مندال پاشکۆی رۆژنامه‌ی ده‌ستووره ،تایبه‌ت ب ه رۆژی جیهانی مندااڵن
، 2010/6/2چوارشه‌ممه سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن :ئیدریس عومه‌ر سه‌رپه‌رشتیار :ئه‌یوب که‌ریم به‌ڕیوه‌به‌ری هونه‌ریی :شێرکۆ خانزادی www.destur.net
رۆژانه رۆژنامه‌ی یاری بخوێنه‌ره‌وه
مندااڵن ی ئیشكه‌ر رووبه‌ڕوو ی ده‌ستدرێژ ی سێكس ی ده‌بنه‌وه
تاوه‌كو منداڵ ی ئیشكه‌ر زیادبێت، تاوان ی منداڵ زیادده‌كات
جیابوونهوه ی خێزان مندااڵن باجه‌كه ی ده‌ده‌ن مندااڵن ی گونده‌كان نازانن رۆژ ی جیهان ی مندااڵن چییه
www.destur.net
چوارشه‌ممه2010/6/2 ،
ی منداڵ زیادده‌كات" ــــكه‌ر زیادبێت ،تاوان
ی كوردستان بۆ ده‌ستوور ی منداڵ له‌منداڵپارێز ی پاراستن ـــــــــــــــــــــــه‌ر
کۆنترۆڵکردنی دیاردهی ئیشکردنی منداڵ به‌رپرسیارییه‌تی حکومه‌ت‌و رێکخراوه‌کان‌و خێزانه. فۆتۆگراف :ده‌شتی ئه‌نوه‌ر
كاریگه‌ر ی خراپ به‌جێناهێڵ ێ له‌سه‌ر گه‌ش ه ی ته‌ندروست ی به‌شێوه‌یه‌ك ی گشتی ،له‌سه‌ر گه‌ش ه ی ژی��ری‌‌و جه‌سته‌یی‌‌و الیه‌ن ی ره‌وشتی منداڵه‌كه ،له‌سه‌رو 15ساڵهوه منداڵ بۆی هه‌ی ه ئیش بكات به‌مه‌رجێك ئیش ی مه‌ترسیدار نه‌كات ،كه‌كاریگه‌ر ی خراپ له‌سه‌ر ته‌ندروستی منداڵه‌ك ه به‌شێوه‌یه‌ك ی گشت ی به‌جێبهێڵێت، بۆ نموون ه كۆمه‌ڵێك ئیش هه‌ی ه مه‌ترسیداره ك ه به‌پێ ی یاسا ی كار ی عێراق ی پۆڵێنكراوه كه‌ده‌توانم بڵێم ل ه 200ئیش ب�ه‌ره‌وژووره ،بۆ نموون ه ئیشكردن ی منداڵ له‌یان ه ی خواردنهوه، شوێن ی خواردنهوه كحولیه‌كان ،ئیشكردنی منداڵ له‌كارگ ه ی بلۆكدا ،له‌فه‌رشكردن ی قیردا، ئیشكردن ی منداڵ له‌په‌رشكردن ی ماده‌كانی موبیداتدا بۆ قه‌اڵچۆكردن ی مێروو له‌بواری كشتوكاڵیدا ،ئیشكردن ی منداڵ له‌كانه‌به‌رده‌كاندا ئیشكردن ی منداڵ له‌و شوێنان ه ی ته‌قاندنه‌و‌هی تێدا ده‌كرێت ،ئیشكردن ی منداڵ له‌و شوێن هی كاره‌با ی سر ی فه‌یز ی تێدایه ،له‌و شوێنان هی كه‌ته‌ڕو بڕه‌رو مشار ی كاره‌بای ی تێدایه ،ئه‌مانه‌و كۆمه‌ڵێك ئیش ی ت��ر ی زۆر ك ه له‌یاساكه‌دا پۆڵێنكراوه. ده‌س��ت��وور :بۆچوونێك له‌ناو كلتووری كوردیدا هه‌ی ه ده‌ڵێت تاكه‌كه‌س ده‌بێت هه‌ر له‌منداڵیه‌و‌ه بخرێت ه به‌ر ئیشكردن بۆئهوهی ی بژێنێت ،له‌و ل �ه‌گ �ه‌وره‌ی��دا بتوانێت خ��ۆ باره‌یه‌و‌ه چ ی ده‌ڵێن؟ عه‌ل ی ئیبراهیم :یه‌كێك له‌هۆكاره‌كانی ئیشكردن ی منداڵ ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ كلتووری كۆمه‌ڵگا ،باشترین به‌ڵگه‌ش به‌پێ ی ئه‌و ی منداڵپارێز كردویه‌تی ی رێكخراو مه‌سح ه له‌سه‌ر مندااڵن ی ئیشكه‌ر ،به‌شێك ی زۆر له‌خێزانه‌كان پێویستیان به‌و بڕه پاره‌ی ه نییه ی ده‌كات ،به‌ڵكو ده‌ینێرن ی په‌یدا كه‌منداڵه‌ك ه
ی زووتر هه‌ست به‌لێپرسراوێت ی بكات‌و بۆئه‌و‌ه ی ببه‌ست ێ له‌داهاتوودا، زیاتر پشت به‌خۆ ی خه‌ڵكه‌ك ه ئهوهی ه وا ی زۆر ئیشكردن به‌باوه‌ڕ له‌منداڵه‌ك ه ده‌كات له‌داهاتوودا كه‌سێك بن زۆر زیاتر هه‌ست به‌لێپرسراوێت ی بك هنو زیاتریش پشت به‌خۆیان ببه‌ستن ،له‌راستیدا ئه‌مه بیركردنه‌وه‌یه‌ك ی هه‌ڵه‌یه ،چونك ه ئیشكردن ی هه‌یه ،به‌اڵم له‌ته‌مه‌نێكی راست ه ئه‌م الیه‌ن ه دیاریكراودا ،بۆ نموون ه منداڵێك 10یان 11 یان 15ساڵ بێت كه‌ده‌چێت ه بازاڕه‌و‌ه یان خوار ی دانراوه كه‌منداڵ بێت ئیش بكات، ئه‌و ته‌مه‌ن ه به‌راست ی منداڵ پێویست ی به‌پاراستنه .منداڵ له‌بازاڕێك یان له‌شوێنێكدا كه‌هه‌لومه‌رجی ی له‌خۆی خراپه‌و ناهه‌موار‌ه ناتوانێت پارێزگار ی ببه‌ستێت ،بۆی ه به‌رده‌وام بكات‌و پشت به‌خۆ معه‌رز‌ه تووش ی هه‌ڵ ه ببێت‌و له‌بار‌ه بۆئهوهی ئیستغاللیش بكرێت. ده‌س��ت��وور :ه��ۆك��ار‌ه سه‌ره‌كییه‌كانی په‌نابردن ی م��ن��دااڵن ب��ۆ ئیشكردن بۆچی دهگێڕنهوه؟ عه‌ل ی ئیبراهیم :به‌پێ ی ئه‌و لێكۆڵینهوه ی له‌سه‌ر ئیشكردن ی منداڵ ك��راوه زۆران��� ه هۆكاره رووكه‌شه‌كان (سه‌تحییه‌کان) ،هۆكاره مامناوه‌نده‌كان‌و هۆكاره ریشه‌ییه‌كان هه‌ن. له‌كه‌م شوێندا بینیوم ه ئاماژه بدرێت به‌هۆكاره ریشه‌ییه‌كان ،زۆرجار ئێم ه باس لهوه ده‌كه‌ین ی هۆكارێك ی سه‌ره‌كیی ه بۆ ئیشپێكردنی هه‌ژار منداڵ له‌واڵتان ی خۆمان‌و واڵتان ی رۆژهه‌اڵت‌و به‌گشت ی له‌واڵتان ی تریشدا ،له‌راستیدا باوكێك ی ده‌كه‌یت هه‌ژارییه‌ك هی ه �ه‌ژار‌ه تۆ هاوكار نامێنێت ،به‌س بۆچ ی هه‌ژاره ،چونك ه بێكاره، بۆچ ی بێكاره ،چونك ه هه‌ل ی كار نییه ،هه‌لی ی په‌یكه‌ری ك��ار بۆچ ی نییه ،ل �ه‌ب �ه‌رئ �هوه به‌رهه‌مهێنانت الوازه ،بۆچ ی په‌یكه‌ری
ی داهاتی به‌رهه‌مهێنانت الوازه ،له‌به‌رئه‌و‌ه نه‌ته‌وایه‌تیت كه‌م ه یان به‌شێوه‌یه‌ك ی خراپ به‌كارده‌هێنرێت ،ده‌توانم بڵێم دوو هۆكاری ریشه‌ی ی هه‌ی ه بۆ ئیشپێكردن ی منداڵ ،یه‌كه‌میان ی به‌داهات ی خێزانه‌كانه‌و‌ه هه‌یه ،هه‌تا په‌یوه‌ند داهات ی خێزانه‌كان نزم بێت زیاتر منداڵه‌كانیان ده‌خه‌ن ه به‌ر كاركردن ،بۆچ ی داهات ی خێزانه‌كان ی داهات ی نه‌ته‌وه‌ی ی نزمه نزمه؟ له‌به‌رئه‌و‌ه ی به‌ریان ده‌كه‌وێت له‌و ئاسته‌دا ئه‌و به‌ش ه نیی ه كه‌بژێوییان دابین بكات ،ئینجا یان ئه‌و داهات ه خراپ دابه‌شده‌كرێت یاخود له‌بنچینه‌دا داهات ه نه‌ته‌وه‌ییه‌كه كه‌مه ،دووه‌میشیان ی پ���ێ���ش���ك���ه‌وت���ن��� ت �ه‌ك��ن �ه‌ل��ۆج��ی��ای � ه هه‌میش ه ته‌كنه‌لۆجیا ی ئ���ام���ڕازو ه��ۆك��ار ئیشكردنه ،تاوه‌كو ت���ه‌ك���ن���ه‌ل���ۆج���ی���ا پ���ێ���ش���ب���ك���ه‌وێ���ت ئیشكردن ی منداڵ كه‌مده‌بێته‌و‌ه هه‌میشه پێشكه‌وتن ی ته‌كنه‌لۆجیا رێ��گ��ر‌ه ل �هوهی ی ئامێری كه‌منداڵ ئیشبكات ل �ه‌ب �ه‌رئ �هوه ی لێزان‌و ته‌كنه‌لۆج ی پێویست ی به‌كرێكار ش��اره‌زا (كفو‌و) هه‌ی ه ئه‌م ه یه‌كه‌م ،دووه‌م ی ده‌ست ی كاری هه‌میش ه ته‌كنه‌لۆجیا جێگ ه ی تریش هه‌ن م��رۆڤ ده‌گ��رێ��ت �هوه ،ه��ۆك��ار ی ناوه‌ندین وه‌كو هۆكاری وه‌كو وتمان هۆكار ی داهاته ،ئه‌گه‌ر خێزان خوێندن ك ه وابه‌ست ه ی به‌رزبێت زۆرجار له‌جیات ی ئهوهی داهاته‌ك ه ی بنێرێت ه ب���ازاڕ ب��ۆ ئیشكردن منداڵه‌ك ه ده‌یخات ه به‌رخوێندن‌و به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه. ی كلتووره هۆكارێك ی تریش هه‌ی ه كه‌هۆكار كه‌هه‌لومه‌جێك ی ك��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت��ی‌‌و ئ��اب��ووری
دروس��ت��ی��ك��ردووه ،ئێستا ئ �ه‌و چوارچێوه ماددییه‌ش نه‌ماو‌ه كه‌كابرا ده‌وڵه‌مه‌ندیشه، ی ده‌نێرێت بۆ هه‌ژاریش نییه ،به‌اڵم منداڵه‌ك ه ی تاكه‌كان ئیشكردن ئه‌م ه بووه به‌باوه‌ڕێك له‌ال ی منداڵ كه‌ئیشكردن یارمه‌تیده‌ر‌ه بۆئه‌و‌ه هه‌ست به‌لێپرسراوێت ی بكات‌و پشت به‌خۆیان ببه‌ستن له‌داهاتوودا ،پێویست ه ئه‌م ئاراسته‌یه ئیش ی له‌سه‌ر بكرێت‌و بگۆڕدرێت. ده‌س��ت��وور :باس ی داهات ی گشتیت كرد كه‌ئاست ی داهات ی تاكه‌كه‌سانیش دیاریده‌كات، به‌اڵم داهات ی گشت ی هه‌رێم ی كوردستان وه‌ك زۆرێك له‌كه‌ناڵه‌كانی راگ���هی���ان���دن���ی���ش به‌رواردیان كرد له‌چاو داهات ی گشت ی هه‌ندێ واڵت داه��ات��ێ��ك �ی ب������ه‌رزه ،داه���ات���ی ت��اك��ه‌ك��ه‌س ن��زم �ه‌و مندااڵن ی ئیشكه‌ریش زۆرن؟ ی ئ��ی��ب��راه��ی��م :ئێم ه له‌هه‌رێمی ع �ه‌ل � ی واڵت��� ی عێراقین، ك��وردس��ت��ان واب �ه‌س��ت � ه ی ته‌سدیقی عێراقیش یه‌كێك ه له‌و واڵتان ه ی مافه‌كان ی مندااڵن ی كردووه، رێككه‌وتننام ه یه‌كێك له‌به‌نده‌كان ی رێككه‌وتننامه‌ك ه ده‌ڵێت ی ئه‌و «له‌سه‌ر حكومه‌ت پێویست ه هاوكار ی كه‌ئاستی مندااڵن ه بكات به‌شێوه‌یه‌ك ی ماد ی من ی خێزانه‌كانیان نزمه» ،ئهوهنده بژێو ی مافی ئاگادارم زۆرك�ه‌م ئیشكراو‌ه بۆئه‌و‌ه منداڵ جێبه‌ج ێ بكرێت ،پێویست ه رێكخراوه مه‌ده‌نی‌‌و ناحكومییه‌كان ئیش بكه‌ن فشار ی حكومه‌ت والێبكه‌ن له‌حكومه‌ت بكه‌ن بۆئه‌و‌ه زیاتر هه‌ست ب ه به‌رپرسیارێت ی بكات به‌رامبه‌ر به‌ماف ی منداڵ.
به‌پێی یاسا منداڵ له‌خوار ته‌مه‌نی 15ساڵیهوه بۆ ی نییه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئیش بكات
به‌ند ی ( )13له‌مافه‌كانی مندااڵن مندااڵن ماف ی راده‌ربڕینیان هه‌یه ،ئه‌م مافه‌ش ماف ی ئازاد ی داواكردن ی هه‌موو جۆر‌ه زانیاری‌‌و بیروڕا وه‌رگرتن‌و په‌خشكردن ی به‌ب ێ هیچ سانسۆرێك ده‌گرێته‌وه.
3
ی به‌هۆی من پێموای ه هه‌موو ئه‌و مندااڵن ه ه �ه‌ژاری��ی �هوه ده‌ك �ه‌ون � ه ب����ازاڕاو‌ه حكومه‌ت له‌توانایدا هه‌ی ه بۆ خێزانه‌كانیان موچه‌یه‌ك ی منداڵه‌كانیان له‌بری دابینبكات ،بۆئه‌و‌ه ی بنێردرێن ه بازاڕ بنێردرێن ه به‌رخوێندن. ئهوه ده‌ستوور :كه‌وات ه حكوم هت‌و رێكخراوه‌كانی ی مه‌ده‌نیش كه‌مته‌رخه‌من له‌به‌رامبه‌ر كۆمه‌ڵگ ه كێشه‌كان ی مندااڵندا ،به‌جۆرێك ته‌نها ل ه 6/1دا قس ه له‌سه‌ر منداڵ ده‌كرێت؟ ی ده‌یڵێیت ی كه‌تۆ عه‌ل ی ئیبراهیم :ئهوه ی خۆیه‌تی ،به‌اڵم حه‌زده‌كه‌م شتێكی له‌جێگ ه تربڵێم پێش ئه‌وان راگه‌یاندن الیه‌نێك ی زۆر گرنگه ،راگه‌یاندنه‌كانیش زیاتر له‌بۆنه‌كاندا ئیش له‌سه‌ر منداڵ ده‌كه‌ن ،له‌راستیدا ده‌بێت ی به‌رپرسیارێتی هه‌میش ه ئیش بكه‌ن بۆئه‌و‌ه حكومه‌ت زیاتر بكه‌ن به‌رامبه‌ر به‌مافه‌كانی منداڵ. ده‌س��ت��وور :پێتوانیی ه ئ�ه‌م� ه ئه‌ركی ی فشاری ی بێت ،نه‌ك له‌رێگ ه حكومه‌ت خۆ زۆره‌و‌ه جێبه‌جێ ی بكات؟ ع �ه‌ل � ی ئ��ی��ب��راه��ی��م :ل �ه‌راس��ت��ی��دا ه�ه‌ر ی مافه‌كان ی منداڵدا جێبه‌جێنه‌كردنێك له‌بوار حكومه‌ت لێ ی به‌رپرسه ،ئه‌گه‌ر جێبه‌جێی نه‌كات نابه‌رپرسیاره‌و كه‌مته‌رخه‌میشه ،به‌اڵم به‌شێك له‌و كه‌مته‌رخه‌میه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ خه‌ڵك كه‌رست ی ئه‌و پێشلكارییان ه ناكات‌و بیخات ه به‌رده‌م ی الیه‌ن ه په‌یوه‌نیداره‌كانی ی لێپرسراویتی ی ته‌عزیز حكومه‌ت ،بۆئه‌و‌ه حكومه‌ت بكه‌ن به‌رامبه‌ر به‌مافه‌كان ی مندااڵن. ده‌س��ت��وور :ئ �ه‌و مه‌ترسیان ه چین كه له‌كاردن ی مندااڵن ده‌كه‌وێته‌وه؟ عه‌ل ی ئیبراهیم :كۆمه‌ڵێك مه‌ترس ی زۆر هه‌یه ،یه‌كێك له‌ومه‌ترسیان ه په‌یوه‌ندییه‌كی به‌هێز هه‌ی ه له‌نێوان ئیشكردن ی منداڵ‌و الدان � ی منداڵ‌و تاوان ی منداڵدا ،به‌پێ ی ئه‌و ی كراوه تاوه‌كو منداڵ ی ئیشكه‌ر لێكۆڵینه‌وان ه ی منداڵ زیادده‌كات. زیادبێت تاوان ی (جریمه) ی تیاده‌كات ی كار هه‌میش ه بازاڕو ئه‌و ناوهنده شوێنێك ی ئارام‌و ئاسایش نییه ،موعه‌ره‌ز‌ه بۆ ی ئینڤۆلڤ بكات بۆ شت ه خراپه‌كان، ئ�هوه ی منداڵ ئیستغالل زیاتر موعه‌ره‌ز‌ه بۆئه‌و‌ه بكرێت ،سلوك ی ناكۆمه‌اڵیه‌ت ی وه‌ربگرێت، له‌الیه‌ك ی تریشه‌و‌ه ئیش ه قورسه‌كان كاریگه‌ری ی منداڵ له‌ڕووی ی هه‌ی ه له‌سه‌ر گه‌ش ه راسته‌خۆ كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و ده‌روونی‌‌و جه‌سته‌ییه‌وه ،هه‌روه‌ها ئیشكردن مندااڵن بێبه‌ش ده‌كات له‌مافه‌كانیان. ده‌س��ت��وور :ئیشكردن هۆكارێك ه بۆ ی منداڵ له‌خوێندن؟ دووركه‌وتنه‌و‌ه ع �ه‌ل � ی ئ��ی��ب��راه��ی��م :ب �ه‌دڵ��ن��ی��ای��ی �هوه، په‌یوه‌ندییه‌ك ی به‌هێز هه‌ی ه له‌نێوان ئیشكردن‌و ی خوێندن ی منداڵ خوێندندا هه‌تا رێ���ژ‌ه زیادبكات ،ئیشكردن ی منداڵ كه‌مده‌كات، به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه. ده‌ستوور :چۆن ده‌توانرێت كۆنترۆڵی ك��ارك��ردن�� ی م���ن���دااڵن ب��ك��رێ��ت؟ ئ �ه‌رك �ی رێكخراوه‌كان‌و حكومه‌ت له‌مه‌دا چییه؟ عه‌ل ی ئیبراهیم :كۆنترۆڵكردن ی دیاردهی ئیشكردن ی منداڵ به‌رپرسیارێت ی هه‌موو كه‌سێك ه له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌دا ،به‌رپرسیارێتی ح��ك��وم�ه‌ت�ه ،به‌رپرسیارێت ی رێ��ك��خ��راوه، به‌رپرسیارێت ی خێزانه.
2
www.destur.net
چوارشه‌ممه2010/6/2 ،
ی ئیشكه‌ر رووبه‌ڕوو مندااڵن ی ئیشــــ ی "تاوه‌كو منداڵ عه‌لی ئیبراهیم سه‌رپه‌رشتیاری سێكتـــــــــــــــــــــــ ی ده‌بنه‌وه ی سێكس ده‌ستدرێژ ی ی ئیشكه‌ر 4بۆ 5منداڵیان رووبه‌ڕوو ل ه 100منداڵ ی ده‌بنه‌وه ی سێكس ده‌ستدرێژ ئه‌یوب كه‌ریم له‌سلێمانی
ی منداڵه‌ك ه كه‌متر بێت ״هه‌تاوه‌كو ته‌مه‌ن ی ده‌ستدرێژیه‌كه زیاتر ده‌بێت״ رێژه فۆتۆگراف :ده‌شتی ئه‌نوه‌ر
״ده‌ستدرێژ ی سێكس ی ته‌نها لهگهورهكانهوه بۆ منداڵه‌كان نییه، به‌ڵكو له‌الیه‌ن منداڵه‌و‌ه بۆ منداڵیش ئه‌نجامده‌درێت״
ی چ��االك��وان��ان�ی ب���واری مافه‌كان م���ن���دااڵن ئ��اش��ك��رای��ده‌ك��ه‌ن ل ه 100منداڵ 4بۆ 5مندااڵنی ئیشكه‌ر رووب �ه‌ڕووی ده‌ستدرێژی سێکسی ده‌بنه‌وه له‌الیه‌ن گهورهكانهوه، ی ئ��ام��اژه ب���ه‌وه‌ش���ده‌ده‌ن به‌هۆ هه‌ستیاری حاڵه‌ته‌كانه‌وه له‌الیه‌ن م���ن���دااڵن‌و خ��ێ��زان �ه‌ك��ان��ی��ان �ه‌و ه حاڵه‌ته‌كان ده‌شاردرێنه‌وه. (ن،ر،م) منداڵێكی ته‌مه‌ن 17 ی ساڵه‌و چه‌ند جارێك رووب �ه‌ڕوو ده‌ستدرێژی سێكسی بووه‌ته‌وه، به‌جۆرێك وای لێهاتووه راهاتوو ه له‌سه‌ر ئه‌و كاره. ی (ن) له‌ڕێگه‌ی سه‌نته‌رێك ت��ای��ب �ه‌ت ب �ه‌م��ن��دااڵن �ی ئیشكه‌ر كێشه‌كه‌ی ده‌خاته‌ڕوو بۆئهوهی هه‌وڵی چاره‌سه‌ركردنی بۆ بده‌ن. (ن) ده‌ڵ��ێ��ت «ه�ه‌رچ�ه‌ن��د ه قورس بوو تێكه‌اڵوی‌‌و په‌یوه‌ندی ی پ��چ��ران ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئ��ه‌و كه‌سانه كه‌هه‌ڵیانده‌خه‌ڵه‌تاندم ،ئێستاش له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دان كه‌وه‌ك جاران په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵ ببه‌ستمه‌وه«. ی (پ ،ا ،ا) 16س��اڵ ،كار سیدی فرۆشتنی ك��ردووه له‌ناو ب��ازاڕدا وازی له‌خوێندن هێناوه، ئ��ام��اژه ب���هوه ده‌دات ج��ارێ��ك رووبه‌ڕووی ده‌ستدرێژی بووه‌ته‌و ه له‌الیه‌ن كه‌سێكی گه‌وره‌وه ،به‌اڵم خۆی رزگاركردووه. ی (پ) به‌مشێوه‌یه چیرۆكه‌كه خ���ۆی ده‌گ��ێ��ڕێ��ت��هوه «رۆژێ���ك هه‌ستمكرد كه‌سێكی گه‌وره له‌بازاڕ ی دوام��ك�ه‌وت��ووه تا گه‌یشتمه ال پاسه‌كانی توی مه‌لیك ،ئه‌ویش ی هاته ناو پاسه‌كه‌وه ،به به‌رچاو سه‌رنشینی ناو پاسه‌كه‌وه هێرشم ك��رده‌س�ه‌ر كابراو قسه‌ی توندم به‌رامبه‌ری كرد ،ئه‌ویش به‌په‌ل ه پاسه‌كه‌ی به‌جێهێشت». (ه���ـ)ی ت �ه‌م �ه‌ن 14ساڵیش ی جارێك رووب���ه‌ڕووی ده‌ستدرێژ ب���ووه‌ت���هوه ،به‌مشێوه‌یه باس
ی ل�ه‌رووداوه‌ك�ه ده‌ك��ات «چوومه دوكانێك س�ه‌ع��ات فرۆشتنه‌وه سه‌عاتێك بكڕم، ی خ���اوه‌ن دوك��ان�ه‌ك�ه قسه‌ی ج��ۆراوج��ۆر ده‌ك���رد ب �ه‌رام��ب �ه‌رم ،منیش تێگه‌یشتم له‌مه‌به‌ستی ،پێم وت دیمه‌وه بۆ الت ،خێرا براكانم‌و زاواكه‌مانم به‌ته‌له‌فون ئاگاداركرد ه��ات �ن‌و ك��اب��رای��ان ب���ردو خێزانه‌كه‌یمان ئاگاداركرده‌وه». ی ع �ه‌ل �ی ئیبراهیم س�ه‌رپ�ه‌رش��ت��ی��ار ی سێكته‌ری پاراستنی منداڵ له‌منداڵپارێز كوردستان له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی «ده‌س��ت��درێ��ژی سێكسی بۆ سه‌رمندااڵن له‌الیه‌ن گهورهكانهوه نه‌بووه‌ته دی��ارده، به‌اڵم كێشه‌یه». عه‌لی وتی «حاڵه‌ت هه‌بووه منداڵ ته‌مه‌نی له‌خوار 15ساڵهوه ب��ووه ،له‌ناو بازاڕدا ئیشی كردووه له‌الیه‌ن گهورهكانهوه ت �ه‌ح �ه‌رووش �ی پ��ێ��ك��راوه ،ده‌ستدرێژیش كراوه‌ته‌سه‌ری». سه‌رپه‌رشتیاری سێكته‌ری پاراستنی منداڵ له‌منداڵپارێزی كوردستان ئاماژه‌ی ب �ه‌وه‌دا ئامارێكی ورد له‌به‌رده‌ستدا نییه چه‌ند منداڵ له‌و مندااڵنه‌ی له‌بازاڕدا ئیش ده‌كه‌ن رووبه‌ڕووی ده‌ستدرێژی بونه‌ته‌وه، وتی «ده‌توانین بڵێین له 100منداڵ 4بۆ 5حاڵه‌تی ده‌ستدرێژی تێبكه‌وێت ،چونكه حاڵه‌تێكی هه‌ستیاره ده‌شێ زۆر بێت ،به‌اڵم زیاتر ده‌شاردرێته‌وه هه‌م له‌الی منداڵه‌كه‌و هه‌م له‌الیه‌ن خێزانه‌كانیشیانه‌وه». میران عومه‌ر توێژه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی له‌ناوه‌ندی پشوو كه‌تایبه‌ت به‌مندااڵنی ئیشكه‌ره له‌سلێمانی ،سه‌ر به‌رێكخراوی (س��ت��ێ��پ)ه ك �ه ل��ه‌الی��ه‌ن خ��ێ��رخ��وازان�ی ی ب�ه‌ری��ت��ان��ی��اوه ه��اوك��اری ده‌ك��رێ��ن ،وت «حاڵه‌تێكی ده‌ستدرێژی سێكسی هاتووه‌ت ه الی من ،هه‌رچه‌نده من تازه هاتوومه‌ته ئه‌م ناوهنده». توێژه‌ره‌كه‌ی ناوه‌ندی پشوو ئاماژه ی ب�������ه‌وه‌ده‌دات ده‌س���ت���درێ���ژی سێكس نه‌بووه‌ته دی��ارده ،وتی «ئ�ه‌م حاڵه‌تانه ته‌نها لهگهورهكانهوه بۆ منداڵه‌كان نییه، به‌ڵكو ل �ه‌الی �ه‌ن م��ن��داڵ�هوه ب��ۆ منداڵیش ئه‌نجامده‌درێت ،حاڵه‌تی واش روویداوه». ع �ه‌ل �ی وت���ی «ه��ه‌ت��اوه‌ك��و ته‌مه‌نی منداڵه‌كه كه‌متر بێت رێژه‌ی ده‌ستدرێژیه‌كه زیاتر ده‌بێت ،چونكه منداڵه‌كه ئه‌گه‌ر ته‌مه‌نی تۆزێك گه‌وره‌تر بێت تاڕاده‌یه‌ك ده‌توانێت به‌رگری له‌خۆی بكات».
سازدانی :ده‌ستوور
عه‌ل ی ئیبراهیم سه‌رپه‌رشتیار ی سێكته‌ر ی پاراستنی منداڵ له‌منداڵپارێز ی كوردستان له‌چاوپێكه‌وتنێك ی ده‌ستووردا ،ئاماژه ی به‌وه‌دا حكومه‌ت ی هه‌رێم‌و رێكخراوه ناحكومییه‌كان كه‌مته‌رخه‌من له‌به‌رامبه‌ر كه‌مكردنه‌وه‌و كۆنترۆڵكردن ی ئیشكردن ی مندااڵندا. عه‌ل ی وت ی «به‌شێك ی زۆر له‌خێزانه‌كان پێویستیان به‌و بڕه پاره‌ی ه نیی ه كه‌منداڵه‌ك ه ی په‌یدا ی ده‌كات».
ده‌ستوور :منداڵ ی ئیشكه‌ر كێیه؟ عه‌ل ی ئیبراهیم :منداڵ ی ئیشكه‌ر كۆمه‌ڵێك ی زۆر له‌خۆده‌گرێت ،به‌شێوه‌یه‌كی پێناس ه گشت ی منداڵ ی ئیشكه‌ر ئه‌و مندااڵنه‌ن كه‌ده‌چنه بازاڕاو‌ه به‌شێوه‌یه‌ك ی رێكخراو یان نا رێكخراو ئیشده‌كه‌ن له‌بازاڕدا به‌رامبه‌ر بڕێك پاره، جوهدێك سه‌رف ده‌كه‌ن. ده‌ستوور :ئایا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك نابێت منداڵ كاربكات؟ یاخود منداڵ ده‌بێت چ جۆر‌ه كارێك بكات؟ ته‌مه‌ن ی كاركردن ك هی ده‌ستپێده‌كات؟ عه‌ل ی ئیبراهیم :ئه‌و دروشم ه هه‌ی ه كه‌ئیش بۆ ئه‌وه‌ده‌كرێت ئیشكردن ی منداڵ بنبڕ بكرێت، یان سنوور ی بۆ دابنرێت ،ئه‌و حاڵه‌ته‌ش به‌پێی هه‌لومه‌رج‌و جیاواز ی بار ی ئابووری‌‌و كۆمه‌اڵیه‌تی له‌واڵتێكه‌و‌ه بۆ واڵتێك ی تر ده‌گۆڕێت ،به‌اڵم له‌راستیدا وه‌كو یاسا نێوده‌وڵه‌تییه‌كان وه‌كو یاسا ناوخۆییه‌كانیش له‌هیچ شوێنێك ی دنیادا نه‌مبینیو‌ه رێگ ه به‌ئیشكردن ی منداڵ بدرێت ل �ه‌خ��وار ته‌مه‌ن ی 18س��اڵ��هوه ،به‌پێ ی ئه‌و رێككه‌وتن ه جیهانیی ه ی له‌مافه‌كان ی منداڵدا هه‌یه، به‌اڵم له‌هه‌ر واڵتێكدا ساڵێك ی تایبه‌ت هه‌ی ه بۆ ئیشكردن كه‌نزمترین ساڵ ی ئیشكردنه(سن ادن ی العمل) له‌هه‌ند ێ واڵتدا 12ساڵه ،له‌هه‌ندێ واڵت��دا 14ساڵ ه له‌هه‌ندێكتریان 15بۆ 16 ساڵ ه له‌كوردستاندا كه‌وابه‌ست ه ی یاسا ی كاری عێراقیی ه منداڵ له‌خوار ته‌مه‌ن ی 15ساڵیهوه بۆی نیی ه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئیشبكات ،له‌ده‌ره‌و‌هی چوارچێوه ی خێزاندا ،بۆ ی هه‌ی ه ئیش بكات له‌چوارچێو‌ه ی خێزاندا بۆ نموون ه له‌گه‌ڵ باوكی، دایكی ،خاڵی ،مام ی بۆ نموون ه باوكه‌ك ه ئیشێك ده‌ك��ات منداڵه‌ك ه ئیشێك ی ئاسان ده‌ك��ات كه‌جوهدێك ی كه‌م سه‌رف ده‌كات ،ئه‌و ئیش هی ده‌یكات رێگر نابێت له‌به‌رده‌م خوێندنیدا،
به‌ند ی ( )3له‌مافه‌كانی مندااڵن له‌هه‌موو لێپێچینه‌وه‌یه‌كدا كه‌په‌یوه‌ندییان به‌مندااڵنه‌و‌ه هه‌یه ،ئیتر دامه‌زراوه‌كان ی چاودێر ی كۆمه‌اڵیه‌ت ی گشتی یان تایبه‌تی، یان دادگاكان یان ده‌سه‌اڵت ه كارگێڕییه‌كان یان ده‌زگاكانی یاسادانان ،پێیان هه‌ستا بن ،به‌رژه‌وه‌ندییه بااڵكان ی مندااڵن له‌به‌رچاو ده‌گیرێت.
www.destur.net
چوارشه‌ممه2010/6/2 ،
5
ی بۆ مندااڵنه״ ی شێر ״بودجه‌ی وه‌زاره‌ت پشك
ی كاروكاروباری كۆمه‌اڵیه‌تی بۆ ده‌ستوور ئاسۆس نه‌جیب وه‌زیر
سازدانی :فه‌رهاد قادر
منداالن له‌ناو خۆڵ‌و خاشاکدا به‌دوای بژێوی ژیاندا ده‌گه‌ڕێن فۆتۆگراف :ناسیح عه‌لی خه‌یات
وه‌زیر ی كاروبار ی كۆمه‌اڵیه‌تی له‌دیمانه‌یه‌ك ی ده‌ستووردا ئاماژه به‌وه‌ده‌كات له‌وه‌زاره‌ته‌كه‌یدا كه‌موكوڕ ی هه‌بووه له‌كاركردن له‌سه‌ر مندااڵن ،ئاماژه‌ی به‌وه‌دا ئێستا چه‌ندین جۆر فۆرم بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌و داتایان ه دروستكراوه له‌سه‌ر كێشه‌كان ی مندااڵن ،وت ی «بوونی ئه‌و فۆرمانه‌ش واتای ئهوهی ه كه‌موكوڕی هه‌یه». ئاسۆس نه‌جیب وتی «یه‌كێك له‌ئه‌وله‌ویات ی كاره‌كانمان الیه‌نی مندااڵنه ،لیژنه ی پاراستن ی مندااڵن ی وه‌زاره‌ت ی كاروكاروباری كۆمه‌اڵیه‌تیمان كارا كردووه‌ته‌وه ،به‌مه‌به‌ست ی پاراستنی مافه‌كان ی مندااڵن».
ی ده‌س���ت���وور :وه‌زاره‌ت������ی ك���اروب���ار ك��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت�ی چ��ۆن ك��ار ل �ه‌س �ه‌ر كێشه‌و ی گرفته‌كانی مندااڵن ده‌كات؟ به‌رنامه‌و پالن كاركردنتان له‌سه‌ر مندااڵن چۆنه؟ ی ئاسۆس نه‌جیب :یه‌كێك له‌ئه‌وله‌ویات ی كاره‌كانمان الیه‌نی مندااڵنه( ،لیژنه ی وه‌زاره‌ت����ی ك��ارو پاراستنی م��ن��دااڵن) ی كۆمه‌اڵیه‌تیمان كارا كردووه‌ته‌وه، كاروبار به‌مه‌به‌ستی پاراستنی مافه‌كانی مندااڵن. ی پالنی زۆر تۆكمه‌شمان هه‌یه بۆ ب��وار مندااڵن ،له‌وانه :كردنه‌وه‌ی ( )14سه‌نته‌ر بۆ تواناكانی مندااڵن به‌گشتی له‌شاری سلێمانی، ی تایبه‌ت ئه‌م سه‌نته‌ران ه له‌سه‌رجه‌م بواره‌كان ی به‌مندااڵندا كارده‌ك هنو بره‌و به‌توانه‌كان منداڵی كورد ده‌ده‌ن له‌بواره‌كانی (مۆزیك‌و ی وێنه‌كێشان‌و خولی كۆمپیوته‌ر‌و فێربوون زمان‌و چه‌ندین بواری ت��ردا)و به‌شێك له‌و سه‌نته‌رانه ت���ه‌واوك���راون‌و به‌شێكیشیان له‌بواری جێبه‌جێكردندان. ی ده‌س��ت��وور :یه‌كێك ل��ه‌و ره‌خنانه ی ی كۆمه‌اڵیه‌ت ی وه‌زاره‌تی كاروبار رووبه‌ڕوو ده‌كرێته‌وه ئه‌وه‌یه گرنگی ناده‌ن به‌بارودۆخ‌و قسه‌كردن له‌سه‌ر مندااڵن هۆكاری ئه‌م ه بۆچی دهگێڕنهوه؟ ی ئ�����اس�����ۆس ن����ه‌ج����ی����ب :م������اوه ی ی من له‌پۆستی وه‌زی��ر ده‌ستبه‌كاربوون كاروكاروباری كۆمه‌اڵیه‌تیدا زۆر نییه‌‌و من ی وه‌ك خ��ۆم گرنگی زۆر ده‌ده‌م به‌بوار ی مندااڵن‌و له‌ئاینده‌شدا پڕۆژه‌كانمان شاهید ئ���ه‌وه‌ده‌ده‌ن ،ئه‌وه‌شمان بیرنه‌چێت هه‌ر ی وه‌زیرێك پالنی خۆی هه‌ی ه بۆ به‌ڕێوه‌چوون كاره‌كانی‌‌و تێڕوانینه‌كانیش وه‌ك یه‌كنین‌و له‌كه‌سێكه‌وه بۆ كه‌سێكی تر جیاوازه.
ده‌ستوور :تائێستا بۆ قسه‌كردن ی دات��ا ل�ه‌س�ه‌ر م��ن��دااڵن‌و وه‌رگ��رت��ن� ی مندااڵن پشت به‌رێكخراوه‌كانی بوار ی ده‌ب �ه‌س��ت��رێ��ت وه‌ك ل���ه‌وه‌زاره‌ت��� ی ئه‌م ه ك���اروب���اری ك��ۆم��ه‌اڵی��ه‌ت�� ی نیی ه له‌وه‌زاره‌ته‌كه‌تدا؟ كه‌موكوڕ تائێستا هیچ لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كتان ی مندااڵندا كردووه؟ له‌بوار ئ��اس��ۆس ن �ه‌ج��ی��ب :چه‌ندین ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رای �ه‌ت��ی��م��ان ه �هی �ه ل�ه‌و ی داتا ب��واره‌دا‌و كار بۆ كۆكردنه‌وه ی له‌سه‌ر مندااڵنی ئیشكه‌ر‌و مندااڵن ی تر ك�ه‌م��ئ�ه‌ن��دام‌و چه‌ندین ت��وێ��ژ
ئاسۆس نه‌جیب :ده‌بێت بزانین چه‌ندین هۆكار له‌پشت ئ�ه‌و رێژه ی ئیشكه‌ره‌و‌ه هه‌ی ه زۆره‌ی منداڵ له‌هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان��دا ،ل�ه‌وان�ه، ی باری ئابووری‌‌و سیاسی‌‌و بارودۆخ ن��اوچ �ه‌ك �ه ،به‌شێكی زۆری ئه‌و ی منداڵه ئیشكه‌رانه له‌ناوچه‌كان خوار‌و ناوه‌ڕاستی عێراقه‌وه له‌گه‌ڵ خێزانه‌كانیاندا هاتوونه‌ته هه‌رێمه‌كه‌‌و لێره كارده‌كه‌ن جا به‌هه‌ر هۆیه‌كه‌و‌ه ی ی ئه‌و بڕه هاوكارییه بێت ،پێدان ده‌درێ��ت به‌چاودێری خێزان ته‌نها ( )30ه��ه‌زار دی��ن��اره‌‌و زۆر كه‌مه،
ئه‌و بڕه هاوكارییه ی ده‌درێت به‌چاودێر ی خێزان ته‌نها ( )30هه‌زار دیناره‌‌و زۆر كه‌مه ،ئه‌وه‌ش هۆكارێك ه بۆ كاركردنی مندااڵنی ئه‌و خێزانانه ده‌ك���هنو چه‌ندین ج��ۆر ف��ۆرم بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌و داتایانه دروستكراوه، بوونی ئه‌و فۆرمانه‌ش واتای ئهوهی ه ی هه‌یه ،به‌اڵم هه‌وڵدانیش كه‌موكوڕ به‌رده‌وامه. ده‌س��ت��وور :ئاماره‌كان ئاماژه ی ی م��ن��داڵ � ب���ه‌ڕێ���ژه‌ی���ه‌ك���ی زۆر ی ی ئامارێك ئیشكه‌ر ده‌ده‌ن (به‌پێ ی كوردستان رێكخراوی منداڵپارێز ی 15ه��ه‌زار منداڵی ئیشكه‌ر نزیكه ی له‌كوردستاندا هه‌یه) ئه‌و رێژه زۆره منداڵی ئیشكه‌ر به‌رئه‌نجامی چییه؟
ی ئ��ه‌وه‌ش هۆكارێكه بۆ كاركردن م��ن��دااڵن �ی ئ���ه‌و خ��ێ��زان��ان �ه ،وه‌ك ی ئه‌وه‌داین وه‌زاره‌ته‌كه‌مان له‌هه‌وڵ ئه‌و هاوكاریی ه زیادبكرێت. ی ده‌س���ت���وور :ب �ه‌پ��ێ �ی ی��اس��ا كاركردنی عێراقی ،كاركردنی منداڵی ی ق��ه‌ده‌غ��ه‌ك��ردووه به‌تایبه‌ت ك��ار قورس بۆ مندااڵن ،به‌اڵم رۆژانه ب ه ی به‌رچاوی هه‌موو خه‌ڵك‌و وه‌زاره‌ت ی كۆمه‌اڵیه‌تیشه‌وه هه‌زاران كاروبار منداڵ له‌شه‌قام‌و بازاڕه‌كان كارده‌كه‌ن چ��ۆن ه���ه‌وڵ���ده‌ده‌ن ئ��ه‌م یاسای ه
به‌ندی ( )20له‌مافه‌كانی مندااڵن ئه‌و منداڵه‌ی به‌شێوه‌یه‌كی كات ی یان هه‌میشه‌ی ی ژینگه ی خێزانی ل ێ زه‌وتده‌كرێ ،یان ل ه پێناو ی به‌رژه‌وه‌ند ی خۆیدا رێی پێنادرێت له‌و ژینگه‌یه‌دا بمێنێ ،ماف ی هه‌ی ه له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌و‌ه پاراستن ی تایبه‌ت ی هه‌بێت‌و كۆمه‌ك بكرێت.
ێ بكه‌ن؟ جێبه‌ج ئاسۆس نه‌جیب :له‌ئێستادا له‌گه ڵ ی حكومه‌تی هه‌رێم وه‌زاره‌ت�����ی ن��اوخ��ۆ ی ی لیژنه ته‌نسیقمان هه‌ی ه بۆ دروستكردن ی ه��اوب�ه‌ش بۆ لێكۆڵینهوه له‌هۆكاره‌كان ئیشكردنی ئ�ه‌و مندااڵنه ،چونكه ئه‌گه‌ر ئه‌و منداڵه‌ی كارده‌كات بێ النه بێت ئێم ه ی ده‌یبه‌ینه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كارو ده‌سته‌به‌ر كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و له‌وێ چاودێری ده‌كه‌ین ،ئه‌گه‌ر ل�ه‌الی�ه‌ن كه‌سوكاریانه‌و‌ه بنێردرێنه به‌ر ی كۆمه‌اڵیه‌تیمان هه‌ی ه ئیشكردن ،توێژه‌ر ب�ه‌دواداچ��وون ده‌ك��ات بۆ هۆكاره‌كانی ئه‌و كێشه‌یه‌‌و هه‌وڵدان بۆ چاره‌سه‌ركردنی. ی ده‌ستوور :له‌و بودجه‌یه‌ی وه‌زاره‌ت�� ی مندااڵن ی چه‌ندی بۆ بوار ی كۆمه‌اڵت كاروبار ته‌رخانكراوه؟ ئاسۆس نه‌جیب :به‌دیاریكراوی نازانرێت ی دارایی دانه‌به‌زێت ،به‌اڵم چه‌ند‌ه تا ته‌علیم ی ی كۆمه‌اڵیه‌تی پشك وه‌زاره‌تی كاروكاروبار شێر بۆ ئه‌و بواره داده‌نێ‌و گرنگی زۆر به‌و بواره ده‌ده‌ین. ده‌س����ت����وور :ه��ی��چ پ��رۆژه‌ی��ه‌ك��ت��ان ل��ه‌ب��ه‌رده‌س��ت��دای�� ه ب���ۆ ك��ه‌م��ك��ردن��ه‌وه‌و ی ئیشكه‌ر؟ كۆنترۆڵكردنی مندااڵن ئ��اس��ۆس ن�ه‌ج��ی��ب :وه‌زاره‌ت�����ی ك��ارو ی ی كۆمه‌اڵیه‌تی به‌هاوكاری منداڵپارێز كاروبار ی ك��وردس��ت��ان ل �ه‌ه �ه‌وڵ �ی ئ��ام��اده‌ك��ردن��ـ � ی ئیشكه‌ر‌و فۆرمێكین تایبه‌ت به‌مندااڵن ی وه‌رگرتنی داتایه‌ك له‌سه‌ر ئه‌و مندااڵنه ی له‌سه‌ر شه‌قامه‌كانن‌و ئیش ده‌ك �ه‌ن ،دوا ی كۆكردنه‌وه‌ی داتایی ته‌واو هه‌وڵی كاركـردن وردی بۆ ده‌ده‌ین.
4
www.destur.net
چوارشه‌ممه2010/6/2 ،
ی وه‌رگرتوو ه ״رێكخراو هه‌ی ه ده‌یان هه‌زار دۆالر ی كاركردن بۆ منداڵ ،به‌اڵم بۆ به‌رژه‌وه‌ندییه به‌ناو ی خۆیان‌و حیزبه‌كان به‌كارهێنراون״ تایبه‌تییه‌كان ی مندااڵنی عێراق بۆ ده‌ستوور ی به‌رگری له‌مافه‌كان ی سه‌نته‌ر ئازاد ئه‌حمه‌د به‌رپرس سازدانی :سه‌روه‌ر كه‌ریم
ئازاد ئه‌حمه‌د به‌رپرس ی سه‌نته‌ری به‌رگری له‌مافه‌كان ی مندااڵن ی عێراق ئاماژه به‌و‌ه ده‌دات كه‌مندااڵن ی عێراق به‌بارودۆخێك ی خراپدا تێپه‌ڕده‌بن‌و زۆربه ی قوربانییه‌كان ی عێراق منداڵن ،له‌كاتێكدا چه‌ندین رێكخراو ی تایبه‌ت به‌مافه‌كان ی مندااڵن هه‌ن، رێكخراو هه‌ی ه ده‌یان هه‌زار دۆالر ی وه‌رگرتووه به‌ناو ی كاركردن بۆ منداڵ ،به‌اڵم بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی ه تایبه‌تییه‌كان ی خۆیان‌و حیزبه‌كان به‌كارهێنراون. به‌رپرسی سه‌نته‌ری به‌رگر ی له‌مافه‌كان ی مندااڵن ی عێراق وتی "چه‌ندان باندو مافیا هه‌یه مندااڵن له‌كار ی له‌شفرۆشی‌‌و ده‌ستدرێژ ی سێكسی به‌كارده‌هێنن".
ده‌ستوور :چه‌ند ساڵێكه قس ه له‌سه‌ر م��اف�ه‌ك��ان�ی م��ن��دااڵن ده‌ك��رێ��ت ،چه‌ندین رێكخراوی تایبه‌ت به‌مندااڵن له‌عێراقدا هه‌یه، ی گشتی ره‌وشی مندااڵن له‌عێراق به‌شێوه‌یه‌ك چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنی؟ ی ئ��ازاد ئه‌حمه‌د :به‌شێوه‌یه‌كی گشت ئه‌گه‌ر باس له‌بارودۆخی مندااڵنی عێراق ی بكه‌ین ،ده‌توانین بڵێین زۆر خراپه له‌ڕوو ی مافه‌كانیان‌و به‌كارهێنانی توندوتیژ به‌رامبه‌ر به‌مندااڵن ،وه‌ك لێدانی جه‌سته‌یی‌‌و ئازاردانی ده‌روونی‌‌و ده‌ستدرێژی سێكسی‌‌و ی به‌كارهێنانیان له‌بواری چه‌كداری ،به‌پێ ی ئ��ام��ارێ��ك ك �ه له‌عێراقدا هه‌یه ل��ه %20 قوربانییه‌كانی تیرۆرو كوشتن‌و ته‌قینه‌وه‌كان ی ژن��ان‌و مندااڵنن ،ل��ێ��ره‌دا م��ن��دااڵن پشك شێریان به‌ركه‌وتووه ،له‌ئه‌نجامی ئه‌م دۆخ ه ی ی ئیشكه‌ر هه‌یه ،به‌شێك مندااڵنێكی زۆر تری گرفته‌كانی مندااڵن ئهوهی ه كه‌مندااڵن له‌خوێندن داده‌بڕێن ،به‌پێی ئامارێك كه‌هه‌ی ه ی خه‌ڵكی عێراق نه‌خوێنده‌واره، ئێستا له %30 دیسانه‌وه به‌شی زۆری ئه‌م رێژه‌یه مندااڵنن، چونكه هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه داده‌بڕێن له‌خوێندن
ل �ه‌ب �ه‌ر ئ���هوهی ره‌وش���ی خێزانه‌كان زۆر ی ئێستا له‌عێراقدا خراپه ،له‌و ته‌قینه‌وانه رووده‌دات ،بیهێنه ب �ه‌رچ��اوی خ��ۆت ئه‌و ی گۆمی خوێن‌و پارچ ه مندااڵنه‌ی كه‌دیمه‌ن پارچه‌بوونی م��رۆڤ ده‌بینن ،له‌بیری ئه‌و مندااڵن ه چ شتێك بۆ داهاتوو جێگیر ده‌بێت، ی نه‌وه‌یه‌ك به‌رهه‌مدێت كه‌الی ئه‌وان ه به‌ها ی ی سێكس مرۆڤبوون كه‌مده‌بێت ،ده‌ستدرێژ بۆ س �ه‌ر منداڵی ك��وڕو كچ به‌شێوه‌یه‌ك ه ی ی بكات ،ناوچه كه‌مرۆڤ ناتوانێ وێنا به‌تاوین له‌به‌غداد ئه‌گه‌ر كه‌سێك بچێت ی ده‌بینێ كه‌مندااڵن چ ره‌وشێكی كاره‌ساتبار ی هه‌یه ،چۆن به‌كاریان ده‌هێنن له‌بانده‌كان له‌شفرۆشی‌‌و دزی���دا ،ئێم ه حاڵه‌تێكمان ی 11 ی كچ له‌به‌رده‌ستدابوو ئه‌ویش منداڵێك سااڵن كه‌ده‌ستدرێژی سێكسی كرابووه سه‌رو ی ی پڕ كرابوو هه‌روه‌ها منداڵێكی كوڕ سك ی كرابووه سه‌ر، 13سااڵنیش ده‌ستدرێژ كه‌یسه‌ك ه كه‌وت ه الی ئێمه‌و چاره‌سه‌رمان ی بچوك ه له‌و كرد ،ئهوه ته‌نها دوو نموونه ی كێشه گه‌ورانه‌ی ك ه له‌عێراقدا رووب �ه‌ڕوو مندااڵن ده‌بێته‌وه.
چه‌ندان باندو مافیا هه‌ی ه مندااڵن له‌كار ی له‌شفرۆشی‌‌و ده‌ستدرێژ ی سێكسی به‌كارده‌هێنن
مندااڵن داوای مافه‌کانیان ده‌که‌ن فۆتۆگراف :عومه‌ر فه‌تاح
ده‌س��ت��وور :ل�ه‌ب�ه‌رام��ب�ه‌ر ئ �ه‌و هه‌موو ی ك��ێ��ش �هی �هی ب��اس��ت��ك��رد ،ه�ه‌س��ت��ن��اك�ه رێكخراوه‌كان كه‌مته‌رخه‌من له‌ئاست ئه‌و ی مندااڵن ی ك��ه‌رووب��ه‌ڕوو هه‌موو كێشه‌یه بووه‌ته‌وه؟ ئازاد ئه‌حمه‌د :به‌بڕوای من دوو جۆر ی رێكخراو هه‌ی ه كه‌یه‌كێكیان به‌دڵسۆز ك��ار ده‌ك��هنو خزمه‌ت به‌مندااڵن ده‌ك �ه‌ن، توانیویان ه شتێك بۆ مافه‌كانی مندااڵن بكه‌ن ،ئه‌م رێكخراوانه توانیویانه هه‌نگاوێك بنێن بۆمافه‌كانی مندااڵن ،جۆری دووه‌میان ل���ه‌و رێ��ك��خ��راوان � ه ل �ه‌ئ �ه‌ن��ج��ام �ی ئ �ه‌و دۆخ�����ه ل���ه‌الی���ه‌ن حیزبه‌كانه‌و‌ه یان له‌الیه‌ن كه‌سانێكه‌و‌ه رێ����ك����خ����راو ب��ۆ ی خۆیان به‌رژه‌وه‌ند دروس����ت����ك����راوه، ئه‌مه‌ش پڕۆژه‌ی ه بۆ ی به‌مندااڵنه‌و‌ه پاره په‌یداكردن‌و هیچ په‌یوه‌ند ی ئه‌م رێكخراوانه‌وه رێكخراوه نییه ،به‌هۆ دڵسۆزه‌كانیش رووبه‌ڕووی كێشه بوونه‌ته‌و‌ه كه‌پشتگیری ناكرێن ل�ه‌الی�ه‌ن رێكخراوه نێوده‌وڵه‌تییه‌كانه‌وه. ی وا هه‌ی ه ده‌بیستین ده‌س��ت��وور :ج��ار ی ی مندااڵن تۆمه‌تبار ده‌كرێن به‌و‌ه رێكخراوه‌كان ی مندااڵن پاره وه‌رده‌گ��رن ،ئه‌و ك ه به‌سه‌ر ی مندااڵندا ی مافه‌كان پاره‌یه‌ش له‌ده‌سته‌به‌ر ی ده‌ڵێیت؟ سه‌رف ناكه‌ن ،له‌مباره‌یه‌و‌ه چ ئ���ازاد ئ�ه‌ح��م�ه‌د :ئه‌م ه راستییه‌كه، ی به‌داخه‌وه رێكخراو هه‌یه ده‌یان هه‌زار دۆالر وه‌رگ��رت��ووه ب�ه‌ن��اوی ك��ارك��ردن بۆمنداڵ‌و به‌دیهێنانی مافه‌كانیان ،به‌اڵم ئه‌وان هه‌ر بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی ه تایبه‌تییه‌كانی خۆیان‌و ی حیزبه‌كان به‌كارهێنراون. به‌رژه‌وه‌ند ده‌ستوور :وه‌ك سه‌رۆكی رێكخراوێك ی مندااڵندا كه‌چه‌ند ساڵێك ه له‌بواری مافه‌كان كارده‌كه‌ی ،گرنگترین ئه‌و كێشه‌و گرفتان ه چین كه‌رووبه‌ڕووی مندااڵنی عێراق ده‌بێته‌وه؟ ی زۆر ئ��ازاد ئه‌حمه‌د :كۆمه‌ڵێ كێشه ی هه‌ی ه له‌عێراقدا ،یه‌كێك له‌وانه توندوتیژ جه‌سته‌یی‌‌و ده‌روون��ی � ه به‌ڕێژه‌یه‌كی زۆر، هه‌روه‌ها مافی خوێندن مافی یاریكردن، ئ�ه‌و ئامار‌ه ل�ه‌م سێ ش��اره‌ی كوردستان ی ب �ه‌ده‌س��ت �هوهی � ه ك � ه ل��ه‌الی��ه‌ن رێ��ك��خ��راو ی منداڵپارێزی كوردستانه‌وه كراوه كه‌نزیكه
ی ئیشكه‌ر ه �هی �ه ،من 15ه���ه‌زار منداڵ پێموایه له‌واقیعدا زۆر زیاتر بێت لهوه، ی هه‌رێمی كوردستان ه كه‌ره‌وشی ئه‌مه ه ی زۆر له‌شاره‌كانی ن��اوه‌ڕاس��ت‌و باشوور ی سێكسی بۆ عێراق باشتره ،ده‌ستدرێژ ی به‌رزدایه، سه‌ر مندااڵنی عێراق له‌ئاستێك هه‌تا چه‌ندین باندو مافیا هه‌یه مندااڵن ی له‌كاری له‌شفرۆشی‌‌و ده‌ستدرێژی سێكس ی ی چه‌كداركردن به‌كارده‌هێنن .مه‌سه‌له مندااڵن ،قسه‌یه‌ك هه‌ی ه كه‌من زۆرجار ده‌یكه‌م ئه‌وه‌یه له‌عێراقدا هه‌موو شتێك تێكشكاو‌ه بیناو جاده‌وبانه‌كان، ب����ه‌اڵم ل��ه‌ه��ه‌م��وو گ��رن��گ��ت��ر ئ��هوهی�� ه ی ك���ه ك��ه‌س��ای��ه‌ت�� ی ت���اك���ی ع��ێ��راق�� ت��ێ��ك��ش��ك��ێ��ن��دراوه، ك��ه‌وات��ه مندااڵنی ی عێراقیش ل��ه‌ڕوو ك���ه‌س���ای���ه‌ت���ی���هوه تێكشكێنراون ،ئ��ه‌و م��ن��دااڵن �هی رۆژه خوێناویه‌كانی ع��ێ��راق ده‌بینن مرۆڤی كه‌له‌پارچه ده‌بینێ ،خوێن ده‌بینێ ،ده‌بێت ی چ منداڵێكی لێده‌رچێت ،ئه‌مه كێشه‌یه‌ك گه‌وره‌ی ه نه‌ك كاریگه‌ری له‌سه‌ر ئێستا، ی له‌سه‌ر داهاتووش ده‌بێت. به‌ڵكو كاریگه‌ر ی ی حكومه‌ت ده‌س��ت��وور :هه‌ستناكه ی عێراقی‌‌و به‌تایبه‌ت وه‌زاره‌ت���ی ك��اروب��ار ك��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت�ی كه‌مته‌رخه‌م ه له‌به‌رامبه‌ر كێشه‌كانی مندااڵندا؟ ئ�����ازاد ئ��ه‌ح��م��ه‌د :ب��ه‌دڵ��ن��ی��ای��هوه، ی زۆر ه�هی�ه ،له‌الیه‌ن كه‌مته‌رخه‌مییه‌ك وه‌زاره‌ت��ی كاروباری كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و له‌الیه‌ن داموده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌كانه‌وه ،به‌ملیاره‌ها له‌سوپادا سه‌رف ده‌كه‌ن ،به‌اڵم له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌دا بۆ مندااڵن كه‌مترین شت كراوه ،بۆ ی وه‌ك به‌غداد كه 6ملیۆن نموون ه له‌شارێك ی چه‌ند پاركێك‌و چه‌ند مرۆڤی تیادا ده‌ژ باخچه‌یه‌كی كه‌م هه‌ی ه تا مندااڵن یاری تیادا بكه‌ن ،پرۆسه‌ی پ��ه‌روه‌رده‌و فێركردن زۆر ی عێراق كاریگه‌ره بۆ منداڵ ،به‌اڵم پهروهرده ی به‌عسه ،ئه‌و ی سه‌رده‌م زۆر دواكه‌وتووه ه منداڵه‌ی ك ه شانسی ئهوهی هه‌بێت بخوێنێ‌‌و ی زۆر پ��ه‌روه‌رده‌ب��ێ ،ب �ه‌اڵم پ �ه‌روه‌رده‌ی �ه‌ك � دواكه‌وتوو به‌عسیان ه كه پڕه له‌شۆڤێنی هت‌و ره‌گه‌زپه‌رستی ،ئه‌مه كێشه‌یه‌كه كه‌حكومه‌ت ی هه‌بووه لێی. كه‌مترین ئاوڕدانه‌وه
به‌پێی یاسا منداڵ له‌خوار ته‌مه‌نی 15ساڵیهوه بۆ ی نیی ه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئیش بكات
به‌ندی ( )16له‌مافه‌كانی مندااڵن نابێت هیچ جۆر‌ه مامه‌ڵه‌و هه‌ڵسوكه‌وتێكی توندوتیژانه یان نایاسای ی به‌رامبه‌ر منداڵ بكرێت له‌ژیان ی تایبه‌تی یان خێزانه‌كه‌یدا یان له‌ماڵه‌كه‌یدا یان په‌یوه‌ندی‌‌و نامه‌گۆڕینه‌وه‌كانیدا ،نابێت هیچ جۆر‌ه له‌كه‌یه‌كی نایاسای ی له‌شه‌ره‌ف‌و ناوبانگی بدرێت.
www.destur.net
چوارشه‌ممه2010/6/2 ،
7
ی دهۆك تۆماركراو ه 126سكااڵ له‌سه‌ر مندااڵن
ی پۆلیس ،له‌و ته‌مه‌نه‌دا نازانێت هه‌ڵه‌و تاوان چییه״ ی خوار ته‌مه‌ن 15ساڵ بچێت ه دادگاو به‌رده‌م ״نابێت منداڵ شه‌نگ هاشم له‌دهۆك ی دهۆك تۆماركراو‌ه 126سكااڵ له‌سه‌ر مندااڵن ی ی ئیشكه‌رن ،پسپۆڕان كه‌زۆربه‌یان منداڵ ی ی یاسا ئاماژه به‌وه‌ده‌ده‌ن نابێت منداڵ بوار ی خوار ته‌مه‌ن 15ساڵ بچێت ه دادگاو به‌رده‌م ی منداڵ له‌و ته‌مه‌نه‌دا پۆلیس ،له‌به‌رئه‌و‌ه نازانێت هه‌ڵه‌و تاوان چییه. ی ی پۆلیس رائ��ی��د س �ه‌ب��اح ئ �ه‌ف��س �ه‌ر ی راگه‌یاند نه‌وجه‌وانان ل ه دهۆك به‌ده‌ستوور ی مندااڵن به‌رزكراوه‌ته‌و‌ه « 126سكااڵ دژ كه‌زۆربه‌یان له‌و مندااڵنه‌ن كه‌كار ده‌كه‌ن، له‌و رێژه‌یه‌ش 11منداڵیان كچن‌و ته‌مه‌نیان ل �ه‌ن��ێ��وان 10ب��ۆ 14س��اڵ��ی��دای �ه» .رائید ی ی له‌وه‌كرد هه‌ندێكجار ته‌مه‌ن سه‌باح باس منداڵه‌ك ه ئهوهنده بچوك ه یاسا نایگرێته‌وه، ی «له‌وكاته‌دا ئێم ه ده‌س��ت به‌سه‌ریان وت ده‌كه‌ین تاوه‌كو دایك‌و باوكیان دێن ،ئه‌گه‌ر ی بێت ،ئه‌وا به‌ڵێننامه‌یه‌كیان ی یه‌كه‌م جار پێپڕده‌كه‌ینه‌و‌ه كه‌نابێت منداڵه‌كه‌یان كاربكات».
تاوه‌كو منداڵی ئیشكه‌ر زیاد بكات رێژه‌ی تاوانی مندااڵنیش زیاد ده‌كات.
كاركردن ئه‌گه‌ر له‌توانا ی منداڵ زیاتر بوو كاریگه‌ر ی به‌سه‌ر بارودۆخ ی منداڵه‌كه‌و‌ه داده‌نێت سه‌ربار ی كاریگه‌ر ی ره‌وشتی
ی نه‌وجه‌وانان ی پۆلیس ئه‌و ئه‌فسه‌ر‌ه ی لێكۆڵینهوه ی ب�����ه‌وه‌دا دوا ئ���ام���اژه ێ له‌و مندااڵن ه هه‌ژار نین‌و دهركهوتووه هه‌ند پێویستیان به‌و پاره‌ی ه نییه ،به‌ڵكو ته‌نها خۆیان حه‌زده‌كه‌ن كار بكه‌ن« ،بۆی ه ئێم ه ێ منداڵ رێگه‌ناده‌ین كار بكه‌ن ،به‌اڵم هه‌ند هه‌ی ه كه‌خێزانه‌كانیان هه‌ژارن‌و پێویستیان ی ترمان ی ئه‌وان هه‌یه ،ئێم ه رێگه‌یه‌ك به‌كار ی ی منداڵپارێز هه‌ی ه كه‌ده‌یاننێرین بۆ رێكخراو كوردستان تاوه‌كو موچه‌یان بۆ ببڕنه‌وه». ی لێكۆڵینهوه غالب جه‌میل دادوه‌ر ی وت «كاركردن ی دهۆك به‌ده‌ستوور له‌دادگا ی ئه‌گه‌ر له‌توانای منداڵ زیاتر بوو كاریگه‌ر ی منداڵه‌كه‌و‌ه داده‌نێت به‌سه‌ر ب��ارودۆخ � ی ره‌وشتی». ی كاریگه‌ر سه‌ربار ئه‌و دادوه‌ر‌ه روونیكرده‌و‌ه كه‌نابێت منداڵ ی پێبكرێت، ی 15ساڵیهوه كار له‌خوار ته‌مه‌ن ی به‌تایبه‌ت له‌ناو كارگه‌و ئوتێل‌و ئه‌و جێگایان ه ی منداڵ داده‌نێت. ی له‌سه‌ر ره‌وشت كاریگه‌ر ی ی لق ی ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ر عه‌بدوڵاڵ ماسیك ی كوردستان له‌لێدوانێكدا ی منداڵپارێز دهۆك ب��ۆ ده‌س��ت��وور ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر خێزانیك
ی بێت نابێت ی منداڵه‌كه‌ش ی به‌پار‌ه پێویست ێ حاڵه‌تدا له‌خوێندن ده‌ریبهێنێت ،له‌هه‌ند ی هاویندا ده‌توانن ی 15بۆ 18له‌پشوو مندااڵن ی باوك‌و كار بكه‌ن به‌مه‌رجێك له‌ژێر چاودێر كه‌سوكاریدا بێت كاره‌كه‌ش قورس نه‌بێت بۆ منداڵه‌كه». ی ی منداڵپارێز ل �ه ده���ۆك رێ��ك��خ��راو ی ی 2565منداڵ كوردستان له‌سه‌رجه‌م ئیشكه‌ر ،مانگان ه موچ ه ده‌دات به71منداڵ، ی 80بۆ 150هه‌زار دیناره. كه‌بڕه‌ك ه ی ی «زۆرجار ئه‌گه‌ر منداڵێك ی وت ماسیك ی بانگده‌كه‌ین، بچوك كار بكات ئێم ه باوك ی نه‌وجه‌وانانه‌و‌ه ی پۆلیس زۆر جاریش له‌رێگ ه ی ی ده‌ك���هی���ن‌و ك �ه‌س��وك��ار ده‌س��ت��ب �ه‌س �ه‌ر ئاگادارده‌كه‌ینه‌وه». پارێزه‌ر خالید جه‌مال به‌ده‌ستووری ی خوار ته‌مه‌ن 15ساڵ وت «نابێت منداڵ ی ی پۆلیس ،له‌به‌رئه‌و‌ه بچێت ه دادگاو به‌رده‌م منداڵ له‌و ته‌مه‌نه‌دا نازانێت هه‌ڵه‌و تاوان ی پۆلیسی‌‌و چییه ،بۆی ه نابێت به‌جل‌وبه‌رگ پارێزه‌رییه‌و‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌و مندااڵنه‌دا قسه‌بكه‌ین ی منداڵه‌كه». ی ده‌روون له‌به‌ر حاڵه‌ت
ی مندااڵن چییه ی جیهان ی گونده‌كان نازانن رۆژ مندااڵن ی شاره‌كانه چاالكی رێكخراوه‌كانی مندااڵن ته‌نها بۆ مندااڵن مه‌عاز فه‌رحان له‌هه‌ورامان ی 11ساڵ هه‌موو رۆژێك یادگار حه‌مه‌غه‌ریب ی له‌گه‌ڵ هاوڕێكانیدا تا ئێوار‌ه له‌نێو ته‌پوتۆز یاریگا خۆڵییه‌كه‌ی ب�ه‌رده‌م ماڵیاندا ژیان به‌سه‌رده‌بات. ی له‌خۆڵی یاریگاكه‌یان یادگار جله‌كان ی «من‌و هاوڕێكانم بێجگ ه هه‌ڵكێشابوو ،وت له‌م تۆپه‌ی ده‌ستمان هیچ شتێك شك نابه‌ین تارۆژان ه كاتی خۆمانی پێبه‌سه‌ربه‌رین». ی تائێستا ی��ادگ��ار س��ه‌ردان��ی خانه مندااڵنی نهكردووه ،نازانێت رۆژێك هه‌ی ه ی تایبه‌ت به‌مندااڵن ،وت���ی«رۆژی جیهان مندااڵن چییه؟ جه‌ژنه!». م���ن���دااڵن���ی گ���ون���دو ش���اره‌دێ���ك���ان فه‌رامۆشكراون‌و نازانن رۆژێ��ك هه‌یه بۆ ی ی سه‌نته‌ره‌كان مندااڵنی جیهان ،به‌رپرسان تایبه‌ت به‌مندااڵنیش ئاماژه به‌و‌ه ده‌كه‌ن كه‌موكوڕییان زۆره‌و تائێستا نه‌یانتوانیو‌ه چاالكی له‌گونده‌كاندا ئه‌نجامبده‌ن. ی خورماڵه ،ته‌نها ماڵی یادگار له‌شاره‌دێ یه‌ك خانه‌ی مندااڵنی تێدایه‌‌و تائێستا یادگار سه‌ردانی نهكردووه.
6/1رۆژی جیهانی مندااڵنه ،له‌زۆرێك ی ل �ه‌واڵت��ان��دا م��ن��دااڵن به‌ئاهه‌نگ‌و چاالك جۆراوجۆرو به‌سه‌ربردنی كاتێكی خۆش ئه‌و رۆژه یادده‌كه‌نه‌وه. ی رێباز ق��ادر 11س��اڵ خه‌ڵكی گوند ی ه�ه‌ورام��ان�ه ،رۆژان���ه له‌گه‌ڵ ده‌گاشێخان هاوڕێكانیدا ده‌چێته چایخانه‌ی گونده‌كه‌یان ئ��ێ��واره‌ش ده‌گ �ه‌ڕێ��ت �هوه م��اڵ �ه‌وه‌و ب �ه‌ده‌م ی ته‌له‌فزیۆنه‌كانه‌و‌ه ی ماوه‌ی مندااڵن سه‌یركردن ی خه‌و ده‌یباته‌وه ،رێباز وتی «گونده‌كه ئێمه زۆرسه‌خته نه یاریگا نه باخچه ن ه ی رێكخراوێكی مندااڵنی تێدایه ،ده‌ی ئه‌وانه‌ش تێدانه‌بوو ئێمه‌ش ده‌بێت وه‌ك��و پیره‌كان بژین». رێباز به‌شه‌رمێكه‌وه باسیله‌وه كرد تائێستا یه‌كجار رێكخراوی مندااڵن هاتونه‌ت ه ی ئه‌وان‌و جلیان پێداون ،وتی «گه‌ر گونده‌كه ئه‌وه‌شیان نه‌كردایه كێشه نه‌بوو». ی جیهانی ئێمه‌یه» «وابزانم 6/1رۆژ رێباز وتی. زۆرێ��ك له‌مندااڵنی گونده‌كان دووجار ی حكوم هت‌و رێكخراوه‌كان ی بێباك باج ده‌ده‌ن ،ج��ارێ��ك ئ��ه‌و خزمه‌تگوزاریی ه ی كه‌گونده‌كان لێی بێبه‌شن سه‌ره‌تاییانه
ی كه‌ئه‌وان بۆ جارێك ئه‌و ژیانه مندااڵنه‌یه ی پێوه‌ده‌بینن. رۆژێك له‌رۆژان خه‌ون ی محه‌مه‌د حه‌سه‌ن 14س��اڵ له‌گوند زه‌ڵ���م ده‌ژی ،رۆژان��� ه ح���ه‌وت كیلۆمه‌تر ی زه‌ڵمه‌و‌ه تا له‌گه‌ڵ هاوڕێكانیدا له‌گوند قوتابخانه‌كه‌ی خۆیان له‌گوندی ئه‌حمه‌دئاوا ێ ده‌بڕێت. به‌پ ێ محه‌مه‌د وتی «وه‌ره هه‌شت مانگ به‌پ رێگه‌ی قوتابخانه ببڕیت یه‌ك رێكخراو نه‌یه‌ت ی ی له‌رۆژ به‌ده‌م داواكارییه‌كانته‌و‌ه ئیتر چ ی درۆو ی مندااڵن بكه‌م كه‌هه‌موو جیهان ده‌له‌سه‌یه». ی وت «تائێستا یه‌ك محه‌مه‌د به‌ده‌ستوور رێكخراوی مندااڵن نه‌هاتوه‌ت ه گونده‌كه‌مان تا مندااڵن بزانن رۆژی جیهانی مندااڵن چییه». رێكخراوه‌كانی مندااڵن باس لهوه ده‌كه‌ن كه‌كه‌موكورتی زۆری��ان هه‌یه بۆیه تائێستا ی نه‌یانتوانیو‌ه له‌ناو گونده‌كاندا چاالك ئه‌نجامبده‌ن. ی ره‌شید ئه‌بوبه‌كر به‌ڕێوه‌به‌ری خانه رۆشنبیری م��ن��دااڵن ل �ه‌خ��ورم��اڵ كه‌سه‌ر ی ب��ه‌وه‌زاره‌ت��ی رۆشنبیرییه ،به‌ده‌ستوور راگه‌یاند «تائێستا نه‌مانتوانیوه له‌ناو گ��ون��ده‌ك��ان��دا چ��االك��ی ئ�ه‌ن��ج��ام��ب��ده‌ی��ن،
مندااڵنی گونده‌کان فه‌رامۆشکراون فۆتۆگراف :شه‌نگ هاشم
كه‌موكورتیمان زۆره كارمه‌ندمان كه‌م ه پێداویستیمان زۆر كه‌مه». به‌ڕێوه‌به‌ر ی خان ه ی رۆشنبیر ی مندااڵن
به‌ندی ( )28له‌مافه‌كانی مندااڵن منداڵ مافی خوێندن ی هه‌یه‌و ده‌وڵه‌ت پێویسته النیكه‌م خوێندنی سه‌ره‌تای ی ناچاری‌‌و خۆڕای ی بكات بۆیان، سیستمی قوتابخان ه ده‌ب ێ له‌گه‌ڵ مافه‌كان‌و كه‌رامه‌ت ی منداڵدا بگونجێ.
له‌خورماڵ وت ی «راست ه مندااڵن ی گونده‌كانیش حه‌ق ی خۆیان ه بزانن رۆژ ی جیهان ی مندااڵن چییه‌و پێویست ه رێكخراوه‌كان بچن ه گونده‌كانیش».
6
www.destur.net
چوارشه‌ممه2010/6/2 ،
مندااڵنی خانه‌قین له‌ته‌قینه‌و ه تۆقیون
ی ته‌قینه‌وه‌كان ،مندااڵنی تووشی تۆقین كردووه‌و چاره‌سه‌ری پێویستیان بۆ ئه‌نجامنادرێت ترس‌و دڵه‌ڕاوكێ فه‌رمان خێاڵنی له‌خانه‌قین محه‌مه‌د ی 12سااڵن له‌ته‌قینه‌وه‌ك ه ی 2005ی ه �ه‌ردوو حسێنیه‌ك ه ی خانه‌قیندا كه‌چه‌ندین قوربانی‌‌و بریندار ی لێكه‌وته‌وه ،قیژه‌یه‌ك ی به‌رزی كردو بورایه‌وه. كات ی ته‌قینه‌وه‌ك ه محه‌مه‌د به‌ده‌ستی باوكیه‌و‌ه بوو له‌نزیك حوسه‌ینی ه گه‌وره‌كه‌وه ده‌رۆیشتن ،له‌پڕێكدا ده‌نگ ی ته‌قینه‌وه‌كه «كاس ی كردن». باوك ی محه‌مه‌د وت ی «ماو‌ه ی ساڵێك به به‌رده‌وام ی سه‌ردان ی دكتۆرمان پ ێ ده‌كرد تا حاڵ ی باشتر بوو». محه‌مه‌د یه‌كێك ه له‌و ه �ه‌زاران مندااڵن هی عێراق كه‌رۆژان ه به‌هۆ ی ته‌قینه‌وه‌و ك��رده‌وه توندوتیژییه‌كانه‌و‌ه رووبه‌ڕوو ی ترس‌و دڵه‌ڕاوكی‌‌و تۆقین ده‌بنه‌وه ،پسپۆران ی بوار ی ده‌روونیش ئ��ام��اژه ب��هوه ده‌ده‌ن پێویست ه توێژینهوه ده‌ربار‌ه ی ترس‌و تۆقین ی منداڵ بكرێت‌و هه‌وڵی چاره‌سه‌ركردنیان بدرێت. جیهانگیر باوك ی محه‌مه‌د به‌ده‌ستوور ی وت «تا ئێستاش محه‌مه‌د ناوێرێت له‌گه‌ڵ مندا بێته ده‌ره‌و‌ه بۆ بازاڕ». دوا ی رووخاندن ی رژێم ی عێراق ،ساڵ ی 2003 شار ی خانه‌قین وه‌ك هه‌ر شارێك ی تر ی عێراق چه‌ندین ته‌قینه‌و‌ه ی تێدا ئه‌نجامدراوه ،به‌حوكمی نزیك ی شاره‌ك ه له‌به‌عقوبه‌و جه‌له‌والو سه‌عدیه‌وه
ی خانه‌قیندا نییه. تائێستا به‌شی ده‌روونی له‌نه‌خۆشخانه فۆتۆگراف :ده‌شتی ئه‌نوه‌ر
كه‌مۆڵگ ه ی تیرۆریستان ب��وون ،تا ئێستاش ترس ی ته‌قینه‌و‌ه هه‌ی ه له‌خانه‌قین. تازه‌ترین ته‌قینه‌و‌ه پێش چه‌ند مانگێك‌و له‌یاد ی عاشورا ی شیع ه مه‌زهه‌به‌كان له‌خانه‌قین‌و ل �ه‌ب �ه‌رده‌م حوسێنی ه ی شیعه‌كاندا رووی��دا، پۆلیسێك ی گه‌نج ی كرد‌ه قوربانی‌‌و چه‌ند پۆلیس‌و
هاوواڵتییه‌ك ی مه‌ده‌ن ی تر ی بریندار كرد. هاوار باس له‌حاڵه‌ت ی كچێك ی ناسیاویان ده‌ك���ات ،ده‌ڵ��ێ��ت «ل����ه‌دوا ی ته‌قینه‌وه‌ك هی چێشتخان ه ی دڵشاد ساڵ ی پ��ار (سوهام) كه‌كچێك ی منداڵ بوو ،عه‌قڵ ی خۆ ی له‌ده‌ستدا‌و تا ئێستاش چاره‌سه‌ر نه‌كراوه».
به‌پێ ی لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك ی لێكۆڵه‌رێك ی ئه‌مریك ی ب �ه‌ن��او ی ك��اری��ل د ی روی ،زیاتر له4ملیۆن منداڵ له‌عێراقدا هه‌ی ه كه‌النیكه‌م له %10ئه‌م مندااڵن ه پێویستیان به‌چاره‌سه‌ری ده‌روون � ی هه‌یه ،به‌هۆ ی ئه‌و شۆك ه ده‌روونیه (الصدمات النفسی ه) ی له‌شه‌ڕ ی هاوپه‌یمانان
له‌گه‌ڵ عێراقداو ده‌رئه‌نجامه‌كان ی ئه‌و شه‌ڕه‌وه مندااڵن تووشیبوون. سه‌رچاوه‌یه‌ك ی به‌رپرس له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پۆلیس ی خانه‌قینه‌و‌ه له‌سه‌ر بارودۆخ ی ئه‌منی شاره‌ك ه به‌ده‌ستوور ی راگه‌یاند «خانه‌قین شارێك ی فر‌ه نه‌ته‌وه‌و فر‌ه مه‌زهه‌به‌و شارێكی سنووریشه ،بۆی ه ته‌قینه‌و‌ه چاوه‌ڕوانكراوه». د .دونیا به‌رزنج ی پسپۆڕ ی ده‌روونیه له‌خانه‌قین ،دك��ت��ۆراك � ه ی ل �ه‌س �ه‌ر م��ن��داڵ‌و نه‌وجه‌وانان ب��ووه ،باس له‌كاریگه‌رییه‌كانی ته‌قینه‌وه‌كان ده‌كات له‌سه‌ر مندااڵن ،ده‌ڵێت «ته‌قینه‌وه‌كان ترسێك ی زۆر ی ال ی زۆرب هی م��ن��دااڵن� ی خانه‌قین درووس��ت��ك��ردووه ،الی هه‌ندێك منداڵ ی شاره‌ك ه حاڵه‌ت ی ترسه‌كه بووه به‌نه‌خۆش ی (فۆبیا) یان (تۆقین)و هیچ الیه‌نێكیش نیی ه ل ه خانه‌قین ئاوڕ له‌م مندااڵنه بداته‌وه». تا ئێستا له‌نه‌خۆشخان ه ی خانه‌قین به‌شی ده‌روون � ی نییه ،هیچ سه‌نته‌رو رێكخراوێكیش نیی ه ك ه ئه‌م جۆر‌ه كاران ه بخات ه ئه‌ستۆ ی خۆی، له‌كاتێكدا له‌كۆلێژ ی پهروهرده ی خانه‌قین به‌شی ده‌روونیان هه‌یه. د .دونیا ئاماژه به‌و‌ه ده‌دات زۆر گرنگه توێژینهوه له‌سه‌ر ئه‌م حاڵه‌ت ه بكرێت ،وتی «ئاست ی ترسه‌ك ه دی���ار ی بكرێت‌و هه‌وڵی چ���اره‌س���ه‌ر ی ئ���ه‌م ح��اڵ�ه‌ت� ه ب��درێ��ت ج��ا چ به‌نه‌هێشتن ی كاریگه‌ریی ه خراپه‌كان ی ئه‌م حاڵه‌ته بێت یان به‌كه‌مكردنه‌و‌ه ی ترس ال ی مندااڵن».
ی ده‌ده‌ن ی خێزان ،مندااڵن باجه‌كه جیابوونهوه
ی ده‌بنه‌وه ی دایك یان باوكدا ،مندااڵن رووبه‌ڕووی گرفتی ده‌روونی‌‌و كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و ئابوور له‌نێوان هه‌ڵبژاردن ده‌شتی ئه‌نوه‌ر له‌سلێمانی پسپۆران ی بوار ی ده‌روونی‌‌و كۆمه‌اڵیه‌ت ی ئاماژه ب��هوه ده‌ده‌ن ،ج��ی��اب��وون�هوه ی دای���ك‌و ب��اوك كاریگه‌ر ی خراپ ده‌كات ه سه‌ر مندااڵن‌و ئه‌گه‌ری الدان ی مندااڵن زیادده‌كات. به‌رزبوونه‌و‌ه ی رێژه ی جیابوونهوه ی دایك‌و باوك كێشه‌كان ی مندااڵن ئاڵۆزتر ده‌كات ،كێشه‌و گرفته كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و ده‌روونی‌‌و ئابورییه‌كانیان زیاتر ده‌بێت به‌و هۆیه‌شه‌و‌ه هه‌ندێكیان له‌و ته‌مه‌ن ه منداڵیه‌دا ده‌خرێن ه به‌ر كاركردن .به‌پێ ی ئامارێك ی دادگای سلێمان ی له‌ماو‌ه ی ساڵ ی 2009ته‌نها له‌ناو شاری سلێمانیدا 1148ژن‌ومێرد له‌یه‌كتر ی جیابوونه‌وه‌ته‌وه. شیالن حه‌سه‌ن كه‌ئێستا له‌هاوسه‌ره‌ك هی ج��ی��اب��ووه‌ت�ه‌وه‌و منداڵه‌كانی ال ی خۆیه‌تی‌‌و به‌خێویان ده‌ك��ات ،بژێو ی ژیانیان له‌رێگ هی ئیشكردن ی منداڵه‌كانیانه‌و‌ه به‌ده‌ستده‌هێنن،
وت ی «ژیان به‌زحمه‌ت بۆ من ده‌ڕوات به‌ڕێوه، ئه‌گه‌ر منداڵه‌كانم نه‌بێت ناتوانم ژیان به‌ئاسانی بگوزه‌رێنم ،چونك ه ئه‌وان له‌بازاڕدا ئیشده‌كه‌ن». م��اوه ی سێ ساڵ ه شیالن له‌مێرده‌ك هی جیابووه‌ته‌وه‌و منداڵه‌كان ی ته‌مه‌نیان له‌نێوان 10 بۆ 12ساڵیدایه‌‌و یه‌كێكیان ل ه ب��ازاڕدا له‌سه‌ر عه‌ره‌بان ه شت ده‌فرۆشێت ،ئه‌و ی تریشیان الی ناسیاوێك ی خۆیان ه وه‌ك شاگرد. شیالن وت ی «ئه‌گه‌ر هاوسه‌ر پێكبهێنم له‌گه‌ڵ كه‌سێكدا ك ه له‌گه‌ڵمدا بگونجێت ،ئه‌وكات ه ناهێڵم منداڵه‌كانم ئیشبكه‌ن ،ده‌بێت خوێندن ی ته‌واوبكه‌ن، ئه‌گه‌رچ ی ئێستا ده‌خوێنن ،به‌اڵم له‌م ماوه‌یه‌دا تاقێك بۆ ده‌وام‌و تاقه‌ك ه ی تریش بۆ ئیش بووه». س��ام��ان سیوه‌یل ی س �ه‌رۆك � ی سه‌نته‌ری خێزان بۆ كێشه‌و گرفت ه كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و ده‌روونی‌‌و په‌روه‌رده‌ییه‌كان ،به‌ده‌ستوور ی وت «بێگومان ته‌اڵق كاریگه‌ر ی نێگه‌تیڤ ی له‌سه‌ر منداڵ هه‌یه له‌روو ی ده‌روونییه‌وه ،چونك ه ئه‌و منداڵ ه له‌سۆزی
دایك‌و باوك یان هه‌ردووكیان بێ به‌ش ده‌بێت‌و له‌روو ی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌و‌ه گۆشه‌گیریش ده‌بێت». سیوه‌یلی وت ی «له‌روویه‌ك ی تریشه‌و‌ه ئه‌و مندااڵنه هه‌ندێكجار فێر ی الدان‌و ره‌فتار ی جۆراوجۆر ده‌بن، وه‌ك دزی‌‌و ره‌وشت ی ناشیرین‌و چه‌ندین شتی تریش ،به‌اڵم ئه‌م ه وه‌ك تۆڵه‌كردنه‌وه‌یه‌ك ده‌یكات به‌رامبه‌ر ئه‌و دایك‌و باوك ه ی كه‌بێنازیان كردووه». سیوه‌یل ی ئاماژه ی ب�ه‌وه‌دا هه‌ندێكجار ته‌اڵق ده‌بێت ه هۆ ی ئهوه ی كه‌ئه‌و منداڵ ه ببێت ه ژێر بارێكی قورسه‌وه ،بژێو ی ژیان ی خێزانێك په‌یدابكات ،ئه‌مه‌ش ب �ه‌زۆر ی ال ی دایكه‌ك ه رووده‌دات كه‌بژێو ی ژیانی ده‌ستناكه‌وێت ته‌نها ئهوه نه‌بێت ئه‌و منداڵ ه ی الیه‌تی بیخات ه ژێر بار ی ئیش كردنه‌و‌ه به‌و ته‌مه‌ن ه كه‌مه‌وه. سه‌رۆك ی سه‌نته‌ر ی خێزان وت ی «ال ی ئێمه حاڵه‌ت هه‌ی ه كه‌منداڵه‌ك ه ن ه دایكه‌ك ه ده‌یه‌وێت نه باوكه‌كه ،بۆی ه ئه‌و منداڵ ه وه‌كو تۆپ ی لێهاتووه، جار ی واش هه‌ی ه ماوه‌یه‌ك ال ی دایكه‌كه‌یه‌‌و جاری واش هه‌ی ه ماوه‌یه‌ك ال ی باوكه‌كه‌یه».
جیابوونهوه ،چاره‌نووسێکی نادیار بۆ منداڵ
به‌ندی ( )18له‌مافه‌كانی مندااڵن دایك‌و باوك هاوبه‌ش‌و به‌رپرسن له بواری بارهێنان‌و گه‌شه‌كردن ی منداڵدا ،دایك‌و باوك یان ئه‌گه‌ر هه‌بوو سه‌رپه‌رشت ،به‌رپرسیاره‌ت ی یه‌كه‌م ی هه‌ی ه له بواری بارهێنان‌و گه‌شه‌كردن ی منداڵدا ،ده‌ب ێ به‌رژه‌وه‌ند ی منداڵ پله‌ی یه‌كه‌م ی هه‌بێت له‌ال ی ئه‌وان.
8
www.destur.net
چوارشه‌ممه2010/6/2 ،
ره‌وش ی مندااڵن له‌كوردستاندا
ره‌وش ی مندااڵن له‌عێراقدا
• نزیك ه ی 15000منداڵ ی ئیشكه‌ر له‌كوردستاندا هه‌یه. • 2632منداڵ نه‌خۆشی ی تاالسیمایان هه‌یه. • زیاتر 166منداڵ نه‌خۆشی ی ئۆتیزمیان هه‌یه. • 10000منداڵ نه‌خۆشی ی دڵیان هه‌یه. • ل���ه %23ی ئ �ه‌و كه‌سان ه ی س��واڵ ده‌ك �ه‌ن ته‌مه‌نیان له‌خوار 14ساڵیه‌وه‌یه.
ێ باوك له‌عێراقدا هه‌یه. ی ب • 5ملیۆن منداڵ ی • 220000م��ن��داڵ �ی ئ���اوار‌ه ته‌نها له‌ساڵ 2007دا. • 76000منداڵی ته‌مه‌نی قوتابخانه هه‌ن كه‌خۆیان ناونووس نه‌كردوه بۆ خوێندن. • ل���ه %10م��ن��دااڵن��ی ع��ێ��راق پێویستیان ی ب �ه‌چ��اره‌س �ه‌ری ده‌روون����ی ه�هی�ه ،به‌هۆ ئه‌وشۆكه ده‌روونییه‌ی له‌ئه‌نجامی جه‌نگه‌و‌ه ی هاتوون. تووش • ب���ه‌رزب���وون���هوهی ئ��اس��ت �ی ره‌ف��ت��اری شه‌ڕه‌نگێزبوون (سلوك العدوانی) له‌ناو قوتابیاندا به‌ڕێژه‌ی له %60زیادیكردووه. • %20قوربانیانی ته‌قینه‌وه‌كانی عێراق مندااڵنن.
ف
ایه ق سه
دایبابه‌كان به‌رپرسیارن
ی 6/12رۆژی به‌ره‌نگاربوونه‌وه ی منداڵ ئیشپێكردن چاالكوانانی ب��واری مافه‌كانی مندااڵن ده‌ڵ��ێ��ن رۆژی ب��ه‌ره‌ن��گ��ارب��وون��هوه ی ئ��ی��ش��پ��ێ��ك��ردن�ی م��ن��داڵ ك��ه ل��ه‌الی��ه‌ن نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كانه‌وه دانراوه له‌الیه‌ن كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندنه‌وه پشتگوێخراوه‌و گرنگی پێنادرێت. رۆژی 6/12ی ه��ه‌م��وو ساڵێك نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان دایناوه بۆ رۆژی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ئیشپێكردنی منداڵ له جیهاندا ،به‌اڵم ئه‌وه‌نده‌ی باس له6/1 ده‌كرێت باس له 12ی حوزه‌یران ناكرێت. عه‌لی ئیبراهیم سه‌رپه‌رشتیاری س��ێ��ك��ت �ه‌ری پ��اراس��ت��ن��ی م���ن���داڵ له منداڵپارێزی كوردستان به‌ده‌ستووری راگه‌یاند «ئه‌م رۆژه له‌هیچ كه‌ناڵێكی راگه‌یاندن ئه‌وه‌نده‌ی من ئاگاداربم گرنگی
پێنه‌دراوه‌و قسه‌ی له‌سه‌ر نه‌كراوه .زۆر گرنگه كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندن له‌ورۆژه‌دا ق��س �هی خ��ۆی��ان ه �ه‌ب��ێ �ت‌و ب �ه‌رن��ام �هی تایبه‌تیان هه‌بێت». به‌پێی روپ��ێ��وی �ه‌ك ك �ه رێ��ك��خ��راوی منداڵپارێزی كوردستان له هه‌ولێرو سلێمانی‌‌و ده��ۆك ئه‌نجامی داوه نزیكه‌ی 15ه��ه‌زار منداڵی ئیشكه‌ر له‌كوردستاندا هه‌یه. به‌پێی ئه‌نجامی روپ��ێ��وی�ه‌ك�ه كه له‌ساڵی( 2007ـ )2008دا ئه‌نجامدراوه دهركهوتووه له شاری هه‌ولێر ()8246 منداڵ‌و له سلێمانی ( )4067منداڵ‌و ل �ه‌ده��ۆك ( )2565م��ن��داڵ�ی ئیشكه‌ر هه‌یه ،به‌مپێیه رێژه‌ی مندااڵنی ئیشكه‌ر له‌هه‌ریمی كوردستاندا ده‌گاته ()14878 منداڵ.
1451منداڵ وازیان له‌خوێندن هێناوه ده‌س����ت����وور :ب �ه‌پ��ێ �ی روپ��ێ��وی��ی �ه‌ك � ی رێكخراوی منداڵپارێزی كوردستان ته‌نها له‌شاری سلێمانیدا 1450منداڵ له‌پۆله جیاوازه‌كاندا وازی��ان له‌خوێندن هێناوه كه‌زۆرینه‌یان كوڕانن. به‌پێی رووپێویه‌كه‌ی منداڵپارێز كه له‌ساڵی (2007ـ )2008له‌قوتابخانه‌كانه‌و خ��وێ��ن��دن��گ��اك��ان �ی ش����اری سلێمانیدا ئه‌نجامیداوه ،دهركهوتووه 934كوڕ وازیان له‌خوێندن هێناوه كه‌ده‌كاته ل �ه%4،64 ئه‌و قوتابیانه‌ی وازیان له‌خوێندن هێناوه، 517كچیش كه‌ده‌كاته %6،35رێژه‌ی ئه‌و
قوتابیانه‌ی وازیان له‌خوێندن هێناوه. له‌رووپێویه‌كه‌دا هاتووه «ره‌گ �ه‌زی ك��وڕان زیاتر وازی��ان له‌خوێندن هێناوه وه‌ك له‌كچان ،ده‌ش�ێ هۆكاری ئه‌مه‌ش بگه‌ڕێته‌وه بۆ ئ�ه‌و به‌رپرسیارێتییه‌ی ك��ه‌ده‌ك��ه‌وێ��ت��ه ئ��ه‌س��ت��ۆی ك���وڕ وه‌ك س �ه‌رچ��اوه‌ی س�ه‌ره‌ك�ی بۆ دابینكردنی بژێوی ژیانی خێزانی». به‌پێی رووپێویه‌كه 395قوتابیان ته‌مه‌نیان له‌خوار 15ساڵیه‌وه‌یه كه‌ده‌كاته زیاتر ل �ه%27ی ئه‌و قوتابیانه‌ی وازیان له‌خوێندن هێناوه.
فۆتۆگراف :ئاکۆ محه‌مه‌د
مندااڵن به‌شێوازی جۆراوجۆر ل ه 6/1دا خۆشی‌و ناخۆشییه‌کانیان ده‌رده‌بڕن.
فۆتۆگراف :عومه‌ر فه‌تاح
2638منداڵ قوربانی مین‌و ته‌قه‌مه‌نین ی سلێمانی‌‌و كه‌ركوك 2638منداڵ بونه‌ته ده‌ستوور :ته‌نها له‌پارێزگا ی قوربانیه‌كانه. ی نێرینه‌ش زۆرترین رێژه قوربان ی مین‌و ته‌قه‌مه‌نی ،ره‌گه‌ز ی مین له‌سلێمانی كه به‌پێ ی ئامارێك ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی گشت ی كاروبار ده‌ست ده‌ستوور كهوتووه 2638 ،منداڵ بونه‌ت ه قوربان ی مین‌و ته‌قه‌مه‌نی، ی گیانله‌ده‌ستدان‌و برینداران ی مین‌و ته‌قه‌مه‌ن ی ده‌گرێته‌وه. ئه‌مه‌ش رێژه ی پاڵپشت ی قوربانیان ی مین‌و ته‌قه‌مه‌نی سۆران حه‌كیم مه‌جید لێپرسراو ی مین له‌سلێمان ی وت ی «640منداڵ به‌مین له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی گشت ی كاروبار بریندار بووه ،ئه‌و مندااڵنه‌شی كه‌به‌مین گیانیانلهدهستداوه 665منداڵه، هه‌روه‌ها 830منداڵ به‌ته‌قه‌مه‌ن ی بریندار بوون 503 ،منداڵیش به‌ته‌قه‌مه‌نی ی به‌هۆی ی ئه‌و مندااڵن ه گیانیانلهدهستداوه ».به‌وپێی ه سه‌رجه‌م ژمار‌ه مین‌و ته‌قه‌مه‌نیه‌و‌ه گیانیانلهدهستداوه 1168منداڵه 1470 ،منداڵیش ی 9059 به‌ته‌مه‌قه‌مه‌نی‌‌و مین بریندار بوون ،كه‌ده‌كات ه 2638منداڵ له‌كۆ ی سلێمانی‌‌و كه‌ركوك. قوربان ی مین‌و ته‌قه‌مه‌ن ی له‌پارێزگا
ی ئیشكه‌ر موچ ه وه‌رده‌گرن مندااڵن ی ئیشكه‌ر له‌ناو بازاڕدا ی مندااڵن ی دی��ارده ده‌ستوور :بۆ كۆنترۆڵكردن ی واز ی كوردستان موچ ه ده‌دات به‌و مندااڵن ه ی منداڵپارێز رێكخراو ی ئیشكه‌ر ئه‌و بڕه پاره‌ی ه ی مندااڵن ی بوار له‌ئیشكردن ده‌هێنن ،چاالكوانان به‌كه‌م داده‌نێن‌و ده‌ڵێن ناتوانێت دیارده‌ك ه كۆنترۆڵ بكات. ی ئیشكه‌ر له‌نێوان (80بۆ )150 ی ده‌درێت به‌مندااڵن ی ئه‌و پاره‌ی ه بڕ ی خوارته‌مه‌ن 13ساڵ. هه‌زار دیناردایه‌و ده‌درێت به‌مندااڵن ی كوردستان له‌دهۆك ی منداڵپارێز ی به‌ڕێوه‌به‌ر عه‌بدوڵاڵ ماسیك ی ئه‌و مندااڵن ه كه‌زانیمان ی لێكۆڵینهوه له‌خێزان ی راگه‌یاند «دوا به‌ده‌ستوور هه‌ژارن‌و كرێچین موچه‌یان پێده‌ده‌ین». ی 130منداڵ‌و ی ده‌ست ده‌ستوور كهوتووه له‌سلێمان ی ئه‌و ئامار‌ه به‌پێ ی ئیشكه‌ر موچ ه وه‌رده‌گرن. له‌دهۆكیش 71منداڵ ی ئیشكه‌ر ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌كه‌ن ئه‌و موچه‌ی ه ی مندااڵن ی بوار چاالكوانان ی ئیشكه‌ر كۆنترۆڵ ناكات. ی مندااڵن كه‌مه‌و دیارد‌ه ی تایبه‌ت به‌مندااڵنی ی پشوو ی كۆمه‌اڵیه‌ت ی له‌ناوه‌ند میران عومه‌ر توێژه‌ر ی راگه‌یاند «ئه‌و ی ستێپ به‌ده‌ستوور ئیشكه‌ر له‌سلێمان ی سه‌ر به‌ڕێكخراو ی مندااڵن ی ئیشكه‌ر كۆنترۆڵ ناكات». بڕه پاره‌ی ه كه‌مه‌و دیارد‌ه ی به‌وه‌دا ئه‌گه‌ر ئه‌و پاره‌ی ه زیادبكرێت بۆ دوو ئهوهنده، میران ئاماژه ی ئیشكه‌ر نه‌مێنێت له‌ناو بازاڕدا. له‌و باوه‌ڕه‌دام منداڵ
faiekk@hotmail.com
کوڕان زیاتر وازیان له‌خوێندن هێناوه وه‌ک له‌کچان
عید
یه‌كێك له‌و دیارد‌ه زۆر خراپانه‌ی دوای راپه‌رین هات ه ناو كۆمه‌ڵگای كوردییه‌و‌ه دی��ارده‌ی خۆكوژی منداڵه ،لێره‌دا مرۆڤ ئهوهنده بواری نیی ه باس له‌هۆكارو چاره‌سه‌ره‌كان بكات ،بۆی ه ه�ه‌وڵ��ده‌ده‌م سه‌رنجی ئێو‌ه ب�ه‌الی خاڵێكدا رابكێشم كه‌رۆڵێكی گه‌وره‌ی له‌په‌ره‌سه‌ندن یا به‌ربه‌ستكردنی ئه‌م دیاردهی ه هه‌یه. په‌یوه‌ندیی ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان به‌نیسبه‌ت مندااڵنه‌و‌ه خاڵێكی زۆر جه‌وهه‌رییه‌و به‌تایبه‌ت په‌یوه‌ندی منداڵ به‌دایك‌و باوكیه‌وه‌و تاڕاده‌یه‌كی زۆریش گه‌وره‌كانی دیكه‌ی ده‌وروپشتی وه‌كو مامۆستاكان. زۆرجار منداڵ له‌ژێر كاریگه‌ری قسه‌ی ئه‌واندا ده‌ست ده‌دات ه خۆكوژی ،به‌شێك له‌م حاڵه‌تان ه په‌یوه‌ندییان به‌و كه‌ش ه نائارامه‌و‌ه هه‌ی ه كه‌دایبابه‌كان له‌شێوه‌ی فشارو هه‌ڕه‌شه‌و ئازاردانی جه‌سته‌ییدا ده‌ینوێنن ،به‌شێكی دیكه‌یان په‌یوه‌ندییان به‌په‌نابردنی گهورهكانهوه هه‌ی ه بۆ چه‌ندین ئه‌فسانه ،حیكایه‌ت ،گوتارو تێكستی ئاینی‌و رووداوی مێژوویی دروستكراو به‌مه‌به‌ستی ترساندنی منداڵ ،گه‌وره‌كانی ده‌وروپشتی منداڵ به‌مه‌به‌ستی خۆشه‌ویستی‌و یارمه‌تیدانی منداڵ كه‌شێكی وا ن��ائ��ارام بۆ منداڵه‌كان ده‌خوڵقێنن كه‌شیرازه‌ی هه‌موو ژیانیان تێكده‌دات ،ئاسانترینیان ئهوهی ه من له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندی منداڵه‌كه‌م یا خوێندكاره‌كه‌م لێی ده‌ده‌م. به‌شێك له‌م خۆكوژییان ه به‌وشیارییه‌كی نیمچ ه ته‌واوه‌و‌ه ئه‌نجام ده‌گرن ،به‌اڵم به‌شێكی گه‌وره‌ی دیكه‌شیان به‌هۆی ناوشیارییه‌و‌ه ئه‌نجام ده‌گرن ،گروپی دووه‌م به‌بێ ئهوهی له‌مانای خۆكوشتن تێبگ هنو بزانن ده‌رئه‌نجامه‌كانی چیی ه ده‌ستده‌ده‌ن ه خۆكوژی ،ته‌نانه‌ت هه‌ندێك منداڵ واده‌زانن ده‌مرن‌و دواتر زیندوو ده‌بنه‌وه ،ئه‌مه‌ش ئه‌گه‌ر له‌الیه‌كه‌و‌ه كاریگه‌ری جیهانبینی فه‌نتازیا ئامێزی منداڵه‌كانی پێو‌ه بێت ئهوه له‌الیه‌كی دیكه‌و‌ه كاریگه‌ری فیلم‌و حیكایه‌ته‌كانی ناو قورئانی پێوه‌یه .به‌شێكی زۆر له‌م حیكایه‌تان ه دایبابه‌كان‌و گه‌وره‌كان له‌به‌ر ناوشیاری‌و بۆ خۆشی‌و له‌زه‌ت وه‌رگرتن‌و دوور له‌هه‌موو ره‌هه‌ندێكی مۆراڵی بۆ منداڵه‌كانیانی دهگێڕنهوه به‌بێ ئهوهی به‌سانسۆرێكی مه‌عریفیدا تێپه‌ڕببێت. الیه‌نێكی دیكه‌ی ناوشیاری گه‌وره‌كان له‌م بواره‌دا بریتی ه ل��ه‌ده‌رك نه‌كردن به‌و هه‌ست ه ب��ه‌رزه‌ی منداڵ هه‌یه‌تی، خوێندنه‌وه‌ی تیۆرییه‌كانی دانیال ستێرن بۆ هه‌موو دایبابێك‌و په‌روه‌رده‌كارێك تا بڵێی گرنگه ،چونك ه ئه‌و شاره‌زاییه‌یان پێده‌به‌خشێت كه‌منداڵه‌كانیان زۆر زیاتر له‌وه‌ی ئه‌وان بۆی ده‌چن هه‌ست به‌شته‌كان ده‌ك هنو چۆن گه‌وره‌كان ده‌توانن شیرازه‌ی ژیانی منداڵ تێك نه‌ده‌ن ،خوێندنه‌وه‌ی پیاژێ وایان لێده‌كات به‌شێوه‌یه‌كی به‌رفراوان شاره‌زای جیهانبینی منداڵ ببن‌و فێری ئهوه ببن چۆن گه‌ش ه به‌و جیهانبینی ه به‌شێوه‌یه‌كی پۆزه‌تیڤ بده‌ن. الیه‌نێكی دیكه‌ی گرنگ كه‌پێویستی به‌خوێندنه‌و‌ه هه‌ی ه تیۆری كه‌س ه نزیكه‌كان ه ك ه له‌خاڵێكی زۆر جه‌وهه‌ریدا له‌گه‌ڵ تیۆرییه‌كه‌ی ئێریك ئێریكسۆندا یه‌ك ده‌گرنه‌و‌ه ئه‌ویش دروستبوونی بڕوا به‌خۆبوون ه له‌الی منداڵ ،دانه‌رانی ئه‌م تیۆریی ه پێیانوای ه منداڵ نه‌عه‌وداڵی (چێژ)ه‌و ن ه غه‌ریزه‌ش كۆنترۆڵی ده‌كات ،به‌اڵم هه‌میش ه به‌دوای ئه‌و په‌یوه‌ندییانه‌دا ده‌گه‌ڕێت كه‌پێداویستیه‌كانی دابین بكات‌و هه‌ستی بڕوا به‌خۆبوونی تۆكمه‌تر بكات .مه‌به‌ست له‌كه‌س ه نزیكه‌كانیش دایبابه‌كان ه ك ه له‌هه‌ندێ حاڵه‌تدا منداڵه‌كانی خۆیان ده‌ڕوخێنن‌و وایان لێده‌كه‌ن بڕوایان به‌خۆیان نه‌بێت‌و له‌سات ه وه‌ختێكیشدا له‌وانه‌ی ه خۆیان بكوژن ،له‌كۆتاییدا ده‌مه‌وێ دوو خاڵ یاداشت بكه‌م :یه‌كه‌م خه‌تاكاری یه‌كه‌م له‌زۆر حاڵه‌تی خۆكوژی مندااڵندا خودی دایبابه‌كانن .دووه‌م ،تاوه‌كو ئێستا حكومه‌ت خۆی نهكردووه به‌خاوه‌نی ئه‌م گرفت ه گه‌وره‌ی ه كه‌تا دێت ته‌شه‌ن ه ده‌كات.