Jentsje Popma wordt 100 jaar

INTERVIEW

JOJANNEKE DRIJVER

Biografie Jentsje Popma

Jentsje Popma wordt op 30 september 1921 geboren. Hij groeit op in de crisistijd en volgt gedurende de oorlogsjaren een klassieke schildersopleiding aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam en de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. In de jaren na de oorlog kan de pas afgestudeerde Popma moeizaam werk vinden. Noodgedwongen ontwikkelt hij zich als monumentaal kunstenaar. Nog steeds kun je op veel plekken in Friesland, maar ook daarbuiten, zijn beeldhouwwerken en glas-in-loodramen vinden. Vanaf eind jaren ’80 besluit hij zich als schilder geheel aan het landschap te wijden. Met zijn expressieve en kleurrijke werk vraagt Popma aandacht voor de schoonheid en voor de instandhouding van het landschap.

- 100 jaar Jentsje Popma ‘De Wadden komen op je af’

De Friese kunstenaar Jentsje Popma viert dit jaar zijn eeuwfeest. Als eerbetoon aan de schilder worden er dit jaar een tentoonstelling en boek gelanceerd. Een gesprek over vorm, kleur en betekenis.

TEKST: JOJANNEKE DRIJVER

Het is voorjaar. De meidoorn in de tuin heeft frisgroen blad. Er hangen pinda’s in. De deur gaat open. Het is alsof je een museum binnenstapt. Het meubilair ademt de sfeer van de jaren ’30. Overal hangen schilderijen. Meteen rechts naast de deur is een miniatuur van zijn beeldhouwwerk Het Anker aan de muur bevestigd. Tijdens het gesprek met Jentsje Popma zal blijken hoe belangrijk dit kustwerk voor hem is. Hij zit in een stoel in de kamer. De gaskachel in de hoek staat hoog. Popma wrijft over zijn pols, die blauw en opgezet is: ‘Er zit vocht in, dat doet mij zeer. Ik hoor ook niet meer zo best. Het is wel bijzonder dat je honderd jaar leeft.’ Speciaal voor mij heeft hij een boek opgezocht: ‘Daarin staan ook veel van mijn Waddenschilderijen.’ We bladeren door het boek, hij praat over zijn werk. Vragen verstaat hij nauwelijks. ‘Kijk’, zegt hij, wijzend naar een schilderij van een weide met knalgeel en blauw. ‘Dit is geen mooi landschap, dit is productielandschap. Gele tulpen en sloten waar geen leven meer in zit.’ De schilderijen van Popma zijn niet bedoeld als mooi plaatje. Ze zijn een uitdrukking van zijn zorgen over de achteruitgang van het Friese landschap door verslechtering van het milieu en de toenemende verstedelijking.

Wolk boven de dijk

‘Dit is toch een aardig schilderijtje’, hij wijst naar een schildering van de kwelder. ‘In mijn auto ging ik er altijd op uit. Ik reed rond, zag iets, zette de auto aan de kant en ging dan direct schilderen. Meestal vanuit de auto, maar voor de Wadden zat ik vaak op de dijk. Ik schilderde wat ik zag. Vorm en kleur.’ Dan, bedachtzamer: ‘Het wad is voor mij heel bijzonder: de dijk, de horizon, de lucht. De Wadden komen op je af, het werkt op je in. Zo’n wolk in dit landschap – hij wijst naar het schilderij De wolk die boven de dijk verscheen - dat is een expressief gegeven, zo’n enkele vorm.’ Op het schilderij De wolk die boven de dijk verscheen, snijdt een dijk het landschap in tweeën. In het midden van de dijk leidt een trap naar boven. Boven de dijk hangt één enkele wolk in de lucht. Ik vraag of het meer is dan een landschapsschildering. Of er ook een boodschap in zit. Popma: ‘Een schilder schildert wat hem aanspreekt. Er zijn maar weinig kunstenaars die dijken schilderen, maar ik heb het veel vastgelegd, deze plek. Ik hou van de scheiding van het veld, het pad erheen en wat je daar dan boven die scheiding uit ziet. Het is het landschap zelf wat indruk maakt.’

Het verhaal en de vogels

Zo rond 2012 stopte Popma met schilderen. Een bijzonder schilderij, De vlucht naar het licht, maakte hij met in zijn gedachten mensen die een einde aan hun leven willen maken. ‘Het gat in de lucht is een soort ontvangst. Je kunt er ook een Christusfiguur in zien, die met zijn handen gespreid staat.’ Dan vertelt hij over Het Anker, een keramische wandsculptuur die hij in 1965 in opdracht van de Rooms-Katholieke Nijverheidsschool voor meisjes maakte en nog steeds te zien is aan de Archipelweg in Leeuwarden. ‘De Christusfiguur is een gegeven dat mij aanspreekt. Elke zondagmorgen rijd ik met de auto naar dit beeld, zoals een ander naar de kerk gaat. Christus vertelt een verhaal, de vogels brengen het verder. Alles heeft een betekenis. Je moet je er zelf mee verbinden.’ >

Anker, 1970, chamotteklei, hoofdgebouw Bisschop Müller Stichting, Leeuwarden (toenmalige Kath. Nijverheidsschool voor meisjes).

INTERVIEW

1

Het verhaal achter de kunstwerken

Wil je meer weten over de betekenis achter de kunstwerken van Popma? Jan Henk Hamoen, theoloog, kunstkenner en bestuurslid bij Stifting Nijkleaster biedt exclusief voor leden van de Waddenvereniging een aantal rondleidingen aan. Ga voor meer informatie en inschrijven naar: www.waddenvereniging.nl/jentsjepopma. Boek snel, want er is slechts beperkt plek. Lezers van dit WADDENmagazine geeft hij nu alvast een voorproefje van die rondleiding. Wandel mee langs 5 werken van de kunstenaar…

2 1. Wadden Buitendijks

Wadden buitendijks, 1985, olieverf op board, 42x34 cm, particuliere collectie • ‘Popma gaat in dit schilderij met ruige streken te werk. In brede halen zet hij een sfeer neer van het wad met water, zand en lucht. Zie ik daar in de verte één van de eilanden liggen? En wat zijn dat op de voorgrond? Maar juist door die brede gebaren dwingt hij mij af te zien van het invullen van het beeld met kleine details. Ik voel de wind, ik adem de zilte lucht, ik zak weg in het zand. Ik ben helemaal alleen en ga op weg naar de overkant om de elementen te ervaren.’

2. De Wolk die boven de dijk verscheen

De wolk die boven de dijk verscheen, 2007, olieverf op paneel, 60x60 cm, collectie Stifting Nijkleaster • ‘Wolken, dijken. Het zijn beelden die Popma lief zijn en die hij met graagte op het doek vastlegde. Zo verbeeld nodigt het uit om stil te staan, te gaan zitten. Misschien wel juist doordat hij zo voorzichtig omgaat met kleur en nuance. Hij schreef er zelf eens bij: ‘Waar de dimensie van de materie eindigt, openbaart zich de eindeloze dimensie van de geest’. Je zou zo bovenaan dat trapje willen gaan zitten en in stilte die eindeloosheid ervaren. Ik kwam een paar jaar geleden deze tekst van Popma tegen boven een

rouwadvertentie. En besefte ineens dat die fysieke ervaring bij het opgaan naar het wad bijna meditatief is.’

3. De vlucht naar het licht

De Dreiging / De flecht nei it ljocht, 2006, olieverf op paneel, 60x60 cm • ‘Als ik naar dit schilderij kijk, zie ik het Friese landschap met zijn dijken, wegen, sloten. Daar speelt zich het leven af. Linksboven een wolk die dreigend boven het landschap hangt - er is geen leven dat niet ook zulke wolken kent. Vlakbij die donkere wolk een brede baan van wit licht dat uitstraalt naar de dijk. Ik kijk naar het spel tussen het lichte en donkere groen op de dijk. Een lichtgroen spoor in het landschap. Dat spoor verbeeldt voor mij de hoop, oplichtend gras voor de wandelaars op pad. Dat er licht is op je pad, dat iemand je zal zien?’

4. Het Wad (nr. 1030)

Het Wad, 2012, olieverf op paneel, 62x74 cm, collectie Kamsteeg • ‘Over kleuren gesproken! Heeft u zo wel eens gekeken naar de luchten boven het wad? Popma neemt de uitdaging aan om die fascinerende luchten weer te geven en hij heeft er vele kleuren voor nodig. Onder een donkere lucht in de uiterste bovenkant zie ik daaronder natuurlijk wit en blauw; maar daarbij mengt hij groen en paars en geel en rood en alles door en naast elkaar. Het levert een tafereel op van beweging en van ruimte. Ruimte in beweging. En wie het wad maar een beetje kent, voelt een blik van herkenning.’

5. Het Wad met zeeaster

Het Wad met zeeaster, ong. 1990, olieverf op board, 46x38 cm, particuliere collectie • ‘De sfeer bij en op het wad kan heel verschillend zijn. Dat laten de schilderijen van Popma ook zien. Soms met een dreigende wolk, soms haast monochroom blauw en grijs. Maar soms ook met de vrolijke kleuren van de zeeaster en de frisse luchten. Wat kunnen een paar streken lichtblauw en helder roze het beeld totaal veranderen.

3

Waarbij het roze en paars van de zeeaster mooi interfereren met het roze en lichtpaars van de lucht. Een schilderij om vrolijk van te worden. Kleuren doen iets met je, dat moge duidelijk zijn!’

In het spoor van Jentsje Popma

In 2015 schonk Popma zijn atelier en al zijn nog in bezit zijnde werk aan de Stifting Nijkleaster om de bouw van een klooster in de buurt van Jorwert mede mogelijk te maken. Tot 2 oktober organiseert de stichting een overzichtstentoonstelling van zijn werk in de Grote Kerk in Leeuwarden. De tentoonstelling in de Grote Kerk in Leeuwarden is op maandag tot en met zaterdag gratis te bezoeken. Kijk in verband met de coronamaatregelen eerst op de website van Nijkleaster (www.nijkleaster.frl) of de Grote Kerk (www.grotekerkleeuwarden.nl).

4

5

ART REVISITED, TOLBERT