مارف ،بهرگی دووهم ،سلێمانی.2004 ، -3ن��ی��وس�ه‌‌ده ل �هژی��ان‌و زانستی پڕۆفیسۆر ئ �ه‌‌وره‌‌ح��م��ان��ی حاجی م��ارف ،نه‌‌ریمان عهبدوڵاڵ خۆشناو و حه‌‌مید ئه‌‌بوبه‌‌كر به‌‌درخان ،چاپی یهكهم ،دهزگای چاپ‌و باڵوكردنهوهی به‌‌درخان ،ههولێر.2007 ،
حوسێن ئیسماعیل خان ده‌لۆ ههر بن ب �ه‌ردو كونه ئه‌شكه‌وت‌و قه‌مه تاوێرو بنه ده‌وه‌ن‌و بسته زه‌مینێكی ئهم كوردستانه ،به‌خه‌ره‌ندو دۆڵ‌و لوتك ه ی شاخه‌كانیه‌وه به‌توله رێگاو پێده‌شته‌كانیه‌وه به‌خانووه قوڕه‌كان‌و شه‌قامه قیره‌كانیه‌وه ،ئهگهر بیاندوێنی له‌جه‌واڵ‌و هه‌گبه‌ی بیره‌وه‌ریه‌كانیاندا داستان‌و سه‌ربورده‌یه‌كی خه‌مناك‌و پڕ له‌تراژیدیای رۆڵه‌یه‌كی ئهم نهتهوه غه‌در لێكراو و به‌ر چه‌پۆكی زه‌مانه كه‌وتووه‌ت بۆ ده‌گێڕنه‌وه . كهسانێك هه‌ن له‌زاكیره‌و بیره‌وه‌رییاندا رووداوی تفت‌و تاڵ‌و پڕ له‌موچڕكه‌و ته‌زووی ناخۆش خۆی متكردووه ،كاتێك ده‌یاندوێنی وا له‌مێشكیاندا رووداوه‌كه چه‌سپیوه ،وهكو دیمه‌نی ئهو چركه‌ساته وا به‌كوڵ دێته جۆش‌و خرۆش له‌سیمایدا راستی رووداوه‌كه ده‌خوێنیته‌وه . حاجی محه‌مه‌د حه‌سه‌ن سه‌رحه‌د له‌دایكبووی 1946 سه‌رقه‌اڵو ئێستا له‌هه‌ولێر نیشته‌جێیه ،سه‌باره‌ت به‌شه‌هیدكردنی عه‌به ئامه وای گیڕایه‌وه: كاك حاجی سه‌باره‌ت به‌شه‌هیدكردنی عه‌به ئامه له‌سه‌رقه‌اڵ، وهك��و ده‌ڵێن به‌ڕێزتان ئ��اگ��ادارب��وون ،چ��ۆن م��اج�ه‌رای ئهو شه‌هیدبوونه بۆ مێژوو ده‌گێڕیته‌وه؟ حاجی محه‌مه‌د :له‌هاوینی ساڵی 1963وهكو من ئاگادارم، شه‌ش پێشمه‌رگه‌ی شۆڕشی ئه‌یلول لهگهڵ گزنگی به‌یانیدا تاكو عه‌سر له‌قاته‌كانی كفری رووبه‌ڕووی تانك‌و فڕۆكه‌و سه‌ربازی رژێم بوونه‌وه‌و شه‌ڕیانكردو جه‌نگین ،بهاڵم بههۆی نابه‌رامبه‌ری چه‌ك‌و هێزه‌وه ،پێشمه‌رگه‌كان فیشه‌كیان پێنه‌ماو چواریان خۆیان ده‌رب��ازك��رد ،عه‌به ئامه‌و پێشمه‌رگه‌یه‌ك كهخهڵكی بادینان بوو ،ده‌ستگیركران‌و نیوسه‌عات به‌ر له‌بانگی مه‌غریب سوپاكه هه‌ردوو دیله‌كه‌یان هێنایه سه‌رقه‌اڵ ،ههموو پیاوانی سه‌رقه‌اڵیان كۆكرده‌وه كه‌خۆیشم یهكێك بووم له‌ئاماده‌بووان، ئهو كاته من ته‌مه‌نم حه‌ڤده ساڵ بوو ،مه‌ال ره‌شید حه‌مه سه‌عید كه‌مه‌الی سه‌رقه‌اڵ بوو ،فه‌رمانده‌ی سوپاكه بانگیكردو كردیه وه‌رگێڕ لهنێوان خۆیان‌و هه‌ردوو پێشمه‌رگه‌كه‌دا ،چوارجار مه‌ال ره‌شیدیان نارده الی عه‌به ئامه‌و هاوڕێكه‌ی تاكو جنێو به‌مه‌ال مسته‌فا ب��ده‌ن ،بهاڵم ههر چوار جاره‌كه عه‌به ئامه وتبووی پێاڵوه‌كانی مه‌ال مسته‌فا له‌قائیده‌ك هی ئێوه شه‌ریفتره بۆیه جنێوی پێناده‌م ،دواتر عه‌به ئامه‌یان له‌پێش چاوی ئێمه قۆڵبه‌ست ك��ردوو و چوار سه‌ربازی ئهو سوپایه به‌چه‌كه‌وه به‌رامبه‌ری راوه‌ستان ،لهو كاتدا جارێكیتر مه‌ال ره‌شیدیان نارده الی تاكو جنێو به‌مه‌ال مسته‌فا بدات‌و ئازادی بكه‌ن ،ئهویش وتی ئهگهر مه‌رجی ئازادكردنم ئهوه بێت جنێو به‌مه‌ال مسته‌فا بده‌م ،حه‌زده‌كه‌م ده‌قیقه‌یه‌ك زووتر گولله‌بارانم بكه‌ن ،من ئهو هه‌ڵه‌یه ناكه‌م ،ئینجا فه‌رمانده‌ی لیواكه فه‌رمانی به‌سه‌ربازه‌كاندا ته‌قه‌ی لێبكه‌ن ،له‌پێش چاوی خهڵكی سه‌رقه‌اڵ دایانه به‌ر ده‌ستڕێژی گولله‌و پاش چاره‌كه سه‌عاتێك كۆپته‌رێك نیشته‌وه‌و پێشمه‌رگه‌كه‌ی تری برد ،هه‌رچه‌ند وامان بیست ئه‌ویشیان له‌رێگا له‌فڕۆكه‌كه خستووه‌ته خواره‌وه. دوای ئهوه ته‌رمه‌كه‌ی عه‌به ئامه‌یان برده نزیكی سه‌ربازگه‌ك هی خۆیان كه 200مه‌تر له‌خۆیانه‌وه دووربوو (ئهو شوێنه‌ی ئێستا قه‌بره‌كه‌ی لێیه) لهوێ بێئه‌وه‌ی بینێژن فڕێیاندا . ئهوهی من بیزانم دوای زیاتر له‌چوار شهو سوپاكه به‌ره‌و گوندی هه‌واره‌به‌رزه چوون ،كه‌ئاگادارییان بۆ هاتبوو پێشمه‌رگه هاتووه‌ته ئهو گونده ،له‌سه‌ربازگه‌كه‌یاندا ته‌نها 11سه‌رباز مابوونه‌وه ،مه‌ال ره‌شید لهگهڵ لێپرسراوی ئهو 11سه‌ربازه‌دا قسه‌یكردبوو كه ئهو ته‌رمه بنێژێ ،ئهویش وتبووی ئێوه بڕۆن بینێژن ،داوی ئهوه سهر له‌به‌یانی ئێمه ته‌ق ه دهكهین بۆئهوهی تووشی لێپرسینه‌وه نه‌بین . مه‌ال ره‌شید هات لهگهڵ من‌و چهند كه‌سێكیتر قسه‌یكرد بهمهبهستی ناشتنی ته‌رمه‌كه ،ئێمه ئهو شه‌وه پێنج كه‌س چووین (مه‌ال ره‌شید ،نامیق مه‌دحه‌ت حه‌سه‌ن ،نوری محه‌مه‌د ئه‌مین (خهڵكی گاڵباته) ،لهگهڵ به‌نده‌و پێنجه‌مم له‌بیرنه‌ماوه) هه‌ریه‌ك كۆڵێك پونگه‌مان لهگهڵ خۆمان بردو بێڵ‌و قازمه‌مان برد ،سه‌عات‌و نیویك پێش بانگی به‌یانی چووین‌و به‌خێرایی گۆڕێكمان بۆ هه‌ڵكه‌ندو به‌جل‌و بهرگی پێشمه‌رگایه‌تیه‌وه لهو جێگایه‌ی ئێستایدا سپارده‌ی خاكمان كرد ،كاتێك ئێمه گه‌ڕاینه‌وه سه‌ربازه‌كان ده‌ستیانكرد به‌ته‌قه‌كردن . دوای دوو رۆژ سوپاكه گه‌ڕایه‌وه له‌گوندی هه‌واره‌به‌رزه 30 كه‌سیان لهخهڵكی سه‌رقه‌اڵ ده‌ستگیركرد ،تاكو ئێواره هه‌ڕه‌شه‌و گوڕه‌شه‌یه‌كی زۆریانكرد تاكو ناوی ئه‌وانه بزانن كه‌ئه‌و كاره‌یان كردووه ،له‌وانه‌ی كه‌به‌شداری ناشتنی ته‌رمه‌كه‌مان كردبوو ،ته‌نها نامیق مه‌دحه‌ت لهناو ئهو گیراوانه‌دا بوو ،بهاڵم هه‌وڵه‌كه‌یان بێسوود بوو ،بۆیه عه‌سر هه‌موویانیان ئازادكرد. به‌داخه‌وه ئهو شۆڕشگێڕه ههر لهو قه‌بره‌دایه كه‌ئێمه لهو ش��ه‌وه‌داو بهو ترسه‌وه به‌ئه‌مانه‌ت ناشتمان ،هه‌قه شتێكی شایستهی بۆ بكرێت ،چونكه ئێمه ئازایه‌تی‌‌و دڵسۆزیی زۆرمان لێبینی ،بۆیه دهبێت وهكو هێماو ره‌مزی ئازایه‌تی پێشمه‌رگه‌ی ئه‌یلول ته‌ماشابكرێت ،نه‌ك وا گۆڕهكهی فه‌رامۆشكراوه .
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
14کۆمێنت
ئیرادهو به‌ها الی تاكو پێویستی به‌كرده‌كـردنـی چه‌مكه مرۆییه‌كان.
ستار‌ه عارف *ئایین له‌قۆناغی خۆیدا‌و له‌سه‌ره‌تای هه‌ستكردن به‌بوون‌و ده‌رككردن به‌رۆڵ‌و گرنگییه‌كه‌ی ،سهرچاوهی كۆكردنه‌وه‌ی م��رۆڤ ب��ووه ل���ه‌ده‌وری خولگه‌یه‌كی ئایدۆلۆژی‌و مه‌عنه‌وی ،دوای ته‌وته‌م ه سروشتی‌و ب���اوه‌ڕ‌ه سهرهتاییهكانی م��رۆڤ ،هه‌ڵبه‌ت ه بۆ سه‌رده‌می خۆی ئهم رۆڵ ه گرنگبووه‌‌و ئێستا به‌گوێره‌ی پێشكهوتنی سه‌رده‌م تێی په‌ڕاندووه‌‌و پێویستی به‌رێكخستنه‌و‌ه ههیه، به‌تێپه‌ڕبوونی رۆژ ئیسالمی سیاسی ئاین دهكات ه میكانیزمی خۆژیاندن‌و ده‌سه‌اڵت په‌یداكردن‌و زه‌وتكردنی ئیراده‌ی تاك، كه به‌ئه‌مڕۆ ناكۆكه. *تا ئهم سه‌رده‌م ه كه‌نه‌توانراو‌ه هیچ گۆڕانكارییه‌ك له‌به‌نده‌كانی ئاین‌و شه‌ریعه‌تدا بكرێت ،ب �ه‌اڵم ل�ه‌رۆژئ��اوا ل���هس���ه‌ده‌ی ن���اوه‌ڕاس���ت���دا چه‌مكی س��ی��ك��ۆالری��زم پ��ێ��ش��ك�ه‌وت‌و ئه‌نجام ئاین‌و سیاسه‌ت‌و ده‌وڵه‌تیشی له‌زۆر قه‌یران ده‌ربازكرد ،به‌حوكمی ئهوهی س��ی��ك��ۆالری��زم دوو ج���ۆری سیاسیو فه‌لسه‌فی ههیه ،له‌ئه‌مڕۆی ئێمه‌دا پێویستمان به‌سیكۆالری سیاسی ههیه، كه‌ده‌ستووری دهوڵهت لهسهر بنه‌مای شه‌ریعه‌ت داناڕێژێته‌وه. *»ل�هه��ی��چ یهكێك ل �هم واڵتان ه دین بێ رۆڵی سیاسیو كۆمهاڵیهتیو فهرههنگی نهبووه ،له‌مێژووی مۆدێرنی ئ�هم كۆمه‌ڵگه‌یانه‌دا رۆڵ��ی سیاسیو كۆمهاڵیهتی به‌رچاوی بینیوه‌‌و تاكو ئێستاش ده‌یبینێت ،جیاوازی ئهوان لهگهڵ الی خۆمان له‌وه‌دای ه له‌كاتێكدا ئاین بڕێك له‌رۆڵه‌كان ده‌بینێت‌و ته‌نها ره‌هه‌ندێك له‌ره‌هه‌نده‌كانی شوناسه،
هێزه سیاسیی ه دینییه‌كانی الی خۆمان ده‌یانه‌وێت بیكه‌ن به‌هه‌موو شوناسی كۆمهاڵیهتیو ههموو رۆڵه‌كانی بده‌نێ، له‌كاتێكدا دی��ن به‌شێك ه له‌سیاسه‌ت ل���هم���ێ���ژووی م��ۆدێ��رن��ی ك��ۆم�هڵ��گ� ه ئ �ه‌وروپ��ی��ی �هك��ان��دا ،ه��ێ��ز‌ه سیاسیی ه دینییه‌كانی الی خۆمان ده‌یانه‌وێت بیكه‌ن به‌هه‌موو سیاسه‌ت»« .مه‌ریوان وریا قانع گۆڤاری سهرچاوه ژماره 5 ئایاری.»2010 *چه‌مكی سیكۆالریزم وهك یهكێك له‌گرنگترین دی��ارده‌ك��ان��ی رۆژئ���اوا، به‌بڕوای كه‌سانی شاره‌زا لهم بواره‌دا رۆژئ����اوای ل��ه‌رۆژئ��اوای سه‌ده‌كانیتر ج��ی��اك��ردووه‌ت �هوهو بهڵكو له‌هه‌موو ن��اوه‌ن��ده روناكبیرییه‌كانی جیهانی جیاكردووه‌ته‌وه ،ئه‌مه‌ش هۆكاره بۆ دژایه‌تیكردنی س��ك��ۆالری��زم له‌الیه‌ن ناوه‌ند‌ه كۆنه‌په‌رسته‌كانه‌وه« ،بێبوونی تێگه‌یشتنێكی دروست له‌سیكۆالریزم نه‌پشتگیری‌و ن ه له‌به‌رامبه‌ر وه‌ستانه‌وه‌ی ئه‌نجامی دهبێت« ،ئاستین كاڵین، سیكۆالریزم به‌زمانێكی ساده ،ال 5ساڵی .»2008 *ه �هب��وون��ی ب��ی��روڕای ج��ی��اواز ل �هس �ه‌ر س��ی��ك��ۆالری��زم‌و ل�ه‌روان��گ�هی هه‌ندێك له‌بیریاره‌كانه‌وه به‌مانای ئهم دونیایی‌و خۆخه‌ریكنه‌كردن به‌دونیای رۆحی‌و مه‌عنه‌وی ،ئهو دونیا بووه‌ته هۆی وروژاندنی بیره ئیسالمییه‌كان‌و سیكۆالریزمیان وهك چه‌مكێك له‌دژی ئایین ش��ی��ك��ردووه‌ت�هوهو دژایه‌تیان كردووه ،ئه‌گه‌رچی زانایان له‌بۆچوونی جیاوازی خۆیانه‌وه مانایان بهم چه‌مكه به‌خشیوه ،هه‌ندێك وهك ئاینی مرۆڤایه‌تی‌و هه‌ندێك وهك پانتاییه‌ك ل �هس �هرو ئایینه‌وه‌‌و هه‌ندێك وهك بناغه‌یه‌كی ئیدیۆلۆژی لێكیداوه‌ته‌وه، ب���ه‌اڵم ه��هم��وو ك��ۆك��ب��وون لهسهر ئهوهی سیكۆالریزم ئامانجی گرنگیدان هه‌نوكه‌ییه‌كانی‌و به‌پێداویستییه خۆشگوزه‌رانی مرۆڤه. *زان��ای��ان��ی ب���واره‌ك���ه بهپێی ئ��اڕاس��ت��هی ف��ی��ك��ری‌و سیاسیان شرۆڤه‌یان بۆ كراوه ،بۆ نمونه جۆرج یاكوب هالی ئ��ۆك ریفۆرمخواستی سۆسیالست ل��هو ب���ڕوای���ه‌دا ب��ووه ك�ه‌ده‌ب��ێ��ت ده‌وڵ���هت پێداویستییه
دێڕ ه بێ په‌یوه‌ندییه‌كان ئارام شه‌مێرانی /1لهگهڵ براده‌رێكما چووین هۆڵ ی كۆمه‌ڵه‌ی هونه‌ره‌جوانه‌كانی كورد له‌سلێمانی بگرین به‌كرێ بۆ كارێكی هونه‌ری ،دوای كاتژمێرێك چاوه‌ڕوانی كاكی به‌رپرسی هۆڵه‌كه هاته‌وه‌و وتی: كلیلم پێنییه تا سه‌یریبكه‌ن ،جارێ بچن بۆ دواتر ،سه‌باره‌ت به‌كرێكه‌شی وتی :رۆژێ��ك( )200000دهكات ،ئیتر خوای ده‌كرد ئهو رۆژه داتده‌خست یان پیاسه‌ت تیاده‌كرد ،ئه‌وه‌ش بزانن ئێمه ئهم بڕه پاره‌مان دانه‌ناوه‌و ( )75000یش خاترمان گرتوون ،جا نازانم تۆ ئهم پاره‌ت دانه‌ناوه؟ ئه‌دی كو ده‌توانی ئه‌وه‌نده خاترمان بگریت؟ یان ره‌نگه له‌موچه‌كه‌ی خۆی بیدات‌و به‌زه‌یی به‌ئێمه‌ی گه‌نجدا هاتبێته‌وه‌و بیه‌وێ خزمه‌تی هونه‌ر بكات . /2دره‌خته‌كه‌ی ئیمام محه‌مه‌دی ده‌رب��هن��دی��خ��ان ب���ووه به‌شوێنی
خۆهه‌ڵواسین‌و خۆخنكاندنی گه‌نج ی خ���اوه‌ن كێشهو هه‌ڵه‌شه ،ده‌ڵێن بڵێی به‌هه‌ر گه‌نجێك ماتۆڕه‌كه‌ت له‌كاتی رۆشتندا ده‌نگی ههیه یان پێت خوار دان��اوه ،دوای چاره‌كێك كه‌بوو به‌خیری زینه‌و دیارنه‌ما، لهوێ خۆی كردووه به‌په‌ته‌وه تاخۆی بخنكێنێت ،ئه‌مه نزیكهی 10جاره ئه‌مه دووباره‌ده‌بێته‌وه‌و هه‌ندێكیان گیانیانله‌ده‌ستداوه‌و هه‌ندێكیشیان یان ئه‌ندامێكیان سه‌قه‌ت بووه یان رزگاریانكردوون ،ه��اوار خوایه تۆ وه‌فریایان بگه‌ی ئیشه‌ڵاڵ. /3ش���اره‌وان���ی ه�هڵ�هب��ج�هی شه‌هید تائێستا سیاجی گۆڕستانی شه‌هیدانی عه‌نه‌بیان نه‌كردووه كه شه‌هیدانی كیمیابارانیش ل �هوێ به‌خاك س��پ��ێ��ردراون ،ده‌زان���ن بۆ؟ چونكه وهف��د نایه‌ت بۆ ئ��هوێ تا تاجه‌گوڵینه‌ی لهسهر دابنێت‌و چاوی كامێرای میدیاكانیشی پێفێرنه‌بووه، ه �هرچ �هن��د ئ�هم�ه ناشبێته كێشه
هه‌نوكه‌ییه‌كانی چینی كرێكاران دابینبكات ،نه‌ك پێداویستی رۆحی ئهو دونیا ،سیكۆالریزم له‌سه‌ره‌تاوه وهك فه‌لسه‌فه‌یه‌كی ماتریالیستی هاته ئاراوه كه‌جه‌ختی لهسهر پێداویستییه دونیاییه‌كان دهك����رده‌وه ،به‌پله‌ی یهكهم ئهم سه‌رنجه خستوویه‌تییه به‌ر رهخنهو دژایه‌تی الیهنهكانی ناكۆك بهم چه‌مكه‌وه. *چه‌قی سهرهكی له‌سیكۆالریزمدا گ��ه‌ڕان��دن��ه‌وه‌ی ئ��ی��رادهی�ه ب��ۆ ت��اك‌و گ��ه‌ڕان��دن��ه‌وه‌ی ب��ۆ ب��ڕی��اری خۆیی‌و لۆژیكی عه‌قڵ‌و زاڵبوون به‌سه‌ر بێ ئیراده‌ییدایه ،له‌كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌دا سیكۆالریزم كه‌هاو مانای چه‌مكی الیكبوون‌و عیلمانییه ،زۆر گرنگه كاری به‌جیدی بۆ بكرێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئیسالمی سیاسی ره‌وشه‌كه‌ی ئاڵۆزتر ك��ردووهو لهشوێنی هه‌موومان بڕیار ده‌دات‌و زه‌مینه بۆ فه‌راهه‌مبوونی به‌ها مرۆیی‌و ئازادییه مه‌ده‌نییه‌كان ناڕه‌خسێنێت‌و جیاكردنه‌وه‌ی ئایینیش گه‌ڕاندنه‌وه‌ی سه‌ربه‌خۆیی‌و شكۆیه بۆی. *ههرچهنده ئێستا سیكۆالریزم پێی ناوه‌ته قۆناغێكی جیا له‌واتا جه‌وهه‌رییه‌كه‌ی خۆی وهك ده‌مارگیری‌و جۆریتر ناونراوه‌‌و به‌یه‌كچاو ته‌ماشای ئاین‌و جیاوازییه‌كانی مرۆڤ ناكات‌و ل�هس��ی��س��ت��م��ی س��ه‌رم��ای��ه‌داری��ش��دا ب��ه‌رژه‌وه‌ن��دیو هاوسه‌نگی سیاسی له‌قۆناغی ترسناكدایه‌‌و ئهو واڵتانه‌ی ئهم سیستمه په‌یڕه‌وده‌كه‌ن ،له‌رووه دیموكراسیه‌كه‌وه زۆرج���ار ناكۆكن به‌مافه‌كانی مرۆڤ‌و ژنانیش. *له‌ئێستاشدا كۆمه‌ڵگه‌ی كوردییش ت��وش��ی ج��ۆرێ��ك ل�هب�ه‌ری�هك��ك�هوت��ن لهگهڵ دیارده‌‌و گۆڕانه رۆژانه‌ییه‌كان ده‌بێته‌وه ،چونكه هه‌وڵێك له‌الیه‌ن ك��ۆم�ه‌ڵ‌و كلتوره‌وه ههیه ،ت��اك بۆ به‌كۆنه‌پارێزیه‌كانه‌وه گ��رێ��دان �هوه ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌‌و ره‌وت��ی جیهانیش كه‌رووبه‌كرانه‌وه‌یه ب �ه‌رووی كلتوور‌و شارستانییه جیاوازه‌كاندا ،بۆیه رۆژانه له‌نمونه‌ی ئهم كۆمه‌ڵگه‌یانه‌ی وهك كوردستان‌و عێراق قه‌یرانی ئازادی مه‌ده‌نی‌و تاكو راده‌ربڕین‌و جێنده‌ر‌و ه �هت��ا س��ی��اس �یو ب��واره‌ك��ان��ی��ت��ری��ش
رووده‌ده‌ن‌و سووتاندن‌و خۆكوشتنی ژنان‌و گه‌نجان‌و دامركاندنه‌وه‌ی وزه‌‌و هێزی گۆڕان‌و كاری جیدیو داهێنان به‌رئه‌نجامی ئهم كلتوور‌و زاڵده‌ستییه سه‌پێنراون. له‌فه‌ڕه‌نسا فیردیناند بویسون وا ته‌ماشای سیكۆالریزمی كردووه، كه‌سیستمێكی سیاسییهو دوو ئامانجی ههیه ،ئ��ازادی وی��ژدان‌و ب��اوه‌ڕ ،نه‌ك ته‌نها وهك ئازادی كه‌سێتی ،یه‌كسانی له‌ماف‌و بیروباوه‌ڕی ئاینی ،لهگهڵ پێویستی په‌یڕه‌وكردنی یه‌كسانی كۆمهاڵیهتی ،ههر له‌فه‌ڕه‌نسا یاسای جیاكردنه‌وه‌ی ده‌وڵ���هت له‌كه‌نیسه پشتی به‌سێ بنه‌ما به‌ستووه: • دهبێت زه‌مینه‌ی ئ��ازادی وی��ژدان‌و ب��اوه‌ڕی ئاینی له‌سنووری رێ���زگ���رت���ن ل �هس��ی��س��ت��م��ی گشتی دابینبكرێت. • یه‌كسانی لهنێوان ئایین‌و ب��اوه‌ڕه‌ك��ان��دا هیچ ئاینێك له‌سه‌رو ئه‌ویتره‌وه نهبێت. • ده‌زگ��ا كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان: ره‌هه‌ندێكه له‌پرۆسه‌ی سیكۆالری، ب �ه‌دی��اری��ك��ردن��ی رۆڵ���ی ئ��ای��ن وهك ده‌زگ��ای �هك له‌ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تیدا، یان فاكته‌رێكی چاالك ته‌وزیمی یان گشتگیر بێت ،بهاڵم رۆڵی بژارده یان راوێژكاری ههبێت ،به‌تایبه‌تی له‌بواری به‌ها‌و ئاكاره كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كاندا ،لهگهڵ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ئهو گۆڕانكاریانه‌دا بێت ،كه‌پێشكه‌وتنی ته‌كنۆلۆژیا دهی��ان ئافرێنێت ،وهك گوێزانه‌وه‌ی ئه‌ندامه‌كانی ل���ه‌ش‌و كۆپیكردن‌و ناساندنی مردن‌و هتد.. • شوناسی نیشتمانی :دهبێت ئایین وهك ره‌هه‌ندێك له‌ره‌هه‌نده‌كانی ناسنامه‌ی نیشتمانی پیشانبدرێت ،بێ جیاكاری له‌ئاینی ئیسالمیو بوزی‌و كاسۆلیكی‌و ه��ت��د ،ی��ان جیاكاری ن �هت �ه‌وه‌ی��ی ،بهڵكو وهك ئه‌ندامی نیشتمانێكی هاوبه‌ش له‌كلتوورێكی هاوبه‌شدا دیاریبكرێت. • ت���اك :س��ی��ك��ۆالری��زم وات �ه جیاكردنه‌وه‌ی ئینتیمای هاوواڵتیبوون‌و ئینتمای ئ��ای��ن�یو ب����اوه‌ڕ ،ئ���ازادی هه‌ڵبژاردن بۆ تاك بێناچاركردن بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی ئاین‌و فه‌لسه‌فه‌یه‌كیتر.
چونكه‌یه‌كیتر ،چونكه ت��ازه كاك خدركه‌ریم خوا پێی ره‌وا ببینێت‌و بێچاوێنی بێت له‌چاوپیسان ،بووه به‌جێگری سه‌رۆكی شاره‌وانییه‌كانی جیهان ب��ۆ ئاشتی‌‌و ه��ه‌ر مانگه‌و له‌واڵتێكه ،به‌ه به‌ه لهو سوتفه،خوایه بیكه‌ی به‌نسیبی ئێمه مانانیش، چی دهبێت خۆ ئێمه‌ش شه‌هیدمان ههیه هه‌م هی شه‌ڕی ناوخۆو هه‌م هی كیمیاویش ئهگهر هی پێنووسیش نه‌چێته پاڵیان. /4سه‌یدسادقییه‌كان كه‌ئێواران ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆناو ماڵ‌‌و حاڵی خۆیان سه‌رو تلیار خه‌فه‌تی ئه‌خیر مۆدێل ده‌خۆن بۆ ئهو كارگه‌ی قیری كانی پانكه‌ی ك�ه له‌پاڵیانایه‌و ههموو دوكه‌ڵه‌كه‌ی دهك��ات به‌سه‌ریانداو گه‌اڵبه‌یه‌كیش وهكو زه‌كات لێده‌رناكات بۆ كۆاڵنێكی ئهو قه‌زا قۆزه پڕ قوڕو پڕ ته‌پوتۆزه. /5پێش راكێشانی تیروپشكی مۆندیال ،توركیاو ئێران له‌یاریگای ن��ێ��وده‌وڵ�هت�ی كوردستانی عێراق ب��هی��هك��گ��هی��ش��ت��ن ،ی��اری��ی��هك��ه تائێستاش ته‌واو نه‌بووه‌و ئه‌وانیش سوبحانه‌ڵاڵ ه �ه‌ر یه‌كسانن ،بۆیه بۆ یه‌كالییكردنه‌وه‌ی ئه‌نجامه‌كه له‌هێرشی هه‌ڵگه‌ڕاوه‌دا بهردهوام تۆپی ته‌قیو ده‌گرنه یه‌كترو ناوبژیوانێكی كوردیش نییه كه‌سێكیان لێ ته‌ڕد
بكات یان بوێرێ ئینزارێكی زه‌رد یان سه‌وزیان بداتێ ،ماڵی سیاسه‌ت‌و پاره‌و به‌رژه‌وه‌ندیمدا به‌قوڕه‌وه نایه‌ڵێ هیچ بقسێن. /6ته‌نكه‌ری ن��هوت له‌مه‌رزی باشماخ‌و به‌ناو پێنجوێندا ،ده‌ڵێی ش��اره م��ێ��روول �هنو ره‌ش �هب��ا ئ��اوی ك��ردووه‌ت��ه ژێ��ری��ان ،دهڵ��ێ�ی ش��اره زه‌رده‌واڵ����هنو ئاسنی گه‌رمكراوت خستووه‌ته ناو كۆبوونه‌وه‌كانیانه‌وه، كه‌چی منداڵێكیش لهسهر شه‌قامێكی كهركوك له‌ده‌به‌یه‌كی نووسیبوو: به‌نزینی ئێرانیمان ههیه. /7له‌گوندی زمناكۆی ناوچه‌ی شه‌مێران پیاوێك دهژی كه له‌كاتی كیمیابارانی ه�هڵ�هب��ج�ه‌دا ته‌رمی گواستووه‌ته‌وه تاوه‌كو بۆن نه‌كه‌ن‌و س�ه‌گ نه‌یانخوات ،ئێستا ه �ه‌ردوو ئه‌ژنۆی بهو هۆیه‌وه له‌ده‌ستداوه‌و قاچه‌كانی نانوشتێنه‌وه ،چهندین شاهیدیشی ه�هی�ه ،ب�هن��ده بردمه الی سه‌رۆكی كۆمه‌ڵه‌ی قوربانیانی كیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه ،كه‌چی پێی بێژێ چی باشه؟ تۆ په‌یوه‌ندیت به‌ئێمه‌وه نییه ،چونكه سیه‌كانت‌و چاوت عه‌یبیان نییه. /8ه����ۆڵ����ی ب���ۆن���هك���ان���ی سیروان(دوجه‌یله) ئه‌وه‌نده دڕكوداڵ‌‌و گیا دایپۆشیوه ،قورئان به‌حه‌قت له‌وانه‌یه مه‌فره‌زه‌یه‌ك كۆنه جاش‌و
دانیان به‌وه‌دا ناوه لهسهر ئاستی سیاسی ،سیكۆالریزم داوای ئازادی ب���اوه‌ڕ‌و ئایین بێ ده‌ستتێوه‌ردانی حكومه‌ت‌و رێ��ك��خ��راوه‌ك��ان دهك��ات، قه‌تیسكردنی رۆڵی حكومه‌ت به‌ته‌نها له‌كاروباره مادییه‌كاندا ،ده‌سته‌واژه‌ی س��ی��ك��ۆالر ی��هك��هم��ج��ار ل �هك��ات��ی كۆتاییهاتنی شه‌ڕی ئاینی له‌ئه‌وروپا ساڵی 1648پێكهات‌و س�ه‌ره‌ت��ای ده‌ركه‌وتنی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی بوو، هه‌ندێكیشیان به‌ده‌وڵه‌تی سیكۆالر ن��اوی ده‌ن��ێ��ن ،ب��ه‌وات��ای ئ��هو كاته گواستنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی كه‌نیسه‌یه بۆ ده‌سه‌اڵتێكی نا دینی یان ده‌سه‌اڵتی ده‌وڵه‌تێكی مه‌ده‌نی. نووسه‌ری دائیره‌ی معارفی به‌ریتانی وا پێناسه‌ی سیكۆالریزمی كردووه ،كه بزووتنه‌وه‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌‌و ئامانجی خزمه‌تی خه‌ڵكه‌‌و ئاڕاسته‌كردنیانه بۆ گرنگیدان به‌خۆیان‌و ته‌نها ئهم دون��ی��ای �ه ،ئ��هم ب��ۆچ��وون �ه قۆناغی قورسی له‌رووبه‌ڕبوونه‌وه‌دا تێپه‌ڕاند‌و لهسهردهمی رێنسانسیشدا خهڵك به‌ده‌ستكه‌وتێكی رۆشنبیریو مرۆییان پێناسه كرد. د .ح �هس �هن ح�هن�ه‌ف��ی بیریار خاوهن بیردۆزی»الیسار االسالمی» لهنێوان سیكۆالری گشتی‌و به‌شدا، رای وای��ه سیكۆالر جیاكردنه‌وه‌ی كه‌نیسه‌یه له‌ده‌وڵه‌ت ،وهك ئه‌نجامی ئه‌زموونی مێژووی رۆژئ��اوا ،شایه‌نی ئه‌وه‌یه لهسهر ئاستی ههموو جیهان په‌یڕه‌وبكرێت. سه‌رچاوه‌كان: مه‌ریوان وریا قانع گۆڤاری -1 سهرچاوه ژماره 5ئایاری2010 ع��هب��دول��ك��ه‌ری��م س���روش، -2 سیكۆالریزم‌و ئاین و .هێرش كه‌ریم چاپی یهكهم .2009 ئاستین كاڵین ،سیكۆالریزم -3 به‌زمانێكی ساده ،ال5ساڵی2008 -4منتدیات در‌ه البحرین ،نبذ‌ه عن العلمانیه د .إسماعیل محمد حنفی. -5محمد قطب ،العلمانیه ،ص7 كۆنه مسته‌شارو كۆنه ئه‌نفالچی‌‌و كۆنه به‌عسی‌‌و تازه دزیش بچن ه ناو ی تا به‌هارێتر راداریش پێیاننه‌زانێت، نازانم دوای ئ�هو ئاهه‌نگه‌ی كه‌بۆ ێ ئیتر چوارده بووك‌و زاوا كرا لهو بۆچی پوكایه‌وه؟؟ /9بڕیاره لهو ش���اره‌زووره بۆ ی��اری كۆتایی م��ۆن��دی��ال ئ�ه‌وه‌ن��ده ف��ی��ش �هك ب��ت �ه‌ق��ێ��ن��رێ��ت ،ه �هرچ �ی تفه‌نگی نووستووه وا راچڵه‌كێن تا مۆندیالێكیتر خه‌ویان نه‌یه‌ت.
سه‌یدسادقییه‌كان كه‌ئێواران ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆناو ماڵ‌‌و حاڵ ی خۆیان سه‌رو تلیار خه‌فه‌تی ئه‌خیر مۆدێل ده‌خۆن بۆ ئهو كارگه ی قیری كانی پانك ه ی ك ه له‌پاڵیانایه‌و ههموو دوكه‌ڵه‌كه ی دهكات به‌سه‌ریانداو گه‌اڵبه‌یه‌كیش وهكو زه‌كات لێده‌رناكات بۆ كۆاڵنێكی ئهو قه‌زا قۆزه پڕ قوڕو پڕ ته‌پوتۆزه
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
کۆمێنت 17
كورد له‌په‌راوێزی دانوستاندنه‌كانی نێوان عه‌الوی‌و مالیكیدا
ل ه ٢٩ی حوزه‌یراندا سه‌ركرده‌كانی لیستی عێراقییه‌ی (زۆرینه سوننه) و لیستی ده‌وڵ�هت��ی یاسای شیعه، به‌سه‌رۆكایه‌تی ع���ه‌الوی‌و مالیكی دیدارێكیان بهمهبهستی دانوستاندن ل��هس��ه‌ر پێكهێنانی حكومه‌تی ئ��ای��ن��دهی ع��ێ��راق س���ازك���رد .ئ�هم دی��داره ،ده‌ره‌نجامه‌كانی هه‌رچییه‌ك ب��ن ،هه‌ڵگری كۆمه‌ڵێك په‌یامی هه‌ستیار‌و چاره‌نووسسازه‌و ئاماژه‌ی هاتنه‌كایه‌ی هاوسه‌نگییه‌كی تازه‌ی ه كه‌ڕه‌نگ ه سه‌راپای پێوه‌ندییه‌كانی نێوان كوردستان‌و عێراق بۆ درێژماو‌ه دابڕێژێته‌وه. هه‌ستیارییه‌كی دیداره‌كه له‌وه‌دای ه كه‌دوو لیسته‌ك ه نوێنه‌رایه‌تی زۆرینه‌ی سوننه‌و شیعه‌كان دهك��هن .لیستی عێراقییه‌ی خ���اوه‌ن ٩١كورسی پ �ه‌رل �هم��ان��ی ،دهك��رێ��ت ب �ه‌ده‌ن �گ‌و ره‌ن��گ��ی راسته‌قینه‌ی سوننه‌كان له‌قه‌ڵه‌مبدرێت ،چونكه به‌زیاتر ل ه ٧٥كورسی ده‌ڤ��هره سوننییه‌كان (ب���ه‌رام���ب���ه‌ر ٦ك��ورس��ی ب���ه‌ره‌ی ته‌وافوق) ،نوێنه‌رایه‌تی نیمچ ه ره‌های سوننه‌كان دهكات .لیستی ده‌وڵه‌تی یاساش ب ه ٨٩كورسی نوێنه‌رایه‌تی زیاتر ل ه %٥٥ی شیعه‌كان دهكات .بۆی ه ههر نزیكبوونه‌وه‌یه‌كی ئهو دوو لیست ه له‌یه‌كتری ،به‌تایبه‌ت هاوپه‌یمانی لهسهر بنه‌مای پێكهێنانی حكومه‌ت، دهك���رێ���ت ب��هم��ان��ای رێ��ك��ك �هوت �نو ئ��ارای��ش��دان��ه‌وه‌ی پێوه‌ندییه‌كانی شیعه‌و س��ون��ن�هو مسۆگه‌ركردنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان لهسهر حیسابی گه‌لی كوردستان له‌قه‌ڵه‌مبدرێت. ك��اری��گ��ه‌ری��ی��هك��ی��ت��ری ئ��هو ن��زی��ك��ب��وون�ه‌وه‌ی�ه ل���ه‌ق���ه‌واره‌ی ئهو دوو ل��ی��س��ت�ه‌دای�ه .بێجگه ل��ه‌وه‌ی عێراقییه‌و ده‌وڵ �هت��ی یاسا به‌جیا یه‌كه‌م‌و دووهم گه‌وره‌ترین لیستی پ �ه‌رل �هم��ان��ی��ن ،ب��هی��هك��ه‌وه‌ش ١٨٠ كورسییان ههیه ،ئه‌مه‌ش له‌سه‌رووی ئ��هو رێ���ژه دهس��ت��ووری��ی �هی �ه كه‌بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت پێویسته .واته، ل���ه‌ڕووی یاساییه‌وه ب��ێ ب�هش��داری كورد ،شیعه‌و سوننه‌كان دهتوانن حكومه‌ت پێكبهێنن .به‌مانایه‌كیتر، به‌شداریكردن‌و نه‌كردنی كورد هیچ كاریگه‌رییه‌كی ل �هس �ه‌ر پ��رۆس�هی دان��وس��ت��ان��دن��هك��ان‌و س �ه‌ره‌ن��ج��ام پێكهێنانی حكومه‌ت نابێت .به‌تایبه‌ت كههیچ د‌هق‌و بڕگه‌یه‌كی ده‌ستووری نییه كه‌پشك‌و پۆسته‌كانی گه‌لی كوردستانی له‌به‌غداد مسۆگه‌ركردبێت. له‌ڕووی به‌شداری‌و پشكی له‌ده‌سه‌اڵتدا،
ك���ورد حیسابی ن �هت �ه‌وه‌ی �هك��ی بۆ نهكراوه ،بهڵكو وهك تاكو هاواڵتی، هاوشێوه‌ی تاكێكی سوننی یان شیعه، مافه‌كان دیاریكراون. ئ�هم هه‌قیقه‌ته تاڵه‌ش لهوێوه سه‌رچاوه‌ده‌گرێت كه‌ده‌ستووری عێراقی جه‌خت لهسهر پره‌نسیپی زۆرینه‌ی پهرلهمانی ده‌كاته‌وه نه‌ك ته‌وافوقی. به‌مانایه‌كیتر ،بنه‌مای ته‌وافوقی ن�هك��راوه‌ت�ه به‌ندێكی دهس��ت��ووری‌و هێڵێكی جیاكه‌ره‌وه لهنێوان پشكی كوردستانییه‌كان‌و الیه‌ن ه عێراقییه‌كان له‌سێ سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌دا .وات �ه، ل��هدهس��ت��ووردا وه‌رگ��رت��ن��ی یهكێك ل��هس��ێ پ��ۆس��ت � ه س �هرهك��ی��ی �هك��ان (س �هرۆك كۆمار ،س �هرهك وه‌زی��ران ی��ان س���هرۆك پ �ه‌رل �هم��ان) له‌الیه‌ن ك��ورده‌و‌ه نه‌كراوه‌ت ه م�ه‌رج .له‌وه‌ش خراپتر ،دهس��ت��وور به‌شداریكردن‌و نه‌كردنی كوردستانییه‌كان‌و شێوازی ب��هش��داری��ك��ردن��هك��هی ن���هك���ردووه به‌مه‌رجێك بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت. بۆ نمونه ،له‌حاڵه‌تی حكومتێكی هاوبه‌شی سوننه -شیعیدا ،یان ل�ه‌ح��اڵ�هت��ی حكومه‌تێكی زۆری��ن� ه شیعیدا (هاوپه‌یمانی ده‌وڵه‌تی یاساو ئیئتیالفی نیشتمانی ١٥٩كورسی)، به‌شداریكردن‌و نه‌كردنی كورد دهبێت ه مه‌سه‌له‌یه‌كی مۆڕاڵی یان تاكتیكی. له‌هه‌ر بارێكدا ،كوردستانییه‌كان له‌مه‌وقیعێكدا نابن كه‌بتوانن مه‌رج بسه‌پێنن له‌هه‌مبه‌ر به‌شداریكردن له‌حكومه‌تدا .ئ�هم هه‌قیقه‌ته رێك ل �هو په‌یامانه‌دا ده‌رده‌ك��هوێ��ت ك ه ل���هالی���هن ش��ی��ع �یو سوننیه‌كاندا ده‌ره��ه‌ق به‌په‌راوێزنه‌خستنی كورد راده‌گه‌یه‌نرێن. مه‌سه‌له‌ی ئیلتیزامی ده‌ستووری‌و ئ��ی��ج��ب��ارب��وون��ی ی��اس��ای��ی��ان��هی ب �هش��داری��ك��ردن��ی ك���ورد ج��ی��اواز‌ه له‌گوتاری یان (له‌باشترین حاڵه‌تدا) پ��ره‌ن��س��ی��پ��ی پ �ه‌راوێ��زن �ه‌خ��س��ت��ن. له‌حاڵه‌تی ئیجباربوونی ده‌ستووریی به‌شداری پێكردندا ،به‌شدارینه‌كردنی كورد ده‌بێته خه‌له‌لێكی ده‌ستووری‌و ئیداریی واڵت‌و له‌وێشه‌و‌ه الیهنی كوردستانی ده‌توانێت به‌شداربوون بكات ه كارتێكی فشار بۆ به‌دیهێنانی مافهكانی .ل�ه‌گ�هڵ هه‌ره‌سهێنانی ده‌وڵه‌تی عێراقی‌و دووباره لكاندنه‌وه‌ی ك��وردس��ت��ان ب �ه‌ع��ێ��راق‌و ب �هش��داری الیهنی كوردستانی له‌بونیادنانه‌وه‌ی ئهم ده‌وڵ�هت�ه‌دا ،هه‌لێكی زێڕین بۆ سه‌پاندن‌و به‌ده‌ستووریكردنی پشكی كورد (به‌دیاریكراوی) له‌ده‌سه‌اڵتدا هاتبووه ئ���اراوه .ب �ه‌داخ �هوه الیه‌ن ه كوردستانییه‌كان له‌ئاستی دابینكردنی ئهم ماف ه ره‌وایه‌دا نه‌بوون.
له‌حاڵه‌تی «په‌راوێزنه‌خستن» دا ،په‌یوه‌ندی كوردستانییه‌كان‌و الیهنی عێراقی ده‌بێته پێوه‌ندی نێوان حاشییه‌و ناوه‌ند .لهو حاڵه‌ته‌شدا ئهوه ناوه‌ند‌ه كه‌توانای ئاڕاسته‌كردن‌و كۆنترۆڵكردن ،یان سه‌پاندنی ئیرادهو ئ��ی��داره‌ی به‌سه‌ر حاشییه‌دا ههیه، ن��هك ب �هپ��ێ��چ �هوان �هوه .سه‌ره‌نجام ههر به‌شداری پێكردنێكی حاشی ه ل�هب��ڕی��ارهك��ان‌و ئ��ی��داره‌ی ن��اوه‌ن��ددا، ده‌بێته ئیمتیازێك كه به‌حاشیی ه دهب �ه‌خ��ش��رێ �ت‌و ل �هب �ه‌رام��ب �ه‌ر ئ�هم به‌خشینه‌شدا چاوه‌ڕوانی ئیلتیزام‌و پابه‌ندبوون له‌حاشیه‌و سه‌ره‌نجام بێ ئیراده‌كردنی دهكرێت .لێرهدا ئهگهر له‌هاوكێشه‌و بارودۆخێكی تایبه‌تدا حاشییه بتوانێت وا له‌ناوه‌ند بكات كه‌دان به‌هه‌ندێك له‌مافه‌كانیدا بنێت، ئه‌وا ناتوانێت جێبه‌جێكردنی ماف‌و ئیلتیزاماته‌كان ب�هس�ه‌ر ن��اوه‌ن��ددا جێبه‌جێنه‌كردنی بسه‌پێنێت. به‌یاننامه‌كه‌ی ١١ی ئازاری ١٩٧٠و مادهی ١٤٠ی ده‌ستووری عێراقی دوو نمونه‌ی زه‌قی ئهو حاڵه‌ته‌ن. بێجگه ل�����ه‌وه‌ش ،ل�ه‌ح��اڵ�هت��ی «په‌راوێزنه‌خستندا» ناوه‌ند قه‌باره‌و چۆنیهتی به‌شداریكردنی حاشیی ه دی���اری���دهك���ات .ئ���هم پره‌نسیپی په‌راوێزنه‌خستنه له‌سه‌ره‌تای لكاندنی زۆره‌ملێیانه‌ی كوردستان به‌عێراقه‌و‌ه په‌یڕه‌وكراوه .بۆ چاوبه‌ستی كۆمه‌ڵه‌ی گه‌النی ئه‌وسا ،له‌كابینه‌كه‌ی ساڵی ١٩٢٨ی موحسین ئه‌لسه‌عدووندا بۆ یه‌كه‌مجار پۆستێكی وه‌زاری دای ه كوردێك .له‌وساو‌ه تا ساڵی ٢٠٠٣ ههموو حكومه‌ت ه یه‌ك لهدوای یه‌كه‌كانی عێراقی به‌پێدانی چهند پۆستێك (له‌وانه‌ش جێگری س�هرۆك كۆمار) به‌كورد بانگه‌شه‌ی به‌شداریكردن‌و په‌راوێزنه‌خستنی ك��وردی ك��ردووه. له‌ئێستادا ،سرووشتی به‌شداریكردنی ده‌ستووریانه‌ی ك��ورد له‌ده‌سه‌اڵت‌و بڕیاره‌كانی ناوه‌نددا ،ههمان شێوازی ه �هم��وارك��راو (ل�ه‌واق��ی��ع��دا ئ��ارای��ش دراوه‌ی) ئهو پێوه‌ندی‌و به‌شدارییه‌ی ه ك�� ه ٨٠س��اڵ � ه پ��هی��ڕه‌وده‌ك��رێ��ت. ب��ێ ت��وان��ای��ی س��ی��اس �هت��م �ه‌داران��ی ك��ورد ل�هس�ه‌رل�هن��وێ داڕش��ت��ن�ه‌وه‌ی بنه‌ڕه‌تییانه‌ی پێوه‌ندییه‌كانی نێوان كوردستان – عێراق به‌ئاڕاسته‌ی ش �ه‌راك �هت��ی ن �هت �ه‌وه‌ی��ی ب��ه‌ژم��ارهو ڕێژه‌و پۆست شكستێكه‌و باجه‌كه‌ی مه‌سه‌له چاره‌نووسسازه‌كانی گه‌لی كوردستان‌و له‌سه‌رووی هه‌مووشیانه‌و‌ه ناوچ ه كوردستانییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی هه‌رێم ده‌یدات .بۆ نمونه، ئهگهر له‌فه‌زای غیابی سوننه‌كان‌و شه‌ڕی ئه‌وسای نێوان شیعه‌و سونن ه
ل ه ٢٠٠٥دا هاوپه‌یمانی كوردستان ت��وان��ی ل�هب�ه‌رام��ب�ه‌ر به‌شداربوونی له‌كابینه‌كه‌ی مالیكیدا به‌ندی ٢٢ی تایبه‌ت به‌جێبه‌جێكردنی مادهی ١٤٠ بخات ه به‌رنامه‌یكاری حكومه‌ته‌كه‌ی مالیكی ،بۆ ئهو بارودۆخه‌ی ئێستا، ئهستهمه كورد بتوانێت مه‌رجێكی لهم شێوه‌یه (ئهگهر هاوشێوه‌ی به‌ندی ٢٢ته‌نها لهسهر كاغه‌زیش بێت) بكات ه به‌رنامه‌یكاری حكومه‌ته‌كه‌ی داهاتوو. الی�هن��ێ��ك��ی��ت��ری م �هت��رس��ی��داری نزیكبوونه‌وه‌ی عێراقییه‌و ده‌وڵه‌تی یاسا ،كارنامه‌و ئایدیۆلۆژیای ئهو دوو لیسته‌و هه‌ڵوێستی كاراكته‌ر‌ه سه‌ره‌كییه‌كانێتی .س�ه‌ره‌ڕای ئهوهی ه����ه‌ردوو لیسته‌ك ه نوێنه‌رایه‌تی ج��ی��ه��ان��ب��ی��ن �یو ب���ه‌رژه‌وه‌ن���دی���ی��� ه جیاوازییه‌كانی ،زۆر ج��اری��ش ،دژ به‌یه‌كه‌كانی شیعه‌و سونن ه ده‌كه‌ن، ب �ه‌اڵم ه��ه‌ردووال له‌كۆمه‌ڵێك خاڵدا كه‌په‌یوه‌ستن به‌چاره‌نووسی گه‌لی كوردستاندا یه‌ك ده‌گرنه‌وه ،له‌وانه‌ش مه‌سه‌له‌ی دژایه‌تیكردنی سیستمی ف��ی��دراڵ �یو الی�هن��گ��ری ده‌وڵه‌تێكی ن��اوه‌ن��دی بههێز و ره‌ت��ك��ردن �ه‌وه‌ی خ��واس��ت �ه ره‌واك���ان���ی ك��وردس��ت��ان به‌تایبه‌ت كوردستانییه‌تی كهركوك. ههرچهنده زۆر له‌سیاسه‌تمه‌دارانی ك��ورد گ��رهو لهسهر ناكۆكی نێوان مالیكی‌و عه‌الوی ده‌كه‌ن ،بهاڵم چاو لهوه ده‌پۆشن ك ه له‌ئاستی سه‌ركردایه‌تی ئهو دوو لیسته‌دا پێوه‌ندیی‌و نزیكایه‌تییه‌ك ههیهو له‌ڕابردووشدا له‌هه‌مبه‌ر كورد كارنامه‌و به‌رنامه‌ی هاوبه‌شیان ههبووه. بۆ نمونه ،ئوسام ه نوجێفی‌و رافیع عیساوی عێراقییه‌و شه‌هرستانی‌و خ��وزاع��ی ده‌وڵ �هت��ی یاسا كه‌شاندی دیداره‌كه‌ی ٦/٢٩ب��وون ،ئه‌ندازیارو رێكخه‌ری پیالنی ٢٢ی ته‌مموزی له ٧/٢٢دا نزیكهی ٢٠٠٨ب��وون . 140په‌‌رله‌‌مانتاری شیعه‌و سوننه‌ی سهر به‌لیسته‌كانی ئه‌وسای مالیكی‌و هاشمی‌و عه‌الوی‌و شه‌هرستانی مادهی نه اڵڵه كردو توانیان بیكه 24یان گه ی��اس��ای��هك كه‌پشتگیری یاسایی‌و پهرلهمانی ههبێت .ئامانجی پیالنه‌ك ه گێڕانه‌‌وه‌ی كهركوك بوو بۆ واقیعی سه‌رده‌می به‌عس .وهك ئاماژه‌یه‌ك بۆ وه‌الن��ان��ی كێشه‌كانیان له‌پێناو كه‌ركوكداو كاركردنی هاوبه‌شیان لهو بواره‌دا ،چهند سه‌ركرده‌یه‌كی هه‌ردوو لیسته‌كه ،چه‌ندانجار به‌ڕاشكاوی رایانگهیاندووه كهئهوان له‌ده‌‌ستدانی پۆستی سهرۆك وه‌‌زیرانیان پێ باشتره له‌‌جێبه‌جێكردنی مادهی «.»140 هه‌ستیاری ئهو له‌یه‌ك نزیكییه‌ی سه‌ركرده‌كانی ئهو دوو الیه‌ن ه لهوه دای�ه ،كه‌ده‌توانن كاریگه‌ری لهسهر
پێوه‌ندیی ه شه‌خسییه‌كانی نێوان ع �ه‌الوی و مالیكی دابنێن .له‌وه‌ش گرنگتر ،ه��ه‌ردوو الی �هن ته‌ئكیدیان ل���هوه ك����ردووه‌ت����هوه كه‌مالیكی‌و ع����ه‌الوی وردهك�����اری رێ��ك��ك�هوت�نو دانوستاندنه‌كانیان ب��ۆ لیژنه‌كان به‌جێهێشتووه ،كه‌ئه‌مه‌ش م�هودای له‌یه‌كتری تێگه‌یشتنی نێوان دوو الیه‌نه‌ك ه فراوانتر دهك���ات .ئهگهر دانوستاندنه‌كانی نێوان مالیكی‌و عه‌الوی شكستبێنن یان به‌ئاڕاسته‌ی پێكهێنانی حكومه‌تدا هه‌نگاو بنێن، له‌داهاتوودا سروشتی پێوه‌ندییه‌كانی ئهو دوو الیه‌نه هه‌رچییه‌ك بێت ،هیچ لهو راستیی ه كهمناكاتهوه كه‌ئاماده‌یی ك��ارك��ردن��ی ه��اوب �هش��ی��ان ل���ه‌دژی خواسته‌كانی گه‌لی كوردستاندا ههیه. كه‌پێویست ه مه‌سه‌له‌یه‌كیتر به‌جیدی وه‌ربگیرێت ،ئه‌وه‌یه كه‌ئه‌م نزیكبوونه‌وه‌یه له‌پشتگیری ئه‌مریكی‌و ره‌زام���هن���دی ع �ه‌ره‌ب��ی (به‌تایبه‌ت سعودییه) به‌هره‌مه‌نده .به‌گوێره‌ی هه‌فته‌نامه‌ی ئه‌هرامی ئینگلیزی ژم���اره ١٠٠٥ی رۆژی ،٢٠١٠/٧/١ باراك ئۆباما داوای له‌شای سعودی ه ك����ردووه پشتگیری ه�ه‌وڵ�هك��ان��ی پێكهێنانی حكومه‌تی عێراق بكات‌و فشار بۆ عه‌الوی بهێنێت كه‌بچێت ه پاڵ حكومه‌تێك كه‌مالیكی سه‌رۆكایه‌تی بكات .هه‌رچه‌ند سعودییه ده‌یه‌وێت عه‌الوی حكومه‌تی عێراق پێكبهێنێت، بهاڵم به‌گوێره‌ی ئه‌هرام ئه‌مریكا بهو هیوایه‌ی كه‌هاوپه‌یمانی نێوان سوننه‌و شیعه‌كان رۆڵ��ی ئ��ێ��ران له‌عێراقدا كه‌مبكاته‌و‌ه بهردهوام ه له‌فشاره‌كانی لهسهر سعودی ه بهو ئاڕاسته‌یه‌دا .دوو دراو ئهو راپۆرته‌ی ئه‌هرام دهكات. یه‌كه‌میان ل�ه‌روان��گ�هی ئه‌مریكاو‌ه مالیكی ب ه به‌راورد لهگهڵ ئیئتیالفی نیشتمانی ئه‌لحه‌كیم‌و س �ه‌در ،وهك شیعه‌یه‌كی پراگماتی نزیكتر له‌هه‌ستی عێراقچێتی تا له‌ئینتیمای بۆ ئێران ده‌زان��ێ��ت .النیكهم لهساڵی ٢٠٠٧ ب�ه‌دواوه ئه‌مریكا پشتیوانی (ئهگهر ناچاریش بووبێت) مانه‌وه‌ی مالیكی له‌پۆستی سه‌ره‌ك وه‌زیراندا كردووه. دووهم��ی��ان ،مالیكی زۆرج��ار لهسهر ئ��اوازی ئه‌مریكییه‌كان یاریكردووه‌و له‌وانه‌ش هێرشه راگه‌یاندن ه زبره‌كانی له‌دژی سووریا .زۆرێك له‌چاودێران ئاماژه بهوه ده‌كه‌ن كه‌ئه‌م دیداره‌ی مالیكی لهگهڵ عه‌الوی لهسهر خواستی مالیكی ب��ووه ،وهك كاردانه‌وه‌یه‌ك له‌به‌رامبه‌ر سه‌فه‌ره‌كه‌ی ئه‌لحه‌كیم بۆ سووریاو هه‌ڵوێسته‌كانی به‌شار ئه‌سه‌د ل �ه‌دژی مالیكی .كه‌ئه‌وه‌ش په‌یامێك ه به‌ئاڕاسته‌ی نزیكبوونه‌وه‌ی مالیكی ل���هو ك �هم��پ �هی كه‌نزیك ه ل�ه‌ئ�هم��ری��ك��ا ،ك �ه‌ئ �هم �هش ئ �ه‌گ �ه‌ری ئارایشدانه‌وه‌ی پێوه‌ندییه‌كانی نێوان سوننه‌و شیعه‌كان زیاترده‌كات .لهم سۆنگه‌یه‌شه‌وه دهكرێت دیداره‌كانی ع�����ه‌الوی‌و م��ال��ی��ك��ی به‌گرنگترین ئاڵوگۆڕی دوای هه‌ڵبژاردنه‌كانی ٧ی ئادار دابنرێت. به‌كورتی سیستمی حوكمڕانی‌و بڕگه ده‌ستوورییه‌كانی عێراق‌و یاسای هه‌ڵبژاردنه‌كان ب��ۆ پاشكۆكردن‌و له‌قاڵبدانی پێگه‌ی كورد داڕێ��ژراون. بۆیه سیناریۆكانی داهاتوو هه‌رچییه‌ك بن ،حكومه‌تێكی هاوبه‌شی سوننی شیعی یان حكومه‌تێكی شیعی ب ه به‌شداری ك��ورد ،هیچ لهو راستیی ه كهمناكاتهوه ك �هك��ورد له‌عێراقدا جارێكیتر ب���ه‌ره‌و په‌راوێزخستن‌و پله دووی��ی ده‌ڕوات .به‌واتایه‌كیتر، كورد له‌به‌غداد پێی ناوه‌ته وه‌رزی ه�هڵ��وه‌ری��ن��ی ك���ارت‌و پاشه‌كشه‌ی خواسته‌كانی ،باجه‌كه‌شی ناوچ ه كوردستانییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی حوكمڕانی هه‌رێمه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
16
i n f o @ d e s t u r. n e t
لؤكال
شه‌ڕ ،شه‌ڕی چاوه ی ی سلێمانی ده‌ڵێن «سه‌نته‌ر ه ئێرانییه‌كه» نازانستی‌‌و یاسایین ،بهاڵم وه‌زیر پزیشكان تهندروستی ده‌ڵێت ههموو به‌ڵگه‌نام ه یاسایی‌و زانستییه‌كانیان بێكه‌موكوڕیین گۆران وه‌هاب پزیشكانی پسپۆڕی چاو له‌سلێمانی ره‌خنه لهسهنتهری ئێرانی ئه‌هل ی ب��ۆ ن�هش��ت�هرگ�ه‌ری��ی�هك��ان�ی چ��او «سهنتهره ئێرانییه‌كه»ده‌گرن‌و ك���ارهك���ان���ی���ان ب��هن��ازان��س��ت��ی له‌قه‌مده‌ده‌ن .ئاماده‌شنین كار لهگهڵ سه‌نته‌ره‌كه‌دا بكه‌ن. دووس�����اڵ ل���هم���ه‌وب���ه‌ر ئ �هو س�هن��ت�هره ك�ه له‌نه‌خۆشخانه‌ی شه‌هید ئاسۆ كرایه‌وه ،ناوبانگی ده‌رك����رد ،ن�ه‌خ��ۆش�هك��ان�ی چ��او به‌ڕێژه‌یه‌كی ب �ه‌رف��راوان رووی��ان تێكرد .نه‌شته‌رگه‌رییه‌كانیشیان جێگه‌ی ره‌زامه‌ندی نه‌خۆشه‌كان‌و وه‌زاره‌تی تهندروستی بوو ،بهاڵم پزیشكانی چاو له‌سلێمانی ده‌ڵێن نه‌شته‌رگه‌رییه‌كانیان زانستی نین. د .كاوێنا محێدین پسپۆڕی نه‌خۆشیه‌كانی چاو له‌نه‌خۆشخانه‌ی ش �هه��ی��د ئ��اس��ۆ ،دهڵ��ێ��ت ئ �هو سهنتهره زیاتر بازرگانییه وهك له‌وه‌ی خزمه‌تگوزاری بێت ،وتی «ئامانجی سهرهكی سه‌نته‌ره‌كه كاسبی مادی بوو ،نه‌ك خزمه‌تی ه��اوواڵت��ی��ان ،ب��ۆی �ه دوای دوو س��اڵ له‌ئیشكردنیان وه‌زاره‌ت گه‌یشته ئ��هو ب��ڕوای��ه ،لهگهڵ ئهوهی پابه‌ندنه‌بوون به‌خاڵه‌كانی پ�هی��وه‌ی��س��ت��ن��ام�هك�هوه ،م��اوهی گرێبه‌سته‌كه درێژنه‌كه‌نه‌وه». دوای ن��وێ��ن��هك��ردن��ه‌وه‌ی گرێبه‌سته‌كه‌یان له‌نه‌خۆشخانه‌ی شه‌هید ئاسۆ ،سه‌نته‌ره‌كه ئێستا وهك نه‌خۆشخانه‌یه‌كی ئه‌هلی مۆڵه‌تی وه‌رگرتووه‌و كارده‌كات. پ��زی��ش��ك��ان�ی سلێمانی دهڵ��ێ��ن چه‌ندینجار ناڕه‌زاییه‌كانیان به به‌ڵگه‌وه پێشكه‌ش ب���ه‌وه‌زاره‌ت
كردووه ،لهسهر ئهو سهنتهره. د .كاوێنا ده‌ڵێت وه‌زاره‌ت‌و فه‌رمانگه‌ی تهندروستی سلێمانیو سه‌ندیكای پزیشكان به‌ڵێنیانداوه لێكۆڵینه‌وه لهسهر ئهو به‌ڵگانه بكه‌ن كه‌پێشكه‌شیانكردوون ،وتی «ههموو ئهو نه‌شته‌رگه‌ریانه‌ی ل �هو سهنتهره ئه‌نجامده‌درێت، له‌نه‌خۆشخانه‌ی شه‌هید ئاسۆی چاو به‌بێبه‌رامبه‌ر ئه‌نجامده‌درێت، بێجگه ل���ه‌زه‌رع���ی ق �ه‌ره‌ن��ی �ه ك��ه‌ئ��هوی��ش ب��هه��ۆی ن �هب��وون �ی قه‌ره‌نیه‌كه‌وه‌یه». لهبارهی هۆكاری رازینه‌بوونی پزیشكه‌كانی سلێمانی به‌كاركردن لهگهڵ سه‌نته‌ره‌كه‌دا ،د .كاوێنا ده‌ڵێت «به‌ڕاستی شێوزای بینینی نه‌خۆش‌و ئیشكردنیان كهمترین مه‌رجی زانستی تێدانییه ،بۆیه پزیشكێكیان له‌ده‌ره‌وه‌ی سلێمانی هێناوه ،ك�ه‌ئ�ه‌وه‌ش پێچه‌وانه‌ی یاسای سه‌ندیكای پزیشكانه». ب��هرپ��رس��ان��ی «س��هن��ت��هره ئێرانیه‌كه» له‌نرخی ره‌خنه‌كانی پزیشكانی سلێمانی كه‌مده‌كه‌نه‌وه، دهڵ��ێ��ن ره‌خنه‌كانیان له‌پێناو داخستنی سه‌نته‌ره‌كه‌یه ،چونكه ب �هه��ۆی س �هن��ت �هرهك �هوه كهمتر نهخۆش سه‌ردانی ئهوان دهكات، ئه‌وه‌ش زیانی مادی پێگه‌یاندون. به‌هادین عه‌زیز لێپرسراوی س���هن���ت���ه‌ری ئ��ێ��ران��ی ئ�هه��ل�ی ب��ۆ ن�هش��ت�هرگ�ه‌ری��ی�هك��ان�ی چ��او له‌سلێمانی ،ده‌ڵێت سه‌نته‌ره‌كه‌ی ئهوان كه‌پێشتر له‌نه‌خۆشخانه‌ی شه‌هید ئاسۆ بووه ،دانه‌خراوه، بهڵكو گرێبه‌سته‌كه‌یان لهگهڵ نه‌خۆشخانه‌ی شه‌هید ئاسۆو فه‌رمانگه‌ی تهندروستی سلێمانیدا بۆ ماوه‌ی دوو ساڵ بووه ،دوای ئ �ه‌وه‌ی سه‌نته‌ره‌كه‌ی ئێستایان
له‌كه‌رتی تایبه‌تدا كردووه‌ته‌وه، وتی «هه‌ندێك له‌پزیشكانی چاو به‌الیانه‌وه گرانبووه كه‌سه‌نته‌رێكی ئه‌هلی چاو له‌سلێمانی هه‌بێـت، بۆیه ئێستا دژایه‌تیمان ده‌كه‌ن». به‌هادین عه‌زیز وت �ی «ئهو پزیشكانه‌ی ل�ه‌ئ��ێ��ران�هوه دێنه ئ��هو س �هن��ت �هره ،له‌هه‌ولێریش ن�هش��ت�هرگ�ه‌ری��ان ك����ردووه ،ئهو
پروپاگه‌ندانه‌شی بۆ سه‌نته‌ره‌ك ه دهكرێت ،ته‌نها بۆ له‌كه‌داركردنی س �هن��ت �هرهك �هی �هو س�هرك�هوت��ن�ی نه‌شته‌رگه‌ری پزیشكانی چاوی ئێرانیش له‌وانه‌یه هه‌ندێك پزیشكی چاوی خۆمانی نیگه‌ران كردبێـت، ئهویش له‌ترسی مه‌سائیلی مادی خۆیان». د .تاهیر هه‌ورامی وه‌زیری
تهندروستی حكومه‌تی هه‌رێم ده‌ڵێت ئ �هو سهنتهره مۆڵه‌ت ی وه‌زارت��ی وه‌رگ��رت��ووه ،دواترشی ل��هالی��هن س�هن��دی��ك��اوه مۆڵه‌تی پێدراوه .ئهو سهنتهره كۆمه‌ڵه كۆمپانیایه‌كن‌و له‌بانك زه‌ماناتیان دان�����اوه ،ئ��ه‌گ��ه‌ر رووب�����ه‌ڕووی كێشه‌یه‌ك بوونه‌وه ،بهپێی یاسا مامه‌ڵه‌یان لهگهڵ ده‌كرێـت. د .ت��اه��ی��ر ه���ه‌ورام���ی وت �ی «پزیشكانی ئهو سهنتهره ههموو به‌ڵگه‌نامه‌یه‌كیان هێناوه ،نرخی نه‌شته‌رگه‌ریه‌كانیان زیادنه‌كردووه ب������هب������ه‌راورد ئ�����هو ك���ات���هی حكومیدا له‌نه‌خۆشخانه‌یه‌كی بوون». د .ته‌ها مه‌حوی سه‌رۆكی لقی سلێمانی سه‌ندیكای پزیشكانی كوردستان ده‌ڵێت لهماوهی ئهو دوو ساڵی پێشووی كاركردنی س �هن��ت �هرهك �ه ،هیچ سكااڵیه‌ك ل���هالی���هن پ��زی��ش��ك��ان‌و ئ��ی��داری نه‌خۆشخانه‌ی شه‌هید ئاسۆوه بۆ به‌رزنه‌كراوته‌وه ،كه‌كێشه‌یه‌كیان ه��هب��ێ��ت ی����ان پ��زی��ش��ك �هك��ان له‌كاره‌كانیاندا شێوازێكی باش به‌كارنه‌هێنن. د .ت�����هه�����ا م����ه‌ح����وی وتی«سه‌نته‌ره‌كه بهردهوام لهژێر چاودێری ته‌ندروستیدا ده‌بێت‌و ب���ه‌دواداچ���وون ب��ۆ كاره‌كانیان دهكرێت ،بهپێی ئهو یاسایانه‌ی چاودێری نهخۆشخانه ئه‌هلیه‌كانی پێده‌كرێت». د .ته‌ها مه‌حوی ده‌ڵێت ئهو پزیشكانه‌ی دێنه سه‌نته‌ره‌كه هه‌موویان cvخۆیان دێنن ،وتی «ئ�ه‌گ�ه‌ر ه �ه‌ر سه‌رپێچییه‌كیش ب��ك�هن ،لێپێچینه‌وه‌یان لهگهڵ دهك����هی����نو س���زای���ان���ده‌ده‌ی���ن تاداخستنی سه‌نته‌ره‌كه‌ش بێت».
فیلم كارتۆن ه دۆبالژكراوه‌كان بێ سانسۆر باڵوده‌كرێنه‌وه ی بۆ سهر په‌روه‌رده‌ی منداڵ داده‌نێن ی كۆمهاڵیهتی ،فیلم كارتۆنه دۆبالژكراوه‌كان به‌مه‌ترس پسپۆڕان مه‌عاز فه‌رحان له‌سلێمانی فیلم كارتۆنه دۆب�لاژك��راوه‌ك��ان ك�ه‌گ��ۆران�یو قسهی نێوبازاڕیان ل����هس����هره ،ب���هب���ێ س��ان��س��ۆر باڵوده‌كرێنه‌وه ،وه‌زیری رۆشنبیری
ئ���ام���اژه ب��������ه‌وه‌ده‌دات كه‌بیر له‌كۆنتڕۆڵكردنی ئ�هو دیارده‌ی ه كراوه‌ته‌وه ،پسپۆڕانی كۆمه‌اڵیه‌تیش ئه‌مه به‌مه‌ترسی داده‌نێن بۆ سهر په‌روه‌رده‌ی منداڵ. ل�ه‌ئ��ێ��س��ت��ادا ب�ڵاوك��ردن��هوهو كۆپیكردنی س��ی��دیو بهرههمی
ه��ون�ه‌ری‌‌و فیلم كارتۆنه‌كانه‌كان به‌كارێكی ئاسان داده‌نرێت ،ب ێ هیچ به‌ربه‌ستێك ده‌توانرێت شتی نه‌شیاو ك��ۆپ�یو باڵوبكرێته‌وه، زۆرێ��ك ل �هو سه‌نته‌رانه‌ی كاری ف��رۆش��ت �نو كۆپیكردنی سیدی ده‌كه‌ن ،ئهو جۆره فیلم كارتۆنانه باڵوده‌كه‌نه‌وه . الڤین به‌ختیار 10ساڵ لهگهڵ دایكیدا ب��وو ،وتی «زۆر خۆشن به‌المه‌وه ،بۆیه زوو زوو ده‌یانكڕم». دای��ك�ی الڤین وت��ی «راسته خراپن ل �ه‌ڕووی په‌روه‌رده‌ییه‌وه، بهاڵم بڵێین چی منداڵه‌كانمان زۆر حه‌زیان لێده‌كه‌ن». خاوهن تۆمارگاو سه‌نته‌ره‌كانی ب�ڵاوك��ردن��ه‌وه‌ی فیلم كارتۆنه دۆب��ل��اژك�����راوه‌ك�����ان ،ئ���ام���اژه ب����ه‌وه‌ده‌ده‌ن ،بێ هیچ كوالیتی كۆنتڕۆڵێك ئهو فیلم كارتۆنانه لهنێو ب���ازاڕدا ب�ڵاوده‌ك��رێ��ن�هوهو ده‌فرۆشرێن‌و مندااڵنیش به‌زۆری ده‌یانكڕن. ه��اوك��ار م��ح �هم �هد خ��اوه‌ن �ی
پێشانگای راكۆ له‌سلێمانی ،وتی «هیچ وه‌زاره‌تێك‌و الیه‌نێك نیی ه سه‌رنجی شتی وابدات ،هه‌رشتێك ده‌ته‌وێت ،ده‌توانیت به‌ئاره‌زووی خۆت باڵویبكه‌یته‌وه باش بێت یان خراپ». خ��اوه‌ن سه‌نته‌ره‌كان ئاماژه ب��������ه‌وه‌ده‌ده‌ن ك��هڕێ��گ��هن��اده‌ن منداڵه‌كانیان سه‌یری ئهو جۆره فیلم كارتۆنانه بكه‌ن ،چونكه زۆر نه‌شیاون بۆ په‌روه‌رده‌ی منداڵ. ئ �ه‌ح��م �هد س�ه‌ع��ی��د خ��اوه‌ن �ی سه‌نته‌ری هه‌نسك بۆ فرۆشتن‌و ك��ۆپ��ی��ك��ردن��ی س���ی���دی ،وت��ی «ههرچهنده مه‌جبورم بیانفرۆشم، چونكه بژێوی ژیانم ئه‌وه‌ده‌خوازێت، بهاڵم ناهێڵم منداڵه‌كانم سه‌یری ئهو فیلم كارتۆنانه بكه‌ن ،قسهی بازاڕییان تێدایهو زۆر خراپن». ج �ه‌زا حه‌مه ساڵح سه‌رۆكی ك���ۆم���هڵ���هی ك��ۆم��هڵ��ن��اس��ان‌و ده‌روون���ن���اس���ان���ی ك��وردس��ت��ان ب���هدهس���ت���ووری وت «ل����ه‌ڕووی په‌روه‌رده‌ییه‌وه ئهو فیلم كارتۆنه
دۆبالژكراوان ه كاریگه‌ری نێگه‌تیڤ ده‌كاته سهر په‌روه‌رده‌ی منداڵ». جه‌زا حه‌مه ساڵح به‌پێویستی ده‌زانێت ل�ه‌وه‌زاره‌ت�ی رۆشنبیری لیژنه ههبێت بۆ ئهوهی ئهو سیدی‌‌و فیلم كارتۆنانه‌ی كه ده‌رده‌چن ،ئهو لیژنه‌یه هه‌ڵسه‌نگاندنی بۆ بكات، ئینجا باڵوبێته‌وه. ج��ه‌زا وت��ی «م��ن��داڵ كاتێك س��هی��ری ئ��هم فیلم كارتۆنانه دهك����ات ،ئ���ه‌وه‌ی كه‌ده‌یبینێت الساییده‌كاته‌وه‌و له‌ژیانی رۆژانه‌یدا ی دهكات». به‌رجه‌سته تائێستا ل �هالی �هن وه‌زاره‌ت���ی رۆش��ب��ی��ری��ی �هوه ئ���هو دی��ارده‌ی��ه كۆنتڕۆلنه‌كراوه ،هیچ پالنێك بۆ ئه‌ومه‌به‌ست ه نه‌خراوه‌ته‌ڕوو. ك����اوه م��ه‌ح��م��ود وه‌زی����ری رۆشنبیریو الوان به‌ده‌ستووری راگه‌یاند «ئێمه ئێستا كارده‌كه‌ین، كۆمه‌ڵێك پڕۆژه‌مان له‌به‌رده‌ستدایه لهگهڵ وه‌زاره‌ت���ی ناوخۆ بیرمان ل��هوهك��ردووه‌ت��هوه كه‌ئه‌و شتانه كۆنتڕۆڵبكه‌ین».
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
فه‌ر هه‌نگ 19
چ �هن��د ی��اداش��ت��ێ��ك س���هب���اره‌ت ب�هه��ای��ن��ری��ش ب��ۆڵ نابات ،له‌سه‌رخۆشی‌و ئ��ازار()5 نامۆیه .ئهو ده‌په‌رژێته سهر پرسی مرۆڤه بچووكه‌كان ،سه‌باره‌ت هێرمان ئینگڵهارد به‌كاره‌ساته‌كانی ملیۆنه‌ها مرۆڤی له فارسییه‌وه :رۆیا جه‌ماڵی بێناو و نیشان كه‌زیاتر له‌هه‌مووان له‌مێژوودا كاریان لێكێشراوه، هاینریش بۆڵ بابه‌تێكی كورتی زۆر ب���ه‌ر ل����ه‌وه‌ی پ �هی��وه‌ن��دی ده‌نووسێت .بۆڵ به‌شێكی هه‌ره كه لهساڵی 1958سه‌باره‌ت دیپلۆماتیكی ئهو واڵتانه لهگهڵ گهورهی جه‌نگی جیهانیی دووهه‌می به‌ژیانی خۆی نووسیویهتی ،بهم ئه‌ڵمانیای فیدراڵ بكه‌وێته به‌ر له‌یه‌كه‌م رۆژه‌وه ههتا دوایین رۆژو رسته‌یه ته‌واویده‌كات“ :هه‌میشه باس ،وته‌كانی بۆڵ رووب��ه‌ڕووی ته‌نانه‌ت م��اوهی�هك��ی زۆر پاش ده‌مویست بنووسم‌و زۆر زوو ئهو پێشوازیی گشتی ب��ووه‌وه .ئهو ته‌واوبوونی جه‌نگیشی وهك دیلی له‌چیكۆسلۆڤاكیای جه‌نگی ئه‌زموون كردبوو .ههر ك��اره‌م ده‌ستپێكرد ،ب��ه‌اڵم زۆر ت �هن��ان �هت ئهو كاتدا بوو به‌پڕخوێنه‌رترین لهبهر ئهوه جه‌نگ له‌به‌رهه‌مه‌كانی دواتر به‌ده‌ربڕین گه‌یشتم”. ئ �هو ته‌مه‌نی سی س��اڵ بوو نووسه‌ری ئه‌ڵمانیا ،لهبهر ئهوه ئ �ه‌ودا رۆڵێكی گرنگ‌و سهرهكی كه‌ده‌ستی به‌نووسین كرد ،راست ب��ۆڵ زی��ات��ر ل�هه�هم��وو ه��اوك��اره ه�هی�ه .س �ه‌رن��اوی دوو كۆمه‌ڵه ل �هپ��اش گ��ه‌ڕان��ه‌وه‌ی له‌جه‌نگ ،نووسه‌ره‌كانی ئهو سه‌ركه‌وتنه‌ی چیرۆكی ئهو به‌ناوه‌كانی (كاتێك جه‌نگێك كه‌تیایدا بریندار ببوو به‌ده‌ستهێنابوو كهخهڵكی ئه‌ڵمانیا ج �هن��گ دهس��ت��ی��پ��ێ��ك��رد)( )6و و ب�ه‌دی��ل گ��ی��راب��وو .به‌چیرۆكی ب �ه‌دراوس��ێ خۆرهه‌اڵتییه‌كه‌یان (كاتێك جه‌نگ كۆتاییهات)()7 كورت لهسهر شێوازی نووسه‌رانی بناسێنێت‌و ته‌نانه‌ت هاوسۆزیی ئ �هم خاڵه پشتڕاستده‌كاته‌وه. ته‌وه‌ری ههموو چیرۆكه‌كانی ئهو ئه‌مریكی دهس��ت��ی ب�هك��ار ك��رد .ئهوان رابكێشێت. ئهو پێشوازییه له‌به‌رهه‌مه‌كانی دوو كۆمه‌ڵه‌یه جه‌نگه .له‌چیرۆكی لهساڵی 1950كۆمه‌ڵه‌یه‌كی بیست‌و پێنج چیرۆكیی لهژێر ناوی “نامۆ بۆڵ له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌ڵمانیا بۆ چی درێ��ژی (شه‌مه‌نده‌فه‌ر له‌كاتی كاتێك گه‌یشتی به‌ئاسیا )1(”...دهگ �هڕێ��ت �هوه؟ خ��ودی نووسه‌ر خۆیدا گه‌یشت) و رۆمانی (له كوێ كۆكرده‌وه‌و باڵویكرده‌وه .هه‌ڵبه‌ت ل �هو كۆنفرانسانه‌دا كه لهسهر بووی ئاده‌م؟)یشدا بۆڵ له‌جه‌نگ ئهو ساڵێك پێشتریش چیرۆكێكی درێژی لهژێر ناوی (شییندیفیر ل�هك��ات��ی خ��ۆی��دا گ �هی��ش��ت)()2 چاپكردبوو .لهساڵی 1951یهكهم رۆمانی خ��ۆی( ،له كوێ بووی تۆ ئ���اده‌م؟) ( )3باڵوكرایه‌وه. ئهو بهرههمه به‌راستی به‌مانای رۆمان ،رۆمان نه‌بوو ،بهڵكو زیاتر كۆمه‌ڵێك چیرۆكی پێكه‌وه گرێدراو بوو كه به‌ده‌وری یه‌ك كه‌سایه‌تیدا دهخ��والن��هوه .ه �ه‌ر ل �هو ساڵه‌دا خ �هاڵت��ی گ��روپ��ی چ��ل‌و حه‌وتی (كه لهو سه‌رده‌مه‌دا بایه‌خێكی ئ �ه‌ده‌ب��ی زۆری ه �هب��وو) پێبڕا. بۆڵ تا راده‌یه‌ك به‌بێده‌نگ‌و هه‌را هاته دنیای ئه‌ده‌بیاته‌وه .یهكهم نه‌سه‌ركه‌وتنێكی بهرههمهكانی ئه‌وتۆیان هه‌بوو نه‌هیچ باس‌و خ��واس��ێ��ك��ی��ش��ی��ان ه��هڵ��گ��رت، تیراژێكی زۆر به‌رچاویشیان ن�هب��وو .ئ �هو ده‌ق��ان�ه له‌راستیدا یهكهم بهرههمهكانی زه‌وییه‌كی به‌پیت بوون .پاش یهكهم ده‌قه م��ژده‌ب��ه‌خ��ش��هك��ان ،هاینریش ب��ۆڵ ئ �هو ت��ۆوه‌ی ب �هو زه‌وییه به‌پیته‌وه‌ی ك��ردب��وو و هێنایه ب �هره �هم .ئ �هو ب���ه‌دوور له‌هه‌وڵه هه‌ڵچووناوی ئ�هو نووسه‌رانه‌ی كاره یه‌كه‌مه‌كانیان ده‌ته‌قێته‌وه‌و ناوبانگی له‌كتوپڕیش زۆرج��ار نزمبوونه‌وه‌ی كاره‌كانی دواتری بانگهێشتی زانكۆی فرانكفۆرت ده‌دوێت .چیرۆكه‌كانی لێده‌كه‌وێته‌وه ،به‌یارمه‌تی وزه لهو زانكۆیه پێشكه‌شیكردبوون ،ت���ری���ش ئ��ه‌گ��هرچ��ی لغاو پسێنه چیرۆكنووسییه‌كه‌ی وه‌اڵمێكی رازیكه‌ری بهو پرسیاره راسته‌وخۆ باسی جه‌نگ په‌نجه‌ی لهسهر ه �ه‌ر بابه‌تێك داوه‌ت��هوه .ئهو لهگهڵ ناساندنی ناكه‌ن ،بهاڵم ئه‌زموونی مرۆییه‌كه‌ی( )4جه‌نگ كاریگه‌ریی دیاریكه‌ری جوانیناسییه داده‌نا ،ده‌بووه چیرۆك. بۆڵ له‌ناوه‌ڕاسته‌كانی په‌نجاكان ت��������ه‌وه‌ری ب���هره���هم���هك���ان���ی ل �هس �ه‌ری��ان ه �هی �ه .ب��ۆڵ جه‌نگ له‌ئه‌وروپا وهك یهكێك له‌نووسه‌ره به‌نیشته‌جێبوون ،دراوسێیه‌تی‌و ره‌تده‌كاته‌وه .رۆحی ئهو له‌هه‌موو به‌ناوبانگه‌كانی ئه‌ڵمانیا ناوبانگی ن��ی��ش��ت��م��ان‌و پ�����ارهو ئ��هوی��نو ئهو شتانه‌ی له‌جه‌نگدا ئه‌زموونی هه‌بوو و بهرههمهكانی ده‌كه‌وتنه م �ه‌زه � هب‌و مووچه باسكردبوو .ك����ردوون ،ب�ه‌ق��ووڵ��ی ب��ری��ن��داره. ب���ه‌ر س��ه‌رن��ج‌و وهك ب��اڵ��ی��ۆزی له‌روونكردنه‌وه‌كانی تری كه‌ئه‌و له‌هیچكام له‌به‌رهه‌مه‌كانی ئه‌ودا كلتووری بانگهێشتكرا ،بۆ ئهوهی س��هب��اره‌ت ب��هو جوانیناسییه تووشی ره‌زام �هن��دی (هه‌رچه‌ند سه‌باره‌ت به‌دیارده‌ی ئه‌ڵمانیای داوی��هت��ی ،ئ��هوه ده‌رده‌ك��هوێ��ت بچووكیش بێت) لهسهر جه‌نگ خۆرئاوا زانیاری بدات به‌واڵتانی ك�هب��ۆڵ به‌ئه‌رکی خ��ۆی زانیوه نابین. ل��هو ب�هره�هم��ان�هی تریشیدا ئه‌وروپایی .لهو ماوه‌یه‌دا خهڵكی به‌شوێن زمانێکی شیاودا بگه‌ڕێت. ئهو زمانه‌ی شایستهی ئه‌وه‌یه كه‌جه‌نگ تیایاندا رۆڵی سهرهكی ئ�هو واڵتانه ب �هت �ه‌واوی بۆڵیان ناسی .س�ه‌ره‌ڕای ئهو ره‌خنانه‌ی پێی بژیت ،ره‌نگه ههمان ئهو شته نییه ،وهك (ته‌نانه‌ت وشه‌یه‌كیشی ل���ه‌ج���هم���س���ه‌ری خ���ۆره���ه‌اڵت‌و بێت كه‌هه‌لی بۆ په‌سه‌ندكرانی ن��ه‌درك��ان��د) و (ب��اوه‌ڕه‌ك��ان��ی خ����ۆرئ����اواوه ئ��اڕاس��ت��هی ب��ۆڵ ب�ه‌رف��راوان��ی بهرههمهكانی بۆڵ گاڵته‌جاڕێك)( )8بۆڵ هۆگری‌و ده‌كرا ،ئهو چهند سه‌فه‌رێكی بۆ ره‌خساندووه .زۆرك �هم رووی��داوه ههستی هاوسۆزیی خۆی ئاڕاسته‌ی یهكێتی سۆڤیه‌ت كرد ،له‌ڕاستیدا نووسه‌رێكی ئه‌ده‌بیاتی نوێی سته‌ملێكراوه بێناو و نیشان‌و بهرههمهكانی ئهو زووتر له‌كۆنراد ئه‌ڵمانیا كاریگه‌رییه‌كی لهم ته‌ره‌كراوه‌كان له‌كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆیی ئ��ادن��ای��ێ��ر گه‌یشتنه مۆسكۆو شێوه‌یه‌ی له‌وپه‌ڕی سنووره‌كانی دهكات. زۆرێك له‌چیرۆكه كورته‌كانی ملیۆنه‌ها به‌رگ له‌به‌رهه‌مه‌كانی واڵته‌كه‌ی خۆی بووبێت .له‌راستیدا ل��هو م��اوهی��ه‌دا ل��هوێ ف��رۆش��را .بۆڵ كار به‌كه‌ره‌سته‌گه‌لێكی كۆن ئ��هو رووی����ان ه��ه‌ر ل��هو مرۆڤه ل��ه‌واڵت��ان��ی ت���ری ج �هم��س �ه‌ری كه‌وتوو دهك��ات .ئهو دهس��ت بۆ بچووكانه‌و به‌سه‌رهاتی ژیانی خ��ۆره��هاڵت��ی��ش ب �هم��اوهی �هك��ی تاقیكردنه‌وه‌گه‌لی شێوازی‌و زمانی ئه‌وانه .لهو چیرۆكانه‌دا ههژاریو
رۆژڕه‌ش��ی��ی �هك ده‌بینین كه‌ئه‌و مرۆڤانه پێوه‌ی گرفتارن‌و زۆربهی جار توانای ده‌رچوونیان لێیان نییه. بۆڵ به‌نووسه‌رێكی ده‌ربه‌ست ناودێر ك��راوه .ده‌ربه‌ستییه‌كه‌ی ئ��هو پ�هی��وه‌ن��دی��ی�هك��ی ئ �هوت��ۆی به‌پرسه سیاسییه‌كانه‌وه نییه، ه��هرچ��هن��ده‌ش ك��ه ب��هت��ه‌واوی له‌سیاسه‌ت ده‌ری ناكێشن ،بهاڵم هۆگریی ئ �هو ب��ۆ پرسه گرنگه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانه كه‌بیچم به‌ژیانی مرۆڤهكان دهدات .ئامانجی ئهو ش��ۆڕش نییه ،بهڵكو ناسین‌و تێگهیشتنو گۆڕانه .بۆڵ ئه‌ركی خۆی ل�ه‌وه‌دا ده‌بینێت كه‌ئه‌وه‌ی ك��ه‌ده‌ب��ێ ب��گ��ۆڕدرێ��ت ،بیخاته به‌رچاوی خه‌ڵك‌و ههروهها بۆ یه‌ك به‌یه‌كی تاكه‌كانی روونبكاته‌وه ك �ه‌چ��ۆن ده‌ت��وان��ن ل�هپ��رۆس�هی گۆڕاندا رۆڵ بگێڕن. ب���ۆڵ ئ��ام��ۆژگ��اری ن��اك��ات، بهڵكو كه‌سایه‌تییه مرۆییه‌كان دروستده‌كات .ئهو كه‌سایه‌تییانه به‌هه‌ڵوێسته‌كانیان ،بهو شتانه‌ی ه �هس��ت��ی��ان دهك�����هنو ب��ی��ری��ان ناله‌بارییه‌كان ل��ێ��دهك �هن �هوه، ده‌رده‌خ��هن ،ئینجا پاش ئه‌وه‌یه كه‌گۆڕان ده‌ستپێده‌كات. ئ��هو ده‌ربه‌ستییه‌ی كه‌بۆڵ بڕوای پێیه‌تی ،له‌په‌یوه‌ندییه‌كه‌یدا لهگهڵ مه‌زهه‌بی كاسۆلیكیشدا ده‌رده‌ك �هوێ��ت .ئهو ده‌ربه‌ستییه به‌ئه‌وینی ره‌خنه‌گرانه‌ی نووسه‌ر پێی گرتووه .ئهو ئه‌وینه نه‌ك تهنیا تێڕوانینی ئهو بۆ هه‌ڵه‌كان‌و كه‌مایه‌سییه‌كانی م��رۆڤ ره‌ش ن��اك��ات ،بهڵكو وردبینتریشی دهك��ات .ئ�هو ن��ووس�هره له‌چه‌ند شوێنێكی جیا له‌به‌رهه‌مه‌كانیدا، له‌ئه‌ده‌بیات‌و له‌تیۆریدا ،ره‌خنه له‌كاتۆلیسیزم ده‌گرێت‌و به‌تایبه‌تی له‌رۆمانی (ته‌نانه‌ت وشه‌یه‌كیشی نه‌دركاند) دا تێمێكی سه‌رسه‌ختانه به‌خۆوه ده‌گرێت .به‌هه‌موو ئهو ره‌خ��ن��ان �هش �هوه گ��وم��ان ناباته ب �ه‌ر ئ��هوه كه‌كڵێسای كاسۆلیك بایه‌خێكی لهڕادهبهدهری له‌ژیانی مرۆڤه‌كاندا ههیه. ئهو ستایله‌ی كه‌ئه‌و ل �هب �هره �هم �هك��ان��ی��دا كه‌ڵكی لێوه‌رده‌گرێت، له‌چوارچێوه‌ی ستایله سو ننه‌تییه‌كا ند ا ده‌م���ێ���ن���ێ���ت���هوه. ئ���������هو ش����ێ����وه سوننه‌تییانه بواری پێویست بۆ په‌روه‌رده‌كردنی تایبه‌تمه‌نییه‌كانی س��ت��ای��ل��ی ره‌چ����اوك����راوی ب��ۆڵ ده‌خاته به‌ر ده‌ستی .کۆمه‌ڵێک تایبه‌تمه‌ندی ج��ی��اواز كه‌ئه‌و به‌ته‌واوی له‌رووی ستایل‌و زمانه‌وه له‌نوێنه‌رانی ت��ری ئه‌ده‌بیاتی ئه‌ڵمانیا جیاوازده‌كاته‌وه .ئهو بگێڕه‌وه‌ی یهكهم كه‌سی تاك (كه نزیكترین جۆری ده‌ربڕینه به‌روانگه‌ی نووسه‌ر) به‌فۆڕمێكی گونجاو ده‌زانێت .بۆ نیشاندانی تێكگیرانی تاك لهگهڵ ده‌وروبه‌ر ل �ه‌گ �هڵ كه‌سانی ت���ردا ،لهگهڵ پرس‌و رووداوه‌كان ،مه‌یلی بۆڵ بۆ هه‌ڵبژاردنی یهكهم كه‌سی تاك، ههروهها بۆ هۆگریی زۆری ئهو ده‌گه‌ڕێته‌وه، به‌ورده‌كارییه‌كان چونكه ئ �هو وهك نووسه‌رێكی ریالیست زۆری حه‌زلێیه زانیاریی زۆر ورد س �هب��اره‌ت ب �ه‌وزه‌ك��ان‌و ه��ێ��زه‌ك��ان ،م���رۆڤ���هك���ان‌و ئ �هو شتانه‌ی كه له‌ره‌وتی بیچمگرتنی
چیرۆكه‌كانیدا رۆڵی چاالك یان ته‌نانه‌ت ناچاالك ده‌گێڕن ،بخات ه ب��ه‌ر دهس��ت��ی خ��وێ��ن�ه‌ر .لهگهڵ ئه‌وانه‌شدا بۆڵ ئاگای لهوه ههیه كه‌واقعیه‌ت زۆر سه‌رتر له‌كۆی هه‌قیقه‌ته‌كان ،د هم‌و ساته‌كان‌و ئێمه‌ش رووداوه‌كانه...خه‌یاڵی به‌شێكه له‌واقیع ،به‌هره‌یه‌كی راسته‌قینه كه‌پێمان به‌خشراوه بۆئهوهی له‌رووداو و رێكه‌وته‌كاندا واقعیه‌ته‌كان بناسینه‌وه. ی��هك��ێ��ك��ی��ت��ر ل���هش���ێ���وازه ستایلییه‌كانی هاینریش بۆڵ، دووپ���ات���ك���ردن���ه‌وه‌ی ه�هن��دێ��ك ل���ه‌زاراوه‌ك���ان‌و هه‌ندێك بهشی رسته‌یه ك�ه له‌به‌رهه‌مه‌كانیدا ب �هرچ��اوده‌ك �هوێ �ت‌و هه‌ندێكجار به‌خێرایی ب��هدوای یه‌كدا دێت، بهاڵم ته‌نانه‌ت لهو شوێنانهدا كه‌ئه‌و لێكدووریشن، دووپاتبوونه‌وانه به‌باشی ده‌ناسرێنه‌وه .پێده‌چێ نمونه‌یه‌ك لهم بواره‌دا به‌س بێت: كه‌سایه‌تی ژن له‌رۆمانی (ته‌نانه‌ت وشه‌یه‌كیشی نه‌دركاند) له‌شوێنێكدا ب��هم ش��ێ��وه‌ی�ه س��ك��ااڵ دهك���ات: “دواتر خه‌باته‌كه‌م ده‌ستپێده‌كه‌م، خه‌بات له‌دژی پیسبوون ”.چهند الپه‌ڕه‌یه‌ك دوات��ر“ :ده‌نگی تكه تكی ئاو كه‌حاڵه‌تێكی هه‌ڕه‌شاوی به‌خۆوه ده‌گرت ،منی بۆ خه‌بات ل���ه‌دژی پیسبوون بانگهێشت دهك������رد ”.و دوای ئ���ه‌وه‌ش چه‌ندینجار به‌مه‌ودایه‌كی كه‌مه‌وه ده‌خوێنینه‌وه... “ :و ده‌م�هوێ ل�����هدوای خ �هب��ات �هك �هم ل���ه‌دژی پیسبوون كه‌مێك پشوو وه‌به‌ر خۆم بێنم“ ،”.ناچارم خاوێن بكه‌مه‌وه، ن��اچ��ارم ل���ه‌دژی پیسی خه‌بات بكه‌م ...”.ئهو دووپاتبوونه‌وانه راست لهو شوێنانهدا كه‌یه‌ك هه‌وا ده‌بنه‌وه ،كاریگه‌رییك ده‌گه‌یه‌نن كه‌حیكایه‌ت له‌وردبینیی هاوكات لهگهڵ دڵنیایی دهگ �هن ،چونكه ره‌وته‌كان ،رووداو و ئه‌ندێشه‌كان ب�هش��ێ��وه‌ی�هك ده‌رده‌ك�����ه‌ون كه ل��ه‌گ��هڵ پ���رۆس���هی واق��ع��ی �هت��دا ده‌گونجێن‌و ب �ه‌روون��ی ده‌یخه‌نه به‌رچاوی خوێنه‌ر .تایبه‌تمه‌ندییه تایبه‌ته‌كانی ستایلی بۆڵ ،لهگهڵ ئ �هم راستییه‌شه‌وه كه‌ستایلی زمانییه‌كه‌ی ت �ه‌واو سوننه‌تییه، ب��هت��ه‌واوی گ��ون��ج��اوه كه‌پێشتر ئ��ام��اژه‌م��ان ب��هوه ك��رد .یهكێك له‌پرسه‌كانی ه��ون�ه‌ری متمانه‌و رووژێ���ن���ی ب���ۆڵ ئ���ه‌وه‌ی���ه كه به‌پشتگوێخستنی تایبه‌تمه‌ندییه ورووژێ���ن���هرهك���ان ،ستایلێكی به‌دیهێناوه كه‌تایبه‌ته به‌خۆی‌و بیچمێكی كاریگه‌رو ل�هب��اره بۆ وێناكردنی ژی��ان��ی مرۆڤه‌كانی سه‌رده‌می ئێمه.
Wanderer, Kommst .1 …du nach Spa Der Zug war .2 puktlich Wo Warst du , .3 ?Adam Asthetik des .4 Humanen Pathos .5 Als der Krieg .6 ausbrach Als der Krieg Zu .7 Ende war Die Ansichten .8 eines Clowns
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
18فه‌رهه‌نگ
ی م��ن��دااڵن‌و وت��ن �هوه ی گ��ه‌وره‌ك��ان گ��ۆران�� ن :سووسه‌ن ئه‌بووبه‌كر ی هه‌مووجار كه‌باس له‌ئه‌ده‌ب‌و هونه‌ر م��ن��دااڵن دهك��رێ��ت ،ب��اس ل �هو ج��ۆره ئهدهبو هونه‌ر‌ه دهكرێت ،ك ه له‌الیه‌ن مندااڵنهوه یان له‌الیه‌ن گه‌وره‌كانه‌و‌ه ی به‌رهه‌مهاتووه‌‌و گونجاوه لهگهڵ رۆح ی ئ �هوان .ئهم ی ژیان منداڵ‌و سه‌رده‌م ی ی منداڵی‌و رۆح گونجان ه له‌گه ڵ سه‌رده‌م منداڵیدا واده‌كات كه‌ئه‌م هونه‌رو ئه‌ده‌ب ه به‌هونه‌رو ئه‌ده‌بی مندااڵن بناسرێت. ی ئهو كاته‌ش هونه‌رێك یان به‌رهه‌مێك ئه‌ده‌بی له‌الیه‌ن گه‌وره‌كانه‌و‌ه بۆ مندااڵن ی ی وهك به‌رهه‌مێك به‌رهه‌مدێت ،بۆئه‌و‌ه باشی ه��ون �ه‌ری‌‌و ئ�ه‌ده‌ب��ی بناسرێت، ی ئهو بهرههم ه هونه‌ری‌‌و به‌رهه‌مهێنه‌ران ی ئه‌ده‌بییه ،نابێ بگه‌ڕێنه‌و‌ه بۆ سه‌رده‌م ی منداڵی ،بهڵكو دهب��ێ تێگه‌یشتن ی له‌به‌رچاوبگرن گ �ه‌وره‌ك��ان له‌منداڵ ی بهو ی منداڵ .ده‌بێ مندااڵن‌و جیهان ی ده‌ركیان ده‌كه‌ین‌و لێیانده‌گه‌ین شێوه له‌هونه‌ره‌كه‌یاندا ره‌نگبداته‌وه .ئهگهر ئاوڕ له‌چیرۆك ه خه‌یاڵییه‌كان بده‌ینه‌وه، ی زۆر باشتر لهم شت ه ده‌گه‌ین .ئهو شتان ه له‌چیرۆك ه خه‌یاڵییه‌كاندا باسیان لێده‌كرێ ،راستن .ئێم ه راستییه‌كان ی مندااڵن بێت، ی به‌دڵ ناگۆڕین بهوه بهڵكو مه‌به‌ستمان له‌پێوه‌ند لهگهڵ ی راستییه‌كان دهگ��ۆڕی��ن .تێگه‌یشتن ی منداڵ ،ره‌نگ ه ئهم ه بێت نازانستیان ه كه‌خۆر به‌ده‌وری زه‌ویدا ده‌گه‌ڕێ .ئێمه‌ی ی تره، گه‌وره‌كان ده‌زانین واقیع شتێك بهاڵم له‌گه ڵ ئه‌مه‌شدا ئاخۆ دڵنیاین ئهم گریمانه‌ی ه راسته؟ بۆ خۆم هیچكات ئهم گریمانه‌یه‌م تاقینه‌كردووه‌ته‌وه‌و ناشتوانم ی بیسه‌لمێنم ،بهاڵم ده‌زانم بیركردنه‌و‌ه
گه‌وره‌كان راسته .ههر بۆی ه ئهو كتێب ه ی بۆ مندااڵن ده‌نووسرێن، زانستیان ه وێنایه‌ك ده‌ده‌ن بهدهستهوه ك ه لهگهڵ دنیای ئه‌واندا جیاوازی ههیه. ی جوان مندااڵن دهتوانن وێناگه‌لێك ی ئ �ه‌ده‌ب��دا، پێشكه‌شبكه‌ن .ل �هب��وار ی جوان ده‌هۆننه‌و‌ه كه‌زۆرتر شیعرگه‌لێك سه‌رچاوه‌یگرتووه. له‌خه‌یاڵیانه‌و‌ه ئ���هو پێشكه‌وتن ه س��هی��ران��هی ك ه له‌نووسینی م��ن��دااڵن��دا ده‌بیندرێت. جێگای سه‌رسوڕمانه‌‌و پێویست ه شتیان لێفێربین. هونه‌ری مۆزیكیش وهك یهكێك ی له‌هونه‌ر‌ه كۆنه‌كان زۆرج��ار هه‌ڵگر ی مرۆڤهكان ه له‌سات ه جیاوازه‌كاندا. هه‌ست ی ی خۆشحاڵن گۆرانییه‌ك ئ �هو كات ه ی شاد ده‌ژه‌نن، شاد ده‌ڵێن‌و مۆزیكێك ی ع��اش��ق دهب���ن ،عه‌شق ئ��هو ك��ات � ه له‌گۆرانی‌و مۆزیكیاندا ره‌نگده‌داته‌وه، ئهو كاته‌ش كه‌خه‌فه‌تبارن ب ه به‌یت‌و ب��ال��ۆره ئ �هم غه‌م ه ده‌رده‌ب����ڕن .ههر ی مۆزیك ئهم تایبه‌تمه‌ندیی ه كه‌هونه‌ر ی هه‌ست‌و سات ه جیاوازه‌كانه، هه‌ڵگر ی كه‌باوه‌ڕ به‌هونه‌رێك‌و وایكردووه بهوه مۆزیكێك بێنین تایبه‌ت به‌مندااڵن. ی كه‌تایبه‌ت ه به‌مندااڵن، ئهم هونه‌ر‌ه ی ی كه‌ڵكه‌ڵه‌و دڵه‌ڕاوكه‌كان ته‌واو هه‌ڵگر ی ی منداڵییه .من زۆرجار شیعر سه‌رده‌م ی فه‌الح ی كاك ه "تۆپه‌كه‌م" له‌نووسین ی ئه‌ده‌بی ی سهركهوتوو به‌نمونه‌یه‌ك مندااڵن ده‌زانم ،كه‌كراوه به‌گۆرانیش. كاك هی فه‌الح ئهو كات هی ده‌ڵێت: تۆپه‌كه‌م تۆپ ه سوورو شینه‌كه‌م تۆپ تۆپێنت پێ ده‌كه‌م‌و.... ی ت���ه‌واو نزیك ه له‌هه‌ست‌و س��ۆز مندااڵنهوه .منداڵ لهگهڵ ئهم جۆره
ی هۆنراوهو شیعره ،هه‌ست به‌نزیكایه‌ت دهك���ات‌و ده‌ت��وان��ێ��ت له‌گه‌ڵیدا ب��ژی. ده‌توانێت بێهیچ گوشارێك بیڵێته‌وه‌و له‌یارییدا ل �هك��ۆاڵن ه��اوك��ات لهگهڵ ی ی بیڵێته‌وه .ئهم ه نزیك هاوڕێكان ی ئ �ه‌وان‌و ده‌روونناسی ئهوان ه له‌ژیان واده‌كات ئهم گۆرانییه‌و ئهم شیعره یان ههر گۆرانی‌‌و شیعرێكیتر كه‌نزیكبێت ی م��ن��دااڵن ببێت به‌هۆنراوه‌و له‌ژیان ی سهركهوتوو .ئهم ه ئهو گۆرانییه‌ك ی ی بوار ی شاره‌زایان شته‌ی ه كه‌زۆرب ه ده‌روونناسی مندااڵن‌و ئه‌ده‌بی مندااڵن ی ل �هس �ه‌ر دهك���هن���هوه ،وات � ه جه‌خت ی به‌جیهان‌و ی هونه‌ر ی بهرههم نزیك ی ده‌روونناسی مندااڵن .ههر به‌رهه‌مێك هونه‌ری‌‌و ئه‌ده‌بی ئهو ته‌مه‌ن‌و جیهان ه تایبه‌ت ه له‌به‌رچاونه‌گرێت ،سهركهوتوو نابێت. ی گه‌وره‌كان له‌الیه‌ن ی گۆران وتن مندااڵنهوه ی ك ه ی �هك��ێ��ك ل���هو دی����اردان���� ه ل��هم��اوهی راب�����ردوودا ل�هك��وردس��ت��ان
ی ی گۆران ی ب��او ،وتن ب��ووه به‌شتێك گ��ه‌وره‌ك��ان�� ه ل��هالی��هن م��ن��دااڵن��هوهو ی ئ���هم گ��ۆران��ی��ان�هی� ه ب�ڵ�اوك���ردن���هوه ب�هك��ل��ی��پ ل �هت �ه‌ل �ه‌ف��ی��زی��ۆن �هك��ان �هوه. ی ئهم گۆرانیان ه ن�ه‌ئ��اوازو نه‌هۆنراو‌ه بۆ مندااڵن دانه‌نراوه ،زۆری��ش دوور‌ه له‌جیهانی مندااڵنهوه .بۆ وێن ه چه‌ن رۆژ له‌مه‌و پێش له‌یه‌كێك له‌كه‌ناڵ ه گۆرانییه‌ك ته‌له‌فیزیۆنییه‌كانه‌و‌ه ی هونه‌رمه‌ند "عه‌زیز كه‌زۆربه‌مان به‌گۆران ی پۆلێك كچی وه‌یسی" ده‌زانین ،به‌ده‌نگ ی ی كوردستان منداڵ كه‌دیاربوو خهڵك ی رۆژهه‌اڵتن باڵوبووه‌وه .به‌ڕاست گۆران ی "....له‌الیه‌ن "گوڵ ه وه‌گوڵ ه هۆ گوڵم ی چه‌ن كچێكی 5-4ساڵه‌و‌ه چ مانایه‌ك ی جیهان‌و ههیه؟ ئاخۆ ئهم ه داسه‌پاندن ی گه‌وره‌كان نیی ه به‌زۆر بیركردنه‌و‌ه به‌سه‌ر مندااڵندا؟ ئهگهر ئهم گۆرانیان ه له‌الیه‌ن چهند كۆمپانیا یا شوێنێكه‌و‌ه ی پ��اره به‌ده‌ستهێنان بهم به‌مه‌به‌ست ی مندااڵنهوه وتراوه‌ته‌وه ،باڵوكردنه‌و‌ه ی له‌ته‌له‌فیزیۆنه‌كانه‌و‌ه چ مانایه‌ك
ههیه؟ جا سه‌یر ئه‌وه‌ش ه ئهو گۆرانیان ه ی مندااڵندا باڵوبێته‌وه. له‌به‌رنامه‌یه‌ك ی ی ههر گۆرانییه‌ك به‌ده‌نگ باڵوبوونه‌و‌ه م��ن��داڵ ،ك �ه ل �هالی �هن گ �ه‌وره‌ك��ان �هوه ی پێی ی بازرگان ی به‌رژوه‌ند به‌مه‌به‌ست ی مندااڵن ی هونه‌ر وتراوه‌ته‌وه ،به‌مانا نییهو بۆ ئهوه نابێت له‌ته‌له‌فیزیۆنه‌كانداو له‌به‌رنام هی مندااڵندا باڵوبێته‌وه. هه‌ڵبه‌ت ته‌نها ئهم گروپه‌و ته‌نها ی ته‌له‌فیزیۆنه‌كان نیی ه كه‌بوو‌ه به‌هۆ ی ئهم چه‌شن ه گۆرانیانه .بۆ باڵوبوونه‌و‌ه ی ی سه‌راداو له‌شار وێن ه ههر له‌به‌رده‌رك سلێمانی ،ئێواران دادێت له‌الیه‌ن چهند ی CDو كاسێت فرۆشێكه‌و‌ه گۆرانییه‌كان "ك��اروان شاره‌وانی""،عه‌زیز وه‌یسی" ی مندااڵن باڵوده‌بێته‌و‌ه و ...له‌وتن كه‌پێویست ه به‌ر بهم دیارده‌ی ه بگیردرێت. ی ی مندااڵن له‌جیهان ی هونه‌ر ئهو كات ه مندااڵن دوورده‌كه‌وێته‌وه ،ئهو كاته‌ی ه ی ستاتیكایی رووده‌دات .ئهم كه‌دابڕانێك ی گهورهی ه دابڕان ه ستاتیكایه‌ش لێدانێك ی كوردی. له‌هونه‌ر
ئهو رۆژه‌ی ك ه كامۆش رۆیشت ن :سمیۆن دووبۆڤار و :مسته‌فا س��ی��م��ۆن دووب����ۆڤ����ار ب�هن��ووس��ی��ن� ی ب��ی��ره‌وه‌ری��ی�هك��ان�ی ،ك �ه به‌بۆچوونی ره‌خ��ن �ه‌گ��رێ��ك ب��اش��ت��ری��ن ب�هره�هم�ی ئه‌ده‌بی دووبۆڤاره ،ده‌ستیدایه كارێكی گ���ه‌وره .بیره‌وه‌رییه‌كانی دووب��ۆڤ��ار ته‌نها بایۆگرافی نییه ،لێكدانه‌وه‌یه‌كی ده‌روونشیكارییانه‌ی نووسه‌ره لهماوهی ژیانی ،لهو كاته‌وه كه‌كچێكی منداڵ ب��وو ،تا ئهو كاته‌ی جیهانی سه‌ده‌ی بیسته‌م وهك بیرمه‌ندێكی گ��ه‌وره باسی لێكرد .بیره‌وه‌رییه‌كانی سیمۆن
دووبۆڤار ئاوێنه‌یه‌كی بااڵنوێنه له‌ژیان ی هونه‌ری-ئه‌ده‌بی فهڕهنساو به‌شێكی زۆر له‌هه‌ڵكه‌وته‌كانی جیهانی ئهدهبو هونه‌ر ده‌گرێته‌وه. دوانیوه‌ڕۆیه‌كی مانگی ژانۆیه له‌ماڵی سارته‌ر ته‌نها ب��ووم ،ته‌له‌فۆن زه‌نگی لێدا" .النزمه‌ن" پێی وتم" ،كامۆ" بههۆی رووداوی ئۆتۆمبیل م���ردووه .لهگهڵ هاوڕێیه‌كی له‌باشووره‌وه ده‌گه‌ڕانه‌وه، ئۆتۆمبێله‌كه‌یان داوی�ه له‌دارچنارێك‌و ده‌ستبه‌جێ كامۆ مردووه .ته‌له‌فۆنه‌كه‌م داخست .قوڕگم گیرابوو ،لێوه له‌رزه‌م گرتبوو ،به‌خۆمم وت ناگریم ،خۆ ئهو زۆر نزیك نه‌بوو لێم.
به‌پێه‌وه له‌ته‌نیشت په‌نجه‌ره‌كه وه‌ستابووم كه‌ده‌یڕوانییه سهر "سه‌ن زێ��رم �هن دێ��پ��ره" .نه‌مده‌توانی خۆم راگرم‌و نه‌مده‌توانی له‌غه‌مدا نوقم بم. سارته‌ریش نیگه‌رانبوو و به‌درێژایی شهو لهگهڵ "بووست" باسمان له‌كامۆ كرد. به‌ر له‌خه‌و حه‌بی"بالدنال"م خوارد .لهو كاته‌وه‌ی سارته‌ر چاكببووه‌وه ئیتر ئهم ده‌رمانه‌م نه‌ده‌خوارد ،ده‌بوایه بخه‌وتایه‌م، ب �ه‌اڵم نه‌مده‌توانی ب��خ�ه‌وم .جله‌كانم كرده به‌رم‌و چوومه ده‌ره‌وه‌و خهریكی پیاسه‌كردن بووم .به‌داخه‌وه‌نه‌بووم بۆ ئهو پیاوه په‌نجا ساڵه ،به‌داخه‌وه‌نه‌بووم ب��ۆ ئ �هم راستگۆ ناعادله ك�ه ت �ه‌واو
به‌گومانبوو له‌فه‌ڕه‌نساو ئه‌مه شتێكی شاراوه بوو له‌ده‌روونیدا .به‌داخه‌وه‌بووم بۆ گه‌نجێكی پڕهیواو به‌رزه‌فڕ كه‌شێتی ژی��ان ،چێژه‌كانی ،سه‌ركه‌وتنه‌كانی، ه��اوڕێ��ی��هت��ی ،ه���اوك���اری ،ع �هش �ق‌و به‌خته‌وه‌ری بوو .دوێنی به‌الی ئه‌وه‌وه زیاتر له‌پێرێ به‌ڕاست ده‌رنه‌ده‌كه‌وت. كامۆ بهو شێوه‌ی پێم خۆشبوو له‌دڵی تاریكی شه‌ودا ده‌رده‌كه‌وت .یه‌ك سات ده‌رده‌ك��ه‌وت‌و ساتێكیتر بهشێوهیهكی دڵته‌زێن له‌ناوده‌چوو .ئهو كاته‌ی پیاوێك ده‌مرێت ،منداڵی ،مێرمنداڵی‌‌و گه‌نجێتی له‌گه‌ڵیدا ده‌مرێت .ههموو كه‌س بۆ ئهو شته‌ی كه به‌الیه‌وه ئازیز بووه ،ده‌مرێت. بارانێكی س��ارد دهب���اری .ل�هالی ده‌رگاكاندا ،بێ خان‌و النه هه‌ژاره‌كان له‌سه‌رما كزۆڵه‌یان كردبوو و خه‌وتبوون. ههموو شت ئازاری ده‌دام .ئهم هه‌ژارییه، ئهم چاره‌ڕه‌شییه‌ی ئهم شاره ،جیهانی ژیان‌و مه‌رگ. كه‌هه‌ستام الم واب��وو ،ئیتر ئهم به‌یانییه نابینێت .جاری یهكهم نه‌بوو ئ��هم ش��ت�هم ل �هب �ه‌ر خ��ۆم �هوه ده‌وت، ب��ه‌اڵم ه�هم��وو ج��ارێ��ك ج��اری یهكهم بوو" .كایات" هات‌و له‌بیرمه ده‌رباره‌ی سیناریۆ قسه‌مانكرد .ئهم قسه‌كردنه ته‌نها وهك گفتوگۆیه‌ك ده‌چوو .كامۆ له‌بری ئ��ه‌وه‌ی جیهان به‌جێبهێڵێت، بههۆی رووداوێ��ك�هوه كه‌بۆی هاتبووه پێش ،ببوو به‌ناوه‌ندی جیهان‌و من ئیتر ته‌نها به‌چاوی قوچاوه‌وه ده‌یبینم. به‌ره‌و الی هه‌ڵهاتبووم ،ئهو شوێنه‌ی
ی لێ نه‌بوو و من گه‌مژانه‌و كههیچ شتێك نیگه‌ران باسم لهو شتانه ده‌كرد كههێشتا بوونیان هه‌بوو ،ئه‌مه له‌حاڵێكدا بوو كه‌خۆم له‌وانه‌دا هیچ بوونێكم نه‌بوو. به‌درێژایی رۆژ به‌ئه‌زموونێكی بێ ئه‌گه‌رو چاوه‌ڕواننه‌كراوه‌وه تالمه‌وه .هه‌ستم بهو ی خۆم ده‌كرد. دیوی نه‌بوون ئ��هو ش���هوه پ��ێ �هوه ب���ووم ب��ڕۆم بۆ ته‌ماشای "ه��اوش��اری كین" .به‌ر له‌كاتی دیاریكراو گه‌یشتمه سینه‌ماو له‌كافه‌یه‌كی ته‌نیشت سینه‌ماكه‌دا له‌شه‌قامی ئۆپێرا دانیشتم .خهڵك بێ له‌به‌رچاوگرتنی مانشێتی الپه‌ڕه‌ی یه‌كه‌م‌و ئهو ره‌سمه‌ی كه‌كوێری ده‌كردم، رۆژنامه‌یان ده‌خوێنده‌وه .بیرم له‌ژنێك دهك���رده‌وه كه‌كامۆی خۆشده‌ویست‌و ههروهها بیرم لهو ئازاره ده‌كرده‌وه ئهو ی كامۆ لهسهر رۆژنامه‌كان كاته‌ی ره‌سم ل�هس�ه‌ر شه‌قامه‌كان ده‌بینێت .ئهو كامۆیه‌ی كه‌وا دیار بوو ئهوهندهی هی ی هه‌مووانیشه ،بهاڵم ئیتر ئهو ژنه‌یه ه ئهو كامۆیه زیندوو نییه كه‌پێچه‌وانه‌ی ئهم شته به‌ژنه بڵێت. شه‌یپووره‌كان كه‌بانگه‌وازی بێهیوایی مرۆڤه‌كانیان س��ه‌رده‌دا ،الموابوو زۆر ده‌ستكردن" .میشێل گالیمار" به‌توندی بریندارببوو .گالیمار له‌جه‌ژنه‌كانی 1944 و 1945له‌گه‌ڵمانبوو .میشێلیش مرد. "گیان"" ،كامۆ" " ،میشێل" .زنجیره‌ی مه‌رگه‌كان ده‌ستیپێكردبوو و تا ده‌گاته ی من كه‌دره‌نگ یان زوو مه‌رگی خود ده‌گات ،ههر درێژه‌ی دهبێت.
ی پێنجه‌م ـ بهرامبهر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پهروهرده 0533184771 ی میران ـ نهۆم ی سالم ،ته‌الر ی كوردستان ،سلێمانی ـ شاڕێ هه‌رێم
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)39چوارشه‌ممه2010/7/7 ،
ی سول ی تێلیگراف خاوهنی ئیمتیاز :كۆمپانیا
سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن :ئیدریس عومه‌ر info@destur.net - 0533187811
دۆڕاندنی تیپه‌كانیان ،گریاندنی ی كوردستان كه‌تیپه‌كانیان له‌مۆندیال ئهو گه‌نج ه كچ‌و كوڕانه كرانه‌ده‌ره‌وه ،بۆ تیپه‌كانیان ده‌گرین
ده‌شتی ئه‌نوه‌ر كچان‌و كوڕانی كوردستان ده‌ڵێن دۆڕاندنی تیپه‌كانیان گریاندوونی‌و بێتاقه‌تی ك��ردوون ،به‌شێكیشیان تاقه‌تی سه‌یركردنی مۆندیالیان نه‌ماوه. به‌ده‌ستپێكردنی مۆندیال زۆرێك له‌الیه‌نگرانی تیپه‌كان، بهفانیلهو هێمای ئهو واڵته‌وه گوزارشتیان له‌تیپه‌كانیان ده‌كرد ،بهاڵم بههۆی ده‌رچوونی هه‌ندێك تیپی بههێز وهك فهڕهنساو ئیتاڵیا‌و به‌ڕازیل‌و ئه‌رجه‌نتین ،خۆشییه‌كان پێچه‌وانه‌وه بوونه‌وه ،لهجیاتی پێكه‌نینی پێش مۆندیال، فرمێسك به‌چاوه‌كانیاندا هاتنه‌خواره‌وه. سارا قادر كچه خوێندكاری پۆلی شه‌شه‌می ئاماده‌یه ل��هش��اری ه�ه‌ول��ێ��ر ب �هه��ۆی دۆڕان���دن���ی ه �هڵ��ب��ژارده‌ی به‌ڕازیل تووشی شۆك ه��ات‌و ده‌ڵێت "به‌ڕاستی زۆرم پێناخۆشبوو كه‌هه‌ڵبژارده‌ی به‌ڕازیل دۆڕا ،به‌دۆڕاندنی ئهو هه‌ڵبژارده‌یه‌ش سه‌یری یارییه‌كانی مۆندیال ناكه‌م". ههروهها ده‌ڵێت "ئهگهر به‌حه‌زی من بوایه ،جگه له‌به‌ڕازیل بۆ هیچ تیپێكیتر نهبێت ئهو مۆندیاله ،بهاڵم ئه‌مه یارییه‌‌و دهبێت ههر تیپێك بیباته‌وه". سارا ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه‌به‌ڕازیل دۆڕا ،له‌ناخه‌وه زۆر گریا ،بهاڵم لهبهر هه‌ندێك هۆكار نه‌یتوانی ده‌ریببڕێت. ره‌نج عهبدوڵاڵ فۆتۆگه‌رافه‌رێكه‌و الیه‌نگرێكی سه‌رسه‌ختی
باڵوکرایه‌وه
هه‌ڵبژارده‌ی ئه‌رجه‌نتینه ،ئهو پێش هاتنی مۆندیال بهفانیلهو شۆرتێكی هه‌ڵبژارده‌ی ئه‌رجه‌نتینه‌وه وێنه‌یه‌كی خ��ۆی گرتبوو ،له‌خۆشه‌ویستی ئ �هو هه‌ڵبژارده‌یه‌دا له‌پرۆفایلی فه‌یسبوكه‌كه‌یدا داینا بوو ،ره‌نج ده‌ڵێت "كاتێك هه‌ڵبژارده‌یه‌ك به‌ڕۆحێكی وه‌رزشیانه‌وه خۆشده‌وێت، زۆر قورسه كاتێك به‌چاوی خۆت ده‌یبینیت ده‌دۆڕێت‌و شكستدێنێت‌و له‌مۆندیال ده‌كرێته‌ده‌ره‌وه". ره‌نج وتی "ئه‌وكاته‌ی كه‌تانگۆ دۆڕا ،وهك لێكردنه‌وه‌ی پارچه‌یه‌ك له له‌شم واب��وو ،له‌ناخه‌وه ده‌گریام ،بهاڵم فرمێسك خۆی ده‌رنه‌ده‌كرد". ئ �هو فۆتۆگرافه‌ره ئ��ام��اژه‌ی ب �ه‌وه‌ش��دا مۆندیال ئهو تاموچێژه ی نه‌ماوه‌و وتی " هه‌ڵبژارده‌كه‌م دۆڕا ،بۆیه سه‌یركردنی ئهو مۆندیاله تامو چێژه‌ی نه‌ماوه ،ئهگهر سه‌یریشیبكه‌م وهك جاران نییهو ئه‌وه‌نده ته‌ركیز ناخه‌مه سهر یارییه‌كان". رانه بابان یهكێكه لهو كچانه‌ی كه‌ماوه‌یه‌كی زۆره الیه‌نگری هه‌ڵبژارده‌ی ئه‌ڵمانیایه‌‌و خۆشه‌ویستی ئهو هه‌ڵبژارده‌یه وای لێكردووه چه‌ندجارێك له‌كاتی دۆڕاندنیدا بۆی بگری. رانه ده‌ڵێت ئهگهر ئه‌ڵمانیا زووتر بدۆڕایه ،ئه‌وا سه‌یری مۆندیالم نه‌ده‌كرد". ههروهها وتی "لهو هیوایه‌دام جامه‌كه به‌ده‌ستبێنێت، ئه‌گه‌ریش بدۆڕێت ،ئه‌وا خۆشییه‌كانم دهبێت به‌گریان‌و ئازارده‌چێژم".
i n f o @ d e s t u r. n e t
جێگری سه‌رنووسه‌ر :وریا حه‌مه‌تاهیر سکرتێری نووسین :شۆڕش خالید به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ریی :لوقمان عومه‌ر
به‌‌یان عه‌‌زیزی
ن�����ان‌و س���هرپ���هن���ای���هك ب���ۆ ژی���ان نایه‌‌كسانیی ئابووری ،دیارده‌‌یه‌‌كی ئاشكرای ههموو كۆمه‌‌ڵگاكانه‌‌و لهواڵتانی پیشه‌‌ییه‌‌وه ههتا كۆمه‌‌ڵگاكانی جیهانی سێهه‌‌م بهردهوام مێتۆدی جیاوازیان بهرامبهر بهم دیارده هه‌‌ڵبژاردووه .ئهوهی مهبهستی سهرهكی واڵتانه البردنی هه‌‌ژاری بهشێوهیهكی ره‌‌هاو هه‌‌تاهه‌‌تایی نییه ،لهبهر ئهوهی وه‌‌ها دۆخێك ئهستهمه .مهبهستی ئهوان سڕینه‌‌وه‌‌ی نێوانی هه‌‌ژارو ده‌‌وڵه‌‌مه‌‌ندیش نییه، چونكه ئهم نێوانه بهپێی پێشكهوتنی پیشه‌‌یی رۆژ لهدوای رۆژ زیاترده‌‌بێت. ئامانج لێرهدا گهیاندنی ئهو خه‌‌ڵكه‌‌یه كه لهژێر هێڵی هه‌‌ژاریدان به‌‌هێڵه‌‌كه، پاشان گهیاندنی خه‌‌ڵكێكیتره لهسهر خاڵی سفرو سهر سنووری هه‌‌ژاری به‌‌ئاستێكی مامناوه‌‌ندی .ئهگهر بێتو ئهم دوو مه‌‌به‌‌سته به‌‌ڕێوه‌‌بچێت، پرۆگرامه‌‌كانی ئهو ده‌‌وڵه‌‌ته سهركهوتوو بووه. دوو رێگه‌‌چاره سیستمه‌‌كانی لێبرال دیمۆكرات كه‌‌جه‌‌خت ده‌‌كه‌‌نه سهر یه‌‌كسانی‌و به‌‌رابه‌‌ری ههموو مرۆڤهكان ،ههرگیز نه‌‌یانتوانیوه لهو دوو مه‌‌به‌‌سته‌‌دا به‌‌ته‌‌واوه‌‌تی سهركهوتوو بن .رۆژگارێك سیاسه‌‌تمه‌‌داره چه‌‌پخوازه‌‌كان به‌‌دابه‌‌شكردنی دووباره‌‌ی پاره له‌‌ده‌‌وڵه‌‌مه‌‌ندكانه‌‌وه بۆ خهڵكی هه‌‌ژار ،ویستیان یه‌‌كسانیی ئابووری دابمه‌‌زرێنن .ده‌‌وڵه‌‌ته لیبێراڵه‌‌كانیش هاتن بهپارهی زیاترو دووباره دابهشكردنی له‌‌كۆمه‌‌ڵگادا ئهو مه‌‌به‌‌سته‌‌یان جێبه‌‌جێكرد كههیچ كام لهو دووڕێگه‌‌یه نه‌‌بوونه وه‌اڵمده‌‌ری هه‌‌ژارییه‌‌كی رووله‌‌زیادبوون .ئه‌‌مڕۆكه تێگهیشتنو پێناسه‌‌كانی ئێمه بۆ هه‌‌ژاری تووشی گۆڕانكارییه‌‌كی زۆر بووه‌‌و ئهو پێناسه نوێیانه رێگه‌‌چاره‌‌و مێتۆدی سیاسی جیاواز داواده‌‌كات. هه‌‌ژاری ره‌‌ها /هه‌‌ژاری به‌‌ینابه‌‌ینی هه‌‌ژاری ره‌‌ها بهجۆرێك هه‌‌ژاری ده‌‌وترێ كه‌‌تاك له‌‌وێدا كهمترین الیه‌‌ن‌و پێویستییه سهرهتاییهكانی ژیانی بهدهستهوه نییه ،كه‌‌بریتیین لهشوێنی ژیان، خۆراك‌و جلوبهرگ .ئه‌‌مڕۆكه پێوه‌‌رێكیتریش بۆ ئهو سێ خاڵه زیادبووه. كهڵكوهرگرتن له‌‌یارمه‌‌تی پزیشكی‌و تهندروستی .واته ئهگهر كهسێك دوای ئهو سێ خاڵه نهخۆش ببێت ،بهاڵم نهتوانێت پارهی نهخۆشخانه بدات، یان كهسێك بێت كه‌‌مه‌‌رجه‌‌كانی كهڵكوهرگرتن له‌‌بیمه‌‌ی پزیشكیی واڵتێكی نهبێت ،ئهو كهسه هه‌‌ژاره .هه‌‌ژاری به‌‌ینابه‌‌ینی بهجۆرێك له‌‌هه‌‌ژاری ده‌‌وترێت كه‌‌بارودۆخی ژیانی هه‌‌ندێ له‌‌گروپه‌‌كانی كۆمه‌‌ڵگایه‌‌ك له‌‌ئاستێكی زۆر نزمتردابێت به‌راورد به‌زۆربه‌‌ی خهڵكی كۆمه‌‌ڵگاكه‌‌وه. هه‌‌ژاربوون له‌‌واڵتێكه‌‌وه بۆ غوربه‌‌ت زۆربهی واڵتانی پێشكه‌‌وتووی جیهان گهیشتوون بهو ئاسته‌‌ی كه‌‌هه‌‌ژاری ره‌‌ها له‌‌وێدا له‌‌ئاستێكی نزم‌و نزیك به‌‌سفردا بێت .تاكێكی هاوواڵتی له‌‌وێدا به‌‌النیكه‌‌مه‌‌وه ههر چوار خاڵی ژیانی ئاسایی بۆ مسۆگه‌‌ربووه ،بهاڵم دیسان زۆرن كهسانێك كه لهسهر هێڵی هه‌‌ژارییدا دهژی �نو ژیانیان په‌‌یوه‌‌سته به‌‌یارمه‌‌تییه‌‌كانی دهوڵهت .زۆرترین ژمارهی ئه‌‌وكه‌‌سانه بریتیین لهخهڵكی نهخۆش ،كه‌‌مئه‌‌ندامان ،به‌‌كارهێنه‌‌رانی ئه‌‌لكهول‌و ماده ئه‌‌فیۆنییه‌‌كان یان ژنانی نه‌‌خوێنده‌‌وار .ئهمانه گروپێكن كه‌‌مه‌‌ترسی هه‌‌ژاری بهردهوام له‌‌گه‌‌ڵیاندایه. ههروهها گروپێكیتر له‌‌كۆمه‌‌ڵگا پێشكه‌‌وتووه‌‌كاندان كه‌‌زۆرترین رێژهی هه‌‌ژارییان تێدایهو ئهوان په‌‌نابه‌‌ر یان خهڵكی كۆچه‌‌ری ئهو كۆمه‌‌ڵگایانه‌‌ن. بۆ وێنه بهپێی ئاماره‌‌كانی رێكخراوه‌‌ی نهتهوه یهكگرتووهكان ،لهساڵی 2008دا له‌‌به‌ریتانیا له %35له‌‌په‌‌نابه‌‌رانی پاكستانی‌و هیندستانی لهژێر هێڵی هه‌‌ژارییدا بوون‌و زیاتر له %68ی ئهوانهی كههێشتا كه‌‌یسی په‌‌نابه‌‌ربوونیان ته‌‌ئیدنه‌‌كراوه له‌‌هه‌‌ژارییه‌‌كی ره‌‌هادان .بنه‌‌ماڵه‌‌كانیان له‌‌واڵته‌‌كانی خۆیاندا چاوه‌‌ڕوانییانده‌‌كه‌‌ن‌و ئهو په‌‌نابه‌‌رانه‌‌ش زۆرجار پاره‌‌یه‌‌كی كهم كه‌‌په‌‌یدایده‌‌كه‌‌ن ده‌‌ینێرنه‌‌وه بۆ بنه‌‌ماڵه‌‌كانیان .له‌‌ئه‌مریكا ههژاریو نه‌‌ژاد ئاوێته‌‌ی یه‌‌كترن. ئاماری ه��ه‌‌ژارب��وون لهناو ره‌‌شپێسته‌‌كاندا له %38و لهنێوان په‌‌نابه‌‌ره ئیسپانیاییه‌‌كاندا له %34ه كه‌‌سێ ئهوهندهی ههمان ئاماره لهنێوان سپیپێسته‌‌كاندا .پرسیار لێره‌‌دایه كه له‌‌كۆمه‌‌ڵگا ئاساییه‌‌كاندا كه كهمترین رادهی په‌‌نابه‌‌ر یان كۆچه‌‌ریان ههیه ئایا هه‌‌ژاری له‌‌گروپ یان چینێكدا زیاتره له‌‌وانی دیكه یان بهشێوهی یه‌‌كسان باڵوه‌‌یكردووه؟ دابڕاویی كۆمهاڵیهتی ئه‌‌مڕۆكه زۆرێك له‌‌كۆمه‌‌ڵناسان بۆ روونكردنه‌‌وه‌‌ی چۆنیهتی هه‌‌ژاریی كۆمهڵگا له‌‌چه‌‌مكی دابڕاویی كۆمهاڵیهتی كه‌‌ڵكوه‌‌رده‌‌گرن .لهم پرۆسه‌‌دا كهسهكان ناتوانن به‌‌ته‌‌واوه‌‌تی له‌‌كۆمه‌‌ڵگایه‌‌كی گه‌‌وره‌‌تردا تێكه‌‌اڵوییان ههبێت. له‌‌باری ئابووری ،سیاسیو فه‌‌رهه‌‌نگیه‌‌وه لهسهنتهری كۆمهڵگا ده‌‌رده‌‌كرێن‌و توانا یان شانسی به‌‌شداریی له‌‌چاالكی‌و ژیانی ئاسایی ناوه‌‌ندی كۆمه‌‌ڵگایان نییهو گروپێكی دابڕاو پێكده‌‌هێنن .له‌‌كۆمه‌‌ڵگا پیشه‌‌ییه‌‌كاندا بههۆی هه‌‌بوونی پتهو‌ی ئیمكانیات وهك ئاو ،كاره‌‌باو ته‌‌له‌‌فۆن‌و سیستمی هاتوچۆی ژێرخانێكی بهردهوام ،ئهم دابڕاوییه كهمتر ههستی پێده‌‌كرێت‌و لهجیاتی ئهوه ئاماری زۆری شه‌‌ڕكردن‌و تاوانه‌‌كۆمه‌‌اڵیه‌‌تییه‌‌كان زیاتر دهبێت ،بهاڵم له‌‌كۆمه‌‌ڵگاكانی دیكه‌‌دا ئهوهی بهشێوهیهكی زه‌‌ق دێته به‌‌رچاو جیاوازیی لهڕادهبهدهری شێوه ژیانی خهڵكی هه‌‌ژارو ده‌‌وڵه‌‌مه‌‌نده .لێرهدا ئیتر باس لهسهر ئیمكانیاتێك نییه كه‌‌ده‌‌وڵه‌‌مه‌‌ندان دهتوانن به‌‌پاره بیكڕن ،بهڵكو باس له‌‌سه‌‌رئه‌‌وه‌‌یه كهخهڵكی هه‌‌ژار له‌‌سه‌‌ره‌‌تایترین مافهكانی ژیانی ئه‌‌مڕۆیی بێبهشن .ئهوان له‌‌خانوودا دهژین ،خۆراك‌و جلوبه‌‌رگیان ههیه ،بهاڵم كاتێك له‌‌سیستمی گونجاوی خوێندن لهو شوێنانهدا بێبه‌‌شن‌و توانای تێكه‌‌ڵبوون لهگهڵ ژیانێكی ئه‌‌مڕۆییان نییه ،بهپێی پێناسه‌‌نوێكانه‌‌وه به‌‌هه‌‌ژار ناوده‌‌برێن. روخساری هه‌‌ژاریی الی ئێمه هێشتا ههمان روخساری ئاشناو كالسیكه، شێوه‌‌كانی چاره‌‌سه‌‌ركردنیشی ههمان شێوه كۆنه‌‌كانه .تێركردن‌و دانی پاره‌‌یه‌‌كی كاتی به‌‌هه‌‌ژاران كه‌‌ته‌‌نیا بۆ چهند كاتژمێر ده‌‌رد فه‌‌رامۆش دهكرێت. ئێمه پێویستمان به‌‌تیوریزه‌‌كردنی ههموو شێوه‌‌كانی هه‌‌ژارییه‌‌و دهرخستنی نه‌‌خشه‌‌یه‌‌كی گشتی له‌‌جوگرافیای ه��ه‌‌ژاری له‌‌كۆمه‌‌ڵگاكه‌‌ماندا .بۆئهوهی بتوانین بهپێی ههر شێوهیهك له‌‌هه‌‌ژاری چاره‌‌سه‌‌رێك بدۆزینه‌‌وه‌‌و النیكهم كهسهكان لهسهر خاڵی سفری هه‌‌ژارییدا رابگرین‌و نه‌‌هێڵین بكهونه ژێر هێڵی مه‌‌ترسیداری هه‌‌ژارییه‌‌وه.