Vitneutsegner ferdig_A 05.07.14 13.22 Side 1
1
Vitneutsegner ferdig_A 05.07.14 13.22 Side 3
Jannis Ritsos
Vitneutsegner Gjendikta fr책 gresk av Arve Brunvoll
Samlaget Oslo 2014
Vitneutsegner ferdig_A 05.07.14 13.22 Side 2
2
Vitneutsegner ferdig_A 05.07.14 13.22 Side 5
innhald Første rekkje
7
Andre rekkje
61
Tredje rekkje
129
Etterord
155
Merknader
161
Vitneutsegner ferdig_A 05.07.14 13.22 Side 6
Vitneutsegner ferdig_A 05.07.14 13.22 Side 7
første rekkje (1957–1963)
Vitneutsegner ferdig_A 05.07.14 13.22 Side 8
Vitneutsegner ferdig_A 05.07.14 13.22 Side 9
prosedyre (1, 1) Dag for dag la han av seg rustninga. Fyrst drog han av seg kleda, deretter skjorta, deretter huda, deretter kjøtet og knoklane, slik at heilt til slutt denne varme, reine substansen vart att, og berre av den forma han, usynleg og utan hender, små krukker, dikt og menneske. Og, får vi tru, ein av dei var han sjølv.
oppstiginga (1, 2) Han nølte, dag etter dag, på den framande åkeren, tenkte heile tida på å klive i løynd opp i det nakne fikentreet for å sjå på verda ovanfrå, med sansane åt eit blad eller ein fugl, men det kom alltid einkvan forbi, og så utsette han det alltid til seinare. Tidleg ein kveld såg han seg ikring – ikkje nokon der – og klatra opp på den øvste greina, og då runga det røyster frå buskane: «Kva gjer du der oppe?», høge røyster, og han svara: «Ein fiken, det var endå ein fiken der.» Greina knakk. Dei lyfte han opp. Den høgre handa var knytt i krampe. Då dei løyste opp fingrane, fann dei ingenting.
9
Vitneutsegner ferdig_A 05.07.14 13.22 Side 10
perspektiv (1, 3) Husa våre er bygde oppå andre, i rett line, av marmor, og dei oppå andre igjen. Fundamenta held seg fast på hovuda åt statuar som står oppreiste utan hender. Same kor djupt hyttene våre ligg, på bakken under oljetrea, kor mykje bøygde av vinden, trur du at du bur i høgda, og at vinden lyser opp rundt deg, trur du stundom at du er utanfor husa, at du ikkje har noko hus, og at du dreg dit naken, åleine under ein himmel som er skremmande blå eller kvit, og ein statue legg ofte lint handa si på skuldrene dine.
uavhendeleg (1, 4) Dei kom. Såg ruinane, jordstykka ikring, målte eit eller anna med blikket, prøvde lufta og ljoset med tunga. Dei lika det. Visseleg, dei ville ta noko frå oss. Vi knepte att skjortene, trass i heten, og såg på skorne våre. Då peika ein av oss med fingrane den andre vegen. Dei andre snudde seg i den retninga. Samstundes bøygde hin seg varsamt, tok ei handfull jord, gøymde henne i lomma, og fjerna seg likesælt. Då dei framande vende attende, såg dei eit djupt hòl framfor føtene sine, steig til sides, såg på klokka og vart borte. I denne grøfta: eit sverd, ei krukke, ein kvit knokkel. 10
Vitneutsegner ferdig_A 05.07.14 13.22 Side 11
steinar (1, 5) Dagane kjem og går, utan hast, utan noko uventa. Steinane mjuknar i ljoset og i minnet. Den eine tek ein stein til hovudpute. Den andre legg kleda under han før han går for å symje, då blæs ikkje vinden dei vekk. Ein tredje nyttar ein stein til krakk som markering av åker, gravlund, hest og skog. Om kvelden, sola har gått ned og du kjem heim, same kva for stein frå stranda du legg på bordet framføre deg, er det ein statuett, ei lita Nike eller hunden åt Artemis, og denne steinen, som ein gut ved middagstid set dei nakne føtene på, er ein Patroklos med mørke, attlatne augnevipper.
i ei natt (1, 6) Herskapshuset, som hadde vore stengt i årevis, vart litt etter litt til nedfalls – rekkverk, låsar, balkongar, til ei natt heile den andre høgda brått vart opplyst, vidopne dei åtte vindaugo og båe balkongdørene utan gardiner. Dei få som gjekk forbi, vart ståande, stirte opp. Stille. Ikkje noko menneske. Ein tom firkant. Og berre på den eine veggen ein skeiv, gamaldags spegel med tung ramme, utskoren av svart tre, som i ei usannsynleg djupn spegla dei morkna golvborda, der dei låg tett innåt einannan. 11
Vitneutsegner ferdig_A 05.07.14 13.22 Side 12
vatn og jord (1, 7) Han bøygde seg over brunnen – eit sirkelrundt mørker, blankt, kjølig. Og der i midten andletet hans heilt som ljos, kringsett. Då fira han bytta ned, drog vatn opp. Han var tyrst. Drakk. I vatnet var det ingen. Hadde han av berre torste drukke andletet sitt samstundes? No kom han i det minste til å trenge ei maske som var lik han (korleis kunne han elles røre seg mellom menneska?). Han drog opp vatn og jord, knadde samvitsfullt deigen, men han visste ikkje lenger korleis andletet hans såg ut. Han såg på hendene sine, på fingrane djupraud den gjørmete massen.
gradering av ei kjensle (1, 8) Sola fall rosenraud, oransje. Havet mørkt, blågrønt. I det fjerne ein båt – ein svart, gyngande prikk. Einkvan reiste seg og ropa: «Ein båt, ein båt.» Dei andre i kafeen lyfte seg frå stolane, skoda over på den andre sida. Verkeleg, ein båt var det. Men han som ropa, så skuldmedviten no, under dei rasande blikka frå dei andre, lutte hovudet og sa lågmælt: «Eg har loge for dykk.»
12
Vitneutsegner ferdig_A 05.07.14 13.22 Side 13
privatsfære (1, 9) Fiskaren tok vegna si og gjekk. Kona hans vart ståande i døra. Såg mot morgonroden og disen. Det lite grann rosa på himmelen er smerte. Ho høyrde attom ryggen pusten åt det mørke huset med vaskebaljen og kosten. Ho høyrde dei små hjula åt tallerkenane som rulla i lufta. Ho gjekk inn att, tok den store saksa frå bordet og byrja omhugsamt å klippe neglene sine. Sidan samla ho dei avklipte neglene til ein liten, bleik haug. Einkvan staden skulle dei gøymast. Ho fann ingen stad. Og tenk om mannen eller borna deira ein dag skulle oppdage neglene?
vers (1, 10) Ein djup smak av slutten går føre diktet. Byrjing.
13
Vitneutsegner ferdig_A 05.07.14 13.22 Side 14
vespertid (1, 11) Hønene hakka endå på gata. Den gamle kapteinsfrua sat på dørtrammen, barnebarnet på dei spreidde knea. Ein gut slepa på ei korg. Husa kaotiske mot solnedgangen, med sine gamle kister, jarnsengene, borda, bileta på veggen. Ein grammofon spela håst i eit avstengt rom. Sengelakena falda ut si historie i breie ruter. Frå havet høyrdest ikkje noko. Ei stor, usynleg hand lyfte stolane to handsbreidder opp over jorda. Korleis lever menneska utan diktinga?
samvitsagg (1, 12) Til middags dekte dei bordet sitt med friske vinblad – oliven, brød, tomatar, salt – svoltne som dei var, høyrde dei ingenting, såg ingenting, togg. Berre den framande hadde ingen svolt, åt ikkje, såg på det flate landet som dampa i solljoset, arg fordi han ikkje var svolten. Då tok han lommekniven sin, som ikkje skar noko brød, og rita ei stor hand inn i borken på fikentreet. Kanskje skulle eingong denne tomme handa halde heile vinberget og vindyrkarane og stråhyttene deira.
14
Vitneutsegner ferdig_A 05.07.14 13.22 Side 15
uvisse (1, 13) I fleire år hadde han førebudd seg. Slipa kniven. Hadde no uttømt lysta og angsten for det. Den kvelden var grensa for gjerninga hans og fridomen. I denne augneblinken ringde einkvan på – klingetonen fylte lufta med røter. Han kunne endå rekke å gøyme kniven ein eller annan stad. Han gjekk ut i gangen; steig ut i hagen. Ingen. Berre, at røtene på heile vegen, svevande, rørte ved håret hans og øyro. Då han kom attende, var ikkje kniven å finne nokon stad. Kvar hadde han no gøymt han i farten? Eller hadde den andre alt fått handa i han som provgjenstand for gjerninga åt ein tredje, som ein ville leggje han, den skuldlause, til last?
ved middagstid (1, 14) Dei kledde av seg og sprang ut i havet, klokka tre ved middagstid; det kjølige vatnet hindra dei ikkje på nokon måte i å røre kvarandre. Endå lyste stranda død, forlaten, naken. Husa i det fjerne stengde. I disen flimra verda. Ved enden av gata vart ei kjerre borte. På det flate taket på hamnekontoret hang eit flagg på halv stong. Kven var det som var død?
15
Vitneutsegner ferdig_A 05.07.14 13.22 Side 16
modell (1, 15) Då han lét att augo, var det ikkje meir att av minnet hans frå denne sommaren, berre ein pust av gull og den varme fingerringen hans og også den nakne, breie, brunbarka ryggen åt ein ung bonde, som han endå speida på attom munketrea klokka to ved middagstid – då han kom opp att frå havet – rundt ikring ei lukt av brent gras. På same tid høyrde ein tutinga frå skipet og sikadane. Statuane, sjølvsagt, vert til mykje seinare.
sekund (1, 16) Ein brennande sigarett. Ei jente på stranda. Ein stein fall i havet. Endå, òg, kunne han seie: Liv.
16