TEYXOS 60

ΤΕΥΧΟΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 61 •60 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ- -ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2007

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

60

ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2007

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Åîþöõëëï Åéêüíá áðü ôï öùôïãñáöéêü áñ÷åßï ôïõ Í.Ì.Å.

12

03

Χαιρετισμός Εκδότη

06

Le vie del Mare - Οι δρόμοι της Θάλασσας στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλαδος

12

Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2007 Ελληνικές Οικίες Κατοικίες και οι πλωτές κατοικίες του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Του Χάρη Τορτορέλη, Μουσειολόγου - Παιδαγωγού

16

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ • Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ (Υ-1) • Υ/Β ΤΡΙΤΩΝ (Υ-5) • ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΝ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ (Υ-2) • ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΡΟΥΣΣΕΝ • Έρευνα του «Περίπλου» για τον άγνωστο συγγραφέα σπάνιου ντοκουμέντου του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

36

Το Υποβρύχιο στο Πολεμικό Ναυτικό Του Πλοιάρχου Π. Δάβαρη - ΠΝ Διοικητού Υποβρυχίων

42

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ Εμμανουήλ Μακρής

44

ΧΕΙΡΑ ΒΟΗΘΕΙΑΣ στις πυρόπληκτες περιοχές από τους ομογενείς των Η.Π.Α.

48

Ο τορπιλισμός του ευδρόμου ‘Ελλη Του Νικόλαου Γρανά - Διόπου Π.Ν. ε.α.

50

ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ - ΕΠΑΘΛΟΝ Α. ΜΠΕΝΑΚΗ Ναυτικός Όμιλος Ελλάδος

52

44ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΙΣΤΙΟΠΛΟΙΚΟ ΡΑΛΛΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Της Ρ. Γαλάνη

54

Μουσείο Καπνού Καβάλας

56

Το Χρονικό της Απελευθέρωσης της Καβάλας τον Ιούνιο 1913 Του Κ. Παπακοσμά

58

Οφείλουμε την ευγνωμοσύνη στον Διονύσιο Σολωμό Του Δημήτριου Γ. Ανδριάνα

63

Γράμμα για την Νορμανδία Του Γιαννούλη Μωραΐτη, Πλοιάρχου Ε.Ν.

64

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ Κωνσταντίνος Αράπης

66

Λογοτεχνία & Θάλασσα • Διήγημα: Y/B TΡΙΤΩΝ, του Βασίλη Ιατρίδη • Βιβλιοπαρουσιάσεις • Δωρεές βιβλίων & περιοδικών

76

Ημερολόγιο Μουσείου Δωρεές - Νέα Μέλη - Ανακοινώσεις

78

Βαρόμετρο Γράφει ο Σκάπουλος

Tñéìçíéáßá ¸êäïóç ôïõ Íáõôéêïý Ìïõóåßïõ ôçò ÅëëÜäïò Kùä. 2528 ÉäéïêôÞôçò: Íáõôéêüí Ìïõóåßïí ôçò ÅëëÜäïò Ìáñßíá ÆÝáò, ÐåéñáéÜò 185 37 Ôçë.: 210 45 16 264 Fax: 210 45 12 277 Åêäüôçò - ÄéåõèõíôÞò: Áíáóôáóßá Áíáãíùóôïðïýëïõ - Ðáëïýìðç Ðñüåäñïò ôïõ Íáõôéêïý Ìïõóåßïõ ÅëëÜäïò

16

Äéåýèõíóç Óýíôáîçò: ÃéÜííçò Ðáëïýìðçò ÅðéìÝëåéá ¸êäïóçò: Áíáóôáóßá Áíáãíùóôïðïýëïõ - Ðáëïýìðç ÉùÜííá Ìðåñìðßëç Áñ÷áéïëüãïò Ì.Ä.Å. ÂõæáíôéíÞò Áñ÷áéïëïãßáò ×áñÜëáìðïò ÔïñôïñÝëçò Ðáéäáãùãüò - Ìïõóåéïëüãïò

52

Äéáöçìßóåéò: Í. Íéêïëáßäçò Ôçë./Fax: 210 24 35 075 Ãñáììáôåßá: ÅëÝíç ÃáóôåñÜôïõ Êáëëéôå÷íéêÞ ÅðéìÝëåéá: ÔÜôóç ÅëÝíç

54

Åêôýðùóç: É.Í. ÐÁËËÇÓ ÁÅÂÅ Óôá ìÝëç ôïõ Ìïõóåßïõ äéáíÝìåôáé ÄùñåÜí Ïé áðüøåéò ðïõ åêöñÜæïíôáé óôïí ÐÅÑÉÐËÏÕ åßíáé ðñïóùðéêÝò ôùí óõããñáöÝùí êáé äå äåóìåýïõí ôï Í.Ì.Å. ïýôå åñìçíåýïõí ôçí ðïëéôéêÞ Þ ôéò áðïöÜóåéò ôïõ.

58

A

Αγαπητά μας μέλη...

γαπητές φίλες και φίλοι Ο «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» που κρατάτε στα χέρια σας, συμπληρώνει τα 16 χρόνια κυκλοφορίας και τα 60 τεύχη. Σ΄αυτά τα μακρά χρόνια έκδοσης του περιοδικού δημοσιεύθηκαν περίπου 570 άρθρα ναυτικού, ιστορικού, αρχαιολογικού, λαογραφικού, ενημερωτικού, μουσειολογικού και ταξιδιωτικού ενδιαφέροντος. 200 τουλάχιστον συγγραφείς εμπιστεύτηκαν την πνευματική τους εργασία, τις προσωπικές τους εμπειρίες και τις καταγραφές τους, στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Ήταν Δεκέμβριος του 1991, όταν ο αείμνηστος Πρόεδρος του Μουσείου Κωνσταντίνος Παΐζης υπέγραφε τον πρώτο χαιρετισμό εκδότη του περιοδικού. Σ’ εκείνο το πρώτο, ασπρόμαυρο τεύχος των 25 σελίδων αναφέρεται ότι «η έκδοση αυτή αποτέλεσε το αντικείμενο εκτεταμένων συζητήσεων και μελέτης τόσο από την παρούσα όσο και από την περασμένη Διοίκηση του Μουσείου, διότι αποτελεί πραγματικά μια τεράστια προσπάθεια για τις ανθρώπινες και οικονομικές μας δυνατότητες. Τελικά όμως το αποφασίσαμε». Από τότε, το Μουσείο πέρασε πολλές ακόμα δυσκολίες, ο ασπρόμαυρος «Περίπλους» καθυστέρησε πολλές φορές, κινδύνεψε να σταματήσει η κυκλοφορία του, παρουσιάστηκε ολιγοσέλιδος, αλλά τελικά τα κατάφερε. Η σημερινή εικόνα του περιοδικού αποτελούσε ένα άπιαστο όραμα για το Διοικητικό Συμβούλιο της εποχής του πρώτου τεύχους, στο οποίο συμμετείχα τότε ως μέλος. Ήταν η μορφή που θέλαμε να έχει το περιοδικό μας, αλλά που δεν μπορούσαμε να του δώσουμε εξαιτίας των οικονομικών δυσχερειών του Μουσείου. Να, όμως που ο «Περίπλους» πια κυκλοφορεί πολυσέλιδος, πολύχρωμος, αποσπώντας πολλές θετικές κριτικές. Το περιοδικό μοιράζεται στα μέλη του Μουσείου, στους εκπαιδευόμενους της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, στα μέλη της Ενώσεως Εφοπλιστών, στα Ελληνικά Λιμενικά Προξενεία του εξωτερικού. Επίσης ο «Περίπλους» αποστέλλεται σε Υπουργεία, Εφοπλιστικούς Οίκους, Ναυτιλιακές Εταιρείες, Μουσεία, Εκπαιδευτικούς και Πολιτιστικούς Οργανισμούς, σε Δημόσιες, Δημοτικές και Πανεπιστημιακές Βιβλιοθήκες σ’ όλη την Ελλάδα και διατίθεται από το πωλητήριο του Μουσείου. Είμαστε στην ευχάριστη θέση να σας ανακοινώσουμε επίσης ότι εξαιτίας της αυξανόμενης ζήτησης του περιοδικού συνεχώς αυξάνουμε τον αριθμό αντιτύπων του, δεδομένου ότι τα τελευταία τεύχη του εξαντλήθηκαν γρήγορα. Παράλληλα, το περιοδικό γίνεται συνδρομητικό (θα βρείτε ανάλογη αίτηση στο εσωτερικό του) κάτι απαραίτητο, αφού πολλοί αναγνώστες μας βρίσκονται στην περιφέρεια της Ελλάδος και στο εξωτερικό και δεν μπορούν να το προμηθευτούν από το πωλητήριο του Μουσείου, ενώ πολλά μέλη μας ζητούν να προσφέρουν την συνδρομή σε φίλους τους ως δώρο. Πρόσθετα, σε λίγους μήνες, στην νέα ιστοσελίδα του Μουσείου, όλα τα τεύχη του θα κυκλοφορούν και σε ηλεκτρονική μορφή. Τέλος, επόμενο στόχο μας αποτελεί η πανελλήνια κυκλοφορία του περιοδικού. Για την κυκλοφορία ενός περιοδικού σαν τον «Περίπλου» απαιτούνται ατέλειωτες ώρες εργασίας για την εύρεση και επιμέλεια της ύλης, κατάλληλου φωτογραφικού υλικού, σωστής γραφιστικής παρουσίασης, εξαντλητικής διόρθωσης κειμένων, αφού πάντα κάτι ξεφεύγει, και ένα συνεχές κυνήγι με τον χρόνο, ώστε να μην κυκλοφορεί καθυστερημένα.

Θα απαιτούνταν και ένα προσωπικό που θα απασχολούνταν αποκλειστικά με την έκδοση, κάτι που ωστόσο το Μουσείο δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά. Ωστόσο τα καταφέρνουμε και αυτό οφείλεται και σε σάς, τους αναγνώστες μας, διότι με τις συνεχείς παρατηρήσεις και προτάσεις σας συμβάλατε καθοριστικά στη συνεχή βελτίωση της ποιότητας και του επιπέδου της ύλης. Άλλωστε η όλη ύπαρξη του περιοδικού σε σας απευθύνεται, στη δική σας ενημέρωση και ψυχαγωγία. Σας ευχαριστούμε θερμά που αγκαλιάζετε και στηρίζετε το περιοδικό μας. Θα επιθυμούσαμε επίσης να ευχαριστήσουμε θερμά όλες τις Εταιρείες που εμπιστεύονται διαφημιστικές καταχωρίσεις στο περιοδικό και έτσι γίνεται δυνατή η πολυτελής έκδοση και η συνεχής βελτίωσή του. Ένα μεγάλο ευχαριστώ απευθύνεται προς όλους τους συγγραφείς που σε όλη την διάρκεια της έκδοσης μας παραχώρησαν ανιδιοτελώς το πνευματικό τους προϊόν γιατί πίστεψαν στο περιοδικό και πλούτισαν τις σελίδες του και τις γνώσεις όλων μας. Τελειώνοντας τον χαιρετισμό του γενέθλιου, εξηκοστού τεύχους του «Περίπλου Ναυτικής Ιστορίας», θα επιθυμούσα να κάνω μια αναφορά στη Μουσειακή επικαιρότητα που περιλαμβάνει τον εορτασμό των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ο Πανευρωπαϊκός αυτός θεσμός, που γεννήθηκε στην Γαλλία το 1984 και υιοθετήθηκε από άλλες Ευρωπαϊκές χώρες την επόμενη χρονιά και από το Συμβούλιο της Ευρώπης επίσημα το 1991, οργανώθηκε με μοναδικό σκοπό την ελεύθερη πρόσβαση των πολιτών σε μνημεία, μουσεία και χώρους ιστορίας και πολιτισμού. Οι μέρες όμως που γράφεται αυτό το μικρό σημείωμα δεν είναι συνηθισμένες. Θα μου ήταν αδύνατο να μην αναφερθώ στην εθνική τραγωδία που έπληξε την χώρα μας. Με κομμένη την ανάσα παρακολουθήσαμε την φονική πύρινη λαίλαπα να καταστρέφει ανθρώπινες ζωές, περιουσίες, δασικές εκτάσεις μοναδικής ομορφιάς. Ως καταγόμενη από την πολύπαθη Ηλεία, είχα και εγώ το προσωπικό μου μερίδιο στον τρόμο και την φρικτή αγωνία. Μαζί με τους ανθρώπους κινδύνεψε και η Ολυμπία, το παγκόσμιο σύμβολο του Αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος, του Αθλητισμού, της Άμιλλας, της Ειρήνης, του Ωραίου και του Υψηλού. Δεν χρειάζεται να γράψουμε περισσότερα λόγια για να περιγράψουμε πόσο δυσβάσταχτη απώλεια θα ήταν για την χώρα μας, η καταστροφή του Μουσείου και του αρχαιολογικού χώρου της Ολυμπίας. Ελπίζουμε πως όλοι οι Έλληνες ενωμένοι, με την απαιτούμενη μεγαλοψυχία, που ως λαός ξέρουμε να δείχνουμε στις δύσκολες στιγμές, θα μπορέσουμε γρήγορα να επουλώσουμε τα τραύματα και να δώσουμε ελπίδα για το μέλλον στους πληγέντες. Ίσως δε η καμμένη σήμερα γη της Πελοποννήσου, να αποδειθχεί «εύφορο χτήμα ελπίδας» για τον σημερινό Ελληνισμό ώστε να καταδείξει σ΄όλο τον πολιτισμένο κόσμο, πως με την αγάπη για την πατρίδα, την ομοψυχία και την καθολική συμμετοχή και πάλι θα μεγαλουργήσει. Αναστασία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε. Ðåñßðëïõò

3

TEYXH

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ

NAYTIKOY MOYΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

4

Ðåñßðëïõò

Μετά από αιτήματα πολλών αναγνωστών μας, ο «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» γίνεται συνδρομητικός, ώστε να μπορούν να τον προμηθευτούν και αναγνώστες που δεν μπορούν να προσέλθουν στο πωλητήριο του Μουσείου και δεν είναι μέλη μας. Μπορείτε να προσφέρετε παράλληλα την συνδρομή ενός έτους ως δώρο σε αγαπημένους σας και λάτρεις της Ναυτικής μας Παράδοσης και Κληρονομιάς. Το περιοδικό θα αποτελέσει μια σημαντική πηγή γνώσεων και ψυχαγωγίας. Για τους ενδιαφερόμενους, μπορείτε να προσέλθετε στα γραφεία του Μουσείου ώστε να συμπληρώσετε την αίτηση και να εξοφλήσετε με μετρητά ή πιστωτική κάρτα VISA και MASTERCARD είτε να πληρώσετε τη συνδρομή σας στον Λογαριασμό ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 072 / 482018 - 52 με την αιτιολογία πληρωμής «εξόφληση συνδρομής ενός έτους για το περιοδικό Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας». Στην συνέχεια μπορείτε να αποστείλετε αντίγραφο της απόδειξης πληρωμής καθώς και τον παρακάτω πίνακα συμπληρωμένο με τα στοιχεία σας ταχυδρομικά στο

Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, Ακτή Θεμιστοκλέους - Φρεαττύς, 185 37 Πειραιάς ή με φαξ στο 210 45 12 277 Από την ημερομηνία που θα φθάσουν στο Μουσείο η αίτησή σας και η εξόφλησή σας θα παραλαμβάνετε τα επόμενα τέσσερα τεύχη του «Περίπλου Ναυτικής Ιστορίας που καλύπτουν χρονικό διάστημα ενός έτους. Για τους νέους συνδρομητές θα προσφέρονται πέντε παλαιότερα τεύχη του περιοδικού ως δώρο.

Ονοματεπώνυμο Παραλήπτη Περιοδικού: Ονοματεπώνυμο Δωρητή Περιοδικού*: Ταχ. Διεύθυνση: Πόλη:

Χώρα:

Τηλ. Επικοινωνίας:

Κινητό:

Τ.Κ.:

* Συμπληρώνεται μόνο στην περίπτωση που κάποιος προσφέρει την συνδρομή ως δώρο στον αναγραφόμενο παραλήπτη του περιοδικού.

LaVieDelMare

Le Vie del Mare Oι Δρόμοι της Θάλασσας ΣΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Στην καρδιά του καλοκαιριού, το απόγευμα της Τετάρτης 18 Ιουλίου, «φύσηξε θαλασσινή αύρα» στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος με τα εγκαίνια της διεθνούς έκθεσης οι «Δρόμοι της Θάλασσας», η οποία παρουσιάστηκε για λίγες μέρες, μέχρι την Κυριακή 29 Ιουλίου 2007. ΠΑΡΟΥΣIΑΣΗ: Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιολόγος - Βυζαντινολόγος

Ό

πως έχετε ήδη ενημερωθεί από το προηγούμενο τεύχος η εν λόγω έκθεση είναι προϊόν του ευρωπαϊκού προγράμματος «Δίκτυο των Φορέων και των Μουσείων για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Μεσογείου» στο οποίο συμμετέχει το Μουσείο μας ύστερα από πρόσκληση ως εταίρος (partner). Συντονιστής του προγράμματος είναι το Περιφερειακό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και της Σικελιάνικης άμαξας, Palazzo d’ Aumale του Τερασσίνι στο Παλέρμο της Σικελίας. Κάτι οι καλοκαιρινές διακοπές, κάτι τα οργανωτικά προβλήματα που είχαν οι Ιταλοί εταίροι και διοργανωτές της έκθεσης (μη έγκαιρη αποστολή των προσκλήσεων στο ελληνικό κοινό), λίγοι τελικά φίλοι και μέλη του Μουσείου κατάφεραν να δουν την αξιόλογη αυτή έκθεση. Στα εγκαίνια από πλευράς επισήμων παρέστησαν ως εκπρόσωπος της κυβερνήσεως ο υφυπουργός Ανάπτυξης κος Ανα-

1

στάσιος Νεράντζης, ο Πρέσβης κος Ιωάννης Μπουρλογιάννης-Τσαγγαρίδης, ο Βουλευτής Πειραιώς κος Παναγιώτης Μελάς, ο εκπρόσωπος του Α/ΓΕΝ Αρχιπλοίαρχος Χαράλαμπος Παπαπασχάλης, ο εκπρόσωπος του Α/Λ.Σ. Υποναύαρχος κος Παναγιώτης Γαλάνης, ο εκπρόσωπος του Μητροπολίτη Πειραιά, Αρχιμανδρίτης Νικόδημος και ο διοικητής της Μαρίνας της Ζέας Υποπλοίαρχος Λ.Σ. κος Χαρ. Μαρουλάκης. Στην εκδήλωση παρουσίασης της έκθεσης παρευρίσκονταν επίσης και τα μέλη της ιταλικής συντονιστικής επιτροπής του προγράμματος. Στην συνέχεια σας παραθέτουμε τον λόγο της Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου καθώς και μία περιγραφή του περιεχομένου της έκθεσης για την καλύτερη ενημέρωσή σας.

2

1. Οι επισκέπτες της έκθεσης «Οι Δρόμοι της Θάλασσας», μέσα από ηλεκτρονικούς υπολογιστές, είχαν την ευκαιρία πρόσβασης σε πληροφορίες για τα ευρωπαϊκά μουσεία που συμμετέχουν στο Δίκτυο, αλλά και περιήγησης στις δύο ψηφιακές εκδόσεις του Μουσείου μας «Άτλας των παραδοσιακών σκαφών της Ανατολικής Μεσογείου» και «Ναυτικού Μουσείου Ενθύμιον».

2. Στο στιγμιότυπο από την εκδήλωση διακρίνονται ο Αντιναύαρχος Π.Ν. εα κος Τιμόθεος Μασούρας, Γ. Γραμματέας του ΝΜΕ, ο Πλοίαρχος Ε.Ν. και μέλος Δ.Σ. του Ν.Μ.Ε. κος Παν. Μολφέτας, ο Υποναύαρχος Λ.Σ. εα κος Παν. Παρασκευόπουλος, εκπρόσωπος Α/Λ.Σ. στο Δ.Σ. του ΝΜΕ, ο δικηγόρος και μέλος Δ.Σ. του ΝΜΕ κος Γεωργ. Βλαχόπουλος, ο υποψήφιος βουλευτής Α΄ Πειραιώς κος Δημ. Καρύδης, ο μορφωτικός ακόλουθος του Ιταλικού Ινστιτούτου Πολιτισμού κος Maurizio Dessalvi, o Υποναύαρχος Λ.Σ. κος Παν. Γαλάνης, ο Υποπλοίαρχος Λ.Σ. κος Χαρ. Μαρουλάκης Διοικητής της Μαρίνας της Ζέας. Στην πρώτη σειρά, δεξιά διακρίνονται ο έφορος Εναλίων Αρχαιοτήτων της περιφέρεια της Σικελίας κος Σεμπαστιάνο Τούσα, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία ΑναγνωστοπούλουΠαλούμπη και ο εκπρόσωπος του Μητροπολίτη Πειραιώς Αρχιμανδρίτης Νικόδημος.

6

Ðåñßðëïõò

ΟιΔρόμοιτηςΘάλασσας

ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Αξιότιμε κύριε υπουργέ, σεβασμιώτατε εκπρόσωπε του Μητροπολίτη Πειραιώς, κύριοι εκπρόσωποι των αρχών, αξιότιμη κυρία Πρόεδρε και μέλη της επιστημονικής επιτροπής, αγαπητά μέλη και φίλοι. Με χαρά σας υποδεχόμαστε στα εγκαίνια της διεθνούς περιοδικής έκθεσης «Οι Δρόμοι της θάλασσας», την οποία θα φιλοξενήσουμε στο Μουσείο μας μέχρι τις 30 Ιουλίου. Με την βοήθεια οπτικοακουστικών μέσων και τρισδιάστατων αναπαραστάσεων επιχειρείται μία πολύπλευρη ανασύνθεση της ιστορίας της Μεσογείου (γεωλογική, ιστορική, αρχαιολογική και λαογραφική). Η παρούσα έκθεση χρηματοδοτείται και

4

5

3

είναι προϊόν του ευρωπαϊκού προγράμματος της περιφέρειας της Σικελίας «Δίκτυο των φορέων και των Μουσείων για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Μεσογείου». Τον Γενικό συντονισμό και την ευθύνη για την διοργάνωση όλου αυτού του φιλόδοξου προγράμματος έχουν η διευθύντρια του Μουσείου του Τερασίνι Παλάτζο Νταουμάλε κα Βαλέρια Πατρίτσια Λι Βίνι Τούσα, την οποία έχουμε την χαρά να έχουμε κοντά μας, και πολυμελής επιστημονική επιτροπή Ιταλών ακαδημαϊκών, κλιμάκιο της οποίας έχουμε σήμερα μαζί μας αποτελούμενο από τους καθηγητές κους Πιερφεντερίκο Καλιάρι και Σεμπαστιάνο Τούσα. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, επιτελώντας την αποστολή του και παρά τα γνωστά σε όλους σας ζωτικά προβλήματα λειτουργίας που αντιμετωπίζει, δίνει το δυναμικό παρόν σε αυτή την διεθνή πρωτοβουλία, συμμετέχοντας ενεργά σε όλες τις εκδηλώσεις και δραστηριότητες που απαιτούνται, προβάλλοντας το πολιτιστικό απόθεμα της μακραίωνης ελληνικής ναυτικής κληρονομιάς και παράδοσης που συνθέτουν οι συλλογές του. Είναι φυσικό ένα τόσο πολυσύνθετο πρόγραμμα παρά τις προσπάθειες των διοργανωτών του, μέχρι και την τελευταία στιγμή, να έχει προβλήματα και ελλείψεις. Ωστόσο όμως η παρούσα έκθεση, στην οποία συμμετέχουν 65 μουσεία και θα παρουσιαστεί σε άλλες 8 μεσογειακές πόλεις, είναι ένα πολιτιστικό προϊόν υψηλής παιδευτικής αξίας από το οποίο σίγουρα θα επωφεληθεί το πειραϊκό και αθηναϊκό κοινό. Αποτελεί πεποίθησή μας ότι με την παρουσίαση της έκθεσης «Οι Δρόμοι της θάλασσας» στο Ναυτικό

3. Η Πρόεδρος του ΝΜΕ στο βήμα. 4. Ο εκπρόσωπος της κυβερνήσεως Υφυπουργός Ανάπτυξης κος Αναστάσιος Νεράντζης, πλαισιωμένος από μέλη του Μουσείου, ξεναγείται στην έκθεση από την αρχαιολόγο του ΝΜΕ κα Ιωάννα Μπερμπίλη. 5. Στην πρώτη σειρά διακρίνονται από αριστερά ο έφορος Εναλίων Αρχαιοτήτων της περιφέρεια της Σικελίας κος Σεμπαστιάνο Τούσα, η Διευθύντρια του Μουσείου Palazzo d’ Aumale και Πρόεδρος της συντονιστικής επιτροπής του ευρωπαϊκού προγράμματος κα Βαλέρια Λι Βίνι-Τούσα, ο εκπρόσωπος του Μητροπολίτη Πειραιώς Αρχιμανδρίτης Νικόδημος, ο εκπρόσωπος του Α/ΓΕΝ Αρχιπλοίαρχος Χαράλαμπος Παπαπασχάλης Π.Ν., ο Βουλευτής Πειραιώς κος Παναγιώτης Μελάς, ο Υφυπουργός Ανάπτυξης κος Αναστάσιος Νεράντζης, ο πρέσβυς επί τιμή κος Ιωάννης Μπουρλογιάννης και η σύζυγός του. Πίσω διακρίνονται ο επιχειρηματίας κος Ανδρέας Βαλυράκης, ο Υποναύαρχος ε.α κος Νικόλαος Αρτεμάκης Π.Ν., μέλος του Δ.Σ. του ΝΜΕ και ο Αντιναύαρχος ε.α κος Ιωάννης Παλούμπης Π.Ν.

Ðåñßðëïõò

7

LeVieDelMare

Μουσείο της Ελλάδος συντελείται μία σημαντική αναβάθμιση των πολιτιστικών δρωμένων της πόλης του Πειραιά αλλά και της πρωτεύουσας γενικότερα. Τέλος, από αυτήν την θέση θα επιθυμούσαμε να ευχαριστήσουμε τους Ιταλούς διοργανωτές, τους Έλληνες συνεργάτες τους και τους υπαλλήλους του Μουσείου μας, οι οποίοι εργάστηκαν άοκνα για την όσο δυνατόν αρτιότερη παρουσίαση αυτής της έκθεσης. Παρακαλώ την δόκτωρα Πατρίτσια Λι Βίνι Τούσα, επιμελήτρια της έκθεσης να ανέβει στο βήμα και να μας πει λίγα λόγια για το πρόγραμμα και την έκθεση, η οποία, με τα πέντε πλοία που θα δείτε στη αίθουσα του Μουσείου, θα μας ταξιδέψει στα πανάρχαια κύματα της ιστορίας της Θάλασσας της Μεσογείου. ΛIΓΑ ΛOΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚH EΚΘΕΣΗ «ΟΙ ΔΡOΜΟΙ ΤΗΣ ΘAΛΑΣΣΑΣ» Πέντε κατασκευές, με την μορφή ιστιοφόρων πλοίων, μεταφέρουν στο ξύλινο σκαρί τους οπτικοακουστικά μέσα (βιντεοπροβολείς, ηλεκτρονικούς υπολογιστές, οθόνες) που παρουσιάζουν το θέμα της έκθεσης, που δεν είναι άλλο από την πολιτιστική κληρονομιά, υλική και άυλη, των λαών της Μεσογείου. Η χρήση των νέων τεχνολογιών, ως βασικού εκθεσιακού μέσου, έκανε δυνατή την παρουσίαση και μεταφορά του τεράστιου και πολύπτυχου πολιτιστικού αποθέματος των 65 Μουσείων και φορέων που συμμετέχουν στην έκθεση. Η συγκεκριμένη παρουσίαση κινείται στον χώρο της σημειολογίας και υποβάλλει στον επισκέπτη την ιδέα του αέναου ταξιδιού στη θάλασσα της ιστορίας. Φορείς, οχήματα σε αυτό το ταξίδι, είναι τα μουσεία, τα ιδρύματα που έχουν ως στόχο την προστασία και διατήρησή της ιστορικής μνήμης και των παραδόσεων του κάθε λαού. Η θεματολογία της έκθεσης χωρίζεται σε 5 ενότητες.  Το Δίκτυο (εισαγωγή στην έκθεση) Η εισαγωγή στο χώρο της έκθεσης γνωστοποιεί τη δράση του «Δικτύου των Φορέων και των Μουσείων για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Μεσογείου» και τη συνδρομή του κάθε φορέα μεμονωμένα στο Δίκτυο. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που γεννήθηκε από την ανάγκη να δημιουργηθεί ένα Δίκτυο επίσημης σύνδεσης μεταξύ φορέων και μουσείων που ευαισθητοποιούνται και δραστηροποιούνται στους τομείς της έρευνας, της προστασίας και της ανάδειξης της ενάλιας και υποθαλάσσιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Μεσογείου. Μ’ αυτόν τον τρόπο εκφράζεται η ανάγκη ενός σταθερού συστήματος συνδέσεων, που να επιτρέπει στους διαφόρους φορείς του τομέα να συνδιαλεγούν και να δημιουργήσουν ένα είδος κοινής γλώσσας.

8

Ðåñßðëïõò

6

7

6. Στιγμιότυπο από τα εγκαίνια της έκθεσης. 7. Στο στιγμιότυπο από την εκδήλωση διακρίνονται από αριστερά ο κος Μανώλης Αλιφιεράκης, ο κος Νικόλαος Αρτεμάκης, η Πρόεδρος του ΝΜΕ, η οικογένεια Ανδρέα Βαλυράκη και ο κος Ιωάννης Παλούμπης.

Η παρουσίαση γίνεται με έξι υπολογιστές. Στους δύο πρώτους παρουσιάζονται δύο διαδραστικά cd–rom του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος «Άτλας των παραδοσιακών σκαφών της Ανατολικής Μεσογείου (18ος-19ος αιώνας)» και το «Ναυτικού Μουσείου Ενθύμιον». Στους υπολοίπους προβαλλόταν η ιστοσελίδα Δικτύου των Μουσείων, όπου παρέχονται πληροφορίες για την δραστηριότητα όλων των συμμετεχόντων φορέων στο πρόγραμμα.  Το άλλο πρόσωπο του ουρανού Αυτή η ενότητα είναι αφιερωμένη στη γεωλογία, βιολογία, μετεωρολογία και στο φυσικό περιβάλλον εν γένει της Μεσογειακής λεκάνης. Καλύπτει μια μακρά χρονική περίοδο από το σχηματισμό των

ηπείρων ως και τη νεολιθική εποχή. Μέσα από βιντεοπροβολές με συνεντεύξεις, τρισδιάστες αναπαραστάσεις και ηχητικά ντοκουμέντα παρουσιάζονται τα γεωλογικά φαινόμενα, οι κλιματικές αλλαγές αλλά και οι φυσικές καταστροφές που έλαβαν χώρα κατά την προϊστορία και διαμόρφωσαν το γεωγραφικό και φυσικό περιβάλλον. Παρουσιάζονται επίσης απολιθώματα έμβιων οργανισμών και φυτών που απάρτιζαν την χλωρίδα και την πανίδα του μεσογειακού χώρου κατά την προϊστορική εποχή.  Τα παιχνίδια των ανταλλαγών Η δεύτερη ενότητα είναι αφιερωμένη στην παρουσία και τη δράση του ανθρώπου στη Μεσόγειο. Τα μεταφορικά πλοία, τα

ΟιΔρόμοιτηςΘάλασσας

8

9

10

8. Οι Ιταλοί και οι Έλληνες συντελεστές της έκθεσης Le vie del mare. Από αριστερά ο αρχιτέκτονας και καθηγητής του Παν/μίου του Μιλάνου Πιερφεντερίκο Καλιάρι, ο έφορος Εναλίων Αρχαιοτήτων της περιφέρεια της Σικελίας κος Σεμπαστιάνο Τούσα, μέλη και οι δύο της επιστημονικής επιτροπής του προγράμματος, ο μορφωτικός ακόλουθος του Ιταλικού Ινστιτούτου Πολιτισμού κος Μαουρίτσιο Ντεσάλβι, η αρχαιολόγος του ΝΜΕ κα Ιωάννα Μπερμπίλη, η Πρόεδρος του ΝΜΕ, η Διευθύντρια του Μουσείου Palazzo d’ Aumale και Πρόεδρος της συντονιστικής επιτροπής του ευρωπαϊκού προγράμματος κα Βαλέρια Λι Βίνι-Τούσα, η υπεύθυνη για τα γραφικά της έκθεσης κα Κάρολα Τζεντιλίνι, ο Υποναύαρχος ε.α κος Νικόλαος Αρτεμάκης και ο κος Μαουρίτσιο Κοζεντίνο υπεύθυνος της εταιρίας για τη μεταφορά και το στήσιμο της διεθνούς έκθεσης. 9. Στο στιγμιότυπο ο Υφυπουργός Ανάπτυξης κος Αναστάσιος Νεράντζης, ο πρέσβυς επί τιμή κος Ιωάννης Μπουρλογιάννης και ο κος Ανδρέας Βαλυράκης. 10. Στον εξωτερικό χώρο του Μουσείου πραγματοποιήθηκαν οι εναρκτήριες ομιλίες της εκδήλωσης. 11. Στην φωτογραφία από την βραδιά των εγκαινίων διακρίνονται ο κος Τιμόθεος Μασούρας, ο Γ. Γραμματέας του Ε.Ο.Τ. κος Αθανάσιος Οικονόμου, ο κος Παναγιώτης Μολφέτας, ο κος Παν. Παρασκευόπουλος και ο δικηγόρος κος 11

Γεώργιος Βλαχόπουλος.

Ðåñßðëïõò

9

LeVieDelMare

12

λιμάνια, τα φρούρια και η ταυτόχρονη ανάπτυξη της οικονομίας, των νόμων της θάλασσας –επισήμων και ανεπισήμων– δείχνουν τους τρόπους με τους οποίους η θάλασσα επηρέασε την κυκλοφορία, προϊόντων, ανθρώπων και ιδεών. Παρουσιάζονται οι εμπορικές διαδρομές και οι σημαντικότερες μεταναστεύσεις λαών από την αρχαιότητα μέχρι και τις μέρες μας. Έλληνες, Φοίνικες, Ρωμαίοι, Άραβες και Νορμανδοί κινούνται αδιάκοπα στα νερά της Μεσογείου για ειρηνικούς ή και πολεμικούς σκοπούς. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην ιστορική σημασία του μεταναστευτικού φαινομένου του τέλους του 19ου αι. και των πρώτων δεκαετιών του 20ού αι. από τις μεσογειακές χώρες (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία) προς την Αμερικανική Ήπειρο, για αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης. Η παρουσίαση της θεματικής γίνεται μέσα από τις προβολές αρχαιολογικών ευρημάτων, παλαιών χαρτών και πορτολάνων, γραφικών, ζωγραφικών έργων αλλά και πλούσιου φωτογραφικού υλικού.  Οι γνώσεις των χεριών Στην τρίτη ενότητα το κέντρο βάρους περνά στην οικονομική εκμετάλλευση των θαλασσίων πηγών και την επαγγελματική, βιοτεχνική δραστηριότητα των κατοίκων των διαφόρων παράκτιων περιοχών της Μεσογείου κατά τη διάρκεια των αιώνων. Η παρουσίαση της ενότητας επικεντρώνεται στην εξέλιξη της ναυπηγικής τεχνολογίας, στις διάφορες μεθόδους αλιείας αλλά και στην εξόρυξη ορυκτών. Η ενότητα επεκτείνεται και στις σοβαρές επιπτώσεις στο οικοσύστημα της Μεσογείου από την υπερεκμετάλλευση του θαλασσίου πλούτου της.  Η δύναμη των συμβόλων Η τέταρτη ενότητα αφιερώνεται στην επίδραση που άσκησε το θαλασσινό στοιχείο στην καλλιτεχνική δημιουργία και στο θρησκευτικό συναίσθημα των λαών της Μεσογείου. Παρουσιάζονται εικαστικά δημιουργήματα, θρησκευτικές παραδόσεις και τελετουργίες, γλωσσικά ιδιώματα και κώδικες επικοινωνίας, μουσικά και λογο10

Ðåñßðëïõò

13

14

12. Στο στιγμιότυπο ο κος Σεμπαστιάνο Τούσα αποθανατίζει τα τεκταινόμενα, δίπλα του η κα Βαλέρια Λι Βίνι-Τούσα, ο εκπρόσωπος του Μητροπολίτη Πειραιώς Αρχιμανδρίτης Νικόδημος και ο εκπρόσωπος του Α/ΓΕΝ Αρχιπλοίαρχος Χαράλαμπος Παπαπασχάλης Π.Ν. Στην πίσω σειρά από αριστερά διακρίνονται ο κος Τιμόθεος Μασούρας, ο μορφωτικός ακόλουθος του Ιταλικού Ινστιτούτου Πολιτισμού κος Μαουρίτσιο Ντεσάλβι, ο κος Παναγιώτης Μολφέτας, ο Υποναύαρχος Λ.Σ.εα κος Παν. Παρασκευόπουλος, o Υποναύαρχος κος Παν. Γαλάνης Λ.Σ., ο Υποπλοίαρχος Λ.Σ. κος Χαρ. Μαρουλάκης Διοικητής της Μαρίνας της Ζέας και ο κος Βασίλειος Λυκούρης. 13. Ο εκπρόσωπος της κυβερνήσεως στην εκδήλωση και Υφυπουργός Ανάπτυξης κος Αναστάσιος Νεράντζης ενημερώνεται για την ελληνική συμμετοχή στο διεθνές πρόγραμμα από τον αρχαιολόγο κο Κωνσταντίνο Τζιαμπάση. Επίσης ο κος Ανδρέας Βαλυράκης, ο αρχιτέκτονας, καθηγητής του Παν/μίου του Μιλάνου κος Πιερφεντερίκο Καλιάρι, ο βουλευτής Πειραιώς κος Παναγιώτης Μελάς και πλήθος φίλων και μελών του Μουσείου που ήρθαν να δουν την διεθνή έκθεση. 14. Πολλά νέα παιδιά ήρθαν και είδαν με ενδιαφέρον την διεθνή περιοδική έκθεση Le Vie del mare που φιλοξενήθηκε για λίγες μέρες στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

τεχνικά έργα, παιχνίδια και αθλήματα που έχουν ως αφετηρία αλλά και ως σημείο αναφοράς τα νερά της Μεσογείου.  Nautilus Η περιήγηση ολοκληρώνεται με μία βιβλιοθήκη που συμπυκνώνει τις γνώσεις του ανθρώπου για τη θάλασσα και τους

οργανισμούς της. Εδώ παρουσιάζονται συνοπτικά σε βιντεοπροβολές όλα τα επιστημονικά ιδρύματα που συμμετέχουν στο δίκτυο, καθώς και πραγματικά βιβλίαεκδόσεις που έχουν σχέση με την ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά της Μεσογείου. 

ΕΥΡΩΠΑΪΚEΣ ΗΜEΡΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚHΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙAΣ 2007 Ελληνικές Οικίες Κατοικίες και οι πλωτές κατοικίες του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Παρουσίαση: Χ. Τορτορέλη, Παιδαγωγού - Μουσειολόγου Ν.Μ.Ε., Επιμελητή Εκδηλώσεων Ε.Η.Π.Κ. του Ν.Μ.Ε. E-mail: artetort@yahoo.es

ΟI

Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς (European Heritage Days) προέκυψαν κατά την διάρκεια των εργασιών του 2ου Συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Υπουργών Πολιτισμού, στην Γρανάδα της Ισπανίας, στις 3 Οκτωβρίου 1985. Ο Υπουργός Πολιτισμού της Γαλλίας παρουσίασε στους Εταίρους του την εορτή «Ανοιχτές πόρτες (ελεύθερη πρόσβαση) στα μνημεία» που διοργανώθηκε για πρώτη φορά στην Γαλλία το 1984 και πρότεινε την επέκτασή της σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σύντομα ανάλογες εορτές διοργανώθηκαν σε Ολλανδία Λουξεμβούργο, Μάλτα, Βέλγιο, Ηνωμένο Βασίλειο και Σουηδία. Επίσημα οι Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς θεσπίστηκαν από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 1991, με

σκοπό την ελεύθερη πρόσβαση των πολιτών σε μνημεία που δεν είναι προσβάσιμα/ανοιχτά για το κοινό την υπόλοιπη χρονιά. Στις εκδηλώσεις συμμετέχουν μουσεία και άλλοι πολιτιστικοί οργανισμοί. Η εορτή δίνει την ευκαιρία να προσεγγιστούν οι μουσειακές συλλογές από μια διαφορετική οπτική και να προσφερθεί μια διαφορετική ερμηνεία τους. Σήμερα συμμετέχουν στην εορτή 49 Ευρωπαϊκές χώρες, περισσότερα από 30.000 μνημεία και πολιτιστικοί οργανισμοί ενώ οι επισκέπτες υπολογίζονται περίπου στα είκοσι εκατομμύρια. Η Ελλάδα συμμετέχει στον εορτασμό από το 1994. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος έχει αγκαλιάσει την εκδήλωση διοργανώνοντας κάθε χρόνο εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και ξεναγήσεις. Το θέμα που έχει επιλεγεί από την

χώρα μας για τα έτη 2007 και 2008 «Οικείες Ιστορίες» μας δίνει την ευκαιρία να επανεξετάσουμε τις συλλογές μας αναζητώντας όχι το πλωτό μεταφορικό μέσο αλλά την πλωτή κατοικία και να ανακαλύψουμε νέες ιστορίες μαζί με τους μικρούς μας αλλά και μεγάλους επισκέπτες. Εκπαιδευτικά προγράμματα και ξεναγήσεις προσφέρθηκαν κατά την διάρκεια όλου του Σεπτεμβρίου του 2007 σε οργανωμένες ομάδες ενηλίκων και παιδιών, ενώ η είσοδος ήταν ελεύθερη στο κοινό κατά την επίσημη ημερομηνία εορτασμού στη χώρα μας (από 28 έως 30 Σεπτεμβρίου).

Παρακάτω παρουσιάζουμε τις «πλωτές μας κατοικίες»:

[ΠΛΩΤH ΑΓΟΡA] Στη «Χώρα των Ελευ-

θέρων Ανθρώπων», όπως ονομάζεται η Ταϊλάνδη, συναντάμε ανθρώπους που ζουν και εργάζονται μέσα στο νερό. Πρόκειται για τους κατοίκους και τους πωλητές στην λεγόμενη «πλωτή αγορά» της Μπανγκόγκ. Σπίτια κατασκευασμένα με πασσάλους πάνω από τα νερά του ποταμού Τσάο Πράγια με τέτοια διάταξη ώστε να δημιουργούν αναρίθμητα κανάλια, τα κλογκς. Κάθε μέρα τα κλογκς κατακλύζονται από βάρκες πλημμυρισμένες με εξωτικές πραμάτειες, μια εντυπωσιακή εικόνα της γραφικής νερούπολης.

[ΠΑΛΑΦIΤΟΣ] Το νησί Chiloé της Χιλής αποτελεί το δεύτερο μεγαλύτερο νησί της Λατινικής Αμερικής. Είναι διάσημο για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του και κυρίως για τα «παλαφίτος», ξύλινα σπίτια στηριγμένα σε πασσάλους, πάνω από το νερό. Τα «Παλαφίτος», αν και πάνω από ωκεάνια νερά, θυμίζουν τους λιμναίους προϊστορικούς οικισμούς πολλών περιοχών της Ευρώπης. Το νησί κατοικήθηκε από τους Ινδιάνους Veliche που ασχολούνταν κυρίως με το ψάρεμα και την γεωργία. Η φυλή υποδέχτηκε ειρηνικά τους αποικιοκράτες κατακτητές, 48 χρόνια μετά την ανακάλυψη της Αμερικανικής Ηπείρου από τον Κολόμβο. Οι Ινδιάνοι μοιράστηκαν τα έθιμά τους με τους Ισπανούς, γεγονός που οδήγησε στην διάσωση και διατήρησή τους μέχρι σήμερα.

12

Ðåñßðëïõò

[Η ΠΛΩΤH ΠOΛΗ ΤΟΥ ΒΟΡΡA]

Το Άμστερνταμ είναι η πρωτεύουσα της Ολλανδίας. Ιδρύθηκε στα τέλη του 12ου αιώνα ως μικρό αλιευτικό χωριό στις όχθες του ποταμού Άμστελ, από όπου και πήρε το όνομά του. Κατά τον 17ο αιώνα μια σειρά από ομόκεντρα ημικυκλικά κανάλια χτίστηκαν γύρω από το κέντρο της παλαιότερης πόλης, τα οποία μέχρι σήμερα προσδιορίζουν τη διάταξη και την εμφανισή του. Σήμερα, η πλωτή πόλη του Βορρά, με ιδιαίτερο και ξεχωριστό στυλ, χτισμένη πάνω σε 90 νησιά και 500 γέφυρες, αντιμετωπίζει σοβαρή έλλειψη χώρου. Διάσημα είναι τα πλωτά σπίτια, δηλαδή βάρκες που έχουν μετατραπεί σε κατοικίες.

[ΣΠIΤΙ - ΠΛΟIΟ Ή ΠΛΟIΟ - ΣΠIΤΊ;]

Στην περιφέρεια του Αγίου Νικολάου του Μπουένος Άιρες της Αργεντινής, συναντάμε ένα από τα πιο περίεργα σπίτια στον κόσμο. Πρόκειται για την κατοικία που εμπνεύστηκε και στην οποία θέλησε να ζήσει ένας γνωστός Αργεντινός ποιητής Oscar Felipe Cafiero μαζί με την οικογένειά του. Το περίεργο καράβι από σίδερο και τούβλα, άρχισε να κατασκευάζεται στις αρχές της δεκαετίας του ’60 και ολοκληρώθηκε δεκαπέντε χρόνια μετά. Το σπίτι - καράβι, διάσημος τουριστικός προορισμός της Αργεντινής, χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα από την οικογένεια του ποιητή ως κατοικία. Το καράβι από τούβλα όμως, πλέει σ’ έναν κήπο από λουλούδια και λαχανικά, δημιουργώντας μια σουρεαλιστική εικόνα στην απλή γειτονιά του. Ωστόσο σε τρεις περιπτώσεις το καράβι έμοιασε να βρίσκεται στο φυσικό του περιβάλλον. Πρόκειται για τις πλημμύρες που έπληξαν την περιοχή την δεκαετία του ’80 και ’90.

[ΒΕΝΕΤIΑ] Η πόλη των Δόγηδων και των καναλιών χαρακτηρίζεται από μια μοναδικότητα στην παγκόσμια αρχιτεκτονική ιστορία: τα κτίριά της είναι κτισμένα πάνω σε ξύλινους πασσάλους. Η Βενετία απαρτίζεται από 118 μικρά και μεγάλα νησιά. Η ιστορία της αρχίζει στην εποχή της ύστερης Αρχαιότητας και πήρε το όνομά της από τους Βενετούς, ένα ιλλυρικό ή πρωτοσλαβικό φύλο, εγκαταστημένο μεταξύ των ανατολικών Άλπεων και της Αδριατικής. Το 452 οι Βενετοί εγκατέλειψαν τα εδάφη τους, μπροστά στον κίνδυνο των Ούνων που διαπερνούσαν την κεντρική Ευρώπη, και κατέφυγαν στις ελώδεις περιοχές που σχηματίζονται βορειοδυτικά του μυχού

της Αδριατικής, ανάμεσα στις εκβολές των ποταμών Brenta και Piave. Η επιστροφή των προσφύγων στα εδάφη τους δεν κρατούσε για πολύ αφού νέοι επιδρομείς διέρχονταν από την περιοχή, όπως πολλές φορές οι Γότθοι και το έτος 568 οι Λογοβάρδοι. Και έτσι γυρνούσαν στα έλη. Αρχικά κατασκεύασαν οι κάτοικοι τα σπίτια τους πάνω στην ασταθή βάση του ρηχού πυθμένα, αλλά αμέτρητα από αυτά τα οικοδομήματα βυθίστηκαν στη λάσπη. Οι Βενετσιάνοι βελτίωναν σταδιακά τις τεχνικές κατασκευής με στόχο τη δημιουργία μονιμότερης διαμονής στο βάλτο, μέχρι που κάποια εποχή άρχισαν να θεμελιώνουν τις κατοικίες τους σε πασσάλους. Τα γερμανικά φύλα που πραγματοποιούσαν κατά κύριο λόγο τις επιδρομές στη Βόρεια Ιταλία, δεν είχαν πείρα από ναυτικές επιχειρήσεις κι έτσι οι πρόσφυγες ήταν σχετικά απρόσβλητοι στα σπίτια τους με τα «ξύλινα πόδια στο νερό». Σήμερα η γραφική πόλη με τις γόνδολες, τα υπέροχα κτίρια, τις γέφυρες και το πιο ξακουστό Ευρωπαϊκό καρναβάλι κινδυνεύει τόσο από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας όσο και από το σαθρό υπόβαθρό της που κάνει πολλά νησιά να βουλιάζουν.

[ΟΙ ΤΣΙΓΓAΝΟΙ ΤΗΣ ΘAΛΑΣΣΑΣ] Πολύ πριν ανακαλύψουν οι Ισπανοί κατακτητές τις Φιλιππίνες, περίπου το 1200, Ινδιάνοι από την Μαλαισία είχαν ταξιδέψει και εγκατασταθεί στο νησί Zamboana. Πρόκειται για τη φυλή Badjaos, που πιστευεί στις δυνάμεις της φύσης και των πνευμάτων των προγόνων της και ονόμαζει τον τόπο της «γη των λουλουδιών». Σήμερα τα δύο τρίτα της φυλής των Badjaos ζουν στην θάλασσα. Κατοικούν σε καλύβες στερεωμένες πάνω από την θάλασσα με πασσάλους, τρώνε ψάρια και μετακινούνται με μικρές πιρόγες. Οι τουρίστες που περνάνε από την περιοχή με μεγάλα κρουαζιερόπλοια τους ονομάζουν «τσιγγάνους της θάλασσας» και τους πετάνε νομίσματα.

[ΠΛΩΤEΣ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚIΕΣ] Διαμερίσματα δίχως σταθερή ταχυδρομική διεύθυνση

αφού σε διάστημα ενός χρόνου ταξιδεύουν στις πέντε ηπείρους. Πρόκειται για κρουαζιερόπλοια που μοιάζουν περισσότερο με πλωτές πολυκατοικίες παρά συνηθισμένα πλοία. Συνταιριάζουν τις έννοιες διαμέρισμα, θαλαμηγός, κρουαζιέρα και μόνιμη κατοικία και κάνουν πράξη τα καπρίτσια των πιο πλούσιων του κόσμου. Ήδη ταξιδεύουν στο κόσμο τέτοια πλοία, όπως το Resident Sea με 250 διαμερίσματα, επτά εστιατόρια, γυμναστήριο, γήπεδα τένις, σουπερμάρκετ και εξοπλισμό γραφείου για όσους επιθυμούν να συνεχίζουν να εργάζονται εν πλω. Το 2009 θα αρχίσει τα ταξίδια του και το εντυπωσιακό «Magellan» με 212 υπερπολυτελή διαμερίσματα (ήδη πωλούνται από 1,8 έως 8 εκατομμύρια δολάρια για τους ενδιαφερόμενους), θέατρο 450 θέσεων, καζίνο, αθλητικά κέντρα, εστιατόρια και χώρους νυχτερινής διασκέδασης, εμπορικά κέντρα, ελικοδρόμιο και μαρίνα για να ελλιμενίζονται σκάφη και ιστιοπλοϊκά και τηλεσκόπιο μεγάλης εμβέλειας.

[ΟΙ ΚΑΤΟΙΚIΕΣ ΤΟΥ ΜEΛΛΟΝΤΟΣ] Κάτι ανάμεσα σε σκάφος και σε υποβρύχιο με προορισμό να

χρησιμοποιηθεί ως θαλάσσια κατοικία. Το Trilobis 65, που έλκει το όνομά του από τους τριλοβίτες, προϊστορικά όστρακα, είναι μια τετραώροφη θαλάσσια κατοικία που μπορεί να «δέσει» στα ρηχά νερά των όμορφων κόλπων. Ο Ιταλός αρχιτέκτονας Τζιανκάρλο Τσέμα, ο οποίος σχεδίασε αυτό το μελλοντικό είδος κατοικίας, συνέλαβε ένα ακόμη πιο φιλόδοξο σχέδιο συνένωσης πολλών τέτοιων κατοικιών με συνδετικούς κρίκους, ούτως ώστε να διαμορφώνουν υδάτινες πόλεις. Κάθε κατοικία διαθέτει υποθαλάσσιο παρατηρητήριο που βυθίζεται στα τρία μέτρα υπό την επιφάνεια και επιτρέπει στους ενοίκους να απολαμβάνουν τις ομορφιές του βυθού, αλλά και ηλιόλουστα πάνω πατώματα με βεράντα στο κατάστρωμα. Ðåñßðëïõò

13

[ΛΙΜΝΑIΟΣ ΟΙΚΙΣΜOΣ ΣΤΗΝ ΚΑΣΤΟΡΙA]

«Οι σκαλωσιές δεμένες πάνω σε ψηλά σταυρώματα βρίσκονταν στη μέση της λίμνης και επικοινωνούσαν με τη στεριά με μια στενή γέφυρα. Στα παλιά τα χρόνια τα σταυρώματα που στήριζαν τις σκαλωσιές τα έστηναν μαζί όλοι οι πολίτες. Ύστερα όμως, χρησιμοποιώντας ένα νόμο, έστηναν τα σταυρώματα με τον ακόλουθο τρόπο: ο κάθε άντρας έφερνε από το βουνό τρία σταυρώματα για κάθε γυναίκα που είχε...». Η παραπάνω περιγραφή ανήκει στον Ηρόδοτο και ήταν η μοναδική εικόνα που είχαμε σχετικά με λιμναίους οικισμούς στην Ελλάδα, μέχρι το 1932. Ο χειμώνας εκείνης της χρονιάς ήταν πολύ ξηρός και τα νερά της λίμνης της Καστοριάς κατέβηκαν και εμφανίστηκαν να προεξέχουν από το νερό δεκάδες ξύλινοι πάσσαλοι. Οι αρχαιολόγοι μίλησαν για αρχιτεκτονικά λείψανα οικισμών της 6ης χιλιετίας π.Χ. Ήταν οι πάσσαλοι, δηλαδή οι πλατφόρμες, πάνω στις οποίες στήριζαν τα σπίτια τους οι προϊστορικοί κάτοικοι της λίμνης. Μετά από 60 ολόκληρα χρόνια, ωστόσο, έγιναν συστηματικές ανασκαφές στην περιοχή και επιβεβαιώθηκε η θεωρία των λιμναίων οικισμών του Δισπηλιού στην Λίμνη της Καστοριάς. Το πιστό αντίγραφο του οικισμού, που δημιουργήθηκε στη συνέχεια από εξειδικευμένους επιστήμονες, πλουτίζει τις γνώσεις μας για την οργανωμένη ζωή στη λίμνη της Καστοριάς, μεταφέροντάς μας παράλληλα 7.000 χρόνια πριν! Τότε, που μέσα από τα πασσαλόκτιστα σπίτια εντός ή εκτός της λίμνης, ο νεολιθικός άνθρωπος έχτιζε πολιτισμό θεμελιώνοντάς τον πάνω στη λάσπη. Από το Ελληνικό Οικομουσείο που δημιουργήθηκε το 1992, 500 μ. απ’ το χωριό, προκύπτει μια πιστή αναπαράσταση των συνηθειών και του τρόπου ζωής του νεολιθικού ανθρώπου, ως κυνηγού, για την αναζήτηση τροφής με εξοπλισμό του ένα μυτερό ακόντιο, ένα ξύλινο τσεκούρι και μια δερμάτινη σφεντόνα με πήλινα βλήματα. Ο άνθρωπος εκείνης της εποχής χρησιμοποιούσε τα κέρατα των ζώων ως σκαλιστήρια για το όργωμα της γης, είχε κοκάλινα αγκίστρια και δίχτυα πλεγμένα από λινάρι, κατασκεύαζε τις βάρκες του από μεγάλους κορμούς δέντρων, χρησιμοποιούσε το δέρμα των ζώων για να ζεσταθεί το χειμώνα, έφτιαχνε τσάπες από γερά κόκαλα αγελάδων και κατασκεύαζε χορδές για τα τόξα του από έντερα γουρουνιών.

14

Ðåñßðëïõò

[Η ΠΙΟ ΔΙAΣΗΜΗ ΠΛΩΤH ΚΑΤΟΙΚIΑ]

Η πιο διάσημη πλωτή κατοικία στον κόσμο αναμφίβολα υπήρξε η θαλαμηγός «Χριστίνα» του μεγάλου Έλληνα Εφοπλιστή Αριστοτέλη Ωνάση. Η θαλαμηγός «Χριστίνα», ναυπηγημένη το 1943 ως έχει συνοδό νηοπομπών, αγοράστηκε το 1953 από τον Αριστοτέλη Ωνάση, ο οποίος αφού εξόδευσε πάνω από πέντε εκατομμύρια δολάρια, την μετέτρεψε στην θαλαμηγό μέσα στην οποία θα περνούσε τον περισσότερο χρόνο της ζωής του, δίνοντάς της το όνομα της αγαπημένης του κόρης. Εκεί φιλοξένησε τους πιο διάσημους του κόσμου, όπως τον Ουίνστον Τσόρτσιλ, την Γκρέτα Γκάρμπο, τη Μαρία Κάλλας κ.α. Το 1975, μετά το θάνατο του Αριστοτέλη Ωνάση και σύμφωνα με την διαθήκη του, η θαλαμηγός παραχωρήθηκε στο Ελληνικό Κράτος ώστε να χρησιμοποιηθεί για τις επίσημες μετακινήσεις του Προέδρου της

Δημοκρατίας και του Πρωθυπουργού της χώρας, και την 29 Αυγούστου 1978 μετονομάστηκε σε θαλαμηγό «Αργώ». Το 1992 η «Αργώ», μετά από πολυετή θητεία ως μονάδα του Πολεμικού Ναυτικού, παροπλίστηκε και εκποιήθηκε. Σήμερα, το πλοίο, μετά την αγορά του το 1998 από τον Έλληνα Επιχειρηματία και φίλο του Αριστοτέλη Ωνάση Ιωάννη Π. Παπανικολάου και με το όνομα “Cristina O” χρησιμοποιείται και πάλι ως υπερπολυτελής θαλαμηγός. Πολλά έργα τέχνης της διάσημης θαλαμηγού έχουν δωρηθεί από το Ελληνικό κράτος στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και εκτίθενται σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα, μετά από ενέργειες του τότε Προέδρου του Ν.Μ.Ε. αειμνήστου Αντιναυάρχου Π.Ν. Κ. Παΐζη Παραδέλλη και της νυν Προέδρου κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου Παλούμπη, τότε Αντιπροέδρου του Μουσείου.

[ΤΟ ΥΓΡO ΜEΛΛΟΝ] Οι αναμνήσεις και οι μύθοι πολλών λαών αναφέρουν παγκόσμιους κατακλυσμούς και καταποντισμούς ολόκληρων πολιτισμών κάτω από το νερό της θάλασσας. Τέτοιες ιστορίες συναντάμε στην μυθολογία των Σουμέριων, Βαβυλωνίων και των Αρχαίων Ελλήνων. Ο μύθος του Δευκαλίωνα και της γυναίκας του Πύρρας, που κατασκεύασαν μια τεράστια λάρνακα για να γλιτώσουν από τον κατακλυσμό, μας θυμίζει την βιβλική ιστορία της Κιβωτού του Νώε. Οι γεωλόγοι, σε πολλές περιοχές του πλανήτη και κυρίως στην λεκάνη της Μεσογείου, επιβεβαιώνουν τέτοια γεγονότα καταποντισμών κατά το μακρύ παρελθόν του πλανήτη μας. Με το τέλος των περιόδων παγετώνων, το λιώσιμο των πάγων ανέβασε την στάθμη της θάλασσας, ενώ γεωλογικές διεργασίες (σεισμοί, εκρήξεις ηφαιστείων, κτλ) άλλαξαν την μορφολογία διαφόρων περιοχών ανοίγοντας περάσματα της θάλασσας σε περιοχές που βρίσκονταν χαμηλότερα από την στάθμη της. Οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει καταποντισμένες πόλεις στην Μαύρη θάλασσα, στην Αίγυπτο, στα Κανάρια Νησιά και αλλού. Σήμερα όλα δείχνουν ότι οι παλιοί αυτοί μύθοι θα ξαναζωντανέψουν, δυστυχώς με την παρέμβαση του ανθρώπου στο περιβάλλον. Η συνεχής μόλυνση της ατμό-

σφαιρας οδήγησε στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, που αυξάνει δραματικά την θερμοκρασία ολόκληρου του πλανήτη, με συνέπεια το λιώσιμο των πάγων των Πόλων της γης και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Δυστυχώς η άνοδος του νερού γίνεται με βίαιο τρόπο και εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη θα κινδυνέψουν. Όσοι επιβιώσουν θα πρέπει πια να μάθουν να ζουν με το νερό ή πάνω σ’ αυτό, αν δεν θελήσουν ή δεν μπορέσουν να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους. Ας ελπίσουμε ότι το άσχημο αυτό σενάριο δεν θα πραγματοποιηθεί και ας προστατέψουμε όλοι τον πλανήτη μας.

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

Το υποβρύχιο “Κατσώνης”

Α

Φ

Ι

Ε

Ρ

Ω

Μ

Α

Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ

ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

Α

γαπητές φίλες και φίλοι. Το αφιέρωμα στα υποβρύχια του Στόλου μας που επιχειρεί να παρουσιάσει το περιοδικό μας σ΄αυτό του το τεύχος, είναι ένα θέμα που προσπαθούμε να το αναδείξουμε με την σοβαρότητα και την προσοχή που αρμόζει στους άνδρες που υπηρέτησαν και υπηρετούν στον επικίνδυνο αυτό κλάδο του Ναυτικού. Τα “Καταδυόμενα”, όπως ονομάζονταν τότε, εντάχθηκαν στην υπηρεσία του Στόλου του Αιγαίου κατά την διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων. Τα δύο πρώτα υποβρύχια του ελληνικού Ναυτικού ήσαν τα “Δελφίν” και “Ξιφίας”. Το Υ/Β “Δελφίν” μάλιστα έχει καταγραφεί από τους ιστορικούς ως εκείνο που εκτέλεσε την πρώτη στην παγκόσμια ιστορία απόπειρα εκσφενδόνισης τορπίλης από θέση καταδύσεως. Από τότε πλησιάζει να συμπληρωθεί μια εκατονταετία και ο υποβρύχιος στόλος μας έχει ήδη γράψει τη δική του ιστορία και έχει συνεισφέρει τη δική του συμβολή στους αγώνες του Ναυτικού και της πατρίδας μας σ΄όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει στην συμμετοχή των υποβρυχίων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον υπερβολικό φόρο αίματος που κατέβαλαν, καθώς και τις ηρωικές στιγμές που κατέγραψαν στην ιστορία του Ναυτικού.

16

Ðåñßðëïõò

Διαθέτοντας ένα υλικό πεπαλαιωμένο, σε σχέση με την καλπάζουσα τότε υποβρυχιακή τεχνολογία, ένα υλικό που παρουσίαζε πληθώρα ανωμαλιών και τεχνικών αδυναμιών, αποτελούσε ηρωισμό και μόνο η κατάδυση με τα Ελληνικά Υποβρύχια για εκτέλεση συνήθων ειρηνικών περιπολιών, πολλώ μάλλον η ανάληψη πολεμικών επιθετικών επιχειρήσεων. Κι όμως οι ιταλικές νηοπομπές ενισχύσεων που διέσχιζαν το στενό του Οτράντο, τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο του ΄40, τα αισθάνθηκαν καλά τα Ελληνικά Υποβρύχια. Πρώτα ο “Παπανικολής” με τα κατορθώματά του και αμέσως μετά η αυτοθυσία του γενναίου “Πρωτέα”, που βυθίστηκε αύτανδρος, επέφεραν ισχυρά πλήγματα στο ρεύμα ανεφοδιασμού του ιταλικού στρατού και κατέπληξαν τον ελεύθερο μαχόμενο κόσμο, με τον απίστευτο ηρωισμό και θάρρος των Κυβερνητών και των πληρωμάτων. Ο θρασύς Ιατρίδης και ο ευγενικός Χατζηκωνσταντής έμειναν στην ιστορία για διαφορετικούς λόγους, αλλά με το κοινό χαρακτηριστικό της περιφρόνησης προς τον θάνατο και της αγάπης για την πατρίδα. Παράλληλα, μαζί με τα κατορθώματα του ελληνικού στρατού στα βουνά της Ηπείρου και της Αλβανίας, τα επιτεύγματα του Ναυτικού και πρωτίστως των υποβρυχίων, σκόρπιζαν ρίγη έξαλλου ενθου-

σιασμού στον ελληνικό λαό. Τα πέντε εναπομείναντα υποβρύχια μεταστάθμευσαν κι αυτά, τον Απρίλη του ΄41, μαζί με τον λοιπό στόλο στην Αλεξάνδρεια για να συνεχίσουν τον αγώνα της μαχόμενης Ελλάδας, ένα αγώνα που δεν σταμάτησε ποτέ τα τριάμισυ χρόνια σκλαβιάς της χώρας. Ο “Γλαύκος” χτυπήθηκε στο λιμάνι της Μάλτας από γερμανική αεροπορική επιδρομή τον Απρίλη του ΄42. Ο “Τρίτων” στο στενό του Καφηρέως τον Νοέμβρη του ΄42 πολέμησε τον άνισο αγώνα, αφού αναγκάσθηκε, μετά από επική καταδίωξη 5,5 ωρών και 49 βόμβες βάθους που εβλήθηκαν εναντίον του, να αναδυθεί και να αντιπαλαίψει τον διώκτη του προσφέροντας την δική του συνεισφορά αίματος αυτών που σκοτώθηκαν και αιχμαλωσίας αυτών που επέζησαν. Τέλος ο “Κατσώνης” με Κυβερνήτη τον θρυλικό Βασίλη Λάσκο τον Σεπτέμβρη του ΄43 δίδαξε τον κόσμο όλο, πως οι ήρωες ξέρουν να πεθαίνουν πολεμώντας απελπισμένα μέχρι την τελευταία στιγμή. Εκεί στα νερά της Σκιάθου, που από τότε τον τιμά κάθε χρόνο, αναγκάσθηκε να αναδυθεί και να αναμετρηθεί με τη γερμανική ανθυποβρυχιακή κορβέτα στην οποία μάλιστα, με το κανόνι της πλώρης του, επέφερε σημαντικά πλήγματα. Μεγάλο μέρος του πληρώματος απωλέσθηκε, ενώ ο ίδιος ο Λάσκος σκοτώθηκε επάνω στο κανόνι. Οι επιζήσαντες σύρθηκαν στην αιχμαλωσία. Ο Ύπαρχος Τσουκαλάς και οι Υπαξιωματικοί Αντωνίου και Τσίγκρος διέφυγαν κολυμπώντας βγήκαν στη Σκιάθο και μετά από περιπέτειες κατέβηκαν στην Αλεξάνδρεια να συνεχίσουν τον πόλεμο. Ο “Παπανικολής” και ο “Νηρέας”, μαζί με τον “Πιπίνο” και τον “Ματρώζο” που προστέθηκαν στο δυναμικό της Διοικήσεως Υποβρυχίων κατά τη διάρκεια του πολέμου, επέστεψαν στην ελεύθερη Ελλάδα το ΄44 και αποτέλεσαν τον πρώτο πυρήνα του μεταπολεμικού υποβρύχιου στολίσκου μας. Με τις ηρωικές παρακαταθήκες των ενδόξων νεκρών σαν βάση εκκίνησης, οι άνδρες των υποβρυχίων συνεχίζουν σήμερα να αποτελούν ένα από τα αρτιότερα επαγγελματικώς τμήματα του Στόλου μας. Το υλικό της Διοικήσεως Υποβρυχίων είναι από τα πλέον σύγχρονα στον κόσμο και τα πληρώματα διέρχονται σχολές επαγγελματικής κατάρτισης ανάλογα με τον βαθμό και την ειδικότητά τους. Με σταθερότητα, επαγγελματισμό, προσήλωση στο καθήκον και αγάπη για την Πατρίδα, συνιστούν θανάσιμη απειλή για όποιον διανοηθεί να αμφισβητήσει τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας στις θάλασσες που την περιβρέχουν. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος αισθάνεται υπερήφανο για το σημερινό του αφιέρωμα στα Υποβρύχια. Ιωάννης Παλούμπης

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

---------------------------------------------------------------

Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ (Υ-1)

Του Θωμά Π. Κατωπόδη, Αντιναυάρχου Π.Ν. (εα) Επίτιμου Αρχηγού Στόλου ---------------------------------------------------------------

ΓΕΝΙΚΑ Το υποβρύχιο “Κατσώνης“ (Υ-1) ήταν το πρώτο της σειράς των δύο υποβρυχίων τύπου Schneider-Laubeuf που ναυπηγήθηκαν στη Γαλλία κατόπιν παραγγελίας, το 1925, της Ελληνικής Κυβέρνησης με δαπάνες του Ελληνικού Δημοσίου. Το άλλο υποβρύχιο του ιδίου τύπου ήταν το “Παπανικολής” (Υ-2). Η καθέλκυση του υποβρυχίου εγένετο στις 20 Μαρτίου 1926 στα ναυπηγεία F. et Chantiers de la Mediterranee στην Havre1. Η παραλαβή του υποβρυχίου και η ύψωση της Ελληνικής Σημαίας εγένετο στις 8 Ιουνίου 1928 στην Havre με πρώτο Κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Αρβανίτη Κωνσταντίνο. Το υποβρύχιο κατέπλευσε στο Ναύσταθμο Σαλαμίνος στις 21 Ιουνίου 1928. Το υποβρύχιο “Κατσώνης“ (Υ-1) ήταν το δεύτερο πλοίο του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού που έφερε αυτό το όνομα. Το πρώτο πλοίο με το ίδιο όνομα ήταν ένα Θωρακισμένο Εύδρομο (Ελαφρό Καταδρομικό) 7.000 τόνων, το οποίο είχε παραγγελθεί το 1913 σε αγγλικά ναυπηγεία παρόμοιο με του αγγλικού τύπου Chatham, αλλά το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό δεν το παρέλαβε ποτέ, επειδή η αγγλική κυβέρνηση κάτεσχε όλα τα πλοία που βρίσκονταν σε αγγλικά ναυπηγεία κατά την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου και εντάχθηκε στο Βρετανικό Στόλο με το όνομα Chester. Το όνομα αυτό εδόθη στα πλοία προς τιμήν του διάσημου θαλασσομάχου Λάμπρου Κατσώνη (Λιβαδειά 1752 - Καράσοϊ Κριμαίας 1804). Τα γενικά χαρακτηριστικά του Υ/Β ήταν τα ακόλουθα: Εκτόπισμα εν επιφανεία

605 τόνοι2

Εκτόπισμα εν καταδύσει

778 τόνοι3

Μέγιστο Μήκος

63 μέτρα

Μέγιστο Πλάτος

5,4 μέτρα

Μέγιστο Βύθισμα

3,65 μέτρα

Πρόωση

2 Μηχανές Diesels τύπου Schneider-Carels 1.300 HP 2 Ηλεκτροκινητήρες 1000 HP 2 έλικες

Μεγίστη ταχύτητα

Εν επιφανεία 14 κόμβοι Εν καταδύσει 9,5 κόμβοι

Ακτίνα Ενεργείας

Εν επιφανεία, μεγίστη 3.500 μίλια με ταχύτητα 10 κόμβων. Εν καταδύσει, μεγίστη 100 μίλια με ταχύτητα 5 κόμβων.

Μέγιστο Βάθος Καταδύσεως

90 μέτρα4

Οπλισμός

6 Τορπιλοσωλήνες των 21’’, 4 πρωραίους (2 εσωτ. και 2 εξωτ.) και 2 πρυμναίους εξωτερικούς 1 Πυροβόλο των 100 χιλ.

2 Πολυβόλα Μπορούσε να φέρει 13 τορπίλες και 100 βλήματα των 100 χιλ.

Πλήρωμα

6 Αξιωματικοί, 39 Υπαξιωματικοί και Ναύτες

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΔΡΙΑΤΙΚΗ

Στις 28 Οκτωβρίου 1940, με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου το υποβρύχιο ήταν ετοιμοπόλεμο στο Ναύσταθμο Σαλαμίνος και κατόπιν Διαταγής του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, που είχε την άμεση διοίκηση των υποβρυχίων, τέθηκε μαζί με το υποβρύχιο “Τρίτων” (Υ-5) στη διάθεση του Αρχηγού Στόλου Υποναυάρχου Επαμεινώνδα Καββαδία, για ανάληψη πολεμικών επιχειρήσεων. Κατά την διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου το “Κατσώνης“ έλαβε μέρος σε τέσσερις (4) πολεμικές περιπολίες στην Αδριατική. Για την δεύτερη περιπολία του απέπλευσε από το Ναύσταθμο Σαλαμίνος, με Κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Αθανάσιο Σπανίδη, το απόγευμα της 22ας Δεκεμβρίου 1940 με κατεύθυνση προς την διώρυγα της Κορίνθου. Έβρεχε, το σκοτάδι ήταν βαθύ και η ορατότητα ελάχιστη. Ο πλους ήταν δύσκολος, εντούτοις, το πρωί της 23ης Δεκεμβρίου, ο “Κατσώνης“ εξερχόταν στο Ιόνιο και στρεφόταν προς βορρά. Αυτή τη φορά ο τομέας του ήταν βορειότερα στην Αδριατική, στη περιοχή “Μ” μεταξύ των παραλλήλων 40ο 55’ και 42ο 20’ βόρειου πλάτους και ανατολικά του μεσημβρινού 18ο 07’ Α, μέχρι τις εχθρικές αλβανικές ακτές. Στη περιοχή αυτή έφθασε την νύκτα της 24ης Δεκεμβρίου 1940, έπειτα από κουραστικό πλου, υπό λίαν δυσμενείς καιρικές συνθήκες, ελάχιστη ορατότητα και σφοδρότατη τρικυμία.

Η ίδια κατάσταση του καιρού εξακολούθησε και την πρώτη ημέρα της περιπολίας του, ανήμερα Χριστούγεννα του 1940, κατά την οποία κάποιο σύρμα, πιθανότατα αγκυροβολημένης νάρκης, σύρθηκε στην αριστερά πλευρά του υποβρυχίου, που έπλεε εν καταδύσει. Το πρωί της 26ης Δεκεμβρίου 1940, περιπολούσε έξω από τον κόλπο του Δρίνου, βόρεια του Αγίου Ιωάννη της Μέδουας με την προσδοκία συνάντησης εχθρού, παραπλέοντας τις ακτές εκείνες. Πράγματι, νωρίς το απόγευμα της ίδιας ημέρας, εντόπισε εμπορικό σκάφος που βγήκε από τον κόλπο, αλλά σε μεγάλη απόσταση, που εκτιμήθηκε σε περισσότερο από 10.000 μέτρα. Ο “Κατσώνης” κινήθηκε αμέσως για επίθεση και έσπευσε ολοταχώς προς τον εχθρό. Έβαλε μάλιστα εναντίον του τρεις (3) τορπίλες, αλλά χωρίς αποτέλεσμα, λόγω της μεγάλης απόστασης. Το εμπορικό αντιλήφτηκε τις τορπίλες, άλλαξε πορεία και συνέχισε κοντά στις Γιουγκοσλαβικές ακτές τόσο, ώστε να αποκλείεται στον Κυβερνήτη του υποβρυχίου η συνέχιση της επίθεσης με πολυβόλο εντός των σερβικών χωρικών υδάτων. Βέβαιος, εξάλλου, ο Κυβερνήτης του υποβρυχίου, ότι το προσβληθέν εμπορικό πλοίο θα είχε ήδη αναφέρει, μέσω ασυρμάτου, για την επίθεση εναντίον του, απομακρύνθηκε προς βορρά με την πρόθεση να παραμείνει για 24 ώρες μακριά από τον τομέα του. Όμως, το βράδυ της ημέρας εκείνης, έπειτα από διαταγή του

Ðåñßðëïõò

17

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

Πάνω αριστερά: Καθέλκυση του Υ/Β “Κατσώνης” στα Ναυπηγεία της Toulon Πάνω δεξιά: Το υποβρύχιο “Κατσώνης” κατά την κατασκευή του στα ναυπηγεία Gironde & Loire στην Τουλόν, 1925-1926. Κάτω: Τελετή καθέλκυσης του Υ/Β “Κατσώνης” στα Ναυπηγεία της Toulon.

Α.Δ.Υ., αναστρέφει προς νότο για να εγκαταστήσει περιπολία μεταξύ Μπρίντιζι και Δυρραχίου. Το υποβρύχιο συνέχισε τον πλου προς το Μπρίντιζι υπό σφοδρότατη και επακμάζουσα κακοκαιρία, τη γνωστή «μπόρα» της Αδριατικής, μέχρι το βράδυ της 28ης Δεκεμβρίου 1940. Τότε, λόγω της σκληρότητας του καιρού, αναγκάσθηκε να αναστρέψει προς βορρά, για να μπορέσει να συνεχίσει την περιπολία του με ευνοϊκότερη κατάσταση της θάλασσας έξω από τους κόλπους του Δρίνου και Δυρραχίου. Στη 1 το μεσημέρι της 29ης Δεκεμβρίου 1940, βόρεια του κόλπου Δρίνου, το υποβρύχιο κινήθηκε για επίθεση εναντίον φορτηγού, εκτοπίσματος 4.000-5.000 τόνων. Η επίθεση αυτή δεν έγινε και λόγω της ατέλειας των περισκοπίων και γιατί ο ελίγδην πλους του φορτηγού το έφερε σε πολύ μικρή απόσταση από το υποβρύχιο. Θα ήταν ίσως δυνατή η επανάληψη της επίθεσης, αλλά οι μικρές πιθανότητες επιτυχίας και η προηγηθείσα ατυχία κατά την πρώτη επίθεση επέδρασαν ψυχολογικά στον Κυβερνήτη του “Κατσώνη” και δεν διέταξε εκσφενδόνιση τορπιλών. Επρόκειτο για στιγμιαία απώλεια της αυτοπεποίθησής του. Την ομολογεί ο ίδιος στην αναφορά του με επαινετή ειλικρίνεια και ανδρική αυτοκριτική5. Η ακάματη όμως επιμονή του Κυβερνήτου να περιπολεί κοντά στις ακτές έφερε το πολυπόθητο αποτέλεσμα και η τύχη χαμογέλασε στο “Κατσώνη”. Στις 08.20 της 31ης Δεκεμβρίου 1940 εντόπισε, με το περισκόπιο, ιταλικό πετρελαιοφόρο 600 τόνων, έξω από το Δυρράχιο. Το υποβρύχιο κινήθηκε αμέσως εναντίον του και λίγο μετά έβαλε κατά του στόχου, από απόσταση περίπου 500 μέτρων, δύο (2) τορπίλες που αν και διασταύρωσαν τον στόχο δεν τον πέτυχαν, πιθανώς λόγω του μικρού του βυθίσματος. Ο Κυβερνήτης του υποβρυχίου βλέπει τον στόχο να διαφεύγει και πάλι. Μολονότι ο εχθρός φαινόταν να είναι εξοπλισμένος, διατάσσει εξόρμηση με το πυροβόλο, αναδύθηκε δίπλα του και άρχισε να του ρίχνει με τα πυροβόλα του. Έντρομοι οι επιβαίνοντες στο πετρελαιοφόρο άρχισαν να εγκαταλείπουν το πλοίο και να ρίχνονται στη θάλασσα, ενώ ο “Κατσώνης” έβαλλε συνεχώς εναντίον του. Από τις εκρήξεις των οβίδων προκλήθηκε πυρκαγιά με πελώριες φλόγες και, τελικά το ιταλικό πλοίο φλεγόμενο και ακυβέρνητο βυθίσθηκε πλησίον των εκεί ακτών. Οι ναυαγοί δεν περισυλλέγησαν, διότι το υποβρύχιο αμέσως μετά τις βολές καταδύθηκε και ολοταχώς απομακρύνθηκε για να αποφύγει τυχόν εντοπισμό του από αεροσκάφη. Μετά την απομάκρυνση εκ του τόπου της επιθέσεως, συνέχισε εν καταδύσει προς Μπρίντιζι. Το υπόλοιπο της περιπολίας του μέχρι της 1ης Ιανουαρίου 1941 τελείωσε χωρίς τίποτα το αξιόλογο και το πρωί της 4ης Ιανουαρίου 1941 επέστρεψε στο Ναύσταθμο Σαλαμίνος. Το αποτέλεσμα της εύστοχης περιπολίας του, ο Κυβερνήτης του “Κατσώνη” ανέφερε με σήμα του της 3ης Ιανουαρίου προς 18

Ðåñßðëïõò

τον Α.Σ. και τον Α.Δ.Υ. Μόλις την επόμενη ημέρα κατέπλευσε στο Ναύσταθμο ο “Κατσώνης”, με ημερησία διαταγή του ο Α.Δ.Υ. εξέφραζε με ενθουσιασμό την εξαιρετική ευαρέσκειά του προς τον Κυβερνήτη Υποπλοίαρχο Αθανάσιο Σπανίδη, για την τόλμη και αποφασιστικότητα την οποία επέδειξε κατά τη συνάντησή του με το εχθρικό σκάφος. Αλλά και στην απόρρητη αναφορά του σχετικά με την πολεμική αυτή περιπολία του “Κατσώνη”, ο Α.Δ.Υ. τόνιζε, ότι η εξόρμηση με πυροβόλο «αποτελεί πράξη εξαιρετικά ριψοκίνδυνη και αποδεικνύει την ορμητικότητα και το επιθετικό πνεύμα από τα οποία διαπνέεται ο Κυβερνήτης του υποβρυχίου αυτού». Μετά τις προτάσεις του Α.Δ.Υ., η Κυβέρνηση, δια Βασιλικού Διατάγματος από 5 Ιανουαρίου 1941, προήγαγε σε Αντιπλοίαρχο “έπ’ ανδραγαθία”, τον Κυβερνήτη του Κατσώνη, διότι ήδη από τις 31 Δεκεμβρίου 1940 που ευρίσκετο σε πολεμική περιπολία είχε προαχθεί στο βαθμό του Πλωτάρχη, και του απένειμε το Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας «δι΄ αποδεδειγμένην επί του πεδίου της μάχης ηρωϊκήν πράξιν υπερβαίνουσαν κατά πολύ την εκτέλεσιν του καλώς εννοουμένου καθήκοντος, επισύρουσαν ανεπιφυλάκτως τον θαυμασμόν και την εκτίμησιν της γενικής γνώμης και αποτελούσαν ανδραγάθημα». Συγχρόνως, με το ίδιο Βασιλικό Διάταγμα απονεμήθηκε ο Πολεμικός Σταυρός Β’ Τάξεως στους 4 αξιωματικούς και ο Πολεμικός Σταυρός Γ’ Τάξεως στους 41 υπαξιωματικούς, διόπους και ναύτες που συμμετείχαν στην περιπολία αυτή, «δια διακεκριμμένας πράξεις ας εξετέλεσαν επί του πεδίου της μάχης»6. Στις 14 Ιανουαρίου 1941, το ιταλικό πολεμικό ανακοινωθέν παραδέχθηκε την βύθιση του μικρού φορτηγού, χωρίς όμως να αναφέρει ούτε το όνομα ούτε το μέγεθός του. Την πλήρη επιβεβαίωση και εξακρίβωση του ονόματος του βυθισθέντος πλοίου

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

παρείχε η από 4 Φεβρουαρίου 1941 ρηματική διακοίνωση της γιουγκοσλαβικής πρεσβείας στην Αθήνα προς το Υπουργείο Εξωτερικών. Με αυτήν η γιουγκοσλαβική Κυβέρνηση διαμαρτυρόταν για την καταβύθιση του ιταλικού ατμόπλοιου Quinto, 531 τόνων από το ελληνικό υποβρύχιο “Κατσώνης”, που παραβίασε τα χωρικά της ύδατα7. Ζητούσε περαιτέρω εξηγήσεις εκ μέρους της ελληνικής Κυβέρνησης για το συμβάν και τη διαβεβαίωση, ότι θα ληφθούν εκ μέρους της τα αναγκαία μέτρα, ώστε στο μέλλον να είναι σεβαστά από τα ελληνικά πολεμικά τα γιουγκοσλαβικά χωρικά ύδατα. Την βύθιση του ιταλικού ατμόπλοιου επιβεβαίωσε και το βρετανικό Ναυαρχείο με την υπ΄αριθ. L 1537/47 από 16 Μαΐου 1947 επιστολή του προς τον Έλληνα Ναυτικό Ακόλουθο στο Λονδίνο8. Ο Αρχηγός Στόλου Υποναύαρχος Επαμεινώνδας Καββαδίας στην Έκθεση Α’ και στις παραγράφους 237-239 περιγράφει τα σχετικά με την περιπολία του “Κατσώνη”, της οποίας τονίζει την αξία και επιπλέον, δίνει την πληροφορία ότι το βυθισθέν ιταλικό πετρελαιοφόρο “Quinto” ήταν χωρητικότητας 531 τόνων. Επίσης, ο Α. Σ. προσθέτει, ότι στη διαμαρτυρία της γιουγκοσλαβικής Κυβέρνησης η ελληνική Κυβέρνηση απάντησε με την παρατήρηση, ότι παράβαση της ουδετερότητας αποτελούσε και η δίοδος στρατιωτικών ενισχύσεων μέσω των θαλασσών ουδέτερου κράτους.

ΑΠΟΔΗΜΙΑ ΤΟΥ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ ΚΑΤΣΩΝΗΣ

Το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου στις 19 Απριλίου 1941 το υποβρύχιο “Κατσώνης”, με Κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Αθανάσιο Σπανίδη και Ύπαρχο τον Πλωτάρχη Πλάτωνα Λίβα, μαζί με το υποβρύχιο Γλαύκος και το βοηθητικό “Ήφαιστος” αποχαιρέτησαν τον ελεύθερο ακόμη Ναύσταθμο Σαλαμίνος, που σε λίγο θα έπεφτε στα χέρια του Γερμανού κατακτητή. Εντάχθηκαν σε μεγάλη νηοπομπή δέκα εννέα (19) φορτηγών πλοίων που απέπλευσε από τον όρμο του Φαλήρου, την οποία συνόδευε το βρετανικό καταδρομικό “Carlisle” και δύο (2) βρετανικά αντιτορπιλικά. Η νηοπομπή αυτή, στην οποία εντάχθηκαν από τη Σούδα το θωρηκτό “Αβέρωφ” και τα αντιτορπιλικά “Κουντουριώτης”, “Ασπίς” και Νίκη, κατέπλευσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στις 16.00 της 23ης Απριλίου 19419.

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ

Στις 24 Μαρτίου 1943, μετά από ταλαιπωρία δύο ετών για επισκευή ενός υποβρυχίου που έπρεπε να έχει παροπλισθεί πριν από μερικά χρόνια, το υποβρύχιο Κατσώνης απέπλευσε στις 18.00 από την πλευρά του συνοδού πλοίου υποβρυχίων “Κορινθία” από το λιμάνι της Βηρυτού10, για την πρώτη του περιπολία από την Μέση Ανατολή, χάρις στην επιμονή και υπομονή του Κυβερνήτη του και τον επαγγελματισμό του πληρώματός του. Η περιπολία θα γινόταν στο Αιγαίο σε συνδυασμό με την επιχείρηση BORING, αποβίβαση πρακτόρων και υλικού στη νήσο Δασκαλιό στη Πελοπόννησο. Στις 19.50 της 31ης Μαρτίου το υποβρύχιο αποβίβασε με επιτυχία τους δύο πράκτορες στο Πόρτο-Φωκιανό της Ανατολικής Πελοποννήσου. Την επομένη, 1η Απριλίου, κοντά στο ακρωτήριο Μαλέα εντόπισε τρία ιστιοφόρα. Κατά την νηοψία που ακολούθησε διαπιστώθηκε ότι ήταν Ελληνικά και μετέφεραν λάδι και σταφίδα για τα λαϊκά συσσίτια της Αθήνας. Έτσι ο Κυβερνήτης Βασίλης Λάσκος τα άφησε να φύγουν, πήρε όμως μαζί του το Ναύτη Χριστόφορο Μητσιάλη, από την Κέρκυρα, του πληρώματος των ιστιοφόρων που εθελοντικά ζήτησε να παραμείνει στο υποβρύχιο και του έδωσε το παρατσούκλι “Λάφυρο”11. Απ’ αυτόν ο Λάσκος πληροφορήθηκε ότι αναμενόταν να καταπλεύσει στο λιμάνι του Γυθείου μια γερμανική ναρκοθέτιδα. Αμέσως έπλευσε προς εκεί ο “Κατσώνης” και κατά το μεσημέρι της 2ας Απριλίου περιπολούσε, εν καταδύσει, έξω από το Γύθειο. Μέσα στο λιμάνι εντόπισε ένα ιταλικό ιστιοφόρο των 500 τόνων, ενώ νωρίς το απόγευμα εντοπίστηκε η γερμανική ναρκοθέτιδα, επανδρωμένη με ιταλικό πλήρωμα, που καλά καμουφλαρισμένη κατόρθωσε να εισέλθει στο λιμάνι και να παραβάλει. Λίγο πριν νυχτώσει η ναρκοθέτιδα μεθόρμισε και πρυμνοδέτησε κάθετα στο στόμιο του λιμανιού. Στις 20.26 το υποβρύχιο πλησίασε σε

περισκοπικό βάθος μέχρι 400 μέτρα έξω από το στόμιο, αναδύθηκε για μικρό χρονικό διάστημα δια χρήσεως των πηδαλίων, λόγω ύπαρξης αβαθών (βάθος θαλάσσης 18 μέτρα) και έβαλε τρεις τορπίλες. Αμέσως μετά έστρεψε, καταδύθηκε και πριν αρχίσει να απομακρύνεται ακούστηκαν δύο ισχυρές εκρήξεις. Από το περισκόπιο φάνηκε να φωτίζεται μέσα στη νύκτα όλο το Γύθειο και να χάνεται κατόπιν μέσα σε πελώρια σύννεφα μαύρου καπνού. Η μεγάλη επιτυχία του “Κατσώνης” αναγγέλθηκε από τον αγγλικό ραδιοφωνικό σταθμό της Βηρυτού, λέγοντας ότι, οι τορπίλες του ελληνικού υποβρυχίου εξερράγησαν στο κρηπίδωμα, ανατίναξαν δύο πλοιάρια με πυρομαχικά και από τις εκρήξεις των πυρομαχικών εβλήθη και βούλιαξε η ναρκοθέτιδα σκοτώνοντας ταυτόχρονα και είκοσι (20) Ιταλούς12. Η πολεμική αυτή περιπολία όμως, επεφύλαξε και δεύτερη επιτυχία. Στις 5 Απριλίου 1943 στις 10.00 έξω από την Κύθνο, υπό λίαν δυσμενείς καιρικές συνθήκες, χιονοθύελλα και ελαχίστη ορατότητα, προσέβαλε από απόσταση 400 μέτρων με τρεις τορπίλες το υπό Γερμανική Σημαία έμφορτο Ισπανικό φορτηγό San Isidoro 1.500 τόνων. Το εμπορικό πλοίο επλήγη επιτυχώς και προσπάθησε να προσαράξει στην ακτή της Κύθνου. Το υποβρύχιο με ταχεία ανάδυση και εξόρμηση με το πυροβόλο του επέτυχε την τελική βύθιση του φορτηγού, με πέντε (5) βολές του πυροβόλου του. Την επομένη το “Κατσώνης” τελείωσε την ένδοξη περιπολία του και μετά τέσσερις ημέρες, στις 10.45 της 10ης Απριλίου 1943, επέστρεψε στην Βηρυτό και παρέβαλε στην αριστερά πλευρά του “Κορινθία”. Ο Ανώτερος Διοικητής Υποβρυχίων Πλοίαρχος Στέφανος Τσιριμώκος και ο Άγγλος Αρχιεπιστολεύς της Διοικήσεως Υποβρυχίων Henry Baker χαρακτήρισαν την όλη συμπεριφορά του υποβρυχίου κατά την πολεμική περιπολία αξιόλογη και μαχητικά οργανωμένη, παρά την διετή επισκευή, την ψυχική και σωματική κόπωση και το πλήθος των απογοητεύσεων κατά την διάρκεια της επισκευής. Τέλος σημειώνουν ότι η αποστολή εκτελέσθηκε με μεγάλο επιθετικό πνεύμα, πείσμα και υπομονή και ότι τα αποτελέσματα μιλούν μόνα τους. Επίσης δια Βασιλικού Διατάγματος της 2ας Ιουνίου 1943, απενεμήθησαν ο Πολεμικός Σταυρός Α’ Τάξεως στον Κυβερνήτη Αντιπλοίαρχο Βασίλειο Λάσκο, ο Πολεμικός Σταυρός Β’ Τάξεως στον Ύπαρχο Υποπλοίαρχο Ηλία Τσουκαλά (Β΄ Απονομή), ο Πολεμικός Σταυρός Γ’ Τάξεως στον Ανθυποπλοίαρχο Στέφανο Τρουπάκη και το Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων στους λοιπούς Αξιωματικούς, Υπαξιωματικούς και Ναυτοδιόπους (48 άτομα), «διότι επέδειξαν εξαιρετικήν τόλμην και αφοσίωσιν προς το καθήκον κατά περιπολίαν του Υποβρυχίου “Κατσώνης” ου ήσαν πλήρωμα, επιτυχόντες την καταβύθισιν εχθρικού εμφόρτου φορτηγού ως και εξοπλισμένου περιπολικού εντός του λιμένος Γυθείου αποσπάσαντες τα συγχαρητήρια των προϊσταμένων των Αγγλικών και Ελληνικών Αρχών». Επίσης, η Α.Μ. ο Βασιλεύς της Αγγλίας απένειμε στον Αντιπλοίαρχο Βασίλειο Λάσκο το D.S.O. (Distinguished Service Order), στον Υποπλοίαρχο Ηλία Τσουκαλά το D.S.C. (Distinguished Service Cross) και στους, Σημαιοφόρο (ΠΣ) Μηχ. Κωνσταντίνο Ξένο, Σημαιοφόρο (ΠΣ) Τορπ. Μηνά Καβαλούδη, Κελευστή Πυρ. Λεωνίδα Στάμου και Κελευστή Ηλεκ. Βασίλειο Ράντο το D.S.M. (Distinguished Service Medal). Τα διάσημα των απονεμηθέντων Μεταλλίων επέδωσε στους συγγενείς των φονευθέντων ο Αρχηγός του Στόλου της Μεσογείου Ναύαρχος Sir John H.D. Cunningham την 23ην Απριλίου 1945 παρουσία του Αντιναυάρχου Αρχηγού Στόλου Π. Βούλγαρη και άλλων ανωτάτων και ανωτέρων Βρετανών και Ελλήνων Αξιωματικών επί του Αγγλικού Καταδρομικού “Ajax” στον Πειραιά13. Στις 21 Μαΐου 1943 το “Κατσώνης” απέπλευσε από την Βηρυτό14 για νέα πολεμική περιπολία και εκτέλεση των επιχειρήσεων ANCIENT15 και DELICACY16, στο Βόρειο Αιγαίο. Στις 27 και 28 Μαΐου με επιτυχία αποβίβασε πράκτορες και υλικό σε δύο σημεία βόρεια της Κύμης. Στις 29 Μαΐου, με σοβαρό πρόβλημα στις μηχανές του, καταδύθηκε και περιπολούσε βόρεια του στενού μεταξύ Άκρας Σηπιάδας και Σκιάθου. Στις 16.15 εντόπισε, δια του περισκοπίου, εμπορικό ατμόπλοιο 1.000 τόνων με κατεύθυνση από τον φάρο Λευτέρη προς βορρά. Στις 17.45 έβαλε εναντίον του δύο τορπίλες από τις οποίες η μία το προσέβαλε. Το εμπορικό πλοίο μετά την επίθεση έστρεψε και προσάραξε στην ακτή της άκρας Ðåñßðëïõò

19

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

Τα Υ/Β “Κατσώνης”, “Παπανικολής“, “Πρωτεύς“ πλευρισμένα στον Ήφαιστο λίγο πριν από τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο. Στο βάθος διακρίνεται το Θ/Κ “Αβέρωφ”.

Σηπιάδας. Αμέσως τότε το υποβρύχιο εκτελεί ανάδυση και βάλλει κατ’ αυτού 36 βλήματα δια του πυροβόλου, εκ των οποίων τα 25 έπληξαν τον στόχο. Για να το βυθίσει έβαλε, από εν επιφανεία, ακόμη μία τορπίλη εξ αποστάσεως 300-400 μέτρων που αν και προσέκρουσε επάνω στο στόχο δεν εξερράγη αλλά άλλαξε πορεία και σφηνώθηκε στην άμμο. Από το εμπορικό πλοίο, που ήταν το ισπανικό “Rigel”, το υποβρύχιο περισυνέλλεξε τον Ισπανό πλοίαρχό του και τέσσερεις Έλληνες ναυτικούς. Μετά την λήξη της περιπολίας του ο Έλληνας και ο Άγγλος Διοικητής του απηύθυναν επαινετικά σήματα και συγχαρητήρια τηλεγραφήματα. Ακόμη, στην επιθεώρηση που ακολούθησε από τον Υπουργό Ναυτικών, Σοφοκλή Βενιζέλο, ο ίδιος ο Υπουργός εξέφρασε την ευαρέσκειά του με το παρακάτω σήμα17: “Αυτήν την στιγμήν έλαβον γνώσιν της εκθέσεως της δευτέρας σας πολεμικής περιπολίας και των επ΄ αυτής κρίσεων του Διοικητού Υποβρυχίων και Αρχιεπιστολέως Βρετανού Αντιπλοιάρχου Baker/// Εις Κυβερνήτην Αντιπλοίαρχον ΛΑΣΚΟΝ, Αξιωματικούς, Υπαξιωματικούς και Ναύτας ΚΑΤΣΩΝΗ εκφράζω την πλήρη μου ευαρέσκεια και τα θερμά μου συγχαρητήρια διότι μάχονται υπό τοιαύτας τραγικάς συνθήκας λειτουργίας υλικού με τόσον λαμπρά αποτελέσματα δια τα οποία υπερηφανευόμεθα όλοι οι Έλληνες/// Υπουργός Ναυτικών ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ”.

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΕΡΙΠΟΛΙΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΗΡΩΙΚΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ

Στις 20.45 της 5ης Σεπτεμβρίου 1943 το “Κατσώνης” απέπλευσε από την Βηρυτό για νέα πολεμική περιπολία στο βορειοδυτικό Αιγαίο και την εκτέλεση της επιχειρήσεως SELLING18 στην νοτιο20

Ðåñßðëïõò

Το υποβρύχιο “Κατσώνης” στο στάδιο της κατασκευής στα ναυπηγεία Gironde & Loire στην Τουλόν, 1925-1926.

ανατολική ακτή της Εύβοιας, που το πεπρωμένο του ήθελε να είναι η τελευταία του. Στις 7 και 8 Σεπτεμβρίου πριν περάσει το στενό μεταξύ Κρήτης– Κάσου συνάντησε πολύ δυσμενείς καιρικές συνθήκες, ισχυρό κυματισμό με ισχυρούς ανέμους αλλά και σειρά βλαβών στο υλικό, που λόγω παλαιότητας δεν άντεχε άλλο. Οι κυριότερες ήταν, διαρροή πετρελαίου στο θαλάσσερμα Νο 4, διαρροή καυσαερίων από τον αριστερό σιγαστήρα, μηδενική μόνωση στον

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

αριστερό κινητήρα και σε ηλεκτρικά μηχανήματα, θραύση ανεπίστροφου βαλβίδας εκδιώξεως Νο 5 θαλασσέρματος και θραύση βαλβίδας ελαίου πηδαλίων βάθους. Ορισμένες απ’ αυτές αποκαταστάθηκαν έστω και πρόχειρα στις 8 Σεπτεμβρίου εν επιφανεία νότια της Κάσου, εκτός από την χαμηλή μόνωση του αριστερού κινητήρα. Το υποβρύχιο συνέχισε τον πλου του με έναν άξονα, χωλό και καρτερικό, αλλά με πίστη ότι θα εκπλήρωνε και αυτή την αποστολή του. Στις 21.00 της 12ης Σεπτεμβρίου αποβίβασε στις νοτιοανατολικές ακτές της Εύβοιας το Συνταγματάρχη Φραδέλο για μυστική αποστολή, στα πλαίσια της επιχείρησης SELLING. Το ίδιο βράδυ, στις 01.30 της 13ης Σεπτεμβρίου, κατά νηοψία σε δύο ιστιοφόρα19, ο Λάσκος πληροφορήθηκε για κινήσεις του εχθρού. Έτσι σύμφωνα με τις πληροφορίες αυτές στη Σκιάθο ελλιμενιζόταν σχεδόν κάθε βράδυ ένα Γερμανικό Ναρκαλιευτικό το οποίο την ημέρα εκτελούσε περιπολία στο στενό του Τρίκερι, ενώ από την Θεσσαλονίκη επρόκειτο να αποπλεύσει το υπό γερμανική κατοχή Γαλλικό μεταγωγικό Simfra μεταφέροντας στο Πειραιά αδειούχους Γερμανούς στρατιώτες. Στις 18.30 της 13ης Σεπτεμβρίου υποχρέωσε ένα νέο ιστιοφόρο με πέντε βολές πυροβόλου να σταματήσει, το οποίο ήταν κενό φορτίου και πήγαινε στη Σκύρο. Τη νύκτα της 13ης προς 14ην Σεπτεμβρίου το Κατσώνης, υπό σεληνόφως και πλέοντας εν επιφανεία πέρασε το στενό Αλλονήσου - Σκοπέλου και εγκατέστησε περιπολία βόρεια της Σκιάθου και ανατολικά του Πηλίου, αναμένοντας να περάσει το μεταγωγικό Simfra. Στις 04.00 της 14ης Σεπτεμβρίου έλαβε σήμα να μετακινηθεί προς την Ικαρία, επειδή όμως ξημέρωνε, ο Λάσκος αποφάσισε να παραμείνει στην περιοχή και το βράδυ να κινηθεί προς την Ικαρία. Όταν άρχισε να νυκτώνει το υποβρύχιο πήρε πορεία να βγει από το στενό και να κινηθεί προς την Ικαρία. Τότε εντόπισε ιστιοφόρο και όταν αναδύθηκε δίπλα του για έρευνα φάνηκε στον ορίζοντα καπνός. Αμέσως ο Λάσκος διέταξε το ιστιοφόρο να απομακρυνθεί και εκτιμώντας ότι πρόκειται για το αναμενόμενο μεταγωγικό καταδύθηκε και πήρε πορεία προσεγγίσεως, διατάχθηκε πολεμική έγερση και προετοιμασία των πρωραίων και πρυμναίων τορπιλοσωλήνων. Μόλις βράδιασε το υποβρύχιο αναδύθηκε, επειδή από το περισκόπιο η παρατήρηση ήταν αδύνατη και συνέχισε να πλησιάζει τον στόχο. Η ομοχειρία του πυροβόλου κατέλαβε τις θέσεις της και στην γέφυρα ευρίσκοντο πλην του Κυβερνήτου Αντιπλοιάρχου Βασίλη Λάσκου, ο Υποπλοίαρχος Στέφανος Τρουπάκης, ο Ανθυποπλοίαρχος Σοφοκλής Μυκόνιος και ο Έφεδρος Σημαιοφόρος Παύλος Λαμπρινούδης, εγγονός του Ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη. Ο Ύπαρχος του υποβρυχίου, Υποπλοίαρχος Ηλίας Τσουκαλάς ευρίσκετο στο Κεντρικό Διαμέρισμα για να συντονίζει την εκτέλεση των διαταγών του Κυβερνήτου. Ο “Κατσώνης” έπλεε εν επιφανεία προς το ερχόμενο προς αυτόν πλοίο, το οποίο αιφνιδίως όταν τούτο ευρίσκετο σε απόσταση 2.000 μέτρων, εξέπεμψε σήμα αναγνωρίσεως. Ήταν πλέον προφανές ότι ο στόχος δεν ήταν το Simfra αλλά πολεμικό πλοίο και ο Λάσκος διέταξε ταχεία κατάδυση και όλοι οι ευρισκόμενοι επί της γέφυρας πήδησαν από τον πυργίσκο στο εσωτερικό του υποβρυχίου. Ο εχθρός ήταν μια γερμανική ανθυποβρυχιακή κορβέτα 1.000 τόνων που άρχισε να εκπέμπει με τη συσκευή εντοπισμού υποβρυχίων (A.S.D.I.G.), ενώ ήδη είχε βάλει την πρώτη δέσμη βομβών βάθους. Η δόνηση ήταν ισχυρή. Ακολούθησε βολή και δεύτερης και τρίτης δέσμης βομβών βάθους. Ο κύριος φωτισμός του υποβρυχίου έσβησε. Διαρροές άρχισαν να παρουσιάζονται. Ο σφυροκοπανισμός του Κατσώνη από την εχθρική κορβέτα συνεχίστηκε. Η κάθοδος του πυργίσκου και η πρυμναία κάθοδος δεν άντεξαν, υποχώρησαν και τόνοι νερού μπήκαν μέσα στο υποβρύχιο, τα πηδάλια βάθους αχρηστεύθηκαν, έγινε σωρεία βραχυκυκλωμάτων, το χλώριο εκλύετο από την συστοιχία και οι πυξίδες ανετράπησαν. Το σκάφος πλέον διέρρεε και ήταν ακυβέρνητο. Τότε ο Λάσκος διέταξε, την μοναδική λύση που είχε απομείνει, ανάδυση με την γενική εκδίωξη των θαλασσερμάτων και “εξόρμηση δια του πυροβόλου”. Το Κατσώνης αναδύθηκε και χωρίς δυνατότητα προώσεως αποφάσισε να αντιτάξει ότι του απέμει-

νε μέχρις εσχάτων μια και ούτε ο Λάσκος ήταν απ’ αυτούς που παραδίδονται ούτε το πλήρωμά του θέλησε ποτέ να μάθει πως υποστέλλεται η Ελληνική Σημαία του “Γέρο-ΚΑΤΣΩΝΗ” τους μπροστά στον εχθρό. Το πυροβόλο επανδρώθηκε και άρχισαν επιτυχή βολή κατά της γερμανικής κορβέτας. Ταυτόχρονα ο Σημαιοφόρος Παύλος Λαμπρινούδης και ο Υποκελευστής Α’ Σημ. Σ. Χαρίδης βάλλουν εναντίον της κορβέτας με το πρυμναίο πολυβόλο. Το υποβρύχιο δέχεται τότε καταιγιστικά πυρά από την γερμανική κορβέτα και κυριολεκτικά φλέγεται από τις εκρήξεις. Η αντίστροφη μέτρηση άρχισε. Η ομοχειρία του πυροβόλου προσπαθεί να κάνει τα αδύνατα δυνατά αλλά ένας-ένας όλοι οι άνδρες της σκοτώνονται και αντικαθίστανται απ’ αυτούς που άρχισαν να ανεβαίνουν από το εσωτερικό του υποβρυχίου. Ακόμα και ο ίδιος ο Λάσκος πήδηξε κοντά στο πυροβόλο και άρχισε να βοηθά την επεναγέμισή του. Σε λίγο όμως θα τον βρει ένα εχθρικό βλήμα και θα πέσει νεκρός πάνω στο αγαπημένο του πλοίο, που και αυτό περνούσε τις τελευταίες του στιγμές, περνώντας στην αιωνιότητα μέσα από την Ελληνική Ιστορία. Η εικόνα της καταστροφής ήταν πλήρης. Μερικοί από το πλήρωμα είχαν πέσει στη θάλασσα, ο Ύπαρχος του υποβρυχίου, Υποπλοίαρχος Ηλίας Τσουκαλάς ευρισκόμενος στο εσωτερικό του προσπάθησε να θέση σε κίνηση τις μηχανές και πράγματι η δεξιά μηχανή λειτούργησε και το υποβρύχιο κινήθηκε προς τα εμπρός με συνέπεια η κορβέτα να αποτύχει στον πρώτο εμβολισμό που προσπάθησε, απομακρύνθηκε και επέστρεψε εμβολίζοντας το υποβρύχιο στο πρυμναίο μέρος της αριστεράς πλευράς, μεταξύ της αριστερής πετρελαιοδεξαμενής και του θαλασσέρματος Νο 5, σε στίγμα 39ο 20΄,5 Β και 23ο 23΄Α. Κατά τον εμβολισμό το πλήρωμα της γερμανικής κορβέτας έβαλε ταυτόχρονα με φορητά όπλα και χειροβομβίδες εναντίον του υποβρυχίου. Από τις 12 βολές του υποβρυχίου 4 ή και 5 πέτυχαν το στόχο. Οι εικόνες που ακολούθησαν ήταν γεμάτες χαλασμό, φρίκη, πόνο, θάνατο αλλά και αυτοθυσία, ηρωισμό και δόξα. Η επιφάνεια της θάλασσας γέμισε πετρέλαιο. Το υποβρύχιο έπαιρνε θετικό εκκρεμές και έκλινε προς τα αριστερά, ο Ύπαρχος εξετέλεσε ο ίδιος τους απαιτούμενους χειρισμούς ώστε το υποβρύχιο να επανεύρει για λίγο την πλευστότητά του και διέταξε την εγκατάλειψη του σκάφους. Οι λίγοι που είχαν απομείνει εντός του υποβρυχίου έσπευσαν να εξέλθουν. Τέσσερις εξ αυτών, φονευθέντες από τα εχθρικά πυρά, σφηνώθηκαν στην κάτω κάθοδο του πυργίσκου και παρά τις προσπάθειες δεν κατέστη δυνατόν να απελευθερωθούν. Εντός του υποβρυχίου η ατμόσφαιρα ήταν αποπνικτική και αφόρητη από τις αναθυμιάσεις της συστοιχίας και τους καπνούς των πυρκαγιών. Και όταν ο Ύπαρχος απελπίσθηκε για την διάσωση των σφηνωμένων, άνοιξε τα εξαεριστικά των θαλασσερμάτων για να επιταχυνθεί η βύθιση του σκάφους. Στο επικρατούν σκότος και στην αποπνικτική ατμόσφαιρα έσπευσε προς την πρωραία κάθοδο και με τους Υποκελευστές Αριστείδη Αναστόπουλο, Κυριάκο Σελάκη και τον Άγγλο σύνδεσμο κατόρθωσαν να την ανοίξουν και ενώ το υποβρύχιο βυθιζόταν, εξήλθε τελευταίος και μαζί με τους άλλους έπεσαν στη θάλασσα. Έπειτα από λίγα δευτερόλεπτα “Ο “Κατσώνης” με το ιερό του φορτίο, το νεκρό του Λάσκου κ’ εκείνων που πέσανε στη γέφυρα, στο κανόνι, στον πυργίσκο, καταδύθηκε τελευταία του φορά, ανήμερα του Σταυρού ! Κατέβηκε ολόρθος, με την πρύμη, και δεν σταμάτησε, όπως συνήθως, στο βάθος το περισκοπικό! Τράβηξε, συνέχεια, στις 10, τις 20, τις 30 οργιές… και κατέβαινε, κατέβαινε’ ασταμάτητα!.. Πέρασε το βάθος ασφαλείας, ξεπέρασε το όριο αντοχής, κ’ έφτασε στις 150…, στις 250…, στις 350 οργιές!... Τι φοβερό βάθος! Ποτέ Υ/Β δεν πήγε τόσο! Μα σα βρήκε βυθό, ακούμπησε και σταμάτησε. Χώθηκε μες στην άμμο σα φέρετρο, με τους νεκρούς του, κ’ έπειτα έγειρε στο ένα του πλευρό. Μες στο πηχτό σκοτάδι της αβύσσου το βαθύχρωμο κουφάρι δε διακρινόταν πια ! Μόνο κάποιο μπακίρι, που το κάρφωσαν στη μπάντα του πυργίσκου τη μέρα που πρωτοβαφτίστηκε, φωσφόριζε τώρα μες στη θάλασσα και θα φωσφορίζει πάντα ως ψηλά στα περήφανα ελληνικά ακρογιάλια το διακριτικό αριθμό «Υ1».20 Στη τελευταία του αυτή κατάδυση παρέσυρε μαζί του τριάντα δύο (32) ήρωες με πρώτο τον Λάσκο, ενώ άλλοι δέκα εννέα Ðåñßðëïõò

21

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

Το πλήρωμα του Υ/Β “Κατσώνης” κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου.

(19), οι περισσότεροι λαβωμένοι, πιάστηκαν αιχμάλωτοι από την γερμανική κορβέτα. Ο Ύπαρχος, Υποπλοίαρχος Η. Τσουκαλάς, ο Υποκελευστής Β’ Πυρ. Αναστάσιος Τσίγκρος και ο Υποκελευστής Β΄ Αρμ. Αντώνιος Αντωνίου, κατόρθωσαν κολυμπώντας να απομακρυνθούν και να βγουν, οι δύο πρώτοι μετά από 7,5 ώρες κολύμπι στη Σκιάθο και ο τρίτος μετά από 14 ώρες κολύμπι στο Πήλιο. Και οι τρεις μετά από μεγάλη περιπέτεια γύρισαν στην Μέση Ανατολή και συνέχισαν τον αγώνα. Οι διασωθέντες Αντώνιος Αντωνίου και Αναστάσιος Τσίγκρος προήχθησαν έπ’ ανδραγαθία με Βασιλικό Διάταγμα από 18 Ιανουαρίου 1944 σε Υποκελευστές Α’. Επίσης, με Βασιλικό Διάταγμα από 5 Φεβρουαρίου 1944 απενεμήθη το Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας στον Υποπλοίαρχο Ηλία Τσουκαλά και το Αργυρούν Αριστείο Ανδρείας στους Υποκελευστές Α΄ Α. Αντωνίου και Α. Τσίγκρον. Υπό της Α.Μ. του Βασιλέως της Αγγλίας απονεμηθήκαν, το Βρετανικό Παράσημο D.S.C. (Distinguished Service Cross), (δεύτερη απονομή), στον Υποπλοίαρχο Τσουκαλά και το D.S.M. (Distinguished Service Medal) στους Υποκελευστές Α΄ Α. Αντωνίου και Α. Τσίγκρον. Στους απολεσθέντες απενεμήθησαν οι μετά θάνατον τιμές και διακρίσεις και με Βασιλικό Διάταγμα της 4ης Δεκεμβρίου 1943 προήχθησαν όλοι έπ’ ανδραγαθία κατά ένα βαθμό. Με άλλο Β.Δ. της 4ης Δεκεμβρίου 1943 απονεμήθηκε το Χρυσούν Αριστείο Ανδρείας στον Αντιπλοίαρχο Βασίλειο Λάσκο και ο Πολεμικός Σταυρός Γ’ Τάξεως σ’ όλους τους απωλεσθέντες. Η γερμανική κορβέτα περισυνέλεξε, δέκα πέντε (15) επιζώντας Έλληνας Υπαξιωματικούς και Ναύτες, δύο (2) από την ομάδα αποβάσεως και δύο (2) Βρετανούς συνδέσμους. Αρχικά μεταφέρθηκαν στον Πειραιά και κρατήθηκαν για λίγες ημέρες στις φυλακές ΑΒΕΡΩΦ, στη συνέχεια μέσω Γιουγκοσλαβίας στάλθηκαν στο γερμανικό στρατόπεδο ναυτικών αιχμαλώτων στο MARLAG πλησίον της Βρέμης. Στο ανωτέρω στρατόπεδο παρέμειναν κρατούμενοι μέχρι της απελευθερώσεώς των την 28η Απριλίου 1944, από τα προελαύνοντα συμμαχικά στρατεύματα. Στους ανωτέρω με Βασιλικό Διάταγμα της 29ης Ιανουαρίου 1948 απονεμήθηκε ο Πολεμικός Σταυρός Γ’ Τάξεως. Ο Βρετανός σύνδεσμος, Υποπλοίαρχος Hector J. C. Horgan, στην 22

Ðåñßðëïõò

Το υποβρύχιο “Κατσώνης“ κατά την κατασκευή του στα ναυπηγεία Gironde & Loire στην Τουλόν, 1925-1926.

αναφορά του, μετά την απελευθέρωσή του τον Απρίλιο του 1944, εκφράστηκε με σεβασμό και έκπληξη για όλο το προσωπικό του Κατσώνης, για το πώς αντιμετώπιζε το παλαιό υλικό και πως πολεμούσε τον εχθρό “ακόμα και με τα νύχια” και εξαίρει το θάρρος, την ικανότητα και την ψυχραιμία του Υπάρχου του υποβρυχίου Υποπλοιάρχου Ηλία Τσουκαλά. Ο Κυβερνήτης της γερμανικής κορβέτας, Πλωτάρχης Volhein, απέδωσε φόρο τιμής στον ΛΑΣΚΟ και τα λιοντάρια του, ενώ όλη η Ανωτέρα Διοίκηση Υποβρυχίων και ο Ελληνικός Στόλος ήταν απαρηγόρητος για το χαμό αλλά και βαθιά συγκινημένος και εθνικά

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

υπερήφανος για τον ηρωισμό του υποβρυχίου “Κατσώνης”. Ο Διοικητής του 1ου Αγγλικού Στολίσκου Υποβρυχίων στα συλλυπητήριά του έγραφε: “Οι άνδρες αυτοί μας ενέπνευσαν το παράδειγμα της αφοσιώσεως στο καθήκον και την αυτοθυσία”. Τέλος ο Άγγλος Ναύαρχος συμπλήρωσε ότι: “το υποβρύχιο “Κατσώνης” είχε προσφέρει γενναίο και αποδοτικό έργο στην υπόθεση των συμμάχων και η απώλειά του θα παραμείνει για πολύ αισθητή”. Επίσης στην Έκθεση που απέστειλε στον Πλοίαρχο (εα) Ηλία Τσουκαλά στις 23 Ιουνίου 1966 ο Γερμανός Υγειονομικός βαθμοφόρος Erich Leisner, ο οποίος επέβαινε στη Γερμανική ανθυποβρυχιακή κορβέτα (UJ-2101) ανέφερε ότι από τα πυρά του υποβρυχίου σκοτώθηκε ένας ναύτης και τραυματίστηκαν 8, μεταξύ των οποίων ο Ύπαρχος της κορβέτας και ο ίδιος στο γόνατο. Επίσης εκθειάζει τους άνδρες του πληρώματος του “Κατσώνης” για το θάρρος και την επιμονή να υπερασπιστούν την τιμή των όπλων τους μέχρις εσχάτων21.

Η πληροφορία είναι από το Γαλλικό JANE’S (έκδοση 1929), ενώ κατά το Αγγλικό JANE’S (έκδοση 1930) καθελκύστηκε στα ναυπηγεία Chantiers de la Gironde στο Bordeaux. Και ο Αντιναύαρχος Παΐζης στα «Πλοία του Π.Ν.» (Β΄ έκδοση) σελ. 81 αναφέρει ως ναυπηγείο κατασκευής το de la Gironde.

2 Κατά το Αγγλικό JANE’S (έκδοση 1930, σελίδα 247) ήταν 576 τόνων.

3 Ως ανωτέρω σημείωση 2, ήταν 775 τόνων.

4 Κατά το Αγγλικό JANE’S (έκδοση 1930, σελ. 247), μέγιστο βάθος καταδύσεως ήταν 40 οργιές (73,2 μέτρα).

5 Έκθεση Αντιναυάρχου Δ. Γ. Φωκά (έκδοση ΓΕΝ 2002), σελ. 158.

6 Αρχιπλοιάρχου Ν. Ι. Λάχανου, ΔΟΞΑ ΚΑΙ ΔΑΦΝΕΣ, έκδοση Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, Αθήνα 1991, σελ. 45.

7 Έκθεση Αντιναυάρχου Δ. Γ. Φωκά: ο.π. σελ. 159.

8 WHI. 9000, EXT. 929 ADMIRALTY

L 1537/47 London, S.W.I. 16th May, 1947 Dear Captain Kyris, With………………..

2. It has been ascertained however, that operations by Greek submarines on the dates Which you mention had the following results: (A)……..

(B)……..

(C) 31st December, 1940 - Steamship Quinto (531 tons) Torpedoed and sunk by gunfire from submarine off Antivari.

3. ……………..

Believe me, Yours very truly (Signed) RICHMOND WALLOW 9 Έκθεση Αντιναυάρχου Δ. Γ. Φωκά: ο.π. σελ. 302 και 315.

10 Σύμφωνα με την αναφορά του Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ 44/14-4-1943.

11 Πλοιάρχου Η. Τσουκαλά, Υ/B Υ-1, εκδόσεις νηρεύς, Αθήνα 1972, σελ. 29.

12 Πλοιάρχου Η. Τσουκαλά έ.α. σελ. 32.

13 Αρχιπλοιάρχου Ν. Ι. Λάχανου, έ.α. σελ. 156-158.

14 Σύμφωνα με αναφορά του ΑΔΥ Αντιπλοιάρχου Γ. Λαμπρινόπουλου, Αριθ. Πρωτ. Α/281 από 28-6-1943, όπου αφορά το ιστορικό της πολεμικής αυτής περιπολίας.

15 Αποβίβαση δύο (2) Ελλήνων πρακτόρων.

16 Αποβίβαση τριών (3) Ελλήνων πρακτόρων και υλικού.

17 ΗΩΠ (Ημερομηνία Ώρα Προελεύσεως) σήματος 261200 Ιουνίου 1943.

18 Σύμφωνα με την αναφορά του ΑΔΥ Πλοιάρχου Σ. Τσιριμώκου, με Αριθ. Πρωτ. Α/448 από 2-12-1943.

19 Αναφορά ΑΔΥ ο.π.: ήταν ελληνικά με ελληνικά πληρώματα και έπλεαν το ένα από Σκύρο για Ύδρα και το άλλο από Θεσσαλονίκη για Σαλαμίνα.

20 Πλοιάρχου Ηλία Τσουκαλά έ.α. σελ. 150.

21 Αρχιπλοίαρχος Ν.Γ.Δαμβέργης ΠΝ (εα), Ο ΣΙΩΠΗΛΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, έκδοση Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, Αθήνα 1995, σελ. 84.

1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΩΛΕΣΘΕΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ (Υ-1) 1. Αντιπλοίαρχος

ΛΑΣΚΟΣ Βασίλειος

2. Υποπλοίαρχος

ΜΥΚΟΝΙΟΣ Σοφοκλής

3. Ανθυποπλοίαρχος

ΤΡΟΥΠΑΚΗΣ Στέφανος

4. Έφεδρος Σημαιοφόρος

ΛΑΜΠΡΙΝΟΥΔΗΣ Παύλος

5. Σημαιοφόρος Π.Σ. Τορπ.

ΚΑΒΑΛΟΥΔΗΣ Μηνάς

6. Σημαιοφόρος Π.Σ. Μηχ.

ΞΕΝΟΣ Κωνσταντίνος

7. Αρχικελευστής Μηχ.

ΧΡΥΣΟΧΕΡΗΣ Ηρακλής

8. Αρχικελευστής Μηχ.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΖΑΣ Νικόλαος

9. Κελευστής Αρμ.

ΜΑΡΑΛΕΤΟΣ Δημήτριος

10. Κελευστής Πυρ.

ΣΤΑΜΟΥ Λεωνίδας

11. Κελευστής Ηλεκ.

ΡΑΝΤΟΣ Βασίλειος

12. Κελευστής Μηχ.

ΜΑΓΙΑΤΗΣ Προκόπης

13. Υποκελευστής Α’ Τορ.

ΜΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗΣ Νικόλαος

14. Υποκελευστής Α’ Ηλεκ

ΒΛΑΧΑΚΗΣ Απόστολος

15. Υποκελευστής Β’ Ηλεκ.

ΚΡΕΣΤΑΣ Αναστάσιος

16. Υποκελευστής Β’ Μηχ.

ΚΟΥΒΕΛΗΣ Δημήτριος

17. Υποκελευστής Β’ Ηλεκ.

ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Ιωάννης

18. Υποκελευστής Β’ Μηχ.

ΤΣΑΤΣΑΡΗΣ Λουκάς ή Ελευθέριος

19. Υποκελευστής Β’ Μηχ

ΤΣΑΚΩΝΑΣ Λουκάς

20. Υποκελευστής Β’ Μηχ.

ΣΕΛΑΚΗΣ Κυριάκος

21. Δίοπος Τορ.

ΠΛΑΤΙΔΗΣ Ευστάθιος

22. Δίοπος Τορ.

ΞΕΠΑΠΑΔΕΑΣ Σωτήριος

23. Δίοπος Σημ.

ΑΛΕΞΙΟΥ Χρήστος

24. Δίοπος Ηλεκ.

ΘΥΜΑΡΑΣ Νικόλαος

25. Δίοπος Μηχ.

ΛΗΜΝΑΙΟΣ Μιχαήλ

26. Ναύτης Αρμ.

ΜΗΤΣΙΑΛΗΣ Χριστόφορος

27. Ναύτης Ηλεκ.

ΚΟΥΡΜΟΥΖΗΣ Νικόλαος

28. Ναύτης Ηλεκ.

ΠΡΙΝΤΖΟΣ Δημήτριος

29. Ναύτης Ηλεκ.

ΖΩΓΡΑΦΟΣ Αναστάσιος

30. Ναύτης Τηλ.

ΛΕΝΤΖΑΚΗΣ Γεώργιος

31. Ναύτης Μηχ.

ΜΟΣΧΟΝΑΣ Νικόλαος

32. Ναύτης Μηχ.

ΦΟΥΝΤΟΥΛΑΚΗΣ Αριστείδης

ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΙΣΘΕΝΤΩΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ (Υ-1) 1. Αρχικελευστής Τορ.

ΛΑΣΚΟΣ Βασίλειος

2. Κελευστής Τηλ.

ΜΥΚΟΝΙΟΣ Σοφοκλής

3. Κελευστής Τορ.

ΤΡΟΥΠΑΚΗΣ Στέφανος

4. Υποκελευστής Α’ Σημ.

ΛΑΜΠΡΙΝΟΥΔΗΣ Παύλος

5. Υποκελευστής Α’ Τηλ.

ΚΑΒΑΛΟΥΔΗΣ Μηνάς

6. Υποκελευστής Β’ Αρμ.

ΞΕΝΟΣ Κωνσταντίνος

7. Υποκελευστής Β’ Αρμ.

ΧΡΥΣΟΧΕΡΗΣ Ηρακλής

8. Υποκελευστής Β’ Αρμ.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΖΑΣ Νικόλαος

9. Υποκελευστής Β’ Τηλ.

ΜΑΡΑΛΕΤΟΣ Δημήτριος

10. Υποκελευστής Β’ Ηλεκ.

ΣΤΑΜΟΥ Λεωνίδας

11. Υποκελευστής Β’ Εσχ.

ΡΑΝΤΟΣ Βασίλειος

12. Δίοπος Νοσοκ.

ΜΑΓΙΑΤΗΣ Προκόπης

13. Ναύτης Σημ.

ΜΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗΣ Νικόλαος

14. Ναύτης Μηχ.

ΒΛΑΧΑΚΗΣ Απόστολος

15. Ναύτης Τορ.

ΚΡΕΣΤΑΣ Αναστάσιος

1. Υποπλοίαρχος

HORGAN J. C.

2. Υπαξιωματικός Τηλ.

SMITH L. J.

1. Ανθυπίλαρχος

ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Σ.

2. Λοχίας

ΤΖΑΒΑΡΑΣ Β.

Ðåñßðëïõò

23

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

---------------------------------------------------------------

Υ/Β ΤΡΙΤΩΝ (Υ-5)

Του Τιμόθεου Μασούρα, Αντιναυάρχου Π.Ν. (εα) Επίτιμου Αρχηγού Στόλου, Γεν. Γραμματέα Ν.Μ.Ε.

---------------------------------------------------------------

ΓΕΝΙΚΑ

Το υποβρύχιο “Τρίτων” (Υ-5) ήταν το τρίτο της σειράς των τεσσάρων υποβρυχίων τύπου Loire-Simonot, που ναυπηγήθηκαν στη Γαλλία μεταξύ των ετών 1927 και 1930 κατόπιν παραγγελίας της Ελληνικής Κυβέρνησης με δαπάνες του Ελληνικού Δημοσίου1. Τα άλλα υποβρύχια του ιδίου τύπου ήταν τα “Πρωτεύς” (Υ-3), “Νηρεύς” (Υ-4) και “Γλαύκος” (Υ-6). Το υποβρύχιο Τρίτων καθελκύστηκε στις 4 Απριλίου 1928 στα ναυπηγεία Ateliers et Chantiers de la Loire στη Νάντη της Γαλλίας. Η παραλαβή του υποβρυχίου και η ύψωση της Ελληνικής Σημαίας εγένετο, μαζί με το υποβρύχιο Νηρεύς (Υ-4), στις 15.30 της 28ης Φεβρουαρίου 1930, ημέρα Παρασκευή, στον λιμένα Laninon της Βρέστης με πρώτο Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Πρωτοπαπά Πέτρο2. Τo υποβρύχιo κατέπλευσε έξωθι της Καστέλας, μαζί με το υποβρύχιο “Νηρεύς” στις 07.20 της 26ης Απριλίου 1930 όπου, συνάντησαν τα υποβρύχια “Κατσώνης”, “Παπανικολής” και “Πρωτεύς”, και όλα μαζί αγκυροβόλησαν στο Φαληρικό Δέλτα. Εκεί τα επιθεώρησε ο Υπουργός των Ναυτικών κ. Αργυρόπουλος Περικλής3, και μετά την επιθεώρηση και τα πέντε υποβρύχια κατέπλευσαν στις 10.45 στο Ναύσταθμο Σαλαμίνος. Το υποβρύχιο “Τρίτων” (Υ-5) είναι το πρώτο πλοίο του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού που έφερε αυτό το όνομα. Το υποβρύχιο όφειλε το όνομά του στην θαλάσσια θεότητα της ελληνικής μυθολογίας, τον Τρίτωνα, ο οποίος αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Ησίοδο,4 ως γιος της Αφροδίτης και του Ποσειδώνα, ο οποίος κατοικούσε στα χρυσά ανάκτορα των γονέων του, στον βυθό της θάλασσας. Στην αρχαιοελληνική τέχνη απεικονίζεται όμοιος στο σώμα με τους άλλους θαλάσσιους θεούς, αλλά από τις λαγόνες και κάτω καταλήγει σε ουρά ψαριού5. Κύριο σύμβολο του Τρίτωνα είναι η θαλάσσια κόγχη, με την οποία σάλπιζε με διαταγή του Δία για να καταπραΰνουν τα κύματα και, η οποία επίσης έβγαζε ήχους στους οποίους τίποτε δεν μπορούσε να αντισταθεί. Τα γενικά χαρακτηριστικά του Υ/Β ήταν τα ακόλουθα6: Εκτόπισμα εν επιφανεία Εκτόπισμα εν καταδύσει Μέγιστο Μήκος Μέγιστο Πλάτος Μέγιστο Βύθισμα Πρόωση

Μεγίστη ταχύτητα

780 τόνοι 960 τόνοι 70 μέτρα 6 μέτρα 4 μέτρα 2 μηχανές DIESEL τύπου Sulzer, 1.420 ΗΡ 2 ηλεκτροκινητήρες 1.200 ΗΡ 2 άξονες Εν επιφανεία 14 κόμβοι Εν καταδύσει 9,5 κόμβοι

Ακτίνα Ενεργείας7

Εν επιφανεία, μεγίστη 4.000 ναυτικά μίλια με ταχύτητα 10 κόμβων. Εν καταδύσει, μεγίστη 100 ναυτικά μίλια με ταχύτητα 5 κόμβων.

Οπλισμός8

8 τορπιλοσωλήνες των 21 ιντσών (6 εσωτερικούς πρωραίους και 2 εσωτερικούς πρυμναίους) 1 πυροβόλο των 100 χιλ.

1 πυροβόλο των 40 χιλ. Μπορούσε να φέρει εν αποθέσει: 8 τορπίλες & 150 βλήματα των 100 χιλ.

Μέγιστο Βάθος Καταδύσεως9

40 οργιές (73,2 μέτρα)

Πλήρωμα

41 άτομα

Το υποβρύχιο “Τρίτων”, κατά την διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου έκανε πέντε (5) πολεμικές περιπολίες στην Αδριατική, εκ των οποίων η πέμπτη ήταν λίαν επιτυχής.

24

Ðåñßðëïõò

ΠΕΜΠΤΗ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΡΙΠΟΛΙΑ (ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΠΛΩΤΑΡΧΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΕΠΟΣ)

Πολύ πρωί της 16ης Μαρτίου 1941 το υποβρύχιο Τρίτων, με Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Γεώργιο Ζέπο, απέπλευσε από τον Ναύσταθμο Σαλαμίνος για εκτέλεση πολεμικής περιπολίας στην Αδριατική. Τα μεσάνυκτα της ίδιας ημέρας, 16/17 Μαρτίου, πέρασε από το Δουκάτο (Κάβος της Κυράς) της Λευκάδας και έπλευσε προς την Αδριατική. Κατά το μεσημέρι, όμως, της 17ης Μαρτίου, ο Πλωτάρχης Γεώργιος Δημητρακόπουλος, που επέβαινε στο υποβρύχιο ως εκπαιδευόμενος Κυβερνήτης υπέστη πνευμονική αιμορραγία από παλαιό τραύμα στο στήθος10, λόγω της οποίας ο Κυβερνήτης αναγκάσθηκε να καταπλεύσει στο Βαθύ της Ιθάκης, όπου αποβίβασε τον ασθενή Πλωτάρχη, τον οποίον παρέλαβε και μετέφερε στην Πάτρα το ειδικά απεσταλμένο τορπιλοβόλο “Κίος”. Το υποβρύχιο παρέμεινε στο Βαθύ της Ιθάκης την ημέρα της 18ης Μαρτίου και το βράδυ απέπλευσε κατευθυνόμενο στην περιοχή της περιπολίας του, στην οποία εισήλθε τα μεσάνυκτα της 19/20 Μαρτίου 1941. Τις ημέρες εκείνες, λόγω του συνεχούς ρεύματος ενισχύσεων από την μητροπολιτική Ιταλία προς την Αλβανία, ο Βρετανός Ναύαρχος της Μεσογείου αποφάσισε να εγκαταστήσει περιπολία βρετανικού υποβρυχίου προς το εσωτερικό της Αδριατικής και βορειότερα των περιοχών περιπολίας των ελληνικών υποβρυχίων. Για τον λόγο αυτό, διαβιβάσθηκαν σχετικές ειδοποιήσεις μέσω του Βρετανού ναυτικού ακολούθου στην Αθήνα. Αρχικά, επρόκειτο να περάσει το στενό του Οτράντο, ανεβαίνοντας προς βορρά, το βρετανικό υποβρύχιο “Tetarch” τη νύχτα της 19/20 Μαρτίου. Αργότερα, όμως, ο Βρετανός Στόλαρχος ειδοποίησε, ότι αντί για το “Tetarch” θα σταλθεί για περιπολία το υποβρύχιο “Regent”, το οποίο θα περάσει το στενό του Οτράντο τη νύχτα της 21/22 ή της 22/23 Μαρτίου. Την τελευταία αυτή μεταβολή δεν γνώριζε ο “Τρίτων” και όταν στις 09.00 της 20ης Μαρτίου, τα υδρόφωνα του σημείωσαν ήχο έλικας, νόμιζαν ότι επρόκειτο για το ανερχόμενο υποβρύχιο “Tetarch”. Μία ώρα αργότερα, διαπιστώθηκε καπνός από την κατεύθυνση των ήχων και έγινε αντιληπτό από εκεί πλωτό νοσοκομείο. Στη συνέχεια, νέα περισκοπική παρατήρηση του “Τρίτωνος” εντόπισε σε απόσταση 6.000 μέτρων εμπορικό σκάφος 4.000 τόνων, ενώ πρώραθεν και πρύμνυθέν του δύο μικρά σκάφη, ίσως ρυμουλκά. Συνοδευόταν από τορπιλοβόλο τύπου “Spica”, ενώ από πάνω τους πετούσαν υδροπλάνα. Η ισχυρή αυτή συνοδεία, η λιπαρά γαλήνη που επικρατούσε και η μεγάλη έγκλιση του στόχου, έπεισαν τον Κυβερνήτη να παραιτηθεί από κάθε ιδέα προσβολής. Οι δύο επόμενες ημέρες της περιπολίας του, κατά τις οποίες παρέμεινε κοντά στις ακτές της αλβανογιουγκοσλαβικής μεθορίου, δεν παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Το πρωί, όμως, της 23ης Μαρτίου (09.34), τα υδρόφωνα και η περισκοπική παρατήρηση αποκάλυψαν εχθρική νηοπομπή, η οποία έπλεε σε δύο στήλες με κατεύθυνση από το Μπρίντιζι στο Δυρράχιο και συνοδευόταν από αεροσκάφη. Της στήλης προς βορρά, η οποία βρισκόταν και σε μεγαλύτερη κάθετη απόσταση, προηγείτο αντιτορπιλικό τύπου “Sarigo”. Για τον λόγο αυτό, έστω και αν έχανε το πλεονέκτημά του να βρίσκεται προς την διεύθυνση του ηλίου, ο Κυβερνήτης του “Τρίτωνος” αποφάσισε, περνώντας μεταξύ των δύο στηλών, να προσβάλει αυτή που ήταν προς νότο. Η στήλη αυτή αποτελείτο από 4 πλοία: ένα επιβατηγό 7.000-8.000 τόνων, δύο μικρά φορτηγά 2.000-3.000 τόνων και ένα μεγάλο φορτηγό 12.000 τόνων. Η νηοπομπή συνοδευόταν από αεροσκάφη, ίσως και από άλλα αντιτορπιλικά, τα οποία όμως δεν αντιλήφθηκε ο Κυβερνήτης, γιατί ούτε ο χρόνος ούτε η απόλυτη γαλήνη της θάλασσας, του επέτρεψαν να εκτελέσει περισσότερες περισκοπικές παρατηρήσεις. Στην αρχή, αποφασίσθηκε η προσβολή του μεγαλύτερου φορτηγού σκάφους. Επειδή, όμως, οι επόμενες περισκοπικές παρατηρήσεις έδειξαν άλλο αντιτορπιλικό που ελισσόταν κοντά του, ο Κυβερνήτης του “Τρίτωνος” άλλαξε στόχο και επιτέθηκε εναντίον του προπλέοντος επιβατηγού. Στις 10.23, άρχισε από απόσταση 750 μέτρων τη βολή τεσσάρων (4) τορπιλών, από τις οποίες οι τρεις (3) εξερράγησαν επί του στόχου και ακούσθηκαν με ευκρίνεια από τον “Τρίτωνα”. Το υποβρύχιο, μετά την προσβολή του, κράτησε πορεία αντίθετη της νηοπομπής και στη συνέχεια κράτησε, περιμένοντας την δράση

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

Αριστερά: Υποπλοίαρχος Επ. Κοντογιάννης, κυβερνήτης του υποβρυχίου «Τρίτων». Δεξιά: Το υποβρύχιο «Τρίτων» εν πλω έξω από την Αλεξάνδρεια. Διακρίνονται οι υποπλοίαρχοι Ε. Κοντογιάννης (κυβερνήτης) και Ι. Μασουρίδης (ύπαρχος). Αύγουστος 1941. Φωτογραφία αγνώστου.

των αντιτορπιλικών εναντίον του. Πράγματι, από τις 10.25 μέχρι τις 11.42, υπέστη σκληρή δίωξη και εβλήθησαν εναντίον του 17 βόμβες βυθού, οι οποίες εξερρυγνύοντο σε μικρές αποστάσεις, γιατί οι δονήσεις που υφίστατο το υποβρύχιο ήταν βίαιες και ο κρότος των εκρήξεων εκκωφαντικός. Η λειτουργία των υδροφώνων του υποβρυχίου, κατά την διάρκεια της δίωξής του, δεν υπήρξε απόλυτα ικανοποιητική. Για τον λόγο αυτό, για δύο σχεδόν ώρες μετά την επίθεσή του, ο “Τρίτων” παρέμεινε σχεδόν κρατημένος σε μέση απόσταση 1.000 μέτρων από τη θέση στην οποία είχε βάλλει τις τορπίλες του. Στις 13.40, τα αντιτορπιλικά έπαψαν να ακούγονται από τα υδρόφωνα. Λίγο αργότερα, στις 14.15, εντοπίσθηκε και πάλι ο “Τρίτων” από εχθρικά αντιτορπιλικά, τα οποία διαδρομούσαν από πάνω του χωρίς να ρίξουν βόμβες βυθού. Τέλος, στις 18.30, η πρώτη περισκοπική παρατήρηση μετά την επίθεση φανέρωσε ελεύθερο ορίζοντα και ο “Τρίτων”, που αναδύθηκε ύστερα από μία ώρα, έπλευσε ολοταχώς για να εξέλθει από την περιοχή περιπολίας του. Ο επανάπλους προς τον Ναύσταθμο Σαλαμίνος υπήρξε ομαλός. Πέρασε το Δουκάτο (Κάβο της Κυράς) κατά τις 23.00 της 24ης Μαρτίου, ανέφερε προς τον Α.Δ.Υ. με τον ασύρματο τα σχετικά με την επιτυχή επίθεσή του και κατέπλευσε στη βάση του το απόγευμα της 25ης Μαρτίου 1941. Μετά τον κατάπλου του, ο Κυβερνήτης του “Τρίτωνος” Πλωτάρχης Γεώργιος Ζέπος, υπέβαλε λεπτομερή Έκθεση για την περιπολία του και για την επίθεσή του εναντίον της εχθρικής νηοπομπής και έπλεκε το εγκώμιο του προσωπικού του πλοίου του. Ιδιαίτερα, τόνιζε τη δράση του Υπάρχου του, Υποπλοιάρχου Επαμεινώνδα Κοντογιάννη, κατά τους χειρισμούς του στη βολή δέσμης τορπιλών, που εκτελέσθηκε για πρώτη φορά, και τη μετέπειτα τέλεια ζύγιση του υποβρυχίου, χάρη στην οποία κατά τη δίωξη ο “Τρίτων” μπόρεσε να παραμείνει σε σταθερό βάθος για μεγάλο χρονικό διάστημα11. Μετά την υποβολή της Έκθεσης του Κυβερνήτου, ο Ανώτερος Διοικητής Υποβρυχίων Πλοίαρχος Αθανάσιος Ξηρός απένειμε με ημερήσια διαταγή του εύφημη μνεία προς τον Κυβερνήτη, τους Αξιωματικούς και το Πλήρωμα του “Τρίτωνος”. Επιπλέον, εισηγήθηκε στον Αρχηγό Στόλου Υποναύαρχο Επαμεινώνδα Καββαδία την απονομή της μεγαλύτερης ηθικής αμοιβής στον Κυβερνήτη, ηθικής αμοιβής στον Ύπαρχο και εύφημου μνείας στους υπόλοιπους Αξιωματικούς, Υπαξιωματικούς και άνδρες του πληρώματος. Ο Αρχηγός Στόλου υιοθέτησε τις προτάσεις αυτές, με κάποιες μικρές μεταβολές. Εν τω μεταξύ και για να ενθαρρύνει τις προτεινόμενες επιβραβεύσεις, βεβαιωνόταν αμέσως τη φορά αυτή, ότι η επίθεση του “Τρίτωνος” υπήρξε πράγματι αποτελεσματική και πως το βυθισθέν επιβατηγό ήταν το πετρελαιοκίνητο Carnia, 5.451 τόνων, το οποίο εξέπεμψε και σήμα κινδύνου. Η επιτυχία της επίθεσης επιβεβαιώθηκε απόλυτα και μεταπολεμικά από το βρετανικό Ναυαρχείο12, στα χέρια του οποίου πέρασαν τα επίσημα ιταλικά αρχεία και οι πίνακες απωλειών του εχθρού.

Με Βασιλικό Διάταγμα της 3ης Απριλίου 1941 προήχθη έπ’ ανδραγαθία στον βαθμό του Αντιπλοιάρχου ο Κυβερνήτης Πλωτάρχης Γεώργιος Ζέπος και του απονεμήθηκε ο Πολεμικός Σταυρός Α’ Τάξεως «δι΄ αποδεδειγμένην επί του πεδίου της μάχης ηρωϊκήν πράξιν υπερβαίνουσαν κατά πολύ την εκτέλεσιν του καλώς εννοουμένου καθήκοντος, επισύρουσαν ανεπιφυλάκτως τον θαυμασμόν και την εκτίμησιν της γενικής γνώμης και αποτελούσαν ανδραγάθημα». Με το ίδιο Βασιλικό Διάταγμα απονεμήθηκε: στους Υποπλοιάρχους, Επαμεινώνδα Κοντογιάννη, Ύπαρχο, Νικόλαο Μέρλιν, Γ΄ Αξιωματικό, Ιωάννη Μασουρίδη, Δ΄ Αξιωματικό και στον Ανθυποπλοίαρχο (Μ) Αργύριο Πάλλα, Διευθυντή Μηχανών ο Πολεμικός Σταυρός Γ’ Τάξεως «δια διακεκριμμένην επί του πεδίου της μάχης πράξιν», ενώ, σε όλους τους Υπαξιωματικούς, Διόπους και Ναύτες του υποβρυχίου το Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων «δι΄ εξαιρετικάς αυτών πράξεις επί του πεδίου της μάχης»13. Με τη λαμπρή δράση του “Τρίτωνος” κλείνει η σειρά των επιτυχών επιθέσεων στην Αδριατική εκ μέρους των ελληνικών υποβρυχίων. Στους Κυβερνήτες, τους Αξιωματικούς, τους Υπαξιωματικούς και τα πληρώματά τους ανήκει γενικά θερμός έπαινος για την εύψυχη καρτερία και τις γενναίες τους προσπάθειες. Ο αγώνας που έκαναν εναντίον πανίσχυρου αντιπάλου ήταν πολύ δύσκολος, υπό δύσκολες καιρικές συνθήκες και σε υποβρύχια παλαιά και απροσάρμοστα στις σύγχρονες πολεμικές μεθόδους. Για τις επιτυχίες τους και την καλλίνικο δράση τους επιβαλλόταν δίκαιος φόρος τιμής.

ΑΠΟΔΗΜΙΑ ΤΟΥ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ ΤΡΙΤΩΝ

Μετά τη ραγδαία επέμβαση του Υπουργού Ναυτικών και Α/ΓΕΝ, Υποναυάρχου Αλέξανδρου Σακελλαρίου, και των γεγονότων που έλαβαν χώρα στη Βάση Υποβρυχίων, στις 17 και 18 Απριλίου Μεγάλη Πέμπτη και Μεγάλη Παρασκευή, το υποβρύχιο “Τρίτων” κατάφερε να αποπλεύσει για την Αλεξάνδρεια το μεσημέρι της 18ης Απριλίου, με εκτελούντα χρέη Κυβερνήτη τον Ύπαρχο του υποβρυχίου Υποπλοίαρχο Επαμεινώνδα Κοντογιάννη. Από τη Μέση Ανατολή το υποβρύχιο “Τρίτων” εξετέλεσε έξη (6) πολεμικές περιπολίες και τρεις πολεμικές αποστολές.

ΔΕΚΑΤΗ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΡΙΠΟΛΙΑ (ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΥΠΟΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε. ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗΣ)

Στις 6 Ιουνίου 1942 το υποβρύχιο “Τρίτων”, με Κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Επαμεινώνδα Κοντογιάννη, απέπλευσε σε αρκετά καρποφόρα περιπολία ανά το κεντρικό Αιγαίο. Αφού αποβίβασε πρώτα ομάδα κομάντος με περίπου 1,5 τόνο πολεμικού υλικού στη Κρήτη, ανέλαβε την επίμονη περιπολία του ανά τις Κυκλάδες. Η ομάδα των κομάντος αποτελείτο από τον Άγγλο έφεδρο Ðåñßðëïõò

25

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

Αριστερά: Το υποβρύχιο «Τρίτων» πλέει προς Αλεξάνδρεια ύστερα από περιπολία στα Δωδεκάνησα. Στο πυργίσκο του υποβρυχίου διακρίνονται οι, υποπλοίαρχος Ε. Κοντογιάννης, υποπλοίαρχος Ι. Μασουρίδης, ο Βρετανός σύνδεσμος Wood και ο ανθυποπλοίαρχος Δ. Μπάτσης. Αύγουστος 1941. Φωτογραφία αγνώστου. Δεξιά: Αξιωματικοί του υποβρυχίου «Τρίτων». Επί του συνοδού Υ/Β «Κορινθία» στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Διακρίνονται οι, ανθυποπλοίαρχος Χρ. Σολιώτης, Sub-Lieutenant RNVR John Learner, Βρετανός σύνδεσμος και ανθυποπλοίαρχος Στ. Τρουπάκης. Αύγουστος 1941. Φωτογραφία αγνώστου.

Ταγματάρχη Λόρδο Τζέλλικο, τον Γάλλο Ταγματάρχη Μπερζέ, τον Έλληνα Ανθυπολοχαγό Κ. Πετράκη από το Αποσκάρι του Ηρακλείου και 5 Γάλλους εθελοντές. Η ανωτέρω ομάδα πυρπόλησε στο αεροδρόμιο του Ηρακλείου 26 πολεμικά αεροσκάφη, περί τα 20 φορτηγά, μεγάλη ποσότητα καυσίμων και φονεύθηκαν περί τους 100 στρατιώτες. Από την ομάδα αυτή μόνο ο Άγγλος Ταγματάρχης και ο Έλληνας Ανθυπολοχαγός κατέστη δυνατόν να διασωθούν και αργότερα να επιστρέψουν στη Μέση Ανατολή. Ο Γάλλος Ταγματάρχης τραυματιστείς συνελήφθη αιχμάλωτος, οι δε Γάλλοι στρατιώτες φονεύθηκαν όταν ανακαλύφθηκε το κρυσφήγετό τους.14 Σύμφωνα με το ιστορικό του πλου του υποβρυχίου, το απόγευμα της 10ης Ιουνίου επισημάνθηκε ιστιοφόρο που έπλεε προς τη Θήρα. Έπλευσε τότε εναντίον του ο “Τρίτων”, αναδύθηκε σε απόσταση 400 μέτρων και με βολές πυροβόλου το βύθισε. Από το ιστιοφόρο αυτό (Αγία Αικατερίνη, 20 τόνων), το υποβρύχιο περισυνέλλεξε 5 Έλληνες και 3 Ιταλούς στρατιώτες, που μετέφεραν από την Κρήτη στο Πειραιά λαθραίο φορτίο, το οποίο διοχετευόταν στη «μαύρη αγορά». Στις 13 Ιουνίου, ο “Τρίτων”, συνεχίζοντας την περιπολία του, αντιλαμβάνεται κοντά στον Καφηρέα και κατά τις 2 μ.μ. μεγάλο φορτωμένο πετρελαιοκίνητο ιστιοφόρο, κατά του οποίου εξορμά και βάλλει με το πυροβόλο του από απόσταση 1.200 μέτρων. Το ιστιοφόρο, αν και επανειλημμένα εβλήθη, δεν φαινόταν να βυθίζεται. Συγχρόνως όμως εμφανιζόταν στη σκηνή και άλλο ιστιοφόρο, πλέοντας προς βορρά, κατά του οποίου στρέφει τότε το πυρ του ο “Τρίτων”. Βάλλει εναντίον του τρεις επιτυχείς βολές και στη συνέχεια κατευθύνεται και πάλι εναντίον του πρώτου ιστιοφόρου. Εν τω μεταξύ, όμως, σημειώνεται βλάβη στο μηχανισμό ύψωσης του πυροβόλου και ο “Τρίτων” αναγκάζεται να διακόψει το πυρ και με δύο εμβολισμούς βυθίζει το πρώτο ιστιοφόρο, από το οποίο περισυλλέγει έναν από τους επιβάτες. Ενώ δε αυτά διαδραματίζονταν, ο “Τρίτων” άρχισε να βάλλεται από πυροβολείο της ξηράς. Τη θέση των εχθρικών πυροβόλων δεν μπορούσε να καθορίσει, όμως σημειώνονταν μακρές οι πτώσεις τους. Τότε ο “Τρίτων” χειρίζει για να εμβολίσει και το δεύτερο ιστιοφόρο, το οποίο αν και είχε βληθεί και εγκαταλειφθεί από το πλήρωμά του, εντούτοις εξακολουθούσε να πλέει παρασυρόμενο από την ελαφρά αύρα. Όμως, το πυροβολείο της ξηράς εξακολουθούσε να βάλλει κατά του “Τρίτωνος” και πτώσεις βλημάτων παρεμβάλλονταν τώρα μεταξύ του ελληνικού υποβρυχίου και του δεύτερου ιστιοφόρου. Τότε, προς αποφυγήν του εχθρικού πυρός, ο “Τρίτων” καταδύθηκε και απομακρύνθηκε, ενώ το ιστιοφόρο φαινόταν να κλίνει προς την αριστερή πλευρά, προφανώς βυθιζόμενο.

26

Ðåñßðëïõò

Η ανάκριση των ναυαγών που περισυνέλλεξαν βεβαίωσε, ότι από τα δύο βυθισθέντα ιστιοφόρα από τον “Τρίτωνα” την ημέρα εκείνη, το πρώτο ήταν 270 τόνων με φορτίο 210 τόνων άνθρακα και έπλεε από Κύμη προς Πειραιά για λογαριασμό των Γερμανών, που το είχαν επιτάξει. Ο Γερμανός ναύτης που συνόδευε το ιστιοφόρο με το υπόλοιπο του πληρώματος, μόλις ο “Τρίτων” άνοιξε πυρ, ανέβηκαν στη μικρή λέμβο και απομακρύνθηκαν στη ξηρά. Το δεύτερο ιστιοφόρο ήταν χωρίς φορτίο, εκτοπίσματος περίπου 150 τόνων. Κατά το απόγευμα της ίδιας ημέρας, φάνηκε τορπιλάκατος να πλέει ολοταχώς προς βορρά και ο Τρίτων απομακρύνθηκε, αποφεύγοντας συχνές περισκοπικές παρατηρήσεις, γιατί επικρατούσε λαμπρή γαλήνη. Στην Έκθεση πλου, την οποίαν υπέβαλλε ο Κυβερνήτης του “Τρίτωνος” μετά την επιστροφή του, παρείχε αξιόλογες πληροφορίες που συγκέντρωσε από τους ναύτες των δύο ιστιοφόρων που περισώθηκαν και αναφέρονταν στις συγκοινωνίες με ιστιοφόρα από Κύμη και Κρήτη προς Πειραιά, καθώς επίσης και για τα παράκτια φυλάκια που ήταν εγκατεστημένα από τον εχθρό σε διάφορα σημεία των ακτών της Κρήτης. Ο “Τρίτων”, αφού κατά την περιπολία αυτή ερεύνησε επίμονα την περιοχή των Κυκλάδων, από Θήρα προς Αμοργό και Νάξο, κατόπιν μεταξύ Σύρου-Τήνου και ύστερα μεταξύ Άνδρου-Καφηρέα, στη συνέχεια έπλευσε προς τα νοτιοανατολικά. Βρισκόταν ανατολικά της Αστυπάλαιας στις 15 Ιουνίου, παρέπλευσε από βορρά τη Ρόδο στις 16 και στις 20 Ιουνίου 1942 κατέπλευσε στην Αλεξάνδρεια. Ο Διοικητής των υποβρυχίων, στην υπ΄ αριθ. Α/174 απόρρητη διαταγή του, παρατήρησε ότι το υλικό του “Τρίτωνος” κατά την περιπολία αυτή λειτούργησε ικανοποιητικά, εκτός από την βλάβη που παρουσιάσθηκε στο πυροβόλο. Ως προς τον τρόπο εκτέλεσης της αποστολής, ο Διοικητής επαίνεσε το καλό της αποτέλεσμα, που οφειλόταν και στους κόπους που καταβλήθηκαν, αλλά και γιατί εκτελέστηκε ολόκληρος σε περισκοπικό βάθος και στις περιοχές των διαταχθεισών συγκοινωνιακών γραμμών του εχθρού. Τέλος, υπογράμμιζε την εμμονή και την προσήλωση του Κυβερνήτη Υποπλοιάρχου Επαμεινώνδα Κοντογιάννη στην επίτευξη του ταχθέντος σκοπού15.

ΕΝΔΕΚΑΤΗ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΡΙΠΟΛΙΑ (ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΥΠΟΠΛ/ΡΧΟΣ Ε. ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗΣ)

Για την τελευταία περιπολία και το ηρωικό τέλος, στις 16 Νοεμβρίου 1942, του υποβρυχίου “Τρίτων”, έχουμε δύο περιγραφές. Η πρώτη, εντελώς εξαιρετική, περιήλθε στα χέρια των βρετανικών ναυτικών αρχών κατά την κατάρρευση της Ιταλίας και είναι η

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

εκτενής Έκθεση του Κυβερνήτη του Γερμανικού Καταδιωκτικού Υποβρυχίων «UJ-2102», το οποίο πέτυχε τη καταβύθιση του “Τρίτωνος”. Η δεύτερη είναι η Έκθεση του ίδιου του Κυβερνήτη του “Τρίτωνος”, η οποία υποβλήθηκε όμως μετά την επιστροφή του από την αιχμαλωσία το 1946, δηλαδή 3 χρόνια μετά το συμβάν. Στην ελληνική αυτή Έκθεση, λόγω των περιστάσεων, οι ώρες και η διαδοχή των γεγονότων αναγράφονται από μνήμης και γι΄ αυτό δεν συμπίπτουν με τις αντίστοιχες ώρες της γερμανικής Έκθεσης, η οποία στο σημείο αυτό είναι προφανώς ακριβέστερη. Ο “Τρίτων”, με Κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Επαμεινώνδα Κοντογιάννη, σύμφωνα με την υπ΄ αριθ. Α/391 διαταγή του Διοικητή των Υποβρυχίων, απέπλευσε από το Πόρτ Σάϊντ το μεσημέρι της 10ης Νοεμβρίου 1942 για να εκτελέσει επιθετική περιπολία στο Αιγαίο και συγχρόνως να αποβιβάσει ομάδα 5 Ελλήνων πρακτόρων και υλικό βάρους 750 λιβρών στη νοτιοανατολική ακτή της Εύβοιας. Ο πλους από την Αίγυπτο μέχρι την Άνδρο διεξήχθη με ομαλό τρόπο και το πρωί της 16ης Νοεμβρίου ο “Τρίτων” βρισκόταν σε περιπολία στο στενό του Καφηρέα. Όμως, εκείνη την ημέρα έπνεε δυνατός βοριάς και επικρατούσε τρικυμία με αποτέλεσμα να μην επιτρέπεται η αποβίβαση των πρακτόρων στο καθορισμένο σημείο της ευβοϊκής ακτής. Τότε, ο Κυβερνήτης του “Τρίτωνος” αποφάσισε να αναβάλλει την επιχείρηση περιμένοντας να καλυτερεύσει ο καιρός και συνέχισε την περιπολία του στο στενό του Καφηρέα. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας, κατά τις 16.00, ο “Τρίτων”, πλέοντας προς βορρά, αντιλαμβάνεται με περισκοπική παρατήρηση αεροσκάφος. Κατέρχεται σε βάθος 30 μέτρων και όταν, μετά από 20 λεπτά, εκτελεί νέα περισκοπική έρευνα, ο Κυβερνήτης του “Τρίτωνος” διακρίνει νηοπομπή, αποτελούμενη από ένα πετρελαιοφόρο και ένα φορτηγό 9.000 τόνων, η οποία συνοδεύεται από ένα αντιτορπιλικό και από μία θαλαμηγό που είχε μετατραπεί σε Καταδιωκτικό Υποβρυχίων. Η γερμανική Έκθεση, ακριβέστερη ασφαλώς στο σημείο αυτό, αναφέρει ότι η νηοπομπή αποτελείτο από το πετρελαιοφόρο “Cereno”, το ατμόπλοιο “Alba Julia” και συνοδευόταν από το αντιτορπιλικό “Hermes”16 και από, όχι ένα, αλλά δύο καταδιωκτικά, τα υπ΄ αριθ. «2101» και «2102».17 Σύμφωνα με την Έκθεση του “Τρίτωνος”, η νηοπομπή, πλέοντας σχεδόν προς βορρά, είχε παρακάμψει τη νότια άκρη της Εύβοιας και βρισκόταν την ώρα εκείνη λίγο πίσω από το εγκάρσιο του υποβρυχίου και σε απόσταση 2.500 μέτρων. Διατάχθηκε τότε πολεμική έγερση, αλλά προτού το υποβρύχιο λάβει θέση επίθεσης, η νηοπομπή πέρασε απέναντι και έπειτα από λίγο λάμβανε πορεία προς βορειοανατολικά (040), που ήταν ευνοϊκότερη για επίθεση. Επωφελείται ο “Τρίτων” και στις 16.30 εκτοξεύει εναντίον του τελευταίου πλοίου της νηοπομπής μία τορπίλη από απόσταση 5.500 μέτρων18. Στις 16.37, επτά λεπτά μετά την εκσφενδόνιση της τορπίλης, ο Κυβερνήτης του “Τρίτωνος” αναφέρει ότι άκουσε τον κρότο της έκρηξής της. Μολονότι σε τέτοια μεγάλη απόσταση παρουσιάζονται ελάχιστες πιθανότητες επιτυχίας μιας και μόνο τορπίλης, ο Κυβερνήτης του “Τρίτωνος” πιστεύει ότι, σύμφωνα με πληροφορίες που έλαβε κατά την διάρκεια της αιχμαλωσίας του, η τορπίλη εκείνη χτύπησε το “Alba Julia”. Από την άλλη, η έκθεση του γερμανικού καταδιωκτικού «2102» δεν αναφέρει τίποτε σχετικά με επιτυχία τορπίλης του “Τρίτωνος”. Αντίθετα, σημειώνει ότι, αφού από τις 16.10 είχε εντοπίσει ξεκάθαρη ηχώ υποβρυχίου σε απόσταση 1.400 μέτρων, εκτέλεσε εναντίον του την πρώτη επίθεση στις 16.40 με 13 βόμβες βυθού, που είχε ρυθμισμένες σε βάθος 70-125 μέτρων. Συνεχίζοντας ο Κυβερνήτης του καταδιωκτικού αναφέρει, ότι μετά την πρώτη αυτή επίθεση, αντιλήφθηκε στροβιλισμό της θάλασσας, ενώ το αντιτορπιλικό “Hermes”, το οποίον ήταν επικεφαλής της συνοδείας και είχε απομακρυνθεί με την άλλη νηοπομπή, του σήμανε να συνεχίσει την καταδίωξη επειδή υπήρχαν πιθανότητες επιτυχίας. Πράγματι, στις 17.00 το καταδιωκτικό «2102» ρίχνει δεύτερο σχεδιάγραμμα από 11 βόμβες και μετά από αυτό χάνει την επαφή λόγω βλάβης της συσκευής εντοπισμού υποβρυχίων. Η μεταγενέστερη αφήγηση του Κυβερνήτη του “Τρίτωνος” ήταν διαφορετική σε ότι αφορά στις δύο αυτές πρώτες επιθέσεις. Τις μεταθέτει 45 λεπτά αργότερα και αναφέρει, ότι μεταξύ 17.15 και 17.45 υπέστη δύο επιθέσεις από ομοβροντίες 8 και 9 βομβών βυθού, οι οποίες αν και ταρακούνησαν δυνατά το σκάφος, δεν του προκάλεσαν καμιά σημαντική βλάβη. Συνεχίζοντας, ο Κυβερ-

νήτης του “Τρίτωνος” αναφέρει ότι εξακολούθησε να πλέει προς τα δυτικά, προσπαθώντας να διαφύγει με ταχύτητα 1 – 0 και διατηρώντας συνεχή ηχητική επαφή με τον διώκτη του μέχρι τις 19.00, οπότε ο ήχος του απωλέσθη. Τότε, ο “Τρίτων” άλλαξε πορεία προς βορρά πρώτα και στις 19.30 προς 020ο, για να εξέλθει από το στενό του Καφηρέα, μετά τη λήξη της πρώτης φάσης της δίωξης. Σύμφωνα με τη γερμανική Έκθεση, για τη χρονική ακρίβεια της οποίας δεν νομίζουμε ότι χωράει αμφιβολία, στις 19.35, δηλαδή 3 ώρες μετά την πρώτη επίθεση, το καταδιωκτικό, που είχε επισκευάσει εν τω μεταξύ την συσκευή του, εντοπίζει πάλι τον “Τρίτωνα” σε απόσταση 3.000 μέτρων και διόπτευση 050ο και κατευθύνεται προς αυτόν. Στο σημείο αυτό αρχίζει η δεύτερη φάση της δίωξης. Στις 19.42, το γερμανικό καταδιωκτικό αντιλαμβάνεται το περισκόπιο του υποβρυχίου το οποίο εκσφενδονίζει τορπίλη, την οποία όμως αποφεύγει το καταδιωκτικό με κατάλληλο χειρισμό. Κατόπιν, παρακολουθεί με προσοχή την ηχώ και στις 20.05 ρίχνει κατά του υποβρυχίου τρίτο σχεδιάγραμμα 13 βομβών βάθους. Μετά την έκρηξή τους, βλέπει να ανυψώνεται υδάτινη στήλη 45 μέτρων και έπειτα από 5 λεπτά διακρίνει λεπτή ράβδωση λαδιού στην επιφάνεια, ενώ αισθάνεται έντονη μυρωδιά πετρελαίου. Μετά από αυτό, παρακολουθεί την ηχώ του υποβρυχίου, άλλοτε ασθενή και άλλοτε καθαρότερη, μέχρι τις 21.44, οπότε και ρίχνει εναντίον του και τέταρτο σχεδιάγραμμα 12 βομβών, εξαντλώντας έτσι ολόκληρο το απόθεμά του σε βόμβες. Η περιγραφή της δεύτερης φάσης της δίωξης παρουσιάζει και πάλι διαφορές στην Έκθεση του “Τρίτωνος”. Εκεί, αναφέρεται ότι η τρίτη επίθεση με 9 βόμβες συνέβη, όχι στις 20.05 αλλά στις 19.50 και χωρίς να έχει προηγηθεί, όπως αναφέρεται από τον Γερμανό Κυβερνήτη, εκσφενδόνιση τορπίλης από τον “Τρίτωνα”. Σημειώνεται, όμως, ότι αυτή η τρίτη επίθεση προκάλεσε μεγάλες ζημιές στο υποβρύχιο: σβήσιμο φώτων, αχρήστευση υδροφώνων, απορρύθμιση της γυροσκοπικής πυξίδας, διαρροή στον τορπιλοσωλήνα Νο 8, αχρήστευση μαγνητικών πυξίδων, θραύση υδροδεικτών υδροδοκών αχρήστευση πρωραίων πηδαλίων βάθους. Ο φωτισμός και η γυροσκοπική πυξίδα αποκαταστάθηκαν, αλλά στις 20.30, ο “Τρίτων”, σύμφωνα με την Έκθεσή του, υφίσταται την τέταρτη επίθεση με 9 βόμβες, η οποία κατέστησε το υποβρύχιο πρακτικά ακυβέρνητο. Η διαφορά, που παρουσιάζεται ανάμεσα στις δύο Εκθέσεις και αφορά την ώρα της τέταρτης επίθεσης, είναι σημαντική και ανέρχεται σε 1 ώρα και 14 λεπτά. Οπωσδήποτε, οι ζημιές που υπέστη ο “Τρίτων” ήταν καίριες: Αχρηστεύθηκαν τα πηδάλια βάθους και διεύθυνσης, τα βαθύμετρα του κέντρου ελέγχου και όλες οι αντλίες. Έσβησαν τα φώτα. Σημειώθηκαν διαρροές στις λήψεις θάλασσας και πώματα των τορπιλοσωλήνων. Αποστερεώθηκαν οι σφιγκτήρες όλων των καθόδων. Αχρηστεύθηκε η γυροσκοπική πυξίδα και ο “Τρίτων” βρέθηκα ακούσια σε βάθος 70 μέτρων. Τηρούμενος σε πρόσω 3 - 3 (μέγιστη ταχύτητα), πέτυχε τη μερική αποκατάσταση του φωτισμού και μιας αντλίας των 250. Συγχρόνως, εκτέλεσε πλήρη κύκλο με το πηδάλιο όλο δεξιά και έχασε την υδροφωνική επαφή με τον διώκτη του. Κατά τις 21.00, ο Κυβερνήτης του “Τρίτωνος” βρισκόταν πράγματι σε δύσκολη θέση. Η ατμόσφαιρα μέσα στο υποβρύχιο είχε γίνει πυκνή. Το πλοίο ετηρείτο συνεχώς με πρόσω 3 - 3 (μέγιστη ταχύτητα) και εξαντλούνταν οι υδροδόκες. Το ακριβές στίγμα ήταν άγνωστο, γιατί για πολύ ώρα το πλοίο έπλεε χωρίς πυξίδα και οι ζημιές του σκάφους ήταν μεγάλες. Αποφάσισε, λοιπόν, ο Κυβερνήτης να ανέλθει σε περισκοπικό βάθος για να προσανατολισθεί και να μπορέσει να λάβει κατάλληλη πορεία για να διαφύγει. Κατά την διάρκεια αυτής της περισκοπικής παρατήρησης, όταν κάποια στιγμή η σελήνη αποκαλύφθηκε από τα σύννεφα και φώτιζε τη θάλασσα, ο Κυβερνήτης του “Τρίτωνος” αντιλήφθηκε τον διώκτη του σε απόσταση 4.000 μέτρων να πλέει εναντίον του με πολύ μεγάλη ταχύτητα. Τότε, διέταξε ταχύτατη κατάδυση και όταν έφθασε στα 30 μέτρα υπέστη την πιο ισχυρή επίθεση πάλι με 9 βόμβες βυθού. Και στο σημείο αυτό υπάρχει ασυμφωνία ανάμεσα στις δύο Εκθέσεις, αφενός, για την Πέμπτη επίθεση με βόμβες που αναφέρεται από τον “Τρίτωνα”, ενώ το καταδιωκτικό αναφέρει ότι επιχείρησε τέσσερις τέτοιες επιθέσεις και, αφετέρου, για την ώρα αυτής της επίθεσης. Γεγονός πάντως είναι, ότι η τελευταία Ðåñßðëïõò

27

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

αυτή επίθεση είχε ως αποτέλεσμα να αχρηστευθεί ο δεξιός κινητήρας του “Τρίτωνος” και να καταπέσει ο άξονας του αριστερού, να σπάσουν οι βίδες στήριξης των μηχανών, να παρουσιάσει ρήγμα το θαλάσσερμα Νο 4, απ΄ όπου ξέφευγε το πετρέλαιο στην επιφάνεια, να σημειωθεί διαρροή στο διαμέρισμα της συστοιχίας, να εκλύεται χλώριο και να σφηνώσουν τα πρυμναία πηδάλια βάθους. Σε αυτή την αγωνιώδη κατάσταση του υποβρυχίου, κατορθώνει ο Κυβερνήτης, χειρίζοντας τα πρωραία πηδάλια βάθους, να ανέλθει σε περισκοπικό βάθος. Αντιλαμβάνεται τότε τον διώκτη του σε απόσταση 400 μέτρων και πιστεύει ότι είναι η κατάλληλη ευκαιρία για μια τελευταία προσπάθεια: διατάσσει τη βολή της Νο 7 τορπίλης, την οποία, όπως διαπίστωσε αργότερα, απέφυγε το γερμανικό πλοίο χειρίζον κατάλληλα. Με τη βολή όμως της τορπίλης αυτής, το υποβρύχιο ανήλθε ακυβέρνητο στα 8 μέτρα και ο διώκτης άρχισε να βάλει εναντίον του με το πυροβόλο. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, γράφει ο Κυβερνήτης του “Τρίτωνος”, δύο μόνο τρόποι ενεργείας του απέμεναν: ή, με την ελάχιστη πιθανότητα επιτυχίας, να επιχειρήσει αναδυόμενος επίθεση με το πυροβόλο ή να ανέλθει στην επιφάνεια και να παραδοθεί ειρηνικά. Προτίμησε την πρώτη, πραγματικά ηρωική, λύση, την οποία πραγματοποίησε στις 22.00, οπότε βρέθηκε στην επιφάνεια να αντιμετωπίζει με το παράλυτο σκάφος του τον ανελέητο διώκτη του. Πράγματι, υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στις δύο Εκθέσεις όσον αφορά στη διαδοχή των γεγονότων κατά τη δεύτερη περίοδο της δίωξης, από τις 19.35 οπότε το καταδιωκτικό πέτυχε να αποκαταστήσει την υδροφωνική επαφή του με το υποβρύχιο, μέχρι τις 22.00 όταν ο “Τρίτων” ανέβηκε στην επιφάνεια για την τελική και απεγνωσμένη πάλη. Σημασία όμως δεν έχουν οι λεπτομερειακές διαφορές. Σημασία έχει η μακρά και επίμονη δίωξη την οποία υπέστη για 5,5 ολόκληρες ώρες ο “Τρίτων” και κατά την διάρκεια της οποίας εκτοξεύθηκαν εναντίον του 49 συνολικά βόμβες βυθού. Αποδείχθηκε, κατά την επική αυτή δίωξη, τόσο η πεισματώδης γερμανική εμμονή, όσο και η ελληνική ευψυχία, η καρτερικότητα του “Τρίτωνος”, καθώς και η γενναιότητα και η αφοσίωση του Κυβερνήτη στο καθήκον του. Παρά τις σοβαρότατες και επανειλημμένες ζημιές, τις οποίες τη μία μετά την άλλη υφίστατο διαδοχικά το ταλαίπωρο πλοίο του, δεν κάμπτεται η θέλησή του και δεν αποθαρρύνεται. Και όταν ακόμη το σκάφος του, σε οικτρή εντελώς κατάσταση, βρισκόταν ακυβέρνητο και διήνυε τις τελευταίες αγωνιώδεις στιγμές του, ο Κυβερνήτης απορρίπτει την ιδέα της παράδοσης και ορμά σε απελπισμένο επικό αγώνα. Πηδά έξω από τον πυργίσκο του και με το περίστροφο στο χέρι ρίχνει απεγνωσμένες βολές κατά του γερμανικού καταδιωκτικού που βρισκόταν δίπλα του και σάρωνε με τις σφαίρες των πυροβόλων του το κατάστρωμα του ελληνικού υποβρυχίου. Μετά από την έξοδο του Κυβερνήτη και επειδή ο “Τρίτων” δεν είχε αποκτήσει ακόμη επαρκή πλευστότητα, οι άνδρες που βρίσκονταν μέσα στο πυργίσκο αναγκάσθηκαν να κλείσουν για μια στιγμή την κάθοδο, επειδή η θάλασσα εισερχόταν μέσα στο υποβρύχιο. Εν τω μεταξύ, και αφού ο Κυβερνήτης με απεγνωσμένο ηρωισμό είχε αδειάσει το όπλο του πάνω στη γέφυρα του εχθρού, προσπαθώντας να πηδήσει προς το πυροβόλο, τότε ακριβώς το γερμανικό καταδιωκτικό εμβολίζει τον “Τρίτωνα”. Ο Κυβερνήτης του εκτινάσσεται στη θάλασσα, ενώ η ομοχειρία υπό τον Ανθυποπλοίαρχο Κωνσταντίνο Άννινο προσπαθεί να επανδρώσει το πυροβόλο. Οι πυροβολισμοί, όμως, του εχθρού από πολύ κοντινή απόσταση είναι καταιγιστικοί. Οι περισσότεροι της ομοχειρίας του πυροβόλου πέφτουν νεκροί και την ίδια τύχη μοιράζονται και πολλοί άλλοι από το πλήρωμα, οι οποίοι βαθμηδόν ανέρχονται στο κατάστρωμα. Ο Γερμανός Κυβερνήτης του καταδιωκτικού αναφέρει επί λέξει στο σημείο αυτό της Έκθεσής του, ότι μετά τον πρώτο εμβολισμό στις 22.06 απομακρύνθηκε από τον “Τρίτωνα” «για να μπορέσει να πυροβολήσει εναντίον του με τα πρυμναία πολυβόλα, του πυροβόλου των 88 χλστ., με χειροβομβίδες αλλά και με φορητά όπλα. Το υποβρύχιο απάντησε με πυρά όπλων και Α/Α πολυβόλων. Τα δύο σκάφη βρίσκονταν σε απόσταση 40-80 μέτρων. Ο πυργίσκος του υποβρυχίου φλεγόταν και επειδή το υποβρύχιο δεν διέκοψε τα πυρά του και προσπάθησε να διαφύγει, το γερμανικό καταδιωκτικό το εμβόλισε για δεύτερη φορά στο μέσο της δεξιάς πλευράς». Πάνω στον εξαρθρωμένο και αγωνιώντα “Τρίτωνα” εξελίσσονται 28

Ðåñßðëïõò

εκείνη την ώρα τραγικές και ηρωικές σκηνές. Πολλοί από το πλήρωμα έβαλλαν με πολυβόλα και φορητά όπλα κατά του εχθρού σε μια άνιση και απελπισμένη πάλη. Αρκετοί είχαν εκτιναχθεί στη θάλασσα. Βλήματα του εχθρού είχαν εκραγεί μέσα στο πυργίσκο και σκότωναν όσους βρίσκονταν μέσα σε αυτόν και όσους προσπαθούσαν να εξέλθουν. Μετά το δεύτερο εμβολισμό, είχε ανοίξει και η πρωραία κάθοδος και το πλοίο εγκαταλειπόταν, ενώ ο Κυβερνήτης κολυμπώντας προσπαθούσε να ανέβει και πάλι στο πλοίο του για να ανοίξει τα εξαεριστικά και να το βυθίσει μια ώρα αρχύτερα. Την προσπάθεια αυτή, ανέλαβε και εκτέλεσε την ώρα εκείνη του χαλασμού και της καταστροφής ο ηρωικός αξιωματικός, ο Υποπλοίαρχος Χρήστος Σολιώτης. Επιμένοντας με εξαίρετη αυτοθυσία στην εκπλήρωση του χρέους, παρέμεινε μέχρι τη τελευταία στιγμή στο εσωτερικό του υποβρυχίου και αψηφώντας, τόσο την έκλυση χλωρίου όσο και τον κίνδυνο καταποντισμού, επέμενε να εκτελέσει μόνος του τους κατάλληλους χειρισμούς ώστε να επιταχύνει τη βύθιση του καταδικασμένου υποβρυχίου και να αποτρέψει την κατάληψή του από τον εχθρό. Όταν εκπλήρωσε και το τελευταίο αυτό καθήκον, ο Υποπλοίαρχος Σολιώτης, κρατώντας το περίστροφό του στο χέρι εξήλθε τελευταίος στο κατάστρωμα και έπεσε στη θάλασσα. Ενώ κολυμπούσε, προσπαθώντας να αποφύγει την αιχμαλωσία, συνάντησε ένα δίοπο του πληρώματός του τραυματία να παλεύει με τα κύματα, στον οποίο παραχώρησε το σωσίβιό του, ενώ λίγο πιο πέρα συνάντησε άλλο τραυματία, τον Υποκελευστή Β΄ Ηλεκτρολόγο Δημήτριο Κακανδρή. Τότε, ο γενναίος και ευγενής νέος αξιωματικός παραιτήθηκε από την ιδέα να ξεφύγει. Βοήθησε τον τραυματία, με το κομμένο πόδι, να κρατηθεί στην επιφάνεια, τον έφερε μέχρι την γερμανική λέμβο, που περισυνέλεγε τους ναυαγούς, κι εκεί παραδόθηκαν και οι δύο αιχμάλωτοι. Σύμφωνα με την Έκθεση του Κυβερνήτη του γερμανικού καταδιωκτικού, μετά το δεύτερο εμβολισμό ο “Τρίτων” «εβλάβη σοβαρά». Ο πυργίσκος, καθώς και το μέσον του υποβρυχίου, καίγονταν και ήταν διάτρητα. Μεγάλες τρύπες, που προέρχονταν από τα βλήματα των 88 χλστ., υπήρχαν στο σκάφος. Στις 22.14, το γερμανικό καταδιωκτικό, μετά τον δεύτερο εμβολισμό, ξεσφηνώθηκε από το υποβρύχιο, αφού προηγουμένως δύο Γερμανοί ναύτες είχαν εισπηδήσει σε αυτό. Στη συνέχεια, ο Γερμανός Κυβερνήτης καθαίρεσε λέμβο για την περισυλλογή των ναυαγών και απέστειλε ομάδα αξιωματικών για να ερευνήσει το υποβρύχιο. Ο επικεφαλής της ομάδας ανέφερε, ότι δεν μπόρεσε να διασώσει κανένα μυστικό έγγραφο από το φλεγόμενο κεντρικό διαμέρισμα. Εν τω μεταξύ, η μεγάλη διαρροή νερού προκάλεσε απότομη κλίση του υποβρυχίου προς τα δεξιά και στις 22.35 ο “Τρίτων” ανατράπηκε και βυθίσθηκε κοντά στο στίγμα 38ο 07΄ Β και 24ο 39΄ Α, σε απόσταση 3 μιλίων από την ευβοϊκή ακτή. Μετά το “Πρωτέα” και τον “Γλαύκο”, ήταν το τρίτο ελληνικό υποβρύχιο που χανόταν ηρωικά, έπειτα από δραματική πάλη για τον αγώνα της ελευθερίας της πατρίδας. Από το πλήρωμα του “Τρίτωνος”, απωλέσθηκαν συνολικά 19 άτομα και επίσης απωλέσθηκαν ο Ανθυπίλαρχος Γ. Παπανικολάου, ο ναύτης Θ. Μαστρογιάννης, υπηρετών στη Διεύθυνση Ειδικών Υπηρεσιών Πολέμου, και ο ιδιώτης Α. Αθανασόπουλος, οι οποίοι ήταν μέλη της ομάδας η οποία θα απεβιβάζετο στην ακτή της Ευβοίας, και οι Βρετανοί σύνδεσμοι, Ανθυποπλοίαρχος Karter και Υποκελευστής Τηλ. Cole. Υπό του γερμανικού Καταδιωκτικού περισυνελέγησαν και αιχμαλωτίσθηκαν 30 ναυαγοί, εκ των οποίων 28 ήταν μέλη του πληρώματος του “Τρίτωνος” και οι Ανθυπίλαρχος Σ. Πετρόπουλος και Λοχίας Β. Τζαβάρας, του προς αποβίβαση τμήματος. Και τέλος, οι: Αρχικελευστής Ηλεκ. Ν. Μαρουλάς και Δίοπος Ηλεκ. Δ. Παπαδημητρίου, κατόρθωσαν να διαφύγουν την αιχμαλωσία και μετά οκτάωρη κολύμβηση έφτασαν στην Εύβοια και με τη βοήθεια των κατοίκων του χωριού Θυμιανή πέτυχαν να επιστρέψουν αργότερα στη Μέση Ανατολή και να συνεχίσουν τον αγώνα. Οι συλληφθέντες αιχμάλωτοι παραδόθηκαν από το γερμανικό Καταδιωκτικό στη γερμανική Ναυτική Διοίκηση του Πειραιά. Από εκεί, μεταφέρθηκαν στη Γερμανία και εγκλείσθηκαν στο στρατόπεδο του Μάρλανγκ, κοντά στη Βρέμη, όπου παρέμειναν φυλακισμένοι για 2,5 χρόνια. Απελευθερώθηκαν κατά την προέλαση των συμμαχικών στρατευμάτων στις 28 Απριλίου

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

1945 και στις 12 Μαΐου παρουσιάσθηκαν στον Έλληνα ναυτικό ακόλουθο του Λονδίνου. Τα 19 άτομα από το πλήρωμα του “Τρίτωνος”, δια Βασιλικού Διατάγματος από 12 Απριλίου 1943 προήχθησαν επ΄ ανδραγαθία στον επόμενο βαθμό «δι΄ αποδεδειγμένην επί του πεδίου της μάχης ηρωϊκήν πράξιν υπερβαίνουσαν κατά πολύ την εκτέλεσιν του καλώς εννοουμένου καθήκοντος». Και δια Βασιλικού Διατάγματος από 22 Ιουλίου 1946 απονεμήθηκε και στους 19 ο Πολεμικός Σταυρός Γ΄ Τάξεως «δια τον ηρωϊσμόν, αυτοθυσίαν και ανδρείαν ήν επέδειξαν καθ΄ όλην την διάρκειαν του πολέμου, πεσόντες ενδόξως επί του πεδίου της μάχης κατά την καταβύθισιν του Υ/Β “Τρίτων” συνεπεία εχθρικής ενέργειας». Δια Βασιλικών Διαταγμάτων από 3 Ιουλίου 1946 και 11 Ιουνίου 1951, απενεμήθη ο Πολεμικός Σταυρός Γ΄ Τάξεως στα 28 μέλη του πληρώματος που συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Δια Βασιλικού Διατάγματος από 19 Μαΐου 1943 προήχθησαν κατ΄ απόλυτο εκλογή στον επόμενο βαθμό οι δύο διαφυγόντες στη Μέση Ανατολή και με άλλο Βασιλικό Διάταγμα από 5 Φεβρουαρίου 1944 τους απενεμήθη το Αργυρούν Αριστείον Ανδρείας, ενώ η Α.Μ. ο Βασιλεύς της Αγγλίας απένειμε στο Σημαιοφόρο Ηλ. Ν. Μαρουλάν το Μετάλλιο D.S.M. (Distinguished Service Medal). Σύμφωνα με το Αγγλικό JANE’ S, έκδοση 1930 σελ. 247, το κόστος έκαστου υποβρυχίου ήταν περίπου 119.000 αγγλικές λίρες.

2 Σύμφωνα με το επίσημο Ημερολόγιο του Υποβρυχίου, που φυλάσσεται στην Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού (Υ.Ι.Ν.).

3 Ο Αργυρόπουλος Περικλής ήταν Υποναύαρχος (εα), εισήλθε στη ΣΝΔ στις 23.10.1891 (ΑΜ 100).

4 Στη «Θεογονία» 930-933.

5 Απολλώνιου και Ροδίου «Αργοναυτικά» Δ’ 16-10-1617.

6 Σύμφωνα με το Γαλλικό JANE’ S (έκδοση 1929), σελ. 347.

7 Σύμφωνα με το Αγγλικό JANE’ S (έκδοση 1930), σελ. 247.

8 Αγγλικό JANE’ S (έκδοση 1930), σελ. 247.

9 Αγγλικό JANE’ S (έκδοση 1930), σελ. 247.

10 Είχε τραυματιστεί, ως Ναυτικός Δόκιμος, από σφαίρα, που είχε σφηνωθεί κάτω από τους πνεύμονες, κατά άσκηση σκοποβολής. Είχε απομακρυνθεί δύο φορές από την υπηρεσία των υποβρυχίων λόγω αιμορραγίας την οποία υφίστατο κατά τις καταδύσεις. Εντούτοις, επέμενε να κυβερνήσει υποβρύχιο στον πόλεμο και για να εξασκηθεί ως Κυβερνήτης είχε επιβεί στον Τρίτωνα όπου υπέστη την τρίτη αιμορραγία. Σε νέα προσπάθειά του στη Μέση Ανατολή, παρουσίασε τα ίδια συμπτώματα και κατόπιν τούτου, εγκατέλειψε την προσπάθεια επανόδου στα υποβρύχια, προκαλώντας αισθήματα συμπάθειας και εκτίμησης για τη φιλότιμη εμμονή του, με τμηματική βλάβη της υγείας του.

11 Αντιναυάρχου Δ. Γ. Φωκά: έ.α. σελ. 223-225.

12 WHI. 9000, EXT. 929

ADMIRALTY

L. 1537/47

London, S.W.I.

16th May, 1947 Dear Captain Kyris, With to your letter……..

2………..

3………..

(G) 23rd March, 1941 - Motor vessel Carnia (5451 tons) torpedoed 30 miles off Cape Galo, Brindisi.

4. According to our records, M/V Carnia was sunk by the Greek submarine Triton.

Believe me, Yours very truly (Signed) RICHMOND WALLOW 13 Αρχιπλοιάρχου Ν. Ι. Λάχανου: έ.α. σελ. 51-52.

14 Αρχιπλοιάρχου Ν. Γ. Δαμβέργη, Ο ΣΙΩΠΗΛΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, έκδοση Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, Αθήνα 1995, σελ. 45 15 Αντιναυάρχου Δ. Γ. Φωκά: έ.α. σελ. 470-471.

16 Ήταν το ελληνικό αντιτορπιλικό “Βασιλεύς Γεώργιος”, που το βρήκαν οι Γερμανοί στη δεξαμενή του Ναυστάθμου Σαλαμίνος τον Απρίλιο του 1941, με αρκετές βλάβες, το επισκεύασαν και το χρησιμοποιούσαν έκτοτε επιχειρησιακά.

17 Και αυτό, κατά σύμπτωση, ήταν η παλαιά θαλαμηγός “Μπριγκίττα” του Έλληνα εφοπλιστή Ευγενίδη, που είχε επιταχθεί από τους Γερμανούς τον Φεβρουάριο του 1942 και είχε μετατραπεί σε Καταδιωκτικό Υποβρυχίων.

18 Αναφέρει ο Κυβερνήτης του υποβρυχίου, ότι κατόρθωσε να βάλει μόνο μία τορπίλη, γιατί από τις 6 τορπίλες της πλώρης οι 4 ήταν ρυθμισμένες για μικρές αποστάσεις και ο χρόνος δεν επαρκούσε για να αλλάξουν οι ρυθμίσεις τους, ενώ η 5η, αν και είχε ρυθμισθεί για μεγάλες αποστάσεις, είχε χάσει δυστυχώς τον αέρα της.

1

30

Ðåñßðëïõò

ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΛΕΣΘΕΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ Υ/Β ΤΡΙΤΩΝ (Υ-5) 16 Νοεμβρίου 1942 στο στενό του Καφηρέα 1. Υποπλοίαρχος

ΔΑΝΙΟΛΟΣ Αντώνιος

2. Ανθυποπλοίαρχος

ΑΝΝΙΝΟΣ Κωνσταντίνος

3. Σημαιοφόρος (ΠΣ) Μηχ.

ΣΤΑΡΑΚΗΣ Βασίλειος

4. Κελευστής Τορ.

ΜΠΙΝΤΕΡΗΣ Πέτρος

5. Κελευστής Μηχ.

ΠΑΥΛΑΚΗΣ Νικόλαος

6. Υποκελευστής Β΄ Αρμ.

ΚΟΥΣΟΥΛΑΣ Αντώνιος

7. Υποκελευστής Β΄ Τορ.

ΜΠΑΓΙΟΣ Θρασύβουλος

8. Υποκελευστής Β΄ Ηλ.

ΣΧΟΙΝΑΣ Αθανάσιος

9. Υποκελευστής Β΄ Ηλ.

ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Παναγιώτης

10. Υποκελευστής Β΄ Ηλ.

ΚΑΚΑΝΔΡΗΣ Δημήτριος

11. Δίοπος Αρμ.

ΜΠΑΚΙΡΤΖΗΣ Χρήστος

12. Δίοπος Τορ.

ΜΕΡΑΝΤΖΗΣ Νικόλαος

13. Δίοπος Τορ.

ΧΑΡΙΤΟΣ Γεώργιος

14. Δίοπος Σημ.

ΚΥΒΕΛΟΣ Ιωάννης

15. Δίοπος Τηλ.

ΓΙΑΛΟΥΡΗΣ Βύρων

16. Δίοπος Μηχ.

ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΑΣ Κωνσταντίνος

17. Δίοπος Μηχ.

ΤΣΙΤΣΑΚΟΣ Αντώνιος

18. Ναύτης Ηλ.

ΓΕΔΕΩΝ Μιχαήλ

19. Ναύτης Νοσ.

ΓΕΔΕΩΝ Ιωάννης

20. Ανθυπίλαρχος

ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Γ.

21. Ναύτης

ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΗΣ Θ.

22. Ιδιώτης

ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ Α.

23. Ανθυποπλοίαρχος R.N.

KARTER

24. Υποκελευστής R.N.

COLE

ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΙΣΘΕΝΤΩΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ Υ/Β ΤΡΙΤΩΝ (Υ-5) 16 Νοεμβρίου 1942 στο στενό του Καφηρέα 1. Υποπλοίαρχος

ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗΣ Επαμεινώνδας

2. Ανθυποπλοίαρχος

ΣΟΛΙΩΤΗΣ Χρήστος

3. Αρχικελευστής Μηχ.

ΚΑΤΣΟΠΡΙΝΗΣ Ιωάννης

4. Αρχικελευστής Μηχ.

ΓΚΟΤΣΗΣ Ιωάννης

5. Αρχικελευστής Μηχ.

ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ Μιχαήλ

6. Αρχικελευστής Τορ.

ΚΑΤΣΑΝΕΒΑΚΗΣ Ελευθέριος

7. Κελευστής Μηχ.

ΛΑΠΑΤΑΣ Σπυρίδων

8. Κελευστής Τηλ.

ΓΡΥΛΛΑΚΗΣ Στυλιανός

9. Κελευστής Ηλ.

ΠΑΤΣΟΥΛΙΝΗΣ Σπυρίδων

10. Κελευστής Μηχ.

ΒΑΘΗΣ Νικόλαος

11. Υποκελευστής Α΄ Τορ.

ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Παναγιώτης

12. Υποκελευστής Α΄ Ηλ.

ΜΕΣΟΛΩΡΑΣ Χαράλαμπος

13. Υποκελευστής Α΄ Σημ.

ΟΡΤΣΟΓΛΟΥ Μιχαήλ

14. Υποκελευστής Α΄ Τορ.

ΚΑΛΙΤΣΗΣ Νικόλαος

15. Υποκελευστής Β΄ Αρμ.

ΚΟΚΟΡΑΚΗΣ Παναγιώτης

16. Υποκελευστής Β΄ Τορ.

ΜΕΛΕΣ Ηλίας

17. Υποκελευστής Β΄ Μηχ.

ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ Αναστάσιος

18. Υποκελευστής Β΄ Εσχ.

ΠΑΤΣΑΟΥΡΑΣ Κωνσταντίνος

19. Υποκελευστής Β΄ Ηλ.

ΤΣΙΓΚΑΣ Πέτρος

20. Υποκελευστής Β΄ Ηλ.

ΜΠΟΥΡΜΠΑΚΗΣ Γεώργιος

21. Υποκελευστής Β΄ Τηλ.

ΜΠΟΥΡΛΟΣ Παναγιώτης

22. Υποκελευστής Β΄ Μηχ.

ΠΕΡΑΘΟΥΡΑΚΗΣ Δημήτριος

23. Υποκελευστής Β΄ Ηλ.

ΠΑΛΑΙΟΛΟΥΓΚΑΣ Νικόλαος

24. Υποκελευστής Β΄ Μηχ.

ΒΑΚΟΥΛΑΣ Χριστόφορος

25. Υποκελευστής Β΄ Ηλ.

ΦΟΥΝΤΟΥΛΑΚΗΣ Ιωάννης

26. Υποκελευστής Β΄ Σημ.

ΦΡΑΓΚΟΥ Νικόλαος

27. Υποκελευστής Β΄ Μηχ.

ΚΟΛΙΤΣΑΣ Ευάγγελος

28. Ναύτης Ηλ.

ΚΟΣΜΙΔΗΣ Γ.

29. Ανθυπίλαρχος

ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Σ.

30. Λοχίας

ΤΖΑΒΑΡΑΣ Β.

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΝ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ (Υ-2) ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΥΠΟΠΛΟΙΑΡΧΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΡΟΥΣΣΕΝ Β.Ν. ΒΗΡΥΤΤΟΣ 21/09/1943 & 24/12/1943

Του Τιμόθεου Μασούρα, Αντιναυάρχου Π.Ν. (εα), Επίτιμου Αρχηγού Στόλου, Γενικού Γραμματέα Ν.Μ.Ε.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ΔΥΟ ΑΞΙΟΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΡΟΣΕΚΤΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Κ

ατά την αναδίφηση των παλαιών αρχείων των Υποβρυχίων και συγκεκριμένα της δράσεως του Υποβρυχίου “Παπανικολής” Υ2 εντόπισα δύο ιδιαίτερες αναφορές του τότε Κυβερνήτη του Υποβρυχίου, Υποπλοιάρχου Νικολάου Ρουσσέν Β.Ν. προς τον τότε Ανώτερο Διοικητή Υποβρυχίων, Πλοίαρχο Παναγιώτη Κώνστα Β.Ν. Ο Υποπλοίαρχος Νικόλαος Ρουσσέν Β.Ν. είχε παραλάβει καθήκοντα Κυβερνήτου του Υποβρυχίου από τις 9 Οκτωβρίου 1942 και είχε ήδη πολεμική δράση τεσσάρων πολεμικών περιπολιών και δύο ειδικών αποστολών. Και οι δύο αναφορές συνετάχθησαν όταν το Υποβρύχιον “Παπανικολής” Υ2 βρισκόταν στη Βηρυττό, όπου είχαν καταφύγει - μετασταθμεύσει τα ελληνικά υποβρύχια λόγω της προέλασης των γερμανικών στρατευμάτων προς την Αλεξάνδρεια. Οι δύο αναφορές έχουν τελείως διαφορετικά θέματα, ξεφεύγουν από τις τυπικές και καθαρά υπηρεσιακές/ επιχειρησιακές αναφορές και οι δύο, όμως, εκφράζουν και διατυπώνουν έντονες ευαισθησίες και συναισθήματα του συντάκτου, ο οποίος καταβάλλει ιδιαίτερα υπεράνθρωπες προσπάθειες, αφ’ ενός να μην ξεφύγει από το καθαρά στρατιωτικό πνεύμα αφ’ ετέρου όμως να διατυπώσει με σαφήνεια τις σκέψεις και τους προβληματισμούς του με πραγματικά και χειροπιαστά στοιχεία. Και από τις δύο αναφορές αναδύονται η αξιοπρέπεια, η φιλοπατρία, ο πατριωτικός εγωισμός και η συναδελφική αλληλεγγύη.

Ðåñßðëïõò

31

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

Αριστερά: Το υποβρύχιο “Παπανικολής“, 1940. Δεξιά: Το υποβρύχιο “Παπανικολής“, καθέλκυση στα Ναυπηγεία Gironde & Loire.

32

Ðåñßðëïõò

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

Αριστερά: Τελετή ύψωσης Ελληνικής Σημαίας στο υποβρύχιο “Παπανικολής”. Δεξιά: Το υποβρύχιο “Παπανικολής“ σε δεξαμενισμό.

Ðåñßðëïõò

33

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΡΟΥΣΣΕΝ

Ο

Νικόλαος Ρουσσέν γεννήθηκε το 1913 στην Αθήνα. Το 1929 εισήχθη στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, από την οποία αποφοίτησε το 1933 ως μάχιμος σημαιοφόρος. Το 1937 προήχθη σε ανθυποπλοίαρχο και το 1940 σε υποπλοίαρχο. Φοίτησε στη Σχολή Υποβρυχίων και έλαβε πτυχίο εξειδίκευσης κυβερνήτου υποβρυχίων. Υπηρέτησε σε πλοία επιφάνειας, υποβρύχια και υπηρεσίες ξηράς. Κατά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, ως υποπλοίαρχος, υπηρέτησε αρχικά στο υποβρύχιο «Κατσώνης», με το οποίο έλαβε μέρος σε περιπολίες στην Αδριατική και στη συνέχεια στη Μέση Ανατολή στο Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ». Στις 10 Οκτωβρίου του 1942 ανέλαβε με επιτυχία την διακυβέρνηση του υποβρυχίου «Παπανικολής». Τον Απρίλιο του 1944 ο υποπλοίαρχος Ν. Ρουσσέν σκοτώθηκε κατά την επι-

χείρηση καταστολής της στάσης που είχε ξεσπάσει σε ορισμένα πληρώματα του Ναυτικού στην Αλεξάνδρεια. Ο Ρουσσέν συμμετείχε στο άγημα εμβολής που είχε συγκροτηθεί με σκοπό να ανακαταλάβει τα ελληνικά πλοία. Τιμήθηκε δύο φορές με τον Πολεμικό Σταυρό Β΄ Τάξης και δύο φορές με τον Πολεμικό Σταυρό Α΄ Τάξης καθώς και με το βρετανικό Σταυρό Διακεκριμένης Υπηρεσίας (Distinguished Service Cross) για τη δράση του στα υποβρύχια. Μετά το θάνατό του προήχθη σε πλωτάρχη επ’ ανδραγαθία, του απονεμήθηκε το Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων ενώ το όνομά του δόθηκε τιμητικά σε δύο ελληνικά πολεμικά πλοία, ένα οχηματαγωγό και μια πυραυλάκατο. Στη φωτογραφία αριστερά: Ο υποπλοίαρχος Ν. Ρουσσέν, κυβερνήτης του υποβρυχίου «Παπανικολής» κατά την περίοδο 1942-1944.

ΗΔΡΑΣΗΤΩΝΕΛΛΗΝΙΚΩΝΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ «ΠΕΡΙΠΛΟΥ» ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΝΩΣΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΣΠΑΝΙΟΥ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟΥ ΤΟΥ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Σεπτέμβριος 1944 Επιστροφή στην Πατρίδα Το μέλος και φίλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, συγγραφέας, κος Βασίλειος Ιατρίδης, ανηψιός του ήρωα Κυβερνήτη στο Υ/Β ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ κατά τον πόλεμο, ανταποκρινόμενος στις ανακοινώσεις του «Περίπλου», μας απέστειλε ένα θαυμάσιο ντοκουμέντο που βρέθηκε στα αρχεία του θείου του. Πρόκειται για ένα ανώνυμο ημερολόγιο με τίτλο «Επιστροφή στην Πατρίδα» και περιγράφει την τελευταία φάση της ξενιτιάς του Πολεμικού Ναυτικού, τον Σεπτέμβριο του 1944, όταν τα πρώτα βοηθητικά πλοία, υπό τον Μίλτο Ιατρίδη, συνοδευόμενα από αντίστοιχα Αγγλικά, προπορεύθηκαν του Ελληνικού Στόλου και κατευθύνθηκαν στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Ο συγγραφέας, προφανώς στρατεύσιμος, είχε μόλις μετατεθεί από το Αντιτορπιλικό «Κουντουριώτης» στα βοηθητικά του Στόλου FT12 - FT24 και ένιωσε εξαιρετική συγκίνηση όταν αντιλήφθηκε πως μ’ αυτά, υπό τον Ιατρίδη, θα πρωταντίκριζε ελεύθερη την σκλαβωμένη πατρίδα. Δημοσιεύουμε μέρος του ημερολογίου μήπως και αναγνωρισθεί ο γραφικός χαρακτήρας και γίνει δυνατό να εντοπισθεί ο συγγραφέας. Θα ήταν πράγματι εξαίρετικό αν μπορούσε να συμβεί. Ευχαριστούμε τον κ. Βασίλειο Ιατρίδη για την αγάπη και το ενδιαφέρον που εκφράζει έμπρακτα στο Μουσείο και το περιοδικό του. «Περίπλους» Αριστερά: Το υποβρύχιο ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ σε δοκιμαστικές πλεύσεις, Toulon 1927.

Ðåñßðëïõò

35

ΤΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ ΣΤΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ Υ/Β ο Υ/Β είναι εφεύρεση που την οραματίσθηκε και την ανάπτυξε το ανήσυχο πνεύμα του ανθρώπου για την κατάκτηση του υπό την επιφάνεια της θάλασσας χώρου. Ο Αριστοτέλης περιγράφει είδος καταδυομένου κώδωνα τον οποίο χρησιμοποίησαν οι ναύτες του Μ. Αλεξάνδρου στην πολιορκία της Τύρου το 332 π.Χ. για να τοποθετήσουν κάτω από τα εχθρικά πλοία εμπόδια και γομώσεις άγνωστης φύσης. Στην Κίνα αναφέρεται η ύπαρξη πρωτόγονου Υ/Β το 200 π.Χ. το οποίο μπορούσε να κινείται παρά τον πυθμένα της θάλασσας. Το 1880 ένας Έλληνας Μηχανικός, ο Ν. ΓΡΥΠΑΡΗΣ, κατασκεύασε ένα μικρό Υ/Β, την «ΓΡΥΠΑΡΑ», με το οποίο πειραματίσθηκε πλέοντας εν καταδύσει από το Παλαιό στο Νέο Φάληρο. Η κατασκευή αυτή δεν είχε πάρα πέρα εξέλιξη ή εκμετάλλευση. Οι πλέον όμως σοβαρές και καρποφόρες προσπάθειες έγιναν από το Γαλλικό Ναυτικό στα τέλη του 19oυ αιώνα, που συστηματικά πέτυχε να κατασκευάσει τα Υ/Β τύπου NARVΑL που περιείχαν ολοκληρωμένα συστήματα και μηχανισμούς για αυτόνομη πρόωση και πλου εν καταδύσει. Στις αρχές του 20ου αιώνα στην κούρσα αυτή μπήκαν και οι άλλες μεγάλες δυνάμεις της εποχής, η Αμερική, η Αγγλία και κυρίως η Γερμανία. Από την άλλη πλευρά, η εφεύρεση και η ανάπτυξη από τον WHITEHEAD (το 1870) της αυτοκινούμενης τορπίλης έδωσε τελικά στο Υ/Β το πλέον κατάλληλο όπλο. Ο αιώνας των Υ/Β άρχισε πλέον να χαράζει και το Υ/Β εισήλθε σαν όπλο με φιλοδοξίες στον αγώνα των πολεμικών καταστροφικών συστημάτων. Οι Γερμανοί στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έκαναν ευρεία χρησιμοποίηση του Υ/Β σε επιθετικό ρόλο κατά την διάρκεια του οποίου επήλθε ριζική μεταβολή στην τακτική χρησιμοποίησή του. Η δράση των Υ/Β στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στοίχισε στην Παγκόσμια Ναυτιλία απώλειες πλοίων εκτοπίσματος 11 εκατομμυρίων τόνων περίπου. Από τις απώλειες των 8 εκατομμυρίων τόνων που υπέστησαν οι Άγγλοι στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα 7 εκατομμύρια τόνοι οφείλονταν στην δράση των Γερμανικών Υ/Β. Οι απώλειες της Εμπορικής Ναυτιλίας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν διπλάσιες απ’ ότι ήταν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Απωλέσθηκαν πλοία εκτοπίσματος 22 εκατομμυρίων τόνων, εκ των οποίων τα 14 εκατομμύρια τόνοι προκλήθηκαν από τα Γερμανικά, Ιταλικά και Ιαπωνικά Υ/Β. Δεν θα περνούσε όμως πολύς καιρός και εντυπωσιακές βελτιώσεις θα επιτυγχάνονταν στην πρόωση και στον οπλισμό των Υ/Β, ώστε η ημέρα των αθόρυβων συμβατικών και αυτόνομων πυρηνοκίνητων Υ/Β να γίνει πραγματικότητα. Έτσι στην δεκαετία του 1950 ο ανταγωνισμός των εξοπλισμών εντείνεται, συνεχίζεται στην δεκαετία του 1960 απ’ όλες τις δυνάμεις, μικρές και μεγάλες, ώστε στην επόμενη δεκαετία του 1970 οι Υ/Β στόλοι συμβατικοί ή πυρηνικοί να έχουν επίλεκτη θέση στο οπλοστάσιο της κάθε χώρας. Για να φθάσουμε, τέλος, στην αρχή του 21ου αιώνα όπου το Υ/Β όπλο σε δυνατότητες και εξοπλισμούς να έχει αποκτήσει την πραγματική του αξία και τον ουσιώδη ρόλο πρωταγωνιστού που δεν αμφισβητείται από καμία Ναυτική δύναμη.

Του Πλοιάρχου Π. Δάβαρη Π.Ν. Διοικητού Υποβρυχίων

Τ

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ τα μέσα της δεκαετίας του 1880, το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό, θέλοντας να παραμείνει μέσα στις τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής αλλά και να διατηρήσει το αξιόμαχο του Στόλου, είναι από τα πρώτα ναυτικά στον κόσμο που επιθυμεί να εντάξει στη δύναμή του ένα υποβρύχιο σκάφος. Πρόκειται για το “NORDENFELT-I”. Κατασκευασμένο στο Ekensberg της Σουηδίας, βασισμένο στα σχέδια του Άγγλου κληρικού George Garrett και χρηματοδοτούμενο από τον Σουη-

Σ

36

Ðåñßðëïõò

Το Υ/Β Nordenfelt-I

δό κατασκευαστή όπλων Thorsten Nordenfelt, από τον οποίο έλαβε και το όνομά του. Σκάφος ελλειπτικού σχήματος, μήκους 19,5μ. και μέγιστου πλάτους 2,75μ. Είχε εκτόπισμα εν καταδύσει 55tn και δυνατότητα κατάδυσης έως τα 15μ. Η κίνησή του προερχόταν από μία ατμομηχανή 100 ίππων, η οποία του έδινε δυνατότητα ανάπτυξης ταχύτητας 9kn εν επιφανεία και 2kn εν καταδύσει, με αυτονομία στην κατάδυση 160nm. Ήταν οπλισμένο με έναν τορπιλοσωλήνα, ο οποίος είχε τη δυνατότητα βολής μιας τορπίλης 14” σε απόσταση 30μ. από το στόχο ευρισκόμενο στην επιφάνεια. Το “NORDENFELT-I” φτάνει στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1886. Τον Μάρτιο του ίδιου έτους κάνει τις πρώτες του δοκιμές στον Φαληρικό όρμο, κατά τις οποίες παρουσιάζει στοιχεία αξιόπλοου σκάφους στην επιφάνεια, αλλά δεν ισχύει το ίδιο και στην κατάδυση, όπου εμφανίζει πολλά προβλήματα ευστάθειας, στεγανότητας και προβλήματα στην εκτόξευση της τορπίλης. Όλα αυτά το καθιστούν μη αποδεκτό από το Πολεμικό Ναυτικό και ανενεργό μέχρι το 1901, οπότε και καταστρέφεται.

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ τη μακρόχρονη ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού τα Υποβρύχια έπαιξαν το δικό τους σημαντικό ρόλο. Συνολικά μέχρι σήμερα, από τη δύναμη των Υποβρυχίων, πέρασαν 31 Υποβρύχια διαφόρων τύπων. Το πρώτο Υ/Β εμφανίζεται στο ΠΝ το 1886. Ήταν ένα μικρό Υ/Β Σουηδικής κατασκευής, με 3 άνδρες πλήρωμα, που διατηρήθηκε μέχρι το 1901 χωρίς ουσιαστικά να αξιοποιηθεί επιχειρησιακά. Κατά την διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων παρελήφθησαν τα Υ/Β ΔΕΛΦΙΝ και ΞΙΦΙΑΣ. Το ΔΕΛΦΙΝ είναι το πρώτο Υ/Β στον κόσμο, που σε πολεμική επιχείρηση εξετέλεσε ανεπιτυχή τορπιλική προσβολή, κατά του τουρκικού καταδρομικού METZHTIE την 9 Δεκεμβρίου 1912.

Σ

Υ/Β ΞΙΦΙΑΣ

Υ/Β ΞΙΦΙΑΣ ο Υ/Β ΞΙΦΙΑΣ δεν έλαβε μέρος σε καμία επιχείρηση του πολέμου. Τα υποβρύχια αυτά, που για την εποχή τους ήταν σύγχρονα είχαν εκτόπισμα 310 τόνων και μεγίστη ταχύτητα 8,5 κόμβων, μπορούσαν δε να καταδυθούν μέχρι βάθους 36 μέτρων. Ο οπλισμός τους ήταν ένας τορπιλοσωλήνας στο πρωραίο διαμέρισμα και αvά δύο σκελετοί εκσφενδονίσεως τορπιλών πρώρα και πρίμα εξωτερικά του σκάφους και κάτω από το ξύλινο κατάστρωμα. Οι σκελετοί

Τ

ΜΝΗΜΕΙΟ ΠΕΣΟΝΤΩΝ Υ/Β ήσαν φορεία τορπιλών έξω από το ανθεκτικό σκάφος, η δε αναχώρηση της τορπίλης γινόταν με δική της πρόωση. Είχαν πέντε τορπίλες και μία εφεδρική στο κύτος του πρωραίου διαμερίσματος. Η σταδιακή αυτή ανάπτυξη των Υ/Β παρουσίασε και τα ιδιάζοντα προβλήματα του όπλου που για την περίοδο εκείνη ήταν πιο εμφανή και σοβαρά. Έτσι το Π.Ν. προχώρησε στην θεσμοθέτηση και οργάνωση ξεχωριστής Διοίκησης για τα Υ/Β και τον Ιούνιο του 1914 συστάθηκε η Διοίκηση Υποβρυχίων, με τον τίτλο «ΣΤΑΘΜΟΣ ΚΑΤΑΔΥΟΜΕΝΩΝ», με Διοικητή τον Aντιπλoίαρχο Σ. ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟ ΠΝ. Μέχρι τότε τα Υ/Β υπάγονταν στον Αρχηγό Στόλου, ο οποίος καθόριζε τις κινήσεις τους. Με την κήρυξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου κατασχέθηκαν από την Γαλλία τα Υ/Β ΔΕΛΦΙΝ και ΞΙΦΙΑΣ, καθώς και τα δύο υπό κατασκευή για λογαριασμό της Ελλάδας, που θα ονομάζονταν ΑΜΑΖΩΝ και ΑΝΤΙΓΟΝΗ. Μετά την λήξη του πολέμου τα Υ/Β ΔΕΛΦΙΝ και ΞΙΦΙΑΣ επεστράφησαν στο Ελληνικό Ναυτικό αλλά βρέθηκαν σε κακή κατάσταση. Διατηρήθηκαv πάντως στην ενέργεια μέχρι το 1920 οπότε και παροπλίσθηκαν. Το 1925 παραγγέλθηκαν στην Γαλλία δυο νέα Υ/Β τύπου ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ. Το Υ/Β ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ (Υ-2) παραλήφθηκε τον Δεκέμβριο 1927 και το Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ (Υ-1) τον Ιούνιο του 1928. Τα Υ/Β αυτά είχαν εκτόπισμα 576 τόνων, ταχύτητα 9 κόμβων και έφεραν 6 Τ/Σ , 1 πυροβόλο και 2 πολυβόλα. Το 1927 το Π.Ν. παρήγγειλε στα γαλλικά ναυπηγεία ακόμα 4 καινούργια Υ/Β και πιο εξελιγμένα, τα Υ/Β τύπου ΠΡΩΤΕΥΣ. Τα Υ/Β αυτά έφεραν 8 Τ/Σ και 2 πυροβόλα και παραλήφθηκαν: το Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ (Υ-3) τον Αύγουστο του 1929, το Υ/Β ΝΗΡΕΥΣ (Υ-4) τον Μάρτιο του 1930 και το Υ/Β ΤΡΙΤΩΝ (Υ-5) και ΓΛΑΥΚΟΣ (Υ-6) τον Δεκέμβριο του 1930. Το 1930 άρχισε να λειτουργεί η Σχολή Υ/Β σε μόνιμη βάση. Μέχρι τότε η εκπαίδευση γινόταν μόνο πρακτικά επί των Υ/Β. Την ίδια περίοδο αναδιoργανώθηκε η υποδομή και διάθρωση της Διοίκησης έτσι ώστε στη δεκαετία του 1930 ο Στολίσκος των Υ/Β με έξι Υ/Β, με αυτοδύναμη Σχολή και με δικά του συνεργεία απέκτησε μεγαλύτερη πείρα και αύξησε την μαχητικότητα του Ελληνικού Στόλου. Την παραμονή όμως της έναρξης του πολέμου του 1940, τα έξι Υ/Β είχαν πολλές τεχνικές και επιχειρησιακές ελλείψεις και είχαν υπερβεί το τότε παραδεκτό όριο ζωής που ήταν 10 χρόνια. Οπωσδήποτε η συντήρησή τους ήταν καλή χάρη στην άρτια οργάνωση και τις προσπάθειες της Διοίκησης αλλά υπήρχε έλλειψη ανταλλακτικών που η προμήθειά τους προσέκρουε σε θέματα πιστώσεων και οικονομικών δυσχερειών. Παρά ταύτα τα Υ/Β, με τις όποιες αδυναμίες και δυσχέρειες που είχαν, βρέθηκαν σε ενέργεια με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, διεξήγαγαν τις επιθετικές επιχειρήσεις τους στον

Ελληνοϊταλικό πόλεμο στο Ιόνιο και στην Αδριατική, ακολούθησαν τον υπόλοιπο Στόλο στην Μέση Ανατολή και συνέχισαν τον πόλεμο με περιπολίες στις ελληνικές θάλασσες. Η δράση τους αποτελεί χρυσή σελίδα στην ένδοξη ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού. Τέσσερα εξ αυτών τα Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ ΓΛΑΥΚΟΣ - ΤΡΙΤΩΝ - ΚΑΤΣΩΝΗΣ βυθίστηκαν με απώλειες 105 Αξιωματικών, Υπαξιωματικών και Ναυτών. Το 1942 παραχωρήθηκαν από τους Άγγλους 2 Υ/Β, το Υ/Β ΜΑΤΡΩΖΟΣ, ιταλικής κατασκευής 1936 που αιχμαλωτίσθηκε από αγγλική κορβέτα και το Υ/Β ΠΙΠΙΝΟΣ που ήταν αγγλικής κατασκευής του 1943. Η λήξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου τον Οκτώβριο του 1944 βρήκε τη Διοίκηση Υ/Β με 4 Υ/Β: Τα Υ/Β ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ - ΝΗΡΕΥΣ ΜΑΤΡΩΖΟΣ - ΠΙΠΙΝΟΣ. Το 1945 έως 1947 διαγράφηκαν από την ενεργό υπηρεσία τα Υ/Β ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ - ΜΑΤΡΩΖΟΣ και ΝΗΡΕΥΣ, ενώ το ίδιο διάστημα παραχωρήθηκαν από τους Άγγλους τα Υ/Β τύπου “V”/”U” ΔΕΛΦΙΝ (Υ-9) , ΞΙΦΙΑΣ (Υ-10), ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ (Υ-11), ΤΡΙΑΙΝΑ (Υ-14) και ΑΡΓΟΝΑΥΤΗΣ (Υ-15). Τα Υ/Β αυτά διατηρήθηκαν σε ενέργεια μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1950 οπότε επεστράφησαν στο Αγγλικό Ναυτικό, και αντικαταστάθηκαν σταδιακά με αμερικάνικα Υ/Β κλάσεως GATO, τα Υ/Β ΠΟΣΕΙΔΩΝ (S-73), ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ (S-09) και ΤΡΙΑΙΝΑ (S-86). Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ‘70 αρχίζει μία καινούργια εποχή για τη Διοίκηση Υποβρυχίων. Αγοράζονται από τη Γερμανία τα 4 Υ/Β, ΓΛΑΥΚΟΣ (S-110), ΝΗΡΕΥΣ (S-111), ΤΡΙΤΩΝ (S112), ΠΡΩΤΕΥΣ (S-113) που παραλήφθηκαν μέχρι το 1973 και τα αμερικάνικα τ.GATO αντικαθίστανται με 2 άλλα κλάση GUPPY τα Υ/Β ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ (S-114), και ΚΑΤΣΩΝΗΣ (S-115).

Υ/Β ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ (τ.GUPPY)

Στο τέλος της ίδιας δεκαετίας 4 νέα Υ/Β εντάσσονται στο ΠΝ, τα Υ/Β ΠΟΣΕΙΔΩΝ (S-116), ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ (S-117), ΩΚΕΑΝΟΣ (S-118), και ΠΟΝΤΟΣ (S-1 19). Τα 10 αυτά Υ/Β παραμένουν μέχρι το 1995, οπότε και παροπλίζονται τα 2 αμερικάνικης κατασκευής. Έτσι σήμερα η Διοίκηση Υποβρυχίων έχει 8 Υ/Β κλάσης 209, 4 Υ/Β τ.ΓΛΑΥΚΟΣ και 4 Υ/Β τ.ΠΟΣΕΙΔΩΝ. Ðåñßðëïõò

37

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Υ/Β ΑΠΟ ΤΟ 1886 ΜΕΧΡΙ 1979 A/A ΟΝΟΜΑ 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

ΝΟΝΤΕΡΦΕΛΝΤ ΔΕΛΦΙΝ ΞΙΦΙΑΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ ΠΡΩΤΕΥΣ ΝΗΡΕΥΣ ΤΡΙΤΩΝ ΓΛΑΥΚΟΣ ΠΙΠΙΝΟΣ ΔΕΛΦΙΝ ΤΡΙΑΙΝΑ ΑΡΓΟΝΑΥΤΗΣ ΜΑΤΡΩΖΟΣ ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ ΞΙΦΙΑΣ ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ ΠΟΣΕΙΔΩΝ ΤΡΙΑΙΝΑ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ

ΠΛΕΥΡ. ΑΡΙΘ.

ΚΛΑΣΗ - ΤΥΠΟΣ

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ

ΑΠΟ

ΜΕΧΡΙ

ΝΟΝΤΕΡΦΕΛΝΤ-1 Υ-2 Υ-1 Υ-3 Υ-4 Υ-5 Υ-6 Υ-8 Υ-9 Υ-14 Υ-15 Υ-7 Υ-11 Υ-10 Υ-17 / S-09 Υ-16 / S-78 S-86 S-114 S-115

NODERNFELD LAYBEF-ΔΕΛΦΙΝ

ΣΟΥΗΔΙΑ ΓΑΛΛΙΑ

-//-

-//-

1885 1911 1912 1927 1927 1928 1929 1929 1930 1943 1944 1944 1944 1936 1942 1942 1942 1942 1944 1944 1945

ΑΠΡ. 1886 ΔΕΚ. 1912 ΜΑΡ. 1913 21-12-27 8-06-28 31-08-29 01-03-30 01-12-30 01-12-30 13-10-43 23-04-45 29-05-46 29-05-46 05-12-42 09-03-45 27-05-45 21-04-58 08-08-57 26-07-76 26-07-72 29-10-73

1901 1920 1920 1945 14-09-43 29-12-40 03-05-47 16-11-42 04-04-42 1959 1957 02-10-58 02-05-58 1945 19-05-52 29-05-52 1966 11-04-75 01-12-79 29-11-72 19-07-74

ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ

-//-

-//-

-//-

ΠΡΩΤΕΥΣ

-//-

-//-

-//-

-//-

-//-

-//-

-//-

“U” ΠΙΠΙΝΟΣ

ΑΓΓΛΙΑ

-//-

-//-

-//-

-//-

-//-

-//-

“V” ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ

ΙΤΑΛΙΑ ΑΓΓΛΙΑ

-//-

-//-

GATO

ΗΠΑ

-//-

-//-

BALAO GUPPY IIA GUPPY III

-//-

ΗΠΑ -//-

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΗΜΕΡΑ 22. ΓΛΑΥΚΟΣ

S-110

209 - ΓΛΑΥΚΟΣ

Δ. ΓΕΡΜΑΝΙΑ

1970

06-09-71

06-12-71

23. ΝΗΡΕΥΣ

S-111

-//-

-//-

1971

10-02-72

19-06-72

24. ΤΡΙΤΩΝ

S-112

-//-

-//-

1971

08-08-72

11-11-72

25. ΠΡΩΤΕΥΣ

S-113

-//-

-//-

1972

22-11-72

16-03-73

26. ΠΟΣΕΙΔΩΝ

S-116

209-1 - ΠΟΣΕΙΔΩΝ

-//-

1978

21-03-79

17-05-79

27. ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ

S-117

-//-

-//-

1978

03-07-79

06-09-79

28. ΩΚΕΑΝΟΣ

S-118

-//-

-//-

1979

15-12-79

01-01-80

29. ΠΟΝΤΟΣ

S-119

-//-

-//-

1979

18-04-80

08-06-80

30. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ

S-120

214

-//-

2006

-

-

Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΣΗΜΕΡΑ ήμερα η Διοίκηση Υποβρυχίων έχει στη δύναμή της 8 υποβρύχια κλάσεως 209 (4 τ.”ΓΛΑΥΚΟΣ” και 4 τ. “ΠΟΣΕΙΔΩΝ”), ενώ αναμένεται τα επόμενα χρόνια να ενταχθούν σε αυτήν άλλα 4 υποβρύχια κλάσης 214, εκ των οποίων το πρώτο Υ/Β ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ (S 120) βρίσκεται ήδη στην τελική φάση των δοκιμών του και ήδη κατασκευάζονται στα Ελληνικά Ναυπηγεία και τα Υ/Β ΠΙΠΙΝΟΣ (S 121), ΜΑΤΡΩΖΟΣ (S 122) και ΚΑΤΣΩΝΗΣ (S123). Η αποστολή της Διοίκησης Υποβρυχίων είναι: “Η οργάνωση, διοίκηση, επιχειρησιακή εκπαίδευση, παρακολούθηση της συντήρησης, ετοιμότητα και γενικά η προς πόλεμο προετοιμασία των σ’ αυτήν υπαγομένων Πλοίων και Υπηρεσιών, με σκοπό την επίτευξη της αποστολής ή των έργων, που ανατίθενται στον Αρχηγό του Στόλου.” Το έμψυχο δυναμικό της Διοίκησης αριθμεί περί τα 500 μόνιμα στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού, εκ των οποίων τα 250 περίπου είναι τα πληρώματα των Υποβρυχίων, ενώ άλλα τόσα πρώην πληρώματα των Υποβρυχίων, έχουν επωμιστεί την ευθύνη της οργάνωσης της Διοίκησης, την εκπαίδευση, τη σχεδίαση των ασκήσεων και αποστολών, καθώς και σημαντικό μέρος της υποστήριξης, συντήρησης και επισκευής των Υ/Β. Το ισχύον διακριτικό σήμα των Ελληνικών Υποβρυχίων, το οποίο φέρεται στις στολές όλων των μονίμων στελεχών που υπηρετούν στη Διοίκηση Υποβρυχίων, καθιερώθηκε μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Αποτελεί μινιατούρα βρετανικού Υ/Β κλάσεως “V’” / ”U”, έξι από τα οποία εντάχθηκαν στο Ελληνικό Ναυτικό στην περίοδο 1943 - 1958. Η Διοίκηση Υποβρυχίων διαθέτει επιτελείο με τις προβλεπόμενες διευθύνσεις οι οποίες ελέγχονται από τον Επιστολέα που είναι Αντιπλοίαρχος. Ο Διοικητής Υποβρυχίων είναι Πλοίαρχος και εκτός του επιτελείου του έχει υπό τις διαταγές του τη Βάση Υποβρυχίων, τη Σχολή Υποβρυχίων και φυσικά τις μάχιμες μονάδες, τα 8 υποβρύχια. H Οργάνωση του Επιτελείου Διοίκησης Υποβρυχίων είναι η ακόλουθη:

Σ

38

Ðåñßðëïõò

ΕΠΙΣΤΟΛΕΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΟΠΛΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΡΟΩΣΕΩΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΦΟΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚ. ΜΕΡΙΜΝΑΣ

ΒΑΣΗ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ Βάση Υποβρυχίων (ΒΥ) αποτελεί Ναυτική Υπηρεσία, που εδρεύει στο Ναύσταθμο Σαλαμίνος σε κτίριο της περιοχής Διοίκησης Υποβρυχίων στην οποία και υπάγεται με σχέση πλήρους διοίκησης μέσω του Διοικητού της.

Η

Οργανόγραμμα Βάσης Υποβρυχίων

ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΒΥ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΥΠΟΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑ ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΩΝ ΕΠΙΜΕΛΗΤΕΙΑ

Η

Αποστολή τη Βάσης Υποβρυχίων είναι: “Να ασκεί τον στρατονομικό έλεγχο των μονάδων και εγκαταστάσεων της περιοχής ευθύνης της, που καθορίζονται με διαταγή ΓΕΝ, να παρέχει στρατονομικές ευκολίες, συνεργειακή υποστήριξη στα υποβρύχια, με σκοπό την εύρυθμη λειτουργία των μονάδων και εγκαταστάσεων της περιοχής ευθύνης της και τη συμβολή στην προετοιμασία και ετοιμότητα των υποβρυχίων για την εκπλήρωση των έργων τους”. ΣΧΟΛΗ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ Σχολή Υποβρυχίων (ΣΥΒ), είναι η σχολή παροχής εξειδικευμένης εκπαίδευσης του προσωπικού του Πολεμικού Ναυτικού, που πρόκειται να υπηρετήσει ή ήδη υπηρετεί στη Διοίκηση Υποβρυχίων, εδρεύει και υπάγεται σε αυτήν με σχέση πλήρους διοίκησης μέσω του Διοικητού της.

Η

Οργανόγραμμα Σχολής Υποβρυχίων

ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΣΥΒ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΥΠΟΔΙΟΙΚΗΤΗΣ / ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ

Η

Αποστολή της Σχολής Υποβρυχίων είναι: “Να παρέχει την κατάλληλη θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση και να αναπτύσσει ενιαίο πνεύμα στο προσωπικό που φοιτά στα Σχολεία που λειτουργούν σε αυτήν, με σκοπό την εξασφάλιση της στελέχωσης των υπαγομένων στη Διοίκηση Υποβρυχίων μονάδων με άρτια εκπαιδευμένο προσωπικό, τόσο για την επιχειρησιακή χρησιμοποίηση των μονάδων, όσο και για την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων του υλικού”. Παράλληλα συνδράμει τον Διοικητή Υποβρυχίων στον έλεγχο της επιχειρησιακής ικανότητος των πλοίων της Διοίκησης. Χαρακτηριστικά υποβρυχίων τύπου “ΓΛΑΥΚΟΣ” ΤΥΠΟΣ: Τα Υ/Β τ. ΓΛΑΥΚΟΣ είναι γερμανικά υποβρύχια κλάσης 209 (1100). ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΚΑΦΟΥΣ:

ΠΡΟΩΣΗ: Η πρόωση επιτυγχάνεται με δύο συστοιχίες των 240 στοιχείων, ένα κινητήρα 4.600 ΗΡ, μία προπέλα, ενώ η φόρτιση των συστοιχιών εκτελείται από 4 συστήματα μηχανών / γεννητριών. ΟΠΛΙΣΜΟΣ: Τα Υ/Β τ. “ΓΛΑΥΚΟΣ” είναι εξοπλισμένα με 8 τορπιλοσωλήνες. Η μεγάλη ποικιλία όπλων και το προηγμένο σύστημα διεύθυνσης βολής «KANARIS» καθιστούν το Υ/Β ικανό να προσβάλλει οποιοδήποτε στόχο. Ο οπλισμός του αποτελείται από κατευθυνόμενα βλήματα SUBHARPOON και από τορπίλες κατευθυνόμενες μέσω καλωδίου.

SONAR: Ο εξοπλισμός SONAR ενός Υ/Β είναι το ζωτικότερο σύστημα στο σκοτεινό κόσμο του βυθού. Είναι τα μάτια του. Το SONAR των Υ/Β τ. “ΓΛΑΥΚΟΣ”, της γερμανικής εταιρείας ATLAS ELEKTRONIK είναι ένα από τα πιο σύγχρονα και αξιόπιστα παγκόσμια. Αποτελείται από SONAR ενεργητικής και παθητικής έρευνας και επίθεσης μεσαίων συχνοτήτων, συσκευή παθητικής μέτρησης απόστασης, καθώς και SONAR πλευρικής διάταξης χαμηλών συχνοτήτων. ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ: Το προσωπικό των Υ/Β τ. “ΓΛΑΥΚΟΣ” συνίσταται από 6-7 Αξιωματικούς και από πλήρωμα 28-30 μόνιμους Υπαξιωματικούς και Επαγγελματίες Οπλίτες. ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: Τα Υ/Β τ. “ΓΛΑΥΚΟΣ” μπορούν να μεταφέρουν επαρκή τρόφιμα και πόσιμο νερό για πλου μέχρι 50 ημέρες, ενώ δεν υφίσταται πρόβλημα ανεφοδιασμού με καύσιμα - λιπαντικά. ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ Το 1991 το ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ, λαμβάνοντας υπ’ οψιν το δεδομένο ότι τα 4 Υ/Β τ. “ΓΛΑΥΚΟΣ” πλησίαζαν την 20ετή επιχειρησιακή παρουσία τους στις ελληνικές θάλασσες, αποφάσισε να προ-χωρήσει σε ένα πρόγραμμα επιχειρησιακής αναβάθμισής τους, με το κωδικό όνομα NEPTUNE I. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1991 στο Υ/Β ΤΡΙΤΩΝ στο Κίελο της Γερμανίας ,στις εγκαταστάσεις της κατασκευάστριας εταιρείας HDW. Το Υ/Β ήταν έτοιμο το 1993 οπότε και επέστρεψε στην Ελλάδα. Το Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ ήταν το πρώτο Υ/Β που εκσυγχρονίσθηκε στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας σε συνεργασία των τεχνικών υπηρεσιών του ΠΝ και της HDW. Οι εργασίες άρχισαν το 1993 και τελείωσαν το 1996. Ακολούθησαν το Υ/Β ΓΛΑΥΚΟΣ και Υ/Β ΝΗΡΕΥΣ των οποίων οι εργασίες εξελίχθηκαν από το 1996 μέχρι το 1998 και από το 1998 μέχρι το 2000 αντίστοιχα. Οι κυριότερες εργασίες του εκσυγχρονισμού ήταν: • Αλλαγή της ηχοεντοπιστικής συσκευής (SONAR) με νέας τεχνολογίας και με δυνατότητες εντοπισμού θορύβων χαμηλών συχνοτήτων.

• Αλλαγή ΣΔΒΤ με νέο που διαθέτει και τη δυνατότητα βολής Κ/Β HARPOON. • Αλλαγή RADARS, συσκευής ηλεκτρονικών υποκλοπών.

• Αλλαγή μηχανών και συστήματος κλιματισμού.

• Λήψη μέτρων μείωσης θορύβων. Η μέχρι σήμερα απόδοση των εκσυγχρονισμένων Υ/Β δείχνει σαφή αναβάθμιση της επιχειρησιακής τους ικανότητος. Χαρακτηριστικά Υποβρυχίων τύπου “ΠΟΣΕΙΔΩΝ” ΤΥΠΟΣ: Τα Υ/Β τ. ΠΟΣΕΙΔΩΝ είναι γερμανικά υποβρύχια κλάσης 209 (1200). ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΚΑΦΟΥΣ Μέγιστο Μήκος

55,87m

Μέγιστο Πλάτος

3,26m

Ύψος (άνευ ιστών)

11,35m

Μέγιστο Μήκος

54,15m

Εκτόπισμα στην επιφάνεια

1180tn

Μέγιστο Πλάτος

6,25m

Εκτόπισμα σε κατάδυση

1285tn

Ύψος (άνευ ιστών)

11,38m

Μέγιστη ταχύτητα στην επιφάνεια

12kn

Εκτόπισμα στην επιφάνεια

1101tn

Μέγιστη ταχύτητα σε κατάδυση

22kn

Εκτόπισμα σε κατάδυση

1278tn

Μέσο βύθισμα

5,5m

Μέγιστη ταχύτητα στην επιφάνεια

12kn

Μέγιστη ταχύτητα σε κατάδυση

22kn

Μέσο βύθισμα

5,33m

ΠΡΟΩΣΗ: Η πρόωση επιτυγχάνεται με δύο συστοιχίες των 240 στοιχείων, ένα κινητήρα 4.600 ΗΡ, μία προπέλα, ενώ η φόρτιση των συστοιχιών εκτελείται από 4 συστήματα μηχανών / γεννητριών. ΟΠΛΙΣΜΟΣ: Τα Υ/Β τ. “ΠΟΣΕΙΔΩΝ” είναι εξοπλισμένα με 8 Ðåñßðëïõò

39

τορπιλοσωλήνες. Η μεγάλη ποικιλία όπλων και το προηγμένο σύστημα διεύθυνσης βολής «SINBAΤS» καθιστούν το Υ/Β ικανό να προσβάλλει οποιοδήποτε στόχο.

SONAR: Το SONAR των Υ/Β τ. “ΠΟΣΕΙΔΩΝ”, είναι της γερμανικής εταιρείας ATLAS ELEKTROΝIK. Αποτελείται από SONAR ενεργητικής και παθητικής έρευνας και συσκευή παθητικής μέτρησης απόστασης. ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ: Το προσωπικό των Υ/Β τ. “ΠΟΣΕΙΔΩΝ” συνίσταται από 6-7 Αξιωματικούς και από πλήρωμα 28-30 μόνιμους Υπαξιωματικούς και Επαγγελματίες Οπλίτες. ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: Τα Υ/Β τ. “ΠΟΣΕΙΔΩΝ” μπορούν να μεταφέρουν επαρκή τρόφιμα και πόσιμο νερό για πλου μέχρι 50 μέρες, ενώ δεν υφίσταται πρόβλημα ανεφοδιασμού με καύσιμα - λιπαντικά. ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ: Τα Υ/Β τ.”ΠΟΣΕΙΔΩΝ” μετά τη 25ετή και πλέον παρουσία τους στις ελληνικές θάλασσες έχουν την ανάγκη ανανέωσης των συστημάτων τους, έτσι ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες του σύγχρονου πολέμου στη θάλασσα. Ήδη, τα τρία Υ/Β αυτού του τύπου έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού NEPTUNE-II, το οποίο ξεκίνησε το 2004 με την έναρξη των εργασιών στο Υ/Β ΩΚΕΑΝΟΣ, στις εγκαταστάσεις των Ελληνικών Ναυπηγείων Σκαραμαγκά. Οι εργασίες του εκσυγχρονισμού περιλαμβάνουν: • Αλλαγή όλων των ηλεκτρονικών συσκευών ναυτιλίας, ηλεκτρονικού πολέμου και οπλικών συστημάτων (SONAR, RADAR, ESM, ΣΔΒΤ,κτλ.) με το ολοκληρωμένο σύστημα μάχης ISUS της εταιρείας ATLAS ELEKTRONIK και εγκατάσταση συστήματος βολής SUB HARPOON. • Λήψη μέτρων μείωσης θορύβων.

• Αύξηση του μήκους / όγκου του σκάφους και προσθήκη συστήματος αναερόβιας πρόωσης. (AIP/FUEL CELLS) Χαρακτηριστικά Υποβρυχίων τύπου “ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ” ΤΥΠΟΣ: Τα Υ/Β τ.”ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ” τα οποία κατασκευάζονται από την γερμανική εταιρεία HDW είναι Υποβρύχια κλάσης 214. Αυτή τη στιγμή κατασκευάζεται το πρώτο στη σειρά των 4 Υ/Β κλάσεως 214, στις εγκαταστάσεις της HDW στο Κίελο της Γερμανίας το οποίο έχει λάβει το ιστορικό όνομα “ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ” και το οποίο θα δώσει και το όνομα σε αυτού του τύπου τα Υ/Β. Τα υπόλοιπα 3 Υ/Β του ιδίου τύπου θα κατασκευασθούν στην Ελλάδα στις εγκαταστάσεις των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά. Ήδη και τα τρία βρίσκονται σε διάφορα στάδια κατασκευής. ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΚΑΦΟΥΣ Μέγιστο Μήκος

65,30m

Μέγιστο Πλάτος

6,3m

Ύψος (άνευ ιστών)

13m

Εκτόπισμα στην επιφάνεια

1688tn

Εκτόπισμα σε κατάδυση

1858tn

Μέγιστη ταχύτητα στην επιφάνεια

10,5kn

Μέγιστη ταχύτητα σε κατάδυση

21kn

ΠΡΟΩΣΗ: Η πρόωση θα επιτυγχάνεται με έναν ηλεκτροκινητήρα 3.900 kW σε συνδυασμό με το σύστημα αναερόβιας πρόωσης (AIP), την παραγωγή δηλαδή ηλεκτρικής ενέργειας από κυψέλες υγρών καυσίμων. Το σύστημα αυτό απαλλάσσει τα Υ/Β αυτού του τύπου, όποτε επιχειρησιακά απαιτείται, από την διαδικασία εκτέλεσης αναπνευστήρα για τη φόρτιση των συστοιχιών του, μια διαδικασία που καθιστά τα Υ/Β ευάλωτα σε εντοπισμό από ανθυποβρυχιακές μονάδες. ΝΑΥΤΙΛΙΑ: Τα Υ/Β κλάσεως 214 του Πολεμικού Ναυτικού θα φέρουν το ολοκληρωμένο οπλικό σύστημα ISUS της εταιρείας ATLAS ELEKTRONIK, του οποίου οι κονσόλες με τη δυνατότητα της μεταξύ τους εναλλαγής λειτουργιών, θα αποτελούν τα απαραίτητα συστήματα ναυτιλιακής έρευνας, όπως RADAR, ESM, GPS, ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟΥ κ.τ.λ. Φυσικά πολλά σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα, όπως ιστοί OPTRONIC με πολλές δυνατότητες απεικόνισης θα αποτελούν σημαντικά ναυτιλιακά αλλά και επιχειρησιακά βοηθήματα. ΟΠΛΙΣΜΟΣ: Στο οπλικό Σύστημα ISUS ενσωματώνονται, τόσο οι 40

Ðåñßðëïõò

τορπίλες, όσο και τα κατευθυνόμενα βλήματα SUBHARPOON, τα οποία θα φέρει το Υ/Β στους 8 Τ/Σ και στις θέσεις εφεδρικών όπλων.

SONAR: Στο ίδιο οπλικό σύστημα ενσωματώνεται, παθητικό SONAR μεσαίων και χαμηλών συχνοτήτων, SONAR ναυτιλίας/εντοπισμού ναρκών, ενεργητικού SONAR και άλλες υποβοηθητικές λειτουργίες για την στοχοποίηση και επίλυση προβλήματος βολής. ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ: Το προσωπικό Υ/Β τ. “ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ” συνίσταται από 6-7 Αξιωματικούς και από πλήρωμα 28-30 μόνιμους Υπαξιωματικούς και Επαγγελματίες Οπλίτες. ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: Τα Υ/Β τ. “ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ” μπορούν να μεταφέρουν επαρκή τρόφιμα και πόσιμο νερό για πλου μέχρι 50 ημέρες, ενώ δεν υφίσταται πρόβλημα ανεφοδιασμού με καύσιμα - λιπαντικά. ΕΠΙΛΟΓΟΣ εικόνα αυτή ακτινοβολεί την Παράδοση των Υπoβρυxίων που μεταφέρθηκε μέσα από χρόνια κεντήματος στον ιστό του πλαισίου με ακατάπαυστους αγώνες και θυσίες, με επιμονή, πείσμα, υπομονή, προσήλωση στο καθήκον και σιωπηλή αλλά υπεύθυνη εργασία. Το προσωπικό της Διοίκησης Υποβρυχίων είναι υπερήφανο που υπηρετεί στα Υποβρύχια, δεν αισθάνεται σαν κουραστική ρουτίνα την ζωή του σ’ αυτά, έχει συνείδηση των ευθυνών του στην λειτουργία του υποβρυχίου και εκτελεί έργο που του αναγνωρίζεται ότι είναι σπουδαίο με συγκεκριμέvo σκοπό. Είναι υπερήφανο για την Ιστορία της Διοίκησης, διότι τα ονόματα των θυσιασθέντων κοσμούν πλοία του Πολεμικού Ναυτικού, διότι πιστεύει βαθύτατα στο σκοπό που υπηρέτησαν οι αγωνισθέντες και προσέφεραν την ζωή τους οι θυσιασθέντες. Είναι πεπεισμένο ότι, όταν κληθούν εκ νέου τα υποβρύχια να υπερασπιστούν τα δίκαιά της Πατρίδας θα κάνουν αυτό που επιβάλλει η Παράδοση των Υποβρυχίων και η Τιμή του Έλληνα Ναύτη και θα γράψουν την Ιστορία που οφείλουν. Αυτή η Παράδοση δεν είναι για το προσωπικό των υποβρυχίων «κούφια λόγια» αλλά τρόπος ζωής που αναδύεται με έξαρση υπερηφάνειας και υψηλό φρόνημα και δοκιμάζεται κάθε μέρα στην πράξη μέσα στα υποβρύχια με αθόρυβη, υπεύθυνη και αποτελεσματική εργασία, με υψηλό επαγγελματισμό και συνέπεια, με οικογενειακό πνεύμα που συμπαραστέκεται ο ένας στον άλλον, με απόλυτη πίστη, αφοσίωση και εμπιστοσύνη στον Κυβερνήτη. Αυτή η Παράδοση γεμίζει τον κόσμο των υποβρυχίων με υπερηφάνεια και όταν αυτός προκληθεί ή προσκληθεί στο καθήκον, με υψηλό φρόνημα θα ανταποκριθεί στο βάρος των υποχρεώσεων που επιβάλλει η Ιστορία των Υποβρυχίων. Αυτή η Παράδοση έχει επιβάλλει σ’ όλα τα επίπεδα και διαχρονικά μια Διοίκηση χρηστή και ανθρωποκεντρική με ανάλογο ήθος και ύφος που στηρίζεται στις αρχές της επαγγελματικότητας, της τυπικότητας της αλληλοεκτίμησης και του αλληλοσεβασμού. Η Διοίκηση Υποβρυχίων έχει εισέλθει στον 21º αιώνα με τους καλύτερους οιωνούς, έχοντας να αντιμετωπίσει τη μεγάλη πρόκληση της επιχειρησιακής αξιοποίησης των Υ/Β τ. 214 και των εκσυγχρονιζομένων Υ/Β τ. ΠΟΣΕΙΔΩΝ, σε συνδυασμό με τη διατήρηση του επιπέδου της μαχητικής ικανότητος των υπολοίπων Υ/Β. Αυτά όλα θέλουν συνεχή προσπάθεια, ψυχισμό και ενθουσιασμό ερασιτέχνη αλλά και πρωτοβουλία, προνοητικότητα και προβλεπτικότητα επαγγελματία. Η Διοίκηση Υποβρυχίων κερδίζει αυτό το «ωραίο ταξίδι», χωρίς προϋποθέσεις και «αντιπαροχές», γιατί μόνο τότε οι πράξεις της και αυτή η ίδια η υπόσταση της έχει αξία...! Και αυτοί που υπηρετούν μέσα στην οικογένεια, την Διοίκηση των Υποβρυχίων, αισθάνονται μεγάλο χρέος για να συνεχίσουν την Ιστορία της. Την Ιστορία της Διοίκησης που δεν είναι άλλη παρά η ίδια η Ιστορία των ανθρώπων των υποβρυχίων. Την Ιστορία που ατενίζεται με σεβασμό βλέποντας τους πίνακες με τις επιτυχίες, τις επιβραβεύσεις και τις θυσίες των μαχητών να κοσμούν το κτίριο της Διοίκησης, στον δρόμο που χάραξαν όσοι αγάπησαν και υπηρέτησαν τα υποβρύχια. Αυτός ο κόσμος κρατά τη «Σημαία» της Διοίκησης ψηλά! Προχωρά εμπρός με ρομαντισμό και τόλμη, παρά τις κατά καιρούς αμφισβητήσεις και απογοητεύσεις. Τα ελληνικά Υ/Β του Πολεμικού Ναυτικού, ιδιαίτερα στο Αιγαίο, είναι και θα είναι το κυριότερο μέσο αποτροπής πολέμου στη θάλασσα.

Η

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ

EΦΥΓΕ Ο ΤEΩΣ ΠΡOΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟY ΜΟΥΣΕIΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛAΔΟΣ

Ο

ΥποναύαρχοςτουΠ.Ν.ΕμμανουήλΜακρής,βετεράνοςτουΒ΄ΠαγκοσμίουΠολέμου,Πρόεδροςτου ΝαυτικούΜουσείουτηςΕλλάδοςεπι13χρόνια,ιστορικόστέλεχοςτουιδρύματόςμας, κηδεύτηκε στις 9 Ιουλίου στο πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών. Το έργο που επιτέλεσε στο Ναυτικό Μουσείου ήταν πλούσιο, ουσιαστικό και θεμελιώδες.

Το 1967 εγγράφηκε ως μέλος και το 1969 εξελέγη μέλος του Δ.Σ. Από το 1973 - 1975 χρημάτισε Α΄ Αντιπρόεδρος του Δ.Σ. Το 1975 εξελέγη για πρώτη φορά Πρόεδρος και παρέμεινε σε αυτή τη θέση έως το 1988. Ως Πρόεδρος του ΝΜΕ ασχολήθηκε επισταμένως με τον εμπλουτισμό των συλλογών, την λεπτομερή καταγραφή, τεκμηρίωση και συντήρηση των κειμηλίων. Επί των ημερών του έγινε αναδιοργάνωση και ανανέωση της μόνιμης έκθεσης του μουσείου με την κατασκευή νέων βιτρινών και εποπτικού υλικού για να ενισχυθεί ο παιδευτικός και ενημερωτικός της χαρακτήρας. Σημειωτέον ότι επί των ημερών του εκδόθηκε το πρώτο λεύκωμα με τις συλλογές του Ναυτικού Μουσείου. Επιμελήθηκε προσωπικά την οργάνωση του φωτογραφικού και κινηματογραφικού αρχείου και τον εξοπλισμό του Μουσείου με οπτικοακουστικά μέσα, πρωτοποριακά για την εποχή τους. Ως Πρόεδρος του Μουσείου έπαιξε σημαντικό διαμεσολαβητικό ρόλο μεταξύ του Trireme Trust και του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού ώστε το ΓΕΝ να αναλάβει και να χρηματοδοτήσει την ναυπήγηση του λειτουργικού αντιγράφου της αθηναϊκής τριήρους της πασίγνωστης «Ολυμπιάς». Συμμετείχε επίσης σε επιτροπές για την υποβολή προτάσεων σχετικά με την συντήρηση και εκθεσιακή εκμετάλλευση του πλοίου-μουσείου «Γ. Αβέρωφ» καθώς και για την ίδρυση του «Άλσους Ναυτικής Παράδοσης» . Κύρια επιδίωξή του ήταν η προβολή του Ναυτικού Μουσείου με την οργάνωση πλείστων σημαντικών εκθέσεων και εκδηλώσεων σε συνεργασία με φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι επί της Προεδρίας του το Ναυτικό Μουσείο έγινε τακτικό μέλος του Διεθνούς Συμβουλίου Ναυτικών Μου-

42

Ðåñßðëïõò

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ

σείων (ICMM). Διοργανώθηκε από το Μουσείο μας το Διεθνές Συνέδριο του ICMM το Σεπτέμβριο του 1985 και το 1987 κατά τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας των Μουσείων στις 19 Μαΐου, το τότε Διοικητικό Συμβούλιο πέτυχε να είναι το Ναυτικό Μουσείο το τιμώμενο για την Ελλάδα Μουσείο και επομένως το επίκεντρο των σχετικών εκδηλώσεων του Υπουργείου Πολιτισμού. Το Πολεμικό Ναυτικό τιμώντας τον απελθόντα Ναύαρχο, βετεράνο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, του απέδωσε όλες τις τιμές που αποδίδονται σε στελέχη που είχαν συμβολή στη διαμόρφωση της ιστορίας της νεώτερης Ελλάδας. Ο Εμμανουήλ Μακρής γεννήθηκε στην Ιθάκη στις 5 Μαρτίου 1915. Αντιγράφοντας το βιογραφικό του από το προσφάτως εκδοθέν «Βιογραφικό Λεξικό» του Αντιναυάρχου Α. Δημητρακόπουλου, συναντούμε τα ακόλουθα: «Εισήλθε στη Σ.Ν.Δ. στις 06.10.1934, αποφοίτησε στις 27.09.1942 ως μάχιμος Σημαιοφόρος και προήχθη σε Ανθυποπλοίαρχο στις 31.12.1940. Την 01.08.1942, καταδικάστηκε από το Έκτακτο Στρατοδικείο Ινδιών σε τετράμηνη φυλάκιση, «θύμα» των εκτροπών του Μαΐου του 1942 στη Βομβάη επί του θωρηκτού ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ στο οποίο υπηρετούσε, εγκλείστηκε στις φυλακές Ναζίκ (150 χιλιόμετρα ΒΑ της Βομβάης) για έκτιση της ποινής του, και στις 04.10.1942 αποτάχθηκε. Την 01.07.1944, ανακλήθηκε στην ενέργεια ως Επίκουρος Ανθυποπλοίαρχος και στις 28.08.1944 λογίστηκε ως ανακεκλημένος στην ενέργεια με το βαθμό του Ανθυποπλοιάρχου εκ μονίμων στελεχών. Ωστόσο, στις 23.02.1946, επαναφέρθηκε στη μόνιμη υπηρεσία, ως μηδέποτε απομακρυνθείς και, παράλληλα προήχθη σε Υποπλοίαρχο (με μεταγενέστερη πράξη, αναδρομικά από 01.08.1943). Ακολούθως, προήχθη σε Πλωτάρχη στις 09.12.1948 (με μεταγενέστερη πράξη, αναδρομικά από 19.08.1947), σε Αντιπλοίαρχο στις 28.08.1951, σε Πλοίαρχο στις 18.03.1960 και σε Αρχιπλοίαρχο στις 29.04.1967. Στις 20.12.1976, ύστερα από το Κίνημα του Βασιλέως Κωνσταντίνου Β΄ (13.12.1967), αποστρατεύθηκε ως Αρχιπλοίαρχος ε.α. και στις 24.02.1968 του απονεμήθηκε ο βαθμός του Υποναυάρχου ε.α. Φοίτησε στη Ναυτική Σχολή Πολέμου (1953), τη Σχολή Εθνικής Άμυνας (19531954) και τη ΝΑΤΟϊκή Σχολή Ειδικών Όπλων στη Μάλτα (1958), έλαβε δε Πτυχίο Εξειδίκευσης Επιτελούς Εθνικής Άμυνας.

Ο αείμνηστος τ. Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε. Ε. Μακρής, πλαισιωμένος από τον αείμνηστο τ. Γραμματέα Ν.Μ.Ε. Ν. Λάχανο και τον τ. Γεν. Γραμματέα κ. Α. Τζαμτζή. Στιγμιότυπο από την τελετή βράβευσης του Ν.Μ.Ε. από την Ακαδημία Αθηνών στις 24 Μαρτίου 1986.

Υπηρέτησε σε πλοία επιφανείας και σε επιτελικές και διοικητικές θέσεις, χρημάτισε δε καθηγητής στη Σ.Ν.Δ. (1962, ναυτικής ιστορίας). Στη διάρκεια του Ελληνο-ιταλικού και του Ελληνο-γερμανικού Πολέμου, υπηρέτησε ως Ύπαρχος του αντιτορπιλικού ΑΣΠΙΣ, μετέχοντας στις επιχειρήσεις εκείνης της περιόδου. Στα τέλη Απριλίου 1941, λίγες μέρες πριν από την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα, ακολούθησε με το ΑΣΠΙΣ το Στόλο κατά την αποδημία του στη Μέση Ανατολή. Εκεί, υπηρέτησε στο αντιτορπιλικό ΙΕΡΑΞ και έλαβε μέρος στις συμμαχικές επιχειρήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Τον Ιανουάριο 1942, μετατέθηκε στο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ, που επιχειρούσε στον Ινδικό Ωκεανό και επί του οποίου ξεκίνησε η περιπέτειά του που προαναφέρθηκε. Στη συνέχεια, τοποθετήθηκε στο οπλιταγωγό ΙΩΝΙΑ. Ύστερα από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, διετέλεσε Κυβερνήτης του αρματαγωγού ΑΧΕΛΩΟΣ (1947-1948 Υποπλοίαρχος/ Πλωτάρχης), Διοικητής της Ομάδας Ναρκαλιευτικών (1949-1950, Πλωτάρχης) και, ως Αντιπλοίαρχος, Ναυτικός Διοικητής Κρήτης και Διοικητής της Βάσης της Κρήτης (1952-1953), Κυβερνήτης των αντιτορπιλικών ΑΔΡΙΑΣ (1955) και

ΑΣΤΙΓΞ (1955-1956, Αντιπλοίαρχος) και Αρχιεπιστολέας του Ανώτερου Διοικητή Ελαφρών Σκαφών, παράλληλα δε και Κυβερνήτης του πλωτού συνεργείου ΗΦΑΙΣΤΟΣ (1956). Με το βαθμό του Πλοιάρχου, υπηρέτησε ως Κυβερνήτης του καταδρομικού ΕΛΛΗ και Αρχιεπιστολέας του Αρχηγού Κρητικού και Ιονίου Πελάγους (1960-1961), Διοικητής της Ναυτικής Σχολής Πολέμου (1964), Αρχηγός Ναυτικής Εκπαίδευσης (επί ένα μήνα το 1965), Διοικητής της 1ης Διοίκησης Πλοίων Αποβάσεως (19651967) και της 1ης Διοίκησης Ελαφρών Σκαφών (μερικές μόνο μέρες το 1967, Πλοίαρχος/Αρχιπλοίαρχος). Ενδιαμέσως, εκτός από άλλα πλοία του Στόλου, υπηρέτησε στη Ναυτική Διοίκηση Θεσσαλονίκης, το Επιτελείο της Ανώτερης Διοίκησης Αντιναρκικών Υπηρεσιών, της Ανώτερης Διοίκησης Παράκτιας Άμυνας και του Αρχηγείου Στόλου, το ΓΕΕΘΑ, καθώς και σε επιτελεία του ΝΑΤΟ (AFMED, 1959-1960 και NAVSOUTH, 1967-1968, ως Εθνικός Αντιπρόσωπος και Διευθυντής Πολεμικής Σχεδίασης). Πλήρης ημερών και έργων ο αγαπητός μας Ναύαρχος και Πρόεδρος έφτασε στο τέρμα της ζωής του. Θα τον θυμόμαστε πάντα με σεβασμό και αγάπη. Καλό ταξίδι Ναύαρχε!

Ðåñßðëïõò

43

Ο Γερουσιαστής Λεωνίδας Ραπτάκης, μέλος και φίλος του Ν.Μ.Ε. μαζί με τους ομογενείς των ΗΠΑ δίνει χείρα βοήθειας στις πυρόπληκτες περιοχές

Π

ολλοί ελληνο-αμερικανοί παρακολούθησαν με κομμένη την ανάσα τις φονικές πυρκαγιές στην Ελλάδα που κατέστρεψαν εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα δάσους και καλλιεργιών, εξαφάνισαν χωριά, περιουσίες, ανθρώπινες ζωές. Η ασύλληπτη τραγωδία των κατοίκων των πυρόπληκτων περιοχών τους επηρρέασε βαθύτητα και σε πολλές περιπτώσεις την αισθάνθηκαν στο «πετσί τους» καθώς επρόκειτο για τις ιδιαίτερες πατρίδες τους, για συγγενείς και φίλους. Η δυναμική και εύρωστη κοινότητα των ελληνοαμερικανών αντέδρασε άμεσα προκειμένου να απαλύνει τον πόνο της «επόμενης ημέρας» και να δώσει ελπίδα στους πληγέντες. Ο Γερουσιαστής Λεωνίδας Ραπτάκης σε συνεργασία με την ενορία της εκκλησίας του Ευαγγελισμού στο Cranston της πολιτείας του Rhode Island δημιούργησαν ένα ίδρυμα που έχει ως σκοπό την συγκέντρωση χρημάτων για την ανακούφιση των Ελλήνων πυροπλήκτων. Ταυτόχρονα, ο κύριος Ραπτάκης που επισκέφθηκε την Ελλάδα, απηύθυνε έκκληση στις απανταχού κοινότητες των Ελληνοαμερικανών να κινητοποιήσουν τις δυνάμεις τους για να βοηθήσουν την χώρα μας σε αυτήν την κρίσιμη φάση. Συγκεκριμένα σε γραπτή δήλωση του αναφέρει: «Εμείς που έχουμε δυνατούς δεσμούς με την Ελλάδα σοκαριστήκαμε από την είδηση των καταστροφικών πυρκαγιών και την κήρυξη της χώρας σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Η πρώτη, ενστικτώδης αντίδρασή μας ήταν να προστρέξουμε σε βοήθεια, να κινηθούμε άμεσα για την δημιουργία μίας οργάνωσης που θα συμβάλλει στην προσπάθεια για την ανακούφιση εκείνων που έχασαν τα αγαπημένα τους πρόσωπα και τα σπίτιά τους, σαν αποτέλεσμα αυτής της τραγωδίας. Είμαι σίγουρος πως και άλλες ενορίες και κοινότητες θα προβούν σε ανάλογες ενέργειες προκειμένου να βοηθήσουν την Ελλάδα σε αυτήν την ώρα της ανάγκης.» «Ακόμα και από μακριά, παρακολουθώντας τα γεγονότα στην Ελλάδα και ακούγοντας περιγραφές φίλων και συγγενών είναι ευδιάκριτο πως πρόκειται για μία πολύ επώδυνη και δύσκολη κατάσταση.» σημείωσε ο κύριος Ραπτάκης. «Ελπίζουμε να προσφέρουμε κάποια ανακούφιση σε εκείνους που χτυπήθηκαν από αυτήν την καταστροφή και να δείξουμε στον Ελληνικό λαό πως συμπάσχουμε και είμαστε 44

Ðåñßðëïõò

κοντά του σε αυτές τις στιγμές της μεγάλης του ανάγκης.» Πραγματικά αυτές οι δηλώσεις δεν έμειναν κενό γράμμα καθώς ο Γερουσιαστής με την συνδρομή των ενοριτών των εκκλησιών του Ευαγγελισμού στο Cranston, της Παρθένου Μαρίας στο Pawtucket και του Αγίου Σπυρίδωνα στο Newport, ήδη από τις πρώτες μέρες της εθνική μας τραγωδίας, συγκέντρωσαν χρήματα για την άμεση βοήθεια των πληγέντων και στο διάστημα 17-19 Σεπτεμβρίου, που ο κύριος Ραπτάκης ήρθε στην Ελλάδα, παρέδωσε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό επιταγή με τα χρήματα που έχουν συγκεντρωθεί από τις προσφορές των ομογενών. Εν τω μεταξύ η Μητρόπολη της Βοστώνης ζήτησε από τις 63 εκκλησίες που βρίσκονται στην δικαιοδοσία της, να πραγματοποιήσουν ειδικούς εράνους για την βοήθεια των πυροπλήκτων στην Ελλάδα και σύμφωνα με τη δήλωση του Μητροπολίτη Μεθοδίου, μέσα στο μήνα αναμένεται να οριστεί συνάντηση με το ελληνικό γενικό προξενείο στην Βοστώνη για να αποφασιστεί που θα σταλούν οι χρηματικές προσφορές. Η Αμερικανική Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης (USAID) προσέφερε οικονομική βοήθεια ύψους 100 χιλιάδων δολαρίων προς τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, ως πρώτη δόση για τις οικογένειες των θυμάτων των φονικών πυρκαγιών. Την ίδια στιγμή, αποφασίστηκε να επισκεφθεί την Ελλάδα η υφυπουργός Εξω-

τερικών, Ενριέτα Φορ, η οποία θα συναντηθεί με Ελληνες αξιωματούχους για να συζητήσει την επιπρόσθετη βοήθεια που θα μπορούσε να προσφέρει η Ουάσιγκτον, ανάλογα με τις ανάγκες που θα προκύψουν. Σχεδόν το σύνολο της ελληνοαμερικανικής κοινότητας κινητοποιείται για να συνδράμει την ανασυγκρότηση των πληγεισών περιοχών. Επικεφαλής όλων των ενεργειών συγκέντρωσης χρημάτων, εκ μέρους του Αρχιεπισκοπής Αμερικής και του Αρχιεπισκόπου Δημητρίου, τέθηκε ο ομογενής Αντριου Νάτσιος (πρώην διευθυντής της Αμερικανικής υπηρεσίας Διεθνούς Ανάπτυξης και ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στο Σουδάν). Ο πρόεδρος του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού (ΣΑΕ) Περιφέρειας ΗΠΑ Θεόδωρος Σπυρόπουλος απευθύνει έκκληση σε όλους τους ομογενείς να καταθέσουν ό,τι δύνανται σε τραπεζικό λογαριασμό για την άμεση οικονομική ενίσχυση των οικογενειών που επλήγησαν, καθώς και για την αναδάσωση στις πληγείσες περιοχές μέσω του προγράμματος του ΣΑΕ ΗΠΑ «Φύτεψε τις Ρίζες σου στην Ελλάδα». Επιταγή 200.000 ευρώ για τους πυροπαθείς δόθηκε, επίσης, από το ΣΑΕ περιφέρειας των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ενωσης. Ο πρωθυπουργός της Αυστραλίας, Τζ. Χάουαρντ, προσέφερε 3 εκατ. δολάρια, 100.000 δολάρια μάζεψε η Νότια Αυστραλία και 250.000 δολάρια προσέφερε η Πολιτεία της Βικτόρια.

Ο Τορπιλισμός του Ευδρόμου “Έλλη” 15

η

Αυγούστου 1940

Κυβερνήτης του πλοίου Πλοίαρχος Άγγελος Χαντζόπουλος ΤΟΥ ΝΙΚOΛΑΟΥ ΓΡΑΝA | Διόπου Π.Ν. ε.α.

Πολλές φορές στο παρελθόν έχουμε δημοσιεύσει στον «Περίπλου» αποσπάσματα από τις επιστολές ενός καλού μας φίλου που τα τελευταία χρόνια διαμένει στο όμορφο νησί της Κέρκυρας. Πρόκειται για τον κύριο Νικόλαο Γρανά που σε κάθε επέτειο και εορτή δεν παραλείπει να μας αποστέλλει τις ευχές του αλλά και σημειώσεις από τα ημερολόγιά του από την υπηρεσία του στο Πολεμικό Ναυτικό. Οι επιστολές του αποτελούν αναμφισβήτητα κομμάτια λαϊκής αφήγησης σημαντικών στιγμών της σύγχρονης ναυτικής μας ιστορίας και ως τέτοιες θεωρούμε ότι χρήζουν της ανάλογης δημοσίευσης, ανεξάρτητα αν ο χρόνος ενδεχομένως έχει φθείρει την απόλυτη ιστορική ακρίβεια. Στην τελευταία, πραγματικά συγκινητική επιστολή που απευθύνει ο 94χρονος φίλος μας κ. Γρανάς στην Πρόεδρο του Μουσείου αναφέρει μεταξύ των άλλων: «Κυρία Πρόεδρε, Επιτρέψτε μου, τώρα στον τελευταίο μου Αύγουστο, θέλησα να ξαναθυμηθώ και να χαιρετήσω με δόξα και τιμή τους παλιούς φίλους και συναδέλφους μου (...). Με αφορμή τον εορτασμό των 67 χρόνων από τον τορπιλισμό του «Έλλη» από την φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι, δημοσιεύουμε την περιγραφή του συμβάντος από τον κ. Γρανά, όπως την έζησε ο ίδιος, αφού υπηρετούσε τότε στο ένδοξο πλοίο. Παράλληλα ευχόμαστε στον καλό μας φίλο να είναι καλά και να μας στέλνει για πολλά, πολλά ακόμη χρόνια, τις αναμνήσεις του, ζωντανά στολίδια αφήγησης, αλλά και ιστορικές μαρτυρίες με ενδιαφέρον. Από τον «Περίπλου»

Η

Ελλάδα πορεύεται προς πόλεμον. Ο Νικόλαος Γρανάς, μόλις ολίγων ημερών πλήρωμα του πλοίου, από του Ναυτικού πολεμικού ημερολογίου του, περιγράφει το μεγάλο δράμα που ξετυλίχθηκε από τους εχθρούς της πατρίδος! Από την Ιστορικήν μνήμη μου, ξεσηκώνω απ’ το παλιό και γεμάτο άλατα και φθορές απ’ το χρόνο, πολεμικό ημερολόγιο, αυτά που είδαμε και ζήσαμε στη γιορτή της Μεγαλόχαρης. Από τον Αρχηγό του Στόλου Ναύαρχο Σακελλαρίου λάβαμε σήμα, ενώ είμαστε στο αγκυροβόλιο εις τον όρμον της Σαλαμίνος. Προετοιμασία απόπλου, προς Νήσον Μήλον και προορισμό τη Νήσον Τήνον, προς συμμετοχήν εις τας εκδηλώσεις της Μεγαλόχαρης.

12 ΑΥΓΟYΣΤΟΥ 1940. Την νύχτα αποπλέομεν με τον καιρό πρύμα, με οδηγό την πανσέληνο που με περίλαμπρο φως, 48

Ðåñßðëïõò

χρυσαφένιο, φωτίζει το γαλήνιο πέλαγος του Αιγαίου, και συνοδηγό τον πολικό αστέρα που μας συνοδεύει (...). Με το ξημέρωμα αγκυροβολούμε εις τον όρμο της νήσου Μήλου, όπου παραμένομεν όλη την 13η Αυγούστου για ξεκούραση του πλοίου και του πληρώματος.

14 ΑΥΓΟYΣΤΟΥ 1940. Αι προετοιμασίαι του πλοίου και πληρώματος συνεχίζονται και ολοκληρώνονται. Αναμένομεν την διαταγήν της σάλπιγγος προς τάξιν απάρσεως. Μία ώραν μετά το μεσονύκτιον, ο Σαλπιγκτής δίνει την διαταγή, εις τάξιν απάρσεως. Αποπλεύσαμεν εκ Μήλου δια Τήνον, όπου θα αντιπροσωπεύσομεν το Πολεμικόν Ναυτικόν εις τη τελετήν της Θαυματουργού Μεγαλόχαρης. Πλέομεν ήρε-

μα, οργώνοντας τα γαλάζια νερά του πελάγους που είναι φωταγωγημένα από το γεμάτο φεγγάρι. Πνέει ελαφρός ζέφυρος και η γαλήνια και λαμπερή θάλασσα δεν μας αφήνει να κατεβούμε στο υπόφραγμα ούτε για ύπνο ή ξεκούραση. Την 6ην ώρα και 25 πρωινήν, της 15ης Αυγούστου 1940 αγκυροβολούμε έξωθεν του λιμένος της Τήνου και εις απόστασιν 550 μέτρων από του πράσινου φανού του λιμενοβραχίονος, μετά από ένα ωραίο ταξίδι. Ξεκινάμε τις εργασίες δια την καθαριότητα του πλοίου. Εκτελούμε ανάτασιν σκηνών και προετοιμάζομεν τον σημαιοστολισμόν. Έχει εκ των προτέρων προσδιορισθεί άγημα από 40 ναυτοδιόπους που εκτελεί προετοιμασία εις τα διαμερίσματα καθώς και 8 Υπαξιωματικοί που κατόπιν αιτήσεώς τους θα μεταφέρουν την Αγία εικόνα της Μεγαλόχαρης κατά την λιτάνευση στο νησί της Τήνου. Την 7.30 οι καμπάνες της εκκλησίας χτυπούν και η άκατος εις δεξιάν κλίμακα του πλοίου αναμένει να παραλάβει την πρώτη ομάδα του αγήματος 20 άνδρες μετά του οπλισμού των. Επιβιβαζόμαστε της ακάτου δια μεταφοράν μας εις την παραλίαν. Την 8ην πρωινήν ώραν γίνεται επί του πλοίου μας η έπαρσις Σημαίας, παιανίζοντας η Φιλαρμονική του πλοίου τον

Τμήμα (αεροθάλαμος και ουρά) της ιταλικής τορπίλης τύπου 053 Whitehead Fiume, που εκτοξεύτηκε από το ιταλικό υποβρύχιο “Delfino” την 15η Αυγούστου 1940 και προσέκρουσε στο λιμενοβραχίονα της τήνου. Αρ. Συλλογής: 534,535

Εθνικόν Ύμνον. Ευρισκόμενοι μέσα στην λέμβον μένομεν ακίνητοι και χαιρετούμε την Σημαία. Την 8ην και 15 εις το πλοίον επικρατεί πλήρης πανηγυρική ετοιμασία δια τη έξοδον του πληρώματος προς παρακολούθηση της Θείας Λειτουργίας. Επί του καταστρώματος ευρίσκονται ο Αξιωματικός Φυλακής, οι σκοποί βάρδιας, ο αγγελιαφόρος και άνδρες των ομοχειριών. Η δεύτερη ομάδα του αγήματος ευρίσκεται εις το πρυμναίο κατάστρωμα αναμένοντας την επιστροφή της ακάτου. Την 8ην και 25 είχαμε ήδη απομακρυνθεί εκ του πλοίου περίπου 100 - 150 μέτρα και απείχαμε άλλα περίπου 300 μέτρα από την παραλία, όταν μια δυνατή έκρηξη συντάραξε το πλοίο που ακούστηκε ως τον Ναό της Μεγαλόχαρης. Φωνές ακούσθηκαν ζητώντας βοήθεια ενώ μέγας μαύρος καπνός και φλόγες περιζώνουν το πλοίο. Ευρισκόμενοι στο μέσον της απόστασης μένουμε ακίνητοι και άφωνοι μη πιστεύοντας αυτό που βλέπουμε. Ύστερα από λίγο άλλη έκρηξη, δεύτερος τορπιλισμός εις το εγκάρσιον δίνει στο πλοίο θανάσιμο τέλος, στέλνοντάς το εις το βυθό μαζί με πολλούς άνδρες του πληρώματος. Ν. Γρανάς, Δίοπος Π.Ν. Επιζών του δράματος

ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΕΠΑΘΛΟΝ Α. ΜΠΕΝΑΚΗ

Ν α υ τ ι κ ό ς

Ο

Ναυτικός Όμιλος Ελλάδος πραγματοποίησε από τις 27 Αυγούστου έως 2 Σεπτεμβρίου 2007 σειρά εκδηλώσεων στα πλαίσια των εορτασμών για τα 100 χρόνια από την ίδρυση της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ιστιοπλοΐας (ISAF) παράλληλα με την «γιορτή της θάλασσας - έπαθλον Α. Μπενάκη». Στις εκδηλώσεις παρουσίασε δικό του περίπτερο, μετά από πρόσκληση του ΝΟΕ, και το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Στο περίπτερο επωλούντο εκδόσεις του Μουσείου και είδη από το πωλητήριό του. Μεταξύ των πολλών εκδηλώσεων αναφέρουμε την φωταγώγηση κλασικών σκαφών που είχε φροντίσει ο Όμιλος να συγκεντρωθούν μπροστά από το χώρο των εκδηλώσεων στο Μικρολίμανο, τα εγκαίνια της έκθεσης των ζωγράφων και μελών του Μουσείου κας Δελαπόρτα και κου Κοντογεώργη, την επίσκεψη του Δ.Σ. του ΝΟΕ στο εκπαιδευτικό πλοίο της Ουρουγουάης «Captain Miranta», επιδείξεις λεμβών και λατινιών, την συναυλία της Φωτεινής Σαββατιανού και την τελετή αναρτήσεως του ιστορικού σκάφους Dragon «Νηρεύς» στην μόνιμη εκθεσιακή του θέση σε νεώσοικο του ΝΟΕ. Την εξαίρετη διοργάνωση της εκδήλωσης ανέλαβαν τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου κ.κ. Δημήτριος Παντελεημονίτης και Θέμις Λεμπεσόπουλος. Οφείλονται από το ΝΜΕ ιδιαίτερες ευχαριστίες στον Πρόεδρο του Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος κο Αλέξανδρο Παπαδόγκωνα και στους διοργανωτές.

50

Ðåñßðëïõò

Ό μ ι λ ο ς

Ε λ λ ά δ ο ς

44oΡΑΛΛΥΑΙΓΑΙΟΥ

44ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΙΣΤΙΟΠΛΟΙΚΟ

ΡΑΛΛΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΗΣ Ρ. ΓΑΛΑΝΗ

Μετά από 44 χρόνια αγωνιστικής ιστιοπλοϊκής δράσης στο χώρο του Αιγαίου Αρχιπελάγους το Ράλλυ Αιγαίου αποτελεί πλέον καθιερωμένο κορυφαίο ιστιοπλοϊκό δρώμενο στα νερά της Μεσογείου. Ιστιοπλοϊκή διοργάνωση συνυφασμένη με τον τουρισμό, τον πολιτισμό και τη ναυτική παράδοση των νησιών του Αιγαίου προσελκύει τη συμμετοχή των καλύτερων ελληνικών αγωνιστικών ομάδων αλλά και πληρωμάτων και σκαφών από το εξωτερικό.

41 σκάφη ήταν η φετινή συμμετοχή στο Ράλλυ που γέμισε πανιά το Αιγαίο από τις 13 έως τις 22 Ιουλίου. Ανάμεσα σε αυτές ήταν 2 πληρώματα από την μακρινή Αυστραλία, 1 σκάφος από τη Γερμανία, και 3 από την Ουκρανία. Για πρώτη φορά αυτή τη χρονιά ο αγώνας εμπλουτίστηκε με την αξιόλογη συμμετοχή παραδοσιακών ιστιοπλοϊκών σκαφών που έδωσαν «κλασσική» νότα και χρώμα στη διοργάνωση. Εκτός συμμετοχής έτρεξε τον αγώνα και το τριμαράν του Στρατή Ανδρεάδη.

ΤΟ

44ο Ράλλυ Αιγαίου αποτελείτο από 4 ιστιοδρομίες ανοιχτής θαλάσσης για όλες τις κατηγορίες σκαφών –IMS, ORC Club, IRC– και επιπλέον 2 ιστιοδρομίες Όρτσα-Πρίμα για τα καθαρόαιμα αγωνιστικά σκάφη της κατηγορίας IMS A. Πέντε παραδοσιακά σκάφη αγωνίστηκαν στη 1η ιστιοδρομία μέχρι το Ρέθυμνο της Κρήτης. Τη Παρασκευή 13 Ιουλίου, στις 16.00, τα σκάφη άνοιξαν πανιά στη γραμμή εκκίνησης στο Φαληρικό όρμο με δυνατό βοριά. Αφού παρέκαμψαν 2 σημεία στροφής μπροστά από το Μικρολίμανο, τα οποία στήθηκαν έτσι ώστε να διευκολυνθεί η προβολή και αναμετάδοση της εκκίνησης από όλα τα Μ.Μ.Ε , τα σκάφη σήκωσαν τα μπαλόνια για να διασχίσουν το Αιγαίο με προορισμό το γραφικό Ρέθυμνο.

52

Ðåñßðëïõò

Ο βοριάς ενισχύθηκε φθάνοντας μέχρι τους 28 κόμβους και τα σκάφη έφθασαν γρήγορα μέχρι τη Φαλκονέρα. Εκεί ο αέρας έπεσε γύρω στους 12 κόμβους και μετά τη Μήλο γύρισε κατάπρυμα και τα σκάφη ταξίδευαν με τσίμες. Ο στόλος χωρίστηκε καθώς κάποια σκάφη κρατήθηκαν ανατολικότερα από τα υπόλοιπα. Τα περισσότερα σκάφη τερμάτισαν μέχρι το απόγευμα του Σαββάτου. Το σκάφος SUPERFAST RACING με κυβερνήτες τους Περικλή Λιβά και Νίκο Λάζο πήρε τη κανονιά στο Ρέθυμνο σημειώνοντας νέο ρεκόρ χρόνου 16,5 ωρών στα 160 ναυτ. μίλια. πιάνοντας ταχύτητες μέχρι και 18 κόμβους. Πολύ καλή παρουσία σε αυτή την ιστιοδρομία είχαν τα σκάφη ALSOUMA ALLIANZ με κυβερνήτη το Θ. Γεωργιάδη και ATALANTI IX με το Γιάννη Απειρανθίτη. Το λιμάνι του Ρεθύμνου γέμισε από αγωνιστικά σκάφη αλλά τις εντυπώσεις του κοινού έκλεψαν τα παραδοσιακά σκάφη των οποίων η άψογη συντήρηση και παρουσία απέπνεε αέρα άλλης εποχής. Η Κυριακή ήταν ημέρα αφιερωμένη σε επισκευές μικροζημιών αλλά και ξεκούραση και τουρισμό στις ομορφιές της Κρήτης. Η απονομή επάθλων της 1ης ιστιοδρομίας έλαβε χώρα στο επιβλητικό κάστρο της Φορτέτσας όπου οι τοπικές αρχές υποδέχτηκαν τα πληρώματα με κρητικούς χορούς, ρακί και κρητικά εδέσματα. Τώρα πιά ήταν όλοι ικανοποιημένοι αφού ο στόχος της ολοκλήρωσης του μεγάλου μπράτσου των 160 ν.μ. είχε επιτευχθεί. Δευτέρα 16 Ιουλίου, εκκίνηση έξω από το λιμάνι του Ρεθύμνου με βορειοδυτικό άνεμο γύρω στους 13 κόμβους. Τα σκάφη έπλευσαν τη 2η ιστιοδρομία από το Ρέθυμνο στον Άγιο Νικόλαο, απόστασης 74 ν.μ. με βοριά πού έπαιζε στη διαδρομή από βόρειες ως βορειοανατολικές διευθύνσεις με ένταση 13- 20 κόμβους. Στον κόλπο του Ηρακλείου ο αέρας γύρισε πρίμα και ενισχύθηκε μέχρι και 20 κόμβους.. Μέχρι τις 3.00 μετά τα μεσάνυχτα οι τερματισμοί όλων των σκαφών είχαν ολοκληρωθεί. Τα σκάφη φιλοξενήθηκαν στην άρτια οργανωμένη μαρίνα του Αγ. Νικολάου όπου οι άνθρωποι του Δήμου, του τοπικού Ιστιοπλοϊκού Ομίλου και της μαρίνας βοήθησαν στο έπακρο τους ιστιοπλόους όσον αφορά στην παροχή υπηρεσιών σε θέματα ελλιμενισμού και τεχνική υποστήριξη.

44oΡΑΛΛΥΑΙΓΑΙΟΥ

Πάνω αριστερά: Η Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε. επιδίδει έπαθλο στον Αυστραλό κυβερνήτη που πρώτευσε. Πάνω δεξιά: Ο Πρόεδρος του ΠΟΙΑΘ κ. Ιωάννης Μαραγκουδάκης κατά την διάρκεια της βράβευσης των πληρωμάτων. Κάτω: Ο Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος Εμ. Χωριανόπουλος Π.Ν. κατά την διάρκεια της βράβευσης των πληρωμάτων

Την Τρίτη το μεσημέρι, στην παραλία του Αλμυρού, τα πληρώματα συγκεντρώθηκαν και διασκέδασαν στην εκδήλωση με BBQ που προσέφερε ο κ. Σπύρος Κοκοτός και η εταιρεία ELOUNDA HOTELS & RESORTS (ELOUNDA MARE, PORTO ELOUNDA, ELOUNDA PENISULA). Την Τετάρτη το πρωί στον όρμο του Μιραμπέλλου έλαβαν χώρα 2 ιστιοδρομίες Όρτσα-Πρίμα για τα σκάφη κατηγορίας IMS A. Ο καιρός σταθερός σε διεύθυνση και ένταση βοήθησε στην ολοκλήρωση των ιστιοδρομιών αλλά και στην έντονη αναμέτρηση των σκαφών. Καλή η παρουσία των σκαφών ALPHA BANK με κυβερνήτη τον Θ. Τσουλφά και ALPHA PRIVATE BANK με το Παύλο Κούρκουλο. Το ZANTINO-WIND με κυβερνήτη το Π. Στρούζα και γυναικείο πλήρωμα έχοντας 2 πρωτιές στις 2 πρώτες ιστιοδρομίες στη κατηγορία IMS A και μία 2η και μία 3η θέση στα όρτσα–πρίμα πλασαρίστηκε με διαφορά στη πρώτη θέση της γενικής κατάταξης και αρχίζει να διεκδικεί σταθερά τη πρωτιά του Ράλλυ. Το βράδυ της Τετάρτης, στη δημοτική παραλία του ΕΟΤ έλαβε χώρα η απονομή επάθλων της 2ης ιστιοδρομίας αλλά και των όρτσα-πρίμα ιστιοδρομιών. Ο Δήμαρχος Αγίου Νικολάου και ο Ιστιοπλοϊκός όμιλος Αγ. Νικολάου Αίολος δεξιώθηκαν τους ιστιοπλόους σε μια λαμπρή τελετή με μουσική κάλυψη

από το συγκρότημα Μαν. Τσαγκαράκη και χορούς από τα μέλη της Ακαδημίας χορού Γιαννίση Ταμιωλάκη. Τα πληρώματα είχαν την ευκαιρία να δοκιμάσουν Κρητικές γεύσεις και με άφθονη ρακί γιόρτασαν τη παραμονή τους στο όμορφο νησί της Κρήτης. Η τελετή έγινε με οικονομική ενίσχυση του Νομάρχη και του Εμπορικού Επιμελητηρίου Λασηθίου. Το πρωί της Πέμπτης ξεκίνησε η 3η offshore ιστιοδρομία από τον Άγιο Νικόλαο προς το Κυκλαδίτικο νησί της Ίου, απόστασης 98 ν.μ. Ο βοριάς ήταν δυνατός και σε αυτό το μπράτσο μέχρι τη Σαντορίνη. Κάτω από τη Σαντορίνη ο αέρας έπαιζε με αποτέλεσμα όλο το βράδυ να ταλαιπωρηθούν τα πληρώματα από τις συνεχείς εναλλαγές έντασης. Τα σκάφη τερμάτιζαν στην Ίο από τις πρώτες πρωινές ώρες και μέχρι το μεσημέρι της Παρασκευής. Κανονιά πήρε πάλι το SUPERFAST RACING το οποίο βέβαια κέρδισε και το μπράτσο με μεγάλη διαφορά χρόνου από τα υπόλοιπα σκάφη. Τη Παρασκευή το βράδυ, μετά από ολοήμερη χαλάρωση των πληρωμάτων έγινε η βράβευση των νικητών της ιστιοδρομίας Αγ. Νικολάου-Ίου. Το Σάββατο το μεσημέρι στις 14.00 δόθηκε η εκκίνηση για τη τελευταία ιστιοδρομία η οποία θα ήταν και καθοριστική για το νικητή του Ράλλυ. Τα σκάφη ταξίδεψαν

όλη τη νύχτα και το πρωί οι θέσεις των σκαφών παρουσίαζαν σημαντική ανακατάταξη αφού με την εξασθένηση των ανέμων που επικρατούσαν ο αγώνας εξελίχθηκε σε παιγνίδι τακτικής κυρίως και γερών νεύρων. 10.30 το πρωί της Κυριακής τερμάτισε πρώτο το SUPEFAST RACING. Το ZANTINO-WIND με πολύ καλή παρουσία και σε αυτή την ιστιοδρομία κατοχύρωσε τη πρωτιά του στο Ράλλυ Αιγαίου και στέφθηκε νικητής, αφού ως νικητής για το φετινό Ράλλυ είχε προκηρυχθεί ο νικητής της κατηγορίας IMS A. Δεύτερο το σκάφος ALPHA PRIVATE BANK και τρίτο το SUPERFAST RACING. Στη κατηγορία σκαφών IMS N τα σκάφη ALKYON, NEXUS, NAXOS, WATER GIPSY και NEMESIS έπαιζαν σε όλες τις ιστιοδρομίες για τις πρώτες θέσεις αλλά τελικά επικράτησαν στη γενική κατάταξη το ALKYON με το Γιώργο Λούντρα στην 1η θέση, το NEMESIS του Ζήση Δημητρίου στη 2η και στην 3η το NAXOS του Π. Χατζηκυριακάκη. Το σκάφος ALPHA PRIVATE BANK κέρδισε και την 1η θέση στη κατηγορία IRC ενώ το ATALANTI IX τη 2η και το ZANTINOWIND την 3η. Στη διαμάχη των ORC Club ανάμεσα στα σκάφη BELL’ ANGIOLINA, UNDINE & SOROKOS της Σ.Ν.Δ επικράτησε μετά τη τελευταία ιστιοδρομία το BELL’ ANGIOLINA με το Σπύρο Πλειαδάκη. Η απονομή επάθλων έλαβε χώρα τη Δευτέρα 23 Ιουλίου στις εγκαταστάσεις της Ναυτικής Διοίκησης Αιγαίου όπου εκτός των νικητών τιμήθηκαν και ο Χορηγός του αγώνα MERCEDES-BENZ αλλά και το Πολεμικό Ναυτικό για τη σημαντική τους συνεισφορά στη διεξαγωγή του αγώνα, όπως επίσης την εταιρία TELEMATIX G4S για την τεχνική υποστήριξή της στην τηλεμετάδοση του αγώνα. Ο αγώνας για μια ακόμη χρονιά προσήλκυσε το ενδιαφέρον του ευρύ κοινού με αποτέλεσμα οι είσοδοι στην ιστοσελίδα του αγώνα να φθάσουν τα 3.000.000 Όμως μετά από ένα Ράλλυ Αιγαίου 450 ν.μ όλοι είναι νικητές αφού έχουν δαμάσει και γευτεί το Αιγαίο για 10 ημέρες και προπάντων έχουν αποδείξει στον εαυτό τους ότι μπορούν να τον τιθασεύσουν και να τον οπλίσουν με τεράστια ψυχική αντοχή ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν οποιαδήποτε πρόκληση σε θάλασσα και στεριά. Ðåñßðëïõò

53

Ìïõóåßï Êáðíïý ÊáâÜëáò

Η

έναρξη μιας ουσιαστικής συνεργασίας μεταξύ του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και του Μουσείου Καπνού Καβάλας, έγινε την Παρασκευή, 13 Ιουλίου 2007, με την υπογραφή πρωτοκόλλου συνεργασίας από την Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη και τον Πρόεδρο του Μουσείου Καπνού κ. Ιωάννη Βύζικα. Ο τοπικός τύπος της Καβάλας υποδέχτηκε την υπογραφή του πρωτοκόλλου με καλά σχόλια, ενώ φιλοξενήθηκαν δηλώσεις της Προέδρου στην εφημερίδα «Η Εβδόμη». Συγκεκριμένα τονίστηκε από την κα Αναγνωστοπούλου ότι «δεν πρόκειται για ένα πρωτόκολλο με τυπικό χαρακτήρα. Η ιστορία και η πορεία του καπνού είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη ναυτιλία στη χώρα. Η επιστημονική ομάδα του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος θα πραγματοποιήσει έρευνα για τα πλοία και τις ναυτιλιακές εταιρείες που εξήγαγαν τον καπνό από την Ελλάδα στο εξωτερικό». Στην συνέχεια δημοσιεύουμε παρουσίαση του Μουσείου Καπνού από την Ιστορικό κα Μαρία Ματζουράνη. «Περίπλους»

 ΙΣΤΟΡΙΚΟ Το Μουσείο Καπνού του Δήμου Καβάλας άνοιξε τις πύλες του στο κοινό στις 5 Απριλίου 2003. Στεγάζεται στο ισόγειο του κτιρίου του πρώην Εθνικού Οργανισμού Καπνού (Ε.Ο.Κ.) επί της Κωνσταντίνου Παλαιολόγου 4. Συγκεκριμένα, από τις 25 Μαρτίου 2002, μετά από επίσημη παραχώρηση από τον τότε Υπουργό Γεωργίας κ. Γεώργιο Δρυ, καταλαμβάνει το χώρο που από το 1959 χρησιμοποιήθηκε από τον Ε.Ο.Κ. για την κατασκευή εκθεσιακών δειγμάτων καπνού, με σκοπό τη διαφήμιση του ελληνικού καπνού σε όλο τον κόσμο. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο χώρος αυτός είναι προσωρινός, καθώς υπάρχει η προοπτική μεταστέγασής του σε μια πτέρυγα της Δημοτικής Καπναποθήκης της πλατείας Καπνεργάτη στην Καβάλα, δηλαδή σ’ ένα παραδοσιακό καπνομάγαζο, το οποίο συντηρείται ήδη και θα παραδοθεί σε χρήση το 2008. Η αρχική ιδέα για τη δημιουργία του Μουσείου Καπνού ανήκει στους πολίτες της Καβάλας, που θέλησαν μέσα από τη σύστασή του να διατηρήσουν την ανάμνηση του καπνεμπορίου που συνδέεται άμεσα με την οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ιστορία της πόλης κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Έτσι η ίδρυση του Μουσείου Καπνού υπάρχει στα χαρτιά από το 1986, καθώς το καταστατικό του Δημοτικού Μουσείου της Καβάλας συμπεριλάμβανε, πέραν των άλλων, και τμήμα καπνού. Ωστόσο, ενώ είχε μαζευτεί υλικό από διάφορους δωρητές στο Δημοτικό Μουσείο της Καβάλας, αυτό δεν είχε αξιοποιηθεί, πριν το 1996. Με την οργάνωση της έκθεσης καπνού με τίτλο «Καβάλα, η καπνούπολη του χθες» (με υλικό συλλεχθέν από μεγάλες καπνεμπορικές οικογένειες της Καβάλας, όπως αυτή των αδελφών Ιορδάνογλου και του Α. Τσιμίνο) και την εκ νέου ανάληψη της προσπάθειας από τον σημερινό πρόεδρο του Μουσείου Καπνού κ. Ιωάννη Βύζικα, το 2002, το εγχείρημα που υποστηρίχθηκε θερμά κι από τον πρώην δήμαρχο Καβάλας κ. Στάθη Εροφυλλίδη έγινε δυνατό. Από την άλλη, το κτίριο του Εθνικού Οργανισμού Καπνού, λει54

Ðåñßðëïõò

Áìöïñåßò áðü ôçí áñ÷áéïëïãéêÞ óõëëïãÞ ôïõ Ìïõóåßïõ τούργησε από το 1972 ως εκθεσιακός χώρος καπνού, που συμπεριλάμβανε μία συλλογή από εκθεσιακά δείγματα που έφτιαχνε το προσωπικό του Ε.Ο.Κ., καθώς και αντικείμενα που σχετίζονταν με τον καπνό, με επικεφαλής τον γεωπόνο και προϊστάμενο του Ε.Ο.Κ. κ. Βασίλειο Νέρο (νυν μέλος του Δ.Σ. του Μουσείου Καπνού), που ήταν κυρίως εργαλεία καπνοκαλλιέργειας, αντικείμενα επεξεργασίας και προϊόντα καπνού και τα οποία παραχωρήθηκαν επίσης στο Μουσείο Καπνού. Το ανεξάρτητο Μουσείο Καπνού του Δήμου Καβάλας (όχι πλέον ως τμήμα του Δημοτικού Μουσείου Καβάλας), αλλά ως ΝΠΔΔ συστήθηκε σε σώμα στις αρχές του 2005, οπότε και το 9μελές Διοικητικό του Συμβούλιο συγκροτήθηκε σε σώμα με Πρόεδρο τον κ. Ιωάννη Βύζικα, Αντιπρόεδρο τον κ. Χρήστο Πολυζωγόπουλο (τέως Πρόεδρο της ΓΣΕΕ) και μέλη τους κ.κ. Βασίλειο Ιωαννίδη, Άρη Βέρρο, Βένη Γρηγοριάδη και Βασίλη Μαρουλά (Δημοτικούς Συμβούλους), Αχιλλέα Καραγκιοζόπουλο (Δημοτικό Σύμβουλο και εκπρόσωπο της Unitab) και Αρά Ματοσσιάν (εκπρόσωπο Ελλήνων Καπνεμπόρων).

Πάνω: ΙΜΑΡΕΤ: Εντυπωσιακό συγκρότημα κτιρίων του 18ου αιώνα, που χρησιμοποιήθηκε ως ιεροδιδασκαλείο και πτωχοκομείο. Υπήρξε δωρεά του Μεχμέτ Αλή, ιδρυτή της τελευταίας δυναστείας της Αιγύπτου, προς την πόλη που γεννήθηκε. Αποτελεί εξαίρετο δείγμα ισλαμικής αρχιτεκτονικής και περιελάμβανε δύο τεμένη, χαμάμ, χώρους διαμονής και βιβλιοθήκη.

 ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ Το Μουσείο Καπνού του Δήμου Καβάλας ως θεματικό μουσείο παρουσιάζει ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι πολλών άλλων μουσείων της Ελλάδας αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης, αυτό της μοναδικότητας. Στην παρούσα φάση το μουσείο περιλαμβάνει μία μεγάλη ποικιλία αντικειμένων, καθώς και αρχειακού υλικού που σχετίζονται με την καλλιέργεια, την παραγωγή, την αγροτική και εμπορική επεξεργασία του καπνού, τα βιομηχανικά καπνικά προϊόντα και τα εκθεσιακά καπνοδείγματα, καθώς και την κοινωνική, οικονομική, τεχνολογική και πολιτιστική ιστορία της πόλης της Καβάλας, της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και κατ’ επέκταση της Ελλάδας και των Ευρωπαϊκών χωρών που παράγουν, επεξεργάζονται και παρασκευάζουν προϊόντα καπνού. Αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι καθημερινά το μουσειακό – αρχειακό υλικό συνεχώς εμπλουτίζεται με στόχο την αναγω-

γή του Μουσείου Καπνού σε ένα σύγχρονο και άρτια οργανωμένο πολιτιστικό πόρο, ικανό να λειτουργήσει και ως αξιόλογος τουριστικός – οικονομικός πόρος τόσο για την τοπική κοινωνία, όσο και για τη χώρα μας εν γένει. Επίσης, μέσα από τη συγκέντρωση υλικού που αναφέρεται στα πολιτιστικά και εθνοκοινωνικά σωματεία (Θρακιώτες, Μικρασιάτες, Αρμένιοι, Εβραίοι - που αποτέλεσαν τον κορμό της καπνοκαλλιέργειας, της επεξεργασίας και του καπνεμπορίου), φιλοδοξεί ν’ αποτελέσει πολιτιστικό σημείο αναφοράς του πληθυσμού της Καβάλας και της περιοχής της. Επιπλέον, άμεσο στόχο αποτελεί η δημιουργία ιστοσελίδας του Μουσείου Καπνού στο Διαδίκτυο και έχει αρχίσει ήδη η επικοινωνία και η συνεργασία με αντίστοιχα μουσεία του εξωτερικού με στόχο τη δημιουργία ενός διεθνούς δικτύου καπνού, όπου ο εκάστοτε επισκέπτης να έχει τη δυνατότητα πλοήγησης μέσα στο χώρο και στο χρόνο του «Καπνού». Η δραστηριοποίηση ενός τμήματος κατασκευής εκθεσιακών δειγμάτων καπνού και συντήρησης των ήδη υπαρχόντων εντάσσεται στους άμεσους στόχους του Μουσείου Καπνού, ενώ η μετεγκατάστασή του στον φυσικό του χώρο, αυτόν της πενταόροφης Δημοτικής Καπναποθήκης Καβάλας, θα δώσει τη δυνατότητα ανάδειξης των θεματικών του ενοτήτων και ανάπτυξης μουσειοεκπαιδευτικών προγραμμάτων που θα άπτονται του αντικειμένου του και της ιστορίας της Καβάλας ως «Μέκκας του Καπνού». Το Μουσείο είναι θεματικό, καθώς ο καπνός αποτελεί το κεντρικό θέμα παρουσίασής του. Καλύπτει και τους τρεις τομείς της οικονομικής δραστηριότητας και ειδικότερα τον πρωτογενή, παρουσιάζοντας την καπνοκαλλιέργεια και τη χωρική επεξεργασία για την παραγωγή καπνού, τον δευτερογενή παρουσιάζοντας την εμπορική επεξεργασία και τον τριτογενή με το καπνεμπόριο και την καπνοβιομηχανία. Επίσης, το Μουσείο Καπνού περιλαμβάνει Τμήμα Αρχείου (εγγράφων, εφημερίδων, φωτογραφιών, χαρτών) και βιβλιοθήκης για την αξιοποίηση του αρχειακού υλικού του Καπνεμπορικού Συλλόγου Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης με έδρα την Καβάλα, καθώς και του υλικού των ιδιωτικών Συλλογών που κατέχει και διαρκώς διευρύνει μέσα από τις δωρεές ιδιωτών (καπνεμπόρων, καπνεργατών, κ.α.). Η παρουσίαση του Μουσείου στο σημερινό εκθεσιακό του χώρο έγινε με κριτήριο επτά συνολικά ενότητες. Η πλήρης ανάπτυξη των συλλογών του αναμένεται να γίνει με τη μετεγκατάστασή του στο κτίριο της Δημοτικής Καπναποθήκης Καβάλας στον κήπο του καπνεργάτη. Το Μουσείο Καπνού είναι ανοικτό για το κοινό καθημερινά εκτός Κυριακής από τις 09:00 μέχρι τις 13:00 το μεσημέρι. Δέχεται επίσης επισκέψεις οργανωμένων ομάδων επισκεπτών κι εκτός προκαθορισμένου ωραρίου λειτουργίας κατόπιν ραντεβού. Τηλ επικοινωνίας: 2510 223344 και τηλ./φαξ: 2510 223351, e-mail: info@TobaccoMuseum. Ðåñßðëïõò

55

ÂÐ Äüîá, 16/06/1913. Åéóåñ÷üìåíç åéò ôïí üñìï ÊáâÜëáò äéÜ ôçí áðåëåõèÝñùóç ôçò ðüëåùò. Öùôïãñáößá: Ë. ÊñáôïíÝëëç, ðáñá÷þñçóç: ÍáõÜñ÷ïõ Ê. Óùôçñßïõ.

ÔÏ ×ÑÏÍÉÊÏ ÔÇÓ ÁÐÅËÅÕÈÅÑÙÓÇÓ ÔÇÓ ÊÁÂÁËÁÓ ÔÏÍ ÉÏÕÍÉÏ ÔÏÕ 1913 

ôïõ Ê. ÐáðáêïóìÜ | Áíáäçìïóßåõóç áðü ïìþíõìç Ýêäïóç ôïõ ÄÞìïõ ÊáâÜëáò

¹ÔÁÍ

ç... áíÜóôáóç ôïõ ëáïý ôçò Ìáêåäïíßáò ï Éïýíéïò ôïõ 1913. Ç ÊáâÜëá Ýíéùèå ôïí áÝñá ôçò ëåõôåñéÜò. Áéþíåò óêëáâéÜò Ýìåíáí óôï ðáñåëèüí êáé ìéá íÝá óåëßäá Üíïéãå ãéá ôçí ðïëýðáèç áõôÞ ãùíéÜ ôçò ÅëëÜäáò. ¹ôáí ÷ñüíéá äýóêïëá áõôÜ ôá ðñþôá ôïõ áéþíá. Ïé Ôïýñêïé êáôáëÜâáéíáí üôé Ýñ÷åôáé ôï ôÝëïò ôçò êõñéáñ÷ßáò ôïõò óôçí ðåñéï÷Þ êáé ãßíïíôáí ïëïÝíá ðéï óêëçñïß, áí êáé ðñïóðáèïýóáí êÜðïéïé áðü áõôïýò, åìöáíéæüìåíïé ùò «Íåüôïõñêïé» íá äåßîïõí Ýíá íÝï, «óõíôáãìáôéêü» ðñüóùðï. Ç Ýëåõóç ôùí ÂïõëãÜñùí, ôï öèéíüðùñï ôïõ 1912, Üëëáîå ðñïò ôï ÷åéñüôåñï ôá äåäïìÝíá. Ïé ðñþçí «óýììá÷ïé» ôùí ÅëëÞíùí óôïõò Âáëêáíéêïýò ðïëÝìïõò Ýãéíáí óêëçñïß êáôáêôçôÝò êáé äéþêôåò ôïõ åëëçíéêïý óôïé÷åéïý. Ï óôü÷ïò ôïõò ãíùóôüò: áëëïßùóç ôùí äçìïãñáöéêþí äåäïìÝíùí óôçí ðåñéï÷Þ. Ïé Âïýëãáñïé ôï êáëïêáßñé ôïõ 1913 ðåñßìåíáí ôçí åëëçíéêÞ åðßèåóç áðü èáëÜóóçò áöïý ôï åëëçíéêü íáõôéêü êõñéáñ÷ïýóå óôç èÜëáóóá ôïõ Áéãáßïõ. Ôá âïõëãáñéêÜ ðõñïâüëá, áðü ôá âïõíÜ ôïõ Óõìâüëïõ üñïõò ðñïóðáèïýí, ìáôáßùò íá ðëÞîïõí ôá åëëçíéêÜ ðëïßá. Áíôßèåôá õðÝóôçóáí óçìáíôéêÝò æçìéÝò áðü ôá êáíüíéá ôïõ åëëçíéêïý óôüëïõ. Ôçí ßäéá óôéãìÞ ï åëëçíéêüò óôñáôüò áíáãêÜæåé ôïõò ÂïõëãÜñïõò ðïõ åß÷áí óôñá56

Ðåñßðëïõò

ôçãéêÝò èÝóåéò óôá ðåñÜóìáôá ôïõ Óôñõìüíá êáé ôïõ Ðáããáßïõ íá óõìðôõ÷èïýí. Ï åëëçíéêüò óôüëïò áãêõñïâïëåß óôç ÈÜóï êáé óôçí ðüëç ôçò ÊáâÜëáò ïé óêüðéìåò äéáäüóåéò ôïõ Åëëçíéêïý óôïé÷åßïõ ìéëïýí ãéá... áðüâáóç óôçí ÊáâÜëá ìåãÜëùí ôìçìÜôùí ôïõ óôñáôïý ðïõ «ìåôáöÝñïõí» ôá åëëçíéêÜ ðëïßá. Ïé Âïýëãáñïé êáôáëáìâÜíïíôáé áðü ðáíéêü. Öñïíôßæïõí íá óõëëÜâïõí ôïõò åðéöáíåßò ðïëßôåò ôçò ÊáâÜëáò áëëÜ êáé íá ôïðïèåôÞóïõí åêñçêôéêÜ óå êôßñéá ôçò ðüëçò. Ï Óôüëáñ÷ïò Ðáýëïò Êïõíôïõñéþôçò ãíùñßæåé üôé ïðïéáäÞðïôå áðüâáóç èá Þôáí Ýíá äýóêïëï åã÷åßñçìá óå ìéá ðåñéï÷Þ ðïõ ïé Âïýëãáñïé åß÷áí öñïíôßóåé íá ôïðïèåôÞóïõí íÜñêåò. Ôüôå âÜæåé óå åöáñìïãÞ Ýíá ó÷Ýäéï üðïõ Üäåéá ìåôáãùãéêÜ ðëïßá åìöáíßæïíôáé óôïí Êüëðï ôçò ÊáâÜëáò, ôçí íý÷ôá äå, ôá ðëïßá áõôÜ íá áíôáëëÜóóïõí óêüðéìá óÞìáôá öùôüò ìå ôá ðëïßá ôïõ óôüëïõ. Ôï èùñçêôü «¾äñá» äßíåé ôçí åíôýðùóç üôé êáëýðôåé áðüâáóç áíáôïëéêÜ ôçò ðüëçò êáé ïé Âïýëãáñïé ìå ðñïâïëåßò ðñïóðáèïýí íá äïõí ôé óõìâáßíåé. Íéþèïõí üôé èá «åãêëùâéóôïýí» áðü ôïõò ¸ëëçíåò. ¸ôóé áðïöáóßæïõí íá åãêáôáëåßøïõí ôçí ðüëç ðáßñíïíôáò ùò «áóðßäá» ïìÞñïõò ôéò áñ÷Ýò ôçò ÊáâÜëáò. Ìéá ïìÜäá íÝùí ôçò ÊáâÜëáò áðïöáóßæåé

íá åíçìåñþóåé ôïí Óôüëáñ÷ï Êïõíôïõñéþôç ãéá ôçí áðñüâëåðôç áõôÞ åîÝëéîç. Åßíáé ïé ÄçìÞôñéïò ÁíäñÞò, ÐÝôñïò ÂëÜ÷ïò, ÓôáìÜôçò Ãáëáíüò, ÐáñÜó÷ïò, Ãåþñãéïò ×áôæçáðïóôüëïõ, ÄçìÞôñéïò ×áñéóéÜäçò. Ï Êïõíôïõñéþôçò ìüëéò ìáèáßíåé ôá íÝá äßíåé åíôïëÞ óôïí ðëùôÜñ÷ç ÊñéåæÞ, ÊõâåñíÞôç ôïõ áíôéôïñðéëéêïý «Äüîá» íá åñåõíÞóåé áí õðÜñ÷åé «åëåýèåñç» äßïäïò íá ðëåýóïõí ðñïò ôçí ÊáâÜëá. Ïé Êáâáëéþôåò íÝïé áíáëáìâÜíïõí íá ôïõò âïçèÞóïõí ìå ôçí óõíäñïìÞ Ôïýñêùí øáñÜäùí ðïõ ãíþñéæáí ôá «íåñÜ» êáé ôá óçìåßá üðïõ ïé Âïýëãáñïé åß÷áí ôïðïèåôÞóåé íÜñêåò. Ôï «Äüîá» áðü ôá íåñÜ êïíôÜ óôéò åêâïëÝò ôïõ ÍÝóôïõ öèÜíåé áíáôïëéêÜ ôçò ðüëçò. Ïé âÜñêåò âãÜæïõí óôçí óôåñéÜ ôïõò íáýôåò. Ïé Êáâáëéþôåò îåóðïýí óå æçôùêñáõãÝò. Ç åëëçíéêÞ óçìáßá êõìáôßæåé. ÊÜðïéïé ôéò Ý÷ïõí êñõììÝíåò óôá ìðáïýëá êáé ôéò áíáñôïýí óôá óðßôéá ôïõò ìå êáìÜñé. Ï Üíåìïò ôçò ëåõôåñéÜò ðíÝåé óôçí ÊáâÜëá. Ôï Üãçìá ôùí íáõôþí áðïôåëåßôáé áðü 35 Üôïìá ìå åðéêåöáëÞò ôïí Óçìáéïöüñï ÁããåëÞ. Ï ÊñéåæÞò ãßíåôáé áíôéêåßìåíï ëáôñåßáò. Óôá ÷Ýñéá ôïí óçêþíïõí ïé Êáâáëéþôåò êáé ôïí ïäçãïýí óôï ÄéïéêçôÞñéï (ôï óçìåñéíü äéêáóôéêü ìÝãáñï). Åêåß õøþíåé ôçí åëëçíéêÞ óçìáßá óôï ìðáëêüíé ôïõ êôéñßïõ, åêåß ôïí óõíáíôïýí ïé åíáðïìåßíáóåò áñ÷Ýò ôçò ðüëçò. Ôïõ áíáêïéíþíïõí êáé ôï êáêü ìáíôÜôï ôçò ïìçñßáò ôùí åðéöáíþí ðïëéôþí áëëÜ êáé ôïõ Åðéóêüðïõ ÌõñÝùí Áèáíáóßïõ. Ï ÊñéåæÞò âãÜæåé áíáêïßíùóç êáé êáëåß ×ñéóôéáíïýò, ÌïõóïõëìÜíïõò êáé Åâñáßïõò íá æÞóïõí áñìïíéêÜ ôïíßæïíôáò üôé ç ÅëëÜäá óÝâåôáé ôéò åëåõèåñßåò ôïõò êáé ôá èñçóêåõôéêÜ ôïõò ðéóôåýù. Åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêü üôé áêüìá êáé ïé Ôïýñêïé êÜôïéêïé ôçò ðüëçò ðáíçãýñéóáí ôçí ðáñïõóßá ôùí ÅëëÞíùí óôçí ÊáâÜëá áöïý êáé áõôïß åß÷áí äåéíïðáèÞóåé áðü ôçí óýíôïìç áëëÜ óêëçñÞ ÂïõëãáñéêÞ êáôï÷Þ. Ç ÁðåëåõèÝñùóç ôçò ÊáâÜëáò ÅèíéêÞ åãñÞãïñóç åðéêñáôïýóå óôçí ðüëç ôïí Éïýíéï ôïõ 1913. ï áÝñáò ôçò ëåõôåñéÜò ðëçóßáæå áëëÜ óõíÜìá ï êáôáêôçôÞò óêßáæå ìå ôçí ðáñïõóßá ôïõ ôçí ðñïóìïíÞ áõôÞ. ×ñüíéá äýóêïëá ãéá ôçí ðüëç, ìå ôçí áêìÜæïõóá åëëçíéêÞ êïéíüôçôá íá Ý÷åé íá áíôéìåôùðßóåé ôçí ðïëý÷ñïíç ôïõñêéêÞ óêëáâéÜ áëëÜ êáé ôïí âïõëãáñéêü óôñáôü ðïõ åß÷å «ðñïëÜâåé» íá êáôáëÜâåé ôçí ðüëç. Ïé öùôåéíÝò ìïñöÝò ôïõ Ìáêåäïíéêïý áãþíá åß÷áí óöõñçëáôÞóåé óôçí øõ÷Þ ôùí ÅëëÞíùí ôï üñáìá ôçò ëåõôåñéÜò. Ïé åëëçíéêÝò óçìáßåò Þôáí åðéìåëþò êñõììÝíåò óå êÜèå óðßôé Ýôïéìåò íá âãïõí ìå ôï ÷áñìüóõíï Üêïõóìá ôçò Ýëåõóçò ôïõ Åëëçíéêïý Íáõôéêïý, ðïõ ìÞíåò ðñéí âñßóêïíôáí êõñßáñ÷ï óôï Áéãáßï. Ìå ôçí áðï÷þñçóç ôùí ÂïõëãÜñùí Ýðñåðå áìÝóùò íá óôçèåß ç ÅëëçíéêÞ Äéïßêçóç. Åëëçíéêüò, ìïõóïõëìáíéêüò êáé ï åâñáúêüò ðëçèõóìüò Ýðñåðå íá ïñãáíùèïýí ãéá íá áíôéìåôùðßóïõí ôçí êáèçìåñéíÞ æùÞ óå ìéá ðüëç üðïõ ç êáôåñãáóßá êáé ôï êáðíåìðüñéï

ΑΝΑΚΟIΝΩΣΗ

Ναυτικού Μουσείου

ΚΑΒAΛΑΣ

Η Λέμβος Δώρα Λεμβολόγιο 64 Καβάλας (σημερινή τρεις φίλοι) κατασκευάσθηκε το 1932 στο καρνάγιο της Καβάλας από τον καραβομαραγκό Νικόλαο Χρυσοβέργη, είναι τύπος βάρκας Γούτσος με διαστάσεις 5.70x1.57x0.68 με ένα μικρό αλμπουράκι για απλή ιστιοφορία και πουλήθηκε την αντίστοιχη χρονιά στον ΜΑΡΙΟ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ.

Ï ðñþôïò ÄéïéêçôÞò ôçò ÊáâÜëáò Áíôéðëïßáñ÷ïò Áíôþíéïò ÊñéåæÞò äéáêçñýóóåé ôçí áðåëåõèÝñùóç ôçò ðüëçò êáé õøþíåé ôçí ÅëëçíéêÞ óçìáßá óôï ÄéïéêçôÞñéï. ÊáâÜëá, 17/6/1913.

åß÷áí Þäç åõñùðáúêÞ åìâÝëåéá. Ï ðëùôÜñ÷çò Áíôþíéïò ÊñéåæÞò, ÊõâåñíÞôçò ôïõ Áíôéôïñðéëéêïý «Äüîá» Þôáí ïõóéáóôéêÜ ï ðñþôïò ¸ëëçíáò ÄéïéêçôÞò ôçò ðüëçò. ÄÞìáñ÷ïò ôçò ðüëçò ïñßóôçêå ìåñéêÝò çìÝñåò áñãüôåñá ï Ãéþñãïò Ðñùôüðáðáò, åíþ ðñþôï ìÝëçìá ôïõ ÊñéåæÞ Þôáí íá ïñãáíùèåß ç Ôá÷õäñïìéêÞ Õðçñåóßá êáé ç åðéêïéíùíßá ìå ôçí åëåýèåñç ÅëëÜäá. (...) Ôï êáëïêáßñé ôïõ 1913 ÊáâÜëá êáé ÄñÜìá áðåëåõèåñþíïíôáé áðü ôïí ðñüóêáéñï áëëÜ êáôáóôñïöéêü âïõëãáñéêü æõãü. Ïé «óýììá÷ïé» ôùí ÅëëÞíùí óôï âáëêáíéêü ìÝôùðï êáôÜ ôùí Ôïýñêùí, Âïýëãáñïé, Ýíá ÷ñüíï ðñéí êáôáëáìâÜíïõí ìå óôñáôéùôéêÝò äõíÜìåéò ôçí ðåñéï÷Þ, îåêéíïýí äå ðñïóðÜèåéá åêâïõëãáñéóìïý ìå óôü÷ï ôïí åëëçíéêü áëëÜ êáé ôïõñêéêü ðëçèõóìü: ç éóôïñßá êáôáãñÜöåé ìå ôá ðéï ìåëáíÜ ÷ñþìáôá ôçí ðåñßïäï åêåßíç. Ôï åëëçíéêü íáõôéêü óôçí ÊáâÜëá êáé ôá

ôìÞìáôá ôïõ óôñáôïý óôç ÄñÜìá öÝñíïõí ôïí «áÝñá» ôçò ëåõôåñéÜò. Óôçí ÊáâÜëá öèÜíïõí ôéò ðñþôåò çìÝñåò ôïõ Éïýëç ôïõ 1913 êáé ôá ðñþôá ôìÞìáôá ôçò 7çò Ìåñáñ÷ßáò Ðåæéêïý. Ôï ÄåêÝìâñéï ôïõ ßäéïõ ÷ñüíïõ äçìïóéåýåôáé óôï öýëëï 264 ôçò Åöçìåñßäáò ôçò ÊõâÝñíçóçò ìå çìåñïìçíßá 24ç Äåêåìâñßïõ ç íÝá óôñáôéùôéêÞ äïìÞ ôùí åíüðëùí äõíÜìåùí ôçò ÷þñáò ìáò. ÕðïãñÜöåé ï ôüôå ÂáóéëéÜò Êùíóôáíôßíïò ï Á´ êáé ï Õðïõñãüò ôùí Óôñáôéùôéêþí ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò. Ç ÊáâÜëá ïñßæåôáé Ýäñá ôïõ 4ïõ óþìáôïò óôñáôïý ìå ôçí ðáñïõóßá ôçò 7çò Ìåñáñ÷ßáò, ôïõ 19ïõ ÓõíôÜãìáôïò Ðåæéêïý, ìïßñáò ïñåéâáôéêïý ðõñïâïëéêïý êáé ôïõ 2ïõ óõíôÜãìáôïò Êñçôþí. ¢ëëá óõíôÜãìáôá ðïõ Ý÷ïõí áíáöïñÜ ôçí ÊáâÜëá, ôïðïèåôïýíôáé óôç ÄñÜìá êáé óôéò ÓÝññåò. Ç äïìÞ áõôÞ ðáñáìÝíåé ìÝ÷ñé ôçí Ýíáñîç ôïõ ´ Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ. 

Το 1940 κατά την Γερμανοβουλγαρική κατοχή ήταν γνωστή ως η βάρκα του Μάριου η οποία φυγάδευε στην ελεύθερη περιοχή του Αγίου Όρους και στα γύρω από την περιοχή παραθαλάσσια χωριά αντιστασιακούς Καβαλιώτες και όχι μόνο, οι οποίοι δραστηριοποιούνταν κατά των Γερμανών και την στυγνή Βουλγαρική κατοχή. Σήμερα ανήκει στον κο Κονζολάκη Χαράλαμπο τον γνωστό στην Καβάλα Μπάμπη τον Κουρέα και ο οποίος την δώρισε στο Ναυτικό Μουσείο της Καβάλας.

H Λέμβος σήμερα χρειάζεται μια συντήρηση της τάξεως των 3000 € σύμφωνα με προσφορά του καρνάγιου της Καβάλας προς το Ναυτικό Μουσείο Καβάλας, ώστε εμφανισιακά να γίνει όπως ήταν στην περίοδο που κατασκευάσθηκε. Όποιος επιθυμεί να συμβάλει οικονομικά παρακαλείται να επικοινωνήσει με το Μουσείο στο τηλ. 2510 835826. Ðåñßðëïõò

57

Ïöåßëïõìå ÅÕÃÍÙÌÏÓÕÍÇ óôïí ÄÉÏÍÕÓÉÏ ÓÏËÙÌÏ του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Γ. ΑΝΔΡΙΑΝΑ Δεν ήταν δυνατό η καταστροφή των Ψαρών να περάσει απαρατήρητη και να μην συγκινήσει τον Εθνικό μας Ποιητή Ζακύνθιο, Διονύσιο Σολωμό. Δεν ήταν δυνατό η μεγάλη αυτή ποιητική μορφή της ρωμιοσύνης, με την ευαισθησία και τον βαθύ στοχασμό για τη λευτεριά, να μην επιτρέψει το πέρασμα μέσα από τις χορδές της πνευματικής του οξυδέρκειας ενός τόσο σημαντικού γεγονότος, όπως υπήρξε το ολοκαύτωμα των Ψαρών. Και τις σκέψεις του, τη συγκίνησή του, τον φιλελευθερισμό του, αλλά και τον τρανταγμό από τον σπαραγμό της ψυχής του, τον απαθανάτισε με λίγες γραμμές στο ανεπανάληπτο επίγραμμά του ΣΤΩΝ ΨΑΡΩΝ ΤΗΝ ΟΛΟΜΑΥΡΗ ΡΑΧΗ.

Ô

ï åðßãñáììá áõôü, ìåôÜ ôïí «¾ìíï åéò ôçí Åëåõèåñßá», åßíáé ï äåýôåñïò ãíÞóéïò êáñðüò ôçò åëëçíéêÞò öáíôáóßáò, Ýðåéôá áðü ôïí ìáêñï÷ñüíéï ìáñáóìü ôçò, êáôÜ ôïõò ÷ñüíïõò ôçò äïõëåßáò, åßíáé ôï Üóôñï ôï ïðïßï åìöáíßæåôáé óôïí íåïåëëçíéêü ðïéçôéêü ïõñáíü, ðïõ ñß÷íåé ôéò ëáìðñÝò êáé ðáñÞãïñåò áêôßíåò ôïõ óôïí óêëáâùìÝíï Åëëçíéóìü. ×áéñåôßæåé ï ðïéçôÞò ôç Äüîá ôùí Øáñþí, ìå ëéôüôçôá Üöèáñôç êáé óå ôüíï åëåãåéáêü, õðåíèõìßæåé óôïõò æþíôåò üôé ïé èõóßåò åßíáé áíáðüöåõêôåò ãéá Íßêç Þ ÈáíÞ. Ìå ëõñéêü åíèïõóéáóìü æùãñáößæåé êáé ìå åðéêÞ óåìíïðñÝðåéá êáé Üöèáóôç ôÝ÷íç áðåéêïíßæåé ôç ìÜ÷ç êáé ôçí êáôáóôñïöÞ. Ùò áíôßäïôï äå ôùí ôñáãéêþí ðåñéãñáöþí ðáñïõóéÜæåé ôç ÷áñÜ ôçò íßêçò ìå ôç Äüîá ïëüñèç íá ðåñðáôÜ êáé íá ìåëåôÜ ôá ëáìðñÜ ðáëéêÜñéá óôçí êáììÝíç áðü ôç öùôéÜ åê ôçò áíáôéíÜîåùò ôùí ðõñéôáðïèçêþí Ìáýñç ÑÜ÷ç. ¸ðåéôá áðü ôï üñáìá ôçò Íßêçò, ðïõ ç Äüîá óôåöáíþíåé ôá ðáëéêÜñéá (êáé óôï ÷Ýñé óôåöÜíé êñáôåß1) ìÝóá áðü ôçí áíôÜñá ôçò êáôáóôñïöÞò, ï ðïéçôÞò ìáò ìåôáöÝñåé óôç ãéãáíôïìá÷ßá ôçò ðïëéïñêßáò ôïõ Ðáëáéüêáóôñïõ2. Ó’ áõôÞí ôçí ðåñéãñáöÞ ï ëõñéóìüò óõíäõáæüìåíïò ìå óïâáñüôáôç Ýêöñáóç êïñõöþíåôáé êáé åíäõíáìþíåôáé. Óôá ðñïëåãüìåíá ôïõ ï ÉÜêùâïò ÐïëõëÜò ðïõ Ýãñáøå óôçí ÊÝñêõñá óôéò 2 (14) Ïêôùâñßïõ 1859 ìáò ëååé êáé ôá åîÞò: «Ç êáôáóôñïöÞ ôùí Øáñþí, ãñáììÝíï ðéèáíþò åéò ôçí åðï÷Þ (1825) åßíáé áðü ôá óðÜíéá ðáñáäåßãìáôá, ôá ïðïßá äåß÷íïõí üôé, åÜí åßíáé ðïëý äýóêïëï, áäýíáôï üìùò äåí åßíáé åéò ôïí áëçèéíü ðïéçôÞí íá öáíåñþóç ìå áðëÝò êáé äçìïôéêÝò ìïñöÝò ôá ðëÝïí äéáëå÷ôÜ åöåõñÞìáôá ôçò öáíôáóßáò». ¸íáò äåýôåñïò áñèñïãñÜöïò íá ðþò ðåñéãñÜöåé ôï åðßãñáììá ôïõ Óïëùìïý: «ÊáôÜ ôï 1825 ï Óïëùìüò óõíÝèåóå ôï áñéóôïõñãçìáôéêüí åîÜóôé÷ïí åðßãñáììá. “Ç êáôáóôñïöÞ ôùí Øáñþí”, ôï ïðïßï ìå ôçí ëéôüôçôá ôçò öñÜóåùò ôçí ãïñãüôçôá ôïõ ýöïõò êáé ôçí õøçëÞí óýëëçøéí ôçò éäÝáò ôçò Äüîçò ùò êáé ôçí ðëçñüôçôá ôçò ìïñöÞò êáôÝóôç ðåñßöçìïí». Ï êáèçãçôÞò öéëüëïãïò Ãñçãüñçò Äçì. Óðáíüò óôï äçìïóßåõìÜ ôïõ óôç «×éáêÞ Åðéèåþñçóç», ôåý÷ïò 30, ÍïÝìâñéïò 1972, óåë. 184205 ìå ôßôëï: «ÐÏÉÇÔÉÊÏ ÓÔÅÖÁÍÉ ÓÔÏ ÏËÏÊÁÕÔÙÌÁ ÔÙÍ ØÁÑÙÍ» ãñÜöåé: «ÁëÞèåéá, åßíáé áäýíáôï íá ìéëÜ êáíåßò ãéá ôá ØáñÜ êáé ôçí êáôáóôñïöÞ ôïõò êé ï íïõò ôïõ íá ìç ðçãáßíåé óôïí ðïéçôéêü åðéôÜöéï ðïõ áöéÝñùóå óôïõò ãåííáßïõò ðñïìÜ÷ïõò ôïõ íçóéïý ï åèíéêüò ìáò âÜñäïò Äéïíýóéïò Óïëùìüò. Ï Æáêýíèéïò áõôüò øÜëôçò ôçò ëåõôåñéÜò êáé ôïõ îåóçêùìïý óõíôáñÜóóåôáé áðü ôï ÷áìü ôïõ çñùéêïý íçóéïý êáé óõãêëïíéóìÝíïò ÷áñÜóóåé ôïõò Ýîé åðéãñáììáôéêïýò óå áíáðáéóôéêü ìÝôñï óôß÷ïõò, ôïõò ãíùóôïýò ó’ üëïõò ìáò áðü ôá ìáèçôéêÜ ìáò èñáíßá ðïõ ôïõò åß÷áìå áðïóôçèßóåé «Óôùí Øáñþí ôçí ïëüìáõñç ñÜ÷ç...» Ìå èáõìáóôÞ ëéôüôçôá ìáò äßíåé ìéá æùçñÞ åéêüíá, ìéá óêçíÞ ìåãáëåßïõ, ôç Äüîá íá ðåñðáôÜ ïëïìüíá÷ç áíÜìåóá óôá åñåßðéá ðÜíù óôçí ìáõñéóìÝíç áðü ôçí áíáôßíáîç ñÜ÷ç óôåöáíùìÝíç ìå ëßãá ÷ïñôÜñéá, öñéêôü áðïìåéíÜñé ôçò êáôáóôñïöÞò, êáé íá óêÝðôåôáé ô’ áíäñåßá ðáëéêÜñéá ðïõ åß÷áí èõóéáóôåß. ÓôåöáíùìÝíç ç Äüîá. Ôï óôåöÜíé åßíáé äåßãìá íßêçò. Êáé ðñÜãìáôé. Ïé Øáñéáíïß äåí íéêÞèçêáí. ÐïëÝìçóáí, áãùíßóôçêáí, èõóéÜóôçêáí êáé íßêçóáí. Äåí ðáñáäüèçêáí, äåí õðÝêõøáí, äåí õðïäïõëþèçêáí. ÐÝèáíáí óáí Þñùåò, óáí ¸ëëçíåò, óáí åëåýèåñïé Üíèñùðïé. Äåí ðñïóêýíçóáí ôïí êáôáêôçôÞ. Ãé’ áõôü äåí ìðïñïýìå íá ðïýìå ðùò íéêÞèçêáí. Ïýôå ï ßäéïò ï ðïéçôÞò ôï ðáñáäÝ÷åôáé. ¸ôóé ðáñïõóéÜæåé óôåöáíùìÝíç ôç Äüîá ðïõ äåí åßíáé Üëëç áðü ôá ßäéá ôá ØáñÜ. ÁèÜíáôïé èá ìåßíïõí ïé óôß÷ïé áõôïß ôïõ Óïëùìïý üðùò áèÜíáôç óôïõò áéþíåò èá ’íáé êé ç äüîá ôùí Øáñþí». ¸ôóé âëÝðïõìå üôé ï óôß÷ïò3 áõôüò åßíáé ðáñÜëëçëá ç áãáëëßáóç ôùí ìåôáãåíåóôÝñùí, ãéáôß ï ìåãáëüøõ÷ïò ðïéçôÞò áãíáíôåýåé ôçí Αριστερά: Προτομή Διονυσίου Σολωμού και η Ελευθερία στον λόφο του Στράνη της Ζακύνθου, στο σημείο που ο Εθνικός μας ποιητής έγραψε τον «Ύμνο εις της Ελευθερία» και τον χάραξε πάνω σε κορμό ελιάς που φυλάσσεται στο Μουσείο Σολωμού, Κάλβου και άλλων επιφανών Ζακυνθινών.

58

Ðåñßðëïõò

Το άγαλμα Διονυσίου Σολωμού στην Ζάκυνθο.

ïëüöùôç üøç ôçò ëåõôåñéÜò, êáèþò ôï ïëïêáýôùìá óõíôáñÜóóåé ôç Ñùìéïóýíç. ÓêõììÝíïò óôï÷áóôéêÜ óôç ìíÞìç ôùí ðåóüíôùí óôç Ìáýñç ÑÜ÷ç, åìøõ÷þíåôáé êáé åìðíÝåôáé, ãéá íá øÜëëåé ìå ëüãéá ðïéçôéêÜ ôç ëåõôåñéÜ, þóôå óå áíýðïðôï ÷ñüíï êáé ìÝóá áðü ôïí ëüãï, ï ëõñéóìüò íá öèÜíåé óôï õøçëüôåñï óçìåßï ìéáò ðñáãìáôéêüôçôáò, êáé ôïýôï, ãéáôß îå÷ùñßæåé ôïí çñùéóìü ìÝóá óôï âÜèïò ôçò óõìöïñÜò êáé áðïäåéêíýåé, ðëÝïí, åìðñÜêôùò ôç óõìðÜèåéÜ ôïõ ðñïò ôçí ðïëõèñÞíçôç ôñáãùäßá, ç ïðïßá íïåñÜ îåôõëßãåôáé áíôßêñõ ôïõ, ãéá íá óõëëÜâåé ì’ åêåßíï ôï ãõìíáóìÝíï ðíåýìá ôçí õðüèåóç ôçò êáôáóôñïöÞò ðïõ ôïí ïäÞãçóå áóöáëþò óå áíåðáíÜëçðôç åðéôõ÷ßá. Óôï óçìåñéíü ìïõ Üñèñï, ôï ïðïßï åßíáé áöéåñùìÝíï êáô’ áðïêëåéóôéêüôçôá óôï ÏËÏÊÁÕÔÙÌÁ ÔÙÍ ØÁÑÙÍ, ðïõ ãéïñôÜæåôáé êÜèå ÷ñüíï ôçí 24ç Éïõíßïõ, èá ðñïóðáèÞóù íá äþóù, óå óõíôïìßá ôçí ðáíåëëáäéêÞ áðÞ÷çóç ðïõ åß÷å ôï åðßãñáììá ôïõ Óïëùìïý ãéá ôá ØáñÜ. Óðáíßùò èá óõíáíôÞóåéò ¸ëëçíá ðïõ íá ìçí áðáããÝëëåé ì’ åõêïëßá ôï åðßãñáììá ôïõ Óïëùìïý, óðáíßùò ôá ðåñáóìÝíá ÷ñüíéá óôéò åèíéêÝò åðåôåßïõò äåí èá áêïõãüôáí áðü Ýíáí ìáèçôÞ Þ ìáèÞôñéá ðÜíù óôç óêçíÞ ôïõ Ó÷ïëéêïý ÈåÜôñïõ Äçìïôéêïý Þ Ãõìíáóßïõ ôï åðßãñáììá ôïõ Óïëùìïý, åêáôïíôÜäåò áñèñïãñÜöïé Ýãñáøáí ìå ôïí ÷ôõðçôü, óáí ìáãíÞôç, ôßôëï óôéò åðéêåöáëßäåò ôùí Üñèñùí ôïõò óå åöçìåñßäåò êáé ðåñéïäéêÜ, áëëÜ êáé óå èåáôñéêÜ Ýñãá «ÓÔÙÍ ØÁÑÙÍ ÔÇÍ ÏËÏÌÁÕÑÇ ÑÁ×Ç», áíáñßèìçôåò öïñÝò ïé éóôïñéêïß êáé ïìéëçôÝò åðåôåéáêþí åêäçëþóåùí óå öéëïëïãéêÝò áßèïõóåò, óôï ñáäéüöùíï êáé ðñïóöÜôùò, óôçí ôçëåüñáóç, ÷ñçóéìïðïßçóáí åõñÝùò ôïí ôßôëï «ÓÔÙÍ ØÁÑÙÍ ÔÇÍ ÏËÏÌÁÕÑÇ ÑÁ×Ç» êáé ï ìåãÜëïò ôçò æùãñáöéêÞò êáëëéôÝ÷íçò, ï ãíùóôüò óôï ÐáíåëëÞíéï êáé ôçí Åõñþðç Íéêüëáïò Ãýæçò ðáßñíåé ôçí éäÝá ôçò åìðíåýóåùò ôïõ áðü ôï åðßãñáììá ôùí Øáñþí, ãéá íá ó÷åäéÜóåé óôï ìïõóáìÜ êáé íá äþóåé æùÞ ìå ôïí ÷ñùóôÞñá ôïõ óôç öçìéóìÝíç Äüîá ôùí Øáñþí. ÔÝëïò, ï ÊåöáëëÞíéïò ãëýðôçò Ãåþñãéïò ÌðïíÜíïò, êáé áõôüò ìå âÜóç ôï åðßãñáììá ôïõ Óïëùìïý, óìéëåýåé ìå ðåñéóóÞ äåîéïôå÷íßá ôçí ðñþôç áíÜãëõöç ¯óôï ðåíôåëéêü ìÜñìáñï¯ Äüîá ôùí Øáñþí óôçí êïñõöÞ ôçò áíáìíçóôéêÞò óôÞëçò ðåóüíôùí ðïõ óôÞèçêå óôçí ðñïêõìáßá ôïõ íçóéïý, óôéò 21 Ìáñôßïõ 1932, áðü ôïí ôüôå óýëëïãï ôùí åí Ðåéñáéåß äéáâéïýíôùí Øáñéáíþí ôçò äéáóðïñÜò «Áäåëöüôçôïò Øáñéáíþí». ¸ôóé, üôé äåí ìðüñåóáí ìå ôá éóôïñéêÜ ôïõò âéâëßá íá äéáäþóïõí ïé óõããñáöåßò ãéá ôçí éóôïñßá ôùí Øáñþí, ôï êáôïñèþíåé ï Äéïíýóéïò Óïëùìüò ãéá ôïõò áðëïýóôáôïõò ëüãïõò: Ðñþôïí, äéüôé ï ¸ëëçíáò åê öýóåùò áðïóôñÝöåôáé ôç ìåëÝôç êáé áêüìç ðåñéóóüôåñï äåí äéáâÜæåé éóôïñéêÜ âéâëßá, ðïõ ôá èåùñåß êïõñáóôéêÜ êáé îåðåñáóìÝíá. Ãé’ áõôü, ôï íüçìá ôçò éóôïñßáò ðáñáìÝíåé óôéò ìåãÜëåò ìÜæåò ôïõ ëáïý ìáò Üãíùóôï, áíôéèÝôùò ìå ôçí åýêïëç áðïóôÞèéóç, êáèþò åßíáé ãñáììÝíï ìå ëÝîåéò áðëÝò êáé

êáôáíïçôÞ ãëþóóá, üðùò êáé ç ìåëùäéêÞ äïìÞ óôçí áñ÷Þ êáé ôï ôÝëïò êÜèå óôñïöÞò, ôï ìÝôñï ôïõ ëüãïõ óõìðõêíùìÝíï ó’ Ýíá ðåñéå÷üìåíï ïõóéþäåò, ðïõ áí ôï áíáðôýîåéò éóïäõíáìåß ì’ Ýíáí ïãêþäç ôüìï éóôïñßáò, Þôáí ðëÝïí åðéôõ÷Ýò åðßôåõãìá ôïõ Óïëùìïý ãéá ôç äéÜäïóç ôçò éóôïñßáò ôùí Øáñþí. ¸ôóé, ï ìáèçôÞò ôïõ Äçìïôéêïý Ó÷ïëåßïõ4 áðü ìéêñÞ çëéêßá áðïóôÞèéæå áõôü ôï ìéêñü åîÜãñáììï ðïéçìáôÜêé êáé äåí Þôáí äõíáôü íá ôï îå÷Üóåé. Óå êÜèå åõêáéñßá ïé ëÝîåéò áíáâëýæïõí áõèüñìçôá óáí ôï êñõóôÜëëéíï íåñü ôçò ðçãÞò. Ôß Üëëï ðïëõôéìüôåñï ìðïñïýóå íá ìáò äþóåé ï áèÜíáôïò Æáêýíèéïò ðïéçôÞò; ÐïéÜ Üëëç õðçñåóßá ôñáíüôåñç áõôÞò ìðïñïýóå íá ðñïóöÝñåé óôçí ÅëëÜäá êáé éäéáéôÝñùò óôá ØáñÜ, áð’ áõôÞ ðïõ ôçí éóôïñßá ôùí Øáñþí ìáèáßíïõí ìå ðåñßóóåéá åõêïëßá ìéêñïß êáé ìåãÜëïé; Ðïéüò Üëëïò éóôïñéêüò, æùãñÜöïò, ðïéçôÞò Þ áãáëìáôïðïéüò üóá âéâëßá êé áí Ýãñáöå, æùãñÜöéæå Þ ãÝìéæå ôçí ÅëëÜäá ìå ìíçìåßá êáé áíäñéÜíôåò ãéá ôá ØáñÜ, èá ìðïñïýóå íá ðñïâÜëåé Ýôóé ðåñßôñáíá ôç ÄÏÎÁ ÔÙÍ ØÁÑÙÍ; Ôç ìåãÜëç êáé áíåðáíÜëçðôç èõóßá óôïí âùìü ôçò ëåõôåñéÜò; Ôçí áíôÜñá ôçò êáôáóôñïöÞò, ôçí ôéìÞ óôïõò ðåóüíôåò êáé ôçí áãÝñù÷ç äüîá íá ðåñðáôÜ ìïíá÷Þ êáé íá óôåöáíþíåé ìå äÜöíåò êáé ìõñôéÝò ôá ëáìðñÜ ðáëéêÜñéá ôçò; Ðïéüò Üëëïò åêôüò ôïõ Óïëùìïý èá ìðïñïýóå Ýôóé åðéãñáììáôéêÜ íá ïñáìáôéóèåß áõôü ôï ìåãáëåßï ôçò áõôïèõóßáò êáé áíäñåßáò ãéá ôç ëåõôåñéÜ ôùí Øáñéáíþí, ðïéüò Üëëïò èá ìðïñïýóå íá ãñÜøåé ìéá ôÝôïéá ôåñáóôßùí äéáóôÜóåùí éóôïñßá óå Ýîé ìüíï ãñáììÝò5; Ãé’ áõôü, åìåßò ïé Øáñéáíïß, ðñï ðáíôüò áëëïý ÏÖÅÉËÏÕÌÅ ÅÕÃÍÙÌÏÓÕÍÇ ÓÔÏÍ ÅÈÍÉÊÏ ÌÁÓ ÐÏÉÇÔÇ ÄÉÏÍÕÓÉÏ ÓÏËÙÌÏ, êáé ðñÜãìáôé ìðïñåß ìÝ÷ñé óÞìåñá íá ìçí áîéùèÞêáìå ¯ôéìÞò Ýíåêåí¯ íá óôÞóïõìå ôçí ðñïôïìÞ ôïõ ðïéçôÞ óôá ØáñÜ. Ìáò ðñüëáâáí üìùò ïé ðñïðÜôïñåò ìáò ðïõ Þîåñáí íá åêôéìïýí, ðáñ’ üëç ôçí áãñáììáôïóýíç ôïõò, êáé üôáí Ýãéíå ç ìåôáêïìéäÞ ôùí ïóôþí ôïõ Óïëùìïý óôéò 11 Éïõëßïõ 1865 áðü ôçí ÊÝñêõñá, ðïõ ðÝèáíå óôéò 9 Öåâñïõáñßïõ 1857,óôç ãåíÝôåéñá ôïõ ÆÜêõíèï áðü ôïí áäåëöü ôïõ ÄçìÞôñéï, ãéá íá åíáðïôåèïýí óôï Ìáõóùëåßï ôçò êåíôñéêÞò ðëáôåßáò ôçò ðüëåùò, üðïõ óôÞèçêå êáé ç ðñïôïìÞ ôïõ, Ýñãï ôùí åê ÔÞíïõ áãáëìáôïðïéþí áäåëöþí ÖõôÜëç, ïé Øáñéáíïß åîÝöñáóáí ôçí åðéèõìßá ôùí íá ðáñåõñåèïýí óôéò åêäçëþóåéò, ëüãù üìùò ôùí óõãêïéíùíéáêþí äõóêïëéþí ôïýôï äåí êáôÝóôç äõíáôü. ¼ôáí üìùò Ýãéíáí ôá áðïêáëõðôÞñéá ôïõ ìåãáëïðñåðïýò áíäñéÜíôïò ôïõ ðïéçôÞ ãéá ôá åêáôü ÷ñüíéá áðü ôç ãÝííçóç ôïõ, óôéò 30 Ìáñôßïõ 1902, Ýñãï ôïõ öçìéóìÝíïõ ãëýðôç Ãåùñãßïõ Âñïýôïõ, áíôéðñïóùðåßá Øáñéáíþí, ìå åðéêåöáëÞò ôïí Ðñüåäñï ôçò Äçìïãåñïíôßáò îåêßíçóå áðü ôá äïîáóìÝíá ØáñÜ, ãéá íá ðáñåõñåèåß óôéò åïñôáóôéêÝò åêäçëþóåéò. Äåí ðÞãáí ãéá íá åêöùíÞóïõí ðáíçãõñéêïýò ëüãïõò ¯áãñÜììáôïé Üíèñùðïé Þôáí¯ äåí ðÞãáí ãéá íá åíáðïèÝóïõí ÷ñõóÜ ìåôÜëëéá êáé ðáñÜóçìá åõêëåßáò, ðÞãáí ãéá íá Ðåñßðëïõò

59

H Δόξα, άγαλμα στην πλατεία Διονυσίου Σολωμού της Ζακύνθου.

ìå öëüãá, ðïõ ôñáãïýäçóåò ôç äüëéá ìáò ðáôñßäá, ¢ããåëïé ðáñáóôÝêïõíå ôçí þñá áõôÞ óéìÜ óïõ êáé ëÜìðïõí ðÝñá ôá ØáñÜ, ìå ëåõôåñéÜò åëðßäá! Áðü ôçí ñÜ÷ç ôùí Øáñþí ôçí áéìáôïâáììÝíç, ãéá ôç ãéïñôÞ óïõ ôçí óåðôÞ óïõ åðëÝîáìå óôåöÜíé ÁèÜíáôç óáí ôá ØáñÜ ç ìíÞìç óïõ èá ìÝíç êáé óáí áõôÜ, ôçí äÜöíç óïõ ÷ñüíïò äåí èá ìáñÜíç!». Åìåßò, ïé íåüôåñïé Øáñéáíïß, ðþò ôéìÜìå ôïí ðïéçôÞ Óïëùìü; ÐïéÜ èÝóç Ý÷åé ðÜñåé ï ÄÞìïò Øáñþí êáé ç óçìåñéíÞ Áäåëöüôçôá Øáñéáíþí; ¸ôóé åýêïëá ëïéðüí, îå÷íÜìå ôïõò åõåñãÝôåò ìáò, Ýôóé åýêïëá äéáãñÜöïõìå ôéò éóôïñéêÝò ðáñáäüóåéò; Ïýôå êáí ìéá åéêüíá ôïõ Óïëùìïý äåí åßíáé áíçñôçìÝíç óôï ãñáöåßï ôïõ ÄÞìïõ, Þ ôùí Óõëëüãùí ìáò, ïýôå Ý÷åé ãßíåé êáìéÜ ðñïóðÜèåéá íá öéëïôå÷íçèåß ìéá ðñïôïìÞ êáé íá óôçèåß óôá ØáñÜ, ôéìÞò Ýíåêåí. Ç ðñïóöïñÜ ôïõ ðïéçôÞ ðñïò ôá ØáñÜ åßíáé ôåñÜóôéá êáé èá Þôáí ïðéóèïäñüìçóç ãéá ôéò íÝåò ãåíéÝò ôùí Øáñéáíþí, áí äåí êñáôÞóïõí óôç ìíÞìç ôïõò ôïí õìíùäü ôçò Ìáýñçò ÑÜ÷çò, Äéïíýóéï Óïëùìü êáé ôï áèÜíáôï åðßãñáììÜ ôïõ: ÓÔÙÍ ØÁÑÙÍ ÔÇÍ ÏËÏÌÁÕÑÇ ÑÁ×Ç ÐÅÑÐÁÔÙÍÔÁÓ Ç ÄÏÎÁ ÌÏÍÁ×Ç ÌÅËÅÔÁ ÔÁ ËÁÌÐÑÁ ÐÁËËÇÊÁÑÉÁ ÊÁÉ ÓÔÇÍ ÊÏÌÇ ÓÔÅÖÁÍÉ ÖÏÑÅÉ ÃÉÍÙÌÅÍÏ ÁÐÏ ËÉÃÁ ×ÏÑÔÁÑÉÁ ÐÏÕ ÅÉ×ÁÍ ÌÅÉÍÅÉ ÓÔÇÍ ÅÑÇÌÇ ÃÇ

ôéìÞóïõí ôïí ìåãÜëï õìíùäü ôçò éóôïñßáò ôùí Øáñþí. ÊáôÜ ôç óôéãìÞ ðïõ ï Øáñéáíüò ðñüåäñïò ìå óõãêßíçóç, áëëÜ êáé ìå õðåñçöÜíéá áðÞããåéëå ôï åðßãñáììá ÓÔÙÍ ØÁÑÙÍ ÔÇÍ ÏËÏÌÁÕÑÇ ÑÁ×Ç, åíáðüèåóå óôï âÜèñï êÜôù áðü ôï âëÝììá ôïõ Óïëùìïý Ýíá ðáñÜîåíï óôåöÜíé. Äåí Þôáí áðü ëïõëïýäéá ôçò Üíïéîçò, äåí Þôáí áðü äÜöíåò êáé ìõñôéÝò, áëëÜ «ãéíïìÝíï áðü ôá ëßãá ÷ïñôÜñéá ðïõ åß÷áí ìåßíåé óôçí Ýñçìç ãç», Þôáí áðü øáñéáíü èõìÜñé êáé ôï óôåöÜíé áõôü ìå ôç óõìâïëéêÞ Ýííïéá áðü ôç ïëüìáõñç ñÜ÷ç ôùí Øáñþí êÜðïéïò âáèõóôü÷áóôïò åõáßóèçôïò óôéò éóôïñéêÝò åðéôáãÝò ôçò öõëÞò ìáò ôï öýëáîå óáí êåéìÞëéï ìéáò ðáñÜäïóçò êáé ôï ôïðïèÝôçóå ìÝóá óôï Ìáõóùëåßï ôïõ Óïëùìïý, ðñïöõëáãìÝíï ìÝóá óå ãõÜëéíç èÞêç, ãéá íá äéáóùèåß áôüöéï êáé áíáëëïßùôï ìÝ÷ñé óÞìåñá, êáé ãéá íá èõìßæåé óôïõò åðéóêÝðôåò, üôé ïé Øáñéáíïß èá åßíáé ðÜíôïôå åõãíþìïíåò óôïí ðïéçôÞ Äéïíýóéï Óïëùìü. ¸íá äåýôåñï óôåöÜíé áðü îåñÜ ÷ïñôÜñéá ôçò íÞóïõ ôùí Øáñþí êáôåôÝèç áðü ôïí Øáñéáíü ðïéçôÞ ÁíäñÝá ÍéêïëÜñá6 ðïõ Þôáí åîïõóéïäïôçìÝíïò áðü ôïí ôüôå åäñåýïíôá óôïí ÐåéñáéÜ Óýëëïãï «Áäåëöüôçò Øáñéáíþí»7. Ôï ðåñéïäéêü «ÁÉ ÌÏÕÓÁÉ», ôåý÷ïò 220, 30 ÌáÀïõ 1902, ðïõ êõêëïöïñïýóå óôç ÆÜêõíèï ìå ôßôëï «ÓÔÅÖÁÍÉ ØÁÑÉÁÍÙÍ» ãñÜöåé: «Ç åí Ðåéñáéåß Áäåëöüôçò ôùí Øáñéáíþí, åð’ åõêáéñßá ôùí áðïêáëõðôçñßùí ôïõ áíäñéÜíôá ôïõ ðïéçôïý Óïëùìïý, áðïöÜóéóå íá êáôáèÝóç óôÝöáíïí áðü ÷ïñôÜñéá ôçò çñùéêÞò íÞóïõ ôùí Øáñþí, äåßãìá åëá÷ßóôïõ åõãíùìïóýíçò ôùí Øáñéáíþí ðñïò ôçí ìíÞìç ôïõ óåðôïý áíäñüò áðÝóôåéëáí ôïí óõìðïëßôçí áõôÞò êáé åìðíåõóìÝíïí ðïéçôÞí ê. ÁíäñÝáí ÍéêïëÜñá, üóôéò êáôáèÝôùí ôïí óôÝöáíïí èÝëåé áðáããåßëç ëáìðñüôáôïí ðïßçìá õð’ áõôïý óõíôá÷èÝí êáé çñôçìÝíïí äé’ üëçò ôçò Üëìçò ôçò èáëáóóïðëÞêôïõ íÞóïõ ôùí, ôï ðïßçìá ôïýôï èÝëïìåí äçìïóéåýóåé åõ÷áñßóôùò»: «Áðü ôç ñÜ÷ç ôùí Øáñþí ôçí áéìáôïâáììÝíç, ãéá ôç ãéïñôÞ óïõ ôç óåðôÞ óïõ åðëÝîáìå óôåöÜíé áèÜíáôç óáí ôá ØáñÜ ç ìíÞìç óïõ èá ìÝíç êáé óáí áõôÜ, ôçí ÄÜöíç óïõ ÷ñüíïò äåí èá ìáñÜíç! ÅõëïãçìÝíï, ðïéçôÞ, íá åßíáé ôï üíïìá óïõ 60

Ðåñßðëïõò

ÐÁÑÁÔÇÑÇÓÅÉÓ Á. ÊñéôéêÝò ãéá ôï åðßãñáììá ôïõ Óïëùìïý áðü äéáêåêñéìÝíïõò óõããñáöåßò, ðïõ Ý÷ïõí äåé ôï öùò ôçò äçìïóéüôçôáò óå åöçìåñßäåò êáé ðåñéïäéêÜ. Âë. ¢ðáíôá Óïëùìïý Ã.Í. ÐáðáíéêïëÜïõ.

1. Ï ÐïëõëÜò, êñßíïíôáò ôï åðßãñáììá, åßðå: «Åßíáé áðü ôá óðÜíéá ðáñáäåßãìáôá, ôá ïðïßá äåß÷íïõí, üôé, åÜí åßíáé ðïëý äýóêïëï, áäýíáôï üìùò äåí åßíáé åéò ôïí áëçèéíüí ðïéçôÞ íá öáíåñþóç ìå áðëÝò êáé äçìïôéêÝò ìïñöÝò ôá ðëÝïí äéáëå÷ôÜ åöåõñÞìáôá ôçò öáíôáóßáò».

2. Ï Barole (Éôáëüò êñéôéêüò) åßðå: «Ôï åîÜóôé÷ï ôïýôï åðßãñáììá ëÝåé ðåñéóóüôåñá êáé êáëýôåñá áðü ü,ôé èá ìðïñïýóå íá ðç Ýíá ìáêñü äñáìáôéêü Ýðïò. Åßíáé áíÜãëõöïò åðéôÜöéïò...»

3. Ï Ã. Êáëïóãïýñïò ôï ïíüìáóå «èáýìá».

4. Ï ËÜìðñïõ ëÝåé, üôé ï Óïëùìüò ìå ôï åðßãñáììá ôùí Øáñþí åß÷åí «õðÝñï÷ïí êáé ôçí áßóèçóéí êáé ôçí åðéôÝ÷íçóéí ôçò óéìùíéäåßïõ åðéãñáììáôïðïéßáò».

5. Ï Ã. ×áôæéäÜêçò åðÝêñéíå ôï åðßãñáììá ãéá ôéò äýï ëÝîåéò: «ìåëåôÜ» êáé «êüìç». Äåí åßíáé äßêáéï. Ôï «ìåëåôþ» Ý÷åé ôçí Ýííïéá ôçò óðïõäÞò êáé ôçò âáèåéÜò óõëëïãÞò, üðùò ôï áñ÷áßï ñÞìá êáé ôï ëáôéíéêü meditor. Ôé ßäéï ëÝãåôáé êáé óôç ÍåïåëëçíéêÞ (óå ìåëåôïýí ôá ÷åßëç ìïõ, êáëïìåëÝôá êé Ýñ÷åôáé ê.Ü). Ï ðïéçôÞò áíáëïãßæåôáé ôïí çñùéóìü ôïõò. ÅðïìÝíùò, êõñéïëåêôåß. Ôï «êüìç» ëÝãåôáé, êáôÜ óõíåêäï÷Þ, áíôß ôçò «êåöáëÞò», ï äå ÂÝçò ðéóôåýåé, üôé ôï ÷ñçóéìïðïéåß êáé ï ëáüò.

6. Ï ÂÝçò åßðå: « Ïýôå ïé áñ÷áßïé åðéãñáììáôïðïéïß êáôüñèùóáí íá ðåñéëÜâïõí ìéá êáôáóôñïöÞ êáé ìéá éóôïñßá ïëüãõñá áðü Ýíáí áéþíéï ôýðï, ôïí ôýðï ôçò Äüîáò... Ï ðïéçôÞò åðéôõã÷Üíåé ðåñéóóüôåñá óôá ìéêñÜ ðïéÞìáôá ü÷é äéüôé äåí Þîåñå ôçí ãëþóóá...». åðßóçò, äÝ÷åôáé ôçí åðßäñáóé «áðü ôï åðßãñáììá ôïõ Bianchini ôïõ 17ïõ áéþíïò, áíáöåñüìåíï óôçí êáôáóôñïöÞ ôçò ÆáêÜíèáò, êáé áðü äéáâÜóìáôá ôçò ÐáëáôéíÞò Áíèïëïãßáò...».

7. Ï ÁðïóôïëÜêçò åßðå: «Êáéíïýñãéïé ôüíïé áêïýãïíôáé áðü ôç ìéêñÞ áõôÞ óôñïöÞ, ôüíïé ðïõ Ýìåëëå íá ãßíïõí ïëïÝíá ðéï áñìïíéêïß. Åäþ ðñùôáêïýãåôáé ç áñìïíßá ôùí «ÅëåõèÝñùí ÐïëéïñêçìÝíùí». Ôï åðßãñáììá öáíåñþíåé ôïí êáéíïýñãéï óôáèìü, üðïõ Ýöôáóå ç øõ÷Þ ôïõ Óïëùìïý. Ïýôå öáíôáóßá åßíáé ôï ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõ, ðáñÜ éäáíéóìüò. Ç ìïñöÞ (ç Äüîá), ðïõ ãõñíÜ êáé æùíôáíåýåé üëïõò ôïõò óôß÷ïõò, åßíáé ç êáëýôåñç áðüäåéîç ãéá ôçí áëÞèåéá ôïõ éäáíéóìïý.

Áñ÷ßæåé ðéá íá öáßíåôáé êáèáñÜ ç ìïíáîéÜ ôïõ ðïéçôÞ. Ôï ßäéï ðñÜãìá îá êéíåßôáé ðÜíù óôá åñåßðéá ôïõ íçóéïý. Äåí åßíáé áõôÞ êáèüëïõ ìå ôç ãëþóóá ôçò ëïãéêÞò èá ôï ëÝãáìå áöïóßùóç óôï áíôéêåßìåíï. ìá÷çôéêÞ, êáèüëïõ ïñìçôéêÞ, üðùò ç ËåõôåñéÜ ôïõ ¾ìíïõ. Åßíáé Ó’ áõôü ôï ôñáãïýäé áñ÷ßæåé ï Óïëùìüò íá ãßíåôáé áíôéêåéìåíéêüò... ðåñßëõðç êáé óôï÷áóôéêÞ ìïñöÞ... ìïñöÞ áäñÞ..., ãåìÜôç áðü ôï Ç êõñéüôåñç ëÝîç óôï åðßãñáììá áõôü åßíáé ôï «ìåëåôÜ». ÁõôÞ ôï âÜñïò ôïõ ÷áìïý ôüóùí áíèñþðùí êáé áíôéêåéìÝíùí, üóï êáé âáóôÜ ïëÜêåñï êé áõôÞ ôï æùíôáíåýåé... Åßíáé ç Ýêöñáóç âáèåéÜò áðü ôçí éåñáôéêÞ óõëëïãÞ ìðñïóôÜ óôï ìÝãåèïò ôçò èõóßáò ôùí óõëëïãÞò... Ôï «ìåëåôÜ» ìáò êÜíåé íá öáíôáóôïýìå ôï áäéÜêïðï ðáëéêáñéþí... Ôï ðïßçìá ôïýôï èåùñÞèçêå äßêáéá óáí ç ðñþôç öôåñïýãéóìá ôçò øõ÷Þò ôïõ Óïëùìïý ãýñù áðü ôïõò áãùíéóôÝò... Ç óïâáñÞ ðïéçôéêÞ ðñïóðÜèåéá ôïõ Óïëùìïý...». Äüîá åßíáé ìïñöÞ ðëáóìÝíç «êáô’ åéêüíá êáé ïìïßùóéí» ôçò øõ÷Þò 16. Ï ×áôæßíçò åßðå: «Èáýìá ðëáóôéêÞò ëéôüôçôáò, ðïõ ðñáãìáôïôïõ ðïéçôÞ. Åßíáé ìïñöÞ áãíÞ êé áëçèéíÞ, üðùò êáé ç øõ÷Þ ôïõ ðïéåß ìéá åéêüíá õðåñïýóéïõ ëõñéêïý âÜèïõò. Ç åéêüíá ôçò åñÞìùðïéçôÞ, üðïõ ðñùôïöÜíçêå... ÌïíÜ÷ç ôçò áõôÞ ôñéãõñßæåé. Ïëüôåëá óçò åßíáé ðïõ åðéâÜëëåé ôï áíÜóôçìá ôçò Äüîáò. Ç Åëåõèåñßá äåí ëåßðïõí ïé Üíèñùðïé... Ôß êé áí ôá ØáñÜ åßíáé áöáíéóìÝíá áðü ôá ìðïñåß íá êáôáêôçèÞ ðáñÜ ìå áãþíá êáé ìå èõóßá». ìÜôéá ôïõ êüóìïõ, ôß êé áí Ý÷ïõí ìåßíåé áðü ôç öùôéÜ ìüíï âñÜ÷ïé 17. Ï ÁããÝëïãëïõ åßðå: «ÁëçèéíÜ, åãþ ôïõëÜ÷éóôïí, äåí îÝñù ôßðïêáé ëßãá ÷ïñôÜñéá; Ì’ üëïõò ôïõò èáíÜôïõò êáé ôéò êáôáóôñïöÝò, ôá áíÜëïãï. Íá ÷ùñÝóç ìÝóá óå Ýîç óôß÷ïõò ìéá ôüóï ìåãÜëç ôßðïôå äåí ÷Üèçêå. Êáéíïýñãéá æùÞ, áíþôåñç áðü ôçí ðñïçãïýìåíç, áíèñþðéíç óõìöïñÜ. Äåí åßíáé êÜôé áðëþò æùãñáöéêü, åßíáé Ýíá áóôñÜöôåé áðü ðÜíù ôïõò. Ïé Üíèñùðïé Ýëåéøáí, ìéá ìïñöÞ, üìùò, ðïßçìá, ðïõ áíÜìåóá óôïõò óôß÷ïõò ôïõ õðÜñ÷åé ç ßäéá ç äñáìáôéêÞ áëçèéíüôåñç ôñéãõñíÜ ïëïÝíá ôï íçóß êáé ôï Ý÷åé ãåìßóåé áðü ôç áôìüóöáéñá ôïõ ãåãïíüôïò...». èåßá ðáñïõóßá ôçò, ç Äüîá. Ïé ëßãïé áõôïß óôß÷ïé åßíáé ÷áñáãìÝíïé Â. ÌåôÜ ôïí èÜíáôï ôïõ ðïéçôÞ ðïëëÝò öïñÝò ôéìÞèçêå ìå ãñÜììáôá ó’ üëï ôï íçóß áðÜíù, Ýôóé âáèéÜ, ðïõ ôï áëëÜæïõí ç ìíÞìç ôïõ, éäéáßôåñá üìùò óôéò Åêáôïíôáåôçñßäåò ôïõ. ïëüôåëá ôï åîùôåñéêü ôïõ. Åßíáé ôï ìïíáäéêü åðéôýìâéï åðßãñáììá Ìéá áðü áõôÝò Þôáí êáé ç Ýêèåóç ðïõ ïñãáíþèçêå ôï óôç íåïåëëçíéêÞ ãëþóóá, áöïý Ý÷åé ôç äýíáìç êáé óïõ ìåôá- 1957 áðü ôï Ãáëëéêü Éíóôéôïýôï óôçí ÁèÞíá, ìå êåéìÞëéá ìïñöþíåé ïëÜêåñï ôïí ôüðï åìðñüò óïõ êáé ç Äüîá åßíáé ç ìüíç ãéá ôïí Äéïíýóéï Óïëùìü. áíáóôÜóéìç ìïñöÞ, ðïõ âãáßíåé áëçèéíÜ áðü ôïí ôÜöï êáé ìå ôçí Áðü ôçí Ýêèåóç áõôÞ äåí Þôáí äõíáôü íá áðïõóéÜóïõí ôá Ýíäïîá ïõñÜíéá èùñéÜ ôçò áëáöñþíåé êé åõùäéÜæåé ôï ëÜêêï». ÃñÜöåé ØáñÜ, áöïý ôï Åðßãñáììá ôïõ ðïéçôÞ åß÷å èåôéêÜ åðçñåÜóåé Ýíá áêüìç: «Æùíôáíü óýíïëï êÜíïõí ïé Ýîç óôß÷ïé... Ç Äüîá êáé ôï íçóß ìåãÜëï áñéèìü êáëëéôå÷íþí. èá ìåßíïõí óôïí áéþíá åíùìÝíïé... Ç åíÝñãåéá ôçò óõíåßäçóçò Ôï âéâëßï ðïõ åêäüèçêå ôüôå áðü ôçí ïñãáíùôéêÞ åðéôñïðÞ ìå åß÷å (ìåëåôÜ) ãßíåôáé êßíçìá ôïõ ÷åñéïý (öïñåß) êáé ç «Ýñçìç ãç» óôï ôÝëïò ôßôëï «×ÁÉÑÅ, Ù ×ÁÉÑÅ ÅËÅÕÈÅÑÉÁ» óôçí åëëçíéêÞ êáé ãáëëéêÞ ãëþóóá. ìáò Ý÷åé ðÜåé óôçí «ïëüìáõñç ñÜ÷ç» ôçò áñ÷Þò. Ç ãëþóóá ëéôÞ...».

8. Ï ÊáìðÜíçò åðáéíåß ôç ãëùóóéêÞ ìïñöÞ ôïõ åðéãñÜììáôïò: ÓÇÌÅÉÙÓÅÉÓ 1 «Åêôüò áðü Ýíá «ãåíïìÝíï» åðôáíçóéáêü, ôßðïôå äåí õðÜñ÷åé, ðïõ Ôïõ óôß÷ïõ áõôïý õðÜñ÷åé êáé ç ðáñáëëáãÞ «êáé óôï ÷Ýñé óôåöÜíé íá èõìßæç, ðùò ï Óïëùìüò æïýóå óôç ÆÜêõíèï...» êñáôåß».

2 9. Ï Ë. Ðïëßôçò åßðå: « Ôï óýíôïìï êáé ëéôü åðßãñáììá ôï ÷áñáêôçÔï ýøùìá, üðïõ Ýãéíå ôï ïëïêáýôùìá, åß÷å ôçí ïíïìáóßá Ðáëáéüñßæåé ìéá áðüëõôç óõãêÝíôñùóç. ¼ðùò ï öáêüò óõãêåíôñþíåé ôéò êáóôñï. Ìå ôï åðßãñáììá üìùò ôïõ Óïëùìïý ðÞñå ôç íÝá ïíïìáóßá äéÜöïñåò áêôßíåò óå ìéá ïñéóìÝíç åóôßá, Ýôóé êáé üëç ç ïõóßá ôïõ «Ìáýñç ÑÜ÷ç».

3 ôñáãïõäéïý âñßóêåôáé óá óõãêåíôñùìÝíç ó’ Ýíá óçìåßï. Ïé ëÝîåéò Ôï åðßãñáììá ìåëïðïéÞèçêå áðü ôïõò ìïõóïõñãïýò: ôïí Æáêýíèéï Ý÷ïõí óõìðõêíùìÝíï ðïëý ðåñéóóüôåñï âÜèïò íïçìáôéêü ðáñÜ óôç ÉùÜííç ÔóáêáóéÜíï, ôïí ÅììáíïõÞë Êáëïìïßñç, ôïí Ìáôèáßï ÌáõóõíçèéóìÝíç ôïõò ÷ñÞóç... óôùí Øáñþí ôçí ïëüìáõñç ñÜ÷ç. Ïé ñïêïñäÜôï êáé ôïí Éôáëü ÑáöáÞë Ðáñéæßíç. Ç ìåëïðïßçóç ôïõ ôñåéò áõôÝò ëÝîåéò äåí ðåñéãñÜöïõí. Ìå ôçí áäõóþðçôç Ðáñéæßíé äçìïóéåýèç óôï ðåñéïäéêü «×ñõóáëëßò» 1 (1863) ëéôüôçôÜ ôïõò åßíáé óáí í’ áöçãïýíôáé ïëüêëçñç ôçí 350 3, 384 4, êáé ðñï åôþí áðü ôïí ìïõóéêü ÄçìÞôñç çñùéêÞ éóôïñßá ôïõ ôñáãéêïý íçóéïý...». ÊáëêÜíç.

4 10. Ï Óéãïýñïò åßðå: «Ìüíïí ì’ áõôü ìðïñïýóå Ôï åðßãñáììá åäþ êáé ðïëëÜ ÷ñüíéá äåí õðÜñ÷åé í’ áðïèáíáôéóèÞ ï Óïëùìüò». óôá âéâëßá ôïõ Äçìïôéêïý Ó÷ïëåßïõ êáé Ãõìíáóßïõ.

5 11. Ï ÈÝìåëçò åßðå: «Ôï åðßãñáììá Ý÷åé êëáóÔï åðßãñáììá óôùí Øáñþí ôçí ïëüìáõñç ÑÜ÷ç óéêÞ ëéôüôçôá êáé éóïññïðßá. ¸÷åé ôçí ßäéá ôåëåéüìáôáöñÜóèçêå êáé óôá ãáëëéêÜ. Âë. EXPOSITION ôçôá ìå ôéò äýï ðñþôåò óôñïöÝò ôïõ ¾ìíïõ».

DU CENTENAIRE DE SOLOMOS, ATHENS 1957.

12. ÊÜðïéïò åßðå: «Åßíáé ç ðñþôç ðïëýôéìïò ðïéçLE DESASTRE DE PSARA ôéêÞ óýíèåóéò, ç ïðïßá ðñïáíáããÝëåé ëõñéêþôáôçí ðïßçóéí ôçò ôñßôçò ðåñéüäïõ».

Psara. Sur le sobre rocher 13. Ï ÔùìáäÜêçò åßðå: «Ôï óýíôïìïí åðßãñáììá åéò La Gloire marche, solitaire, ôçí êáôáóôñïöÞí ôùí Øáñþí åßíáé ìßá åéêáóôéêÞ áðüSongeant aux splendides guerriers. äïóéò ôçò åéêüíïò ôçò Äüîçò, ç ïðïßá ðëáíÜôáé ìüíç Elle porte sur ses cheveux une couronne åðÜíù áðü ôá åñåßðéá êáé ô’ áðïêáÀäéá ôçò Faite de quelques pauvres herbes: ìéêñÜò çñùéêÞò íÞóïõ êáé áíáëïãßæåôáé Rien d’ autre n’ est reste sur la terre ôá «ëáìðñÜ ðáëéêÜñéá», åéêüíïò ôçò deserte. ïðïßáò ôçí ëéôüôçôá åðéôåßíåé áõôü 6 ôï óôåöÜíé, ðïõ ç Äüîá öïñåß åéò Ï ÁíäñÝáò Äçìçôñßïõ Íéêïôçí áñ÷áéïðñåðÞ êüìçí... ÌÝãá ëÜñáò áðü ôá ØáñÜ, ðïéçôÞò, ìíçìåßïí, ðáñÜ ôçí óõíôïìßáí Ýãñáøå êáé ôï ðáñáêÜôù ðïßçôïõ». ìá, åìðíåõóèåßò áðü ôçí áðåëåõ14. Ï ÊñéáñÜò åßðå: «Ïé âáóéêÝò èÝñùóç ôçò ðáôñßäáò ôïõ, ðïõ áñåôÝò ôïõ ðïéÞìáôïò åßíáé ç áîéïðñååðéôåý÷èçêå ôçí 21çí Ïêôùâñßïõ ðÞò óïâáñüôçôá êáé ç óõãêåíôñùôéêÞ 1912, áðü ôï Áíôéôïñðéëéêü «ÉÝñáî» äýíáìç ôïõ ðßíáêá, óõíäõáóìÝíç ìå ìå êõâåñíÞôç ôïí Øáñéáíü Áíôþíéï ìéá ëéôüôçôá áðáñÜìéëëç êáé óôç ëÝîç ÂñáôóÜíï, áðüãïíï ôïõ Þñùá ôïõ Ïëïêáé óôçí åéêüíá. Åßíáé áñéóôïõñãçêáõôþìáôïò: Âë. ØáñéáíÞ Ëáïãñáößá ìáôéêü». Äçìçôñßïõ Ãñ. Óðáíïý, óåë. 94, ÁèÞíá Προτομή Σολωμού 15. Ï Óðáíäùíßäçò ãñÜöåé: «...Ç Äü1962. Ðåñßðëïõò

61

Γεώργιος Πιπερόπουλος

Η

Νικολάου Γύζη, Η Δόξα των Ψαρών, π. 1898-99. Αθήνα, ιδιωτική.

Ï ¹ëéïò ôçò Åëåõèåñßáò ÓêéñôÞóáôå áðü ÷áñÜ, ðåñÞöáíá ÍçóéÜ ìáò, Êáé óôùí Øáñþí ôç «ëåõôåñéÜ». Íáé, âëÝðù óôá ØáñÜ ìáò Óçìáßá ãáëáíüëåõêç, ôþñá íá êõìáôßæåé, Êáé ôïõ åéêïóéÝíá ìáò ôçí Äüîá íá èõìßæåé! ØáñÜ! ÔñéóÝíäïîï íçóß êáé êïóìïîáêïõóìÝíï, Ðïõ êïëõìðÜò óôá áßìáôá êáé óôïí êáðíü âáììÝíï, Óôç öïâåñÞ óïõ áóôñáðÞ, ðïõ ÷ýèç óôïí áéèÝñá, ç ìÝñá íý÷ôá ¸ãéíå êé ç ìáýñç íý÷ôá ìÝñá! Êáé ç âñïíôÞ ôïõ êåñáõíïý åóþðáóå êé åêåßíç Óôï ìáýñï áóôñïðåëÝêé óïõ, ðïõ áêüìá ëÜìøç ÷ýíåé! Êé ï Þëéïò, üóï ÷áñùðüò, áð’ ôï âïõíü ðñïâáßíåé, Èá ëáìð’ ç Äüîá óïõ ØáñÜ, äáöíïóôåöáíùìÝíç! Ðïõ ìå ðëáíÜ ï ëïãéóìüò... Óå ðïéÜ ìå öÝñíåé ÷ñüíéá! Áêïýù ìÜ÷çò âïããçôü, êáé âñïíôåñÜ ôñïìðüíéá! Åìðñüò, ãåííáßïé Øáñéáíïß, ôçò èÜëáóóáò ëéïíôÜñéá! ÁëëÜ÷! Ïé Ôïýñêïé êñÜæïõíå!... ÊôõðÜôå, ðáëëçêÜñéá! Åßíáé ãñáììÝíï, áðü ìáò íá óâÞóç ç ãåíåéÜ ôïõò! Íá ðáí óôç êüêêéíç ìçëéÜ...ìáêñéÜ... ÁíÜèåìÜ ôïõò! Äåí ìå ðáñÝóõñå ï íïõò... ÓéìÜ ’íáé ô’ üíåéñü ìáò, íá ìðïýìå óôçí ÁãéÜ ÓïöéÜ, üëïé ìå ôï Óôñáôü ìáò! Ôá ÷åëéäüíéá ôçí ðáëéÜ öùëçÜ ôïõò äåí îå÷íÜíå... ¼ôáí ìõñßó’ ç Ðáó÷áëéÜ, ðÜëé ó’ áõôÞ ãõñíÜíå! Ðñïâáßíåé áð’ ôçí ÁíáôïëÞ, ÷ùñßò ðïôÝ íá äýóç, Ï ¹ëéïò ôçò ÅëåõèåñéÜò ôç ëÜìøç ôïõ íá ÷ýóç.

7 Áðü ôï ðåñéïäéêü «ÁÉ ÌÏÕÓÁÉ» ðëçñïöïñïýìåèá, üôé ôï 1902 õðÞñ÷å ï Óýëëïãïò «Áäåëöüôçò Øáñéáíþí» ìå Ýäñá ôïí ÐåéñáéÜ.

62

Ðåñßðëïõò

δουλειά του Γεώργιου Πιπερόπουλου επαληθεύει το προσωπικό του ύφος, που χαρακτηριστικά έχει τη συνθετική αρτιότητα και τη δική του εσωτερική αλήθεια, ενώ παράλληλα διαφαίνεται η καλλιέργεια μιας αυτόνομης σχεδιαστικής ικανότητας, που συνδυάζεται με την ιμπρεσσιονιστική αφομοίωση του αντικειμένου σε μια φωτεινή χρωματική ατμόσφαιρα, η οποία μεταμορφώνεται το “κοινότυπο” σε ποιητική στιγμή. Στη ρυθμική άρθρωση και στον παλμό της σύνθεσης οφείλουν τα έργα του τη “μουσικότητά” τους και την προσωπική εικαστική τους γλώσσα με τις χρωματικές εντάσεις που εκπέμπουν φως και θερμότητα. (Δημήτριος Γιακουμάκης, Ιστορικός Τέχνης)

Ο

Γεώργιος Πιπερόπουλος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1949. Από το 1978 ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Μαθήτευσε κοντά στο δάσκαλο της ζωγραφικής Β. Βλαχόπουλο, κι από την εποχή της πρώτης εμφανίσεώς του (1983) μέχρι τώρα έχει λάβει μέρος σε πλήθος ομαδικών καικαιατομικών στην 3. Αναμνήσεις σκέψεις εκθέσεων ενός παλαιού Ναυτικού. Β’. Πλοιάρχου Ν.ποΔ. Ελλάδα Μέρος και την Κύπρο, αποσπώντας Πετρόπουλου. λύ καλές κριτικές.

4. Ο απόπλους του στόλου για τη Μέση Ανατολή (Ναυτική Επιθεώρηση). Αρχιπλοιάρχου Κ. Βάρφη. Υδατογραφία σε πλαίσιο και ξύλινη κορνίζα 5. Βιογραφικό λεξικό των αποφοίτων ΣΝΔ. Διαστάσεις:Α.

38x57cm, 58x77cm με κορνίζα Αντιναυάρχου Δημητρακόπουλου.

6. Το χρονικό του στόλου που αρνήθηκε να συνθηκολογήσει. (Ναυτ. Επιθ) Αντιναυάρχου Κ. Παϊζη – Παραδέλλη.

Tηλ.: 210 4516264, 210 4516822 Fax: 210 4512277

ΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΝΟΡΜΑΝΔΙΑ Του Γιαννούλη Μωραΐτη Πλοίαρχος Ε. Ν. Ο πλοίαρχος Μωραΐτης είναι από τους λίγους πλέον εν ζωή βετεράνους ναυτικούς που έζησαν την δίνη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εν πλω, μαχόμενοι από το δικό τους μετερίζι την λαίλαπα του ναζισμού και έχει λάβει πολλές διακρίσεις για την προσφορά του. Είναι ένας από τους διασωθέντες ναυαγούς του ελληνικού φορτηγού πλοίου «ΒΟΡΙΣ», το οποίο τορπιλίστηκε και βυθίστηκε από το γερμανικό υποβρύχιο “U180”, στον Ατλαντικό Ωκεανό την 3η Ιουνίου του 1943. Ο πλοίαρχος Μωραΐτης είχε την πρόνοια να καταγράψει τις περιπέτειες και τα γεγονότα που έζησε κατά την διάρκεια του πολέμου, οι οποίες δημοσιεύτηκαν και σε βιβλίο το οποίο είχε την καλοσύνη να μας αποστείλει. Συγκεκριμένα στην επιστολή του μας γράφει: «Έχω την τιμήν να σας απευθύνω την παρούσαν, καθ΄ότι πρόσφατα περιήλθεν εις τα χέρια μου το τεύχος Απριλίου-ΜαΐουΙουνίου του περιοδικού σας και εκτός της άλλης ενδιαφέρουσας ύλης του, ανέγνωσα και την σχετική με την απόβαση στην Νορμανδία (D-Day). Στο κείμενο σας αναφέρετε τα δύο πολεμικά μας (κορβέτες) που έλαβαν μέρος και τα δύο εμπορικά «Άγιος Σπυρίδων» και «Άγιος Γεώργιος». Ίσως όμως να μην γνωρίζετε τον ρόλο αυτών των εμπορικών σκαφών. Παρακαλώ, λοιπόν, να μου επιτρέψετε την πληροφορίαν ότι τα σκάφη αυτά ήσαν πολύ παλιά (σχεδόν άχρηστα). Τα φόρτωσαν χώματα και πέτρες στην Αγγλία και με ελάχιστο πλήρωμα, τα οδήγησαν στην Νορμανδίαν. Εκεί τοποθετήθησαν το ένα μετά το άλλο, πλώρη με πρύμνη μαζί με άλλα παλιά πλοία. Ανετίναξαν τους πυθμένας των ώστε να βουλιάξουν και κατακαθίσουν στον βυθό. Και έτσι εσχηματίσθη ένας πρόχειρος λιμενοβραχίονας προς εξυπηρέτησιν των μικρών αποβατικών σκαφών. Υποθέτω, λοιπόν, ότι δεν έχετε υπ’ όψιν σας την απείρως σημαντικότερη υπηρεσία που προσέφερεν στην αποβίβασιν ένα τρίτον ελληνικόν φορτηγόν πλοίον. Γι ’ αυτό σας αποστέλλω το συνημμένον βιβλίο εις το οποίο αναφέρεται και η αποβίβασις με πολλές λεπτομέρειες. Εάν έχετε την καλοσύνην, παρακαλώ γνωρίσατε μου την λήψην για να βεβαιωθώ ότι ο φάκελος αυτός έφθασε στα χέρια σας. Μετά πλείστης τιμής, Γ. Μωραΐτης.»

Ο κύριος Γιαννούλης Μωραΐτης, συνταξιούχος Πλοίαρχος του Εμπορικού Ναυτικού, από την όμορφη Άνδρο και αναγνώστης του «Περίπλου», με αφορμή το αφιέρωμα στο τεύχος 59 για την Απόβαση στη Νορμανδία, μας έστειλε μια πολύ ενδιαφέρουσα επιστολή επισημαίνοντας κάποια σημαντικά γεγονότα, σχετικά με την ελληνική συμμετοχή στην περιβόητη D-DAY, των οποίων υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας.

Πράγματι, ο ρόλος των δύο ελληνικών εμπορικών πλοίων στις αποβατικές επιχειρήσεις της Νορμανδίας, που αναφέρονται στο άρθρο του κυρίου Αρ. Πετρόπουλου είναι γνωστός. Είναι επίσης γνωστό και το πλοίο που αναφέρει στην επιστολή του ο κος Μωραΐτής, πρόκειται για το πρώτο πλοίο τύπου liberty, αμερικανικής ιδιοκτησίας, που επανδρώθηκε με ελληνικό πλήρωμα και του δόθηκε το όνομα «Ελλάς». Το «Ελλάς», που μετά τον πόλεμο μεταβιβάσθηκε στον Έλληνα εφοπλιστή Γεώργιο Λεμό και υπηρέτησε στην ελληνική ναυτιλία 23 χρόνια, έλαβε μέρος στην νηοπομπή της απόβασης στη Νορμανδία μεταφέροντας παντοειδή εφόδια για τα συμμαχικά στρατεύματά από το Cardiff της Ουαλίας. Τα σχετικά με το liberty «Ελλάς» και αποσπάσματα από το βιβλίο του κυρίου Μωραΐτη, όπου αφηγείται τις αναμνήσεις του από την υπηρεσία του στο συγκεκριμένο πλοίο κατά την εποχή της Απόβασης στη Νορμανδία, θα δημοσιεύσουμε σε προσεχές τεύχος. Ðåñßðëïõò

63

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ

ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Κ. ΑΡΑΠΗΣ Π.Ν. Στις 6 Ιουλίου 2007 πέθανε ο Πλοίαρχος Μηχανικός Π.Ν. Κωνσταντίνος Αράπης, βετεράνος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ετάφη στις 9 Ιουλίου στο Νεκροταφείο Πειραιά με όλες τις τιμές που το Πολεμικό Ναυτικό επιφυλάσσει στους Αξιωματικούς εκείνους που έγραψαν την νεώτερη ιστορία του Σώματος και της Ελλάδος. Αντί άλλης μνείας μεταφράζουμε το άρθρο που αφιέρωσαν οι Times του Λονδίνου της 6ης Σεπτεμβρίου στον Κ. Αράπη. «Περίπλους»

THE TIMES. ÐÝìðôç 6 Óåðôåìâñßïõ 2007 Πλοίαρχος Κωνσταντίνος Αράπης Μ Ε Τ AΦ ΡΑ Σ Η : Ι Ω A Ν Ν Η Σ Π Α Λ Ο Y Μ Π Η Σ

Ως πρώτος Μηχανικός και επικεφαλής της επιστασίας Ελέγχου Βλαβών του Ελληνικού Αντιτορπιλικού «Αδρίας», ο Κωνσταντίνος Αράπης έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διάσωση του Αντιτορπιλικού μετά την πρόσκρουσή του σε νάρκη στο Ανατολικό Αιγαίο τον Οκτώβριο του 1943. Με την πλώρη του πλήρως αποκομμένη ο «Αδρίας» αναγκάσθηκε να προσαράξει στην Τουρκική ακτή. Με την επιμονή και την ευφυΐα του, με την συμπαράσταση της τόλμης του Κυβερνήτου του Ιωάννη Τούμπα που ήλθε σε επαφή με τις Τουρκικές αρχές, ο Αράπης μπόρεσε να αποκαταστήσει το πλοίο σε πλεύσιμη κατάσταση και ο «Αδρίας» έκαμε ένα εξαιρετικό, επικό ταξείδι επιστροφής στην Αλεξάνδρεια. Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1912. εισήλθε στην ΣΝΔ ως Μηχανικός Ναυτικός Δόκιμος το 1928. Προ του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου υπηρέτησε σε τορπιλοβόλα και το καταδρομικό. Εστάλη στη Βασιλική Ναυτική Σχολή στο Greenwich όπου εκπαιδεύτηκε στη Διοίκηση Ναυστάθμων. Όταν η Ελλάδα κατελήφθη από την Γερμανία την άνοιξη του 1941 η Κυβέρνηση και περίπου 20 πολεμικά πλοία διέφυγαν και ενώθηκαν με το Βρετανικό Ναυτικό στην Αλεξάνδρεια. Έχοντας ως βάση την Αλεξάνδρεια ο Αράπης υπηρέτησε στο Αντιτορπιλικό «Πάνθηρ» μέχρι το καλοκαίρι του 1943 οπότε μετατέθηκε ως πρώτος Μηχανικός στο Αντιτορπιλικό «Αδρίας» τύπου HUNT. Ο «Αδρίας» ήταν ένα από τα τέσσερα Αντι-

64

Ðåñßðëïõò

τορπιλικά (τα άλλα ήταν Βρετανικά) τα οποία αποδέχθηκαν την παράδοση του Ιταλικού Στόλου του Τάραντα στις 10 Σεπτεμβρίου 1943. Με την πρόοδο του πολέμου οι Γερμανοί ήσαν αποφασισμένοι να δυναμώσουν την κατοχή της Ελλάδας και του Αιγαίου, ενώ ταυτόχρονα ο Τσώρτσιλ επεδίωκε πάση θυσία να εκμεταλλευτεί το κενό που δημιουργείτο στην περιοχή από την κατάρρευση του ημίσεως του Άξονος, καταλαμβάνοντας τα Δωδεκάνησα. Αυτή η ελπίδα αποδείχθηκε απατηλή. Ενεργώντας με μεγάλη ταχύτητα οι Γερμανοί, κάτω από την ομπρέλα των ισχυρών αεροπορικών δυνάμεων που διατηρούσαν στην περιοχή κατέλαβαν την ελεγχόμενη από τους Ιταλούς Ρόδο με τα πολύτιμα αεροδρόμια της, αφήνοντας στις Βρετανικές δυνάμεις τις δευτερεύουσες καταλήψεις των νήσων Λέρου και Κω, από τις οποίες σύντομα θα εξεδιώκοντο. Ο «Αδρίας» μαζί με το Αντιτορπιλικό Hurworth εστάλη στην περιοχή για να δημιουργήσει έναν αντιπερισπασμό και να ενεργήσει εναντίον μιας επικείμενης Γερμανικής απόβασης στη Λέρο, όταν προσέκρουσε σε νάρκη σε ένα νεοποντισθέν ναρκοπέδιο έξω από την Κάλυμνο. Μία μεγάλη έκρηξη έκοψε την πλώρη του σχεδόν μέχρι το ύψος της γέφυρας, στέλνοντας τον πρωραίο πύργο των 4 ιντσών να ίπταται και να πέφτει στη θάλασσα σκοτώνοντας 21 του πληρώματος. Όταν το Hurworth έσπευσε προς βοήθεια προσέκρουσε κι αυτό σε νάρκη και βυθίστηκε αμέσως με απώλειες 143 ανδρών. Ο «Αδρίας» μπόρεσε να περιμαζέψει μερικούς από αυτούς και παρά τις σοβαρές ζημιές του, πλησίασε την Τουρκική ακτή όπου ο Τούμπας με ικανότητα τον προσάραξε. Οι αρχές της ουδέτερης Τουρκίας σύντομα εμφανίστηκαν στην ξηρά και πληροφόρησαν τον Τούμπα ότι είχε 48 ώρες για να μετακινήσει το πλοίο του. Μια επιχείρηση που φαινόταν αδύνατη. Όμως η Ναυτική Βάση της Σμύρνης δεν ήταν μακριά και έχοντας παίξει τον ρόλο τους οι Τούρκοι, ήσαν διατεθειμένοι να είναι συνεργάσιμοι. Ως Αξιωματικός Ελέγχου Βλαβών ο Αράπης διαπραγματεύθηκε με τις λιμενικές αρχές να τον προμηθεύσουν ένα φόρτωμα τσιμέντο και ξύλινα υποστηρίγματα. Με αυτά έφτιαξε μία τσιμεντένια κατασκευή σαν κιβώτιο και με αυτή βούλωσε το τεράστιο σκίσιμο το οποίο είχε μείνει από το πρόστεγο του «Αδρία».

Με αυτή την εγκατάσταση το αντιτορπιλικό αποκολλήθηκε από την ακτή με επιφύλαξη και με αισιοδοξία έβαλε πλώρη για την Αλεξάνδρεια, 400 μίλια μακριά. Κατ’ αρχάς για να προφυλαχθεί η κατασκευή από το χτύπημα των κυμάτων δοκιμάσθηκε ο πλους με πρύμη (ανάποδα). Αλλά οι στρεβλωμένες λαμαρίνες της πλώρης ενήργησαν ως πηδάλιο που εξέτρεπε συνεχώς τον «Αδρία» από την πορεία του και το συμπέρασμα ήταν ότι το ταξείδι με την πλώρη ήταν η μόνη επιλογή. Ταξειδεύοντας προσεκτικά με 8 κόμβους, ταχύτητα μόλις αρκετή για να είναι δυνατή η πηδαλιούχηση, ο «Αδρίας» έφθασε στην Κύπρο όπου ανεφοδιάσθηκε με καύσιμα. Τελικά στις 6 Δεκεμβρίου 1943 εισέπλευσε στην Αλεξάνδρεια όπου τα πληρώματα όλων των πλοίων στο λιμάνι ήσαν παρατεταγμένα στα καταστρώματα και ζητωκραύγαζαν προς τιμή του. Στον πρώτο Μηχανικό, τον Αράπη, απονεμήθηκε το DSC και ο Ελληνικός Πολεμικός Σταυρός. Στον Κυβερνήτη του «Αδρία» το DSC. Ο Αράπης εστάλη και πήρε ένα πτυχίο στην Ναυπηγία και την Ναυτική Μηχανολογία στις ΗΠΑ στο Πανεπιστήμιο του Μίτσιγκαν πριν να επιστρέψει στην ελεύθερη Ελλάδα. Τον Ιούλιο του 1945 τοποθετήθηκε ως Υποδιοικητής του Ναυστάθμου Σαλαμίνας (η περιοχή της νίκης του Θεμιστοκλή επί των Περσών το 480 π.Χ.). Το 1948 αντιπροσώπευσε το Ελληνικό Ναυτικό στην Συμμαχική επιτροπή που συνήλθε στη Ρώμη για την επιβολή της συνθήκης ειρήνης με την Ιταλία. Στη συνέχεια επέβλεψε τις επισκευές στο Ιταλικό καταδρομικό «Ευγένιος της Σαβοΐας» το οποίο αργότερα έπλευσε στην Ελλάδα ως μέρος των πολεμικών αποζημιώσεων μετονομασθέν σε «Έλλη». Μετά και από πολλές τοποθετήσεις συμπεριλαμβανομένης μιας ως Καθηγητής στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, αποστρατεύτηκε από την ενεργό υπηρεσία το 1956. Εργάσθηκε στην Εμπορική Ναυτιλία ως Τεχνικός Διευθυντής των στόλων των πετρελαιοφόρων και φορτηγών του Σ. Γ. Λιβανού (1956 – 1966) και αργότερα του Κ. Λεμού (1967 – 1985). Η γυναίκα του Καίτη πέθανε το 2002. Έχει ένα γιο, τον Γιάννη. Πέθανε στις 6 Ιουλίου 2007.

ËÏÃÏÔÅ×ÍÉÁ & ÈÁËÁÓÓÁ Υ / Β Τ Ρ Ι Τ Ω Ν Του Βασίλειου Ιατρίδη

Τ

ο διήγημα αυτό για τη δράση του υποβρυχίου ΤΡΙΤΩΝ στον Β. Παγκόσμιο Πόλεμο γράφτηκε το 1959 και βραβεύθηκε σε σχετικό διαγωνισμό με θέμα την Πολεμική Αρετή των Ελλήνων του Υπουργείου Προεδρίας Κυβερνήσεως το 1960. Οι διορθώσεις του κειμένου έγιναν από τον θείο του συγγραφέα ΜΙΛΤΟ ΙΑΤΡΙΔΗ ένα χρόνο πριν από τον πρόωρο θάνατό του. Ήταν το μόνο διήγημα που αφορούσε την δράση του Ναυτικού στα χρόνια 1940 - 1945 ενώ όλα τα άλλα που υποβλήθηκαν στον διαγωνισμό αφορούσαν δράση μονάδων του Στρατού ξηράς.

**************** “ Τορπιλλοσωλήν ένα, πυρ// δύο , πυρ // τρία, πυρ, τέσσερα, πυρ// πέντε, πυρ” Τραντάχτηκε το υποβρύχιο ολόκληρο. Οι τορπίλλες ακούγονται να απομακρύνονται, αραιωμένο κομπολόι σαν τεράστια πέντε θανατερά δάχτυλα που δείχνουν το στόχο. Δεν περνάν δυο λεπτά και …πατατράκ μεγάλο, ο ήσυχος κι’ ορθόπλωρος δρόμος του SAN GIORGIO κόπηκε στη μέση. Τα πέντε θανατερά δάχτυλα έγιναν τιτάνιο χέρι, ξενέριασε όλο το φορτηγό για να πέσει στη θάλασσα κομμένο σε κομμάτια. «Αϊούτο…Αϊούτο…!» Μισή μεραρχία βρέθηκε στη θάλασσα. Μέσα σε σανίδες, σωσσίβια, τρυπημένες βάρκες, λαδερές μικρές, μικρές επιφάνειες από πετρέλαια κολυμπούσαν οι εχθροί. «Αϊούτο…. Αϊούτο…..» Το υποβρύχιο βγαίνοντας αργότερα στην επιφάνεια, σαρώνει το σκοτάδι με τον προβολέα του. Μπουνατσαρισμένη στην Αδριατική εκείνο το βράδυ η θάλασσα, γαλήνη θ’ απλωνόταν ολόγυρα αν τη μονοτονία της δεν έκοβαν σαν αντίλαλο του τορπιλισμού οι κραυγές των ναυαγών. «Να τους μαζέψουμε κύριε κυβερνήτα;» «Αδύνατον ώσπου να αρχίσουμε θα πλακώσουν αεροπλάνα, ή και κανένα αντιτορπιλλικό και πάμε χαμένοι. Κάντε ανοιχτό σήμα στο Μπρίντιζι να στείλουν αυτοί να τους παραλάβουν, εμπρός γρήγορα κι’ ύστερα αμέσως: Κατάδυσις και δρόμο.» «Αϊούτο…Αϊούτο…» Φωνές τρομαγμένες, ταραγμένες. Πολλοί, οι περισσότεροι από την κουκέτα βρέθηκαν στη θάλασσα, χωρίς να καταλάβουν γιατί και πως, κι’ από κει που γλυκά όνειρα βάραιναν τα βλέφαρά τους, αλλοίμονο. Η ψυχρούτσικη αν και Ιούνιος θάλασσα ανάλαβε να ξαλαφρώσει τα βλέφαρα και να διακόψει τα όνειρα. «Αϊούτο….Αϊούτο…» Φωνές ολόγυρα. «Αμάν δεν μπορώ να τους ακούω.» Γύρισε ο οπτήρας στο σκοπό. «Τι να γίνει; Αυτά έχει ο πόλεμος, αν μας πετύχαιναν αυτοί; Το ίδιο είναι;» «Δε λέω, αλλά καλύτερα να καταδυθούμε. Δεν μπορώ ν’ ακούω.» Χτύπημα κλάξον, η γέφυρα αδειάζει απ’ τους άντρες. Παφλασμός γρήγορος. Τα’ αλμυρά νερά ώρμησαν. Σε λίγα λεπτά σουβλερός σωλήνας μ’ αστραφτερό μάτι, το περισκόπιο, μόνο αυτό έδειχνε πως λίγο πιο πριν βρισκόταν εκεί Ελληνικό Υποβρύχιο. **************** Πέρασαν κοντά δυο χρόνια απ’ την εποχή εκείνη και να τώρα με66

Ðåñßðëïõò

ρικοί άντρες του υποβρυχίου ΤΡΙΤΩΝ καθισμένοι στο ντοκ του Πορτ Σάιντ κουβεντιάζουν. «Αμάν ξενιτιά μας έφαγες.!» Κάθε τόσο ο υποκελευστής τορπιλητής Δ. του ΤΡΙΤΩΝΑ. «Ρε παιδιά, τον πατέρα μου σκέφτομαι και τιποτ’ άλλο. Σοφός άνθρωπος ο γέρος, με τη χοντρή μπάσα φωνή του διηγούταν για τη ναυμαχία της ΕΛΛΗΣ, σ’ όλους τους παραθεριστές της Ύδρας.» Ο Γιάννης ο αρμενιστής σκούντησε το Μήτσο τον σηματωρό: «Τώρα πάλι τα ίδια θ’ ακούμε, τι είπε ο γέρος, τι έκανε ο γέρος, αμάν η ιστορία τούτη κατάντησε χειρότερη από την ξενιτιά.» «Δεν βαριέσαι ας τον να ξαλαφρώσει.» Κι’ ο άλλος συνέχιζε τη χιλιοειπωμένη ιστορία: «Και που λέτε ο γέρος ήτανε σηματωρός στον ΑΒΕΡΩΦ, αυτός ύψωσε στο επίμηλο το “Ζ” το περίφημο διεθνές σημείο “Ζ”: Ο Ναύαρχος καθιστά την κίνησίν του ανεξάρτητον κι ώρμησε ο Μπάρμπα Γιώργος ο ΑΒΕΡΩΦ με είκοσι μίλλια στα Δαρδανέλια.» «Ξέρει ο γέρος σου, τον έκοψε ο Μήτσος, πως ο Μπάρμπα Γιώργος πολεμάει στον Ινδικό Ωκεανό σήμερα;» « Μακάρι να τόξερε, πέθανε μόλις προ δυο μηνών. Μου ήρθε το γράμμα προχτές... Πραγματικά τέλη πια του σαράντα δύο είχαν αρχίσει να φτάνουν μέσω του Ερυθρού Σταυρού και των μυστικών υπηρεσιών γράμματα απ’ την πατρίδα. Με αναστηλωμένο το ηθικό κι΄ευχαριστημένος από ένα τέτοιο γράμμα, ο σημαιοφόρος Π. πηγαινοερχόταν πάνω κάτω στο κατάστρωμα, επίμονη ιδέα στριφογύριζε στο κεφάλι του, ένεκα το γράμμα απ’ την Αθήνα όλα τα έβλεπε ρόδινα, τόσο ρόδινα που η ιδέα του μπήκε για καλά στο κεφάλι: «Ν’ αφήσει γένια ή όχι;» Ήτανε τότε πολύ της μόδας. Κάποιος αντίγραψε τους Άγγλους κυβερνήτες των υποβρυχίων και την άλλη μέρα τρεις δικοί μας εμφανίστηκαν με αραιές τρίχες που σιγά, σιγά μεγάλωσαν, πύκνωσαν κι’ ύστερα από κάνα δυο περιπολίες έγιναν Ροβινσωνικές γενειάδες προς μεγάλη δυσαρέσκεια του Ναυάρχου Αρχηγού που ωρύεται ότι θα τους κουρέψει και θα τους ξουρίσει όλους! Πηγαινοερχόταν λοιπόν ο σημαιοφόρος Π. και δώστου εκεί: Ν’ αφήσω ή να μην αφήσω γένια; Αλλά η συζήτηση των ναυτών στο ντοκ και οι απορίες του σημαιοφόρου Π. διακόπηκαν. Πετάχτηκαν οι ναύτες προσοχή κι’ο σημαιοφόρος στήθηκε στη σκαλίτσα του υποβρυχίου που το έδενε με το ντοκ. Ένα γκρι μπλε σαραβαλάκι φρενάρισε, πήδηξε από μέσα ο κυβερνήτης με τον Πλοίαρχο Διοικητή Υποβρυχίων. «Καλώς λοιπόν, έλεγε ο πλοίαρχος καθώς πλησίαζε μαζί με τον κυβερνήτη το υποβρύχιο, εύχομαι να συναντήσεις τίποτα θα είναι μια από τις καλές αποστολές. Αλλά προ πάντων πρόσεχε. H αποστολή πρέπει να φτάσει ασφαλώς στον προορισμό της. Προ πάντων αυτό. Να λείπουν οι παράτολμοι ηρωισμοί. Μεθαύριο θα σου δώσω τις τελικές οδηγίες...» Ο κυβερνήτης αποχαιρετώντας τον πλοίαρχο μπήκε στο υποβρύχιο. Βιαστικά τρεχάματα ακουστήκαν. «Γενική προετοιμασία, φώναξε ο ύπαρχος, σε δυο μέρες φεύγουμε.» Το πλήρωμα έτρεχε πάνω κάτω. Σουλούπωνε. Επιδιόρθωνε. Έφτιαχνε. Βίδωνε. Ξεβίδωνε και ετοίμαζε τα πάντα, έτσι που οι σκέψεις, οι φαντασίες, οι νοσταλγίες κι’ οι μικροδιαφωνίες ξεχάστηκαν. Όλοι με μια ψυχή στη δουλειά. Σκοπός: Σε δυο μέρες το σκάφος νάναι πανέτοιμο. Φώναζε ο σημαιοφόρος μηχανικός Ε.: «Πού έχω βάλει το γρασαδόρο, Γιώργη τσακίσου. Γιάννη το λαδωτήρι κι’ ένα κλειδί γρήγορα.» «Μάλιστα κύριε πρώτε!» Βαρύς μετά την τόση δουλειά, έπεσε στο κρεβάτι του στη βάση ο σημαιοφόρος Ε. βαρύς κι’ ασήκωτος. Μες’ τον ύπνο του όμως

όνειρα παράξενα τάραζαν το κουρασμένο μυαλό του. ...Καθόταν λέει μόνος στον πυργίσκο του υποβρυχίου…χάζευε…. όταν ξάφνου μακριά στον ορίζοντα μιας κιτρινογάλαζης θάλασσας είδε τον ΑΒΕΡΩΦ. Το θωρηχτό μας έκοβε με είκοσι μίλλια τα πλαδαρά νερά, κυνηγούσε τρία καράβια θεόρατα μεγαλύτερα απ’ αυτόν…Το όνειρο θόλωσε ο ορίζοντας έσβησε, βυθίστηκε μέσα στην κιτρινογάλαζη θάλασσα που σιγά, σιγά μαύρισε και πήρε τη μορφή του σκότους... Στριφογύρισε ο σημαιοφόρος Ε. Κι’ άλλο όνειρο τον συνάντησε μ’ ένα σπαθί, μ’ ένα σπαθάκι, στην πλώρη χτύπαγε, μ’ένα σπαθάκι σαν αυτά που είχαν στη Σχολή Δοκίμων, χτύπαγε και μια φωνή από ψηλά άκουγε... Μέχρι τέλους... Μέχρι τέλους... Ξάφνου μια σαΐτα τον πλήγωσε, τινάχτηκε απ’ το κρεβάτι ...Ξύπνησε. « Σημαδιακά πράγματα, μουρμούρισε, κάτι μας περιμένει, κάτι θα μας βρει…» **************** Στις δέκα του Νοέμβρη, την κανονισμένη ώρα η μοίρα χτύπησε. « Εις τάξιν απάρσεως.» Το υποβρύχιο ΤΡΙΤΩΝ ξεκίνησε από το Πορτ Σάιντ για μια ακόμη αποστολή στη σκλαβωμένη πατρίδα. « Επιχείρησις NEPTUNUS !» διάβασε ο κυβερνήτης στον ύπαρχο καθώς ξεσφράγιζε τους φακέλους όταν ανοίχτηκαν στο πέλαγος. «Όταν ο ΤΡΙΤΩΝ πάει να εκτελέσει την επιχείρηση NEPTUNUS πολλά μπορούν να συμβούν, χαμογέλασε ο ύπαρχος, και τι ακριβώς θα κάνουμε;» «Τα συνηθισμένα, θ’ αποβιβάσουμε στην Εύβοια αυτούς που πήραμε μαζί μας. Τον ανθυπίλαρχο Τ., τον λοχία Β., τον Άγγλο σύνδεσμο και τους άλλους δυο. Πάνε για να εξοπλίσουν ομάδες αντιστάσεως, χμ… για δες τι γράφει εδώ: Εφ’ όσον υπάρξει ευκαιρία επιθέσεως να επιχειρήσετε ταύτην λαμβανομένης όμως υπ’ όψιν και της αποστολής ήν αναλάβατε…. «Ούτε η Πυθία δεν θα τα έλεγε έτσι, μουρμούρισε μέσα από τα γένια του ο κυβερνήτης. Να επιτεθούμε ή όχι;» Γύρισε στον ύπαρχο. «Ελπίζω να ξέρεις τι θα κάνουμε;» Χαμογέλασε εκείνος πονηρά: «Και βεβαίως ό,τι διατάξετε κύριε κυβερνήτα!» «Να σε βράσω.» Όσοι δεν είχαν δουλειά τόχαν ρίξει στη κουβεντούλα . Δίπλα στα υδρόφωνα και άλλα σατανικά μηχανήματα όπως τα είχε πει ένα στεριανός μια φορά, όλ’ αυτά τα μακριά, κοντά, τετράγωνα, στρογγυλά κουτιά με τις πολλές λυχνίες και τα καλώδια, καθόντουσαν τρεις ναύτες σ’ένα πάγκο. «Ξέρεις, ρε Μήτσο, τα αμερικάνικα λέει υποβρύχια, έχουν ολόκληρες καμπίνες με κρεβάτια και καρέ μεγάλο για τους αξιωματικούς, όπως τα αντιτορπιλλικά και τραπεζαρία για το πλήρωμα…» «Τι λες ρε θηρίο!» «Αμέ; Κι’ είναι ίσαμε δυο χιλιάδες τόνους το καθένα, δηλαδή τριπλάσια από τούτο δω!...» «Και τι να σου κάνει τούτο το κακόμοιρο. Για την εποχή του 1931 και πιο πίσω καλό ήτανε. Τώρα πια…» «Τώρα πια, Τι τώρα και ξετώρα…πετάχτηκε ένας τρίτος. « Για την εποχή του καλό. Να όμως που βυθίζει πλοία και κάνει καλά τη δουλειά του και τ’ άλλα ο ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ, ο ΚΑΤΣΩΝΗΣ, πόσα καράβια έχουν βυθίσει; Δεν είναι χειρότερα από τούτο δω.» «Αχ και νάχαμε πιο καινούρια, τους διακόπτει ο αρχικελευστής μηχανικός Β. που με το λαδωτήρι στο χέρι βολτάριζε σκυφτός στο διάδρομο των μηχανών και που και που πέταγε καμιά στάλα λάδι στις μηχανές και καμιά κουβέντα στη συζήτηση των άλλων: «Αν είχαμε πιο καινούρια θα μας στέλνανε στον τομέα της Μάλτας. Θα βυθίζαμε ιταλικά πολεμικά και όχι ψαροκάικα…» «Γιατί δηλαδή και τώρα δεν κάνουμε τη δουλειά μας; Ο Μή-

τσος είχε αντίρρηση και με τούτα και με τ’ άλλα το ίδιο θα πολεμούσαμε… Η νύχτα προχωρούσε… «Φόρτισις συσσωρευτών. Επιφάνεια. «Ακούστηκε η διαταγή. Καλοζυγιασμένα τρεχάματα, Οι γνώριμες κινήσεις. Για μια ακόμη φορά ο ΤΡΙΤΩΝ ανέβηκε στην επιφάνεια να γεμίσει τις μπαταρίες του… «Πραγματικά χρειάζονται ατσαλένια νεύρα για κάτι τέτοιους άντρες…» . Ο ανθυπίλαρχος Τ. κουβέντιαζε με τον Άγγλο σύνδεσμο της αποστολής.: «Τέτοιος υπολογισμός, τέτοια πολύπλοκη δουλειά χρειάζονται επιμελημένη εκπαίδευση. Και να ζεις και να πολεμάς σ’ αυτό το σιδερένιο μακρόστενο κουτί που από στιγμή σε στιγμή μπορεί να γίνει φέρετρό σου. Τουλάχιστον στ’ άλλα πλοία το καταλαβαίνω είσαι στην επιφάνεια ανασαίνεις αέρα. Ο άνθρωπος γεννήθηκε για νάναι στο βουνό, στην επιφάνεια, στον αέρα ακόμη, όχι όμως και στο βυθό…» «Μην στενοχωριέστε κύριε ανθυπίλαρχε, ήρθε η φωνή του κυβερνήτη γεμάτη ειρωνική διάθεση, αυτή τη στιγμή είμαστε στην επιφάνεια θέλετε ν’ ανεβούμε στον πυργίσκο για λίγο;» «Μάλιστα κύριε κυβερνήτα και βέβαια να πάρουμε λίγο αέρα…» «Βάλτε κανένα ρούχο γιατί λυσσομανάει ο καιρός απάνω…» Σαν αγριεμένο άλογο σκαμπανέβαζε ολόκληρο το υποβρύχιο. Η θάλασσα μαύρη σκοτεινή, το χτυπούσε με μανία. Θεόρατα κύματα σάρωναν τα πάντα στο κατάστρωμα κι οι απειλητικές άσπρες κορφές τους σκαρφάλωναν στον πυργίσκο. Σ’ όλο το Αιγαίο και το Κρητικό εκείνο το βράδυ γινόταν χαλασμός κόσμου. «Λοιπόν πως σας φαίνεται;» ακούστηκε η δυνατή φωνή του κυβερνήτη που ο άνεμος με τα σφυρίγματά του της άλλαζε τόνους. Οι οπτήρες παραμέρισαν για ν’ ανέβει και ο ανθυπίλαρχος. «Πώς να μου φαίνεται απάντησε ξελαρυγγιζόμενος κι’ αυτός, προ δύο κακών το μη χείρον βέλτιστο, προτιμώ να με δέρνει ο αέρας, παρά να αισθάνομαι τόσο δυσάρεστα μέσα στο…σε…» «Δεν πειράζει πέστε το, στο σιδερένιο φέρετρο, θέλετε να πείτε. Ναι, λοιπόν στ’ αλήθεια, είχε επικρατήσει αυτή η ονομασία κάποτε για τα υποβρύχια μας. Κάποιος Άγγλος τρελάθηκε σε περιπολία στην Αδριατική μ’ ένα δικό μας υποβρύχιο….» «Τι είπατε;» Ο άνεμος έπαιρνε τις κουβέντες και τις σκόρπαγε στο σκοτάδι της απαίσιας εκείνης νύχτας. «Ένας Άγγλος τρελάθηκε, ξαναφώναξε μεσ’ το αυτί του ανθυπίλαρχου ο κυβερνήτης… Πάμε κάτω, συνέχισε, γιατί θα γίνουμε παπιά δω πάνω. Αρκετό αέρα πήραμε…» «Υπέρ το δέον μάλιστα….» Προσπάθησε να χαμογελάσει ο ανθυπίλαρχος. Φορτίστηκαν οι μπαταρίες «Κατάδυσις στα 16, διέταξε ο κυβερνήτης. Πορεία Ε.» Οι δυο οπτήρες μουσκεμένοι ως το κόκαλο κουβαλώντας μικρούς καταρράκτες τα νερά απ’ την κάθοδο πήδηξαν μέσα στο υποβρύχιο. «Αύριο πρώτα ο Θεός θα σας αποβιβάσουμε, είπε ο κυβερνήτης στα μέλη της αποστολής και τώρα πάμε να κλέψουμε καμιά στάλα ύπνο. Όσοι δεν είχαν υπηρεσία ξάπλωσαν όπως, όπως για ξεκούραση οι πιο τυχεροί για κανένα υπνάκο. Ο σημαιοφόρος μηχανικός Ε. στριφογύριζε στενάχωρα στη σιδερένια μπράντα. Μέσα στο κοιμισμένο μυαλό του μορφές κι’ ακαθόριστα σχήματα σεργιανούσαν, ήταν σαν να είχαν ξυπνήσει οι πεθαμένοι του παλιού λησμονημένου νεκροταφείου. Κι’ έβλεπε αυτούς που σεργιανούσαν κι’ ανάμεσα τους πάλι τον εαυτό του στην πλώρη του ΤΡΙΤΩΝΑ με το σπαθάκι στο χέρι… Πολεμούσε… Χτυπούσε… Και φεύγανε λέει μπρος του όλα τα καράβια του εχθρού….Γινόταν μεγάλη ναυμαχία ,σαματάς μεγάλος, χλαπαταγή., κακό τρομερό… Και τότε ερχόντουσαν τρία μικρά καραβάκια απ’ τα απομεινάρια του βυζαντινού στόλου, πολεμούσαν δίχως ελπίδα, Ðåñßðëïõò

67

ËÏÃÏÔÅ×ÍÉÁ & ÈÁËÁÓÓÁ για να κουβαλήσουν στάρι στη Βασιλεύουσα… Και χτύπαγε και έσφαζε ψηλά πάνω απ’ την πλώρη τους απίστους… Και γίνηκε ο γενναίος εκείνος πλοίαρχος ο Φλαντανελάς που πολεμώντας άνοιξε δρόμο μέσα απ’ τον κυριολεκτικά εκατονταπλάσιο εχθρικό στόλο για να σώσει την καταδικασμένη Βασιλεύουσα…Σπαθιές και πυρωμένες σαΐτες σφύριζαν κι’ έπεφταν δεξιά κι αριστερά…,Για την Βασιλεύουσα φώναζε ο βυζαντινός εκείνος πλοίαρχος… Για τη Βασιλεύουσα φώναξε κι’ ο σημαιοφόρος μηχανικός Ε και τινάχτηκε απάνω χτυπώντας το κεφάλι του σ’ ένα σωλήνα που μόνιμα κακοποιούσε όλα τα κεφάλια όσων τύχαινε να κοιμηθούν σ’ εκείνη την μπράντα. Ο Ανθυποπλοίαρχος Λ. θύμωσε: «Ποια Βασιλεύουσα πουλί μου ονειρεύεσαι; Μα την αλήθεια μ’ αυτά τα όνειρα και τις φαντασίες σου είσαι κακός μπελάς... Ωχ αδερφέ δεν μπορεί κανείς να ησυχάσει. Μ’ αυτά τα όνειρά σου είσαι ανοικονόμητος... Αν ξαναμιλήσεις θα το πω στον ύπαρχο και θα σε καθίσουνε σε κανένα γραφείο για το υπόλοιπο της ναυτικής σου ζωής. Σιωπή λοιπόν και βγάλε το σκασμό . Ο υποκελευστής Κ. που ήτανε ξαπλωμένος δυο χωρίσματα πιο πέρα ρούφαγε ένα σβηστό τσιγάρο. Αμίλητος κοίταγε τον ανύπαρκτο καπνό που ανέβαινε στην φαντασία του ψηλά στο σιδερένιο γεμάτο σωλήνες και υγρασία ταβάνι. Πού και που έπεφτε καμιά στάλα νερό. Ήταν απ΄τους ψύχραιμους ανθρώπους ο υποκελευστής. Είχε κάτι οικονομίες. Λογάριαζε όταν γυρίσει στη πατρίδα ν’ αγόραζε μια βαρκούλα με μηχανή και στο μικρό ψαροοικισμό στις Λοιχάδες του Βόρειου Ευβόϊκού θα ψάρευε. Λογάριαζε να’ταν γερή η μηχανή, για να τραβάει κόντρα στο δυνατό ρεύμα του κόλπου... θα έπαιρνε και παραθεριστές απ’ τη κοντινή λουτρόπολη, τα Καμένα Βούρλα και να τους πήγαινε να δουν τη βουλιαγμένη στο βυθό αρχαία πολιτεία. Θα ‘βγαζε αρκετό παραδάκι, θά’ χε το σπίτι του , τη γυναίκα του, τα παιδιά του. Και το βραδάκι θα τράβαγε για τη ταβέρνα, το καθιερωμένο ουζάκι κι εκεί θα διηγούταν τις θαυμαστές ιστορίες για τον πόλεμο και τα ταξίδιά του… Με τον ΚΑΤΣΩΝΗ στο Πορτ Σουντάν, εκεί που μόλις έβγαινες στον ήλιο έπεφτες ξερός, πεθαμένος. Πενήντα δυο βαθμοί υπό σκιάν. Και πώς πέθανε ο μάγειρας του ΑΒΕΡΩΦ από τη ζέστη γιατί δεν εννοούσε να βάλει σόρτς.. και τις νυχτερινές περιπολίες στην Αδριατική, τους βομβαρδισμούς στο Ναύσταθμο και στον Πειραιά…Πολλά θά’χε να λέει ο υποκελευστής Κ. στα παιδιά του... Και τον τορπιλισμό του εμπορικού με τον ΚΑΤΣΩΝΗ στην Αδριατική…Μόνο όσοι είχαν ζήσει στα υποβρύχια τον καιρό του πολέμου θα’χανε τέτοια να διηγούνται κι όσοι τους ακούν να μένουν σαν χάνοι μ’ ανοιχτό το στόμα. Ο υποπλοίαρχος - ύπαρχος Μ. έκανε τη βάρδια του στο θάλαμο διακυβερνήσεως του σκάφους. Ο ύπαρχος είχε κάτι παράξενες ιδέες και μια και βρήκε κοντά του πρόχειρο τον Άγγλο ανθυποπλοίαρχο σύνδεσμο του υποβρυχίου αποφάσισε να του τις αναπτύξει. Ο Άγγλος ολοένα απαντούσε YES SIR και δώστου Yes Sir και I agree Sir και Of course Sir ώσπου στο τέλος η συζήτηση μετατρέπεται σε μονόλογο του υπάρχου. «Σκοπεύω, έλεγε ο ύπαρχος, να γράψω κι’ ένα βιβλίο. Κουβέντιαζα απ’ τη Σχολή ακόμα στην Τρίτη τάξη είμαστε με το Δημήτρη που σκοτώθηκε μ’ ένα δικό σας βρετανικό υποβρύχιο έξω από τη Μάλτα. Μου έλεγε πως οι Έλληνες πολεμάνε με πονηριά κι ευστροφία. Με τέχνη σαν το Οδυσσέα. Συμφωνείτε κύριε ανθυποπλοίαρχε;» «Yes Sir, Of Course.» Που να τολμήσει να διαφωνήσει. Νύσταζε πολύ και τούτος εδώ είχε όρεξη για κουβέντα κι’ έλεγε ένα σωρό παλαβές ιδέες που όσο και αν για πρώτη φορά τις άκουγε ο Άγγλος δεν εννοούσε να προσέξει… «Θυμάμαι μάλιστα, συνέχιζε ακάθεκτος ο ύπαρχος κοιτώντας μια στιγμή την πορεία στο χάρτη, πως τσακωνόμαστε με τον μακαρίτη αν η παλικαριά πρέπει να υποκύπτει στην τέχνη ή όχι.

68

Ðåñßðëïõò

Και μου έλεγε πως μέχρι ενός ορισμένου σημείου πρέπει να υπολογίζουμε, αλλά στον έσχατο αγώνα πρέπει κανείς να ορμάει μεσ’ τα όλα και συμφωνούσα κι’ εγώ. Μόνο που πρόσθετα πως το ιδανικό ιδιαίτερα για μας στα υποβρύχια, πρέπει, νάναι ο Οδυσσέας,καθώς χρειάζεται πονηριά, τέχνη, θάρρος, αλάνθαστο μάτι γρήγορος υπολογισμός κι’ εκτίμηση της καταστάσεως. Και μόνο όταν αυτά προηγηθούν τότε μόνο είναι σκόπιμο να γίνει η επίθεση. Δεν νομίζετε κι’ εσείς ότι έτσι είναι κύριε ανθυποπλοίαρχε;» «Yes Sir!» που να μιλήσει άστον να λέει, θα βαρεθεί σκεφτόταν. Ωστόσο η γλώσσα του υπάρχου είχε πάρει φόρα. Τίποτα πια δεν τον σταμάταγε… «Τότε μόνο γίνεται η επίθεσις. Παράδειγμα ο κυβερνήτης του ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗ. Κλασικό έμεινε παράδειγμα πονηριάς και ευφυΐας: Αιχμαλωτίζει ιταλικό καΐκι, κοροϊδεύοντας τους Ιταλούς ότι είναι Ιταλικό υποβρύχιο κι’ αφού απ’ τους αιχμαλώτους πάρει τις πληροφορίες, βυθίζει το πλοίο κάνοντας το μεγάλο κατόρθωμα... Ελπίζω να συμφωνείτε κύριε ανθυποπλοίαρχε;» «Certainly Sir.» Ο περίεργος αυτός μονόλογος συνεχίστηκε όλη την ώρα που είχε βάρδια ο ύπαρχος.. Ο λοχίας Β. μέλος της αποστολής που θα αποβίβαζαν στην Εύβοια, δεν πολυκαταλάβαινε όλ’ αυτά. Απορημένος όσο δεν παίρνει απ’ τα πολύπλοκα μηχανήματα που έβλεπε γύρω του, σ’ άλλη μια αποστολή τους είχε πει πως αυτό εδώ είναι επιστημονικό εργαστήριο και όχι πολεμικό πλοίο. «Ίσια κι’ όμοια... ΄Ισια κι’ όμοια, μουρμούρισε νυσταγμένα ο λοχίας, ίσια κι’ όμοια να πολεμάς στη στεριά να πατάς το χώμα να καλύπτεσαι πίσω απ΄το βράχο και να ρίχνεις με το ‘Μπρέντ’ Ίσια κι’ όμοια να’χεις να κάνεις με μέτρα και εκατοστά με μοίρες, με πρώτα, δεύτερα και τρίτα λεπτά, με αλγεβρικούς υπολογισμούς μοιρογνωμόνια, διαβήτες…». «Και το ξέρεις τι μπορούμε να πάθουμε», τον διακόπτει ένας ναύτης, «ένα εκατοστό λάθος και πήγαμε φούντο!» «Ύπαγε οπίσω μου, βρε τι μού’μελλε να πάθω φαντάσου να πολεμάς με εκατοστά και μοίρες, και υποδεκάμετρα βρε συμφορά που πάθαμε… Αμ έπρεπε να’σουν στη Κρήτη», απαντάει στο ναύτη να δεις πως πέφτανε οι Γερμανοί με τα αλεξίπτωτα και τους σημαδεύαμε από κάτω σαν κοράκια κι’ αν έπεφτε κανείς ζωντανός, το λόγο είχαν τα φαρδομάνικα τα Κρητικά και όχι τούτο δω το χάλι. Τσακ, τσουκ υπολογισμός μέτρησις, ανάδυσις, επιφάνεια, κατάδυσις..Πορεία Ζ, πορεία Ε φόρτισις συσσωρευτών. Εις περισκοπικόν βάθος προς παρατήρησιν….» «Εσύ τα έμαθες καλύτερα από μας τον κορόιδεψε ο ναύτης..» **************** Η νύχτα έφευγε και η μέρα άρχιζε να παίζει με τα αγριεμένα νερά του Αιγαίου. Ήταν η δεκάξι Νοεμβρίου του 1942. «Εις περισκοπικόν βάθος…» Το περισκόπιο ανέβηκε και ο κυβερνήτης κόλλησε το μάτι του. «Τίποτα!», γυρνώντας στον αρχηγό της αποστολής, «Τέτοιο κακό δεν έχω ξαναδεί ποτέ μου. Όλο το περισκόπιο σκεπάζεται από τα κύματα… είμαστε βλέπεις στο στενό του Κάβο Ντόρο. Θα πρέπει να περιμένω να σας αποβιβάσω αύριο μόλις μαλακώσει ο καιρός, ή ίσως το βραδάκι... θα δούμε... Εξ άλλου δεν είναι δυνατό να γίνει αποβίβαση με τέτοιο καιρό γιατί εκτός από σας θα διατρέξουμε μεγάλο κίνδυνο και στο σκάφος.» «Καλώς κύριε κυβερνήτα, αφού δεν γίνεται κι αλλιώς, να περιμένουμε.» «Ορίστε δεν σου τα’ λεγα εγώ», ο λοχίας Β στο ναύτη που καθόντουσαν παρέα , «Δεν μ’αρέσει καθόλου αυτή η αναμονή. Καλύτερα να κάναμε μια προσπάθεια. Άλλη μια μέρα δω μέσα και να ξέρεις ότι έξω φυσάει αέρας, έχει ήλιο πως… ο κακός μου ο καιρός δω

μέσα που έμπλεξα...» και συνέχισε ένα ατέλειωτο κομπολόι από αθώες στεριανές βρισιές που στα ναυτικά αυτιά αντηχούσαν σα νανουρίσματα για μικρά παιδιά. Κατά το μεσημεράκι παρουσιάστηκε ο μάγειρας με λίγο κορν μπηφ και ψωμί μπαρουτιασμένο. «Μωρέ κουράστηκες πολύ στο μαγείρεμα…» Αστειεύτηκε ανοίγοντας την κονσέρβα ο σημαιοφόρος Π «και το ψωμί που το’ χες βάλει βρε αφιλότιμε Αυτό είναι... χειροβομβίδα…» «Εις περισκοπικόν βάθος προς παρατήρησιν.» Ο κυβερνήτης έριξε μια ματιά. και αμέσως γύρισε στο φωναγωγό: « Κατάδυσις στα τριάντα... αεροπλάνο εξήγησε στους γύρω μπορούσε να μας δει και θα είχαμε ιστορίες. Στο θάλαμο τορπιλών την ίδια στιγμή επικρατούσαν φιλοπόλεμες διαθέσεις… «Έ ρε και να ρίχναμε καμιά τορπίλα…» ο αρχικελευστής είχε όρεξη. «Πού να τη ρίχναμε στο αεροπλάνο;» ο πρώτος είχε όρεξη και τούτος τον κορόιδευε.. «Όπου νάναι μωρέ, μπαφιάσαμε δω μέσα σαν τα χρυσόψαρα στη γυάλα, τόσο καιρό λίγη δράση αμάν…» «Περίμενε μη την δεις τη δράση να έρθει όλη μαζεμένη…» «Μπα δε βαριέσαι τίποτα δε θα γίνει. Ήσυχα, ήσυχα σ’ εφτά μέρες πάλι θα πίνουμε το καφεδάκι μας στο Πορτ Σάιντ και στη Βυρητό, καλομελέτα κι’ έρχεται…» Είχαν περάσει είκοσι λεπτά από τότε που φάνηκε το αεροπλάνο … «Εις περισκοπικόν βάθος…» Πάλι το μάτι του κυβερνήτη κόλλησε στο περισκόπιο και γύρω, γύρω σκούπισε τον ορίζοντα, όταν σ’ ένα σημείο σταμάτησε και το πρόσωπο του άλλαξε απότομα, Το μάτι του γούρλωσε και κόντεψε να μπει σα φίδι στο περισκόπιο και να βγει στην επιφάνεια. Τι είδε; Αστραπή πέρασε η σκέψη απ’ το μυαλό των πέντε ανθρώπων που ήταν στο θάλαμο διακυβερνήσεως. Τι είδε; Καλό; Κακό; «Πολεμική έγερσις, πρωραίοι σωλήνες προσοχή.» Ζυγιασμένη διαταγή. Όλοι κρεμόντουσαν απ’ το στόμα του. Ο σημαιοφόρος μηχανικός Ε. απ’ τον ενθουσιασμό του έδωσε ένα πήδο και χτύπησε πάλι το κεφάλι του σ’ ένα άλλο σωλήνα αυτή τη φορά, περιμένοντας διαταγή ν’ αλλάξει την πίεση στις μηχανές. Ο αρχικελευστής τορπιλητής έκλεισε το καπάκι του σωλήνα αφού είχε χαϊδέψει τρυφερά την τορπίλα καθώς την τοποθετούσε στο σωλήνα. Και τότε ο κυβερνήτης εξήγησε: «Ένα αντιτορπιλλικό, ένα πετρελαιοφόρο και δυο ανθυποβρυχιακά. Θα ρίξω στο πετρελαιοφόρο από πέντε χιλιάδες μέτρα. Έτοιμοι όλοι. Δώστε μου στίγμα, ταχύτητα. Πορεία Στόχων. Απόσταση.» Οι θάλαμοι άρχισαν ένας, ένας να αναφέρουν έτοιμοι. «Πέντε χιλιάδες πεντακόσια μέτρα» ψιθύρισε ο ύπαρχος μετρώντας τον χάρτη υποτυπώσεως «Τορπιλλοσωλήν υπ’ αριθμόν ένα: Πυρ.» Πυρ άκουσε και χάρηκε ο αρχικελευστής τραβώντας το μοχλό. «Πρέπει να εκραγεί σε επτά λεπτά ακριβώς» ακούστηκε η φωνή του ανθυποπλοιάρχου Μ. που έσφιγγε νευρικά το χρονόμετρο στο χέρι του. «Καλώς. Πορεία Ζ. ταχύτης ελάχιστη.» διέταξε πάλι ο κυβερνήτης κι’ ο σημαιοφόρος πάτησε τα κουμπιά και κατέβασε τους μοχλούς της ελάχιστης ταχύτητας «Γρήγορα να φύγουμε από δω…» «Τώρα πρέπει να’ χει περάσει χωρίς…» Ξερός υπόκωφος κρότος, ακούστηκε η έκρηξη. Τα πρόσωπα φωτιστήκαν. «Μπορεί και να έσκασε πριν φτάσει το στόχο…», είπε ο κυβερνήτης, «μη χαιρόσαστε τόσο πολύ..» «Νομίζω ότι τους ξεφύγαμε..» ο πάντα αισιόδοξος ύπαρχος. Μπαμ, μπουμ οι βόμβες βυθού αντήχησαν στο νερό. Το κυνηγητό

άρχιζε. « Ορίστε τα έλεγα εγώ ..» φώναξε ο λοχίας Β. «Είναι… είναι σα να χτυπάει πόρτα σε μεγάλη άδεια αίθουσα», ψιθύρισε ο ανθυπίλαρχος, παράξενος, αλλόκοτος κρότος και συνάμα πιάστηκε από ένα σωλήνα γιατί το δυνατό τράνταγμα κόντεψε να τον ρίξει κάτω. Σαν το ψάρι που το κυνηγάνε με δυναμίτη σπαρτάρισε ο ΤΡΙΤΩΝΑΣ μ’ αυτές τις βόμβες. « Έλεγχος στεγανών, αναφέρατε» διαταγή του κυβερνήτη. «Ουδέν…Ουδέν... τίποτα ευτυχώς, όλα κανονικά σ’ όλους τους θαλάμους. «Τη βγάλαμε τη πρώτη.. Οχτώ βόμβες έριξαν. Λες να’ ναι η τελευταία επίθεση;» «Ούτε η τελευταία είναι», απάντησε ο υποκελευστής στον συνάδελφο του, «ούτε και οχτώ ήταν οι βόμβες, ήταν εννιά.» « Κι’ εγώ σου λέω πώς ήταν οχτώ…» Πλήρης διαφωνία στο θάλαμο τορπιλών. «Μας κυνηγάει ακόμα. Τον ακούω από πάνω μας είναι λίγο δεξιότερα τώρα…» φώναξε ο ναύτης από τα υδρόφωνα… Πέρασε σχεδόν μια ώρα, χαλάρωσε όλων η προσοχή… «Αλλάζει πορεία στρέφει προς βορρά..» αναφέρει το υδρόφωνο. «Αυτό ήτανε μας έχασε…» Κανείς δεν πρόλαβε να χαρεί για πολύ. Απότομα στεγνά χτυπήματα στο νερό. Γνωστά στους άντρες του υποβρυχίου. «Τάμα το’ έχουν όποτε νομίζουμε ότι ησυχάσαμε από δαύτους… νάτο πάλι.» Όλοι αρπάχτηκαν απ’ ότι βρήκαν μπροστά τους ή από πάνω τους. Τράνταγμα μεγάλο , κρότοι πολλοί τριγύρω ακούστηκαν μέσα στο υποβρύχιο και ξαφνικά όλο το σκάφος έμεινε στο σκοτάδι. Ο σημαιοφόρος μηχανικός όρμησε στα καλώδια να βρει τη βλάβη. Σε λίγο άναψαν και πάλι τα φώτα. «Αναφέρατε ζημίας.» «Απερρυθμίσθη η γυροσκοπική πυξίς..» «Διαρροή στους πρυμναίους σωλήνες…» «Βλάβη στο υδρόφωνο, κύριε κυβερνήτα, δεν ακούω τίποτα…» «Επισκευάσατε την πυξίδα. Τσακίστηκε ο σημαιοφόρος μηχανικός Σε λίγα λεπτά η πυξίδα έτοιμη. Όλοι δούλευαν, όλοι πολεμάνε να βαστήξουν το σκάφος … «Ρε Μανώλη το στουπί, στουπί να σταματήσουμε τούτο δω..» Μια στήλη νερού με δυνατή πίεση κατάβρεχε τον υποκελευστή Δ. Και καταφτάνουν νέες βόμβες κι’ άλλη επίθεση. Η τρίτη; Η τέταρτη; Κανείς δεν μπορεί πια να κρατήσει λογαριασμό… «Μας έχει εντοπίσει για καλά….» ακούγεται η φωνή του υπάρχου. «Ελέγξατε ζημίας…» «Απερυθμίσθη τελείως η πυξίδα, κύριε κυβερνήτα… Όλοι οι θάλαμοι αναφέρουν διαρροές….Στη πρύμνα πατάγανε μέσα στα νερά...» «Την αντλία, την αντλία…» τρεις ναύτες με κλειδιά και κατσαβίδια ψηλαφώντας στο ημίφως έπεσαν πάνω στην αντλία κι’ άρχισαν να την φτιάχνουν…Τα φανάρια με τις μπαταρίες άναψαν… «΄Ετοιμη. Τα νερά μ’ένα ρυθμικό χλάπα, χλάπα, ρουφηγμένα και διωγμένα από την αντλία άρχισαν να βγαίνουν, κάτι διορθωνόταν η κατάσταση… «Αυξήσατε ταχύτητα εις επτά» Νέες κινήσεις. Νέα σούρτα φέρτα. Σκουντουφλάνε στο σκοτάδι πλέον οι άνθρωποι καθώς τα λιγοστά φανάρια χρειάζονται στα νευραλγικά σημεία του σκάφους. Ο ύπαρχος κοίταξε το ρολόι με τις φωσφορίζουσες ώρες: «Μας κυνηγάει τρεις ώρες τώρα…» ,« Δεν έχεις ακούσει για Γερμανούς; Μουλάρια!. Το πείσμα τους είναι φοβερό. Θαρρείς πως είναι Ιταλοί που μας άφηναν με τη πρώτη επίθεση κι’ ύστερα υπερηφάνως ανήγγειλαν ότι μας βύθισαν;» «Πηδάλιο όλο δεξιά», διέταξε ο κυβερνήτης μια στιγμή κοιτώÐåñßðëïõò

69

ËÏÃÏÔÅ×ÍÉÁ & ÈÁËÁÓÓÁ ντας κάτω απ’την αχτίνα του φαναριού το χάρτη. Σε λίγο θ’ ανεβούμε να δούμε που βρισκόμαστε γιατί χωρίς πυξίδα αν και τα νερά είναι βαθιά δεν ξέρω που μπορεί να πέσουμε….Κοιτάξτε να επισκευάσετε ότι μπορείτε.» Βίδωναν και διόρθωναν σαν κουρδισμένα αυτόματα παιχνίδια, ενώ το ρυθμικό χλαπ, χλαπ που έκανε η αντλία νευρίαζε στο έπακρο τον λοχία που φοβισμένος, κι άλλο τόσο απορημένος ξεχώριζε τους ανθρώπους στο ημίφως σα φαντάσματα….Πλατσούριζαν στα νερά, έτρεχαν δεξιά κι’αριστερά να γλυτώσουν το πλοίο. Κι άλλες βόμβες, πρέπει να ήτανε η χαριστική βολή. Ότι είχε απομείνει ορθό έπεσε. Δεν υπήρχε πια καιρός ούτε για έλεγχο ζημιών. Από παντού ερχόντουσαν νερά, σε λίγο στα σκοτεινά, βρέθηκαν όλοι μέχρι το γόνατο στο νερό. Φαινόντουσαν σαν απίθανα και μυστηριακά όντα από άλλο πλανήτη. Προσπαθούνε, προσπαθούνε ακόμα να κάνουν το καθήκον τους. «Διαφεύγει το χλώριο από τους συσσωρευτάς, κύριε κυβερνήτα», αναφέρει ο ανθυποπλοίαρχος μηχανικός. Το νερό πληθαίνει, ανεβαίνει, γεμίζει το υποβρύχιο, τώρα πια σκέπασε τα γόνατα όλων και ακόμα ανεβαίνει «Δεν υπάρχει άλλη λύσις, αν μείνουμε εδώ θα χαθούμε. Να ρίξουμε όσες τορπίλες μπορούμε και να εξορμήσουμε δια πυροβόλου». **************** Ο κυβερνήτης του γερμανικού ανθυποβρυχιακού 2102, που τέσσερις ώρες τώρα κυνηγούσε το αόρατο υποβρύχιο, υποπλοίαρχος Kleiner απορούσε και συζητούσε με τον ύπαρχό του πάνω στη γέφυρα: «Τι συμβαίνει δεν καταλαβαίνω κύριε ανθυποπλοίαρχε, καλώς εχόντων των πραγμάτων, έπρεπε προ πολλής ώρας να έχει αναδυθεί ή να έχει βυθιστεί, αλλά τέτοια εξέλιξη δεν σημειώνουν οι συσκευές μας που διαρκώς πιάνουν νέα επαφή.» «Περίεργα πράγματα κύριε κυβερνήτα, πολύ περίεργα…» Ο Γερμανός ανθυποπλοίαρχος Jung ύπαρχος του 2102 ποτέ δεν είχε μπορέσει να καταλάβει τους Έλληνες. Ποτέ δεν χώραγε στο μυαλό του η αδικαιολόγητη αισιοδοξία τους. Σχεδόν απ’ την αρχή της κατοχής το Μάη του σαράντα ένα που έφτασε στην Αθήνα και κοντά δυο χρόνια που ζούσε στον παράξενο αυτό τόπο δεν μπορούσε να πιστέψει ότι κάπως έτσι θα ήταν ο πόλεμος. Από την σκοτεινή εκείνη νύχτα που τρία Γερμανικά εμπορικά ανατινάχτηκαν στον αέρα μέσα στο λιμάνι του Πειραιά από κάτι αλήτες που κανείς δεν τους έδωσε προσοχή νομίζοντας πως τριγύριζαν εκεί κοντά για να βρούνε τίποτα να φάνε, ποτέ δεν κατάλαβε την ευφυΐα και την αξιοπρέπεια που, εκτός από μερικές περιπτώσεις - εξαιρέσεις, κυριαρχούσε στο σκλαβωμένο λαό ….Και βρε αδερφέ , καλά να μη σου μιλάει σχεδόν κανείς αλλά και να φοβάσαι να περπατάς μόνος το βράδυ σε σκοτεινούς δρόμους αυτό είναι άλλη βαρβαρότητα. Κι’ όμως με όλα τα σκληρά μέτρα που έπαιρναν με τη γνωστή γερμανική μεθοδικότητα και σύστημα, κάπου ξεγλιστρούσαν τα βράδια οι σαμποτέρ και σαν τεράστια πυροτεχνήματα τινάζονταν στον αέρα αρκετά από τα καράβια τους. Ωστόσο τούτο είναι άνευ προηγουμένου . Γνώριζαν πολύ καλά το απαρχαιωμένο υλικό που χρησιμοποιούσε το Ελληνικό Ναυτικό και προξενούσε κατάπληξη πως εδώ και τόση ώρα αυτό το έρημο το υποβρύχιο δεν αναδύθηκε για να παραδοθεί αφού και θεωρητικώς δεν υπήρχε άλλη λύση, από μια έντιμη παράδοση. Επομένως πρέπει να περιμένουμε… Ένας Γερμανός ναύτης ανέβηκε στη γέφυρα και στάθηκε προσοχή: «Her Kapitan oι βόμβες βυθού τελείωσαν.» Τα πρόσωπα των αξιωματικών συνοφρυώθηκαν. Τώρα την έχουμε άσκημα σκέφτηκε ο ύπαρχος. Αλλά να ένας νεαρός σημαιοφόρος που έχει λαμπρές ιδέες.

«Her Kapitan μπορώ να προτείνω κάτι;» «Μάλιστα κύριε σημαιοφόρε σας ακούω.» «Να γεμίσουμε σάκους με χειροβομβίδες και παλιοσίδερα και 70

Ðåñßðëïõò

να τους πετάμε κάθε τόσο στην θάλασσα όταν πυροδοτούμε τις χειροβομβίδες να σκάνε σε διάστημα τριών-τεσσάρων λεπτών. Το υποβρύχιο θα νομίσει ότι έχουμε κι άλλες βόμβες και δεν θα αντιληφθεί ότι μας τέλειωσαν. Ο Γερμανός κυβερνήτης τον κοίταξε απορημένος. Θεωρητικώς παρόμοια πράγματα δεν ήταν δυνατόν να συμβαίνουν. Αλλά μήπως θεωρητικώς δεν έπρεπε να έχει παραδοθεί το υποβρύχιο; Ή τουλάχιστον βυθιστεί; Επομένως; «Ορθή ιδέα σας κύριε σημαιοφόρε πηγαίνετε να επιστατήσετε στη συσκευασία και ρίψη των πρωτότυπων αυτών βομβών βυθού», και απευθυνόμενος στον ύπαρχο, «Αν είναι αυτός πονηρός θα του αποδείξουμε πως κι’εμείς οι Γερμανοί δεν είμαστε βόδια και μουλάρια όπως συνήθως μας αποκαλούν οι νότιοι λαοί της Ευρώπης.» Μεγάλο παράπονο το΄χε ο Γερμανός κι’ ακόμα με πίκρα θυμάται εκείνη την έκθεση ενός Άγγλου κυβερνήτη υποβρυχίου που είχε κατορθώσει να αποκτήσει η αντικατασκοπεία τους. Έκθεση που στην Σχολή Πολέμου την είχαν μελετήσει και του είχαν εντυπωθεί τα συμπερασματά της: «Η έλλειψις πάσης ευφυΐας και ικανότητος προσαρμογής προς τας εκάστοτε υπ’ εμού λαμβανομένας πορείας με ώθησαν ώστε ολίγον κατ’ ολίγον ν’ αρχίσω την διαφυγήν του σκάφους μου από τον κλοιόν ον είχον σχηματίσει εις την επιφάνειαν τα δυο Γερμανικά αντιτορπιλικά και να οδηγήσω με ελάχιστας ζημίας το υποβρύχιον ασφαλώς εις τον Ναύσταθμον. Θαυμαστή η μαχητικότης των αλλά’ ήτο αδύνατον να συλλάβουν, παρ’όλα τα τέλεια μέσα που διέθετον τι χειρισμόν επρόκειτο ανά πάσαν στιγμήν να εκτελέσω και τι πορεία θα ακολουθήσω.» Κι’ ακόμα απορούσε ο κυβερνήτης «Πως διάβολο ήθελε να καταλάβουν τι χειρισμό επρόκειτο ανά πάσαν στιγμήν να εκτελέσει και τι πορεία θα ακολουθήσει; Εδώ είναι πόλεμος δεν είναι χειρομαντείες. Τώρα όμως θα του δείξω εγώ ετούτου εδώ. Ορίστε μας κόβω το κεφάλι μου πως θα το βυθίσω, τουλάχιστον αυτός δεν μπορεί να με πει βόδι. Ρίψατε τους σάκους!» Ο ύπαρχος τον πλησίασε: «Her Kapitan μετά από την ρίψη αυτή πρέπει να αναδυθεί δεν μπορεί να συνεχίσει άλλο...» **************** Εκείνο το βράδυ έπεσε βαθιά νύχτα στο στενό του Κάβο Ντόρο. Ένα, ένα στον ουρανό ξεχώριζαν τα άστρα. Η θάλασσα μαύρισε. Τα άσπρα πρόβατα έπαψαν πια να τρέχουν στην επιφάνεια της, έκοψε ο άνεμος. Η περίεργη αυτή ναυμαχία με το ένα πλοίο πάνω και το άλλο κάτω απ’ την επιφάνεια συνεχιζόταν.. Τριάντα όμως μέτρα εκεί κάτω τα πράγματα δεν ήταν διόλου καλά. Το υποβρύχιο χτυπημένο και σχεδόν ακυβέρνητο, με τη μια μόνο μηχανή να λειτουργεί κρατιόταν με το ζόρι. Το πλήρωμα στα περισσότερα μέρη ως τη μέση στο νερό. Από παντού ακούγονται οι κρότοι των διαρροών. Ο αέρας ολοένα και πιο αποπνιχτικός απ’ το χλώριο που ξεφεύγει από τις μπαταρίες, έπρεπε το γρηγορότερο να αναδυθούν. «Να εξοπλισθεί το πλήρωμα δι’ ατομικών όπλων. Έτοιμοι προς εξόρμησιν δια πυροβόλου. Ομοχειρία πυροβόλου στας θέσεις σας. Πόσες τορπίλες μπορούμε να ρίξουμε;» «Μόνον μία!» απαντάει ο θάλαμος. «Καλώς θα τη ρίξουμε κι’ ύστερα θα αναδυθούμε για την εξόρμησι. Όλοι έτοιμοι .Εις περισκοπικόν βάθος.» «Τώρα θα σας δείξω εγώ παλιογερμαναράδες.» μονολόγησε ο λοχίας κρατώντας το αυτόματο .Ο κυβερνήτης διάταξε: «Τορπιλλοσωλήν πυρ!», ενώ κοίταζε στο περισκόπιο. «Νομίζω πως το χτυπήσαμε. Επιτυχία παιδιά φώναξε και αμέσως η διαταγή: «Εξόρμησις δια πυροβόλου.» «Δεν ξέρω αν θα πετύχει» ψιθύρισε ο σημαιοφόρος μηχανικός στον δίοπο πλάι του, «διότι καθώς ανεβαίνουμε αργά, κανονικά πρέπει ν’ αδειάσουν τα θαλασσέρματα και να κρατηθούμε με τη μηχανή και τα πηδάλια σε έξι μέτρα περίπου από την επιφάνεια για να

πεταχτούμε με την άνωση του νερού απότομα στην επιφάνεια, χωρίς να μας πάρει χαμπάρι από που βγαίνουμε…» «Δηλαδή τι μας λέτε; Κύριε πρώτε…» Ο ΤΡΙΤΩΝΑΣ με άπειρες διαρροές, με χαλασμένα τα πηδάλια, με τη μία μηχανή ανέβαινε πολύ σιγά, ενώ το μεγάλο ατού της εξόρμησης είναι η ταχύτητα με την οποία ανεβαίνει το υποβρύχιο και κυριολεκτικά ξεπετάγεται στην επιφάνεια ρίχνοντας την πρώτη κανονιά χωρίς να το έχει εντοπίσει ο αντίπαλος. Ο Γερμανός όμως είδε το περισκόπιο και τα εξέχοντα μέρη του πυργίσκου δυο ολόκληρα λεπτά πριν ξενερίσει το σκάφος. Και αμέσως άρχισε καταιγισμό πυρών προς την κατεύθυνσή του, πλέοντας συνάμα κατά πάνω του για να το εμβολίσει. «Εμπρός παιδιά!» Όρμησε ο κυβερνήτης. Άνοιξε την κάθοδο που ξαφνικά έλουσε τους υπολοίπους. Εκείνος έμεινε μόνος έξω περιμένοντας ν’ αναδυθεί καλά το σκάφος. Τριγύρω του σφύριζαν σφαίρες. Το μεγάλο ναυτικό κόλτ έλαμψε στο χέρι του κι άρχισε αυτός μόνος εκεί από τον πυργίσκο να ρίχνει πάνω στο 2102. Μόλις ξενέριασε το υποβρύχιο πετάχτηκαν κι’ οι άλλοι έξω με πολυβόλα και αυτόματα. Στο μεταξύ το περιπολικό ερχόταν κατά πάνω τους με μεγάλη φόρα, πλησιάζει και… τρομερός τράκος ακολουθεί, χτυπάει το υποβρύχιο στην πρύμνα κάνοντας αμέσως όπισθεν. Όποιος επιχειρούσε να πηδήξει στο πυροβόλο θεριζόταν από τα πυρά των Γερμανών που χτυπάνε ιδιαίτερα και συγκεντρωμένα το σημείο αυτό καθώς δεν τους συμφέρει να αντιμετωπίσουν και το πυροβόλο του υποβρυχίου. Κι’ έτσι πολλά παλικάρια πεθαίνουν προσπαθώντας να φτάσουν το κανόνι. Και καθώς ο κυβερνήτης βλέπει το περιπολικό να ξανάρχεται για δεύτερο εμβολισμό ετοιμάζεται κι’ αυτός να πηδήξει για το πυροβόλο τρέχοντας έτσι να συναντήσει το θάνατο. Το δυνατό όμως τράνταγμα από το δεύτερο εμβολισμό έστριψε απότομα το υποβρύχιο κι’ έτσι εκεί που ήταν το πυροβόλο βρέθηκε η θάλασσα και ο κυβερνήτης βούτηξε μέσα. Η άνιση μάχη συνεχιζόταν. Ο καθένας μ’ ό,τι μπορούσε χτύπαγε το περιπολικό που όλο και ξαναρχόταν ξερνώντας φωτιά για τρίτο εμβολισμό. Το κατάστρωμα κι πυργίσκος του ελληνικού σκάφους είχαν μετατραπεί σε αληθινή κόλαση. Ο σημαιοφόρος μηχανικός χτυπούσε με το πολυβόλο απ’ την πλώρη όταν μια σφαίρα τον βρίσκει μεσοκούτελα, Αναποδογύρισε και μένει ξαπλωμένος στο κατάστρωμα. Ακίνητος μεσ’ τους κρότους που ολοένα ξεμακραίνουν, χάνονται στη ταραγμένη νύχτα Και βλέπει πάλι τη σημαία το σπαθάκι κι’ αυτόν εκεί στη πλώρη να χτυπάει. Ο ανθυποπλοίαρχος Ε. έσκυψε απάνω του: «Γιάννη!» φώναξε. Ο ξαπλωμένος με μια ύστατη προσπάθεια ανασηκώνεται και με φωνή δυνατή σαν να μην ήταν ετοιμοθάνατος: «Ζήτω ο ΤΡΙΤΩΝ…Ζήτω η Ελλάς…» κι’ άφησε την τελευταία του πνοή εκεί στην πλώρη. Κερατάδες μούγκρισε ο ανθυποπλοίαρχος. Πήρε το πολυβόλο του νεκρού κι’άρχισε να ρίχνει πάνω στο περιπολικό. Νέος εμβολισμός νέο τράνταγμα βροχή οι σφαίρες πάνω στο κατάστρωμα. Ο ύπαρχος είχε μείνει τελευταίος μέσα, μαζί με τα απόρρητα έγγραφα του σκάφους, παίρνει ένα πιστόλι φοράει το σωσίβιο αποφασισμένος να μην παραδοθεί, πέφτει στη θάλασσα όπου αφήνει να πάνε στον πάτο όλα τα απόρρητα και αρχίζει να κολυμπάει για να βγει στην κοντινή στεριά που κατά τους υπολογισμούς απείχε δυο μίλλια. Γύρω ανάμεσα στους κρότους από τις σφαίρες ακούγονται οι φωνές των πληγωμένων που οι περισσότεροι βουλιάζουν καθώς αργοπνίγονται. «Βοήθεια…βοήθεια!» Ο ύπαρχος ανοίγεται κατά τη φωνή. Ένας δίοπος πληγωμένος, του αφήνει το σωσίβιο. Ο κελευστής από κει, με κομμένο από μια ριπή το πόδι άρχισε να βουλιάζει. «Θα σώσω το ναύτη μου», σκέφτεται «κι ας πιαστώ αιχμάλωτος», τον πιάνει απ’ το κεφάλι κι’ αρχίζει να τον ρυμουλκεί για τη γερμανική βάρκα

που’ χε ρίξει το περιπολικό να μαζέψει όσους απομείναν. Αρκετοί όμως ήταν αυτοί που επωφελούμενοι απ’ το σκοτάδι το έσκαγαν κολυμπώντας για την κοντινή στεριά της Εύβοιας. Η μάχη τέλειωσε. Κάθε αντίσταση από το υποβρύχιο έπαψε. Όσοι δεν ήταν νεκροί βρέθηκαν με τα τραντάγματα των εμβολισμών στη θάλασσα, άλλοι πλησίαζαν κολυμπώντας τη γερμανική βάρκα κι’ άλλοι ανέβαιναν για τελευταία φορά πάνω στον ΤΡΙΤΩΝΑ. Δυο Γερμανοί ναύτες οπλισμένοι σαν αστακοί πήδηξαν στο κατάστρωμα κι’ έτρεξαν στον πυργίσκο. Το πυκνό χλώριο δεν τούς άφησε να μπουν μέσα. Γύρευαν έγγραφα. Αυτά όμως είχαν προ πολλού καταβυθιστεί στο πάτο του Ευβοϊκού. Δεν θα μάθαιναν τίποτα από τον ΤΡΙΤΩΝΑ. Μέσα στον πυργίσκο, που τρυπημένος από βλήματα ολόγυρα έχασκε στην νύχτα, τρία σώματα με τα όπλα στα χέρια, βαριά χτυπημένοι ετοιμάζονταν για το στερνό τους με τον ΤΡΙΤΩΝΑ ταξίδι. Ο ανθυποπλοίαρχος Λ. που πέθαινε έβλεπε σαν όνειρο ένα κομμάτι ασημοφώτιστου ουρανού κι’ αστραπές πύρινες φώτιζαν το μυαλό του. Η Ελλάς….Η θεωρία του υπάρχου για τον Οδυσσέα. Κι’ ο ουρανός φωτίστηκε μισός μαύρος, μισός γαλάζιος…Χανόταν σε βάθη η σκέψη του κι’ αυτός μαζί με τον ΤΡΙΤΩΝΑ ετοιμαζόταν να την ακολουθήσει... Πολεμάνε, πολεμάνε μουρμούρισε... Είναι κι’ ο Οδυσσέας μαζί... Κι’ ο Ποσειδώνας... ΤΡΙΤΩΝ το παιδί του πάει λαβωμένο να τον βρει... Θα νικήσουμε... Νίκη... Νίκη, βγήκε βραχνή στερνή κραυγή μέσα απ’ το λαρύγγι του... Νίκη... άκουσε κι’ ο κυβερνήτης μέσα από τη Γερμανική βάρκα... Νίκη άκουσαν κι’ οι άλλοι γύρω. Νίκη για τελευταία φορά ακούστηκε κι ο ΤΡΙΤΩΝ με την κραυγή βγαλμένη μέσα από τα σπλάχνα του τουμπάρισε κι’ άρχισε τη γρήγορη τελευταία του κατάδυση... Η θάλασσα γύρω, τριγύρω και πιο πέρα μπουνατσάριζε. Τα κύματα κατακάθισαν γίνονται απαλό χάδι. Οι θεοί της θάλασσας άνοιγαν την αγκαλιά τους για να δεχτούν το χτυπημένο παιδί τους... Νίκη στη θάλασσα... Νίκη για την Ελλάδα..εκείνο το βράδυ... Νίκη στο Αιγαίο... Και καθώς το τελευταίο σίδερο της δεξιά μπάντας του σκάφους σκεπάστηκε από το κύμα... Ζήτω ο ΤΡΙΤΩΝ ακουστήκαν φωνές, γύρω, μέσα απ’ τη βάρκα και πιο μακριά απ’ τη θάλασσα. Ο κυβερνήτης με την ανάστροφη του χεριού του σκούπισε ένα δάκρυ… Ο Γερμανός υποπλοίαρχος Κleiner από τη γέφυρα του περιπολικού χαιρέτισε στρατιωτικά το υποβρύχιο που βυθιζόταν. **************** Στο καρέ του γερμανικού 2102 που με τριάντα αιχμαλώτους έπλεε χτυπημένο κι’ αυτό για τον Πειραιά, ο Γερμανός συγχαίρει τον Έλληνα: « Η στάσις σας ήταν ηρωική κύριε πλωτάρχα, μας κάνατε μεγάλη ζημιά με τη βύθιση του πετρελαιοφόρου που τορπιλίσατε, αυτό όμως που ακόμα δεν καταλαβαίνω είναι με τι πυροβολούσαν απ’ τη γέφυρα του υποβρυχίου στην αρχή μόλις αναδυθήκατε; Ο Έλληνας κυβερνήτης χαμογέλασε: «Εγώ κύριε κυβερνήτα με το περίστροφό μου.» «Με το πιστόλι και γιατί; Τι μπορούσε να κάνει το πιστόλι στο πλοίο μου;» «Τίποτα», απάντησε περήφανα ο Έλληνας, «ή σχεδόν τίποτα κύριε κυβερνήτα αλλά όταν πολεμάμε, πολεμάμε με ό,τι έχουμε στη διαθεσή μας. Εξ άλλου ο ύπαρχος μου από δω, χαμογελώντας στον υποπλοίαρχο, έχει μια σχετική θεωρία περί του πως πρέπει να πολεμάει κανείς.» Κι’ ο Γερμανός ανθυποπλοίαρχος Jung, ύπαρχος του 2102 ακούγοντας αυτά τα λόγια ένιωσε άλλη μια φορά ότι ποτέ του δεν θα μπορέσει να καταλάβει τους Έλληνες. ****************

Τ

Ε

Λ

Ο Ðåñßðëïõò

Σ 71

ËÏÃÏÔÅ×ÍÉÁ & ÈÁËÁÓÓÁ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ Ιστορικό Φωτογραφικό Λεύκωμα Σχολής Ναυτοπαίδων - ΣΔΥΝ - ΣΜΥΝ 1946 - 2000 Ελευθέριος Σφακτός Αθήνα 2007

Έκδοση: Γενικό Επιτελείο Ναυτικού

Ο συγγραφέας του λευκώματος με τον Αρχηγό του ΓΕΝ, Αντιναύαρχο Π.Ν. κ. Δημήτριο Γούση

Σ

το αμφιθέατρο του Πολεμικού Μουσείου έγινε η παρουσίαση του Ιστορικού φωτογραφικού Λευκώματος της Σχολής Ναυτοπαίδων το οποίο συνέγραψε ο κ. Ελευθέριος Σφακτός, Επικελευστής Τηλεγραφητής του Π.Ν. εν αποστρατεία. Όλο το μόνιμο Πολεμικό Ναυτικό ήταν εκεί. Εν ενεργεία και εν αποστρατεία, προερχόμενο είτε από τη ΣΝΔ, είτε από τη Σχολή του Πόρου με το όποιο όνομά της. Ο κ. Σφακτός, ο οποίος είναι και Πρόεδρος του Συνδέσμου Αποφοίτων ΣΜΥΝ, είχε διοργανώσει μίαν άριστη παρουσίαση με εμφάνιση αρκετών από τις φωτογραφίες που περιέχει το λεύκωμα μέ-

σω Power Point από ηλεκτρονικό υπολογιστή. Ξανακούσαμε όλοι μας συγκινημένοι τον αρχαιότερο επιζώντα Διοικητή της Σχολής Ναυτοπαίδων Αντιναύαρχο ε.α. κ. Θ. Μαλωλόπουλο να θυμίζει στιγμές δόξας του Ναυτικού και να τονίζει τη μεγάλη αλήθεια πως οι Υπαξιωματικοί του Π.Ν. αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του σώματος. Αφοσιωμένα στο καθήκον, τεχνικά καταρτισμένα και έμπειρα στελέχη είναι εκείνα που με τις γνώσεις τους κρατούν και συντηρούν τα πολύπλοκα συστήματα των σύγχρονων πλοίων του Π.Ν. και τα διατηρούν πάντα σε ετοιμότητα. Είναι αναμφίβολο πως το Ναυτικό στηρίζε-

Από την παρουσίαση του βιβλίου. Ο συγγραφέας υπογράφει το λέυκωμα στους αναγνώστες.

72

Ðåñßðëïõò

ται στους δύο πυλώνες που το κράτησαν όρθιο και υπερήφανο κατά την διάρκεια της ιστορίας του. Είναι το μόνιμο προσωπικό του. Είναι οι απόφοιτοι της ΣΝΔ και της Σχολής Μονίμων Υπαξιωματικών. Το λεύκωμα περιέχει μια περιγραφή των παλαιών εγκαταστάσεων της Σχολής Ναυτοπαίδων και πως σταδιακά εξελίχθηκαν σε σύγχρονα εκπαιδευτήρια, με οργανωμένα εργαστήρια και εποπτικά μέσα διδασκαλίας, ευπρεπείς θαλάμους διαβίωσης, εστιατόρια, αθλητικές εγκαταστάσεις και γενικά όλες τις ευκολίες που είναι απαραίτητες για σημερινούς έφηβους να αναπτυχθούν σωματικά και πνευματικά. Ένας μεγάλος αριθμός θεμάτων που αναφέρονται στην καθημερινότητα των Ναυτοπαίδων παρουσιάζονται στο λεύκωμα. Συνοδεύονται από πληθωρικό φωτογραφικό υλικό και συνάμα το αυτοσαρκαστικό χιούμορ, που μας γυρίζει πίσω στα μαθητικά μας χρόνια στις σχολές που ζήσαμε όλοι μας. Οι αναμνήσεις μας κάνανε να γελάσουμε, ενώ παράλληλα αναλογιζόμαστε με λίγη πίκρα το πέρασμα του χρόνου, πως ζωγραφίστηκε πάνω στα πρόσωπα συναδέλφων που τους βλέπουμε παιδιά στις φωτογραφίες και τους συγκρίναμε εκεί, δίπλα μας, στα καθίσματα του αμφιθεάτρου. Η βραδιά εξελίχθηκε πολύ ωραία. Ευχηθήκαμε στον κ. Σφακτό κι άλλες τέτοιες επιτυχίες. Φύγαμε παίρνοντας μαζί μας τις αναμνήσεις μιας ζωής, χαρούμενοι που μπορούμε και τις μοιραζόμαστε με αγαπητούς συναδέλφους. Ιωάννης Παλούμπης

Η ζωή, οι παραδόσεις, τα ήθη κι έθιμα του χωριού μου Γιώργου Χρ. Γιαννακόπουλου Αθήνα 2007

M

ε πραγματική συγκίνηση λάβαμε το βιβλίο του φίλου και παλιού συμμαθητή Γεώργιου Γιαννακόπουλου (Μπαρούνη) που παρουσιάζει την καταγραφή των όμορφων εθίμων και παραδόσεων του χωριού του, της Κάτω Λουκαβίτσας της Ηλείας. Κατά τραγική συγκυρία ήταν οι μέρες που οι καταστροφικές πυρκαγιές κατέκαιγαν την Πελοπόννησο και την ιδιαίτερη πατρίδα μου, την Ηλεία. Το βιβλίο αποτελεί μια ευχάριστη και ψυχαγωγική αναδρομή σε παλαιές, όμορφες εποχές, όχι όμως ξεχασμένες, που οι τοπικές κοινωνίες χωρίς δυνατότητες εύκολης επικοινωνίας, ανέπτυσσαν τα δικά τους έθιμα που αντανακλούσαν τις τοπικές αντιλήψεις για θέματα θρησκευτικά, κοινωνικά, ζωής και επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Δεν είναι η πρώτη φορά που μας ξαφνιάζει ευχάριστα εκδοτικά ο κύριος Γιαννακόπουλος με την εκδοτική του δραστηριότητα. Το τωρινό βιβλίο του με λαογραφικό ενδιαφέρον είναι το τρίτο. Έχουν προηγηθεί οι εξαιρετικά ενδιαφέρου-σες

Εκδόσεις: Βιβλιοπανόραμα

εκδόσεις του «Εύθυμα και σοβαρά του χωριού μου» και «Γενί Τζαμί η μεγάλη εμποροζωοπανήγυρις», ενώ μαθαίνουμε ότι βρίσκονται υπό έκδοση τα «Μοιρολόγια» και η «Μεταφορά του παραδοσιακού στίχου από τόπο σε τόπο». Ο συγγραφέας εκφράζει το ενδιαφέρον του για την διάσωση της παράδοσής μας πραγματοποιώντας έρευνες σ’ όλη την Ελλάδα. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο κ. Γιαννακόπουλος έχει διαπρέψει στην βυζαντινή μουσική. Ενδεικτικά αναφέρουμε από το μεγάλο βιογραφικό του ότι απόκτησε Δίπλωμα Βυζαντινής Μουσικής με Αριστείο από το Αττικό Ωδείο, δίδαξε σε πολλά Ωδεία και Μουσικές Σχολές αλλά και σε προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χρημάτισε βασικό στέλεχος σε πολλά χορωδιακά σχήματα των Αθηνών, έχει παρουσιάσει πολλές τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές σχετικά με το δημοτικό τραγούδι, έχει συνεργαστεί και με τον Ρ/Σ S.B.S. της Μελβούρνης και Ρ/Σ 88,7 της Βοστώνης, ενώ το 1992 ίδρυσε τον σύλλογο «Θεματοφύλακες της Παράδοσης».

Ευχόμαστε στον φίλο καλή επιτυχία στη νέα του έκδοση και καλή συνέχεια στο σημαντικό έργο του. Αναστασία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ - ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ Γνωρίζουμε στα αγαπητά μας μέλη και τους φίλους αναγνώστες μας ότι και φέτος στις αίθουσες του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος θα διοργανωθεί

Χριστουγεννιάτικη Αγορά. Τα εγκαίνια θα γίνουν το Σάββατο 1/12/2007 και ώρα 11:30 π.μ. Σας παρακαλούμε να στηρίξετε και φέτος την προσπάθεια μας προσφέροντας δώρα για την διάθεσή τους στην Χριστουγεννιάτικη Αγορά μας.

Για οποιαδήποτε πληροφορία επικοινωνήστε με τις κες Μαρία Σερέτη και Πηνελόπη Βουγιουκλάκη στα τηλέφωνα και κατά τις ώρες λειτουργίας του Μουσείου.

Ðåñßðëïõò

73

ËÏÃÏÔÅ×ÍÉÁ & ÈÁËÁÓÓÁ Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους:  Εκδόσεις Ροδολίβος: Τρία Ημερολόγια για το προσεχές έτος 2008, με θέμα: «Ελληνικά Πολεμικά Πλοία».

archaeological underwater research, protection and evaluation in Sicily”.

 Κύριον Γκερέκο Ιωάννη: «Μήτηρ Υπάρχουσα Της Ζωής: Θεομητορικές Εικόνες από την Τήνο» του κ. Ι.Γκερέκου.

 Κύριον Ευστάθιο Μπάτη: «Ναυτιλίας Ανάβασις. Γεγονότα και Πρόσωπα της μεγάλης εξόρμησις (1950-1970).

 Κύριον Πέτρο Αγγελάκο - Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος»: 1. «Εθνική Πινακοθήκη 100 χρόνια: Tέσσερις αιώνες Ελληνικής Ζωγραφικής», επιμέλεια Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα.

2. «Βασιλείς των Ωκεανών: Ναυπηγήσεις των Ελλήνων 19571960» του Γεωργίου Μ. Φουστάνου.

 Γενικό Επιτελείο Ναυτικού: Μνημόνιο Οικονομικών - Συνταξιοδοτικών Θεμάτων Στρατιωτικού Προσωπικού Πολεμικού Ναυτικού. Κλάδος Ε΄, 2007.

 Κύριον Κωνσταντίνο Καταγά: «Ομηρικά Ναυτικά Θέματα» του κ. Καταγά.  Prof. Sebastiano Tusa: “New perspectives in the fields of

 Μετοχικό Ταμείο Ναυτικού: Ενημερωτικό φυλλάδιο Μετοχικού Ταμείου Ναυτικού και Ειδικών Λογαριασμών αυτού (ΤΑΝΤΠΝ-ΕΚΟΕΜΝ-ΕΛΧΑΟΙΑ-ΕΛΧΑΟΣ).  Κύριον Γ. Μωραΐτη: «Ο τορπιλλισμός του φορτηγού Ατμόπλοιου «ΒΟΡΙΣ» εκδόσεις Τζέϊ & Τζέϊ Ελλάς, του κ. Μωραίτη.

Περιοδικά και έντυπα που εστάλησαν στο Ν.Μ.Ε.: ÐÅÑÉÏÄÉÊÁ: 1. SHIPPING (ôåý÷ïò 432) 2. ÍÁÕÔÉÊÇ ÅËËÁÓ (ôåý÷ç 886, 887) 3. ËÉÌÁÍÉ (ôåý÷ïò 173) 4. ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÉÓÔÏÑÉÁ (ôåý÷ç 131, 132) 5. ÅÈÍÉÊÅÓ ÅÐÁËÎÅÉÓ (ôåý÷ïò 77) 6. ÏÉÊÏÍÏÌÉÊÁ & ÍÁÕÔÉËÉÁÊÁ ÍÅÁ (ôåý÷ç 1043, 1044) 7. NATIONAL GEOGRAPHIC - ÁããëéêÞ Ýêäïóç (vol. 211, áñ. 6, 1) 8. ËÉÌÅÍÉÊÁ ×ÑÏÍÉÊÁ (ôåý÷ïò 70) 9. ÓÐÅÔÓÉÙÔÉÊÇ Ç×Ù (ôåý÷ïò 100) 10. ÐÅÉÑÁÚÊÁ ÃÑÁÌÌÁÔÁ (ôåý÷ïò 50) 11. ÍÅÁ ÕÄÑÁÚÊÇ ÐÍÏÇ (ôåý÷ç 78) 12. ÉÓÔÉÏÐËÏÚÊÏÓ ÊÏÓÌÏÓ (ôåý÷ïò 71) 13. ÍÁÕÔÉÊÁ ×ÑÏÍÉÁ (ôåý÷ç 102) 14. ÅËÍÁÂÉ (ôåý÷ç 403, 404) 15. ×ÁÔÆÇÊÕÑÉÁÊÅÉÏ ÉÄÑÕÌÁ ÐÁÉÄÉÊÇÓ ÐÑÏÓÔÁÓÉÁÓ (ôåý÷. 32) 16. OUTPUT (ôåý÷ïò 11) 17. ÁÌÕÍÔÉÊÁ ÈÅÌÁÔÁ (ôåý÷ç 250) 18. ÔÏËÌÙÍ (ôåý÷ïò 22) 19. ÐËÏÉÁÑ×ÉÊÇ Ç×Ù (ôåý÷ç 393) 20. ÍÅÁ ÔÏÕ ÌÏÕÓÅÉÏÕ ÔÇÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÓÕËËÏÃÇÓ ÍÏÌÐÅË (ôåý÷ç 6, 7) 24. ÉÐÐÉÊÏ ÔÅÈÙÑÁÊÉÓÌÅÍÁ (ôåý÷ç 52) 22. SIGNALS (ôåý÷ïò 80) 23. ÔÁ ÍÅÁ ÔÏÕ ÅËËÇÍÉÊÏÕ ÊÏÓÌÏÕ (ôåý÷oò 30) 24. ÔÁ ÍÅÁ ÔÙÍ ÁÐÏÖÏÉÔÙÍ

 ΔΙΟΡΘΩΣΗ 74

Ðåñßðëïõò

ÔÇÓ ÉÙÍÉÄÅÉÏÕ Ó×ÏËÇÓ ÐÅÉÑÁÉÁ (öõë. 135) 25. ÏÉ ÖÉËÏÉ ÔÏÕ ÌÏÕÓÅÉÏÕ ÃÏÕËÁÍÄÑÇ (ôåý÷oò 88) 26. ÈÁËÁÓÓÉÍÏÉ ÁÐÏÇ×ÏÉ (ôåý÷oò 79) 27. ÅËËÇÍÉÊÇ ÄÉÅÈÍÇÓ ÃËÙÓÓÁ (ôåý÷oò 67) 28. ÍÁÕÔÉÊÇ ÉÓÔÏÑÉÁ (ôåý÷ïò 11) 29. ÁÅËËÙ (ôåý÷ïò 23) 30. ÁÌÕÍÔÉÊÏÉ ÖÁÊÅËËÏÉ (ôåý÷ç 1-5)

ÅÖÇÌÅÑÉÄÅÓ: 1. ÏÉÊÏÍÏÌÉÊÇ ÍÁÕÔÉËÉÁÊÇ (öýëëá 132, 133) 2. ÊÁÓÔÅËËÁ (öýëëï 130) 3. Ç ÖËÏÃÁ ÔÇÓ ÌÁÊÅÄÏÍÉÁÓ (öýëëï 27, 28) 4. ÔÁ ÍÅÁ ÔÏÕ ÂÑÏÍÔÁÄÏÕ (öýëëá 1023, 1024) 5. ÊÕÊËÁÄÉÊÏÍ ÖÙÓ (öýëëá 663) 6. Ï ÅÐÉÂÁÔÇÓ ÔÇÓ ÁÉÃÉÍÁÓ (öýëëá 33, 34) 7. Ç×Ù ÔÇÓ ÐÅÓÌÅÍ (öýëëï 119) 8. ÔÕÐÏÓÐÏÑ (öýëëï 120) 9. Ç ÖÙÍÇ ÔÏÕ ÓÕÍÄÅÓÌÏÕ ÁÐÏÓÔÑÁÔÙÍ ÁÎÉÙÌ. ÓÔÑÁÔÏÕ ÌÁÊÅÄÏÍÉÁÓ ÈÑÁÊÇÓ (öýëëï 54) 10. Ç ÖÙÍÇ ÔÏÕ ÄÇÌ. Ó×ÏËÅÉÏÕ ÉÅÑÁÓ ÌÇÔÑÏÐÏËÅÙÓ ÐÅÉÑÁÉÙÓ (öýëëï 27) 11. Ç ÖÙÍÇ ÔÙÍ ÐÅÉÑÁÉÙÔÙÍ (öýëëï 25-33) 12. ÁÍÁÔÏËÉÊÁ ÐÑÏÁÓÔÉÁ (öýëëá 70, 71) 13. ÔÁ ÍÅÁ ÔÇÓ ÉÈÁÊÇÓ (öýëëá 61) 14. ÔÁ ÍÅÁ ÔÏÕ ÓÁÓÌÕÍ (ôåý÷ïò 92) 15. ÄÉÊÇÃÏÑÉÊÇ ÅÐÉÊÁÉÑÏÔÇÔÁ (öýëëï 90)

Στο περασμένο τεύχος (59) του «Περίπλου», στην στήλη «Λογοτεχνία και Θάλασσα - βιβλιοκριτικές», σε παρουσίαση του βιβλίου του κ. Φιλίππου αναγράφηκε το όνομα του συγγραφέα με δύο «λ» και όχι με δύο «π», όπως γράφεται σωστά. Ζητάμε συγνώμη για το σοβαρό λάθος.

Αποκτήστε τη συλλεκτική και πολυτελή έκδοση

Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912 - 13 Ο Ναυτικός Αγώνας Λόγω εξαντλήσεως επανεκδόθηκε με την ευγενική χορηγία του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας

Το Ιστορικό Λεύκωμα «Βαλκανικοί Πόλεμοι. Ο Ναυτικός Αγώνας 1912-1913» έκδοσης του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος διατίθεται στην τιμή των 70€, εκτός του χώρου του Μουσείου στα εξής βιβλιοπωλεία: ΠΕΙΡΑΙΑΣ: Γ. Σωτηρόπουλος, «Η φωλιά του βιβλίου», Κολοκοτρώνη 90, Πειραιάς • Χ. & Μ. Τσαμαντάκη, Καραόλη & Δημητρίου 43, Πειραιάς ΑΘΗΝΑ: Χρ. Ψιακή & Σία, Ιπποκράτους 112, Αθήνα • Παπασωτηρίου, Στουρνάρη 35 & Τζωρτζ, τηλ.: 210 33 23 300 • ΙΑΝΟΣ, Σταδίου 24, τηλ.: 210 32 17 917 • ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ΙΑΝΟΣ, Αριστοτέλους 7, Θεσσαλονίκη • Προμηθεύς, Βύρωνος 4, Θεσσαλονίκη • Ε. & Γ. Μπαρμπουδάκης, Αριστοτέλους 4, Θεσσαλονίκη • ΣΥΡΟΣ: Ν. Κανακάρης, Σταματίου Πρωίου, Σύρος

Ημερολόγιο Μουσείου ΧΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΩΡΕΕΣ Προσέφεραν για την ενίσχυση του Μουσείου: Υπουργείο Πολιτισμού

€ 10.000

Γενικό Επιτελείο Ναυτικού

€ 11.500

Η εταιρεία Golden Destiny S.A. Shipbrokers επ’ ευκαιρία της συμπληρώσεως 13 ετών από της ιδρύσεως της, αποφάσισε και επέλεξε το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος στα πλαίσια των χορηγιών και προσέφερε 1000 ευρώ για την ενίσχυση των σκοπών του. Η Βουλή των Ελλήνων προσέφερε 10.000 ευρώ για την κάλυψη των δαπανών της μερικής συντήρησης των πολύτιμων εκθεμάτων του Μουσείου. Ο κύριος Άγγελος Μαρούλης προσέφερε 60 ευρώ για την ενίσχυση του Μουσείου.

ΝΕΑ ΜΕΛΗ Αννουσάκης Ιωάννης Αξαρλής Ιωάννης Αρτεμάκης Γεώργιος Βαγιάκης Ιάκωβος Δεληνιαδάκης Χαράλαμπος Καβουρίδης Χρήστος Κάρλες Αναστάσιος Κοτσιφάκης Μιχαήλ Κοτσώνης Εμμανουήλ Λεμονίδης Αλέξανδρος Μοσκιού Νικόλαος Μυρρίλας Ιωάννης Μωϋσίδης Παύλος Νικολακόπουλος Παναγιώτης Νίκου Αντώνιος Παχσόγλου Σταυρούλα Πετρόπουλος Ιωάννης Σκιαδαρέσης Μάριος Σταύρου Ειρήνη Σταύρου Θεόδωρος Σταύρου Ιωάννα Ψαλλιδάκος Χαράλαμπος

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

Τραπεζικός Υπάλληλος Ελεύθερος Επαγγελματίας Τοπογράφος Μηχανικός Γυμνασιάρχης-Μαθηματικός Τραπεζικός Υπάλληλος Πολιτικός Μηχανικός Οικονομολόγος Επιχειρηματίας Δικηγόρος Ναυτιλιακά Δικηγόρος Έμπορος Ιδ. Υπάλληλος - Μοντελλιστής Κοσμηματοπώλης Συν/χος ΝΑΤ Οικιακά Ηθοποιός - Τραγουδιστής Έμπορος Έμπορος Έμπορος Φοιτήτρια Αξιωματικός Π.Ν.

Α

Ν

Α

Παρακαλούνται τα μέλη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος να συμβάλλουν στην λειτουργία του Μουσείου τις Κυριακές προσφέροντας τις υπηρεσίες τους για 1 (μία) Κυριακή το χρόνο από 9:00 έως 16:00. Όπως γνωρίζετε, το Μουσείο λειτουργεί με λιγοστό προσωπικό και αποδεικνύεται δύσκολο να ανοίγει τις Κυριακές. Με την συμβολή και τον εθελοντισμό των μελών μας μπορεί να ξεπεραστεί το πρόβλημα. Παρακαλούνται οι ενδιαφερόμενοι να επικοινωνήσουν με την γραμματεία του Μουσείου.

Ευχαριστούμε πολύ για την συμπαράσταση.

Κ

Ο

Ι

Ν

Ω

Σ

Η

Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος καλεί τα μέλη και φίλους του Μουσείου καθώς και τους αναγνώστες του «Περίπλου» να προσφέρουν βιβλία για τον εμπλουτισμό των σχολικών βιβλιοθηκών των πυρόπληκτων περιοχών της χώρας μας. Με την αγάπη, συνεργασία και στήριξη όλων μας θα επουλωθούν οι πληγές των μικρών παιδικών ψυχών. Παράλληλα οι προσπάθειές μας θα πρέπει εξυπηρετήσουν το δικαίωμά τους για εκπαίδευση, δίχως να επιτραπεί στην καταστροφή να οδηγήσει σε κάποιο κενό στην μόρφωσή τους.

ΠΑΡΑΤΗΡHΣΕΙΣ/ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ στο άρθρο του κυρίου Γιαγκάκη, «Οι Ελληνικοί Υδρογονάνθρακες σε νησαίες, παράκτιες και υποθαλάσσιες περιοχές και η διασφάλιση των συναφών διακαιωμάτων μας.», τεύχος 59ο.

1. Δεν έχει γραφεί ότι πρόκειται για αναδημοσίευση από το περιοδικό του ελληνισμού «ΑΕΡΟΠΟΣ», τεύχος 66/ Μάρτιος-Απρίλιος 2006. 2. σελίδα 46, 1η στήλη, 2η παράγραφος, να συμπληρωθεί ο αριθμός με την επισήμανση: ...το 1/3 της περί Αδριατικής λεκάνης, θα μπορούσε να περικλείει ποσότητες της τάξεως των 2 δισεκ. βαρελιών πετρελαίου,... 3. σελίδα 46, 2η στήλη, 2η παράγραφος: ...έχουν συνολικό μήκος 773χλμ. περίπου (το 55% αυτών κατέχεται από την Τουρκία και το 10% αντιστοιχεί στις Βρετανικές Βάσεις). 4. σελίδα 46, 2η στήλη, 3η παράγραφος: ...Προσφάτως (2005) προέβη σε σχετικές με την οριοθέτηση ενέργειες προς το Ισραήλ και τον Λίβανο. 5. σελίδα 47, 2η στήλη, τελευταία πρόταση πριν από τις Σημειώσεις: ...δίνουν άλλες διαστάσεις στο φάσμα αναπτύξεως του Ελληνισμού. Όμως,οι διόλου αμελητέες αυτές θαλάσσιες/υποθαλάσσιες ζώνες επιβάλλουν τη συνεχή εγρήγορσή του για την προάσπισή τους, όπως και άλλοτε έχει τονισθεί. 6. σελίδα 47, 3η στήλη, σημείωση (3): ...των σεισμικών κυμάτων από μικροσεισμούς (0,1-2 R ) 7. σελίδα 48, 1η στήλη, προτελευταία παράγραφος: Αντιθέτως, η άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων του παράκτιου κράτους στην αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) συνεπάγεται την υιοθέτηση της με ρητή διακήρυξη εκ μέρους του παράκτιου κράτους. 8. σελίδα 48, 1η στήλη, τελευταία παράγραφος: Βλ. (α) για εκτενέστερη ανάλυση.... 9. σελίδα 48, 2η στήλη, στην αρχή: και «Το νομικό καθεστώς των «Βραχονησίδων» και «Βράχων» των Ελληνικών θαλασσών» (1992). 10. σελίδα 48, 2η στήλη, στο ΜΝΗΜΟΝΙΟ, στο 1.:...ότι, κατά τη Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ, το ¼ των μη ανακαλυφθέντων κοιτασμάτων πετρελαίου... 11. σελίδα 48, 2η στήλη, στο ΜΝΗΜΟΝΙΟ, στο 6:...οι κάτοικοί της καταναλώνουν ετησίως, κατά μέσο όρο, λιγότερο από τις μισές μονάδες ηλεκτρικής ενεργείας που καταναλώνουν οι κάτοικοι της Κίνας.

76

Ðåñßðëïõò

 ΜΙΑ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚH ΔΩΡΕA

στην Πινακοθήκη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Ο κ. Γεώργιος Στρίγκος, εγγονός του πρώτου Προέδρου και εκ των ιδρυτικών στελεχών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, δώρησε στην πινακοθήκη του Μουσείου μια ελαιογραφία του παππού του. Ο εξαιρετικός πίνακας είναι έργο του Γιάννη Σκαρλάτου (Ίμβρος 1907 - Δαμασκός 1956). Ο σημαντικός ζωγράφος σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (1924-1930) κοντά στους Ν. Λύτρα, Σπ. Βικάτο, Δ. Γερανιώτη, Γ. Ιακωβίδη. Τα περισσότερα έργα του αποτελούν προσωπογραφίες που ακολουθούν τον ακαδημαϊκό υπαιθρισμό του Ιακωβίδη με

μεγάλη τελειότητα. Φιλοτέχνησε πορτραίτα πολλών προσωπικοτήτων της Ανατολής. Αποτελεί μεγάλη τιμή στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος να εκθέτει στην πινακοθήκη του το πορτραίτο του ιδρυτικού του μέλους από ένα τόσο σπουδαίο ζωγράφο. Ο Γεώργιος Στρίγκος ήταν έμπορος, τραπεζίτης, ναυλομεσίτης ενώ ήταν από τους ιδρυτές του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιώς, του οποίου επίσης χρημάτισε πρόεδρος. Ασχολήθηκε ενεργά με την πολιτική και εκλέχτηκε βουλευτής το 1926, γερουσιαστής επιμελητηρίων το 1928 ενώ είχε διατελέσει και δημοτικός σύμβουλος Πειραιά.

 ΔΩΡΕA ΡΑΠΤΑΚΗ

Ο Ελληνοαμερικανός Γερουσιαστής κος Λεωνίδας Ραπτάκης, ο οποίος είναι φίλος και υποστηρικτής του έργου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, δώρησε μία σπάνια λαϊκή λιθογραφία, με την απεικόνιση του ελληνικού στόλου της εποχής των Βαλκανικών Πολέμων να καταναυμαχεί τον Οθωμανικό. Η εν λόγω λιθογραφία είναι οικογενειακό κειμήλιο του κυρίου Ραπτάκη, το οποίο ανακάλυψε στο προγονικό του σπίτι στο νησί της Άνδρου και ως εκτούτου έχει και ιδιαίτερη συναισθηματική αξία για εκείνον. Η απόφασή του να την εμπιστευθείτε στο Μουσείο μας τιμά ιδιαίτερα. Η λιθογραφία έχει ήδη καταχωρηθεί στον κατάλογο των αντικειμένων του Ναυτικού Μουσείου με αριθμό ευρετηρίου 2.583. Θα φροντίσουμε να συντηρηθεί κατάλληλα από εξειδικευμένο συντηρητή, για να επουλωθούν τα σημάδια του χρόνου και εν συνεχεία θα τοποθετηθεί στην ανάλογη αίθουσα του εκθεσιακού μας χώρου. Τον ευχαριστούμε θερμά για την εξαιρετική δωρεά του, η οποία θα αποτελέσει πολύτιμο συμπλήρωμα των συλλογών μας.

 ΔΩΡΕA ΜΑΡΓΑΡΗ

Tον Ιούλιο επισκέφθηκε το Μουσείο ο κ. Βασίλειος Μάργαρης, εγγονός του Πλωτάρχη Τορπιλομηχανικού Γεωργίου Μαρκογιάννη και μαζί με τις εξαδέλφες του, κυρίες Πηνελόπη Μαρκογιάννη Λαμπαδίτη και Μαρία Μαρκογιάννη Πλέσσα δώρισαν στο Μουσείο προσωπικά αντικείμενα του παππού τους. Συγκεκριμένα, προσέφεραν ζεύγος επωμίδων σε ξύλινη θήκη, ένα καπέλλο, διακριτικά στολής (σειρήτια), διακριτικό καπέλλου και μία φωτογραφία του. Τους ευχαριστούμε θερμά καθώς κάθε δωρεά αποτελεί σημαντική συμβολή στον εμπλουτισμό των Συλλογών του Μουσείου μας.

ΙΩΣΗΦ ΝΤΕΜΙΡΗΣ Tηλ.: 210 4516264, 210 4516822, Fax: 210 4512277 Ο Ντεμίρης γεννήθηκε στην Πάτρα το 1945. Σπούδασε σχέδιο και αργότερα έλαβε μαθήματα ζωγραφικής από μεγάλους Έλληνες καλλιτέχνες, όπως ο Απόστολος Γεραλής. Σήμερα είναι ένας από τους πιο σημαντικούς θαλασσογράφους της Ελλάδος, συναντάμε τα έργα του σε πολλές ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές, ελληνικές και ξένες, στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, όπως και σε Πινακοθήκες των Πατρών, Καλαμάτας, Θεσσαλονίκης και πολλές διοικητικές υπηρεσίες του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού.

Ðåñßðëïõò

77

Β Α Ρ Ο Φίλες και φίλοι. Θες λίγο η καλοκαιρινή άπνοια, θες η απραξία στο μέτωπο του Μουσείου, δεν εύρισκα θέμα σχετικό με τη συνηθισμένη μου γκρίνια για τα Μουσειακά δρώμενα. Απ΄την άλλη μεριά η επικαιρότητα παρουσίαζε μια πληθώρα θεμάτων. Παράδειγμα οι εκλογές που έρχονται, (όταν θα κυκλοφορήσει το περιοδικό θα έχουν τελειώσει και θα ξέρουμε και τα αποτελέσματα), κάτι οι πρωτοφανείς πυρκαγιές με τις απίστευτα τραγικές συνέπειές τους και πολλά άλλα. Δεν ξέρω αν το «διαβόητο» πλέον βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ’ Δημοτικού εντάσσεται στην επιτρεπόμενη αρθρογραφία του «Περίπλου», αν όχι θα μου κόψουν το άρθρο, πάντως αποφάσισα να γράψω δυο λόγια γι αυτό το ζήτημα που τόσα σχόλια έχει προκαλέσει και για το οποίο τόσες διαφορετικές και αντικρουόμενες απόψεις έχουν διατυπωθεί. Για να μην παρεξηγηθώ θα ήθελα να ξεκαθαρίσω απ΄την αρχή πως η γνώμη μου καμιά βαρύτητα δεν έχει, μιας και την Ιστορία πρέπει να την γράφουν Ιστορικοί και όχι βέβαια παντογνώστες δημοσιογράφοι στα τηλεπαράθυρα, ούτε φυσικά πολιτικοί ποικίλων αποχρώσεων, οι περισσότεροι των οποίων αδυνατούν έστω και να συζητήσουν, διότι ακόμη και στην “Καλημέρα” τους δίνουν πολιτική χροιά. Πολλώ μάλλον θα ήταν αδιανόητο να μπορεί να εκφράσει έγκυρη άποψη ένας απλός... σκάπουλος. Η τοποθέτησή μου ξεκινάει με βάση τη σκέψη πως δεν υπάρχουν λαοί στον κόσμο που να μην έχουν τους εθνικούς, θρησκευτικούς και ενδεχομένως και άλλης κατηγορίας μύθους και θρύλους, με τους οποίους ζουν, πορεύονται και γαλουχούν τη νεολαία τους. Τα παιδιά σ΄όλο τον κόσμο μεγαλώνουν με κάποιες ιδεοληψίες που σκοπό έχουν να τους δημιουργήσουν πρότυπα, να τα προσαρμόσουν μέσα σε κοινωνικά αποδεκτά πλαίσια συμβίωσης με τους συνανθρώπους τους και βέβαια να τους διαμορφώσουν εθνική συνείδηση, ώστε να αντιληφθούν της θέση της πατρίδας τους, όσο μικρή κι αν είναι, μέσα στο διεθνές περιβάλλον. Τα παραδείγματα αυτής της αλήθειας είναι άπειρα στη διεθνή ιστορία, που είναι γεμάτη από εθνικούς θρύλους λαών με υπεράνθρωπα ανδραγαθήματα, τα οποία συγχέονται με τα πραγματικά γεγονότα, με τρόπο που κανείς δεν είναι εύκολο να καταλάβει που τελειώνει η ιστορική ακρίβεια και που αρχίζει ο θρύλος. Δεν θα αναφερθώ σε συγκεκριμένους θρύλους άλλων λαών γιατί δεν θα μας έφθαναν τόμοι και τόμοι, θα πω όμως πως ακόμα και λαοί που δεν έχουν πίσω τους ιστορία παρά μόνο δύο, δυόμισι αιώνων, όπως ο Αμερικανικός λαός, φρόντισαν να μυθοποιήσουν ακόμα και ήρωες του Φαρ Ουέστ και να δημιουργήσουν θρύλους γύρω από υπαρκτά πρόσωπα, τα οποία ενδεχομένως τίποτε θρυλικό δεν είχαν, με μοναδικό στόχο να σφυρηλατήσουν μια εθνική συνείδηση την οποία θεωρούν ως συνεκτικό στοιχείο απαραίτητο για την ύπαρξή τους ως κράτος. Η Ελληνική παράδοση έχει κι αυτή αναπτύξει μια μυθολογία τεράστια σε έκταση που η αρχή της βασίζεται σε πραγματικά συμβάντα, τα οποία η λαϊκή φαντασία τα διόγκωσε, τα πλούτισε, τα τραγούδησε, τους έδωσε ένα πανέμορφο χρώμα και τα ΄καμε κτήμα και γνώση του λαού. Η κοινωνική αυτή διεργασία ήταν και εξακολουθεί κατά τη γνώμη μου να είναι, απαραίτητη για την γαλούχηση και ανάπτυξη μιας νεολαίας που πρέπει να αισθάνεται πως ανήκει κάπου, πως χρωστάει κι αυτή στο μέλλον, όπως της έδωσε το παρελθόν. Μιας νεολαίας με μπούσουλα και με έρμα, όπως λέμε στη ναυτική ορολογία, όχι ξεκάρφωτης, χωρίς αρχές, χωρίς υπευθυνότητα. Βέβαια σε επιστημονικά ιστορικά συνέδρια όπου συζητούνται συγκεκριμένες ιστορικές περίοδοι θα πρέπει να ξεδιαλύνεται η αχλύς του θρύλου και τα γεγονότα να παρουσιάζονται ακριβή, με τις ιστορικές τους ερμηνείες και τις κοινωνικές τους προεκτάσεις. Είναι όμως αυτή η τυπολατρική ιστορική ακρίβεια αντικείμενο διδασκαλίας των παιδιών του Δημοτικού;; Δεν θα καταντήσει πιθανόν ανούσια η εξιστόρηση των ιστορικών γεγονότων και ως εκ τούτου ακατάλληλη για μικρά παιδιά, αν τους αφαιρέσεις το επίχρισμα που τους έδωσε η λαϊκή φαντασία;; Τι θα ωφελήσει αν μάθουν τα παιδιά πως ο Αθανάσιος Διάκος δεν τραγουδούσε το “Για δες καιρό που διάλεξε ο χάρος να με πάρει” όταν 78

Ðåñßðëïõò

Μ Ε Τ Ρ Ο ÃñÜöåé ï ÓêÜðïõëïò

τον σούβλιζαν και πολύ πιθανόν να είχε πεθάνει πολύ νωρίτερα στη διαδικασία του ανασκολοπισμού του;; Τι θα ωφελήσει και τα παιδιά και όλους μας, αν μάθουμε πως η έναρξη της Επανάστασης του ΄21 δεν ήταν στιγμιαία, του Ευαγγελισμού στην Αγία Λαύρα, αλλά μια μακρόχρονη διαδικασία με αρκετές αμφισβητήσεις και οπισθοδρομήσεις, όπως άλλωστε είναι φυσικό να ήταν;; Πίστεψε αλήθεια κανένας πως ο αδελφός του Αισχύλου, ο Στρατηγός Κυναίγειρος, στον Μαραθώνα, κράτησε το Περσικό πλοίο με το ένα χέρι, όταν του το έκοψαν το ΄πιασε με το άλλο και τέλος με τα δόντια;; Ο Λεωνίδας είπε πραγματικά το “Μολών Λαβέ” στις Θερμοπύλες;; κι αν δεν το είπε ακριβώς έτσι, μειώνεται σε τίποτε το νόημα της υπέρτατης θυσίας του;; Ο Μεταξάς είπε αλήθεια “Όχι”;; ή “Alors c` est la guerre”;; Πέρα όμως από τις θρυλικές φράσεις ή ενδεχομένως και την μίξη των θρύλων με τα ιστορικά γεγονότα, δεν γίνεται εύκολα κατανοητό γιατί θα πρέπει να διαγράψουμε ιστορικά συμβάντα, εάν ήσαν αρκούντως σκληρά, ή να τα περιγράψουμε με λιγότερο μελανά χρώματα. Δεν έχει κανένα νόημα ο «συνωστισμός» στην αποβάθρα της Σμύρνης, διότι δεν περιγράφει τι πραγματικά έγινε, ούτε μπορεί να αποδοθεί σε αβλεψία ή λεξιπενία των συγγραφέων. Είναι μια συνειδητή υποβάθμιση της τραγικότητας της κατάστασης για άγνωστους λόγους και αιτίες. Ιδιαίτερη τέλος μνεία θα ήθελα να κάνω στο περίφημο πια θέμα του «κρυφού σχολειού». Η αλήθεια είναι πως η διδασκαλία της Ελληνικής γλώσσας δεν ήταν απόλυτα απαγορευμένη στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Η διδασκαλία όμως της εθνικής αυτογνωσίας, αυτή που συντήρησε άσβηστη τη σπίθα της εθνικής προσδοκίας για ελευθερία, αυτή ήταν απαγορευμένη και γινόταν κρυφά από τους φτωχούς παπάδες, με κίνδυνο αποκεφαλισμού τους. Ακόμη και την εποχή της Χούντας στη Νομική Αθηνών και σε άλλες Πανεπιστημιακές Σχολές γινόταν κρυφή διδασκαλία δημοκρατικής επίγνωσης εν είδει «κρυφού σχολειού». Τι νόημα έχει λοιπόν να ξεψαχνίσουμε τι ακριβώς ήταν το «κρυφό σχολειό»;; Όσο κι αν δεν αρέσει σε κάποιους, ναι, ήταν οι αγράμματοι παπάδες εκείνοι που διατήρησαν τη γλώσσα και τη Θρησκεία, τα δύο συνεκτικά στοιχεία του Έθνους. Ήταν αυτοί που συντήρησαν τη συνείδηση πως οι Ρωμιοί είναι σκλάβοι, δεν είναι Μουσουλμάνοι, είναι κάτι διαφορετικό, προέρχονται από άλλη φυλή και πως κάποτε πρέπει να διεκδικήσουν την ελευθερία τους. Είναι αυτοί που δίδαξαν σε γενιές και γενιές σκλάβων Ρωμιών τα «κολλυβογράμματα» απ΄το «οχτωήχι». Είναι αυτοί που στους μαθητές τους «έψαλλαν τον εξάψαλμο» ή ίσως και τον «αναβαλλόμενο». Είναι αυτοί που διατήρησαν μια γλώσσα που ούτε οι ίδιοι πιθανόν δεν καταλάβαιναν και που ακόμα σήμερα μερικοί προοδευτικοί «διαβασμένοι δημοτικίζοντες» δεν καταλαβαίνουν. Είναι αυτοί που κατάφεραν όλους τους Ρωμιούς, Ελληνόφωνους, Σλαβόφωνους, Αλβανόφωνους, Βλαχόφωνους κοκ να ψάλλουν τους Χαιρετισμούς προς την Θεοτόκο, χωρίς οι περισσότεροι να καταλαβαίνουν το νόημα. Όσον αφορά τον πονηρό διαχωρισμό των «καλών» φτωχών παπάδων από τους βολεμένους «κακούς» Δεσποτάδες, θεωρώ ότι αποτελεί ανιστόρητη ανακρίβεια και ανεπίτρεπτη γενίκευση, που διαστρεβλώνει την πραγματικότητα για σκοπούς, η ανάλυση των οποίων εκφεύγει των ορίων του παρόντος σημειώματος. Τι θα μαθαίνουμε λοιπόν τώρα στα παιδιά μας που έχουν ακούσει το “Φεγγαράκι μου λαμπρό φέγγε μου να περπατώ”;; Και τι θα τους λέμε όταν θα αναρωτιούνται γιατί πήγαιναν νύχτα τα παιδιά στο σχολείο και γιατί τα γράμματα είναι “…. του Θεού τα πράγματα”;; ……………………………………………….. Απλές απορίες ενός αδαούς... σκάπουλου, που διερωτάται εάν είμαστε καλά σαν λαός όταν επιχειρούμε να αποδομήσουμε, να εξαφανίσουμε, ό,τι πολυτιμότερο έχουμε: Την παράδοσή μας, τη συνοχή μας, την αλληλεξάρτησή μας, την αίσθηση πως ανήκουμε σ΄ένα έθνος. Κι όλα αυτά στο όνομα μιας, στην καλλίτερη περίπτωση, αμφισβητούμενης νεωτερίζουσας προοδευτικότητας, περιτυλιγμένης με χρυσόχαρτο επιστημοσύνης. Καλό χειμώνα Ðåñßðëïõò

79

ÊÁÔÁËÏÃÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÙÍ ÖÏÑÅÙÍ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ ÏÍÏÌÁ

Ô.Ê.

Ðáðáññçãïðïýëïõ 2

105 61 ÁèÞíá

Ãéáëüò Óýìçò

856 00 ÄùäåêÜíçóá

22460 72363 22460 72569

Ä.

Åéäéêü

Óêñá 94

176 63 ÊáëëéèÝá

210 89 57 234

Í.Ð.É.Ä.

-

¼ñìïò Ðáëáéïý ÖáëÞñïõ -Ôñïêáíôåñü

-

210 98 36 539 210 98 52 578

Êñáôéêü

-

¾äñá

180 40 ¾äñá

22980 52355

Í.Ð.Ä.Ä.

Ôïðéêü

Âéèõíßáò 2

632 00 Í. ÌïõäáíéÜ ×áëêéäéêÞò

23730 26166

Ä.

Åéäéêü

ÔóéëéâÞ

291 00 ÆÜêõíèïò

26950 42436

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

8. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÃÁËÁÎÅÉÄÉÏÕ

Ïäüò Ìïõóåßïõ 3

330 52 Ãáëáîßäé

22650 41558 22650 41795

Ä.

Ôïðéêü

9. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÆÁÊÕÍÈÏÕ

Ìðü÷áëç Óôáõñüò

291 00 ÆÜêõíèïò

26950 28249

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

Ðáñíáóóïý 2 & Ëåùö. Êçöéóßáò

151 24 Ìáñïýóé

210 81 25 547 210 98 11 581

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

ÄÞìïò ¢íäñïõ

845 00 ¢íäñïò

22820 22264

Í.Ð.Ä.Ä.

Ôïðéêü

Ìðïõìðïõëßíáò 31-33

185 35 ÐåéñáéÜò

210 42 96 815

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

ÄÞìïò Êáëýìíïõ

852 00 ÊÜëõìíïò

22430 51361

Ä

Åéäéêü

1. ÁËÓÏÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ 2. ÄÇÌÏÔÉÊÏ ÍÁÕÔÉÊÏ & ËÁÏÃÑÁÖÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÓÕÌÇÓ 3. ÅËËÇÍÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏ ÐÑÏÓÔÁÓÉÁÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ 4. ÈÙÑÇÊÔÏ Ã. ÁÂÅÑÙÖ 5. ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÁÑ×ÅÉÏ - ÌÏÕÓÅÉÏ ÕÄÑÁÓ 6. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ & ÅÑÃÁËÅÉÙÍ 7. ÌÉËÁÍÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ

10. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÉÃÁÉÏÕ 11. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÍÄÑÏÕ 12. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÈÇÑÁÓ 13. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁËÕÌÍÏÕ 14. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÑÇÔÇÓ 15. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ËÉÔÏ×ÙÑÏÕ 16. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÏÉÍÏÕÓÓÙÍ ÏÉÍÏÕÓÓÅÓ ×ÉÏÕ 17. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ×ÉÏÕ 18. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÉÁÓ & ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ ÓÔÏ ÐÅÑÁÌÁ 19. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÂÁËÁÓ 20. ÌÏÕÓÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ & ÓÐÏÃÃÁËÅÉÁÓ ÍÅÁÓ ÊÏÕÔÁËÇÓ

ÁêôÞ Êïõíôïõñéþôç Áã. Áðïóôüëùí 35 Ïéíïýóóåò

23520 81402

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

22720 51582

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

ÊáñáïëÞ & Äçìçôñßïõ 28

188 63 ÐÝñáìá

210 44 19 083

Ä.

Åéäéêü

-

-

Ôçë.: 2510 835826 Fax: 2510 226850

Ä.

Åéäéêü

-

814 00 ËÞìíïò

Ôçë.: 22540 51790 22540 51362 Fax: 22540 51763

Ä.

Åéäéêü

-

Ðåñßðëïõò

Ãåíéêü

22710 44139

22. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÑÄÁÌÕËÙÍ

80

Ôçë.: 28210 91875 Í.Ð.É.Ä.

Fax: 28210 74484

Ãåíéêü

821 00 ×ßïò

-

24. ÍÁÕÔÉÊÇ ÓÕËËÏÃÇ Ì. ÌÅÈÅÍÉÔÇ

Ôçë.: 210 33 68 518 Í.Ð.É.Ä.

Fax: 210 32 53 680

ÊÁÔÇÃÏÑÉÁ

ÓôÝöáíïõ Ôóïýñç 20

21. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÉÏÍÉÏÕ

23. ÌÏÕÓÅÉÏ “ÈÁËÁÓÓÁ” ÊÕÐÑÏÕ

731 31 ×áíéÜ 602 00 Ëéôü÷ùñï Ðéåñßáò 821 01 Ïéíïýóóåò

ÔÇËÅÖÙÍÁ

ÍÏÌÉÊÇ ÌÏÑÖÇ

ÄÉÅÕÈÕÍÓÇ

ÖÜñóá Áñãïóôüëé ÊåöáëëïíéÜ ÊáñäÜìõëá ×ßïò

Ôçë.: 26710 87260 Í.Ð.É.Ä.

Fax: 26710 25656

Ôïðéêü

Ôçë.: 2510 835287 Í.Ð.É.Ä. Êéí: 6936 136 145

Ôïðéêü

Êñõïíåñßïõ 14

Áã. ÍÜðá Êýðñïò

00357 23816366

Ä.

Ãåíéêü

-

166 74 ÃëõöÜäá

-

É.

Ãåíéêü