22 maart 2014 , pag. 28
Het nieuwe circus
’’
Ze werken keihard, zoeken fysiek hun grenzen op, en trekken nog steeds in oude busjes rond
¬ Boven en rechts: Sequence 8 van 7Fingers. Foto’s: Lionel Montagnier
¬ Finale Grande (boven en onder) van Tanzcompagnie Oldenburg met Guy Weizman en Roni Haver.
THEATER CIRCUS De Franse artiest Etienne Saglio geeft volgende week een voorstelling in Groningen. Hij is een van de exponenten van het zich steeds vernieuwende circus. Een filmische productie, vol magie, dans, fysiek vermogen, aaneengesmeed tot een theatraal verhaal. Dit type voorstellingen groeit sterk, in aantal en in populariteit. Je ziet ze op Noorderzon, op Oerol, op Circo Circolo in Brabant, maar ook steeds meer in het theater. Door Eric Nederkoorn
et circus van de geeuwende leeuwen met hun dappere dompteurs, van het halsbrekende trapezezwaaien en van de clownerie in een piste van zand en zaagsel loopt op zijn laatste benen. En toch leeft het circus volop: een zichzelf telkens vernieuwend type circus, dat een steeds groter publiek trekt in festivaltenten, theaterzalen en soms ook de open lucht. Dat zijn geen grote spektakelvoorstellingen à la Cirque du Soleil – circusvernieuwer uit Quebec – maar in omvang juist bescheidener producties, vaak van een formidabele artistieke waarde. Ze zijn combinaties van circusacrobatiek, theatraal verhaal, dans en soms ook illusie. Een artiest die in zijn eentje voorstellingen ontwikkelt en ‘speelt’ is de Fransman Etienne Saglio. Hij brengt zijn Le Soir Des Monstres op 31 maart en 1 april naar de Kleine Zaal van de Oosterpoort. In januari stond hij ermee in de Vooruit in Gent, een theater waarvan de naam verraadt dat het in de
H
eerste helft van de vorige eeuw werd gesticht om het volk te verheffen. De volle zaal – de gemeente Gent hecht zó veel belang aan haar cultuur dat de entreekaartjes geen drol kosten – raakte overdonderd door wat zich voor haar neus afspeelde. Saglio begint zijn avontuur minimalistisch, in een aardedonkere zaal. Gaandeweg krijgt zijn performance trekken van een ‘stomme’ Chaplin-film, om vervolgens balletelementen te combineren met eenvoudig ogende maar razend knappe jongleertrucs. Saglio knipt en kneedt bijvoorbeeld al snel een set jongleerballen uit een eenvoudige rol ijzerdraad. Die gebruikt hij om een oude act van nieuwe dimensies te voorzien, in een filmische sfeer, gehuld in uitgekiend licht. Met magische, subtiel uitgedokterde trucs laat hij objecten ogenschijnlijk uit zichzelf over het toneel gaan, fantasiedieren, die hij een voor een de baas tracht te blijven door ze hard aan te pakken, als een alles en iedereen onderdrukkende machthebber, maar die dan collectief tegen hem in opstand komen.
Zoals vaker in het Cirque Nouveau (het nieuwe circus), hier uitgewerkt tot Magie Nouvelle (nieuwe illusie), heeft de maker een voorliefde voor vergane glorie, voor oude, simpele attributen, zoals een platenspeler, een oude lamp, een simpele ventilatielamp die deels door zijn handen bewegen en deels ogenschijnlijk door tovenarij. Saglio gebruikt in zijn strijd met de attributen en het opstandig gedierte rake ‘soundscapes’. Een enkele keer oogt het wel héél naargeestig wat hij zo’n ‘beest’ aandoet, een enkele keer zet hij zo’n gevecht net even te lang door, maar het zijn slechts details in een verder indrukwekkende voorstelling, waarvoor het Gentse publiek de jonge theatermaker ovationeel bedankte. In Groningen heeft schouwburgprogrammeur Henk Kuiper een voorkeur voor dit type (vrijwel) tekstloze bewegingstheater, of cirque nouveau, of hoe je het ook wilt noemen. Eind mei komt bijvoorbeeld de Canadese formatie The 7 Fingers twee keer naar de Grote Zaal van de Oosterpoort met de voorstelling Sequence 8. Ook Mark Yeoman van festival
Noorderzon is expert in dit genre. Hij haalde uit Australië gezelschappen als Circa, Acrobat en Stalker Theatre, Cie 111 uit Frankrijk, en nog veel meer, jaar in jaar uit, en altijd liep de tent dan moeiteloos vol. Een kenner van het nieuwe circus is Wendy Moonen. Zij programmeert in Noord-Brabant, ‘in the middle of nowhere, precies tussen alle grote steden in’, het nu tweejaarlijkse, tiendaagse circusfestival Circo Circolo. Het festival volgt de laatste ontwikkelingen op circusgebied, op een veld waarop voor tien dagen een dorp van circustenten is gebouwd. Circo Circolo heeft dit jaar weer plaats, in de herfstvakantie. Moonen zit daarnaast in het artistieke team van Oerol, het eilandgrote festival dat in juni Terschelling weer in zijn greep neemt en dat dankzij oprichter en artistieke eindbaas Joop Mulder en programmeur Kees Lesuis een naam heeft op te houden in bewegingstheater. Zij houdt zich vooral bezig met de programmering van het straattheater in West-Terschelling en Midsland. ,,Dat biedt grote kansen aan de studenten van de twee circusopleidingen die Nederland heeft, Codarts in Rotterdam en Acapa in Tilburg. Ze krijgen op Oerol de kans voor een publiek te laten zien waartoe ze in staat zijn, wat ze zelf hebben gecreëerd. Buiten is dat gemakkelijker dan binnen; je hebt minder te maken met zaaltechniek.’’ Moonen, ‘opgegroeid’ in de organisatie van het festival Boulevard in Den Bosch en van daaruit verslingerd geraakt aan het circus, ziet hoe dat zich ontwikkelt, ook qua belangstelling. ,,Het is om te beginnen dan ook een heel toegankelijke theatervorm, voor jong en oud, door zijn tekstloosheid. Ik raak telkens weer verrast door de ontwikkelingen. Dans speelt een steeds grotere rol, muziek wordt almaar belangrijker. Net als film, en zelfs beeldende kunst. Je ziet ook steeds meer uitwisseling. Circusgezelschappen schakelen choreografen in, terwijl dansgezelschappen meer met circusartiesten werken. De term circus is nu haast verwarrend. Want bij circus denk je in eerste instantie toch aan een grote tent, met beesten, acrobatiek en clowns.’’ Ook krijgen voorstellingen steeds vaker een verhalend karakter, waarin dramaturgie dus een belangrijke rol speelt. Moonen: ,,Gezelschappen halen er vaak een theaterregisseur bij. Maar het ontbreekt bij de twee circusscholen aan een regisseurstak die zich richt op dat nieuwe circus. Trucs leren, acts uitvoeren, dat vergt al heel veel, maar je kunt daarbij niet zomaar zelf even een voorstelling regisseren. Daar is meer voor nodig. De opleidingen richten zich wel op het zelf ontwikkelen van een voorstelling, inclusief techniek, lichtontwerp tot en met subsidie aanvragen.” Frankrijk is groot in Cirque Nouveau, niet in het minst dankzij Jack Lang, de minister (en stimulator) van cultuur die in de jaren tachtig grote circusinsti-
tuten in de benen hielp. Nu wemelt het van de collectieven, gevuld met artiesten die vaak al op jonge leeftijd een eigen stempel drukten op de circuscultuur, met mooie, inventieve, sfeerrijke voorstellingen, met nog steeds dezelfde fysieke prestaties van vroeger, maar dan verpakt in een concept. Moonen: ,,Hier heeft bijvoorbeeld de van oorsprong Zweedse theatermaker Jakop Ahlbom de circuskant ontdekt. Grappig, het ligt wat aan de locatie waar je zijn voorstellingen ziet, maar ik vind het heel erg circus. In Nederland is TENT Circustheater Producties van onder anderen Rosa Boon een belangrijk gezelschap.’’ TENT voegt in haar twee voorstellingen Net en Loop allerlei kunstvormen samen, waarbij circus wel altijd het uitgangspunt is. Moonen noemt de volgende week in Groningen spelende Etienne Saglio als een van de belangrijkste vernieuwers van dit moment. ,,De sfeer, de verwondering die hij opwekt met zijn magie, heel bijzonder.’’ Een ander vooroplopend gezelschap noemt zij Cie Un Loup pour l’Homme. In Appris Par Corps (‘Gaat dat zien mensen’, schreef de Leeuwarder Courant) vechten twee mannen een dansduel uit. ,,Heel fysiek, super samenspel.’’ Het mooie bij alle nieuwe ontwikkelingen vindt Moonen dat de oude circustraditie bij de gezelschappen, de manier van leven en van rondtrekken, behouden blijft. ,,Ze werken keihard, zoeken fysiek hun grenzen op, en trekken nog steeds in oude busjes rond.’’ De leeuw en zijn temmer zijn bijna weg, de romantiek heeft een nieuwe vorm gevonden.
¬ Le Soir des Monstres van Etienne Saglio. Foto: Elsa Revol
Voorstellingen Etienne Saglio met Le Soir Des Monstres, 31/3 en 1/4, De Oosterpoort Groningen, 20.15 uur, €19-10; Tanzcompagnie Oldenburg (met Guy Weizman en Roni Haver) met Finale Grande, dans en acrobatiek, 25/4 Stadsschouwburg Groningen, 20.15 uur, €22,50-11,50; The 7 Fingers met Sequence 8, 30/5 en 31/5 Grote Zaal De Oosterpoort Groningen, 20.15 uur, €34-31,50; Oerol, Terschelling, 13-22/6, diverse voorstellingen, programma nog onbekend; Noorderzon, 21-31/8 Groningen, programma nog onbekend; Circo Circolo, 17-26/10, Landgoed Velder, Noord-Brabant.