Lengua Cora, Nayarit. Segundo Grado

portada 4670-08.indd 1

Lengua cora‚ Nayarit

Segundo grado

Nayarit

I 'nayeri nyuka

OLGA COSTA (1913-1993) Obra: Vendedora de frutas, 1951 Ă“leo sobre tela, 195 x 245 cm Museo de Arte Moderno, INBA, CNCA

NOMBRE DEL ALUMNO (A) ESCUELA

GRUPO

POBLACIÓN ENTIDAD FEDERATIVA

Este libro de texto ha sido elaborado por el Gobierno de la República y se entrega en forma gratuita a los niños de las escuelas primarias del país.

Los juicios y opiniones de los maestros, de los padres y de los alumnos son muy importantes para mejorar la calidad de este libro. Sus comentarios pueden ser enviados a la siguiente dirección:

COMISIÓN NACIONAL DE LIBROS DE TEXTO GRATUITOS Rafael Checa núm. 2 col. Huerta del Carmen C.P. 01000, México, D.F.

Las obras de arte que ilustran las cubiertas de los libros de texto gratuitos son representativas de las grandes etapas del arte mexicano. Constituyen un valioso respaldo educativo y son motivo de orgullo nacional.

Libro de texto en lengua cora, Nayarit.

Elaborado en la Dirección General de Educación Indígena de la Subsecretaría de Educación Básica de la Secretaría de Educación Pública.

Autor Juan Celestino Laureano

Ilustración y Fotografía Archivo Iconográfico de la Di rección General de Educación Indígena, Guadalupe Pacheco, Laura Castillo, Gerardo Cunillé, Felipe Martínez, Efraín Rodríguez, Antonio Aumada, Adrián Rubio, Marco A. García, Érika Magaña, Antonieta Castilla y Alma Pacheco

Diseño de Portada Comisión Nacional de Libros de Texto Gratuitos, con la colaboración de Luis Almeida

Ilustración de Portada “Vendedora de frutas”, Olga Costa (1913-1993) Óleo sobre tela, 1951, 195 x 245 cm Museo de Arte Moderno, INBA, CNCA Reproducción autorizada por el Instituto Nacional de Bellas Artes y Literatura

Fotografía de Portada Javier Hinojosa

D.R. © D.R. ©

Ilustración de Portada: Olga Costa / INBA Secretaría de Educación Pública, 1994 Argentina No. 28 Col. Centro, C.P. 06029 México, D.F.

ISBN ISBN Obra Obra general general parte Parte IlII

968-29-7397-X 978 -968-29-7397-0 968-29-7721-5 978 -968-29-7721-3

Primera reimpresión edición 1994 Primera 1998 Décima cuarta reimpresión Segunda reimpresión 2000 2013 Tercera reimpresión 2001 Cuarta reimpresión 2003 Impresoreimpresión en México2004 Quinta Sexta reimpresión 2005 Séptima reimpresión 2006 Novena reimpresión 2008 Impreso en México

pl 4670-08.indd 4670.indd 2 1

10/30/07 5/28/11 2:00:11 5:52:35 AM PM

Orden 4670.indd 2

7/25/06 12:40:55 PM

I 'nayeri nyuka Lengua cora Nayarit

Segundo grado

Orden 4670.indd 3

7/25/06 12:40:59 PM

PRESENTACIÓN

E

ste libro de texto está dirigido a las niñas y los niños indígenas que cursan la educación primaria, tiene el propósito de favorecer el aprendizaje de la lectura y la escritura de la lengua indígena que se habla en su comunidad.

Se espera que este libro sea utilizado en forma creativa, tanto por el profesorado como por las niñas y los niños, en este ciclo escolar y los subsecuentes, para dar respuesta a los problemas particulares que se presenten en el desarrollo de la expresión escrita y la comprensión lectora.

En el libro se encuentran diferentes textos, algunos hablan del entorno físico de los alumnos, objetos y cosas que hay en la comunidad, y otros se refieren al entorno social y cultural, pues relatan las costumbres, fiestas y leyendas de la región.

Su elaboración estuvo a cargo de profesores indígenas bilingües con experiencia en la enseñanza de su lengua materna, así como con un profundo conocimiento de la cultura de sus comunidades.

Para la redacción, los autores consideraron el enfoque comunicativo propuesto en el Plan y Programas de Estudio para la Educación Primaria 1993.

Este libro de texto podrá ser enriquecido a partir de las observaciones y consideraciones que profesores, padres de familia, comunidades y organizaciones civiles indígenas realicen acerca del lenguaje utilizado, los contenidos, las ilustraciones, el formato y la presentación.

Orden 4670.indd 5

7/25/06 12:40:59 PM

Rataseijrata Ì

yu’xari ta’yu’si’ ì tanyuuka, ayatu raatamua’ majnu’ tya’waujmatye ì tì’ri ì me tyu’jmuatye primaria ma raarì’rein ì ma ra’uyu’xa ì runyuuka majta ra’ujibe’in, aìjna tì kìme’ pityien tyiya’wata’ite i’rìrijiku tya tyu’rìrein eiwa.

Aijna ì yu’xari naayeri mu ratyatawaka’ má rumua’re ì runyuka majta ì ruye’ira. Ayapu tyi’tabijwa tyì ain ì yu’xari etse tìnain apua seijre’ aìjna ì mua’tyejri tì ájna ma’kaìn 1993 etse naijmi’ pú tyijira’yusi’ ayaìntì tyuju’xua tache tìi tyu’rìrein ì pa’rì’ tì tyira’xa aìna etse ì yu’xari tì auchaìn watyatabijwaka’.

Aijna ì yu’xari ayapu tyu’xe’be tyena’u wa’umuatyein ì eijna nyinyeira’ etse, tyajtátu rì’jirurein ì pa’rì eijtìna’ warìnyi tì tsawatyirajtaìn. Ì se tyi’xaata xa’ju’ ì se tyiwa’imuatye, ì sa wa’baujsimua’ naíjmi’ ì pueblo ì me tyityatatyi tìka’mi ì presidente, naijmi’ ì naayeri tyejnaujnaa tyirasei aìna ì yu’xari tì ajkua.

Yatì tyiwa’taujtsi’re ì me tyiwa’muatye, tyajta ì supervisores, tyajta ìme tyiwa’ijtye ì Jefe de Zonas de Supervisión, tajta ì wa’baujsimua’ ì tì’ri majna tyiraasei ì tye tyauchaìn ratyatawaka’ aìjnaì yu’xari, ì tì a’yu’si’ aìjna ì tanyuuka tìpua’ xa’pìn na’rijakai.

Orden 4670.indd 7

7/25/06 12:40:59 PM

OCEANO PACÍFICO

Orden 4670.indd 8

7/25/06 12:41:13 PM

DURANGO

SINALOA

ZACATECAS

Acaponeta Jesús María REGIÓN CORA

El Nayar

Rosamorada

Tepic

NAYARIT

JALISCO

Orden 4670.indd 9

7/25/06 12:41:15 PM

Orden 4670.indd 10

7/25/06 12:41:15 PM

INDICE

1. Ì eskuela majta ì tì’ri

13

2. Ìti tyi’muare' ajta tyi’tua

5

3. Ì tyemetyause

10

4. Mejiku nai apua

151

Orden 4670.indd 11

7/25/06 12:41:15 PM

Orden 4670.indd 12

7/25/06 12:41:15 PM

1 Ì eskuela majta ì tì’ri

13 Orden 4670.indd 13

7/25/06 12:41:16 PM

14 Orden 4670.indd 14

7/25/06 12:41:18 PM

15 Orden 4670.indd 15

7/25/06 12:41:20 PM

Ì nya eskuela Ì tyìri ì me tyu’jmua’tye me tyi’muare’ ì eskuela; maujmua’tye me tyu’wastye’i tyi’tì kumu tumatyi, rabano, repollo, mujme me tyi’tuanyi tìpu’a arita tyu’kìre.

Majta tyujumua’tya ì me tyiwaimuatye ì maestro me tya’uyu’xa majta tya’ujibe’i ì yu’xari etse, ma wawajka, me tyu’tachuika majta tyu’ra’kachein ì eskuela tsajta’ me tyi’xa’puari ayaìn tì tyi’ma’kaìn eskuela.

16 Orden 4670.indd 16

7/25/06 12:41:21 PM

Autyatawa e’ijpa tyi’tì ru’jka ì eskuela

17 Orden 4670.indd 17

7/25/06 12:41:21 PM

Ì tì tyu’muatye

Kutsu ì juan.

lyá’pu’ ajche ì juan.

Ì’wa ì juan seikapu

t juan tyi’kua’.

tyu’tyaujchetyesin tì tyi’ja’usinyi.

1 Orden 4670.indd 18

7/25/06 12:41:22 PM

t juan eskuela pú a’ume.

Ru’itejtye ì juan tì tyu’jmua’tye.

Wapasado ì juan ì pisarun etse.

Ì juan tyu’jmuatye ì rukumpayeru amuaìn.

1

Orden 4670.indd 19

7/25/06 12:41:23 PM

Ì juan wirajra ì

Ì juan ruchepu

eskuela.

tyi’kua’.

Ì juan ratawa ì

Ì juan wajka ì

rutareya.

ru’amiwu amuaìn.

20 Orden 4670.indd 20

7/25/06 12:41:25 PM

Naamua’itì.

Tyi’tanyi ì rukuasi kìme tyi’ kua’ka.

Naimi’ purke kapú saì me’yautyakaìn tyi’kuanyi.

21 Orden 4670.indd 21

7/25/06 12:41:27 PM

Wawawau, pata’ ra’uyu’xa tsikare’

tsipi

tsapua

tsárì

22 Orden 4670.indd 22

7/25/06 12:41:28 PM

auyu’xaì ta’tura

Ajme’ira’ì

Ì eijwa.

.

tyi’muare’

Ì Jusé ra’najtse ì xìtyaraìn etse.

Taka’ ì Merse ityaì’.

ì

.

23 Orden 4670.indd 23

7/25/06 12:41:29 PM

E’inyi tyi’tì tyaru’jka ì eskuela

24 Orden 4670.indd 24

7/25/06 12:41:30 PM

Ì tyaku majta ì yaujmua’amein mataìnxìbi Imanú’ kai biyaka’ mejmi’n amunú e’jtya’ ì bajusi maìjna u’muatsitye tìkìn e’ki tye tyityeyein ì tìkai me iyajmua, mujnú ijmuare autì iyajmua aujnanú utyejmata’, matìjnujmi ì tìtsika’i wataityaka’, tìkìn ì pá u’yeibe pi’ra’rai au ì bitye uja’utajeba tìkìn aúu, unu’ iyaume ujiyara tyirajtyatua’sixì ì puerta etse, ajta ú’rara amu’nú’ bejli’n iya’ba’sa mi raje’ika, matìjnujmi ì muaxa wataityaka’ e’isìyemua ì paju’ye’ibe, ajtanu’ ujuya’ume ajtanu ujiya’ra ajta tyirajtyatua’sixì ì puerta etse. Ajtanú’ ujiya’utatai, amu’nú’ bejli’ ya’uta’saka’ majta iraje’ika.

Matìjta nu’jmi ì tyaku wataje, matì’jnujmi meyaìn tyirataje tìkììn patajpau ì bitye ujautajebein, tì’nu’ji ayaìn tyiwauta’ixa ì tyaku ì baujsi tìkìn kanú waye’ibe kìleinú kuraìkajme, kapuye e’ityi’rìri upa a’umajpua’me, tikììn bueno nyéjnyana’ watyaìmu’atyi meintyinu tyiyaujmua’ aìnxìbika, aìme punu’ji a’ubi’tì ajka’ipunu’ iyauma’ seijapua ì biyetsi aìnanu’ sei a’utara ì ruyaú ra’tyakuna ayaìnu’ tyirata’xatya’ ayeinpejye wajiwa auyee, munu, iya’ume ayapunu’ tyiwá’ijratsa astakainu’ ujara’, raìntyakunanu’ ì puerta etye aìnanú e’irayeijxì tyi’namuajnu ì majnú’ tya’uxa me tya’unye’nu ì laìnsantyi ì malumero i’taji’wanu ì xaayaka, ayapu’nu’ tyejtyatu’asixì ì puerta etse a’tanyiwi tyejtyatua’xa ì puerta etse. Xaatabá yewi miruirakìnu’ naijmi’ antanu’ umì u’jiwaka’ anajtawi ari umì xatabawi mì sata’be’tye’tye astamakainu ya’ubenye ì biitye, ijimejmi bijbi’ye.

25 Orden 4670.indd 25

7/25/06 12:41:30 PM

¿E’nyi me tyi’kupaduka ì aj ì baujsi?

_¿E’nyi mejmi raye’ika ì tìtsika’i majta ì muaxa?

¿E’nyi mejmi rataijtaka’ ì tyaku ì baujsi?

¿E’nyi tyi’tì warú ì tyaku?

26 Orden 4670.indd 26

7/25/06 12:41:31 PM

¿Nyipakai ru’mua’re paìjna ì muarityi’ra’ ì tyaku?

Auyu’xa ayajna.

27 Orden 4670.indd 27

7/25/06 12:41:31 PM

Auyu’xa ì ta’tura.

i a u

u

k a y t

’i

á ar

p a y

t

ye

t tye

ka

tyax

Ì

anxìbikapu wanuá. rachi ì Rosa.

Ì nyitaata Ì Beto

kììn tyi’ka’. raatariri ì tsì’.

2 Orden 4670.indd 28

7/25/06 12:41:32 PM

Watasìmua’ a’utì iyein tì ayaìn antyawa.

tyakuará’i

tyapuai

tyetye

tyaxka

2 Orden 4670.indd 29

7/25/06 12:41:33 PM

Auyu’xa mìpa rasei.

30 Orden 4670.indd 30

7/25/06 12:41:34 PM

Auyu’xa mìtì tasìmuaiwajme etse e’tì tyi’tì rukì.

31 Orden 4670.indd 31

7/25/06 12:41:35 PM

Yatujetse tì pìtyi’rìkì

mu’

nájpuari

kìjpi tabi muajka’ siputsi

xutye ììka tunú

chapuari 32 Orden 4670.indd 32

7/25/06 12:41:35 PM

Tyau wawajkaìn tyarataxaxata’ iya tajetse

Waru’xaìntye mua’mu’.

Ajchui mua’muajka, aìrìta’pá. ra’tamuajka’.

Chi’jta muautata’pa rajtamuajka’.

Tyitsúnai sei kìme’ muaìka.

Antyituta muaìka.

¿E’nyi ma tyi’rìri ajtawa’?

33 Orden 4670.indd 33

7/25/06 12:41:36 PM

Seinú sei ì maìsaìn tìbe’ pa’uxara’ .

Nyajnamua ì xu’xui tìnaa tyu’chika

Ì pìste’ xìká.

Ì meesa apua naapu tya’umesti.

Naapu tyara’i ì xuuxu’.

Aìnkaka ì ka’ru.

34 Orden 4670.indd 34

7/25/06 12:41:36 PM

Ì tanyerime etse

kìpua kuatsi ì’si tsúri

sa’kìri naxai birì

kìjpi

35 Orden 4670.indd 35

7/25/06 12:41:37 PM

Autye’yu’xa, patìjtapi ra’uyu’xa e’tyìye’i ratyawajme.

36 Orden 4670.indd 36

7/25/06 12:41:37 PM

Auyu’xa e’ijtì saì antyawa.

37 Orden 4670.indd 37

7/25/06 12:41:39 PM

Ì me ya’naka majta ìme tyityapìnaka lyakui tache a’utya a’uchatìme ì naayeri, mauche’ seika rayì’tyu me e’wayanamuaìn majta seika tyi’tyapinaka.

Ajmi’n ì tabaujsimua’ tyaaka kamu tyi’muajtyaka ì waatari ì nyapuai tì tyi’tawa, tìpua’ saì tyiji’ku’i aìjmu u’taijtye’sin ì tì ya’naka tì raayanamuaìn, na’ri rapìta ajtarì’ i’rìnyi.

Ayapu tyujxe’be tyajkai ya’uwa’naìn tyaìjna ì tì yá’ naka, kumu saìketu tyirayi’tì ityaìn tye tyu’ye’ira majta ì nyapuai kamu meyaìn, pero tyicha’kai wa’uwa’naìn tyajta ì watari ì mediku tì tyu’watya.

3 Orden 4670.indd 38

7/25/06 12:41:39 PM

Ì kìye tì tyi’watari Yaujka Ì yaujka kutsape’ ajta ì atsa’raìn watari tìpua’ mu’ku’i mua’tsajta’ pá ra’uyatsaìn parantiye’in.

Tsinaaka Ì tsinaaka taka’i watari tìpua’ mua’mú muakui’ pajkìmein wa’runyein, pajta rantyiyein tìpua’ papìsta.

3 Orden 4670.indd 39

7/25/06 12:41:40 PM

Ku’ kun Ì ku’kun watari tìpua’ mu’aku’i paja’chu’ita pa ra’uyatsaì uná amuaìn parantyiyein .

Ka’rú Ì ka’rú xamua’i watari tìpua’ mua’ku’i paja’chuita tì irauyatsaìn irayein.

Ìjkua Ì ìjkua kutsape’ watari tìpua’ pakajstyajwa pá ra’uyatsaìn peya’.

40 Orden 4670.indd 40

7/25/06 12:41:41 PM

Tya’uyu’xa ì kìye ì xamua tìtyi’watari.

41 Orden 4670.indd 41

7/25/06 12:41:41 PM

E’inyi tyejti tyi’kuku’i

Eiwa pu tyu’ku’inyime’ iyakui tache tì i’jxamìn, u’taja’chu’i, tì u’tajaraìn ajta tyanari ajtawa’ seika ì ku’inyira’. ¿E’inyi tyi’ tyi’rì’ri tyajka tyi’kuku’i?

42 Orden 4670.indd 42

7/25/06 12:41:41 PM

Ì watari Aìjna ì chuitsi watari tìpua paja’chu’ita mua’kui, iraxamua’ipe’in tì’kì iru’tyapìtan ira’naja’pe’in tyi’tì etse kìxuri tì ajkua, ajpu’i iraìn tyiye’in.

Ayapu tyijiraye’in ara’pua’ iya’pu’ menti pakaixì tyi’kua’ u’tyapua’ri.

43 Orden 4670.indd 43

7/25/06 12:41:42 PM

¿E’nyi tyejti tyi’kuku’i?

44 Orden 4670.indd 44

7/25/06 12:41:43 PM

Ì

tyajkai tyikuku’inyein, eiwa ruxe’be’ tyejteyaìn warinyi.

1. Ruxe’be’ tya naa tyityawatamuaityein ì tye tyi’kua’nyi.

2. Tyajta ura’taju’sixì’ tìpua’ tyeri tyu’kuaìn ì sepiyu kìme’.

3. Ruxe’be’ tyajna tyityawatamuaijtye tìpua’ tyerita ajauchuitaìn.

4. Ì taka’i ì tye tyi’ kua’ka ruxe’be’ tye tyu’jausin tye tyiu’kuanyi.

45 Orden 4670.indd 45

7/25/06 12:41:44 PM

E’nyi tì’ijkai tyirì’rejbe ì Aurelio.

Aìjna ì Aurelio pu’ri a’tye tì tyu’ujmua’tye, kapu saìjna ari tyiramua’tye ì me tyi’mu’ataka kapuye tyi’rìre.

Kapuye tyi’unamua, tì ra’utawa ì rutareya ì tì tyi’mua’tye tì ra’ijtye’. ¿E’nyi tyi’rì’ri paratì tyu’rìrein?

Auyu’xa ayajna

46 Orden 4670.indd 46

7/25/06 12:41:44 PM

t sikìri etse ì pìrai Ì sikìri etse ì pìrai a’tìtì wataru’xajnaxìsin aìpu bìtsi puenya’ a’me. Ì tì anakai wataru’xajnaxìsin aìpu airame anakai majtawá ajtakai saìnáji watyaturaìn.

47 Orden 4670.indd 47

7/25/06 12:41:46 PM

Me tyi’muare’ ì tì’ri Ì tì’ri me tyi’muare’ ì werta majta’tye ì chue majta seika ratawa ì surku majta tyi’wastya’ tyi’tì mujme, yuuri, rabano, repollo xutsi, tumatyi; majta ì uuka ujeixì ì me tyi’puaìn tìpua’ ari tyi’kìri me tyi’tuanyi e’ikaka majta e’ikaka tyu’ra’ura’sin.

4 Orden 4670.indd 48

7/25/06 12:41:47 PM

¿E’inyi ein a’ eskuela?

¿E’nyi petia’mua’tya?

Na’ranajche inyetsi nyá uja’ume’in ì eskuela e’nyi eiwanu tyi’rì’re.

Na’ranajche nyá waìwa ì atyé, naanumá ein nyajna.

4 Orden 4670.indd 49

7/25/06 12:41:47 PM

Ì Rosa kapuye tyujmuatye e’nyi tyi’ku’i.

Nyejtya’xì ì nyinaana ì nyajkai ra’utawaka’ ì nyatareya.

Tìpua’ iye’nyaná ajchenyi eiwanú tyimìjwaka.

Tìpua’ nyetyi’kua’ka eiwa ì taka’i kanú a’narì tyi’kui’na’me.

50 Orden 4670.indd 50

7/25/06 12:41:48 PM

Ì naayeri seika tu saìke tyu’mua’mua

Wawawau e’nyi majtawa’ seika tyu’mua’mua.

51 Orden 4670.indd 51

7/25/06 12:41:48 PM

Watyatawa ì periudiku mural tyi’tì sajta’waka ì eskuela:

1 . Tyi’tìjtya e’waru ì werta

2. Tyi’ti tya watawaka ì tì tyi’tamua’tye amuaìn.

3. Ì me tyi’yestya ì yakui tache.

4. Ajta ì tyajwa’jkaka.

5. Ajta tyi’tìpa mua autamuareri.

52 Orden 4670.indd 52

7/25/06 12:41:48 PM

Watyatawa ĂŹ periudiku mural.

53 Orden 4670.indd 53

7/25/06 12:41:48 PM

Tyajtatu tyeyaìn tyi’xaxa’ matì ì seika tyu’mua’mua.

Biicha’

Wakìri’

Mì’tsaka

Nyapuijse

We’iwáwawau ìma saìke tyu’mua’mua. biicha’

Wakìri

Mì’tsaka

Nyapuaijse

54 Orden 4670.indd 54

7/25/06 12:41:49 PM

Autyawa ì ta’tura.

ty ny ts ty ny ts

55 Orden 4670.indd 55

7/25/06 12:41:50 PM

Watyatawa ì tì eiwa tye’seijre’.

Tyetyimuare’ ì eskuela

Tyawajka

Tye tyitamua’tye

56 Orden 4670.indd 56

7/25/06 12:41:50 PM

Tyetyi’muare ì werta.

Tye tyu’ratuisin ì xaìri ì eskuela.

57 Orden 4670.indd 57

7/25/06 12:41:50 PM

Watye’iwa’ ì muajta

1. Tyaumua 2. a mua’ra 3. pa’u 4. xu’mua 5. nakámua 5 Orden 4670.indd 58

7/25/06 12:41:52 PM

2 Ìtì tyi’muare’ ajta tyi’tua

5 Orden 4670.indd 59

7/25/06 12:41:52 PM

60 Orden 4670.indd 60

7/25/06 12:41:54 PM

61 Orden 4670.indd 61

7/25/06 12:41:56 PM

Ì me tyi’muare’ Ì mejtyimìwaka iyakui, ì ma rubi’ri muataujebein mú mamuitì tìki saì rubi’rein primeru aìpu waujbi’re’in ajpuita saì rubi’re’in, astamakai naijmi waubira’xìn.

Aìjmu tyikupado ì chuun majta ì kìxa’uri majtsajtaìn rujeire’in, majta tyetye sa’nyi tì antyawa ì me ì chuun etsein tyi’kachein; tìpua’ meri naijmi’ waubi’rein ajmumitami rutairaìn muataujebein majta.

62 Orden 4670.indd 62

7/25/06 12:41:57 PM

Ì úna ajta ì yuuri Ì úna tìkai ma’iya’wa’ka’ ajmi’n ìmì, kamú ramuajtyaka’ ì tyaìtye ì me mejmi’n yawachajka’ majku meyaìn wa’mua’mua tìkìn baujtyaka, kamunya’u i’muajtyaka’ maìjna ì úna majta ì yuuri.

Tìpua’nu’ merita watatajkun, majtanu’ ì tyetye tyitua’stìra’sin tì’nu’ aìjna watua’xaìn pu’ritanuji pìtyu’ka, metyi’kì’majnu’ tyi’tì inye’ chuata’tì tyi’xua majta tì tyi’taaka tì tye’intsijbi, aìjmunu’ tyi’kua’kara’ tì ayeín tyi’eni mira’tyejmiku me meyaìn tyityakì’, matìjtanu, tyu’ra’xìn ì mé tyi’kua’ka majta maja’ye a’urenyejsin na’rinu’ makai ratyaube’in tyi’tì mawakua’nyi, majtanu’ tyujchityesin mujtanu’jmi pìtyikua’.

63 Orden 4670.indd 63

7/25/06 12:41:57 PM

Ayamu’mu tyiramuareri’ tìkìn tsijbi’ pu wame matì’jnu’jmi’ aityaujnajxì ì ta’tyajsta’me etse, muakui seika majta seika ramua’ ì una. ¿E’nyitìi’ ruxe’be ì úna ajta ì yuuri?

Auyu’xa ayajna.

64 Orden 4670.indd 64

7/25/06 12:41:58 PM

Ì tsì’ kari tì wachuisin .

Apunu’ a’wa ì tsì’ iyautain tìwapa’stsa ru’watacha’ ì kari, najnú’ tyuijtyamu’be’ tìnu’ iratyakìsin anu’ aure’nye autì ajmua, ajpunu’ji waujse aìjna ì aj apua.

Ayapu’ rataseijra kumu ajtawa’pu saìn aja’utyejbe ì tsì’ kari tu’watache’ majtanú aìna’ pìji’rìjka’, ayapunu’ tya’utujmua’ tìkìn saìjpu tsìjra’ pìrìkì.

Ajpunu’ji ratakua’imì aìjna ì kari tì’nuji akakuaxatuka’ tìnu’ tyu’tacheimì ya’uxuanu’ ì kari.

65 Orden 4670.indd 65

7/25/06 12:41:58 PM

Auyu’xa sei ì muarityi’ra’ pa ru’mua’re.

66 Orden 4670.indd 66

7/25/06 12:41:58 PM

Tyi’tanyi mamìjwaka a’baujsimua’ majta a’iwamua’.

67 Orden 4670.indd 67

7/25/06 12:41:58 PM

Me tyu’wasti’rein majta tyujtsanyein.

Matìjtami tyu’wastira’xìn rusaxui mujmi seika muxa watajebein; aìjmu wastein ì yuuri, xutsi, pinyi, mujme, beebe majtawa seika tyi’tyi bi’kamu kìme’ tyi’wastya.

Majta rumuairein ayamuche’ta tyityataujebein seika muxa rusaxu’i; majta tyu’jtsanya’xìn rusaxu’i mu’jmi ì yuuri má rutsanye’in maratyaturatye’sin ì ma rakua’nyi, majta wautasin ì tuixu, ì puuru, ì kawayu’ muatsu majta e’ikaka tuanyi.

6 Orden 4670.indd 68

7/25/06 12:41:59 PM

Tya’uyu’xa ì majkìme’in tyi’mìwaka

ì chuún

ì kìxa’uri

ì sa’unyi

ì bi’ka 6

Orden 4670.indd 69

7/25/06 12:41:59 PM

¿E’nyi tyi’bibausi ì yuuri? Ì yuuri ì tyarawastya, primero tú ra’tyawaste’sin, ira’jnyejsin i’baujse’in, ti’ ubausein ajpui’ u’tamuayú ajta u’tasita’sin ajta i’kìrein; ajta u’ra’wasín tyajta tyi’tatsanein tyajta rajtayujsín ì tya u’tyataìnyesin.

70 Orden 4670.indd 70

7/25/06 12:42:00 PM

Auyu’xa ì ta’tura majkì etse.

71 Orden 4670.indd 71

7/25/06 12:42:01 PM

Aìjtu yuurira’ wastya ì tì ta’tyi, tajta ì tì tse’i tyajta ì tì ta’sti, xa’irujka tyajta seika tì tya’unaxka Aìjna ì yuuri tyarawastya eiwapu tabaìre’, aìpu tyi’ta’bí: ì nasimua, kuajtsi, amua’i, pìstye’, muatìsi, tyamua, waaxamua’.

72 Orden 4670.indd 72

7/25/06 12:42:02 PM

Tyi’tajnyi pajba’ìri a’taata tìpua’ tyi’muara.

Auyu’xa tyi’tì pa raba’ìri

73 Orden 4670.indd 73

7/25/06 12:42:02 PM

Me tyujpuata’tyi’.

Ayajna tache eiwa mu ì me tyi’tuatìme seika mu naayeri pìrìkì majta seika nyaapuai ì me tyita’ituira ì tye tyi’kua’ka; majta seika wa’tuiraka ì yuuri na’ri me tyu’puata’ta mana’ tyi’tìjkìme’ ì me tyu’chaì.

Seika mú tyi’ta’waka muku’tsi, sikìri, ka’kai; majta ì uuka tyi’ta’waka ka’nyi, sejbiyee, aìjmumi tyi’tua’raka nari me tyu’puata’ta.

74 Orden 4670.indd 74

7/25/06 12:42:03 PM

Tya’uyuxa tyi’tìpe tyi’nanabe ì tyienta

75 Orden 4670.indd 75

7/25/06 12:42:03 PM

Tunya mu’ta’iyi

Ariku utyaja u’bánana pata’ ta’ukairata

E’nyi tyi’tì naana

Niche’ tya’uyu’xa ì nyejti’nanaìn

Watyatawa ì tì tya’uyu’xata’ ì Tunya.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7. .

76 Orden 4670.indd 76

7/25/06 12:42:04 PM

Ì letra tì bibejme ajta tìkìli’n.

Naijmi’ ì tì tye’yu’si’wajme aìjpukìn a’chenyi ì tìbe’ ì letra.

Aìjtu anakaikaìn autyeyu’xa ì letra tìbe’ tìpua’tyeri puntu autyeyu’xaìn, a’ijma antya’ru ì tyaìtye, na’ri chajta’na.

Tìjka’mi iyakui. Ìyakui a’utya a’uche ì naayeri Tyepi tu tyaja’ranamua. lyakui a’utya a’uche eiwapu seire’jme ì chajta’na kìle’nya; chuisetye, kuaimaruse’, chuixìre’, muaìritye. Ì pejtu chuisetyepu e’che ajta ì Toño kua’maruse’. chi’jtamua auyu’xa sei.

77 Orden 4670.indd 77

7/25/06 12:42:04 PM

Ayatu tyi’tara ì naayeri Ayatu tyi’tara ityaìn naayeri: wa’pua, waika, muakua, aìnxìbi, arajsebi, arawa’ pua, arawaika, aramuakua tamuamuata; tamuamuata’ apuaìn saì, tamuamuata’ apuaìn wa’pua, tamuamuata’ apuaìn waika, tamuamuata’ apuaìn muakua, tamuamuata’ apuaìn aìnxìbi.

Tajta tyeyaìnwa’ ty’tara ì naayeri tìpua’ tyi’tì tyatuaka, aìjtukìn tyi’tara ì litro, tyajta ì medida.

Tyajta ì kuarta tyajta ì muajka tye tyi’tì watye’itein a’chutì watatye ì tyi’tì.

7 Orden 4670.indd 78

7/25/06 12:42:04 PM

saì

aìnxìbí

arawaika

wa’pua

waika

arajsebí

aramuakua

muakua

arawa’pua

tamuamuata’

7 Orden 4670.indd 79

7/25/06 12:42:06 PM

kumuari kanyí

muku’tsi ka’kai mansaìn

túra

xana’

Tyakuara’í

muara

0 Orden 4670.indd 80

7/25/06 12:42:07 PM

Ausakadu ì kuenta

Ì Belisiano wa’puakapu ratatu’tui’ ì mansaìn ì Use, ajta ì Mariya ajta wa’puaka. ¿A’chunyi pua’maka tyichaì ì mansaìn ì Use?

Ì Ilumún aìnxìbikapu tyi’jpicha ajta sei waujtyau. ¿A’chunyi pua’maka tyi’jpicha?

Ì nyinaana aìnxìbika pu tyakuara’i tyiya’mua ajta sei ì nyiti watapuaijbe. ¿A’chunyi majturatye’?

Ì tuixu arawa’puakapu tyiyaujmu’, ajta ì nyitaata wa’puaka watua. ¿A’chunyi majturatye’?

1 Orden 4670.indd 81

7/25/06 12:42:07 PM

Ì tumin

Resibupu ratapi ì Marku ì xììpi pú rananairi’ ì Lurensu.

Watyatawa ì resibu ì Marku tì tyu’najchitaka’, a’chunyi tyu’najchitaka, ajta a’najtìpìtyi’rìjká.

2 Orden 4670.indd 82

7/25/06 12:42:08 PM

Metyi’ta’waka lya tì pìtyirìka tache me tyi’ta’wáka ì uuka ka’nyi, majta tyi’xu’baka tyi’tì sejbiye, majta ì tyetyaka tyi’ta’waka sikìri, ka’kai, muuku’tsi.

Aijna me tyi’tawaka aìpu tyu’jxe’be’ ì xajmua’ri, muxá, ajta áku’, nabí ajta ì takì, seikamú tyi’tuanyi majta seika tyu’tyaura’tyesin.

3 Orden 4670.indd 83

7/25/06 12:42:09 PM

¿ A’najnyi ube’nesi ì Juan ya’kuarara’?

¿ A’najnyi pajnanaìn ì xììpi?

¿ E’nyi aìntyawa ì Pedro utsajra’?

4 Orden 4670.indd 84

7/25/06 12:42:10 PM

¿ E’nyina’ tyi’baìre’ ì Mariya naanajra’?

¿ A’unyi miyein ì kawayu’?

¿ A’unyi peyáuru ì José chuun?

5 Orden 4670.indd 85

7/25/06 12:42:11 PM

Maraákì ì tyaìtye Ajmin tìpìtyi’rìkì tìjkaixì ì uyé i’seijra’ka’ ì tì karru etsein waye’i.

Tìpua’ a’tì u’tyaye’mijta, ayaìn tya ìmì wache.

Aìjmetu ì puuru’, muatsu, kawayu’ tyu’siratye tyajta tyiwaiwaikatyein tyaìme tyiraju’ tye tyitya’tìnyi tyi’tyaìn tyakuara’i, tyajta tyitye’iwatare’sin tyi’ktyaìn kaurasi, kanya’xì, waakasi eiwatú tyijira’tìnyi iyatì tyi’xua tache ìtya ì nyapuijse tyijirutuiraìn aìntya’ìmì tyira’tyere tyu’ju’ a’chu wa’pua xìka na’ri Waika xìka. Te tyujutuaìn tyajta.

Tyuju’nanaìn tyi’tì sapuu, una, manta, seika tyi’tì tì tyita’turatya’ a’me ì biita’ri tsajta. Tyajtaxa mú iya’raju’ tyetyiwaiwaikatyein ì taya’mua ì puuru’ tyajta iru’benyejsin iyakui tache.

6 Orden 4670.indd 86

7/25/06 12:42:11 PM

Autyasìmua’ ì a’tì tì tyu’tìsin ì muatsì apua.

7 Orden 4670.indd 87

7/25/06 12:42:11 PM

Nayarit mú a’ukì’ka ì Mariya ajta ì Rosa.

Ì waabe’ ajta ì ya’uxu mauriwamua’.

Ti’muare ì Juan ajta ì José wajka.

Orden 4670.indd 88

7/25/06 12:42:13 PM

Auyu’xa mì tì tasìmuaiwajme etse.

¿Ì Nayarit nyi tyaxìka Kaìn wase

¿Nyipajkuami ì mansaìin Kaìn ì ka’ru pakuámi?

Orden 4670.indd 89

7/25/06 12:42:14 PM

Watasìmu’a autì e’yu’si’ ayajna tì tye’seijre’.

ku’kuri

a’

sax

si

xut

ya

ku

a

mujme

0 Orden 4670.indd 90

7/25/06 12:42:14 PM

Ì tye tyi’kuaka .

Ayana a’utya a’chatìme ì naayari aìjtu ti’kua’ka ì; mujme, nachueri, xutsi, yakuatye, saxa’, sapua’xa’ nakìtsa’u, tyesuu, tyajtawa’ seika ì tì yetyixua tache, ayapu tyu’jxebe’ tyajkai tyaja’wa’naìn ì tyi’takuara.

1 Orden 4670.indd 91

7/25/06 12:42:16 PM

A’ijtyé ye’i e’nyein tyi’kua’ka.

1. ì sapuaixa’ ì tì yawaxua xamuairaìn pu’ kuari’.

2. ì xutsi tyá rawastya iráuyatsaìn pú ì taka’iraìn irakuanyi.

2 Orden 4670.indd 92

7/25/06 12:42:17 PM

Tyakìli’n Tyá kìli’n tyá kìli’n kanúche’ a’na be’sein nu’ri raxe’be’ nyajbastaìn.

Kanú ramua’tye ì letra nu’ri tyi’yu’xamì’ kanú rayì’tì nye tya’usumadu nyinyá tya’udibididu.

Saìtì, wa’pua, waika nu’ri ube’nye muakua, anxìbi, arjsebi tyamuá’ tyi’muare’ri.

3 Orden 4670.indd 93

7/25/06 12:42:18 PM

Ìxaayaka . Ì xaayaka ajmu tyi’ta’waka tìjta tyi’bejkitaìn ìma ruxu’muari, ì me tyautaxayakajma’ me tyi’yestein.

Aìjna ì xaayaka ayamu tyi’ta’waka aìjmukììn tyi’ta’waka ì papee majta ariiná auyatsaìn aìjmukìn tyi’bijtya, tìpua’ arita tyijira’ najrani majta tyijira’tyawa’xìjsin ajaata’.

4 Orden 4670.indd 94

7/25/06 12:42:19 PM

Tyau’sìmua’ ì xaayaka tì saìke tyi’en.

5 Orden 4670.indd 95

7/25/06 12:42:19 PM

jye ua

ájri

m

é

b kaj

á

k tsij

Auyu’xa ì ta’tura Ì

ruchatsa wapì.

Ì

tyamua’pu tye’intsijbi.

Ì

apu a’ukajrupi chuaatá.

Ì

pu rachi ì Tumua.

6 Orden 4670.indd 96

7/25/06 12:42:20 PM

Auyu’xa majkì etse ì ta’tura. ájri tsijká kajbé muajye

7 Orden 4670.indd 97

7/25/06 12:42:22 PM

ĂŒ tarjeeta.

Orden 4670.indd 98

7/25/06 12:42:23 PM

Autawa eiwa ì tarjeeta Takái

Xuuxu’

pina’se

Kìye

Orden 4670.indd 99

7/25/06 12:42:23 PM

Wataxá tyi’tìtìpìrìkì.

Butun tì pa’uxara’ uká kìyejra’

Tì pa’ubi tì pa’ubi Kìlin tyamua’pu tyiujchatsa.

100 Orden 4670.indd 100

7/25/06 12:42:24 PM

Auyu’xa e’nyi antyawa ì muarityi’ra’.

Tyìnu’ ayaìn ajmi’n tìkai me’ iya’wa’ka’ ì tai, tìka’miste’ munu’ aja’ukaitìma’ mu’aju’ ì baujsi pero mu’rinu’ i’muar’reraka’ autì iye’seijre’ ì tai. Ayamu’nu’maìjna tyu’taityaka’ ì ya’uxu tìkììye aujmua pìwarì auye ì tai uja’ba’ ajtibi ìmì tajapua aìnpu ìmì e’seijre tajapua, ayapunu’ aìjna ì ya’uxu tìpua’ye makai natachautsein pero pajpana’ye watya’muatyi. Bueno unuye a’umajna’me.

Unu’ iya’ume, ujiye’intye anú’ a’yuaìwa bejli’ wa’che tìpuarinú’ wachumuaìn ajiyua’ tyamu’ajnú’ tyi’tyaujbibesin ì tì i’tyaxamì, arinú’abejli’ e’be’me tì a’taa mentyinu’ umejtyi ì ma a’che miujpìste’nu’, che’yewi watyaujpìstein mì tyi’tì xaamìwi unu’ eintyawixì.

101 Orden 4670.indd 101

7/25/06 12:42:25 PM

majta ì baujsi i’ku’tsuka’ ajtanu’ ì ya’uxu naanu’ tyiraìnkura’tuaxì’ ì rukuasi ì kìye etse ta’ta ya’ujanara, muajuxìkanu’ pu’riyewi ì tyi’tì ì taí tanawairi’, maratabeinu’ pero tìpuarinu’ aye’ikarai ì tai ijityanujtyi i’na’ka.

102 Orden 4670.indd 102

7/25/06 12:42:26 PM

¿E’nyi me tyirata’ixa ì baujsi ì ya’uxu?

¿E’nyi tyi’tì warú ì ya’uxu?

¿E’nyi tyi’tì raarú ì ya’uxu?

Autyeyu’xa ì ya’uxu

103 Orden 4670.indd 103

7/25/06 12:42:26 PM

Wautaixa tye a’baujsimua’ miche’ tyimuamuarityi’ tyi’tì kuentu pata’ ra’uyu’xa.

104 Orden 4670.indd 104

7/25/06 12:42:26 PM

105 Orden 4670.indd 105

7/25/06 12:42:27 PM

Ì atya’na ajta ì Eskalera .

Tyá wawajka ruxe’be’ tyá ra’uyuxa ì pape etse ì nuumero 1 asta 6, ajtutyi ì arru tsajta’ ru’tyara’tsa. Ì tya wajkaìn ruxe’be’ tyá rawaún ì tyi’tì kumu tyetye, na’ri atsi. Ì tyawajkaìn ru’jtìsin ì pape ì nuumero ta’yu’si’ tì’ iraseiraìn tyi’tìtì nuumerurá pìrìkì, a’tìtì anakai uja’raixa autì atya’na a’tanyana, ware’me asta a’utì paatu a’utaka.

A’tìtì anakai aja’urenyejsin a’utì eskalera a’utyejbe mupu’ iya’uma’ja’me, ajta e’yaìn ì saì; aìpu tyi’mua’itìn a’ tìtì anakai uja’raixa ì yaujke’.

106 Orden 4670.indd 106

7/25/06 12:42:29 PM

107 Orden 4670.indd 107

7/25/06 12:42:31 PM

Ì xuxu’ Xuxu’ tì kìlein ta’tabejme tì rutsajta’ nyeri’ tìpua abeji’ nya’tamein muapepi natajebe mì pejtyara’i kìme’ ì pe tyixuta’.

Xuxu’ tì kìlein ta’tabejme tì rutsajta’ nyeri’ kapa abata, kapa abata mì tsajta’ tìnaa seijre’.

10 Orden 4670.indd 108

7/25/06 12:42:32 PM

3 ĂŒ tyemetyause

10 Orden 4670.indd 109

7/25/06 12:42:33 PM

110 Orden 4670.indd 110

7/25/06 12:42:35 PM

111 Orden 4670.indd 111

7/25/06 12:42:37 PM

Ì ku’ku’ A’napunú’ ayaìn ì pa’rì’ tyu’rú tyikujnú ajauwi’xì ì naranka etye, ajpunu’ji ì ku’ku’ abejli emiin a’ure’nye tyamua’nu’ tyi’nyukamì’ tìpuarinú’ rache’imì’ tì’nú’ì naranka saì antabá ra’ratua’ aìjna ì pa’rì’ ì tsu’ra’raìn etse.

Ajpunu’ji wajì ì pa’rì’ ajpunu’ji rasé aìjna ì ku’ku’ tì’nu’ji tyetyé tyitì aìjna ì pa’rì, ajpunu’ji wataurú ì ku’ku’ tyu’tatsìn a’utaichajra tìjna’jka.

Ayapunu’ tyu’taxajtaka’ tìpua’wikai antabe tyijche ì tì mankabe’ nyi’ kujnúwi na’meinche’.

112 Orden 4670.indd 112

7/25/06 12:42:38 PM

¿E’iki puarìnyi tìpua’ ku’ku’ ma’ pa’usei?

Auyu’xa.

Autyasìmua’ ì ku’ku’.

113 Orden 4670.indd 113

7/25/06 12:42:38 PM

Ì biitye.

Ayamumaì tyira’sin ì me tyityatatyi tìpua’ makai i’biiya, mawi’watajebemu ì baujsi matì’mi wa’iwata’ixatye’sin me meyaìn matìjmau tyira’sima’ ì baujsi tyaaka.

Muataujrebein mú ì tì chajta’me, na’ri a’uma tye e’nyeitaka amu e’tya’mauritsibein majwaunyi para má watyebiiye, tìwabaujse’in ì yuuri tya rawastya.

Naijmi’ ì me tyityatatyi amú e’seira muajú, tìpua’ tyi’tì wataujxe’be’in, ayamumi i’rìnyi astamakai rantyikì’tyi a’chuma puaìnxìka rataxajta.

114 Orden 4670.indd 114

7/25/06 12:42:39 PM

Kìme’in tu ruuri ì mejbijbi’ye. ¿E’nyi tyi’tìwarìnyi tìpua’ makai biiya?

Nyi baujsein ì yuuri.

Nyiki tyimuamuanyi.

Tyi’taki e’i wa’rurein ì ya’muatye

E’nyi tyi’tì tyarurein ityejmi

115 Orden 4670.indd 115

7/25/06 12:42:39 PM

Ì tatsu’ ajta ì xìka .

A’na tìnú’ ayaìn tyu’rì, tìnu’kai me iya’waka’ ì xìka tìka’miste munu’ a’je’tyi ì baujsi majta ì tyaìtye me tyu’ muatsitye’ aìjmunu u’rixatye’ tìkìn yee e’ikì tyityaanene’ri ta’jún ì tyajkai maunyejnye.

116 Orden 4670.indd 116

7/25/06 12:42:40 PM

Pu’nu’ i’tapuári mu’rinujmi maìjna u’riwau maìjna ì baujsi, tìkììn einyi aìntyawa áme ì tìwi uje’inejsin iji, pu katuwiyee tyajmu’re, mi’tauriwauranú maìjna ì bausi tìkììn tìpìjchira’, seika munu’ meyaìn tìkììn tìtyaumuara’.

Ayapunu’ aìn atyejecha ì tatsu’ anu’ a’utyechaxì ayaìnu tyirataxajtaka’ tìkììn ijijtìye uye’inyesin ayapuye antyawa a’me tìkììn xìka; majmìnú tyamua’nú me tyityajtsunaxì’ naijmi’ maratyabatìra ajmunu’jmi ra’ìnkabe ì tsu’raraìn etse ì tìnu’ji aìnkabeichi’ ì tatsu’ ì rutsu’ etse ayapu’ tyeintyipua’raka’.

117 Orden 4670.indd 117

7/25/06 12:42:40 PM

Tya’uyu’xa ì tì tyasìmuaiwajme etse.

¿Auyu’ xa e’nyi tyu’seijre ì xìka?

¿Tyi’tani e’i raaru ì tatsu’?

11 Orden 4670.indd 118

7/25/06 12:42:40 PM

Maxkìra’i ajta ì xìka Ajmi’n ìmì ayamu tyi’xa tìkìn mauriwamua’ka’ì xìka amuaìn ajta ì maxtkìra’i, naijmi’munu’ tyi’muara’ka’ a’na tìna’ seijtsajta’ mu’nú’ chajka’ ì chi’; seijmunu’jmi e’i tyitya’utaujmuajtyaka’, kamuche’ rujebaka’.

Aìpunujkìn ì maxkìra’i tìka’ ma pìtyi’tanyinyi, a’najta ajta e’ita watyaxìsin tì nu’ma i’kua’chira’ amìjna ì maxkìra’i ajta ì xìka u’jka’nye.

11 Orden 4670.indd 119

7/25/06 12:42:41 PM

Muetsi pu a’ ì maxkìra’i Kasi’ ì maxkìra’i. Mì maxkìra’i muestsi pu a’ kapú a’tì muari’ra.

Papuri mua ramua’tì muamuajka kime’ ajta pajna tya’muatye ì emin pajta muaxaijnu’kakìme’ naapukui’ seijre ì tìkìmein wanyeri tìjta ì tìka’ majta ì xu’ra’be ma aityakaitìme mawaritaìn.

Napa ku’i tyi’na’na apu ìmì a’tanyinyi ì pa kìme’in tatatsabi’tye’.

Pa’sa’upi ì xamua etse, pajta me chuata’, ì axu’ etse tì kuaina pajta mì kìyejtsajta’ naa tyi’rarutyi. Maxkìra’i ì pa nai apua tyi’tatsabi’tye’ naijmi’ tìjna’ pua’ma yein tyi’seijre, naapa me tyi’be’nye paná’na, namuatapuaijbesin ì naxaijnyu’ka nyajta ì nyaxìka, nyamuatapuijbe’sin pata’ ma a’yee yaurainyi.

120 Orden 4670.indd 120

7/25/06 12:42:42 PM

¿Tìpua’ muestsi a’taìn ì maxkìra’i a’tajnyi puatapuaijbein?

Autyeyu’xa sei ì chuikari ì maxkìra’i tì etse ma’ kaìn.

121 Orden 4670.indd 121

7/25/06 12:42:42 PM

Ì ya’uxu ajta waabe’

122 Orden 4670.indd 122

7/25/06 12:42:44 PM

123 Orden 4670.indd 123

7/25/06 12:42:45 PM

Autyajkìtsi ì kuentu.

124 Orden 4670.indd 124

7/25/06 12:42:47 PM

Auyu’xa ì Kuentu ì waabe’ ajta ì ya’uxu

125 Orden 4670.indd 125

7/25/06 12:42:47 PM

Ì tì tyaxìka a’yei ajta wasee Ayajna tache waseebi’pu a’ye’i eiwa pua’make tìjta a’na tamuamuata’ apuaìn wa’pua maxkìra’i etse ajta seimaxkìra’i etse tya’naraìn ì nyinyeira; waujtawa ye’ika pu a’yei aìjna ì seeri ì tajtìtì’jme apua, ajta xaanyau pua’make kai.

Ajta tyaxìka a’yei eiwa, ajpu a’chenyi aìnxì maxkìra’i etse ajta watyapua’ri aramuakua maxkìra’i etse, ruxe’be tyanú wauxapua ì tì’ri majkìkin tìjta ayein tyu’sebi’ porque tyiwa’kuimyityenú aìjna ì seeri, ajta ì xìka kapurì’ e’tyu’ruure aìjna.

mebiiye

wá’ka

126 Orden 4670.indd 126

7/25/06 12:42:48 PM

metyamaxkabara

tyeetye

wakĂŹmuajra

wawachi 127

Orden 4670.indd 127

7/25/06 12:42:50 PM

A’inyi tyi’rì’ri tìkai tyi’tì a’itaruura tìpua’ meyaìn tyityebiya nusu tyeetye mabatsì.

Autyeyu’xa e’itìye’i tyi’rì’ri.

12 Orden 4670.indd 128

7/25/06 12:42:50 PM

Ì tyi’tyaìn me tyi’ta’ixa’tya .

1. Tìpua’ kua’chira’ ì maxkìra’i, nusunu’ tsare kajka’tyi eske muatyebiiyi eiwa.

2. Tìpua’ tyajxìka eiwa ì tujka majta abe’ba’, eske muatyebiiyi eiwa.

3. Tipua’ ì tyakuara’i wajijwa, ta’ixatye tìkììn pu’ri tapua’ri.

12 Orden 4670.indd 129

7/25/06 12:42:51 PM

4. Makì’xú mu mua’ye’i ì tyakujse tìpua’ eiwa mebiiya.

5. Ì tukuru kìxìka’ tìpua’ a’tì wapì’ tyi’kui’.

6. Tìpua’ ì wabixka’i eiwa mara’ra’ mata’ixatyenu tìkììn muatyebiiyi makìle’nya: 130 Orden 4670.indd 130

7/25/06 12:42:52 PM

Ì maxkìra’i.

131 Orden 4670.indd 131

7/25/06 12:42:53 PM

ĂŒ biitye.

132 Orden 4670.indd 132

7/25/06 12:42:55 PM

A’tye ì waabe’ tìkai ratyaube ì ya’uxu.

Eiwapu tyi’muatse ì ya’uxu tì ratyaunyi ì waabe’.

Ì waabe’ kapú ya’uwa’xìjmì ì ya’uxu.

A’chuki a’tyeere ì waabe’ tì raatapua’jta ì ya’uxu.

133 Orden 4670.indd 133

7/25/06 12:42:56 PM

Ì aaka .

Aìjna ì aaka aìmunu’ ranyejtye’ má ayaìn antya’ru tìkìn uutatabi’ tìpua’nu merita tyujtyamua’bein majtanu’ ajantyawixì’ majta tyu’tajì’tsesin, naapunú wa’seijratye tìjta tyi’ra’ra’ ì xaìri namunú tyu’jtyamua’be’. Ì tìnu’ji wáaka a’ye’i eitse tìpua’nu’ mebiyá aìmunya’unú’ rutyamua’ba’ka pityuáka a’me, ayamú tyiru’mua’reraka’ ì baujsi tyaaka.

134 Orden 4670.indd 134

7/25/06 12:42:57 PM

Ì peperi ra’ujibe, auyu’xa sei ì kuentu.

135 Orden 4670.indd 135

7/25/06 12:42:57 PM

Che’re tyau tyu’kuaìn naijmi’ iji

ajmi’

nanu tyi’kua’

nanu tyu’kua

muapa tyi’kua’

muapa tyu’kua

aìpu tyi’kua’

aìpu tyu’kua

tyaìntu tyi’kua

tyaìntu tyu’kua

aìmu tyi’kua

aìmu tyu’ kua

Wájìmì nanu tyi’ Kua’nyi muapa tyi’ Kua’nyi aìpu tyi’ Kua’nyi tyaìntu tyi’ Kua’nyi aìmu tyi’ Kua’nyi 136 Orden 4670.indd 136

7/25/06 12:42:58 PM

Ì Peiru tyi’muare ì yuuri’tsajta. Ì Peiru tajkaipu tyu’muare ì yuuri tsajta. Ì Peiru tyi’muarein ruijmua’ì yuuri tsajta.

Ì Mariya yuuripu naná ì merkado. Ì Mariya yuripu wananai ì tajkai. Ì Mariya yuuripu nanaìn ruijmua’.

137 Orden 4670.indd 137

7/25/06 12:42:59 PM

Autyeyu’xa eijtì tyi’tì ruurein ì Juan iji, eijtì tyi’tì waru ì tajkai, eijtì tyi’tì ruurein ruijmua’.

13 Orden 4670.indd 138

7/25/06 12:42:59 PM

Chi’jtamua auyu’xa peru saìkepá tyirataxa

I ji: ì Beetu ranana ì piicha. Ì jajkua: Ì ruijmua’:

Ì jajkuá: ì Anita raakua ì muara. Ìji: Ì ruijmua’:

Ìruijmua’: ì nyitaatapu tyaukaìn. Ìji: Ì jajkua: 13 Orden 4670.indd 139

7/25/06 12:42:59 PM

Ì nya rajcha’ì .

Wa’puakanú ajì’ tìnaa tyi’seijrabe sei ì tsu’ri tì tyiyeeye sei ì tyenyí tì tyi’chuikabe, ajta ì muajka’, tì antyiubeichibe wa’pua ì naxai ti tyi’namua wa’pua ì ìka tì tyi’nye’ibe.

140 Orden 4670.indd 140

7/25/06 12:43:00 PM

¿Tyi’tanyi pìrìkì, tyi’tanyi pìrìkì tì mua’muuku’ antyirainyi tyu’jìtse’ eiwa paka rasei? ¿Tyi’tanyi pìrìkì?

Kapu ma’ja’wa’ka natyawisin, aìjnú amuaìn ajchesin, kapu wanyeri’kìka natyawi’sin tìpua’ ari watanyeri’kìre nyajta amuaìn ajchesin. ¿Tyi’tanyi pìrìkì?

141 Orden 4670.indd 141

7/25/06 12:43:01 PM

Ajtamua tya’uyu’xa seika ìpe tyu’muaitìn.

142 Orden 4670.indd 142

7/25/06 12:43:02 PM

Anajrupi ì maxkìra’i Aìjna ì tìku a’najta watìka’ a’yei yaatukú ramua’mua anajrupiwi ì xìka ma’jtakai aìpu ì maxkìra’i etyein unejsin na’rii ì xu’rabe tìbe’.

Aìjpukìn pìtyu’tyatìka’rakara’ a’ye’i, ajta ayein kapuye a’ najtìna’pu ayein tyi’ka siluye tìjta rata’ se a’chutìpuaìn nyinyeira’ tyauma’ka ajta etyein unyejsin saì ajta rau’tanajsin.

Kapui’ u’xe’be tye tyi’tsìnya, pìpú tyiji’yeira ajmi’n pu ayaìn tyuju’ma’ka.

143 Orden 4670.indd 143

7/25/06 12:43:02 PM

Tyajtìke’

Wawata

Tyeijmata’

Kuameche 144 Orden 4670.indd 144

7/25/06 12:43:04 PM

tyi’tanyi pìrìkì

Muetsi pu a’ ì maxkìra’i kasi’ ì maxkìra’i.

Mì maxkìra’i mue stsi a’a, kapú a’ti muaìrira.

145 Orden 4670.indd 145

7/25/06 12:43:05 PM

Watyauchi e’nyipujmein wanyein mejmi antyujnajche.

146 Orden 4670.indd 146

7/25/06 12:43:07 PM

Wa’utaixatye’ ì tyaìtye para’uyu’xaìn tyi’tìjetse, majrì’ waujruure muatyebiyi eiwa.

147 Orden 4670.indd 147

7/25/06 12:43:07 PM

Ì ku’xai.

Aìjna ì ku’xai ì tìku ajnyinyika a’ye’i tìpua’ me biiya kìjka waxìka, aìmunú’ ì biitye ranyejtye maìjna ku’ku’ punu’ pìrìkì aìjna.

Aìjna ì ku’xai mu’itì seijre’ tìpua’ku mawatabì, ayamú tyi’jxa ì ma ramu’are mauche seika ramu’are tìkìn tyu’nyere’ tìpua’jnú’ pajxìtyebijra, tìnu’ watyepetye mua’xìtye.

Kapunu’ji xa’pìn tyaraxìtyebijra tyaìjna ì ku’xai.

14 Orden 4670.indd 148

7/25/06 12:43:08 PM

¿Nyipakai a’na me’ye’sei ì ku’xai?

Auyu’xa e’nu’ tyu’ruure ì ku’xai.

Autyasìmu’ ì ku’xai, pajta ratye’iwaìn.

14 Orden 4670.indd 149

7/25/06 12:43:08 PM

Watyawa ì kartel, para’uyu’xaìn, má tya’uyuxa ì kuentu, chuikari majta ì poesia, majmaìjna auyu’xa ì xìka majta ì maxkìra’i.

150 Orden 4670.indd 150

7/25/06 12:43:09 PM

4 Mejiku, nai apua

151 Orden 4670.indd 151

7/25/06 12:43:10 PM

152 Orden 4670.indd 152

7/25/06 12:43:12 PM

153 Orden 4670.indd 153

7/25/06 12:43:14 PM

Ayajna a’utya a’uche lyatì pìtyi’rìkì a’utya a’uche, kumu tyatì tyiru’mua’re tìkìn e’ipupua’ we’in ìrijpu taje’ste, wajaijme’, pua’makepu warein ì chue ajta pua’make kai, wawachi ì kìye tì tyiuu kìjpu tyu’tye ajta pu’make tyu’tye, majta tyi’tyaxua tyi’tyaìn me tyu’tsìnye’ me tyityakì’ka chuata’ majta me tyityararai.

Tye tyi’mìjwaka, tyetyi’wastya aìjtutyi tyi’tuanyi tìpua’ arita tyu’takaìn, rì’ri tyetyiwataixatyein naijmi’ tyetyitasaìrein seika amuaìn ì me meyewache, tyajta tyau tyeyaìn tyira’sin ì tayeira naijmi’ ì tyajnaayeri, naijmi’tu yeche naii apua ì mejiku.

154 Orden 4670.indd 154

7/25/06 12:43:14 PM

Autyasìmua’ ì maapa Mejiku tyi ma’kaìn, patì’jpi ra’umarkadu a’utì etse a’nayari, patìjtapi a’utye etse a’uche.

155 Orden 4670.indd 155

7/25/06 12:43:14 PM

Iya a’utya a’uche tyi’istoria .

Tu’ri tya’uyu’ xaka’ éijna etse ì yu’xari naijmi’ ì tyaìtye naijmi’ ì yaujmua’tye seijre e’ijtì tyi’tì warì ajmi’n ìmì. Naijmì’ ì tyaìtye ajta ì tì chajta’me tyi’seijre’ e’ijtìye’i tyi’tì warì ajmin ìmì. Ì tyá tyaìtye ajtaseika tyi’tì ajta ì chajta’na rì’ri tì saìke tyu’rìnyi, naijmi’ ì tyaitye ajta chajta’na’ tì amajna tyeje’irama’kaìn e’ijtì tyi’tì wari ajmi’ ìmì, ìme tyu’tawará ìme mejmi’n yechajka’ ì tì tye’yu’si’ ìmé tyu’ tawara tyìi tyi’seire’me nain apua tì pìtyi’rìkì, rì’ri ikú tyajramua’re e’ijtì tyi’tì wari ajmi’n ìmì ìme tyi’muaritaka’ mejmi’n baujsin tyaka.

156 Orden 4670.indd 156

7/25/06 12:43:14 PM

Rei nayar. ¿Nipajmua’re a’tìtì pìtyi rai nayar, Naareri?

Ayajna a’utya a’uchatìme aìpu tyi’tyebaka’ aìjna tì ayan antyawa tyìkìn naayeri tì ayaìn chajka’ tì ayaìn waye’ika ajmi’n nayarit ajta alisku.

Aìjna ì naayeri aìnú’ tyirata’i maìjna iwamua’mein pu’ri a’tye 1500 aìyu, kapu wa’uta’ má’ ì nyapuajse tyiwa’utaijtye’in ì naayeri ajta ì biixa’ri.

Ayapunu’ wataujmua’ ì naayeri tìkìn dios tìtajapua e’seijre’ ajta ì xìka emí.

Tì’wamì’ ì naayeri, ì tyi’kariraìn ajpú a’tyeje’irajka aij etse tya’tyakún, ajpu tyaja’utyatuiwaka’.

157 Orden 4670.indd 157

7/25/06 12:43:15 PM

A’uma a’uche ì naayeri. lyakui Nayarit, ayatu Wache naijmi’ ì naayeri, ì kuaimarusa’ka antyapua pujme’in mu e’che, majta ì yuukìka majta yaakìpujmein, majta ì yaujka’ka yein e’ta’ che majta ì chuisetyaka majta yujetse pujmein, majta ì biixa’ri yawache ayajna a’utya a’uche itaìn.

15 Orden 4670.indd 158

7/25/06 12:43:16 PM

Ì tì’ri me tyu’mua’tye.

Muaìn tyì’ri sajsau kìli’n, sajsau tyu’jmuatye ruxe’be’ se tyi’waujmua’tyein eiwa para sata’ tyu’rì’rein, sejsi raamua’re tìkìn majta mú seika xuabi a’muaxa tìri me meyee wache majmajta me yaìn che’ta tyu’jmuatye, peru má saìke tyu’mua’mua sajkai waimuajtye peru majtaa i’naayeri maìjna kumu matì ì biixa’ri, wakìri’se, yakis, otumi, masawa, mistekus, tepewas, sapotekus, totonakus, mejikanerus, nawatl, ralamuli, purepeches, mayas, seris, pima, chontales, tsetales, chochil, amusgos, warujio paipa, chol, tsutsil, tujulubal tyikis, waabe’ majtawa’ seika tyajkai wa’mua’are.

15 Orden 4670.indd 159

7/25/06 12:43:17 PM

Ì tì’ri naayeri.

160 Orden 4670.indd 160

7/25/06 12:43:19 PM

Wa’uyu’xa seika ì naayeri pajwa’muatye

161 Orden 4670.indd 161

7/25/06 12:43:19 PM

Ayajna mejiku eijwa tu wache ì naayeri .

Ityaìn ì tyá naayeri naijapua tu wache ì mejiku. Taxa’ tu wase’iri tyajta ruxa’ tyi’mua’tse, tyajta ì tye me tyause iyatì ìmì waka’ tyetyi’kuidado. Ityaìn ì naayeri ajka’i tu ìmì e’irama’ka ì me mejmi’ yawachajka’ etse. Ì tyabaujsimua’ tyaaka me tyu’yì’tìwa’ maìjna, ì ye’ira ayatu tyau tyira’sin matìjmaìn tyira’sima’. Ì naayeri eiwamú yawache ìyakui mejiku pero saìke mu tyu’mua’mua, kumu matì ì biixari majta ì tarahumaras seikamu saìke e’nyein tyujchejbe’ majta saìke e’nye’in tyikua’ka ì ruche.

Majta tyi’tyestyá naijmi’, majta tyi’mìjwaka naimi’ ajta tìpua’ tyi’tì e’jwa’ruura.

Naijmi’ ì naayeri naijmi’ tu ta’iwamua’.

162 Orden 4670.indd 162

7/25/06 12:43:19 PM

Watyatawa ì yu’xari pata’ rataítyi atìye ché ì biixa’.

E’nyi antyawa: A’unyi e’che:

A’najnyipìtyi’rìkì: Nyetyi’mua’re:

E’nyi antyawa: 163 Orden 4670.indd 163

7/25/06 12:43:19 PM

Ayaatu tyi’ta’ixa’tya.

Ayajna a’utya a’uchatìme ì naayeri e’ijpua’ tu enyekei yeche pua’make; pua’make pu kai ma’wa’ ì tyajkìme’in etse tyi’wata’ixatye’in.

Apenajtuka tyaìjna tyu’chaì ì raadio tyajta a’utì yu’xari tyaja’saka, tìjka’mi aujna ì chusetye aupu e’seijre’ aìjna ì correo tì tyaja’saka ì yu’xari tìpua’ a’tì muja’ tyaja’utaitye ìmì.

Ajtaxa ì chuata’tì waye’i, aìjna ì karru ì tì tabaìre’ tya maìmì tyi’tì ba’tìnyi apuaìn tìtyijetye, tajta tye mebeli’ tyi’tì apuaì ba’tìnyi ì puuru’, kawayu’, muatsu, majta ì kawayu’, amìmu tatyaba’ìri tyejtyi’tì wa’japua maba’tìnyi tìkairì’ tyijetye, tyajta tya wa’japua matanyein.

164 Orden 4670.indd 164

7/25/06 12:43:20 PM

E’nyi tyetyi’taityiri iyakui tache.

Autyasìmua’ majkì etse.

165 Orden 4670.indd 165

7/25/06 12:43:20 PM

Auyu’xa ì kartel etse tyi’tìpe me’je’sei ayaìntì pìtyirìkì tache, a’umé tyaja’tua, ì tyeyujta’ ì Presidensia na’ri ì uye etse.

166 Orden 4670.indd 166

7/25/06 12:43:21 PM

Tyé tyiwataixatyein.

Te tyi’wata’ixatyein eiwa tì tyikupadu. Ì ya’muatye majkai tyu’tsìnye’, majta ì me tyiutsìnye me tyi’xaìripua na’ri me mejiwaka.

Ayapu tyi’ji’waka ì waaka maaaaj, ajta ì mistu muauuu, ajta kanyana’ meee’.

Ayajna ma a’yusi’ saìke mu tyu’jrepe’ saì ajta saì, tyajta ityaìn tye tyi’ta’ixa’tya ajta i’rìri tye yu’xari etse tyiwata’ixatyein. Ì chajtame aìmu etse tyurixa’tya aìjna ì teléfono, radio, telebisión. lya a’utya a’uche rì’ri tye tyi’wata’ixatyein ì karta etse tyajta rekado,tyajta tyi’tì karteles etse aìjpukìji pìtyu’jxe’be’ tya raarì’rein tya tya’uyuxa.

Tyu’tayu’se ì a’minku ì yaujke tì e’che.

167 Orden 4670.indd 167

7/25/06 12:43:21 PM

¡Tìpua’ a’tì amuaìn tyetyi’xajta tye tyi’rìre eiwa!

Rì’ri tye tyu’rirein eiwa tìpua’ tyetiwaiwu’ ì tyaìtye me tyu’yì’tì. Rì’ri tya raamua’re eimejye’i tyi’mua’tse tyi’tìtì wa’ranajche má raamuarein yáruche. Rì’ri tyá wautaiwau aijtì tyi’tì wa’ruure a’ume e’che, eimeye’i tyiyestya, eimeye’i tyi’mìjwaka ì me tyi’wastya.

Tìpua’ ì basta’ tye tyuiwau’ tì tataixatyein eijtìye’i tyi’tì warì ajmi’n ìmì tyajkai ru’mua’re ìtyaì, tyi’tìtì wa’ranajchaka’ má ramuarein, eijmeye’i tyi’tyawajka mejche’ tì’rista. I’rìri tye tyiwaiwau tyi’ti kuentu, Historia ajtawa’ seika tyi’tì.

Tyuiwauri’ ì a’tì tì tyabasta’ eijtìye’i tyi’mu’tse a’utì tyaja’pueblo tyi’tìtì e’iwa’ruure ì mata’che ì me tyi’mìjwaka, na’rii me tyiukuidado ì kìyé majta ì ya’muatye.

Tya’uyu’xa eijna etse ì yu’xari.

16 Orden 4670.indd 168

7/25/06 12:43:21 PM

Auyu’xa ayajna.

16 Orden 4670.indd 169

7/25/06 12:43:22 PM

Netsipu nya kìi ì tatsu’

Netsimú nyiya’mua ì tatsu’ri

Muestsipu akìi ì kawayu’

Muestsimú aya’mua ì kawayu’

Ì’puari tyejmipu ta’

Mì’puari tyejmipu tyita’

170 Orden 4670.indd 170

7/25/06 12:43:23 PM

Ì mìnú ye’ikaka. Ìmìnú ye’ikakak inya ì nya rarawawau ì muare’ri nya tìmin wamua’itìn nya kììn waìnxa’puai, nyajta wapuasarube’in.

A’najtanú Nurte ìmì e’ye’, kaka, nyajta mejiku, walajara, Alaska, Muntyarai, Keretaru, Kulima, Yukataìn, Berakru, Bayarta, Luranwu, Sinalua.

Nai apua nu’ritìn wamua’tye tyijna’ pua ì Mejiku, naapu nya’se nya ma’ìmì a’tame’in ì nye mu’ikakenyeri u’mua’tye, kanuche’ tyi’tsìnye’.

Aìpuxanya’u kììn ruxe’be’ tye watamua’tyein tyararì’rein ì seika tyiwa’nyuka ì me meyee waché tye tyi’wata’ixatye’in tyaìme amuaìn.

171 Orden 4670.indd 171

7/25/06 12:43:24 PM

172 Orden 4670.indd 172

7/25/06 12:43:26 PM

173 Orden 4670.indd 173

7/25/06 12:43:28 PM

eskimal

mejikano

taraumara

kora

kiché

kechua

japones

indú

árabe

inglés

afrikano

aleman

174 Orden 4670.indd 174

7/25/06 12:43:31 PM

Autyasìmua’ sei ì pa’rì’, pajtawa’ sei ì pajramuatye ì naayeri .

175 Orden 4670.indd 175

7/25/06 12:43:31 PM

Autawa ajtamua seika tì ayajna tye’yu’si.

Ì Peiru, iwara’ráìn ì Maria, mejikupu a’ume.

Ì tì’ri, mé tyajaumuatye, metyimuare eiwa.

Ì ka’ru, tì abejli a’tabe, ache taka!

176 Orden 4670.indd 176

7/25/06 12:43:31 PM

Autawa ajtamua seika tì ayajna te’yu’si’.

Ì Antuya naapu tyaujmuatye tìrasi ì Maria.

Ì nyi taata kawayu’pu wananai.

Ì maestru métyiwa’muatye tamua’tye tye tya’uyu’xa.

177 Orden 4670.indd 177

7/25/06 12:43:31 PM

Auyu’xa kuentu, ì puuru’ ajta ì tyebí.

17 Orden 4670.indd 178

7/25/06 12:43:32 PM

Ì tyaamua má ruchatsa 13 etse mu ruye’stya ì septiembre 1 47.

Pu’ri eiwa a’tye, ì ma ì xantaru’ norte mé e’cha tanawairi ì tachue ì mejiku tì ma’kaìn.

Ajna tì ìmì pìtyi’rìkì aìmunú ì tyamua ratabaì ì tachue ì má wanya’use muakuiwaka ayajna a’utì chi’ autyejbe tìbe’ tì ayaìn tyarajtawa tìkìì chapultepec ajna 13 etse ì septiembre 1 17.

17 Orden 4670.indd 179

7/25/06 12:43:33 PM

Tyatì ì petroleo Wamua’tì 1 etse ì Marsu 1 3 Aìjna ì petroleo iya tì xuabe mejiku mauche’ ì nyaapuijse i’tyauratya’ka’ ì ma muja’ìma a’uba’ju’, pero ajpu ì 1 ì marsu 1 3 etse aìn ì Lazaro Cárdenas tì tyiji’tyeba tìji wa’utajeba eiwa ì tyaìtye me yeche matì’jmi wa’riri’ aìme ì nyaapuajse tì’ki tyejmi ta’ja’ra.

1 0 Orden 4670.indd 180

7/25/06 12:43:34 PM

Tìj wanu’iwaka’ ì Benyitu Juari 21 etse ì marsu 1 06 Aìjna ì tya’tyitura kìleenya’ ì ma wakui najmi’ ì baujsimua’me’in.

Ajpu wanuiwaka’ ì 21 ì marsu 1 06 etse, ayapu antyawa Benyitu Juari, tyi’tyebaka presidente kìme’ aún ìmì ì mejiku aìjpu kìme’ wanyú tì tsawatyi’rajtaìn tìjna’ tyi’chajta’me ajta ì tyaìtye emi.

1 1 Orden 4670.indd 181

7/25/06 12:43:35 PM

Tye tyi’mìjwaka 1o. ì mayu Ì me tyi’mìjwaka marajcha’ì ì derecho.

Aìjpu ì yu’xari etse a’seijre ì tì raxajta tìkìn hrs pu’ iteere’ tì tyuju’muare’in ajta seixìka pa wa’sa’upein.

Naijmitu tyeyaìn tyirajcha’ì ì tye tyi’mìjwaka tye tyu’yestyein a’utìna’ nai apua ì chanaka.

1 2 Orden 4670.indd 182

7/25/06 12:43:36 PM

Ì ma wanyause ì Puebla 5 etse ì mayu 1 62 Ajmu 1 62 mu’ a’ubajú ì xantaru’ aúma a’uba’ju Francia nu’ umì ì me yata’ri’ri ì tachue tìyá ma’kaìn. Ì me yeche ì xantaru’ aìmu tyu’mua’tì mawa’utamuari aìme ì Francia ma a’rakì aujna a’wa Puebla.

1 3 Orden 4670.indd 183

7/25/06 12:43:37 PM

Ì tìtaseijrata nain apua.

Aìjna ì mejiku naijmi’ka a’ ì tye yeche.

Aìjna ì kua’ìra’be, ì bandera ajta ì tya rachuika a’utìna’ ì tì eskuelame aìpu naijmi’ka taxajta.

Naimin pu seijrata eijtye tyi’xe’be ì tachue ajta e’ityeye’i tyi’xe’be tya ma’unyejnyeri a’najtìna’.

1 4 Orden 4670.indd 184

7/25/06 12:43:38 PM

Ì ma awaujchej tye ì Tenochtitlan.

Aìjna ì kua’ìrabe ì ta’najbe ì bandera etse tyaratamua’re’ri ì ma anakai yawaujchejtye ayaìn tya’ratyawa a’ra tìkìn Tenochtitlan.

Ayapu tyira’xajta ì yu’xari etse ì majnu’ wakì maìjna ì Asteka, naayeri majmata puenya maìjna antiwau a’umanú’ a’waujchejtye’i, tì tyiwa’uta’ixa ì wa’dios majnu’ maìn ya’utyatawa ì tyeyuu majta ì ruchi’.

1 5 Orden 4670.indd 185

7/25/06 12:43:38 PM

Anu’ miya’ra a’uti’ a’jalawún tìnu’ kìjka tya’wachi, amunu’mi ya’utyau maìjna ì ku’aìra’be apu’nu’ a’bararaisima’ aìnú auyeijxì ì naka apua, rancha’nu aìjna ì ku’ku.

Maìjna ì tyaìtye tìkìn aìpu’ri pìrìkì ì tì wa’ixatye’ majmaìn a’wauchejtye’in naanu’ me tyityau’taujmuajtyaka’ muawixì ì ma u’jú , matì’jnu’mi ira’uwi me tyi’umuare asta makai awaujchejtye.

1 6 Orden 4670.indd 186

7/25/06 12:43:39 PM

HIMNO NACIONAL MEXICANO

Naimi tyaìtye che’re tya unya’use’in.

Rì’ se tyi’urure ì tyapusti’ ì kawayu’ Cha Wataujka’tsìn e’ita’ ì chuewi Tyu’tyaruajra tyapusti’ etse.

Ne i’muatse nyiche muamuarira xamuawi Che’ rì’ tienye’in tìkai seijre’ emi Tajapua pá a’utamuatsiwaka’ ì tayau xìtye tya’uyu’xaka’.

Nari a’tì tìmua’tìn muanyeche cha’ kai a’tì ratsina ì tachue Ti’umua’tsire’ tachue ì tajapuawi Sei ì xantaru’ ì ruyau muatatui. ¡Ache! ¡ache! ayaujmua’ muachuebe ¡Patì’ a’mera ì pa unyauseín! ¡Matì’ tyu’takìsitye’in matatajebi! ¡ì tì tataje tya watyena’usein! ¡Muetsi mua’ ì xamua tyi’kuarunra’! ¡Pejpi ru’muarera ì tì najein! ¡ì wase muetsi ì pe tyi’umuatì! ¡ì ta’banami’ ì tì wanausewi!

1 7 Orden 4670.indd 187

7/25/06 12:43:39 PM

Tya’uyu’xa.

1 Orden 4670.indd 188

7/25/06 12:43:39 PM

1 Orden 4670.indd 189

7/25/06 12:43:39 PM

1 0 Orden 4670.indd 190

7/25/06 12:43:39 PM

1 1 Orden 4670.indd 191

7/25/06 12:43:39 PM

Lengua cora, Nayarit Segundo grado.

Se imprimi贸 por encargo de la Comisi贸n Nacional de Libros de Texto Gratuitos, en los talleres de con domicilio en el mes de de 200 El tiraje fue de ejemplares m谩s sobrantes de reposici贸n.

Orden 4670.indd 192

7/25/06 12:43:40 PM

NOMBRE DEL ALUMNO (A) ESCUELA

GRUPO

POBLACIÓN ENTIDAD FEDERATIVA

Este libro de texto ha sido elaborado por el Gobierno de la República y se entrega en forma gratuita a los niños de las escuelas primarias del país.

Los juicios y opiniones de los maestros, de los padres y de los alumnos son muy importantes para mejorar la calidad de este libro. Sus comentarios pueden ser enviados a la siguiente dirección:

COMISIÓN NACIONAL DE LIBROS DE TEXTO GRATUITOS Rafael Checa núm. 2 col. Huerta del Carmen C.P. 01000, México, D.F.

Las obras de arte que ilustran las cubiertas de los libros de texto gratuitos son representativas de las grandes etapas del arte mexicano. Constituyen un valioso respaldo educativo y son motivo de orgullo nacional.