Op zoek naar zeldzame duisternis

Op zoek naar zeldzame duisternis

Nederland is een van de landen met de meeste lichtvervuiling, echte duisternis is dan ook zeldzaam. Toch telt ons land twee Dark Sky Parken en die liggen in het waddengebied: in het Lauwersmeer en op de Boschplaat op Terschelling kun je de Melkweg nog goed bewonderen. Redacteur Marrit van den Akker duikt in het donker en wandelt een dark sky-route.

TEKST: MARRIT VAN DEN AKKER

-23:30 uur-

Mijn ogen hebben wat moeite met de oriëntatie en ik zoek naarstig naar de contouren van de omgeving. Elke boom is een welkom oriëntatiepunt, elk paaltje houdt me op de weg. Dat is best vermoeiend en ik merk dat ik dit los moet laten om te kunnen genieten. De nacht vraagt om een andere houding en andere zintuigelijke waarnemingen. Ik richt me op de hemel, niet meer naar de grond en ik begin steeds meer te horen. Zodra de eerste sterren zich vertonen kan ik me overgeven aan de duisternis van de natuur. Het sterrenlicht geeft een metalige gloed. Deze monochrome schoonheid ontroert.-

Bescherming van het donker

Minder dan 100 jaar geleden was een spectaculaire sterrenhemel voor iedereen een vanzelfsprekendheid. Tegenwoordig zien talloze opgroeiende kinderen nooit de Melkweg waar onze aarde deel van uitmaakt. De wereldwijde toename van kunstmatig licht in de nacht verblindt ons letterlijk en figuurlijk voor een blik op het universum. Bovendien heeft een overmatige hoeveelheid kunstlicht serieuze gevolgen voor mens, natuur en klimaat. De International Dark-Sky Association werkt aan de bescherming van donkere nachten voor de huidige en volgende generaties. Zo zijn de Boschplaat op Terschelling (2015) en nationaal park Lauwersmeer (2016) uitgeroepen tot Dark Sky Park. Dat zijn gebieden waar het zo donker is dat de duisternis behouden blijft en waar bezoekers de duisternis kunnen beleven.

-01:00 uur-

Ik blijf het lastig vinden dat ik geen kleuren zie en dat het besef van ruimte me overweldigt. Het lijkt alsof de kosmos ons met de neus op de feiten drukt: we zijn kleine wezens in een enorm groot universum. Dat maakt je zo nietig ten opzichte van dat enorme sterrenplafond en de complexiteit van het heelal. Als ik dan weer naar m’n eigen voeten kijk, terwijl ik op een boomstronk ga zitten, krijg ik weer besef over de afmetingen van mijn eigen bestaan. Ik denk aan mijn slaapkamer waar ik ’s nachts nog elk meubel kan onderscheiden en een gloed ervaar van het stedelijke licht… ik weet nu zeker dat dat lichtvervuiling is.

Met het nationaal park Lauwersmeer erbij heeft de International Dark-Sky Association wereldwijd 41 natuurparken en -reservaten aangeduid als Dark Sky-locatie. Daarvan ligt ongeveer de helft in de Verenigde Staten.

Lichtverspilling

Deze zogenaamde lichtvervuiling is in feite net zo ingrijpend als water-, luchten landvervuiling die we beter kennen. Toch is ook licht daadwerkelijk vervuilend volgens de International Dark-Sky Association. Grootste oorzaak van lichtvervuiling is industrialisatie van onze wereld. Het is haast normaal geworden dat de economie 24 uur per dag draait en gestuwd wordt vanuit grote kantoorpanden die licht uitstralen. Ook normaal: een uitgebreid wegennetwerk dat om de honderd meter verlicht wordt door een lantaarnpaal. Veel van dit licht is onnodig, te fel en wordt niet efficiënt ingezet. Het is verspilling van licht, dat zo in de ‘lucht’ belandt, zoals plastic in de zee. Het is geweldig om echte duisternis te ervaren, maar er is ook een wezenlijk belang: de natuur heeft duisternis nodig om te overleven.

Het ritme van dag en nacht

We kennen allemaal dat treurige beeld van een nachtvlinder die, aangetrokken door een grote lamp of lantaarnpaal, zichzelf uiteindelijk doodvliegt door uitputting. De logica van de natuur is gebaat bij het ritme van dag en nacht en de intensiteit van donker en licht. Buitenverlichting beïnvloedt het gedrag van de dieren en werkt desoriënterend. Deze verstoring tast ook de energiebalans aan of zorgt ervoor dat diersoorten uit hun winterslaap gehouden worden, met uitputting en sterfte als gevolg. Voor vogels staat licht gelijk aan timing. De natuurlijke cyclus van dag en nacht helpt hen bij het waak- en slaapritme, de broedperiode en de paartijd. Ook planten worden gestuurd door het ritme van het licht. Continue belichting zorgt ervoor dat sommige planten niet meer groeien. Planten zijn ook afhankelijk van insecten en nachtvlinders voor de bestuiving. Omdat deze dieren ook last ondervinden van het overmatige licht gedurende de nacht, stagneert het hele proces.

Ontdek hoe mooi het duister is tijdens de NACHT VAN DE NACHT OP ZATERDAG 26 OKTOBER 2019. Jaarlijks worden er deze nacht door het hele land honderden evenementen georganiseerd in het donker en doven honderden bedrijven en gemeenten lichten van gebouwen en reclameverlichting. Dit jaar wordt de Nacht van de Nacht voor de 15e keer georganiseerd. Zie ook www.waddenvereniging.nl/darksky.

-02:00 uur-

Door de stilte en het donker ben ik me bewust van deze wisselwerking tussen planten en dieren en ik heb nog nooit zoveel verschillende insecten gehoord. Naast het tjirpen van krekels hoor ik zelfs muggen en het ge-oeh-hoe van een uil. Conclusie: je gaat dus inderdaad meer horen. Ook begin ik steeds meer te zien. De wereld in het duistere donker speelt zich af in zwart-wit en binnen dat spectrum blijkt er toch veel variatie te zijn. De maan creëert schaduwen en door de wind trekken ook wolken patronen die het zicht op de glinsterende boog van de Melkweg ontnemen. Een goede reden om vaker zo’n wandeltocht te maken of het duister op te zoeken, waarschijnlijk zie je toch steeds weer iets nieuws. De geur van de koude afgekoelde aarde en het leven van de nachtdieren die ik nog niet kan onderscheiden werkt rustgevend. Gretig zuig ik deze ervaring op, voornemens om het terug te halen als ik achter mijn verlichte laptop dit verhaal uit ga werken. We moeten de duisternis koesteren, ook al hebben we het licht nodig.