ئوبوزيسيون
پاشکۆی رۆژنامه‌ی ده‌ستووره ،تایبه‌ته به‌قسه‌کردن له‌سه‌ر رۆڵ‌و ئه‌دای ئۆپۆزیسیۆن له‌هه‌رێمی کوردستاندا
״ئۆپۆزیسیۆنبوون ته‌نیا دوكانی قسه‌كردن نییه״ دكتۆر كه‌مال میراوده‌لی بۆ ده‌ستوور
سازدانی :وریا حه‌مه‌تاهیر
دكتۆر كه‌مال میراوده‌ل ی كه‌سایه‌تی ی سیاسیو ڕووناكبیر ی دیارو ناودار ی كورد ،له‌چاوپێكه‌وتنێكدا ك ه ده‌ستوور له‌گه‌ڵیدا سازیداوه، ڕه‌خن ه ی توند ئاراست ه ی هێزه ئۆپۆزیسیۆنه‌كان به‌تایبه‌ت گۆڕان ده‌كات ،ئاماژ‌ه به‌وه‌ده‌دات ك ه نهیانتوانیوه وه‌ك ئۆپۆزیسیۆن مامه‌ڵه‌بك هنو دۆخه‌ك ه بگۆڕن ،ده‌ڵێت هه‌ل ه مێژووییه‌كه‌شیان له‌ده‌ستداوه. میراوده‌ل ی ده‌ڵێت ئۆپۆزیسیۆن كرداره‌كان ی تاكتیك ی بوون، نه‌ك ستراتیژی ،ئاماژ‌ه به‌وه‌شده‌دات ك ه نه‌یانتوان ی جیاواز ی له‌نێوان خۆیان‌و حیزبهكان ی تردا دروستبكه‌ن. وت ی «هێزی تازه ته‌نیا پێویستی به‌ئامانج دیاریكردن‌و دروشم‌و دیماگۆگی شه‌قام‌و میدیا نییه .پێویستی به‌پره‌نسیپی نوێ‌و پرۆسه‌ی نوێی ه ك ه له‌حیزبه‌كانی ده‌سه‌اڵت‌و ستراكتورو ره‌وشت ه ته‌قلیدییه‌كان جیایبكاته‌وه».
ده‌س��ت��وور :نزیك ده‌بینه‌وه ل�ه‌وه ی ساڵێك به‌ڕێبكه‌ین له‌دروستبوون‌و هاتنه ئارای ئۆپۆزیسیۆن ،له‌و ماوه‌یه‌دا هێزه ئۆپۆزیسیۆنه‌كان توانیویانه ڕێ��ڕه‌وی كاركردنی خۆیان بدۆزنه‌وه؟ كه‌مال میراوده‌لی :وا بزانم ده‌بێ وه‌اڵمی ئه‌و پرسیاره به‌پرسیارێكی تر بده‌مه‌وه: ئایا له‌م ساڵه‌دا ئۆپۆزیسیۆن دروستبووه؟ گه‌ر ئا چۆنه؟ ئۆپۆزیسیۆنی سیاسیی فه‌رمی له‌ئه‌نجامی هاتنه‌كایه‌ی فه‌زایه‌كی سیاسییدا دروس��ت��ده‌ب��ێ ،به‌مه‌به‌ستی گرتنه‌ده‌ستی حكومه‌ت ی��ان ئاڵوگۆڕی ده‌س����هاڵت ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�ه‌ك��ی ئاشتییانه، له‌ڕێگه‌ی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنی دیموكراتی‌و ك��اری ده‌س��ت��ووری‌و په‌رله‌مانییه‌وه .ئه‌و فه‌زا سیاسییه عاده‌ته‌ن له‌نێو ده‌زگاكانی نوێنه‌رایه‌تیی حكومه‌ته‌وه :په‌رله‌مان‌و ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان‌و شاره‌وانییه‌كان‌و ڕێكخراوه ره‌سمییه‌كانه‌وه خۆی ده‌نوێنێ. به‌اڵم ده‌شێ ئه‌م فه‌زایه ل�ه‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و ده‌زگا‌و نوێنه‌رانه‌شدا بێت ،هه‌روه‌ها بوونی كۆمه‌ڵگه‌ی م�هدهن��ی مه‌رجێكی گرنگی بوونی ئه‌و فه‌زا سیاسییه‌یه. ئێمه ده‌زانین ئه‌و ف�ه‌زا سیاسییه‌ی كه له‌كوردستاندا هه‌لومه‌رجی په‌یدابوونی پ���رۆس���هی ه���ه‌ڵ���ب���ژاردن‌و ل�ه‌ئ�ه‌ن��ج��ام��دا دروستبوونی هێزی ئۆپۆزیسۆنخوازی ل��ێ��دروس��ت��ب��وو ،ه��ۆك��اره‌ك��هی پ��رۆس �هی سیاسیی دروستبوونه‌وه‌ی عێراقه .واته ه�ه‌ل��وم�ه‌رج�ه‌ك�ه ل����ه‌ده‌ره‌وه ب��ۆ ن���اوه‌وه ه��ات��ووه‌و خۆڕسك نییه .دیموكراسیی خ��ۆڕس��ك��ی ك����وردی ،ل �ه‌گ��ۆم��ی خوێنی ش �ه‌ڕی براكوژیدا خنكێنرا .ده‌سه‌اڵتی حیزبی ك���وردی ب �ه‌ن��اح �ه‌زان �هو ناچاری ئ �ه‌م هه‌ڵبژاردنانه‌ی ق��ب��وڵ��ك��ردوون ،تا توانیبێتی به‌تایبه‌تی له‌ده‌ڤه‌ری زه‌رددا، ت �ه‌زوی��ری ب��ۆ شێواندنی ئه‌نجامه‌كان‌و مانه‌وه‌ی ده‌س��هاڵت به‌كارهێناوه .جگه
له‌مه‌ش ئ��ه‌وه‌ی پێیده‌وترێ ڕێكه‌وتنی ستراتیجیی پ��ارت �ی‌و یه‌كێتی ،ف��ه‌زای دیموكراتی‌و ڕوونكاری‌و ئاسۆی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی ب �ه‌داخ��راوی‌و له‌ناو تاریكاییدا هێشتبووه‌وه ،تا هه‌ڵبژاردنی 3/7كه پێڕه‌وكردنی هه‌ڵبژاردنی لیستی كراوه، ده‌القه‌یه‌كی خسته ناو ئه‌و ستراتیجی قۆرخكردن‌و شاردنه‌وه‌یه .كۆتاییهاتنی هه‌ڵبژاردن به‌قازانجی پارتی له‌ناوچه‌كانی ژێر ده‌سه‌اڵتی خۆیدا ،دووباره سا‌ته‌كانی گ��رژی‌و ڕكه‌به‌رایه‌تیی حیزبی ،گه‌رچی به‌شێوه‌یه‌كی مات‌و كپكراویش بێ ،له‌نێوان پارتیو یه‌كێتیدا دروس��ت��ك��رده‌وه .ئه‌مه حه‌تمه‌ن له‌قازانجی دیموكراتییه‌و یه‌كێتیش هه‌موو كاتێ ئه‌و حیزبه‌یه كه قازانجی زیاتر له‌كرانه‌وه‌ی دیموكراسی ده‌كا. جیابوونه‌وه‌ی گۆڕانیش گه‌ر به‌پێوانه‌ی قازانجی دیموكراسی هه‌ڵیسه‌نگێنین، له‌قازانجی دیموكراسی‌و له‌مه‌وه له‌قازانجی گه‌له‌كه‌ماندایه .بۆیه گه‌ر یه‌كێتی وه‌ك حیزبێكی دیموكراتیی سۆسیالسیت ڕه‌فتاری بكردایه ،ده‌بوایه نه‌رمتر‌و گه‌رمتر پێشوازی له‌م فراوانبوونه‌ی پانتایی دیموكراسی بكاو دوورت��ر ئه‌نجامه‌كانی لێكبداته‌وه. ئه‌مه بۆیه ده‌ڵێم ،چونكه دیاره مه‌به‌ستی به‌ڕێزتان له‌پرسیاره‌كه زیاتر دروستبوونی گ��ۆڕان �ه ،وه‌ك هێزێكی ئوپۆزیسیۆن- خواز (سه‌رنج بده‌ن وشه‌ی ئۆپۆزیسیۆن به‌كارناهێنم ،چونكه وشه‌یه‌ك به‌كارناهێنم گه‌ر له‌پێناسه‌و پێوانه زانستییه‌كه‌ی دڵنیا نه‌بم) ،له پاڵ یه‌كگرتوو –و كۆمه‌ڵی ئیسالمیدا كه وه‌ك حیزبی خاوه‌ن كورسی له‌په‌رله‌ماندا هه‌قیانه به‌شداریی خواستی ئۆپۆزیسیۆنبوون بكه‌ن. گه‌ر سیستمی په‌رله‌مانیی ده‌ستووری هه‌بێ‌و ده‌س�هاڵت ئۆپۆزیسیۆن به‌فه‌رمی ب��ن��اس��ێ‌و م��اف��ه‌ك��ان��ی ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن له‌چوارچێوه‌ی ده‌زگاكانی نوێنه‌رایه‌تی‌و
، 2010/6/2چوارشه‌ممه سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن :ئیدریس عومه‌ر به‌ڕیوه‌به‌ری هونه‌ریی :شێرکۆ خانزادی www.destur.net
که‌مال میراوده‌لی
به‌رپرسیارێتیی ده‌س��هاڵت دابینبكات، ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن��ی��ش دان ب �ه‌ح��ی��زب ی��ان حیزبه‌كانی ده‌سه‌اڵت دابنێ ،كه شه‌رعین‌و مافی خۆیانه به‌پێی ده‌ستوور حوكمبكه‌ن، ئه‌وا ئه‌و كاته شێوه‌ی سه‌ره‌كیی كاری ئۆپۆزیسیۆن ،ئۆپۆزیسیۆنی په‌رله‌مانی ده‌بێ كه حیزبی هه‌ره‌گه‌وره‌ی ئۆپۆزیسیۆن له‌ناو په‌رله‌مان‌و ل �ه‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌ماندا ب �هو ش��ێ��وازان �هی یاسا ڕێ��ی��ان پ��ێ��ده‌دا، ڕێبه‌ری ده‌ك��ا .ئه‌و جۆره ئۆپۆزیسیۆنه ل���ه‌زاراوه‌ی���ه‌ك���ی ك��ۆن��ی ب�ه‌ری��ت��ان��ی��ی�ه‌وه «ئۆپۆزیسیۆنی پشتیوان» (ل��ۆی�ه‌ل ئۆپۆزیشن) پێده‌وترێ .واته مافی ئه‌وه‌ی هه‌یه‌و ده‌یه‌وێ ده‌سه‌اڵت بگرێته ده‌ست‌و جێگه‌ی حیزبی فه‌رمانبه‌ده‌ست بگرێته‌وه، به‌اڵم پشتیوانی له‌سیستمی ده‌ستووریی ده‌س��هاڵت ده‌ك��ات (چ پاشایه‌تی بێ چ كۆماریی)و نایه‌وێ ئه‌و سیستمه بگۆڕێ ی��ان بڕوخێنێ .به‌مپێیه ئۆپۆزیسیۆنی پشتیوان (لۆیه‌ل ئۆپۆزیسیسن): .1له‌الیه‌ن حیزب ی��ان حیزبه‌كانی ده‌س �هاڵت �ه‌وه ده‌ن��اس��رێ‌و مافی یاسایی‌و ده‌س��ت��ووری وه‌ك حیزبی ئۆپۆزیسیۆن ده‌بێ. .2ل���ه‌ڕێ���گ���هی ك����اری س��ی��اس �ی‌و ده‌ستوورییه‌وه خه‌باتی سیاسیی خۆی ده‌كات. .3په‌نا بۆ كاری توندوتیژی‌و گۆڕینی ش��ۆڕش��گ��ێ��ران�ه ن��اب��ات .گ��ه‌ر الیه‌نێكی ده‌سه‌اڵتی سیاسیو داموده‌زگای سیاسیشی به‌دڵ نه‌بێ‌و دژیان بێ ،له‌ڕێگه‌ی یاساو كاری ده‌ستووری‌و یاسایی‌و كاری مه‌ده‌نی ئاساییه‌وه هه‌وڵی گۆڕینیان ده‌دات. .4ب �ه‌ران��ب �ه‌ر ئ�ه‌م�ه ئۆپۆزیسیۆن كۆمه‌ڵێ مافی ده‌ستووریی دیاریكراوی هه‌یه ،كه له‌ڕێگه‌یانه‌وه ده‌توانێ ئامانجه سیاسییه‌كانی خۆی وه‌ك ئۆپۆزیسیۆن به‌دیبێنێ ،وه‌ك حیزبێكی فه‌رمی كاری
سیاسیی ئ���ازاد بكا .ل���ه‌زۆر سیستمدا كۆمه‌كی دارایی له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه به‌یاسا ده‌كرێ .له‌به‌ریتانیا پاره بۆ حیزب نییه وه‌ك بۆ ڕێكخستن‌و باره‌گاو فه‌رمانبه‌ری حیزب ،به‌اڵم یارمه‌تییه‌كی كه‌م بۆ ئه‌و حیزبانه هه‌یه كه 150000ده‌ن��گ زیاتر یان ئه‌ندامێكی په‌رله‌مان یان زیاتریان هه‌یه ،دوای ئه‌وه‌ی ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌كان سوێندی یاسایی ده‌خۆن .مه‌به‌ستی ئه‌و پ��اره‌ش كه (ك��ورت �ه‌پ��اره)ی پێده‌وترێ بۆ سێ مه‌به‌سته :یارمه‌تیدانی حیزبی ئۆپۆزیسیۆن كه ئه‌ركه په‌رله‌مانییه‌كه‌یان به‌جێبگه‌یه‌نن ،یارمه‌تی خه‌رجیی سه‌فه‌رو هاتوچۆ ،خه‌رجیی ئۆفیسی سه‌رۆكی ئۆپۆزیسیۆن. له‌ساڵی 2006-2005حیزبی پارێزه‌ران كه ئۆپۆزیسیۆن بوو 4 ،ملیۆن پاوه‌ندی وه‌رگرتووه‌‌و لیبر‌ال دیموكراته‌كان ملیۆن‌و نیوێكیان وه‌رگرتووه. له‌هه‌موو سیستمه دیموكراتییه‌كاندا، ئێستا هه‌ر ناوێكی پێبوترێ ئۆپۆزیسیۆن ل �ه‌م ج��ۆره ئۆپۆسیزیۆنه دهستوورییه په‌رله‌مانییه مه‌ده‌نییه هێمنكاره‌یه ،به‌اڵم دیاره ئه‌م جۆره ئۆپۆزیسیۆنه په‌رله‌مانییه فه‌رمییه هه‌موو «به‌رهه‌ڵستكردنی
ئه‌ندامی په‌رله‌مان ته‌نانه‌ت بۆشی نیی ه رای خۆی ده‌ربڕێ‌و ده‌نگی خۆی به‌رزبكاته‌وه .جا چ بتوانێ ئه‌و پرسیاران ه بپرسێ ك ه سه‌رده‌شت عوسمان پرسینی‌و له‌سه‌ریان كوژرا
www.destur.net
ته‌نیا یه‌ك ستانداردی ناسراوی هه‌یه‌و ب�ه‌س ،ئه‌ویش كه‌مبوونه‌وه‌ی جیاوازی‌و نادادییه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانه به‌ده‌ركه‌وتنی حیزبه دیموكراتییه‌كان‌و كۆمه‌ڵگه‌ی م �هدهن��ی ،چونكه كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی م��ان��ای ب �ه‌ش��داری��ی ه �ه‌م��وو كه‌رته‌كانی كۆمه‌ڵه ل�ه‌ب��ڕی��اری سیاسیو نه‌خشه‌ی ئابووری‌و خوشگوزه‌رانیی ماددیدا ،به‌بێ بوونی دادپه‌وه‌ریی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و هه‌وڵی ڕاسته‌قینه ب���ه‌ره‌و مافی هاوواڵتێتیی یه‌كسان ،كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی په‌راوێزێكی سڕو بێكار ده‌مێنێته‌وه .بۆیه كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی جێگره‌وه‌ی ده‌وڵه‌ت یان حكومه‌ت نییه ،به‌ڵكو ته‌واوكه‌ریه‌تی ،ڕاستییه‌كه‌ی به‌بێ حكومه‌ت نابێ ،چونكه ئه‌وه حكومه‌ته (یان ده‌وڵه‌ت كه ئێمه ده‌وڵه‌تمان نییه) كه له‌ڕێگه‌ی یاسادانانه‌وه بۆ مسۆگه‌ركردنی یه‌كسانییه‌كان ،نه‌هێشتنی نادادپه‌روه‌ری‌و كان زامنكردنی ئ��ازادی��ی�ه تاكه‌كه‌سییه ك��ه‌ف��ه‌زای��ه‌ك��ی ئ�����ازادو پ��ش��ت��ی��وان بۆ ده‌رك���ه‌وت���ن‌و پێشكه‌وتنی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی دابینده‌كات .هه‌ر به‌م شێوه‌ش له‌سیستمی دیموكراتیدا ،كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی ده‌بێته بنه‌ماو پاڵپشتێكی گه‌وره بۆ حكومه‌ت یان ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی .دیاره له‌كوردستان به‌پێچه‌وانه‌ی ئ�ه‌وه بووه‌و ده‌سه‌اڵت كاردانه‌وه‌ی سه‌لبی‌و سیاسه‌تی خۆ قایمكردنی دژی ه�ه‌ر دیارده‌یه‌كی دیموكراتی‌و ده‌وری كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی سه‌ربه‌خۆ هه‌یه .ئه‌وه‌ی ئه‌و هاوكێشه‌یه‌‌ی له‌كوردستان تێكداوه ئه‌وه‌یه كه حیزبی شاخیی ك��وردی (ئه‌مه وه‌ك سوكایه‌تی به‌كارناهێنم ،به‌ڵكو وه‌ك پێناسێكی سۆسیۆلۆجی ،چونكه به‌مانای سیاسیی مۆدێرن ،كورد حیزبی نییه) ،له‌پێناوی هێشتنه‌وه‌ی ئوتۆكراتی سه‌ركردایه‌تی‌و بنه‌ماڵه‌یی ،نه‌ك به‌هێزكرنی دیموكراسی، هه‌وڵیداوه هه‌م جێگه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی بگرێته‌وه ،هه‌م ده‌ستبه‌سه‌ر حكومه‌تیشدا بگرێ .بۆیه هه‌م حكومه‌ت په‌كیكه‌وتووه، هه‌م كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی په‌راوێزكراوه‌و خراوه‌ته ده‌ره‌وه‌ی هاوكێشه‌و چوارچێوه‌ی ده‌وڵه‌ته‌وه ،له‌ئه‌نجامدا ناتوانێ كاربكا، ب �ه‌وه نه‌بێ كه ی��ان دژی بێ ی��ان وه‌ك ده‌زگایه‌كی حیزبیی مامكدار ،ببێته به‌شێك له‌گه‌مه‌ی ده‌سه‌اڵتی سیاسی ،به‌تایبه‌تی كه ڕوخسه‌ت‌و یاریده‌ی ماددی له‌ده‌سه‌اڵته‌وه وه‌ربگرێ .لهالیهكی تره‌وه‌و له‌ڕوانگه‌یه‌كی سۆسیۆلۆجییه‌وه ده‌وری ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی پێوه‌ندیی به‌ده‌ركه‌وتن‌و ده‌وری چین‌وتوێژه كۆمه‌اڵیه‌تییه تازه‌كانه‌وه هه‌یه .به‌تایبه‌تی توێژی سوپه‌ر-ده‌وڵه‌مه‌ند كه ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی ئ�هو لهگهڵ مانه‌وه‌ی حیزبی بنه‌ماڵه‌یی‌و ده‌سه‌اڵتی ئۆتۆكراتی‌و ل��ێ��ن �ه‌پ��رس��ی��ن �ه‌وه‌ی دی��م��وك��رات��ی��دای �ه. له‌هه‌‌ره خ��واره‌وه‌ی پیرامیدی ئه‌م هێڵه چینایه‌تییه‌وه ،له‌شكرێكی گه‌نجانی بێچین‌و بێشوناس ه �ه‌ن ،كه له‌هیچ ك��وێ له‌ناو سسیتمی حیزبیدا جێگه‌ی نابێته‌وه ،ته‌واو نامۆو په‌راوێزكراون .له‌نێو ئه‌و دووانه‌شدا ده‌كرێ ده‌سته‌یه‌ك ده‌ستنیشان بكه‌ین، كه وه‌ك چینی نێوه‌ند سه‌یریان بكه‌ین، یان له‌فه‌زای بوونی چینی نێوه‌ندان‌و ئه‌و ته‌مایه‌یان هه‌یه ،كه ببنه زمانحاڵی یان ده‌سته‌یه‌كی بێالیه‌نی نێوبژیكار له‌نێوان ده‌سه‌اڵتی ئۆتۆكراتی‌و زۆرب �هی خه‌ڵكی پ �ه‌راوێ��زك��راودا (ڕۆشبنیرانی ره‌سمی، ح��اك �م‌و ی��اس��ان��اس�ه‌ك��ان ،مامۆستایانی
چوارشه‌ممه2010/6/2 ،
زانكۆ ،فه‌رما‌نبه‌رانی حكومیی خ���اوه‌ن پله‌و م��وچ�هی ب �ه‌رز، وه‌زیرو كاربه‌ده‌ستانی ئیداریی ده‌وڵ��ه‌ت ،ته‌نانه‌ت ئه‌ندامانی په‌رله‌مانیش دوای هه‌ڵبژاردن‌و مووچه‌داربوونیان هتد ده‌كرێ ه��ه‌م��وو ل���هو پ��ۆل��ێ��ن �ه‌دا كۆ بكرێنه‌وه) .ئه‌مانه جارجاره ده‌نگێكی به‌رز یان نزم هه‌ڵده‌بڕن یان نامه‌یه‌كی ناڕه‌زایی ئیمزا ده‌كه‌ن ،به‌بێ ئه‌وه‌ی بیانه‌وێ شوێنی مورتاحی خۆیان ئازار ب��ده‌ن ،یان ده‌مامكی ویژدانی رۆش��ن��ب��ی��ری ل��ه‌ده‌م��وچ��اوی خۆیان بكه‌نه‌وه .به‌هێزبوونی ئۆپۆزیسیۆنی ره‌سمی پێوه‌ندی به‌به‌هێزی‌و ئاقاری ئه‌و چینه ناوه‌نده‌وه هه‌یه .له‌زۆر واڵتاندا، ئ�هو چینه ت��ازه سه‌ر‌هه‌ڵداوه ده‌ورێكی ئینتیهازی ده‌بینێ. ل���ه‌الی���ه‌ك���ه‌وه ده‌ی���ان���ه‌وێ تا ئه‌وپه‌ڕی له‌سه‌رچاوه‌ی نوێی پ����اره‌و ئیمتیازو ده‌س���هاڵت س��وودم��ه‌ن��د ب���ن ،ل �ه‌الی �ه‌ك��ی تریشه‌وه به‌هۆی زیادبوونی پ���اره‌و شوێنی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و
ئایا ئۆپۆزیسیۆن گه‌شه‌كردن‌و به‌هێزبوونی ده‌وێ یان موساوه‌مه‌ی لهگهڵ ده‌سه‌اڵتدا ده‌وێ بۆ وه‌رگرتنی ئیمتیازو پۆست؟ ئاستی هۆشیاریی سیاسییان، به‌حوكمی گۆڕانه جیهانییه‌كان‌و ئ��اس��ان��ك��اری��ی ت�ه‌ك��ن��ۆل��ۆج��ی زانیاری‌و ده‌وری میدیاو بزاڤی چینه‌كان ژێ���ره‌وه‌و هتد ،ئه‌و چ��ی��ن�ه وال��ێ��ده‌ك��ا ك��ه خ��ۆی به‌ڕیفۆرمخواز ی��ان ته‌نانه‌ت له‌ئاستی پێشكه‌وتنخوازیش دروش���م‌و ئاخاوتندا بنوێنی، وه‌ك ئه‌وه‌ی داوای باشتركرنی جۆری خز‌مه‌ته‌كان ،شه‌فافیه‌ت، ب �ه‌رپ��رس��ی��ارێ��ت��ی��ی سیاسی، پرۆسه‌ی دیموكراسی ،ئازادیی ده‌رب��ڕی��ن هتد ب��ك��ات .ب �ه‌اڵم دووره له‌داواكردنی لیبرالیزمی سیاسیو له‌ڕه‌خنه‌ی ڕاسته‌وخۆ ل�ه‌ده‌س�ه‌اڵت‌و له‌لێپرسینه‌وه‌ی دیموكراتی ده‌ترسێ ،چونكه كه‌م یان زۆر به‌شداریی پرۆسه‌ی گه‌نده‌ڵییه ،یان سوودبه‌ره لێی. نابێ ئه‌وه‌شمان له‌بیر بچێ، ل�ه‌زۆر واڵتانا بۆ نموونه وه‌ك ئیتاڵیاو چیلی ،چینی نێوه‌ند پشتیوانی له‌ڕژێمه فاشیسته‌كان كردووه .له‌كوردستاندا گه‌ر ئه‌م چینه ن��ێ��وه‌ن��ده ،له‌نموونه‌ی ئه‌و چه‌ند گرۆیه‌ی ناومهێنان، بتوانن ن�ه‌ك ته‌نیا به‌هاواری «بێده‌نگ نابین» له‌حاڵه‌تی
3
كوشتنی ڕۆژنامه‌نووسێكدا ،به‌ڵكو وه‌ك ئیلتیزامێكی ئایدیۆلۆجی‌و ئه‌ركێكی وی��ژدان��ی به‌هه‌میشه‌یی بێنه ب��ه‌ره‌ی س �هردهش��ت �ه‌ك��ان �ه‌وه ،ب���ه‌ره‌ی ریفۆرمی راسته‌قینه یان بزاڤی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه ،ئه‌وا ده‌توانن وا له‌ده‌سه‌اڵت بكه‌ن به‌شێوه‌یه‌كی ئاشتیخوازانه هه‌نگاوی گه‌وره‌ی ریفۆرم قبوڵبكات ،ده‌س��ت��ب �ه‌رداری ئ �هو هه‌موو بێدادی‌و جیاوازیگه‌ری‌و كه‌مته‌رخه‌می‌و گه‌نده‌ڵییه ب��ێ .گ��ه‌ر ئ �ه‌وان��ی��ش ئ��اوا بێده‌نگ‌و هاوتاوانی ده‌س �هاڵت بن ،ئه‌وا دۆخ�ه‌ك�ه خراپترو بزاڤی كۆمه‌اڵیه‌تیی ژێره‌وه به‌هێزتر ده‌بێ‌و به‌ره‌وه ته‌قینه‌وه ده‌چ��ێ ،كه‌سیش نازانێ له‌چوارچێوه‌ی هه‌لومه‌رجی ناسكی ده‌وروب����ه‌ردا چۆن ك��ار له‌هاوكێشه‌كان ده‌ك��ا .به‌نیسبه‌ت ئۆپۆزیسیۆنه‌وه گه‌شه‌كردنیان پێوه‌ندی به‌وه‌وه هه‌یه تا چ ڕاده‌یه‌ك ده‌توانن ئه‌و چینه نێوهنده له‌ده‌وری خۆیان‌و به‌رنامه‌ی كۆبكه‌نه‌وه، دیموكراتیدا گۆڕینێكی له‌جیاتی ئه‌وه‌ی ئه‌وانیش له‌نێو ئه‌واندا بتوێنه‌وه .گه‌ر گۆڕان بۆ نموونه بیتوانیبایه ئه‌و چینه زیاتر سیاسیو هه‌ڵوێستدار بكا ،لهالیهكی تریشه‌وه پێوه‌ندیی توند لهگهڵ كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی‌و هێزه‌كانی بزاڤی كۆمه‌اڵیه‌تی دابمه‌زرێنێ ،ده‌یتوانی گه‌شه‌بكات ،به‌اڵم تائێستا گ��ۆڕان خۆی هیچ پێناسه‌یه‌كی سیاسیو ڕێكخراوه‌یی‌و ئایدیۆلۆجی نییه ،ل���ه‌دوای ئ �هو چینه نێوهنده له‌رزۆكه ئۆپۆرتونێسته‌یه‌وه‌یه، نه‌ك له‌پێشه‌وه‌ی .تا ده‌سه‌اڵتی هه‌رێم زیاتر باوه‌ش به‌سه‌رمایه‌داریدا بكات ستراكتوری ت��ازه ده‌رده‌ك���ه‌ون ،كه له‌نێویاندا هێزی كۆمه‌اڵیه‌تی/چینایه‌تی نوێ ده‌رده‌كه‌ون. ده‌ركه‌وتنی ئه‌و هێزانه ڕه‌وش‌و بابه‌ت‌و پرسه‌كانی به‌ربه‌ره‌كانی له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت نه‌وشیروان مسته‌فا ،سه‌رۆکی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان ده‌گ���ۆڕێ .گ�ه‌ر ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی ئ�هو هێزه س��ه‌رم��ای��ه‌داره ت��ازان��ه ل��ه‌الی��ه‌ن بزاڤه كۆمه‌ڵییه‌كانی ژێ���ره‌وه( ،سه‌رده‌شته زیندووه‌كانه‌وه) یان ئاژاوه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌نگی به‌هێزه ئۆپۆزیسیۆنه‌كان نه‌دا؟ یان هه‌ڕه‌شه بۆ سه‌ر ده‌سه‌اڵت ،بكه‌وێته كه‌مال میراوده‌لی :زۆرب��هی خه‌ڵك مه‌ترسییه‌وه ،ئه‌وانه ئاماده‌ن پشتیوانی بێزاره .چه‌ندان ساڵه گه‌نجان‌و خێزانی له‌ڕژێمی ئۆتۆكراتی بكه‌ن. شه‌هیدان‌و ئه‌نفالكراوه‌كان‌و گوندییه‌كان ل �ه‌واڵت��ان��ی دن��ی��ادا ئ��ه‌م گ��ۆڕان��ان�ه له‌ژیانێكی تراژیدیدا ده‌ژین .سیستم نییه. ل �ه‌ڕێ��گ �هی ی��اس��اك��ان‌و ڕێنماییه‌كانی یاسا نییه .ع�ه‌دال�ه‌ت نییه .ستاندارد‌و ده‌وڵه‌ته‌وه كۆنتڕۆڵده‌كرێ‌و په‌رله‌مان ڕۆڵی پێوانه‌ی چاكی یان ئه‌خالقی یان نیشتیمانی كاریگه‌ر له‌یاساییكردن‌و ئاساییكردن‌و ی��ان وی��ژدان��ی ب��ۆ ه��ی��چ شتێك نییه. چاودێریكردن‌و عه‌داله‌تكردنی پرۆسه‌كاندا خۆده‌وڵه‌مه‌ندكردنی خێرا‌و به‌ده‌ستهێنانی ده‌بینێ .ل�ه‌ك��وردس��ت��ان ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی�ه زۆرترین ئیمتیاز له‌سه‌ر حیسابی ئه‌وی ئابوورییه نوێكان له‌شێوه‌ی مافیاییدا دی ،ئه‌و فه‌زایه‌یه كه چه‌ندان ساڵه حیزب خۆده‌شارنه‌وه .مه‌گه‌ر له‌زمانی كه‌سێكی له‌واڵتی ئێمه‌دا دروستیكردووه .جیاوازی‌و وه‌ك راوێ���ژك���اری ئ��اب��ووری��ی س���ه‌رۆك ناعه‌داله‌تییه‌كان نێوانیان ئه‌رزو ئاسمانه. حیزبه‌كانه‌وه ببیسین ،چه‌ند ملیۆنه‌ر بۆیه شتێكی هاوبه‌ش نه‌ماوه كه پێیبڵێین دروستبوون‌و چه‌ند كۆمپانیا هه‌ن‌و چی نیشتمان .شتێكی هاوبه‌ش نه‌ماوه كه ده‌كه‌ن .ئۆپۆزیسیۆن هیچ هه‌نگاوێكی بۆ پێیبڵێن كۆمه‌ڵ‌و سیماكانی دیاریبكه‌ین. ئاشكراكردن‌و ئیدانه‌كردنی ئه‌م سیستمه ته‌نانه‌ت شتێكی هاوبه‌شیش نه‌ماوه كه نه‌ناوه ،له‌وه‌ش ناچێ له‌تواناو ئیراده‌یدا پێیبڵێین شاره‌كه‌مان‌و دڵمان پێی خۆش هه‌بێ ئه‌مه بكا .بۆیه ده‌سه‌اڵتیش هیچ بێ .نووسین‌و وتارو ئه‌ده‌ب‌و زانست ڕۆڵیان فشارێكی راسته‌قینه‌ی له‌سه‌ر نییه تا نه‌ماوه‌و حیسابێكیان بۆ ناكرێ .به‌ڕاستی به‌خۆیدا بچێته‌وه‌و وه‌ك ره‌وش��ی زاتیی پێمسه‌یره كه نووسه‌ره‌كان ده‌نووسن، خۆشی بێبه‌رییه له‌ستراتیجی نه‌ته‌وه‌یی‌و به‌ملیۆنان وش �ه ده‌ن��ووس��ن‌و كه‌مترین ئایدیالی دیموكراسی‌و ئ��ازادی‌و نوقمی ك��ار ل �ه‌ده‌س �هاڵت ن��اك�هنو هیچ ناگۆڕن. به‌رژه‌وه‌ندییه ئه‌نانییه‌كانی خۆیه‌تی ،تا خه‌ڵك ده‌ی��ه‌وێ ئه‌مه بگۆڕێ .هه‌ستی زه‌بری رۆژگار به‌خه‌به‌ری دێنێته‌وه. هاونیشتمانی‌و خۆشه‌ویستیی یه‌كترو ده‌س����ت����وور :س�������ه‌ره‌ڕای ب��وون��ی پاراستنی به‌هاو به‌رژه‌وه‌ندیی نه‌ته‌وه‌یی ناڕه‌زاییه‌كی به‌رفراوانی خه‌ڵك ،به‌اڵم بژێنێته‌وه .هێزه ئۆپۆزیسیۆنه‌كان ته‌نیا ئۆپۆزیسیۆن نه‌یتوانی هه‌ڵبژاردن بباته‌وه ،گۆڕان تازه‌یه‌و پێش 7/25خه‌ڵك دڵی پرسیار ئه‌وه‌یه بۆچی خه‌ڵكی ن��اڕازی به‌ده‌ركه‌وتنی هه‌ر هێزێكی تازه
دوای 7/25خۆیان له‌ڕۆژنامه‌ی رۆژنام ه هاواریان ده‌كرد با مه‌سعود بارزانی هێزی زێره‌ڤانی‌و ئاسایشی خۆی بۆ سلێمانی بنێرێ!!
2
www.destur.net
چوارشه‌ممه2010/6/2 ،
ده‌س��ه‌اڵت‌و سیاسه‌ته‌كانی» ناگرێته‌وه، به‌ڵكو ئ �ه‌م ج��ۆران �هی ئۆپۆزیسیۆنیش هه‌موو ك��ات ده‌مێنن :حیزبی بچووكتر كه ده‌شێ كه‌مینه بن‌و له‌ناو په‌رله‌مان هه‌بن یان نه‌بن ،حیزب‌و گرۆی سیاسیی بچووك‌و رادیكاڵ كه دژایه‌تیی سیستمه‌كه ده‌كه‌ن ،یان به‌ره‌ی ح���ی���زب���ه‌ك���ان���ی ب���ه‌ره���ه‌ڵ���س���ت���ی ڕژێ��م ،له‌سیستمی ده‌س��������هاڵت��������ی ی����ه‌ك ح��ی��زب��ی��دا ی�����ان ئ����ه‌وان����هی حیزبی ده‌س��هاڵت به‌شه‌رعی نازانن، یاخود به‌رهه‌ڵستی ج������ۆراوج������ۆری ح�����ك�����وم�����ه‌ت‌و س��ی��اس �ه‌ت �ه‌ك��ان��ی له‌كاری سیاسیی ڕێكخراوه‌یی‌و میدیایی‌و جه‌ماوه‌ریی ج��ۆراوج��ۆره‌وه ،ی��ان كاری به‌رپه‌رچدانه‌وه‌وو قبوڵنه‌كردنی بڕیارێك ی��ان یاسایه‌ك ی��ان كارێكی حكومه‌ت، یان ڕێوشوێنێكی ده‌سه‌اڵتێكی مه‌ركه‌زی، له‌الیه‌ن حیزبێكه‌وه ،ئه‌نجومه‌نێكه‌وه یان ناوچه‌یه‌كه‌وه ،بۆ نموونه قبوڵنه‌كردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی به‌دانانی پاڕێزه‌رو جێگرانی پارێزه‌رانی نوێ ،یان ڕازینه‌بوونی ناوچه‌یه‌كی وه‌ك گه‌رمیان به‌به‌شی ئه‌وان له‌بوجه‌و پرۆژه‌كان .یان ناڕه‌زایی به‌رده‌وامی خه‌ڵكی هه‌ڵه‌بجه‌و س��هی��دس��ادق‌و ده‌رب��ه‌ن��دی��خ��ان‌و ك��ه‌الرو ك��ف��ری وچ �ه‌م��چ �ه‌م��اڵ ،هتد ل �ه‌وێ��ران �ی‌و پشتگوێخستنی شاره‌كانیان‌و نه‌بوونی خزمه‌تگوزاری‌و عه‌داله‌ت له‌پرۆژه‌كاندا. ی��ان ئۆپۆزیسۆنی سیستمێك یان یاساكانی له‌الیه‌ن گرۆی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان‌و داموده‌زگا كۆنه‌خواز یان رادیكاڵییه‌كان‌و كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نییه‌وه .وه‌ك ناڕه‌زایی ك��ۆم�ه‌ڵ��گ�هی م��هدهن��ی دژی ب��ڕی��اردان��ی ده‌ستوور پێش هه‌ڵبژاردنی .7/25ئه‌مه ده‌ش��ێ ئۆپۆزیسۆنێكی پێشكه‌وتنخواز یان كۆنه‌خواز ،چه‌پ یان ڕاست ،لیبراڵی یان فاشی بێ .له ڕۆژاوا هه‌میشه لۆبی سه‌رمایه‌داره‌كان هه‌یه ،دژی سیاسه‌تی باج سه‌ندن‌و ده‌وری حكومه‌ت‌و خۆماڵیكردن. یان سه‌رهه‌ڵدانی بزاڤی كۆمه‌اڵیه‌تیی فراوان له‌ئه‌نجامی فه‌شه‌لی ئۆپۆزیسیۆن له‌تێگه‌یشتن‌و ك��ارك��ردن ل �ه‌س �ه‌ر داوا سه‌ره‌كییه‌كانی خ�ه‌ڵ�ك‌و باوه‌ڕنه‌مانی ج�ه‌م��اوه‌رو توێژێك یان چه‌ند توێژیكی ج��ی��اوازی گ �ه‌ل ،به‌سیستمی ده‌س��ه‌اڵت‌و نوێنه‌رایه‌تیی په‌رله‌مان. دوای ئ���ه‌م پێشه‌كییه پێویسته ده‌رب��اره‌ی جۆره‌كان‌و ئاقاره‌كانی كاری ئۆپۆزیسیۆن وه‌ك له‌زانستی سیاسیو ئه‌زموونی گه‌الندا سه‌رنجیده‌ده‌ین ،ده‌ترسم هێشتا نه‌توانم وه‌اڵم���ی پرسیاره‌كه‌ت ب���ده‌م���ه‌وه :ئ��ای��ا ل��هو م���اوه‌ی���ه‌دا هێزه ئۆپۆزیسیۆنه‌كان توانیبێتیان ڕێ��ڕه‌وی كاركردنی خۆیان ب��دۆزن�ه‌وه؟ من نازانم هێزه ئۆپۆزیسیۆنه‌كان كێن ،چین؟ چۆن ئۆپۆزیسیۆنێكن؟ بۆچی‌و چۆن خۆیان به‌ئۆپۆزیسیۆن ده‌زان���ن؟ چونكه جگه له‌بوونیان له‌ناو په‌رله‌مان‌و به‌شداری لهكۆبوونهوه سه‌قه‌ته‌كانی په‌رله‌مانه س �ه‌ق �ه‌ت �ه‌ك �ه ،زی��ات��ر ه��ی��چ سیمایه‌كی ئۆپۆزیسیۆنبوونیان تێدا نییه .به‌ڕواڵه‌ت
مه‌به‌ست له‌ئۆپۆزیسیۆنی فه‌رمی ،بێگومان ته‌نیا یه‌ك شته :ئۆپۆزیسیۆنی په‌رله‌مانی‌و ده‌وری ئه‌ندامانی په‌رله‌مان له‌په‌رله‌مانی كوردستاندا .ب��ه‌اڵم بۆچوونی زانستی ده‌یسه‌لمێنێ كه ئێمه نه به‌شێوه‌یه‌كی دروست په‌رله‌مانمان هه‌یه ،نه به‌شێوه‌یه‌كی دروس������������������ت ح���ك���وم���ه‌ت���م���ان ه���هی���ه .چ��ون��ك�ه هیچ ك��ام له‌مانه ب �ه‌ب��ێ ده‌س��ت��وور ن��اب��ن .ده‌س���هاڵت ده‌بێ ده‌سه‌اڵتێكی ده‌س��ت��ووری��ی بێ، تا ئۆپۆزیسیۆنیش ب�������ت�������وان�������ێ ئۆ پۆ ز یسیۆ نێكی ده‌س���ت���ووری بێ. هێشتا سروشتی حوكم‌و سسیتمی ده‌س���هاڵت له‌هه‌رێمی كوردستاندا ڕوون نییه .به‌و سیفه‌ته‌ی كه په‌رله‌مان هه‌یه‌و كوردستان به‌شێكه له‌عێراق ،ده‌بێ وه‌ك عێراق سیستمه‌كه پ��ه‌رل��ه‌م��ان��ی‌و ده‌س���ت���وری ب���ێ .ب��ه‌اڵم ئێمه ل �ه‌الی �ه‌ك �ه‌وه ده‌س��ت��وورم��ان نییه‌و لهالیهكی ت��ره‌وه سسیتمی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیمان هه‌یه .گه‌ر په‌رله‌مان خۆی مه‌ڵبه‌ندو مۆڵگه‌ی ئۆپۆزیسیۆن بێ ،ئه‌وه ئۆپۆزیسیۆن مانایه‌كی نامێنێ ،چونكه په‌رله‌مان خۆی ده‌زگایه‌كی كۆنتڕۆڵكراوی بێده‌سه‌اڵته .بۆیه خوێندكاران ناهه‌قیان نییه كه پێاڵوه‌كانیان به‌رانبه‌ر په‌رله‌مان ب��ه‌رزده‌ك��ه‌ن��ه‌وه .ئ�ه‌م�ه هۆشیارییه‌كی ق��ووڵ ده‌رده‌خ���ا .هه‌قبوو به‌بێ گۆڕین‌و هه‌مواركردنی پێڕه‌وی ناوخۆو یاسایه‌كی نوێی مۆدێرن بۆ پرۆسه‌ی په‌رله‌مانی‌و مافی ئۆپۆزیسیۆن له‌ڕاده‌ربڕین‌و دیبات‌و پێشنیازكردن ،ب��ڕی��اردان��ی ژماره‌یه‌كی گونجاو له‌پرۆژه‌ی یاساییداو دانانی خشته‌ی زه‌مه‌نی بۆ دیبات‌و بڕیاردانی پ��رۆژه‌ی یاساكان‌و دیاریكردنی كاتی قسه‌كردن‌و پرسیاركردن بۆ ئه‌ندامانی په‌رله‌مان، به‌تایبه‌تی بۆ سه‌رۆكی لیسته‌كان ،هتد
گۆڕان خۆشی له‌سیفه‌تی بنه‌ماڵه‌یی بوون‌و قۆرخكردنی ده‌سه‌اڵت‌و بڕیار بێبه‌ش نییه ،ده‌بێ هه‌وڵبدات له‌م ه دووركه‌وێته‌وه‌و جیاواز بێ له‌پارتی‌و یه‌كێتی
ئه‌ندامانی په‌رله‌مان قبوڵیان ن���ه‌ك���ردای���ه ب��چ��وون��ای��ه ن��او په‌رله‌مانێكه‌وه ،كه ئه‌وه حاڵ‌و ڕۆشنبیریی سه‌ر‌ۆكه‌كه‌ی بێ، لهگهڵ ئه‌وه‌شدا سه‌رۆكایه‌تیی په‌رله‌مان بتوانێ به‌ئاره‌زووی خۆی ی��اری به‌كات‌و به‌رنامه‌و م��اف��ی ئ��ه‌ن��دام��ان��ی ب��ك��ات. ی��ان به‌سه‌ره‌قه‌ڵه‌مێك ڕێگه به‌ته‌له‌ڤزیۆن له‌نیشاندانی یان له‌مافی قسه‌كردن بگرێ. س �ه‌رن��ج��ب��ده‌ن :كاره‌ساتێكی گ������ه‌وره‌ی وه‌ك ك��وش��ت��ن��ی ت��اوان��ك��اران�هی خوێندكارێكی زانكۆی ڕۆژنامه‌نووس ڕووده‌دا، ئه‌ندامی په‌رله‌مان ته‌نانه‌ت بۆشی نییه ڕای خۆی ده‌ربڕێ‌و ده‌نگی خۆی به‌رزبكاته‌وه .جا چ ج��ا ،ئه‌ندامی په‌رله‌مان‌و پ �ه‌رل �ه‌م��ان به‌گشتی بتوانێ ئ��هو پ��رس��ی��اران�ه بپرسێ كه سه‌رده‌شت عوسمان پرسینی‌و له‌سه‌ریان ك��وژرا ،كه هه‌موو گه‌نجێكی ه��ۆش��ی��ارو هه‌موو هاوواڵتییه‌كی ئ �ه‌م ده‌ڤ��ه‌ره، هه‌موو رۆژێ ده‌یپرسێ‌و ئه‌وه ئ�ه‌رك��ی ئه‌خالقی‌و ویژدانیی ئ��ه‌ن��دام��ی پ �ه‌رل �ه‌م��ان �ه وه‌ك م��ووچ�ه‌خ��ۆری ده‌ن��گ��ی خه‌ڵك كه ئ �هو پرسیارانه له‌جیاتی س�هردهش��ت�ه‌ك��ان‌و ده‌ن��گ��ده‌ران بپرسێ :سه‌رده‌شت ده‌نووسێ: « ئێره ئه‌م واڵته‌یه كه نابێت به‌سه‌رۆكه‌كه‌ت بڵێی موچه‌كه‌ت چه‌نده؟ بۆ كوڕو نه‌وه‌‌و خزم‌و
كه‌سوكارت ئه‌م هه‌موو پۆسته س����ه‌رب����ازی‌‌و ح��ك��وم��ی��ی�هی��ان پێدراوه؟ نه‌وه‌كانت ئه‌م هه‌موو سامانه‌یان له‌كوێ بوو؟» .گه‌ر ئه‌ندامی په‌رله‌مان نه‌توانی ئه‌و پرسیارانه بكا ،ئه‌وه به‌هیچ جۆر پێناسه‌ی په‌رله‌مان نایگرێته‌وه. ئ���ه‌ن���دام���ی پ��ه‌رل��ه‌م��ان��ی��ش ج��گ��ه ل��ه‌م��ووچ��ه‌خ��ۆرێ��ك��ی خۆهه‌ڵخه‌ڵه‌تێنه‌ر ی��ان درۆ لهگهڵ خۆكه‌ر به‌والوه هیچی تر نییه .بۆیه له‌م هه‌لومه‌رجه‌دا، ناتوانین بڵێین ئۆپۆزیسیۆنی ف �ه‌رم��ی ،ل �ه‌ده‌ورێ��ك��ی ره‌م��زی به‌والوه بوونی هه‌یه .په‌رله‌مان گ �ه‌ر پێناسه‌ی ڕاسته‌قینه‌ی ه���ه‌ب���ێ ،ده‌ب����ێ ده‌س���هاڵت���ی ی��ه‌ك��ه‌م ب���ێ ،ده‌ب���ێ بتوانێ س �ه‌رۆك��وه‌زی��ران‌و یه‌كبه‌یه‌كی وه‌زی��ره‌ك��ان بانگبكاو لێیان ب��پ��رس��ێ��ت��هوهو م��ت��م��ان �هی��ان لێوه‌ربگرێته‌وه‌و ده‌ری��ان بكا. ده‌بێ بتوانێ سه‌رۆكی هه‌رێم بانگبكاو موحاسه‌به‌ی بكا. ده‌ب��ێ بتوانێ داوا له‌وه‌زیری ن���اوخ���ۆ ب��ك��ا ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���ه‌ری ئاسایش له‌سه‌ر فه‌شه‌لهێنانی ل�ه‌ك�هی��س��ێ��ك��ی وه‌ك ئ���ه‌وه‌ی سه‌رده‌شت عوسمان ده‌ربكا. ده‌بێ بتوانێ یاسای ستراتیجی بۆ جیاكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵته‌كان‌و سه‌لماندنی ده‌سه‌اڵتی په‌رله‌مان ده‌ربكا .ده‌بێ بتوانێ یاسای دژه‌گه‌نده‌ڵی ده‌ربكاو گه‌نده‌ڵ‌و دزو داوێ��ن��پ��ی��س�ه‌ك��ان بخاته
ئۆپۆزیسیۆن جگ ه له‌بوونیان له‌ناو په‌رله‌مان‌و به‌شداری لهكۆبوونهوه سه‌قه‌ته‌كانی په‌رله‌مان ه سه‌قه‌ته‌كه ،زیاتر هیچ سیمایه‌كی ئۆپۆزیسیۆنبوونیان تێدا نییه
״گه‌ر په‌رله‌مان خۆی مه‌ڵبه‌ندو مۆڵگه‌ی ئۆپۆزیسیۆن بێت ،ئه‌وه ئۆپۆزیسیۆن مانایه‌کی نامێنێت״
زیندانه‌وه . گ��ه‌ر ئ�ه‌م��ان�ه ن�ه‌ك��ا وه‌ك دروش��م��ی خۆپشانده‌ران به‌وردی وه‌سفیكرد ،له‌خانه‌ی مووچه‌خۆران زیاتر نییه ،ده‌سه‌اڵتیش هه‌ر ئه‌وه‌و كۆیالیه‌تی له‌په‌رله‌مانتاران ده‌وێ، بۆیه ئاماده‌یه ورده ورده ئیمتیازات‌و پاره‌ی مفتیان بخاته‌به‌ر ،ته‌ماع تا ورده ورده ڕامیان بكا ،له‌كاتێكدا ده‌سه‌اڵت به‌بلیۆنان دۆالر پاره‌ی گه‌ل ده‌باو به‌بێحیساب مڵك‌و ماڵ‌و زه‌وی‌و زاری گشتی‌و هی خه‌ڵك بۆ بنه‌ماڵه‌و كۆمپانیاكان داگیرده‌كا .له‌م چوارچێوه‌ی ده‌س�هاڵت�ه‌دا ،نه په‌رله‌مان په‌رله‌مانه ،نه ئۆپۆزیسیۆن ئۆپۆزیسیۆنه. ده‌س��ت��وور :چ���اوه‌ڕوان���ده‌ك���را هێزه ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن�ه‌ك��ان به‌گشتی ل���ه‌دوای 2009/7/25ه‌وه گ�ه‌ش�ه ب��ك �ه‌ن ،ب �ه‌اڵم ئه‌وه ڕووینه‌دا ،بۆچی ،لهگهڵ ئه‌وه‌شدا وه‌ك تێبینیده‌كرێت له‌الیه‌نی ده‌سه‌اڵته‌وه ه��ی��چ ب��ه‌خ��ۆداچ��وون��ه‌وه‌ی��ه‌ك��ی ج��دیو ئاوه‌ڕلێدانه‌وه‌یه‌ك به‌ڕووی خه‌ڵك ڕووینه‌دا؟ ك �ه‌م��ال م��ی��راوده‌ل��ی :گه‌شه‌كردنی هێزه‌كانی ئۆپۆزیسیۆنخواز ل �ه‌دوو الوه ده‌ب���ێ :ی �ه‌ك �ه‌م :وه‌ك هه‌وڵێكی زاتیی خۆیان بتوانن پێناسه‌ی خۆیان‌و ده‌وری خ��ۆی��ان وه‌ك ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن ب��زان �ن‌و به‌جێنبێنن .دووه‌م :كه ئه‌مه گرنگتره پ��ێ��وه‌ن��دی��ی ب �ه‌ه �ه‌ل��وم �ه‌رج��ی سیاسیو گه‌شه‌كردنی هێزه‌كانی ناو كۆمه‌ڵگه‌وه هه‌یه .دی��اره ئه‌و دوو الیه‌نه لێكدابڕاو نین .وات �ه ئۆپۆزیسیۆن ده‌ت��وان��ێ گه‌ر زانستی‌و سیستماتیكی بێ ،پێوه‌ندی خۆی به‌كۆمه‌ڵگه‌وه پته‌و بكاو لهگهڵ ئه‌و هێزانه دابێ ،كه هێزی بزوێنه‌ری بزاڤی كۆمه‌اڵیه‌تی ی��ان داخ����وازی ئۆپۆزیسیۆنین .وه‌ك بۆچوونێكی میتۆدیی زانستی ،ده‌توانین وه‌اڵمی ئه‌و پرسیاره به‌ده‌ستنیشانكردنی هێزه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن‌و پێوه‌ندییان به‌سیستمی ده‌سه‌اڵته‌وه بده‌ینه‌وه .ئایا ئۆپۆزیسیۆن گه‌شه‌كردن‌و به‌هێزبوونی ده‌وێ یان موساوه‌مه‌ی لهگهڵ ده‌سه‌اڵتدا ده‌وێ بۆ وه‌رگرتنی ئیمتیازو مه‌نسه‌ب؟ ئایا دڵ��س��ۆز ده‌مێنێته‌وه ب��ۆ به‌رنامه سیاسییه‌كانی‌و به‌ڵێنه‌كانی به‌خه‌ڵك ،یان له‌ناو گه‌مه‌ی سیاسه‌تبازی‌و به‌ده‌ستهێنانی مه‌نسه‌ب‌و پله‌و پ��اره‌دا هه‌موو شتێكی تا هه‌ڵبژاردنێكی تر له‌بیر ده‌چێته‌وه؟ ئه‌مه پ��رس��ی��اره سه‌ره‌كییه‌كه‌یه .ئایا ئۆپۆزیسیۆن له‌كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی‌و بزاڤی جه‌ماوه‌رییه‌وه نزیكه یان له‌ده‌سه‌اڵت؟ ئایا ڕاستگۆو ڕوون��ك��اره ،یان پشتپه‌رده‌یی‌و نهێنیكاره؟ سه‌یركه ئێستا هه‌موو باس‌و خ��واس�ه‌ك�ه ئ �ه‌وه‌ی �ه ل�ه‌ب�ه‌غ��دا چ ده‌ب��ێ‌و ده‌توانن وه‌زاره‌ت‌و مه‌نسه‌ب به‌ده‌ستبێنن یان نا .كێشه‌كانی گ�ه‌ل ،دادپ��ه‌روه‌ری، بێكاری ،غه‌در ،دزی ،گه‌نده‌ڵی ،بوجه‌ی سه‌قه‌ت ،پاره‌و داهاتی سااڵنی ڕابوردوو، دوو ئیداره‌یی‌و دوو ئاسایش‌و هتد ،ئێستا جێی باس‌و خواس نین. ده‌ركه‌وتنی ئۆپۆزیسۆن ئه‌ڵقه‌یه‌كی نێوه‌ندییه له‌نێوان نه‌مانی یان كزبوونی حوكمی ئۆتۆكراتی‌و هه‌ژموونی یه‌ك حیزبی له‌ال‌یه‌كه‌وه‌و پێشڕه‌وتی ،یان پێشكه‌وتنی بزاڤی دیموكراسی لهالیهكی دیكه‌وه .له‌م به‌ینه‌دا دیارده‌ی ده‌ركه‌وتنی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی نه‌ك وه‌ك ئایدیایه‌كی رۆمانسی، به‌ڵكو وه‌ك حه‌قیقه‌تێكی كۆمه‌اڵیه‌تیی ماددیی كاریگه‌ر ،به‌پله‌ی جیاواز ده‌ورێكی گرنگ ده‌بینێ .ئه‌و كاریگه‌رییه‌ش
www.destur.net
چوارشه‌ممه2010/6/2 ،
ئه‌وه‌ی یه‌ك زه‌ڕڕه پێویست بێ‌و به‌ئاشكرا له‌له‌نده‌ن پێمڕاگه‌یاندن كه پێویست نیی ه خۆپیشاندانیان له‌داونینگستریت به‌ناوی نانبڕاوه‌كانه‌وه دژ به‌هاتنی تاڵه‌بانی بکه‌ن ،چونكه ئه‌مه كێشه‌یه‌كی مافی مرۆڤ‌و یاساییه‌‌و خۆپیشاندان كاریگه‌ریی نییه‌و سفریشی خ��راپ��ت��ری ده‌ك��ا. دوای ئه‌وه بارزانی ه��ات ب��ۆ ئ�ه‌وروپ��ا من داوام له‌تاقمی ڕه‌گ ك�����رد ك�ه خۆ پیشا ند ا نێك ب��ۆ ئ �ه‌م �ه بكه‌ن، ك�ه گرنگتره یان ك��ۆب��وون��ه‌وه‌ی��ه‌ك ب��ۆ م��ن ڕێكبخه‌ن ت��ا سه‌رنجی ڕای گشتیی به‌ریتانیا ب��ۆ ئه‌نجامی ت �ه‌زوی��ری سه‌ركردایه‌تی رابكێشم ،هه‌ر گوێشیان پێنه‌داو كه‌مترین كاری ڕه‌خنه‌ییان به‌رانبه‌ر پارتی نه‌كرد. له‌هه‌ڵبژاردنی 7/25و دوات��ر ده‌یانوت ت��رس��م��ان له‌یه‌كێتی ن��ی��ی�ه ،ترسمان له‌زێره‌ڤانیی پارتی هه‌یه كه هێناویانه. دوای 7/25خۆیان له‌ڕۆژنامه‌ی رۆژنامه هاواریان ده‌كرد با مه‌سعود بارزانی هێزی زێره‌ڤانی‌و ئاسایشی خۆی بۆ سلێمانی بنێرێ!! دوای ئ��ه‌وه‌ی بۆ من جێگه‌ی ش���ۆك‌و چ��اوه‌ڕێ��ن �ه‌ك��راو ب��وو ك �ه دوای سه‌ركه‌وتنی به‌رچاوی ته‌موز له‌ناوچه‌ی سلێمانی سه‌ركردایه‌تیی گۆڕان ،ئه‌و وێنه جوانه‌و ده‌سكه‌وتانه‌شی له‌ده‌ستدا ،كه ب �ه‌دوو ساڵ كاركردنی كۆمپانیای وشه دروستیكردبوون ،به‌تایبه‌تی به‌گه‌ڕانه‌وه ب��ۆ كێشه‌و ن��اك��ۆك�ی‌و به‌ربه‌ره‌كانییه شه‌خسییه‌كان .هێرشكردنه‌كه بۆ سه‌ر كاك كۆسره‌ت به‌باوه‌ڕی من ناوه‌خت‌و ناهه‌ق‌و ناڕه‌وا بوو ،بۆ سه‌ر د .به‌رهه‌م پێویست ن �ه‌ب��وو ،ب�ه‌ش��داری��ن�ه‌ك��ردن له‌حكومه‌تی د.به‌رهه‌م‌و هه‌وڵی فه‌شه‌لپێكرنی ڕاست نه‌بوو ،ره‌فزكردنی سێ سه‌ركرده‌كه‌ی گ��ۆڕان كورسیی پ�ه‌رل�ه‌م��ان وه‌رب��گ��رن، هه‌ڵه‌یه‌كی گه‌وره بوو ،به‌و شێوه زه‌قه تاقیكردنه‌وه‌ی جه‌الل تاڵه‌بانی بۆ هێرش‌و ناوزڕاندن له‌كاتی كامپینه‌كه‌ی هه‌ڵبژاردنی عێراقدا له‌الیه‌ن هیزێكه‌وه كه 25ئه‌ندامی له‌په‌رله‌ماندا هه‌یه ناشیرین‌و زیانبه‌خش بوو .به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌مه‌وه ،ته‌قدیسكردنی سه‌رۆك له‌الیه‌ن هه‌موو رموزه‌كانی گۆڕان‌و بانگه‌شه‌كردن بۆ ریفۆرم له‌ناو پارتیو ده‌رخستنی نێچیروان ب��ارزان��ی وه‌ك پاڵه‌وانی ریفۆرم‌و موجامهلهی زیاد بۆ سه‌رۆكی بێناوه‌رۆكی په‌رله‌مان ،هتد هیچ
پێویست نه‌بوون .ئه‌مه‌ش ئه‌نجامه‌كه‌یه‌تی وه‌ك ئێستا ده‌یبینین .ش �ه‌ڕه‌پ �ه‌ڕۆی سه‌هۆڵه‌كه‌و فه‌شه‌لهێنانی سه‌ركردایه‌تی گ���ۆڕان له‌به‌كارهێنانی مافی شه‌رعی دیموكراتی یاسایی خۆیان بۆ گواستنه‌وه‌ی سه‌هۆله‌كه ب��ۆ س �ه‌الح �ه‌ددی �ن‌و زاخ��ۆو ده����ۆك‌و ئ��اك��رێ‌و هه‌ولێرو س��ۆران، ته‌نانه‌ت نه‌توانینی ئه‌نجامدانی یه‌ك ك����ۆب����وون����ه‌وه‌ی ج�������ه‌م�������اوه‌ری ل����هو ش��وێ��ن��ان �هو ق���س���ه‌ك���ردن ب��ۆ ج�����ه‌م�����اوه‌ر ل �ه كاتێكدا ئه‌و هه‌موو ش��ه‌ڕف��رۆش��ت��ن��ه ل����ه س��ل��ێ��م��ان��ی ده‌ك����را ،الی زۆر ك �ه‌س پرسیارو گومانی دروستكردن. زی���اد ل��ه‌م��ان��ه‌ش ل �ه‌ئ �ه‌ن��ج��ام��ی غ���رورو هه‌ڵپه‌ی ده‌ستبه‌سه‌راگرتنی بزوتنه‌وه‌كه ده‌ستیانكرد به‌فه‌رزكردنی خه‌ڵكی خۆیان، كۆنه یه‌كێتی ،به‌بێ ئه‌نجامدانی هیچ پرۆسه‌یه‌كی دیموكراتی شه‌رعی‌و هه‌وڵی په‌راوێزكردنی گه‌نجان‌و هێزه‌تازه‌كانی گۆڕان‌و سڕینه‌وه‌و بێده‌نگكردنی ئه‌وانه‌ی به‌مه‌زنده‌ی خۆیان هه‌ڕه‌شه‌ن بۆ سه‌ر یه‌كێتییه كۆنه گه‌نده‌ڵه‌كان .بۆ نموونه ه��ه‌م��وو ئ �ه‌م��ان �ه ل��ه‌ل��ه‌ن��ده‌ن ل�ه‌ڕێ��گ�هی هه‌ڵوێست‌و ره‌فتاری ناشیرینی تاقمی (ڕه‌گ) ڕووی��ان��دا‌و زۆری��ش ك��اردان�ه‌وه‌ی خراپی بۆ سه‌ر گ��ۆڕان هه‌بوو ،زۆریش له‌م بابه‌ته‌وه نووسرا .به‌پێی ئه‌زموونی خ��ۆم ئ��ه‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تیی ته‌قلیدی گۆڕان باوه‌ڕی پێنه‌بووو نییه ،دایه‌لۆگ‌و گوێگرتن له‌ڕای دڵسۆزان‌و گۆڕانخوازانی ڕاسته‌قینه‌و قبوڵكردنی رای جیاوازه. ئه‌مانه ته‌نیا به‌شێكن له‌و هه‌موو هه‌ڵه گه‌ورانه‌ی كه گۆڕانیان كردهوه به‌هیزێكی ته‌قلیدی‌و دی��وی ئ �ه‌ودی��وی یه‌كێتییه ك��ۆن�ه‌ك�ه .ب���ه‌اڵم وه‌ك ه��ێ��زو ژێرخانی ك��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت��ی ،هێشتا گ���ۆڕان هێزێكی
تائێستا گۆڕان خۆی هیچ پێناسه‌یه‌كی سیاسیو ڕێكخراوه‌یی‌و ئایدیۆلۆجی نییه، له‌دوای ئه‌و چین ه نێوهنده له‌رزۆك ه ئۆپۆرتونێسته‌یه‌وه‌یه، نه‌ك له‌پێشه‌وه‌ی
ئه‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تی ته‌قلیدیی گۆڕان باوه‌ڕی پێنه‌بوو و نیی ه دایه‌لۆگ‌و گوێگرتن له‌ڕای دڵسۆزان‌و گۆڕانخوازانی ڕاسته‌قینه‌و قبوڵكردنی رای جیاوازه
جه‌ماوه‌ریی گه‌وره‌یه‌و جێگه‌ی هومێده‌و جه‌ماوه‌ر به‌جێگه‌ی هومێدی خۆی ده‌زانێ، له‌توانایدا هه‌یه گه‌ر به‌خۆیدا بچێته‌وه‌و پێناسه‌یه‌ك‌و ستراكتورێكی دیموكراتیی شه‌فاف‌و سه‌ركردایه‌تییه‌كی دیموكراتیی لیبراڵی بۆ خۆی دروستبكات ،كه ببێته هێزێكی دیموكراتیی ب �ه‌رچ��او له‌سه‌ر گۆڕه‌پانی سیاسیی عێراق‌و كوردستاندا. ب��ه‌اڵم ب��ه‌داخ��ه‌وه هه‌له مێژووییه‌كه‌ی گۆڕینی له‌ده‌ستدا‌و ئه‌مه‌ش له‌ئه‌نجامی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن �ه‌ك��ان��ی 3/7دا ب��ه روون���ی ده‌ركه‌وت. ده‌س��ت��وور :هه‌ندێك ده‌ڵێن گوتاری هێزه ئۆپۆزیسیۆنه‌كان زیاد له‌پێویست تاكتیكییه ،وه‌ك ئه‌وه‌ی ستراتیژی بێت؟ ئه‌وه‌ش هۆكارێكی گرنگه بۆ مانه‌وه‌یان له‌قاڵب‌و چوارچێوه‌یه‌كی دیاریكراودا؟
فشار‌و جه‌ختی كۆمپانیای وش ه له‌سه‌ر یه‌كێتییه‌و یان پارتی پشتگوێخستووه، یان موجامهلهی ده‌كا ك ه ئه‌مه‌ش هه‌م گومان له‌سه‌ر كۆمپانیای وش ه دروستده‌كا، هه‌م ئه‌و ترسه‌ی الی یه‌كێتییه‌كان‌و خه‌ڵك دروستكردووه ،ك ه ته‌نیا ده‌بێت ه هۆی الوازكردنی یه‌كێتی‌و به‌هێزكردنی پارتی
كه‌مال میراوده‌لی :ئه‌مه ڕاسته .من باوه‌ڕ ناكه‌م هیچ هێزێكی كوردی هه‌بێ به‌شێوه‌یه‌كی زانستی بزانێ ستراتیج چییه ،یان بیه‌وێ بزانێ چییه .گه‌ر وا نه‌بوایه پاش چه‌ند ساڵ ،هێشتا نه‌زانانه باسی مادده‌ی 140نه‌ده‌كرا ،یان كورد بۆ دواوه نه‌ده‌گه‌ڕایه‌وه‌و هه‌ندێ ده‌سكه‌وتی ستراتیجیی زامنكراو به‌ده‌ستده‌هاتن .یان ئێستا ڕێكه‌وتنی ستراتیجیی نووسراومان لهگهڵ ئه‌مه‌ریكاو نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان ده‌ب���وو ،ن��ه‌ك رێكه‌وتنی ستراتیجیی خه‌رافی پارتیو یه‌كێتی .ئۆپۆزیسیۆن ده‌ب��ێ ب���ه‌وردی ج��ۆری ئۆپۆزیسیۆنی خۆی بناسێنێ‌و كاری ستراتیجی له‌سه‌ر بكات .گه‌ر وه‌ك وتمان ئۆپۆزیسیۆنی ك��وردی ده‌بێ په‌رله‌مانی بێ ،ئه‌وا دوو جۆره ئۆپۆزیسیۆنی په‌رله‌مانی هه‌یه كه پێیانده‌وترێ ئۆپۆزیسیۆنی ستراكتووری (بنیاتی)و ئۆپۆزیسیۆنی ناستراكتووری. یه‌كه‌میان ،ئۆپۆزیسیۆنی ستراكتوری ه���ه‌وڵ���ده‌دات گ��ۆڕان��ی گ���ه‌وره‌و بنیاتی له‌سیستمی به‌ڕێوه‌بردن‌و ده‌سه‌اڵتدا بكا، (دیاره به‌بێ گۆڕینی چه‌شنی سیستمه‌كه) واته گۆڕانی سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تی له‌ڕووی زیاتر دیموكراتیزه‌كردن .به‌هێزكردنی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی ،ده‌سه‌اڵتی ده‌ستووری‌و به‌دیهێنانی ی�ه‌ك��س��ان�ی‌و ع�ه‌دال�ه‌ت��ی��ی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و بنبڕكردنی هۆكارو زه‌مینه‌و ستراكتوره‌كانی گه‌نده‌ڵی ،هتد به‌رنامه‌ی ستراتیجیی درێژخایه‌ن‌و كورتخایه‌نی بۆ هه‌موو ئه‌م مه‌به‌ستانه هه‌یه‌و میكانیزمی جێبه‌جێكردنیان داده‌نێ‌و به‌پێی پالنێكی زه‌مه‌نی جێبه‌جێیان ده‌كات .ئۆپۆزیسۆنی ناستراكتووری ته‌نیا كاردانه‌وه‌ی هه‌یه‌و ڕۆژ ب��ه‌ڕۆژ سیاسه‌ته‌كانی داده‌ڕێ���ژێ‌و ه �ه‌ڵ��پ �هی ده‌س���هاڵت���ی ش��ك��ڵ��ی ه �هی �ه، ن �ه‌ك خه‌می گ��ۆڕان��ی بنه‌‌ڕه‌تی .به‌پێی به‌رنامه‌كه‌ی ده‌بوو گۆڕان ئۆپۆزیسیۆنی س��ت��راك��ت��وری ب��ای �ه ،ب���ه‌اڵم زی��ات��ر وه‌ك ك��اردان�هوهو ته‌كتیكی ڕۆژ كاریكردووه. لهالیهكی تریشه‌وه وه‌ك پێشتر به‌درێژی ڕوونمكرده‌وه ،ئۆپۆزیسیۆنبوونی گۆڕان تا ئ�هو كاته بڕیكردووه ،كه به‌رانبه‌ر
״نه‌خشه‌ت کوا بۆ به‌دیهاتنیان؟״
5
یه‌كێتی بووه ،یان پارتی نه‌گرتووه‌ته‌وه یان به‌ده‌نگ نه‌هاتووه ،هه‌ر كاتێ پارتی به‌تایبه‌تی بارزانی به‌ده‌نگ هاتبێ ،گۆڕان بێده‌نگبووه ،وه‌ك دژایه‌تیی قبوڵكردنی بودجه له‌په‌رله‌مانداو بێده‌نگبوون لێی، كاتێك ب��ارزان��ی ئیمزایكرد .كه‌پرسی بودجه به‌ڕای من له‌به‌شداری له‌هه‌ڵبژاردنی عێراقدا بۆ خه‌ڵكی كوردستان گرنگتره‌و ده‌ب���وو ،گ���ۆڕان ش��ێ��وه‌ی ت��ری خه‌باتی ده‌س����ت����ووری ،ی��اس��ای��ی ،ج��ی��ه��ان�ی‌و ج �ه‌م��اوه‌ری بۆ به‌رهه‌ڵستی گهندهڵیو ناعه‌داله‌تییه‌كانی بودجه به‌كاربێنێ. خۆپیشاندانی جه‌ماوه‌ری دژی بودجه زۆر گرنگترو پێویستتر بوو له‌خۆپیشاندان دژی كوشتنی سه‌رده‌شت ،گه‌رچی دیاره ئه‌مه‌یان وه‌ك دیفاع له‌ژیان‌و ئ��ازادی‌و ق �ه‌ڵ �ه‌م ل���ه‌ڕووی عاتیفی‌و ره‌م��زی��ی�ه‌وه گ��رن��گ�ه ،ب���ه‌اڵم ل���ه‌ڕووی ستراكتوری‌و به‌رژه‌وه‌ندیی گشتیی خه‌ڵك‌و پاشه‌ڕۆژی سه‌رده‌شته‌كان‌و گه‌نجه‌كان نه‌هێشتنی ن��اع�ه‌دال�ه‌ت�ی‌و گه‌نده‌ڵیی ن��او بودجه‌و ده‌ره‌وه‌ی ،خه‌باتكردن بۆ ئاشكراكردنی ب��ودج �هی س��ااڵن��ی پێشووو عه‌داله‌تی ناوچه‌یی‌و كۆمه‌اڵیه‌تی له‌بودجه‌ی ئێستاداو الب��ردن��ی ئ �ه‌ژدی��ه��ای ح��ی��زب ل �ه‌ن��اوی��دا، ئه‌ركێكی گرنگه كه ئۆپۆزیسیۆن له‌به‌ر قبوڵكردنی پرینسیپی كۆیالیه‌تیی بودجه فرامۆشیكردووه .ه �ه‌روه‌ه��ا ب��ه‌ڕای من دیسانه‌وه خه‌ڵك به‌وه دڵی به‌ئۆپۆزیسیۆن یان ریفۆرم‌و ریفۆرمخوازان خۆشده‌بێ، كه‌بتوانن ده‌سكه‌وتێكی ج��وان‌و جیاواز هه‌رچه‌ند بچووكیش بێ به‌ده‌ستبێنن، یان له‌وتارو ڕه‌فتارو ك��رداری خۆیاندا، نموونه‌یه‌كی جیاو جوان پێشكه‌شبكه‌ن. ده‌س���ت���وور :ڕای���ه‌ك ه �هی �ه ده‌ڵ��ێ��ت ئۆپۆزیسیۆن تائێستاش به‌ڕوونی نازانێت چی ده‌وێت‌و نازانێت چی بكات؟ ك��ه‌م��ال م���ی���راوده‌ل���ی :ئ��ه‌م��ه دوو الی هه‌یه .تا ئ��هو ئاسته‌ی پێوه‌ندیی ب�ه‌س�ه‌رك��ردای�ه‌ت��ی��ی��ان�ه‌وه ه�هی�ه ده‌زان���ن چ��ی��ی��ان��ده‌وێ��ت :ب��ه‌داخ��ه‌وه كۆیالیه‌تی بودجه .پاراستنی بودجه‌كه‌یان داواو خواستی یه‌كه‌میانه دوای ئه‌وه زیادكردنی مووچه‌و ئیمتیازه‌كانیان‌و به‌ده‌ستهێنانی پۆست له‌به‌غدا .دی��اره ئه‌مه جێگه‌ی داخ���ه .ك��وان ئه‌جنداكانی یه‌كسانی‌و عه‌داله‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و كار بۆ گه‌نجان‌و ئ��اوه‌دان��ك��ردن��ه‌وه‌ی گ �ه‌رم��ی��ان‌و ژیانی سه‌ربه‌رزانه‌و باش بۆ ئه‌نفالكراوه‌كان‌و هه‌ژاران؟ له‌كوردستان ئه‌زموونی ئیداره‌ی بیرۆكراتی‌و كاری ده‌زگایی‌و لێپرسینه‌وه‌ی یاسایی‌و نه‌خشه‌دانانی دوورخ��ای��هنو كاركردن به‌پرینسیپ‌و به‌رنامه‌و ئه‌نجام نییه .بۆیه گه‌ر هێزێك بشزانێ چیده‌وێ، كه‌ڕه‌نگه له‌مه‌دا موباله‌غه‌و خه‌یاڵ پاڵویشی تێدا بێ ،كه‌دێته سه‌ر ئه‌و پرسیاره‌ی چۆن به‌چ ڕێگه‌و ستراتیج‌و شێوازو میكانیزمێك ئامانجه‌كانت به‌دیدێنێ؟ نه‌خشه‌ت كوا بۆ به‌دیهاتنیان؟ ده‌وری ك��ات‌و پالن‌و سه‌رچاوه‌ی مرۆیی‌و زانست‌و ته‌كنۆلۆجیا له‌پرۆژه‌كانتدا كامه‌یه؟ له‌وه‌اڵمی ئه‌مانه ی��ان س �ه‌رس��ام ده‌ب��ێ ی��ان كورتدێنێ. پێناسه‌یه‌كی سه‌لبیی سیاسه‌ت ئه‌وه‌یه كه گرفتێكی قورس هاته پێش هه‌ر دوای بخه ،ه �ه‌ر دوای بخه تا بۆخۆی وه‌ك گرفت نامێنێ یان له‌بیرده‌چێته‌وه!! ئه‌مه ده‌شێ بۆ سیاسه‌تی حیزبه كوردییه‌كان ده‌رباره‌ی ماده‌ی 140و زۆر كێشه
4
www.destur.net
چوارشه‌ممه2010/6/2 ،
خ��ۆش ب��وو ،ئ��ام��اده‌ب��وو ده‌نگی پێبدا، پشتگیریی بكا ته‌نانه‌ت قوربانی بۆ ب��دا .ئ��ه‌وه ب��وو خه‌ڵكیكی زۆر ده‌نگی ب �ه‌گ��ۆڕان دا ،خه‌ڵكێكی زی��ات��ر ده‌نگی به‌من بۆ سه‌رۆكایه‌تی دا .له‌به‌رئه‌وه‌ی خ �ه‌ڵ��ك ن��م��ون �هی ن��وێ��ی ده‌وێ .هێزو سه‌ركردایه‌تییه‌ك كه جیاوازبێ له‌وه‌ی بینیویانه‌و ڕۆژانه ده‌یبینن .نموونه‌یه‌كی ت�����ازه‌ی ئ���ه‌خ�ل�اق‌و ب��ی��رو ف �ه‌ل��س �ه‌ف �هو هه‌ڵسوكه‌وتی ل�ه‌گ�ه‌ڵ خه‌ڵكدا ده‌وێ، هه‌موو خه‌ڵك ن�ه‌ك ته‌نیا ده‌سته‌یه‌كی نوخبه .حیزبهكان به‌داخه‌وه ته‌نیا له‌كاتی هه‌ڵبژاردندا خه‌ڵكیان بیرده‌كه‌وێته‌وه‌و ده‌ڵێن ئێمه ج��ی��اوازی��ن .دوای��ی خه‌ڵك سه‌یرده‌كا سه‌ركرده‌كانیان هه‌موو یه‌كن، ستراكتوورو ستراتیجیان وێنه‌ی یه‌كترن. به‌دوای مانه‌وه‌ی سه‌كردایه‌تیی خۆیان بۆ هه‌تاهه‌تایه‌و ئیمتیازات‌و ژیانی خۆشدا ده‌گه‌ڕێن .هیچ ستراتیج‌و به‌رنامه‌یه‌كی كاریان نییه كۆبوونه‌وه‌و كۆمیته نه‌بێ. ئه‌مه‌ش له‌به‌رئه‌وه‌یه هیچیان نایانه‌وێ یان ستراتیجیان بۆ گۆڕینی سیستمه‌كه نییه ك�ه ل�ه‌س�ه‌ر بنچینه‌ی كۆیالیه‌تی مووچه‌و كۆیالیه‌تیی بودجه دام��ه‌زراوه. كۆیالیه‌تیی مووچه بۆ هاونیشتمانییان‌و كۆیالیه‌تیی بودجه بۆ سه‌ركردایه‌تیی حیزبهكان .بۆیه چونكه بودجه به‌شی ح��ی��زب��ی ت��ێ��دا ب���وو ،ئ��ه‌وه‌ن��ده ك��ار بۆ ڕه‌تكردنه‌وه‌ی نه‌كرا .گه‌رچی بودجه‌یه‌كی یه‌كجار ناڕه‌واو ناوه‌رۆك گه‌نده‌ڵ‌و بێ ڕۆح بوو .به‌نیسبه‌ت گۆڕانه‌وه نه‌یتوانی وه‌ك هێزێكی ت��ازه خ��ۆی بناسێنێ ،ئه‌مه‌ش سه‌یر نییه .چونكه گۆڕان وه‌ك هێزێكی ئۆپۆزیسیۆنی جه‌ماوه‌ری له‌ناو خهڵكهوه له‌دایكنه‌بوو .خه‌ڵك پشتیوانی لێكردو ویستی بیكا به‌هی خ��ۆی .ب�ه‌اڵم گۆڕان له‌بنه‌ڕه‌تا ئه‌و باڵه‌ی به‌ناو ڕیفۆرم بوو له‌ناو یه‌كێتیدا ده‌رك�ه‌وت‌و ناكۆكییه‌كانی پتر لهگهڵ ستراكتوری ده‌سه‌اڵتی یه‌كێتی بوو ،له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بوو یه‌كێتی له‌ناوه‌وه بگۆڕێ نه‌ك ل �ه‌ده‌ره‌وه به‌رهه‌ڵستی بكا، دیاره له‌مه‌دا سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ستنه‌هێناو زیاتر به‌ناچاری چوو‌نه‌ده‌ره‌وه‌ی به‌سه‌ردا سه‌پێنرا .ب �ه‌اڵم ل�ه‌م��اوه‌ی نزیكه‌ی دوو ساڵدا ،كاك نه‌وشیروان له‌ڕێگه‌ی كۆمپانیای وشه‌‌و سایتی سبه‌ی‌و ڕۆژنامه‌ی ڕۆژنامه ئه‌وسا كه‌ناڵی كه‌ی ئێن ئێن ،كارێكی گ���ه‌وره‌ی ك��رد كه هێزێكی ڕۆشنبیریی كۆمه‌اڵیه‌تی دروستبكا به‌زمانی گوڵ بدوێ‌و داوای جیاكردنه‌وه‌ی حیزب له‌حكومه‌ت‌و سه‌ربه‌خۆیی دادوه‌ری‌و به‌ده‌زگاییكردنی ك��ۆم��ه‌ڵ‌و نه‌هێشتنی دوو ئ��ی��داره‌ی �ی‌و گهندهڵیو ناعه‌داله‌تی بكا .دیاره ئه‌وه الی هه‌موو كه‌س جێگه‌ی ده‌ستخۆشی‌و ئافه‌رین
خه‌ڵك نمونه‌ی نوێی ده‌وێ. هێزو سه‌ركردایه‌تییه‌ك ك ه جیاواز بێ له‌وه‌ی بینیویانه‌و رۆژان ه ده‌یبینن .نموونه‌یه‌كی تازه‌ی ئه‌خالق‌و بیرو فه‌لسه‌فه‌و هه‌ڵسوكه‌وتی لهگهڵ خه‌ڵكدا ده‌وێ
که‌مال میراوده‌لی
بوو ،كه كاك نه‌وشیروان‌و كۆمپانیای وش ه له‌ماوه‌ی ئه‌و دوو ساڵه‌ی پێش 7/25 ب���ه‌ره‌و ه�ه‌م��وو هه‌وڵێك ب��ۆ كه‌ساندن‌و شه‌خسیكردنی پرسه‌كان وه‌ستان ،به‌زمانی لۆجیك‌و دای �ه‌ل��ۆگ وه‌اڵم��ی��ان��ده‌دای �هوهو به‌مه پشتیوانیی كه‌سانی زۆریان له‌ناوو ده‌ره‌وه‌ی یه‌كێتیدا بهدهستهێنا .به‌اڵم دیاره هێشتا ستراتیجێكیان بۆ ده‌ركه‌وتنی خۆیان كه دوایی ناوی گ��ۆڕان -یان لێنا نه‌بوو :چییان ده‌وێ ،خاڵی الوازی‌و هێزیان كامه‌یه ،ده‌رفه‌تی به‌رده‌م‌و هه‌ڕه‌شه‌كانی ده‌وروب��ه‌ری��ان كامانه‌ن ،چ��ۆن ده‌توانن ببنه هێزێكی كوردستانی‌و له‌سلێمانی ت��ێ��پ �ه‌ڕك �ه‌ن ،چ���ۆن خ��ۆی��ان له‌میراتی ملمالنێی ناو یه‌كێتی بێننه‌ده‌ر؟ چ جۆره ستراكتوری سه‌ركردایه‌تی‌و رێكخستنیان پێویسته؟ به‌كورتی هه‌موو هێزێكی تازه بۆ ئه‌وه‌ی جیاواز بێ ،ده‌بێ ئه‌و جیاوازییه ل �ه‌ف �ه‌ل��س �ه‌ف �هو ب��ی��رك��ردن��هوهو ش��ێ��وه‌ی رێكخستن‌و شێوازی كاركردن‌و خۆناساندن پیشانی خ �ه‌ڵ��ك ب���دا ،ده‌ب���ێ ل �ه‌وت��ارو ك��ردارو ره‌فتاردا ببینرێ‌و بخوێنرێته‌وه، كه ج��ی��اوازه .گ��ۆڕان ته‌نیا له‌ڕه‌خنه‌ی بۆ ده‌س��ه‌اڵت‌و گه‌نده‌ڵیدا نیشانیدا كه جیاوازه .به‌اڵم جیاوازی خۆی وه‌ك هێز ك��اری زیاتری ده‌وێ .ده‌بوایه به‌گۆڕین له‌خۆیدا ده‌ستپێبكات .گۆڕین دیاره دروشم نییه ،به‌ڵكو دی��ارده‌ی �ه ئه‌مه‌ش ل �ه‌دوو شتدا ،كه پێكه‌وه به‌ستراون ،ده‌رده‌كه‌وێ: له‌پرینسیپ‌و له‌پرۆسه‌دا .هێزی تازه ته‌نیا پێویستی به‌ئامانج دیاریكردن‌و دروشم‌و دیماگۆگی شه‌قام‌و میدیا نییه .پێویستی به‌پرینسیپی نوێ‌و پرۆسه‌ی نوێیه ،كه له‌حیزبه‌كانی ده‌س����ه‌اڵت‌و ستراكتورو ڕه‌وشته ته‌قلیدییه‌كان جیایبكاته‌وه .بۆ نموونه گۆڕان ده‌یتوانی ئه‌م پرینسیپانه به‌كاربێنێ بۆ جیاكردنه‌وه‌ی خۆی‌و لێیان النه‌دا: .1بڕوابوونی ڕه‌ها به‌ئازادی‌و جیاوازیی بیروڕا :مادام ده‌زگای ڕاگه‌یاندنی به‌هێزی هه‌یه ،ده‌یتوانی ئه‌م پرینسیپه بخاته‌كار، گه‌رچی ڕه‌خنه دژی خۆشی بێ. .2بڕوابوون به‌پرینسیپی ڕوونبینی
هه‌موو هێزێكی تازه بۆ ئه‌وه‌ی جیاواز بێ، ده‌بێ ئه‌و جیاوازیی ه له‌فه‌لسه‌فه‌و بیركرنه‌وه‌و شێوه‌ی رێكخستن‌و شێوازی كاركردن‌و خۆناساندن پیشانی خه‌ڵك بدا ،ده‌بێ ل ه وتارو كردارو ره‌فتاردا ببینرێ‌و بخوێنرێته‌وه ،ك ه جیاوازه. گۆڕان ته‌نیا له‌ڕه‌خنه‌ی بۆ ده‌سه‌اڵت‌و گه‌نده‌ڵیدا نیشانیدا ك ه جیاوازه.
(شه‌فافییه‌ت) ،وه‌ك ڕوونگۆیی‌و ڕوونكاری له‌هه‌موو كارو ئاكارێكیدا. .3پرینسیپی دایه‌لۆگ لهگهڵ هه‌موو هێزو توێژو تاكه‌كه‌ساندا ،ئه‌وانه‌ش كه لهگهڵ گۆڕان نین. .4پرینسیپی ك���اری ه��اوب��ه‌ش‌و ب��ه‌ره‌خ��وازی‌و ك��ارك��ردن ب��ۆ پێكهێنانی به‌ره‌یه‌كی فراوانی ئۆپۆزیسیۆن. .5پرینسیپی س �ه‌رك��ردای �ه‌ت��ی��ی به‌كۆمه‌ڵ‌و ب��ڕی��اردان له‌ڕێگه‌ی پرۆسه‌ی دیموكراتیی ك��ۆب��وون �هوهو موجاده‌له‌ی ئاشكرا‌و ده‌نگدان. .6پرینسیپی سیاسه‌تكردن وه‌ك ناوه‌رۆكی سیاسیو پرسه سیاسییه‌كان‌و گ��ۆڕی��ن��ی سیستم ،ن��ه‌ك شه‌خساندن‌و ده‌سته‌گه‌ری. .7پرینسیپی دیموكراسی‌و كرانه‌وه‌و ڕێكخستن‌و ڕێزگرتنی ده‌نگی ده‌نگده‌ران
.8پرینسپی گرنگیدان ب�ه‌ك��اری په‌رله‌مانی‌و ده‌س��ت��ووری‌و به‌ختكردنی ه���ه‌م���وو ه��ه‌وڵ��ێ��ك ب���ۆ س�ه‌رخ��س��ت��ن��ی پرۆسه‌ی ده‌ستووری‌و كاری په‌رله‌مانی له‌كوردستاندا. .9پرینسیپی كاركردنی ستراتیجی قۆناغ به‌قۆناغ بۆ پاراستنی پێگه‌ی خۆی‌و پته‌وكردنی پێوه‌ندی ل�ه‌گ�ه‌ڵ خه‌ڵك‌و به‌جێهێنانی داوكاری‌و ئاواته‌كانیان. .10پرینسیپی ب�ه‌ه��ای ئه‌خالقیی بااڵو ڕاستگۆیی‌و ده‌ستپاكی‌و داوێنپاكی‌و به‌وه‌فایی‌و حیسابكردن بۆ هه‌موو كه‌س وه‌ك مرۆڤ ،هتد. هه‌ندێ ل �ه‌م پرینسیپانه ده‌ب��ێ بۆ هێزێكی نوێ به‌دیهی بن .به‌اڵم ئه‌مانه هه‌موویان پێوه‌ندییان به‌خودی گۆڕانه‌وه هه‌یه ،نه‌ك ده‌سه‌اڵتی ده‌وروب��ه‌ر .به‌اڵم به‌داخه‌وه هیچ كام له‌مانه له‌كرده‌وه‌دا، له‌پرۆسه‌ی سیاسیی گۆڕان دوای 7/25 نه‌بینران‌و نابینرێن .دیاره ئاشكرایه كه سه‌ركردایه‌تیی گۆڕان دوای 7/25تووشی غ���رور ب���وون‌و گ��ه‌ڕان��ه‌وه س��ه‌ر ئه‌سڵی خۆیان .له‌جیاتی ئ �ه‌وه‌ی گ��ۆڕان له‌نێو خه‌ڵك‌و له‌ده‌ره‌وه‌ی گرده‌كه‌دا ببینن وایان لێكدایه‌وه كه گرده‌كه -به‌مانای ده‌سته ڕیفۆرمه‌كه ،یه‌كێتییه كۆنه‌كه ،گۆڕانی دروستكردووه‌و گۆڕان موڵكی گرده‌كه‌یه، نه‌ك گرده‌كه موڵكی گۆڕانه‌و به‌شێكی كه‌مه لێی ،ب �ه‌اڵم ده‌ت��وان��ێ گرنگترین‌و گه‌وهه‌رترین به‌شبێ‌و گ �ه‌ر زیره‌كانه‌و پرینسیپانه كاربكات بۆ سه‌ركه‌وتنی گه‌وره ڕێبه‌رایه‌تی بكات .وه‌ك وتم پێش 7/25 من سه‌رسام بووم به‌هه‌وڵی ڕووناكبیرانه‌و هه‌ڵوێستی بابه‌تییانه‌و لۆجیكانه‌ی گۆڕان‌و خۆپاراستنی له‌وتارو پرسیاری شه‌خسی‌و ئامانجه ستراتیجییه‌كانی .ئه‌وه‌ی ئه‌وسا وه‌ك سه‌رنجی ره‌خنه‌یی خۆم به‌مه‌به‌ستی پێشكه‌وتنی زی��ات��ری گ���ۆڕان ،به‌كاك نه‌وشیروانم گه‌یاند سێ خاڵی سه‌ره‌كی ب��وو :یه‌كه‌م گ��ۆڕان خۆشی له‌سیفه‌تی بنه‌ماڵه‌یی بوون‌و قۆرخكردنی ده‌سه‌اڵت‌و بڕیار بێبه‌ش نییه ،ده‌بێ هه‌وڵبدات له‌مه دوورك �ه‌وێ��ت �هوهو ج��ی��اواز بێ له‌پارتی‌و
یه‌كێتی .2كۆمپانیای وش �ه (ئه‌وسا گۆڕان نه‌بوو) باسی موئه‌سسه‌سات‌و یاساو ده‌زگاییبوون ده‌كا ،به‌اڵم خۆی دوای دوو ساڵ كاركردن كه‌مترین سیفه‌ت‌و ڕه‌فتاری موئه‌سسه‌سه‌ی تێدا نییه .گه‌ر بیانه‌وێ كارێكی ئاسانه كۆمپانیای وشه بكرێته دامه‌زراوه‌یه‌كی ده‌ستووری نموونه‌یی.3 ، فشار‌و جه‌ختی كۆمپانیای وشه له‌سه‌ر یه‌كێتییه‌و یان پارتی پشتگوێخستووه، یان موجامهلهی ده‌كا كه ئه‌مه‌ش هه‌م گومان له‌سه‌ر كۆمپانیای وشه دروستده‌كا، ه �ه‌م ئ �هو ت��رس�هی الی یه‌كێتییه‌كان‌و خه‌ڵك دروستكردووه ،كه ته‌نیا ده‌بێته هۆی الوازك��ردن��ی یه‌كێتی‌و به‌هێزكردنی پارتی .بۆیه پێویسته به‌رانبه‌ر هه‌ردوو ده‌س�هاڵت�ه‌ك�ه كه‌په‌یمانی ستراتیجیان هه‌یه ،وه‌ك سیستم بوه‌ستێ‌و یه‌كێتی بۆ كه‌مپینی خۆی تاقینه‌كاته‌وه .دوای 7/25نه‌ك هه‌ر هیچ كام له‌م سێ خاڵه چاره‌سه‌رنه‌كران ،خراپتر به‌رده‌وامبوون‌و زۆر شتی تریش ب �ه‌راوه‌ژوو كرانه‌وه .بۆ نمونه له‌ماوه‌ی هه‌ڵبژاردنی پاردا ،ده‌یانوت ئێمه هه‌ر باوه‌ڕمان به‌سه‌ركردایه‌تی نییه ده‌نگی بۆ ناده‌ین .دوای هه‌ڵبژاردن بێ قه‌یدو شه‌رت ئه‌نجامی ته‌زویری 70%ی مه‌سعود بارزانییان قبوڵكردو سه‌رۆكیان كرده مه‌رجه‌ع‌و حه‌كه‌م‌و قوتب له‌هه‌موو كارێكدا .هه‌لی گۆڕین‌و حه‌ماسی جه‌ماوه‌ری له‌حزه‌و كرده‌یه‌كی مێژووییه‌‌و هه‌موو جار دووب��اره نابێته‌وه .ه��ه‌زاران كه‌س له‌هه‌موو شوێنێكی كوردستانه‌وه ،دوای ڕاگه‌یاندنی ئه‌نجامی به‌تایبه‌تی ته‌زویری سه‌رۆكایه‌تی ته‌له‌فونیان بۆ من ده‌كرد، كه ده‌یانه‌وێ دژی ته‌زویر خۆپیشاندانی جه‌ماوه‌ری بكه‌ن ئه‌و نموونه‌ی ئێران كه له‌ئارادا بوو زیاتر خه‌ڵكی ئاماده كرد بوو .به‌اڵم ته‌له‌فزیۆنێك نه‌بوو بانگه‌واز بۆ خه‌ڵك بكه‌م خۆپیشاندان بۆ دیموكراسی‌و مافی ده‌نگدانی خۆیان بكه‌ن .گۆڕانیش ئاماده نه‌بوو دوو ده‌قیقه ده‌رفه‌تم له‌كه‌ی ئێن ئێن – وه بداتێ .به‌باوه‌ڕی من له‌و له‌حزه‌وه كه گ��ۆڕان ئه‌نجامی ته‌زویری سه‌رۆكایه‌تی به‌بێ هیچ نووزه‌و ره‌خنه‌و كاردانه‌وه‌یه‌ك قبوڵ كردو ئاماده نه‌بوو دیفاع له‌دیموكراسی‌و پرۆسه‌و نه‌زاهه‌تی هه‌ڵبژاردن وه‌ك تاكه چه‌كێكی خه‌باتی ده‌ستووریی یاسایی شه‌رعی دیموكراتی كه‌به‌ده‌ستمانه‌وه‌یه ،بكات .ئ�هو كاته ئه‌و هه‌له میژووییه‌ی له‌ده‌ستدا ،كه‌وه‌ك هێزێكی دیموكراتی رادیكالی گ �ه‌وره‌ی جیاواز خۆی فه‌رز بكاو خۆی له‌حیزبه‌كانی ده‌س��هاڵت جیابكاته‌وه ،له‌جیاتی ئه‌مه وه‌ك من له‌كاتی خۆی ڕامگه‌یاند ،خۆی له‌قوژبنێكی ته‌سكا گیرخواردوو كردو خۆی خسته ژێر ڕه‌حمه‌تی پارتییه‌وه. وه‌ك وتم نه‌ك هه‌ر ده‌ریانخست هه‌موو باوه‌ڕێكیان به‌سه‌رۆكایه‌تیی ته‌زویر هه‌بوو، به‌ڵكو كردیانه قوتب‌و حه‌كه‌م .له 30ئابدا بۆ الی سه‌رۆك چوون نانبڕاوه‌كانیان بۆ ناننه‌بڕاوبكاته‌وه .له كاتێكدا من به‌ده‌یانجار له‌هه‌موو ئاستێكدا داوامكردووه ،كه من ده‌توانم ل�ه‌ده‌ره‌وه به‌شێوه‌یه‌كی یاسایی كار له‌سه‌ر ئه‌مه بكه‌م‌و كێشه‌ی نانبڕاوه‌كان بكه‌مه كێشه‌یه‌كی مافی مرۆڤی یاسایی نێونه‌ته‌وه‌یی‌و به‌هێـمنی فشار له‌سه‌ر م��ام ج �ه‌الل دروستبكه‌ین ئ�ه‌م كێشه‌یه چاره‌سه‌ربكا ،نه‌یانویست ئه‌م كاره بۆ نانبڕاوه‌كان بكه‌م .له‌كاتێكدا به‌بێ
www.destur.net
چوارشه‌ممه2010/6/2 ،
لهگهڵ گه‌نجان‌و خه‌ڵك به‌گشتی .ئه‌و دایه‌لۆگه‌ش ته‌نیا به‌قسه نابێ به‌ڕه‌فتارو پ��ێ��ش��ك �ه‌ش��ك��ردن��ی ده‌س��ت��پ��ێ��ش��خ�ه‌ری��ی نموونه‌یی ده‌ب��ێ .له‌به‌ریتانیا گه‌رچی سیستمی سه‌رۆكایه‌تیش نییه ،سه‌ره‌ك وه‌زیرانی پێشوو ،ڕازیبوو بۆ یه‌كه‌مینجار مونازه‌ره‌ی ته‌له‌فزیۆنی له‌نێوان سه‌رۆكی هه‌ردوو حیزبه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن بكات: سێ مونازه‌ره‌ی یه‌ك سه‌عات‌و نیوی كه كه‌سانی پرۆفیشناڵی ته‌له‌فزیۆنه‌كان بۆیان ڕێكده‌خستن‌و كاتی وه‌ك یه‌كیان بۆ وه‌اڵم��دان�ه‌وه‌ی پرسیاره‌كان ده‌دان��ێ. ئه‌مه كاریگه‌ریی گه‌وره‌ی هه‌بوو هه‌م بۆ نزیككردنه‌وه‌ی سه‌رۆكه‌كان خۆیان ،هه‌م بۆ زیادكردنی باوه‌ڕی خه‌ڵك به‌سیاسه‌ت‌و سیاسییه‌كان‌و خۆشكردنی ڕێگه بۆ گۆڕان‌و حكومه‌تی كۆالیه‌نی (ئیتیالف) .ده‌بوو بۆ هه‌ڵبژاردنی 7/25كاك نه‌وشیروان داوای مونازه‌ره‌ی كردایه ،جا قبوڵبكرایه یان نا، داوای دایه‌لۆگی بكردایه نه‌ك دیماگۆگی ش �ه‌ق��ام‌و ش��ه‌ڕه‌پ��ه‌ڕۆ .دوای��ی��ش ده‌ب��وو گۆڕان كه‌ڵكی له‌شاره‌زاییه ده‌ستووری‌و یاساییه‌كان ب��ۆ دان��ان��ی ستراتیجێكی ده‌س��ت��ووری ی��اس��ای��ی خ��ێ��راو كاریگه‌ر وه‌ربگرتایه ،به‌تایبه‌تی بۆ بڕیاردانی دهستوورو كاركردن به‌پێی دهستوورو س��ن��ووردارك��ردن��ی ده‌س�������هاڵت�������ی س��ه‌رۆك��ی ه�ه‌رێ��م به‌پێی ده‌ستوور. ب����������ه‌اڵم وه‌ك باسمكرد گ��ۆڕان‌و حیزبه‌كانی تریش خ��ێ��را س��ه‌رۆك��ی هه‌رێمیان كردهوه ب����ه‌م����ه‌رج����هعو ت��اك��ه ده‌س��هاڵت��ی ب�������ڕی�������ارده‌ری س����ه‌رووی هه‌موو ش��ت��ێ �ك‌و ه �ه‌م��وو یاسایه‌ك‌و هه‌موو ع��ورف��ێ��ك .پێش دوو ساڵ كاتێك ئه‌وسا چوار حیزبه‌كه ڕاپۆرتێكی ساده‌یان پێشكه‌شكردو داوای هه‌ندێ گۆڕانی ساده‌یان كرد ،وه‌اڵمی مه‌سعود بارزانی هه‌ڕه‌شه‌و گوڕه‌شه‌بوو‌و به‌ئینقیالبچی وه‌سفیكردن‌و وتی :كه پارتی به‌خوێن ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ی به‌ده‌ستهێناوه‌و هه‌ر به‌خوێنیش نه‌بێ وازی لێناهێنێ .وه‌ك سه‌ركردایه‌تی چ پارتی چ یه‌كێتی باوه‌ڕیان به‌دیموكراسی‌و ئۆپۆزیسیۆن نه له‌ناو حیزبه‌كه‌ی خۆیاندا ،نه له‌ناو په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت‌و كۆمه‌ڵدا نییه ،گ�ه‌ر بتوانن وه‌ك چۆن تائێستا كردوویانه ،هه‌موو هۆكارێكی به‌رتیل‌و سزا بۆ هێشتنه‌وه‌ی ده‌س��هاڵت��ی ن��اده‌س��ت��ووری��ی بنه‌ماڵه‌یی خۆیان‌و سه‌ركوتكردنی ئۆپۆزیسیۆنی كاریگه‌ر به‌كارده‌هێنن .به‌ڕای من بۆیه‌ش بێباكن ،چونكه ئه‌وان وه‌ك ئه‌داتێك بۆ ئه‌مه‌ریكاو واڵتانی ده‌وروبه‌ر كارده‌كه‌ن، كه ئه‌وانیش پێشكه‌وتنی كوردییان به‌ره‌و ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی ن��اوێ‌و هێشتنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی ناده‌ستووری‌و حیزبی ناوچه‌یی‌و بنه‌ماڵه‌یی ئه‌وان ،هۆكارێكه بۆ ڕێگرتن له‌دروستبوونی ده‌وڵ �ه‌ت��ی نه‌ته‌وه‌یی‌و پێشكه‌وتنی ناسیۆنالیزمی ك��وردی له‌خۆرهه‌التی نێوه‌ندا.
ده‌س���ت���وور :ل��ه‌گ��ه‌ڵ ه��ه‌م��وو ئ �هو ك�ه‌م��وك��وڕی‌‌و كێشانه‌دا ك�ه باستكرد، داهاتووی ئۆپۆزیسیۆن چۆن ده‌بێنی؟ كه‌مال م��ی��راوده‌ل��ی :ئۆپۆزیسیۆنی فه‌رمی وه‌ك گ��ۆڕان‌و یهكگرتووو كۆمه‌ڵ بۆ ئه‌وه‌ی كاریگه‌ر بێ ،ده‌بێ دامه‌زراوه‌یی بكرێ .به‌بێ ده‌ستوور زامن‌و كۆنتڕۆڵ‌و مافی ده‌ستووری ئه‌م دامه‌زراوه‌ییكردنه دروستنابێ .بۆیه گه‌ر ئه‌وان جددی بن له‌بینینی ده‌وری ئۆپۆزیسیۆنی ،ده‌بێ له‌دوو ئاستدا به‌یه‌كه‌وه كاربكه‌ن :ئاستی ده‌وره دهستوورییه په‌رله‌مانییه‌كه‌یان. وه‌ك ده‌بینین ئ �ه‌م وه‌س��ف�ه ب��ۆ ئ �ه‌وان ناگونجێ ،چونكه ده‌وره ده‌ستوورییه‌كه‌یان: ك��ارك��ردن به‌پێی ده‌س��ت��وور ،پاراستنی ده‌ستوور ،په‌نابردن بۆ دیفاع له‌خۆیان‌و خه‌ڵك به‌پێی ده‌س��ت��وور ،به‌بێ بوونی ده‌ستوورێكی بڕیاردراو جێبه‌جێكراو بۆ هه‌رێم به‌دینایه .كه وایه ئه‌ركی یه‌كه‌می ئه‌وان ده‌بووایه‌و ده‌بێ كاركردن بێ بۆ بڕیاردانی ده‌ستوورێكی دیموكراتی ،كه ده‌سه‌اڵتی سه‌رۆكی هه‌رێم سنووردار بكاو په‌رله‌مان بكاته مه‌رجه‌عه سیاسیو یاسایی سه‌ره‌كی‌و ماف‌و ئازادییه‌كانی هاوواڵتییان زامنبكا .ئه‌ركی دووه‌م كاركردنه بۆ دروس���ت���ك���ردن���ی دادگ�����ای�����ه‌ك�����ی ده‌س�������ت�������ووری ب���ااڵ ك��ه ب��ت��وان��ێ پ���رۆف���ێ���ش���ن���اڵ‌و ش����اره‌زای����ان����هو س�����ه‌رب�����ه‌خ�����ۆو ب���ێ�ل�ای���ه‌ن���ای���ه دادوه‌ری‌و ناوبژی ب���ك���ا ل��ه‌ك��ێ��ش��ه ده‌س����ت����ووری����ی‌و ی��اس��ای��ی �ه‌ك��ان��دا‌و م�����ه‌رج�����ه‌ع�����ی یاسایی هه‌ره بااڵ ب����ێ .ئ����هو ك��ات �ه گ���ۆڕان ب��ۆ دیفاع ل �ه‌ن��ان��ب��ڕاوه‌ك��ان‌و هه‌ڵو ه‌شاندنه‌و هی غ �ه‌دره‌ك �هی��ان ،ده‌ی��ان��ت��وان��ی په‌نابه‌رنه ب�ه‌ر دادگ��ای ده‌س��ت��ووری به‌پێی م��ادده ده‌ستوورییه‌كانی پاراستنی مافی ژیان‌و ك��ارو له‌سه‌ر ك��ارده‌رن�ه‌ك��ردن به‌شێوه‌ی نایاسایی ،له‌جیاتی ئ �ه‌وه‌ی په‌نابه‌رنه به‌ر حیكمه‌ت‌و عه‌تفی سه‌رۆكی قائید. ی��ان بۆ پ��ێ��داچ��وون�ه‌وه‌ی بودجه ده‌ك��را شكات الی دادگ��ای ده‌س��ت��ووری بكرێ. چاره‌سه‌رێكی تری ده‌ستووری یاسایی ئه‌و كێشانه‌و ڕاستیی ت��ه‌واوی كێشه‌ی جیاوازیگه‌ری حیزبی‌و ناعه‌داله‌تی ئه‌وه‌یه كه په‌رله‌مانتارانی گۆڕان‌و ئۆپۆزیسیۆن‌و ب��ه‌ه��اوك��اری ل �ه‌گ �ه‌ڵ پ�ه‌رل�ه‌م��ان��ت��اران��ی لیستی كوردستانیش ،ئه‌وه‌نده‌ی بتوانن قه‌ناعه‌تیان پێبكه‌ن ك��ارب��ك�ه‌ن وه‌ك ئه‌ركێكی به‌په‌له‌ی له‌پێش بۆ ده‌ركردنی یاسای (ده‌رفه‌تی یه‌كسان) ،واته دانی ده‌رفه‌تی یه‌كسان بێ جیاوازیی سیاسی، حیزبی ،ناوچه‌یی ،ژن‌وپیاوی ،ره‌گه‌زی هتد .به‌هه‌موو كه‌س كه به‌پێی شاره‌زایی‌و تواناو شه‌هاده‌و كارامه‌یی‌و زیره‌كیی خۆی به‌هه‌قی خۆی ئیشی بدرێتێ‌و وه‌زیفه‌و كارو كاسبی به‌ده‌ستبێنێ ،بۆ مافی كارو خانه‌نشینی‌و ته‌رقیه‌و گواستنه‌وه‌و پشووو هتد ،جیاوازی نه‌كرێ به‌بێ هۆو بڕیاری دادگا
ده‌بوو بۆ هه‌ڵبژاردنی 7/25كاك نه‌وشیروان داوای مونازه‌ره‌ی كردایه، جا قبوڵبكرایه یان نا ،داوای دایه‌لۆگی بكردایه نه‌ك دیماگۆگی شه‌قام‌و شه‌ڕه‌په‌ڕۆ
بۆی ه ده‌بێ نه‌وه‌ی نوێ ده‌نگی خۆی نه‌دات ه هیچ كه‌س ،ك ه باوه‌ڕی پێنه‌كاو له‌ناو قورگی خۆیدا بۆ وه‌رچه‌رخانی راسته‌قین ه له‌كات‌و شوێنی گونجاودا به‌كاریبێنێ. كارمه‌ند ده‌رنه‌كرێ‌و دامه‌زراندن له‌سه‌ر بنچینه‌ی ته‌زكیه‌ی حیزبی‌و حیزبایه‌تی‌و خزمایه‌تی‌و ناوچه‌گه‌ریی بكرێته تاوان، به‌یاسا س��زا ب��درێ‌و ق �ه‌ره‌ب��ووی ئه‌وانه بكرێته‌وه كه ناهه‌قیان لهگهڵ ده‌كرێ. ئه‌م یاسایه‌و زامنی هه‌بوونی میكانیزمی یاسایی بۆ جێبه‌جێكردن‌و چاودێریكردنی زامنی ئه‌وه‌یه زۆر له‌ناعه‌داله‌تییه‌كان‌و كێشه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان وه‌ك كێشه‌ی ژنكوشتن‌و بێكاریی‌و ده‌رب �ه‌ده‌رب��وون��ی الوان چاره‌سه‌ربكرێ .ئه‌و سێ هه‌نگاوه ده‌س��ت��ووری‌و یاساییه ده‌ش��ێ ڕێگه بۆ دامه‌زراوه‌ییكردنی ئۆپۆزیسیۆن‌و زیادكردنی ده‌رفه‌تی گه‌شه‌كردنی هێزه كۆمه‌اڵیه‌تییه پێشكه‌وتنخوازه‌كان خۆشبكات .الیه‌نێكی تری كاری ئۆپۆزیسیۆن كاركردنه له‌ناو ج���ه‌م���اوه‌رو ب�ه‌ه��ێ��زك��ردن��ی كۆمه‌ڵگه‌ی م��هدهن��ی��ی �ه .ب��ۆی �ه ده‌رك���ردن���ی یاسای ك��ۆم �ه‌ڵ��گ �هی م���هدهن���ی‌و س�ه‌رب�ه‌خ��ۆی��ی ڕێكخراوه‌كانی‌و یارمه‌تیدانی ماددی بۆیان به‌یاسا ،هه‌نگاوێكی ت��ری پێشكه‌وتنی ئۆپۆزیسیۆن‌و سیستمی دیموكراتی ده‌بێ. به‌هه‌رحاڵ وه‌ك زانایه‌كی سیاسه‌تناسی ده‌ڵ���ێ «ئ��ام��رازه‌ك��ان��ی ئۆپۆزیسیۆن ژێرخانی ئازادییه سیاسییه‌كانن ،حیزبی سیاسی ئۆپۆزیسیۆن ته‌نیا ره‌گه‌زێكی س �ه‌رخ��ان �ه‌ك �هی �ه» .مه‌ترسیی گ��ه‌وره له‌نوێنه‌رایه‌تیی په‌رله‌مانی ئه‌وه‌یه ،كه
ئۆپۆزیسیۆنبوونی گۆڕان تا ئه‌و كات ه بڕیكردووه ك ه به‌رانبه‌ر یه‌كێتی بووه ،یان پارتیی نه‌گرتووه‌ته‌وه ،هه‌ر كاتێ پارتی به‌تایبه‌تی بارزانی به‌ده‌نگ هاتبێ ،گۆڕان بێده‌نگبووه
دوای چ��وون �ه ن��او سیستمی م��ووچ�هو ئیمتیازو ك���اری ف��ۆرم��ال��ی كۆمیته‌و كۆبوونه‌وه‌و ته‌مای مه‌نسه‌ب‌و ئیمتازی زیاتر ،ده‌س�هاڵت ده‌توانێ بیمژێ‌و له‌ناو سیستمی به‌رژه‌وه‌ندیییه‌كانی خۆیدا جێیبكاته‌وه .بۆیه تائێستا هیچ هێزێكی كوردی له‌ئه‌زموونی حكومه‌تی هه‌رێمدا، نه‌یتوانیوه كه‌مترین رۆڵ ئۆپۆزیسیۆن ببینێ. ئۆپۆزیسیۆنبوونی حیزبێك ته‌نیا دوكانی قسه‌كردن نییه ،به‌ڵكو سه‌ركه‌وتنه ل �ه به‌دیهێنانی ئ��هو ب�ه‌ڵ��ێ��ن��ان�هی به ده‌نگده‌رانت داوه‌و باشتركردن‌و پاراستنی ژیان‌و ئازادییان.نه‌ك «سوپاس .ئیشمان پێتاننه‌ماوه تا هه‌ڵبژاردنی تر» .ئێمه چونكه ده‌ستوورمان نییه‌و ده‌سه‌اڵتی راسته‌قینه ،ده‌سه‌اڵتی حیزبی‌و بنه‌ماڵه‌ییه، كه ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌ت‌و په‌رله‌مانه، په‌رله‌مان‌و ئۆزیسیۆن تێیدا ده‌سه‌اڵتی شه‌شه‌من ن �ه‌ك ی �ه‌ك �ه‌م .ئۆپۆزیسۆنی ڕاسته‌قینه بزاڤی كۆمه‌اڵیه‌تیی خه‌ڵكه‌و له‌ناو دڵ‌و هه‌ناوو بیری خه‌ڵكدا ڕووده‌داو ده‌ڕژێته ده‌ره‌وه .چونكه ئه‌وان قوربانی‌و ئازارچێژه‌كانی سیستمی سته‌مگه‌رن. ڕاپه‌رینی به‌رده‌وامی گه‌نجان له‌كوردستان‌و ت�ه‌ق��ی��ن�ه‌وه‌ی ئه‌م دوای���ی���هی خه‌ڵك ل���ه‌ئ���ه‌ن���ج���ام���ی ك�����وش�����ت�����ن�����ی س�������هردهش�������ت عوسمان‌و کاتێک خ��وێ��ن��دک��اران��ی زانکۆی سه‌اڵحه‌دین پ��ێ�ڵاوه‌ک��ان��ی��ان به‌رامبه‌ر په‌رله‌مان ب���ه‌رزده‌ک���ه‌ن���ه‌وه، نیشانه‌ی شه‌پۆلی هه‌میشه هه‌ڵچووی ئ��������هو ب����زاڤ����ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌یه كه گه‌نجان له‌ئه‌نجامی ه �ه‌س��ت��ك��ردن��ی��ان ب���ه‌ت���راژی���دی���ای ژی��ان��ی��ان ،ك�ه س �هردهش��ت نموونه‌كه‌ی ب���وو ،نوێنه‌رایه‌تیی ده‌ك����ه‌ن .بزاڤی كۆمه‌اڵیه‌تی بۆ هه‌موو دیموكراسییه‌تێك‌و ب��زوت��ن�ه‌وه‌ی�ه‌ك��ی دی��م��وك��راس��ی گرنگه. دیموكراسی مانای دادپه‌روه‌ری‌و یه‌كسانی نیییه .ده‌نگدان له‌هه‌ڵبژاردنێكدا مانای وه‌رگ��رت��ن��ی م��اف��ی دی��م��وك��رات��ی نییه. هه‌ڵبژاردنی نوێنه‌ر بۆ په‌رله‌مان مانای ئ �ه‌وه نییه ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دیو ئامانجه‌كانی ه �ه‌ڵ��ب��ژێ��ران زام���ن ده‌ب����ێ .ل �ه‌واڵت��ان��ی دیموكراتیدا سیستمی دیموكراتی هه‌یه. له‌و سیستمه‌دا دادپه‌روه‌ری‌و زامنی هه‌ق كاری دیموكراسی‌و ده‌زگای سیاسی نییه. كاری دهستوورو دادوه‌ری سه‌ربه‌خۆیه. هاوواڵتییان بۆیان هه‌یه به‌یه‌كسانی په‌نا به‌رنه به‌ر یاسا بۆ ده‌ربڕینی سكااڵكانیان‌و سه‌ندن یان سه‌ندنه‌وه‌ی مافه‌كانیان .جگه له‌په‌رله‌مان چه‌ندان چینی تری دیواری دیموكراسی ه��ه‌ن ،وه‌ك ئه‌نجومه‌نی هه‌ڵبژێراوی ناوچه‌كان‌و شاره‌وانییه‌كان‌و سه‌ندیكاكان‌و ڕێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی‌و میدیای ئازاد ،كه هه‌موو به‌بێ هیچ ج��ۆره ده‌ستێوه‌ردانێك له‌الیه‌ن حیزب یان حكومه‌ت ك��ارده‌ك�ه‌ن .به‌اڵم هێشتا گه‌ر له‌ڕوانگه‌یه‌كی مێژووییه‌وه
7
سه‌یربكه‌ین ،ئه‌وانه‌ش زامنی ئ��ازادی‌و مافی یه‌كسانیی هاوواڵتییان نه‌بوون. له‌به‌ریتانیا‌و ئه‌مه‌ریكا ،ژن��ان خۆیان ب���ه‌ئ���اره‌ق‌و ڕه‌ن����ج‌و خ��وێ��ن‌و ئ��ی��راده‌ی كۆڵنه‌ده‌ری خۆیان ،خه‌باتێكی شێلگیرو ب���ه‌رده‌وام‌و نه‌پساوه‌یان ك��رد ،تا مافی ده‌نگدان‌و ئه‌وسا مافی كاری یه‌كسان‌و ده‌رف���ه‌ت‌و م��وچ�هی یه‌كسان‌و ئ��ازادی��ی یه‌كسانیان بهدهستهێنا .دیموكراسی ئه‌م مافه‌ی پێنه‌دان .ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌ی ئافره‌تانی به‌ریتانیا بۆ مافی ده‌نگدان به‌سه‌فریگیتس ن��اس��راوه ،كه له‌ساڵی 1907دا به‌ڕێبه‌رایه‌تیی ژنه رووناكبیری تێكۆشه‌رو كۆڵنه‌ده‌ر ئیمیلین پانكهێرست به‌دامه‌زراندنی «یه‌كێتیی كۆمه‌اڵیه‌تیی س��ی��اس��ی ژن������ان» ده‌س��ت��ی��پ��ێ��ك��رد‌و ب��ه‌رده‌وام��ب��وو ،ت��ا ژن���ان به‌مافه‌كانی خ��ۆی��ان گه‌یشتن .ل�ه‌ه�ه‌م��وو ئ �ه‌وروپ��ا الوان‌و خوێندكارانی زانكۆو ئاماده‌ییه‌كان ل �ه‌ش �ه‌س��ت �ه‌ك��ان��ی س����ه‌ده‌ی ب��ی��س��ت��دا، بزوتنه‌وه‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تیی سیاسیو رووناكبیریی گه‌وره‌یان ده‌ستپێكردو ڕژانه سه‌رشه‌قامه‌كان‌و شه‌وو ڕۆژ چۆڵیاننه‌كرد، تا به‌مافه‌كانی خۆیان له‌یه‌كسانی‌و ئازادی گه‌یشتن .هه‌روا له‌شه‌سته‌كاندا ڕه‌شه‌كان‌و ڕ ه‌نگپێسته‌كا نی ئ����ه‌م����ه‌ری����ك����ا، ب����ه‌خ����ه‌ب����ات����ی م��هدهن��ی خ��ۆی��ان ب �ه‌ڕێ��ب �ه‌رای �ه‌ت��ی��ی م���ارت���ن ل��ۆس��ه‌ر شه‌هید كینگی به‌ئا ما نجه‌كا نیا ن گ����هی����ش����ت����ن. كرێكاران له‌واڵتانی س��ه‌رم��ای��ه‌داری��دا به‌خۆ پیشا ند ا ن‌و مانگرتن‌و راپه‌رین‌و ی����ه‌ك����گ����رت����ن، ت��وان��ی��ان زۆرب��هی ئ��ام��ان��ج�ه‌ك��ان��ی��ان ب���ه‌دی���ب���ێ���ن���ن. ل�����ه‌ب�����ه‌رئ�����ه‌وه ب���زوت���ن���ه‌وه‌ی ك��ۆم��ه‌اڵی��ه‌ت��ی��ی وه‌ك ئۆپۆزیسیۆنی به‌هێزو راسته‌قینه‌ی نزیك ل �ه‌خ �ه‌م‌و خ��ه‌ون‌و خواستی خهڵكهوه، هه‌میشه ده‌مێنێ تا یه‌كسانیی ت�ه‌واو‌و ئازادی‌و مافی چاره‌نووسی تاك له‌كۆمه‌ڵدا بڕیار ده‌درێ .هه‌ندێجار دوای خڕبوونه‌وه‌ی ئ����ازارو ب��ێ��زاری زۆر ئ���هو راپ �ه‌ڕی��ن �ه كۆمه‌اڵیه‌تییه جه‌ماوه‌رییه ،خه‌باتێكی كاریگه‌رترو راستترو كورته‌بڕ ت��ره بۆ به‌دیهاتنی ئامانجه‌كان وه‌ك راپه‌رینی مه‌ده‌نی زۆربه‌ی گه‌النی به‌ره‌ی رۆژهه‌اڵتی ژێر ده‌سه‌اڵتی یه‌كێتیی سۆڤیه‌تی پێشوو: پۆلۆنیا ،چیك ،سلۆڤاكیا ،جۆرجیا، التڤیا ،ئه‌ستۆنیا ،لیتوانیا ،ئۆكرانیا، بولگاریا ،رۆمانیا هتد. خۆپێشاندانه‌كانی خوێندكاران‌و الوان‌و كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی ،له‌دژی تاوانی كوشتنی س �هردهش��ت عوسمان له‌هه‌وڵی درێ��ژای��ی ته‌مه‌نی حیزبهكان كاریگه‌ریی زیاتری له‌سه‌ر ده‌س���ه‌اڵت‌و له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌و رای گشتی ل���ه‌ده‌ره‌وه‌و ن���اوه‌وه‌دا ه�ه‌ب��وو .بۆی ه ده‌بێ نه‌وه‌ی نوێ ده‌نگی خۆی نه‌دات ه هیچ كه‌س، ك ه باوه‌ڕی پێنه‌كاو له‌ناو قورگی خۆیدا بۆ وه‌رچه‌رخانی راسته‌قین ه له‌كات‌و شوێنی گونجاودا به‌كاریبێنێ.
ته‌قدیسكردنی سه‌رۆك له‌الیه‌ن هه‌موو رموزه‌كانی گۆڕان‌و بانگه‌شه‌كردن بۆ ریفۆرم له‌ناو پارتیو ده‌رخستنی نێچیروان بارزانی وه‌ك پاڵه‌وانی ریفۆرم، موجامهلهی زیاد بۆ سه‌رۆكی بێناوه‌رۆكی په‌رله‌مان ،هیچ پێویست نه‌بوون
6
www.destur.net
چوارشه‌ممه2010/6/2 ،
لهگهڵ عێراقدا بوترێ ،ده‌رباره‌ی ریفۆرم‌و دیموكراتیكردن‌و جیاكردنه‌وه‌ی حیزب له‌حكومه‌ت‌و گهندهڵیو كێشه‌ی كوشتن‌و سوتاندنی ژنان‌و بێهووده‌یی ژیانی گه‌نجان‌و ب��ێ��ك��اری�ی‌و ه����ه‌ژاری‌و فه‌رامۆشكردنی الدێ‌و كه‌رتی ئابووری‌و یه‌كخستنه‌وه‌ی ئیداره‌و دروستكردنی سوپای یهكگرتووو یه‌كگرتنه‌وه‌ی هێزی ئاسایش‌و سه‌روه‌ریی یاساو داوه‌ش��ان��ی پ���ه‌روه‌رده‌و خوێندنی بااڵو حاڵی كشتوكاڵ‌و گونده‌كان‌و زۆریی مووچه‌خۆرانی بێبه‌رهه‌می حكومه‌ت، هتد‌و ده‌یان كێشه‌ی تر كه پێوه‌ندییان ب�ه‌ژی��ان��ی گ��ه‌ل‌و پ��اش��ه‌ڕۆژی ن �ه‌ت �ه‌وه‌وه هه‌یه‌و به‌فه‌رامۆشكردن‌و دواخستنیان له‌بیرچوونه‌وه ی��ان زۆر خراپتربوون. دان��ان��ی س��ت��رات��ی��ج��ی ك���ار ب��ه دان��ان��ی پرینسیپی به‌هێزو پرۆسه‌ی ڕاست ده‌بێ. ح��ی��زب‌و ح��ك��وم�ه‌ت‌و ئۆپۆزیسیۆن الی ئێمه له‌بۆشایی ده‌س��ت��ووری‌و یاساییدا كار ده‌ك �ه‌ن ،چونكه ئێمه ده‌ستوورمان نییه ،مافه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن‌و خه‌ڵك‌و به‌رپرسیارێتیی ده‌س����هاڵت به‌قانون ڕێكنه‌خراون .گه‌ر ئۆپۆزیسیۆن كه‌مترین تێگه‌یشتنی له‌سیاسه‌ت‌و سه‌رده‌م هه‌بایه، یه‌كه‌م ه��ه‌وڵ‌و پێشینه‌كاری هه‌وڵدان بۆ پێداچوونه‌وه‌ی دهستوورو بڕیاردانی ده‌ستوورێكی دیموكراتی بۆ هه‌رێم ده‌بوو. ده‌س��ت��وور :ه�ه‌س��ت ن��اك�هی��ت هێزه ئۆپۆزیسیۆنه‌كان ،به‌تایبه‌ت گۆڕان هێشتا نهیانتوانیوه قۆناغی حه‌ماسه‌تی پێش 7-25تێپه‌ڕێنن؟ كه‌مال م��ی��راوده‌ل��ی :ڕاسته هێشتا دیماگۆگیزم‌و هاشوهوشی میدیایی ده‌وری ب��ااڵی هه‌یه .ب �ه‌اڵم تائه‌و ئاسته‌ی كه ڕاسته‌وخۆ پارتی نه‌گرێته‌وه .نازانم، ڕه‌ن��گ �ه ل �ه‌ب �ه‌رئ �ه‌وه‌ب��ێ ك �ه كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی ،هێشتا شێوازی خه‌باتی سیاسیی دیموكراتی نازانێ .له‌ئه‌وروپا بیرۆكه‌ی كه‌مپین ته‌نیا كه‌مپینی هه‌ڵبژاردن نییه، به‌ڵكو كامپینه بۆ به‌ده‌ستهێنانی چه‌ند ئامانجێكی بچووك یان گه‌وره به‌شێوه‌یه‌كی هه‌نگاو به‌هه‌نگاو .بۆ نموونه نابێ ته‌نیا وه‌ك دروش��م‌و لێكۆڵینه‌وه‌ی میدیایی‌و بانگاشه‌ی هه‌ڵبژاردن باسی سه‌ربه‌خۆیی زانكۆ بكه‌ین ،ده‌بێ ئه‌وه ببێ به‌كه‌مپین‌و ه�ه‌وڵ��ب��درێ هه‌موو ی������ان زۆرب�������هی خ���وێ���ن���دك���اران، م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی زانكۆ ،رۆشنبیران، كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی، ح���ی���زب���ه‌ك���ان���ی ئ���ۆپ���ۆزی���س���ی���ۆن، ر یفۆ ر میسته‌كا نی ناو پارتیو یه‌كێتی، حیزبه بچووكه‌كان، ك�����وردی ده‌ره‌وه ب �ه‌ش��دارب��ن تێیداو ئه‌و كامپینه به‌رده‌وامبێ تا به‌یاسا ،زانكۆ سه‌ربه‌خۆ ده‌كرێ ،خۆتێگه‌یاندنی حیزب حه‌رامده‌كرێ‌و ڕێوشوێنی سه‌ربه‌خۆیی زان��ك��ۆ وه‌ك ده‌زگ���ا ب �هی��اس��او رێسای تایبه‌تی رێكده‌خرێ‌و ده‌خرێته ب��واری جێبه‌جێكردنه‌وه .ئه‌گینا گه‌ر ئه‌مه نه‌كرێ‌و س �ه‌د س��اڵ داوای سه‌ربه‌خۆیی زانكۆ بكه‌یت‌و ملیۆنان وتار بنووسی ،نرخێكی نییه .ه���ه‌روا ده‌رب����اره‌ی سه‌ربه‌خۆیی دادگا ،یه‌كسانیی ده‌رف�ه‌ت ،مافی ژنان،
״هێزی سیاسیی گۆڕانخواز ده‌بێت له‌پێش جه‌ماوه‌ره‌و‌ه بێت ،نه‌ک له‌پاشیه‌وه یان له‌ناویدا خۆی بشارێته‌وه״
ئ��اوه‌دان��ك��ردن �ه‌وه‌ی الدێ ،ناعه‌داله‌تیی بودجه هتد ،به‌هه‌مان شێوه كامپین پێویسته. ده‌س���ت���وور :ئێستا ك��ه شه‌قامی كوردی خرۆشاوه ،له‌به‌رانبه‌ر تیرۆركردنی رۆژن��ام��ه‌ن��ووس��ێ��ك��دا ،وه‌ك بینیمان جگه له‌به‌شدارییه‌كی دیاریكراو ،هێزه ئۆپۆزیسیۆنه‌كان نه‌یانتوانی درێ��ژه به‌ناڕه‌زایه‌تیه‌كانی خه‌ڵك بده‌ن به‌رانبه‌ر ده‌سه‌اڵت ،به‌تایبه‌ت یهكگرتووو كۆمه‌ڵ، ئایا به‌ڕاست ئیشی ئۆپۆزیسیۆن نییه هه‌میشه ڕه‌خ��ن��هی ل �ه‌س �ه‌ر حكومه‌ت هه‌بێت؟ تا زه‌مینه‌ی ئ��ه‌وه سازبكات متمانه‌ی خه‌ڵك به‌حكومه‌ت له‌ق بكات‌و له‌هه‌ڵبژاردنی دواتر لێی بباته‌وه؟ ك��ه‌م��ال م���ی���راوده‌ل���ی :ب����ه‌ڕای من ت��ێ��رۆرك��ردن��ی س���هردهش���ت ع��وس��م��ان له‌پێش ه �ه‌م��وو شتێكدا پ��رس��ی مافه سه‌ره‌تاییه‌كانی مرۆڤه ،مافی ژیان ،مافی ئازادیی بیركردنه‌وه ،مافی ده‌ربڕین ،مافی پ��رس��ی��ارك��ردن‌و گ���ه‌ڕان به‌شوێن وه‌اڵم�����������������ی پ��رس��ی��اره‌ك��ان��دا. ك��ه‌م��ك��ردن��ه‌وه‌ی پ��رس��ی شه‌هید س������هردهش������ت ب���ۆ م��ه‌س��ه‌ل��هی دۆزی������ن������ه‌وه‌ی ت��اوان��ب��ار ،ن�ه له ه���ه‌ل���وم���ه‌رج���ی بێیاسایی هه‌رێمدا م��وم��ك��ی��ن��ه ن�ه دروس��ت �ه .پرسه‌كه گ��ه‌وره‌ت��ره .پرسی نه‌بوونی خودی یاساو پرینسیپی مافی مرۆڤه له‌م واڵته‌دا .مافی ژیان .مافی كار. مافی پاشه‌ڕۆژ بۆ گه‌نجان .مافی نه‌ترسان له‌چاودێری‌و هه‌ڕه‌شه‌ی مه‌رگ .به‌م مانایه ده‌كرێ بكرێته پرسێكی سیاسی به‌رده‌وام‌و ه��ێ��زه‌ك��ان��ی ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن��ی��ش ل�ه‌گ�ه‌ڵ شه‌قامی ك��وردی ب�ه‌ش��داری له‌پرسیاره گ �ه‌وره‌ك��ان��دا ب��ك�ه‌ن ،ئ �هو پرسیارانه‌ی سه‌رده‌شت كه‌پێشتر ئاماژه‌م پێدان ،به‌اڵم
گۆڕان‌و حیزبه‌كانی تریش خێرا سه‌رۆكی هه‌رێمیان كردهوه به‌مه‌رج هعو تاكه ده‌سه‌اڵتی بڕیارده‌ری سه‌رووی هه‌موو شتێك‌و هه‌موو یاسای هك‌و هه‌موو عورفێك
فشار‌و جه‌ختی كۆمپانیای وش ه له‌سه‌ر یه‌كێتییه‌و یان پارتی پشتگوێخستووه ،یان موجامهلهی ده‌كا ك ه ئه‌مه‌ش هه‌م گومان له‌سه‌ر كۆمپانیای وش ه دروستده‌كا ،هه‌م ئه‌و ترسه‌ی الی یه‌كێتییه‌كان‌و خه‌ڵك دروستكردووه ،كه ته‌نیا ده‌بێت ه هۆی الوازكردنی یه‌كێتی‌و به‌هێزكردنی پارتی گۆڕان وه‌ك هێزێكی ئۆپۆزیسیۆنی جه‌ماوه‌ری له‌ناو خهڵكهوه له‌دایكنه‌بوو .خه‌ڵك پشتیوانی لێكردو ویستی بیكا به‌هی خۆی .به‌اڵم گۆڕان له‌بنه‌ڕه‌تا ئه‌و باڵه‌ی به‌ناو ڕیفۆرم بوو له‌ناو یه‌كێتیدا ده‌ركه‌وت‌و ناكۆكییه‌كانی پتر لهگهڵ ستراكتوری ده‌سه‌اڵتی یه‌كێتی بوو
چاوه‌ڕێكردن بۆ روودان��ی تراژیدیایه‌كی وه‌ك كوشتنی سه‌رده‌شت‌و قۆستنه‌وه‌ی بۆ سه‌رمایه‌ی سیاسی حیزبی ،كارێكی راس��ت نییه .هێزی سیاسی گۆڕانخواز ده‌ب��ێ له‌پێش ج��ه‌م��اوه‌ره‌وه ب��ێ ،نه‌ك له‌پاشیه‌وه یان له‌ناویا خۆی بشارێته‌وه. له‌كاتێكدا پشتگیری حیزبی سیاسی ئۆپۆزیسیۆنی ،یان هی تر بۆ هه‌ر بزاڤێكی جه‌ماوه‌ریی ره‌واو گرنگ‌و پێویسته ،به‌اڵم گرنگه دی��ارده‌ی خرۆشانی جه‌ماوه‌ریی عه‌فه‌ویش بپارێزرێ‌و به‌هێز بكرێ‌و ڕێگه بدرێ له‌ناو جه‌رگه‌ی راپه‌رین‌و هۆشیاریی ج��ه‌م��اوه‌ره‌وه س �ه‌رك��رده‌ی گه‌نجی نوێ دروستببن .به‌اڵم گه‌ر هه‌ندێ حیزب كه‌متر ده‌وریان له‌پشتگیریی ناڕه‌زایی جه‌ماوه‌ر له‌كوشتنی س�هردهش��ت��دا ه�هی�ه ،دی��اره ئ �ه‌وه له‌به‌رئه‌وه‌یه حیساباتی تایبه‌تی خۆیان هه‌یه‌و ئه‌و حیساباته‌ش زیاتر الی ده‌سه‌اڵته ل �ه‌وه‌ی الی میلله‌ت بێ ،یان خوێندنه‌وه‌یه‌كی جیاوازیان بۆ كێشه‌كه له‌ڕووی ئایدیۆلۆجییه‌وه هه‌یه .له‌هه‌ر دوو حاڵه‌تدا ،به‌شدارینه‌كردن له‌كێشه‌یه‌ك كه له‌بنه‌ڕه‌تدا كێشه‌ی نه‌بوونی مافی ژیان‌و ئازادی‌و نه‌بوونی یاسایه ،كه‌مته‌رخه‌مییه له‌ئه‌ركی ئۆپۆزیسیۆنی‌و ئینسانیدا. ده‌س�������ت�������وور :ب����ۆچ����ی ه���ێ���زه ئۆپۆزیسیۆنه‌كان جۆرێك له‌بێده‌نگی‌‌و ح���ه‌زه‌ری���ان ه�هی�ه ل��هو هێرشه توندو راسته‌وخۆیانه‌ی ده‌كرێته سه‌ریان؟ ئه‌و بێده‌نگییه به‌قازانج یان زیان ده‌شكێته‌وه له‌سه‌ریان؟ ك��ه‌م��ال م���ی���راوده‌ل���ی :ب����ه‌ڕای من له‌به‌رئه‌وه‌یه به‌پله‌ی یه‌كه‌م سسیتمی ك��ۆی�لای �ه‌ت��ی��ی ب���ودج���هو م��ووچ��هی��ان ق��ب��وڵ��ك��ردووه ،بیریان له‌ستراتیجێكی ده‌س��ت��ووری��ی یاسایی ه��اوب��ه‌ش‌و یه‌ك ب �ه‌ره‌ی��ی ب��ۆ ده‌رچ����وون ل��هو سیستمی كۆیالیه‌تییه نه‌كردووه‌ته‌وه .تا سه‌ركرده‌ی حیزبهكان خ��ۆی��ان مورتاحبن ،دی��اره پێویستیشیان به‌وه نییه بیری لێبكه‌نه‌وه. به‌نیسبه‌ت گۆڕانه‌وه یان حیزبه‌كانی تر، گ�ه‌ر ستراتیجی ده‌س��ت��ووری‌و یاسایی‌و پرینسیپی دیموكراتی بۆ خۆشیان‌و بۆ
ئ��ه‌وی تریش به‌كاربێنن ،پێویستیان به‌وه نامێنێ حه‌زه‌ریان هه‌بێ‌و ده‌توانن به‌یاسا له‌كوردستان‌و عێراق‌و ده‌ره‌وه‌دا، به‌كه‌مپینی ج��ه‌م��اوه‌ری‌و گ �ه‌ڕان �ه‌وه بۆ پشتیوانیی خه‌ڵك ،دیفاع له‌خۆیان بكه‌ن. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش ده‌بوو یه‌كه‌م ئه‌ركی ستراتیجییان ،ك��ارك��ردن بۆ بڕیاردانی ده‌ستوورێكی دیموكراتی‌و ده‌رك��ردن��ی ی��اس��ای ده‌رف �ه‌ت��ی یه‌كسان ب��ێ .ب�ه‌اڵم گ�ه‌ر ته‌نانه‌ت له‌كاتی هه‌ڵبژاردنیشداو له‌به‌رچاوی هه‌موو دنیادا ،نه‌ته‌وێ یان نه‌وێری مافی یاسایی خۆت بۆ بانگه‌شه له‌پایته‌خت به‌كاربێنێ‌و دژی ته‌زویر ده‌ن��گ��ه�ه‌ڵ��ب��ڕی ،ئ��ی��دی خ��ۆت ده‌خه‌یته قوژبنێكه‌وه ،كه حه‌زه‌ر له‌هه‌موو شتێك بكه‌ی‌و پشتیوانیی جه‌ماوه‌ریش بدۆڕێنی. ل �ه‌الی �ه‌ك��ی ت��ری��ش �ه‌وه ه��ۆی ح��ه‌زه‌ری��ان ئه‌وه‌یه كه ده‌سه‌اڵتی كوردی به‌تایبه‌تی ده‌سه‌اڵتی بنه‌ماڵه‌یی بارزانی‌و پارته‌كه‌ی، مانای دیموكراسی‌و پلورالیزم‌و جیاوازیی بیروڕا تا ئه‌و ڕاده‌ی�ه قبوڵ ده‌ك�ه‌ن ،كه كارنه‌كاته س �ه‌ر ده‌س �هاڵت��ی مۆنۆپۆلی خۆیان ،به‌تایبه‌تی له‌هه‌ولێرو به‌تایبه‌تیتر له‌دهۆكدا .به‌اڵم سڵكردنه‌وه له‌خه‌باتی ئاشتیكاریی دیموكراتی یاساییش به‌رانبه‌ر به‌كه‌ڵه‌گایی‌و هه‌ڕه‌شه‌ی پارتی ،كارێكی خۆدۆڕێنه‌رانه‌یه‌‌و جه‌ماوه‌ر تێی ناگاو قبوڵی ناكا. ده‌ستوور :ئه‌و گرژییه‌ی ئێستا له‌نێوان پارتیو گ��ۆڕان هه‌یه ،زیاتر له‌ناكۆكیی نێوان دوو هێزی دوژمن ده‌چێت ،تا دوو هێزی به‌شداربووی پرۆسه‌یه‌كی سیاسی، هۆكار چییه؟ ئایا ئۆپۆزیسیۆن نه‌یتوانیوه چه‌مكی ئۆپۆزیسیۆن ڕوونبكاته‌وه‌و له‌سه‌ر هه‌مان شێواز كاربكات ،یان ئۆپۆزیسیۆن وه‌ك ئۆپۆزیسیۆن ڕه‌فتار ناكات ،یاخود ده‌سه‌اڵت نایه‌وێت ئۆپۆزیسیۆن هه‌بێت‌و له‌كاری ئۆپۆزیسیۆن تێنه‌گه‌یشتووه؟ یان هۆیه‌كی دیكه هه‌یه؟ كه‌مال میراوده‌لی :ده‌ب��ێ ده‌ستوور هه‌بێ تا سنوور بۆ ده‌س��هاڵت دابنرێ‌و مافی ئۆپۆزیسیۆن‌و مافه‌كانی هاوواڵتییان‌و ئازادییه‌كانیان به‌ده‌ستوور‌و یاسا زامن بكرێ .هه‌ڵه‌یه‌و جه‌هاله‌تێكی گه‌وره‌یه، كه ئۆپۆزیسۆن له‌پێش هه‌موو شتێكداو پێكه‌وه كار بۆ بڕیاردان‌و رێفراندۆم له‌سه‌ر دهستوورو دووه‌م بۆ دانانی دادگایه‌كی ده‌س��ت��ووری��ی ب��ااڵی سه‌ربه‌خۆ ناكه‌ن، كه بتوانێ له‌كاتی كێشه ده‌ستووری‌و یاسایی‌و هه‌ڕه‌شه‌كردن بۆ سه‌ر ژیان‌و ئازادی‌و مافه‌كانی گروپه‌كان یان تاكه‌كان مادده‌كانی ده‌ستوور به‌كاربێنێ‌و له‌ڕێگه‌ی دادگای ده‌ستووریی بااڵوه شكات بكات، ده‌س�هاڵت موحاسه‌به بكات‌و كه‌ڵه‌گایی‌و ناهه‌قییه‌كانی ب��وه‌س��ت��ێ��ن��ێ .ت��ا ئ�ه‌م ده‌س���ه‌اڵت‌و میكانیزمییه دهستوورییه ن�ه‌ب��ێ ،مافی ئۆپۆزیسیۆن‌و ته‌نانه‌ت مافی هاوواڵتێتیش له‌هه‌رێمی كوردستاندا زامن نابێ .كه‌واته وه‌ك ئۆپۆزیسیۆنێكی ن��وێ‌و هێزێكی م��هدهن��ی ،ده‌ب��وو زمانی ده‌س��ت��وورو یاساو ده‌سه‌اڵتی په‌رله‌مان یه‌كه‌م زمان‌و وتارو نه‌خشه‌ڕێگه‌ی كاری گۆڕان بێ .دووه‌م ده‌بوو باوه‌ڕی به‌هێزی به‌پرینسیپی دایه‌لۆگ هه‌بێ ،به‌تایبه‌تی دوای سه‌ركه‌وتنی ل���ه ،7/25دایه‌لۆگ لهگهڵ یه‌كێتی‌و پارتی وه‌كو یه‌ك .لهگهڵ حیزبه‌كانی تری ئۆپۆزیسیۆن به‌گه‌وره‌و بچوكیانه‌وه .لهگهڵ ڕووناكبیران.