A4 Wijk en Wouden
Lucht, water en weiden Het veenweide landschap van Wijk en Wouden heeft een kenmerkende structuur van dijken, sloten, boezemwater en grasland waarbij de Hollandse wolkenluchten het decor vormen. De landschappelijke structuur is van cultuurhistorische waarde wat versterkt wordt door het patroon van de Driemolengang en de permanente strijd tegen het water. De kenmerkende slagen verkaveling vindt men in grote delen van Wijk en Wouden. De Grote Polder heeft in het noordelijk deel een binnen dit panorama-gebied afwijkende blokverkaveling door de invloed van de Oude Rijn. “Luchten” Luchten wordt hier bedoeld als werkwoord en als zelfstandig naamwoord. Dit laatste overlapt met het voorgaande punt. In actieve zin wordt gedoeld op de stedeling die zichzelf komt ‘luchten’ al fietsend over de dijkjes en genietend van het uitzicht op het open authentieke cultuurlandschap. Ook de geluiden van het landschap zijn daarbij van belang zoals van de kenmerkende weidevogels. Goede toegankelijkheid van het landschap is wezenlijk om zo draagvlak voor (behoud van) het landschap te realiseren. Het contrast tussen het tempo van de A4 en de fietsende stedeling is kenmerkend. Boerenkracht Misschien wel de duidelijkste karakteristiek van het land van Wijk en Wouden zijn de vogels en de koeien in de wei (agrarisch natuurlandschap). Dit wordt door de deelnemers boerenkracht genoemd. Immers de boeren als beheerders van het landschap houden dit beeld in stand en vormen de economische motor van het gebied. Ook is de economische zelfredzaamheid van de boeren in een zoektocht naar schaalvergroting en verbreding met respect voor het landschap (de patronen en ecologie) kenmerkend. Open ruimte & gave randen Vanuit het zuiden komend over de A4 ervaart men de openheid van het panorama het meest intens. De stedelijke ruimte van Leidschenveen opent zich als het ware aan de automobilist. Ook vrijwel alle andere randen (van onder andere Leiden en Zoetermeer) zijn kwalitatief goede randen die bijdragen aan het contrast tussen stad en land. ‘Boeien zonder te vermoeien’ Het panorama boeit zonder te vermoeien. Er is een afwisseling in het landschap met grote contrasten tussen de open ruimten en haar randen. De beplanting van de Vlietlanden richt daarbij de blik van de automobilist naar het oosten. Prettig wonen en werken In het land van Wijk en Wouden is het prettig wonen en werken. Kenmerkende linten als die van Weipoort maar ook de dorpen en buurtschappen kennen een hoog gewaardeerde sociale structuur.
A7 Wijde Wormer
Agrarisch cultuur landschap Het Oostzanerveld dankt haar huidige kwaliteiten aan het agrarisch gebruik. De agrarische geschiedenis van het Oostzanerveld is af te lezen aan het geĂŤrodeerde veenlandschap met onregelmatige randen dat door inklink en overstroming is ontstaan. In de loop der tijd is zo het huidige waterrijke karakter ontstaan. De bebouwingslinten, die rijk zijn aan archeologische sporen, hebben zich door deze ontwikkeling in de loop der tijd verplaatst. Daarmee is het Oostzanerveld een uniek landschap in Nederland. Om die kwaliteiten te behouden moet het agrarisch beheer tot in lengte der jaren worden voorgezet. En dan bijvoorkeur met koeien in de wei. Krachtige herkenbare droogmakerij De ringdijk van Wijde Wormer uit 1700 geeft vorm aan de polder die door het droogmalen van een meer is ontstaan. De twee boerderijlinten met stolpboerderijen en krachtige beplanting vormen samen met het verkavelingspatroon en de maatvoering, de karakteristieke structuur van de polder. Een structuur met grote oorspronkelijkheid. Doordat de A7 (en de spoorlijn) parallel aan de linten door de polder loopt is de polder vanaf de weg goed waarneembaar en herkenbaar. De open zones in de linten zorgen voor doorzichten tot de dijk van de ringvaart. De diepe ligging van de polder ten opzichte van omliggende veenweiden is goed ervaarbaar wanneer men vanuit de richting Amsterdam komt vanaf het verkeersplein, met uitzicht over het Oostzanerveld , en vervolgens afdaalt naar de bodem van het voormalige meer van de Wijde Wormer. Voor Wijde Wormer is agrarisch gebruik de economische drager van het landschap en essentieel voor behoud van de openheid. Daarbij zijn de stolpboerderijen en koeien belangrijke beelddragers. Contrast en buffer Het grote contrast tussen de steden (Zaanstad en Purmerend) met het open en uitgestrekte landschap van Wijde Wormer- Oostzanerveld is een grote kwaliteit. De plekken waar deze scheiding ook duidelijk is vormgegeven worden hoog gewaardeerd, met name bij Purmerend. Zo vormt het gebied een buffer tussen twee stedelijke gebieden en dat is een belangrijke kwaliteit die bijdraagt aan de vitaliteit van de steden. Vogelrijk Kenmerkend voor het Oostzanerveld is de grote vogelrijkdom. Het Oostzanerveld valt dan ook als Natura 2000 gebied onder vogel- en habitatrichtlijn. Echter ook de Wijde Wormer kent een aanzienlijke weidevogelpopulatie. Dit geldt met name voor het gebied waar de polder aan het Oostzanerveld grenst . Recreatief medegebruik De randen van het Oostzanerveld worden intensief gebruikt door recreanten, zoals wandelaar en fi etsers. Verder is het Oostzanerveld alleen (beperkt) per boot bereikbaar. Of ook de Wijde Wormer als fi etsgebied in trek is blijft voor de aanwezigen een discussiepunt.
A12 Wiericke
A1 Eemland
De waarde als weidevogel habitat (grutto maar ook kleine zwaan), die overigens onder druk staat door schaalvergroting in de landbouw. De karakteristiek van bebouwingslinten bijvoorbeeld langs de Eemdijk, Wakkerendijk en Zevenhuizerlaan met clusters van boerderijen in buurtschappen. De geweldige wolkenluchten die je hier kunt ervaren dankzij de openheid. De terpen langs de Laak, de Bonte poort. De Eem als enige rivier in Nederland die zowel bron als monding in Nederland heeft liggen. Maar ook de Laak als cultuurhistorische drager heeft hoge kwaliteit. De recreatieve infrastructuur van fiets- en klompenpaden die aansluiten bij activiteiten in het kader van verbrede landbouw (bijvoorbeeld verkoop streekproducten). Deze routes zorgen ervoor dat stedelingen van het aantrekkelijke open veenweide landschap kunnen genieten. Overigens worden de routes onderbroken door de ontoegankelijke reservaatsgebieden. Een bijzonder recreatief netwerk is het water waarbij het mogelijkheid is om vanaf het randmeer het gebied in te varen en het landschap te beleven vanaf het water. Natuurontwikkeling in reservaatsgebied waar de hoge grondwaterstanden zorgen voor bijzondere natuurkwaliteiten. De sterke sociale structuur van Eemland. Bewoners (burgers en boeren) zijn trots op hun landschap. Ondanks de verschillen tussen de boeren van Bunschoten en de vissers van Spakenburg staat men als ĂŠĂŠn man voor haar landschap. Bij veranderingen in het landschap is de betrokkenheid groot. Specifiek twee bebouwingsranden worden als kwaliteit benoemt. Dit is de westrand van Bunschoten Spakenburg waar een landschappelijke inpassingszone zorgt voor een zachte overgang. De tweede is de rand van Amersfoort waar de wijk Nieuwland over een groene dijk het gebied in kijkt. De structuur van wielen en waaien langs de Eem is een goed voorbeeld van waardevolle (aardkundige) structuren op een lager schaalniveau waar waardering en aandacht voor is binnen het Nationaal Landschap. Tot slot wordt door diverse deelnemers benadrukt dat kwaliteit niet alleen zit in het landschap dat je ziet maar ook in het gebruik door mensen en dieren. De foto van de koeien werd als zeer kenmerkend door veel mensen gekozen waarbij de aanwezigheid van een schapenkudde in Eemland niet onvermeld mag blijven. Voor verschillende mensen staan de koeien ook symbool voor de dragende kracht van de landbouw voor het landschap.
Het mens- en wereldbeeld dat aan onze cultuur ten grondslag ligt, is geordend langs de lijnen van een dualisme tussen enerzijds de onbewuste materie en anderzijds de bewuste geest. De materie op zichzelf passief en in rust verkerend; beweging daarin ontstaat alleen door een gewild en bewust ingrijpen van de geest. De Engelse natuurkundige Newton, die in de zeventiende eeuw voor het eerst de principes van de zwaartekracht beschreef, illustreerde dit beeld met de metafoor van het biljarten: de biljartballen (passieve materie) gaan pas rollen na een stoot met de biljartkeu (ingrijpen van de geest) . Dat betekent dat iedere beweging in de materie uiteindelijk terug te voeren is tot
een intentionele ingreep van de geest, een ingreep die van die beweging de oorzaak is (causa) . Daarom zoekt men voortdurend het antwoord op vragen als “Wat is hiervan de oorzaak?”, “Hoe komt dit?” en “Waarmee is dit begonnen?” De motor achter deze onophoudelijke en rusteloze speurtocht is het idee dat als je de oorzaak van bepaalde processen kent, je die processen kunt beheersen of zelfs kunt nabootsen. Het succes van deze natuurwetenschappelijke benadering is overal in terug te vinden in de huidige maatschappij. Het wordt toegepast in de sociologie, psychologie, maar is ook doorgedrongen in de politiek (‘de maakbare samenleving’) en zelfs de opvoeding (‘het maakbare individu’).
Die benadering blijkt daar niet geheel te werken. Het gevolg van dit dualisme is dan ook dat we ons bestaan moeten slijten in een wereld die van alle gemakken is voorzien, maar waar het vaak niet te harden is van de vervreemding, kunstmatigheid of onbenulligheid. Een goed voorbeeld van politieke toepassing zijn de negen nationale snelwegpanorama’s. Over onbenullig gesproken. Door onze bouwzucht slibben de snelweglandschappen steeds sneller dicht. Uit studie van het Ruimtelijk Planbureau blijkt dat er vanaf de snelweg 1753 uitzichten op het ‘traditionele Nederlandse landschap’ zijn, die de moeite waard zijn om even opzij
te kijken. Van deze 1753 uitzichten wordt nu al meer dan de helft (52%) bedreigd door bouwplannen. Met de verklaring van negen van deze uitzichten als beschermd natuurgebied wil de staat de versnippering en verstedelijking tegengaan, en de automobilist een ‘ervaring’ te bieden die ‘pijnloos’ en ‘dynamisch’ is. Uitzicht op groen werkt stressverlagend voor de automobilist en is bepalend voor de economische concurrentiepositie van Nederland, volgens de structuurvisie. Propaganda tegen het volgebouwde Nederland. Om ervoor te zorgen dat de automobilist een zo positief mogelijke ervaring krijgt tijdens het rijden is de maximumsnelheid bij
sommige panorama’s al teruggeschroefd tot 100 kilometer per uur. Bovendien worden elementen die als storend of negatief worden ervaren verwijderd. Geluidsschermen, vangrails, maar bijvoorbeeld ook de rijen met populieren, die door de eeuwen heen altijd geroemd zijn door buitenlands bezoek, zoals Auke van der Woud prachtig beschrijft in zijn Lege Land . Alles om de kijktijd langer te maken, om net die halve seconde kijktijd op de windmolen bij Heemskerk te winnen, of langer te genieten van die ‘prachtige parallelle transparante bebouwingslinten met rationele blokverkaveling en kenmerkende stolpboerderijen’. Zijn de andere 1744 uitzichten nu bij voorbaat gedoemd een langzame dood te ster-
ven door nieuwbouw, meer bedrijventerreinen of golfbanen? Het gevoel wat Henry Miller beschrijft in zijn boek The Airconditioned Nightmare uit 1945 staat niet ver af van wat ik voel bij de term ‘snelwegpanorama’: dat we allemaal intelligente buitenstaanders zijn van een wereld die van stompzinnigheid aan elkaar hangt.
I, a stranger and afraid, in a world I never made - A.E. Housman