Warande informatief
Collegium Vocale en Muziektheater Transparant Escorial
zaterdag 14 september de Warande
2
3
In de schoenen van de koning: Macht en miserie aan het hof in ‘Escorial’ van Transparant/Collegium Vocale koningin stervende en de nar ontroostbaar. De hofhonden zijn al even triest, en ten midden van hun gejank en het klepelen van de doodsklokken wil de verveelde koning geëntertaind worden. Met de moed der wanhoop stelt de nar voor om in elkaars rol te kruipen: hij troon en kroon (voor even) en de koning de zotskap op zijn kop (voor even). Oké, zegt de koning. Voor even. Maar de narrenkoning en de koningsnar zijn niet alleen: er zwerven ook een beul en een monnik door het paleis. In de bewerking van Josse De Pauw worden de vier acteurs uit dit grimmige stuk van de Ghelderode bijgestaan door twaalf zangers en zangeressen van Collegium Vocale. Over wat er gebeurde nadat de koningin het lachen verging.
Vrouwen smelten voor een man die hen doet lachen, toch? Een ander cliché wil dat ze een vent verlangen met voldoende aanzien en centen. De dames uit de zestiende eeuw waren blijkbaar niet anders. In ‘Escurial’, de eenakter van Brusselaar Michel de Ghelderode die zich afspeelt ten tijde van de Spaanse koning Filips II, pakte de koningin het praktisch aan. In wat voorafging aan het stuk kwam zij tot het besluit dat de gewenste eigenschappen niet perse verenigd moeten zijn in één man. Ze huwde de koning en hield aan met de nar. In het gigantische paleis waren er immers kamertjes te over voor overspel. Maar dan strooide de koning roet (lees: gif) in het eten. Als ‘Escurial’ begint, is de
4
Terug naar de Ghelderode
als ‘Onder de vulkaan’ (2009) en het tragikomische ‘Met man en macht’ (2013) bleef De Pauw aan ‘Escurial’ denken. “Het gaat heel erg over de onverschilligheid van de macht,” vindt hij - een thema dat, in een tijd van gifgasaanvallen in Syrië of het neerslaan van protest in Egypte, bijzonder relevant is. Het stuk van de Ghelderode herinnert hem aan wat Cesare Pavese ooit schreef over de goden, die zich vervelen omdat ze eeuwig leven: “Het is daarom dat ze ons zo kloten, omdat ze niet weten wat doen. En die macht is wat er bij de Ghelderode ook speelt.”
‘Escurial’, het macabere meesterwerk van Michel de Ghelderode, dateert al van 1927, het jaar van onder meer de allereerste geluidsfilm, ‘The Jazz Singer’. In tegenstelling tot deze pijnlijke prent (met een blanke Al Jolson in blackface), heeft ‘Escurial’ de tand des tijds prima doorstaan. György Ligeti werd erdoor geïnspireerd voor zijn opera Le grand macabre (1974-77) en Josse De Pauw is al sinds zijn opleiding gebeten door het stuk: “In het conservatorium bracht ik er al fragmenten uit en de tekst is me sindsdien blijven bezighouden. Ik heb gezocht naar een manier om hem te ensceneren, maar het is een eenakter van ongeveer veertig minuten en daar maak je geen avond mee vol.” Tot hij voor ‘Ruhe’ (2007) - eveneens een productie van Muziektheater Transparant - samenwerkte met Collegium Vocale Gent. “De zang bood mogelijkheden, daar lag mijn kans.”
De Pauw vs. Roofthooft ‘Escorial’ brengt nog een andere langverwachte wens van De Pauw in vervulling: “als de koning en de nar staan Dirk Roofthooft en ik voor het eerst echt tegenover elkaar. Daar heb ik naar uitgekeken.” Voor Ruhe en de film ‘Hombres Complicados’ van Dominique Deruddere (1997) werkten de twee mannen al samen. Maar, zo zegt De Pauw speels: “Hier is het anders. Ze noemen dat tegenwoordig een battle. Dat wordt het.”
De Pauw nestelde zich sinds de start van zijn loopbaan in 1976 in het collectieve geheugen als een eersteklas acteur, regisseur en - sinds de publicatie van ‘Werk’ en ‘Nog’ - auteur. Hij stond aan de wieg van theatergroepen Radeis en Schaamte (later het Kaaitheater). Maar doorheen filmsuccessen als ‘Iedereen beroemd’ (2000), theaterkleppers
Net als De Pauw is Dirk Roofthooft bekend van zijn werk voor theater, film én televisie. Hij kreeg hiervoor verschillende prijzen, zoals de prestigieuze Louis d’Or voor zijn rol in ‘Mefisto
5
Pauw de scenografie verzorgde (waaronder ‘Ruhe’ (2007) en ‘De versie Claus’ (2008)). Daarnaast werkt Sorgeloos vaak samen met Jan Decorte (o.a. aan het begin van zijn carrière voor het ophefmakende ‘Maria Magdalena’ (1983) en met Anna Teresa De Keersmaeker.
Forever’ (2007) van Tom Lanoye en Guy Cassiers. Met Cassiers maakte Roofthooft eerder ‘Liegen in ontbinding’ (1993) en ‘Bezonken rood’ (2004), een monoloog naar de gelijknamige autobiografische roman van Jeroen Brouwers. Roofthooft had filmrollen in ‘De zaak Alzheimer’ (2003) en ‘Anyway the wind blows’ (2003), terwijl hij op tv de cast van onder meer ‘Clan’ (2012) versterkte. ‘Escorial’ is bovendien niet de enige Transparantproductie waaraan de acteur dit jaar meewerkt. Vanaf december is hij te zien in ‘Van den vos’, een opera geïnspireerd op het bekende dierenepos rond Reynaert, met tekst van - u raadt het misschien al? - Josse De Pauw.
Het decor van ‘Escorial’ bestaat uit een sombere en kilverlichte zaal waarvan de vloer steil oploopt naar de troon van de koning. Het bewandelen van die bijzondere bodem vraagt een behoorlijke inspanning van de acteurs. De Pauw, die zelfs een blessure opliep tijdens de première, vond “dat het moeilijk moest zijn om bij de troon te geraken.” De hellende vlakken die Sorgeloos op basis van dat idee ontwierp, belichamen het wankele evenwicht tussen koning en nar, en het explosieve karakter van de hele situatie: het is duidelijk dat vorst en/of nar bij een verkeerde beweging letterlijk en figuurlijk de afgrond in kunnen schuiven.
Wankel evenwicht ‘Escorial’ dankt zijn titel aan het gelijknamige (én gigantische) kloosterpaleis van de Spaanse koning nabij Madrid. Dit Unescowerelderfgoed herinnert aan het fanatieke geloof van Filips II, maar ook aan zijn megalomanie. “Het Escorial straalt een enorme macht uit,” aldus De Pauw. “De setting is heel groots, terwijl het spel eigenlijk heel intiem is, want het gaat over verdriet, jaloezie, de dood, en over onverschilligheid.” Voor dit grootse decor deed de regisseur/ acteur beroep op een andere oude bekende: Herman Sorgeloos, die al voor een vijftal stukken van De
Orlandus Lassus en een koor van honden en klokken De tekst van de Ghelderode is doorspekt met verwijzingen naar hondengeblaf en klokkengelui - een combinatie die voor een indringende sfeer zorgt en die de koning mateloos irriteert. 6
7
8
het Latijn het bindmiddel tussen beide muziekstijlen geworden. Zijn stukken zijn soms als intro of als outro bij Lassus geconcipieerd. Hoe dan ook bewegen Lassus en van Dam zich in twee totaal verschillende toontalen. Dat zorgt dus sowieso voor grote contrasten.” Zulke vernieuwende en eigenzinnige verbindingen tussen hedendaagse en oudere muziek zijn een constante binnen de producties van Muziektheater Transparant.
Met die twee geluiden ging componist George Alexander van Dam aan de slag. Van Dam is zelf een begenadigd muzikant: de violist speelde voor grote namen als Ligeti en Steve Reich (de componist die op zijn beurt een belangrijke inspiratiebron was voor De Keersmaeker: ‘Fase’ en ‘Drumming’ staan bijvoorbeeld op zijn minimalistische muziek). Van Dam creëerde voor ‘Escorial’ nieuwe stukken op maat van de a-capellastemmen van Collegium Vocale Gent, het toonaangevende ensemble dat in 1970 opgericht werd door Philippe Herreweghe. “Mijn werken hebben een polyfone textuur, maar je mag ze zeker niet zien als neorenaissance,” zegt van Dam. “Daarbij heb ik wel rekening gehouden met de prachtige toongeving - het heldere timbre zonder vibrato - van Collegium Vocale.”
Beul, monnik, koning, nar: mensen als types Een ander kenmerk van muziektheater zoals dat van Transparant is dat de zang het theater niet zomaar begeleidt of er slaafs het hoofd voor buigt. Muziek is hier veel meer dan een leuk ‘extraatje’. Dat wil zeggen dat de zangers en zangeressen van Collegium Vocale even sterk aanwezig zijn op de scène als de acteurs, en er hun eigen rol krijgen. Van Dam: “De rol van het koor is hier veelal die van ‘de mensen’; wel in lagen opgebouwd, enerzijds als abstracte bron van geluiden of muziek, en anderzijds - zoals in opera - in hun eigen rol.” De ‘mensen’, de koning en de nar krijgen in ‘Escorial’ het gezelschap van een monnik, die gespeeld wordt door Louis van der Waal (bekend van onder meer ‘De parelvissers’ (2006) en oprichter
In ‘Escorial’ vindt het werk van van Dam een verrassende partner in de liederen van Orlandus Lassus (1532-94) die werden aangereikt door Jens Van Durme, artistiek coördinator van Collegium Vocale. Marnix De Cat, verantwoordelijk voor de muzikale voorbereiding, oefende de werken met Collegium Vocale in. Hij is enthousiast over de ongewone mix van Lassus en van Dam: “De combinatie van hedendaagse muziek met polyfonie geeft een bijzonder effect. Van Dam heeft stukjes tekst uit het werk van De Pauw naar het Latijn doen vertalen, en daardoor is 9
van het gezelschap UNM). En dan is er nog de beul, Nordine Benchorf. Hij was al te zien in producties van Rosas, Ultima Vez en Needcompany - opgepast dus: deze beul danst… In ‘Escorial’ zijn al deze personages meer types dan mensen van vlees en bloed. Daarom noemt Roofthooft het stuk een ‘farce’: “Er komt weinig psychologie bij te pas. Er komt weinig vertedering bij te pas. Het zijn heel grote, sterk gekleurde sjablonen van types die worden neergezet.” Als karikaturen of overduidelijke exponenten van hun sociale rol doen de personages soms bijna middeleeuws aan, en ook de kostuums (ontworpen door Greta Goiris) laten over de functie van koning en nar geen enkele twijfel bestaan. Dit versterkt uiteraard het effect als de heren van plunje wisselen. En hierin zit dan meteen de originele ‘twist’ De Pauw noemt het “een simpele, geniale vondst van de Ghelderode”: ze kruipen in elkaars rol, en pas in die vermomming zijn ze in staat om de dingen te benoemen zoals ze zijn. Kruipt u alvast in uw rol van toeschouwer. We zijn benieuwd hoe u ‘Escorial’ zal benoemen. Lies Xhonneux
10
11
12
13
concept en regie: Josse De Pauw zang: Collegium Vocale Gent: soprano: Griet De Geyter, Aleksandra Lewandowska en Louise Wayman; alto: Jonathan De Ceuster, Alexander Schneider en Bart Uvyn; tenor: Stephan Gähler, Vincent Lesage en Yves Van Handenhove: bass: Stefan Drexlmeier, Joachim Höchbauer en Matthias Lutze spel: Josse De Pauw, Dirk Roofthooft, Louis van der Waal en Nordine Benchorf componisten: George Alexander van Dam en Orlandus Lassus tekst: Michel de Ghelderode Bewerking en vertaling: Josse De Pauw licht: Herman Sorgeloos scenografie: Herman Sorgeloos kostuums: Greta Goiris
‘Escorial’ op zaterdag 14 oktober in de Warande tijdens het openingsfeest. Het einde van de voorstelling is voorzien om 21.30 uur. Er is geen pauze.
foto’s: Domingo Leiva en Koen Broos bronnen Cobra.be. “Een tragische farce over macht en verveling.” Reportage. 10 mei 2013.
Na aanvang van de voorstelling wordt er geen publiek meer in de zaal toegelaten, tenzij bij eventuele pauzes. Het is verboden te fotograferen en geluids- of filmopnamen te maken. Gelieve je gsm uit te schakelen.
Eetezonne, Wilfried. “Josse De Pauw: ‘Macht is blijkbaar een thema dat me aangaat.’” Interview. Vlaamse Opera NU! nr. 21, 2013.
Na de voorstelling kan u op het Warandeplein nog acts meemaken van ‘Warande Wonderland’ en om 23 uur begint in de Kuub een gratis feest met SquarElectric. Tom Barman neemt de draaitafel over om 0.30 uur.
Eetezonne, Wilfried. “Opera XXI / ‘Escorial’ / Josse De Pauw.” Interview. deSingel, 2013. De Zitter, Aart. “Een tragische farce over macht en verveling met nieuwe muziek van George van Dam.” Oorgetuige, 15 mei 2013.
Zondag is er een grote picknick op het Warandeplein met circus, dans, muziek…
www.collegiumvocale.com www.transparant.be www.warande.be 14
CAFE
Voor en na de voorstelling kan je terecht in het cafĂŠ Barzoen om iets te eten of te drinken.
PARKEREN Je kan een korting krijgen op je parkeertarief als je je parkingticket van Vinci laat valideren aan de ticketbalie.
15
THEATER & dans vr 20/9: De Kolonie MT en Theater Stap - Pia Madre - theater do 26/9: Bára Sigfusdottir/Lisbeth Gruwez - on the other side.../ It’s going to get worse… - dans wo 2/10: Lazarus - De Idioot - theater wo 9/10: Dimitri Leue, Warre Borgmans, Antoon Offeciers…. - De diepte van het dal - theater zo 13/11: Rain (docu) do 17/10: Lisa Verbelen, Sanne Vanderbruggen, Benjamin Moen en Judith De Joode - BOG - theater wo 6/11: Ugo Dehaes - Grafted- dans wo 6/11: Theater Zuidpool - Phaedra - + gratis inleiding - theater vr 8/11: Het Gevolg - De Kus - theater vr 15/11: A two dogs company/Kris Verdonck - H,an incident + gratis inleiding - theater wo 20/11: TG Stan en Toneelhuis/Olympique Dramatique - creatie 2013 (werktitel) ) - theater wo 27/11: Ultima Vez/Wim Vandekeybus - What the body does not remember - + gratis inleiding - dans do 28/11: ’t Arsenaal - Kamer 411 - theater do 5/12: Toneelhuis/Bart Meuleman - Desperado - theater wo 11/12: Toneelhuis en Muziektheater Transparant/FC Bergman... - Van den vos - theater di 17 en wo 18/12: Suzanne Grotenhuis - Zwarte woud forever - theater do 19/12: Koninklijk Ballet Vlaanderen - The Return of Ulysses - dans di 7 en wo 8/1, vr 7, za 8 en zo 9/3: Het Gevolg - Petrus en den Doodendraad - gratis inleiding 7 en 8/1 en op 8/3 - theater za 11/1: Akram Khan Company - iTMOi - + gratis inleiding - dans di 14/1: Kaaiman - Metamorfosen - theater do 16/1: Jan Decorte/Bloet/Comp.Marius & Kaaitheater - Shylock - gratis inleiding - theater wo 29/1: KVS & Théâtre National - Thomas Gunzig, Manu Riche en Josse De Pauw - Raymond - theater wo 5/2: Hotel Modern en Arthur Sauer - De Grote Oorlog - gratis inleiding - theater wo 12/2: Raimund Hoghe - Pas de deux - + gratis inleiding - dans za 15/2: Thomas Ryckewaert - Genesis (I, II, III) - theater vr 21 en do 27/2: Het Gevolg - Matador - theater do 27/2: SKaGeN - Alles van Eva - theater wo 5, do 6, vr 7/3: Compagnie Cecilia - Ensor - theater wo 12/3: Het Zuidelijk Toneel - Julius Caesar - theater do 27/3: Theater Stap - Brilleman - theater za 29/3: Wayne McGregor/Random Dance - Atomos - + gratis inleiding - dans wo 23/4: Laika/Kunstz - Misdaad en straf - theater vr 25/4: Jan Martens/ICKAmsterdam - The dog days are over - + gratis inleiding - dans do 1 - zo 11/5: De Warande en Theater De Nwe Vorst (Tilburg) - Borderline (Nick Steur e.a.) - theater/performance vr 9/5: NTGent - Platonov - gratis inleiding - theater wo 11/6 - vr 13/6: UNM - the house that built us - theater