Når rykka Hødd første gong opp i elite serien? Kor mange kommunar er det på Sunnmøre? Kva heiter Devolds mest berømte merkevare? Kva fyll hadde den opphavlege Grandiosaen?
Det perfekte utgangspunkt for quiz konkurransar på puben, hytta eller ein regnfull sommerdag – eller rett og slett for å teste deg sjølv.
ISBN 82-521-7736-7
det norske samlaget 9
788252 177367
isbn 978-82-521-7736-7 www.samlaget.no
Lars Berg, Rune Berg og Ante Giskeødegård
Dette er nokre av spørsmåla du kan bryne deg på i denne uhøgtidlege spørje boka, skrive av tre av medlemmene i The Margarets. Her er spørsmål om stort og smått, nokre lette, nokre meir krevende, men alt handlar sjølvsagt om Sunnmøre.
sunnmørsquiz
Sprudlende spørjebok om Noregs vakreste og mest innovative landsdel
egå keød
rd
z i u q s r mø
Berg e n g, Ru r e B Lars
n n Su
og
Gis e t An
svar g o l små r ø p s 1001
om
m s u nn
øre
Rune Berg, Ante Giskeødegård og Lars Berg Giskeødegård
Sunnmørsquiz 1001 spørsmål og svar om Sunnmøre
Det Norske Samlaget Oslo
© 2010 Det Norske Samlaget www.samlaget.no Sats, trykk og innbinding: AIT Otta AS Printed in Norway Omslag: Jesper Egemar Illustrasjonar på omslaget: Martin Linge (Aalesunds Museum), AaFK-spelarar (Scanpix), Are Kalvø (Samlaget), Alnes fyr (Rune Sæther), Hildegunn Moltubakk (Fredrik Steen), jugedhus i Ålesund (Arne Raanaas), Slogen (Tommy Aslaksen), Pizza Grandiosa (Stabburet). ISBN 978-82-521-7736-7
Forord Eg veit at fjellkjeda som skil Frankrike frå Spania, heiter Pyreneane. Eg veit at Antarktis er verdas største ørken. Eg veit at Amazonas fører meir vatn i sekundet enn alle dei andre elvane på topp ti-lista til saman. (219 000 kubikkmeter, men det måtte eg slå opp.) Eg veit at verdas mest folkerike by heiter Tokyo. Eg veit ganske mykje rart om ganske mange rare stader. Eg veit at at Route 66 opphavleg gjekk frå Chicago til Los Angeles. Men før vi byrja arbeidet med denne boka, visste eg ikkje kvar Møre og Romsdal si mest trafikkerte ferjestrekning går. Eller kvar Norges mest folketette øy ligg. For ikkje å snakke om verdas lengste sofa. Eg veit at graset ofte ser grønare ut på den andre sida av gjerdet. Og at dei fleste av oss går over bekken etter vatn. Utan å blunke. Rett over. Trass i alle ordtaka. Trass i dei fagre læresetningane. Trass i mennesket sin endelause latskap på så godt som alle andre område. Det er liksom meir stas med alt som er langt borte. Eg veit. Men denne boka handlar ikkje om kjendisvegar i USA. Den har ikkje plass til verken Mount Everest eller Kilimanjaro. Vi skriv ingenting om pyramidane eller Den kinesiske muren. Heller ikkje om dei heroiske bragdane ved Waterloo eller Somme. Denne boka handlar om graset på vår eiga side av gjerdet. Om det sprudlande friske drikkevatnet som renn i springen heime. Om bjelken i vårt eige auge. Denne boka handlar om alt vi har så god grunn til å vere stolte av rett utanfor vår eiga stovedør. Om tindane vi klatrar. Om fjordane vi kryssar. Om
5
tunnelane vi grev. Og om møblane vi tek middagskvilen på etterpå. Denne boka handlar om Sunnmøre. Berre Sunnmøre. Sjølvaste Sunnmøre. Den vakraste staden i heile verda. Og skulle nokon meine at dette ikkje kan stemme, at eg må ha forrekna meg, at konklusjonen er trekt på sviktande grunnlag, så speler det eigentleg inga rolle. Eg veit at eg har rett. Rune Berg
6
Innhald Sunnmørsk allmenndanning I Wunderschön Underhaldning Heia Åle, Heia Ålesund! Sild og grandiosa Historiske hendingar Du store, vide verd Fleip eller fakta? Enten eller Ålesund vs. Molde Knst mellom fjord og fjell Kjenner du songen? Sunnmøringen og kyrkja I manns minne Ålesundske rekordar Sunnmøre og makt Ka sa du? Sunnmøringar om seg sjølve Frå bestemors kjøkken Frå hytte til hytte Mellom to permar Sånn circa Det her må vere... Svaret er ein kjendis (i alle fall på Sunnmøre) Dyriske stader Blod og eld I luft og vatn Kor mange ... Urbane Sunnmøre Kva farge ... 4–4–2 Det sunnmørske industrieventyret
7
Kva heiter kommunen? Med penn og pensel Telefon og kommunikasjon Bygg og bragder I den seinare tid E det så nøye då? Ship ohoi! Fest og festival Kjende personar I Kva heiter songen som strofene er henta frå? Kva heiter kommunen? Frå sportsidene Musikalske Sunnmøre Vikingtid og sagasus Geografi Meir fleip eller fakta Vennskap og samarbeid Historiske hendingar Bona og demmagutta Sunnmøringar i stort format Kjende landemerke Sunnmøre i kunsten Sportslege prestasjonar Kjende personar II Bokleg lærdom Og enno meir fleir eller fakta På kryss og tvers Musikk Sunnmørsk allmenndanning II Meir underhaldning Politikk Geografi Stammens hyl Rått og røte Byvandring
8
Sunnmørsk allmennutdanning I Svar på side 000 1) Kven grunnla i 1934 det som i dag heiter Ekornes ASA? 2) Kva bygd kjem Vassendgutane frå? 3) Kva heiter Sunnmøres høgaste fjell? 4) Kva kallast folk frå Geiranger? 5) Kvar var Bjartmar Gjerde frå? 6) Kva for sju ingrediensar må du ha for å lage svele? 7) Kven har skrive bøkene Englandsfarten (2 bind, 1965–67), Svensketrafikken (3 bind, 1974–77) og Etterretningstjenesten i Norge 1940–45 (3 bind, 1989–92)? 8) Kven var distriktssjef for NRK Møre og Romsdal frå 1981 til 1997? 9) Kvar kom diktaren og folkehøgskulemannen Henrik Straumsheim frå? 10) Han fekk tilnamna «ishavspresten» og var kjend for si joviale, folkelege og uredde framferd. Kven tenkjer vi på då? 11) Kva for eit år kom Sunnmørsposten ut første gong, som Søndmørsposten?
9
Wunderschön
Svar på side 000
1) I vakre omgivnader i Norddalen ligg den største fellessetra i landet, med 450 geiter. Kva heiter denne setra? 2) Kva blir dei kalla, dei alpine fjellområda kring Hjørundfjorden i Ørsta og kring Stranda og Sykkylven, med tindar opp mot 1700 moh. rett opp frå fjorden? 3) Kvar finn vi det sørlegaste fuglefjellet i Norge? 4) Kva heiter det 314 meter høge fjellet på Heissa? 5) På Sunmøre har vi to vasskjelder som går under namnet «Olavskjelda». Den eine er i Vegsund, men kvar finn vi den andre? 6) Når fekk Geirangerfjorden verdsarvstatus? 7) Kva heiter vatnet der du kan sjå tuftene og murane etter seterhus på botnen? 8) Kvar ligg den åttekanta Rosekyrkja frå 1789? 9) Er Kolåstinden over 1500 meter høg? 10) I kva for eit fjellområde finn vi turisthyttene Reindalseter og Kaldhusseter? 11) Kvar ligg Norsk Fjordsenter? 12) Kva heiter det kjende byfjellet i Ålesund med restaurant og utsiktspunkt på toppen?
10
13) Kva heiter foreininga som arbeider for å verne om kulturminne og levande tradisjon på gardane langs Storfjorden? 14) «Kan man elske en tind, elsker man denne,» skreiv Kristofer Randers om denne høgreiste tinden. Kva heiter tinden? 15) I 1989 blei den eldste stasjonen til Tafjord Kraftverk AS erstatta av ein meir moderne stasjon, og den gamle frå 1923 er no kraftverks museum. I kva for ein kommune finn vi dette museet?
11
Underhaldning
Svar på side 000
1) Kva heitte BBC-påskekrimmen som blei filma på Sunnmøre i 1985 og send på NRK året etter? 2) Kva heitte serveringsdama i julekalenderserien «Juleferga» på TV2? 3) Kva er namnet på komikartrioen Ina Breivik, Vibecke Haagensen og Astrid Overaa? 4) Dokumentarfilmen «It’s hard to be a rock’n’ roller» fekk prisen «Gledessprederen» under filmfestivalen i Haugesund i 2006. Kva for eit band handla den om? 5) Kva for ei sunnmørsk mediebedrift var først ute i landet med liveoverføring av musikkfestivalar på web-tv? 6) Kva heitte laget til songaren frå Volda i «Det store korslaget» på TV2 i 2010? 7) Kva heiter Maria Parr si debutbok, som blir tv-serie på NRK i 2011? 8) Kva heiter den spansk-norske filmen, med Trond Espen Seim på rollelista, som er basert på Henrik Ibsens klassikar Lille Eyolf, og som blei filma på Sunnmøre? 9) Kva er yrket til figuren Kjell «Kjellen» Bigset i Klypa-showet?
12
10) Kva for to fotballspelarar frå AaFK har hatt stor suksess med eige show dei siste åra? 11) Han var med i den første sesongen av Big Brother på TVNorge våren 2001 og gifta seg seinare med ein av dei andre deltakarane. Kva heiter han? 12) Vestnorsk Filmsenter opna hausten 2009 avdelingskontor på Sunnmøre. Kvar? 13) I 1983 hadde Ålesund Kammerensemble suksess med framsyninga og plata Historia om Ola Skutvik og Mariann. Kven sine viser var dette basert på? 14) Kva for ei sunnmørsbygd har Elisabeth Andreassen sterke band til? 15) I kva for ei gruppe er Runar Gudnason frontfigur?
13