TEYXOS 61

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ

ΤΕΥΧΟΣ 61 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2007

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

61

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2007

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Åîþöõëëï Ç ðáðõñÝëëá, ìáêñéíüò áðüãïíïò ôùí ðñþôùí ðëùôþí ìÝóùí ðïõ äéÝó÷éóáí ôéò èÜëáóóåò, ìåôáöÝñåé ôá ÷áìüãåëá ôùí ðáéäéþí ôïõ êüóìïõ. Åëðßäá ãéá ôçí áíèñùðüôçôá.

22

Tñéìçíéáßá ¸êäïóç ôïõ Íáõôéêïý Ìïõóåßïõ ôçò ÅëëÜäïò Kùä. 2528 ÉäéïêôÞôçò: Íáõôéêüí Ìïõóåßïí ôçò ÅëëÜäïò Ìáñßíá ÆÝáò, ÐåéñáéÜò 185 37 Ôçë.: 210 45 16 264 Fax: 210 45 12 277 Å-mail: nme@ath.forthnet.gr

36

Åêäüôçò - ÄéåõèõíôÞò: Áíáóôáóßá Áíáãíùóôïðïýëïõ - Ðáëïýìðç Ðñüåäñïò ôïõ Íáõôéêïý Ìïõóåßïõ ÅëëÜäïò Äéåýèõíóç Óýíôáîçò: ÃéÜííçò Ðáëïýìðçò ÅðéìÝëåéá ¸êäïóçò: Áíáóôáóßá Áíáãíùóôïðïýëïõ - Ðáëïýìðç ÉùÜííá Ìðåñìðßëç Áñ÷áéïëüãïò Ì.Ä.Å. ÂõæáíôéíÞò Áñ÷áéïëïãßáò ×áñÜëáìðïò ÔïñôïñÝëçò Ðáéäáãùãüò - Ìïõóåéïëüãïò

56

Äéáöçìßóåéò: Í. Íéêïëáßäçò Ôçë./Fax: 210 24 35 075 Ãñáììáôåßá: ÅëÝíç ÃáóôåñÜôïõ

60

Êáëëéôå÷íéêÞ ÅðéìÝëåéá: ÔÜôóç ÅëÝíç Åêôýðùóç: É.Í. ÐÁËËÇÓ ÁÅÂÅ Óôá ìÝëç ôïõ Ìïõóåßïõ äéáíÝìåôáé ÄùñåÜí Ïé áðüøåéò ðïõ åêöñÜæïíôáé óôïí ÐÅÑÉÐËÏÕ åßíáé ðñïóùðéêÝò ôùí óõããñáöÝùí êáé äå äåóìåýïõí ôï Í.Ì.Å. ïýôå åñìçíåýïõí

64

03

Χαιρετισμός Εκδότη

04

ΕΠΕΤΕΙΑΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ - ΜΝΗΜΕΣ ΗΡΩΩΝ • Η απελευθέρωση της Χίου το 1912 • Ιστορικό απελευθερώσεως της Χίου κατά το 1912

10

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΣΤΟ ΝΜΕ

18

ΧΡΙΣΤΟYΓΕΝΝΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧH Από την επικαιρότητα του Δεκεμβρίου του 1943. Αναδημοσίευση από το περιοδικό ΑΕΡΑ.

22

Η ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ ΣΤΟΥΣ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥΣ Ομιλία από την Ραδιοτηλεόραση, την 1/01/74, επανέκδοση από το βιβλίο του Ανδρέα Γ. Λαιμού, Ναυτιλιακά Θέματα, Αθήνα 1974.

24

ΝΑ ΤΑ ΠΟYΜΕ; Της Ιωάννας Μπερμπίλη, Αρχαιολόγου

28

Η Βύθιση του «Bασ. Όλγα» στις 26 Σεπτεμβρίου 1943

36

Η μηχανή αίνιγμα και η αποκωδικοποίηση της Του Ιωάννη Κουσούλα

38

Έφεδρος Σημαιοφόρος Σ.Ε.Α./Μ Του Δήμου Φρίξου

40

ΑΝΕΚΔΟΤΟ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ του Υφυπουργού Ναυτικών του 1941 Υποστράτηγου Ιπποκράτη Παπαβασιλείου

46

Ο ΤΟΡΠΙΛΙΣΜOΣ ΤΟΥ «ΦΕΤIΧ ΜΠΟΥΛEΝ» ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝIΚΗ Του Ηλία Μεταξά

52

H ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΜΥΚΑΛΗΣ Του Υπτγου Ε.Α. Γεωρ.Παρασκευά

55

ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΡΟΒΑΛΛΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ City Contact

56

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ στην Σικελία, Κάτω Ιταλία και στα ελληνόφωνα χωριά της Καλαβρίας Της Δήμητρας Πέτρου

58

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ: «Μουσεία και Εκπαίδευση - Γενικός απολογισμός, κριτική αποτίμηση και προοπτικές» Του Xάρη Τορτορέλη

60

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ KAI ΞΕΝΑΓΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΝΜΕ

62

11Η ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ Εκπαίδευση Νεοελληνική Πολιτιστική Κληρονομιά

64

Έκθεση Ζωγραφικής της Μαρίνας Ζωγραφάκη

66

Έκθεση Ζωγραφικής του Γεωργίου Πιπερόπουλου

67

Λογοτεχνία & Θάλασσα • Διήγημα: «Χριστούγεννα στις τρεις μπούκες», του Αλεξάνδρου Μωραϊτίδη • Βιβλιοπαρουσιάσεις • Δωρεές βιβλίων & περιοδικών

72

Ημερολόγιο Μουσείου Εκδηλώσεις - Το Ν.Μ.Ε. ήταν εκεί Δωρεές - Νέα Μέλη - Ανακοινώσεις

78

Βαρόμετρο Γράφει ο Σκάπουλος

Αγαπητά μας μέλη...

H

Ευρωπαϊκή Ένωση, με την οποία η χώρα μας

πιο τέλεια καλλιτεχνικά αριστουργήματα και μνημεία παγκό-

έχει συνδέσει την πορεία της από το 1981, κι-

σμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Η τέχνη και σήμερα μπο-

νούμενη προς την κατεύθυνση οικοδόμησης

ρεί ν’ αποτελέσει την απαρχή του ζητούμενου της διαπο-

κοινών πολιτιστικών δεσμών και άμβλυνσης

λιτισμικότητας, της ειρηνικής δηλαδή συνύπαρξης ανθρώπων

των διαφορών των λαών που την απαρ-

άλλων λαών στις ίδιες πόλεις και στον σεβασμό της διαφο-

τίζουν, ανακήρυξε το 2008 «Έτος Διαπολιτισμικού Διαλό-

ρετικότητας του συμπολίτη μας.

γου». Μας ακούγεται σαν ευχή, σαν σχέδιο δράσης για

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Κοινοβούλιο ανακήρυξαν το

την πολυπόθητη ειρήνη, συνεργασία, αρμονία και ευημερία

2008 «Έτος Διαπολιτισμικού Διαλόγου», φιλοδοξώντας να

μεταξύ των λαών.

συμβάλλουν στην προώθηση του διαλόγου «ως μέσου που

Ο Γάλλος ιστορικός και μεγάλος διανοητής του 20ού αιώνα

θα βοηθήσει τους Ευρωπαίους πολίτες και όλους όσους ζουν

Φερδινάνδος Μπρωντέλ στις εργασίες του κατέδειξε το

στην Ευρωπαϊκή Ένωση να αποκτήσουν τις γνώσεις και τις

κοινό υπόβαθρο της πολιτιστικής κληρονομιάς των λαών

δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν να κινούνται με άνεση

της Ευρώπης, εντοπίζοντας την γέννησή της στα πανάρχαια

σε μια διαφοροποιημένη, πλουραλιστική, αλληλέγγυα και

κύματα της θάλασσας της Μεσογείου.

δυναμική κοινωνία».

Μια θάλασσα που δεν χωρίζει τους λαούς αλλά τους ενώνει.

Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος χαιρετίζει την απόφαση

Ένας κοινός τόπος συνάντησης για ανταλλαγή αγαθών και

και ανταποκρίνεται στο κάλεσμα του Ελληνικού Υπουργείου

ιδεών. Ένα σταυροδρόμι και ένα δημιουργικό ανακάτεμα

Πολιτισμού να συμμετάσχει ενεργά στις δράσεις σχετικά

διαφορετικών πολιτισμών και εθνών.

με τον εορτασμό. Παράλληλα, νιώθουμε ιδιαίτερη χαρά

Άραγε ο Ιταλός επισκέπτης στο κέντρο της Αθήνας, συναντώ-

αλλά και οικειότητα με την θεματολογία του εορτασμού,

ντας τα ρωμαϊκά μνημεία, νιώθει την ίδια υπερηφάνεια με τον

αφού αποτελούμε το κεντρικό ναυτικό μουσείο ενός λαού

Έλληνα που επισκέπτεται τους αρχαίους ελληνικούς ναούς

με θαλασσινή ιστορία εκατό και πλέον αιώνων, από την

στη Σικελία και την κάτω Ιταλία; O ηλικιωμένος Τούρκος που

μακρινή προϊστορική παπυρέλα μέχρι το σύγχρονο θαύμα

εγκατέλειψε την Κρήτη νιώθει την ίδια πίκρα και νοσταλγία

της Ελληνικής Ναυτιλίας.

με τον Έλληνα Σμυρνιό; O Ισπανός τουρίστας στο Μαρόκο

Όπως οι νηοπομπές των αρχαίων Ελλήνων αποίκων στην

εντυπωσιάζεται το ίδιο με τα αποικιακά μνημεία, όπως ο Μα-

Ιταλία και την Ισπανία, όπως τα εξερευνητικά καράβια του

ροκινός μετανάστης στην Γρανάδα, θαυμάζοντας τα ανάκτορα

Μιδάκριτου, του Σκύλακα Καρυανδέα, του Νέαρχου, του

της Αλάμπρα; Μήπως η μυθολογία των λαών που βρέχονται

Πυθέα του Μασσαλιώτη, του Κοσμά του Ινδικοπλεύστη, του

από την κλειστή θάλασσα δεν είναι κοινή; Ο Γαλιέζος μαθητής

Αποστόλου Βαλεριάνου και του Νικολάου Κεφαλά, έτσι και

βλέποντας τον Φάρο του Ηρακλή στο λιμάνι της Λα Κορούνια,

τα σύγχρονα πλοία μας οργώνουν τους ωκεανούς μεταφέρο-

δεν νιώθει το ίδιο δέος με το μαθητή από τη Ταγγέρη που

ντας αγαθά και συμβάλλοντας στην επικοινωνία και συνεργα-

επισκέπτεται με το σχολείο του τη σπηλιά του Ηρακλή, εκεί

σία των λαών. Και βέβαια, όπως οι Έλληνες σύντροφοι του

που συναντάται η Μεσόγειος με τον Ατλαντικό; Και μήπως

Κολόμβου, του Πιθάρο, του Μαγγελάνου, του Ναρβαέ

και οι μαθητές του Γιβραλτάρ, της Ρώμης και της Αθήνας

αλλά και ο πιο σύγχρονος μας Επαμεινώνδας Δημόπουλος,

δεν πιστεύουν ότι όλοι είναι απόγονοι του Ηρακλή; Μήπως

σύντροφος του Ναυάρχου Byrd στις εξερευνήσεις των Πό-

τελικά Μεσόγειος δεν είναι το Ισλάμ στην Γιουγκοσλαβία,

λων, έτσι και οι Έλληνες ναυτικοί σήμερα πρωταγωνιστούν

ο Χριστιανισμός στην Κωνσταντινούπολη, ο εβραϊσμός στο

στα θαλασσινά επιτεύγματα και κατορθώματα, γνωρίζουν

Τολέδο και τη Θεσσαλονίκη, ο ελληνιστικός κόσμος στην

πλουσιότερους και φτωχότερους λαούς και γίνονται πρεσ-

Αίγυπτο και οι αιγυπτιακές επιρροές στην μινωική τέχνη, οι

βευτές της χώρας μας και φορείς του πνεύματος συνεργα-

ταρσανάδες όλων των μεσογειακών παραλίων, οι κοινές

σίας και ειρήνης

μουσικές και παραμύθια, η ίδια αγάπη για την ίδια θάλασσα;

Ας ευχηθούμε όλοι, με αφορμή τις εκδηλώσεις που θα

Κατά τη διάρκεια της ιστορίας η συνύπαρξη των λαών γύ-

πραγματοποιηθούν, το νέο έτος να μας φέρει αγάπη και

ρω από τη θάλασσα δεν υπήρξε πάντοτε ειρηνική. Η συν-

πραγματική ειρήνη, προσωπική υγεία και ευτυχία.

ύπαρξη όμως αυτή οδήγησε στη γέννηση και ανάπτυξη του δυτικού πολιτισμού, στα επιστημονικά επιτεύγματα της

Αναστασία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη

εποχής μας. Το ανακάτεμα των πολιτισμών μας άφησε τα

Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε. Ðåñßðëïõò

3

Åðåôåéáêü Çìåñïëüãéï

ÌíÞìåò Çñþùí

Ç áðåëåõèÝñùóç ôçò ×ßïõ ôï 1912

Στις

11 Νοεμβρίου του 1912 άρχισαν οι επιχειρήσεις για την απελευθέρωση της νήσου Χίου και ολοκληρώθηκαν την 20ην Δεκεμβρίου με την παράδοση της Τουρκικής Φρουράς της νήσου. Κατά σύμπτωση είχαμε δύο παρεμβάσεις επί του θέματος: Το εμπεριστατωμένο άρθρο του Στρατηγού Βασιλείου Διάμεση το οποίο ακολουθεί. Την επιστολή του κ. Ίωνα Βορρέ, Προέδρου του Μουσείου Βορρέ με την οποία μας πληροφορούσε ότι ο θείος του Τζων Βορρές, Λοχίας του Ελληνικού Στρατού τότε, ήταν μεταξύ των πρώτων του αποβατικού αγήματος που αποβιβάσθηκε στη Χίο. Στην επιστολή με ημερομηνία 15 Νοεμβρίου 2007 αναφέρεται: «Αγαπητή κυρία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη, Ως φίλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος τυγχάνει να γνωρίζω το ενδιαφέρον του έγκριτου και καλαίσθητου περιοδικού ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ για ιστορικά θέματα ιδιαίτερα συνδεδεμένα με το ναυτικό. Με την ευκαίρια των εορταστικών εκδηλώσεων για την επέτειο της ημέρας απελευθέρωσης της Χίου 11.11.1912, θα ήθελα να σας πληροφορήσω ότι ο θείος μου Ιωάννης (Τζων) Βορρές, αδελφός του πατέρα μου Ανδρέα και μετέπειτα Δήμαρχος Αμαρουσίου, υπήρξε κατά κάποιο τρόπο ο αφανής ήρωας της απελευθέρωσης της ιστορικής νήσου. Και τούτο διότι ως λοχίας, μέλος του εκστρατευτικού σώματος για τα νησιά υπό τον Συνταγματάρχη Δελαγραμμάτικα, είχε την τιμή να είναι ο πρώτος που αποβιβάσθηκε στο νησί στην περιοχή «Κοντάρι». Στα απομνημονεύματά του στο αρχείο της οικογενείας, ο θείος μου περιγράφει την ιστορική απόβαση η οποία έγινε με ακράτητο ενθουσιασμό και υπό τα πυρά των Τούρκων όταν αυτοί αρνήθηκαν να παραδοθούν. Κατά λέξη αναφέρει: «Όσα ακολούθησαν έγιναν αστραπιαία. Θυμάμαι καλά πως δεν κατέβηκα αλλά κατρακύλησα από τη σκάλα του πλοίου και βρέθηκα μέσα στην πρώτη βάρκα για να πατήσω πρώτος το γλυκό και ευλογημένο χώμα του νησιού και να φωνάξω χοροπηδώντας «Γεια χαρά παιδιά» και να φιληθούμε με δύο νέους που ήταν κρυμμένοι μέσα στα βούρλα της παραλίας και μας περίμεναν. Αυτά έγιναν στις 2 το απόγευμα, 11 Νοεμβρίου 1912 και ευλογώ τον ύψιστο ότι σε εμένα επιφύλαξε τη μέγιστη τιμητική αυτή εύνοια». Μετά από αψιμαχίες μερικών εβδομάδων κατά τις οποίες υπέστημεν αρκετές απώλειες, ο Τούρκος διοικητής Ζιχνή Μπέης με 2.000 άνδρες και 33 αξιωματικούς παραδόθηκαν. Αναφέρει δε ο θείος μου κατά λέξη: «Η νύχτα της 20ης Δεκεμβρίου του 1912 βρήκε τη Χίο πραγματικά ελεύ-

4

Ðåñßðëïõò

Ιωάννης (Τζων) Βορρές, Λοχίας. Χίος, Νοέμβρης 1912.

θερη. Αληθινά Χριστούγεννα, Χριστούγεννα εθνικά, κυανόλευκα Χριστούγεννα αγάπης, χαράς και δικαιοσύνης. Χριστούγεννα επιείκειας, συγνώμης και ανθρωπισμού, διότι παρά τη βάρβαρη πολυετή κατοχή της νήσου ουδεμία σοβαρή εκδίκηση έλαβε χώρα από τους φιλήσυχους κατοίκους». Κατά τον εορτασμό για τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την απελευθέρωση του νησιού, ο θείος μου, επίσημος προσκεκλημένος του Δήμου της Χίου, περιέγραψε στην ομιλία του όλη την ανεπανάληπτη αυτή εμπειρία. Απ’ ότι γνωρίζω, το όνομα του θείου μου είναι αναγραμμένο σε τιμητική πλάκα στην είσοδο του Δημαρχείου της πόλης. Εσωκλείω φωτογραφία του θείου μου ως λοχία με σχετική ημερομηνία πάνω αριστερά. Με ιδιαίτερη εκτίμηση, Ίων Βορρές Πρόεδρος Μουσείου Βορρέ Τ. Δήμαρχος Παιανίας»

Μετά από αίτημα του «Περίπλου» ο κ. Βορρές μας απέστειλε αντίγραφο της ομιλίας του αειμνήστου θείου του, απόσπασμα της οποίας ακολουθεί: (...) «Μετά την άρνησιν παραδόσεως του Ζιχνή Βέη, έγινε η κύρια πλέον απόβασις υπό την προστασίαν των πυροβόλων του Στόλου. Η κύρια αυτή απόβασις (...) περιελάμβανε και άγημα πεζοναυτών υπό τον Ανθυποπλοίαρχον Ρίτσο. Μετά την επιτυχή απόβασιν του κυρίου σώματος και την πλήρη κατάληψη της όλης περιοχής, η προσοχή μας εστράφη προς το όρος «Αίπος», απόκρημνο και δύσβατο, όπου είχε καταφύγει και συγκεντρωθεί το μέγιστο μέρος, το σύνολον σχεδόν, των εχθρικών δυνάμεων. Η πολιορκία του Αίπους υπήρξε πολύμορφη (...) και συγχρόνως ένδοξη. (...) Η εκπόρθηση του Αίπους έθεσε τέρμα στην αντίσταση των Τούρκων, με την παράδοσιν 2.000 περίπου ανδρών και 33 αξιωματικών. Άλλες δευτερεύουσες επιχειρήσεις εκκαθαρίσεως έλαβον χώραν σε διάφορα σημεία της νήσου, με νικηφόρα αποτελέσματα, αν και όχι χωρίς θυσίες, διότι, τότε έπεσαν δοξασμένοι, μεταξύ άλλων και ο ανθυποπλοίαρχος Ρίτσος, ο αρχηγός της Σχολής Δοκίμων Παστρικάκης, ο Στάϊκος και 25 περίπου ναύται και οπλίται. Η νύχτα της 20ης Δεκεμβρίου του έτους εκείνου ηύρε τη Χίο ελεύθερη. Αληθινά Χριστούγεννα! (...). Από τη Χίο βρεθήκαμε στο Μπιζάνι. Από την άνοιξη στη βαρυχειμωνιά. Από τη θερμή αγκαλιά, μέσα στο γκρίζο της χιονισμένης βουνοκορφής. Από τα ζεστά σπίτια, στο ανεμοσάλευτο αντίσκηνο. Το καθήκον μας το εκτελέσαμε κι εκεί. Το παρελθόν δεν έπρεπε να μας απασχολή και να αμβλύνη το μένος της δράσεως. Εν τούτοις, στις άγριες νύχτες που σφύριζε ο βορριάς και ούρλιαζαν τα τσακάλια μακρυά μαζεμένοι γύρω από μια κρυφή, σκεπασμένη φωτιά, μια ήτανε η παρήγορη κουβέντα που είχαμε. Μιλούσαμε για εσάς, για τους καλούς ανθρώπους της Χίου, για το όμορφο και φιλόξενο νησί».(...) Ο πλήρης λόγος του Ιωάννη Βορρέ φυλάσσεται στα αρχεία του περιοδικού. Όπως μας πληροφόρησε ο κ. Ίων Βορρές, το Μουσείο Βορρέ προγραμματίζει έκθεση από τη συλλογή του στη Χίο, εις μνήμη του Ιωάννη Βορρέ και του ιστορικού γεγονότος της απελευθερώσεως. Εμείς ευχαριστούμε θερμά τον κ. Ίωνα Βορρέ και ευχόμαστε καλή επιτυχία στα μελλοντικά σχέδιά του. «Περίπλους»

ÅÐÅÔÅÉÁÊÏ ÇÌÅÑÏËÏÃÉÏ

ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÁÐÅËÅÕÈÅÑÙÓÅÙÓ ÍÞóïõ ×ßïõ êáôÜ ôï 1912 Βασιλείου Διάμεση, Στρατηγού ε.α., τ. Καθηγητού ΣΣΕ Μέλους ΔΣ Συνδέσμου Επιτελών Εθνικής Αμύνης (ΣΕΕΘΑ)

Σ

υμπληρώνονται 94 χρόνια από την απελευθέρωση του μαρτυρικού νησιού μας, της ΧΙΟΥ. Κάθε χρόνο, τέτοια εποχή, οι σκιές των ηρώων που έπεσαν για την απελευθέρωση του νησιού «τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι» υπερίπτανται και πλανώνται στο ηρωϊκό νησί για να μας θυμίζουν το δρόμο της τιμής και του καθήκοντος. Όπως σκάλιζα το ιστορικό μου αρχείο, το μάτι μου έπεσε σ’ ένα παλιό βιβλίο. Διαβάζω: ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΧΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ 1912, ΜΕΤ’ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΧΑΡΤΩΝ. Αμέσως μου γεννήθηκε η επιθυμία να κάνω μια εργασία - μελέτη. Και τούτο για δύο κυρίως λόγους: ΠΡΩΤΟΝ: Διότι υπηρέτησα στο ωραίο αυτό νησί. ΔΕΥΤΕΡΟΝ: Διότι στην όλη επιχείρηση απελευθερώσεως από θαλάσσης και κατά ξηράν, έλαβε μέρος ο αείμνηστος πατέρας μου ως Ανθυπολοχαγός Πεζικού. Το βιβλίο αυτό έχει γραφεί από τον τότε Υπασπιστή του Συντάγματος Λοχαγό Πέτρο Καρακασώνη και στηρίζεται, όπως είναι προφανές, σε προσωπικές μαρτυρίες. Παρόμοιες ιστορικές πτυχές από τις ένδοξες και λαμπρές σελίδες της πολυκύμαντης ιστορίας μας θα πρέπει να γίνονται ευρύτερα γνωστές και ιδία στους νεώτερους από εμάς: «Λαοί που δεν γνωρίζουν την ιστορία τους είναι καταδικασμένοι εις αφανισμόν». Ποια είναι όμως η γεωγραφία και κυρίως η ιστορία του νησιού; Η ΧΙΟΣ είναι το πέμπτο σε μέγεθος νησί της πατρίδας μας. Έχει έκταση 902 τετραγωνικά χιλιόμετρα και πληθυσμό 52.691 περίπου (απογραφή 1991). Απέχει σε ν.μ.

από ΛΕΣΒΟ 55, ΣΑΜΟ 57, ΠΕΙΡΑΙΑ 153, Μ.ΑΣΙΑ (ΚΡΗΝΗ) 6. Συγκοινωνίες: ΑΔ- πρόχειρο α/δ ΟΛΥΜΠΟΥ στρατιωτικής σκοπιμότητος - πλοίο- ελικοδρόμια. Το έδαφος γενικά είναι ορεινό ιδία στο βόρειο μέρος. Στο νότιο υπάρχουν μικρές σχετικά πεδινές εκτάσεις. Καλλιεργούνται εσπεριδοειδή (κυρίως μανταρίνια), ελιές, αμπέλια, όσπρια και βασικά το αποκλειστικό προϊόν της μαστίχης στα μαστιχοχώρια, που εξάγεται. Άλλες πηγές εισοδήματος είναι η πατροπαράδοτη και ονομαστή ναυτιλία, η αλιεία και ο ορυκτός πλούτος. Από το νησί κατάγονται πολλοί εφοπλιστές, ευεργέτες και δωρητές. Διοικητικά αποτελεί νομό μαζί με τα Ψαρά, Αντίψαρα και τις Οινούσες. Υπάγεται στην Περιφέρεια Α. ΑΙΓΑΙΟΥ. Από την αρχαιότητα το νησί έζησε τις περιπέτειες του Ελληνισμού και δοκίμασε αρκετούς κατακτητές. Από εκεί θεωρείται ότι κατάγεται ο μέγας ποιητής της αρχαιότητας ο Όμηρος που μας άφησε την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια» τα δύο αριστουργήματα. Επίσης οι: Αδαμάντιος Κοραής, μέγας διδάσκαλος του Γένους και πνευματική μορφή του διαφωτισμού και ο Άμαντος, ιστορικός, ακαδημαϊκός, υπουργός. Στους νεώτερους χρόνους, το 1070 καταλαμβάνεται από τους Σελτζούκους Τούρκους. Μετά την άλωση της Πόλης από τους Φράγκους (1204) περιήλθε στη δικαιοδοσία του Φράγκου Αυτοκράτορα. Αργότερα το κατέλαβαν οι Γενουάτες που έμειναν ως το 1329. Τελικά κατελήφθη από τους Τούρκους. Στον αγώνα του 1821 οι Χιώτες έλαβαν μέρος με ηγέτες τους Λογοθέτη και Μπουρνιά. Μετά ακολούθησε η σφαγή της Χίου από τα αποβιβασθέντα τουρκικά στρατεύ-

ματα. Εφόνευσαν περί τους 30.000 κατοίκους και πήραν ως δούλους περί τις 40.000. Το γεγονός αυτό προκάλεσε θύελλα αγανακτήσεως στην Ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Ενέπνευσε στον Βίκτωρα Ουγκώ το περίφημο ποίημά του «Το Ελληνόπουλο» καθώς και στον ζωγράφο Ντελακρουά τον γνωστό συγκλονιστικό πίνακα. Στις 11 Ιουνίου 1822 ο πυρπολητής Κανάρης έκαψε στο λιμάνι της Χίου την τουρκική ναυαρχίδα, παίρνοντας έτσι εκδίκηση για τις σφαγές. Τέλος το 1827 επιχείρησε να ελευθερώσει το νησί ο φιλέλληνας Φαβιέρος, χωρίς όμως επιτυχία. Και τώρα ας εισέλθουμε στο κυρίως θέμα μας. Ποια ήταν η γενική πολιτική και στρατιωτική κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή μας κατά τις παραμονές των Βαλκανικών Πολεμων; Τα γεγονότα είναι λίγο - πολύ γνωστά. Θα προσπαθήσω όμως να κάνω μια σύντομη ανασκόπηση. Τα χριστιανικά κράτη της Βαλκανικής, αφότου απέκτησαν σταδιακά την ανεξαρτησία τους από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, επιδόθηκαν με ζήλο στην κρατική τους οργάνωση και σύγκρότηση. Συγχρόνως άρχισαν να αναπτύσσουν έντονη δραστηριότητα για την προώθηση των εθνικών τους επιδιώξεων. Από την πλευρά της η καταρρέουσα, αλλά ακόμα αρκετά ισχυρή, Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέχει στη Βαλκανική εκτεταμμένες και ζωτικές περιοχές όπως το ΝΟΒΙ ΠΑΖΑΡ, την ΗΠΕΙΡΟ, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΘΡΑΚΗ και τα νησιά του ΑΙΓΑΙΟΥ. Για τη διατήρηση των περιοχών αυτών καταβάλλει κάθε δυνατή θεμιτή και αθέμιτη προσπάθεια. Εκμεταλλευόμενη τις διενέξεις των Βαλκανικών κρατών, εφαρμόζει την παλαιά αρχή του «διαίρει και βασίλευε». Αποφεύγει κατ’ αρχήν τις δυναμικές επεμβάσεις, εκτός αν κρίνει ότι αυτές είναι αναπόφευκτες και απαραίτητες. Οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, ως επίσημη πολιτική τους εφαρμόζουν το δόγμα της διατηρήσεως του ισχύοντος εδαφικού καθεστώτος (status quo) στην περιοχή και δεν επιτρέπουν ουσιώδεις μεταβολές. Οσάκις όμως βρίσκουν κατάλληλη ευκαιρία, επεμβαίνουν για την προώθηση των δικών τους συμφερόντων, περαιτέρω διείσδυση και περιορισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με το πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830 αναγνωρίζεται η Ελληνική ανεξαρτησία. Έκτοτε ο Ελληνισμός θα αποκτήσει μια ανεξάρτητη εθνική εστία απ’ όπου θα εκπηγάσουν όλοι οι απελευθερωτικοί πόλεμοι του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα «για τον αδελφό τον σκλαβωμένο και για της πατρίδος την τιμή». Μετά τον ατυχή πόλεμο του 1897 και τον ηρωικό Μακεδονικό αγώνα (19041908), ακολουθεί η προετοιμασία για τη Μεγάλη Εθνική Εξόρμηση. Βαλκανικός Πόλεμος: Ελλάδα – Σερβία – Βουλγαρία – Μαυροβούνιο κατά της καταρρεούσης τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Είχε σημάνει πλέον η ώρα για τις εθνικές μας διεκδικήσεις στην Ήπειρο, Μακεδονία, Θράκη και νησιά του Αιγαίου. Λίγες ημέρες μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης μας, 26 Οκτ. 12, ο Διοικητής της ΙΙ Μεραρχίας Πεζικού στρατηγός Κων/ νος Καλάρης, λαμβάνει διαταγή να συγκροτήσει μικτόν απόσπασμα και να αποστείλει τούτο προς απελευθέρωσιν της Χίου. Στις 7 Νοεμβρίου έχει ηδη συγκροτηθεί το Ðåñßðëïõò

5

ÅÐÅÔÅÉÁÊÏ ÇÌÅÑÏËÏÃÉÏ

Σύνταγμα υπό τας διαταγάς του έμπειρου Συνταγματάρχου Πεζικού Νικολάου Δελαγραμμάτικα. Με το παρακάτω σήμα του Υπουργού Ναυτικών Στράτου, το συγκρότημα είναι έτοιμο να αποπλεύσει: «Επιβιβάσατε διατεθέν υπό Αρχιστρατήγου Σύνταγμα επί ατμοπλοίων «ΠΑΤΡΙΣ» και «ΣΑΠΦΩ»* διατάξατε αποπλεύσουν και κατευθυνθούν πρωτεύουσαν Χίου «Κάστρο» δι ανωτάτης ταχύτητος* έξωθεν ταύτης συναντήσουν στόλον και τεθούν υπό διαταγάς Μοίρας Ευδρόμων Πλοιάρχου Δαμιανού επιβαίνοντος «ΕΣΠΕΡΙΑΣ». Τηλεγραφήσατε απόπλουν ταχύτατα»

Υπουργός Στράτος

1

2

3

1. Oδυσσεύς Μαρούλης, Λοχαγός, διοικητής του 12ου λόχου, του 3ου τάγματος, του 7ου συντάγματος, 2. Ηλίας Ασπιώτης, ο ήρωας της 16ης Νοεμβρίου εν Καρδαμύλοις, 3. Νικόλαος Μ. Κουβελάς, Δήμαρχος Χίου κατά το 1912.

6

Ðåñßðëïõò

Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΕΙΧΕ ΑΡΧΙΣΕΙ. ΠΩΣ ΕΞΕΛΙΧΘΗΚΕ ΟΜΩΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ; Μετά την άφιξη των πλοίων και του Συντάγματος στο λιμάνι της Χίου, αντιπροσωπεία των αρχηγών στόλου και στρατού από τους ανθυποπλοίαρχο Χατζηκυριάκο και ανθυπολοχαγό Τρύφο μετέβη στο Διοικητήριο. Εκεί συναντάται με τις πολιτικές και στρατιωτικές τουρκικές αρχές της νήσου για τις διαπραγματεύσεις παραδόσεως. Ο Τούρκος πολιτικός Διοικητής αποφάσισε όπως αποδεχθούν την παράδοση της νήσου χωρίς αιματοχυσία. Ο στρατιωτικός όμως Διοικητής αντισυνταγματάρχης Ζιχνή Βέης αρνήθηκε να συμμορφωθεί προς την απόφαση των πολιτικών αρχών και εδήλωσε ότι θα αμυνθεί της νήσου μέχρις εσχάτων. Στο σημείο αυτό και πριν προχωρήσουμε στην εξιστόρηση των γεγονότων, θα πρέπει να επισημάνουμε δύο βασικές παραμέτρους που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Η πρώτη ήταν η κυριαρχία του πολεμικού ναυτικού μας στο Αιγαίο, που εκτός από την ψυχολογική επίδραση, απαγόρευε τη μεταφορά τουρκικών ενισχύσεων από τη Μικρά Ασία. Η δεύτερη ήταν η σωστή πολιτική επιλογή της τότε Κυβερνήσεως που υπαγόρευε την απελευθέρωση όσο το δυνατόν περισσοτέρων ελληνικών εδαφών με σύντονες επιχειρήσεις προ της επικειμένης ανακωχής με την καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία, λήγοντος του Βαλκανικού Πολέμου. Αλλά ας επανέλθουμε στα γεγονότα: Η Χίος ήταν η καλύτερα προπαρασκευασμένη από όλα τα νησιά, από την περίοδο του Ιταλο-τουρκικού πολέμου (1911) για να αποκρούσει μια απόβαση και να αντιτάξει οργανωμένη και συστηματική άμυνα. Επί πλέον διέθετε σημαντική δύναμη (περί τους 2000 άνδρες) και είχε σχετική επάρκεια εφοδίων και πυρομαχικών. Μετά την αρνητική απάντηση του Τούρκου στρατιωτικού διοικητού, αποφασίστηκε υπό των δύο αρχηγών του ελληνικού στρατού και του στόλου η κατάληψη δια της βίας της πρωτεύουσας και της νήσου. Υπό την κάλυψη των δραστικών πυρών του ναυτικού πυροβολικού των πλοίων μας, αποβιβάζονται με κωπήλατες λέμβους τα πρώτα τμήματα στον όρμο Κοντάρι, περί τα 4 χλμ νοτίως της πόλεως. Οι Τούρκοι προβάλλουν σθεναρή αντίσταση μέχρι τις βραδινές ώρες, οπότε εγκαταλείπουν τις θέσεις τους και υποχωρούν προς το εσωτερικό της νήσου. Είναι χαρακτηριστικό το σήμα του Συνταγματάρχου Πεζικού Νικολάου Δελαγραμμάτικα, Διοικητού των Αποβατικών Στρατευμάτων (ΔΑΣ), θα λέγαμε σήμερα, προς το Υπουργείο Στρατιωτικών, μέσω του ασυρμάτου του

πλοίου «ΠΑΤΡΙΣ». «Αρνηθέντος στρατιωτικού Διοικητού Χίου παραδούναι πόλιν, διέταξα βιαίαν αποβίβασιν στρατού παραλίαν Κοντάρι υπό προστασίαν στόλου. Απεβιβάσθη ήμισυ δυνάμεώς μου και θα εξακολουθήσει αποβίβασις μέχρι πέρατος αυτής. Ευρίσκομαι μίαν ώραν μακράν πόλεως. Λίαν πρωί επιχειρήσω κατάληψιν ταύτης». Την νύχτα 11/12 Νοεμβρίου ο υπόλοιπος τουρκικός στρατός της πόλεως Χίου εγκατέλειψε την πρωτεύουσα και ετράπη στα όρη και στο χωριό ΚΑΡΥΕΣ. Οι αποβατικές δυνάμεις κινήθηκαν προς την πόλη της Χίου όπου εισήλθαν την 8ην ώραν της 12ης Νοεμβρίου χωρίς να συναντήσουν αντίσταση. Η υποδοχή και ο ενθουσιασμός των κατοίκων δεν περιγράφονται. Οι γυναίκες με δάκρυα στα μάτια φιλούσαν τα χέρια των Αξιωματικών και όλοι γενικώς έψαλλαν το «Χριστός Ανέστη». Ο δήμαρχος της πόλεως Νίκος Κουβελάς, απευθυνόμενος προς τον πρώτον Αξιωματικόν που συνήντησε, τον λοχαγόν ΜΑΡΟΥΛΗ ΟΔΥΣΣΕΑ, αφού τον αγκάλιασε και τον φίλησε, του είπε : «Που είστε μωρέ παιδιά που σας περιμένουμε πεντακόσια χρόνια;» Ο Διοικητής του μικτού αποσπάσματος Σχης ΠΖ Δελαγραμμάτικας εγκαταστάθηκε στο Διοικητήριο απ΄ όπου έστειλε το ακόλουθο σήμα προς το Υπουργείο Στρατιωτικών: Ώρα 8η πρωίας Ελληνικός Στρατός κατέλαβε πρωτεύουσα Χίου. Ο εν αυτή τουρκικός στρατός και ο εν Κοντάρι τοιούτος, συμποσούμενος εις 1800, διεσπάρη εις τα όρη. Εδημοσίευεσα προκήρυξιν ότι κατέλαβα την νήσον Χίον και εκάλεσα τους πολίτας εις υποταγήν, υποσχεθείς αυτοίς ασφάλειαν ζωής, τιμής και περιουσίας, ανεξαρτήτως θρησκεύματος» Εν Χίω τη 12-11-12 Ώρα 08.45 πμ Ν. Δελαγγραμάτικας Ακολούθησε η προσέλευση στο Διοικητήριο των Αρχών της πόλεως, ήτοι του σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Χίου-Ψαρών και πάσης Ιωνίας Ιερωνύμου, του δημάρχου Νικολάου Κουβελά μετά του δημοτικού συμβουλίου, των αντιπροσώπων των Καθολικών και Ιουδαϊκών παροικιών και τέλος των πολιτικών τουρκικών αρχών. Αμέσως μετά εψάλη δοξολογία στη Μητρόπολη επί τη αισία αποβάσει του Ελληνικού στρατού και τη καταλήψει της νήσου. Ο Μητροπολίτης και ο Δήμαρχος σε σύντομες ομιλίες τους στον ναό εξύμνησαν την ανδρείαν των Ελλήνων για τις νίκες στη Μακεδονία και ωνόμασαν την 11ην Νοεμβρίου ημέραν Αναστάσεως ως ελευθερωθέντες εκ του προαιωνίου ζυγού της δουλείας. Στη συνέχεια, περί την μεσημβρίαν, συνέβη το εξής συγκινητικόν γεγονός: Η νεαρά δεσποινίς Ευγενία Μαδιά κατεσκεύασε γρήγορα Ελληνική Σημαία την οποία προσεκόμισε στο Φρουραρχείο. Παρεκάλεσε δε όπως η ίδια ανυψώσει την σημαίαν επί του κοντού εις αντικατάστασιν της προ ολίγου καταβιβασθείσης τουρκικής (σημαίας). Εν μέσω εξάλλου ενθουσιασμού, υπό τας φρενιτιώδεις ζητωκραυγάς και τα χειροκροτήματα του πλήθους και ενώ η τιμητική φρουρά απέδιδε τιμάς, εγένετο η έπαρση της σημαίας από την δεσποινίδα Ευγενία Μαδιά. Οι Τούρκοι, παρά την κατάληψη της πρωτεύουσας από τις Ελληνικές δυνάμεις, συμπτυχθέντες στα γύρω χωριά και όρη,

ÅÐÅÔÅÉÁÊÏ ÇÌÅÑÏËÏÃÉÏ

συνέχιζαν να προβάλλουν αντίσταση. Την 10ην ώραν της 13ης Νοεμβρίου, ο διοικητής του Συντάγματος λαμβάνει την παρακάτω διαταγήν του Υπουργείου Στρατιωτικών, εις απάντησιν αναφοράς του: Προς Συνταγματάρχην Πεζικού Δελαγραμμάτικαν δια του Κυβερνήτου του Υπερωκεανίου «ΠΑΤΡΙΣ»: Καταδιώξατε τουρκικόν στρατόν, μέχρις ου καταστρέψητε αυτόν και αναγκάσητε προς παράδοσιν»

Υπουργός Βενιζέλος Οι επιχειρήσεις συνεχίστηκαν μέχρι και τις 18 Νοεμβρίου. Κατελήφθησαν τα γύρω υψώματα και μερικά χωριά στο εσωτερικό του νησιού. Διαπιστώθηκε όμως ότι, με τις δυνάμεις που υπήρχαν στο νησί, δεν ήταν δυνατή η συντριβή των Τούρκων, διότι κατείχαν φύσει οχυρές θέσεις και πολεμούσαν με πείσμα. Για τον λόγο αυτό αποφασίστηκε ο αποκλεισμός του νησιού και η απόβαση και σε άλλες ακτές υπό την κάλυψη των πυρών του ναυτικού πυροβολικού. Η τελευταία αυτή επιχείρηση πραγματοποιήθηκε με επιτυχία. Έτσι οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να περιορισθούν σε ορισμένες οχυρές και δυσπρόσιτες θέσεις στο κέντρο του νησιού στην περιοχή του Περδικόβουνου. Παρά τον αποκλεισμό τους, οι Τούρκοι εξακολουθούν να παρενοχλούν με πυρά τις ελληνικές θέσεις. Επί πλέον ενέσκυψαν δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Ο στρατιωτικός διοικητής, αντιληφθείς ότι με τις ήδη υπάρχουσες δυνάμεις στο νησί δεν ήτο δυνατή η κατάληψή του χωρίς μεγάλες απώλειες, απηγόρευσε κάθε επιθετική κατά του εχθρού ενέργεια και εζήτησε ενισχύσεις με το παρακάτω σήμα του: Υπουργείο Στρατιωτικών Αθήνας Άνευ αποστολής ενός τουλάχιστον Συντάγματος μετά μιας πυροβολαρχίας ταχυβόλων, ολοσχερής κατάληψη νήσου, αδύνατος. Υπάρχουν 2.200 Τούρκοι μετά δύο πυροβόλων και κατέχουν οχυρωτάτας και δυσπροσίτους θέσεις. Μάχονται κατά σύστημα Μπόερς. Τουρκικός στρατός, διατελών εν αγνοία συμβάντων Ευρωπαϊκήν Τουρκίαν, έχει ηθικόν ακμαίον». Διοικητής Στρατού

Ν. Δελαγραμμάτικας Το Υπουργείο απήντησε αμέσως όπως ακολουθεί: «Φροντίσατε δι’ άλλης οδού επιτύχητε ποθούμενον αποτέλεσμα άνευ μεγάλων θυσιών. Μεταχειρισθήτε αποκλεισμόν, εν ανάγκην δε και απόβασιν εις άλλην ακτήν εκ συνεννοήσεως μετά ναυάρχου υφ’ ου τας διαταγάς διατελείτε». Υπουργός Βενιζέλος Συγχρόνως διέταξε ενίσχυση του στρατού με ένα έμπεδο Τάγμα των Αθηνών και Λόχο Ευζώνων υπό τον Ανθυπολοχαγόν Βασίλειον Καλαποθαράκον. Το Υπουργείο Ναυτικών, επειγόμενο για την εκκαθάριση του νησιού πριν από τη σύναψη της αναμενομένης ανακωχής, διέταξε στις 27 Νοεμβρίου τον διοικητή του αποσπάσματος, με τις ενισχύσεις που έλαβε, να επαναλάβει το ταχύτερο την επίθεση σε συνεργασία με τον αρχηγό της εκεί ναυτικής δυνάμεως. Ο Διοικητής ανέφερε ότι το αποτέλεσμα της ενέργειας αυτής κρινόταν αμφίβολο γιατί οι Τούρκοι κατείχαν φύσει οχυρές θέσεις, δυσπρόσιτες και καλά οργανωμένες. Έστειλε δε και σχετική έκθεση.

Ύστερα από αυτή την εξέλιξη το Υπουργείο στις 30 Νοεμβρίου διέταξε αναστολή κάθε επιθετικής ενέργειας. Στο μεταξύ οι τουρκικές δυνάμεις, επιδιώκοντας να διασπάσουν τον κλοιό, ενήργησαν στις 29 Νοεμβρίου τρεις νέες επιθέσεις που όμως αποκρούστηκαν επιτυχώς και με πολλές για τους Τούρκους απώλειες. Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο και ιστορικά επιβεβλημένο να παραθέσουμε αυτούσια τα δύο τηλεγραφήματα που αντηλλάγησαν μεταξύ Υπουργείου Στρατιωτικών και Διοικητού Στρατού, ώστε οι αγαπητοί και έμπειροι αναγνώστες να βγάλουν τα συμπεράσματά τους: Συνταγματάρχην Δελαγραμμάτικαν. Χίον. Αφίκοντο ήδη αυτόθι αποσταλέντες Κρήτες εθελοντές* διετέθη ούτω δύναμις τετρακισχιλίων περίπου ανδρών μετά μιας ορειβατικής πυροβολαρχίας δι επιχείρησιν κατά Τουρκικού στρατού Χίου, ανερχομένου κατά τας υμετέρας πληροφορίας εις δισχιλίους διακοσίους. Η διπλασία κατ’ αριθμό δύναμις αύτη, μετά την παρασχεθείσαν ήδη ανάπαυσιν, θεωρώ επάναγκες να προελάση ταχέως προς καταστροφήν του κυρίου τμήματος του επί της νήσου τουρκικού στρατού και καταστρέψη τούτον προ της αναμενομένης περί το τέλος της εβδομάδος ανακωχής, εν συνεννοήσει μετά του αρχηγού της αυτόθι ναυτικής δυνάμεως. Ο ήρωας του Σαρανταπόρου και Γιαννιτσών, ο μετέπειτα πορθητής Ιωαννίνων Συνταγματάρχης Πεζικού λαγραμμάτικας αντί να μεταβάλλει αρχικές αποφάσεις του, υπέβαλε την ρακάτω τηλεγραφικήν αναφοράν:

4

των των Δετις πα-

Υπουργείο Στρατιωτικών Αθήνας. Διαταχθείσα προέλασις θα κοστίσει πολύ αίμα. Αποτέλεσμα αυτής αμφίβολον. Εχθρός κατέχει οχυρωμένας και δυσπροσίτους θέσεις, μελετηθείσας και οργανωθείσας παρ’ αυτού προ έτους, επικειμένης ιταλικής κατοχής. Ουδεμίας οδού υπαρχούσης, προελαύνων στρατός διέλθει δι’ ορισμένων ατραπών κατ’ άνδρα κατεσπαρμένος και άνευ συνοχής. Ένεκεν απωλειών και ασθενειών, εμπόλεμος δύναμις συντάγματος περιορίσθη εις 2.100. Αποσταλείσα εσχάτως δύναμις 950 ανδρών ανάσκητος και διοικουμένη παρ’ ολίγων στελεχών απάντων εφέδρων, ανίκανος δι επιθετικήν ενέργειαν. Κρήτες διετέθησαν διάφορα σημεία δια κλεφτοπόλεμον. «Εσπερία» μόνον υπάρχει εδώ, λοιπών πλοίων διατεθέντων αλλαχού. Ταχυδρομικώς λεπτομερής έκθεσις. Διατάξητε. Διοικητής Στρατού

Δελαγραμμάτικας

Συνταγματάρχης Επηκολούθησε λεπτομερής και αναλυτική έκθεση την 28ην Νοεμβρίου. Κατόπιν των ανωτέρω το Υπουργείο Στρατιωτικών επείσθη για την προσωρινή αναστολή της γενικής επιθέσεως προς κατάληψιν της νήσου. Την 11ην Δεκεμβρίου ανταλλάσσονται τα παρακάτω τηλεγραφήματα:

Προς Διοικητήν Χίου Πληροφορήσατε επειγόντως πορείαν επιχειρήσεως Χίου ως και αν στρατός Μυτιλήνης αφίκετο. Υπουργός Ναυτικών Στράτος

5

6

4. Ο Μητροπολίτης Χίου Ιερώνυμος, 5. Νικόλαος Ρίτσος, ηρωικώς μαχόμενος εφονεύθει την 16 Νοεμβρίου, 6. Ζιχνή Βέης, Διοικητής του τουρκικού στρατού Χίου.

Ðåñßðëïõò

7

ÅÐÅÔÅÉÁÊÏ ÇÌÅÑÏËÏÃÉÏ

και η απάντηση:

τάξητε τάχιστα ποίους όρους δεχθώ, ιδίως αν θα τους αφεθώσι. τα όπλα και αν δύνανται μεταφερθώσι Ασία. Διοικητής Στρατού Δελαγραμμάτικας Την μεσημβρίαν της 19ης οι αντιπρόσωποι του Τούρκου Διοικητού Ζιχνή Βέη μετέβησαν στο χωριό ΚΑΡΥΕΣ, εφωδιασμένοι με επιστολή - εξουσιοδότηση γραμμένη γαλλιστί. Την ίδια ώρα οι Έλληνες Αξιωματικοί αντιπρόσωποι Λοχαγός Πεζικού Κουβέλης και λοχαγός του Επιτελείου Βερνάρδος ευρίσκοντο στο ίδιο σημείο με την επιστολή - εξουσιοδότηση στα γαλλικά. Οι διαπραγματεύσεις που επακολούθησαν δεν κατέληξαν σε κανένα αποτέλεσμα εξ αιτίας των υπερβολικών αξιώσεων των Τούρκων. Ζητούσαν να τους επιτραπεί να αποχωρήσουν από το νησί, με τον οπλισμό τους και όλα τα εφόδια. Μετά την εξέλιξη αυτή απεστάλη από τον Έλληνα Διοικητή η διαταγή που ακολουθεί: «Αναστολή εκτελέσεως χθεσινής διαταγής μου περί επιθέσεως στρατού κατά εχθρού, δεν ισχύει. Συνεπώς αύριο 20η του μηνός Δεκεμβρίου, θα αρχίσετε την επίθεσή σας». Χίος 19 Δεκεμβρίου 1912

Ο Διοικητής του Στρατού

Ν. Δελαγραμμάτικας

Υπουργείον Ναυτικών Αθήνας Κατέχομεν όλα τα κατωκημένα μέρη της Χίου, πλην του χωρίου ΠΥΤΙΟΣ. Εχθρός κατέχει οχυρώτατα και δυσπρόσιτα όρη νήσου. Έχω περικυκλώσει αυτόν γύρωθεν. Ελπίζω, επερχομένου χειμώνος, αναγκασθεί παράδοσιν αναιμάκτως. Προέλασις δύσκολος και λίαν αιματηρά θα είναι. Στρατός Μυτιλήνης δεν αφίκετο. Διοικητής Στρατού Ν.Δελαγραμμάτικας

Η διαταγή δεν εχαρακτηρίσθη σκοπίμως ως εμπιστευτική. Διεδόθη δε σε όλη την πόλη αστραπιαίως. Το αποτέλεσμα ήτο να θορυβηθούν οι Τούρκοι πρόκριτοι της Χίου και να ζητήσουν όπως μεταβούν προς συνάντηση του Ζιχνή Βέη για να τον μεταπείσουν προς αποφυγήν αιματοχυσίας. Δυστυχώς όμως και αυτή η τελευταία προσπάθεια δεν απέδωσε. Το τελευταίο προ της επιθέσεως τηλεγράφημα του Διοικητού Χίου έχει ως εξής:

Στις 13 Δεκεμβρίου αφίκετο στο λιμάνι της Χίου, εν μέσω απεριγράπτου ενθουσιασμού και δακρύων χαράς, το εθελοντικόν σώμα των Χίων (64 άνδρες εκ Χίου και Ικαρίας) υπό τον εθελοντήν λοχίαν Γεώργιον Μπουρνιάν. Συγχρόνως, περί τα μέσα του ιδίου μηνός, φθάνει στο νησί ένα Τάγμα, ένα έμπεδο Τάγμα και μια πυροβολαρχία εκ Λέσβου. Στις 18 Δεκεμβρίου ο Διοικητής, ύστερα από έγκριση του Υπουργείου, αποφάσισε να επιτεθεί και να εκκαθαρίσει το νησί από τις τουρκικές δυνάμεις. Προς τούτο εξέδωκε διαταγήν για την επομένη 19 Δεκεμβρίου, με την σύμπραξη των εθελοντικών σωμάτων, των ενισχύσεων και του Στόλου. Τις απογευματινές ώρες όμως της ιδίας ημέρας παρουσιάσθηκαν στις προφυλακές 2 Τούρκοι Αξιωματικοί απεσταλμένοι του διοικητή των Τουρκικών δυνάμεων για να συζητήσουν την κατάπαυση των εχθροπραξιών. Έτσι η επίθεση ανεστάλη μέχρι νεωτέρας διαταγής. Προ της δημιουργηθείσης καταστάσεως, ο Διοικητής του Στρατού απέστειλε το επόμενο τηλεγράφημα:

Υπουργείο Στρατιωτικών, Αθήνας Συνεννόηση περί παραδόσεως δεν ετελεσφόρησε, διότι Τούρκοι ζητούν απέλθωσι με όπλα και εφόδια. Αύριο πρωί αρχίζει επιθετική ενέργεια. Δελαγραμμάτικας

Το Μνημείο της Μάνας του Ναυτικού, στα Καρδάμυλα της Χίου, φωτογραφία της Μαριλένας Σταμούλη, κόρη του μέλους του Μουσείου κυρίας Μαρίας Σταμούλη.

Υπουργείο Στρατιωτικών Αθήνας Επίθεσις κατά τουρκικού στρατού διετάχθη δια την 19ην τρέχοντος. Σήμερον 18ην, μετά μεσημβρίαν, διοικητής τουρκικών στρατευμάτων απέστειλε δύο Αξιωματικούς προς συζήτησιν δια παύσιν εχθροπραξιών. Ανέστειλα διαταγήν επιθέσεως και αύριο μεσημβρίαν 19ην συζητηθήσονται όροι παραδόσεως και υπογραφήσεται πρωτόκολλον. Παρακαλώ δια8

Ðåñßðëïõò

Η επίθεση άρχισε την 7ην πρωϊνήν της 20ης Δεκεμβρίου με την υποστήριξη των πυρών του Στόλου. Τα Ελληνικά τμήματα καταλαμβάνουν διαδοχικά τους τεθέντας αντικειμενικούς σκοπούς. Οι Τούρκοι περισφίγγονται και είναι κυκλωμένοι από παντού. Έτσι αναγκάζονται περί την 20ην ώραν της ιδίας ημέρας να ζητήσουν «άνευ όρων» παράδοσιν, με ιδιόχειρο έγγραφο του Ζιχνή που έφερε αξιωματικός - κήρυκας προς τον Τχην Παπαδημητρίου στο χωριό ΚΑΡΥΕΣ. Στο μεταξύ τα Ελληνικά τμήματα προχωρούν συγκλινόντως και κυκλώνουν τους Τούρκους που αναγκάζονται το πρωί της 21ης Δεκεμβρίου να υψώσουν «λευκή σημαία» και να παραδοθούν υπογράφοντας το σχετικό πρωτόκολλο. Το σύνολο της Τουρκικής δυνάμεως που παραδόθηκε ανερχόταν σε 37 Αξκούς και 1800 περίπου οπλίτες. Οι απώλειες των Ελληνικών δυνάμεων από την έναρξη της επιχειρήσεως ήταν σημαντικές και ανήλθαν σε 2 Αξκούς του ναυτικού αγήματος νεκρούς, 6 Αξ/κούς τραυματίες, 34 οπλίτες νεκρούς και 160 οπλίτες τραυματίες. Μετά την παράδοση των Τουρκικών δυνάμεων και την εκκαθάριση της υπαίθρου, τα ελληνικά τμήματα άρχισαν να

συγκεντρώνονται στην πρωτεύουσα του νησιού προκειμένου να επανέλθουν στην ηπειρωτική Ελλάδα για την επίθεση κατά Μπιζανίου - Ιωαννίνων. Την μεσημβρίαν της 21ης Δεκεμβρίου, ο Διοικητής Χίου απέστειλε το παρακάτω σήμα προς το Υπουργείο Στρατιωτικών: Κατόπιν γενικής επιθέσεως, εχθρός περικυκλωθείς παρεδόθη άνευ όρων. Περιήλθον εις χείρας μας 1800 αιχμάλωτοι, άπειρα πολεμοφόδια και δύο πυροβόλα. Δελαγραμμάτικας Στο τέλος της λεπτομερούς εκθέσεως που ακολούθησε, ο Διοικητής Χίου έκανε εύφημο μνεία όλων των Αξκών και προέτεινε την εις τον ανώτερον βαθμόν προαγωγήν αυτών επ’ ανδραγαθία ως και την απονομήν ηθικών αμοιβών. Μεταξύ αυτών ήσαν γνωστά ονόματα πολεμιστών των Βαλκανικών πολέμων και μετέπειτα της Μικράς Ασίας και του πολέμου 40-41. Συμπεριλαμβάνετο και ο αείμνηστος πατέρας μου, τότε Ανθυπολοχαγός Πεζικού. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε ιδιαιτέρως την φιλοξενία και τον πατριωτισμό των Χίων. Σε όλη τη διάρκεια της 40ημέρου παραμονής του στρατού μας στο νησί η υποδοχή, η συμπαράσταση υλική και ηθική και τέλος η συμμετοχή εθελοντών Χίων υπήρξε αυθόρμητη, ανυπόκριτη και συγκινητική. Η συμπεριφορά τόσον των αρχών όσον και του πληθυσμού προς τον στρατόν μας, αλλά και προς τους αόπλους Τούρκους, υπήρξε άψογος. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η όλη επιχείρηση εστέφθη με απόλυτη επιτυχία. Που οφείλεται τούτο; α. Στην ικανή ηγεσία, την εμπειρία και την αποφασιστικότητα του Διοικητού Σχη ΠΖ Δελαγραμμάτικα Νικολάου. β. Στην αγαστή και στενή συνεργασία πολιτειακής και πολιτικής ηγεσίας (ανωτάτου άρχοντος και Κυβερνήσεως). γ. Στο υψηλόν φρόνημα στρατού και λαού που οφειλόταν και στις προηγηθείσες νικηφόρες μάχες Σαρανταπόρου, Γιαννιτσών, απελευθέρωση Θεσσαλονίκης. δ. Στο κλίμα που είχε δημιουργηθεί να ξεπλύνουμε τη ντροπή του ατυχούς πολέμου 1897 και να απελευθερώσουμε σκλαβωμένους αδελφούς και εδάφη. Στο μεταξύ βέβαια είχε μεσολαβήσει ο επιτυχώς διεξαχθείς Μακεδονικός αγών (1904-1908) που είχε συμβάλλει στην ανύψωση του ηθικού στρατού και λαού. ε. Θα πρέπει να επισημάνουμε το πείσμα, την ικανότητα των Τούρκων κατά την άμυνα, αλλά και την δολιότητα κατά τις διαπραγματεύσεις. Ο Τούρκος εννοεί και συνετίζεται μόνο με την ισχύ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΧΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ 1912. Πέτρου Γ. Καρακασσώνη, Υποστρατήγου.

2. ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΥ Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ τους ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ 1912-13 (τόμος Α’). ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΝΗΣΙΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ. ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΧΙΟΥ 11-12-1912.

3. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Παπαρηγόπουλου.

4. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Σπύρου Μαρκεζίνη.

1

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙAΤΙΚΗ ΑΓΟΡA

ΣΤΟ ΝΑΥΤΙΚO ΜΟΥΣΕIΟ ΤΗΣ ΕΛΛAΔΟΣ Όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος την 1η Δεκεμβρίου με ιδιαίτερη εορταστική εκδήλωση ξεκίνησε η χριστουγεννιάτικη αγορά του Ναυτικού Μουσείου που διήρκησε μέχρι το τέλος των εορτών. ΠΟΛΛA ΜEΛΗ ΚΑΙ ΦIΛΟΙ ΜΑΣ τίμησαν με την παρουσία τους, περιδιάβηκαν τους στολισμένους πάγκους, προμηθεύτηκαν τα εορταστικά τους δώρα, κεράστηκαν γλυκά και αντάλλαξαν ευχές. Την ίδια μέρα πραγματοποιήθηκε λαχειοφόρος κλήρωση. Τα δώρα που διατέθηκαν και οι αριθμοί που κέρδισαν δημοσιεύονται κατωτέρω. Ευχόμαστε να φέρουν γούρι στους νικητές για την νέα χρονιά. Θερμές ευχαριστίες οφείλουμε στους αγαπητούς μας φίλους που ενίσχυσαν την προσπάθειά μας και φέτος προσφέροντας καλαίσθητα αντικείμενα και πίνακες ζωγραφικής για πώληση καθώς και τα δώρα για την λαχειοφόρο κλήρωση. Τα ονόματά τους ήταν αναρτημένα στην αίθουσα εκδηλώσεων του Μουσείου και δημοσιεύονται επίσης στον παρόν αφιέρωμα. Ευχόμαστε καλά Χριστούγεννα και ευτυχισμένο Νέο Έτος σε όλους σας.

2

10

Ðåñßðëïõò

3

4

5

6

6

7

8

1. Άποψη της αίθουσας εκδηλώσεων του Μουσείου, όπου πραγματοποιήθηκε η χριστουγεννιάτικη εκδήλωση. 2. Από αριστερά, οι Ναύαρχοι κ.κ. Δημήτριος Δούσης, Τιμόθεος Μασούρας και Ιωάννης Μανιάτης και ανάμεσά τους η κα Δούση και η Πρόεδρος του Μουσείου. 3. Ο Γενικός Γραμματέας του Εμπορικού Συλλόγου Πειραιά κ. Γεώργιος Ζησιμάτος με τον υιό του καθώς και ο Αντινομάρχης Πειραιώς και υπεύθυνος για θέματα ανάπτυξης κ. Λάζαρος Αλεξανδρίδης με την σύζυγό του, πλαισιώνουν την Πρόεδρο του Μουσείου. 4. Η Πρόεδρος του Μουσείου, η κα Βασιλική Αναγνωστοπούλου και η κα Μαρία Ασπρούδη, μέλος του Μουσείου.

5. Ο κος Αλαφασός, μέλος του Δ.Σ. μαζί με την Πρόεδρο κατά την διάρκεια της κλήρωσης. 6. Η Πρόεδρος του Μουσείου και η κα Σερέτη ανακοινώνουν το τυχερό νούμερο που κλήρωσε η κα ‘ Εφη Λαλουδάκη, μέλος του Μουσείου. 7. Η κα Βέλβετ Καρατζά, μέλος του Μουσείο τραβά κλήρο.

8. Ο Πρόεδρος του Ναυτικού Ομίλου «Αδρίας», Αρχιπλοίαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Δεσποτόπουλος και η σύζυγός του.

Ðåñßðëïõò

11

9

10

11

ΔΩΡΑ ΛΑΧΕΙΟΦΟΡΟΥ ΚΛΗΡΩΣΗΣ

---------------------------------------------1ΟΣ ΛΑΧΝOΣ: 5ήμερη διαμονή στα ενοικιαζόμενα δωμάτια «Γαλάζιο» στην Άνδρο. Κληρώθηκε στο νούμερο 512, Εταιρεία κου Βαμβακά.

---------------------------------------------2ΟΣ ΛΑΧΝOΣ: 3ήμερη διαμονή στο Ξενοδοχείο “Andros Holiday Hotel” στην Άνδρο. Κληρώθηκε στο νούμερο 652, κος Κων. Τζαβάρας ---------------------------------------------3ΟΣ ΛΑΧΝOΣ: «Θαλασσινό τοπίο», ελαιογραφία Ι. Ντεμίρη. Κληρώθηκε στο νούμερο 501, Εταιρεία κου Βαμβακά ---------------------------------------------4ΟΣ ΛΑΧΝOΣ: «Λίμπερτυ σε ταξείδι», ελαιογραφία Σ. Τζαμουράνη. Κληρώθηκε στο νούμερο 912, κα Λαλουδάκη ---------------------------------------------5ΟΣ ΛΑΧΝOΣ: «Ιστιοφόρο εν πλω», ελαιογραφία Ι. Ντεμίρη. Κληρώθηκε στο νούμερο 52, κα Ζωή Παπίτση.

---------------------------------------------6ΟΣ ΛΑΧΝOΣ: Ιστιοπλοϊκό, ξύλινο μοντέλο. Κληρώθηκε στο νούμερο 595, Εταιρεία Αεροσυμπιεστών.

12

Ðåñßðëïõò

9. Η κα Κ.Κρανιώτου εξυπηρετεί την κα Ι. Χρυσικοπούλου και άλλα μέλη και φίλους του Μουσείου. Δεξιά διακρίνεται ο Στρατηγός κ. Γεώργιος Παρασκευάς.

10. Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Διακρίνονται στον πάγκο των ανατύπων ο κ. Ιωάννης Στεφάνου, μέλος του Μουσείου και η κα Εύη Πιπερίδου, δημοσιογράφος στο περιοδικό «Εφοπλιστής».

11. Οι κυρίες Π. Βουγιουκλάκη και Κ. Ρηγάκη με μέλη και φίλους.

Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος ευχαριστεί θερμά τα μέλη και τους φίλους που συμπαραστάθηκαν σ’ αυτήν την προσπάθεια: ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΓΚΙΤΑΚΟ ΚΩΝ/ΝΟ ΔΕΛΛΑΠΟΡΤΑ ΧΡΥΣΑ ΔΕΣΠΟΤΟΠΟΥΛΟ ΓΕΩΡΓΙΟ ΖΑΒΑΛΑΚΟΥ ΕΛΕΝΗ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΙΚΙΡΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΑΒΑΛΙΕΡΟ ΑΝΤΩΝΗ ΚΙΣΣΙΩΤΟΥ ΜΑΓΔΑ ΚΟΚΟΖΙΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΜΠΟΥΖΟΥΜΠΑΡΔΗ ΜΑΡΙΑ ΝΤΕΜΙΡΗ ΙΩΣΗΦ

ΝΥΧΤΑΚΗ ΚΩΝ/ΝΟ ΠΕΡΡΑΚΗ ΔΙΟΝΥΣΙΟ ΠΕΤΡΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ ΤΖΑΜΟΥΡΑΝΗ ΣΩΤΗΡΙΟ ΤΣΙΜΟΓΙΑΝΝΗ ΜΑΡΙΑ ΤΣΙΜΟΓΙΑΝΝΗ ΧΡΥΣΗ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΚΩΝ/ΝΟ ΣΤΑΥΡΟ ΠΕΡΑΝΤΙΝΙΔΗ – ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΜARINE LOOK ΔΗΜΗΤΡΗ ΑΓΑΛΟΠΟΥΛΟ – ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΕΙΟ ΑΜΑΡΥΛΛΙΣ

Ευχαριστούμε επίσης τα παρακάτω καταστήματα που προσέφεραν είδη τους μέσω της κας Δήμητρας Πέτρου: • Βιβλιοπωλείο «Πατάκη» • Canellô, Αφoί Κανελλοπούλου Ο.Ε. Υφάσματα-ενδύματα.

• Dream shop accessories (κα Ναταλία Γαβριηλίδου) • Sash club. Παιδικά ρούχα

• Bazaar. Είδη δώρων. (κα Αγγελική Κατσαρού) • VARDAS - (κος Σοφοκλής Στεφανίδης) • “Anastasia” •“Campeon Sport”. Αθλητικά είδη.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ2008 Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

ΤΟ

Μουσείο εξέδωσε για το 2008 ένα πολυτελές και καλαίσθητο επιτραπέζιο ημερολόγιο σε σχήμα πυραμίδας. Η έκδοση, δίγλωσση (ελληνικά-αγγλικά), εικονογραφημένη με τις σημαντικότερες ελαιογραφίες της πινακοθήκης του Μουσείου, μπορεί να αποτελέσει χρηστικό αντικείμενο στο γραφείο σας ή όμορφο εταιρικό δώρο. Στην συνέχεια αναδημοσιεύεται ο χαιρετισμός της Προέδρου όπου παρουσιάζει την έκδοση αλλά και τους στόχους για το νέο έτος και το μέλλον του Μουσείου: «Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, το μεγαλύτερο στο είδος του της χώρας, ιδρύθηκε το 1949 στον Πειραιά και έκτοτε αποτελεί τον επίσημο και αναγνωρισμένο από την Πολιτεία θεματοφύλακα της ελληνικής ναυτικής ιστορίας και παράδοσης. Όνειρο των ιδρυτών του ήταν να δημιουργήσουν μία κιβωτό που θα διασώσει στο διηνεκές το πολιτιστικό απόθεμα των 100 και πλέον αιώνων θαλασσινής δραστηριότητας των Ελλήνων. Πάνω από 2.500 αντικείμενα –μοντέλα πλοίων, πίνακες ζωγραφικής, όπλα, στολές, χάρτες, σημαίες, μετάλλια, ναυτικά όργανα, εθνικά κειμήλια– 13.000 τόμοι βιβλίων, πλούσιο αρχειακό και φωτο-

γραφικό υλικό, σπάνιοι ναυτικοί χάρτες (16ος-19ος αι.), ναυπηγικά σχέδια ελληνικών πολεμικών πλοίων (19ος-20ος αι.), συνθέτουν τις συλλογές του. Φορτισμένος με ιστορική σημασία είναι και ο χώρος που βρίσκονται οι ταπεινές κτιριακές εγκαταστάσεις του, στις οποίες περιλαμβάνεται ένα τμήμα από την οχύρωση του αρχαίου λιμανιού του Πειραιά, αδιάψευστος μάρτυρας για τους επισκέπτες της μακραίωνης ναυτικής πολιτιστικής μας παράδοσης. Επιθυμία μας είναι, να υλοποιήσουμε το όραμα για ένα κτιριακό κέλυφος ανάλογο της ανεκτίμητης κληρονομιάς που περιέχει, ώστε να την στεγάσει, να την προβάλει και να την αναδείξει με τον πλέον κατάλληλο και ευπρόσωπο τρόπο. Για το Ημερολόγιο του 2008, επιλέξαμε μερικά από τα πιο γοητευτικά εικαστικά έργα της συλλογής του Μουσείου, που δημιουργήθηκαν από τον χρωστήρα μεγάλων Ελλήνων καλλιτεχνών του 19ου και 20ού αιώνα. Μέσα από τα πορτραίτα πλοίων, τις απεικονίσεις πολεμικών ναυτικών γεγονότων και λιμανιών επιχειρούμε να παρουσιάσουμε τη διαχρονικότητα της ναυτικής δραστηριότητας των Ελλήνων. Ευελπιστούμε οι εικόνες των καραβιών που οργώνουν τους ατέλειωτους δρόμους

του γαλάζιου πόντου, να τέρψουν τις αισθήσεις σας και να συντροφεύσουν το νέο χρόνο με την αίσθηση της ελευθερίας της ψυχής, που κατεξοχήν εκφράζει η απεραντοσύνη της θάλασσας, να δώσουμε μία γεύση αισιοδοξίας σαν αυτή που δίνει η προσδοκία του ταξιδιού σε μακρινά μέρη. Ευχόμαστε καλό και δημιουργικό 2008».

Ðåñßðëïõò

13

Αντιπροσωπευτικά έργα που προσφέρθηκαν για την ενίσχυση του Μουσείου

Ι. Ντεμίρης, Βαπόρι

Αικ.Δελλαπόρτα, Ιστιοπλοϊκό

Ε.Ζαβαλάκου, Ιστιοφόρα

Α. Κοροβέση, Άνεμοι

Α.Κοροβέση, Ποσειδώνας

Ε.Μπαζιώτου, Τοπίο

Ι. Ντεμίρης, Απανεμιά

14

Ðåñßðëïõò

Ι. Ντεμίρης, Ιστιοφόρο

Ι. Ντεμίρης, Ιστιοφόρα

Ε.Ζαβαλάκου, Το στεφάνι το ιερό της νίκης

Ι. Ντεμίρη, Ναυμαχία του Αρτεμισίου

Ι. Ντεμίρη, Θάλασσα

Κ. Παναγιώτου, Νησιωτικό τοπίο

Δ. Xατζίνας, Ιστιοφόρα

Ι. Ντεμίρης, Ιστιοφόρο με καΐκια

Ðåñßðëïõò

15

Αντιπροσωπευτικά έργα που προσφέρθηκαν για την ενίσχυση του Μουσείου

Γ. Πιπερόπουλος, Ιστιοφόρα

Σ. Τζαμουράνη, Το λιμανάκι τη Κυπαρισσίας

Ν. Κοντογεώργη, Ιστιοφόρο

Δ. Ηλιοπούλου - Κίκιρη, κολάζ Αικ. Δελλαπόρτα, Πλώρη ιστιοπλοϊκού

Μ. Κισσιώτου, Νεκρή φύση με φρούτα

16

Ðåñßðëïõò

Κων. Ηλ. Ερέτης, Ιστιοφόρο

ΧΡΙΣΤΟYΓΕΝΝΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧH Από την επικαιρότητα του Δεκεμβρίου του 1943. Αναδημοσίευση από το περιοδικό ΑΕΡΑ.

18

Ðåñßðëïõò

Ο Στρατάρχης Στάλιν, ο Πρόεδρος Ρούζβελτ, και ο κ. Τσώρτσιλ. Ο κ. Μολοτώφ, ο κ. Χάριμαν Πρεσβευτής της Αμερικής στη Μόσχα, η κόρη του Σάρα Όλιβερ, ο κ. Κέρ Πρεσβευτής της Αγγλίας στη Μόσχα και ο κ. Άντωνυ Ήντεν

TΣΩΡΤΣΙΛ, ΡΟΥΖΒΕΛΤ, ΚΑΙ ΣΤΑΛΙΝ ΣΥΝΑΝΤΩΝΤΑΙ

ÐåôóÝôá ìå ðïëýêùðï éóôéïöüñï. Áðü ôç Óêýñï, 18ïò - 19ïò áé. Ëïíäßíï, Victoria and Albert Museum.

Ç ÐÑÙÔÏ×ÑÏÍÉÁ ÓÔÏÕÓ ÈÁËÁÓÓÉÍÏÕÓ Ïìéëßá áðü ôçí Ñáäéïôçëåüñáóç, ôçí 1/01/74, åðáíÝêäïóç áðü ôï âéâëßï ôïõ ÁíäñÝá Ã. Ëáéìïý - ÍáõôéëéáêÜ ÈÝìáôá, ÁèÞíá 1974.

Η

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ στη Χώρα μας γιορτάζεται μαζί με τον Αϊ - Βασίλη που στο χορό των αγίων της θρησκείας μας αξιολογήθηκε σαν ένας από τους «τρεις μεγίστους φωστήρας της τρισηλίου θεότητος». Έτσι, ένα σωρό έθιμα, συνδεδεμένα με το κατευόδιο του παλιού χρόνου, που φεύγει, και του καινούργιου, που έρχεται, καθώς και με τον εορταζόμενο άγιο, που η λαϊκή μας δοξασία τον θέλει να γυρίζει την πρωτοχρονιάτικη νύχτα και να μοιράζει δώρα στα παιδιά, συνθέτουν μια πολύχρωμη γιορταστική εθιμοτυπία. Η εθιμοτυπία αυτή κατά τόπους παίρνει και ιδιαίτερους χρωματισμούς, οφειλόμενους πιο πολύ στις κύριες ασχολίες των κατοίκων τους: Κτηνοτροφικό στις ορεινές περιοχές, αγροτικό στις πεδινές και ναυτικό στις θαλασσινές, δηλ. στα νησιά και στα παράλια μέρη της ηπειρωτικής Πατρίδας μας, που οι κάτοικοι 22

Ðåñßðëïõò

τους επιδίδονται σε θαλασσινά έργα στο μεγαλύτερό τους ποσοστό. Στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, την Αιγνούσα Χίου, που σήμερα θεωρείται από τους σημαντικότερους ναυτοτόπους μας κι επίκεντρο της ελληνικής ναυτοσύνης, η Πρωτοχρονιά γιορτάζεται με την παρακάτω εθιμοτυπία: Από την παραμονή σε κάθε σπίτι στρώνεται αποβραδίς το πρωτοχρονιάτικο τραπέζι και την ώρα του δείπνου συνάζεται γύρω του όλη η οικογένεια. Το μικρότερο παιδί –που μπορεί– λέει το «Πάτερ ημών» κι ο αρχηγός της οικογένειας –ο πατέρας ή η μητέρα όταν τούτος απουσιάζει– τραβά κοντά του τη βασιλόπιτα και μ’ ένα κλαδί ελιάς και το μαχαίρι που κρατά στα χέρια του, τη σταυρώνει πρώτα τρεις φορές, στο όνομα της Αγίας Τριάδος και συνέχεια ύστερα απαγγέλλοντας την ευχή, Στου καλόμοιρου τη μοίρα να βρεθεί και το τουρνέσι!*

την κόβει ακτινωτά σε κομμάτια, ονοματίζοντάς τα. Σύμφωνα με το ονομάτισμα αυτό, το πρώτο κομμάτι της βασιλόπιτας ανήκει στο Χριστό και θα δοθή την επομένη το πρωί στον πρώτο επισκέπτη του σπιτιού. Το δεύτερο κομμάτι ανήκει στο σπίτι, το τρίτο στο καράβι –ή στα καράβια, όταν είναι περισσότερα από ένα– που με τα έσοδα του συντηρείται η οικογένεια. Και τ’ άλλα ονοματίζονται σε όλα τα μέλη του σπιτιού, παρόντα και απόντα, με τη σειρά της ηλικίας τους. Κατά το δείπνο αυτό δεν γίνεται ο χαιρετισμός του καινούργιου χρόνου, γιατί δεν κρατάει ως τα μεσάνυχτα. Ούτε και τραπέζι χαρτοπαιξίας στρώνεται, γιατί οι θαλασσινές οικογένειες θεωρούν το χαρτοπαίγνιο «έργο του Σατανά». ΑΝΗΜΕΡΑ της Πρωτοχρονιάς σύναυγα χτυπάει η καμπάνα της χωριοεκκλησιάς –του Αγίου Νικολάου– και όλος ο κόσμος του νησιού, γέροι, νέοι και παιδιά τρέχουν εκεί για τον πρωτοχρονιάτικο εκκλησιασμό και για του καινούριου χρόνου την υποδοχή. Μετά την ιερή ακολουθία ο Πρωτοπρεσβύτερός μας, σαν εκπρόσωπος του «Επισκόπου των Ναυτιλλομένων» –έτσι αποκαλείται ο Μητροπολίτης Χίου, Ψαρών και Οινουσσών– από την ιερή Πύλη απαγγέλλει μιαν ειδική ευχή, που στίχο - στίχο την επαναλαμβάνει όλο το εκκλησίασμα, το οποίο στις μέρες μας, εξόν από τους Αιγνουσιώτες, αποτελείται κι από τους μαθητές της Σχολής Εμποροπλοιάρχων και του Ναυτικού Γυμνασίου Οινουσσών. Η πρωτοχρονιάτικη αυτή ευχή, που θα μου επιτραπή να την απευθύνω από τη θέση τούτη σήμερα προς όλους τους ναυτίλους μας και σαν προσωπική μου ευχή λέει: Ευλόγησον, Κύριε, τον στέφανον του ενιαυτού της χρηστότητός Σου και γενού κυβερνήτης και συμπλωτήρ των εν θαλάσση αδελφών μας. Φύλαξον υπό την κραταιάν Σου σκέπην το σκάφος στερεόν και αρραγές. ]b Λύτρωσον από του κλύδωνος και από παντοίων κινδύνων και αισίως άγαγε εις ευδίους λιμένας και εις τα ίδια, χαριζόμενους αυτοίς ουρίους ανέμους, άπαντας εν χορώ τους πλοιάρχους, αξιωματικούς, μηχανικούς και τα πληρώματα των πλοίων. ]b Κυβέρνησον την ζωή αυτών άπασαν, ρυόμενος από πάσης επηρείας του αντικειμένου, ίνα μήποτε, διασωθέντες εν τω πελάγει, ναυαγήσωσιν εν αυτώ τω λιμένι, και χάριζον την υγείαν τοις οικείοις αυτών. Μετά τον εκκλησιασμό ξεχύνονται όλοι

στους δρόμους για τα σπίτια τους, μεταφέροντας σ’ αυτά από την εκκλησία την ατμόσφαιρα του καινούριου χρόνου. Τα παιδιά σχηματίζουν παρέες και ψάλλουν τα Κάλαντα. Σε κάθε σπίτι που επισκέπτονται, βρίσκουν στην πόρτα του κρεμασμένο ένα ρόδι, που το σπουν επάνω της, φωνάζοντας δυνατά: Το σπίτι ναν’ γεμάτο σαν το ρόδι... Έπειτα σηκώνουν μια βαριά πέτρα, που την μπάζουν μέσα στο σπίτι, απαγγέλλοντας ομαδικά: Καλημέρα και Βασίλη, ήφερα σας γεροσύνη. Σαν που βαρώ εγώ, να βαραίνη κάθε χρόνο και το πουγγί τ’ αφεντικού από τις χρυσές λίρες!... ΟΜΑΔΕΣ σχηματίζουν και οι μεγάλοι : Οι καπετάνιοι, οι ναύτες και άλλοι άντρες, που βρίσκονται στο νησί τις μέρες αυτές. Τούτοι, μπαίνοντας σε κάθε σπίτι και καλημερίζοντας τους σπιτικούς του με πρωτοχρονιάτικες ευχές, αυτοσερβίρονται από το στρωμένο με ξηρούς καρπούς και κρασί τραπέζι. Συνέχεια ύστερα στήνουν χορό, τραγουδώντας αϊβασιλιάτικους στίχους –γνωστούς αλλά και αυτοσχέδιους σε πολλές περιπτώσεις– που σχετίζονται με το θαλασσινό αγώνα, σε συνδυασμό και με την οικογενειακή κατάσταση του κάθε σπιτιού. Να μερικοί απ’ αυτούς τους στίχους: Εσέν’ αφέντη πρέπει σου καράβι ν’ αρματώσης, στην Εγγλιτέρα να το πας, να το μαλαματώσης, Στην πλώρην όλο μάλαμα, στην πρύμνην όλ’ ασήμι, και τα σκοινιά και τα πανιά νάναι από μπρισίμι. ]b Πολλά’ παμε τ’ αφέντη μας, ας πούμε της κυράς μας: Κυρά μου καπετάνισσα και καραβοκυρά μου, πούχεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος, και του κοράκου το φτερό έχεις καμπανοφρύδι. Όντας σειστής και λυγιστής και πας στην εκκλησιά σου, Η στράτα ρόδα γέμισεν απ’ την περπατησιά σου. ]b Πολλά’ παμε και της κυράς, ας πούμε και του γιού σας: Έχεις και γιον εις τη Σχολή, βαστάει μοιρογνωμόνι. Να τον αξιώση ο Θεός να πιάση και τιμόνι!... ]b Πολλά’ παμε του γιόκα σας, ας πούμε και της κόρης: Έχεις και κόρην όμορφη, θαλασσινός τη θέλει. Αν είναι και θαλασσινός,

πολλά προικιά γυρεύγει: Γυρεύγ’ αμπέλι ατρύγητα, χωράφια με τα στάχια, γυρεύγει και τη θάλασσα μ’ όλα της τα καράβια, γυρεύγει και τον κυρ - Βοριά να τα καλαρμενίζη. Με τον τόνο αυτό συνεχίζεται πανηγυρικά ο εορτασμός της Πρωτοχρονιάς σ’ όλα τα σπίτια της Αιγνούσας, στο Ναυτικό Γυμνάσιο και στη Σχολή Εμποροπλοιάρχων της ως τα μεσάνυχτα, κατά κανόνα, ώσπου δηλ. να διανύσει την πρώτη μέρα του ο καινούργιος χρόνος. ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΗ διαδικασία ακολουθεί η γιορτή και τα αιγνουσιώτικα καράβια, που την πρωτοχρονιά διασχίζουν τις θάλασσες ή βρίσκονται πορτισμένα σε κάποιο λιμάνι. Ο σύγχρονος ναυτικός βίος διαφέρει κατά πολύ από τη ζωή, που περνούσαν οι καραβοναύτες των ιστιοφόρων, αλλά και οι βαποροναύτες των ατμόπλοιων ως το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι σημερινοί ναυτικοί, με τις συνθήκες που δημιούργησαν στη ναυσιπλοΐα τα μεταπολεμικά επιτεύγματα της τεχνικής και της επιστήμης, δεν είναι πια απομονωμένοι από την κοινωνική ζωή της στεριάς. Ούτε κι από τις οικογένειές τους, με τις οποίες τώρα μπορούν να συνδέωνται όποτε θέλουν με τον τηλέγραφο και το τηλέφωνο, αλλά και να περνούν μαζί τους, παίρνοντας εκ περιτροπής τις άδειες τους με πλήρεις αποδοχές κατά τις άγιες αυτές ημέρες. Έπειτα οι συνδικαλιστικές τους οργανώσεις –Π.Ν.Ο. και κλαδικές– και οι εφοπλιστικές εταιρίες, όπου προσφέρουν την προσωπική τους εργασία, οργανώνουν χριστουγεννιάτικες εορταστικές εκδηλώσεις για τα παιδιά τους, που μπορούν να τις παρακολουθούν και οι ίδιοι από την τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τον Τύπο μας, κι αυτό τους γεμίζει χαρά κι ικανοποίηση. Έτσι, η μελαγχολία, που παλιότερα κατελάμβανε τα πληρώματα αυτές τις μέρες, τώρα είναι ξένη προς την ατμόσφαιρα των σκαφών μας, που κι αυτή γίνεται ανάλογα γιορταστική, ακολουθώντας κατά την Πρωτοχρονιά την παρακάτω διαδικασία: ΤΑ ΜΕΣΑΝΥΧΤΑ της Πρωτοχρονιάς χτυπά η καμπάνα της τιμονιέρας στη γέφυρα κι αρχίζουν τα χαιρετιστήρια για τον καινούριο χρόνο σφυρίγματα της σειρήνας του πλοίου. Το πλήρωμα τότε μαζεύεται στο σαλόνι, όπου είναι στρωμένο πλούσιο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι –κι απ’ εδώ δε λείπει η πατροπαράδοτη βασιλόπιτα– κι ακολουθεί η αιγνουσιώτικη βασικά εθιμοτυπία της γιορτής στα αιγνουσιώτικα σκάφη. Δηλαδή: Τραγουδιούνται πρώτα αϊβασιλιάτικοι στίχοι προς τον πλοίαρχο, τους αξιωματικούς και το πλήρωμα, ποικιλμένοι και με αυτοσχέδιους επαινετικούς και πει-

ραχτικούς στίχους ανάλογα με την περίπτωση. Έπειτα στρώνονται όλοι στο αϊβασιλιάτικο τραπέζι όπου ο πλοίαρχος κόβει τη βασιλόπιτα, ονοματίζοντας και μοιράζοντας τα κομμάτια, από ένα σ’ όλα τα μέλη του πληρώματος. Εδώ ο τυχερός που θα βρη το τουρνέσι, γίνεται για λίγο αντικείμενο σχολίων, που ποικίλλουν κι αυτά από επαινετικά ως πειραχτικά, ανάλογα με το πρόσωπο. Εξάλλου τόχουν στο αίμα τους οι Αιγνουσιώτες, σαν Χιώτες που είναι κι αυτοί, να πειράζωνται μεταξύ τους, για να δημιουργούν ευχάριστη ατμόσφαιρα, ακόμα και σε δύσκολες περιστάσεις. Κι αυτή τους η διάθεση στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι φουντώνει και πλημμυρίζει με κέφι την ατμόσφαιρά του. Το φαγοπότι συνεχίζεται ως τις πρωινές ώρες με τραγούδια και χορούς, που κρατούν αδιάπτωτο το κέφι. Στο μεταξύ ο ασύρματος του πλοίου στέλνει τις ευχές των μελών του πληρώματος προς τους δικούς τους. Το πρωί, όταν το πλοίο βρίσκεται στην εμβέλεια των ελληνικών ραδιοτηλεοπτικών πομπών, οι αντίστοιχες συσκευές αναμεταδίδουν την πρωτοχρονιάτικη λειτουργία από την Πατρίδα. Στα πλοία που βρίσκονται έξω απ’ αυτή την εμβέλεια, η εκκλησιαστική ατμόσφαιρα στα σαλόνια τους δημιουργείται με σχετικές μαγνητοταινίες ή πλάκες γραμμοφώνου και οι ναυτικοί μας ζούνε κι από την άποψη αυτή την Ελληνική Πρωτοχρονιά. Στα επιβατικά υπερωκεάνια συμμετέχουν κατά κάποιο τρόπο και οι επιβάτες τους. Και στα σκάφη, που κατά την Πρωτοχρονιά βρίσκονται πορτισμένα σε κάποιο ξένο λιμάνι, η γιορτή διανθίζεται και με τα επιχώρια έθιμα, που οι ναυτικοί μας παρακολουθούν κατά τις εξόδους τους. Όπως στα σπίτια της γενέτειρας, έτσι και στα πλοία το πρωτοχρονιάτικο τραπέζι βρίσκεται διαρκώς στρωμένο στα σαλόνια τους για πληρώματα κι επισκέπτες. Και η ατμόσφαιρά τους κατά την ημέρα εκείνη –όπως και κατά τις άλλες μεγάλες θρησκευτικές κι εθνικές γιορτές– μοσχοβολάει Ελλάδα και Ορθοδοξία, τονώνοντας το θαλασσινό φρόνημα και τα εθνικοθρησκευτικά συναισθήματα των ναυτικών μας. Ο ελληνόπρεπος εορτασμός των μεγάλων μας εορτών στα καράβια καταβάλλεται κάθε προσπάθεια από πλοιάρχους και πληρώματα –αλλά και από τους άλλους ναυτιλιακούς μας παράγοντες– να γίνεται όσο το δυνατό καλύτερα, ώστε πέρα από τους εθνικοθρησκευτικούς σκοπούς να εξυπηρετεί και το θαλασσινό μας αγώνα, αναπτύσσοντας το θαλασσαθλητικό πνεύμα, όπως το διαμόρφωσαν ως τώρα οι αδιάκοποι αγώνες 40 αιώνων του Γένους μας στα θαλασσινά αγωνιστικά πεδία. * Τουρνέσι λέγεται το νόμισμα της Βασιλόπιτας. Ðåñßðëïõò

23

ΝΑ ΤΑ ΠΟYΜΕ;

Από τα ωραιότερα έθιμα των Αγίων Ημερών και τα πιο ανθεκτικά στο χρόνο είναι τα κάλαντα. Την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανείων (σε μικρότερο όμως βαθμό) ομάδες παιδιών γυρνούν από σπίτι σε σπίτι, κροταλίζουν χαρούμενα τα τρίγωνά τους και τραγουδούν με τις γλυκιές φωνούλες τους τα σημαντικά γενονότα της θείας ιστορίας, δίνοντας ευχές για υγεία και καλή τύχη στους νοικοκύρηδες... αναμένοντας, βέβαια, και το αντίστοιχο ρεγάλο. ΚΕΙΜΕΝΟ: Ιωάννα Μπερμπίλη, Αρχαιολόγος

«Τα κάλαντα». Λάδι σε μουσαμά, 59x60 εκ., Νικηφόρος Λύτρας. Συλλογή Ι. Σερπιέρη.

ΟΙ

ρίζες των καλάντων, όπως γενικά πιστεύεται, ανιχνεύονται στο αρχαίο έθιμο της ειρεσιώνης (από τη λέξη είρος, δηλ. έριον= μάλλινο ύφασμα) στην αρχαία Αθήνα. Η ειρεσιώνη ήταν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης, διακοσμημένο με καρπούς-εκτός από μήλο και αχλάδι-δεμένους με ταινίες από μάλλινο ύφασμα. Από αυτό κρέμονταν επίσης μικρές φιάλες με γάλα, μέλι και κρασί. Ήταν σύμβολο της εφορίας και της γονιμότητας, της αναγέννησης της γης μετά τον χειμώνα. Την περιέφεραν στην πόλη παιδιά που ζούσαν και οι δύο γονείς τους κατά τις εορτές των Πυανεψίων (προς τιμήν του θεού Απόλλωνα, των Ωρών και του Ηλίου) και των Θαργηλίων (προς τιμήν της Αθηνάς Πολιάδος). Κατά την περιφορά της όπως μας παραδίδει ο Πλούταρχος τραγουδούσαν το παρακάτω άσμα:

24

Ðåñßðëïõò

«ειρεσιώνη σύκα φέρει και πίονας άρτους Και μέλι εν κοτύλη και έλαιον αποψήσασθαι. Και κύλικ’ εύζωρον, ως αν μεθύουσα καθεύδη». (Μετάφραση: Η ειρεσιώνη φέρνει σύκα και το ψωμί που μας τρέφει και το μέλι στο κύπελλο και το λάδι για να αλείφουμε το σώμα μας και την κούπα με το αγνό κρασί που φέρνει τον ύπνο από το μεθύσι.) Τα παιδιά κρεμούσαν τα στολισμένα κλαδιά στις πόρτες των σπιτιών και εύχονταν στον νοικοκύρη «πλούτον, ευφροσύνη, ειρήνη αγαθή, άγεα μεστά» και έπαιρναν μικρά δώρα. Οι ειρεσιώνες έμεναν κρεμασμένες σε όλη τη διάρκεια του έτους. Το όνομά τους ωστόσο, τα κάλαντα το πήραν από τις ρωμαϊκές καλένδες (λατ.

Calendae>ρημ.calo=καλώ). Ο όρος καλένδες αναφέρεται στις πρώτες μέρες των ρωμαϊκών μηνών (5 ή 7 ανάλογα με τη

διάρκεια της νέας σελήνης). Στην αρχή κάθε μήνα γινόταν τελετή καλέσματος της νέας Σελήνης από τον Ποντίφηκα στο Καπιτώλιο. Κάποιες καλένδες ήταν αργίες με πιο σημαντικές αυτές του Ιανουαρίου, κατά τη διάρκεια των οποίων οι συγγενείς και φίλοι αντάλλασσαν επισκέψεις και δώρα. Κατά τους βυζαντινούς χρόνους αυτά τα «εθνικά» έθιμα βαπτίζονται στα νάματα του χριστιανισμού και αποκτούν νέο περιεχόμενο και σημασία, διατηρώντας όμως σε βασικές γραμμές το τυπικό τους. Την παλαιότερη περιγραφή του εθίμου των καλάντων, μας την παραδίδει ο Ιωάννης Τζέτζης από τον 12ο αιώνα μ.Χ., αναφερόμενος στους μηναγύρτες: «και όσοι κατ΄αρχίμηνον την Ιανουαρίου και τη Χριστού γεννήσει δε και Φώτων τη ημέρα, οπόσοι περιτρέχουσι τας θύρας προσαιτούντες, μετά ωδών ή επωδών ή λόγοις εγκωμίων.» Τα δημώδη αυτά στιχουργήματα, τα κάλαντα, παίρνουν το περιεχόμενο κάθε εορτής που συνοδεύουν και την ανάλογη εθιμική πλαισίωσή τους (ας μην ξεχνάμε πως στα παλαιότερα χρόνια κάλαντα απαγγέλλονταν όχι μόνο τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Φώτα αλλά και το Σάββατο του Λαζάρου, την Κυριακή των Βαΐων, τη Δευτέρα της Διακαινησίμου κ.α.) Οι καλαντιστές συνοδεύουν το τραγούδι τους μελωδικά με μουσικά όργανα ή χτυπώντας ρυθμικά τα μεταλλικά τρίγωνα, τα οποία παλαιότερα ήταν μικρά σήμαντρα. Ακόμα σε διάφορα μέρη υπάρχουν ιδιαίτερα έθιμα, όπως στα νησιά, όπου οι καλαντιστές μεταφέρουν μαζί τους ομοίωμα καραβιού ή στη Μακεδονία όπου κρατούν κλαδιά από αειθαλή δέντρα με τα οποία χτυπούνε απαλά τους νοικοκυραίους για να τους μεταδώσουν δύναμη και υγεία Σε γενικές γραμμές η δομή των καλάντων είναι παρόμοια. Αρχικά αναγγέλλουν ή περιγράφουν το θρησκευτικό γεγονός που εορτάζεται. Ακολουθούν ευχές και έπαινοι για το σπίτι τον νοικοκύρη, για τα σχετικά με την ασχολία του και τα μέλη της οικογένειάς του και συνήθως τελειώνουν με αιτήσεις για πλούσιο φιλοδώρημα. Εκτός από τα γνωστά σε όλους μας κάλαντα, με την πανελλήνια διάδοση, υπάρχουν κατά τόπους και άλλες παραλλαγές τους, όπως άλλωστε συμβαίνει σε όλα τα δημοτικά τραγούδια. Σε ορισμένες περιπτώσεις, έχουν και τελείως τοπικό χαρακτήρα, όπως συμβαίνει με τη Σίφνο, όπου κάθε χρόνο συντάσσονται εντελώς νέα κάλαντα από μικρούς και μεγάλους για την Πρωτοχρονιά, ανάλογα με τις προσδοκίες του καθενός για το νέο χρόνο. Στη συνέχεια, σας παραθέτουμε κάποιες γνωστές σε μας παραλλαγές από τις νησιώτικες περιοχές της χώρας μας. Βαθιά ριζωμένο λοιπόν στην ελληνική παράδοση, αυτό το γλυκό και τρυφερό έθιμο, συνεχίζεται απρόσκοπτα παρά τις παθογένειες της σύγχρονης κοινωνίας, την καχυποψία, την αλλοτροίωση, τον φόβο για το ξένο, την απειλή της εγκληματικότητας. Αυτές τις ευφρόσυνες Άγιες Μέρες, όλοι μας σπεύδουμε με περισσή χαρά να ανοίξουμε την πόρτα του σπιτιού μας, για να ακούσουμε τις γλυκόλαλες παιδικές φωνές να μας εύχονται Χρόνια Πολλά!

ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

ΧΙΟΣ

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Χριστούγεννα πρωτούγεννα, τώρα Χριστός γεννάται, Γεννάται κι ανατρέφεται με μέλιν και με γάλα.

Κάτω στα Ιεροσόλυμα, στης Βηθλεέμ την πόλη, εκεί δεντρί δεν ήτανε, δεντρί ξεφανερώθη.

Το μέλιν τρων οι άρχοντες και το κερίν οι άγιοι, Και το μελισσοβότανον το τρων’ οι αρχοντάδες.

Κι ανάμεσα στους κλώνους του, αγγέλοι κι αρχαγγέλοι, κι ο Μιχαήλ Αρχάγγελος, ξεφτερουγά και λέει.

Τούτες οι μέρες τόχουνε, τούτες οι εβδομάδες, Όπου έχει ξένον κράζει τον κι οπού δικόν καλεί τον, Κι οπού’ χει άντρα στην ξενιτιά γραφή του στέλνει να’ ρτει.

ΝΗΣΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ

Χριστέ, για δωσ’μου τα κλειδιά, και τα χρυσά κλειδάκια, ν’ ανοίξω τον παράδεισο, να μπω σε περιβόλι. Να κόψω μήλο δροσερό, να πιω νερό δροσάτο, να γείρω να αποκοιμηθώ, σε νερατζιά ’πο κάτω. Και σας καληνυχτίζουμε, πέστε να κοιμηθείτε, ολίγον ύπνον πάρετε, και ευθύς ως σηκωθείτε, στην εκκλησιά να τρέξετε όλοι με προθυμία, και του Χριστού να ακούσετε τη Θεία Λειτουργία.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ΚΥΚΛΑΔΕΣ

Άντε γραφή μου κι εύρε τον και πιασ’ τον απ’ το χέριν, Και πε του πως τον χαιρετά το γκαρδιακό του ταίριν. Και πε του πως ειμ’ άρρωστη, βαριά αρρωστημένη, Και στο βαρύ ξενιτεμό δεν ήμουν μαθημένη. Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει, οι ουρανοί αγάλλονται χαίρει η κτίσις όλη. Εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων, ο βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων.

Για σένα, κόρη όμορφη, ήρθαμε να τα πούμε και τα καλά Χριστούγεννα για να σου ευχηθούμε. Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε καράβια τ’ ασημένια του χρόνου σαν και σήμερα να ‘ναι μαλαματένια. Αν έχεις κόρη όμορφη, βάλε την στο τσιμπίδι και κρέμασέ την αψηλά, να μην την φαν οι ψύλλοι. Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε, και του χρόνου να σας πούμε, φέρτε μας κρασί να πιούμε.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Αν είστε απ΄τους πλούσιους φλωριά μην τα λυπάστε, αν είστε από τους δεύτερους ξηντάρες και ζολότες, κι αν είστε από τους πάμπτωχους ένα ζευγάρι κότες.

Αυτή είναι η ημέρα, όπου ήρθ’ ο Λυτρωτής, από Μαριάμ Μητέρα εκ Παρθένου γεννηθείς.

Και σας καληνυχτίζομεν, πέστε να κοιμηθείτε, ολίγον ύπνον πάρετε, πάλι να σηκωθείτε.

Άναρχος αρχήν λαμβάνει και σαρκούται ο Θεός, ο Αγέννητος γεννάται εις την φάτνην ταπεινός.

Στην εκκλησιά να τρέξετε με άκραν προθυμία, και του Θεού ν’ ακούσετε την Θείαν λειτουργία.

Όσοι έχετε στα ξένα να δεχτείτε με καλό, και του χρόνου με υγεία το Θεό παρακαλώ.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Χρόνους πολλούς να χαίρεστε, να είστ’ ευτυχισμένοι, σωματικά και ψυχικά να είστε πλουτισμένοι.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Σένα σου πρέπει αφέντη μου καρέκλα καρυδένια, Για να ακουμπά η μέση σου η μαργαριταρένια.

Καλήν εσπέρα άρχοντες, αν είναι ο ορισμός σας, Χριστού τη θεία Γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας.

Και πάλι ξαναπρέπει σου στα πεύκα να κοιμάσαι, να πίνεις, να δροσίζεσαι και πάλι αφέντης να’ σαι.

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει, Οι ουρανοί αγάλλονται χαίρετ’ η φύσις όλη.

Βάλε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε.

Εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων, ο βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων.

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ

ΣΑΜΟΣ

Και πάλι ξαναπρέπει σου καράβι ν’ αρματώσεις, και τα πανιά του καραβιού να τα μαλαματώσεις.

Ιδού όπου σας είπαμεν με πάσαν προθυμίαν, του Ιησού μας του Χριστού γέννησιν την αγίαν. Δότε κι εμάς τον κόπο μας, ότ’ είναι ορισμός σας, και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας.

ΚΡΗΤΗ

Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα, και κρουσταλίδα του γιαλού και πάχνη από τα δέντρα.

Βάλε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε. Πολλά ‘ παμε αφέντη μας, ας πούμε τση κυράς μας. Κυρά ψιλή, κυρά λιγνή, κυρά μαυροματούσα, πω’ χεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος, και του κοράκου το φτερό το’ χεις καμπανοφρύδι. Βάλε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε. Αν έχεις κόρη έμορφη, βάλτην να μας κεράσει, Να της φχηθούμε όλοι μας, ν’ ασπρίσει να γεράσει.

Απου τον έχεις τον υιό μοσχοκανακάρη, Λούζεις τον και χτενίζεις τον και στο σχολείο τον πέμπεις. Κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ’ ένα χρυσό βεργάλι, Και η κυρά δασκάλισσα με το μαργαριτάρι. Είπαμε δα για την κερά ας πούμε για τη βάγια, άψε βαγίτσα το κερί, άψε και το διπλέρι, και κάτσε και ντουσούντισε ίντα θα μας εφέρεις. Για απάκι, για λουκάνικο, για χοιρινό κομμάτι, κι από τον πύρο του βουτσιού να πιούμε μια γεμάτη.

Βάλε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε. Κι αν έχεις γιο στα γράμματα, βάλτονε στο ψαλτήρι, να τ’ αξιώσει ο Θεός, να βάλει πετραχήλι. Βάλε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε.

Κι από τη μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι, κι αν τό ’χει κάνει η γαλανή ας είναι ζευγαράκι. Κι από το πιθαράκι σου λάδι ένα κουρουπάκι, κι αν είναι κι ακροπλιάτερο βαστούμε και τ’ ασκάκι.

Ðåñßðëïõò

25

Έχεις και κόρη όμορφη, που έχει ιστορία, ούτε στην Πόλη βρίσκεται, ούτε στη Βενετία. Έχεις και κόρη όμορφη, βάλτηνε στο ζεμπίλι, Και κρέμασέ τηνε ψηλά, να μη τη φαν’ οι ψύλλοι. Πολλά ‘παμε, μα δε μας εκεράσατε, κι αλλ’ ακόμα θε να πούμε, βάλτε μας κρασί να πιούμε.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ΛΗΜΝΟΣ

Αρχή μηνιά κι αρχή χρονιά κι αρχή του Γεναρίου Αρχή που βγήκε ο Χριστός στη γη να περπατήσει ο πρώτος ο χαιρετισμός ήταν Άγιος Βασίλης Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία βαστά εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί ομίλει διαβάζαν κι ανεγνώνοντας εχύθη το μελάνι Βασίλη μ’ ξέρεις γράμματα, πες μας την αλφαβήτα πα στο ραβδί τ’ ακούμπησε, να πει την αλφαβήτα μα το ραβδί ήτανε ξερό, χλωρό βλαστάρια πέταν και πάνω στα βλαστάρια του πουλάκια κελαηδούσαν και κάτω στη ριζίτσά του, μια κρυσταλλένια βρύση και κατεβαίναν τα πουλιά και ραίναν τον Αφέντη μας μαζί με την κυρά του.

Λεπτομέρεια του πίνακα «Τα κάλαντα» του Νικηφόρου Λύτρα. Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυα, και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλληκάρια. Κι αν είναι με το θέλημα άσπρη μου περιστέρα, ανοίξατε την πόρτα σας να πούμε καλημέρα.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ΚΕΡΚΥΡΑ

Σήμερα οι μάγοι έρχονται στη χώρα του Ηρώδη. Και ο Ηρώδης ταραχθείς έγινε θηριώδης. Κράζει τους μάγους και ρωτά, μάγοι πού θε να πάτε; Στης Βηθλεέμ το σπήλαιο, στην πόλη την Αγία. Π’ εκεί γεννάει το Χριστό η Δέσποινα Μαρία.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ΙΚΑΡΙΑ

Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά, ψηλή μου δεντρολιβανιά, Κι’ αρχή καλός μας χρόνος, εκκλησιά με τ’ άγιος θρόνος. Άγιος Βασίλης έρχεται από τον κάβο Πάπα, Βαστάει και στην πλάτη του μια μαλλιαρή θυλάκα, Να βάλει μέσα τα ψωμιά, τις τηγανίτες, τα λεφτά. Εσένα αφέντη, πρέπει σου καρέκλα καρυδένια, για να ακουμπάς τη μέση σου τη μαργαριταρένια. Και πάλι ξαναπρέπει σου, βάλε στραβά το φέσι σου, και δίπλα το βρακί σου, να σκάσουν οι εχθροί σου. Πολλά είπαμε τ’ αφέντη μας, ας πούμε της κυράς μας. Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά ταπανοφρύδα, Που έχεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος, και του κοράκου τα φτερά τα’ χεις ταπανοφρύδια. Που όταν λουστείς και χτενιστείς και πας στην εκκλησιά σου, η στράτα ρόδα γέμισε απ’ την περπατησιά σου. Πολλά ‘παμε και της κυράς, ας πούμε και της κόρης.

26

Ðåñßðëïõò

Κυρά ψιλή, κυρά λιγνή, κυρά καμαροφρύδα όλο στην πόρτα στέκεσαι και παίρνεις καλημέρα παίρνεις τα ρόδα απ’ τη ροδιά, το χιόνι την ασπράδα παίρνεις το καμπανόφρυδο από το χελιδόνι όταν λουστείς και χτενιστείς και βάλεις τα καλά σου βάζεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος την όχεντρα την πλουμιστή γιορντάνι στο λαιμό σου τα χοχλιδάκια του γυαλού μπλεξίδια στα μαλλιά σου όταν συστείς και λυγιστείς και πας στην εκκλησιά σου η στράτα ρόδα γέμισε απ’τη πορπατησιά σου. Πολλά παμε για την κυρά, ας πούμε και στην κόρη. Αφέντη μου την κόρη σου γραμματικός της πρέπει αν είναι και γραμματικός, πολλά προικιά γυρεύει γυρεύει τ’άστρα πρόβατα και το φεγγάρι μάντρα γυρεύει τον αυγερινό τσομπάνη να τα βόσκει γυρεύει και τη θάλασσα ποτό να τα ποτίσει γυρεύει και τα σύννεφα σταλό να τα σταλίσει. Πολλά παμε την κόρη σας, άς πουμ και στο γιό σας Αφέντη μου το γιόκα σου γράμματα να τον μάθεις να μπαίνει να κανοναρχά, να βγαίνει να διαβάζει και οι γιάρχοντες να τον ρωτούν, τι τρώει και μυρίζει ζάχαρη τρώει από βραδίς κάντιο το μεσημέρι δυο ώρες που να ξημερώσ’ αφράτο παξιμάδι ο δάσκαλος τον έβαλε για να κανοναρχήσει κι έγειρε το κεράκι του κι έκαψε το χαρτί του κι έκαψε και τις κάλτσες του τις μοσχοφαδιασμένες που τις μοσχοφαδιάζανε τρεις έμορφες κοπέλλες η μια βάζει το φάδι της κι η άλλη το στημόνι η τρίτη η καλύτερη βάζει την εμορφιά της ο δάσκαλος τον έδειρε με μια χρυσή βεργίτσα και η δασκάλισσα τον μέρωσε με μια ποδιά καρύδια. Πολλά παμε στο γιόκα σας ας πούμε για τη μάντρα σας καλύτερο τραγούδι, χίλια νάναι τα πρόβατα και μύρια τα αρνιά σας, σα τα μυρμήγκια να βοσκούν σα μέλισσες να βάζουν, να είναι τα καρδάρια σας πάντα γεμάτα γάλα, νάναι και τα καζάνια σας καινούργια γανωμένα, νάναι και ο τσομπάνης σας άξιο παλικάρι. Πολλά παμε στη μάντρα σας τη καγκελοχτισμένη να πούμε το ζευγάρι σας καλύτερο τραγούδι τα μαύρα βόδια του ζυγού τα τρίσ(σ)βολα στ’ αλέτρι κι αυτά τα λαμπροκέρατα να ζουν να τρισβολούνε αγριολιά είν’ τ’ αλέτρι σου και δάφνη ο ζυγός σου είναι και η ζιβγίκαι σου μετάξι συρματένιο

είναι και η κεντρίκια σου τριανταφυλλιάς κλωνάρι δευτέρα μέρα γιούρντεβε να πα να πρωτοσπύρει η στράτα ρόδα γέμισε και τα χωράφια σπόρο θα σε ρωτήσω αφέντη μου πόσα πινάκια σπέρνεις σπέρνω κριθάρι δώδεκα σιτάρι δεκαπέντε και κάτω στην ακρογιαλιά άλλα σαράντα πέντε κι αυτό με το διαστήκανε περδίκαι να το φάνε δεν ήταν μόνε πέρδικες μον’ ήταν και λαγούδια παίρνω το τουφεκάκι μου και πα να τα σκοτώσω.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ΚΡΗΤΗ

Ταχειὰ ταχειά ν᾿ ἀρχιχρονιὰ κι ἀρχὴ τοῦ Γεναρίου, αὔριο ξημερώνεται τ᾿ ἁγίου Βασιλείου. Πρῶτα ποὺ βγῆκεν ὁ Χριστός, -ἅγιος καὶ πνευματικόςστὴ γῆ νὰ περπατήσει, ἐβγῆκε καὶ χαιρέτησε ὅλους τοὺς ζευγολάτες. Τὸν πρῶτο ποὺ χαιρέτησε ἦτον Ἅγιο Βασίλης -Καλῶς τὰ κάνεις Βασιλειό, καλὸν ζευγάριν ἔχεις.

-Καλὸ τὸ λὲς ἀφέντη μου καλὸ καὶ εὐλογημένο, ποὺ τὸ ῾βλογᾶ ἡ χάρη σου μὲ τὸ δεξιό σου χέρι, μὲ τὸ δεξιὸ μὲ τὸ ζερβὸ μὲ τὸ μαλαματένιο.

-Γιὰ πές μου Ἅη Βασίλη μου πόσα μουζούρια σπέρνεις; -Σπέρνω σταράκι δώδεκα, κριθάρι δέκα πέντε ταὴ καὶ ρόβι δεκαοχτὼ κι ἀπὸ νωρὶς στὸ στάβλο. Ἐθέρισα κι ἁλώνεψα κι ἔκαμα χίλια μόδια και τὰ κορκοσκινίσματα χίλια καὶ πεντακόσια. Μα τ᾿ ἄλλα δὲν ἐμέτρησα γιατί Χριστὸς ἐπέρνα. Καὶ κει ποὺ στάθην᾿ ὁ Χριστὸς χρυσὸν δεντρὶν ἐβγῆκεν, καὶ κει ποὺ μεταπάτησε χρυσὸ κυπαρισσάκι ποὖχε στὴν μέση τὸν σταυρὸ καὶ στὴν κορφὴ τὴν βρύση. Στὰ μεσοκλωναράκια του πέρδικα κακαρίζει.

-Κακάριζε κακάριζε πέρδικα κορωνάτη, μὰ ἐπὰ τὸν ἔχουν τὸν ὑγιό, τὸ μοσχοκανακάρη...

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ΖΑΚΥΝΘΟΣ

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή καλός μας χρόνος υγεία, αγάπη και χαρά να φέρει ο νέος χρόνος. Να ζήσει ο κύρης ο καλός, να ζήσει κι η κυρά του όλα του κόσμου τα αγαθά να έχει η φαμελιά του. Να ζήσει τ’ αρχοντόπουλο που ‘χει καρδιά μεγάλη σε μας και στην παρέα μας ένα φλουρί να βάλει.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑ

Καλήν εσπέραν άρχοντες καλήν να σας ειπούμε ότι και αύριον εστί ανάγκη να χαρούμε και να πανηγυρίσομεν Περιτομήν Κυρίου και εορτήν του μάκαρος Μεγάλου Βασιλείου. Άγιος Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει ο μήνας που μας έρχεται το χρόνο φανερώνει. Εκοίταξα τον ουρανό και είδα δυο στεφάνια και με το καληνύχτισμα καλά σας Θεοφάνια. Σ’ αυτό το σπίτι που ήρθαμε πέτρα να μη ραγίσει κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει. Δώστε κι εμάς τον κόπο μας ό,τι είναι ορισμός σας κι ο Άγιος Βασίλειος να είναι βοηθός σας.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ΚΕΡΚΥΡΑ

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά πρώτη του Γεναρίου αύριο ξημερώνεται τ’ Αγίου Βασιλείου. Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία, βαστά εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι. Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί μιλούσε. Βασίλη πόθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις; Από τη μάνα μ’ έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω, να μάθω τ’ άγια γράμματα και τ’ άγιο ευαγγέλιο. Σ’ αυτήν την πόρτα που ‘ρθαμε πέτρα να μη ραγίσει κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει. Να ζήσει χρόνους εκατό και να τους απεράσει και στων παιδιών του τις χαρές κουφέτα να μοιράσει. Κυρά χρυσή, κυρά αργυρή, κυρά μαλαματένια,

που σε χτενίζουν άγγελοι με τα χρυσά τους χτένια, άνοιξε το κουτάκι σου το μαργαριταρένιο και δώσε μ’ ένα τάλιρο, ας είναι κι ασημένιο. Και τώρα καληνύχτα σας, καλό ξημέρωμά σας κι ο Άγιος Βασίλειος να ‘ναι βοήθειά σας.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ΣΙΦΝΟΣ

(Κάλαντα του 1927 από την Καλλίτσα Χρύσου) Είκοσι έξι στο καλό, που’ χες αφρίσει το γιαλό, Πούχες κάνει τα πελάγη, ξηρά πια από τις πάγοι. Νάρθει το Είκοσι επτά, δε θέλω λίρες και λεπτά, Εις τον κόσμον μια ειρήνη και τη σχετική γαλήνη. Να ταξιδεύουν τα παιδιά, με πιο ευχάριστη καρδιά, Να περνούνε κι οι μητέρες, πιο ευφρόσυνες ημέρες. Σου εύχομαι χρόνια πολλά, όλα του κόσμου τα καλά, Εσύ γιέ μου να τα πιάσεις και στον κόσμο να γεράσεις.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ΚΑΛΑΝΤΑ ΦΩΤΩΝ

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Σήμερα τα Φώτα κι οι φωτισμοί και χαρές μεγάλες και αγιασμοί. Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό, κάθεται η Κυρά μας η Παναγιά. Σπάργανα βαστάει, κερί κρατεί και τον Αϊ - Γιάννη παρακαλεί: -Άγιε Γιάννη Αφέντη και Βαπτιστή, δύνασαι βαπτίσεις Θεού παιδί; -Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ και τον Κύριό μου παρακαλώ. Ν΄ ανέβω πάνω στον ουρανό, Να μαζέψω ρόδα και λίβανο.

-Άγιε Γιάννη Αφέντη και Βαπτιστή, έλα να βαπτίσεις Θεού παιδί. Ν΄ αγιαστούν οι κάμποι και τα νερά, Ν΄ αγιαστεί κι ο αφέντης με την κυρά.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Παραλλαγή νησιών Αιγαίου

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Σήμερα είναι των Φώτων Κι αγιάζουνε τον κόσμο Και οι παπούδες περπατούν Με τον σταυρό στο δρόμο Και μες στα σπίτια μπαίνουνε Και λεν τον Ιορδάνη Βοήθεια να έχετε Τον Μέγα Ιωάννη Εγώ είμαι δούλος σου, Χριστέ Κι ήρθα να σε βαφτίσω την άχραντη σου κορυφή Πως ημπορώ ν’ αγγίξω Το άπλωσε ο Πρόδρομος Το δεξιό του χέρι Κι ανοιχτήκαν’ οι ουρανοί Κι εφάνη περιστέρι. Άγιο πνεύμα ήτανε Κι ήρθε να μαρτυρήσει Πως ο Χριστός βαφτίζεται Σ’ Ανατολή και Δύση. Να βαφτιστούνε τα νερά, Στο πέλαγος να μπούνε Και ν’ αρμενίζουν με χαρά Και να δοξολογούνε.

Ðåñßðëïõò

27

Η Βυθιση Του «Bασ. Ολγα» Στισ 26 Σεπτεμβριου 1943 Σ

ε παλαιότερο τεύχος του «Περίπλου» έχει παρουσιαστεί το ιστορικό της βύθισης του θρυλικού αντιτορπιλικού μας «Βασ. Όλγα» στο Λακκί της Λέρου, το πρωί της 26ης Σεπτεμβρίου 1943. Επανερχόμαστε, ωστόσο, μετά από σημαντικές δωρεές στο αρχείο του Μουσείου που αφορούν σπάνια

28

Ðåñßðëïõò

και ανέκδοτα ντοκουμέντα από τις τραγικές εκείνες στιγμές, προερχόμενα από τους ίδιους τους ήρωες - πρωταγωνιστές που επέζησαν. Παραθέτουμε την πρωτότυπη έκθεση της Βύθισης καθώς και την έκθεση του Ανθυποπλοιάρχου Ιατρού Ε. Γουργουρή, (Δωρεά κ. Χ. Κούσουλα) καθώς και δύο φωτογραφικά ντοκουμέντα.

Τ

ο «Βασ. Όλγα» χάθηκε στο βυθό

Μετά το πέρας της αεροπορικής επίθεσης

ρά) προέρχεται από τα Γερμανικά φωτο-

του όρμου Λακκί της Λέρου το

με τη βοήθεια ιταλικών και αγγλικών περι-

γραφικά αρχεία της Lyftwaffe και πάρθηκε

πρωί της 26 Σεπτεμβρίου 1943.

πολικών το «Intrepid» μεθόρμισε και αγκυ-

από φωτογραφικό αεροσκάφος που πε-

Τι απέγινε, όμως, το Αγγλικό Αντιτορπιλικό

ροβόλησε στο ανατολικό άκρο του όρμου

τούσε σε μεγαλύτερο ύψος από τα επιτι-

«Intrepid» μαζί με το οποίο επιχειρούσαν

σε απόσταση περίπου 300 μ. από την ακτή.

θέμενα. Απεικονίζει αυτή την δεύτερη

στα νερά της Δωδεκανήσου και μαζί

Μέχρι το μεσημέρι στις 14:30 αποκα-

Γερμανική επίθεση στο λιμάνι Λακκί της

αγκυροβόλησαν στο Λακκί; Στην πρώτη

ταστάθηκε η ζημιά στον κύριο ατμαγωγό

Λέρου. Διακρίνονται τα Ju-88 της πρώτης

επίθεση των Ju-88 στις 09:55 - 09:58

και το πλοίο μπορούσε να συγκοινωνήσει

Μοίρας Βομβαρδισμού (LGI) του Αερο-

το «Intrepid» χτυπιέται πρώτο από μία

με τους δύο λέβητες και να πλεύσει με

πορικού Σώματος, ορμώμενα από το αε-

βόμβα η οποία του δημιουργεί ρήγμα 2x1

μειωμένη ταχύτητα 20 κόμβων. Μετά

ροδρόμιο της Ρόδου ενώ επιτίθενται για

μέτρων, του καταστρέφει τον Νο 3 λέβητα

το μεσημέρι ο Κυβερνήτης Commander

δεύτερη φορά στο αγγλικό αντιτορπιλικό

και τρυπά τον κύριο ατμαγωγό.

Charles De W. Kitcat R.N. βγήκε στη στε-

«Intrepid» αγκυροβολημένο στο ανατο-

ριά για να αναφέρει την κατάσταση του

λικό όριο του όρμου. Στη φωτογραφία

πλοίου του στον Commodore Todd και

φαίνεται το αγγλικό αντιτορπιλικό έχο-

επέστρεψε την 16:40. Δύο λεπτά αργό-

ντας ήδη δεχθεί τη βόμβα στην πρύμη του.

τερα τα Ju-88 ξαναγύρισαν για να ολο-

Επίσης διακρίνουμε πάνω στο ντοκουμέντο

κληρώσουν το έργο τους. Σε ελάχιστα

τις γερμανικές σημειώσεις που έχουν τεθεί

δευτερόλεπτα μία βόμβα ανατινάζει την

όπου το «Intrepid» σημειώνεται με κύκλο

πρύμη του «Intrepid». Όλα τα πυροβόλα

και την ένδειξη «Zestorer» (αντιτορπιλικό).

και ταχυβόλα του αγγλικού αντιτορπιλι-

Στο κάτω αριστερό άκρο έχει προστεθεί

κού σιγούν. Το πλοίο παίρνει απότομα

από τη φωτογραφική μηχανή το ρολόι

κλίση 10 μοίρες αριστερά. Ο Κυβερ-

που δείχνει την ημερομηνία και την ώρα

νήτης τραυματίζεται. Ο Ύπαρχος διατάσ-

λήψεως της φωτογραφίας 26-9-43, ώρα

σει εγκατάλειψη πλοίου. Το «Intrepid»

15:40 (χρόνος Γερμανίας).

τελικά ανατρέπεται και βυθίζεται στις

Την φωτογραφία δώρησε στο Μουσείο ο

02:00 της επομένης. Δύο Υπαξιωματι-

κ. Αθανάσαινας μέλος του ΝΜΕ.

κοί και Ναύτες έχασαν τη ζωή τους, ενώ

Κάτω: Από το αρχείο του Μουσείο. Η

αρκετοί τραυματίσθηκαν.

στιγμή της βύθισης του Αντιτορπιλικού

Η εξαιρετικά σπάνια φωτογραφία (αριστε-

«Βασ. Όλγα».

Ðåñßðëïõò

29

30

Ðåñßðëïõò

Ðåñßðëïõò

31

32

Ðåñßðëïõò

Ðåñßðëïõò

33

34

Ðåñßðëïõò

Ðåñßðëïõò

35

Η ΜΗΧΑΝΗ ΕΝΙGMA

ΚΑΙ Η ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ Του ΙΩΑΝΝΗ ΚΟΥΣΟΥΛΑ

Γερμανοί Αξ/κοί χρησιμοποιούν την μηχανή “Enigma”

Σ’ ένα πόλεμο, τα κράτη που συμμετέχουν θέτουν ως πρωταρχικό σκοπό για την τελική νίκη, την πληροφόρηση των σχεδίων και προθέσεων του αντιπάλου. Σκοπός της παρούσης είναι, να εξετασθεί πως oρισμένα από τα Συμμαχικά Κράτη, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αντιμετώπισαν τον επερχόμενο κίνδυνο της Γερμανικής «Στρατιωτικής Μηχανής» και τις προσπάθειες που έκαναν για να συλλέξουν πληροφορίες, ώστε να γνωρίζουν την δύναμη και τον στρατιωτικό εξοπλισμό της, σε Μεραρχίες, Αεροπλάνα, Τεθωρακισμένα, Υποβρύχια και αποθέματα Πρώτων Υλών και Καυσίμων. [ΓΕΡΜΑΝΙΑ] Οι Γερμανοί, φυσικά, ήσαν οι πρώτοι που φρόντισαν για τις Ένοπλες Δυνάμεις τους, επιλέγοντας, το ασφαλέστερο Κωδικό και Διαβιβαστικό Σύστημα για την επικοινωνία τους. Η μηχανή «Enigma» είχε αναπτυχθεί στη Γερμανία από το 1920, δηλαδή προ του Ναζιστικού καθεστώτος, ως μέσον αποστολής εμπιστευτικών μηνυμάτων και είχαν αντιληφθεί ότι αυτή η μικρή κρυπτογραφική μηχανή, σε μέγεθος γραφομηχανής, ήτο ιδανική, δυνάμενη να μεταφερθεί σε όχημα, αεροπλάνο ή πλοίο. Με την άνοδό του στην εξουσία ο Χίτλερ, έδωσε αμέσως προτεραιότητα και προσοχή στη νέα αυτή εφεύρεση και αντιλαμβανόμενος την σημασία της μυστικότητας, από το 1934, ζήτησε την αλλαγή της κρυπτογράφησης. Είχε διατάξει τους στρατηγούς του, να παρακολουθούν την εξέλιξη και λειτουργία αυτής της μηχανής και η αξιολόγησή της, ανετέθη σ’ ένα εμπειρότατο αξιωματικό των Διαβιβάσεων, τον συνταγματάρχη Erich Fellgiebel, ο οποίος αργότερα θα εγένετο Αρχηγός του όπλου των Διαβιβάσεων του Γερμανικού 36

Ðåñßðëïõò

Στρατού, και κατά μίαν ειρωνίαν, ένας από τους πιο δραστήριους συνωμότες κατά του Χίτλερ. [ΑΓΓΛΙΑ] Ο τρόπος, που οι Άγγλοι, ακολούθησαν δια την απόκτηση πληροφοριών ως προς τις βλέψεις τις Γερμανίας, προήρχετο από την κρυπτανάλυσιν, δηλαδή, την «Τέχνη της υποκλοπής και αποκαλύψεως, του Μηχανισμού της κρυφής επικοινωνίας του

αντιπάλου». Έτσι είχαν τα πράγματα όταν τον Ιούνιο 1938 ένα μέλος της Αγγλικής Αντικατασκοπείας ειδοποίησε από την Πράγα το Λονδίνο, ότι στην Βαρσοβία υπήρχε ένας Πολωνός - Εβραίος που ήθελε να προσφέρει τις γνώσεις του, σε σχέση με την αποκρυπτογραφική μηχανή των Γερμανών, έναντι αμοιβής, φυσικά. Είχε εργασθεί στο εργοστάσιο που κατασκεύαζε τις μηχανές ως μαθηματικός και μηχανικός, αλλά είχε εκδιωχθεί από την Γερμανία λόγω της καταγωγής του. Εις σχετική επικοινωνία με τους Άγγλους όρισε την αμοιβή του σε 10.000 λίρες, διαβατήριο Ηνωμένου Βασιλείου και άδεια παραμονής αυτού και της συζύγου του, στη Γαλλία. Οι Άγγλοι με την σειρά τους, υποπτεύθηκαν μήπως ένα τόσον αξιόλογο πρόσωπο που γνώριζε τόσα πολλά, είναι πράκτωρ των Γερμανών. Για να ελέγξουν την γνησιότητα του προσώπου και των γνώσεων του απεφάσισαν να στείλουν δύο κορυφαίους κρυπταναλυτές, τους Knox και Turing, οι οποίοι αν όλα πήγαιναν καλά θα κανόνιζαν να πάρουν τον Πολωνό στο Παρίσι και εκεί, υπό την επίβλεψή του, να βοηθήσει στην κατασκευή αποκρυπταναλυτικής μηχανής. Έτσι λοιπόν, οι δύο ειδικοί επιβιβάσθηκαν του τραίνου, από τον σταθμό Βικτωρίας και εντός 46 ωρών ευρίσκοντο στη Βαρσοβία. Τον συνάντησαν, κατά πρώτον, εις το Μουσείο της Madam Curie. Ήταν ένας μελαχροινός άνδρας γύρω στα 40 και από την συνομιλία φάνηκε ότι ήταν γνώστης τεχνικών θεμάτων μεγάλης σημασίας. Οι σχετικές διαπραγματεύσεις εγένοντο τάχιστα και έτσι μαζί με την γυναίκα του με διπλωματικά διαβατήρια, δια μέσου Γδύνιας και Στοκχόλμης, έφθασαν στο Παρίσι. Εκεί κατόρθωσαν να του εκδώσουν τα έγγραφα διαμονής. Αργότερα μετά την κατάληψη της Γαλλίας, μετεφέρθη στο Λονδίνο. Είναι η εποχή που το Αγγλικό Τμήμα Αποκρυπτογραφήσεως εγκαθίσταται στο Bletchley Park, κάπου 47 μίλια έξω από το Λονδίνο, όπου επιφανείς επιστήμονες, κυρίως μαθηματικοί, κατορθώνουν να αποκρυπτογραφούν μηνύματα της μηχανής Enigma, καθ’ όσον η συχνότης των Γερμανών στις συνομιλίες, να χρησιμοποιούν φράσεις «ρουτίνας», τα είχαν καταστήσει ευάλωτα. Η εργασία αυτή κατευθύνεται από τον διάσημο μαθηματικόν Alan Turing, του οποίου η περίφημος και πολύπλοκος μηχανή «The

Συντεταγμένες από μηχανή “Enigma”.

Bomb», θ’ αποτελέσει και τον πρώτο υπολογιστή. [ΠΟΛΩΝΙΑ] Με την πληροφόρηση ότι, στη Γερμανία έχει κατασκευαστεί η μηχανή «Enigma» που στην αρχή ήταν για εμπορική χρήση και δεν ήτο κάτι το μυστικόν, οι Πολωνικές Μυστικές Υπηρεσίες δεν δυσκολεύτηκαν να παρακολουθήσουν και ν’ ανακαλύψουν και το Στρατιωτικό ενδιαφέρον που επέδειξαν οι Γερμανοί γι’ αυτήν. Υπό την καθοδήγηση δύο κορυφαίων μαθηματικών, είχαν κατορθώσει να λύσουν πολλά προβλήματα σχετικά με την αποκρυπτογράφηση μηνυμάτων, και το 1932 είχαν κατασκευάσει μια απομίμηση της συσκευής. Μόνον που, η Πολωνική διείσδυση στη Γερμανική Μηχανή ήτο μαθηματική και όχι μηχανική και στο εμπορικό μοντέλο της. Γεγονός είναι ότι, οι Πολωνοί αιφνιδιάστηκαν με τον τρόπο που τους επετέθησαν οι Γερμανοί την 1η Σεπτεμβρίου 1939. Με την έναρξη του Πολέμου, πολλά χρήσιμα στοιχεία μετεφέρθησαν στην Αγγλία. [ΓΑΛΛΙΑ] Οι Γάλλοι ήταν οι πρώτοι που κατόρθωσαν να υποκλέψουν την γνώση περί υπάρξεως της μηχανής, όχι από λάθος μαθηματικών αναλύσεων των Γερμανών, αλλά από προδοσία. Ο στρατηγός Bertland, αρχηγός του γραφείου της γαλλικής κρυπταναλύσεως, επληροφορήθη το καλοκαίρι του 1937, ότι ένας Γερμανός παρουσιάστηκε στην Γαλλική πρεσβεία της Βέρνης και προσεφέρθη να εργασθεί με την Γαλλία, εναντίον του Γ’ Ράιχ. Είπε ότι εργαζότανε στο Κεντρικό Γραφείο Κρυπτογραφίας, και οι λόγοι της πράξεώς του ήταν ιδεολογικοί. Οι Γάλλοι, με την σειρά τους, τον υποπτεύθηκαν ως πράκτορα, αλλά εσκέφθησαν ότι μπορεί να είναι «μία ευκαιρία που δεν θα την είχαν ποτέ άλλοτε» και απέστειλαν τον λοχαγό Navarre στην Βέρνη, για να τον αξιολογήσει. Μετά την

συνάντηση των και στην αναφορά πρός τους ανωτέρους του, ο λοχαγός τον συνιστούσε ως άτομο που κατείχε ένα μεγάλο μυστικό: «ότι οι Γερμανοί τεχνικοί, είχαν αναπτύξει και δημιουργήσει μία μηχανή κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης, νεωτάτου τύπου...». Του προσεφέρθη μία μεγάλη αποζημίωση, εάν κατόρθωνε να τους προσκομίσει στοιχεία σχετικά με τον νέο τύπο μηχανής. Τότε προς μεγάλη έκπληξη, στην επόμενη συνάντηση των, προσεκόμισε ένα μυστικό εγχειρίδιον χρήσεως της μηχανής. Το αυθεντικό εγχειρίδιο του επεστράφη μαζί με ένα σημαντικό ποσό χρημάτων, ενώ ένα υπόλοιπο ποσό θα του απεστέλετο από την Βέρνη, αφού οι Γάλλοι τεχνικοί εξέταζαν τα σχετικά στοιχεία. Ο Navarre επέστρεψε στο Παρίσι και ο στρατηγός Bertland χρησιμοποιώντας την ικανότητα ενός Γαλλο - Αμερικανού με πείρα σε εργοστάσιο κατασκευής ταμειακών μηχανών, κατόρθωσε να κατασκευάσει αντίγραφον της μηχανής. Έτσι και οι Γάλλοι κατόρθωσαν να έχουν πρόσβαση και να διαβάζουν τ’απόρρητα μυστικά των Γερμανών, αλλά μόνον, όσον διάστημα ο Γερμανός πληροφοριοδότης τους εφοδίαζε με τις αλλαγές των κλειδών. [ΕΠΙΛΟΓΟΣ] Αυτές ήταν λοιπόν οι προσπάθειες μερικών Ευρωπαϊκών Κρατών να έλθουν σε επαφή με το δέος που προκαλούσε η νέα αυτή γερμανική εφεύρεση. Έτσι τους δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσουν τις αδυναμίες της και τελικά να την αναπαράγουν, κυρίως οι Άγγλοι, οι οποίοι εκεί στο Bletchley Park επέτυχαν, το ακατόρθωτο. Κόβει την ανάσα η επιτυχία τους, να «σπάσουν» τον κώδικα των Γερμανών και να επισπεύσουν τον Πόλεμον, τουλάχιστον, κατά δύο έτη, σώζοντας τοιουτοτρόπως, χιλιάδες ζωές. Ήταν τότε που ένα απελπισμένο Έθνος, ευρέθη απέναντι με τον χρόνο και έπρεπε να επιστρατεύσει τα καλύ-

Η μηχανή “Enigma”.

τερα αγγλικά «μυαλά» για ν’ αντιμετωπίσει τον Χίτλερ και τους Στρατηγούς του. Έτσι, δημιουργήθηκε η «ULTRA», υπηρεσία αντικατασκοπείας η οποία έσωσε τις συμμαχικές νηοπομπές, που μετέφεραν αναγκαία εφόδια, από τις αγέλες των εχθρικών υποβρυχίων. Τόσο αποτελεσματική ήταν η συμβολή του Bletchley Park στην αποκωδικοποίηση μηνυμάτων, που πολλά από αυτά έφθαναν στους Συμμάχους πιο γρήγορα από τον εχθρό. Ήταν το αποτέλεσμα της προσφοράς των 8.500 περίπου ατόμων, που έζησαν και εργάστηκαν εκεί με απόλυτη εχεμύθεια και μυστικότητα, ακόμη και μετά τον πόλεμο. Ο Πρωθυπουργός της Αγγλίας Winston Churchil ήτο προσωπικά υπεύθυνος και γνώστης της απίστευτης δουλειάς που εγένετο εκεί μέσα για την νίκη των Συμμάχων και υπερήφανα αποκαλούσε τους αποκωδικοποιητές του «The geese that laid the golden eggs, but never cackle’» κάτι σαν «Οι χήνες που κάνουν τα χρυσά αυγά, αλλά ποτέ δεν φλυαρούν».

ΕΤΟΙΜΟΠΑΡΑΔΟΤΟΙ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ

FORUM MARINΕ

ΕΠΕ

Λεωφ. Λίμνης Μαραθώνα 205Α Τ.Κ. 145 65, Άγιος Στέφανος Αττικής Tηλ.: 210 62 19 425 • Fax: 210 62 17 677

E-mail: forummar@hol.gr Website: www.forummarine.gr Ðåñßðëïõò

37

Βασιλικό Φρουραρχείο. Τρεις ναύτες ΣΕΑ.Μ (Φ.Δήμου, Μ.Λιγνός)

Έφεδρος Σημαιοφόρος Σ.Ε.Α./Μ Πριν από μισό ...αιώνα, τον Απρίλιο του 1956, δεκαοχτώ συμμαθητές (το ένα τρίτο δηλαδή) της τάξης του 1949 της Σχολής της Ύδρας, παρουσιαστήκαμε στο Κέντρο Εκπαίδευσης Παλάσκας (ΚΕΠΑΛ) για να υπηρετήσουμε τη θητεία μας στο Πολεμικό Ναυτικό (Π.Ν.). Αν κι οι περισσότεροι από τους νεοσύλλεκτους δείχνανε σκεφτικοί για τη νέα τους “καριέρα” εμείς νιώθαμε αρκετά άνετα. Η “φοβερή” σαρανταήμερη κλεισούρα στο στρατόπεδο για μας ήταν ένα ... ταξίδι Λονδίνο – Μελβούρνη με φορτωμένο λίμπερτυ. (11090 μίλια με ταχύτητα 12 κόμβων). Τα καψώνια και η πειθαρχία δε μας φοβίζανε γιατί είχαμε βιώσει τα πρώτα στη Σχολή και τη δεύτερη στη Σχολή επίσης, αλλά και στα πλοία. Η υπηρεσία, τώρα, στο Π.Ν. δε θα μας δυσκόλευε και πολύ γιατί δεν θα διέφερε και ίσως ήταν καλύτερη απ’ αυτή του Εμπορικού Ναυτικού (Ε.Ν.). Ιδιαίτερα των τελευταίων χρόνων που πολλά φορτηγά μας ήταν ναυλωμένα να φορτώνουν, σε λιγότερο από 24 ώρες, κάρβουνο από τα λιμάνια του HAPTON ROADS, να διαπλέουν έναν Ατλαντικό που έβγαζε ... φίδια, να ξεφορτώνουν σε μια μιάμιση μέρα στο Ρότερνταμ ή Αμβέρσα και να ξανακροσάρουν, ξεφόρτωτα, τον ωκεανό! ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΦΡΙΞΟΥ

Ο

πρώτος λόχος της προπαίδευσης ήταν ο λόχος των υποψήφιων εφέδρων και επίκουρων αξιωματικών. Έφεδροι ονομαζόμαστε αμέσως μετά την αποφοίτηση μας από τη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών (Σ.Ε.Α.) μόνο οι μάχιμοι και με αποδοχές μόνιμου αξιωματικού ενώ όλοι οι άλλοι (γιατροί, οικονομικοί, μηχανικοί, νομικοί κ.α.) ήταν επίκουροι με μισθό λίγο παρακάτω απ’ αυτόν του υποκελευστή β εκτός αν υπηρετούσαν πέραν των 24 μηνών. Μεγάλη αδικία... Για να εισαχθούμε στη Σ.Ε.Α. εκτός από τα επαγγελματικά προσόντα, τα “κοινωνικά” φρονήματα και το ...απαραίτητο μέσον έπρεπε να επιλεγούμε και από τα Κ.Ε.Υ.Α. (Κέντρα Επιλογής Υποψήφιων Αξιωματικών). Υπηρεσία του στρατού που έδρευε στην Κόρινθο. Ένα πρωί λοιπόν οι υποψήφιοι μάχιμοι σημαιοφόροι, με στολές γυμνασίων επιβιβαστήκαμε σε φορτηγά για το κέντρο επιλογής. Μόλις αποβιβαστήκαμε ο υπαξιωματικός, στρατεύσιμος υποκελευστής 38

Ðåñßðëïõò

β διαχειριστής, που μας συνόδευε αγωνιούσε να μας βάλει στη γραμμή με παραγγέλματα του τύπου: “Άντε ρε παιδιά. Κάντε πιο γρήγορα. Θα φάμε καμιά καμπάνα”. Οπότε ακούστηκε η αγριοφωνάρα από κάποιο διερχόμενο λοχαγό: “Λόχος ναυτικού συνταχθείτε. Τροχάδην μέχρι νεωτέρας εμπρός μαρς”. Ευτυχώς που στο δεύτερο γύρο ήρθε η ώρα της γραπτής ψυχοτεχνικής δοκιμασίας και μπήκαμε, λαχανιασμένοι, στο χώρο εξετάσεων. Τα θέματα ήταν δύσκολα, εύκολα και ...ακαταλαβίστικα, αλλά όλοι ...γράψαμε. Μετά μας χωρίσανε σε ομάδες των εννιά ανδρών και μας φορέσανε στο στήθος και στην πλάτη ένα μονοψήφιο αριθμό από το ένα μέχρι το εννιά. Την κάθε ομάδα την παρέλαβε ένας υπαξιωματικός του στρατού και της ανέθετε να εκτελέσει συγκεκριμένες ασκήσεις. Όπως π.χ. να κατασκευάσει πρόχειρη γέφυρα, με ξύλα μικροτέρου μήκους από το πλάτος του ορύγματος, για να διέλθει η ομάδα. Αξιωματικοί - επιτηρητές, του στρατού πάλι,

παρατηρούσαν τις κινήσεις του κάθε “αριθμού” και ...βαθμολογούσαν ανάλογα. Αφού τελείωσε κι αυτό το πρακτικό ψυχοτεχνικό τεστ συγκεντρωθήκαμε όλοι έξω από τέσσερα - πέντε αντίσκηνα για προσωπική συνέντευξη από αξιωματικούς γιατρούς ειδικότητας ψυχιάτρου ή ψυχολόγου, τρελογιατρούς δηλαδή, που είχαν μπροστά τους τη βαθμολογία όλων των “δοκιμασιών” και αποφάσιζαν τελεσίδικα ποιοι θα υπηρετήσουν ως αξιωματικοί και ποιοι όχι. Άκουσα κάποια στιγμή το όνομά μου και παρουσιάστηκα στον αρμόδιο αξιωματικό. Ήταν επίατρος ο ... “δικός” μου. Ανέφερα, σε στάση προσοχής βέβαια, τα στοιχεία μου ενώ αυτός με ένα χαμόγελο μου έκανε νόημα να καθίσω! Ήταν η πρώτη φορά, από τότε που παρουσιάστηκα στο Ναυτικό, που κάποιος ανώτερός μου δε μου φώναζε, δεν μ’ έβαζε αγγαρεία η ποινολόγιο, παρά μου ζήταγε να καθίσω. Μου έκανε μετά την κλασική ερώτηση γιατί θέλω να γίνω αξιωματικός. Του αποκρίθηκα ότι φοίτησα τέσσερα χρόνια στην, με στρατιωτική πειθαρχία, Σχολή Εμπορικής Ναυτιλίας Ύδρας κι ότι ταξίδεψα 23 μήνες με δύο λίμπερτυς. Στο υπό παναμαϊκή σημαία “Ιλλνάο” υπηρέτησα ως δόκιμος αξιωματικός και απολύθηκα λόγω ναυαγίου. Στη συνέχεια ναυτολογήθηκα ανθυποπλοίαρχος στο ελληνικό “Μαίανδρος”, δεκαπεντέμιση μήνες και ταξίδευα συνέχεια στο Βόρειο Ατλαντικό!!! Με τις γνώσεις που απέκτησα στη Σχολή της Ύδρας, τη διετή πείρα του αξιωματικού Ε.Ν. και με την ειδική εκπαίδευση από τη Σ.Ε.Α., θα είμαι καθόλα ικανός να εκπληρώσω τα καθήκοντα του σημαιοφόρου. Αφού με κοίταξε εξεταστικά μου “πέταξε”: “Πόσους άνδρες είχες στις διαταγές σου;” Του απάντησα ότι στη βάρδια μου είχα δύο. Τον τιμονιέρη και τον σκάπουλο. Συνοφρυώθηκε τότε ο γιατρός και κουνώντας αποδοκιμαστικά το κεφάλι του είπε πως ποτέ δε θα συμφωνούσε να γίνει κάποιος, δηλαδή εγώ, αξιωματικός με διοικητική πείρα μόνο δύο ανδρών όταν ο κατώτερος βαθμοφόρος στο στρατό, ο δεκανέας, έχει στις διαταγές του εννιά και με το χέρι του μου ’δωσε να καταλάβω πως έληξε η ... συνεδρία. Προχωρώντας προς την έξοδο συλλογιζόμουνα πως η ... “στρατιωτική” λογική του στρατιωτικού ψυχιάτρου αντικατέστησε το κατσαρό γαλόνι του εφέδρου σημαιοφόρου με τα κόκκινα πατερόλια του σηματωρού ...Εξάλλου, παρηγοριόμουνα, πως σαν ναύτης θα απολυόμουνα έξι μήνες νωρίτερα από τους σημαιοφόρους συναδέλφους μου. Αλλά ξανακούστηκε η φωνή του επίατρου: Να’ χες κάνει, τουλάχιστον, πρόσκοπος...” Έκανα αμέσως μεταβολή και με αναπτερωμένο ηθικό τον διαβεβαίωσα πως πριν μπω στη Σχολή ήμουνα πέντε χρόνια πρόσκοπος. Ενωμοτάρχης μάλιστα των ...κουκουβαγιών στην 8η Αθηνών και η δύναμη της ενωμοτίας μου αριθμούσε σε δώδεκα παιδιά μαζί με τον υπενωμοτάρχη αδελφό μου, είπα τρεις παραπάνω μην με κάνει δεκανέα. Ο γιατρός τότε κούνησε το δάκτυλο του απειλητικά προειδοποιώντας με πως έχει κάνει κι αυτός πρόσκοπος και

Η ΣΕΑ παρελαύνει στη λεωφόρο Β.Σοφίας 14.10.1956.

πως αν λέω ψέματα αλίμονο μου. Εκτός που θα παραμείνω ναύτης θα φάω και τη φυλακή της ζωής μου... Και για να επαληθεύσει τα λεγόμενά του μου ζήτησε να του πω το νόμο των ...προσκόπων. Κι άρχισα : “Άρθρο πρώτο. Ο πρόσκοπος λέγει παντού και πάντοτε την αλήθεια...” “Άρθρο δεύτερο. Υπακούει εις τας διαταγάς των γονέων του και των ανωτέρων του χωρίς...” “Άρθρον τρίτον... Με διέκοψε και μου ζήτησε να... ψάλω τον προσκοπικό ύμνο. Τι να κάνω; Άρχισα με βραχνή φωνή, από την αγωνία και το τσιγάρο, να σιγοτραγουδάω: “Υψηλόφρων, γενναίος, ιππότης, στην τιμή του ορκίζεται αυτός ...”Μ’ ένα χαμόγελο που γέμιζε όλο το πρόσωπό του μου ανακοίνωσε πως γλίτωσα τη φυλακή και τελειώνοντας πρόσθεσε: “Γιατί ρε παιδάκι μου δεν ανέφερες απ’ την αρχή ότι ήσουνα πρόσκοπος και μάλιστα βαθμοφόρος παρά μου αράδιασες για ...σημαίες, καράβια και κουραφέξαλα;” Φόρεσα τότε τον πηλίσκο μου, τον ευχαρίστησα, τον χαιρέτησα πριν φύγω, στρατιωτικά ενώ εκείνος με αντιχαιρετούσε ...προσκοπικά. Οι υποψήφιοι μάχιμοι σημαιοφόροι έπρεπε να φοιτήσουν σε όλα τα σχολεία που αφορούσαν στον κλάδο τους όπως ναυτιλίας, συνεννόησης, πυροβολικού, ραδιοεντοπισμού, υφάλων όπλων, πυρκαγιάς κ.λ.π. Τα ταχύρρυθμα αυτά σχολεία, πολύ χρήσιμα και ενδιαφέροντα για τους αυριανούς εφέδρους αξιωματικούς, ίσως επειδή δίδασκαν υπαξιωματικοί, οι μαθητές τα παρακολουθούσαν ανόρεχτα. Στη σχολή υφάλων όπλων, θυμάμαι, τον κελευστή - καθηγητή να περιγράφει τη λειτουργία της τορπίλης και το “ακροατήριο” όχι μόνο να αδιαφορεί αλλά να του κάνει και τη σχετική πλάκα! Ο υπαξιωματικός προσπαθούσε να κρύψει τον εκνευρισμό του και όταν σήμανε διάλειμμα όρμησε πρώτος προς την έξοδο. Επειδή είχα κάποια απορία με τη λειτουργία του εκκρεμούς στην οριζοντίωση της τορπίλης τον πλησίασα και μόλις άρχισα την ερώτησή μου, εξεμάνη και με τη συνοδεία όχι και τόσο ...ευγενικών επιθέτων μ’ έστειλε στον αγύριστο. Πριν προλάβω όμως να εκτελέσω τη ...διαταγή του με πλησίασε και με απολογητικό ύφος με ρώτησε αν ενδιαφέρομαι πραγματικά για τις τορπίλες ή κάνω πλάκα γιατί κανένας μέχρι σήμερα απ’ το σινάφι της Σ.Ε.Α. δεν έδειξε το παραμικρό ενδιαφέρον για το μάθημά του... Την εποχή εκείνη εκτός από τους ευζώ-

νους που φρουρούσαν, κατά τις επίσημες τελετές, το μνημείο του αγνώστου στρατιώτου η φρούρηση όλον τον άλλο χρόνο είχε ανατεθεί στο στρατό, το ναυτικό, την αεροπορία και τη χωροφυλακή. Η αλλαγή όμως φρουράς, που λάβαινε χώρα κάθε Κυριακή στις δέκα το πρωί γινόταν με παρέλαση τμήματος ευζώνων και οπλιτών του κλάδου που αναλάμβανε τη φρούρηση του ηρώου. Ο πρώτος ουλαμός όμως του ναυτικού αγήματος απαρτιζόταν πάντοτε από ναύτες Σ.Ε.Α./Μ. Έτσι κάθε τέταρτο Σάββατο χάναμε την εξόδο για την προετοιμασία της παρέλασης. Ένα Σάββατο όμως που έπρεπε να μείνουμε μέσα μας δώσανε άδεια. Χαρήκαμε φυσικά για την αναπάντεχη έξοδο και υποθέσαμε πως κάποιο άλλο τμήμα του Ναυτικού μας αντικατέστησε... Όταν επιστρέψαμε όμως τη Δευτέρα το στρατόπεδο ήταν ανάστατο γιατί ο αξιωματικός φυλακής και διευθυντής της Σ.Ε.Α./Μ είχε ξεχάσει να στείλει το άγημα αλλαγής φρουράς... Στην τελετή απονομής βραβείων στους ναυταθλητές του Α.Ν.Ε. (Αρχηγείου Ναυτικής Εκπαίδευσης), λόγω κακής συνεννόησης, οι αθλητές ...απουσίαζαν έτσι αποφασίστηκε να τους αντικαταστήσει η ...Σ.Ε.Α./Μ. Μας ντύσανε λοιπόν με τα χρώματα του Α.Ν.Ε., κίτρινα παντελονάκια και λευκές φανέλες, και μας ανέθεσαν να παραλάβουμε τα μετάλλια και τα διπλώματα των διακριθέντων. Φώναζε λοιπόν ο υπεύθυνος τα ονόματα των νικητών και πήγαινε κάποιος από μας και τα παραλάμβανε. Κάποια στιγμή φωνάξανε το όνομα του πρώτου νικητή στα εκατό μέτρα πεταλούδας που είχε και το βαθμό του

σημαιοφόρου. Επειδή δεν προχωρούσε κανένας άλλος με παρότρυναν να πάω εγώ. Με παρουσιαστικό τελείως αντιαθλητικό, άσπρος σαν το γάλα και ...αδύνατος σαν πεταλούδα, αλλά με ύφος πρωταθλητή, προχώρησα, κάτω από τα χειροκροτήματα και τα αινιγματικά μειδιάματα των παρισταμένων και παρέλαβα το χρυσό μετάλλιο και το τιμητικό δίπλωμα!! Όταν τελειώσαμε τη θεωρητική εκπαίδευση στα διάφορα σχολεία επιβιβαστήκαμε στην κανιοφόρο “Αντιπλοίαρχος Λάσκος” για τετράωρο εκπαιδευτικό ταξίδι. Εκτός από τη βάρδια στη γέφυρα και στο τιμόνι επανδρώσαμε το πυροβόλο των τριών ιντσών, τα μπόφορς τα έρλικον και εκτελέσαμε πραγματικά πυρά. Κατά τη διάρκεια των πυρών όμως το δίδυμο μπόφορς ζεστάθηκε κι ο αρχικελευστής - πυράρχης διέταξε το συμμαθητή μου, από τη Σχολή της Ύδρας, με το σημαδιακό παρατσούκλι “Τρελός” “Να τσακιστεί να φέρει ένα μπουγέλο νερό για να ψύξουν το κανόνι”. Επειδή όμως λόγω της ολιγόωρης παραμονής του στο πλοίο δεν γνώριζε την πλησιέστερη λήψη νερού κατευθύνθηκε προς την αντίθετη διεύθυνση. Νευριασμένος ο αρχικελευστής γιατί φοβόταν να μην κάψει το μπόφορς, τον έσπρωξε φωνάζοντας “Που πας ρε μ...” Με το σπρώξιμο όμως ο συμμαθητής μας γλίστρησε, του’ φυγε το κράνος και χτύπησε ελαφρά στο κεφάλι του. Ίσως από τον πόνο ή και από το “κοσμητικό” επίθετο που του έδωσε ο πυράρχης και που δεν ήταν τότε τόσο της μόδας όπως σήμερα, αλλά και, δικαιολογημένα λόγω του... παρατσουκλιού του, έπιασε τον αρχικελευστή από το λαιμό και αποπειράθηκε, κατά το θύμα, να τον πνίξει και να τον ρίξει στη θάλασσα!! Αποτέλεσμα; Βγήκε από τη φυλακή μόνο όταν ορκιστήκαμε σημαιοφόροι. Οι εναπομείναντες 44 “λογικοί” γυρίσαμε στο ΚΕΠΑΛ με τα επιδοκιμαστικά χειροκροτήματα των συναδέλφων, που συναντούσαμε κατά τη διαδρομή, όταν βλέπανε το σκοπόσημο κατατρυπημένο από τις βολές. Που να φανταζόντουσαν όμως πως οι ζημιές της λινάτσας οφειλόντουσαν στις κατάλληλες ...σουγιαδιές και στα καψίματα με αναπτήρα κι όχι στα ...“εύστοχα” πυρά των αυριανών ...“διευθυντών Π”.

ΚΕ ΠΑΛΑΣΚΑΣ. Οι συμμαθητές Φ.Δήμου, Δ.Παπανδρέου, Ι.Πίτσιος.

Ðåñßðëïõò

39

Ανέκδοτο Ντοκουμέντο του Υφυπουργού Ναυτικών του 1941 Υποστράτηγου Ιπποκράτη Παπαβασιλείου

40

Ðåñßðëïõò

ÁÍÅÊÄÏÔÏ ÍÔÏÊÏÕÌÅÍÔÏ

Η

δημοσίευση του άρθρου για την «Αποδημία του Στόλου» στην Αλεξάνδρεια, τον Απρίλιο του ’41, στο παλαιότερο τεύχος 49 του «Περίπλου», προκάλεσε την επιστολή του εκλεκτού μέλους του Μουσείου, Ναυπηγού - Μηχανικού κ. Κώστα Φιλίππου. Ο πατέρας του κ. Φιλίππου, Αλέξανδρος, υπηρετούσε τότε στο Πολεμικό Ναυτικό ως Αντιπλοίαρχος Ναυπηγός και βρισκόταν και αυτός στην Αλεξάνδρεια μαζί με όλο τον Στόλο για να προσφέρει τις υπηρεσίες και γνώσεις του στην κοινή υπόθεση του Αγώνα. Τον Σεπτέμβριο του 1941 ο Αλέξανδρος Φιλίππου έλαβε μία επιστολή προερχόμενη από την σκλαβωμένη Ελλάδα, την οποία του

απέστειλε ο, μέχρι τον Απρίλιο του ’41, Υφυπουργός των Ναυτικών Υποστράτηγος (ε.α.) Ιπποκράτης Παπαβασιλείου, η οποία αναφερόταν ακριβώς στα διαδραματισθέντα γεγονότα των τελευταίων ημερών του Απριλίου του ’41 λίγο πριν την αναχώρηση του Στόλου. Δημοσιεύουμε την επιστολή με την πεποίθηση ότι φέρουμε στο φως ένα άγνωστο ντοκουμέντο που προσθέτει μια ακόμη ψηφίδα στoν καμβά των δραματικών γεγονότων εκείνης της περιόδου. Τον κ. Κώστα Φιλίππου ευχαριστούμε για μια ακόμη φορά για τις πολλές προσφορές του προς το Μουσείο. Από τη σύνταξη

Ðåñßðëïõò

41

ÁÍÅÊÄÏÔÏ ÍÔÏÊÏÕÌÅÍÔÏ

42

Ðåñßðëïõò

ÁÍÅÊÄÏÔÏ ÍÔÏÊÏÕÌÅÍÔÏ

Ðåñßðëïõò

43

ÁÍÅÊÄÏÔÏ ÍÔÏÊÏÕÌÅÍÔÏ

44

Ðåñßðëïõò

ÁÍÅÊÄÏÔÏ ÍÔÏÊÏÕÌÅÍÔÏ

Ðåñßðëïõò

45

Το τορπιλλοβόλο “11“. Φωτογραφία αγνώστου. Αρχείο Ν.Μ.Ε.

Ο ΤΟΡΠΙΛΙΣΜOΣ ΤΟΥ «ΦΕΤIΧ ΜΠΟΥΛEΝ» ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝIΚΗ

Η έρευνα του κ. Μεταξά φέρνει στην επιφάνεια ένα άγνωστο μέχρι σήμερα επεισόδιο της νεώτερης ιστορίας μας και πλέον συγκεκριμένα των Βαλκανικών Πολέμων. Δημοσιεύουμε το άρθρο με την πεποίθηση ότι ο κ. Μεταξάς συνέβαλε στην ανάδειξη μιας άγνωστης ιστορικής πτυχής.

ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΜΕΤΑΞΑ | Μέλος του Ν.Μ.Ε.

«Περίπλους»

Tο

ερέθισμα για τη γραφή αυτού του σημειώματος μου το έδωσε ο Κώστας Νιζάμης μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και κορυφαίος δύτης και ναυαγιαιρέτης. Μου εζήτησε προ ενός και πλέον έτους περίπου εάν έχω κάποια στοιχεία σχετικώς με το Οθωμανικό Καταδρομικό ‘Φετίχ Μπουλέν’ το οποίο παραμένει ακόμη στον λασπώδη βυθό του λιμένος Θεσσαλονίκης από την νύκτα της 18ης Οκτωβρίου 1912 μετά τον επιτυχή τορπιλισμό του από το “Τορπιλοβόλο 11” με Κυβερνήτη τον γενναίο Υποπλοίαρχο Β.Ν. Νικόλαο Βότση από την Ύδρα. Σε πολλά βιβλία το ανωτέρω πλοίο αναφέρεται ως “Φετχί Μπουλέντ”. Όποιο και να είναι το ορθό, η σωστή του μετάφραση είναι “Καλή Νίκη”. Στην Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια του 1927 αναγράφεται ακόμη και ως “Φετχή Βουλάδ”. Θα επιθυμούσα πρώτα απ΄ όλα να προβώ στη διευκρίνιση ότι ο χαρακτηρισμός του Τουρκικού πλοίου ως “Θωρηκτού” ή ακόμα και ως “Καταδρομικού” είναι υπερβολικός, διότι ήταν ένα μάλλον μικρό πλοίο περί τους 2800 τον. Είχε ναυπηγηθεί στη Βρετανία το 1876 ως μεταλλική “Κορβέτα” με ιστιοφορία και είχε υποστεί αργότερα κάποιες βελτιώσεις. Η ορθή ονομασία και κατάταξή του είναι “Θωρακισμένη Ατμοβαρίς” η οποία σήμερα μπορεί να μη λέει τίποτε στον μη ειδήμονα αναγνώστη. Το πλοίο διατελούσε σε κατάσταση παροπλισμού στον λιμένα της Θεσσαλονίκης, του είχε αφαιρεθεί ο κύριος οπλισμός του και είχε τοποθετηθεί στο φρούριο στο Καραμπουρνάκι. Ασφαλώς δεν αποτελούσε μάχιμη μονάδα και δεν παρουσίαζε καμία απειλή για τον Ελληνικό Στόλο. Ο τορπιλισμός και η βύθισή του ήταν ένα τεράστιο επίτευγμα από την ψυχολογική επίδραση που είχε στους εμπολέμους. Οι μεν Τούρκοι πανικοβλήθηκαν διότι έβλεπαν πως

46

Ðåñßðëïõò

δεν υπήρχε ασφαλές γι αυτούς αγκυροβόλιο μέσα στο Αιγαίο, στο δε Ελληνικό Έθνος προκάλεσε φρενίτιδα ενθουσιασμού και εξύψωσε περισσότερο το ηθικό για τις επερχόμενες νίκες. Ο Νιζάμης μου απεκάλυψε ότι έχει θέσει ως υψηλό στόχο στην σταδιοδρομία του να ανελκύσει ότι έχει απομείνει από το τουρκικό πλοίο, καθώς επίσης ότι γράφει και ένα βιβλίο σχετικώς με τα τεχνικά θέματα του ναυαγίου. Τότε θυμήθηκα ότι προ 20 και πλέον ετών ο εξαίρετος συνάδελφος μου Γεώργιος Κουτσουδάκης (1928- 2001) μου είχε πει σε μία φιλική συζήτηση ότι ο πατέρας του είχε πλοηγήσει το “Τορπιλοβόλο 11” μέσα στον λιμένα της Θεσσαλονίκης και βύθισε το τουρκικό “Φετίχ Μπουλέν”. Ο μακαρίτης Γιώργος ήταν εκ των πλέον μορφωμένων Οικονομικών Αξιωματικών Ε.Ν. Πτυχιούχος Α.Σ.Ο.Ε.Ε., πολύγλωσσος και πολυγραφότατος. Είχε διατελέσει διά μικρό χρονικό διάστημα προϊστάμενος και εκπαιδευτής μου όταν ήμουν Δόκιμος το 1963. Με προσκάλεσε στο σπίτι του και μου έδειξε ένα πλήθος στοιχείων όπως παράσημα, φωτογραφίες, επιστολές, απολυτήρια, εύφημες μνείες και λοιπά ενθυμήματα της ηρωικής δράσεως του πατέρα του Εμμανουήλ Κουτσουδάκη (1886 - 1954). Ανήμερα της επετείου του τορπιλισμού 18-10-2006 μαζί με τον Νιζάμη επισκεφθήκαμε την Κα Παναγιώτα - Μυρσίνη (Μύρτα) Κουτσουδάκη, χήρα του φίλου μας Γιώργου και νύφη του Εμμανουήλ Κουτσουδάκη τον οποίον η ίδια δεν πρόλαβε να γνωρίσει. Της εξηγήσαμε τον λόγο της επισκέψεώς μας και η ευγενική οικοδέσποινα προθύμως μας παρουσίασε όσο από το προαναφερθέν υλικό ευρίσκετο ακόμη στην κατοχή της. Όσα κρίναμε ότι μας έκαναν τα φωτογραφίσαμε, φωτοτυπήσαμε, σκανάραμε κ.λπ.

Το σημαντικότερο εξ όλων ήταν η λεπτομερής περιγραφή της προετοιμασίας της επιχειρήσεως και τα επακόλουθα αυτής από τον ίδιο τον πρωταγωνιστή της. Επίσης τις υπηρεσίες που προσέφερε στην πατρίδα ως Αρχιπλοηγός του λιμένος Πειραιώς κατά την Εθνική Αντίσταση 1940 - 44. Όταν ειδοποιούσε το Στρατηγείο στο Κάιρο για τα δρομολόγια των πλοίων του Άξονος. Όλα αυτά τα είχε γράψει με το χέρι του σε κάποια φύλλα ενός μικρού σχολικού τετραδίου, ήταν ένα είδος επιστολής την οποίαν απηύθυνε στον Πρόεδρο των Ελλήνων Πλοιάρχων Ε.Ν. Εξ όσων βρήκαμε γραμμένα αξιολογήσαμε, σταχυολογήσαμε,διασκευάσαμε και κωδικοποιήσαμε μόνον όσα αφορούν τη συγκεκριμένη δράση και ενδιαφέρουν το σημείωμά μας. Όπου ήταν δυνατόν και κρίναμε σκόπιμο αφήσαμε αυτούσιες τις λέξεις και τις εκφράσεις του τετραδίου. Ο Εμμανουήλ Κουτσουδάκης γεννήθηκε ανήμερα της Αγίας Τριάδος το 1886 στο χωριό Ατσιπόπουλο της επαρχίας Ρεθύμνης στην Κρήτη. Όμως στο πρώτο απολυτήριό του από το Β.Ν στις 22-10-1907 φέρεται γεννηθείς στον Αδάμαντα Μήλου. Είναι προφανές ότι αυτή η εγγραφή εξυπηρετεί σκοπιμότητες διότι τότε η Κρήτη ευρίσκετο ακόμη υπό τον Σουλτανικό ζυγό, επομένως ο Κουτσουδάκης ήταν Οθωμανός υπήκοος, άρα δεν θα μπορούσε να γίνει δεκτός στο Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό. Οπότε εξέδωσε “κατάλληλο” πιστοποιητικό γεννήσεως για να παρακάμψει το τυπικό νομικό κώλυμα. Ο Επίσκοπος Ρεθύμνης και Μυλοποτάμου Ιερόθεος Νικηφόρου Κουτσουδάκης ήταν θείος του, αδελφός του πατέρα του. Αυτούς που κατάγονταν από το Ατσιπόπουλο στην Κρήτη τους αποκαλούσαν Μαυροκάφαδους. Την 01-11-1902 κατατάχθηκε στο Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό ως Ναυτόπαις. Την 01-01-1904 ονομάσθηκε μαθητευόμενος Ναύτης. Κατά τη διάρκεια της θητείας του είχε γνωρισθεί με τον Υποπλοίαρχο (Μάχιμο) Νικόλαο Βότση ο οποίος τότε ήταν Υπασπιστής του Αρχηγού της Μοίρας Ατμομυοδρομόνων, του

Πλοιάρχου Σταματίου Βουδούρη. Την Μοίρα αποτελούσαν τα πλοία ‘Αλφειός’, ‘Αχελώος’, ‘Ευρώτας’, και ‘Πηνειός’. Ο Κουτσουδάκης λόγω της γνωριμίας του με τον Βότση πέτυχε να μετατεθεί στο Εύδρομον ‘Ναύαρχος Μιαούλης’ διότι ήθελε να συμπληρώσει την απαιτούμενη θαλάσσια υπηρεσία ώστε να δώσει εξετάσεις για απόκτηση του Διπλώματος Εμπορικού Ναυτικού. Το εύδρομο κάθε καλοκαίρι έκανε ταξίδια στα νησιά Σάμο, Λέρο, Κύπρο, καθώς και στο εξωτερικό, Ευρώπη, Αμερική κ.λ.π. Στο πλοίο αυτό υπηρέτησε σχεδόν συνεχώς και έκανε τρία ταξίδια στο εξωτερικό. Στο πρώτο ταξίδι είχε Κυβερνήτη του τον Πλοίαρχο Γεώργιο Μπούμπουλη και Ύπαρχο τον Αντιπλοίαρχο Αννίβα Λάσκο. Στο δεύτερο ταξίδι είχε Κυβερνήτη του τον Πλοίαρχο Ιωάννη Μιαούλη και Ύπαρχο τον Πλωτάρχη Λάζαρο Πινότση. Στο τρίτο και τελευταίο ταξίδι είχε Κυβερνήτη τον Πλοίαρχο Εμμανουήλ Τομπάζη και Ύπαρχο τον Πλωτάρχη Δημήτριο Παπαχρήστο. Την 01-10-1907 λογίσθηκε Ναύτης στρατεύσιμος με διετή υποχρεωτική θητεία. Η δε εθελουσία υπηρεσία του προσμετρήθηκε στη στρατολογική του υποχρέωση ως κληρωτού. Τελικώς απολύθηκε στις 22-10-1907. Το 1908 με όλη τη θαλάσσια υπηρεσία που είχε αποκτήσει, ιδίως αυτήν επί του ευδρόμου ‘Ναύαρχος Μιαούλης’, έδωσε εξετάσεις και απέκτησε το Δίπλωμα Εμποροπλοιάρχου. Τότε υπήρχε μόνον ένα Δίπλωμα, του Πλοιάρχου. Εν συνεχεία ως πολίτης ναυτολογείται στο Ε.Ν. ως Ανθυποπλοίαρχος, Υποπλοίαρχος και Πλοίαρχος. Από τις 31-05-1912 Υπουργός Ναυτικών είχε διορισθεί ο Νικόλαος Στράτος και ο Ν. Βότσης είχε τοποθετηθεί Υπασπιστής του Υπουργού. Από τις 16(29)-09-1911 η Ιταλία ευρίσκετο σε πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τον οποίο κατέλαβε την Τριπολίτιδα και την Κυρηναϊκή τις οποίες και απέσπασε από τον Σουλτάνο. Εκτός αυτών κατέλαβε και τα Δωδεκάνησα, όλος δε

Η λεπτομερής αφήγηση της εισόδου του τορπιλλοβόλου “11“ στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης και του τορπιλλισμού του τουρκικού θωρηκτού “ΦΕΤΧΙΜΠΟΥΛΕΝ”. Εφημερίδα των Πατρών την περίοδο του Μεσοπολέμου. Αρχείο Ν.Μ.Ε.

Ðåñßðëïõò

47

Πάνω: Oμοίωμα του αντιτορπιλικού “Νέα Γενεά“. Αρ. Συλλογής: 430. Κατασκευάστηκε στα ναυπηγεία Vulkan της Γερμανίας το 1911-12 μαζί με το ομοίου τύπου “Κεραυνός“. Είχε διαστάσεις 71,4/4,4/2,3 μέτρα και εκτόπισμα 680 τόν. Ανέπτυσσε ταχύτητα 32 κόμβων. Κάτω: Το τουρκικό θωρηκτό “ΦΕΤΧΙ - ΜΠΟΥΛΕΝ“. τορπιλλίθηκε την 18η Οκτωβρίου από το τορπιλλοβόλο υπ’αριθμόν “11“, με Κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Ν. Βότση, στον λιμένα της Θεσσαλονίκης. Αρχείο Ν.Μ.Ε.

ο Ιταλικός Στόλος καραδοκούσε πλησίον της Θεσσαλονίκης, δημιουργώντας εύλογες ανησυχίες στους Έλληνες Αξιωματικούς του Ναυτικού μήπως οι Ιταλοί καταλάβουν την πόλη. Τότε ήταν που το τολμηρό σχέδιο γεννήθηκε στο μυαλό του Βότση παρά το γεγονός ότι υπήρχαν διαδόσεις πως η θαλάσσια περιοχή έξω από τη Θεσσαλονίκη ήταν ναρκοθετημένη. Ο Κουτσουδάκης συνεχίζει την αφήγησή του περιγράφοντας πως ο ίδιος ταξίδευε ακόμη ως Ανθυποπλοίαρχος στο Εμπορικό Ναυτικό με το Α/Π ‘Τζων Μακ Δούαλ’. Με τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο επί θύραις στις 17-09-1912 δημοσιεύθηκε το Διάταγμα Γενικής Επιστρατεύσεως και ο Κουτσουδάκης κλήθηκε και πάλι να υπηρετήσει ως Ναύτης επίστρατος. Το Ελληνικό Ναυτικό έπρεπε να γνωρίζει τη θέση του τουρκικού Καταδρομικού “Φετίχ Μπουλέν”. Ο Κουτσουδάκης γράφει στην αυτοβιογραφία του ότι τότε άρχισε η εθνική κατασκοπευτική δράση του μαζί με τον Βότση, λαμβάνοντας κατευθύνσεις και δίδοντας αναφορά στον Υποπλοίαρχο. Το Α/Π “Τάσος” της Αχαϊκής Ατμοπλοΐας έφερε Αγγλική σημαία και ως εκ τούτου του επιτρεπόταν να κάνει τη γραμμή της Θεσσαλονίκης. Είχε Πλοίαρχο τον Αθανάσιο Νίκα. Με εντολή του Βότση μπήκε στο Α/Π “Τάσος” και πήγε στην Θεσσαλονίκη. Για ευνόητους λόγους δεν επικοινώνησε με κανένα γνωστό. Μέσα από ένα φιλιστρίνι επισκόπησε την κατάσταση και εξοικειώθηκε με τη θέση του τουρκικού πολεμικού. Αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό, έπρεπε να μάθουν που ήταν ποντισμένες οι νάρκες στις προσβάσεις του λιμανιού. Πολύ γρήγορα το έμαθε κι αυτό. Οι τούρκοι τις είχαν ποντίσει με το Α/Π “Θεσσαλονίκη” που είχε Πλοίαρχο τον Γεώργιο Μητρόπουλο από το Γαλαξίδι. Ο πλοιοκτήτης του ήταν ένας Τουρκοκρητικός 48

Ðåñßðëïõò

από τα Χανιά, ο Ιμπραήμ Σκουνάκης, ο οποίος προσλάμβανε μόνον Έλληνες Πλοιάρχους. Ο Κουτσουδάκης γνώριζε τον Μητρόπουλο, τον είχε μάλιστα και Πλοίαρχό του στο παρελθόν, και με εντελώς μυστικό τρόπο κατόρθωσε να τον δει. Ο Μητρόπουλος του έδωσε χρήσιμες πληροφορίες και έτσι έμαθε σχεδόν λεπτομερώς την ακριβή τοποθεσία του τουρκικού ναρκοπεδίου. Είχε όμως μικρές αμφιβολίες για τον ακριβή αριθμό των ναρκών δηλαδή εάν ήσαν 198 ή 203. Αυτό βεβαίως δεν ήταν και τόσο σπουδαίο, εκείνο που τον ενδιέφερε ήταν το βάθος των ναρκών από την επιφάνεια της θάλασσας. Βάσει των πληροφοριών του Μητρόπουλου το βάθος εκυμαίνετο περίπου στο βύθισμα του “Τορπιλοβόλου 11”. Εξ άλλου ο Βότσης τον είχε προειδοποιήσει ότι δεν πρόκειται να πάνε σε περίπατο αλλά σε πολεμική επιχείρηση, και οπωσδήποτε είχε μείνει ευχαριστημένος από τις πληροφορίες που του είχε διαβιβάσει. Εξακολουθούσε να συλλέγει χρήσιμες πληροφορίες μέσα στη Θεσσαλονίκη επιβαίνοντας αναυτολόγητος σε άλλο Α/Π στο “Καλυψώ”. Παρακολουθούσε το μικρό πλοιάριο με το διεθνές σήμα “FOLLOW ME” που έδειχνε τον ελεύθερο διάδρομο μέσα από τα ναρκοπέδια. Έχοντας δίπλωμα Εμποροπλοιάρχου ήταν πολύ εύκολο γι αυτόν να καταλάβει τα περάσματα. Σε 2 - 3 φορές είχε γίνει τέλειος Πλοηγός του λιμένος της Θεσσαλονίκης. Στις 04(17)-10-1912 κηρύχθηκε ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος και ο Βότσης απολύτως ενημερωμένος και ευχαριστημένος από τις επιπρόσθετες πληροφορίες του, τον τοποθέτησε εγκαίρως στο “Τορπιλοβόλο 11”. Εν τω μεταξύ στις 15-10-1912 υπογράφηκε η Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας στη Λωζάνη, οπότε δεν επαληθεύθηκαν οι ελληνικές ανησυχίες ότι θα πάρουν οι Ιταλοί τη Θεσσαλονίκη. Η προετοιμασία για τη ριψοκίνδυνη επιχείρηση είχε γίνει κοντά σε τουρκικά χωριά όπου διέμεναν Τούρκοι χωρικοί και πρόσφυγες οπότε η παραμονή στα νερά τους ήταν επισφαλής. Στα νερά του όρμου της Βρωμερής στην Κατερίνη συνάντησαν κάτι ψαρόβαρκες. Ο Βότσης διέταξε να τους πάρουν μαζί τους. Ο Μανώλης παραπονέθηκε “Kύριε Κυβερνήτα εγώ πρόκειται να κάνω τον πλοηγό, εκτός εάν δεν μου έχετε εμπιστοσύνη”.

O Bότσης τον καθησύχασε “Oι ψαράδες θα έλθουν μαζί μη τυχόν και μας αποκαλύψουν, ούτως ή άλλως δεν έχουν ναυτικές γνώσεις γι αυτό θα βολίζουν μόνο για τα ρηχά νερά στις εκβολές του Αξιού. Για το θέμα των ψαράδων διαθέτουμε και μία άλλη μαρτυρία. Ο Κανέλλος Αλειφαντής υπηρετούσε τότε στο “Τορπιλοβόλο 11” ως Υποκελευστής Μηχανικός. Πολλά χρόνια αργότερα, στις 09-111953 Υποπλοίαρχος ε.α. πλέον, είχε αποστείλει μία διευκρινιστική επιστολή στην εφημερίδα ‘ΒΡΑΔΥΝΗ’ ακριβώς για το ίδιο θέμα. Μεταξύ άλλων γράφει τα εξής. «Oι Κυβερνήτες των δύο μικρών ιστιοφόρων Ν. Βλαχόπουλος και Μιχ. Κουφός, ευρίσκοντο ως όμηροι επί του σκάφους, όμως εν συνεχεία προσέφεραν τας υπηρεσίας των διά την δόξαν του Ναυτικού μας.» Επίσης είχε γράψει ότι «…ο αείμνηστος Βότσης είχε θετικάς πληροφορίας

Αριστερά: Θυρέος του πυγαίου πυροβόλου του Φετίχ Μπουλέν. Αρ. Συλλογής: 436 του Ν.Μ.Ε. Δεξιά: Το τορπιλλοβόλο “11“. Περίοδος Βαλκανικών Πολέμων. Φωτογραφία: Α. Γαζιάδη. Φωτ. Αρχείο Ν.Μ.Ε.

διά τον εξοπλισμόν και την εις άνδρας δύναμιν του τουρκικού Πολεμικού από τον Αξιωματικόν Π.Ν. κ. Αντ. Κριεζήν Ναυτικόν Ακόλουθον της εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικής Πρεσβείας». Κατά την αναχώρηση του “Τορπιλοβόλου 11” για την επιθετική ενέργεια πέρασε κοντά στο Οπλιταγωγό “Σφακτηρία” που ήταν αγκυροβολημένο στην περιοχή νοτίως του Καραμπουρνού. Ο Κουτσουδάκης γνώριζε σήματα μόρς από την προϋπηρεσία του ως Ναυτόπαις. Ζήτησε λοιπόν την άδεια του Βότση να στείλει ένα νυκτερινό σήμα με φανό δι’ αναλαμπών στο “Σφακτηρία”. Ο Κυβερνήτης του το επέτρεψε. Το σήμα έλεγε τα εξής: “Τορπιλοβόλο 11”, προτού επιχειρήσει να χαράξει μία νέα ηρωική σελίδα στην Ελληνική Ιστορία σας αποχαιρετά”. Ο Βότσης συγκινημένος φίλησε τον Κουτσουδάκη και του είπε : “Μπράβο Μανώλη”. Η νύχτα της 18ης Οκτωβρίου 1912 ήταν ευνοϊκή για τους θαλασσινούς καταδρομείς. Στον ουρανό υπήρχαν κάποια σύννεφα που έκρυβαν τη σελήνη, η ορατότητα ήταν καλή για την επίθεση. O Kουτσουδάκης μέσα στο πλοίο επισήμως είχε δήθεν θέση εσχαρέα και φορούσε απλή στολή Ναύτη του Β.Ν. Ο Βότσης έστεκε δυνατός στη γέφυρά του συνεχίζοντας την παράδοση των μπουρλοτιέρηδων του `21 έδωσε πορεία στον ναύτη πηδαλιούχο Αλέξανδρο Λαγούρο από την Τήνο. Δίπλα στον Κυβερνήτη έστεκε ο ναύτης Κουτσουδάκης ακλόνητος. Οι ψαράδες άρχισαν να βολίζουν. Περίπου στις 11.00 με 11.20 μμ. άρχισε να ξεχωρίζει η σιλουέτα του “Φετίχ Μπουλέν”. Απόλυτη ησυχία, δεν ακουγόταν ούτε ανάσα. Πλέοντας αργά η απόσταση από το τουρκικό λιγόστευε. Ο Βότσης διέταξε: “Έλξον δεξιά“. Η τορπίλη γλίστρησε στο νερό και σε λίγα δευτερόλεπτα το καταδρομικό ανατινάχθηκε στον αέρα, μετά έκλινε δεξιά και άρχισε να βυθίζεται. Ο Βότσης διέταξε ξανά: “Ανάποδα ολοταχώς“. Ο Ύπαρχος Σημαιοφόρος Τάκης Χατζίσκος έριξε τη μεσαία τορπίλη, αλλά λόγω του κουνήματος του σκάφους αστόχησε για λίγα μέτρα. Το καράβι έβαλε πλώρη προς τον όρμο της Βρωμερής στην Κατερίνη. Κατάπλωρα έστεκαν οι δύο ναύτες πυροβολητές, ομοχειρία του πρωραίου πολυβόλου, ο Βασίλειος Κουμπένας και ο Παναγιώτης Κοκκινομάλης. Είχαν γίνει μούσκεμα από τα νερά που σήκωσε η τορπίλη όταν έπεσε στη θάλασσα. Ο Κυβερνήτης τους είχε δώσει την υπόσχεσή του: “Εάν πάμε καλά, θα σας επιτρέψω στην επιστροφή να “χαιρετίσετε” το φρούριο του Καραμπουρνού”. Πράγματι έριξαν μερικές ριπές στο φρούριο. Οι Τούρκοι τότε μόνον αντελήφθησαν ότι ένα παλαιό μικροσκοπικό σκάφος του 1886, αλλά επανδρωμένο με ψυχωμένο προσωπικό κατάφερε να βυθίσει το καταδρομικό του Σουλτάνου. Το φρούριο απάντησε με εκδικητικό πυρ εις μάτην.

Όταν έφθασαν στην Βρωμερή Κατερίνης ο Κουτσουδάκης με εντολή του Κυβερνήτη βγήκε στην στεριά και καβάλα στο άλογο του Δεσπότη πήγε στο πλησιέστερο τηλεγραφείο και απέστειλε τηλεγραφικώς την είδηση στην Αθήνα. Το πρωί ο Υπουργός Ναυτικών Νικόλαος Στράτος απέστειλε συγχαρητήριο τηλεγράφημα στον Κυβερνήτη και μεταξύ άλλων ανέφερε τα ονόματα των πλοηγών για να ανταμειφθούν ηθικώς και υλικώς. Τηλεγραφήματα απέστειλαν ο Επιτελάρχης του Ναυτικού Ματθαίος Ματθαιόπουλος οι συντάκτες των Ελληνικών εφημερίδων κ.τ.λ. Όλα αυτά τα συγχαρητήρια τηλεγραφήματα τα διατηρούσε ο Κουτσουδάκης επί δεκαετίες στο γραφείο του και στο σπίτι του, δυστυχώς εμείς δεν τα είδαμε, προφανώς δεν διεσώθησαν. Μετά τον τορπιλισμό του «Φετίχ Μπουλέν» ο Κουτσουδάκης με εντολή του Βότση παρουσιάσθηκε στον Αρχιστράτηγο Στρατηλάτη Διάδοχο Κωνσταντίνο ο οποίος τον συνεχάρη θερμώς. Το πλοίο του επέστρεψε στον Πειραιά και την 01-11-1912 από ναύτης καταστρώματος προήχθη σε έφεδρο επίστρατο Κελευστή Αρμένων, ως κάτοχος Διπλώματος Εμποροπλοιάρχου με τριετή θαλασσία προϋπηρεσία. Στις 04-09-1913 απολύθηκε από την Διοίκηση Υποβρυχίου Αμύνης. Αξίζει τον κόπο να παρακολουθήσουμε λίγο την μετέπειτα ζωή και καριέρα του Μανώλη Κουτσουδάκη, ενός απλού Έλληνα, που μακριά από μεγαλόστομες και μεγαλόσχημες καυχησιολογίες έκαμε το καθήκον του προς την πατρίδα, όποτε αυτό απαιτήθηκε. Έτσι απλά, όπως απλά έζησε κι ο ίδιος. Την 30-04-1914 προήχθη σε Αρχικελευστή Αρμένων. (Σ.Σ. Οι παλαιές ονομασίες των βαθμών Κελευστής και Αρχικελευστής άλλαξαν το 1968 από την και έκτοτε ονομάζονται Αρχικελευστής και Ανθυπασπιστής αντιστοίχως). Ως πολίτης πλέον ο Κουτσουδάκης παρουσιάσθηκε στην ατμοπλοϊκή εταιρεία στην οποίαν υπηρετούσε προ της κατατάξεώς του για να αναλάβει υπηρεσία. Οι στρατολογικές του υποχρεώσεις έπαυσαν και εναυτολογείτο μόνον σε καράβια του Εμπορικού Ναυτικού ως Υποπλοίαρχος και Πλοίαρχος. Στις 11-08-1916 ναυτολογήθηκε ως Υποπλοίαρχος στο Α/Π “Μαργαρίτα” του Τζων. Ο Αντιστράτηγος Δημήτριος Βάκας στο βιβλίο του “Η Μεγάλη Ελλάς - Ελ. Βενιζέλος” γραμμένο το 1947 αναφέρει τον Κουτσουδάκη ως Β’ Πλοίαρχο του καραβιού και συνάμα Υποπλοίαρχο της Πλοηγικής Υπηρεσίας Πειραιώς. Το 1934 εισήλθε πράγματι στην Πλοηγική Υπηρεσία, έγινε Αρχιπλοηγός και αργότερα Επιθεωρητής της Υπηρεσίας καθώς και Σύμβουλος του Ν.Α.Τ. Κατά την διάρκεια της Κατοχής εντάχθηκε στην Εθνική Αντίσταση. Προδόθηκε και καταδιώχθηκε από τους Γερμανούς. Στις 08-12-1943 απέφυγε την σύλληψη μεταμφιεσμένος σε γερόντισσα με τα ρούχα και τα χονδρά γυαλιά της ηλικιωμένης κυρίας που είχε νοικιάσει το ισόγειο του σπιτιού του υποβασταζόμενος από την μικρή εγγονή της. Ο Ðåñßðëïõò

49

Πάνω: Το ναυάγιο του τουρκικού θωρηκτού “ΦΕΤΧΙ - ΜΠΟΥΛΕΝ” μετά τον τορπιλλισμό του από το τορπιλλοβόλο “11“. Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 1912. Κάτω: Ο Κυβερνήτης του τορπιλλοβόλου “11”κατά τους βαλκανικούς πολέμους, Υποπλοίαρχος Ν. Βότσης. Φωτογραφία: A. Γαζιάδης. Φωτ. αρχείο του Ν.Μ.Ε.

Γερμανός που φύλαγε απ’ έξω προθυμοποιήθηκε να βοηθήσει κι αυτός τη “γριούλα”. Με ένα μικρό πλοιάριο πέρασε στο Τσεσμέ της Τουρκίας με τελικό προορισμό την Αλεξάνδρεια στην οποία παρέμεινε έως την 09-11-1944. Μετά την απελευθέρωση ονομάσθηκε Επίκουρος Υποπλοίαρχος Λιμενικός. Τον Ιανουάριο του 1951 συνταξιοδοτήθηκε από το Ν.Α.Τ. Με το Β.Δ. της 13-06-1951 του απονεμήθηκε το μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων. Μία παράγραφος της αφηγήσεώς του είναι ιδιαιτέρως συγκι-

νητική και ίσως αποτελεί τον καλλίτερο επίλογο στο μικρό αυτό σημείωμα, σπονδή στον ανώνυμο Έλληνα ήρωα που με τις θυσίες του έχει δημιουργήσει τη σημερινή μας Πατρίδα: “Έπραξα το καθήκον μου ως Έλληνας και ως Πλοίαρχος Ε.Ν. Τιμώ το σώμα των Ελλήνων Πλοιάρχων μέσα στο οποίο κατανάλωσα σχεδόν ολόκληρη την ζωή μου. Δεν έχω παράπονο από κανέναν και από όλους ζητώ συγχώρεση. Ελπίζω ότι η ιερά σκιά του πολυκλαύστου Κυβερνήτου μου Νικολάου Βότση να μην έχει κανένα παράπονο, έκανα το καθήκον μου προς εκείνον και προς την Πατρίδα μας”.

ΩΣ EΝΔΕΙΞΗ ΦOΡΟΥ ΤΙΜHΣ ΠΑΡΑΘEΤΟΥΜΕ ΚΑΤΩΤEΡΩ ΤΑ ΟΝOΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ ΤΟΥ ΤΟΡΠΙΛΟΒΟΛΟΥ 11:

50

Ðåñßðëïõò

1. Βότσης Νικόλαος

Υποπλοίαρχος Κυβερνήτης

από την Ύδρα

2. Χατζίσκος Δημήτριος

Σημαιοφόρος Ύπαρχος

από τη Λαμία

3. Σούγκρας Θεόδωρος

Κελευστής Μηχανικός

από την Αθήνα

4. Αλιφαντής Κανέλλος

Υποκελευστής Μηχανικός

από τον Πειραιά

5. Γιακουμής Γιακουμής

Υποκελευστής Μηχανικός

από τη Χαλκίδα

6. Λαζάρου Ανδρέας

Υποκελευστής Μηχανικός

από τη Σαλαμίνα

7. Κυράγγελος Γεώργιος

Δίοπος Μηχανικός

από την Πάτρα

8. Λεμονής Γεώργιος

Ναύτης Μηχανικός

από το Τρίκερι (Βόλου)

9. Γαλιάτσος Κωνσταντίνος

Ναύτης Θερμαστής

από την Άνδρο

10. Ασλάνογλου Αχιλλέας

Ναύτης Θερμαστής

από την Άνδρο

11. Κακλής Γεώργιος

Ναύτης Θερμαστής

από τις Μηλιές (Βόλου)

12. Ψαρός Γεώργιος

Ναύτης Θερμαστής

από την Άνδρο

13. Αδριανός Λεωνίδας

Δίοπος Οπλίτης

από τη Σαλαμίνα

14. Κοκκινοπάνης Δημήτριος

Ναύτης Αρμενιστής

από την Αίγινα

15. Ελευσινιώτης Δημήτριος

Ναύτης Τορπιλητής

από τη Σαλαμίνα

16. Θεοχάρης Γεώργιος

Ναύτης Τορπιλητής

από το Κορωπί

17. Λαγουρός Αλέξανδρος

Ναύτης Πυροβολητής

από την Τήνο

18. Κουτσουδάκης Εμμανουήλ

Ναύτης Καταστρώματος

από τον Αδάμαντα Μήλου

19. Καραδήμας Σαράντος

Ναύτης Καταστρώματος

από τον Πόρο

20. Μπήτρος Θωμάς

Ναύτης Εσχαρεύς

από την Αίγινα

21. Δασίτης Δημήτριος

Δίοπος Τεχνίτης

από την Αθήνα

22. Πετρίτης Σπυρίδων

Ναύτης Αρμενιστής

από την Αίγινα

23. Καμπανάρος Γεώργιος

Ναύτης Τορπιλητής

από το Λαύριο

24. Μιτιφατζής Νικόλαος

Ναύτης Τορπιλητής

από το Βόλο

25. Κουμπενάς Βασίλειος

Ναύτης Πυροβολητής

από την Αίγινα

26. Βλαχάκης Σταύρος

Ναύτης Οιακιστής

από την Άνδρο

27. Μαλτέζος Δημήτριος

Ναύτης Καταστρώματος

από την Αίγινα

H ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΜΥΚΑΛΗΣ Η απαρχή της Αθηναϊκής ναυτικής ηγεμονίας ΥΠΟ ΥΠΤΓΟΥ Ε.Α. ΓΕΩΡ.ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ

•

ΜΕΛΟΥΣ ΤΟΥ Ν.Μ.Ε.

ΜΕΤA ΤΗΝ ΑΠOΚΡΟΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΣΙΚHΣ ΕΙΣΒΟΛHΣ κατά την ιστορική ναυμαχία της Σαλαμίνος το 480 π.Χ. και ενώ ακόμη οι Πέρσες με τον Μαρδόνιο ευρίσκοντο στην Θεσσαλία και Βοιωτία, η Ελληνική Συμμαχία, με επί κεφαλής την Σπάρτη, είχε επιδοθεί στην προπαρασκευή και εκτέλεση μεγάλης κλίμακας αντεπιθέσεως προκειμένου ν’ απαλλάξει την Ελλάδα από τον παρακείμενο περσικό κίνδυνο. Βέβαια, κύριος σύμμαχος των Σπαρτιατών, οι οποίοι ως συνήθως ηγούντο της Πελοποννήσου, (εκτός του Άργους, που τήρησε φιλοπερσική ουδετερότητα), ήταν οι Αθηναίοι, οι οποίοι, αν και ισχυρότατοι κατά θάλασσα, λόγω των πολυαρίθμων τριήρεων πού διέθεταν (είχαν τόσα σκάφη όσα όλοι μαζί οι άλλοι σύμμαχοι) είχαν αποδεχθεί την Σπαρτιατική ηγεσία. Τούτο, τόσον λόγω της αδιαμφισβήτητης ικανότητός τους κατά τις χερσαίες επιχειρήσεις, όσον και διότι εθεώρησαν ότι δια την σύμπνοια και ομόνοια των συμμάχων, εν όψει του μεγάλου κινδύνου του έθνους, έπρεπε να περιορίσουν τις φιλοδοξίες τους.

Στη ζωφόρο της δυτικής πλευράς του ναού της Αθηνάς Νίκης (Β’ ήμιση του Ε΄ αιώνα π.Χ.) απεικονίσθηκαν Έλληνες και Πέρσες στη μάχη των Πλαταιών. Επάνω: Έλλην πολεμιστής αντιμετωπίζει έφιππο Πέρση.

Η

κινητοποίηση των Ελληνικών πόλεων τον χειμώνα του 480 προς 479 π.Χ. και την άνοιξη του ίδιου έτους, υπήρξε τεράστια για τα δεδομένα εκείνης της εποχής. Μόνον οι Λακεδαιμόνιοι υπολογίζεται ότι έστειλαν 10.000 πολεμιστές, οι οποίοι συνεπικουρούντο από περίοικους πολεμιστές και είλωτες, φθάνοντας τον αριθμό των 50.000 ανδρών συνολικώς. Η Σπάρτη ουδέποτε στο παρελθόν αλλά ούτε και στο μέλλον παρέταξε τόσο μεγάλη στρατιωτική δύναμη. Παράλληλα με τις χερσαίες δυνάμεις υπήρξε και κινητοποίηση ναυτικών δυνάμεων, τον κύριο κορμό των οποίων αποτελούσε το Ναυτικό των Αθηναίων. Παρ’ όλο, όμως, που οι Αθηναίοι διέθεταν το μεγαλύτερο μέρος του ναυτικού, αρχηγός της ναυτικής δυνάμεως των Ελλήνων ήταν ο Σπαρτιάτης Λεωτυχίδας, αφού είχε γίνει αποδεκτό να ηγούνται της Ελληνικής συμμαχίας οι Λακεδαιμόνιοι. Στις αθηναϊκές ναυτικές δυνάμεις αρχηγός ήταν ο Ξάνθιππος ο πατέρας του μετέπειτα μεγάλου αθηναίου πολιτικού και ρήτορος Περικλή. Ενώ οι χερσαίες Ελληνικές δυνάμεις είχαν συγκεντρωθεί στην περιοχή των Πλαταιών ευρισκόμενες αντιμέτωπες των περσικών δυνάμεων του Μαρδονίου τον Αύγουστο του 479 π.Χ., οι ναυτικές δυνάμεις των Ελλήνων ναυλοχούσαν στην ιερή νήσο Δήλο. Ο περσικός στόλος, αφού μετέφερε τον Ξέρξη, με όσες δυνάμεις τον ακολουθούσαν, στην Άβυδο, έπλευσε στην Σάμο για να επιτηρεί 52

Ðåñßðëïõò

τους κατοίκους των τριών μεγάλων νήσων, Λέσβου, Χίου, Σάμου αλλά και τις ζώνες της έναντι Μικρασιατικής ακτής με επίκεντρο την Μίλητο. Στην Σάμο όπου ναυλοχούσε ο περσικός στόλος, υπήρχε διορισμένος από τούς Πέρσες Τύραννος ο Θεομήστωρ. Εν αγνοία τούτου τρεις επιφανείς Σάμιοι, οι Λάμπων, Άθηναγόρας και Ηγησίστρατος, αποσταλέντες από τους Σάμιους, έπλευσαν στην Δήλο και ζήτησαν από τους ναυάρχους να πλεύσουν προς την Σάμο για να σώσουν τους Έλληνες από την σκλαβιά των βαρβάρων. (...ρύσασθαι άνδρας έλληνας και απαμύναι το βάρβαρο). Ισχυρίζοντο ότι και μόνο τα πλοία του ελληνικού στόλου να έβλεπαν οι κάτοικοι των νήσων και της απέναντι ακτής θα επαναστατούσαν κατά των Περσών. Ο Λεωτυχίδας ερώτησε το όνομα του εκφράζοντας τις απόψεις και των δύο άλλων κι όταν άκουσε ότι ονομαζόταν Ηγησίστρατος δήλωσε ότι θεωρεί την έννοια του ονόματος ως καλόν οιωνόν. Έτσι την επομένη, αφού οι γενόμενες θυσίες απέβησαν αίσιες, έπλευσαν προς την Σάμον. Εκεί προσορμίσθηκαν στον κόλπο, ο οποίος ευρίσκεται μεταξύ Ηραίου και της πόλεως Σάμου, άρχισαν δε να προετοιμάζονται για ναυμαχία. Οι Πέρσες επειδή εθεώρησαν ότι δεν ήταν ναυτικώς αξιόμαχοι, μετά και την αναχώρηση του Φοινικικού στόλου, έχοντας πρόσφατη και την πικρά πείραν της Σαλαμίνας, κατέφυγαν στα έναντι

Επάνω: Πάνοπλος Έλλην οπλίτης, διαπερνά με δόρυ τον Πέρση αντίπαλό του, ενώ συγχρόνως προφυλάσσεται με την ασπίδα του. Ο Πέρσης είναι οπλισμένος με τόξο και ξίφος. Από ερυθρόμορφο αμφορέα του Ε’ αι. π.Χ. (Νέα Υόρκη, Μητροπολιτ. Μουσείο).

της Σάμου παράλια της Μικρά Ασίας στην Μυκάλη. Εκεί θα προστατεύοντο από τον Περσικό στρατό, ο οποίος με επικεφαλής τον στρατηγό Τιγράνη ανήρχετο περίπου στις 60.000. Τελικώς, για να είναι πιο ασφαλής ο στόλος, έσυραν τα πλοία στην ξηρά και τα περιέφραξαν με τείχους από σωρούς λίθων και ξύλων από υλοτομηθέντα δένδρα και από πασσάλους. ‘Όταν οι Έλληνες έπλευσαν στα παράλια της Μυκάλης και είδαν ότι οι Πέρσες είχαν στην ουσία αχρηστεύσει την ναυτική τους δύναμη, αποφάσισαν να κάμουν απόβαση και να προσβάλουν στην ξηρά το περσικό στράτευμα. Ενώ προετοιμάζοντο για να αποβιβασθούν, ο Λεωτυχίδας, παραπλέων τις ακτές της Μυκάλης, καλούσε τους Ίωνες, οι οποίοι ευρίσκοντο κατ’ ανάγκη στο περσικό στράτευμα, να αποστατήσουν. Ήταν μία μορφή ψυχολογικών επιχειρήσεων κατά την αρχαιότητα, που απέβλεπε στο να κλονίσει την εμπιστοσύνη της ηγεσίας σε τμήματα των οποίων ηγείτο και να διασπάσει τις αντίπαλες δυνάμεις σπείροντας το ζιζάνιο της αμφιβολίας και της ελλείψεως εμπιστοσύνης. Η προσπάθεια του Λεωτυχίδα απέδωσε καρπούς. Η περσική ηγεσία αφόπλισε τούς Σάμιους που είχαν πλεύσει μαζί τους στη Μυκάλη, διότι γνώριζε ήδη ότι οι Σάμιοι είχαν απελευθερώσει και αποστείλει στην πατρίδα τους 500 Αθηναίους αιχμαλώτους του Ξέρξη. Αυτοί είχαν συλληφθεί σε διάφορα σημεία της Αττικής. Στην συνέχεια απομάκρυναν από την παράταξή τους και τους Μιλησίους. Τούτους έστειλαν στα μετόπισθεν με αποστολή να φυλάγουν τις διαβάσεις προς τα ενδότερα. ‘Εν τω μεταξύ, οι Έλληνες σύμμαχοι αποβιβάσθηκαν χωρίς περσική αντίδραση, παρατάχθηκαν προς μάχη και επετέθησαν κατά των αντιπάλων τους. Αυτοί χρησιμοποίησαν φράγμα που αποτελείτο από μεγάλες ασπίδες (γέρας). Η ορμητική επίθεση των ελληνικών δυνάμεων διέσπασε το φράγμα αυτό αλλά οι περσικές δυνάμεις κατέφυγαν και συνέχισαν ν’ αμύνονται χρησιμοποιώντας το τείχος πίσω από το οποίο είχαν ανελκύσει τα πλοία τους. Με την έναρξη της ελληνικής επιθέσεως διεδόθη στους επιτιθεμένους ότι οι ελληνικές δυνάμεις νίκησαν την περσική στρατιά του Μαρδονίου στις Πλαταιές. Η είδηση αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων και επετίθεντο ακάθεκτοι. Δεν έχει όμως εξακριβωθεί αν τούτο είχε γίνει πράγματι γνωστό με την χρησιμοποίηση των φρυκτωριών, οι οποίες αποτελούσαν ένα ταχύ μέσον διαβιβάσεων σημάτων, –αναμμένες πυρές επί υψηλών κορυφών– ή αποτέλεσε ένα ακόμη ψυχολογικό τέχνασμα. Με αυτό θα ανυψωνόταν το ηθικό των Ελλήνων και θα καταρρακωνόταν το ηθικό των βαρβάρων. Το γεγονός όμως ότι η μάχη των Πλαταιών διεξήχθη το πρωί και κρίθηκε μέχρι την μεσημβρία, ενώ η επίθεση στην Μυκάλη εξελλίσετο τις απογευματινές ώρες της 8ης Αυγούστου 479 π.Χ. δεν μπορεί ν’ αποκλείσει την πρώτη πληροφορία.

H ελληνική επίθεση λόγω διαμορφώσεως του εδάφους δεν υπήρξε ταυτόχρονη εφ’ ολοκλήρου του μετώπου. Το ήμισυ της παρατάξεως, αποτελούμενο από τούς Λακεδαιμονίους, αναγκάσθηκε να κινηθεί σε χαραδρώσεις και καθυστέρησε. Ενώ το άλλο ήμισυ, αποτελούμενο από Αθηναίους, Κορινθίους, Σικυωνίους

και Τροιζηνίους επέπιπτε κατά του τείχους. Το τείχος δεν άντεξε και διεσπάσθη. Οι βάρβαροι πλην των Περσών ετράπησαν σε φυγή αλλά τα αμιγώς περσικά τμήματα συνέχισαν να αμύνονται πεισματωδώς. Ήδη κατέφθασαν και εισήλθαν στον αγώνα οι δυνάμεις των Λακεδαιμονίων. Οι βαρειές απώλειες των περσικών δυνάμεων, όπου εφονεύθησαν και οι στρατηγοί τους Τιγράνης και Μαρδόνης, ανάγκασαν τους υπολοίπους να υποχωρήσουν ατάκτως προς τις Σάρδεις. Κατά την φυγή τους υπέστησαν και άλλες απώλειες από τους Μιλησίους, οι οποίοι ενέδρευαν στις διαβάσεις. Και οι Αθηναίοι όμως υπέστησαν σοβαρές απώλειες, ιδίως δε οι Σικυώνιοι, των οποίων ο στρατηγός Περίλεως εφονεύθη. Μετά την μάχη οι ελληνικές δυνάμεις αφού περισυνέλεξαν άφθονα λάφυρα έκαψαν τα περσικά πλοία και το τείχος που τα προστάτευε. Έπειτα από το αίσιο πέρας της μάχης της Μυκάλης ανεφύησαν πλείστα όσα προβλήματα στην Ελληνική Συμμαχία. Τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και τα δυτικά παράλια της Μικρά ‘Ασίας κατοικούμενα από Έλληνες, επαναστάτησαν και έδιωξαν τις περσικές φρουρές με την βοήθεια των ελληνικών δυνάμεων. Ήδη οι πόλεις αυτές ζητούσαν από την Ελληνική Συμμαχία να αναλάβει την ενίσχυσή τους και να τους βοηθήσει να προστατευθούν από ενδεχόμενη επάνοδο των Περσών. Η αποστασία της Ιωνίας και η απελευθέρωση των νήσων του Αιγαίου ήταν χρήσιμη στους Έλληνες επειδή αποστερούσε τους Πέρσες από λιμάνια για τον στόλο τους κι έτσι οι ελληνικές ναυτικές δυνάμεις, όπου τον κύριο λόγο είχαν οι Αθηναίοι, θα κυριαρχούσαν στο Αιγαίο. Ο Λεωτυχίδας και οι Πελοποννήσιοι σύμμαχοι της Σπάρτης επίστευαν ότι δεν ήταν δυνατόν να προστατευθούν κατ’ αυτόν τον τρόπο οι Ιωνικές πόλεις κι επτότειναν «...όπως οι Έλληνες της Ιωνίας εγκαταλείποντες αυτήν εγκατασταθούν εις την Ελληνική χερσόνησο και ειδικότερον εις χώραν ανήκουσαν εις μηδίσαντας»! Φυσικά οι Αθηναίοι απέρριψαν αμέσως την φρικτή αυτή πρόταση και αντετίθεντο στην ανάμειξη άλλων Ελλήνων σε υποθέσεις των Ιώνων, οι οποίοι

Η τελευταία φάση των Περσικών Πολέμων. Επάνω: ο ελληνικός στόλος απεβίβασε περίπου 6.000 πεζοναύτεςστη Μυκάλη όπου είχαν οχυρωθεί 60.000 Πέρσες της στρατιάς του Τιγράνη. Η μάχη κατέληξε στην εξόντωση της στρατιάς και την πυρπόληση των περσικών πλοίων. Κάτω: Η συμμαχική εκστρατεία στον Ελλήσποντο για την αποκοπή της οδού επανόδου των λειψάνων της στρατιάς του Μαρδονίου. Οι Αθηναίοι επολιόρκησαν και κατέλαβαν την Σηστό την άνοιξη του 478 π.Χ.

Ðåñßðëïõò

53

Επάνω: Aθηναϊκό πολεμικό πλοίο του τέλους του Γ’ αιώνος π.Χ. (Λονδίνο, Βρετ. Μουσείο). Τα ελληνικά πολεμικά σκάφη ήταν ελαφρά και ευκίνητα. Διέθεταν ιστία, αλλά βασικά ανέπτυσσαν ταχύτητα με κωπηλασία. το ισχυρότερο όπλο τους ήταν το έμβολο που προσαρμοζόταν στην πλώρη. Επιπίπτοντας με ορμητική κωπηλασία εναντίον εχθρικών σκαφών προκαλούσαν μεγάλα ρήγματα στα πλευρά τους.

θεωρούντο άποικοι των Αθηναίων. Οι Πελοποννήσιοι υπεχώρησαν και επέστρεψαν στις πατρίδες τους, ενώ στον Λεωτυχίδα ανετέθη από τους Εφόρους της Σπάρτης να εκστρατεύσει στην Θεσσαλία για να τιμωρήσει τους Θεσσαλούς, οι οποίοι, υπό τον οίκο των Αλευαδών που κυβερνούσαν την Λάρισα, είχαν μηδίσει. Ενώ οι Πελοποννήσιοι απεχώρουν, οι Σάμιοι, Χίοι, Λέσβιοι και όσοι από άλλες νήσους εξεστράτευσαν μαζί τους, απέπλευσαν και μαζί με τους Αθηναίους πέρασαν από την Άβυδο στην απέναντι μικρασιατική ακτή και άρχισαν να πολιορκούν την Σηστό. Αυτή μετά ένα περίπου έτος, χειμώνα 479/8 π.Χ. υπέκυψε στους πολιορκητές. Το ζεύγος των πόλεων Άβυδος και Σηστός, που ευρίσκονται η μία στην ευρωπαϊκή και η άλλη στη μικρασιατική ακτή αποτελούσαν κύριο σημείου ελέγχου της μέσω του Ελλησπόντου ναυσιπλοΐας. Ήδη η Αθηναϊκή Συμμαχία άρχισε πλέον να θέτει τις βάσεις για την κυριαρχία επί του Ελλησπόντου. Κατόπιν δε και τη καταλήψεως του Βυζαντίου από τους Έλληνες, των οποίων ηγείτο ο Παυσανίας, είχε εξασφαλισθεί ο διάπλους προς τον Εύξεινο Πόντο, απ’ όπου διεξήγετο το εμπόριο των σιτηρών και άλλων πρώτων υλών εντελώς αναγκαίο για της ελληνικές πόλεις. Τα προαναφερθέντα γεγονότα αποτελούν κι αυτά μία από τις φάσεις του Ανατολικού Ζητήματος. Ενώ οι βάσεις για την δημιουργία της Αθηναϊκής Συμμαχίας είχαν τεθεί, οι Λακεδαιμόνιοι, οι οποίοι είχαν αποχωρήσει μετά την μάχη της Μυκάλης, προσπάθησαν να επανέλθουν και να συνεχίσουν την πρωτοκαθεδρία επί της Ελληνικής Συμμαχίας, επαναφέροντας τον ένδοξο νικητή των Πλαταιών Παυσανία. Ο Παυσανίας όταν επέστρεψε από την εκστρατεία στην Κύπρο, την οποία πρόσκαιρα απελευθέρωσε, έπλευσε προς το Βυζάντιο. Το κατέλαβε και εγκατέστησε εκεί την έδρα της διοικήσεως. Όμως η σκαιά συμπεριφορά του προς τους συμμάχους του, όπως και ή αλλαγή του ήθους του έναντι του Σπαρτιατικού τρόπου ζωής, τον κατέστησαν μισητό στους συμμάχους, οι οποίοι διαμαρτυρήθηκαν στην ηγεσία των Λακεδαιμονίων. Ο Παυσανίας, έχοντας καταστεί ύποπτος στο καθεστώς της Σπάρτης, ανεκλήθη και είχε το

γνωστό ατιμωτικό τέλος. Ενδεχομένως η αρνητική αυτή στάση της Σπάρτης έναντι της Ελληνικής Συμμαχίας, να οφείλεται στην υπερσυντηρητική πολιτική των Εφόρων και του καθεστώτος εν γένει. Θεωρούσαν ότι αρκούσε να διατηρήσουν τα κεκτημένα. Ασφαλώς θα διέβλεπαν ότι οι νέες επιχειρησιακές εξελίξεις στο Αιγαίο, τα Στενά αλλά και άλλες υπερπόντιες εκστρατείες θα έδιναν απαραιτήτως το προβάδισμα στους Αθηναίους λόγω της μεγάλης ναυτικής ισχύος. Δεν ήθελαν ασφαλώς να τους συνδράμουν σ’ αυτό. Έπειτα οι Ίωνες και εν γένει οι πληθυσμοί των νήσων και των έναντι μικρασιατικών παραλίων αποτελούσαν επικίνδυνο κόσμον γι’ αυτούς. Θεωρούσαν ότι θα απειλείτο το λιτό Σπαρτιατικό ήθος. Οι ίδιοι δεν θα ήσαν ικανοί να ηγηθούν τέτοιου είδους συμμάχων, ιδίως όταν θα προσπαθούσαν να εγκαθιδρύσουν φιλολακωνικά καθεστώτα. Επιπλέον αν ήθελαν να δημιουργήσουν αξιόλογο στόλο κινδύνευαν να χάσουν τον έλεγχο επί των ειλώτων οι οποίοι χρησιμοποιούντο ως πλήρωμα μαζί με περιοίκους στα πλοία. Τούτο θα σήμαινε ανατροπή του Σπαρτιατικού καθεστώτος. Οι βάσεις της Αθηναϊκής Συμμαχίας είχαν ήδη τεθεί από το τρίτο έτος μετά τις αμφίβιες επιχειρήσεις του 478\7 π.Χ. Κάτω δε από την λιτή και σώφρονα ηγεσία του Αθηναίου Αριστείδη έσπευσαν και συνενώθηκαν το πλείστον των νήσων του Αιγαίου και των πόλεων της δυτικής ακτής της Μ. Ασίας. Οι Αθηναίοι, παρ’ ό,τι είχαν να ανοικοδομήσουν την κατεστραμμένη από τους Πέρσες πόλη τους, κάτω από την ηγεσία αξίων και ικανότατων πολιτικών και στρατιωτικών ηγετών, όπως ο Θεμιστοκλής, ο Αριστείδης, ο Κίμων κ.α. ,αντελήφθησαν εγκαίρως την σπουδαιότατη συνδρομή τους στον πόλεμο κατά των Περσών. Με ακμαίο ηθικό, ευρύτητα σκέψεως και ακάματη δραστηριότητα, ρίχθηκαν με αποφασιστικότητα και τόλμη στους ορίζοντες που διανοίγοντο ευρείς χάρις στο ισχυρό ναυτικό τους. Η ρήσις του Θεμιστοκλή ότι «εφ’ όσον έχουμε πλοία στην θάλασσα έχουμε και γη και πατρίδα», απέδιδε ήδη τους καρπούς της. Η Αθηναϊκή ηγεμονία άρχιζε πλέον να εδραιώνεται και να προοιωνίζεται τον Χρυσό Αιώνα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 1. Ιστορία του Ελληνικού ‘Έθνους, Τόμος 1ος / Γ1 Εκδοτική Αθηνών. 2. Αρχαία Ελλ. Ιστορία, Γεωργ. Α. Παπαντωνίου, Καθηγητού Πανεπιστημίου Αθηνών. 3. Ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης. Τόμος Α’., Σαράντη Καργάκου.

54

Ðåñßðëïõò

ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΡΟΒΑΛΛΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ CITY CONTACT

Η

City Contact είναι μια εταιρία που εκδίδει τουριστικό πληροφοριακό υλικό όπως οδηγοί πόλης, χάρτες, ειδικές εκδόσεις, καθώς και διαφημιστικά για ακτοπλοϊκά ταξίδια και κρουαζιέρες, πλαζ, μουσεία, αξιοθέατα, εκδρομές, εστίαση, διασκέδαση κλπ. Τα έντυπα αυτά εκτίθενται και διατίθενται δωρεάν σε ειδικά σχεδιασμένο stand σε 160 κορυφαία πολυτελή ξενοδοχεία καθώς και σε λιμάνια, αεροδρόμια και ορισμένα ακόμα σημεία τουριστικής συγκέντρωσης. Το Info Stand είναι ο «ξεναγός» του τουρίστα 24 ώρες το 24ωρο κάθε μέρα, μέσα στο ξενοδοχείο του, που τον βοηθά να επιλέξει ό,τι χρειάζεται και τον ενδιαφέρει, μέσα από μια ποικιλία δωρεάν εντύπων. Όλα τα έντυπα είναι σε «μέγεθος τσέπης» και έτσι, μπορεί να τα έχει συνέχεια μαζί του και να τα συμβουλεύεται· στους χώρους υποδοχής και ξεκούρασης, στο δωμάτιο, στο δρόμο ή στο ταξίδι. Προσφέρουν ταξινομημένες, ελεγμένες, ακριβείς και χρήσιμες πληροφορίες για το που, το πως, το τι και το πότε. Οι εκδόσεις είναι δίγλωσσες (ελληνικά - αγγλικά) και τρίγλωσσες (προστίθενται γερμανικά ή ρωσικά). Η διανομή των εντύπων που ανανεώνουν το υλικό στα Info Stand® γίνεται καθημερινά από συνεργεία της εταιρίας. Έτσι όλα τα Info Stand® είναι πάντα πλήρη, 24 ώρες το εικοσιτετράωρο, 7 μέρες τη βδομάδα, 52 βδομάδες το χρόνο. Υπολογίζεται ότι 3.000.000 τουρίστες / επισκέπτες χρησιμοποιούν το υλικό της City Contact. Από τον Μάιο του 2007 η εταιρεία προβάλλει στις σελίδες του οδηγού της Athens Guide εντελώς δωρεάν το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Τους ευχαριστούμε θερμά για την στήριξή τους στο έργο μας.

Επικοινωνία: City Contact , Τηλ.: 210 88 46 170-3, Fax: 210 88 47 830, E-mail: info@citycontact.gr, www.citycontact.gr

Αποκτήστε τη συλλεκτική και πολυτελή έκδοση ΝΑΥΤΙΚΟΝ ΜΟΥΣΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ HELLENIC MARITIME MUSEUM Διατίθεται στην τιμή των €30 Tηλ. Παραγγελιών από το πωλητήριο του Ναυτικού Μουσείου: 210 4516264 Ðåñßðëïõò

55

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

στην Σικελία, Κάτω Ιταλία και στα ελληνόφωνα χωριά της Καλαβρίας | ΤΗΣ ΔHΜΗΤΡΑΣ ΠEΤΡΟΥ, Μέλος του ΝΜΕ

Από την πρωτεύουσα της Ηπείρου, τα όμορφα Ιωάννινα, ξεκίνησε το ταξίδι - οδοιπορικό στη Μεγάλη Ελλάδα (Σικελία, Κάτω Ιταλία και ελληνόφωνα χωριά της Καλαβρίας).

Ή

ταν ένα οδοιπορικό στα χνάρια των αρχαίων Ελλήνων που δημιούργησαν τη Μεγάλη Ελλάδα, σ’ ένα τόπο ίδιο στη μορφή και τα χρώματα με το δικό τους, που μετέφεραν σ’ αυτόν τα ήθη και τα έθιμά τους, τη φιλοσοφία τους, τη γνώση του θεάτρου, του αθλητισμού και της αρχιτεκτονικής, την ποίηση, τη μυθολογία, τη θρησκεία τους. Δημιούργησαν πόλεις και χωριά που και σήμερα ακόμη, μετά από αιώνες και μετά από τόσες επιδράσεις και καταστροφές από τους πολυάριθμους κατακτητές, κράτησαν αυτό το κάτι που κάνει εμάς τους Έλληνες της μητροπολιτικής Ελλάδας να αισθανόμαστε ότι είμαστε στον τόπο μας, και συγχρόνως έγιναν οι βάσεις για τη δημιουργία ενός ανυπέρβλητου πολιτισμού, εκείνου του ευρωπαϊκού κόσμου.

Πάνω: Ο καθεδρικός ναός του Παλέρμο Capella Palatina, Κάτω αριστερά: Πανοραμική άποψη του Παλέρμο, Κάτω δεξιά: Το γραφικό ψαροχώρι Cefalu.

Τ

ο καράβι από την Ηγουμενίτσα έφθασε στο Μπάρι και από εκεί, διασχίζοντας την Καλαβρία, φθάσαμε στο νότιο άκρο της Ιταλικής Χερσονήσου, στο στενό της Σκύλας και της Χάρυβδης από όπου πέρασε και ο μυθικός Οδυσσέας. Με το φέρυ μποτ φθάσαμε στην Μεσσήνα και από ’κει, ακολουθώντας τον παραλιακό δρόμο, στο Παλέρμο, την πρωτεύουσα της Σικελίας. Στο δρόμο μας χωριά και μικρές πόλεις με ονόματα Ελληνικά, με ερείπια αρχαίων ναών, θεάτρων, κτιρίων και τειχών που σε πείσμα του χρόνου και των καταστροφών από τους αμέτρητους κατακτητές (Ρωμαίους, Βυζαντινούς, Νορμανδούς, Άραβες, Ισπανούς) ορθώ56

Ðåñßðëïõò

νουν το ανάστημά τους, δείχνοντας σ’ όλο τον κόσμο ότι το Ελληνικό πνεύμα θριάμβευσε και τελικά παρ’ όλες τις επιδράσεις που δέχτηκε ήταν αυτό που διαμόρφωσε την ιστορία του τόπου που επέλεξε να παραμείνει ελληνικός. Το Παλέρμο είναι μια πόλη με διπλή προσωπικότητα. Από την μια η φτώχεια και η εγκατάλειψη και από την άλλη ο πλούτος και η αναγεννησιακή μεγαλοπρέπεια. Στο Μονρεάλε, ένα μεσαιωνικό χωριό λίγα χιλιόμετρα έξω από το Παλέρμο στην κορυφή ενός λόφου, θαυμάσαμε τον μεγαλοπρεπή καθεδρικό ναό με τα περίφημα βυζαντινά ψηφιδωτά που καλύπτουν όλο το εσωτερικό του. Στον Ακράγαντα βρίσκεται η κοιλάδα των

ναών. Όλη η μεγαλοπρέπεια του αρχαίου ελληνικού πνεύματος απεικονίζεται στους οκτώ ναούς που δεσπόζουν σε μια κοιλάδα μήκους 12 χιλιομέτρων στα πόδια της καινούργιας πόλης του Ακράγαντα. Οι ναοί της Ήρας, του Ηρακλή, της Ομόνοιας, του Διός, των Διόσκουρων και άλλοι, ορθώνουν το ανάστημά τους και προκαλούν ρίγη συγκίνησης και θαυμασμού για τους ανθρώπους που τους κατασκεύασαν. Στις Συρακούσες βρήκαμε μια πανέμορφη πόλη με μια μακρότατη ιστορία που και σήμερα δείχνει την Ελληνική καταγωγή της, με τα ονόματα των πλούσιων Ελλήνων που είναι ακόμα χαραγμένα στα έδρανα του θεάτρου της όπου ανά δύο χρόνια

Πάνω: To αρχαίο θέατρο της Ταορμίνας, Κάτω αριστερά: Άποψη του βυζαντινού ψηφιδωτού διάκοσμου του τρούλου της Παναγιάς του Ναυάρχου. Παλέρμο 12ος αιώ. μ.Χ., Kάτω δεξιά: Δωρικός ναός στον Ακράγαντα της Σικελίας.

παίζονται τα έργα των μεγάλων Ελλήνων τραγωδών. Ανατριχίλα και δέος νοιώσαμε μπροστά στα λατομεία του Παραδείσου όπου τόσες χιλιάδες Αθηναίοι έχασαν τη ζωή τους. Ο καθεδρικός ναός των Συρακουσών στο νησί Ορτυγία έχει διαμορφωθεί με βάση το σώμα του Δωρικού ναού της Αθηνάς. Σήμερα οι υπέροχοι δωρικοί κίονες με την απλότητα και την μεγαλοπρέπειά τους, υπερισχύουν όλων των κατοπινών προσθηκών. Η Ταορμίνα είναι το αρχαίο Ταυρομένιο που ήταν αποικία Ναξέων και Ευβοέων με το υπέροχο τόσο σε θέση όσο και σε μέγεθος σχήμα και μορφή ελληνικό αμφιθέατρο. Στη χερσόνησο Σαλέντο, στο ανατολικότερο άκρο της Ιταλικής χερσονήσου, επισκεφθήκαμε το αρχαίο Ρήγιο στην Καλαβρία, στο μουσείο του οποίου θαυμάσαμε τους πολεμιστές του Riacce με τα ορειχάλκινα αγάλματα θαυμαστής τελειότητας που ανασύρθηκαν από τη θάλασσα. Από ’κει πήγαμε στο Lecce Αλήσιον ή Αλήτιον που είναι γνωστό και ως Φλωρεντία του Νότου και Αθήνα της Πούλιας, όπου στεγάζεται στο πανεπιστήμιό του η έδρα της Ελληνικής Φιλολογίας και όπου στους δρόμους διαβάζουμε τα ονόματα Ελλήνων ή ηρώων της μυθολογίας. Πολύ κοντά στο Lecce σώζονται εννέα συνολικά ελληνόφωνοι δήμοι που έχουν το γλωσσικό ιδίωμα των Γκρεκοσαλεντίνικων που είναι μοναδικό σ’ ολόκληρη τη γη και όπου μπορεί κανείς να ακούσει ζωντανές αρχαιοελληνικές λέξεις και εκφράσεις.

Η απροσδόκητη αυτή επιβίωση των γκρεκάνικων, τα ήθη και έθιμα, η λαογραφία αυτών των λιγοστών χωριών, έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια επίκεντρο μελέτης και διεθνούς ενδιαφέροντος. Φαίνεται πως μόνο η ιταλική κυβέρνηση παραβλέπει το γεγονός, στερώντας έτσι τη γλωσσική μειονότητα από οποιαδήποτε βοήθεια. Η έλλειψη δρόμων, σχολείων, οικονομικών πόρων γενικότερα, απειλεί τους τελευταίους κατοίκους και καταδικάζουν την περιοχή σε ερήμωση και εγκατάλειψη. Αυτή είναι η φτωχότερη ζώνη της Ιταλίας και λίγοι είναι εκείνοι που θυμούνται πως πίσω από τα χωριά φαντάσματα κρύβονται οι αναμνήσεις του ασύλληπτου πολιτισμού. Τα Γκρεκοσαλεντίνικα είναι ανέπαφα από Τούρκικες ή Φράγκικες προσμείξεις και αποτελούν αδιάσειστη μαρτυρία ότι κατάγονται από ελληνικά προγενέστερα της τουρκοκρατούμενης περιόδου. Και ενώ 15 χρόνια πριν τα μιλούσε ένα μεγάλο ποσοστό της τάξης των 40 - 45% των κατοίκων, σήμερα το 30% τα καταλαβαίνει χωρίς να τα μιλάει και ένα 15% τα μιλάει, γεγονός που δείχνει την απειλή της εξαφάνισης καθώς έχουν να αντιπαλέψουν τον τύπο, την τηλεόραση και τον κινηματογράφο παράλληλα και με την αμηχανία των νεότερων που νιώθουν αμφιβολίες μπροστά στην ιδιάζουσα καταγωγή τους, αφού κανείς μέχρι σήμερα δεν φρόντισε να τους μιλήσει για την μοναδικότητα της καταγωγής τους, τη μοναδικότητα της διαλέκτου τους, για το ότι προέρχονται απ’ ευθείας

από τους δημιουργούς του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Στα χωριά αυτά ζουν τα παραδοσιακά τραγούδια, ενώ τα σπίτια τους είναι διαμορφωμένα όπως τα σπίτια των χωριών της Ελλάδας, οι δρόμοι τους πεντακάθαροι και σοβαντισμένοι, τ’ ασπροκέντια φιγουράρουν στα παράθυρα και οι φωτογραφίες των προσφιλών προσώπων πάνω στους τοίχους. Η υποδοχή που μας επιφύλαξαν ήταν συγκινητική. Στο Κοριλιάνο μας δέχτηκε ο Δήμαρχος. Μας ζήτησαν να μεσολαβήσουμε ώστε να αναπτυχθούν οι σχέσεις των χωριών αυτών με την Ελλάδα με ανταλλαγή παιδιών με επισκέψεις, διαλέξεις και πάνω απ’ όλα και πρώτα απ’ όλα να τους βοηθήσουμε ν’ αποκτήσουν ένα δάσκαλο ώστε τα μικρά παιδιά να μάθουν να μιλούν και να καταλαβαίνουν τα γκρεκοσαλεντίνκα. Το πρώτο βήμα έγινε με την προσφορά βιβλίων των πρώτων τάξεων του δημοτικού. Στην Στερνατία μας υποδέχτηκε ο πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου Chora-m (η χώρα μας) που μας ενημέρωσε για την προσπάθεια του συλλόγου στη διατήρηση της γλώσσας και μας ξενάγησε στο χωριό, στις βυζαντινές κρύπτες και το υπόγειο ελαιοτριβείο. Προς τιμή μας διοργάνωσαν μια μικρή γιορτή όπου ο Γιώργος, η Μαρία και η Ντονατέλα τραγούδησαν και χόρεψαν τα παραδοσιακά τους τραγούδια. Φεύγοντας τους υποσχεθήκαμε να κάνουμε ότι μπορούμε ώστε η επιθυμία τους για δάσκαλο να πραγματοποιηθεί. Ðåñßðëïõò

57

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ:

«Μουσεία και Εκπαίδευση - Γενικός απολογισμός, κριτική αποτίμηση και προοπτικές»

_________________________________________________________________________________________

Διοργάνωση Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM) -Ελληνικό Τμήμα και Παιδαγωγικών Τμημάτων Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Συμμετοχή του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στις παράλληλες εκθέσεις της διοργάνωσης. ΠΑΡΟΥΣIΑΣΗ: Χ. ΤΟΡΤΟΡEΛΗΣ - ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΟΣ - ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ | Ε-mail: arte_tort@yahoo.es

________________________________________________________________________________________

ΑΠO

τις 9 έως 11 Νοεμβρίου 2007 πραγματοποιήθηκε στον Βόλο το Πανελλήνιο Συνέδριο «Μουσεία και Εκπαίδευση - Γενικός Απολογισμός, κριτική αποτίμηση και προοπτικές», διοργάνωση των Παιδαγωγικών Τμημάτων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και του Ελληνικού Τμήματος του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM). Στο Συνέδριο συμμετείχαν εκπρόσωποι όλων των Πανεπιστημίων της Ελλάδας, των σημαντικότερων μουσείων καθώς και πολλών άλλων μικρότερων περιφερειακών, πολιτιστικών οργανισμών, εκπαιδευτικοί και πλήθος φοιτητών Εκπαιδευτικών Τμημάτων, Μουσειολογίας και Μουσειοπαιδαγωγικής. Στόχος του συνεδρίου ήταν η ανάπτυξη διαλόγου μεταξύ όλων των εμπλεκομένων φορέων, με σκοπό την κριτική αποτίμηση του έργου που έχει ήδη συντελεστεί στη χώρα μας. Ως προς τις εκπαιδευτικές δράσεις που έχουν σχεδιασθεί και εφαρμοσθεί σε μουσεία, επισημάνθηκαν τα θετικά και γόνιμα επιτεύγματα, καθώς και τα προβλήματα, με σκοπό να ανοιχτούν νέοι ορίζοντες σε αυτόν τον ιδιαίτερα ζωτικό και ραγδαία αναπτυσσόμενο τομέα. Επιπλέον, λόγω της ιδιαίτερης σημασίας που διαφαίνεται ότι αποκτά η «Μουσειακή Εκπαίδευση», το Συνέδριο ασχολήθηκε και με θέματα που αφορούν την εκπαίδευση, κατάρτιση και επιμόρφωση μουσειοπαιδαγωγών και εκπαιδευτικών, από πανεπιστήμια, μουσεία και άλλους

58

Ðåñßðëïõò

φορείς και οργανισμούς, ως προς τη δημιουργική προσέγγιση των μουσείων, αλλά και ευρύτερα των τεχνών, των επιστημών και των χώρων πολιτισμικής αναφοράς. Με την επεξεργασία της συνολικής έως σήμερα εμπειρίας, των ερευνητικών πορισμάτων και του αντίστοιχου προβληματισμού, σε σχετικούς κύκλους συζητήσεων, το συνέδριο λειτούργησε ως βάση ουσιαστικού διαλόγου και κριτικής αποτίμησης των έως τώρα επιτευγμάτων και αναδείχθηκαν οι όροι με τους οποίους μπορούν να διαμορφώνονται στο μέλλον οι καλύτερες δυνατές συνθήκες για «ανοικτή» πρόσβαση στον πολιτισμό και ευαισθητοποίηση σε θέματα προστασίας και αξιοποίησης της πολιτισμικής κληρονομιάς. Η έναρξη του Συνεδρίου πραγματοποιήθηκε στο κατάμεστο αμφιθέατρο «Γ. Κορδάτος» του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας από τις κυρίες Τέτη Χατζηνικολάου, Πρόεδρο του Ελληνικού Τμήματος ICOM και Διευθύντρια Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠ.ΠΟ και Ειρήνη Νάκου, Επίκουρη Καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η εναρκτήρια ομιλία πραγματοποιήθηκε από την κυρία Χρυσάνθη Μαυροπούλου - Τσιούμη, Ομότιμη Καθηγήτρια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, από τις πρώτες ακαδημαϊκούς που προέβαλαν την ανάγκη της Μουσειολογίας και της Μουσειοπαιδαγωγικής στην χώρα μας. Στο πρώτο μέρος του Συνεδρίου με θέμα «Μουσειακή Εκπαίδευση

1 3

2

4

1. Η Μουσειοπαιδαγωγός του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης και μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Κατερίνα Γιόφτσαλη και η Ιστορικός Ιωάννα Γουλάπτση στο πόστερ του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. 2. Πόστερ του Παιδικού Μουσείου και του Εθνικού Αρχαιολογικού. 3. Η έκθεση πόστερ Μουσείων και Πολιτιστικών Οργανισμών. 4. Το μπαουλάκι του καπετάν Μανώλη από το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

και Πανεπιστήμια» παρουσιάστηκε το πανόραμα των Μουσειολογικών και Μουσειοπαιδαγωγικών μαθημάτων σε Παιδαγωγικά Τμήματα, Ιστορίας, Αρχαιολογίας, Καλών Τεχνών, Πολιτισμικής Τεχνολογίας, Βιβλιοθηκονομίας και Αρχειονομίας των Ελληνικών Πανεπιστημίων καθώς και τα Μεταπτυχιακά προγράμματα Μουσειολογίας που λειτουργούν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Στον διάλογο που ακολούθησε ακούστηκαν οι ανησυχίες της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με την διοργάνωση σεμιναρίων ή άλλων μαθημάτων Μουσειολογίας από εξωπανεπιστημιακούς φορείς και υποστήριξαν ότι η Επιστήμη της Μουσειολογίας και Μουσειοπαιδαγωγικής μπορεί να διδαχθεί μόνο σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Κατά το δεύτερο μέρος του Συνεδρίου με θέμα «Εκπαιδευτικές – Ερμηνευτικές δράσεις και Μουσεία» η κα Τέτη Χατζηνικολάου παρουσίασε την μουσειακή εκπαίδευση όπως αναπτύχθηκε ουσιαστικά από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 καθώς και τα Μουσεία Νεώτερου Πολιτισμού που δραστηριοποιήθηκαν προς την κατεύθυνση αυτή. Οι δράσεις του Ελληνικού Τμήματος του ICOM, το οποίο ιδρύθηκε το 1983, έδωσαν ώθηση σε ποικίλες δράσεις μουσειοπαιδαγωγικού χαρακτήρα. Παράλληλα παρουσιάστηκαν οι εκπαιδευτικές δράσεις, οι στόχοι και οι προοπτικές των πρωτοπόρων, στον τομέα της μουσειοπαιδαγωγικής, μουσείων στη χώρα μας, οργανισμών που νωρίς τόλμησαν να ακούσουν την άποψη των εκπαιδευτικών, να ιδρύσουν εκπαιδευτικά τμήματα ή να ορίσουν υπευθύνους εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ενώ παρουσιάστηκαν στατιστικά στοιχεία για τα ελληνικά μουσεία με ή δίχως εκπαιδευτικά τμήματα και υπογραμμίστηκε ή σημασία της ίδρυσής τους. Η ανταλλαγή απόψεων των Υπευθύνων για Εκπαιδευτικά Προγράμματα των μητροπολιτικών μουσείων της χώρας μας και η παρουσίαση των δράσεών τους υπήρξε σημαντική για την διαμόρφωση μιας συνολικής εικόνας της κατάστασης στη χώρα μας και αποκαλυπτική της ποικιλίας προσεγγίσεων του θέματος. Ωστόσο στο περιθώριο του συνεδρίου μικρότερα και περιφερειακά μουσεία εξέφρασαν την επιθυμία να

δοθεί το βήμα και σε αυτούς. Τα ζητήματα κατάρτισης και επιμόρφωσης των εν ενεργεία εκπαιδευτικών αναλύθηκαν κατά την απογευματινή συνεδρία του Σαββάτου, 10 Νοεμβρίου, ενώ εκπαιδευτικοί υπογράμμισαν το κενό που άφησε στον χώρο η διακοπή του προγράμματος «Μελίνα». Την τελευταία μέρα του Συνεδρίου, Κυριακή 11 Νοεμβρίου, παρουσιάστηκε εκπαιδευτικό υλικό για τα μουσεία και οι τρόποι προώθησης, χρήσης και βελτίωσής του. Ακολούθησε ξενάγηση των συνέδρων στην έκθεση εκπαιδευτικού υλικού, ίσως το πιο επικοινωνιακό μέρος της διοργάνωσης, αφού ακαδημαϊκοί, πολιτιστικοί φορείς και εκπαιδευτικοί γνωρίστηκαν, αντάλλαξαν πληροφοριακό υλικό και συζήτησαν τρόπους συνεργασίας. Στην έκθεση συμμετείχε μαζί με άλλα σαράντα μουσεία και το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος παρουσιάζοντας υλικό των εκπαιδευτικών προγραμμάτων «Ζει ο Βασιλιάς Αλέξανδρος», «Ναυπηγώντας μια Τριήρη», «Από τα Πανιά στον Ατμό», «Πλοία του 1821», «Γευστικά ταξίδια», «Και το θαλασσινό ταξίδι αρχίζει», «Ταξιδεύοντας με το πλοίο της Κυρήνειας» και «Βαλκανικοί πόλεμοι». Παράλληλα αναπτύχθηκαν οι εκπαιδευτικοί στόχοι του Μουσείου και οι προοπτικές στον τομέα της μουσειοπαιδαγωγικής. Τις εντυπώσεις ωστόσο έκλεψε το μπαουλάκι του Καπετάν Μανώλη (εκπαιδευτικό υλικό για το πρόγραμμα «Ζει ο Βασιλιάς Αλέξανδρος»), που στοχεύει στην δημιουργία ατμόσφαιρας προκαλώντας την βιωματική συμμετοχή των μαθητών στο συγκεκριμένο πρόγραμμα. Παράλληλα με το τριήμερο Συνέδριο λειτούργησε και η έκθεση πόστερ με θέμα «Εκπαιδευτικές Δράσεις των Ελληνικών Μουσείων» στην οποία συμμετείχε το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος μαζί με άλλα πενήντα μουσεία και πολιτιστικούς οργανισμούς. Στο πόστερ του Μουσείου μας (μελέτη - παρουσίαση: Χ. Τορτορέλης, γραφιστικά: Ε. Τάτση) παρουσιάστηκε το ιστορικό των εκπαιδευτικών δράσεων του Μουσείου από το 1993, οι στόχοι και η προσπάθεια ανάδειξης και αναδιοργάνωσής τους που ξεκίνησε το 2004.

Ðåñßðëïõò

59

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ KAI ΞΕΝΑΓΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΟI

και οι ξεναγήσεις στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς. Χ. ΤΟΡΤΟΡEΛΗΣ - ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΟΣ - ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ | Ε-mail: arte_tort@yahoo.es

θα ταξιδεύσουν με το πλοίο της Κυρήνειας αλλά και με προϊστορικά πλεούμενα και θα γνωρίσουν ένα Αιγαίο σε αναταραχή κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (προγράμματα «Γευστικά ταξίδια», «Ταξιδεύοντας με το πλοίο της Κυρήνειας», «Και το θαλασσινό ταξίδι αρχίζει» και «Βαλκανικοί Πόλεμοι»). Ο σχεδιασμός για την νέα σχολική χρονιά προβλέπει την εφαρμογή περισσότερων δραστηριοτήτων βιωματικής προσέγγισης των εκθεμάτων του Μουσείου και την δημιουργία περιβάλλοντος συμμετοχής στο ιστορικό γεγονός που παρουσιάζεται, σύμφωνα με τα νέα δεδομένα της Μουσειοπαιδαγωγικής. Οι μικροί μαθητές καλούνται όχι απλά να διδαχθούν τα σχετικά με τους κωπηλάτες της Τριήρους, αλλά να συντονιστούν και να τραβήξουν

μικροί μας επισκέπτες ξαναμπάρκαραν για τα περιπετειώδη τους ταξίδια σε θάλασσες και ωκεανούς με συντροφιά το προϊστορικό αγόρι Χουσαράτ, τους κωπηλάτες της Τριήρους, τον καπετάν Μανώλη, τον Χιώτη έμπορο, τους καραβομαραγκούς και τους καπεταναίους του ’21 (προγράμματα «Ζει ο Βασιλιάς Αλέξανδρος, «Ναυπηγώντας μια Τριήρη, «Από τα πανιά στον ατμό» και «Πλοία του ’21»). Παράλληλα, την νέα χρονιά σταδιακά θα αρχίσει η εφαρμογή νέων εκπαιδευτικών προγραμμάτων μέσω των οποίων οι μικροί μας φίλοι θα γνωρίσουν την πορεία διαφόρων τροφίμων μέχρι την διάδοσή τους σ’ όλη τη γη, θα κάνουν παρέα με μεγάλους θαλασσοπόρους, όπως ο Κολόμβος, ο Μάρκο Πόλο και άλλοι πολλοί,

1 3

Ξεκίνησαν και πάλι τα εκπαιδευτικά προγράμματα

οι ίδιοι κουπί και παρατηρώντας το ίδιο τους το σώμα, αλλά και των συμμαθητών τους να συνειδητοποιήσουν την δυσκολία του εγχειρήματος... Παράλληλα με τα εκπαιδευτικά προγράμματα συνεχίζουν να πραγματοποιούνται ξεναγήσεις σε οργανωμένες ομάδες κοινού. Αξίζει να αναφερθούν τα ΚΑΠΗ Ξυλοκάστρου, Μελισσίων, Νίκαιας και Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, τα παιδιά από την Ρωσία, προσκεκλημένα από την UNESCO Πειραιά, οι Σημαιοφόροι του Λιμενικού Σώματος, ο Διοικητής και Υποδιοικητής της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων του Ισραήλ, το σχολείο Αρμενοπαίδων, τα μέλη του Ναυτικού Ομίλου «Αδρίας» από την Άνδρο και βέβαια εκατοντάδες σχολεία από την Αττική και όλη την Ελλάδα.

2

4

1. Οι μικροί φίλοι μας από το 3ο νηπιαγωγείο Πετρούπολης. Ψυχοκινητική δραστηριότητα, αγαπητή σε όλους μας κατά τα παιδικά μας χρόνια. Τα μικρά αγαλματάκια – Ποσειδώνες ετοιμάζονται να ρίξουν τις τρίαινές τους και να σηκώσουν φοβερά κύματα. Συνειδητοποιούν και γνωρίζουν τα διάφορα μέρη του σώματός τους. Παράλληλα η παρατήρηση των αρχαίων Ελληνικών αγαλμάτων μας δίνει την ευκαιρία να συζητήσουμε για την αξία της σωστής διατροφής και της άσκησης του σώματος σε συνδυασμό με την άσκηση του μυαλού (νους υγιής εν σώματι υγιεί). 2. Τα δελφινάκια (παιδικός σταθμός) σηκώνουν το κουπί της παπυρέλας και συνειδητοποιούν πόσο δυνατό

60

Ðåñßðëïõò

5

6

7

9

8

10

ήταν το προϊστορικό αγόρι, ο Χουσαράτ, που το χρησιμοποιούσε. 3. Οι μικροί κωπηλάτες προσπαθούν να συντονιστούν για να τραβήξουν σωστά κουπί στην Τριήρη.

4. Το σχολείο Αρμενοπαίδων ξεναγήθηκε στο Μουσείο στις 2 Νοεμβρίου 2007 από την κα Κλεοπάτρα Ρηγάκη. Οι μαθητές κάθε χρονιά συμμετέχουν στα εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου. Ελπίζουμε να χάρηκαν την επίσκεψή τους και να τους εμπνεύουμε την τάση για φανταστικά ταξίδια στην Αρμενία και στο παρελθόν με παρέα τον μυθικό Αρμένιο ήρωα Χάικ Ναχαμπέτ. 5. Έτοιμα τα καραβάκια. Θα σαλπάρουν για να συναντήσουν τα άλλα καραβόσκαρα του ’21. 6. Οι Αρμενόπαιδες μαθαίνουν να χειρίζονται την λαγουδέρα. Η δυνατότητα που προσφέρεται στα παιδιά να αγγίξουν το συγκεκριμένο έκθεμα το αναδεικνύει σε ένα από τα πιο αγαπημένα τους.

7. Οι μικροί μας φίλοι από την Άνδρο μαζί με τον ιδρυτή και Πρόεδρο του Ναυτικού Ομίλου «Αδρίας» της Ανδρού, μπροστά από τα εκθέματα - κειμήλια του Αντιτορπιλικού Αδρίας. Οι μελλοντικοί ιστιοπλόοι θυμήθηκαν ότι τα εκθέματα αυτά τα είχαν δει στην Άνδρο τον Μάιο του 2007, σε περιοδική έκθεση του Μουσείου. 8. Ο φάρος, ένα από τα πιο εντυπωσιακά εκθέματα του Μουσείου. Όταν αρχίζει να γυρνά, τα ματάκια γουρλώνουν! Ο θόρυβος από τα γρανάζια, η κίνηση, το ύψος και η συνειδητοποίηση του τρόπου λειτουργίας του συνεπαίρνει τα παιδιά… 9. Οι μικροί καπεταναίοι της αίθουσας Εμπορικής Ναυτιλίας. Τα παιδιά μας ταξίδεψαν σε θάλασσες μακρινές. Μελετώντας χάρτες και πυξίδες μας οδήγησαν στην Ισπανία, την Αγγλία, την Αμερική, την Αυστραλία, σε θείους και συγγενείς μετανάστες και ναυτικούς. 10. Τα μικρά δελφινάκια, μικροί φάροι, φωτίζουν με τα χαμόγελά τους ώστε να οδηγήσουν σωστά τα μικρά καράβια – μοντέλα του Μουσείου στον προορισμό τους.

Ðåñßðëïõò

61

11Η ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Η

Διεύθυνση Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε συνεργασία με το Ελληνικό Τμήμα του ICOM (Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων) διοργάνωσαν την 11η ενημερωτική συνάντηση με θέμα «Εκπαίδευση και Νεότερη Πολιτιστική Κληρονομιά», στις 7 Δεκεμβρίου 2007, στην αίθουσα εκδηλώσεων του ICOM, Αγίων Ασωμάτων 15, στο Θησείο. Στην εκδήλωση παρουσιάστηκε το έργο των συμμετεχόντων μουσείων σχετικά με το θέμα «Διαπολιτισμικός Διάλογος και Εκπαιδευτικά Προγράμματα», με αφορμή την διακήρυξη του 2008 ως Ευρωπαϊκού Έτους Διαπολιτισμικού Διαλόγου. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα Europa «δεδομένων των διαδοχικών διευρύνσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕE) και της αυξημένης κινητικότητας των πολιτών, η συμβολή των κρατών μελών στην ανάπτυξη του πολιτισμού έχει αποκτήσει ουσιαστικό χαρακτήρα. Στο πλαίσιο αυτού του πνεύματος, η ΕΕ θα εφοδιαστεί με ένα μοναδικό εργαλείο ευαισθητοποίησης και προώθησης του πολιτιστικού τομέα για να ευνοήσει μια διαχείριση της πολιτισμικής πολυμορφίας μας με γνώμονα τον πολίτη. Γι’ αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει το 2008 να κηρυχθεί Ευρωπαϊκό Έτος Διαπολιτισμικού Διαλόγου». Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε ο Παιδαγωγός - Μουσειολόγος κ. Χ. Τορτορέλης, αναλύοντας την έννοια της πολυπολιτισμικότητας ως δεδομένο της σημερινής μας κοινωνίας και την διαπολιτισμικότητα ως το ζητούμενο. Παράλληλα αναζητήθηκε η διαπολιτισμική διάσταση στις περιοδικές εκθέσεις και στα εκπαιδευτικά προγράμματα του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Συγκεκριμένα, παρουσιάστηκαν οι εκθέσεις:  Μεσόγειος: σταυροδρόμι πολιτισμών (Πειραιάς, 2002)  Δια Θαλλάσης (Νέα Υόρκη, 2002)  Έκθεση φωτογραφίας του Ιρανού Χαμούν Σαντρ (Πειραιάς, 2003)  Αφιέρωμα στην Ελληνική Ναυτιλία (Αμβούργο, 2004)  Περίπλους Νήσων (Πειραιάς, Ολυμπία, Αττικό Άλσος, Ρέθυμνο 2004, Σχολή Ναυτικών Δοκίμων 2005, Άνδρος 2007)  Το θαλασσινό ταξίδι αρχίζει (Πειραιάς 2007). Σε σχέση με τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου, αφού έγινε μια αναδρομή στο ιστορικό των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων του από το 1993 έως σήμερα, παρουσιάστηκε η διαπολιτισμική διάσταση των προγραμμάτων «Από τα πανιά στον ατμό», «Γευστικά ταξίδια» και «Πλωτές κατοικίες», σύμφωνα με τους νέους στόχους που τέθηκαν μετά την αναπροσαρμογή και τον εκσυγχρονισμό των δραστηριοτήτων το 2004, με το πρόγραμμα «Τρίτωνας». Άλλες σημαντικές ανακοινώσεις αποτέλεσαν αυτές της κας Φωτοπούλου που ενημέρωσε τους πολιτιστικούς οργανισμούς της χώρας μας για την απόφαση 1983/2006/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 18ης Δεκεμβρίου 2006, σχετικά με το Ευρωπαϊκό Έτος Διαπολιτισμικού Διαλόγου (2008) [Επίσημη Εφημερίδα L 412 της 30.12.2006], της κας Γιόφτσαλη για εκπαιδευτικά προγράμματα του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης σε μαθητές της Βιζύης στη Θράκη, του κου Γκότση από το Βυζαντινό Μουσείο, που εξέφρασε τους προβληματισμούς του σχετικά με την πολιτιστική διάσταση προγραμμάτων θρησκευτικών μουσείων, της κας Μεξίας σχετικά με προγράμματα σε Αθίγγανους από το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Κορίνθου, καθώς και εκπροσώπων από άλλα 14 μουσεία και πολιτιστικούς οργανισμούς.

62

Ðåñßðëïõò

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ - ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

ΕΚΘΕΣΗ ΜΑΡΙΝΑΣ ΖΩΓΡΑΦΑΚΗ

«Κατάθεση Ψυχής» ΤHN

Τρίτη 12 Φεβρουαρίου 2008, και ώρα 20:00 στο νέο Δημαρχιακό Μέγαρο του Παλιού Φαλήρου (με την ευγενική φροντίδα του Δημάρχου Διονύσιου Χατζηδάκη και τη συνεργασία του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος), θα πραγματοποιηθούν τα εγκαίνια της έκθεσης ζωγραφικής της Μαρίνας Ζωγραφάκη, που θα διαρκέσει έως τις 22 Φεβρουαρίου.

64

Ðåñßðëïõò

Όλα τα έσοδα από την πώληση των έργων της θα διατεθούν στην Μη Κυβερνητική και μη κερδοσκοπική οργάνωση «Γιατροί του Κόσμου», με σκοπό την ενίσχυση του ανθρωπιστικού της έργου. Η οργάνωση «Γιατροί του Κόσμου» στην Ελλάδα ιδρύθηκε το 1990 και είναι μέρος διεθνούς οργάνωσης εθελοντών γιατρών, οι οποίοι πραγματοποιούν αποστολές ιατρικής και ανθρωπιστικής βοήθειας σε όλα τα μέρη του κόσμου. Αποδέκτες του έργου της οργάνωσης είναι οι πληθυσμοί που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές, λιμούς, ασθένειες ή ακόμα είναι θύματα εμπόλεμων συγκρούσεων και πολιτικής βίας, καθώς και όλοι οι άνθρωποι που στερούνται πρόσβασης στην ιατρική φροντίδα όπως πρόσφυγες, μειονότητες, παιδιά του δρόμου, τοξικοεξαρτημένοι κτλ. Η Μαρίνα Ζωγραφάκη, μέλος του Μουσείου μας, με την καλλιτεχνική της ευαισθησία και με το πραγματικά ιδιαίτερο ταλέντο της, ενεργοποιεί τα συναισθήματα αλληλεγγύης της ελληνικής κοινωνίας προς τους συνανθρώπους μας που άθελά τους βρίσκονται στη δίνη απερίγραπτων δεινών. Εμείς από την μεριά μας και με τη «δύναμη» του εντύπου μέσου του Μουσείου «Περίπλους» ευελπιστούμε να ευαισθητοποιήσουμε και κυρίως να προτρέψουμε τους αγαπητούς αναγνώστες μας, να συμβάλλουν, ο καθένας ανάλογα με τις δυνατότητές του, στην πραγματικά σοβαρή και αξιόλογη αυτή προσπάθεια.

Η έκθεση της Μαρiνας Ζωγραφάκη θα διαρκέσει απo τις 12 έως τις 22 Φεβρουαρiου. Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά από 10:00 έως 13:00 και 18:00 έως 21:00

Ðåñßðëïõò

65

[ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΙΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ]

AΠΟ

την 1η μέχρι 31η Οκτωβρίου 2007 πραγματοποιήθηκε η έκθεση του μέλους του Μουσείου κ. Γεώργιου Πιπερόπουλου στην αίθουσα της Ναυτιλιακής Λέσχης Πειραιά. Ο ζωγράφος παρουσίασε έργα του με υπέροχα καράβια από το λιμάνι του Πειραιά και νησιώτικα τοπία, ζωγραφισμένα με ρομαντικές λεπτομέρειες και διαθέσεις. Ο Γεώργιος Πιπερόπουλος γεννήθηκε το 1949 στη Θεσσαλονίκη και μεγάλωσε στον Καταχά Πιερίας. Από το 1978 ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Είναι μέλος του Εικαστικού Επιμελητηρίου. Μαθήτευσε κοντά στον ζωγράφο Β. Βλαχόπουλο και από το 1983, που πρωτο-

66

Ðåñßðëïõò

εμφάνισε το έργο του, έχει λάβει μέρος σε πλήθος ατομικών και ομαδικών εκθέσεων, αποσπώντας πολλά κολακευτικά σχόλια και κριτικές. Αντιγράφουμε ό,τι γράφει για τον ζωγράφο ο ιστορικός τέχνης κ. Δημήτριος Γιακουμάκης: «Η δουλειά του Γ. Πιπερόπουλου επαληθεύει το προσωπικό του ύφος, που χαρακτηριστικά του έχει την συνθετική αρτιότητα και τη δική του εσωτερική αλήθεια, ενώ παράλληλα διαφαίνεται η καλλιέργεια μιας αυτόνομης σχεδιαστικής ικανότητας, που συνδυάζεται με την εμπρεσιονιστική αφομοίωση του αντικειμένου σε μια φωτεινή χρωματική ατμόσφαιρα, η οποία μεταμορφώνει το «κοινότυπο» σε

ποιητική στιγμή. Ο ζωγράφος δεν τυποποιείται και η ειδίκευσή του παρουσιάζει ενδιαφέρουσες πλευρές, ώστε να γίνεται εμφανές το ταλέντο του και η ευελιξία του. Στην ρυθμική άρθρωση και στον παλμό της σύνθεσης οφείλουν τα έργα του την «μουσικότητά» τους και την προσωπική εικαστική τους γλώσσα με τις χρωματικές εντάσεις που κλιμακώνονται και παρατίθενται με χάρη, ζωντάνια και αμεσότητα και εκπέμπουν φως και θερμότητα σ’ ένα ρεαλιστικό κλίμα με βεριστικά συμφραζόμενα». Το Μουσείο συγχαίρει τον ζωγράφο για το έργο του και εύχεται καλή συνέχεια στα ταξίδια του πολυθεματικού καμβά του.

ËÏÃÏÔÅ×ÍÉÁ & ÈÁËÁÓÓÁ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΑ ΠΕΛΑΓΑ | «ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΙΣ ΤΡΕΙΣ ΜΠΟΥΚΕΣ»

Ο

Αλέξανδρος Μωραϊτίδης (1850 - 1929) –ο «άλλος Αλέξανδρος», όπως τον αποκαλούσαν, Σκιαθίτης κι αυτός και εξοικειωμένος με τη ζωή των θαλασσινών, εξάδελφος του Παπαδιαμάντη, επίσης θεοσεβής, που καλογέρεψε μάλιστα με το όνομα Ανδρόνικος, διηγηματογράφος κι αυτός– στο διήγημά του «Χριστούγεννα στις Τρεις Μπούκες» (1900) μας καλεί να περάσουμε την παραμονή των Χριστουγέννων με τους συμπατριώτες του ναυτικούς, που η θαλασσοταραχή τους έχει αποκλείσει σ’ ένα όρμο της Σκύρου: To τρικάταρτον μπάρκο του καπετάν-Φωκά, η Σκιάθος, ένα ωραίον σκάφος του αλησμόνητου αρχιναυπηγού της νήσου, του ξακουσμένου εις όλας τας ναυτικάς της Ελλάδος πόλεις μάστρο-Γεωργού, μόλις εσώθη την εσπέραν εκείνην, καταφυγόν ξυλάρμενον –με τα κάτω μόνον φλέσια και τον μέσα φλόκον– εις τις Τρεις Μπούκες, τον σωτήριον της Σκύρου λιμένα. Από της Σικελίας αναβαίνον εις τον Δούναβιν, με φορτίον αποικιακών, ο καπετάν-Φωκάς, επτά μηνών γαμβρός, επόθει, και έταξε, να εορτάση τα Χριστούγεννα εν τη νήσω του, μετά της νεαράς συζύγου του. Αλλά φθονερός της ευτυχίας του ο άγριος μαίστρος, μετά λαίλαπος και χιονοστροβίλων εξαφθείς, τον ηνάγκασε να κλεισθή μέσα εις τις Τρεις Μπούκες, όπου βράδυ-βράδυ αγκυροβόλησεν η Σκιάθος σαν ένας αετός με μαδημένα τα πτερά του [...] Και αφού πλέον ενύκτωσε και απηλπίσθη να εξέλθη από τις Τρεις Μπούκες, ήρχισε το κονιάκ, κάτω πάντοτε κλεισμένος, ολομόναχος, εξερεθίζων έτι μάλλον τον θυμόν του, με το δριμύ ποτόν. Εκεί δε όπου ήτο, ούτε ήκουσε τα Χριστουγεννιάτικα άσματα των ναυτών, οίτινες συστείλαντες τα ιστία και περιμαζεύσαντες τα καλώδια, και τα άλλα τα καταρρακωθέντα πανία, και ασφαλίσαντες με δύο αγκύρας το σκάφος, κατήλθον εις την πρωραίαν αίθουσάν των, εν χαρά άγοντες την νύχτα των Χριστουγέννων, αλλά με τα ιμάτια της εργασίας των πάντοτε, προσμένοντες νέαν διαταγήν ίσως του ωργισμένου πλοιάρχου των. Ε, βρε παιδιά, τι να γένη! Είπεν ο ναύκληρος ο Γιάννης ο Μπύρρος... Χριστός γεννάται βρε παιδιά! Συντροφιά με την Θάλασσαν!... Ενώ λοιπόν οι ναυτικοί του Σκιάθος πίνουν από μια μπουκάλα ζαμάικα που τους έστειλε ο πλοίαρχος όταν του πέρασε ο θυμός –«να πάνε κάτω τα φαρμάκια»– και σιγοτραγουδάνε νησιώτικα τραγούδια και ο Μέλιος ο Μισακός τους συνοδεύει με το επτάχορδο τσιβούρι του, καταπλέει να φυλαχτεί στον ίδιο όρμο ο συμπατριώτης τους ο Καπετάν- Φαφάνας: ...Ο καπετάν - Φαφάνας, ανήρ συνομήλικος με τον Μέλιον τον Μισακόν, όταν ήτο μικρός, Μαθητής του Σχολαρχείου, είχε γλυκυτάτην φωνήν, και ήτο ο καλύτερος κανονάρχης του χωρίου, καθαρά αναγινώσκων το ψαλτήριον, μελωδικώς κανοναρχών, και μελωδικώς απαγγέλλων τον Απόστολον. Μόνο μικρόν ελάττωμα είχε φυσικόν. Ετραύλιζε ολίγον εις την γλώσσα δι’ ο και απεδόθη εις αυτόν σκωπτικώς το παρωνύμιον Φαφάνας, όπερ και αυτός τελευταίον το ανεγνώρισεν ως επώνυμόν του πλέον. Παρεσκευάζετο δε να γίνει ιερεύς και θα ήτο σήμερον ο καλύτερος εφημέριος της νήσου, αλλ’ ετεκνοποίησεν η σύζυγός του τον τρίτον μήνα μετά τον γάμον των και ούτως αντί παπάς, έγινε μικροπλοίαρχος, ακτοπλοών με μία μικράν βρατσέραν. Αλλ’ ήτο έκτοτε μελαγχολικός πάντοτε, απαραμύθητος διά την ατυχία του εκείνην και ίνα δε αποφεύγη τας επιπλήξεις της συζύγου του, ήτις ήτο απαρηγόρητος διότι έχασε την καλήν τύχη να την λέγουν παπαδιάν, όπερ πολύ επόθει, συνήθως εταξίδευεν, σπανίως καταπλέων εις το χωρίον του. Iδίως δ’ απεδήμει κατά τας ημέρας των μεγάλων εορτών, μη αντέχων να βλέπη χρυσοφορεμένους τους ιερείς του χωρίου του και να ακούη της λυπημένης συζύγου του τους ελέγχους και επιπλήξεις. Ούτω και τώρα ο καπετάν-Φαφάνας εταξίδευε, φορτώσας λεμόνια εξ Άνδρου διά Θεσσαλονίκην. Και καταληφθείς υπό της τελευταίας καταιγίδος κατέφυγε και αυτός με την βρατσέραν του εις τις Τρεις Μπούκες... Ο καπετάν-Φαφάνας, λοιπόν, ήρθε και προστέθηκε στη συντρο-

Πίνακας του Ι. Ντεμίρη με τίτλο “Ιστιοφόρα”.

φιά των ναυτικών του Σκιάθος, που πίνανε, και ήρχισαν τις αναμνήσεις από τα παιδικά τους χρόνια στο νησί τους: « Και ήκουσες εκεί κάτω: Να ιδής μια χρονιά τα Χριστούγεννα, και να ιδής άλλη χρονιά, και να ιδής την παραμονήν...». Ατέλειωτες διηγήσεις φαιδρές ή κωμικοτραγικές, διαποτισμένες όλες από τη νοσταλγία τους. Στο τέλος ο καπετάν-Φαφάνας, «ο πολυπαθής» έψαλε «... με γλυκύτητα έκτακτον, το περιπαθές του Δαμασκηνού άσμα, κελάηδημα μάλλον προς την Θεοτόκον, ως εκελάηδησεν η γλυκύφθογγος εκείνη αηδών, όχι με το στόμα αλλά με την καρδίαν. [...] Η φωνή του ψάλτου μελιχρώς ηκούετο μέσα εις εκείνην την φοβεράν αρμονίαν της χειμερινής λαίλαπος, ήτις συρίζουσα, κλαγγάζουσα, χρεμετίζουσα επάνω, δια μέσου των πολυπλόκων εξαρτισμών του μπάρκου, εισέδυε κάτω εις το πρωραίον, διά του ανοικτού φεγγίτου, λειανομένη, μαλακή, εκπνέουσα εις τους γλυκυμόλπους εκείνους του ψάλτου φθόγγους, ως να εσέβοντο και τα στοιχεία τα άγρια τον σεπτόν της Θεομήτορος ύμνον, και έκυπτον ήμερα, γονατίζοντα ενώπιόν της: Καλή πατρίδα, παιδιά, τα Φώτα! Εκράυγασε τότε έξαλλος από τον ενθουσιασμό του ο Γιάννης ο Μπύρρος κάμνων τον σταυρό του, ον εμιμήθησαν και οι λοιποί κ’ εκάλεσεν όλους να παρακαθήσωσιν εις το εωθινόν των Χριστουγέννων πρόγευμα, λαβών αυτός την πρωτοκαθεδρίαν με έκτακτον λάμψιν χαράς εις το πολιόν του πρόσωπον, αφού προηγουμένως απέστειλε δύο μερίδες εις τους δύο αυταδέλφους ιδιοκτήτας του σκάφους. Η λαίλαψ η χιονίζουσα, τόσον είχε σφοδρυνθή, ώστε ουδείς φόβος υπήρχε να ταράξη πλέον την φαιδράν των ναυτών τράπεζαν νέα πάλιν έξαψις του πλοιάρχου των, όστις το είχε πάρει απόφασιν πλέον, ότι στις Τρεις Μπούκες θα εώρταζε τα Χριστούγεννα συντροφιά με την θάλασσαν. Ðåñßðëïõò

67

ËÏÃÏÔÅ×ÍÉÁ & ÈÁËÁÓÓÁ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΘΑΛΑΣΣΙΝΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ Παναγιώτης Ι. Καραμανώλης, Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2007

T

Την Τρίτη, 27 Νοεμβρίου 2007 στο αμφιθέατρο του Πολεμικού Μουσείου έγινε η παρουσίαση του βιβλίου «Θαλασσινές Αναμνήσεις και Στοχασμοί» που το συνέγραψε ο Ναύαρχος Παναγιώτης Καραμανώλης. Το βιβλίο παρουσίασαν οι κ.κ. Λεωνίδας Βασιλικόπουλος, Ναύαρχος, Επίτιμος Α/ΓΕΝ, Γεώργιος Μόραλης, Αντιναύαρχος, Επίτιμος Αρχηγός Στόλου και Έλενα Ντούβου, Φιλόλογος, Επιμελήτρια, Πτυχιούχος Κλασικής Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών. Καθώς ο συγγραφέας υπήρξε ένας ήπιος χαρακτήρας, από τους πλέον αγαπητούς στους Αξιωματικούς του Πολεμικού Ναυτικού, το αμφιθέατρο ήταν γεμάτο, θα έλεγα περισσότερο από πολλές άλλες φορές που το έχω δει. Το βιβλίο του Τάκη Καραμανώλη αποτελεί κατ’ αρχήν μια αυτοβιογραφία της σταδιοδρομίας του στο Ναυτικό με βάση σημειώσεις και προσωπικά ημερολόγια που είχε κρατήσει σ’ όλες τις φάσεις της ζωής του. Μεγάλο μέρος του ιστορήματος καλύπτει το ταξείδι στην Αυστραλία με το εκπαιδευτικό των Δοκίμων «Άρης» στο οποίο ο Τάκης ήταν Κυβερνήτης.

Το ενδιαφέρον όμως του βιβλίου δεν περιορίζεται στα εσωτερικά του Ναυτικού και την προσωπική διαδρομή του Καραμανώλη. Παρουσιάζει πολύ γενικότερο ενδιαφέρον, καθώς μέσω της τυπικής σταδιοδρομίας ενός Αξιωματικού, που άρχισε στο τέλος της δεκαετίας του ’50 και σχεδόν άγγιξε τον 21ον αιώνα παρουσιάζονται όλες οι περιπέτειες της χώρας σ’ αυτό το διάστημα. Έτσι μέσα από τη ζωή του Τάκη στο Ναυτικό παρακολουθούμε τις δύσκολες και ταραγμένες εποχές του ’60, την ανωμαλία της επταετίας, το κίνημα του Ναυτικού το ’73, την τραγωδία της Κύπρου το ’74, μαζί με την μεταπολίτευση, καθώς και τα μετέπειτα βήματα της δημοκρατίας από το ’74 μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα. Νομίζω πως πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο που γράφτηκε με μεράκι και το οποίο αποκάλυψε μια ακόμα πτυχή του Τάκη του Καραμανώλη. Εκτός από ικανότατος Αξιωματικός του Ναυτικού δείχνει ότι έχει τάση (γιατί όχι και ταλέντο;;) προς τη λογοτεχνική αφήγηση. Συνιστούμε το βιβλίο και ευχόμαστε στον Τάκη Καραμανώλη να συνεχίσει, αποδεικνύοντας πως έχει κι άλλα να δώσει. Ιωάννης Παλούμπης

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟ ΧΘΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Ιάκωβου Γ. Βαγιάκη Εκδόσεις «Συλλογές», Αθήνα 2005

Τ

ο μέλος του Μουσείου, Μαθηματικός - Επίτιμος Γυμνασιάρχης, κ. Ιάκωβος Βαγιάκης μας δώρησε για την βιβλιοθήκη του Μουσείου το βιβλίο του «Αναζητώντας το χθες του Πειραιώς» που κυκλοφόρησε το 2005. Η έκδοση αποτελεί την καταγραφή των αναμνήσεων του συγγραφέα για τον Παλαιό Πειραιά, όπως τον θυμάται από τα παιδικά του χρόνια, έναν Πειραιά που δυστυχώς χάθηκε στο όνομα του εκμοντερνισμού του. Ο συγγραφέας αναφέρει: «ανήκω σε μια γενιά που φεύγει και θεώρησα καθήκον μου να υλοποιήσω αυτό που έχετε στα χέρια σας. Δεν θέλησα να γράψω ιστορία. Χρησιμοποίησα απλά τη μνήμη μου και μερικά αντικείμενα της συλλογής μου που, από ένστικτο και αγάπη για την πόλη που γεννήθηκα και ανδρώθηκα, δημιούργησα. Ελπίζω ότι κάτι θα προσφέρω. Αν έστω και ένας ευαισθητοποιηθεί από τα γραφόμενά μου, αυτό θα είναι το κέρδος και η αμοιβή μου». Εμείς οι νεώτεροι τον ευχαριστούμε για την όμορφη έκδοση και την παρουσίαση του Πειραιά που δεν γνωρίσαμε και ευχόμαστε να συνεχίσει δυναμικά να διεκδικεί τη σωτηρία των τελευταίων απομειναριών του παλαιού Πειραιά. Χάρης Τορτορέλης 68

Ðåñßðëïõò

ΚΙ ΑΝ ΔΕΝ ΕIΣΑΙ, ΘΑ ΓIΝΕΙΣ...

Παύλος Ι. Ιωαννίδης

Εκδοτικός Οίκος Λιβάνη - Αθήνα 2007

T

Την Τρίτη, 11 Δεκεμβρίου, στην κατάμεστη αίθουσα εκδηλώσεων του ξενοδοχείου «Χίλτον» στην Αθήνα, έγινε η παρουσίαση του βιβλίου του Παύλου Ιωαννίδη «Κι αν δεν είσαι, θα γίνεις...». Ποιός δεν ξέρει τον Παύλο Ιωαννίδη; Γνωστός στον κοινωνικό κύκλο της Αθήνας, ως ο ψηλός, ο Αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, ο άνθρωπος που επηρεάζει Υπουργούς και Κυβερνήσεις προς θετικές κατευθύνσεις, ο άνθρωπος που ο λόγος του εισακούγεται. Γι αυτό άλλωστε, στην παρουσίαση του βιβλίου του ήταν όλη η Αθηναϊκή κοινωνία. Το βιβλίο παρουσίασαν ο Πρέσβης ε.τ. κ. Βασίλειος Βιτσαξής, ο Υπουργός Εσωτερικών κ. Προκόπης Παυλόπουλος, ο πρώην Υπουργός Παιδείας κ. Πέτρος Ευθυμίου, ο Δημοσιογράφος κ. Γεώργιος Κύρτσος και συντόνισε η Δημοσιογράφος και Καθηγήτρια κ. Άννα Παναγιωταρέα. Περίεργος τίτλος «Κι αν δεν είσαι, θα γίνεις...». Κατά τον συγγραφέα αυτή η φράση καθόρισε την πορεία του Παύλου Ιωαννίδη, την εμπειρία και τη δράση του. Πιο συγκεκριμένα μια βραδιά της κατοχής στην Ερυθραία (στον Κοκκιναρά) μια ηλικιωμένη γυναίκα που είχε φιλοξενήσει τον Παύλο και τους συντρόφους του στην αντίσταση, τους φίλεψε ένα ρεβιθοκαφέ κι ένα κομμάτι μπομπότα. Όταν ήπιαν τον καφέ τους ζήτησε τα φλιτζάνια να τα κοιτάξει. Βλέποντας το φλιτζάνι του Παύλου η ηλικιωμένη κυρία του είπε «εσύ είσαι αεροπόρος». Ο Παύλος τη διαβεβαίωσε πως δεν ήταν, αυτή επέμενε, αλλά κι αυτός επίσης. Τότε εκείνη εκνευρισμένη του λεει «εντάξει, κι αν δεν είσαι, θα γίνεις...». Ο Παύλος που ουδέποτε είχε σκεφθεί κάτι

τέτοιο, ο Παύλος που το όνειρό του ήταν να μπει στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και να σταδιοδρομήσει ως Αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού, βρέθηκε στη Σχολή Αεροπορίας στη Ροδεσία και έγινε αεροπόρος στην ΕΒΑ. Η επιλογή του αυτή σφράγισε και τη ζωή του, γιατί γνωρίσθηκε με τον Ωνάση και βρέθηκε στην πρώτη γραμμή κατά τις πρώτες φάσεις δημιουργίας της Ολυμπιακής. Ο Παύλος Ιωαννίδης έγινε ο «εθνικός πιλότος», όπως τον αποκάλεσε ο φίλος του, δημοσιογράφος Γιώργος Κύρτσος κατά την παρουσίαση του βιβλίου. Το βιβλίο, μια πολύ επιμελημένη έκδοση του εκδοτικού οίκου «Λιβάνη», έχει δύο χαρακτηριστικά που οφείλονται στον συγγραφέα. Έχει μια γλώσσα απλή, απέριττη, χωρίς καλολογικά στοιχεία, άμεση, δωρική θα μπορούσε να πει κανείς. Δεν έχει επίθετα, μόνο ουσιαστικά. Αυτός είναι ο Παύλος Ιωαννίδης, ουσιαστικός, άμεσος, χωρίς υπεκφυγές και χωρίς υπαινιγμούς ή έμμεσες αναφορές. Το δεύτερο στοιχείο που κάνει το βιβλίο ενδιαφέρον είναι πως μέσα απ’ τη ζωή του συγγραφέα παρακολουθούμε όλα τα γεγονότα που συνετάραξαν την κοινωνική και πολιτική ιστορία της χώρας. Η αντίσταση στην κατοχή, η αποτροπή της ανατίναξης του φράγματος του Μαραθώνα, ο εμφύλιος, η γνωριμία του με τον Αριστοτέλη Ωνάση, το Ίδρυμα Ωνάση, η δημιουργία του Ωνάσειου καρδιοχειρουργικού κέντρου, κτλ. Μια ζωή μεστή, γεμάτη, μια ζωή δημιουργίας και υπεύθυνης προσφοράς. Δεν μπορώ παρά να τελειώσω αυτό το σημείωμα με δύο παραγράφους απ’ τον επίλογο του βιβλίου: «Τις τελευταίες δεκαετίες εκδηλώνεται παγκο-

σμίως μια κρίση ηγεσιών, αρχών και ηθικών αξιών. Λείπουν τα πρότυπα σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής, οι οραματιστές με ανοιχτούς ορίζοντες που είναι ικανοί να εμπνεύσουν και να κινητοποιήσουν τους συνεργάτες τους, τον κόσμο και ειδικότερα τους νέους. Οι καιροί αλλάζουν, μαζί μ’ αυτούς και οι προτεραιότητες. Οι κοινωνίες όμως πάντα χρειάζονται αυτούς που θα δείξουν με το προσωπικό τους παράδειγμα το δρόμο». Αναστασία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη

ΤΑ ΠΑΡΑΣΗΜΑ Βασίλης Λούλης Μορφωτικός και Εκπολιτιστικός Σύλλογος Κύμης

Γ

ια την βιβλιοθήκη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος λάβαμε από τον κ. Ιωάννη Αδαμόπουλο, Πρόεδρο του Δ.Σ. του Μορφωτικού και Εκπολιτιστικού Συλλόγου Κύμης την επανέκδοση του βιβλίου «Τα Παράσημα» του Κουμιώτη βιωματικού συγγραφέα Βασίλη Λούλη. Το αφήγημα παρέμεινε αρκετά χρόνια ξεχασμένο, αφού δεν συμπεριλήφθηκε στα άπαντα του συγγραφέα που εκδόθηκαν το 1980. Η εικονογράφηση και η αισθητική επιμέλεια είναι του εξαίρετου ζωγράφου - χαράκτη Γιώργου Βαρλάμου και η εκδοτική της Μ. Στουρνάρα. Παράλληλα ο Σύλλογος μας απέστειλε ντοκιμαντέρ σε dvd, με θέμα «Ο Σοφοκλής του Βαρλάμου» παρουσιάζοντας το έργο του χαράκτη με σαράντα οκτώ ακουαρέλες από την εικονογράφηση του Βιβλίου «Σοφοκλής», έκδοση «Union Latine d’ editions» Παρίσι 1973. Τέλος το αρχείο του Μουσείου εμπλουτίστηκε και με το μουσικό cd με Κουμιώτικα Τραγούδια από το Αρχείο του Σίμωνος Καρά, παραγωγή του Μορφωτικού και Εκπολιτιστικού Συλλόγου Κύμης και του Συλλόγου προς διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής. Ευχαριστούμε θερμά για τις προσφορές τους. Χάρης Τορτορέλης Ðåñßðëïõò

69

ËÏÃÏÔÅ×ÍÉÁ & ÈÁËÁÓÓÁ Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους:  Κύριον Θεμιστοκλή Λεμπεσόπουλο. Δωρεά πλήθους σημαντικών περιοδικών εκδόσεων ναυτικού περιεχομένου όπως «Model Boats», «Yacht capital», «Sail», «Μotor Boats», «Βoats & Yachts».  Κύριον Ελευθέριο Σφακτό. Δωρεά δύο αντιτύπων της έκδοσης με τίτλο «Ιστορικό Φωτογραφικό Λεύκωμα Σχολής Ναυτοπαίδων-ΣΔΥΝΣΜΥΝ 1946-2000» του κ. Ε.Σφακτού.  Κύριον Αντ.Κακαρά. «Οι Έλληνες Στρατιωτικοί: Aξιωματικοί και Υπαξιωματικοί στη Μεταπολεμική Ελλάδα» του κ. Κακαρά.  Κύριον Ευστ.Μπάτη. «Εκ της Θαλάσσης τα Κρείττω» τομ.2. «Πορτραίτα σε Μπλέ Φόντο», «Ο δρόμος για τον Επισείοντα» τομ.2, «Το Αρχιπέλαγος που ταξιδεύει», «Η Θάλασσα του Σκότους», «Φλεγόμενη Βάτος», «Των εν θαλάσση καλώς ή κακώς πλεόντων», «Βίος και δημοσιογραφία εν πλω», «Οι φυλές των υδάτων» δικής του συγγραφής.  Κυρία Μπέττυ Ψαροπούλου. «Θραψανό, χωριό των Αγγειοπλαστών» των Μπέττυ Ψαροπούλου - Νίκου Σημαντηράκη.  Κύριον Ηλία Μεταξά. 1. «Η Καθημερινή, πρώτες σελίδες 19192000», 2. «Το ημερολόγιο του ναυτικού, 1979», 3. «DΝV maritime calendar 2004», 4. «Το Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς» του κ. Γ.Σταϊνχάουερ 5. «e.Εγκυκλοπαίδεια» Google Α-Δ τομ. 6. «Σύγχρονη Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια» εκδ. Mondadori. 7.”British Nanal Dress”.  Κύριον Γ. Τσούτσο: 1. «Θέσεις-Αντιθέσεις στην Ελληνική Εξωτερική Πολιτική», 2. «Προσεγγίσεις στις έννοιες Ισχύς, Εθνικό Συμφέρον, Εξωτερική Πολιτική», 3. «Le Principe de la legalite dans l’ordre jurideque international”, 4. «Κρήτη.Ήθος και Ιστορία», 5. «Ιστορίας Γόος», 6. «Κρήτη. Περιηγητικός οδηγός», 7. «Το Φώς της Ορθοδοξίας στη χώρα της πρωϊνής γαλήνης», 8. «Βιβλιοκρισίες Γ’», 9. «Αίμα και Αγάπη στην Νέα Φώκαια», 10. «Λαϊκή και Θρησκευτική παράδοση στο έργο του Φώτη Κόντογλου», 11. «Το δάκρυ των γιασεμιών» 12. «Αίμα αντί πετρελαίου» 13. «Μαϊστροτραμουντάνα» 14. «Graeco-Arabica» 15. «Cultural relations between Byzantium and the Arabs».  Kύριον Χρήστο Λυμπέρη: «Πλοία και Μοναστήρια. Παράλληλοι Βίοι» δικής του συγγραφής.  Mr Lech Z.Niekrasz. “Tropami antyku po Grecji”

 Ένωσις Απανταχού Ιθακησίων: «Ιθακήσιοι Πλοίαρχοι. Οι Παλιοί και οι Νεότεροι» του κ. Χρήστου Ντούνη.  Κύριον Νικόλαο Αλαφασό: 1. «Register of Ships 1982-1983» εκδ. Lloyd’s Register of Shipping, vol A-G, H-O, P-Z. 2. «List of Shipowner’s 1976-77. 3. «Register of Ships. Subsidiary Sections ’82-‘83».

4. «Η Καθημερινή. Επτά Ημέρες» 2 τεύχη 25/1/2004, 8/2/2004.  Κύριον Δημήτριο Ανδριάνα. 1.«Η συμβολή των Ψαρών εις την επιτυχία της Επαναστάσεως του 1821» 2. «Ψαριανοί Αγωνιστές» 3. «Ψαριανή Λαογραφία» 4. «Ποιητικό στεφάνι στο Ολοκαύτωμα των Ψαρών» 5. «Η Μούσα και ο Πυρπολητής» 6. «Ψαριανές παραδοσιακές ενδυμασίες».  Κύριον Ίων Βορρέ. «Χρονικά του Ελληνικού Β.Ναυτικού 18331873» του κ. Δ. Φωκά.  Κύριον Γεώργιο Γιαγκάκη. 1. «Η Οικογένεια Γιαγκάκη και περί της οικογ.Στεφ.Κολλάρου» 2. «Ο Προφήτης Ηλίας στην Τήνο» 3. «Ο Κόλπος Κιονίων της Τήνου» 4. «Τήνος. Ιστορία και Πολιτισμός» 5. «Στατιστικές μεταφορών 2006» 6. «Μια πρωτότυπη ανάπτυξη. Το Αρχιπέλαγος των Μαλβίδων» 7. «Ο Λέσβιος Αθανάσιος Γ.Τσερνόγλου» 8. «Geographical review of Japan” 9. “The Central Bank of Barbados. Economic Review” 10. “The Central Bank of Barbados. Annual Report”. 11. “Banco de Cabo Verde” 12. “The Central Bank of the Bahamas. Quarterly Statistical Digest”.  Κύριον Xρήστο Κίκιρη. 1. «Χιουμοριστικά» του Θ.Ποταμιάνου 2. «Νotable Americans of 1976-77» 3. «Υγρά κέλευθα» του Κ.Κουλιανού.  Κύριον Ιάκωβο Γ.Βαγιάκη. «Αναζητώντας το χθές του Πειραιώς» του κ. Βαγιάκη.  Κύριον Ηλία Νταλούμη. Δωρεά πλήθους σημαντικών εκδόσεων ιστορικού και ναυτικού περιεχομένου.  Kυρία Χριστίνα Βαλμά. Δωρεά 27 τόμων του περιοδικού «Ναυτική Ελλάς»  Kύριον Νικόλαο Μανταδάκη. Δωρεά πλήθους σημαντικών εκδόσεων όπως Λεξικό Ελευθερουδάκη, Ελληνική Μυθολογία, Λεξικό Ηλίου κ.α.

Περιοδικά και έντυπα που εστάλησαν στο Ν.Μ.Ε.: ÐÅÑÉÏÄÉÊÁ: 1. SHIPPING (ôåý÷ïò 433-435) 2. ÍÁÕÔÉÊÇ ÅËËÁÓ (ôåý÷ç 888, 889) 3. ËÉÌÁÍÉ (ôåý÷ïò 175-177) 4. ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÉÓÔÏÑÉÁ (ôåý÷ç 133-135) 5. ÅÈÍÉÊÅÓ ÅÐÁËÎÅÉÓ (ôåý÷ïò 78) 6. ÏÉÊÏÍÏÌÉÊÁ & ÍÁÕÔÉËÉÁÊÁ ÍÅÁ (ôåý÷ç 1045, 1046) 7. NATIONAL GEOGRAPHIC - ÁããëéêÞ Ýêäïóç (ÓÅÐ., ÏÊÔ. 2007) 8. ËÉÌÅÍÉÊÁ ×ÑÏÍÉÊÁ (ôåý÷ïò 70, 71) 9. ÐÅÉÑÁÚÊÁ ÃÑÁÌÌÁÔÁ (ôåý÷ïò 52) 10. ÉÓÔÉÏÐËÏÚÊÏÓ ÊÏÓÌÏÓ (ôåý÷ïò 72, 73) 11. ÍÁÕÔÉÊÁ ×ÑÏÍÉÁ (ôåý÷ç 103, 104) 12. ÅËÍÁÂÉ (ôåý÷ç 45-407) 13. ×ÁÔÆÇÊÕÑÉÁÊÅÉÏ ÉÄÑÕÌÁ ÐÁÉÄÉÊÇÓ ÐÑÏÓÔÁÓÉÁÓ (ôåý÷. 33-34) 14. ÁÌÕÍÔÉÊÁ ÈÅÌÁÔÁ (ôåý÷ç 251, 252) 15. ÐËÏÉÁÑ×ÉÊÇ Ç×Ù (ôåý÷ç 394, 395) 16. ÍÅÁ ÔÏÕ ÌÏÕÓÅÉÏÕ ÔÇÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÓÕËËÏÃÇÓ ÍÏÌÐÅË (ôåý÷ç 8-10) 17. ÉÐÐÉÊÏ ÔÅÈÙÑÁÊÉÓÌÅÍÁ (ôåý÷ç 53) 18. SIGNALS (ôåý÷ïò 81) 19. ÔÁ ÍÅÁ ÔÏÕ ÅËËÇÍÉÊÏÕ ÊÏÓÌÏÕ (ôåý÷oò 31) 20. ÏÉ ÖÉËÏÉ ÔÏÕ ÌÏÕÓÅÉÏÕ ÃÏÕËÁÍÄÑÇ (ôåý÷oò 89) 21. ÈÁËÁÓÓÉÍÏÉ ÁÐÏÇ×ÏÉ (ôåý÷oò 80) 22. ÆÇÍÙÍ (ôåý÷oò 203)

70

Ðåñßðëïõò

23. Ç×Ù ÔÇÓ ÐÅÓÌÅÍ (ôåý÷ïò 120) 24. ÁÄÑÉÁÓ, ðåñ. Íáõôéêïý Ïìßëïõ ÁäñéÜò (ôåý÷ïò 1) 25. ÐÅÉÑÁÚÊÏ ÅÌÐÏÑÉÏ (ôåý÷ïò 24) 26. ÖÉËÏËÏÃÉÊÇ ÓÔÅÃÇ (ôåý÷ïò 13) 27. ÍÅÁ ÕÄÑÁÚÊÇ ÐÍÏÇ (ôåý÷ïò 81) ÅÖÇÌÅÑÉÄÅÓ: 1. ÏÉÊÏÍÏÌÉÊÇ ÍÁÕÔÉËÉÁÊÇ (öýëëá 134-137) 2. ÊÁÓÔÅËËÁ (öýëëï 131-134) 3. ÔÁ ÍÅÁ ÔÏÕ ÂÑÏÍÔÁÄÏÕ (öýëëá 1025, 1026) 4. ÊÕÊËÁÄÉÊÏÍ ÖÙÓ (öýëëá 664, 665) 5. Ï ÅÐÉÂÁÔÇÓ ÔÇÓ ÁÉÃÉÍÁÓ (öýëëï 35) 6. ÔÕÐÏÓÐÏÑ (öýëëï 122, 123) 7. Ç ÖÙÍÇ ÔÏÕ ÓÕÍÄÅÓÌÏÕ ÁÐÏÓÔÑÁÔÙÍ ÁÎÉÙÌ. ÓÔÑÁÔÏÕ ÌÁÊÅÄÏÍÉÁÓ ÈÑÁÊÇÓ (öýëëï 55, 56) 8. Ç ÖÙÍÇ ÔÙÍ ÐÅÉÑÁÉÙÔÙÍ (öýëëá 34-44) 9. ÔÁ ÍÅÁ ÔÇÓ ÉÈÁÊÇÓ (öýëëá 62, 63) 10. ÍÅÏÓ ËÏÃÏÓ (öýëëá 6702, 6709) 12. ÊÑÇÔÅÓ ÔÏÕ ÐÅÉÑÁÉÁ (öýëëï 11) 13. ÏÉÍÏÕÓÓÁÉ (öýëëá 527-529) 14. Ç ×ÉÏÓ ÌÁÓ (öýëëï 53) 15. ÄÉÊÇÃÏÑÉÊÇ ÅÐÉÊÁÉÑÏÔÇÔÁ (öýëëá 91, 92) 16. ËÅÑÉÁÊÁ ÍÅÁ (öýëëï 374)

Αποκτήστε τη συλλεκτική και πολυτελή έκδοση

Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912 - 13 Ο Ναυτικός Αγώνας Λόγω εξαντλήσεως επανεκδόθηκε με την ευγενική χορηγία του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας

Το Ιστορικό Λεύκωμα «Βαλκανικοί Πόλεμοι. Ο Ναυτικός Αγώνας 1912-1913» έκδοσης του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος διατίθεται στην τιμή των 70€, εκτός του χώρου του Μουσείου στα εξής βιβλιοπωλεία: ΠΕΙΡΑΙΑΣ: Γ. Σωτηρόπουλος, «Η φωλιά του βιβλίου», Κολοκοτρώνη 90, Πειραιάς • Χ. & Μ. Τσαμαντάκη, Καραόλη & Δημητρίου 43, Πειραιάς ΑΘΗΝΑ: Χρ. Ψιακή & Σία, Ιπποκράτους 112, Αθήνα • Παπασωτηρίου, Στουρνάρη 35 & Τζωρτζ, τηλ.: 210 33 23 300 • ΙΑΝΟΣ, Σταδίου 24, τηλ.: 210 32 17 917 • ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ΙΑΝΟΣ, Αριστοτέλους 7, Θεσσαλονίκη • Προμηθεύς, Βύρωνος 4, Θεσσαλονίκη • Ε. & Γ. Μπαρμπουδάκης, Αριστοτέλους 4, Θεσσαλονίκη • ΣΥΡΟΣ: Ν. Κανακάρης, Σταματίου Πρωίου, Σύρος

Ημερολόγιο Μουσείου ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΤΗΝ

Πέμπτη, 25 Οκτωβρίου 2007 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της έκθεσης «Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-13, το τόλμημα του Υποπλοιάρχου Ν. Βότση» στο Πολεμικό Μουσείο Παραρτήματος Θεσσαλονίκης. Στην έκθεση συμμετέχει και το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος με εκθέματά του από την αίθουσα Βαλκανικών Πολέμων καθώς και από τα αρχεία του. Στον πρόλογο του καταλόγου της εκθέσεως από τον Διευθυντή του Μουσείου, Υποστράτηγο Γκαβαρδίνα Νικόλαο σημειώνεται: «Το ανδραγάθημα του Υποπλοιάρχου Νικολάου Βότση, να τορπιλίσει την τουρκική θωρηκτή κορβέτα «Φετίχ Μπουλέντ» τη νύχτα της 18ης Οκτωβρίου 1912, εντός του οχυρωμένου και τουρκοκρατούμενου τότε λιμένα της Θεσσαλονίκης, είναι ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός που συγκινεί ιδιαίτερα τους Θεσσαλονικείς. Ενενήντα πέντε χρόνια μετά το γεγονός έχουν αποκαλυφθεί από τους ιστορικούς όλες οι πτυχές του τορπιλισμού που παρουσιάζονται στην έκθεση που οργανώνει το Πολεμικό Μουσείο / Παράρτημα Θεσσαλονίκης και ιδιαίτερα της νεολαίας. Αισθάνομαι την υποχρέωση να ευχαριστήσω για τη βοήθεια που μας προσέφεραν το Πολεμικό Μουσείο της Αθήνας, το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, το Ιστορικό - Εθνολογικό Μουσείο της Αθήνας, το Ιστορικό Αρχείο - Μουσείο Ύδρας, τη Ναυτική Διοίκηση Βορείου Ελλάδος, το Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα, το Στρατιωτικό Μουσείο Βαλκανικών Πολέμων και τους συλλέκτες Νικηφόρο Κομίνη, Ιωάννη Ζωχιό και Βασίλειο Νικόλτσο». Για τους φίλους μας Θεσσαλονικείς και όσους βρεθούν στην συμπρωτεύουσα, η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι 15 Φεβρουαρίου 2008, στο Πολεμικό Μουσείο Παράρτημα Θεσσαλονίκης, Γρηγορίου Λαμπράκη 4 (έναντι παλαιού 424 ΓΣΝΕ).

ΤΟ

ΕΚΔHΛΩΣΗ ΥΠΟΔΟΧHΣ ΝEΩΝ ΜΕΛΩΝ

Σάββατο, 24 Νοεμβρίου 2007 πραγματοποιήθηκε εκδήλωση υποδοχής νέων μελών στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Η Πρόεδρος του Μουσείου παρουσίασε στους παρευρισκομένους τα προβλήματα αλλά και το έργο που συντελείται για την προβολή της ναυτικής μας κληρονομιάς αλλά και τους στόχους για το μέλλον. Ακολούθησε ξενάγηση στις αίθουσες του Μουσείου από την Αρχαιολόγο - Βυζαντινολόγο κα Ιωάννα Μπερμπίλη. Στιγμιότυπα από την εκδήλωση και την ξενάγηση των νέων μελών στο Μουσείο.

1

72

Ðåñßðëïõò

2

πωλητήριο Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος

Διακοσμήστε τους χώρους σας με πίνακες εμπνευσμένους από την Ελληνική Θάλασσα...

Μια μικρή σας αγορά από το Πωλητήριο του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος είναι σημαντική προσφορά για το Μουσείο

Tηλ.: 210 45 16 264, 210 45 16 822, Fax: 210 45 12 277

ΤΟ ΝΜΕ ΗΤΑΝ ΕΚΕΙ Έκθεση ζωγράφου

ΙΩΣHΦ ΝΤΕΜIΡΗ Στις 10 Δεκεμβρίου, ημέρα Δευτέρα, πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της έκθεσης του ζωγράφου και αγαπητού μέλους και φίλου του Μουσείου κ. Ιωσήφ Ντεμίρη. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε στο Δημαρχείο του Παλαιού Φαλήρου. Η νέα δουλειά του θαλασσογράφου Ιωσήφ, για άλλη μια φορά εντυπωσίασε τους προσκεκλημένους. Ο ζωγράφος, με τις χρωματικές του εντάσεις σε θάλασσες και καραβόσκαρα, έχει μια μοναδική ικανότητα να παρασύρει τον θεατή των έργων του σε ρομαντικά ταξίδια. Χαιρετισμό στην έκθεση απηύθυνε ο Υφυπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας Πάνος Καμμένος, ο Δήμαρχος Παλαιού Φαλήρου κ. Διονύσης Χατζηδάκης, λάτρης της δουλειάς του ζωγράφου, και η Πρόεδρος του Μουσείου. Δεξιά: Η Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε., ο Υφυπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας κ. Πάνος Καμμένος, ο Δήμορχος Παλαιού Φαλήρου κ. Διονύσης Χατζιδάκης και ο Ζωγράφος κ. Ιωσήφ Ντεμίρης.

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ (ICOM – CECA) Την Παρασκευή, 19 Οκτωβρίου 2007 πραγματοποιήθηκε η συνάντηση εργασίας της ομάδας για τις εκπαιδευτικές δράσεις του Ελληνικού Τμήματος του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείου (ICOM – CECA) στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Στο πλαίσιο της συνάντησης οι υπεύθυνοι του εκπαιδευτικού τμήματος του Αρχαιολογικού Μουσείου ενημέρωσαν τους συναδέλφους τους από άλλα ελληνικά μουσεία σχετικά με τις εκπαιδευτικές δράσεις και προγράμματα που πραγματοποιούνται στο σημαντικότερο μουσείο της χώρας μας καθώς και για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Στην συνέχεια πραγματοποιήθηκε ξενάγηση στην περιοδική έκθεση «Πραξιτέλης», την πρώτη έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου, που όπως επισημάνθηκε, πραγματοποιήθηκε με την συνεργασία και μουσειολόγου στην ομάδα συγκρότησης και επιμέλειας κειμένων. Το γεγονός κρίνεται σημαντικό για την ανάδειξη της μουσειολογίας στην χώρα μας και την δημιουργία φιλικών εκθέσεων προς επισκέπτες όλων των ηλικιών και μορφωτικών επιπέδων. Στην συνάντηση συμμετείχαν εκ μέρους του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος οι Ιωάννα Μπερμπίλη, Αρχαιολόγος - Βυζαντινολόγος και Χαράλαμπος Τορτορέλης, Παιδαγωγός - Μουσειολόγος.

ΕΚΘΕΣΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΟΥ ΟΜΙΛΟΥ UNESCO ΝΟΜΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ & ΝΗΣΩΝ Την Δευτέρα, 29 Οκτωβρίου 2007, πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της ομαδικής έκθεσης αγιογραφίας που διοργάνωσε ο Όμιλος UNESKO Νομού Πειραιά και Νήσων, στο Πολιτιστικό Κέντρο του Ομίλου International Action Art (Αλκιβιάδου 212, Πειραιάς). Στην έκθεση παρουσίασαν έργα τα μέλη του Ναυτικού Μουσείου κα. Μπαζιώτου Ελένη, με τις αυστηρές βυζαντινές μορφές του Χριστού, της Αγίας Αικατερίνης και Αγίας Ειρήνης, η κα. Πρόβου Κωνσταντίνα, με τα έργα δυτικής νοοτροπίας «Γέννηση του Χριστού» και «Χερουβείμ» και η κα. Ζαβαλάκου Ελένη με τα «Αγία Σκέπη» και «Άγιος Γεώργιος» με την προσωπική της άποψη. Επίσης τα έργα «Χριστός» και «Άγιος Γεώργιος» παρουσίασε η κα Μαρία Παπαδημητρίου, απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών, που στα πλαίσια σεμιναρίου έχει εργαστεί για διάστημα ενός μηνός στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Συμμετείχαν επίσης οι κυρίες Ειρήνη Κόντου, Κορίννα, Μαρία Μανιάτη, Μαίρη Νομικού - Χαρίτου, Ισιδώρα Ντούρου, Χρυσάνθη Παπαθανασοπούλου, Μαρία Πατάπη, Αντιγόνη Περιστέρη, Άννα Πεφάνη, Αθηνά Ζώη και Ελένη Φράγκου. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε ο Παιδαγωγός - Μουσειολόγος κ. Χ. Τορτορέλης.

74

Ðåñßðëïõò

ΤΟ ΝΜΕ ΗΤΑΝ ΕΚΕΙ 6o ΔΙΕΘΝEΣ ΣΥΝEΔΡΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟY ΔΙΚΑIΟΥ Από τις 4 έως 6 Οκτωβρίου 2007 διήρκεσε το 6o Διεθνές Συνέδριο Ναυτικού Δικαίου με θέμα: «Σύγχρονα προβλήματα της θαλάσσιας ασφάλισης», διοργάνωση του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιώς. Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα εκδηλώσεων του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς και την έναρξη των εργασιών έκανε ο Υπουργός Δικαιοσύνης κ. Σωτήρης Χατζηγάκης. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος.

ΑΠΟΝΟΜH ΧΡΥΣΟY ΜΕΤΑΛΛIΟΥ ΑΞIΑΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ Α.Μ. ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ

Την Πέμπτη, 18 Οκτωβρίου 2007 πραγματοποιήθηκε στο Δημαρχιακό Μέγαρο Αθηνών η τελετή απονομής του Χρυσού Μεταλλίου Αξίας της Πόλεως των Αθηνών στην Α.Μ. Βασίλισσα της Ισπανίας. Κατά την προσφώνησή του ο Δήμαρχος Αθηναίων κ. Νικήτας Κακλαμάνης και την αντιφώνησή της η Α.Μ. Βασίλισσα της Ισπανίας Σοφία, εξήραν τις σχέσεις αγάπης και αλληλοσεβασμού που τρέφουν οι δύο μεσογειακοί λαοί. Ακολούθησαν οι Εθνικοί Ύμνοι της Ελλάδος και της Ισπανίας, ενώ την τελετή ακολούθησε μικρή δεξίωση. Στην εκδήλωση παραβρέθηκε ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Ι. Παλούμπης, προσκεκλημένος του Δημάρχου Αθηναίων, που εκπροσώπησε παράλληλα και το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΗ ΤΖΑΜΟΥΡΑΝΗ

Στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός», στην πλατεία Αγίου Γεωργίου στην Αθήνα, πραγματοποιήθηκε η έκθεση ζωγραφικής του μέλους του Μουσείου κ. Σωτηρίου Τζαμουράνη, την Πέμπτη, 1η Νοεμβρίου 2007. Ο πολυθεματικός ζωγράφος παρουσίασε ακουαρέλες με όμορφα θαλασσινά τοπία αλλά και πύργους της Μάνης καθώς και μια νέα σειρά ελαιογραφιών με θέματα εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, δίνοντας εικόνα σε σημαντικές μάχες και ηρωικές μορφές του Αγώνα των Ελλήνων. Ο αγαπητός φίλος προσέφερε τρεις πίνακες από την έκθεσή του για την στήριξη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Στην εκδήλωση παραβρέθηκε η Πρόεδρος και ο Παιδαγωγός - Μουσειολόγος κ. Χ. Τορτορέλης.

Εκδήλωση INTERMEPA

Στις 14 Δεκεμβρίου, στο ξενοδοχείο Metropolitan, πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση της Διεθνούς, μη κερδοσκοπικής Ένωσης Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος INTERMEPA, και βραβεύτηκαν παιδιά ηλικίας 10 - 12 ετών, από την Ελλάδα, την Τουρκία και την Κύπρο, που πήραν μέρος σε κοινό διαγωνισμό ζωγραφικής με θέμα: «Αν τη θάλασσα φροντίζεις, τη ζωή πάντα χαρίζεις!». Μετά την παρουσίαση των βραβευμένων ζωγραφιών με τα μηνύματα των μικρών παιδιών για τη διάσωση του απειλούμενου υγρού στοιχείου του πλανήτη μας, ακολούθησε δεξίωση προς τιμήν των διαγωνιζομένων, των γονέων και εκπαιδευτικών που τα συνόδευαν, καθώς και των ναυτιλιακών εταιριών που στηρίζουν το έργο της Ένωσης. Η δεξίωση προσφέρθηκε ευγενικά από τον Επίτιμο Πρόεδρο της HELMEPA καπετάν Βασίλη Κωνσταντακόπουλο. Το ΝME εκπροσώπησε ο κ. Νικόλαος Αλαφασός.

35 ΧΡΟΝΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ Η MARSHALL ISLANDS REGISTRY

Ο κ. Νικόλαος Αλαφασός εκπροσώπησε το Μουσείο στην εκδήλωση για τα 35 χρόνια επιτυχημένης παρουσίας στον Πειραιά της εταιρείας MARSHALL ISLANDS REGISTRY που πραγματοποιήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2007 στα γραφεία της εταιρείας, στην Ακτή Μιαούλη 47-49.

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ Την 12η Νοεμβρίου 2007 πραγματοποιήθηκε ρεσιτάλ πιάνου του διάσημου Ουκρανού πιανίστα Yegor Yegorov με έργα Σκαρλάττι, Μπαχ, Μπετόβεν, Σοστάκοβιτς, Κωνσταντινίδη και Σοπέν, διοργάνωση της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων. Στην εκδήλωση παραβρέθηκε ο κ. Ν. Αλαφασός.

Εκδήλωση Ναυτικού Ομίλου «Αδρίας» - Ομιλία κ. Δ. Ιωαννίδη Στις 28 Νοεμβρίου 2007 στον φιλόξενο Ναυτικό Όμιλο Ελλάδος πραγματοποιήθηκε εκδήλωση από τον Ναυτικό Όμιλο Υδρούσας Άνδρου «Αδρίας», πρόεδρος του οποίου είναι ο Πλοίαρχος ε.α. κ. Γεώργιος Δεσποτόπουλος. Η κεντρική ομιλία έγινε από τον Δικηγόρο κ. Δημήτριο Ιωαννίδη με θέμα «Το μήνυμα του Αντιτορπιλικού Αδρίας», υπογραμμίζοντας ότι «το μήνυμα του αντιτορπιλικού «ΑΔΡΙΑΣ» υπερβαίνει τον μηχανισμό της μνήμης ως ανάκληση γεγονότων στη συνείδηση και επιτρέπει, ως μύθος, να διαβάσουμε ξανά την ιστορία του τόπου, αποδίδοντας στην καθημερινότητα, τη μεγαλοπρέπεια της γνώσης των πραγμάτων με πτυχές ζώσες που την καθιστούν υπεύθυνη, σημαντική, δυνατή, συνεπή. Το μήνυμα του «ΑΔΡΙΑ» δεν είναι μόνον επιχειρησιακό ως τέχνη ή στρατήγημα, ούτε μόνον εθνικό, ως συλλογικό βίωμα, είναι κυρίως πανανθρώπινο, αφού βρίσκεται διαρκώς στην επιφάνεια της σκέψης, όχι με τη μορφή της θαλπωρής και της συγκίνησης που λουφαγμένη στα έγκατα της παράδοσης ξυπνά, αλλά ως ακέραιη λειτουργία που δένει την ανάγκη της προσομοίωσης, του παραδείγματος με την αισθητική του εθνικού λόγου, ταυτισμένο με την ελευθερία ως συνείδηση ζωής». Στα αρχεία του «Περίπλου» έχει αρχειοθετηθεί το κείμενο της ομιλίας για τους ενδιαφερόμενους. Στην εκδήλωση παραβρέθηκε ο Αντιναύαρχος κ. Ι. Παλούμπης.

ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΠΡΟΣΤΑΤΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΙ ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΝΙΚΗΦΟΡΩΝ ΝΑΥΜΑΧΙΩΝ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ

Την Πέμπτη, 6 Δεκεμβρίου 2007, πραγματοποιήθηκε η τελετή εορτασμού του Προστάτη του Ναυτικού Αγίου Νικολάου και της επετείου των Νικηφόρων Ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησαν η Πρόεδρος καθώς και τα μέλη του Δ.Σ. κ.κ. Τιμόθεος Μασούρας, Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α., Αθανάσιος Οικονόμου, Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. και Πρόεδρος του ΕΟΤ, και Νικόλαος Αρτεμάκης, Υποναύαρχος Π.Ν. ε.α., καθώς και ο κ. Ιωάννης Παλούμπης, Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. Ðåñßðëïõò

75

TO NME HTAN EKEI ΧΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΩΡΕΕΣ Προσέφεραν για την ενίσχυση του Μουσείου: H εταιρεία CENTROFIN MANAGEMENT INC: & ο κος Δημ. Προκοπίου

€ 2000.00

Η εταιρεία ΤΗΕΝΑΜΑRIS SHIPS MANAGEMENT & ο κος Κων/νος Μαρτίνος

€ 1000.00

Η εταιρεία GOLDEN DESTINY S.A

€ 200.00

Η κα Εφη Λαλουδάκη

€ 20.00

Ο κος Νικόλαος Γρανάς

€ 20.00

Ο κος Νικόλαος Κοντογιώργης

€ 20.00

ΔΩΡΕΕΣ EKΘΕΜΑΤΩΝ

_________________________________________________ Δώρησαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμά: _________________________________________________

Παρουσίαση βιβλίου Κωνσταντίνου Γ. Καταγά

Την Πέμπτη, 29 Νοεμβρίου 2007 πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση του βιβλίου «Ομηρικά Ναυτικά Θέματα» του Αντιναύαρχου Π.Ν. ε.α. κ. Κωνσταντίνου Γ. Καταγά, στο Πολεμικό Μουσείο. Για το βιβλίο μίλησαν οι κ.κ. Σαράντος Καργάκος, Ιστορικός - Φιλόλογος, Μιχάλης Μερακλής, Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και δρ. Μαργαρίτα Λαρριέρα, Διευθύντρια του ιδρύματος «Μ. Τσάκου« του Μοντεβιδέο. Το Μουσείο εκπροσώπησε η Πρόεδρος του ΝΜΕ. Σημειώνεται ότι στο προηγούμενο τεύχος του «Περίπλου» δημοσιεύθηκε βιβλιοπαρουσίαση της έκδοσης από την στήλη «Λογοτεχνία και Θάλασσα».

1. Ο κ. Εμμανουήλ Χατζημιχάλης έναν εξάντα (Α/Α 2584) και ένα ναυτικό χρονόμετρο (Α/Α 2585).

2. Ο κ. Ian G. Shrallow της U.S. Coast Guard 16 διακριτικά σημεία υποβρυχίων διαφόρων χωρών (Α/Α 2586) από την προσωπική του συλλογή.

3. Οι κυρίες Δέσποινα Τσουρού - Πατρικιάδου, Μαρία Τσουρού και Λιάνα Μαγδαληνή Υφαντή σημαία του ιστορικού Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ, η οποία ανήκε στον αείμνηστο πατέρα τους, Αντιπλοίαρχο (Ο) Αλέξανδρο Τσουρό.

4. Ο κ. Παντελής Καλογεράκος πλήθος φωτογραφιών σχετικών με τη ναυτική αεροπορία, μία αφίσα με προφίλ αεροσκαφών, ένα αντίτυπο του βιβλίου του «Αεροπορικά Σπορ» καθώς και μία φωτογραφία του αποβατικού αγήματος του Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ της περιόδου 1923 - 1935.

5. Ο Αντιναύαρχος κ. Γεώργιος Μόραλης φωτογραφίες και αρχειακό υλικό σχετικά με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

6. Ο κ. Ίων Βορρές μία ιστορική φωτογραφία του αείμνηστου θείου του Ιωάννου (Τζων) Βορρέ ως Λοχία τον Νοέμβριο του 1912 στη Χίο.

7. Ο κ. Εμμανουήλ Λιγνός 5 ξύλινες βάσεις μοντέλων πλοίων προσφορά του εργαστηρίου του.

8. Ο κ. Νικόλαος Αλαφάσος ένα σταχτοδοχείο από εμπορικό πλοίο της εταιρείας Hellenic Lines.

ΝΕΑ ΜΕΛΗ ΤΟΥ Ν.Μ.Ε. ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΑΠΡΙΛΙΟΥ – ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 Ζητούμε συγνώμη από τα αγαπητά μέλη που εντάχθηκαν στην οικογένεια του Ν.Μ.Ε. την περίοδο Απριλίου – Ιουνίου 2007 διότι λόγω χώρου δεν αναφέρθηκαν στο τεύχος 59.

1. Αγγελάκος Πέτρος - Πλοίαρχος Ε.Ν.

2. Αγραπίδης Γεώργιος - Μαθηματικός 3. Αγραπίδης Πέτρος - τ. Αρχ/χος Ε.Ν.

4. Ανδρέογλου Ιωάννης - Εκτελωνιστής 5. Ασπροποταμίτης Ιωάννης - Πλωτάρχης Π.Ν.

6. Βαλλιάνος Γρηγόριος - Ιδ. Υπάλληλος 7. Βαλλιάνου Αγγελική - Οικιακά 8. Βίχερτ Αλεξάνδρα - Αρχιτέκτων Μηχ.

9. Βίχερτ Κρίστιαν - Αρχιτέκτων Μηχ.

10. Γαλίτης Αθανάσιος - Επιχειρηματίας 11. Γεροσιδέρη Πανωραία - Ιδ. Υπάλληλος 12. Γεωργοστάθης Ιωάννης - Συν/χος ΟΛΠ 13. Γραμματικοπούλου Ελπίδα - Ιδ. Υπάλληλος 14. Γροζόπουλος Νικόλαος - Αρχιτέκτων 15. Δεληγιάννης Νικόλαος - Έμπορος 16. Δερζιώτης Αλέξανδρος - Καθηγητής 17. Δερμιτζάκη Παναγιώτα - Εκπαιδευτικός 18. Δερμιτζάκης Ιωάννης - Μηχανολόγος/Μηχανικός 19. Ζάχος Ιωάννης - Αντιστράτηγος ΕΛ.ΑΣ. ε.α.

20. Ιωαννίδης Δημήτριος - Δικηγόρος 21. Καρακατσάνης Ιωάννης - Συντ/χος Ηλεκτρονικός 22. Κόντος Αναστάσιος - Έμπορος 23. Κούντος Νικόλαος - Τραπεζικός Υπάλληλος

76

Ðåñßðëïõò

24. Κούντου Βιργινία - Πολιτικός Μηχανικός 25. Λαούδης Φίλιππος - Τραπεζικός 26. Μακρής Κων/νος - Δικηγόρος 27. Μανταδάκης Νικόλαος - Αντιναυάρχος Π.Ν. ε.α.

28. Μαρκοζάνης Χρήστος - Επιχειρηματίας 29. Μαχαίρα Χρυσάνθη - Συντ/χος Ιδ. Υπάλληλος 30. Μαχαίρας Παναγιώτης - Καθηγητής Παν/μίου Αθηνών 31. Μοναχολιάς Ηλίας - Ιδ. Υπάλληλος 32. Μπουροπούλου Αγνή - Πολιτ. Συντ/χος 33. Παπαδόπουλος Βασίλειος - Τραπεζικός Υπάλληλος 34. Παπαζήσης Ζήσης - Φαρμακοποιός 35. Πετράκης Χαράλαμπος - Πλοίαρχος Ε.Ν.

36. Πιπίνης Κυριάκος - Αρχιτέκτων / Εκδότης 37. Πολυμενέας Ιωάννης - Δημοσιογράφος 38. Σαπίροφ Δανιήλ - Εκδότης 39. Σούλη Έλλη - Χημικός 40. Σπύρου Κων/νος - Αντιπλοίαρχος Π.Ν. ε.α.

41. Σταθάτου Τένια - Συν/χος 42. Τσάμπρας Γεώργιος - Δ/ντής Μάρκετινγκ Αθηναϊκό Πρακτ. Ειδ.

43. Φιλανδράς Παναγιώτης - Σύμβουλος Επιχειρήσεων 44. Φωτίου Μιχάλης - Ελεύθερος Επαγγελματίας 45. Χαρίτος Χρήστος - Οικονομολόγος 46. Χατζόβουλος Γεώργιος - Οικονομολόγος- Οικ.Δ/ντής Metropolitan

ΝΕΑ ΜΕΛΗ 1. Turcato-Αγραπίδη Gabriella 2. Ασπρούδης Θωμάς - Χρηματασφαλιστής 3. Γαλάτη Μαρίνα - Ιδ. Υπάλληλος 4. Γαλιατσάτος Μιχαήλ - Εκτελωνιστής 5. Γερμενής Βασίλειος - Αξιωματικός Π.Ν. ε.α.

6. Γιαννίκος Αθανάσιος - Απόστρατος Στρατού Ξηράς 7. Ζαφείρης Νίκος - Συντ/χος 8. Θεοδωράκης Ανδρέας - Οδοντίατρος 9. Καραχλάνης Αθανάσιος - Αξιωματικός Π.Ν. ε.α.

10. Κουτσουδάκη Παναγιώτα - Συντ/χος ΝΑΤ 11. Κωνσταντινίδου Αναστασία - Οικιακά 12. Λαΐου Αρετή - Ιδ. Υπάλληλος 13. Μέλλιου Βασιλική - Συντ/χος 14. Μέλλιου Ιφιγένεια - Ιδ. Υπάλληλος 15. Ντρες Κων/νος - Επιχειρηματίας 16. Παϊπέτης Ηλίας - Συντ/χος Μηχανικός Ε.Ν.

17. Παρούτογλου Φώτιος - Αξιωματικός Π.Ν. ε.α., Καρδιολόγος 18. Πολυδώρου-Ποδιά Σωτηρία - Συντ/χος 19. Τάγιος Νικόλαος - Συντ/χος ΑΤΕ 20. Τσιμπίδου Ευαγγελία - Οικιακά 21. Φραγκάκης Γεώργιος - Συντ/χος Τραπεζικός Υπάλληλος 22. Χριστοδούλου Κων/νος - Έμπορος 23. Χρονόπουλος Αθανάσιος - Επιτ. Γεν. Δ/ντής Υπ. Ανάπτυξης

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ Το Δ.Σ. του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στην συνεδρίασή του της 21ης Δεκεμβρίου 2007, αποφάσισε την αύξηση της ετήσιας συνδρομής μέλους σε 40 ευρώ και την εφ’ άπαξ εγγραφή στο ποσό των 30 ευρώ.

[ΠΑΡΟΡΑΜΑΤΑ] Στην σελίδα 23 του τεύχους 60 του «Περίπλου», στο άρθρο του Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α. κ. Κατωπόδη «Υ/Β Κατσώνης [Υ-1]», στον πίνακα αιχμαλωτισθέντων μετά την βύθιση του Υποβρυχίου επανελήφθησαν εκ παραδρομής τα πρώτα 15 ονόματα του πίνακα των απωλεσθέντων. Ακολουθεί ο σωστός πίνακας ονομάτων. Ζητάμε συγνώμη από τον συγγραφέα και τους αναγνώστες μας. ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΙΣΘΕΝΤΩΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ (Υ-1) 1. Αρχικελευστής Τορ. ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ Γρηγόριος 2. Κελευστής Τηλ. ΑΝΑΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Αριστείδης 3. Κελευστής Τορ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ Ιωάννης 4. Υποκελευστής Α’ Σημ. ΧΑΡΙΔΗΣ Σ.

5. Υποκελευστής Α’ Τηλ. ΜΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Χρ.

6. Υποκελευστής Β’ Αρμ. ΓΚΙΟΚΑΣ Μ.

7. Υποκελευστής Β’ Αρμ. ΓΚΙΝΗΣ Σπυρίδων 8. Υποκελευστής Β’ Αρμ. ΜΠΟΥΚΗΣ Βασίλειος 9. Υποκελευστής Β’ Τηλ. ΜΑΛΕΑΣ Κωνσταντίνος 10. Υποκελευστής Β’ Ηλεκ. ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ Α.

11. Υποκελευστής Β’ Εσχ. ΤΟΚΑΤΛΙΔΗΣ Στ.

12. Δίοπος Νοσοκ. ΓΙΑΝΝΕΛΗΣ Γεώργιος 13. Ναύτης Σημ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Δημ.

14. Ναύτης Μηχ. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Χαρ.

15. Ναύτης Τορ. ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ Κωνσταντίνος 1. Υποπλοίαρχος 2. Υπαξιωματικός Τηλ.

HORGAN J. C. Hector SMITH L. J.

1. Ανθυπίλαρχος 2. Λοχίας

ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Σ. ΤΖΑΒΑΡΑΣ Β.

[ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ]

Το ξενοδοχείο «ΠΕΡΡΑΚΗΣ» στο Γαύριο της Άνδρου προσφέρει στα μέλη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος τιμή δίκλινου δωματίου κατά το 2008 40 ευρώ με πρωινό. Η προσφορά ισχύει για ελάχιστη παραμονή τριών ημερών. Δεν ισχύει για περιόδους Πάσχα, Αγίου Πνεύματος, Ιουλίου και Αυγούστου. Τηλ.: 22820 71456 - 7, φαξ: 22820 71459 Το πρόσφατα ανακαινισμένο ξενοδοχείο «ANDROS HOLYDAY HOTEL» στο Γαύριο της Άνδρου προσφέρει στα μέλη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος τιμή δίκλινου δωματίου κατά το 2008 50 Ευρώ με πρωινό. Η προσφορά ισχύει για ελάχιστη παραμονή τριών ημερών. Δεν ισχύει για περιόδους Πάσχα, Αγίου Πνεύματος, Ιουλίου και Αυγούστου. Τηλ.: 22820 71443 / 71384 / 72200, φαξ: 22820 71079, e-mail: androshol@otenet.gr

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΤΑΚΤΙΚΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ Ν.Μ.Ε. Αγαπητά Μέλη, Η ετήσια Τακτική Γενική Συνέλευση των μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος ορίσθηκε, σύμφωνα με το άρθρο 21 του Καταστατικού, να γίνει την Κυριακή 30 Μαρτίου 2008 και ώρα 11:30 στην αίθουσα διαλέξεων του ΝΜΕ. Επειδή συνήθως δεν επιτυγχάνεται απαρτία την πρώτη Κυριακή, η Γενική Συνέλευση θα επαναληφθεί, ανεξαρτήτως απαρτίας, την επόμενη Κυριακή 6 Απριλίου 2008 –στον ίδιο χώρο και την ίδια ώρα, με τα ίδια θέματα– (άρθρο 20/παρ.

2 του καταστατικού). Τα θέματα ημερήσιας διάταξης είναι τα παρακάτω: 1. Έκθεση των πεπραγμένων της Διοικήσεως για το έτος 2007.

2. Ταμειακός απολογισμός, έκθεση Εξελεγκτικής Επιτροπής του 2007 και Προϋπολογισμός του 2008.

3. Έγκριση των ανωτέρω και απαλλαγή του Διοικητικού Συμβουλίου από κάθε ευθύνη.

4. Βράβευση των μελών με 30 χρόνια παρουσίας στο Μουσείο. ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ Το Δ.Σ. και η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος θα θεωρήσουν ιδιαίτερη τιμή και χαρά την παρουσία σας στην κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας την 3η Φεβρουαρίου 2008, ημέρα Κυριακή και ώρα 11:30 π.μ. στην αίθουσα εκδηλώσεων του Μουσείου μας. Στα μέλη θα σταλούν προσκλήσεις.

Ðåñßðëïõò

77

B

A

P

O

Φίλες και Φίλοι. Είναι χρονιάρες μέρες και βαρέθηκα να γκρινιάζω. Άλλωστε δεν είδα και χαΐρι από την μέχρι τώρα προσπάθεια αντιπολίτευσης που επιχειρώ από την μικρή μου στήλη. Μου φαίνεται πως μόνος μου τα γράφω, μόνος μου τα διαβάζω. Κι αυτό γιατί δεν βλέπω να παίρνει και κανείς σοβαρά υπ’ όψη τα γραφόμενά μου ούτε από το προσωπικό του Μουσείου, ούτε από το Διοικητικό Συμβούλιο. Είναι όλοι τους τόσο ικανοποιημένοι από τα πάντα που δεν νιωθουν την ανάγκη να ασχοληθούν με δυσάρεστες παρατηρήσεις. Γιατί λοιπόν να είμαι εγώ ο μόνιμα γκρινιάρης ;; Θα σας γράψω λοιπόν κάτι προσωπικό μου. Δεν θυμάμαι να πέρασα μιαν έστω Χριστουγεννιάτικη περίοδο χωρίς να ταξιδέψω με τη σκέψη μου, για σύντομο έστω διάστημα, στα παραμύθια και τους θρύλους που είχα σαν παιδί ακούσει και διαβάσει. Τα λάτρευα τα Χριστούγεννα, όχι γιατί περίμενα να πάρω δώρα, βλέπεις όταν είμαστε εμείς παιδιά με το ζόρι καλύπτονταν οι βιοτικές ανάγκες της οικογένειας και το όποιο δώρο, έστω και μικρό, αποτελούσε πολυτέλεια σχεδόν ανεπίτρεπτη. Τα λάτρευα όμως, γιατί μέσα στο μυαλό μου τα είχα συνδέσει με ένα χιονισμένο εξοχικό τοπίο, μια γαλήνια κρύα νύχτα που φωτιζόταν από πολλά αστέρια. Ήρεμα δρομάκια φιδωτά, στροβιλίζονταν ανάμεσα από γραφικά σπιτάκια, κεραμιδένιες στέγες γερτές κατάφορτες από χιόνι. Τα παράθυρα φωτισμένα από μέσα άχνιζαν και οι γραφικές καπνοδόχοι έβγαζαν λίγο άσπρο καπνό μαρτυρώντας την εσωτερική θαλπωρή του τζακιού, ή συγχρόνως την ευμάρεια μιας Χριστουγεννιάτικης κουζίνας, που μαζί με το απαραίτητο κρεατικό φαγητό ετοίμαζε τα παραδοσιακά γλυκά, κουραμπιέδες και μελομακάρονα, της Μάνας μου, ο Θεός να’ χοι την ψυχή της. Άγια νύχτα στη σκέψη και στην ψυχή μου. Τώρα που το είχα βρει το χιονισμένο τοπίο εγώ που σπάνια έβλεπα χιόνι στον τόπο που μεγάλωσα;; Προφανώς είμουνα επηρεασμένος απ’ όσα είχα διαβάσει κι είχα ακούσει σαν παιδί. Κι είναι αυτές οι μνήμες, αυτές οι εντυπώσεις, που μένουν, ζωντανεύουν και στοιχιώνουν και τις νιώθεις να σαλεύουν μέσα σου κάθε Χριστούγεννα. Ευτυχώς, δηλαδή, γιατί κάτι η προβεβηκυία ηλικία με την αντίστοιχη βαρεμάρα για ταξίδια, κάτι οι κλιματικές αλλαγές με την υπερθέρμανση του πλανήτη και την αλλαγή των εποχών, δεν είμαι βέβαιος πως θα ξαναδώ στον ξύπνιο μου χιόνι. Υπάρχει όμως εδώ, μέσα μου, κάθε Χριστούγεννα, μαζί με μερικές ακόμα μαγικές εικόνες της γιορταστικής περιόδου τις οποίες ήθελα να μοιραστώ μαζί σας: Η πρώτη είναι ασφαλώς η ίδια η Γέννηση του Χριστού. Το σπήλαιο, η Φάτνη, τα βόδια και το γαϊδουράκι, τα πρόβατα, οι ποιμένες, το άστρο, οι Μάγοι, τα δώρα, μέχρι κι ο Ηρώδης, όλα, καταγράφονταν στην ψυχή μου απ’ τα λόγια της Μάνας μου, Άγιο φυλαχτό στη ζωή μου το πρόσωπό της. Τά κάλαντα στις τρεις γιορτές με τα φιλοδωρήματα, η αίσθηση πως ζούσαμε κάτι ξεχωριστό αυτό το δωδεκαήμερο. Οι εκκλησιασμοί, καταναγκαστικοί στην αρχή όταν δεν καταλάβαινα τα λόγια, Θεοσεβείς αργότερα όταν μετείχα νοερά στην Ευαγγελική εξιστόρηση της Γέννησης του Χριστού και ένιωθα την αγάπη που ανέπεμπαν οι εκκλησιαστικοί Ύμνοι. Χριστούγεννα χωρίς Παπαδιαμάντη δεν τα νομίζω ολοκληρωμένα. Κάτι μου λείπει χωρίς τη μαγεία της γλώσσας του και τον χρωστήρα της περιγραφής του. Αλήθεια έχετε ποτέ σκεφτεί πόση δύναμη έχει η περιγραφή του Παπαδιαμάντη;; Χωρίς να παραγνωρίζω την αξία των άλλων μεγάλων λογοτεχνών μας, πως θα μπορούσα άλλωστε;; πολλοί από τους οποίους έχουν μεγαλύτερη απήχηση και θεωρούνται μεγαλύτερου βεληνεκούς, μαγεύομαι στην κυριολεξία από τον Παπαδιαμάντη. Ίσως γιατί είμαι κολλημένος στα παραμύθια κι ο Παπαδιαμάντης είναι ένας μεγάλος παραμυθάς, ο κορυφαίος ηθογράφος, ήρεμος, κοσμοκαλόγερος, που ύστερα από την ψαλμωδία των ολονυχτιών στο εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου, έγραφε ή έλεγε ιστορίες της χιονισμένης Σκιάθου και των φτωχών ή ευπορότερων Χριστουγέννων της. Παπαδιαμάντη διάβασα μόνος μου όταν πήγα στο σχολείο. Το μικρό “Κοριτσάκι με τα σπίρτα” του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν είναι μια άλλη εικόνα που μένει χαραγμένη μέσα μου, ίσως γιατί είναι σχεδόν η μοναδική ιστορία που έχω ακούσει με άσχημο τέλος. Εκεί, έξω από την εικόνα της Χριστουγεννιάτικης θαλπωρής που προσπάθησα παραπάνω να περιγράψω, στα παγωμένα σκαλιά ενός πολυσύχναστου δρόμου και ανάμεσα στα σπίρτα που άναβε ένα ένα για να ζεσταθεί, είδε ένα αστέρι να πέφτει, σημάδι άσφαλτο πως κάποιος θα πέθαινε εκείνη τη νύχτα. Έτσι είδε το τέλος του να έρχεται. Ήταν το τέλος;; ή ο μικρός Χριστός που γεννιότανε ήθελε παρέα και το φώναξε κοντά του;; ή όπως λέει ο Άντερσεν το υποδέχτηκε η ζεστή αγκαλιά της γιαγιάς του;; Ποτέ δεν μου 78

Ðåñßðëïõò

M E T P O ÃñÜöåé ï ÓêÜðïõëïò

το ξεκαθάρισε, η Μάνα μου, ελαφρό να’ ναι το Άγιο χώμα που τη σκεπάζει. Κι οι καλικάτζαροι;; Τι εικόνα κι αυτή!! Τι περίεργα πλάσματα!! Όλο το χρόνο δουλεύουν ακατάπαυστα και ροκανίζουν το δέντρο της ζωής που απάνω του στηρίζεται ο κόσμος. Την παραμονή των Χριστουγέννων όμως, με τη Γέννηση του μικρού Χριστού σταματούν και ξεχύνονται στον απάνω κόσμο, να πειράξουν τις νοικοκυρές, να μαγαρίσουν τα κουλούρια και τα ψωμιά που ψήνονται στο φούρνο, να φοβίσουν τα μοναχικά παιδιά που περπατούν στις εξοχές, να κατέβουν απ’ τις καπνοδόχους, ν’ ανακατέψουν τα γενήματα στις αποθήκες να χορέψουν ξέφρενα στ` αλώνια των χωριών και να κάμουν του Θεού τις σκανταλιές, άκακες όμως και καμιά φορά και... γουρλίδικες. Νυχτερινά πλάσματα οι καλικάτζαροι, φοβούνται το φως της μέρας, γι’ αυτό με το πρώτο φως της αυγής, μαζί με το τελευταίο λάλημα του πετεινού, φεύγουν τρέχοντας για να ξαναβγούν την επόμενη νύχτα. Την παραμονή των Φώτων, πριν αγιάσουν τα νερά, τελειώνει το επίγειο δωδεκαήμερό τους και τα γελοία και ακίνδυνα πλάσματα κατεβαίνουν πάλι στον κάτω κόσμο και βρίσκουν το δέντρο της ζωής να’ χει θρέψει, οπότε ξαναρχίζουν το ροκάνισμα απ’ την αρχή, μέχρι την επόμενη παραμονή Χριστουγέννων. Για την αποχώρηση των καλικατζάρων η Μάνα μου, ευλογημένη να` ναι η θύμισή της, μούχε μάθει: “Φεύγετε να φεύγουμε κι ήρθε ο Πάπα Τούρλακας θ` αγιάσει θα ξαγιάσει και θα μας τουμπανιάσει” Μια άλλη εικόνα που με συντροφεύει πάντα τώρα τα Χριστούγεννα είναι του τσιγγούνη Εμπενίζερ Σκρουτζ. Πολύ αργότερα, διαβάζοντας Κάρολο Ντίκενς, έμαθα το πραγματικό όνομα του άθλιου και μισάνθρωπου φιλάργυρου, που αναβαπτίσθηκε στο πνεύμα της αγάπης που φέρνει στον κόσμο η γέννηση του Χριστού. Βλέπεις η Μάνα μου, Άγιο μύρο τ’ όνομά της, την ιστορία μού ’λεγε, όχι τα ονόματα, που ίσως δεν τά ’ξερε κι όλας και με παρηγορούσε που στο σπίτι μας δεν είχαμε Χριστουγεννιάτικο δέντρο. Πολύ λίγα σπίτια είχαν δέντρα εκείνη την εποχή και αντί για τζάκι είχαμε μαγγάλι με κάρβουνα και πυρήνα. Ζέσταινε όμορφα όμως, ή μήπως κι ήταν η θαλπωρή της Άγιας Νύχτας;; Ποτέ δεν είχα ασφαλή απάντηση. Κι όταν μεγάλωσα κι η Μάνα μου είχε φύγει να συναντήσει το κοριτσάκι με τα σπίρτα κοντά στον μικρό Χριστο, πάλι σε παραμυθά προσέφυγα για να ικανοποιήσω τις χριστουγεννιάτικες ψυχικές ανάγκες μου. Ο Καρκαβίτσας, που η παρουσία του στην ελληνική λογοτεχνία συμπλήρωσε ένα μεγάλο κενό, μου δημιουργούσε μιαν απόλυτη ψυχική γαλήνη κι ήταν ένα απ` τα αγαπημένα μου πνευματικά καταφύγια που με ηρεμούσε και με έτερπε. Το “Θείον Όραμα” είναι ένα από τα διηγήματα της συλλογής “Λόγια της Πλώρης” που αναφέρεται στα Χριστούγεννα. Στο διήγημα λοιπόν της συλλογής αυτής ένα τσούρμο ναυτικοί ταξιδεύουν μεσοχείμωνα με το μπάρκο τους στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας κι έχουν αποκλειστεί από την κακοκαιρία σ` ένα “κόρφο”. Είναι παραμονή Χριστουγέννων κι έχουν μαζευτεί γύρω στη θερμάστρα. “Δε λέτε, ρε παιδιά, τίποτα να ζεσταθούμε; “ ρωτάει ένας ναυτικός. Προφανώς δεν είναι μόνο το κορμί τους που κρυώνει, αλλά κι η καρδιά τους. “Τι να ειπούμε;; ρώτησε μελαγχολικά ο Κώστας ο Αξιώτης. Νυχτιά σαν την αποψινή δεν θέλει παραμύθια ! Εδώ στον άγριο κόρφο που είμαστε κλεισμένοι, τριγυρισμένοι απ` το μούγκρισμα της Μαύρης Θάλασσας, σαβανωμένοι απ` τον πουπουλένιο θυμό τ` ουρανού, ας πούμε κάτι Θεϊκό και παρήγορο. Στα παλιά τα χρόνια οι γέροντές μας δεν είχαν την καταδίκη που έχουμε εμείς τώρα. Περνούσαν τις Άγιες μέρες κάτω από τη στέγη τους, κοντά στη φωτιά, ανάμεσα στη φαμίλια τους. Όπως ο αμπελοφυτευτής τ’ αμπέλι του, τρυγούσανε και κείνοι το καλοκαίρι τη θάλασσα και χαίρονταν το χειμώνα τα καλά της άφοβα. Ήξεραν τη γιορτή και την καματερή τους. Είχαν καιρό για τη χαρά και για τη θλίψη τους. Εμείς τίποτε απ` αυτά! Χειμώνα καλοκαίρι τ’ οργώνουμε το κύμα. Αχ το σπίτι μου! Άρχισα το παράπονο και κοντεύω να δακρύσω σαν άπραγο παιδί. Μα δε φταίω γω. Φταίει αυτή η νύχτα. Μ’ έφερε στα παιδιάτικα χρόνια μου, πριν αφήσω τη στερια και ταξιδέψω στη θάλασσα....” Φίλες και Φίλοι. Εύχομαι όλοι σας τούτα τα Χριστούγεννα να ζήσετε το προσωπικό σας παραμύθι μέσα στη ζέστη της οικογενειακής θαλπωρής. Κι επειδή θα διαβάσετε τούτες τις γραμμές μετά τις γιορτές, εύχομαι να’ στε ήδη αναβαπτισμένοι στα νάματα της πνευματικότητας που η μεγάλη γιορτή χαρίζει, πέρα και έξω από την καταναλωτική θύελλα που κι αυτή καλοδεχούμενη, συνοδεύει τις Άγιες μέρες. Ευτυχισμένος ο καινούργιος Χρόνος. Ðåñßðëïõò

79

ÊÁÔÁËÏÃÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÙÍ ÖÏÑÅÙÍ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ ÏÍÏÌÁ

Ô.Ê.

Ðáðáññçãïðïýëïõ 2

105 61 ÁèÞíá

Ãéáëüò Óýìçò

856 00 ÄùäåêÜíçóá

22460 72363 22460 72569

Ä.

Åéäéêü

Óêñá 94

176 63 ÊáëëéèÝá

210 89 57 234

Í.Ð.É.Ä.

-

¼ñìïò Ðáëáéïý ÖáëÞñïõ -Ôñïêáíôåñü

-

210 98 36 539 210 98 52 578

Êñáôéêü

-

¾äñá

180 40 ¾äñá

22980 52355

Í.Ð.Ä.Ä.

Ôïðéêü

Âéèõíßáò 2

632 00 Í. ÌïõäáíéÜ ×áëêéäéêÞò

23730 26166

Ä.

Åéäéêü

ÔóéëéâÞ

291 00 ÆÜêõíèïò

26950 42436

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

8. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÃÁËÁÎÅÉÄÉÏÕ

Ïäüò Ìïõóåßïõ 3

330 52 Ãáëáîßäé

22650 41558 22650 41795

Ä.

Ôïðéêü

9. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÆÁÊÕÍÈÏÕ

Ìðü÷áëç Óôáõñüò

291 00 ÆÜêõíèïò

26950 28249

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

Ðáñíáóóïý 2 & Ëåùö. Êçöéóßáò

151 24 Ìáñïýóé

210 81 25 547 210 98 11 581

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

ÄÞìïò ¢íäñïõ

845 00 ¢íäñïò

22820 22264

Í.Ð.Ä.Ä.

Ôïðéêü

Ìðïõìðïõëßíáò 31-33

185 35 ÐåéñáéÜò

210 42 96 815

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

ÄÞìïò Êáëýìíïõ

852 00 ÊÜëõìíïò

22430 51361

Ä

Åéäéêü

1. ÁËÓÏÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ 2. ÄÇÌÏÔÉÊÏ ÍÁÕÔÉÊÏ & ËÁÏÃÑÁÖÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÓÕÌÇÓ 3. ÅËËÇÍÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏ ÐÑÏÓÔÁÓÉÁÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ 4. ÈÙÑÇÊÔÏ Ã. ÁÂÅÑÙÖ 5. ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÁÑ×ÅÉÏ - ÌÏÕÓÅÉÏ ÕÄÑÁÓ 6. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ & ÅÑÃÁËÅÉÙÍ 7. ÌÉËÁÍÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ

10. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÉÃÁÉÏÕ 11. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÍÄÑÏÕ 12. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÈÇÑÁÓ 13. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁËÕÌÍÏÕ 14. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÑÇÔÇÓ 15. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ËÉÔÏ×ÙÑÏÕ 16. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÏÉÍÏÕÓÓÙÍ ÏÉÍÏÕÓÓÅÓ ×ÉÏÕ 17. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ×ÉÏÕ 18. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÉÁÓ & ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ ÓÔÏ ÐÅÑÁÌÁ 19. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÂÁËÁÓ 20. ÌÏÕÓÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ & ÓÐÏÃÃÁËÅÉÁÓ ÍÅÁÓ ÊÏÕÔÁËÇÓ

ÁêôÞ Êïõíôïõñéþôç Áã. Áðïóôüëùí 35 Ïéíïýóóåò

23520 81402

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

22720 51582

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

ÊáñáïëÞ & Äçìçôñßïõ 28

188 63 ÐÝñáìá

210 44 19 083

Ä.

Åéäéêü

-

-

Ôçë.: 2510 835826 Fax: 2510 226850

Ä.

Åéäéêü

-

814 00 ËÞìíïò

Ôçë.: 22540 51790 22540 51362 Fax: 22540 51763

Ä.

Åéäéêü

-

Ðåñßðëïõò

Ãåíéêü

22710 44139

22. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÑÄÁÌÕËÙÍ

80

Ôçë.: 28210 91875 Í.Ð.É.Ä.

Fax: 28210 74484

Ãåíéêü

821 00 ×ßïò

-

24. ÍÁÕÔÉÊÇ ÓÕËËÏÃÇ Ì. ÌÅÈÅÍÉÔÇ

Ôçë.: 210 33 68 518 Í.Ð.É.Ä.

Fax: 210 32 53 680

ÊÁÔÇÃÏÑÉÁ

ÓôÝöáíïõ Ôóïýñç 20

21. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÉÏÍÉÏÕ

23. ÌÏÕÓÅÉÏ “ÈÁËÁÓÓÁ” ÊÕÐÑÏÕ

731 31 ×áíéÜ 602 00 Ëéôü÷ùñï Ðéåñßáò 821 01 Ïéíïýóóåò

ÔÇËÅÖÙÍÁ

ÍÏÌÉÊÇ ÌÏÑÖÇ

ÄÉÅÕÈÕÍÓÇ

ÖÜñóá Áñãïóôüëé ÊåöáëëïíéÜ ÊáñäÜìõëá ×ßïò

Ôçë.: 26710 87260 Í.Ð.É.Ä.

Fax: 26710 25656

Ôïðéêü

Ôçë.: 2510 835287 Í.Ð.É.Ä. Êéí: 6936 136 145

Ôïðéêü

Êñõïíåñßïõ 14

Áã. ÍÜðá Êýðñïò

00357 23816366

Ä.

Ãåíéêü

-

166 74 ÃëõöÜäá

-

É.

Ãåíéêü