Lengua Chinanteca De Usila, Oaxaca. Segundo Grado

OLGA COSTA (1913-1993) Obra: Vendedora de frutas, 1951 Ă“leo sobre tela, 195 x 245 cm Museo de Arte Moderno, INBA, CNCA

Oaxaca

port_4430_2012.indd 1

30/11/11 13:47

NOMBRE DEL ALUMNO (A) ESCUELA

GRUPO

POBLACIÓN ENTIDAD FEDERATIVA

Este libro de texto ha sido elaborado por el Gobierno de la República y se entrega en forma gratuita a los niños de las escuelas primarias del país.

Los juicios y opiniones de los maestros, de los padres y de los alumnos son muy importantes para mejorar la calidad de este libro. Sus comentarios pueden ser enviados a la siguiente dirección:

COMISIÓN NACIONAL DE LIBROS DE TEXTOS GRATUITOS Rafael Checa núm. 2 col. Huerta del Carmen C.P. 01000, México, D.F.

Las obras de arte que ilustran las cubiertas de los libros de texto gratuitos son representativas de las grandes etapas del arte mexicano. Constituyen un valioso respaldo educativo y son motivo de orgullo nacional.

D.R. © Ilustración de Portada: Olga Costa/INBA D.R. © Secretaría de Educación Pública, 1994 Argentina No. 28 Col. Centro, C.P. 06029 México, D.F.

ISBN

978-970-18-1850-3

Primera 1994 Primera edición 1994 Primeraedición edición 1994 Décima segunda reimpresión 20112013 Décima reimpresión Décima quinta tercera reimpresión 2012

Impreso en México Impreso México Impresoenen México

PL_4430_2013.indd 1 PL_4430_2012.indd pl 4430-08.indd 4430.indd 2 1 1

20/07/12 14:40 01/12/11 17:21 5/28/11 10/25/07 12:40:53 5:00:19 PM AM

4430.indd 2

6/2/06 6:47:51 PM

Jau jm kiè jé Jeù jëi Lengua chinanteca Usila, Oaxaca Segundo grado

4430.indd 3

6/2/06 6:47:54 PM

PRESENTACIÓN

E

ste libro de texto está dirigido a las niñas y los niños indígenas que cursan la educación primaria, tiene el propósito de favorecer el aprendizaje de la lectura y la escritura de la lengua indígena que se habla en su comunidad.

Se espera que este libro sea utilizado en forma creativa, tanto por el profesorado como por las niñas y los niños, en este ciclo escolar y los subsecuentes, para dar respuesta a los problemas particulares que se presenten en el desarrollo de la expresión escrita y la comprensión lectora.

En el libro se encuentran diferentes textos, algunos hablan del entorno físico de los alumnos, objetos y cosas que hay en la comunidad, y otros se refieren al entorno social y cultural, pues relatan las costumbres, fiestas y leyendas de la región.

Su elaboración estuvo a cargo de profesores indígenas bilingües con experiencia en la enseñanza de su lengua materna, así como con un profundo conocimiento de la cultura de sus comunidades. Para la redacción, los autores consideraron el enfoque comunicativo propuesto en el Plan y Programas de Estudio para la Educación Primaria 1993.

Este libro de texto podrá ser enriquecido a partir de las observaciones y consideraciones que profesores, padres de familia, comunidades y organizaciones civiles indígenas realicen acerca del lenguaje utilizado, los contenidos, las ilustraciones, el formato y la presentación.

4430.indd 5

6/2/06 6:47:54 PM

I mà jniäi Majyí libro là ikié là jäž simaì m ñià simaì ñii a’aï a’lè jaù jm, atiô i naπ jaù teŽ ijö i matäž ka’ lajö litäŽ kò re ñiö i ÿi i, saŽ jaù jm kiè jö i’leì jé jeu ukoì.

Jô leŽ kö i’tsei ikö’ at® ž ñà lajäŽ simai peì atiö kö’ raliè ñŸ, ka’ lajö tyiì jüoi rè lajeŽ wajäitseì jö i siãi i saŽ ñà litäŽ tyiì waeitsei i’tsei.

Majyí libro là ratiè lajeŽ ijö itäž ko’kö jeù, lajeŽ j™ jö ijüoi.

Atÿž a’aï a a’saž majyí là a’aï a’lè jaù j™ kö’ juà waeitseì i’tsei ikiäi, kö’ juà lajeŽ jö itäŽ kiè kö’ jeù, a’aï a’lè jaù j™. Là jäž a saŽ majyí rajuà ityiaì jaù kö’ juà waeitsei itseì, lià i ratyià jaù neï programa i wakä’ at®Ž 1993.

Majyí là i mà o’ò itseì kiã neï tiô, ma o’o tiö lajaž i wà äŽ tseì majyí là, kö’ juà at®ž, jmaì siè simaì, lajäž chie a’ai atì kiä tá kie ajeù kö’ kö jeù, lajeŽ u’nio jö i tì tô i laì itseì.

Jau jm kiè jé jeù jëi.

4430.indd 7

6/2/06 6:47:55 PM

D.F.

EDO. DE MÉXICO

TLAXCALA PUEBLA

MICHOACÁN

GUERRERO

MÉXICO

4430.indd 8

6/2/06 6:47:59 PM

GOLFO DE MÉXICO VERACRUZ TABASCO SAN ANDRÉS TEUTILALPAN SAN FELIPE USILA SAN JUAN TLACOATZINTEPEC

OAXACA

OAXACA

CHIAPAS

OCÉANO PACÍFICO

4430.indd 9

6/2/06 6:48:01 PM

4430.indd 10

6/2/06 6:48:01 PM

ÍNDICE

4430.indd 11

1

Jaù tÿž

13

2

Là jÿž i’silei m’kù

43

3

Jeù äi

71

4

Jé ma’

93

6/2/06 6:48:01 PM

4430.indd 12

6/2/06 6:48:02 PM

1

Liö mai juò jau tÿž, jeü chie ajüö, liö maì mkaü wà a’roi.

13 4430.indd 13

6/2/06 6:48:04 PM

4430.indd 14

6/2/06 6:48:06 PM

4430.indd 15

6/2/06 6:48:08 PM

Liö mai sì ñö sì mai pei kiã jau tÿž, jeì là jež majyí ikúo a tÿž tiö.

Liö maì laì tsei tei atÿž kii tiö.

16 4430.indd 16

6/2/06 6:48:10 PM

Asitÿž sì ÿ’jaù tÿž

Apei sì äž jeu a’nai tà kò neì

Là jãi sì maì pei tì jaì makŸ tà kòneì 17 4430.indd 17

6/2/06 6:48:11 PM

Juö là jÿž itÿž ò i mà täž jau tÿž

18 4430.indd 18

6/2/06 6:48:11 PM

Angä Angä siä mà, liö mài jmà u’gëü kiei, jö jeù neì, jaì siã angã, jeü liô maì jà siä mà.

Aï lià kuà angä jé, ® keù, aï lià lÿž jau kii.

19 4430.indd 19

6/2/06 6:48:12 PM

Sÿž O ngäž ja’i kuà seŽ saŽ

20 4430.indd 20

6/2/06 6:48:13 PM

A’gò Nè naì ní liè, jö ñeï ní liè jò, ajë jä angä, jö jeu neì.

Chiè kã lÿž ò

teü sÿž abreì.

juô kö kŸe areü

21 4430.indd 21

6/2/06 6:48:14 PM

Ka chiô chie chiöchei. ¨Ê laž chiöchei kie tà là sì aï i màtäž kii, chie’ sìnià adö kà là jö laì lià i siµŽ .

Saž là jež jau irà ei ch.

22 4430.indd 22

6/2/06 6:48:15 PM

Jau Là jäž ajeu kiã jau tÿž, sià kö jau itsie sì iè ijö nià tö niè tiö.

atÿ’ž.

teü sÿž abrei.

23 4430.indd 23

6/2/06 6:48:15 PM

Liö atô kiä ukùo kie liö maì ròo u’mkùo awa né sàñii, laž jaï. ʨ saï Iaπ.

Saž jñià sìmaì ireü kò kö jau.

24 4430.indd 24

6/2/06 6:48:15 PM

˜ si maì m ñíreü juö akò ™’, Aneü, Asiö, Ajuã, Nã Alei jñà A’kí.

˜ si maì m chiè jä.

Nã è A’liò jña Atse’.

Akà, A’juà, Abé, 25 4430.indd 25

6/2/06 6:48:16 PM

Majyi i je’ ti koi

si mai m, tÿž jai maki yie

jaì ma kiì

si mai ñii tÿž kie ie koi msijyi’

raü

kï si maì tÿž raü jau taù

26 4430.indd 26

6/2/06 6:48:17 PM

Uniò kie chie

atÿ’ò tië uniö kiè ko’ jä, sì mai pei

ti chii jä

sì mai m ma kä tÿž chii jä sì ie

jau kuö

sì mai kä’ tÿž kie jau kuö yiè 27

4430.indd 27

6/2/06 6:48:18 PM

Saž ña juô i m’ neï majyi

Si maì pei si lò jò jmkuà.

28 4430.indd 28

6/2/06 6:48:18 PM

29 4430.indd 29

6/2/06 6:48:20 PM

4430.indd 30

6/2/06 6:48:23 PM

Uo kiè apè reü waräž jä asì yie’ mjlaž iniè neï m kaü wà. saŽ là jÿž jau i ei W.

saŽ nëž jau i ei W.

31 4430.indd 31

6/2/06 6:48:23 PM

Seü Eù re’ kö jé jeu pei là kië.

Ijö i kuà jniã, neì pà nià nia’i là ikö i sià i jäì nei tià neï tiö nà si mai a juà nè neï mà juö wa eitseì sà nia wà ijuö neì kä kie ne’ jeu rakià pà ne’ jua jnià ò naû wa eitseï pei là kùo jnià kiè là ne jö mà wa jeü jnià neï pà nia i là ikö i sià i jäi nei tià neï tiö nà sì maì a juà nè neï mà juö wà eitseì sà nia wà ijuö neì kä kie ne jeu rakià pà ne’jua jnià.

32 4430.indd 32

6/2/06 6:48:24 PM

Nëž sÿž abrei Liö maì si ñiô agò saŽ kö wà ñö tsei i kö neì jnia liö maπ tsei eï jaù tÿž liö maì tseii jô g㎠nia i kô nei aï lià eì neï kià jaù tÿž, aï mà jà ñiì là mà aÿ’u, kä là jô ñä jnià teì jau, kie tà la jnià läŸi liö maì ñirü, néπ nè pa jüo jnia wa eitsei ® laž sà mà atò kië jnia.

Kié mà jö nè pa atò kie’ a’majià jnia, ‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑ kòre matäž majyi kià nià jùö là jÿž i kiè atÿž, kä là jö gäŽ.

SaŽ kö wañötsei i kö neì ña i kô sì maì ireü, wa ñà jnià jau kiä nei.

Ti mà apè mdã

33 4430.indd 33

6/2/06 6:48:24 PM

Saž kö jau kie ñirü lià

34 4430.indd 34

6/2/06 6:48:24 PM

35 4430.indd 35

6/2/06 6:48:25 PM

36 4430.indd 36

6/2/06 6:48:27 PM

ñï

ñi’

a’ñï

tžnachë’ chichie’ asiyie

joma

jaÿ’ma

u’jòmà

37 4430.indd 37

6/2/06 6:48:28 PM

rro arreü uurrò

u’mrroò

sireü

Marro apè

a’juã

ajuã ngoï jua liai

.

kuà lò i kuà as®Ž. adôm juà lià là jäž

keu mà täž majyí.

38 4430.indd 38

6/2/06 6:48:28 PM

• siè raü

Raü

• siè raû a’kùö • jau kia nei raü siè a’kùo • jau kia nei raü sie a’kùo la jež jm.

juö tá

• nei juö ta’ • • • • 39 4430.indd 39

6/2/06 6:48:28 PM

• Atsai kiã • Atsai kia’ • Atsai kià • Atsai kiãi

40 4430.indd 40

6/2/06 6:48:29 PM

Kö jm’ ô mìjô, ajuï tiö i, chiì nài’, mijö manàì mà, mà mà siã jä a’dyà, kä là ne juö kö a’lò kiã, irò là je’ž naï u’m, sañä’ o chiè, lì waï akuai kö wa eitsei i chii, jö ajuöi re’ a’ñi táž kie, ateì, ñã a’ž jau adöm kiä, kiè mà gö naï i’ tsei a niö, i’ tsei sà a niô, könai pà aeì jeü tiöi, a’euì mà, jö ajei kö irakiã jm, ijö a’äž, úkä ma kiäi tiöi, kö mà a’chà u’kä jö, jö a’jëi jä a’dya, jö a’äž, ajaû ja, a’kii a’lò, kö mà akii a’lò, jö aeì alò jö, kö mà aeì alojô akï e’ì, i jö a’läž a’dya a’ kiä mà.

41 4430.indd 41

6/2/06 6:48:30 PM

Jüó là jäž chie ti tö kuento

juö aï lià raliè kuento, aï lià ei jeu, aï lià tiè.

42 4430.indd 42

6/2/06 6:48:31 PM

2

Ê’ jnià 43 4430.indd 43

6/2/06 6:48:32 PM

44 4430.indd 44

6/2/06 6:48:34 PM

¨ jnia Ê’ matyiì

kò ma laui

ma kúoi

laùsi kúoi

ma ëï

u’ngëü makíí

laù mataž

jö taž’

mà laui

nitsei

si kúoi

jö kúoi

u’ëï

u’jnëï

mataž

kò laui

ma kái

kaù makúoi

wa aui

u’ngeütàjm’

eïmataž

kaù’taži

naitàkùoì

kaùtaž

45 4430.indd 45

6/2/06 6:48:34 PM

u’jñïutyi

kaù oi

m jäï

mneï

manei’

torkuai

tòyei

majaui

u’jñï m neï

tò oi

u’jñï kua’m nei’

újñï mà oi

46 4430.indd 46

6/2/06 6:48:34 PM

liè la jÿž jm raü sìkuo naì ikeù seì m jà tei a’kaù àkeù liö u’ròo à’aù újm kö i aù

47 4430.indd 47

6/2/06 6:48:35 PM

Là jež chiè i sià

Tei chiè u’jm, a’sià jnia sì ngëž ujuö kie tàlà ngëž uö jñà li keù µ lià, liö wajäitsei siã. ‑ Asiã nià kí, kö i kŸ, kiè lì eü ëi jnià. ‑ A tei à nà sì kõo nei, raü kö reñö jñà a ki ñí. ‑ Saì neì siè wà juöi neì vacunà.

48 4430.indd 48

6/2/06 6:48:36 PM

Jä adöm si juö kô ™, jña u’uö i äž apei kà taù ja’™’, kie tà là liö mai si jeu jniaì saž kö i ñí.

49 4430.indd 49

6/2/06 6:48:37 PM

juö apei pà

jä apei ’lò

jä yeï eitsei a’sià ta paì asià tà loi.

a’ñii pei

a’ñii pà

50 4430.indd 50

6/2/06 6:48:38 PM

utò’

uköm’

mjneπ

uteilau i

ujñí

u’sò

msopã

ungeü eï.

a’üôma kai

mtseii

a’üô

u’neï j™ 51

4430.indd 51

6/2/06 6:48:39 PM

Kã là jö sa ngëi neï chiè, jö nia kò la jÿž jm, nia gëë, ko’ msijyí. ¨Ê kö i sià lia, nia ie ÿ’

Saž là jež i kò

52 4430.indd 52

6/2/06 6:48:40 PM

Juö ñà saž là jež i kò

53 4430.indd 53

6/2/06 6:48:40 PM

Angã Kö tà ’lo, jä adöm ma watsiè wa uiž mkafe jau kiè, jeù nei asitò.

Añii kiáï wàgëž, göi wà jéï añii reü, asià jè adöm lì kiä añii kiäi a’teì.

Kö mà aeì tà jau, a lei tiö chie mà’, jö göi wà jei jé kú, kö mà aeì je’, jö a jei liö nàkú tì aï, jö a’eui neπ amà, kã là jö jei kore ñò, jña äž jà tei ajëi.

54 4430.indd 54

6/2/06 6:48:41 PM

Là mà jö ajëi jä angä, a’aï a keu kú, jö a’äž nëž kuà tà kò ka’ ja’ aï, jö a’jëi ja’ aï mà tsiö jm yeï.

Tá là jö sì uò adöm kiäi mkafe’, kö là là ao’ adöm i’tià, i keù e’ï, jö a kiöi u’oò.

A tei siè a’aï a’mà oò, jö a sałi sie ajgäž jnia a’neü, jaü jniä, liö maì iäž sii, ®’ alež liö mai tsiö ajoï jm ñëi, là majö atei a’ngöi, jö jô a’ngöi là ma jö kie tà là sa a’tsiäi angä a mã a’äž, kö mà a ei tà jau jö a’jëï adö m kiäi liö mai chiì.

Jö a juö adö asià neï pà a’äž, asià a’äž jnia e’i, a ngä pà mà a’äž, liö maì rachiè adöm kiäi, jö ateì jä chie a juö ei ò.

Jö a juö eì adöm lià a laž tsei, jö a’äž u’ñï kiè angä.

55 4430.indd 55

6/2/06 6:48:42 PM

Saž aï lià ralµ kuento aï jã chie ra ëi nëi kuento aï lià raliè aï ngö wa jè jé ® ma kiä adö ñii aï a äž adö ñii ® a’jaï adö m ® ma Iäž adö m aï atè’ adö m mawatsiè

56 4430.indd 56

6/2/06 6:48:42 PM

57 4430.indd 57

6/2/06 6:48:44 PM

58 4430.indd 58

6/2/06 6:48:45 PM

juô yié

a eì jm

chie újm

chiè tyí

ki’úo

tià u’üö

kõ

juö a’ñí

tiè ujnaì 59

4430.indd 59

6/2/06 6:48:47 PM

Kö j™ aei j™ jé jeu

Kö j™ a eì jm jé jeu rà kä utä alež là tä jé jeü liö rà kò chie tiö a kä jm.

Jeü chie a rà kò j™ jô.

Jö angëë sì tá tiö à’m i mà’ ò chie.

I jai u’ kaù.

60 4430.indd 60

6/2/06 6:48:48 PM

Sał ® mà aje’ tiö lia

61 4430.indd 61

6/2/06 6:48:48 PM

Kö jua yié teü tyiè jò j™

Kö jua yié lei u’jnai

Kö juà u’jnai tià újm

Teü yié i sÿž lia

62 4430.indd 62

6/2/06 6:48:50 PM

Jä asiyie jñä kiä jö yie, jö wa jaï jé, mà wa niài ja’kuà kaü jö yie pei, jö ateì jà kiä teì ti tiö a là ajnô.

asiyie

jöyié 63

4430.indd 63

6/2/06 6:48:51 PM

tyiè

tiyié

tya

utyi

Atotyié a tà újm.

Teü A Jmà

jo ujm. liö i kie jö nè. juö sià.

64 4430.indd 64

6/2/06 6:48:51 PM

A’tei A pei, o’ a’tei jé nài i jö oii, jei atsai, là tei a’jei atsai jö kiž tai, tei a jnia jö chii apei jé jö lai tsei tei goï jé, kie tà là jeû chii, jau tÿŽ.

65 4430.indd 65

6/2/06 6:48:52 PM

Atiaà liö jau lei kie jò nè, atiaa liö niöi jö sÿŽ.

Atiaà liö mai siñöi chii neï tá, kie tà la kúoi wà eitseï.

Atiaà là i’iè pà noì chii jé jö mà jöi též ta lò.

66 4430.indd 66

6/2/06 6:48:54 PM

A dö bè juö jm

Adö m si keï a’ei

Adö m si juö u’jm

67 4430.indd 67

6/2/06 6:48:55 PM

Jä a’siä jé jeu, masiã kï sì joï.

Jä ma saï Adeù, Adé, Adò, A’dò là jäž sì juô tá jé.

Adö dé, liö maì sì ñöi kie ta là rejuô là jäž sì joï, a’dòm keï a’ei jau, juöi mà lia i keù la jäž a tiö jé adé joï lia keì a’kú.

68 4430.indd 68

6/2/06 6:48:56 PM

Kö kuento kie añii

Adö liò ma saπ jä a’ñii pà kiä, a’ñii kiä adö liò là jež ie oì ini keu mkú, kö jm alÿž isasià mkú, adö liò nì liài mkú kie, tež neì mà’, kö mà a jnià jm kö, ngö adö lio jé, jä apei m joï a’ie jau, i a’ñii äì, oì, oì, oì, i nii mkú keu, jö a’geëπ mkú imakië adö liò i makeui tiö, kô aeì adö jau kie, asiè mkú masià, la jež mà akeù a’ñii liö maì a jaï tsei adö liò a juöi a’m joï.

69 4430.indd 69

6/2/06 6:48:58 PM

Saž aï lia ralµ kuento

® a ja’i adö liò jäi mà ni lià adö liò mkú kie aï lia a keù añii mkú aï a gë∑ mkú añii aï mà wà iè’ jau 70 4430.indd 70

6/2/06 6:48:58 PM

3

Liö jeû sià i ngëž là jäž chie tiö

71 4430.indd 71

6/2/06 6:48:59 PM

Sià i là u’kò

72 4430.indd 72

6/2/06 6:49:00 PM

73 4430.indd 73

6/2/06 6:49:02 PM

I nie u’sié è kié radio jé jeu kòbm Liö maì tsei ijüo radio ì seì kòbm, kie juöi là mà jö jaù i kö chiè asiä wàjäitsei, liö laì tsei jniè, tiè jniè jé jeù jëì. ña naü jnie seü itoπ tiöi.

74 4430.indd 74

6/2/06 6:49:04 PM

Jä adöm siä jé jeu si jèi i seì u’siè radio.

Liö maì si ñö adöm, kiè tà là ikò asià ma a’jèi, i jö si jei sì saï.

Liö maì sì ñöi, kie tà là nii tyie jaù là majö teì isià ilÿž.

75 4430.indd 75

6/2/06 6:49:05 PM

Jä adöm sì ’l® jeù usiè radio, liö maì sì ñö adöm kiè tà là ma sì lÿì jeù u’siè radio, ijö isaπ jau kie jö sÿž, adöm liö maì koì mà aeì tà jau, kiè liö maì a’ñï’ a’jeì.

76 4430.indd 76

6/2/06 6:49:06 PM

Saž nei raya ®’ jau wà jeù jò radio ® jö i leì tiöi

77 4430.indd 77

6/2/06 6:49:07 PM

Säž ® tì juöi kô jaï tiöi

78 4430.indd 78

6/2/06 6:49:08 PM

Chie tì juò tiö neï kiè radio adö pè, a’bè, afí, a’neü tì tyiai jau neï kie radio, liö maï i tsei juö radio ikö a’kò, ijô ateì i’leì tiö, aï lià kuà radio jé jeu là, liö tsei alÿž, kie tà là a’sia màsià jönè, ti mà làjäž a’tikiä tá tiö a’leï sì tá kä’ tiö, i’™ i sei u’siè radio ijö i’ma’oò jé jeù là tã.

79 4430.indd 79

6/2/06 6:49:09 PM

Saž juò ® saπ là jäž chie tì juö tá tiö.

80 4430.indd 80

6/2/06 6:49:11 PM

Kï adöm sì jùö ujã Kï adöm si juô ujã, ujä liö maì eï, a’sià lì teì sikuò, koï ukä, jña yambteuù, u’urrò, u’uku’, là jäž chie äž, jö i täž kie chie tiô, koπ mtyià.

Liö mai jmä ukä ijüo akò tiö, làjÿž j™ itÿž juöi ujã jña ukä, ijö isäi utyì.

81 4430.indd 81

6/2/06 6:49:12 PM

Kö jm’ wà až a’jeì tò kie jé nai, i göi wà nii i keùi, kö mà ñä yie’, jö juöi wa eitsei naì jau kië, jö gäi jau kie, jö akaž kö tò tà se’ž, sakei tò kii, jö añä yié, kö mà añä yie jö oì tià, nei kiè sà jniì.

82 4430.indd 82

6/2/06 6:49:14 PM

Juö kö kuento saž là jež jau

83 4430.indd 83

6/2/06 6:49:15 PM

Adöm sì ÿž nà kú, ñà nà kú eì jò sì kui.

Mà jô nè täž kie chie tiö i ÿž nà kú tà kià lò ña tàla kaliè, asià kù’ a’kò jniè aï lia saž jauñì, kö naï i ÿž pì, là jäž chie tiö täž kiei i ÿž là nè, adö ñii ÿž mà ñà, mà ñà, là atÿž kialò, kö lia ÿž mà ña, màñà, la tÿž kàlie.

84 4430.indd 84

6/2/06 6:49:16 PM

85 4430.indd 85

6/2/06 6:49:17 PM

Saž nei raya

30 kie’kia.

35

40

50 tolòkia.

55 tolòkia ratseïñà.

60

80

100 ñàlóò.

120 ñalò nitsei kié.

135

200

240 teü nilò nitsei tolò.

300 n®ž nielóò.

360

380

ò 400 kï nielóò.

86 4430.indd 86

6/2/06 6:49:17 PM

c c

o

r

t

i

n

a

p

e

r

a

l

r

z

e

o

a

f m o

d

i

o

r r

r

a

l

r

n

e

a

o

o

l

n

n

o

c

j

h a

87 4430.indd 87

6/2/06 6:49:18 PM

tá

tà

u’to

u’tò

a’ñí

a’ñì

88 4430.indd 88

6/2/06 6:49:19 PM

a’ma’

a’ma

jlÿž

makeï

juô jä a’ma’ juö kö a’mà juö kö ijlÿž juö kö i makeï 89 4430.indd 89

6/2/06 6:49:20 PM

90 4430.indd 90

6/2/06 6:49:20 PM

Kö kuento kie jä adö sì kei a’mà

Adö fei sì kei kö a’mà pà jé, mà akei jñä teï, liö pì nià juaì, tã kò naï akei, kie tà là ëi jeù chiäi, jau kie’, là kô sarajñaï a kei màtaž, jö a’oi liö maì kie tàla chiee jm yëi, jö ateì ajô.

91 4430.indd 91

6/2/06 6:49:22 PM

Saž aï lià ralÿ’ kuento kò kö i a jè

92 4430.indd 92

6/2/06 6:49:22 PM

4

Jä chie tì juô jau tiö, jña jä adö

93 4430.indd 93

6/2/06 6:49:23 PM

Jä adö si juô jñà si mai pei.

Atÿž si juô jñà ô adö.

Adöm tà atà si e’i jä apeim.

94 4430.indd 94

6/2/06 6:49:24 PM

Adö m kúo liö wa eitsei i kö là jäž si maì m kiä jau.

Adö m atäž eì, si e’i jä apeim.

Là jäž sitá tiöi kö waeitsei jñai a dö.

95 4430.indd 95

6/2/06 6:49:25 PM

Aï lia ngäž jau i kö adö Aï lia säi nei, apè pà säi jnia.

Aï jà ñi eπ, tolokia ni tsei kie ñí.

Aï grado à ÿù jau tÿž, köra lie ñi pà aÿu jau j™ pa ’le, jau jm kie jé jeu jeï pà ’lµnia.

Aï lia’ saï jeu kò, jé jeu jëi pà saï.

Aï mà jà ñí à nie jé jeu ukò, teü.

Ni lò nì tsei kie kia teü ñí.

Aï jä chie ñëi akuà jé jeu, jña chie pà ñëi a’kuà.

Aï jä chie ajuö jé jeu làŽ, ña chie pà ajüo.

Aï jä nei Iäž tiö là tielà, kie maì pà jnie lež. Ò mà alaž jé jeu kò là majö, jë’ ma laž pà kà aleu.

96 4430.indd 96

6/2/06 6:49:26 PM

Ngäž chie aï lià siä

97 4430.indd 97

6/2/06 6:49:26 PM

98 4430.indd 98

6/2/06 6:49:28 PM

Saž i là, lajež jaù i a’lµ jñà adö

99 4430.indd 99

6/2/06 6:49:28 PM

ilà

inè

ijnò

100 4430.indd 100

6/2/06 6:49:30 PM

Saž nei raya là jež jau imà aje’

101 4430.indd 101

6/2/06 6:49:30 PM

Liö maì keï jau jm

102 4430.indd 102

6/2/06 6:49:32 PM

Kà chiö chie a’siä jé jeù, là maraliè liö makeï tiöi, saž kò tei i ngäž

103 4430.indd 103

6/2/06 6:49:32 PM

jm yà

mà lòo

kobm u’kua

msaŽ

j™’ jèi u’to

ma’rè

là mà seü

neï ma’ jm kuàsaž

ma’re’

u’ta tà jeù m’keì

mào’ò

ma tò sià

u’kò

je’ jeù jëi

k莒ñëi

kaü tiè kèŽ ’ò wajeù

ukaü

maja’

o’jm’

ma mñï

104 4430.indd 104

6/2/06 6:49:32 PM

Kö i teì jé jeu, liö mà keï jau jm ’lei

Adö m siä jé jeù jëi

Adö m siä jm yà

Adö m siä msà’ž

Adö m siä ko bm

Liö mai keï jau ’lei kò kö jeu, iteì jé jeu, itei jmya’, itei kobm, itei msaŽ, itei watà, liö mai nai jau lei.

Jé jeu, kö nai pà jau jm ’lei jñà asiä utò, tàjeù m’kei, asiä než ma’, là jäž asiä tà uliè tiö, kò itei tà yei lei jau sÿi, jau a’kÿž, jau asiä majö, jau asiä watà.

105 4430.indd 105

6/2/06 6:49:33 PM

Saž ilà là jež jau jm iñŸ

106 4430.indd 106

6/2/06 6:49:34 PM

Kö kuento

Jä adö pà, là jež itÿž jm, watež sà tëi, mà si saï pì, kö j™ akuai nëi amesà i jö a’keù a’ei jñai chie là jäž mati tsei neπ a mesà, jö a’ngäž mmà, a’nie mà, jö raliè a’keui, là mà jö chia mmà kii adö pà aï, jö a’m i sÿž, kô lia achia m’ma kie lia, jö a’m i sµŽ, näž nie atèŽ anie kii, kö là là anòi, kö mà anòi jö kö a là a’ñï.

107 4430.indd 107

6/2/06 6:49:35 PM

Kö kuento

Kö jm jä a’pei, ei liö mai oi i nii tei u’jè kie sii, jö ajuà sii, pei kiä ® laž ò, mà dö pà nei asiè mà nià tèi, a’pei aπ oi, oi, oi nii teì, kö là lá ajñëi siì mjyita’ u’jè kie, jö ajua sii nia kau, kö mà aje’ a’pei ujè kie, liö maï lià jnià, kô juà ajei jö, jö atei ujè kiè, a’siè mà a’äž ujè kiè.

108 4430.indd 108

6/2/06 6:49:36 PM

Saž aï lià rajua jau kie kuento aï ò ® laž oi ® là’ž sii ajñëi u’jè mjyita’ ®’ ajuö siì ujè kie ®’ ajñëi

109 4430.indd 109

6/2/06 6:49:37 PM

Saž là jež ira™ ò ’lÿ jau jm ò ’lÿ nai sié jau jm aï jà jau jm yeè neï aï ’lÿ jau jm isÿž lià saž aπ jau jm kie ñí

110 4430.indd 110

6/2/06 6:49:37 PM

111 4430.indd 111

6/2/06 6:49:39 PM

Akí’ jñiä a’kua jeù Jä chie màsaï jã a’kua jeù kiä i a’kua jeù aï mà’siñii nai a’mà, jé a’mà jö makeui Iàjež jm unaü.

I jé a’mà jö matiö jeü aki’, a’ngäž jò u’jm tiè u’lei, tì pò a’mà jö.

Kö mà wa jeü a’kí tà neï a’kuà aï, jö masiä a’kuà aï.

112 4430.indd 112

6/2/06 6:49:40 PM

Nei kiè akí’ aï, jö a’kᎠa’naì mà sijñï jà kiäì.

I jö a’juã a’kua jeù aï, là tä jé a’jeüi, ñä liö maì tsei kùlià, kö là lawaläž akí’ aï, akuai màlaù a’kua jeù aï, ijö a’masiä a’kua, akaž a’naì mà sì ñπ, jö göï jé lià i sè’ž.

A’kua jeù aï göï jé lia i sež, a’jeü làjež i masià, a’kua jeù liö mai pài, kô pàchie kìì, kì tàla u’köi.

113 4430.indd 113

6/2/06 6:49:41 PM

I jö a’juà akí’ aï lià, nè tà jö a’juaì, wanè aï kaž j™.

Akí’ aï, toì màneï a’kua jeu, sì Iäž akí’ aï tà ajò, liö maï sì kiä tsei a’kua jeu aï, kö i’kiì mà tyí.

Kö juà sì Iäž akí’, kö là là’ a’eì a’kí’, tò yei a’kua jeu aï, kö là là masiã a’kua jeu, kö là la a’jai tià jeu tò yei tež tà jnò akiö akí’ aï.

114 4430.indd 114

6/2/06 6:49:42 PM

Saž aï lia ra ’lÿ kuento

115 4430.indd 115

6/2/06 6:49:43 PM

Seü Mà a ÿ’u Mà kùo pà tà ajö nai là màseü nè wà jië pà ni jniã ijnò nè ni ngäž pà jnia a’jm rö jö iaù neï nè lì teü pà tïe jö tià chiè koseì kö sei liè nei teü a’ei nò i’nai pà jnia kië jña nei nè wà jië pà nei jnia ijnò nè kò sei ÿ’u jeu kò sei mà niö pà nei kiä kò sei nè nè pi mã kiä a’ei kiä ilà nè sañã jnià ®’ lei tiè là nè kie mà niò pà nei kiã kò seì nè mà kuö pà tà ajö nai là mà seü nè wà jië pà nëi jnià ijnò nè ni ngäž pà jnia a’jm rö jö i aù nei nè.

116 4430.indd 116

6/2/06 6:49:43 PM

No nai Mai inai pà jnia kië jeu nei kuo nei kiä jua tiã mai inai pà jnia kië jeu nei kùò nei kiä juà tiã se’i e’ù jeu ko sei ajuà ikùo pà nei kòle’ mai inai pà jnia kië jeu nei kùò nei kiä juà tiã mai inai pà jnia kie jeu nei kùò nei kiä jeù tsie mai inai pà jnia kië jeu nei kuò nei kiä juà tiã ikùò pà nei jeu tsie ajuà ikuo pà nei kolè mai inai pà jnia kië jñä nëi sà kù pà nei jö lÿ’ž mai inai pà jnia kië jñä nei sà kù pà nei jö Iÿ’ž i kùò nei kiä jua tia ajuà ikuo pà nei kole mai inai pà jnia ki∑ jñä nei se’i e’u jeu jnei tià mai inai pà jnia ki∑ jñä nei se’i e’u jeu nei tià.

117 4430.indd 117

6/2/06 6:49:43 PM

Tÿ’ž j™ Kò rè nià juò neï j™ ijñŸ nei u’jm mà jeù i kù’o pà nei jeu u’tsiè kie tyei pà jniä meì lÿ’ž mã u’ä pà sì maì lià mà’rè kùò chie u’tyì i kuò pà chie eì kö sei ÿ’u jeu nei tià lià ma’rè tÿ’ž jm i jnò juà jnià lià ma tsei tÿ’ž jm i jnò jua jnià mà i naì pà jnià kië jeu neï lià mà sakùò neï jua jnia lià mà sakù neï jua jniä mà i nai pà jniä kië jeu nei tià.

118 4430.indd 118

6/2/06 6:49:43 PM

Lià mà reläž kiä jua jnia Lià mà tsei läž kiä jua jnia ajuà i ñä pà jniä jaï a’nia nei lià mà re nguëëž kiä jua jnia lià mà tsei ngëž kiä jua jnia ajuà i kÿu pà neï niä kö eì mà u’ä pà sì mai lià ma’rè kùò chie u’tyì i kùò pà chie eì kö sei ÿ’u jeu nei tià kò rè nia jüò nei jm i jñï nei u’jm mà jeu i ku’ò pà nei jeu tsiè kie tyei pà jniä meì lÿ’ž

119 4430.indd 119

6/2/06 6:49:43 PM

120 4430.indd 120

6/2/06 6:49:46 PM

121 4430.indd 121

6/2/06 6:49:47 PM

Seü a’ma ie’ jnià Ajuà i là i jnò a’juà nè jö i tsie e’ù ie’nei jnia a juà nei tö jau laž’ i lež neì kië jnia a’sì ÿ’ jnia tö tì yeï nei kie ñajö juà jniä jä là neï le’ž e’ù ie’nei jniä akùò jniä chie i näi a’juà nè jö i tsie e’u iè’nei jnia akò nèï tö itie i lež jö iu’ò a’sì ÿ jnia tö ti yeï nei kie ñajö jua jniä kö là jeu lÿž i jñiä nei lià.

122 4430.indd 122

6/2/06 6:49:48 PM

I alöo asiä gòj™ kiä kià jñeï sÿ’ž septiembre de 1810 Ma jö nè jò kò gòj™ kiä, mà juö e’i là jäž a’jnaü tiö kuà göô.

Adö M’guie’ Hidalgo kà chiö chie lià jm’ jö jmä m i Iöchie, jé nai kiä kià jñeï sÿž septiembre, adô M’guie’ Hidalgo a’tyiai kô laž là jäž a’jeù tiô, a’ä a’siã jé jeù dóliò, a’teì jö ichii taneï naì là nè pà ra’liè naì i alöi tiöi irasià ilöi.

123 4430.indd 123

6/2/06 6:49:48 PM

raliè naï jò gòj™ kiä kiè sÿ’ž noviembre de 1910 Jò gò j™ a’kua jä m’daï asáï A’feì Díaz a’ratyeï lež kiè kiä ñí.

Jeü asiä gòj™ ajüo wa’eìtsei, asiã Iì jüòi e’ì liö mai ñí.

Akí Madero, kö juà i mà oì ta là maì asiä gò j™, iraliè kö naπ iatyeï’ Afeì Díaz, asiè mà juöi tá iwa až jò gò j™.

124 4430.indd 124

6/2/06 6:49:49 PM

Jm irasiä adö Bineï Juà kiä kiekö sÿ’ž marzo de 1806 Kiä kiekô sÿ’ž marzo ijüoi jm ïrasiä jä mdaï akiä gò j™ asaï adö Bineï Juà.

Adö Bineï Juà asäì tià i’mà koï là jäž chie a’siä kò kö jeu.

125 4430.indd 125

6/2/06 6:49:50 PM

Naπ ra’sià jò màjm’ kiä ñä s®’ž mayo de 1862 Mà kö maì ñí nì tsei jña niè lò ratsei tòlokià ratsei kià teü, aliè kiä jò gô a’eì jò gò j™ aliè kiä jò gô a’jaï jm’ tiöi là jäž làjö iakaž jm ikö anaü akiä jò gô, i’alÿž màjm’.

126 4430.indd 126

6/2/06 6:49:52 PM

A’niè kö jeu isaï Tenochtitlán A’mm ra’tö bandera kiä ityiô tsei jniä ia’nie jeu isaï Tenochtitlán, kuà u’oò kiè gò j™.

Ra’juà jau kie adö, là jäž mà siä jò nè a’saï’ aztecas mä ngëi i’noi kö eì ikuò jödai kiäi a’saï Huitzilopochtli, a aï a ma ® i’mà jüoi kuà kii jñià jau ikuaì.

A’tyii inie jm kie sÿž, jô ajei kö u’oò sàsiä chie jö ajeï jä a’mm akuà nei u’lòò mà seì u’oò jö, wà kaü jä a’m™.

I’jö rañí azteca ijô pà eì i’kùò kii, ijö a’lež sì ñoi, ijö ajiäi tiöi, a’mà liì a’jüoï je’ jeu kii tïoi u’oò jö.

127 4430.indd 127

6/2/06 6:49:52 PM

U’nio i’kiä Go j™ u’nio kie a’siä là tä kò ïtei kuà u’oò a’m™, bandera niä seü kie kö itei go j™ u’nio kiä ñiã là jaž.

Inia là jÿž i’niè jnià.

Kiè u’oò kiã jnià i’kie isiä jnia lià kô ko jm’.

128 4430.indd 128

6/2/06 6:49:54 PM

Seü i kié gò j™ Naì Gò j™ là jö a rà až naì.

Añí wà pà a mà oò kié chie là tiö jö i ichieè.

Iniì là pà alež Jé Jeù Gò J™ la jö ichieè ñoò Iniì äi pà lia usié ñì la ijö A’uoò Mtéì Iniì ’la pà alež néi kua’ Uóo làjö ichieè Iniì äi pà lià Usié ñí là ijö A’uoò mteì.

Kuo rè nò neï Gò J™ lià i’läŽ jä Añíí akiä neï naì Ino’neï ichieè lià iläŽ Atsëì akiä tié là lià Ñijeù là kö ku’oo lež nè lià Kié kö juà jeù siku’oò pà jödaì jö asažì IkeŽ pà Jm ikô chie A’íé lià Ikié akiè laì lajež ijnià U’oò kié tiè là lià Juö neï ichieè lià Gò J™ lià ñíjeù là lià Jä là pà A’liè akuö chie tiö Jä là pà A’liè akuö chie tiö.

Gò J™, Gò j™ jö seŽ pà neï tié ’le tiè là Iré nó neï jö ichieè ija’i neï jm kié tié là lià Kô juà Alàu la jö A’äi nè lià Kié tì tiè pà jnia jö ija’i jnià jm jö ichieè Ikö’ neï là a’ñiã kö itseì lià Kié kô juà isiñô chie jö akaži jm tiè là lià Kö juà ikäž jnià jm itäŽ jnià yeì Kö tò U’oò jö ichieè jnià lià Kö tò U’oò jô ichieè jnià lià.

129 4430.indd 129

6/2/06 6:49:54 PM

Jm kie bandera kiä kiekï sÿ’ž febrero Bandera i’ rajniä jò gò j™ i’rajniä i’kö là jäž chie, i’rajniä là jÿž u’oò, là jÿž jm, ñà i’jnié jm lià, neï nè pà’le jniä u’jniö kiè jò gò j™.

Jm’ kiä kiekï sÿ’ž febrero là jäž a’siä jò gò j™ jüoi jm’ kie bandera.

130 4430.indd 130

6/2/06 6:49:56 PM

Itsei kie ma jönè 1917 kiä ñã sÿ’ž febrero de 1917 I’tsei kie mà kö maì ñi nì tsei ñï nie lò ra’tsei kià kié, i’rasaž itsei ajuö là jäž asiä go j™. ˜ la jÿž i’nià lià, itsei irajuà ajüoi, Nã iajuö là jäž simai ñíi pei jñã là jäž si’mai m a’siä jò go j™ i’nià isiei jau tÿž.

131 4430.indd 131

6/2/06 6:49:57 PM

Si maì pei akaŽ j™ kiä kià nëž septiembre de 1847 Mà jö nè, a’liè kiä a’naü wà jüoi näi jò go jm.

Tà la a’kuai tiöi, si maì pei mã mà täž liè jö a’jaiì j™ tïoi i’jö a’chiäi tiöi là jäž, castillo kiè Chapultepec, gò j™ kiä kià nëž septiembre, mà kö maì ñi nì tsei jñà nì lò ra’tsei tò lo kï ni tsei kie.

132 4430.indd 132

6/2/06 6:49:58 PM

Jm iatàì u’jmkò kiä kià jñià sÿ’ž marzo de 1938 Kiä kià jñià sÿ’ž marzo jüoi jm’ kiè m’daï a’saï Alà Cárdenas, ijö a’mà ò là jäž a’siä gò j™, ijö iakž jm iataž u’jmkò jò gò j™ i tsei kiè là jäž asiä gò j™.

133 4430.indd 133

6/2/06 6:49:59 PM

Jm’ kiè tá kiä kö s®’ž mayo Là jäž chie a’juö tá sià kö i’tsei kii.

Laì ra’juà i’juö chie tá jñiã hora, sià köjm’ inia’ jñaii jé siè semà.

Kiä kö sÿ’ž mayo tÿ’ž jm’ kiè là jäž chie a’juö tá neï mkú là.

134 4430.indd 134

6/2/06 6:50:00 PM

Lengua chinanteca de Usila, Oaxaca Segundo grado Se imprimi贸 por encargo de la Comisi贸n Nacional de Libros de Texto Gratuitos, en los talleres de con domicilio en, el mes de de 200.

El tiraje fue de ejemplares m谩s sobrantes para reposici贸n.

4430.indd 135

6/2/06 6:50:00 PM

4430.indd 136

6/2/06 6:50:01 PM

NOMBRE DEL ALUMNO (A) ESCUELA

GRUPO

POBLACIÓN ENTIDAD FEDERATIVA

Este libro de texto ha sido elaborado por el Gobierno de la República y se entrega en forma gratuita a los niños de las escuelas primarias del país.

Los juicios y opiniones de los maestros, de los padres y de los alumnos son muy importantes para mejorar la calidad de este libro. Sus comentarios pueden ser enviados a la siguiente dirección:

COMISIÓN NACIONAL DE LIBROS DE TEXTOS GRATUITOS Rafael Checa núm. 2 col. Huerta del Carmen C.P. 01000, México, D.F.

Las obras de arte que ilustran las cubiertas de los libros de texto gratuitos son representativas de las grandes etapas del arte mexicano. Constituyen un valioso respaldo educativo y son motivo de orgullo nacional.