jonsson dikt i samling(x):jønsson dikt 20.01.10 11.01 Side 1
Dette er første gong Tor Jonssons samla dikt kjem i billigbok. Denne utgåva inneheld etterordet som Tore Ørjasæter skreiv til førsteutgåva av Tor Jonssons Dikt i samling (1956) og eit minnedikt frå venen Jan-Magnus Bruheim.
www.samlaget no
ISBN 97 8 - 82 - 5 21 - 7 57 6 - 9
DET NORSK E SAML AGET
TOR JONSSON DIKT I SAMLING
Då Tor Jonsson (f. 1916) knapt 35 år gammal tok sitt eige liv i 1951, var han rekna som ein av våre mest markante diktarar. I dikta står livslyst mot dødslengt, draum mot røynd og eld mot kulde. Han vart ein «klassikar» i levande live. Seinare har diktinga hans stadig vorte meir populær. Fleire av dikta er også vorte velkjende ved at tone- og visekunstnarar har sett melodi til dei.
TOR JONSSON DIKT I SAMLING
SA M L AGET lyrikk
Dikt Jonsson (pocket).qxd:Dikt i samling (Jonsson)
20-01-10
09:38
Side 2
Dikt Jonsson (pocket).qxd:Dikt i samling (Jonsson)
Tor Jonsson
DIKT I SAMLING
DET NORSKE SAMLAGET OSLO 2010
20-01-10
09:38
Side 3
Dikt Jonsson (pocket).qxd:Dikt i samling (Jonsson)
© 1987 Det Norske Samlaget Omslag: Asbjørn Jensen Norhaven A/S Printed in Denmark ISBN 978-82-521-7576-9 4. utgåva
20-01-10
09:38
Side 4
Dikt Jonsson (pocket).qxd:Dikt i samling (Jonsson)
20-01-10
09:38
INNHALD Mogning i mørkret Ordet .................................... Grågås ................................... Vårsorg ................................. Ei vårnattvise ......................... Arbeidarvår ........................... Fagerhaug ............................. Stuslegstugu .......................... Torso .................................... In memoriam ........................ Vill-Guri ............................... Nordved Sjong ...................... Bjørka og hausten .................. Gjenta ................................... Svart minne ........................... Drøymaren ........................... Kvil i økta ............................. Kong Husmannsgut .............. Vås-Pervisa ............................
11 12 12 14 15 16 17 18 19 19 20 20 21 22 23 23 24 26
Kveldvart i huset ................... Haustvise .............................. Skogen og bekken ................. Blod i snø .............................. Klaga du – ............................. Du ber ein eld ....................... Skrikarberg ........................... Templet og trua .................... Haustbøn .............................. Einsemda .............................. Vona ..................................... Mogning ............................... Sol ........................................ Varulv ................................... Kverna .................................. Ved Wergelandsgrava ............ Heimkjenning .......................
27 28 28 29 31 31 32 33 34 35 36 36 37 37 37 38 39
43 44 45 45 46 47
I Sorgli .................................. Til grågrenda ......................... Ungkar og spelmann ............. Grått og blått ........................ Festtale i eit julelag ................ Balderbrå ..............................
47 48 49 50 51 53
Berg ved blått vatn Lengsla bygde katedralar ........ Sorga ..................................... Fager skog ............................. Døde blomar ......................... Gråekra ................................. Ved fattigdomsglaset .............
5
Side 5
Dikt Jonsson (pocket).qxd:Dikt i samling (Jonsson)
Klokker ved kveld .................. Tvilen ................................... Haust på torget ..................... Under Kristusbiletet .............. Lyre i logen ........................... Ferdafugl ............................... Daudmannhaugen ................ Bygdabøygen ........................ Song om livet ........................ Bunden til bålet ..................... Tre dikt om tyngdekrafta ...... Rekyl .................................... Ved ein brend gard ................ Ved ein telegrafstolpe ............ Draum om dans .................... Til Arnulf Øverland .............. Etter midnatt ........................ Fem år ................................... Den 7. mai ............................ Mjuke liner ........................... Dette landet .......................... På heimveg ............................ Mennesket ............................
20-01-10
09:38
53 54 55 56 57 58 59 61 67 68 69 71 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 80
Syndflod ............................... Frøauknatta .......................... Song om liv og død ................ Svaret .................................... Framtids julenatt ................... Skriftemål ............................. Til leitaren ............................ Til asketen ............................ Profeten og livet .................... Verbrun vegg ved tjørna ........ Frø ........................................ Ufødd gud ............................ Sinai ...................................... Credo .................................... Kor ....................................... Klokkene ............................... Ved fossen ............................. Norsk kjærleikssong ..............
103 103 104 105 106 107 107 108 108 109 110 111 112 112 113 114 114
Ungdomsvegen ..................... Barndomsheimen .................. I bjørkeskog .......................... Ved døra til den vide verd ...... Brev ...................................... Til dei fredsæle ...................... Dyret .................................... Du eig ikkje lykka ................. Rekviem ................................ Vond draum ......................... Verda spør ............................. Nasjonane syng ..................... Vaktmannen drøymer ........... Protest .................................. Morgonbøn .......................... Altartavle .............................. Dagbokblad ..........................
82 82 83 84 84 85 86 87 88 89 90 90 91 93 95 96 96 98
Tre dikt frå 1946–47 På ein gammal gard*) ............ 99 Framtid*) .............................. 100 Kjærleikssong ved tjørna*) ..... 100
Jarnnetter Døra ..................................... Vårmotiv ............................... Junisong til jorda ................... Kjærleikssong ........................ I kornstaursusen .................... Fuglane ................................. Kvit sorg ............................... Ved avdagsleite ...................... På draumegras ....................... Død spelmann ...................... Bygda syng ei gamal vise ........ Kattmånadsvise ..................... Gudskjelovkvelden ................ Frostkorngrenda .................... Bygdabilete ........................... Svartdalskjerringa .................. Fjellbygdvåren .......................
6
115 118 119 119 121 123 124 125 125 126 127 128 129 130 131 131 132
Side 6
Dikt Jonsson (pocket).qxd:Dikt i samling (Jonsson)
I frostlendet ........................... Jarnnetter .............................. Augustkveld .......................... Blind by ................................ Sanatorium ........................... Skuggen ................................ Kvardagssalme ....................... Grå kunst .............................. Slite golv ...............................
136 136 137 137 138 139 140 141 141
20-01-10
09:38
Voggesong i sorghuset ........... 142 Vår eiga røynd ....................... 142 Fattig gud .............................. 143 Vandringsmann ....................144 Tunnel .................................. 146 Sendebod .............................. 147 Faneberaren .......................... 147 Fossen ................................... 148
Ei dagbok for mitt hjarte Døde dagars ord Ei dagbok for mitt hjarte ....... Grenda .................................. Einseto .................................. Vandringa ............................. Sigeren .................................. Fargane ................................. To salmar synna kyrkja .......... Biletet ................................... I seinhaustkyrkja ................... Folkevise på kyrkjegarden ...... Lauv i vind ............................ Diktarliv ............................... Religion ................................ Kultur ................................... Sanningsleitaren*) ................. Eg er sorg og glede .................
150 156 156 157 156 158 158 159 160 160 161 161 162 162 163 163
Dyresjela ............................... Skaldars glade syrgjebod ........ Hjartesorga ........................... Vardøger ............................... Ved krossvegen ...................... Krigsgenerasjon ..................... Pyrrhos ................................. Maredraum ........................... Plukke dei beiske frukter ....... Far etter Gud ........................ Fattig ynskje .......................... Dagen ................................... Hausttanke ........................... Berg ...................................... Oppi tindom ......................... Han som er ...........................
163 164 164 165 165 165 166 167 167 168 169 169 169 170 170 170
Pompeij ................................ Andakt i einsemda ................. Rømdene drøymer ................ Den dagen eg døyr – .............. Riddarspranget*) ................... Vegvill (I)*) ........................... Vegvill (II) ............................ Kjærleikskjelda ...................... Natt ......................................
179 180 181 182 183 184 185 185 186
Lause dikt: Å dikte .................................. Kven kviskrar ........................ Bøn med knytte hender*) ...... Vår draum om Gud*) ............ No vil eg vera alle*) ............... To vandrarsongar .................. Dei tusen kvinners kveld*) ..... Vonde tider, angesttider*) ..... Byggje tårn ............................
7
173 173 173 174 174 175 177 177 178
Side 7
Dikt Jonsson (pocket).qxd:Dikt i samling (Jonsson)
Kjærleiksbrev ........................ Haustkveld ............................ Når du er borte ...................... Du tende eld*) ...................... Til ein namnlaus ................... Sanninga lyser ikkje ............... Å, kor eg kjenner – ................ Svevn under stjernene*) ......... I Blåbjøllbakken .................... Eg er liv av ei kvinnes død ...... To kvinner ............................ Den ukjende ......................... Eg lånte plog – ...................... Song til ein orm*) .................. Draum ..................................
188 189 190 190 191 192 192 193 193 194 195 195 196 196 197
20-01-10
09:38
Vegen gjekk eg til ende .......... Ved grenda ............................ Siste skimt av sol ................... Kvite fuglar ........................... Kom susande, seinhaustnatt .. Så stig da i meg, einsemd .......
198 198 199 199 199 200
Ettermæle Venetape ............................... 203 Kring diktaren og mennesket Tor Jonsson .......................... 205 Etterskrift .............................. 215
Dikta i alfabetisk rekkjefølgje 217
Side 8
Dikt Jonsson (pocket).qxd:Dikt i samling (Jonsson)
MOGNING I MĂ˜RKRET (1943)
20-01-10
09:38
Side 9
Dikt Jonsson (pocket).qxd:Dikt i samling (Jonsson)
20-01-10
09:38
Side 10
Dikt Jonsson (pocket).qxd:Dikt i samling (Jonsson)
I ORDET Kva hjelp det å syngje som elv i det aude? Kva hjelp det å kyngje med klokker for daude? Kva hjelp det å skapa all venleik i verda når Ordet lyt tapa for svolten og sverda? Slik undrast og spør vi i modlause stunder. Men hugse det bør vi: Eit ord er eit under. Dei gløymest dei gjæve, og alt det dei gjorde. Men livet er æve. Og evig er Ordet.
11
20-01-10
09:38
Side 11
Dikt Jonsson (pocket).qxd:Dikt i samling (Jonsson)
GRÅGÅS Når grågåsa vender plogen mot nord, da livnar kvart frø i skogen, kvar blome gror. Da gror det i unge hugar ei ri – Da peikar det grågåsplogar mot ufødd tid –
VÅRSORG Å, under, under når våren vaknar og vert til medvit i mannahug. På nytt ligg jorda her ung og naken og gjer meg bljug – Det dryp og klunkar i løynde årar, det sildrar sylv i dei svarte sva. Kvar natt kjem dvergar og hamrar sylvet på alle bergom til blanke blad. Da vert det strev i den gråe grenda. Det eimar mold og det angar brom. Og så ein morgon kan jorda te fram sin heilagdom:
12
20-01-10
09:38
Side 12
Dikt Jonsson (pocket).qxd:Dikt i samling (Jonsson)
Ei kvitkledd symre i silkekåpe ber bod til hjarta, at enn ein gong er våren komen med veldig vilje og fyller verda med sol og song. Sjå strålar strilar igjennom himet som einkvan hengde på himmelkvelv. Og bekken veks-opp så vill og vaken og vert til elv. Dei unge gjenter i kvite kjolar eig heile våren og meire til. Den stride vårbekken stilnar tagal når vakkergjenta seg spegle vil. Det står ei bjørk bort-i Blåbjøllbakken. I fjorhaust fekk ho eit øksehogg. Der vårast kring ho. Or såret dryp det så blank ei dogg – Eg er som bjørka: Eg kjenner sevja frå jordlivs grunn når det går mot vår, og ber mitt minne frå livsens haustdag – No dryp det blod or kvart hjartesår.
13
20-01-10
09:38
Side 13
Dikt Jonsson (pocket).qxd:Dikt i samling (Jonsson)
EI VÅRNATTVISE Tri bjørker tyr seg i hop i vinden og talar saman om det dei såg: «Han sat her einsleg i lange kveldar og visste snautt kva han venta på.» «Han hadde fele og freista stryke ein slått om ei som han hadde kjær.» «Og slåtten vakna på alle strenger, så dogga datt utor kongrovev.» «Om laurdagskvelden kom ho han venta, og eggja stilt med sin gjentehug.» «Han ville spela sin slått for henne. Han tok til stille med klunk og knep.» «Det var som vårnatta kring han venta – Han stilte, – stilte med all sin hug.» «Dei stilte strengene stod der spana og venta bogen i vare hand.» «Til slutt så løyste han alle tonar – Men ingen sat der og høyrde på.» «Da skratta steinane borti bakken så mosen rivna i lodne flak.» «Og guten vakna og knuste fela, og sat og gret til den gråe dag.»
14
20-01-10
09:38
Side 14
Dikt Jonsson (pocket).qxd:Dikt i samling (Jonsson)
ARBEIDARVÅR Det evig unge vårbod i sinn fyller kvart bankande blødande hjarta. Og vårviljen vinn. Det dæmer av gror i den gråe grend. No ljosnar kvar dag og lengjest mot natt. Jorda ligg vårfengd og vitnar at no er det tid å ta fatt. Vårt arbeid skal gylle den nakne haust. Kvar solglytt som vermer snøkalde mold, lovar kvar slitar den lukka som skin i det rikaste foll, når hausten er komen med høgtidsdåm. Det står ingen glans av grendene her. Våren gjer venar den fattige heimen vi alle har kjær. Vår framtid skal vekse av vårdags verk.
15
20-01-10
09:38
Side 15
Dikt Jonsson (pocket).qxd:Dikt i samling (Jonsson)
FAGERHAUG Der bjørkeskogen svagar så lauvsblada skimrar, der sol på sumardagar skin bjart så blomen svimrar, der engespretta gnikar sin solefallsslått, der tusen blad og bekar angar så godt – der dagen stig or natta som gjenta or laug, der kjenner eg meg atter. Det heiter Fagerhaug. Og huset det er grått, sa’n, av solsteik og elde, men himlen skin så blått, sa’n, med solbrann i ei kjelde. Og hegg og hageprimmel står nattfødd og ny med dåm av helg og himmel, soldag og sky – Og skuggen stig og solelden rømer til fjells. Da kjem ei kvitkledd kvinne og ropar heim til kvelds.
16
20-01-10
09:38
Side 16