Clean Up XL

ACTUEEL

Zelf de containertroep Clean Up XL te lijf gaan

Wie dacht dat de rommel van de containerramp met de MSC Zoe in 2019 inmiddels uit zee is, heeft het mis: er ligt nog 800.000 kilo afval in zee. Tot verbijstering van onder meer de Waddenvereniging wordt dit afval niet meer geborgen. De oplossing: zelf het afval te lijf gaan via het project Clean Up XL.

TEKST: KOEN MOONS FOTO’S: JOOST VAN UFFELEN

ACTUEEL

De schok was groot toen in januari 2019 maar liefst 342 containers van de MSC Zoe overboord sloegen boven het waddengebied en de stranden van de eilanden langzaam volstroomden met duizenden artikelen, verpakkingsmateriaal en plastic bolletjes. Maar Ellen Kuipers, bij de Waddenvereniging verantwoordelijk voor het dossier Rampenbestrijding en Scheepvaartveiligheid, herinnert zich ook de eendracht onder vrijwilligers om de stranden snel schoon te maken. ‘Het was prachtig hoe mensen kwamen helpen om de rommel op te ruimen. Dat geeft ook wel aan hoe betrokken mensen zijn en wat het met ze doet als zo’n gebied vervuild raakt met rommel van zo’n containerschip.’ Natuurlijk spoelde slechts een deel van de vracht aan op de kust, een groot deel bleef drijven in zee of zakte naar de bodem. De eigenaar van het schip, Mediterranean Shipping Company (MSC), moest aan de bak: de boel moest worden opgeruimd. Rijkswaterstaat, de beheerder van de Noordzee en Waddenzee, stelde een ‘incidentlocatie’ vast van 3.000 km2, twee keer de provincie Utrecht. Het afval in dat gebied werd gedetecteerd en geborgen. Tenminste, een deel ervan. ‘Het gekke is dat verzekeringstechnisch alleen hun eigen afval mag worden geborgen’, merkt Kuipers op. ‘En op een gegeven moment kwamen ze tot de conclusie dat het niet meer rendabel was om de rest te vinden. Gevolg is dat ze de laatste 8 ton op de bodem laten liggen, en volgens de regels die er in de scheepvaart gelden mag dat dus ook. Dat is bizar. Alsof ik mijn afvalcontainer voor de deur van de buren omkieper en halverwege maar besluit op te houden met opruimen.’ Grote schoonmaak Kuipers en collega’s wilden het er niet bij laten zitten. ‘Dit idee druist in tegen alles waar we voor staan, dus toen dachten we: misschien moeten we het zelf gaan bergen.’ Een wild plan dat desondanks al snel een serieus karakter kreeg. Samen met Stichting De Noordzee, Stichting Duik de Noordzee Schoon en de Natuur en Milieufederaties maakte de Waddenvereniging een goed onderbouwd plan en dankzij de deelnemers van de Nationale Postcode Loterij kan dit komende jaren worden uitgevoerd in het project Clean Up XL. Maar hoe gaat dat dan in zijn werk, als het voor de reder blijkbaar te moeilijk was? ‘Bij het opruimen gaan wij geen onderscheid maken tussen afval van de containerramp met de MSC Zoe en andere zooi die op de bodem ligt’, legt Kuipers uit. ‘Er ligt helaas ook heel veel troep dat eerder overboord is gegooid of gevallen. We horen van vissers zelfs verhalen dat er vrachtwagens liggen die overboord zijn geslagen. Voor ons maakt het niet veel uit waar het afval vandaan komt, het hoort er sowieso niet.’ ‘Piepschuim was het ergste’ Bij het schoonmaken wordt optimaal gebruikgemaakt van de kennis en ervaring van verschillende partijen. Zo heeft Duik de Noordzee Schoon (zie kader) al vele jaren ervaring met opruimen van klein afval rond wrakken. ‘Dat zullen ze nu ook doen’, zegt Kuipers. ‘Heel veel klein afval blijft hangen achter wrakken, dus dat is een goede plek om klein spul te ruimen. Erg belangrijk, want al dat plastic breekt alleen maar verder af in kleine stukjes, maar vergaat nooit echt. De microplastics komen uiteindelijk in zeedieren terecht.’

‘Voor ons maakt het niet veel uit waar het afval vandaan komt, het hoort er sowieso niet’ Voor het grotere werk worden bergers ingezet. Met sonar speuren zij de bodem af en halen grote dingen naar boven. Een van de bergers is BDS-Harlingen, die ook vlak na de containerramp al in actie kwam om alles op te ruimen wat de Waddenzee in kwam drijven. ‘Het piepschuim was het ergste’, zegt André Borsch, eigenaar van BDS-Harlingen. ‘Daarvan hebben we heel

>

Duiken op klein afval

Stichting Duik de Noordzee schoon is een organisatie van vrijwilligers die houden van wrakduiken én een bijdrage willen leveren aan een beter leefmilieu op wrakken. De stichting heeft na de ramp met MSC Zoe dertien oude wrakken ten noorden van Ameland en Schiermonnikoog ontdaan van verloren lading. ‘Wij proberen wrakken op de Noordzee schoon te houden, omdat ze ook begin van nieuw leven zijn, ze vormen een nieuwe habitat voor veel zeeleven’, zegt Sjoerd Veldkamp. ‘Die ervaring hebben we ook ingezet bij de containerramp en gaan dat in Clean Up XL weer doen.’ Ook nu zullen ze vooral rond wrakken naar de bodem duiken. ‘Spullen die verspreid over de zandbodem liggen kun je nauwelijks verwijderen. Een losse jas, kledingrek of voetenbadje kun je met de sonar niet vinden, een wrak wel, en daaromheen verzamelt zich het afval. Er liggen honderden wrakken boven de eilanden, die gaan we stuk voor stuk aanpakken.’

ACTUEEL

Project Clean Up XL: hoe een wild plan serieus werd

veel van de dijk gehaald, maar je blijft het zien, het komt echt overal.’ Naast piepschuim haalde het bedrijf ook in woeste golven drijvende containers uit zee, zo is te zien op een populair filmpje dat destijds overal op internet en tv verscheen. Nu zal het vaker gaan om containers en ander materiaal dat op de bodem ligt. ‘Hoe we dat precies gaan aanpakken, moet nog uitgedacht worden. In elk geval moet een groot deel opnieuw gesonard worden. En het liefst gaan we als we iets vinden direct met de grijper en onderwatercamera’s naar beneden om het op te takelen.’

Een mooie zeebodem

BDS-Harlingen had ook een belangrijke rol in het sorteren en recyclen van het afval. Zelfs het zand dat nog in de ladingresten zat, is gezweefd, gecontroleerd en teruggebracht in zee. Het bedrijf denkt ook nu met de Waddenvereniging mee over het sorteren en indien mogelijk recyclen van het binnengebrachte afval. ‘De boel opruimen is niet het enige doel’, zegt Kuipers. ‘Belangrijk is ook om herhaling van een dergelijke ramp te voorkomen en het publiek, overheid en bedrijven bewust te maken van de ernst van afval in zee. Het minste wat we kunnen doen is hiervan lessen leren en proberen de regels in de scheepvaart te veranderen. Stichting De Noordzee helpt ons ook met het analyseren van het afval, kijken waar het vandaan komt om vervolgens met die stakeholders in gesprek te gaan. En Duik de Noordzee Schoon gaat filmbeelden maken. Zij kunnen laten zien hoe mooi de zeebodem kan zijn en wat er onder water leeft, maar ook hoe ernstig de vervuiling op sommige plekken is. Dat samen moet voor veel mensen toch wel duidelijk maken dat we hier iets aan moeten doen.’ Ga voor meer informatie over het project Clean Up XL naar www.waddenvereniging. nl/cleanupxl.

Al het afval geanalyseerd

Al sinds 2001 doet Stichting De Noordzee onderzoek naar hoeveel afval er op de Nederlandse Noordzeestranden ligt. Het doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen in de hoeveelheid, samenstelling en herkomst van het afval in zee en op het strand. Stichting De Noordzee brengt het afvalprobleem in kaart en toetst of bestaande en nieuwe maatregelen werken (bijvoorbeeld het verbod op plastic tasjes). De materialen die tijdens Clean Up XL worden geborgen, worden door Stichting De Noordzee in kaart gebracht. Zij analyseren met stakeholders het gevonden en geborgen afval om zo meer bewustwording te creëren.

CO2-neutrale operatie

Urker visser Hendrik Kramer heeft een bijzonder moderne elektrische viskotter laten bouwen die deels elektrisch kan varen waardoor 80% van de brandstof wordt bespaard. Ook beschikt zijn kotter over een moderne sonar om bijvangst te beperken. Mogelijk kan deze kotter ons helpen met het zoeken naar afval op de zeebodem. De meeste schepen die gaan bergen varen nog op fossiele brandstof. De CO2-uitstoot hiervan wordt gecompenseerd via de Regionale Koolstofbank Veenweidegebied van de Natuur en Milieufederaties. Met de regionale koolstofbanken worden grondeigenaren financieel gesteund die het waterpeil in hun gebied verhogen om het veen te behouden en daardoor CO2-uitstoot besparen.