ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ ΣΙΓΟΥΡΤΖΙΔΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΠΑΥΛΗ ΣΤΑΥΡΙΑΝΗ
ΤΑ ΤΕΙΧΗ / ΚΑΣΤΡΑ ΩΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Ένα από τα κεντρικά σημεία της φιλοσοφίας του σχεδιασμού για την ανάπτυξη μιας πόλης, πρέπει να είναι ο σεβασμός προς το περιβάλλον. Η διατήρηση και η συντήρηση μεγάλων αρχαιολογικών μνημείων πρέπει να γίνεται κάτω από συνθήκες οι οποίες διασφαλίζουν τη μεγαλύτερη δυνατή φροντίδα για τα περιβαλλοντικά θέματα. Τα αρχαιολογικά μνημεία είναι στοιχεία του περιβάλλοντος. Τα μνημεία που μας περιβάλλουν, πρέπει να τα σεβόμαστε και να τα προστατεύουμε κατά τον σχεδιασμό της ανάπτυξης της πόλης.
Τα τείχη που προστάτευαν την πόλη, αποτελούν κληρονομιά μοναδική. Είναι μία κληρονομιά βυζαντινή, μεσαιωνική και οθωμανική. Η πόλη της Θεσσαλονίκης φαίνεται πως οχυρώθηκε νωρίς με τείχη. Μόλις 30 χρόνια μετά την ίδρυσή της ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αντίγονος την επέλεξε σαν τον πιο ασφαλή τόπο για να αμυνθεί κατά του επιδρομέα βασιλιά της Ηπείρου Πύρρου.
Η μεγάλη ανοικοδόμηση των τειχών έγινε τα παλαιοχριστιανικά χρόνια (τέλη 4ου-αρχές 5ου αι.) από τον Ορμίσδα, ενώ οι συχνές βαρβαρικές επιδρομές του 5ου και του 6ου αι. έκαναν επιτακτική την ανάγκη συνεχών ενισχύσεων των τειχών.
Τα τείχη έσωσαν τη Θεσσαλονίκη τον 1ο π.Χ. αιώνα, όταν βάρβαρα Θρακικά φύλα πολιόρκησαν την πόλη, σύμφωνα με μαρτυρία του Ρωμαίου ρήτορα Κικέρωνα, που το 58 π.Χ. βρέθηκε εξόριστος στην Θεσσαλονίκη από την Ρώμη. Για να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος εκείνος αναγκάστηκαν οι Θεσσαλονικείς να κατασκευάσουν γρήγορα διάφορα οχυρωματικά έργα στην Ακρόπολη και να επισκευάσουν σε πολλά τμήματα τα τείχη. Τα ασφαλή τείχη της πόλης έκαναν επίσης τους οπαδούς του Πομπηίου και άλλους συγκλητικούς, στην εποχή του εμφύλιου πολέμου των Ρωμαίων (49-48 π.Χ.), να καταφύγουν για προστασία στην πόλη, που ήταν «φύσει και τείχη» οχυρή.
Κατά την Ρωμαϊκή περίοδο δεν έγιναν σοβαρά έργα στα τείχη της πόλης παρά μόνο συμπληρώσεις και συναρτήσεις των τειχών της Ελληνιστικής περιόδου. Ίσως μόνο γύρω στη «Χρυσή πύλη» να ανακατασκευάστηκε το τείχος, καθώς τοποθετήθηκε εκεί τιμητική αψίδα για την υποδοχή των Φιλίππων Αντωνίου και Οκτάβιου. Παρόμοιες επεμβάσεις έγιναν στον ίδιο χώρο, τον 1ο μ.Χ. αιώνα, ενώ στα ανατολικά τείχη, στην περιοχή «Κάμπος», πιστεύεται πως ο Καίσαρας Γαλέριος διεύρυνε τον περιτειχισμένο χώρο της πόλης, για να δημιουργήσει το μεγάλο κτιριακό συγκρότημα των ανακτόρων του (αρχές 4ου μ.Χ. αιώνα).
Η Χρυσή Πύλη ή Πύλη του Αξιού στη Θεσσαλονίκη. Σχέδιο βασισμένο στον M. Cousinéry, Voyage dans la Macédoine, Παρίσι 1831.
Οι οχυρώσεις της Θεσσαλονίκης συμπληρώθηκαν αργότερα με σοβαρά έργα, κύρια στο παραθαλάσσιο τμήμα, την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου, όταν αυτός έκανε την πόλη βάση πολεμική κατά του γαμπρού του Λικίννιου (324 π.Χ.). Τον ίδιο αιώνα επισκευάστηκαν τα τείχη με εντολή του αυτοκράτορα Ιουλιανού του Παραβάτη, για να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι από τις συχνές επιδρομές των βαρβάρων. Τα κυριότερα όμως οχυρωματικά έργα έγιναν από τον Μ. Θεοδόσιο (379395 μ.Χ.). Για μια ακόμη φορά, προσφέρονταν γεωγραφικά και επιχειρησιακά στον πόλεμο κατά των επιδρομέων Γότθων.
Επιγραφή που σώζεται στα ανατολικά τείχη αναφέρεται στην δραστηριότητα αυτή του Θεοδόσιου, ο οποίος ανάθεσε το όλο έργο στον ειδικό για οχυρώσεις πόλεων Πέρση Ορμίσδα΅ «… τείχεσιν άρρηκτοι Ορμίσδας εξετέλεσε την δε πόλιν …»
Αξιόλογες εργασίες στα τείχη έγιναν και επί των βυζαντινών αυτοκρατόρων Ζήνωνα (474-491), Αναστασίου Α’ (491-518), και Λέοντα Σοφού (886-912). Μετά την άλωση της πόλης από τους Σαρακηνούς Άραβες, το 904, που μπήκαν από τα χαμηλά παραθαλάσσια τείχη, επί Ρωμαϊκού Λεκαπήνου (919-945), «υψώθηκαν» τα τείχη της θάλασσας και η πόλη έγινε πιο ασφαλής.
Τα ‘ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΤΕΙΧΗ’ της πόλης μας, το μεγαλύτερο αρχαιολογικό της μνημείο, βασικό στοιχείο της ταυτότητάς της, πρέπει να διατηρηθούν και να συντηρηθούν, με σχεδιασμό που θα λαμβάνει υπόψη τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που εξυπηρετεί τον πολίτη και τις δραστηριότητες του. Βασικά στοιχεία της οποιασδήποτε παρέμβασης πρέπει να είναι η διατήρηση του μνημείου και του αρχιτεκτονικού ύφους της περιοχής, η αναβάθμιση του περιβάλλοντος, η ανάπλαση των χώρων πρασίνου καθώς και η αντιμετώπιση των βασικών προβλημάτων της σύγχρονης πόλης.
Το τείχος της Θεσσαλονίκης έχει μορφή τραπεζίου με παράλληλες τις δυο κάθετες προς τη θάλασσα πλευρές την ανατολική και τη δυτική και μη παράλληλες το παραθαλάσσιο τείχος και τείχος της ακρόπολης.
Η περίμετρος είναι γύρω στα 8000 μέτρα, ενώ το ύψος του ποίκιλλε ανάλογα με την διαμόρφωση του εδάφους από 10 ως 12 μέτρα. Έχει πλάτος περίπου 4,60μ. και είναι κατασκευασμένο από μικρές -σχετικά- πέτρες και τούβλινα «ζωνάρια» ανά 2-3 μ., που πολλές φορές γίνονταν τόξα. Τα τμήματα που ήταν κοντά στις πύλες και οι πρόβολοι ήταν κτισμένα με μεγαλύτερη επιμέλεια και χρησιμοποιούσαν συχνά εκεί μάρμαρα και πέτρινα αγκωνάρια. Στα παλαιότερα μέρη υπάρχουν και σήμερα εντοιχισμένα σπασμένα αγάλματα, αρχιτεκτονικά μέλη από Ελληνιστικά κτίσματα, βωμοί και επιτύμβιες στήλες. Το τείχος που σώζεται σήμερα δεν υπερβαίνει τα 4000 μέτρα. Διπλά ήταν τα τείχη στην κάτω πόλη καθώς στην ανατολική και δυτική πλευρά. • Το εξωτερικό τείχος αναφερόταν σαν «ΈΞΩ ΤΕΊΧΟΣ», «ΠΕΡΙΤΕΙΧΙΟΝ», «ΠΡΟΤΕΙΧΙΣΜΑ». • Το εσωτερικό τείχος μνημονεύεται σαν «ΕΝΔΟΤΕΡΟ» ή «ΤΕΙΧΟΣ». Τα τείχη της Θεσσαλονίκης, ποικίλων εποχών και τεχνικής, που πάνω τους είναι γραμμένη όλη η ιστορία της περήφανης πόλης, μέχρι το 1873 σώζονταν σε αρκετά καλή κατάσταση, οπότε άρχισε η κατεδάφισή τους.
Η απόσταση του ενός από το άλλο είναι στα 10 μέτρα. Στα βόρεια δεν υπήρχε ανάγκη προτειχίσματος γιατί το έδαφος ήταν πού ανώμαλο και με βράχους. Στους μεσοβυζαντινούς χρόνους η οχύρωση της
Θεσσαλονίκης αποτελείτο στα πεδινά από τάφρο γεμάτη με νερό, το προτείχισμα, που βοηθούσε στην άμυνα της πόλης και το κυρίως τείχος, τελευταίο σημείο απόκρουσης του εχθρού.
Το αμυντικό συγκρότημα του Επταπυργίου χτίστηκε στο σημείο όπου προϋπήρχε φρούριο του 9ου αιώνα και είναι έργο της εποχής των Παλαιολόγων (14ος αι.). Το αυτοτελές φρούριο του Επταπυργίου βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο των τειχών της Θεσσαλονίκης, εντός της Ακρόπολης, που ήταν ο ύστατος προμαχώνας άμυνας. Ολόκληρη η ακρόπολη φιλοξενούσε τόσο το Επταπύργιο, όσο και ένα αυτοτελές σύστημα πύργων, πυλών και τειχών που διέθετε και έναν οικιστικό ιστό. Το Επταπύργιο συντηρήθηκε από τους πρώτους Οθωμανούς, μετά την άλωση της πόλης το 1430. Ο μεσαίος πύργος της εισόδου, ο έβδομος πύργος κατασκευάστηκε το 1431 από τον Τσαούς Μπέη, πρώτο διοικητή της Θεσσαλονίκης. Αυτή η τελευταία προσθήκη είναι ο πύργος του Γεντί Κουλέ, ο οποίος έδωσε το όνομά του σε όλο το φρουριακό συγκρότημα.
Το Φρούριο του Επταπυργίου αποτελείται από το βυζαντινό φρούριο, το οποίο συνθέτουν συνολικά δέκα πύργοι με τα μεταξύ τους μεσοπύργια διαστήματα και τον περίδρομο, καθώς και τα νεότερα κτίσματα των φυλακών, που έχουν κτιστεί εντός κι εκτός του φρουρίου. Οι πύργοι της βόρεια πλευράς αποτελούν τμήματα του παλαιοχριστιανικού τείχους της Ακρόπολης, ενώ αυτοί της νότιας προστέθηκαν πιθανότατα κατά τους μεσοβυζαντινούς χρόνους, σχηματίζοντας τον κλειστό πυρήνα του φρουρίου. Χρησιμοποιήθηκε σαν φυλακή από το τέλος του 19ου αι., μετά το 1890. Η ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΣΕ ΦΥΛΑΚΗ Γι’ αυτή τη μετατροπή σε φυλακή κατεδαφίστηκαν όλα τα προηγούμενα κτιρία στο εσωτερικό του κάστρου, από τα οποία κανένα ίχνος επιζεί σήμερα. Οι αλλαγές στις οχυρώσεις δεν ήταν σημαντικές και ο πρωταρχικός τους ρόλος αντιστράφηκε: από την προστασία των κατοίκων από την εξωτερική απειλή, τώρα υπηρετούσε για την απομόνωση κρατουμένων από τον έξω κόσμο.
Η φυλακή διετέλεσε για καιρό τις κύριες εγκαταστάσεις σωφρονισμού της πόλης, όπου κρατούνταν φυλακισμένοι ανεξαρτήτως φύλου ή εγκλήματος. Νέα κτίρια χτίστηκαν κατά μήκος των δύο πλευρών των τειχών, ώστε να βελτιωθεί η λειτουργικότητα του νέου σωφρονιστικού κέντρου Η εσωτερική αυλή ήταν χωρισμένη από φράχτες σε πέντε ξεχωριστές μονάδες και στο κέντρο τους στεγάστηκε το κεντρικό παρατηρητήριο. Η φυλακή διέθετε εκκλησάκι και άλλα παραρτήματα, ενώ το παράρτημα που βρισκόταν βόρειο-ανατολικό πύργο καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Τα εξωτερικά κτίρια, στη νότια πλευρά του κάστρου, στεγαζόταν η διοίκηση, η φυλακή των γυναικών, και προς τα δυτικά, τα κελιά απομόνωσης.
Οι θρυλικές φυλακές του πολυτραγουδισµένου Γεντί Κουλέ, το κελί 33 και οι σιδερένιες πόρτες του κλείνουν οριστικά το 1989. Οι διαβόητες φυλακές ήταν τόπος µαρτυρίου και εγκλεισμού για όλο τον 20ο αιώνα καθώς και τόπος φυλάκισης πολιτικών κρατούμενων.
Το φρούριο παραδόθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού, ανακαινίστηκε και σήμερα λειτουργεί σαν επισκέψιμο μνημείο.
Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΤΕΙΧΗ… Μέχρι τον 19ο αιώνα ο πληθυσμός της πόλης κατανέμεται σε συνοικίες ανάλογα με την καταγωγή και τη θρησκεία. Οι Μουσουλμάνοι κατοικούσαν στο υψηλότερο σημείο της πόλης. Οι Μουσουλμάνοι κατοικούσαν κυρίως στα ορεινά του ιστορικού κέντρου μέσα στα τείχη της Άνω Πόλης. Εκεί ήταν η σημαντικότερη ομοιογενής μουσουλμανική συνοικία, το Μπαΐρι ("πλαγιά") ενώ υπήρχαν και πολλές διάσπαρτες κοντά στην πύλη της Καλαμαριάς και στη σημερινή πλατεία Ναυαρίνου. Οι Εκεί κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου κατοικούσαν οι πιο πλούσιοι Τούρκοι αφού το κλίμα ήταν πιο υγιεινό (η πόλη κάτω ασφυκτιούσε πριν κατεδαφιστούν τα παραθαλάσσια τείχη). Τα σπίτια είχαν μεγάλες αυλές και μόνο γύρω από τις εκκλησίες, τα τζαμιά και τους τεκέδες η δόμηση ήταν πιο πυκνή. Κύρια γνωρίσματα στην αρχιτεκτονική των σπιτιών ήταν τα σαχνίσια (προεξοχές στους ορόφους), τα φουρούσια (τα στηρίγματα των προεξοχών) και τα χαγιάτια (τα σκεπαστά μπαλκόνια)
Οι Εβραίοι κατοικούσαν κάτω από την Εγνατία προς την θάλασσα και οι Χριστιανοί σε περιοχές κατά μήκος της Εγνατίας, παράλληλα με τα Ανατολικά τείχη και γύρω από την Μητρόπολη και τον Βαρδάρη. Στην περιοχή γύρω από τον Άγιο Μηνά εγκαθίστανται καθολικοί δυτικοί και γι΄αυτό η συνοικία είχε την ονομασία “Φραγκομαχαλάς”.
Οι Χριστιανοί ήταν συγκεντρωμένοι στο κάτω μέρος της πόλης, κυρίως στις ενορίες του Αγίου Αθανασίου (απέναντι από την Καμάρα) και του Αγίου Παντελεήμονα (Γωνία Αρριανού και Ιασονίδου, παραπλεύρως της Καμάρας), Στην αραιοκατοικημένη πάνω ανατολική πόλη βρίσκονταν οι φτωχές συνοικίες του Αγίου Νικολάου του Ορφανού και της Λαοδηγήτριας ή Λαγουδιανής (κοντά στην Οδό Ολυμπιάδος) ενώ χριστιαννικές συνοικίες υπήρχαν επίσης και στα ανατολικά τμήματα της πόλης, μέχρι την περιοχή του Ιπποδρόμιου και της Νέας Παναγίας. Ο πλουσιότερος ελληνικός πληθυσμός ζούσε στη Συνοικία του Αγίου Νικολάου του Τρανού που βρισκόταν πάνω από την Εγνατία, στη σημερινή πλατεία της Αρχαίας Αγοράς, και δυτικά έφτανε ως την πλατεία Αριστοτέλους.
Στην μεγάλη πυρκαγιά του 1917 η φωτιά, παρόλο που ξεκίνησε από ένα φτωχόσπιτο κοντά στην Ολυμπιάδος, κατευθύνθηκε προς την κάτω πόλη και ανατολικά και τα σπίτια στην Άνω πόλη έμειναν ανέπαφα. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923 (92.000 πρόσφυγες περίπου εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη) τα σπίτια που εγκατέλειψαν οι Μουσουλμάνοι κατοικήθηκαν από προσφυγικές αστικές οικογένειες της Μ. Ασίας, ενώ για να καλυφθούν οι ανάγκες στέγασης των προσφύγων αλλάζει ο αρχικός χαρακτήρας της συνοικίας, καθώς αλλοιώνεται η αρχική τυπολογία των σπιτιών και διαμορφώνεται η σημερινή πυκνή δόμηση της περιοχής είτε νόμιμα είτε αυθαίρετα.
ΚΑΣΤΡΟΠΛΗΚΤΑ Με τον όρο αυτό περιγράφονται τα σπιτάκια που χτίστηκαν δίπλα στα τείχη της πόλης από τους πρόσφυγες που ήρθαν στη Θεσσαλονίκη μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Τα προσφυγικά χτίστηκαν κατά μήκος του τείχους, ενώ, σε κάποιες περιπτώσεις σε άμεση επαφή μ' αυτό, χρησιμοποιώντας το βυζαντινό τείχος ως μέρος του κτίσματος. Αποτέλεσμα ήταν να κρύβονται τα τείχη, τα οποία ο Δήμος Θεσσαλονίκης και η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων αποφάσισαν να αναδείξουν. Σύμφωνα με το ρυμοτομικό σχέδιο της Ανω Πόλης (που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ το 2007), στην Άνω Πόλη υπάρχουν συνολικά 330 διατηρητέα. Μερικά από αυτά κινδυνεύουν άμεσα. Ο μακρύς αυτός κατάλογος δεν περιλαμβάνει μόνο κτίρια, αλλά και διάφορα πολεοδομικά στοιχεία, όπως κρήνες, παλιές περιφράξεις κ.ά.
Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΆΝΩ ΠΟΛΗΣ Μικρά πλακόστρωτα στενά, που συχνά οδηγούν σε αδιέξοδο, παραδοσιακά σπίτια με χαρακτηριστική αρχιτεκτονική και χρώματα, πέτρινα σκαλιά, πολλές μικρές πλατείες που διατηρούν ακόμα το ανθρώπινο πρόσωπό τους, οι μικροί ναοί με τους κήπους, οι τεκέδες που γέννησαν θρύλους ζωντανούς ως τις μέρες μας, τα τείχη ως αντίπαλο δέος, αυλές και κήποι και παραδοσιακά μαγαζιά με αρώματα άλλης εποχής. Γειτονιές Τούρκων, χριστιανών, προσφύγων… Όλοι άφησαν τα ίχνη τους σε μία από τις πιο όμορφες μέχρι σήμερα περιοχές της πόλης.
Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΚΤΟΣ ΤΩΝ ΤΕΙΧΩΝ Στα τέλη του19ου αιώνα ο πληθυσμός της πόλης διπλασιάζεται (από 40.000 σε 90.000 κατοίκους) και αποτέλεσμα της ανάγκης επέκτασης της πόλης είναι να κατεδαφιστούν τα τείχη. Η Οθωμανική διοίκηση της Θεσσαλονίκης του Σαμπρή – πασά τη δεκαετία του 1860 αποφάσισε το γκρέμισμα των τειχών της πόλης για τρεις λόγους. I. II. III.
Κατ’ αρχάς για λόγους υγιεινής – δεν έφτανε ο Θαλασσινός αέρας στη πόλη με αποτέλεσμα να υποφέρει ο πληθυσμός από διάφορες επιδημικές ασθένειες. Παράλληλα υπήρχε το όραμα να δημιουργηθεί μια μεγάλη προκυμαία στην οποία θα μπορούσε να φιλοξενήσει πολλά περισσότερα πλοία από το μικρό λιμανάκι που υπήρχε μέχρι τότε.. Και ο τρίτος λόγος ήταν η ανάπτυξη του εμπορίου με τη δημιουργία καταστημάτων πάνω στο μέτωπο της παραλίας.
Στη δεκαετία του 1890 ολοκληρώνεται η καταστροφή μεγάλου τμήματος των τειχών με την κατεδάφιση του ανατολικού τείχους από την «Κασσανδρεωτική» πύλη ως τον πύργο «Κανλή Κουλέ», όπου δημιουργείται η λεωφόρος «Χαμιντιέ», η μετέπειτα οδός Εθνικής Αμύνης ή Βασιλίσσης Σοφίας.
Προοπτικό σχέδιο της Θεσσαλονίκης από την πλευρά της θάλασσας (χαρακτικό 1850 περίπου, συλλογή Κ. Σταµάτη).
Σχέδιο της προκυμαίας της Θεσσαλονίκης. Πρόοδος των έργων, 1871 (Πρωθυπουργικό αρχείο Κωνσταντινούπολης, επιχρωµατισµός από τη συγγραφέα) .
Κατεδάφιση ανατολικού τείχους, χάραξη λεωφόρου Χαµιντιέ, ανέγερση ‘σουλτανικών’ οικοδοµών
Η εντυπωσιακή πληθυσμιακή αύξηση που η πόλη γνώρισε µετά από το 1870 εκδηλώθηκε µε πολλαπλές πρωτοβουλίες επέκτασης, που αποκτούν στο πλαίσιο της οθωμανικής πολεοδομίας των µμεταρρυθμίσεων, χαρακτήρα υποδείγματος. Η πρώτη επέκταση της πόλης σχεδιάζεται προς την θάλασσα και συνεπάγεται την κατεδάφιση του παραθαλάσσιου τείχους και την δημιουργία προκυμαίας µε επιχωματώσεις. ∆εύτερη επέκταση σημειώνεται στα ανατολικά το 1879, µε την κατεδάφιση του ανατολικού τείχους και την ανάληψη µιας µεικτής επέμβασης, όπου ένα τμήμα αφορούσε την δημόσια γη γύρω από το τείχος, ενώ δύο άλλα τμήματα αφορούσαν ιδιωτική γη και γη βακοφική. Σε εφαρμογή του νόμου 1864, το σχέδιο ανώνυμου µηχανικού προτείνει την ένταξη στο σχέδιο πόλης και την ανοικοδόμηση 7,5 εκταρίων µε παράλληλη χάραξη, κατά µήκος του τείχους πάνω στην δημόσια γη του Μπουλβάρ Χαµιδιέ, της σημερινής οδού Εθνικής Αμύνης Η πολεοδομική σύλληψη της επιχωμάτωσης είναι απλή. Μια λωρίδα γης ξεκινά από τον Λευκό Πύργο και φθάνει µέχρι περίπου την σημερινή οδό Παρασκευοπούλου. Έχει µήκος 1300 µ., ένα µέσο πλάτος 50-80 µ. και συνολική επιφάνεια περί τα 9 εκτάρια ιδιωτικής γης. Η λωρίδα τρέχει κατά µήκος της οδού των Εξοχών (σημερινή λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας) και διαιρείται κάθετα προς την ακτογραµµή σε 55 οικόπεδα, καθένα από τα οποία καλύπτει όλο το πλάτος της. H γρήγορη εξέλιξη της ανατολικής συνοικίας, που ονομάσθηκε Xαµιδιέ προς τιµήν του Σουλτάνου Aβδούλ Xαµίτ, είναι σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία της 'σύγχρονης' πόλης.
Ως «συνοικία των εξοχών» θα μπορούσε πρόχειρα να ορισθεί από τον σύγχρονο καταγραφέα η περιοχή που ξεκινά απ΄ τον Λευκό Πύργο και διασχίζει τις σημερινές οδούς Βασιλέως Γεωργίου και Βασιλίσσης Όλγας έως σχεδόν τη σημερινή διασταύρωση με την κάθετη στη θάλασσα οδό 25ης Μαρτίου, στη λεγόμενη «ανατολική» (ουσιαστικά νότια) πλευρά της Θεσσαλονίκης. Η εντός των τειχών Θεσσαλονίκη δεν μπορεί να «αντέξει» την αύξηση του πληθυσμού που προκαλείται από την ανάπτυξη της πόλης και οι ευκατάστατοι, κυρίως, κάτοικοί της, ντόπιοι και Ευρωπαίοι, αναζητούν νέο «χώρο». Το πολιτικό περιβάλλον ευνοεί τις αλλαγές και με πρωτοβουλία των οθωμανικών Αρχών της πόλης ξεκινά η πρώτη επέκταση στα ανατολικά.
Σχέδιο της δημοτικής αρχής Θεσσαλονίκης 1889. Κέντρο και επεκτάσεις
Σημείο αναφοράς των νέων πολεοδομικών παρεμβάσεων αποτελεί ο Λευκός Πύργος, στον οποίο κατέληγε η λεωφόρος Χαμηδιέ (σημερινή Εθνικής Αμύνης) και από εκεί ξεκινούσε η νέα παραθαλάσσια λεωφόρος που θα οδηγούσε στη συνοικία των Εξοχών (σημερινή Βασ. Γεωργίου-Βασ. Όλγας).
Η ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΕΞΟΧΩΝ Τα κριτήρια για τον τόπο εγκατάστασης ήταν κοινωνικά και οικονομικά σε αντίθεση με ό,τι ίσχυε στην εντός των τειχών Θεσσαλονίκη, όπου οι συνοικίες ήταν χωρισμένες ανά κοινότητα. Στις Εξοχές η πρώτη μεγάλη αύξηση του πληθυσμού σημειώνεται μετά την πυρκαγιά του 1890. Η πληθυσμιακή σύνθεση είναι ενδεικτική: ποσοστό 49% Έλληνες, 23% Εβραίοι, 17,6% μουσουλμάνοι, 4,3% Βούλγαροι και 5,7% ξένοι υπήκοοι, σε σύνολο 25.349 κατοίκων (σύμφωνα με την απογραφή του 1913 - έναν μόλις χρόνο μετά την απελευθέρωση της πόλης και μετα την αναγκαστική εγκατάλειψή της από τους Οθωμανούς αξιωματούχους, οι οποίοι πρωτοστάτησαν στη δημιουργία της συνοικίας).
Η δεύτερη μεγάλη αύξηση του πληθυσμού των Εξοχών γίνεται μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 1917. Δημόσια και ιδιωτικά κτίρια της συγκεκριμένη συνοικίας, στρατιωτικές εγκαταστάσεις, σχολεία και εκπαιδευτήρια, νοσοκομεία, εκκλησίες και βιομηχανικά κτίρια, αλλά και ιδιόκτητες κατοικίες αξιωματούχων, τραπεζιτών, βιομηχάνων, ανώτερων δημοσίων υπαλλήλων και γνωστών οικογενειών της πόλης, που χάθηκαν ανεπιστρεπτί, κατεδαφίζονται τη δεκαετία του 1960, όταν και τη Θεσσαλονίκη σαρώνει η λαίλαπα της αντιπαροχής λιγότερο από έναν αιώνα μετά την ανέγερση και φιλοτέχνησή τους.
Η κατεδάφιση των ΝΑ τειχών το 1890, ο σχεδιασμός υποδομών, όπως το ιππήλατο τραμ και τα δίκτυα κοινής ωφέλειας, αλλά και ο εξωραϊσμός της περιοχής με δενδροφυτεύσεις, κήπους και «θρανία προς ανάπαυσιν των περιπατητών», μετατρέπουν τη συνοικία των Εξοχών από περιοχή παραθέρισης σε τόπο μόνιμης κατοικίας.
ΔΥΤΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Μία άλλη πτυχή της πόλης αποκαλύπτεται έξω από τα τείχη, στη δυτική Θεσσαλονίκη. Η «εκτός των τειχών» Θεσσαλονίκη που μοιάζει να ζει τη δική της ζωή, πολύ διαφορετική από την «προστατευμένη» εντός των τειχών πόλη, και η οποία σταδιακά σημαδεύεται από την προσφυγιά, τον πόλεμο, την εξαθλίωση, την περιθωριοποίηση, τον κοινωνικό αποκλεισμό, το θάνατο. Οι πρώτοι πρόσφυγες, οι στρατιώτες των συμμαχικών στρατευμάτων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι ασθενείς των “ασύλων φρενοβλαβών”, οι φυλακισμένοι αντιστασιακοί της περιόδου της κατοχής αλλά και τα τάγματα των Λαζαριστών και των Αδελφών του Ελέους…
Αυτή η πόλη που, ακολουθώντας μια συνήθεια αιώνων, προοριζόταν να φιλοξενεί τόπους μνήμης, με τα νεκροταφεία να χτίζονται πάντα “extra muros” (εκτός των τειχών). Ένα καθολικό και ένα ορθόδοξο νεκροταφείο σε “συνομιλία” με τη μεγαλύτερη στρατιωτική νεκρόπολη της Ελλάδας, τα Συμμαχικά Κοιμητήρια του Ζέιτενλικ, το στρατόπεδο με τη γειτονική τούμπα που έγινε τόπος αίματος με τις δολοφονίες των φυλακισμένων της κατοχής.
ΠΗΓΕΣ:
http://thessalonikihouses.gr/realestate/content/%CE%B7%CE%B8%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD% CE%AF%CE%BA%CE%B7-%CE%BC%CE%AD%CF%83%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%84%CE%B5%CE%AF%CF%87%CE%B7%E2%80%A6-0 http://www.euro2day.gr/news/highlights/articlenews/1414964/thessalonikh-shedia-kai-kart-postal-mias-allhs.html https://www.academia.edu/12789662/H_%CE%91%CE%9D%CE%91_%CE%A5%CE%A 3%CE%97_%CE%A4%CE%97%CE%A3_%CE%95%CE%9A%CE%A4%CE%9F%CE%A3_%CE%A4%CE %A9%CE%9D_%CE%A4%CE%95%CE%99%CE%A7%CE%A9%CE%9D_%CE%98%CE%95%CE%A3%C E%A3%CE%91%CE%9B%CE%9F%CE%9D%CE%99%CE%9A%CE%97%CE%A3_18701912_%CE%A3 %CE%A7%CE%95_%CE%99%CE%91%CE%A3%CE%9C%CE%9F%CE%99_%CE%9F%CE%99%CE%9 A%CE%99%CE%A3%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%91_%CE%9C%CE%9F%CE%9D%CE%A4%CE% 95%CE%9B%CE%91_%CE%9A%CE%9F%CE%99%CE%9D%CE%9F%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE %95%CE%A3_%CE%9A%CE%91%CE%99_%CE%99_%CE%99%CE%A9%CE%A4%CE%99%CE%9A% CE%95%CE%A3_%CE%A0%CE%A1%CE%A9%CE%A4%CE%9F%CE%92%CE%9F%CE%A5%CE%9B %CE%99%CE%95%CE%A3
http://www.seleo.gr/thessalonikh/222831-ta-oria-kai-ta-toixomata-tougenti-koule-apo-psila-vinteo#.WBtw2iQgK6U http://farosthermaikou.blogspot.gr/2016/06/blog-post_48.html http://dimitrispavlakoudis.blogspot.gr/2014/01/blog-post_11.html http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=117492 http://www.sadas-pea.gr/fisiko-topio-astiko-topio-ke-diapolitismikotitaarchitektones/ http://enplosimioseis.blogspot.gr/2014/10/video_20.html ΕΙΚΟΝΕΣ https://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A0LEVxJaB39VuBAAT5FXNyoA;_ylu =X3oDMTExZzQ0YmY1BGNvbG8DYmYxBHBvcwMxBHZ0aWQDVUlDMV8xBHNlYwNzYw-?p=%CE%9A%CE%B1%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1+%CE%98%CE%B5%CF%83%CF %83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B7%CF%82&fr=chrfyff34#id=19&iurl=http%3A%2F%2F4.bp.blogspot.com%2FwVeYidaS0aA%2FTZ4kFUr41NI%2FAAAAAAAASDg%2FmGM3ZO8URxc%2Fs1600%2FIMGP 1715.JPG&action=click
https://youtu.be/kboeWZf10MQ
https://www.youtube.com/watch?v=18RlAsVnJVU
Στόχος του προγράμματος μας ήταν να προσεγγίσουμε το αστικό και φυσικό περιβάλλον της πόλης μέσα από τα κάστρα και έξω από αυτά. Επίσης να γνωρίσουμε τη χρησιμότητα των τειχών της πόλης μας αλλά και άλλων πόλεων. Να γνωρίσουμε πως αναμόρφωση φυσικών στοιχείων τα οποία εκφράζουν σε μεγάλο βαθμό το παρελθόν και την ταυτότητα του τόπου, αλλά και διαμορφώνουν το αστικό, πολιτισμικό παρόν και μέλλον. Και φυσικά να ευαισθητοποιηθούμε σε θέματα αειφορικής χρήσης των τειχών και γενικά των μνημείων.
ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ
Δημιουργήσαμε ομάδες εργασίας, συζητήσαμε, βάλαμε στόχους, διαβάσαμε, ερευνήσαμε, συγκεντρώσαμε υλικό, δουλέψαμε ομαδικά, συστηματοποιήσαμε τις πηγές μας. Επισκεφτήκαμε τα κάστρα της πόλης μας, ενημερωθήκαμε στη ξενάγησή μας από την υπεύθυνη της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Μιχελάκη Δέσποινα για τη χρησιμότητα των τειχών το οχυρωματικό συγκρότημα και την επέκταση της πόλης εκτός των τειχών. Κάναμε μια βόλτα στο εσωτερικό της πρώην φυλακής είδαμε τα απομεινάρια τόσο των αρχαιολογικών ανασκαφών, όσο και των καταλοίπων που αποδεικνύουν ότι το Γεντί Κουλέ ήταν φυλακή υψίστης ασφαλείας.
Δημιουργήσαμε τη δική μας ομάδα στο Facebook , για να επικοινωνούμε και εκτός σχολείου.
και είμαστε πολύ χαρούμενοι γιατί αναπολώντας όσα διαδραματίστηκαν στη διάρκεια του προγράμματος καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι πολλά είναι αυτά που θα μείνουν ριζωμένα στη μνήμη μας όπως η εμπειρία της συμμετοχής, η γνώση, η δυνατότητα επικοινωνίας και συνεργασίας της ομάδας και κυρίως το ότι όλοι εμείς καταφέραμε να πετύχουμε το στόχο μας και να περάσουμε καλά.
ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 1. ΑΝΑΝΙΑΔΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ 2. ΑΝΘΙΤΣΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ-ΠΑΝΤΑΖΗΣ 3. ΑΣΤΕΡΙΟΥ ΕΛΕΝΗ 4. ΓΕΡΑΚΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ 5. ΔΕΡΜΕΝΤΖΟΓΛΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ 6. ΖΙΝΙΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 7. ΗΛΙΟΥ ΑΝΝΑ 8. ΧΑΤΖΗΑΝΕΣΤΗΣ ΑΝΕΣΤΗΣ ΡΑΦΑΗΛ 9. ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ 10. ................................................................................................................................ ΑΡΧΟΝΤΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 11. ................................................................................................................................ ΑΧΤΖΑΛΩΤΙΔΟΥ ΕΥΤΥΧΙΑ 12. ................................................................................................................................ ΔΕΜΟΥΡΤΣΙΔΗ ΑΓΓΕΛΙΝΑ 13. ................................................................................................................................ ΖΑΓΚΟΡΟΥΙΤΣΕΝΚΟ ΑΝΝΑ 14. ................................................................................................................................ ΚΑΛΟΥΔΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ 15. ................................................................................................................................ ΚΕΣΣΙΔΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ 16. ................................................................................................................................ ΚΟΛΟΒΟΥ ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ 17. ................................................................................................................................ ΚΟΡΡΑ ΕΣΜΑ 18. ................................................................................................................................ ΚΟΥΚΛΑΡΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ 19. ................................................................................................................................ ΜΠΕΚΙΑΡΟΥΔΗ ΧΡΥΣΑΝΘΗ 20. ................................................................................................................................ ΠΑΠΑΔΕΛΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ 21. ................................................................................................................................ ΣΑΒΒΙΔΟΥ ΣΟΦΙΑ 22. ................................................................................................................................ ΣΠΥΡΙΔΩΝΙΔΟΥ ΜΑΡΙΑ 23. ................................................................................................................................ ΤΣΕΚΡΕΖΙ ΑΜΑΡΙΛΝΤΟ 24. ................................................................................................................................ ΧΑΤΖΑΚΗ ΦΑΝΗ 25. ................................................................................................................................ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ ΗΡΑΚΛΗΣ 26. ................................................................................................................................ ΚΑΛΛΟΥ ΜΑΡΙΑ 27. ................................................................................................................................ ΚΑΡΑΜΠΑ ΕΙΡΗΝΗ 28. ................................................................................................................................ ΚΕΡΕΦΙΑΔΗΣ ΠΕΤΡΟΣ 29. ................................................................................................................................ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ ΔΑΦΝΗ 30. ................................................................................................................................ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ ΕΛΕΝΗ 31. ................................................................................................................................ ΜΙΧΟΥ ΦΑΝΗ 32. ................................................................................................................................ ΜΟΥΡΑΤΙΔΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ 33. ................................................................................................................................ ΠΑΡΤΟΣ ΡΑΦΑΗΛ 34. ................................................................................................................................ ΣΩΤΗΡΙΑΔΗΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ 35. ................................................................................................................................ ΤΣΑΜΟΥΡΛΙΑΔΟΥ ΠΗΝΕΛΠΟΠΗ
ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ ΣΙΓΟΥΡΤΖΙΔΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΠΑΥΛΗ ΣΤΑΥΡΙΑΝΗ