TEYXOS 68

ΤΕΥΧΟΣ 68 • ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

68

ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02

Χαιρετισμός Εκδότη

06

Προδημοσίευση Μια έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ

12

Υ/Β ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ • 57 χρόνια από την απώλεια του Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ Του Αντιναυάρχου Π.Ν. Κωνσταντίνου Παΐζη-Παραδέλη • Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ Του Αρχιπλοιάρχου Οικ. Π.Ν. Νικολάου Λάχανου

20

Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ. Φωτογραφικό Αρχείο ΝΜΕ Της Πηνελόπης Βουγιουκλάκη, Αρχαιολόγου Ν.Μ.Ε.

24

ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ ΑΠΟΣΙΩΠΩΜΕΝΑ Του Δημητρίου Α. Λισμάνη, Αντιναυάρχου ε.α.

34

ΓΕΝOΚΤΟΝΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1908-1922 Του Ευάγγελου Τσίρκα. Προέδρου Δ.Σ. / Ενώσεως Σμυρναίων

38

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ & ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΝΑΥΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ Του Δρ. Ευαγ. Ν. Αθηναίου, μέλους του Ν.Μ.Ε

42

MΕΣΟΛOΓΓΙ & ΑΙΤΩΛΙΚO Του Ιωάννη Κατσαβού, Υπαξιωματικού ΠΝ - Νοσηλευτή

46

66 XPONIA ΑΠΟ ΤΗΝ ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ ΘΡΥΛΙΚΟΥ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟΥ «ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ 0ΛΓΑ» Του Αριστείδη Χρ. Πετρόπουλου (Σκαρμιτσιώτη)

48

Η «διατροφή» στην Κατοχή Του Φρίξου Δήμου

49

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ «ΦΑΡΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 2009». ΧΑΝΙΑ.

50

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ Αυθεντικά Ξύλινα Ομοιώματα Ιστιοφόρων Πλοίων από την Αρχαιότητα μέχρι τον 20ό αιώνα Της Σαπφώς Α. Μορτάκη, Αρχαιολόγου - Μουσειολόγου

54

ΙΔΡΥΜΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ • Τρίτο Διεθνές Πτολεμαϊκό Συμπόσιο • Το νέο κτίριο του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη • Ο ρόλος των βλαστικών κυττάρων στην αντιμετώπιση των εγκεφαλικών βλαβών

56

Το 500ο Γιωτ των Marshall Islands

57

ΝΙΚOΛΑΟΣ ΚΟΝΤΟΓΕΩΡΓΗΣ Toυ Χάρη Τορτορέλη

58

ΕΥΑ ΔΙΒΑΡΗ «Μετά τη βροxή» Της Αννίτας Πατσουράκη, Ιστορικού Τέχνης

60

Mail Art Ταχυδρομική Τέχνη

62

Αναμνηστική κάρτα από τους μικρούς μας φίλους

64

Συντήρηση ελαιογραφιών Κωνσταντίνου Βολανάκη

65

• Συντήρηση της γέφυρας του ιστορικού Υποβρυχίου ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ • Εξωτερική όψη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος • Ευπρεπισμός της εισόδου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

66

Tο Nαυτικό ατύχημα του m.v. “SEA VICTORY” στη JEDDAH Του Κωνσταντίνου Φιλίππου, Ναυπηγού - Μηχανολόγου

68

Δήμος Πειραιά κοντά στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

69

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ. Βιβλιοπαρουσιάσεις • Δωρεές βιβλίων & περιοδικών

73

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ Εκδηλώσεις ΝΜΕ • Το ΝΜΕ ήταν εκεί

75

Αποχαιρετισμοί • Δημήτριος Χατζίνας • Aναστάσιος Τζαμτζής

78

Βαρόμετρο

ΤΕΥΧΟΣ 68 • ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

Eîþöõëëï: ÁíÜäõóç õðïâñõ÷ßïõ «ÔÑÉÔÙÍ».

06

Tñéìçíéáßá ¸êäïóç ôïõ Íáõôéêïý Ìïõóåßïõ ôçò ÅëëÜäïò Kùä. 2528 ÉäéïêôÞôçò: Íáõôéêüí Ìïõóåßïí ôçò ÅëëÜäïò Ìáñßíá ÆÝáò, ÐåéñáéÜò 185 37 Ôçë.: 210 45 16 264 Fax: 210 45 12 277 Å-mail: nme@ath.forthnet.gr Web: www.hmm.gr

20

Åêäüôçò - ÄéåõèõíôÞò: Áíáóôáóßá Áíáãíùóôïðïýëïõ - Ðáëïýìðç Ðñüåäñïò ôïõ Í.Ì.Å. Äéåýèõíóç Óýíôáîçò: ÃéÜííçò Ðáëïýìðçò ÅðéìÝëåéá ¸êäïóçò: Áíáóôáóßá Áíáãíùóôïðïýëïõ - Ðáëïýìðç ÉùÜííá Ìðåñìðßëç Áñ÷áéïëüãïò Ì.Ä.Å. ÂõæáíôéíÞò Áñ÷áéïëïãßáò ×áñÜëáìðïò ÔïñôïñÝëçò Ðáéäáãùãüò - Ìïõóåéïëüãïò

38

Äéáöçìßóåéò: Í. ÍéêïëáÀäçò Ôçë./Fax: 210 24 35 075 Ãñáììáôåßá: ÅëÝíç ÃáóôåñÜôïõ Êáëëéôå÷íéêÞ ÅðéìÝëåéá: ÔÜôóç ÅëÝíç

46

Åêôýðùóç: É.Í. ÐÁËËÇÓ ÁÅÂÅ Óôá ìÝëç ôïõ Ìïõóåßïõ äéáíÝìåôáé ÄùñåÜí Ïé áðüøåéò ðïõ åêöñÜæïíôáé óôïí ÐÅÑÉÐËÏÕ åßíáé ðñïóùðéêÝò ôùí óõããñáöÝùí êáé äå äåóìåýïõí ôï Í.Ì.Å. ïýôå åñìçíåýïõí ôçí ðïëéôéêÞ Þ ôéò áðïöÜóåéò ôïõ.

58

Πάνω από αριστερά προς τα δεξιά: O πρώτος Πρόεδρος του ΝΜΕ, Γεώργιος Στρίγκος, ελαιογραφία του Ι. Σκαρλάτου. Ο Αντιναύαρχος Β.Ν. Δημήτριος Οικονόμου, δεύτερος Πρόεδρος του ΝΜΕ. Ο Υποναύαρχος Β.Ν. Κωνσταντίνος Αλεξανδρής, τρίτος Πρόεδρος του ΝΜΕ. Κάτω από αριστερά προς τα δεξιά: Ο Υποναύαρχος Π.Ν. Χρήστος Λεβαντίνος, τέταρτος Πρόεδρος του ΝΜΕ. Ο Υποναύαρχος Π.Ν. Εμμανουήλ Μακρής, πέμπτος Πρόεδρος του ΝΜΕ. Ο Αντιναύαρχος Π.Ν. Κων/νος Παΐζης Παραδέλλης, έκτος Πρόεδρος του ΝΜΕ.

Θέλουμε να μεγαλώσει πολύ περισσότερο ο κύκλος των εθελοντών. Σας περιμένουμε...

Ðåñßðëïõò

X Α Ι ΡΕ Τ Ι Σ Μ ΟΣ Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

A

γαπητές φίλες και φίλοι. Παρόλο που θα φανεί εκ πρώτης όψεως ζήτημα άσχετο με την ύλη και τα ενδιαφέροντα του Μουσείου και κατ’ επέκταση του Περίπλου, θα ήθελα σ’ αυτό το σημείωμα να αναφερθώ στο θέμα του εθελοντισμού και ελπίζω με την ολοκλήρωση της ανάγνωσης του σημειώματος να έχετε πεισθεί πως έχει σχέση και επηρεάζει τη λειτουργία του Μουσείου μας. Ο εθελοντισμός αποτελεί μια δυναμική παρέμβαση της κοινωνίας που εκδηλώνεται σε πολλαπλά επίπεδα δραστηριοτήτων. Eίναι το φαινόμενο μέσω του οποίου η ενεργοποίηση του ατόμου συμβάλλει στην ολοκλήρωσή του και συντάσσεται με τη συλλογική ευημερία. Το παγκόσμιο κίνημα του εθελοντισμού μπορεί να πάρει πολλές μορφές και τα όριά του διευρύνονται διαρκώς επεκτείνοντας το σε όλο το εύρος της κοινωνικής ζωής. Ομάδες πολιτών αλλά και πολλοί ιδιώτες ατομικά δραστηριοποιούνται στον τομέα της εκπαίδευσης, του αθλητισμού, του πολιτισμού, της κοινωνικής και περιβαλλοντικής ασφάλειας, της συμπαράστασης κοινωνικά αποκλεισμένων ατόμων, της άμεσης αντίδρασης και βοήθειας σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών και πολλά άλλα. Η εθελοντική ενεργοποίηση και δράση αποτελεί αυτή καθ’ εαυτή μια μαθησιακή εμπειρία, δίδοντας στον εθελοντή την δυνατότητα να αποκτήσει επικοινωνιακές και επαγγελματικές δεξιότητες αλλά και κοινωνικές ευαισθησίες. Έτσι οι άνεργοι αποκτούν εμπειρίες και αυτοπεποίθηση, οι συνταξιούχοι νοιώθουν χρήσιμοι και ο καθένας προσωπικά κερδίζει... Οι Έλληνες πάντα ήταν ένθερμοι εθελοντές και κοινωνικά ευαισθητοποιημένοι. Η Ελληνίδα πρωτοστάτησε στην εθελοντική δράση υπέρ της πατρίδος, τόσο εν καιρώ πολέμου όσο και σε καιρό ειρήνης. Ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός στάθηκε αρωγός χιλιάδων συνανθρώπων μας που πλήττονταν από τον πόλεμο ή την μοίρα. Κατά τον 19ο και 20ο αιώνα οι Έλληνες έδωσαν ακόμα και την ζωή τους στηρίζοντας εθελοντικά δημοκρατικές αξίες και ιδανικά, όχι μόνο υπέρ της πατρίδος τους αλλά και υπέρ άλλων φίλιων χωρών, εθνών ή αδικημένων λαών. Ελληνικά εθελοντικά σώματα ταξίδεψαν σε διάφορα μέρη του κόσμου και πολέμησαν για το δίκαιο. Τα τελευταία χρόνια πολλοί έχουν δραστηριοποιηθεί εθελοντικά για την προστασία του περιβάλλοντος και την διάσωση του πλανήτη. Ας θυμηθούμε πολλές ιεραποστολές που φτάνουν μέχρι τα βάθη της Αφρικής για να περιθάλψουν αβοήθητα παιδιά, θυμίζοντάς μας τον Ντέιβιντ Λίβινγκστον και τον ενθουσιασμό του να ανακαλύψει την άγνωστη στην εποχή του μαύρη ήπειρο, την αποφασιστικότητά του να φθάσει στους σκοπούς του, την ταπεινοφροσύνη και την αγάπη του για τους λαούς της Αφρικής καθώς και την βαθιά του πίστη στο Θεό. Στη σύγχρονη εποχή ο ελληνικός εθελοντισμός αναδείχθηκε με τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Για μήνες ολόκληρους, πολίτες ακόμα και δύο χρόνια πριν, εκπαιδεύτηκαν και εργάσθηκαν με

ενθουσιασμό για την σωστή διεξαγωγή των Αγώνων, τις τελετές έναρξης και λήξης, την υποδοχή των επισκεπτών και την προβολή και μετάδοση του ελληνικού πνεύματος και πολιτισμού σε όλη την υφήλιο. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος από την αρχή της ιδρύσεώς του στηρίχθηκε στην εθελοντική προσφορά τόσο των μελών και φίλων του όσο και αυτών που αποφάσισαν και οργάνωσαν τη λειτουργία και δράση του. Τα αιρετά Διοικητικά του Συμβούλια αποτελούνταν πάντοτε από αξιόλογα άτομα, εθελοντές, ευαίσθητους αιθεροβάμονες, επιχειρηματίες, Ναυάρχους του Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος, Πλοιάρχους του Εμπορικού Ναυτικού, θαλασσάνθρωπους, με κοινό χαρακτηριστικό τη διάθεση προσφοράς και την αγάπη τους στην Ελλάδα μας και την ιστορία της τεκμηριώνοντας την συνεχή ναυτική πορεία της φυλής μας δια μέσου των αιώνων. Πολλοί ήταν εκείνοι που συμπαραστάθηκαν στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος κατά την εξηντάχρονη πορεία του. Αυτή η προσφορά, εκτός από την έμπρακτη ανάδειξη του εθελοντισμού, εκτιμούμε ότι αναδεικνύει παράλληλα και την αγάπη προς τη θαλασσινή ιστορία και παράδοση, που το Ναυτικό Μουσείο αντιπροσωπεύει. Φαίνεται σαν η αλμύρα να έχει περάσει στο DNA του λαού μας. Είναι γεγονός πως τα τελευταία χρόνια, οι σύγχρονοι ρυθμοί της ζωής και το άγχος που αυτοί δημιουργούν έχουν οδηγήσει στην μείωση της εθελοντικής προσφοράς γενικά και προς το Μουσείο ειδικότερα, την στιγμή μάλιστα που, από την μια, η σύγχρονη μουσειολογία επιτάσσει έντονη συμμετοχή και κινητοποίηση, η εργασία είναι αυξημένη και από την άλλη οι χρηματοδοτήσεις του Μουσείου από τους αρμόδιους φορείς έχουν μειωθεί. Παρά ταύτα υπάρχουν ακόμα σήμερα μέλη του Μουσείου και του Διοικητικού του Συμβουλίου, που συνεχίζουν για περισσότερο από 25 χρόνια να προσφέρουν ανιδιοτελώς το χρόνο τους, την εργασία τους, τις γνώσεις τους, τον οβολό τους, με μοναδικό τους κίνητρο την αγάπη τους για τη θαλασσινή Ελλάδα και την πλούσια ναυτική της παράδοση και κληρονομιά. Με αυτό το σημείωμα, αφιερωμένο σε όλους τους ανώνυμους και επώνυμους εθελοντές, οι οποίοι εργάστηκαν όχι για το προσωπικό τους συμφέρον, αλλά για το συλλογικό καλό, καλούμε τα μέλη αλλά και φίλους του Μουσείου, τους λάτρεις της σπουδαίας και μακραίωνης ναυτικής μας ιστορίας και παράδοσης, τους εραστές της θαλασσινής μας Ελλάδας, τους θαυμαστές της μεγαλύτερης εμπορικής ναυτιλίας του κόσμου, της Ελληνικής, να σταθούν στο πλευρό μας και να συμπαρασταθούν στο έργο μας με την εθελοντική τους προσφορά. Ο χρόνος σας θα κερδηθεί. Με την παρουσία σας στο Μουσείο μπορείτε να συμβάλλετε στο άνοιγμα του στην κοινωνία, στην αποτελεσματικότερη λειτουργία των υπηρεσιών του και στην προβολή του. Δουλειά υπάρχει πολύ.

Σας περιμένουμε Ðåñßðëïõò

Κατάλογος της έκθεσης Εκδοση Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος & Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΟΛΑΝΑΚΗΣ | Ο ποιητής της θάλασσας

1837 - 1907 CONSTANTINOS VOLANAKIS | Poet of the sea Στο πωλητήριο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος διατίθεται ο πολυτελής κατάλογος της έκθεσης «Κωνσταντίνος Βολανάκης 1837-1907, ο ποιητής της θάλασσας». Τον κατάλογο επιμελείται η ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης κα Μαριλένα Κασιμάτη, η οποία είναι και επιμελήτρια της έκθεσης. Η κυρία Κασιμάτη παρουσιάζει στον κατάλογο μια αναλυτική μελέτη για τη ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Βολανάκη. Ο ιστορικός τέχνης κ. Μανόλης Βλάχος παρουσιάζει το έργο του ζωγράφου ιδωμένο μέσα από τα μάτια του ίδιου. Πρόκειται για μια διαφορετική, πρωτοποριακή προσέγγιση στο έργο του ζωγράφου αφού ο Βολανάκης θα εμφανίζεται να παρατηρεί το σκηνικό των έργων του. Τέλος, μια πρωτότυπη ανάλυση για το έργο του σημαντικότερου έλληνα θαλασσογράφου παρουσιάζει και ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Ιωάννης Παλούμπης. Πρόκειται για μια αναζήτηση στα έργα του ζωγράφου με σκοπό να αναγνωριστούν οι τύποι των σκαριών που ζωντάνευε ο Βολανάκης στους καμβάδες του και κατά πόσο αυτά έχουν αναπαρασταθεί πιστά. Κατά συνέπεια κατά πόσο ο ίδιος ο δημιουργός είχε γνωρίσει και μελετήσει τα χαρακτηριστικά των πλοίων της εποχής του.

Ο κατάλογος είναι δίγλωσσος (ελληνικά - αγγλικά) και προσφέρεται στην τιμή των 30 ευρώ. Θα αποτελέσει ένα πολύτιμο συμπλήρωμα της βιβλιοθήκης σας. Για παραγγελίες με αντικαταβολή επικοινωνήστε με το πωλητήριο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, Τρί έως Σάβ: 08:30 - 15:00, στα τηλέφωνα 210 4516264 & 210 4516822.

Ðåñßðëïõò

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΟΛΑΝΑΚΗΣ 1837 - 1907 Ο Ποιητησ Τησ Θαλασσασ

Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ H E Κ Θ Ε ΣΗ Θ Α Λ Α Σ ΣΟ Γ ΡΑ Φ I Α Σ Σ ΤΟ Ν Α Υ Τ Ι Κ O Μ Ο Υ ΣΕ I Ο ΤΗ Σ Ε Λ Λ A Δ ΟΣ Με την συνεργασία και την αποκλειστική χορηγία του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη

Ωράριο λειτουργίας Πρωινά: Τρί έως Σάβ: 09:00 - 15:00, Κυρ: 09:30 - 14:00. Δευτέρα, επίσημες αργίες & εορτές κλειστά Ðåñßðëïõò

Προδημοσίευση . Μια έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΥΠΟΒΡΥΧΙA

Η

ιστορία των Ελληνικών Υποβρυχίων αρχίζει στις 14 Ιανουαρίου 1880 με την δημοσίευση στην «Εφημερίδα» του Δημητρίου Κορομηλά της πρόσκλησης του Εμμανουήλ Γρυπάρη, ενός απλού τεχνίτη από τον Πειραιά, προς τους Έλληνες, να παραβρεθούν το απόγευμα της 14ης Ιανουαρίου 1880 στις δοκιμές του «Υποβρυχίου Σκάφους» του στο Φαληρικό όρμο. Ακολουθεί η παραλαβή του πρώτου υποβρυχίου από το Πολεμικό Ναυτικό το 1884, ενός μικρού «καταδυομένου» σκάφους που κατασκεύασε ο Σουηδός ναυπηγός και βιομήχανος Thorsten Nordenfelt και πήρε το όνομά του, ονομάστηκε NORDENFELT. Και συνεχίζεται η ιστορία μετά από 125 χρόνια με τη ναυπήγηση των γερμανικών υποβρυχίων, τύπου 214, που αποτελούν, αυτή τη στιγμή, τα πιο προηγμένα συμβατικά υποβρύχια παγκοσμίως λόγω των πρωτοποριακών συστημάτων, με τεχνολογία αιχμής, που έχουν τοποθετηθεί σε αυτά. Η ιστορία των Ελληνικών Υποβρυχίων είναι ενδιαφέρουσα, όχι μόνο για τους αγώνες και τις θυσίες των πληρωμάτων τους, αλλά και διότι έχουν καταγράψει μερικές παγκόσμιες πρωτιές, όπως η πρώτη πολεμική περιπολία από το υποβρύχιο Δελφίν, στις 21 Νοεμβρίου 1912, και η πρώτη βολή τορπίλης μάχης εναντίον εχθρικού πλοίου, από το ίδιο

Το Υ/Β ΠΙΠΙΝΟΣ Υ8 στη Μάλτα περί το 1944.

Ðåñßðëïõò

υποβρύχιο, στις 9 Δεκεμβρίου 1912, εναντίον του τουρκικού καταδρομικού Μετζητιέ (Medjitieh). Τα κείμενα της ιστορίας των Ελληνικών Υποβρυχίων έγραψαν οι Αντιναύαρχοι Π.Ν. ε.α., Επίτιμοι Αρχηγοί Στόλου, Τιμόθεος Γ. Μασούρας και Θωμάς Π. Κατωπόδης, μέλη του Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων. Για την έκδοση χρησιμοποιήθηκαν, το ιστορικό και φωτογραφικό αρχείο της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού (ΥΙΝ) και της Διοίκησης Υποβρυχίων (ΔΥ), τα Μητρώα προσωπικού του ΓΕΝ και οι εκδόσεις του Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α. Α. Δημητρακόπουλου, οι εκδόσεις της Ελληνικής Θαλάσσιας Ένωσης (ΕΘΕ), ο Ελληνικός Σύνδεσμος Υποβρυχίων και μέσω αυτού φωτογραφικό υλικό των μελών του, ελληνική και παγκόσμια βιβλιογραφία, ιδιωτικές συλλογές αρχείων και φωτογραφιών και ειδικότερα το πλούσιο και μοναδικό ιστορικό και φωτογραφικό αρχείο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Η παρουσίαση του βιβλίου θα πραγματοποιηθεί σε εκδήλωση στις αρχές του 2010, σε ημερομηνία και ώρα που θα ανακοινωθούν σε δελτίο τύπου ενώ τα μέλη του Μουσείου θα παραλάβουν προσωπικές προσκλήσεις. Στη συνέχεια ακολουθούν ενδεικτικά αποσπάσματα διαφόρων κεφαλαίων του νέου βιβλίου.

Υποβρύχιο Nordenfelt

Το σκάφος αυτό ήταν σχήματος περίπου ατρακτοειδούς, είχε ολικό μήκος 21 μέτρα, διάμετρο κατά το μέγιστο νομέα 3,64 μέτρα, και εκτόπισμα εν καταδύσει 60 τόνων... Η κινητήριος μηχανή του, που έστρεφε την έλικα ήταν ιπποδυνάμεως 100 ίππων και είχε τροφοδοσία από συνήθη κυλινδρικό ατμολέβητα για την κίνηση του υποβρυχίου στην επιφάνεια της θάλασσας, η οποία του προσέδιδε μέγιστη ταχύτητα 9 μιλίων την ώρα... Σε ότι αφορά την εν καταδύσει λειτουργία της μηχανής, αυτή γινότανε με υπέρθερμο νερό αποθηκευμένο μέσα σε ειδικές δεξαμενές χωρητικότητας 30 τόνων. Οι δεξαμενές αυτές συγκοινωνούσαν με λέβητα, αλλά χρειάζονταν χρονικό διάστημα τουλάχιστον 12 ωρών για την απαιτούμενη πίεση και θερμοκρασία. Έτσι το υποβρύχιο, του οποίου η ακτίνα ενεργείας στην επιφάνεια της θάλασσας ήταν περίπου 200 μίλια, μπορούσε με τον ατμό ο οποίος εξακολουθούσε να παράγεται και μετά την σβέση των πυρών, να διανύει 30-40 μίλια εν καταδύσει... Το βάρος του NORDENFELT ήταν πάντοτε μικρότερο του βάρους ίσου όγκου θαλασσινού νερού, η δε κατάδυση αυτού γινόταν όχι, ως συνήθως συμβαίνει σήμερα, με αύξηση του βάρους του αλλά με τη βοήθεια δύο μικρών ελίκων με κατακόρυφους άξονες τοποθετημένους επί του διαμήκους επιπέδου του σκάφους στα δύο του άκρα. Ειδικός ρυθμιστής αποτελούμενος από υδροστατικό έμβολο δεχόμενο την πίεση του θαλασσινού νερού και ανταγωνιστική πίεση ελατηρίων εντεινόμενων κατά βούληση ανάλογα του βάθους εις το οποίο έπρεπε να πλεύσει το υποβρύχιο, κανόνιζε την ποσότητα ατμού, έτσι ώστε με αυτόματη αυξομείωση της ταχύτητας των, οι έλικες συγκρατούσαν το υποβρύχιο στο ίδιο πάντοτε καθορισμένο βάθος... Όμοια έφρασσε ερμητικά με το σιδερένιο κάλυμμά του και ο πυργίσκος που χρησίμευε σαν κάθοδος και ο οποίος έφερε περιφερειακά κυκλικές παραφωτίδες από παχύ κρύσταλλο, σχηματίζοντας έτσι θόλο, εντός του οποίου ο Κυβερνήτης μπορούσε να εισάγει το κεφάλι του μέχρι των ώμων και να βλέπει όταν το σκάφος έπλεε σε ημικατάδυσης κατάσταση.

Υποβρύχιο Δελφίν

Στις 20 Νοεμβρίου 1912 το Δελφίν , συνοδευόμενο από ένα αντιτορπιλικό, έπλευσε προς την νήσο Τένεδο και από την επομένη άρχισε ημερινές πολεμικές περιπολίες, καθημερινά, προ των στενών των Δαρδανελίων. Οι πολεμικές περιπολίες εκτελούντο άλλοτε στην επιφάνεια και άλλοτε σε κατάδυση σε αποστάσεις 4.000-6.000 μέτρων περίπου από τα φρούρια της εισόδου. Πραγματοποιώντας την πρώτη, παγκοσμίως, επιθετική περιπολία υποβρυχίου στις 21 Νοεμβρίου 1912, με Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Στέφανο Παπαρρηγόπουλο, έξω από τα στενά των Δαρδανελίων και βόρεια της νήσου Τενέδου ... Την 3η Δεκεμβρίου 1912 έλαβε χώρα, προ των στενών της Έλλης, η ομώνυμος ναυμαχία μεταξύ του Ελληνικού και Τουρκικού Στόλου. Από τις πρωινές ώρες το Δελφίν βρισκόταν σε πολεμική περιπολία, όταν στις 08:10 συναντήθηκε με την αρχηγίδα των αντιτορπιλικών, η οποία του σήμανε ότι ο Τουρκικός Στόλος βρισκόταν προ των στενών και το Μετζητιέ (Medjitieh) κοντά στο Κουμ-Καλέ, η πληροφορία όμως συνοδευόταν από την εντολή «Αναμείνατε». Μετά από άλλη, νεότερη, εντολή, ο Κυβερνήτης του Δελφίν ακολούθησε τα ίχνη της αρχηγίδας... Στις 08:50 ολόκληρος ο Τουρκικός Στόλος, που αποτελείτο από πέντε μεγάλα πλοία και αντιτορπιλικά, φάνηκε να εξέρχεται των στενών και στις 09:22 οι Τούρκοι άρχισαν το πυρ. Αμέσως τότε ο αρχηγός των αντιτορπιλικών στρέφει ολοταχώς και κινείται για να συνενωθεί με τον Ελληνικό Στόλο, το Δελφίν, αυτοβούλως πλέον, καταδύεται για προσβολή των εχθρικών πλοίων. Στις 09:20 βρίσκεται σε βάθος 7 μέτρων (περισκοπικό) και κινείται εν καταδύσει «εις τάξη μάχης» προς τον εχθρό. Μέσα στο καταδυόμενο ακούγονται καθαρά οι κρότοι των οβίδων που πέφτουν στη θάλασσα. Το Δελφίν εξακολούθησε να κινείται, εν καταδύσει, προς τα στενά με ταχύτητα 6 κόμβων... Ενώ λοιπόν υπήρχαν σοβαρές ελπίδες ότι το καταδυόμενο θα μπορούσε να προσεγγίσει τον εχθρό μέχρι του δραστικού βεληνεκούς των τορπιλών του, ξαφνικά ο Τουρκικός Στόλος αναστρέφει και κατευθύνεται ολοταχώς προς τα στενά στα οποία εισήλθε στις 10.25. Παρά ταύτα το Δελφίν εξακολούθησε την δίωξη και ανέστρεψε όταν έφτασε προ της εισόδου των στενών και ο Κυβερνήτης πείστηκε ότι δεν υπήρχε απολύτως καμία ελπίδα δράσης... Πράγματι είναι η πρώτη, παγκοσμίως, επιθετική περιπολία υποβρυχίου, διότι στην διεθνή βιβλιογραφία (Gunton, σελ. 25-27, Blair σελ. 36-37, Preston σελ. 22-24 και Dunmore σελ. 47-51): ως πρώτη επιθετική περιπολία θεωρείται η επιθετική περιπολία 10 παλαιών γερμανικών υποβρυχίων με πρόωση τύπου Korting, στις 6 Αυγούστου 1914 στη Βόρεια Θάλασσα, κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου εναντίον του Βρετανικού Στόλου, όπου 2 από τα υποβρύχια βυθιστήκανε και τα υπόλοιπα 8 επέστρεψαν στις 12 Αυγούστου στη βάση τους. Ήταν τα τουρκικά θωρηκτά Βαρβαρόσας (Hayreddin Barbarossa), Τουργούτ Ρεΐς (Turgut Reis), Μεσουδιέ (Messudieh), Ασάρ-Τεφήκ (Assari Tevfik) και το καταδρομικό Μετζητιέ (Medjitieh).

Ðåñßðëïõò

Το πρωί της 9ης Δεκεμβρίου 1912 το Δελφίν... λαμβάνει την ακόλουθη ενημέρωση, από τον Διοικητή Ανιχνευτικών, Αντιπλοίαρχο Δημήτριο Παπαχρήστου: «Το Μετζητιέ (Medjitieh) μετά πέντε αντιτορπιλικών είναι έξω των στενών, δίδεται ελευθερία δράσεως». Ο Κυβερνήτης του Δελφίν δεν διστάζει καθόλου, δεν είναι διατεθειμένος να αφήσει να περάσει η τρίτη ευκαιρία. Οι συστοιχίες του καταδυομένου είναι ημιεκφορτισμένες, αλλά η εναπομένουσα χωρητικότητα πιθανώς είναι επαρκής για μία επίθεση. Πέντε μόλις λεπτά μετά τη λήψη της πληροφορίας, το Δελφίν πλέει ολοταχώς με τους πετρελαιοκινητήρες και κατευθύνεται προς τις νήσους Μαυριά και εκεί κρατεί... Στις 09:17 το Δελφίν τίθεται σε τάξη κατάδυσης και στις 09:52 καταδύεται... Στις 10:07 το Δελφίν βρίσκεται σε περισκοπικό βάθος, 7 μέτρων, έχοντας εν όψει του τον εχθρό, αποτελούμενο από το καταδρομικό Μετζητιέ (Medjitieh), το ανιχνευτικό Μπέρκ-Ι-Σατβέτ (Berk-I-Satvet) και τέσσερα (4) αντιτορπιλικά τύπου Σιχάο. Τα εχθρικά πλοία ακολουθούν πορεία που οδηγεί μεταξύ του Δελφίν και της νήσου Τενέδου, η έγκλιση των πλοίων είναι καλή για βολή τορπιλών από το καταδυόμενο και πλέουν με μεγάλη ταχύτητα σε «γραμμή παραγωγής». Ο Κυβερνήτης του καταδυομένου είναι απολύτως κύριος της απόστασης βολής και χειρίζει το πλοίο του για να προσβάλει τον εχθρό από μικρή απόσταση ενώ παράλληλα δίνει τις αναγκαίες διαταγές για την προετοιμασία του πρωραίου σωλήνα και την ανύψωση των πρωραίων σκελετών. Πλέει κάθετα προς την εκτιμηθείσα πορεία των εχθρικών πλοίων, και όταν η απόσταση το επιτρέπει πλέον, εκτιμά οπτικά την ταχύτητά τους. Στις 10:30 της 9ης Δεκεμβρίου 1912, την κατάλληλη στιγμή και από απόσταση 500 μέτρων ο Κυβερνήτης διέταξε βολή της πρωραίας τορπίλης εναντίον του πρώτου πλοίου της γραμμής, του καταδρομικού Medjitieh (Μετζητιέ) .

Υποβρύχιο Παπανικολής (Υ-2)

Κατά τα μεσάνυχτα της 17ης Δεκεμβρίου 1940 απέπλευσε από τον Ναύσταθμο Σαλαμίνος το υποβρύχιο Παπανικολής, με Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Μίλτο Ιατρίδη, σε πολεμική περιπολία στην Αδριατική της οποίας η εξαγγελθείσα επιτυχία δόνησε με χαρά το πανελλήνιο... Πιο τυχερός στάθηκε στις 24 Δεκεμβρίου. Συνεχίζοντας με ανεξάντλητη εμμονή την περιπολία του με βάση τις πληροφορίες τις οποίες με αποφασιστικό τρόπο και γοργή ενέργεια κατάφερε να συλλέξει, καραδοκούσε πάντοτε μπροστά από την Αυλώνα. Στις 11.45 της ημέρας εκείνης αντιλαμβάνεται με τα υδρόφωνά του στόχο. Άμεση περισκοπική παρατήρηση του φανερώνει προς 213ο, 325ο και 000ο τους οδηγούς τριών στηλών νηοπομπής, την οποία αποτελούσαν πολλά πλοία. Κατά της νηοπομπής αυτής, η οποία, κατά τις περισκοπικές παρατηρήσεις, συγκροτούνταν από 12 μεγάλα εμπορικά πλοία και τουλάχιστον 6 αντιτορπιλικά και την οποία προστάτευε πλήθος αεροσκαφών (15-20) που χαρακτηρίστηκαν από τον Κυβερνήτη ως βομβαρδιστικά και αναγνωριστικά, ο Παπανικολής επιτίθεται αποφασιστικά. Στις 12.24, βάλλει εναντίον της δέσμη 4 τορπιλών με διάλειμμα μεταξύ των διαδοχικών πυροδοτήσεων 7 δευτερόλεπτα και υπό συνεχή στροφή του υποβρυχίου προς τα αριστερά. Αμέσως μετά το πέρας της επίθεσης, ο Παπανικολής κράτησε και τους δύο κινητήρες του, αλλά 6 λεπτά μετά την επίθεση υφίσταται αθρόα βολή βομβών βάθους εναντίον του. Ευτυχώς, όλες εκρήγνυνται σε αποστάσεις ολοένα μεγαλύτερες και δεν επιφέρουν ζημιά στο υποβρύχιο. Ο Κυβερνήτης του Παπανικολή με αδάμαστη υπομονή και επιμονή παρακολουθεί εύκολα με τα ακουστικά μηχανήματα τις κινήσεις των διωκτών του για πολλές ώρες και κάνει ανάλογους χειρισμούς για την αποφυγή της σκληρής δίωξης. Τέλος, στις 21.26, εννέα ολόκληρες ώρες μετά την επίθεσή του, αντιλαμβάνεται ότι διέφυγε από τους διώκτες του, ότι εξέλιπε ο κίνδυνος και αναδύεται... Από καταθέσεις Ιταλών αιχμαλώτων συλληφθέντων στην Αλβανία που διασταυρώθηκαν, διαπιστώθηκε αργότερα, ότι στις 24 Δεκεμβρίου βυθίσθηκε από τορπίλη έξω από την Αυλώνα ιταλικό ατμόπλοιο χωρητικότητας 6.000-7.000 τόνων, που μετέφερε Στρατό και ειδικότερα το 3ο Τάγμα του 8ου Συντάγματος Πεζικού με όλα του τα εφόδια. Πολύ αργότερα, η βρετανική υπηρεσία πληροφοριών μετέδωσε, ότι στη δράση αυτή του Παπανικολή πρέπει να αποδοθεί ο τορπιλισμός και η καταβύθιση του ατμόπλοιου Liguria 15.354 τόνων και ενός εμπορικού 7.000 τόνων. Ακριβέστερα, όμως, στοιχεία κατέστη δυνατό να συγκεντρωθούν μόνο μετά τη σύναψη ανακωχής, με τη μελέτη Είναι η πρώτη, παγκοσμίως, εν καταδύσει τορπιλική προσβολή, διότι στην διεθνή βιβλιογραφία (Gunton, σελ. 25-27, Blair σελ. 36-37, Preston σελ. 22-24 και Dunmore σελ. 47-51): ως πρώτη εν καταδύσει τορπιλική προσβολή θεωρείται η προσβολή στις 22 Σεπτεμβρίου 1914 από το γερμανικό υποβρύχιο U-9, με Κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Otto Weddigen, και η βύθιση των 3 παλαιών βρετανικών καταδρομικών των 12.000 τόνων, Aboukir, Cressy και Hogue στη Βόρειο Θάλασσα κοντά στις ακτές της Δανίας.

Ðåñßðëïõò

των ιταλικών αρχείων από την αρμόδια υπηρεσία του Βρετανικού Ναυαρχείου . Με βάση τις ιταλικές πηγές, συνάγεται, ότι από την επίθεση του Παπανικολή εβλήθη ένα μόνο πλοίο, το Firenze, εκτοπίσματος 3.952 τόνων... Στις 17.00 της 21ης Νοεμβρίου 1942, ο Παπανικολής, με Κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Νικόλαο Ρουσσέν, απέπλευσε από τη Βηρυτό για την εκτέλεση της επιχείρησης OXFORD, μεταφορά και αποβίβαση 7 Ελλήνων και Βρετανών πρακτόρων μετά υλικού και τριών ελαστικών λέμβων στις νότιες ακτές της Κρήτης, πλησίον της Αγίας Ρουμέλης, και πολεμική περιπολία στο Ανατολικό Αιγαίο... Στις 30 Νοεμβρίου, ο Παπανικολής, συνεχίζοντας την περιπολία του, βρισκόταν στα δυτικά της Ρόδου στην ομάδα των νησίδων Χαλίκια και στις 10.15 ακριβώς, κάτω από καλοτάξιδη γαλήνη, έπλεε κοντά στην είσοδο του όρμου της νησίδας Αλιμιά. Παρατήρησε, τότε, ότι μέσα στον όρμο ήταν αγκυροβολημένες στο μυχό τρεις τορπιλάκατοι και μια μικρή ιστιοφόρος ημιολία, ανοιχτότερα δε ένα μεγάλο φορτηγό ατμόπλοιο 8.000 τόνων, μήκους 130 μέτρων, καμουφλαρισμένο στη πλευρά του με φαιά και μαύρα τρίγωνα... Η επίθεση έλαβε χώρα κατά τις 4 το απόγευμα, «με αριστοτεχνικούς χειρισμούς», όπως αναφέρει ο Διοικητής των Υποβρυχίων. Ο Παπανικολής έφθασε σε κατάλληλο σημείο κατά τον άξονα της εισόδου και επιτέθηκε με τους πρυμναίους σωλήνες του, με τους οποίους έβαλε δύο τορπίλες στις 16.34. Έπειτα από 1 λεπτό και 35 δευτερόλεπτα ακούστηκε έκρηξη και φάνηκαν από το περισκόπιο καπνοί και νερά να καλύπτουν το στόχο. Μετά από λίγα λεπτά, το φορτηγό φαινόταν έμπρυμνο και έκλινε προς τα αριστερά, ενώ στις 16.45 ανατρεπόταν και βυθιζόταν... Ο Διοικητής των Υποβρυχίων, σχετικά με την επιτυχημένη αυτή περιπολία του Παπανικολή, σημειώνει ότι εκτελέστηκε με νέο Κυβερνήτη, νέο Ύπαρχο και νέο Α΄ Μηχανικό. Πέρα από αυτό το γεγονός, πέρα από τις ναυτιλιακές δυσχέρειες της περιοχής και πέρα από την ύπαρξη άμυνας στον όρμο Αλιμιά, η επίθεση «διεξήχθη με μεγάλη δεξιοτεχνία και αποφασιστικότητα και είναι απαραίτητο να τη θυμόμαστε».

Υποβρύχιο Κατσώνης (Υ-1)

Στις 24 Μαρτίου 1943, μετά από ταλαιπωρία δύο ετών για επισκευή ενός υποβρυχίου που έπρεπε να έχει παροπλισθεί πριν από μερικά χρόνια, το υποβρύχιο Κατσώνης απέπλευσε στις 18.00 από την πλευρά του συνοδού πλοίου υποβρυχίων Κορινθία από το λιμάνι της Βηρυτού , για την πρώτη του περιπολία από την Μέση Ανατολή, χάρις στην επιμονή και υπομονή του Κυβερνήτη Αντιπλοιάρχου Βασίλη Λάσκου του και τον επαγγελματισμό του πληρώματός του... Στις 20.26 της 2ας Απριλίου, το υποβρύχιο βρίσκεται σε ευνοϊκή θέση βολής τορπιλών, σε περισκοπικό βάθος, σε απόσταση 400 μέτρων έξω από το στόμιο του λιμένα του Γυθείου, με βάθος θάλασσας 18 μέτρα. Βάλλει δέσμη τριών τορπιλών με μικρό διάλειμμα πυροδότησης και πορεία κάθετη στη πλευρά του εχθρικού σκάφους. Από το περισκόπιο, ο Κυβερνήτης του υποβρυχίου, παρακολουθούσε την κανονική τροχιά των τορπιλών, και μετά ακούστηκε εξαιρετικά ισχυρή έκρηξη και λάμψη που φώτισε όλο το Γύθειο, ενώ προκλήθηκε και ισχυρή δόνηση στο υποβρύχιο. Ακολούθησε δεύτερη έκρηξη πολύ ασθενέστερη της πρώτης, ενώ δεν ακούστηκε έκρηξη από την τρίτη τορπίλη. Αμέσως μετά τη δεύτερη έκρηξη όλο το Γύθειο αρχίζει να χάνεται μέσα σε πελώρια σύννεφα μαύρου καπνού . Στις 20.53, το υποβρύχιο αναδύεται και πλέοντας ολοταχώς με τις δύο μηχανές απομακρύνεται προς την έξοδο του Λακωνικού κόλπου... Στις 29 Μαΐου, στις 16.15, το υποβρύχιο, εντόπισε, διά του περισκοπίου, εμπορικό ατμόπλοιο, με κατεύθυνση από τον φάρο Λευτέρη προς βορρά. Στις 17.45, ο Κατσώνης, έβαλε εναντίον του δύο τορπίλες, από απόσταση 800 μέτρων, από τις οποίες η μία το πέτυχε. Το εχθρικό εμπορικό πλοίο μετά την επίθεση έστρεψε και προσάραξε στην ακτή της άκρας Σηπιάδας. Αμέσως τότε το υποβρύχιο εκτελεί ανάδυση και βάλλει κατ’ αυτού 36 βλήματα δια του πυροβόλου, εκ των οποίων τα 25 έπληξαν τον στόχο. Το εμπορικό πλοίο ήταν το Γερμανικό Rigel, και το υποβρύχιο περισυνέλεξε τον Ισπανό πλοίαρχό του και τέσσερεις Έλληνες ναυτικούς , που εγκατέλειψαν το βυθισμένο σκάφος τους10. Έγγραφο Βρετανικού Ναυαρχείου προς το Ναυτικό Ακόλουθο Ελλάδος στο Λονδίνο Πλοίαρχο Β. Κύρη, το οποίο αυτός υπέβαλε στο Γ.Ε.Ν.:

WHI. 9000, EXT. 929 ADMIRALTY

L. 1537/47 London, S.W.I.

16th May, 1947

Dear Captain Kyris,

With reference to your letter…………

2. It has been…………..

3. Other sinking by submarines in the Adriatic between December, 1940 and the end of March 1941 were as follows.

(F) 24th December, 1940 - Steamship Firenze (3952) tons torpedoed in position 40o 34’ N. 19o 02’ E (Straits of Otranto).

4. According………….

Believe me,

Yours very truly

(Signed) RICHMOND WALLOW Σύμφωνα με την υπ΄ Αριθ. Πρωτ. Α/422 από 18-11-42 (συντετμημένος τίτλος G.S.O./32) Διαταγή της Διοίκησης Υποβρυχίων. Σύμφωνα με την απόρρητη-προσωπική Διαταγή Πλου του Διοικητή Υποβρυχίων, Πλοιάρχου Β.Ν. Π. Κώνστα, προς τον Κυβερνήτη του Κατσώνη, με Αριθ. Πρωτ. Α/188 από 23-3-1943 και συντετμημένο τίτλο G.S.O./37. Σύμφωνα με την απόρρητη αναφορά του ΚΑΤΣΩΝΗΣ, με Αριθ. Πρωτ. 44 από 14-4-1943 και τόπο εκδόσεως Βηρυτό, προς τον Διοικητή Υποβρυχίων Τσουκαλάς, σελ. 28-32 και αναφορά 44 Κατσώνη, ό.α., σελ. 5. Στην ιστοσελίδα του υποβρυχίου, ό.α., αναφέρεται ότι το Rigel ήταν υπό Γερμανική Σημαία και ήταν το πρώην Ισπανικό Tercio de Mantejurra, 552 τόνων.

10 Απόρρητη αναφορά του υποβρυχίου Κατσώνης, με Αριθ. Πρωτ. ΑΠΟΡΡ. 56 από 14-6-1943 και τόπο εκδόσεως το Πόρτ-Σάιντ, προς την Δ.Υ.

Ðåñßðëïõò

Υποβρύχιο Πιπίνος (Υ-8)

Στις 6 το πρωί διέκρινε καπνούς στο λιμάνι του Καρλοβασίου. Πλησιάζει περισσότερο και στις 8 το πρωί της 9ης Αυγούστου 1944 εντοπίζει καθαρά μέσα στο λιμάνι το εχθρικό αντιτορπιλικό και το Ωρίων... Tο στόμιο του λιμανιού άφηνε ακάλυπτο μόνο το πρυμναίο μέρος του φορτηγού Ωρίων και ο Κυβερνήτης του Πιπίνος Yποπλοίαρχος Κ. Λούνδρας, επειδή αμφέβαλλε αν θα εξασφάλιζε ευθυτενή τροχιά τορπίλης, σε περίπτωση που αυτή θα εκσφενδονιζόταν από σημείο έξω από το λιμάνι προς το εσωτερικό του, αποφάσισε να στήσει ενέδρα και να επιτεθεί εναντίον των πλοίων, όταν αυτά, κατά την διάρκεια της νύχτας πιθανότατα, θα εξέρχονταν από το λιμάνι του Καρλοβασίου... Επιτέλους, ύστερα από 4 ώρες, η καλή μοίρα δικαίωσε την προσδοκία του Κυβερνήτη. Στις 16.58, το αντιτορπιλικό φάνηκε να κινείται για να εξέλθει του λιμανιού. Ο Πιπίνος, που φύλαγε άγρυπνα την είσοδο του λιμανιού, σήμανε αμέσως «συναγερμό» και στις 17.05 εκτοξεύει εναντίον του αντιτορπιλικού, που μόλις είχε εξέλθει από το λιμάνι, 4 τορπίλες. Το αποτέλεσμα ήταν θριαμβευτικό. Η δεύτερη τορπίλη προσέκρουσε και εξερράγη στο ύψος της πρωραίας καπνοδόχου του στόχου, ο οποίος κατέβαλε προσπάθεια να πλησιάσει στην ακτή. Οι μηχανές του όμως δεν κινούνταν, το πλοίο γέμιζε νερά και στις 17.30 κλίνει προς τα δεξιά και κόβεται στα δύο. Τα δύο κομμάτια του ανορθώθηκαν κάθετα και καταποντίστηκαν ταχύτατα, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των κατοίκων του Καρλοβασίου και τις ενθουσιώδεις κραυγές του πληρώματος του Πιπίνος. Το βυθισθέν αντιτορπιλικό ήταν το Ιταλικό Calatafimi, κλάσεως “Curtatone”, ναυπηγήσεως 1923, εκτοπίσματος 967 τόνων και ταχύτητας 32 κόμβων. Έπλεε υπό Γερμανική Σημαία και ήταν επανδρωμένο με γερμανικό προσωπικό11. Βυθίσθηκε σε απόσταση 1,7 μιλίων και προς 073ο από το φανάρι του εξωτερικού κυματοθραύστη του λιμανιού του Καρλοβασίου. Ο Κυβερνήτης του Πιπίνος δεν αρκέστηκε στην εξαιρετική και λαμπρή επιτυχία του. Θέλησε να ολοκληρώσει τον πολεμικό σκοπό του. Αποφάσισε, λοιπόν, να επιτεθεί και κατά των παραβεβλημένων πλοίων στο λιμάνι του Καρλοβασίου και, κυρίως, εναντίον του Ωρίων. Σκέφθηκε ότι, προτού φθάσει κάποιο άλλο συνοδό, το φορτηγό αυτό δεν θα απέπλεε και επομένως ήταν ανάγκη να μην επιβραδύνει άλλο την επίθεση εναντίον του, αλλά να την επιχειρήσει αμέσως. Θα μπορούσε να το προσβάλει με το πυροβόλο του. Τον απότρεψε, όμως, η σκέψη ότι ενδεχομένως οι βολές του να προκαλούσαν ζημιές στη πόλη και απώλειες στο Ελληνικό πληθυσμό. Ξαναγεμίζει, λοιπόν, τους τορπιλοσωλήνες του με τις εφεδρικές τορπίλες και ευρισκόμενος 1.000 μέτρα έξω από το λιμάνι, βάλλει στις 19.14 την τορπίλη του υπ΄ αριθ. 1 σωλήνα, η οποία προσέκρουσε στην άκρη του ανατολικού κυματοθραύστη. Στήλες νερού, καπνοί και συντρίμμια ογκόλιθων σε ύψος 100 μέτρων κάλυψαν το λιμάνι, ενώ τα πληρώματα των γερμανικών πλοίων έπεφταν πανικόβλητα στη θάλασσα ή έτρεχαν πάνω στο κυματοθραύστη. Βάλλει αμέσως ο Πιπίνος την τορπίλη του υπ΄ αριθ. 2 σωλήνα του, από απόσταση 800 μέτρων, η οποία όμως δεν λειτούργησε. Επίμονος και αποφασιστικός ο Κυβερνήτης αλλάζει, τότε, πορεία και επανέρχεται στον άξονα της εισόδου του λιμανιού και στις 19.26 εκσφενδονίζει και τρίτη τορπίλη. Αυτή προσέκρουσε λίγο βορειότερα της άκρης του ανατολικού κυματοθραύστη, ίσως στα αβαθή, και η έκρηξή της προκάλεσε τα ίδια θεαματικά αποτελέσματα. Τέλος, στις 19.28 ο Πιπίνος βάλλει και την τορπίλη του υπ΄ αριθ. 4 σωλήνα, η οποία πέρασε από το μέσο ακριβώς του στομίου του λιμανιού και προσέκρουσε στην πρύμνη του Ωρίων ή πολύ κοντά της. Καπνοί και νερά κατακάλυψαν το στόχο. Όταν διαλύθηκε ο καπνός, ο Ωρίων εξακολουθούσε να πλέει ακόμα αλλά είχαν βληθεί οι υπερκατασκευές του. Το σκοτάδι που έπεφτε δεν επέτρεψε στο Κυβερνήτη του υποβρυχίου να διακρίνει άλλες λεπτομέρειες και βέβαια την βύθιση του Ωρίων. Η αποστολή του πλέον είχε ολοκληρωθεί με πραγματικά θαυμάσιο τρόπο, που οφειλόταν στην αξιέπαινη ικανότητα του Κυβερνήτη, τη δραστήρια ενέργειά του, τη ρωμαλέα επιμονή του και την ηρωική αντιμετώπιση της κατάστασης εκ μέρους ολόκληρου του πληρώματος του Πιπίνος.

Το Υ/Β ΠΙΠΙΝΟΣ Υ8 στη Μάλτα περί το 1944.

11 Σύμφωνα με την Βρετανική ιστοσελίδα του υποβρυχίου, ό.α., ο στόχος που βλήθηκε και βυθίστηκε ήταν το Γερμανικό Τορπιλοβόλο ΤΑ 19, εκτοπίσματος 1.046 τόνων, το πρώην Ιταλικό αντιτορπιλικό Calatafimi, και όχι Calafatini, κλάσης “Curtatone”. Σύμφωνα με τα Ιταλικά αρχεία, και την ιστοσελίδα http:// www.battleships-cruisers.co.uk/italian_destroyers.htm με την έναρξη του πολέμου οι Ιταλοί είχαν σε ενέργεια 4 αντιτορπιλικά κλάσης «Curtatone”, ναυπηγήσεως 1920-1923, εκτοπίσματος 967 τόνων, με κύριο οπλισμό 4 πυροβόλα των 102 χιλιοστών και 4 τορπιλοσωλήνες. Ένα από τα 4 ήταν το αντιτορπιλικό Calatafimi (επαναλαμβάνω) Calatafimi, το οποίο καθελκύστηκε στις 17-3-1923, το πήραν οι Γερμανοί στις 10-9-1943 και το ονόμασαν Achilles, στη συνέχεια το ονόμασαν ΤΑ 15 και στη συνέχεια το ονόμασαν ΤΑ 19 και, με αυτό το όνομα βυθίστηκε από τον Πιπίνο.

10

Ðåñßðëïõò

Υ/Β ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ ΣΤΙΣ

14 Σεπτεμβρίου συμπληρώθηκαν 66 χρόνια από την επέτειο της ηρωικής βύθισης του Υποβρυχίου «Λάμπρος Κατσώνης». Με την ευκαιρία αυτή δημοσιεύουμε την ανέκδοτη ομιλία που εκφώνησε ο αείμνηστος Πρόεδρος του Μουσείου Αντιναύαρχος Π.Ν. Κωνσταντίνος Παΐζης-Παραδέλης στις εκδηλώσεις μνήμης για τα 57 χρόνια από την βύθιση του Υποβρυχίου το 2000 που πραγματοποιήθηκαν στο Πνευματικό Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Ελευσίνας. Επίσης αναδημοσιεύουμε την περιγραφή της βυθίσεως και τα ονόματα των μελών του πληρώματος που έπεσαν ηρωικά από την έκδοση «Δόξα και Δάφνες» του αείμνηστου Γενικού Γραμματέα του Μουσείου Αρχιπλοιάρχου Οικ. Π.Ν. Νικόλαου Λάχανου. Τέλος αναδημοσιεύουμε το ποίημα του κ. Στέφανου Μπολέτση «Σκέψου Αδελφέ μου», αφιερωμένο στον Κυβερνήτη του Υ/Β Κατσώνης Βασίλη Λάσκο, από μία ιστορική έκδοση που φυλάσσεται στην βιβλιοθήκη του Μουσείου, «Πανελλήνιον Ηρώων Πεσόντων 1940 -1944-Απόσπασμα δια το Υπουργείον Ναυτικων, Αθήνα 1947».

57 χρόνια από την απώλεια του Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ Του Αντιναυάρχου Π.Ν. Κωνσταντίνου Παΐζη-Παραδέλη

ΠΡΙΝ

από τρεις ακριβώς μήνες συμπληρώθηκαν 57 χρόνια απ’ την απώλεια στο στενό της Σκιάθου στις 14 Σεπτεμβρίου του 43 του Υ/Β Λ. ΚΑΤΣΩΝΗΣ με Κυβερνήτη τον λεβέντη, Ελευσίνιο ήρωα τον Βασίλη Λάσκο. Ας αρχίσουμε όμως την ιστορία από την αρχή της ζωής του Υποβρυχίου αυτού. Το Υποβρύχιο Λάμπρος Κατσώνης ήταν ένα από τα 6 υποβρύχια τα οποία παραγγέλθηκαν στην Γαλλία το 1925 κι ήταν 2 τύπων: το Κατσώνης και Παπανικολής τα μικρότερα 300-460 τόνων και τα Γλαύκος, Πρωτεύς, Νηρεύς και Τρίτων τα μεγαλύτερα 410-550 τόνων. Τα Υ/Β αυτά με την έναρξη του πολέμου ήταν ήδη γερασμένα, το γεγονός όμως αυτό δεν τα εμπόδισε να πολεμήσουν αποτελεσματικά κατά την διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Γνωρίζουμε όλοι τις επιτυχίες του Πρωτέα με τον Χατζηκωνσταντή, του Τρίτωνα με τους Ζεπαίους, του Κατσώνη με τον Σπανίδη και του Παπανικολή με τον Ιατρίδη. Γνωρίζουμε επίσης την αύτανδρη απώλεια του Πρωτέα στην Αδριατική. Τα 5 από τα διασωθέντα από την Γερμανική εισβολή Υποβρύχια κατόρθωσαν όλα να διαφύγουν από τους Γερμανικούς Βομβαρδισμούς και να φτάσουν στην Αλεξάνδρεια. Ένα σοβαρό ακόμη γεγονός που επηρέασε την περαιτέρω δράση των Ελληνικών Υ/Β ήταν και η έλλειψη ανταλλακτικών, τα οποία είχαν φορτωθεί έγκαιρα στο επιβατηγό «Έλλη» το οποίο όμως δεν απέπλευσε επειδή το εγκατέλειψε το πλήρωμά του και έπεσε ανέπαφο στα χέρια των Γερμανών εισβολέων. Ο Βασίλης ο Λάσκος ήταν τότε απότακτος, αλλά όπως θα δούμε στη συνέχεια έζησε κι αυτός τη δική του πολεμική περιπέτεια, ενώ ο Κατσώνης έφτασε στην Αλεξάνδρεια με Κυβερνήτη τον πλωτάρχη Σπανίδη. Ο Β. Λάσκος γεννήθηκε στην Ελευσίνα στις 17 Αυγούστου 1899 και ήταν το τέταρτο παιδί και ο τρίτος γιος του Επαμεινώνδα και της Μαριγώς το γένος Κανάκη. Ο πατέρας του ήταν έμπορος Το Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ, σχέδιο του ζωγράφου Γ. Μόραλη.

12

Ðåñßðëïõò

λαδιών και μεγαλοκτηματίας της περιοχής με πολύ καλό όνομα. Ο Βασίλης τελείωσε το Δημοτικό στην Ελευσίνα και στη συνέχεια πήγε στο Ελληνικό Σχολείο, όπως το έλεγαν τότε στην Μάνδρα, φαίνεται ότι η Ελευσίνα ή δεν είχε Γυμνάσιο ή της Μάνδρας εθεωρείτο καλύτερο. Ο μεγαλύτερος Γιάννης σταμάτησε το σχολείο γρήγορα και ασχολήθηκε με το εμπόριο, δηλαδή με την δουλειά του κυρ Επαμεινώνδα, αντίθετα ο δεύτερος, ο Αγησίλαος, ήταν καλός στα γράμματα και γι αυτό τον λόγο τον έστειλαν στην Αθήνα στο Βαρβάκειο, όπου και διακρίθηκε για τους βαθμούς του. Ο πατέρας του όμως δεν θέλησε να ακολουθήσει Ακαδημαϊκή ή άλλη καριέρα και τον στέλνει στη Σχολή Δοκίμων όπου μπαίνει το 1914 και επιτυγχάνει πρώτος. Ο Βασίλης υπήρξε ο ζωηρός της οικογένειας, θα μπορούσα να πω πολύ ζωηρός, πάντα ήταν πρώτος στις καζούρες, στις σκανδαλιές και τους καυγάδες, του άρεσε να μάχεται και να νικά, ήταν θαρραλέος και τολμηρός, μερικές φορές παράτολμος, ήταν όμως ντόμπρος Αρβανίτης και αναλάμβανε τις ευθύνες του. Τον Αγησίλαο τον θαύμαζε μολονότι ήταν διαφορετικοί χαρακτήρες και είναι φυσικό να τον ακολουθήσει και να καταταγεί στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων τον Οκτώβριο του 1915. Ήταν μια εποχή κρίσιμη, οι Βαλκανικοί πόλεμοι είχαν τελειώσει νικηφόρα, το πολεμικό ναυτικό έδειξε την αξία του και με τις νικηφόρες ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου ξέπλυνε την ντροπή του 1897, η Ελλάδα σχεδόν διπλασιάστηκε, αλλά η μεγάλη παγκόσμια σύρραξη είχε ήδη αρχίσει με αφορμή που δόθηκε από μια δολοφονία, μέσα σε μια Βαλκανική πόλη, το Σεράγεβο. Γρήγορα ο πόλεμος ξαπλώθηκε και σ’ αυτόν άρχισαν να εμπλέκονται ολοένα και περισσότερες χώρες. Οι μάχες ήταν αμφίρροπες και οι αντιμαχόμενοι επιθυμούσαν να δημιουργήσουν νέες συμμαχίες στην προσπάθειά τους να ρίξουν το βάρος της νίκης προς τη δική τους πλευρά. Η Ελλάδα ήταν και προσπαθούσε να παραμείνει ουδέτερη μια καθόλου

εύκολη προσπάθεια λόγω της γεωγραφικής της θέσεως. Από τη μια πλευρά οι Κεντρικές δυνάμεις επιθυμούσαν την προέκτασή τους στη Μεσόγειο πρόσθετα προς την φιλική τους Τουρκία. Από την άλλη πλευρά οι σύμμαχοι της εγκάρδιας συνεννόησης δηλαδή της ΑΝΤΑΝΤ επιχειρούσαν να δημιουργήσουν, μετά από τη στασιμότητα που είχε δημιουργηθεί στο δυτικό μέτωπο αντιπερισπασμό στη Μεσόγειο στην αρχή με την αποτυχημένη εκστρατεία της Καλλίπολης το 1915 και στη συνέχεια με τη δημιουργία του Μακεδονικού μετώπου. Ιστορικά στην Ελλάδα οι απόψεις ήταν διχασμένες. Ο Κωνσταντίνος ευνοούσε την ουδετερότητα, επηρεασμένος ενδεχομένως από τους συγγενικούς δεσμούς που είχε με τον Κάιζερ, η Βασίλισσα Σοφία ήταν αδελφή του, αντίθετα ο Βενιζέλος διέβλεπε τη νίκη της ΑΝΤΑΝΤ και ήθελε η Ελλάδα να μπει στον πόλεμο συμμαχώντας με την Αγγλία και τη Γαλλία. Σ’ αυτό το περιβάλλον φοίτησαν οι δύο Λάσκοι στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και ο Αγησίλαος αποφοίτησε το 1918 ενώ ο Βασίλης τον Οκτώβριο του 1920 σε ηλικία 21 έτους. Ο Βασίλης αρχικώς ήταν βασιλικός, επηρεασμένος κι από τον Αγησίλαο, αργότερα όμως τάχθηκε προς την πλευρά των Βενιζελικών. Είναι σίγουρο ότι επηρεάσθηκε από τις εθνικές επιτυχίες που οφείλονταν σε ένα μεγάλο ποσοστό στη διπλωματική και πολιτική ικανότητα του Βενιζέλου. Επίσης και ο χαρακτήρας του που δεν ταίριαζε με τα τζάκια και τις κοινωνικές διακρίσεις που έβλεπε σε ορισμένους βασιλικούς. Ήταν από τη φύση του απλός και λαϊκός, του άρεσε να συναναστρέφεται με τους ανεπιτίδευτους ανθρώπους, ένοιωθε άνετα μαζί τους, απ’ αυτούς έπαιρνε δύναμη κι αυτοί τον θαύμαζαν για την γνησιότητα και την παλικαριά του. Ο Βασίλης Λάσκος είχε μεγάλα πλεονεκτήματα και προσόντα, αλλά και μεγάλες αδυναμίες. Αδυναμίες είχε στις γυναίκες, αλλά σ’ αυτές είχε και μεγάλες επιτυχίες, άλλη αδυναμία του ήταν να βλαστημάει. Βλασφημούσε πολύ, ιδιαίτερα το Σταυρό, κάτι που έκανε θεριό την κυρά Μαριγώ η οποία του έλεγε πάντα θυμωμένη: «μη βλασφημάς το Σταυρό Βασίλη, φωτιά θα ρίξει ο Σταυρός και θα σε κάψει». Μία κουβέντα που αποδείχτηκε όπως θα δούμε στη συνέχεια προφητική. Ένα μήνα μετά την αποφοίτησή του γίνονται οι εκλογές της 1/11/1920 όπου ο Βενιζέλος καταψηφίζεται και αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για την Μικρασιατική καταστροφή, η οποία ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1922, με την επανάσταση του Πλαστήρα και την Δίκη των 6. Μια οικογενειακή δυστυχία συγκλόνισε τον Βασίλη Λάσκο, στις 22 Δεκεμβρίου του 1921, σε ένα ατύχημα που έγινε από έκρηξη βόμβας βάθους στο αντιτορπιλικό Λέων στον Πειραιά, σκοτώνεται ο αδελφός του Αγησίλαος, νέος ανθυποπλοίαρχος, πριν προλάβει καν να σταδιοδρομήσει. Ήταν μια απώλεια που στάθηκε κρίσιμη και σημαντική και επηρέασε τις μετέπειτα αποφάσεις του Βασίλη, δεν έχασε μόνον έναν αδελφό, έχασε ένα στήριγμα και ένα σύμβολο που πάντα τον καθοδηγούσε. Τώρα πια είναι μόνος και μόνος του έπρεπε να τα βγάλει πέρα στη ζωή.

Το 1922 τον βρίσκει ανθυποπλοίαρχο στο ΑΣΠΙΣ. Κατά τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου του 22 και το κίνημα του Πλαστήρα, ο Λάσκος προσχωρεί στο κίνημα ευρισκόμενος στον Πειραιά και αποπλέει αφήνοντας τον Κυβερνήτη του στην ξηρά, προκειμένου να συναντήσει τον επαναστατημένο στόλο στον Κάβο Ντόρο. Η επαναστατική σταδιοδρομία του Β. Λάσκου αρχίζει. Ως το 1924 δεν έγιναν εκλογές, στο διάστημα αυτό έφυγε ο Κωνσταντίνος και μετά από ένα χρόνο ο γιος του Γεώργιος. Ανακηρύχθηκε Δημοκρατία και καταδικάστηκαν και τουφεκίστηκαν οι 6 υπεύθυνοι της Μικρασιατικής καταστροφής. Το διάστημα από το 1922 μέχρι το 1935 ήταν μία περίοδος όπου οι στρατιωτικοί έπαιξαν ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτικών πραγμάτων στην Ελλάδα, είτε διαμορφώνοντας δικτατορίες, είτε χρησιμοποιούμενοι από τα κόμματα για την κατάληψη της Αρχής. Στην περίοδο αυτή ο Λάσκος ήταν στο στοιχείο του παρ’ όλο που ήταν μικρός σε βαθμό ήταν ο ευνοούμενος του Πλαστήρα, του Χατζηκυριάκου και του πατριώτη του Πάγκαλου. Όταν ο Πάγκαλος καταλαμβάνει την Αρχή με στρατιωτικό κίνημα, ο Λάσκος βρίσκεται Υπασπιστής του και μένει μαζί του μέχρι το άλλο κίνημα, του Κονδύλη, που τον έριξε ένα χρόνο αργότερα και τον συνέλαβε. Ο Πάγκαλος φυλακίζεται στο Τσεδίν και ο Λάσκος πέφτει σε δυσμένεια. Τοποθετείται προϊστάμενος αποθήκης 50 αχρήστων τορπιλών οι οποίες από χρόνια δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν λόγω τεχνικού προβλήματος. Εδώ φάνηκε το Αρβανίτικο πείσμα του Λάσκου, έβαλε σκοπό να διορθώσει τις τορπίλες αυτές, προσπάθησε και εργάστηκε σκληρά για πολλούς μήνες και τελικά τα κατάφερε, βρήκε το πρόβλημα που είχαν και τις έκανε πάλι χρήσιμες. Για το θέμα αυτό δέχτηκε τα συγχαρητήρια του Υπουργού Ναυτικών και σαν ανταμοιβή στάλθηκε στην Αγγλία για να εποπτεύσει στην κατασκευή 50 νέων τορπιλών που είχαν παραγγελθεί. Γυρίζοντας στην Ελλάδα αποφάσισε να πραγματοποιήσει ένα παλιό του όνειρο, να πάει στα Υποβρύχια, πάντα έτρεφε μια ιδιαίτερη συμπάθεια για τα πλοία αυτά, ταίριαζαν απόλυτα στον ανεξάρτητο και τολμηρό χαρακτήρα του. Ένοιωθε πως η ανεξαρτησία που δίνει η διακυβέρνηση και ο χειρισμός ενός Υποβρυχίου ξεχωρίζει από τις άλλες μάχιμες θέσεις του ναυτικού και θα τον ικανοποιούσε απόλυτα. Ήταν επίσης το 1930 τα μόνα

Το Υ/Β Κατσώνης κατά την επιστροφή του στη Βάση Βηρυτού μετά από πολεμική περιπολία. Στο κατάστρωμα κατά το 1942-43 ο κυβερνήτης .Αντιπλοίαρχος Β. Λάσκος με τον ύπαρχός του Υποπλοίαρχο Η. Τσουκαλά και μέλη του πληρώματος.

Ðåñßðëïõò

13

καινούργια πλοία του τότε ναυτικού, υπήρχε βέβαια και καλύτερη αποζημίωση πράγμα σημαντικό για τον γλετζέ και συνήθως άφραγκο Λάσκο. Ήταν στην ηλικία των 32 ετών αλλά σαν ημέτερος το εμπόδιο αυτό το ξεπέρασαν και τοποθετήθηκε στον Κατσώνη σαν τρίτος αξιωματικός με όμοιο βαθμό του Κυβερνήτη με τον συμμαθητή του Παπαγιάννη. Σε λίγα χρόνια πήρε το πτυχίο του Υπάρχου στον Κατσώνη και το 1933 τοποθετείται Κυβερνήτης του Γλαύκου. Προαγόμενος σε Πλωτάρχη ανέβηκε γρήγορα στην ιεραρχία των υποβρυχίων, αλλά τα ατομικά του προσόντα του θάρρους και της επιθετικότητας συμπλήρωσαν τις ελλείψεις της τεχνικής πείρας που απαιτείτο για το όπλο αυτό που απαιτούσε μακροχρόνια παραμονή σε κάθε βαθμίδα εξέλιξης των αξιωματικών. Το 1932 ήταν και το τέλος της Βενιζελικής Κοινοβουλευτικής κυριαρχίας, αυτό όμως δεν άρεσε στους βενιζελικούς που σχεδίαζαν την επαναφορά του Βενιζέλου με κάποια στρατιωτική επέμβαση, κάτι που πήγαν να κάνουν το 1933 αλλά απέτυχαν. Το καζάνι όμως σιγόβραζε, έτσι φτάσαμε στο 1935. Μετά τις αποτυχημένες εκλογές του ’33 οι Βενιζελικοί άρχιζαν να σχεδιάζουν πώς θα πάρουν την εξουσία, εφ’ όσον δεν ήταν εύκολο τούτο να γίνει με μια ορθόδοξη δηλαδή με κοινοβουλευτική διαδικασία απέμεινε μόνο μια λύση, τι άλλο από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα. Προς αυτή λοιπόν την κατεύθυνση κινήθηκαν οι οπαδοί αυτής της παράταξης και φυσικά έπρεπε να βρουν τις διασυνδέσεις τους στο στρατό και στο ναυτικό. Ο Λάσκος δεν πίστεψε ποτέ στην αναγκαιότητα αυτού του κινήματος και δεν θέλησε να προσχωρήσει παρά τις πιέσεις που του έγιναν. Δέχτηκε μόνο όταν του είπανε ότι φοβόταν και όχι ότι δεν πίστευε στο κίνημα, του έθιξαν το ευαίσθητο σημείο του, την παλικαριά του κι έτσι τον κατάφεραν. Τα αποτελέσματα του κινήματος της 1-

ανήσυχο χαρακτήρα του; Όχι. Σε λίγο με ασήμαντη αφορμή παραιτείται και βρίσκεται πάλι άνεργος το 1938, μεσολαβεί και ένα διάστημα εξάμηνης εξορίας στη Νιό μετά από σχετική μέριμνα του περίφημου Μανιαδάκη. Τον Ιούνιο του ’39 είχαν αρχίσει οι διωγμοί των Εβραίων στη Γερμανία. Οι κυνηγημένοι αυτοί άνθρωποι έφευγαν με κάθε τρόπο, οι περισσότεροι με κατεύθυνση την Παλαιστίνη που ήταν υπό Αγγλική κατοχή, η οποία όμως δεν τους δεχόταν. Έπρεπε λοιπόν να αποβιβαστούν κρυφά, και αυτή την επιχείρηση το αναλάμβαναν διάφοροι επιτήδειοι εφοπλιστές έναντι αδράς αμοιβής. Σ’ ένα τέτοιο καράβι το ΣΑΛΟΜΕΑ έβαλαν τον Λάσκο για καπετάνιο για μια τέτοια αποστολή με 700 Εβραίους, η αποστολή πέτυχε και ο Λάσκος επέστρεψε γεμάτος χρήματα. Το 1939 ξεσπάει ο πόλεμος, ο Λάσκος βλέπει να βρίσκεται έξω από τη μεγάλη περιπέτεια, έξω από το Ναυτικό που αγαπούσε. Θέλει να ξαναγυρίσει στη θάλασσα και τελικά βρίσκει δουλειά, σαν καπετάνιος, στο φορτηγό ΙΩΑΝΝΑ. Μπαρκάρει στον Πειραιά. Στην Αλεξάνδρεια φορτώνει για Αγγλία, αλλά κάνει στάση στο Γιβραλτάρ για να τακτοποιήσει το φορτίο του που είχε μετακινηθεί και να ενταχθεί σε νηοπομπή για προστασία. Δυστυχώς αναγκάστηκε να μείνει πίσω από τη νηοπομπή και στον Ατλαντικό 180 μίλια από το Βίγκο την 1-7-1940 αναχαιτίζεται από ένα Γερμανικό Υ/Β το οποίο μετά από προειδοποίηση για να εγκαταλείψουν το πλοίο, τότε τους προειδοποιούσαν, το ΙΩΑΝΝΑ βυθίζεται με κανιοβολισμούς. Ο Λάσκος και το πλήρωμά του μετά από τρεις μέρες παραμονής στις βάρκες διασώζονται από Πορτογαλικό αλιευτικό που τους αποβιβάζει στο Βίγκο, από εκεί πήγε στη Λισσαβόνα απ’ όπου με 500 άλλους ναυτεργάτες, όλοι πλοίων που είχαν βυθιστεί, επιβιβάστηκε στο φορτηγό ΑΤΤΙΚΗ κι

3-1935 είναι γνωστά, ο Βασίλης Λάσκος κατάφερε να καταλάβει την βάση Υ/Β και το Ναύσταθμο και βοήθησε τα πλοία να παραλάβουν τα πυρομαχικά τους ανενόχλητα και να φύγουν, όχι και τόσο ανενόχλητα διότι τους βομβάρδιζε από το Κερατσίνι μια κυβερνητική πυροβολαρχία. Ο Λάσκος απέπλευσε με τον ΝΗΡΕΑ κι ύστερα από μεγάλη ταλαιπωρία λόγω καιρικών συνθηκών έφθασε στη Σούδα όπου είχε επαναστατήσει. Ο υπόλοιπος στόλος, όταν απέτυχε το κίνημα στην ξηρά αναγκάστηκε να επιστρέψει αφού οι πρωταγωνιστές αποβιβάστηκαν στα Ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα και προωθήθηκαν ως εξόριστοι στην Ιταλία. Ο Λάσκος αναγκαστικά τους ακολούθησε, το Ναυτοδικείο τον καταδίκασε δύο φορές σε θάνατο και καθαίρεση. Στην Ιταλία ο Λάσκος υπέφερε πολύ, βρέθηκε χωρίς χρήματα και χωρίς δουλειά. Προσπάθησε με κάθε τρόπο να επιβιώσει μαζί με τους άλλους κινηματίες κάνοντας οποιαδήποτε εργασία, ήταν πιστεύω η πιο οδυνηρή και δύσκολη περίοδος της ζωής του. Στους κινηματίες δόθηκε χάρη τον επόμενο χρόνο και έτσι μπόρεσαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Ήταν η συνήθεια του καιρού εκείνου, κινήματα, καταδίκες και μετά άφεση αμαρτιών. Μετά από μια περίοδο ανεργίας του εμπιστεύτηκαν την δημιουργία ενός εργοστασίου στην Ελευσίνα. Πράγματι έπεσε με τα μούτρα στη δουλειά και τα κατάφερε περίφημα. Ήταν μια λύση που τον ηρέμησε και τον ανέβασε ψυχολογικά. Την περίοδο αυτή είχε και τον ίσως μοναδικό αισθηματικό δεσμό στη ζωή του, ο οποίος δεν ευδοκίμησε λόγω της αντίδρασης της μητέρας του. Ο Βασίλης ο Λάσκος που μπορούσε να σηκώσει το ανάστημά του και να αντιδράσει εναντίον οποιουδήποτε, δεν μπόρεσε να κάνει το ίδιο στη μητέρα του. Η ζωή του στο εργοστάσιο πήγαινε θαυμάσια, μπορούσε όμως να συνεχίσει αυτή τη δουλειά; Ταίριαζε στον

έφτασε μετά από περιπέτειες στην Ελλάδα. Η 28η Οκτωβρίου 1940 βρίσκει τον Λάσκο έτοιμο να μπαρκάρει. Αμέσως επιστρατεύεται και τον τοποθετούν επικεφαλής ομάδος μεταγωγικών. Ξαναγυρίζει στο Ναυτικό με απογοητευτικό για τον χαρακτήρα του τρόπο. Προστατεύει την ομάδα των πλοίων που ο ίδιος ήθελε να επιτίθεται σαν Κυβερνήτης ενός Υ/Β ή ενός αντιτορπιλικού. Η είσοδος των Γερμανών τον βρίσκει πάλι εκτός Ναυτικού. Μια απόπειρα να φύγει με τα πλοία επιφανείας δεν έγινε δεκτή, ενώ προηγουμένως είχε απορρίψει πρόσκληση του φίλου του Σπανίδη να φύγει για τη Μέση Ανατολή, να του δοθεί η ευκαιρία να πολεμήσει κι αυτός όπως όλοι οι άλλοι συνάδελφοί του. Η ευκαιρία ξαναδόθηκε σύντομα κι ήταν απ’ τους πρώτους που έφυγαν. Η πρώτη απόπειρα να περάσει στη Χίο στο Τσεσμέ απέτυχε, οι Τούρκοι τον γύρισαν πίσω από τη Χίο όπου κρύφτηκε σε μια κλινική για αρκετό καιρό μασκαρεμένος σε νοσοκόμο. Η δεύτερη απόπειρα πέτυχε κι έφτασε στη Μέση Ανατολή την άνοιξη του 1942, εκεί οι συνάδελφοί του τον δέχτηκαν θερμά και άρχισε να βλέπει το όνειρό του να πραγματοποιείται. Επιθυμία του Λάσκου ήταν να γυρίσει πίσω στα Υ/Β, είχε όμως δύο μεγάλα μειονεκτήματα: πρώτον ήταν μεγάλος στην ηλικία, 43 ετών, και αντιπλοίαρχος, οι κυβερνήτες των Υ/Β όλου του κόσμου δεν υπερβαίνουν τα 35 χρόνια. Οι Άγγλοι και οι Γερμανοί στον πόλεμο είχαν κυβερνήτες 25άρηδες. Δεύτερον η οκτάχρονη απομάκρυνσή του από το Ναυτικό του στέρησε πολύτιμη εμπειρία η οποία δεν μπορούσε εύκολα να αναπληρωθεί. Είχε όμως από την άλλη πλευρά δύο σοβαρούς υποστηρικτές, δύο πατριώτες Αρβανίτες το Ναύαρχο Αλέξανδρο Σακελλαρίου και τον πλοίαρχο Παναγιώτη Κώνστα, οι οποίοι βλέποντας τη μεγάλη του επιμονή του έδωσαν την κυβέρνηση του ΚΑΤΣΩΝΗΣ. Ήταν το Υ/Β με τα

14

Ðåñßðëïõò

Το μνημείο των πεσόντων του Υ/Β Κατσώνης στη Σκιάθο.

μεγαλύτερα τεχνικά προβλήματα και ο Λάσκος υποσχέθηκε να το κάνει όσο πιο γρήγορα μπορούσε αξιόπλοο και αξιόμαχο μ’ ένα διαλεχτό επιτελείο και πλήρωμα. Έπεσε με τα μούτρα στη δουλειά, για την επισκευή του ΚΑΤΣΩΝΗΣ στο Πορτ – Σάϊντ όπου είχε πάει για δεξαμενισμό. Εκεί χτύπησε τον Λάσκο άλλη μια ατυχία, μια γκίνια όπως έλεγε ο ίδιος, που τον κυνηγούσε σε όλη του τη ζωή. Εκεί ο ΚΑΤΣΩΝΗΣ δεμένος στο μόλο, άρχισε να βουλιάζει από κάποιο ανθρώπινο λάθος και σε λίγο εξαφανίσθηκε στο βυθό του λιμανιού. Ο Λάσκος για μια στιγμή λύγισε, ήταν ανθρώπινο, πάνω στην ώρα που έβλεπε το καράβι του έτοιμο, το όνειρό του να πραγματοποιείται, όλα γκρεμίστηκαν, προσπάθειες τόσων μηνών χάθηκαν. Γρήγορα όμως συνήλθε και με προσπάθεια έπεισε τους Άγγλους να το ανελκύσουν, υποσχέθηκε να το επισκευάσει και κράτησε την υπόσχεσή του. Μέσα σε μερικούς μήνες το Υποβρύχιο ήταν έτοιμο αφού χρειάστηκε να βγάλουν και να επιθεωρήσουν όλα σχεδόν τα μηχανήματα, που είχαν βραχεί, το μόνο που δεν είχε βραχεί ήταν ένα μηχάνημα, το οποίο όπως το βγάζανε για να το πάνε έξω έπεσε κι αυτό στη θάλασσα. Η ειδική βάση των Υ/Β είχε εγκατασταθεί στη Βηρυτό. Από εκεί αναχώρησε για την πρώτη του πολεμική περιπολία στις 24 Μαρτίου 1943 και τη σχετική αναφορά την ακούσατε από τον επιτελή των Υ/Β. Αποστολή του ήταν περιπολία στο Ν. Αιγαίο και αποβίβαση κομάντος στη Λακωνία. Η αποβίβαση των κομάντος γίνεται χωρίς πρόβλημα. Μετά συναντά 3 καΐκια στα οποία εκτελεί έλεγχο, κανονικά θα έπρεπε να τα βυθίσει, αυτές ήταν οι εντολές, ο Λάσκος όμως τους άφησε, δεν μπορούσε να βουλιάξει τα ιστιοφόρα αυτά που μετέφεραν τρόφιμα στη πεινασμένη πρωτεύουσα. Ο ένας μάλιστα από τους κυβερνήτες των καϊκιών ήταν κουλός, είχε χάσει το χέρι του στην Αλβανία. Την ίδια μέρα συναντά κι άλλο ένα ιστιοφόρο επίτακτο των Γερμανών, ο ένας ναύτης του πληρώματος προθυμοποιήθηκε να του δώσει πληροφορίες για τις κινήσεις του Γερμανικού περιπολικού στο Γύθειο και ζήτησε να επιβιβαστεί στο Υ/Β. Ο Λάσκος τον δέχτηκε, του έδωσαν το παρατσούκλι «το λάφυρο». Πράγματι με τις πληροφορίες του νεαρού αυτού ναυτικού φτάνουν στο λιμάνι του Γυθείου, αδιαφορώντας για την υπάρχουσα προστασία του λιμανιού από τα Ιταλικά πυροβόλα. Ο ΚΑΤΣΩΝΗΣ προχωρεί παράτολμα και ρίχνει τις τορπίλες του κοντά στο λιμάνι, σχεδόν έξω από το λιμάνι. Το αποτέλεσμα ήταν, σύμφωνα με το βρετανικό ανακοινωθέν που έλεγε: «συμμαχικόν Υ/Β την 2α Απριλίου έβαλε τορπίλας εναντίον πλοίου του άξονος εις Γύθειον το οποίον έφερε τορπίλας και βόμβας βυθού. Αι τορπίλαι εξεράγησαν στο κρηπίδωμα και ανατίναξαν δύο πλοιάρια με πυρομαχικά, η δύναμις της εκρήξεως προκάλεσε την βύθιση του εχθρικού

πλοίου και επί του κρηπιδώματος φόνον 20 Ιταλών αξιωματικών και στρατιωτών». Η επόμενη περιπολία του ΚΑΤΣΩΝΗΣ άρχισε την 1η Ιουλίου και ήταν στη περιοχή του Νοτιοανατολικού Αιγαίου. Σ’ αυτήν ο Λάσκος προσπάθησε να βυθίσει με ανάλογο τρόπο Ιταλικό φορτηγό που ήταν αγκυροβολημένο μέσα στο λιμάνι του Καρλόβασι της Σάμου. Η πρώτη τορπίλη εξερράγη στον λιμενοβραχίονα, ενώ η δεύτερη που μπήκε στο λιμάνι δεν εξερράγη. Η επιχείρηση ήταν τολμηρή παρά το άτυχο αποτέλεσμα και ο Λάσκος δέχτηκε τα συγχαρητήρια του Υπουργού Ναυτικών. Η τελευταία περιπολία του ΚΑΤΣΩΝΗΣ αρχίζει την 5η Σεπτεμβρίου 1943. Αποστολή ήταν περιπολία στο Β. Αιγαίο και αποβίβασις ομάδος κομάντος. Ο Λάσκος ήταν προληπτικός όπως είναι και οι περισσότεροι ναυτικοί, μόνο λίγα πρόσωπα από εκείνα που δεν ανήκουν στο πλήρωμα επιτρεπόταν να επιβούν στο Υ/Β πριν από την αναχώρηση, ήταν τα γουρλίδικα. Αυτή τη φορά έλειπε ο γουρλής πλοίαρχος - ηλεκτρολόγος Χρυσίδης. Αυτό δεν άρεσε στον Λάσκο. Αξιωματικοί του ήταν ο υποπλοίαρχος Ηλίας Τσουκαλάς ύπαρχος, ο ανθυποπλοίαρχος Τρουπάκης, ο υποπλοίαρχος Μυκόνιος και ο επίκουρος σημαιοφόρος Παύλος Λαμπρινούδης, εγγονός του Ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη και φυσικά ο Α’ μηχανικός σημαιοφόρος Ξένος. Τα τεχνικά προβλήματα άρχισαν σχεδόν αμέσως. Ο Γέρο ΚΑΤΣΩΝΗΣ είχε πια αρχίσει να δείχνει την ηλικία του. Ήταν πολλές οι βλάβες για να τις απαριθμήσουμε το σπουδαιότερο ήταν η αχρήστευση του ενός κινητήρα και έτσι η περιπολία με το πείσμα του Λάσκου συνεχίστηκε με ένα μόνο κινητήρα. Το μόνο χαρούμενο γεγονός ήταν το κρυπτογραφικό σήμα που έλαβαν στις 8 Σεπτεμβρίου που τους ανήγγειλε την συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Στις 11 Σεπτεμβρίου αποβιβάζει Έλληνες κομάντος στην Εύβοια χωρίς πρόβλημα. Στις 12 Σεπτεμβρίου εντοπίζουν δύο καΐκια, απ’ αυτούς μαθαίνουν ότι εκείνες τις μέρες θα έφευγε από τη Θεσσαλονίκη για τον Πειραιά ένα επιταγμένο Γαλλικό επιβατηγό, το ΣΙΜΦΡΑ, με Γερμανούς στρατιώτες αδειούχους. Του πρόσφεραν κρεμμύδια από το φορτίο τους, δεν ήξεραν ότι ο Λάσκος το θεωρούσε γρουσούζικο φαγητό διότι κρεμμύδια είχε το φορτίο στο ΙΩΑΝΝΑ όταν βυθίστηκε στον Ατλαντικό. Την νύχτα 13 προς 14 Σεπτεμβρίου ο ΚΑΤΣΩΝΗΣ αφού φόρτωσε τις μπαταρίες του καταδύθηκε και άρχισε να περιπολεί ανάμεσα σε Πήλιο και Σκιάθο περιμένοντας το ΣΙΜΦΡΑ. Ενώ σκοτείνιαζε εντοπίζεται ακόμα ένα καΐκι, ο Λάσκος αποφασίζει να πάρει και πάλι πληροφορίες κι ενώ μιλούσαν, φάνηκε καπνός από τον βορρά, δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία σε όλους ότι ήταν το ΣΙΜΦΡΑ. Μόλις νύχτωσε το Υ/Β αναδύθηκε, γέμισε το πυροβόλο του και κατευθύνθηκε προς το υποτιθέμενο ΣΙΜΦΡΑ, μετά θα άλλαζαν τομέα περιπολίας όπως είχε διαταχθεί και θα πήγαιναν προς την Ικαρία. Σε λίγο παίρνουν από το Γερμανικό πλοίο οπτικά σήματα αναγνώρισης, ο Λάσκος διατάζει ταχεία κατάδυση και αμέσως αντιλαμβάνεται εκπομπές ανθυποβρυχιακής συσκευής. Το πλοίο δεν ήταν το ΣΙΜΦΡΑ αλλά ένα εξοπλισμένο Γερμανικό ανθυποβρυχιακό. Πριν προλάβουν να εκτιμήσουν την κατάσταση δέχονται την πρώτη δέσμη βομβών βάθους, τα φώτα σβήνουν, ανάβει ο βοηθητικός φωτισμός, αλλά αμέσως ακολουθεί η δεύτερη και η τρίτη δέσμη βομβών. Το Υ/Β υφίσταται σοβαρές βλάβες, η πρυμναία κάθοδος του πυργίσκου υποχωρεί και η θάλασσα άρχισε να μπαίνει με ορμή από τα ανοίγματα, τα μηχανήματα του Υ/Β έπαψαν να λειτουργούν και το πλοίο άρχισε να βυθίζεται. Τότε ο κυβερνήτης διατάζει ανάδυση και εξοπλισμό πυροβόλων. Ο Λάσκος θεώρησε ότι ο αγώνας του δεν μπορούσε να τελειώσει έτσι, χωρίς να κάνει ακόμα μία, έστω και απελπισμένη προσπάθεια. Η πρώτη βολή ήταν του ΚΑΤΣΩΝΗΣ. Οι Γερμανοί ξαφνιάζονται αλλά συνέρχονται και αρχίζουν να χρησιμοποιούν κι εκείνοι τα πυροβόλα τους. Η ομοχειρία του πυροβόλου αφανίστηκε, οι γεμιστές σκοτώθηκαν, ποιός θα γεμίσει; Μόλις το βλέπει ο Λάσκος δίνει ένα σάλτο από τη γέφυρα και γεμίζει ο ίδιος, το πυροβόλο ρίχνει ένα βλήμα. Μία ριπή τον ρίχνει νεκρό πάνω στο αγαπημένο του Υ/Β κοντά στο πυροβόλο του. Ο Λάσκος πέθανε πολεμώντας όπως ακριβώς το Ðåñßðëïõò

15

Πάνω: Ξίφος του Κυβερνήτη του Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ, Βασ. Λάσκου, Αρ. Συλ.653. Δεξιά: Βασίλειος Λάσκος.

επιθυμούσε, δεν ήταν ο τύπος που θα μπορούσε ποτέ να πεθάνει στο κρεβάτι. Σε λίγο το Υ/Β, ανήμερα του Σταυρού, σημαδιακή μέρα για τον Λάσκο, βυθίζεται μετά από εμβολισμό από το Γερμανικό με απώλειες εκτός από τον κυβερνήτη, τους: υποπλοίαρχο Μυκόνιο, ανθυποπλοίαρχο Τρουπάκη και τους σημαιοφόρους Λαμπρινούδη και Ξένο. Από το πλήρωμα απωλέσθηκαν 27 υπαξιωματικοί και ναύτες μεταξύ των οποίων και το λάφυρο, 17 συνελήφθησαν αιχμάλωτοι μεταξύ των οποίων και οι Άγγλοι σύνδεσμοι, ενώ τρεις, ο πλωτάρχης Τσουκαλάς, και οι υπαξιωματικοί Τσίγκρος και Αντωνίου προτίμησαν να διαφύγουν την αιχμαλωσία και μετά από προσπάθεια, κολυμπώντας επί 8 με 9 ώρες, κατόρθωσαν να φτάσουν στην πλησιέσετερη ακτή, Τσουκαλάς και Τσίγκρος στη Σκιάθο και ο Αντωνίου στο Πήλιο. Αυτό ήταν το τέλος του ΚΑΤΣΩΝΗ που πολέμησε μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής του. Τέλος ένδοξο αντάξιο της ναυτικής ιστορίας και παράδοσης του Έθνους μας. Οι Γερμανοί από την πλευρά τους είχαν ένα νεκρό και πολλούς τραυματίες.

Ποιός όμως ήταν στην πραγματικότητα ο Βασίλης Λάσκος;

Ο Καραγάτσης στο ομώνυμο έργο του μας δίνει μια γλαφυρή εικόνα του χαρακτήρα του. Στην Υπηρεσία του ήταν πάντα καλός, μπορούμε να πούμε και άριστος χωρίς να δείχνει φαινόμενα μεγαλοφυΐας. Το παράτολμο θάρρος του τον έκανε πολύτιμο σε ορισμένες θέσεις, όπως η διακυβέρνηση των Υ/Β. Του έλειπε η απόλυτη ψυχραιμία, εκείνη που γεννά την λελογισμένη γενναιότητα. Πάνω

Το υποβρύχιο ΚΑΤΣΩΝΗΣ.

16

Ðåñßðëïõò

στη δράση αφαρπαζόταν, μεθούσε, ήταν αξιωματικός της ριψοκίνδυνης αποστολής εκείνος που θεωρεί πως η μέγιστη ανάγκη της επιτυχίας προϋποθέτει κάθε θυσία. Ήταν ένας γιγάντιος αγαθός και επίφοβος διψασμένος πάντοτε για την ηδονή της ζωής, ξέχειλος από ζωή και στο ξέσπασμα ζωής. Δεν ζήλεψε ποτέ, ούτε φθόνησε, ούτε υπέσκαψε κανέναν. Ήταν ντόμπρος και μπεσαλής. Η μεγάλη και τίμια καρδιά του τον έκανε αγαπητό σε όλους τους συναδέλφους του, οι υφιστάμενοί του τον λάτρευαν, είχε την ικανότητα να επικοινωνεί μαζί τους και να τους κερδίζει. Για μας τους νεότερους ο Βασίλης Λάσκος αποτέλεσε ένα πραγματικά φωτεινό παράδειγμα αξιωματικού. Τον είχαμε πάντα σαν υπόδειγμα λεβέντη αξιωματικού και ήρωα. Τον αναπολούσαμε ακόμα κι όταν η γραφειοκρατική νοοτροπία που αναπτύσσεται σε ειρηνικές περιόδους παντού, ακόμα και στο στρατό, είχε αρχίσει να μας πνίγει. Αξιωματικοί σαν τον Βασίλη Λάσκο δεν κάνουν για τέτοιες εποχές. Βγαίνουν, ξεχωρίζουν και διακρίνονται μόνον στον πόλεμο, μόνο στα δύσκολα. Εδώ τελειώνω και θέλω να ευχαριστήσω το Δήμο Ελευσίνας και το Πνευματικό Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Ελευσίνας που μου έδωσαν την ευκαιρία να κάνουμε μετά από 57 χρόνια αυτή τη μικρή αναδρομή και να θυμηθούμε ένα μεγάλο τέκνο της Ελευσίνας, τον Βασίλη Λάσκο. Σας ευχαριστώ πολύ.

Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ

Του Αρχιπλοιάρχου Οικ. Π.Ν. Νικολάου Λάχανου -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Από την έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος ΔΟΞΑ ΚΑΙ ΔΑΦΝΕΣ, Αθήνα, 1991.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

TO

Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ με Κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Βασίλειο Λάσκο σε περιπολία στο Β. Αιγαίο στις 14 Σεπτεμβρίου 1943 ενώ βρισκόταν κοντά στην Σκιάθο και ενώ περίμενε, από πληροφορίες που έλαβε από ιστιοφόρο, το Γαλλικό οπλιταγωγό SIMFRA, πλέοντας στην επιφάνεια με σκοπό να επιτεθεί εναντίον του εμπορικού πλοίου, εμφανίσθηκε σε απόσταση 2.000 μέτρων γερμανική κορβέττα 1.000 τόννων εξοπλισμένη με ανθυποβρυχιακό ASDIG, που έκανε σήμα αναγνωρίσεως προς το Υ/Β. Παρά την ταχεία κατάδυση, το Υ/Β δέχτηκε πολλές δέσμες βομβών βάθους, που του προξένησαν βαρύτατες ζημιές. Ο Κυβερνήτης αντί να παραδοθεί διέταξε ανάδυση και επίθεση με το πυροβόλο, αλλά ο αγώνας ήταν άνισος γιατί τα δραστικά πυρά του εχθρικού πλοίου, σκότωσαν όλους τους Αξ/κούς της Γέφυρας και την ομοχειρία του πυροβόλου. Τελικά μετά από εμβολισμό ο ΚΑΤΣΩΝΗΣ βυθίστηκε. Δια Β.Δ. από 4.12.1943 προήχθησαν επ’ ανδραγαθία: Εις Πλοίαρχον ο Αντιπλοίαρχος Β. ΛΑΣΚΟΣ Εις Ανθυποπλοίαρχον ο Εφ. Σημαιοφόρος Π. ΛΑΜΠΡΙΝΟΥΔΗΣ Εις Ανθυποπλοίαρχον ο Σημαιοφόρος Π.Σ. Μηχ. Κ. ΞΕΝΟΣ Εις Ανθυποπλοίαρχον ο Σημαιοφόρος Π.Σ. Τορπ. Μ. ΚΑΒΑΛΟΥΔΗΣ

Απωλεσθέντες κατά την καταβύθισιν του Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ, εξ εχθρικής ενέργειας. Δι’ ετέρου Β.Δ. από 4.12.1943 απενεμήθησαν Το Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας εις τον Αντιπλοίαρχον Β. ΛΑΣΚΟΝ Ο Πολεμικός Σταυρός Γ΄ Τάξεως εις τους: Υποπλοίαρχον Σ. ΜΥΚΟΝΙΟΝ (Β΄ Απονομή) Υποπλοίαρχο Σ. ΤΡΟΥΠΑΚΗΝ (Γ΄ Απονομή) Εφ. Σημαιοφόρον Π. ΛΑΜΠΡΙΝΟΥΔΗΝ Σημαιοφόρον Π.Σ. Μηχ. Κ. ΞΕΝΟΝ Σημαιοφόρον Π.Σ. Τορπ. Μ. ΚΑΒΑΛΟΥΔΗΝ (Β΄ Απονομή) Αρχικελευστή Μηχ. Η. ΧΡΥΣΟΧΕΡΗΝ Αρχικελευστήν Μηχ. Ν. ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΖΑΝ (Β΄ Απονομή) Κελευστήν Αρμ. Δ. ΜΑΡΑΛΕΤΟΝ Κελευστήν Πυρ. Λ. ΣΤΑΜΟΥ Κελευστήν Μηχ. Π. ΜΑΓΙΑΤΗΝ Κελευστήν Ηλεκ. Β. ΡΑΝΤΟΝ (Β΄ Απονομή) Υποκελευστήν Α΄ Τορπ. Ν. ΜΑΝΤΩΝΑΝΑΚΗΝ (Β΄ Απονομή) Υποκελευστήν Α΄ Ηλεκτ. Α. ΒΛΑΧΑΚΗΝ Υποκελευστήν Β΄ Μηχ. Δ. ΚΟΥΒΕΛΗΝ (Β΄ Απονομή) Υποκελευστήν Β΄ Μηχ. Ε. ΤΣΑΤΣΑΡΗΝ (Β΄ Απονομή) Υποκελευστήν Β΄ Μηχ. Κ. ΣΕΛΛΑΚΗΝ (Β΄ Απονομή) Υποκελευστήν Β΄ Μηχ. Π. ΤΣΑΚΩΝΑΝ

Εις Σημαιοφόρον Π.Σ. ο Αρχικελευστής Μηχ. Η. ΧΡΥΣΟΧΕΡΗΣ

Υποκελευστήν Β΄ Ηλεκ. Ι. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ (Β΄ Απονομή)

Εις Σημαιοφόρον Π.Σ. ο Αρχικελευστής Μηχ. Ν. ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΖΑΣ

Δίοπον Τορπ. Ε. ΠΛΑΤΙΔΗΝ

Εις Αρχικελευστήν ο Κελευστής Αρμ. Δ. ΜΑΡΑΛΕΤΟΣ Εις Αρχικελευστήν ο Κελευστής Πυρ. Λ. ΣΤΑΜΟΥ Εις Αρχικελευστήν ο Κελευστής Μηχ. Π. ΜΑΓΙΑΤΗΣ Εις Αρχικελευστήν ο Κελευστής Ηλεκ. Β. ΡΑΝΤΟΣ Εις Κελευστήν ο Υποκελευστής Α΄ Τορπ. Ν. ΜΑΝΤΩΝΑΝΑΚΗΣ Εις Κελευστήν ο Υποκελευστής Α΄ Ηλεκτ. Α. ΒΛΑΧΑΚΗΣ

Υποκελευστήν Β΄ Ηλεκ. Α. ΚΡΕΣΤΑΝ (Β΄ Απονομή) Δίοπον Τορπ. Σ. ΞΕΠΑΠΑΔΕΑΝ Δίοπον Σημ. Χ. ΑΞΕΞΙΟΥ Δίοπον Ηλεκτρ. Ν. ΘΥΜΑΡΑΝ Δίοπον Τεχν. Μ. ΛΗΜΝΑΙΟΝ Ναύτην Αρμ. Χ. ΜΗΤΣΙΑΔΗΝ Ναύτην Τηλ. Γ. ΛΕΝΤΖΑΚΗΝ Ναύτην Μηχ. Ν. ΜΟΣΧΟΝΑΝ

Εις Υποκελευστήν Α΄ ο Υποκελευστής Β΄ Μηχ. Δ. ΚΟΥΒΕΛΗΣ

Ναύτην Μηχ. Α. ΦΟΥΝΤΟΥΛΑΚΟΝ

Εις Υποκελευστήν Α΄ ο Υποκελευστής Β΄ Μηχ. Ε. ΤΣΑΤΣΑΡΗΣ

Ναύτην Ηλεκτρ. Ν. ΚΟΥΡΜΟΥΖΗΝ

Εις Υποκελευστήν Α΄ ο Υποκελευστής Β΄ Μηχ. Κ. ΣΕΛΛΑΚΗΣ

Ναύτην Ηλεκτρ. Δ. ΠΡΙΝΤΖΟΝ

Εις Υποκελευστήν Α΄ ο Υποκελευστής Β΄ Μηχ. Π. ΤΣΑΚΩΝΑΣ

Ναύτην Ηλεκτρ. Α. ΖΩΓΡΑΦΟΝ

Εις Υποκελευστήν Α΄ ο Υποκελευστής Β΄ Ηλεκ. Ι. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Εις Υποκελευστήν Α΄ ο Υποκελευστής Β΄ Ηλεκ. Α. ΚΡΕΣΤΑΣ Εις Υποκελευστήν Α΄ ο Δίοπος Τορπ. Ε. ΠΛΑΤΙΔΗΣ Εις Υποκελευστήν Α΄ ο Δίοπος Τορπ. Σ. ΞΕΠΑΠΑΔΕΑΣ Εις Υποκελευστήν Α΄ ο Δίοπος Σημ. Χ. ΑΞΕΞΙΟΥ Εις Υποκελευστήν Α΄ ο Δίοπος Ηλεκτρ. Ν. ΘΥΜΑΡΑΣ Εις Υποκελευστήν Α΄ ο Δίοπος Τεχν. Μ. ΛΗΜΝΑΙΟΣ Εις Δίοπον ο Ναύτης Αρμ. Χ. ΜΗΤΣΙΑΔΗΣ Εις Δίοπον ο Ναύτης Τηλ. Γ. ΛΕΝΤΖΑΚΗΣ Εις Δίοπον ο Ναύτης Μηχ. Ν. ΜΟΣΧΟΝΑΣ Εις Δίοπον ο Ναύτης Μηχ. Α. ΦΟΥΝΤΟΥΛΑΚΟΣ Εις Δίοπον ο Ναύτης Ηλεκτρ. Ν. ΚΟΥΡΜΟΥΖΗΣ Εις Δίοπον ο Ναύτης Ηλεκτρ. Δ. ΠΡΙΝΤΖΟΣ Εις Δίοπον ο Ναύτης Ηλεκτρ. Α. ΖΩΓΡΑΦΟΣ

18

Ðåñßðëïõò

«Δια τον ηρωισμόν, αυτοθυσίαν και ανδρείαν ην επέδειξαν καθ’ όλην την διάρκειαν του πολέμου, πεσόντες ενδόξως επί του πεδίου της μάχης κατά την καταβύθισιν του Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ υπό εχθρικής ενεργείας». Ο Υποπλοίαρχος ΗΛ. ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ, κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας παρέμεινε στη θέση του μέσα στο Υποβρύχιο, εκτέλεσε όλους τους αναγκαίους χειρισμούς και εγκατέλειψε το Υποβρύχιο τελευταίος όταν πλέον η παραμονή του σ’ αυτό ήταν αδύνατος. Οι Υποκελευσταί Α. ΑΝΤΩΝΙΟΥ και Α. ΤΣΙΓΚΡΟΣ έμειναν στις θέσεις της ομοχειρίας του πυροβόλου μέχρις ότου φονεύθηκαν οι λοιποί και ο χειρισμός αυτού ήταν πλέον αδύνατος. Οι τρεις ρίχθηκαν στη θάλασσα απομακρύνθηκαν από τον τόπο της ναυμαχίας και αφού κολύμπησαν επί 8-12 ώρες, κατόρθωσαν να αποφύγουν την αιχμαλωσία, έφτασαν στις Ελληνικές ακτές και με τη συνεργασία των κατοίκων εγκατέλειψαν για δεύτερη φορά την Πατρίδα και την οικογένειά τους και αψηφώντας νέους κινδύνους κατέβηκαν εις την Μ.Α. για τη συνέχιση του αγώνα.

Δια Β.Δ. από το 18.1.1944 προήχθησαν επ’ ανδραγαθία: Εις Υποκελευστήν Α΄ ο Υποκελευστής Β΄ Αρμ. Α. ΑΝΤΩΝΙΟΥ Εις Υποκελευστήν Α΄ ο Υποκελευστής Β΄ Πυρ Α. ΤΣΙΓΚΡΟΣ «Δια διακεκριμμένην πράξιν επί του πεδίου της μάχης, υπερβαίνουσαν κατά πολύ τα όρια του καλώς εννοουμένου καθήκοντος εν καιρώ πολέμου».

Δια Β.Δ. από 29.1.1948 απενεμήθη o Πολεμικός Σταυρός Γ΄ Τάξεως εις τους Κελευστήν Τηλ. Α. ΑΝΑΣΤΟΠΟΥΛΟΝ (Β΄ Απονομή) Υποκελευστήν Α΄ Σημ. Σ. ΧΑΡΙΔΗΝ Εφ. Υποκελευστήν Αρμ. Μ. ΓΚΙΟΚΑΝ Αρχικελευστήν Τορπ. Γ. ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΝ Κελευστήν Τορπ. Ι. ΠΑΠΑΔΑΚΗΝ

Δια Β.Δ. από 5.2.1944 απενεμήθη Το Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας εις τον Υποπλοίαρχον Η. ΤΣΟΥΚΑΛΑΝ «Δια την εξαιρετικήν διαγωγήν, ψυχραιμίαν και αυτοθυσίαν ην επέδειξε κατά την διάρκειαν της ναυμαχίας του Υποβρυχίου ΚΑΤΣΩΝΗΣ μετά Γερμανικού Ανθυποβρυχιακού. Παραμείνας εις την θέσιν του εντός του Υποβρυχίου, εξετέλεσε πάντα αναγκαιούντα χειρισμόν μη εγκαταλείψας το Υποβρύχιον ειμή τελευταίος, ότε πλέον η παραμονή του εν αυτώ ήτο αδύνατος και πάσα ελπίς είχε από μακρού εκλείψει, ακολούθως δε ριφθείς εις την θάλασσαν απεμακρύνθη τούτου, απέφυγε την αιχμαλωσίαν και κατήλθεν εις Μ.Α. προς συνέχισιν του αγώνος». Οι κάτωθι Υπαξ/κοι και Ν/Δίοποι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι και μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδο αιχμαλώτων στη Γερμανία όπου και παρέμειναν μέχρι το τέλος του πολέμου.

Υποκελευστήν Α΄ Τηλ. Χ. ΜΑΝΟΠΟΥΛΟΝ Εφ. Υποκελευστήν Β΄ Αρμ. Σ. ΓΚΙΝΗΝ Εφ. Υποκελευστήν Β΄ Αρμ. Β. ΜΠΟΥΚΗΝ Εφ. Υποκελευστήν Β΄ Τηλ. Κ. ΜΑΛΕΑΝ Υποκελευστήν Β΄ Ηλ. Α. ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΝ Δίοπον Νοσ. Γ. ΓΙΑΝΝΕΛΗΝ Ναύτην Σημ. Δ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΝ Ναύτην Μηχ. Χ. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΝ Δίοπον Τορπ. Κ. ΣΤΑΜΟΥΛΗΝ «Διότι κατά την διάρκεια της ναυμαχίας του Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ την 14.9.1943 κατά την βύθισιν αυτού υπό Γερμανικού ανθυποβρυχιακού επέδειξεν εξαιρετικήν διαγωγήν και ικανότητα, εκτελέσαντες διακεκριμένην πράξιν επί του πεδίου της μάχης».

Υπό της Α.Μ. του Βασιλέως της Αγγλίας απενεμήθησαν Bar to the Distinguished Service Cross εις τον Υποπλοίαρχον Η. ΤΣΟΥΚΑΛΑΝ The Distinguished Service Medal εις τους: Υποκελευστήν Α΄ Αρμ. Α. ΑΝΤΩΝΙΟΥ Υποκελευστήν Α΄ Πυρ. Α. ΤΣΙΓΚΡΟΝ

Στη μνήμη του ΒΑΣΟΥ ΛΑΣΚΟΥ, Κυβερνήτου υποβρυχίου «Λ. ΚΑΤΣΩΝΗΣ»

Σ Κ Ε Ψ Ο Υ, Α Δ Ε Λ Φ Ε Μ Ο Υ

Ðåñßðëïõò

19

B΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ. Πηνελόπη Βουγιουκλάκη | Αρχαιολόγος του Ν.Μ.Ε.

Η δράση του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, αν και όχι τόσο προβεβλημένη, υπήρξε, ωστόσο, αποτελεσματική και ένδοξη. Από τις πρώτες ημέρες του πολέμου το Ναυτικό δραστηριοποιήθηκε στη διεκπεραίωση των στρατηγικών, κατ’ αρχάς, μεταφορών της περιόδου επιστρατεύσεως και των μετέπειτα μεταφορών πάσης φύσεως εφοδίων προς τα μαχόμενα ελληνικά τμήματα του μετώπου, ενώ ανέπτυξε και επιθετικές πρωτοβουλίες, με στόχο την παρεμπόδιση των θαλασσίων επικοινωνιών που εξασφάλιζαν το ρεύμα εφοδίων και ενισχύσεων των ιταλικών στρατευμάτων στην Αλβανία. Οι πρωτοβουλίες αυτές εκδηλώθηκαν με συνεχείς περιπολίες υποβρυχίων στην Αδριατική αλλά και νυχτερινές επιδρομές αντιτορπιλικών στο στενό του Οτράντο. Η πτώση της Ελλάδας στους Γερμανούς δε σήμανε και την οριστική κάμψη της ελληνικής αντιστάσεως καθώς η η ελληνική κυβέρνηση συνέχισε τον αγώνα κατά του κατακτητή από την αναγκαστική εξορία. Πολύπλευρη ήταν η προσφορά του Πολεμικού Ναυτικού στην κοινή συμμαχική προσπάθεια. Με τη διαφυγή στην Αλεξάνδρεια όσων πολεμικών πλοίων δεν είχαν βυθιστεί από τη γερμανική αεροπορία στη διάρκεια της εισβολής, συγκροτήθηκε μια αξιόμαχη

1

δύναμη από δεκαπέντε περίπου πλοία, 600 περίπου αξιωματικούς και υπαξιωματικούς και 2200 ναύτες. Ως τη λήξη του πολέμου, ο στόλος εμπλουτίστηκε με την προσφορά από τους συμμάχους νέων πολεμικών μονάδων. Έτσι, παραχωρήθηκαν 6 αντιτορπιλικά τύπου Hunt, 2 αντιτορπιλικά τύπου «Όλγα», 4 κορβέτες, 2 υποβρύχια και άλλα μικρότερα σκάφη. Η δράση των ελληνικών ναυτικών μονάδων, εξοπλισμένων συχνά με ατελή μέσα σε σχέση με τα σύγχρονα της εποχής, αλλά επανδρωμένων με έμπειρα και μαχητικά πληρώματα, επιστέφθηκε από σημαντικά πολεμικά κατορθώματα. Παρόν ήταν στον συμμαχικό αγώνα και το ισχυρό ελληνικό εμπορικό ναυτικό. Τα υπό ελληνική σημαία εμπορικά πλοία το 1939 που ξεκίνησε ο πόλεμος αριθμούσαν 539 σκάφη πάσης φύσεως, συνολικής χωρητικότητας (1.684.694) 1,7 εκατομυμυρίων τόνων περίπου. Στο τέλος του πολέμου το 1945 είχαν απομείνει 121 πλοία συνολικής χωρητικότητας (506.033) 0,5 εκατομμυρίων τόνων περίπου. Χάθηκε το 77% των πλοίων και το 70% της χωρητικότητας. Σημαντικές ήταν και οι απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό, 2.500 ναυτικοί έχασαν τη ζωή τους, ενώ έμειναν ανάπηροι και ψυχικά κατεστραμμένοι πολλοί περισσότεροι, που όμως δεν έχουν καταγραφεί. Στις σελίδες που ακολουθούν παρατίθενται ιστορικά ντοκουμέντα από τα αρχεία του Μουσείου που αφορούν τη δράση του ελληνικού στόλου στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο.

2

1. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Ασύρματος». Παρασκευή, 16 Αυγούστου 1940. 2. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Ασύρματος». Δευτέρα, 28 Οκτωβρίου 1940.

20

Ðåñßðëïõò

1

2

3 5

4

1. Αντιτορπιλικό «Ύδρα». Φόρτωση ναρκών για την πόντιση των αμυντικών ναναρκοπεδίων του Σαρωνικού, 28/10/1940. Φωτογραφία αγνώστου.

2. Προετοιμασία τορπιλών επί του αντιτορπιλικού «Αδρίας», πριν από την απόβαση στη Σικελία, Ιούλιος 1943. Φωτογραφία αγνώστου. 3. Το τορπιλοβόλο «Προύσα» μισοβυθισμένο ύστερα από γερμανική αεροπορική επιδρομή στην Κέρκυρα. Η επίθεση έγινε στις 4/4/1941 δύο ημέρες πριν από την επίσημη κήρυξη του πολέμου από τη Γερμανία. Φωτογραφία αγνώστου. 4. Απομεινάρια από το αντιτορπιλικό «Βασίλισσα Όλγα» μετά την ανέλκυση του ναυαγίου. Αύγουστος 1963. 5. Το αντιτορπιλικό «Σπέτσαι» εν πλω. Περίοδος Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Φωτογραφία αγνώστου.

6. To αντιτορπιλικό «Αδρίας» συμμετέχει στη συνοδεία του παραδοθέντος ιταλικού στόλου στη Μάλτα. Στη φωτογραφία διακρίνονται μέλη του πληρώματος του «Αδρία» να παρατηρούν τα ιταλικά πολεμικά. Φωτογραφία αγνώστου. 7. Το λιμάνι του Πειραιά ύστερα από τους βομβαρδισμούς που υπέστη τον Απρίλιο του 1941 από τη γερμανική αεροπορία. Στη φωτογραφία διακρίνονται βυθισμένα εμπορικά. Φωτογραφία αγνώστου.

6

7

Ðåñßðëïõò

21

1

2 4

3

5

6

7

1. Στιγμές ανάπαυλας… Αμερικανοί στρατιώτες επί του αρματαγωγού «Χίος» παίζουν χαρτιά. Από την απόβαση στο Anzio. 1944. Φωτογραφία: Ελληνική υπηρεσία πληροφοριών, Κάιρο. 2. Στη φωτογραφία ένα από τα ιστιοφόρα του 2ου Αγγλοελληνικού στολίσκου ημιολιών, αποβιβάζει κομάντος σε κάποιο νησί των Δωδεκανήσων το 1943. 3. Απόσπασμα επιστολής του κυβερνήτη του Α/Τ «Αδρίας» Αντιπλοιάρχου Ι. Τούμπα προς το Ναυτικό Ακόλουθο της Ελλάδος στην Τουρκία, Πλοίαρχο Θ. Βουτσαρά, στον οποίο περιγράφεται η στιγμή της εισόδου του κομμένου αντιτορπιλικού στον λιμένα της Αλεξάνδρειας. Αλεξάνδρεια, 2/1/1944.

4. Η φωτογραφία του αντιτορπιλικού «Αδρίας» με κομμένη την πλώρη του δημοσιευμένη στο εξώφυλλο του περιοδικού «Αγγλία, Ελλάδα, Ρωσσία, Αμερική», τον Μάρτιο του 1944. Αρ. Συλλογής: 552. 5. Έξω από την Ελλάδα. Χρωμολιθογραφία, σχέδιο Edgar Longman, εκτύπωση Ancre -Alex. Η αφίσα κυκλοφόρησε για την επέτειο της 25ης Μαρτίου το έτος 1944. (A.A. 2438) 6. Επιστρέφοντας από την απόβαση στη Νορμανδία, 6 Ιουνίου 1944. Διακρίνονται επί της κορβέτας από αριστερά προς τα δεξιά οι, Θ. Λυμπεράκης, Μ. Μαρής, Ρ. Νικολαΐδης και ο κυβερνήτης Πλωτάρχης Γ. Παναγιωτόπουλος. Φωτογραφία αγνώστου. 7. Αφιέρωμα του περιοδικού «Αγγλία, Ελλάδα, Ρωσσία, Αμερική» στη δράση του ελληνικού στόλου στην Μέση Ανατολή. Τεύχος Μαρτίου του έτους 1944.

Ημερήσια διαταγή του Αρχηγού του Στόλου, Αντιναυάρχου Π. Βούλγαρη προς τα πλοία και τις υπηρεσίες ΣΕΝΕ (Σχέδιο Εγκατάστασης του Ναυτικού στην Ελλάδα). 15/9/1944.

Ðåñßðëïõò

23

ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ ΑΠΟΣΙΩΠΩΜΕΝΑ Toυ Δημητρίου Α. Λισμάνη | Αντιναυάρχου ε.α.

ΚΑΙ

τι δεν έχει να πει η ιστορία για τους ήρωες του ναυτικού Αγώνα! Ας χρωστάμε χάρη στο πεισματάρικο αρβανίτικο κεφάλι που βάλθηκε να κατακτήσει τη θάλασσα. Ας ευλογούμε την παλικαριά του θαλασσοδαρμένου ναυτικού που έμαθε να χειρίζεται τα σχοινιά τόσο καλά όσο και το τρομπόνι και το κανόνι. Ας ευγνωμονούμε ακόμη το εμπορικό πνεύμα του άρχοντα, που ήξερε να κρύβει τα τάλληρά του, για να ΄χει αργότερα η καρδιά να τα σκορπίσει τη Μεγάλη ώρα. Αυτοί είναι οι ναυτικοί των ηρωικών χρόνων του ΄21, που είναι γνωστοί σ΄ όλο τον κόσμο, σε Έλληνες και ξένους, ακόμα και στο δυνάστη τους, που οι πράξεις τους προκαλούσαν θαυμασμό και σκορπούσαν τρόμο. Αναφερόμενοι κυρίως στους Υδραίους, αναρωτιόμαστε: Μα τι ήσαν, τέλος πάντων, εκείνοι οι άνθρωποι; Υπεράνθρωποι; Μια ράτσα τέλειων πολιτών και υποδειγματικών πολεμιστών της θάλασσας; Όχι, οι Υδραίοι της Επανάστασης δεν ήσαν εξωπραγματικά πρόσωπα. Τα τολμηρά κατορθώματά τους δεν είναι ένας μύθος, είναι πραγματικότητα, έγιναν. Αυτό σκοπεύει να δείξει η παρούσα εργασία. Οι παλαιοί εκείνοι νησιώτες είχαν μια ιδιάζουσα προσωπικότητα, είχαν προτερήματα σε ξεχωριστό βαθμό. Δεν είναι, όμως, αυτή όλη η αλήθεια. Είχαν 24

Ðåñßðëïõò

και πολλά ελαττώματα. Τα πρώτα, λίγο-πολύ, τα γνωρίζουμε. Αγνοούμε, όμως, σε βάθος τις αδυναμίες και τις ατέλειές τους, που άλλοτε υπερέβαιναν τους κανόνες της διεθνούς νομιμότητας και της ανθρωπιάς, άλλοτε εξέθεταν στον έσχατο κίνδυνο την επιτυχία του Αγώνα. O Kαζαντζάκης έχει μιλήσει για τους αγωνιστές της Ανεξαρτησίας: « Δεν ήταν αγνές ψυχές, ήταν μεγάλες. Κι οι μεγάλες ψυχές είναι πάντα επικίντυνες» (Aναφορά στον Γκρέκο). Ο ιστορικός έχει χρέος να τα επισημάνει αυτά. Αν δεν έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα, καθαρή, χωρίς ωραιοποιήσεις, για το χαρακτήρα των ανδρών που η μοίρα τους έλαχε να παίξουν σημαντικό ρόλο σε κρίσιμους για το Γένος μας χρόνους, πώς θα μπορέσουμε να εκτιμήσουμε σωστά το έργο τους; Πώς θα διαβάσουμε αντικειμενικά και ολοκληρωμένα την ιστορία της εποχής τους; Με το σκεπτικό αυτό, ερευνήθηκαν τα αποσιωπώμενα γνωρίσματα και οι συμπεριφορές των παλαιών εκείνων Υδραίων, μέσα στα γεγονότα και την κοινωνία του καιρού τους. Μελετήθηκαν επώνυμες μαρτυρίες και ιστορικώς τεκμηριωμένα περιστατικά και εξετάσθηκαν κριτικές ενδιαφέρουσες, κάποιες ίσως αυστηρές, άλλες με προκατάληψη. Έτσι όμως θα τους μάθουμε «απ΄την καλή κι απ΄την ανάποδη», όπως λέει ο λαός μας, θα τους καταλάβουμε καλά.

Ιδιόρρυθμοι χαρακτήρες Κατά τον 18ο αιώνα, οι Υδραίοι και οι Σπετσιώτες Αρβανίτες απλώνονται ολοένα με περισσότερη δύναμη στην κατάκτηση του υγρού στοιχείου και συγκρούονται με Άγγλους και πειρατές. Στον επικίνδυνο αυτόν τυχοδιωκτισμό επιδίδονται και οι Ψαριανοί, οι Υδραίοι όμως παρουσιάζονται περισσότερο σκληροί ως θαλασσινοί και επίμονοι ως άνθρωποι. Παρόλο ότι οι κοινότητες των εποίκων στην Ύδρα και στις Σπέτσες ήσαν ομοιογενούς καταγωγής, δεν έμοιαζαν στο χαρακτήρα και στη νοοτροπία. Λόγω της αγριότερης και φτωχότερης φύσης της Ύδρας, εκεί κατέφυγε και διαμορφώθηκε τραχύτερη ράτσα Τις δύο κοινότητες χώριζε και κάποια αντιζηλία, γι΄αυτό δεν συμφωνούσαν στις αποφάσεις τους. Ο Αναστάσιος Ορλάνδος στα «Ναυτικά»(1869), χαρακτηρίζει τους Υδραίους: «...Δεν έχουν αποβάλει μερικά πρωτόγονα αρβανίτικα χαρακτηριστικά του κοινωνικού βίου, τα οποία τους στερούσαν την ευχέρεια προσαρμογής στη γνώμη των άλλων...». Ακόμα γράφει ότι οι Υδραίοι ζήλευαν και φθονούσαν τους Σπετσιώτες που αποκτούσαν μεγάλα σκαριά, μέχρι τέτοιο βαθμό, ώστε να τους καταγγέλλουν στους Τούρκους(!) πως παρέβαιναν τη διαταγή τους για απαγόρευση ναυπήγησης μεγάλων σκαφών. Μην ξεχνάμε, βέβαια, ότι ο συγγραφέας ήταν Σπετσιώτης. Και οι Υδραίοι βέβαια παρέβαιναν τις εντολές αυτές και άλλες του καπουδάν πασά (Τούρκου ναυάρχου του Αρχιπελάγους), αλλά δωροδοκώντας τους Οθωμανούς. Έτσι «έπεισαν τον Διερμηνέα του τουρκικού στόλου (βοηθό του καπουδάν πασά στη διοίκηση των νησιών) με τη δύναμη μιας σακούλας με 300 χρυσά φλουριά, ώστε φρόντισε να ελευθερωθεί το κατασχεμένο, το 1797, πλοίο «Σαχίνι» του καπ. Δημητρίου Αντ. Κιοσέ (από το όνομα αυτό, που σημαίνει «Ιέρακας», πήρε το όνομα η οικογένεια Σαχίνη). Αν προχωρήσουμε στην κοινωνική ζωή τους, θα δούμε ότι η μόνιμη σχεδόν απουσία των ανδρών από το νησί είχε δημιουργήσει κάποια ζηλοτυπία για τις συμβίες τους. Οι κοινωνικές αυτές συνθήκες επέβαλαν στις Υδραίισσες έναν έγκλειστο βίο στο πέτρινο νησί. Περνούσαν μια ζωή καθιστική, απομονωμένη και εντελώς υπηρετική. Στο τραπέζι κάθονταν τελευταίες. Ο σύζυγος και οι ξένοι έδειχναν πως ούτε ένιωθαν την παρουσία τους. Είναι γνωστό ακόμα ότι ενώ ήσαν συνηθισμένοι σε αρκετά λιτή ζωή, κατανάλωναν μεγάλη ποσότητα κρασιού. Συχνά όταν έφευγαν για ταξίδι, ξόδευαν μέσα σε τρεις μέρες όλη την προμήθεια του μήνα. Στη διάρκεια των επιχειρήσεων, στον Αγώνα, σε καθένα από τα τρία γεύματα, έπιναν από δύο μεγάλα ποτήρια της μπύρας σαμιώτικο κρασί. Έξι την ημέρα. Δηλαδή, στη μάχη θα πήγαιναν καλά προετοιμασμένοι, «φτιαγμένοι». Γι΄αυτό ρίχνονταν μές΄ στα όλα. Το γλεντούσαν. Λένε δε ότι όποτε ο Μιαούλης ετοιμαζόταν να αποπλεύσει με το στόλο, περνούσε πρώτα από τις ταβέρνες του νησιού για να μαζέψει τους «αργοπορημένους» ναύτες. Μα και ο ναύαρχος όταν ήταν νέος, τα ίδια έκανε. Οι περιηγητές και ταξιδιώτες της εποχής, περιγράφουν τους Yδραίους με τα γενικά γνωρίσματα που ταιριάζουν στη ράτσα τους: υπερόπτες, πονηροί, αγριωποί, κατσούφηδες και μοναχικοί στους τρόπους. Όπως μαθαίνουμε και από τον Άγγλο ιεραπόστολο Samuel Wilson ότι οι προεστοί της Ύδρας διακρίνονταν από φιλαυτία, επίδειξη, φιλοχρηματία και μεγαλομανία. Ο δε φιλέλληνας Αμερικανός γιατρός, Samuel Howe, θεωρούσε τους Υδραίους ναυτικούς ως συνάφι αλαζονείας, εγωισμού και σκληρότητας. Ενώ ένας άλλος περιηγητής, ο Ιταλός Alerino Palma, γράφει μεταξύ άλλων, ότι το γεγονός πως η Ύδρα αποζούσε αποκλειστικά από τη ναυτική ζωή, έπαιξε μεγάλο ρόλο στη δημιουργία σκληρών και ανυπότακτων ανθρώπων. Αν δε διαβάσουμε τον Γερμανό αρχαιολόγο και καθηγητή στο πανεπιστήμιο της Αθήνας, Λουδοβίκο Ross, που επισκεύθηκε την Ύδρα το 1832, αυτός αναφέρει ότι υπάρχει αξιοσημείωτη φυλετική διαφορά των αρβανιτών Υδραίων ναυτικών από τους λοιπούς Έλληνες: «Τραχείες, σαρκώδεις φάτσες, πατικωμένα κεφάλια, σκληρά χαρακτηριστικά. Το σύνολο θυμίζει κάτι το τετραγωνισμένο. Το ίδιο συμβαίνει και με το χαρακτήρα τους. Είναι πιο σοβαροί, πιο σταθεροί, πιο αποφασιστικοί από τους καθαρούς Έλληνες. Λιγότερο εύστροφοι

και ζωηροί στο μυαλό, πάντα έτοιμοι για επίθεση, κάτι που για άλλους Έλληνες είναι σαν μια ξένη γλώσσα. Όμως, τους διακρίνει γενικά περισσότερη εμπιστοσύνη και σιγουριά». Μία αντιπροσωπευτική φυσιογνωμία των Υδραίων προκρίτων ήταν ο Δημήτριος Γεωρ. Βούλγαρης, ο αποκαλούμενος Τσουμπές. Υπήρξε πρόκριτος και πλοιοκτήτης από νεαρή ηλικία, υπουργός των Ναυτικών στην Επανάσταση, από τους μεγάλους χρηματοδότες του Αγώνα και μετέπειτα επτά φορές πρωθυπουργός. Θεωρείτο ως αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Χαρακτηριζόταν ως ευφυής, σταθερός, αγέρωχος και απρόσιτος, αλλά και αδίστακτος στην επιδίωξη των σκοπών του. Διακρινόταν για τον αυταρχικό και μονοκόμματο χαρακτήρα του που δεν έστεργε σε συμβιβασμούς. Του απέδιδαν ότι συχνά έλεγε και τηρούσε την παροιμία: «Όταν είσαι βαριά, βάρα κι όταν είσαι αμόνι βάστα» Δηλαδή, να είσαι αμείλικτος ή υποχωρητικός, ανάλογα με τις περιστάσεις. Επίσης λένε ότι χρησιμοποιούσε τη φράση: «άστε ντούα ου ε καμ», που στα αρβανίτικα θα πει: «έτσι θέλω και αποφάσισα». Μάλιστα, η βασίλισσα Αμαλία η οποία ειρωνευόταν τους πολιτικούς που έπεφταν στη δυσμένειά της, αποκαλούσε το Δημ. Βούλγαρη «Αρταξέρξη». Ένας άλλος επώνυμος, ο γυιος του ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη, Αθανάσιος Μιαούλης, έγινε πρωθυπουργός από τον Όθωνα το 1857. Πήρε σκληρά μέτρα για να κρατηθεί στη βασιλεία ο Όθωνας στην πιο ταραχώδη μετεπαναστατική περίοδο, που κατέληξε στην αιματηρή «Ναυπλιακή» επανάσταση. Γι΄αυτό η κυβέρνηση εκείνη του Αθ. Μιαούλη ονομάστηκε : «πρωθυπουργία αίματος». Από μαρτυρίες της εποχής, γίνεται γνωστό ότι οι Έλληνες της επανάστασης, που σκέπτονταν τη μορφή του νέου ελεύθερου ελληνικού κράτους, κάθε άλλο παρά απέκλειαν την ανάδειξη κάποιου ηγεμόνα, Έλληνα ή ξένου. Κάποιου που θα κυβερνούσε «αυθεντικώς», ή ένα «Γόβερνο Μιλιτάρε». Γράφουν οι ιστορικοί, ότι ο πρόεδρος του Εκτελεστικού (της Κυβέρνησης), ο Υδραίος Γεώργιος Κουντουριώτης (αδελφός του Λάζαρου, πρώτου προκρίτου της Ύδρας), δεν απέκλειε κατά τη διάρκεια μιας κρίσης (το 1826), να γίνει «δικτάτωρ της Ελλάδος». Πάνω σ΄αυτό, ο Χειμαρριώτης οπλαρχηγός Σπυρομίλιος γράφει στα απομνημονεύματά του μεγάλα παράπονα σε βάρος των Υδραίων προκρίτων, ότι κατά την πολιορκία του Μεσολογγίου, ενώ χανόταν το Μεσολόγγι, εκείνοι ενδιαφέρονταν περισσότερο για το πώς θα γίνει ηγεμόνας της Ελλάδος ο Γεώργιος Κουντουριώτης. Ðåñßðëïõò

25

Και κάτι άλλο. Άμα διαβάσουμε τον Γεώργιο Κριεζή στο βιβλίο του «Ιστορία της νήσου Ύδρας προ της ελληνικής επαναστάσεως» (1860), μαθαίνουμε ότι ο Μιαούλης γνώριζε τα σημεία των τεκτόνων και γι΄αυτό δεν τιμωρήθηκε από τον Άγγλο ναύαρχο Νέλσωνα, όταν τον συνέλαβε το 1805 για διάσπαση του αποκλεισμού της Δυτικής Μεσογείου. Και ο Γιάννης Κορδάτος επιβεβαιώνει πως ο Μιαούλης ήταν μασόνος και μάλιστα με μεγάλο βαθμό «Ιστορία της νεώτερης Ελλάδος, η επανάσταση του 1821»(1957-58). Η αυταρχικότητα, σύμφυτη στον ελληνικό χαρακτήρα και καρπός ιστορικών επιδράσεων στη φυλή μας, εκδηλώθηκε παντού, κυρίως στην Ύδρα. Η δίψα για πρωτεία και ο ασίγαστος πόθος επιβολής, που ευδοκίμησε στο κλίμα της ευμάρειας και του υδραίικου πλούτου, ώθησαν τους Υδραίους να επιδιώξουν όχι μόνο την ηγεσία του ναυτικού αγώνα, αλλά και την αρχηγία όλης της επανάστασης. Χωρίς τη δεσποτική αυτή διάθεση, θα ήταν καλύτερη η διεύθυνση του αγώνα στη θάλασσα και γενικότερα η διαχείριση των πολιτικών πραγμάτων εκείνη την πολύ κρίσιμη εποχή.

Κερδοσκόποι και συμφεροντολόγοι Από νωρίς του πρώτου μισού του 18ου αιώνα, υπάρχουν σοβαρά περιστατικά, που δείχνουν πόσο οι αποφάσεις των Υδραίων βασίζονταν στο προσωπικό τους όφελος. Δεν δίστασαν ακόμα και την πίστη τους να αλλάξουν από καθαρό συμφέρον και να ομολογήσουν την ορθότητα του ρωμαιοκαθολικού δόγματος, μετά τις πολλές επιδρομές που έκαναν οι Μαλτέζοι κατά της Ύδρας, το 1727. Και τούτο το έκαναν με υστεροβουλία. Έλπιζαν ότι ο Πάπας θα μεσολαβούσε στους καθολικούς πειρατές, ιδίως τους Μαλτέζους, να μην τους ενοχλούν. Αναφέρεται σε πηγές ότι το 1739 υπήρχαν ακόμα υδραίικα καράβια που έφεραν τη σημαία των Ιπποτών της Μάλτας για λόγους ασφαλείας. Οι μεταφορές δε που έκαναν επί χρόνια οι Υδραίοι με τα σιτοκάραβά τους, γίνονταν σε αγορές όπου δεν μπορούσε να προσδιοριστεί η αληθινή αξία της πραμάτειας. Έτσι έγιναν καθαρά κερδοσκόποι. Εκμεταλλεύθηκαν τη σιτοδεία που έπληξε τη Δυτ. Ευρώπη. Μετέφεραν στάρι και κέρδιζαν 40 και 50% πάνω στην αξία του φορτίου. Επίσης, οι ίδιοι ως κεφαλαιούχοι δάνειζαν τότε χρήματα σε τέτοιες επιχειρήσεις, με τόκο 10-20%. Κυνηγώντας αυτό το κέρδος οι εμπορευόμενοι Υδραίοι, στην προεπαναστατική περίοδο, έφθασαν να παίρνουν μέρος και στις μεταφορές των ελγινείων μαρμάρων από τον Πειραιά στη Μάλτα. Ο φιλυδραίος αρχιτέκτων κ. Αντ. Αντωνιάδης, ερευνώντας διάφορες πηγές, διαπίστωσε ότι ο Βύρωνας μιλούσε από το 1810 για υδραίικο καράβι που βρισκόταν στον Πειραιά «...να παραλάβει όλα τα λείψανα που μπορούν να μεταφερθούν». Αυτό το επιβεβαιώνει ο λόγιος και διπλωμάτης Ιωάννης Γεννάδιος, ο οποίος πιο συγκεκριμένα αναφέρει ότι το τελευταίο φορτίο των κλοπιμαίων γλυπτών του Παρθενώνα, από τον Πειραιά προς τη Μάλτα, στις 22 Απριλίου 1811, έγινε με το πλοίο «Ύδρα». Το συμφέρον και το εμπόριο δεν έχουν πατρίδα, ούτε συναισθήματα ή άλλους φραγμούς. Είναι περίεργο, μάλιστα, ότι στο καράβι εκείνο επέβαινε και ο Βύρωνας. Και γεννιέται το ερώτημα αν γνώριζε άραγε ο νεαρός τότε φιλέλληνας ότι συνταξίδευε με τα κλοπιμαία αριστουργήματα, αφού μαζί στο πλοίο βρισκόταν και ο γνωστός Λουζιέρι, ο πράκτορας του Έλγιν στις επιχειρήσεις του μεταφοράς των μαρμάρων. Πέρασαν τα χρόνια και τελείωσαν οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι. Το εμπόριο νεκρώθηκε, τα κερδοσκοπικά ταξίδια σταμάτησαν. Μεταξύ 1818 και 1821, είχε δημιουργηθεί οξύ πρόβλημα εργασίας. Γι΄αυτό το λόγο, τα πληρώματα με ενθουσιασμό δέχονταν τις κυκλοφορούσες ιδέες για επανάσταση. Δηλαδή, την εθνική εξέγερση του 1821, την έβλεπαν βασικά σαν μια λύση του κοινωνικού τους προβλήματος, τα δε νέα τους καθήκοντα τα αισθάνονταν και σαν έργο βιοποριστικό. Η φιλοχρηματία διατηρήθηκε ασίγαστη και στα χρόνια της Επανάστασης. Οι Υδραίοι δεν άφηναν ανεκμετάλλευτη καμία ευκαιρία, θυσία στο βωμό του κέρδους, ακόμα και σε περιστάσεις που δεν θα έπρεπε να προέχει η πλεονεξία. Ένα παράδειγμα μας θυμίζει ο υδραίικης καταγωγής κ. Σταύρος Γκοτζογιάννης, από την «Ελληνική Επανάσταση» του Διονυσίου Κόκκινου. Τον Σεπτέμβριο 26

Ðåñßðëïõò

του 1822 οι Σπέτσες διέτρεχαν άμεσο κίνδυνο από απόβαση του εχθρικού στόλου. Αποφασίστηκε οι άμαχοι του νησιού να εγκαταλείψουν τις εστίες τους εσπευσμένα και να μεταβούν πρόσφυγες στην Ύδρα. Δυσκολεύονταν όμως να κάνουν αυτό από τα υπερβολικά ενοίκια που απαιτούσαν οι Υδραίοι. Οι Σπετσιώτες πρόκριτοι έγραψαν στους συναδέλφους τους της Ύδρας: «...Το παράπονο τούτο των υπερβολικών νοικίων τους εμποδίζει, επειδή και υστερούνται οι ταλαίπωροι ως άποροι. Παρακαλούμεν λοιπόν να μη τους γένη παραμικρά ενόχλησις, αλλ΄ υπεράσπισις διά το κρίσιμον του καιρού...» Μία άλλη σελίδα της ιστορίας είναι ενδιαφέρουσα. Η Κεντρική Διοίκηση διόρισε το 1823 τον Υδραίο πλοίαρχο Μανώλη Τομπάζη ως Αρμοστή της Κρήτης. Με αρχηγό τον ίδιο οργανώθηκε εκστρατευτικό σώμα για βοήθεια της μεγαλονήσου. Ο Τομπάζης προσέφερε στον αγώνα του νησιού αρκετές υπηρεσίες, από τον Δεκέμβριο του 1823 έως τον Απρίλιο του 1824, αλλά με το αζημίωτο. Ο ηγούμενος της μονής Αγ. Τριάδος Χανίων, Γρηγ. Π΄δοπετράκης, γράφει: Όταν τον Μάρτιο του 1824, ο Χουσείν κατέστρεψε τα Σφακιά και οι Σφακιανοί σκορπιζόντουσαν να σωθούν, ο Εμμ. Τομπάζης φρόντιζε να μεταφέρει συνεχώς με τη γολέτα του «Τερψιχόρη», λάδια από την Κίσσαμο στην Ύδρα, σαν πληρωμή του για τα έξοδά του υπέρ της Κρήτης. Γι΄αυτό οι Κισσαμίτες του έβγαλαν το σκωπτικό παρατσούκλι «Λαδομανώλης» («Ιστορία των Σφακίων», Αθήνα 1888). Ο ίδιος Π΄δοπετράκης καταγγέλλει και τα εξής: Μετά την καταστροφή των Σφακίων, πολλές χιλιάδες από τους διασωθέντες αποδημούσαν κάθε μέρα προς τα νησιά και την Πελοπόννησο για να σωθούν. Όσους παραλάμβαναν τα σφακιανά πλοία, τους μετέφεραν αδαπάνως και ασφαλώς, όσους μετέφεραν τα υδραιοσπετσιώτικα καράβια, τους απογύμνωναν απάνθρωπα και τους έριχναν στις παραλίες οικτρά. Η ιστοριογραφία μάς αποκαλύπτει και άλλα περιστατικάδείγματα της δίψας για κέρδος που φθάνει το αχαλίνωτο: Από το Σεπτέμβριο του 1824 η ανάγκη για εξεύρεση πυρπολικών

για τον ελληνικό στόλο έγινε πολύ μεγάλη. Ο Μιαούλης ζητούσε επίμονα, από τη Σάμο, να σταλούν το ταχύτερο πυρπολικά. Τότε η Κεντρική Διοίκηση αγόραζε βιαστικά, σε υψηλές τιμές, βρίκια για να μετασκευασθούν σε πυρπολικά. Μέσα σ΄αυτή την ανάγκη, αρκετοί πλοιοκτήτες βρήκαν την ευκαιρία να αισχροκερδίσουν. Ο Finlay κάνει αυστηρή κριτική για την κατάσταση εκείνη. Γράφει ότι καράβια με ανεπαρκή εξοπλισμό και βραδύπλοα ναυλώθηκαν για να συμπληρώσουν το μάχιμο στόλο, μόνο και μόνο, επειδή οι ιδιοκτήτες τους ανήκαν στο κόμμα του Κουντουριώτη. Ακόμη πραγματοποιήθηκαν περιττές δαπάνες για να αγορασθούν άχρηστα πλοία για να μετατραπούν σε πυρπολικά. Έγιναν, όμως, και χειρότερα: Κάποιοι πλοίαρχοι έφθασαν στην κατάντια να πωλούν τα μπρίκια τους, σε καιρό πολέμου, σε πράκτορες των Αιγυπτίων – στον εχθρό!, οι οποίοι τα μετασκεύαζαν σε πυρπολικά και τα χρησιμοποιούσαν μετά εναντίον των ίδιων των Ελλήνων!. Τούτο το ανεκδιήγητο (προδοσία;) γινόταν επειδή οι Αραπάδες αγόραζαν τα μπρίκια σε υπέρογκες τιμές. Ένα άλλο ζήτημα ανέκυψε, όταν τον Ιανουάριο του 1827 συστάθηκε στην Ύδρα κέντρο εφοδιασμού του ελληνικού στόλου με εφόδια, τρόφιμα και πυρομαχικά, που προσφέρονταν από τα Ευρωπαϊκά Φιλελληνικά Κομιτάτα. Μετά από δύο μόλις μήνες, το κέντρο εκείνο μεταφέρθηκε αναγκαστικά στον Πόρο, διότι οι Υδραίοι απαιτούσαν ενοχλητικά να πάρουν τη μερίδα του λέοντος από τα αποστελλόμενα εφόδια, σε βάρος των άλλων νησιών. Επίσης, είναι ιστορικά εξακριβωμένο ότι η επιδίωξη του πρώτου Κυβερνήτη της χώρας, Ιωάννη Καποδίστρια, να συγκροτήσει κράτος ενιαίο και εθνικό στόλο, ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τη νοοτροπία και τα συμφέροντα των Υδραίων προκρίτων και καραβοκυραίων. Την πολέμησαν με λύσσα μεγάλη που οδήγησε σε καταστροφικές για το Έθνος συνέπειες. Περισσότερα σε επόμενο κεφάλαιο.

Επιδίδονται στην πειρατεία και το δουλεμπόριο Οι Υδραίοι επιδόθηκαν συστηματικά στην πειρατεία, όπως και άλλοι Έλληνες νησιώτες και παράκτιοι πληθυσμοί. Άλλωστε, από το γενικότερο πνεύμα εκείνων των καιρών δεν έλειψαν ούτε τα πλοία του Πάπα! Ήταν μια εποχή όπου στο ελληνικό Αρχιπέλαγος και στη λοιπή Μεσόγειο βασίλευαν η αυθαιρεσία και η καταπίεση, η οικονομία βρισκόταν σε πρωτόγονη κατάσταση και οι κάτοικοι λιμοκτονούσαν. Ήδη από τον 17ο αιώνα η πειρατεία αποτελούσε ένα πραγματικό καθεστώς για την περιοχή. Οι Άγγλοι –πρώτοι μεγάλοι δάσκαλοι της πειρατείας– χρησιμοποίησαν σε μεγάλη κλίμακα Υδραίους κουρσάρους στον Επταετή πόλεμο (1756-1763) εναντίον των Γάλλων. Αγγλικά καράβια, ελαφρά και γρήγορα, με πληρώματα Υδραίους, κατέκλυσαν το Αιγαίο. Θραύση προκάλεσαν τότε στο γαλλικό εμπόριο οι Υδραίοι πλοίαρχοι. Οι κουρσάρικες επιχειρήσεις με συμμετοχή Ελλήνων είχαν οργανωθεί τόσο καλά, ώστε οι Άγγλοι δημιούργησαν το 1745 παροικία από Έλληνες κουρσάρους στο Πορτ-Μαόν της ισπανικής Μινόρκας, η οποία διατηρήθηκε πέρα από το 1770. Μέχρι και ορθόδοξη εκκλησία είχαν ιδρύσει εκεί με «θεοσεβούμενο» εκκλησίασμα, τους πειρατές(!) και τις οικογένειές τους. Ο «οίκος» αυτός του Θεού λειτούργησε μέχρι το 1782. Στο κούρσεμα έσπρωχναν τους Υδραίους και οι Ενετοί και οι Ρώσοι. Κατ΄εντολή των κυβερνήσεων αυτών ενεργούσαν οι Υδραίοι, με σκοπό να συντρίψουν το εμπόριο των αντιπάλων τους. Δρούσαν όμως πολλές φορές και για δικό τους όφελος, ενεργώντας δηλαδή καθαρή πειρατεία. Χαρακτηριστική είναι αναφορά του Ενετού προξένου στη Θεσσαλονίκη, το 1770, στην οποία επισημαίνει ότι απειρία κουρσάρων λυμαίνονταν το Αρχιπέλαγος, οι περισσότεροι δε απ΄αυτούς ήσαν Σφακιανοί, Υδραίοι και Σπετσιώτες. Η Αλεξάνδρα Κραντονέλλη στο βιβλίο της «Πειρατεία και κούρσος τον 18ο αιώνα και μέχρι την Επανάσταση», βάσει ελληνικών και γαλλικών αρχείων, γράφει πως πειρατεία άσκησε στα νιάτα του και ο Μιαούλης. Το 1784 (γνωστός τότε ως Ανδρέας Βώκος), 15 ετών, πούλησε το λατίνι του πατέρα του και αγόρασε στη Χίο οθωμανικό σκαρί, τύπου «μιαούλ» (απ΄αυτό πήρε το παρωνύμιο Μιαούλης) και άσκησε πειρατεία στα παράλια της Συρίας. Ο δε Γεώργιος Δ. Κριεζής αναφέρει ότι σε ηλικία 16 ετών ο Μιαούλης έλαβε μέρος

σε εκστρατείες ληστοπειρατών στα παράλια της Αιγύπτου, καθώς και στη μεγάλη καταδρομή του Λάμπρου Κατσώνη (1789-1792) στα νησιά του Αιγαίου και σε λιμάνια του Μωριά. Γι΄ αυτό ο πατέρας του τον αποκαλούσε (τον Μιαούλη) Λάμπρο.

H πειρατεία δεν σταμάτησε ούτε στην περίοδο του Αγώνα. Συνεχίστηκε ανενόχλητη. Η Κεντρική Διοίκηση εξέδιδε προκηρύξεις για περιστολή, αλλά όμως δεν διέθετε κανένα μέσο κυρώσεων και επιβολής. Οι δε πρόκριτοι δεν δέχονταν να αναγνωρίσουν ότι, σύμφωνα με το Διεθνές Ναυτικό Δίκαιο, η ουδέτερη σημαία καλύπτει εχθρικά εμπορεύματα και επιβάτες. Συχνά μάλιστα αναγκάζονταν να παραβλέπουν επαίσχυντες πράξεις των καπετάνιων τους, για να μην προκαλέσουν σοβαρές τοπικές αναστατώσεις, αφού το ζήτημα τούτο συνδεόταν κατευθείαν με την αυτοσυντήρηση των ναυτικών πληθυσμών. Τελικά, θα πρέπει να αναφερθεί ότι και αυτά τα ίδια τα Κοινά των ναυτικών νησιών είχαν έμμεσο συμφέρον από τις καταδρομές αυτές, αφού το παρακρατούμενο υπέρ αυτών ποσοστό από τις λείες αποτελούσε σοβαρό πόρο τους. Το αποκορύφωμα της απληστίας των πληρωμάτων για λαφυραγωγία σημειώθηκε όταν ο υδραιο-σπετσιώτικος στόλος λήστεψε τα ίδια τα Ψαρά. Το τραγικό αυτό συμβάν έγινε μπροστά στα μάτια των λίγων ψαριανών πλοίων που είχαν απομείνει, τον Αύγουστο του 1824, αμέσως μετά το ολοκαύτωμα του άμοιρου νησιού από τους Τούρκους. Μιλάμε, δηλαδή, για καταστάσεις φρίκης και ντροπής. Ο Ορλάνδος εξιστορεί ότι αρπάξανε όλα τα καμένα υπολείμματα πάνω στο νησί, όσα δεν καταδέχθηκαν να πάρουν οι Τούρκοι. Ακόμη δεν άφησαν τους συμπατριώτες τους Ψαριανούς, που επέστρεφαν στα σπίτια τους, να πάρουν τίποτα, παρά με αυθάδεια και βρισιές τους έδιωχναν. Άρπαξαν 7.000 κιλά στάρι και τα ορειχάλκινα κανόνια του νησιού τα πούλησαν οι Υδραιο-σπετσιώτες σε καλή τιμή στις αγορές. Αν έχεις τέτοιους συμπατριώτες, τι τους θέλεις τους εχθρούς; Ένα άλλο περιστατικό συνέβη με τον καπ. Λάζαρο Πινότση, ο οποίος μετέφερε στη Σύρο σημαίνοντες Τούρκους αιχμαλώτους από μια πυρποληθείσα κορβέτα, το Μάϊο του 1825, και ανέθεσε στους Συριανούς δουλεμπόρους να διακανονίσουν την πώλησή τους. Επειδή η Σύρος προστατευόταν από τους Γάλλους, διενεργόταν εκεί οργανωμένο δουλεμπόριο και οι Τούρκοι αιχμάλωτοι επωλούντο στις τουρκικές Αρχές της Σμύρνης ή στους συγγενείς τους σε υψηλές τιμές. Οι ναυμάχοι είχαν βρει δεύτερο επάγγελμα προσοδοφόρο. Η λαφυραγώγηση φαίνεται ότι είχε φύγει πέρα από κάθε όριο και είχε πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις στους ναυτικούς. Την 20 Νοεμβρίου 1826 εξερράγη οχλοκρατία στην Ύδρα, εναντίον των προκρίτων, από τις απαιτήσεις των ναυτών του στόλου να λάβουν ακόμη μεγαλύτερο μερίδιο από τις λείες του περασμένου χρόνου. Ο όχλος κατέλαβε το πλοίο του Μιαούλη και όρμησε να γκρεμίσει το σπίτι του και εκείνο του ναυάρχου Γιακουμάκη Τομπάζη, διότι αυτοί σταμάτησαν να οδηγούν τις συλλαμβανόμενες λείες πολέμου στην Ύδρα και τις έστελναν στον εθνικό ναύσταθμο στον Πόρο. Για να επανέλθει η τάξη στο νησί, επενέβη ο Άγγλος ναύαρχος της Μεσογείου, Hamilton, ο οποίος αποβίβασε αγήμα στην Ύδρα και απείλησε να βομβαρδίσει την πόλη και να την καταστρέψει τελείως. Μέχρι το 1825 οι βιαιοπραγίες των Ελλήνων πειρατών περιορίζονταν στα χωρίς συνοδεία εμπορικά πλοία. Μετά, η ασυδοσία τούς έκανε να προσβάλουν και καράβια σε νηοπομπές που προστατεύονταν από πολεμικά. Δύο τέτοια περιστατικά συνέβησαν το Μάρτιο του 1826. Δύο υδραίικα βρίκια κατόρθωσαν να απαγάγουν τρία αυστριακά εμπορικά, μέσα από νηοπομπή η οποία προστατευόταν από δύο πολεμικά, χωρίς να ακουσθεί καμιά κανονιά. Εκείνες τις ημέρες συνελήφθηκε ακόμη και αγγλικό εμπορικό πλοίο, μπροστά στα μάτια του Άγγλου στόλαρχου Ηamilton! Τολμηρότατοι, θρασύτατοι και «αριστοτέχνες» στην πειρατεία οι Υδραίοι ναύτες (γι΄αυτό άλλωστε τα έβαζαν με άνεση με τους Τουρκο-αιγύπτιους -- «ουδέν κακόν αμιγές καλού»). Μέχρι και οργανωμένες αποβατικές επιχειρήσεις εκτελούσαν. Ποτέ όμως δεν επιδίωξαν να επιτεθούν σε ξένα πολεμικά καράβια. Η περιπέτεια του πάρωνα «Θρασύβουλου» είναι και αυτή αντιπροσωπευτική των προηγουμένων χαρακτηρισμών. Το καράβι Ðåñßðëïõò

27

κερδοσκοπικής ληστείας και του δουλεμπορίου, αναφέρονται σε επόμενο κεφάλαιο.

Υπηρετούν στον οθωμανικό στόλο και πολεμούν μαζί του

αυτό καταζητείτο επί μήνες από τη γαλλική μοίρα της Μεσογείου, για καταδρομές του σε βάρος της ουδέτερης ναυτιλίας. Τελικά συνελήφθη από τη γαλλική φρεγάτα «Galatee», το Μάϊο του 1826.

Eπιβιβάσθηκε στο υδραίικο μπρίκι άγημα από πέντε Γάλλους ναύτες με έναν επικεφαλής, για έλεγχο, και μεταφέρθηκαν στη γαλλική φρεγάτα ο καπετάνιος, ο ναύκληρος και 50 από το υδραίικο πλήρωμα. Όμως, οι λίγοι απομείναντες στον «Θρασύβουλο» Υδραίοι ναύτες, εχείρισαν ταχύτατα και απομακρύνθηκαν με το μπρίκι, ενώ ταυτόχρονα αιχμαλώτισαν το γαλλικό άγημα που παρέμεινε πάνω στο πλοίο. Λόγω της ομηρείας των Γάλλων, το υδραίικο καράβι δε βλήθηκε από τη φρεγάτα και κατόρθωσε να καταπλεύσει στη Σύρο, όπου με θαυμαστούς χειρισμούς διολίσθησε μεταξύ ουδετέρων πλοίων και αγκυροβόλησε πίσω τους, για να είναι ασφαλές. Μετά την καταστροφή του τουρκο-αιγυπτιακού στόλου στο Ναυαρίνο, τον Οκτώβριο του 1827, είναι γνωστό ότι οι τρεις σύμμαχοι ναύαρχοι απαγόρευσαν τελείως τις ναυτικές επιχειρήσεις μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Τούτο έφερε ανεργία(!) στα πληρώματα των πολεμικών βρικίων, τα οποία στράφηκαν με μεγαλύτερη μανία στη φρικιαστική πειρατεία, ακόμα και τα πιο πιστά. Πέραν από όλα αυτά τα κακά, «ευδοκιμούσε» και το κακούργημα της κιβδηλοποιίας, η οποία επέτεινε τη νέκρωση του εμπορίου. Οι παραχαράξεις γίνονταν με συστηματικά πιεστήρια που ήσαν εγκατεστημένα σε τόπους με μεγάλο εμπόριο από πειρατείες. Στην Ύδρα λειτουργούσαν τρία(!) τέτοια «ευαγή» ιδρύματαεργαστήρια, πλήρως οργανωμένα. Ήταν η εποχή της προεδρίας του Εκτελεστικού από τον Γεώργιο Κουντουριώτη (1824-1826), όταν όλοι είχαν αποθρασυνθεί και η Ύδρα ευημερούσε. Από κρητικές πηγές των Γενικών Αρχείων του Κράτους, εντοπίζουμε ένα συμβάν με υδραίικο πλοίο καταδρομής, το οποίο αφού συνέλαβε σφακιανό καράβι, λεηλάτησε το φορτίο, βύθισε το σκάφος και κατέσφαξε το πλήρωμα για να εξαφανίσει το ανοσιούργημα. Δηλαδή συμπεριφορές αγρίων, όχι αναγνωρισμένων εμπολέμων που μάχονται για τη δικαιοσύνη και την ελευθερία. Δύο αναφορές από σημαίνοντα πρόσωπα της εποχής, υπογραμμίζουν τη σοβαρότητα της κατάστασης και την απήχηση που είχαν στην Ευρώπη. Ο Γάλλος ναύαρχος και ιστορικός, Jurien de la Graviere, γράφει στο βιβλίο του ότι αυτές οι πράξεις των νησιωτών οδηγούσαν την Ελλάδα πίσω στη βαρβαρότητα. Και ο αρχηγός της γαλλικής μοίρας της Μεσογείου, ναύαρχος De Rigny (γνωστός από τη ναυμαχία του Ναυαρίνου), ενημερώνει το υπουργείο του ότι «Από το 1826 ο εμφύλιος πόλεμος και η πειρατεία των Ελλήνων είχαν οδηγήσει την Ελλάδα σε τέτοια δεινή θέση, ώστε όχι μόνον από τους Τούρκους να μην μπορεί πλέον να σωθεί, αλλά ούτε και από αυτά τα ίδια τα παιδιά της». Η ελληνική πειρατεία αποτέλεσε τότε το μεγαλύτερο επιχείρημα εκείνων που αντιδρούσαν σε μία ελεύθερη Ελλάδα. Περισσότερα για τα προβλήματα που προκαλούσε η μανία της 28

Ðåñßðëïõò

Οι Υδραίοι υπηρέτησαν συστηματικά στον τουρκικό στόλο του Αιγαίου και συμμετείχαν και με δικά τους πλοία σε επιχειρήσεις στο πλευρό των Τούρκων. Διέθεταν, από το 1745, στον καπουδάν πασά ναύτες (από 100 έως 500), οι οποίοι υπηρετούσαν υποχρεωτικά στο στόλο του, 6 έως 12 μήνες. Πληρώνονταν από την Κοινότητα της Ύδρας και από τους Τούρκους. Επίσης, είχαν την υποχρέωση να μισθώνουν μόνιμα στους Τούρκους πάνω από 15 λατινάδικα (καϊκια με τριγωνικά πανιά) και κιρλαγκίτσια (ελαφρείς πάρωνες), καθώς και ένα ξεχωριστό κιρλαγκίτσι με εκλεκτό πλήρωμα. Το τελευταίο ακολουθούσε πάντοτε την τουρκική ναυαρχίδα στις επιχειρήσεις, ως πλοίο ασφαλείας του ναυάρχου σε περίπτωση κινδύνου. Ο Τούρκος ναύαρχος εμπιστευόταν την προσωπική του ασφάλεια, μόνον σε υδραίικο καράβι! Αυτό το γεγονός αποτελεί μία σοβαρή αναγνώριση της ναυτικότητας, της αξιοσύνης και γενναιότητας των Υδραίων ναυτικών, παρά τις όποιες αμφιβολίες ή αντίθετες παρατηρήσεις άλλων που καταγράφονται στην παρούσα συγγραφή. Στους πολέμους των Τούρκων με τους Ρώσους, οι Υδραίοι αρνήθηκαν να συνταχθούν με τους δεύτερους. Έτσι, δεν ακολούθησαν τον Ορλώφ στην εξέγερση του 1770 (όπως έκαναν άλλα νησιά και κατεστράφησαν), από υπολογισμό και συντηρητισμό, αλλά και από συμφέρον. Ομοίως, διέθεσαν Υδραίους ναύτες στον τουρκικό στόλο και 32 φορτηγά πλοία εναντίον των Ρώσων, στην Κριμαία, το 1778 που πληρώνονταν από τους Τούρκους. Ακόμα, στα 1799 υποχρεώθηκαν οι Υδραίοι να συμμετάσχουν με 15 καράβια στις επιχειρήσεις του οθωμανικού στόλου εναντίον του Ναπολέοντα, όταν αυτός αποβιβάστηκε στην Αίγυπτο. Κυβερνήτης της ναυαρχίδας του Χουσείν ήταν ο Υδραίος καπ. Γεώργης Βούλγαρης και το περισσότερο πλήρωμά της, Υδραίοι. Μετά δύο χρόνια, άλλα 15 πλοία στέλνονται στην Αλεξάνδρεια, για να μεταφέρουν τώρα το γαλλικό στράτευμα στην Τουλώνα, ύστερα από την ήττα του Βοναπάρτη στην Αφρική. Οι υπηρεσίες αυτές των Υδραίων προς τον τουρκικό στόλο, μπορεί να τους επιβάλλονταν εν μέρει, να τους κάλυπταν κάποιες ανάγκες εργασίας ή να τους εξασφάλιζαν ελευθερία στη ναυσιπλοϊα και στη διοίκηση της κοινότητάς τους, δεν παύουν όμως να αποτελούν μια σημαντική συμβολή προς τον δυνάστη τους.

Η ναυτοσύνη τους σε κριτική Τα παλαιά χρόνια κυκλοφορούσε μια προφορική παράδοση στους γεροντότερους Υδραίους που έλεγε: «του Σταυρού και δέσε, του Σταυρού και λύσε». Δηλαδή, μεταξύ των δύο εορτών του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου και την Τρίτη Κυριακή της Μεγ. Σαρακοστής το Μάρτιο), να μην ταξιδεύουν τα πλοία από το φόβο του χειμώνα. Αναφέρεται ακόμα ότι το τέλος του 18ου αιώνα (από το 1780 περίπου), το όνομα των Υδραίων ως ναυτικών είχε πολύ δυσφημισθεί στην Ευρώπη. Ένα παράδειγμα, ο Πρώσος διπλωμάτης και περιηγητής J. L. S. Bartholdy (όχι ο ομώνυμος φιλέλληνας ιστορικός), γράφει προς τον Κοραή (1803-1804), για τους Υδραίους: «...Αλλά και όσα αφορούν την ικανότητά τους πρέπει να συμμαζευτούν λίγο. Σαν τυφλοί πέφτουν μέσα στους σκοπέλους του Αιγαίου...». Είναι αλήθεια ότι οι Υδραίοι εκείνοι και οι πρόγονοί τους δεν εμπιστεύονταν κανένα άνεμο, εκτός αν τον είχαν κατάπρυμα ή στα πλευρά της πρύμης. Αν έκανε πως φρεσκάριζε για καλά --λένε οι μαρτυρίες-- σπάνιο να αναπρωρίσουν, κι όταν ο αντίθετος άνεμος πήγαινε να το γυρίσει σε φουρτούνα, αμέσως θυμιάτιζαν τον Αη Νικόλα και πότζα-λα-μπάντα (έστρεφαν την πρύμη προς στον αέ-ρα). Είναι επίσης αλήθεια, ότι λόγω ελλείψεως γνώσεων της θεωρητικής ναυτιλίας, προτιμούσαν να ταξιδεύουν γιαλό-γιαλό. Ο Felix Beaujour, πρόξενος της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη(1794), σε έκθεση προς την κυβέρνησή του, γράφει: «Οι Έλληνες του Αρχιπελάγους και ειδικώς οι Υδραίοι εμπνέουν λίγη εμπιστοσύνη λόγω

της φαυλότητάς τους και είναι πολύ ριψοκίνδυνοι στα ταξίδια τους. Επειδή δεν γνωρίζουν να χρησιμοποιούν σωστά την πυξίδα, τρέμουν να απομακρυνθούν από τις ακτές». Βέβαια το να είναι κάποιος ριψοκίνδυνος δεν είναι αρνητικό, εκτός αν γίνεται από άγνοια και ασύνετα. Και ο Κοραής, το 1803, κάνει τις εξής κρίσεις για το ναυτικό της Ύδρας: «Ο κανονισμός του ναυτικού των Υδραίων, ο τρόπος της ζωής και της διοίκησής τους, στα καράβια ή στο νησί τους, είναι πολύ περίεργοι, κυρίως διότι αυτοί οι ίδιοι οι Υδραίοι βρίσκονται σε βαθιά αμάθεια, παρά τις προσπάθειές τους που καταβάλλουν τον τελευταίο καιρό...». Πολλά έχουμε μάθει από τον Άγγλο πλοίαρχο Frank Hastjngs. Υπήρξε πραγματικός φιλέλληνας και έλαβε ενεργό μέρος σε επιχειρήσεις του Αγώνα, πάνω στην υδραίικη κορβέτα «Θεμιστοκλής» των Τομπάζηδων και ως κυβερνήτης της ατμοκίνητης «Καρτερίας». Φάνηκε χρησιμότατος τότε στο ελληνικό ναυτικό, μέχρι που έδωσε και τη ζωή του μαχόμενος. Γνώρισε καλά τους Υδραίους ναυτικούς και γι΄αυτό η γνώμη του είναι αξιόπιστη. Έχει περιγράψει τον απόπλου της υδραίικης μοίρας, το Μάϊο του 1822: «Η επικρατούσα κατάσταση», γράφει, «στα αποπλέοντα πλοία ήταν τέτοια ώστε μπορούσε να απογοητεύσει και τους φανατικότερους φίλους της Ελλάδας». Ομολογεί δε ότι σε όλη τη 15ετή σταδιοδρομία του ποτέ δεν είχε παραστεί σε παρόμοια σκηνή. «Στα πλοία επέβησαν όσοι άνδρες από τα πληρώματα συγκατατέθηκαν, ενώ οι λοιποί παρέμειναν στην ξηρά και επιβιβάσθηκαν αργότερα, όποτε ήθελαν. Όταν χρειάσθηκε να ανοίξουν τα πανιά, μπερδεύτηκαν όλοι με αυτά και τα αγόμενά τους. Με τις πρώτες ριπές του αέρα, καθένας φώναζε για να ελαττωθεί η ιστιοφορία…». Εδώ οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι μπορεί να μην αμφισβητούνται οι παραπάνω μαρτυρίες, αλλά δεν παύουν να αποτελούν προσωπικές και περιστασιακές επισημάνσεις, που όμως δεν μπορούν να στοιχειοθετήσουν κανόνα. Ούτε μπορούμε να αγνοήσουμε ότι μισό περίπου αιώνα νωρίτερα, στα μέσα του 18ου, οι Υδραίοι ναυτικοί θεωρούνταν ως «οι καλύτεροι ναύτες της Ανατολής».

Απειθαρχία και έλλειψη οργάνωσης στο στόλο Τα χρόνια πριν από τον Αγώνα η εσωτερική υπηρεσία στα καράβια διεξαγόταν πολύ εμπειρικά και εμφανίζονταν σκηνές μεγάλης αταξίας και απειθαρχίας. Αναφέρονται περιστατικά, όπου μέλη πληρώματος τύλιγαν ξαφνικά τον καπετάνιο του πλοίου με χαλί για να μην βλέπει και τον μαστίγωναν ανηλεώς με κρυμμένα μαστίγια. Επειδή τα πληρώματα συμμετείχαν στους κινδύνους και στα κέρδη κάθε ταξιδιού, ερωτώντο για κάθε θέμα, αλλά και επέβαλλαν πολλές φορές τη γνώμη τους. Όταν μάλιστα το 1818 σταμάτησαν τα κερδοφόρα ταξίδια των Ναπολεοντείων πολέμων και οι αμοιβές των πληρωμάτων λιγόστεψαν, η έννοια της πειθαρχίας χαλαρώθηκε ακόμα πιο πολύ. Οι γνώσεις των ναυάρχων, των καπετάνιων και των προκρίτων (στην πρώτη περίοδο της Επανάστασης), για την οργάνωση, την τακτική και την τεχνική του πολέμου, ήσαν πολύ περιορισμένες.

Aυτά μαρτυρούν ξένοι που επέβαιναν σε πλοία του Αγώνα. Ούτε δέχονταν, εκείνοι οι ναυτικοί μας, συμβουλές από τους ξένους φιλέλληνες αξιωματικούς. Μόνο με τη κοπιώδη πείρα των επτά ετών πολέμου, μπόρεσαν να κάνουν κάποιες στοιχειώδεις βελτιώσεις. Ο πλοίαρχος Frank Hastings π.χ., με ενθουσιασμό πρότεινε στο Μιαούλη: πολυάριθμα τεχνικά σχέδια για την εξέλιξη του πυροβολικού, εκπληκτικές τακτικές για καταναυμάχηση του οθωμανικού στόλου και μεθόδους για μια σωστή οργάνωση που τη θεωρούσε αναγκαία. Σε όλες όμως τις προτάσεις αυτές, ο Μιαούλης το μόνο που έκανε είναι να απαντάει στον διακεκριμένο Άγγλο σύμβουλο με ένα ξερό «κααλλλό» (με την υδραίικη προφορά). Ποτέ δεν ρωτούσε τίποτε, ούτε ζητούσε κάποια διευκρίνηση για τα τόσα προτεινόμενα. Ήταν μόνιμα διστακτικός και δύσπιστος να συγκατανεύσει σε εισηγήσεις, αφού δεν μπορούσε να σχηματίσει σαφή αντίληψη. Ο Άγγλος περιηγητής James Emerson συμπεραίνει ότι δεν είναι καθόλου παράδοξο που με τέτοια αταξία στην εσωτερική

οργάνωση των πλοίων του Αγώνα, σημειώνονταν επανειλημμένως ναυτικά ατυχήματα. Τα τελευταία τα αποδίδει και στην ασυγχώρητη αμέλεια των ανδρών φυλακής. Στην Επανάσταση, το Κοινόν του νησιού επέλεγε τα πλοία που θα λάμβαναν μέρος σε κάθε επιχείρηση. Οι καπετάνιοι και οι ναύτες αυτών των πλοίων επιστρατεύονταν με προκαθορισμένη μισθοτροφοδοσία και για συγκεκριμένο διάστημα. Όταν εξέπνεε ο χρόνος αυτός, τα πληρώματα δεν συνέχιζαν την επιχειρησιακή αποστολή τους αν δεν τους προκαταβάλλονταν οι νέοι μισθοί. Ο Γάλλος ναύαρχος, Jurien de la Graviere, γράφει σχετικά: «Μόλις τα πληρώματα πατούσαν στην προκυμαία, περικυκλώνονταν από τις γυναίκες και τα παιδιά τους και σε μια σκηνή φρίκης απαιτούσαν με φωνές τους μισθούς τους και το μερίδιό τους από τις λείες». Ο δε, Γάλλος ναύαρχος, De Rigny, αναφέρει σε έκθεσή του: «Οι ναύτες στήριζαν τη μαχαίρα στο στήθος των προκρίτων και έβαζαν φωτιά στα σπίτια τους». Με τέτοια ατμόσφαιρα, γίνεται αντιληπτό τί διοίκηση μπορούσε να υπάρξει. Την ηγεσία εκπροσωπούσε ο χρηματοδότης (το Κοινόν του νησιού ή οι πλούσιοι πλοιοκτήτες), που αποφάσιζε ποιος ήταν ο σκοπός της εκστρατείας και την πραγματοποιούσε μέσω του εκάστοτε διορισμένου επικεφαλής της εκπλέουσας δύναμης (που ονομαζόταν μοίραρχος ή ναύαρχος). Οι συνέπειες στην πράξη από την απειθαρχία, την έλλειψη γνώσεων και την ανυπαρξία τεχνικών μέσων, θα καταδειχθούν στο επόμενο κεφάλαιο.

Αρνητικές επιπτώσεις στις ναυτικές επιχειρήσεις Ο γνωστός ιστοριογράφος των Σπετσών, Αναστάσιος Ορλάνδος, επισημαίνει: «Σε πολλές περιστάσεις, όπου χρειαζόταν σύμπνοια και σύμπραξη των δύο ναυτικών κοινοτήτων, εστάθη τούτο αδύνατον εξαιτίας των Υδραίων (Σ.Σ. το ίδιο λένε οι Υδραίοι για τους Σπετσιώτες),... η υπεροχή που είχαν οι Υδραίοι σε δύναμη και σε προνόμια είχε δημιουργήσει μέσα τους μια αξίωση προβαδίσματος σε όλα. Όποτε την πρωτοβουλία ή την ηγεσία είχαν άλλοι, τους εύρισκε αντίθετους ή τουλάχιστον απρόθυμους. Η νοοτροπία τους αυτή φάνηκε όχι τόσο στις επαναστάσεις του Ορλώφ(1770) και του Κατσώνη(17901792) – γιατί τότε ο θετικισμός που τους διέκρινε (τους Υδραίους), τους έκανε να βλέπουν βέβαιη την αποτυχία και τα θλιβερά της επακόλουθα – αλλά στη μεγάλη ελληνική επανάσταση». Σ΄αυτήν την ίδια, τη δραματική περίοδο του Αγώνα, σημειώνονταν κρούσματα σοβαρής απειθαρχίας και αυθαιρεσίας των πληρωμάτων, συστηματικά, ώστε να αναγκάζονται οι πλοίαρχοι να αλλάζουν τα πολεμικά σχέδια ή να μην μπορούν να εκμεταλλευθούν τα πλεονεκτήματα μιας νίκης. Οι ναύαρχοι συνήθως ανέχονταν στωικά τις παρεκτροπές τους, ενώ όταν εξαντλείτο η υπομονή τους, για τιμωρία των ανδρών διέταζαν άπαρση του στόλου, κατά προτίμηση σε κακοκαιρία και διαδρομούσαν με όλο το πλήρωμα σε θέσεις χειρισμών. Ο Αμερικανός Samuel Howe, o οποίος επέβαινε στα Υδραίικα πλοία σε επιχειρήσεις ως ιατρός, εξιστορεί ότι όποτε οι ναύτες θεωρούσαν σκόπιμο να καταφύγει το καράβι σε κάποιον όρμο, ανακοίνωναν τούτο στον καπετάνιο με τέτοιο τρόπο, ώστε αυτός σπανίως τολμούσε να αρνηθεί. Γράφει επίσης ότι μεταξύ του πλοιάρχου και των ναυτών δεν υπήρχε άλλος αξιωματικός στην ιεραρχία. Ο ναύκληρος μόνο σκιά διοικητικής εξουσίας είχε, ο δε γραμματικός ούτε αυτή. Αναφέρει μάλιστα ο φιλέλληνας γιατρός και ένα περιστατικό: ότι κάποτε απουσίασε από το υδραίικο καράβι, για να κάνει μια σύντομη εθιμοτυπική επίσκεψη σε ένα ξένο πλοίο και στην απουσία του μερικοί ναύτες ατάκτησαν εναντίον του ναυκλήρου. Υπήρχαν και συμπτώματα δειλίας και λιποψυχίας, κατά την εκτέλεση πολεμικής αποστολής. Σε αυτές τις περιπτώσεις η ηγεσία ενεργούσε αυστηρά. Ένα παράδειγμα: Το Σεπτέμβριο του 1827, εξοπλισμένες ελληνικές άκατοι προσέβαλαν το Βασιλάδι. Μερικοί ναύτες μιας σαλούπας της φρεγάτας «Ελλάς» τραυματίσθηκαν. Τότε οι υπόλοιποι συνεπιβαίνοντες εγκατέλειψαν τη θέση τους και επανήλθαν στη φρεγάτα μη δεχόμενοι να επιστρέψουν στην αποστολή τους στο Βασιλάδι. Η συνέπεια ήταν να φορτώσουν τους Ðåñßðëïõò

29

Αριστερά: Ο Ιωάννης Καποδίστριας. Στη μέση: Ο φιλλέληνας Λόρδος Βύρωνας. Δεξιά: O Nαύαρχος De Rigny.

λιπόψυχους σε μια φελούκα και με τη συνοδεία μιας άλλης, όπου κρούονταν δύο τύμπανα, τους περιέφεραν σε όλα τα πλοία του στόλου για διαπόμπευση. Όποιο πολεμικό σχέδιο προτεινόταν από ναυτικούς φιλέλληνες για βελτίωση της απόδοσης του ελληνικού στόλου, που προέβλεπε θυσίες σε προσωπικό και πλοία, καταρριπτόταν από τους Υδραίους (και τους άλλους Έλληνες). Τέτοιοι κίνδυνοι δεν μπορούσαν να αναληφθούν από στόλο ο οποίος συγκροτείτο από ιδιωτικά καράβια, επανδρωμένα από μισθοδοτούμενο πλήρωμα που το περισσότερο μάλιστα ήταν συγγενολόι. Ο πλοίαρχος Hastings, τελικά, μελέτησε και ψυχολόγησε τον ελληνικό χαρακτήρα, προσαρμόσθηκε στο ιδιόρρυθμο περιβάλλον του τρινήσιου ναυτικού και έτσι μπόρεσε να οργανώσει άριστα το ατμοκίνητο «Καρτερία», του οποίου ανέλαβε την κυβέρνηση. Στις καίριες, βέβαια, θέσεις του πλοίου τοποθέτησε ξένο έμπειρο προσωπικό. Ενώ ο παντοδύναμος στόλαρχος Cohran, που δεν κατόρθωσε να καταλάβει τους Έλληνες, απέτυχε να οργανώσει και να διευθύνει το ναυτικό αγώνα των Ελλήνων, υποστηρίζει ο ιστορικός- ναύαρχος Jurien de la Graviere. Παρόλο ότι το επαναστατικό ναυτικό διέθετε αρκετά ελαφρά και ευέλικτα σκάφη, το πλεονέκτημα τούτο μειωνόταν πολύ από την έλλειψη πνεύματος συνεργασίας μεταξύ των τριών στόλων και από την απειθαρχία πλοιάρχων και πληρωμάτων. Όταν τα πληρώματα έβγαιναν στην ξηρά, επέστρεφαν στα πλοία κατά την κρίση τους. Συχνά ματαιωνόταν έτσι και πολεμική αποστολή. Τέτοιο συμβάν αναγράφεται στο ημερολόγιο του πλοίου «Μιλτιάδης»(1824-1827) του πλοιάρχου Γεωργίου Σαχίνη : «Το πρωί ο ναύαρχος (Μιαούλης) ύψωσε το σήμα του αναχωρισμού (από το Μαραθόκαμπο της Σάμου), ολίγα των πλοίων μας τον ηκολουθήσαμεν, τα άλλα δεν ηδυνήθησαν εξ αιτίας των ναυτών οι οποίοι ακόμη ήτο εις την ξηράν». Υπήρχαν περιπτώσεις όπου καράβια αποχωρούσαν από το στόλο, κατά τη διάρκεια μιας επιχείρησης, τελείως αυθαίρετα ή για λαφυραγωγία ή για να μεταφέρουν ασθενή ή τραυματία στη γενέτειρά του. Μαθημένοι οι ναύτες στην παράνομη καταδρομή και πειρατεία των προεπαναστατικών χρόνων -- όταν τα εμπορικά ταξίδια τους δεν απέδιδαν οικονομικά-- δεν δίσταζαν και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης να εξαναγκάζουν τον πλοίαρχο να εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης όταν εμφανιζόταν στον ορίζοντα λεία. Ο αξιόλογος και γενναίος, κατά τα άλλα, καπετάν Λάζαρος Πινότσης, πλοίαρχος του βρικίου «Τιμολέων», πιεζόμενος από το ατίθασο πλήρωμά του, εγκατέλειψε τη θέση του σε επιχείρηση και έπλευσε ανεξαρτήτως στη Σύρο για να πουλήσει σημαίνοντες Τούρκους αιχμαλώτους στο εκεί δουλοπάζαρο. Ο Μιαούλης 30

Ðåñßðëïõò

αναφέρει στους προκρίτους της Ύδρας για το περιστατικό: «Εγώ πολλά ωμίλησα δια να σταλθούν όλοι (οι αιχμάλωτοι) εις Ναύπλιον, πλην κανείς δεν υπήκουσεν». Ακόμα και σε αυτή τη ναυαρχίδα του Μιαούλη, τον «Άρη», η κατάσταση δεν ήταν καλύτερη. Μερικές φορές το πλήρωμά της εφάρμοζε τις διατάξεις περί πειθαρχίας, όπως καθένας νόμιζε και επέμενε να έχει έγκυρη γνώμη για κάθε απόφαση του ναυάρχου σχετικά με τις κινήσεις της ναυαρχίδας. Ένα παράδειγμα συνέβηκε τον Ιανουάριο του 1826, με τον ελληνικό στόλο αγκυροβολημένο έξω από το Μεσολόγγι, έτοιμο να ανεφοδιάσει την πόλη που λιμοκτονούσε. Όταν οι ναύτες της υδραίικης ναυαρχίδας είδαν τα τουρκικά πολεμικά, απέκοψαν τις άγκυρες με δική τους απόφαση και παρέσυραν και όλο το στόλο να απάρει ατάκτως και να εγκαταλείψει την πλεονεκτική θέση του (Αρχείον Ύδρας ΙΒ. 11). Ανάλογα παραδείγματα ναυτικής απειθαρχίας προς την ηγεσία υπήρξαν συνήθη σε όλη τη διάρκεια του Αγώνα. Ο αληθινός φιλέλληνας, S. Howe, συνεχίζει να γράφει στο βιβλίο του: «Το γεγονός ότι το πλήρωμα των βρικίων αποτελείτο από συγγενείς του πλοιάρχου και του πλοιοκτήτη και ότι κάθε ζημιά από εχθρική ενέργεια στο πλοίο θα επιβάρυνε τον ίδιο τον καραβοκύρη, τούτο αποτέλεσε το μεγαλύτερο εμπόδιο για να εμπλακούν τα σκάφη σε σοβαρή πολεμική σύγκρουση. Για το λόγο αυτό, βλέπουμε ότι τα μάλλον κομπορήμονα ανδραγαθήματα του ελληνικού στόλου έγιναν χωρίς αιματοχυσίες και ακόμα χωρίς να εκτεθούν τα πλοία σε κίνδυνο». Η αλήθεια είναι ότι σημαντικές απώλειες σε προσωπικό και υλικό περιορίστηκαν κυρίως στα πυρπολικά μας. Από τον Άγγλο ιστορικό George Finlay, στενό φίλο του Frank Hastings, έχουμε μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση : «Μερικοί κυβερνήτες επιτελούν το έργο τους με γενναιότητα και νομιμοφροσύνη, πλην όμως αντιλαμβάνονται τα καθήκοντά τους ως έμποροι επιχειρηματίες και όχι ως αξιωματικοί του Έθνους». Μήπως δεν είναι γνωστή η συμπεριφορά της υδραιοσπετσιώτικης μοίρας, η οποία δεν απέπλεε για να κατευθυνθεί να προστατεύσει τα Ψαρά που διέτρεχαν άμεσο κίνδυνο από τους Τούρκους; Διότι, παρά τις επικλήσεις των Ψαριανών, ήθελαν να εκβιάσουν την Κεντρική Διοίκηση να χρηματοδοτήσει αμέσως την επιχείρηση. Το αποτέλεσμα ήταν τα Ψαρά να καταστραφούν. Από τον περιηγητή James Emerson, που θεωρείται αντικειμενικός, μαθαίνουμε κάτι άλλο: Επέβαινε στη ναυαρχίδα του Μιαούλη, στις επιχειρήσεις του καλοκαιριού του 1825 και γράφει στο ημερολόγιό του ότι η συνηθέστερη αφορμή αντιζηλιών μεταξύ των καπετάνιων ήταν η ματαιοδοξία. «Πουθενά δεν συνάντησα άνδρες τόσο άπληστους για επαίνους και κολακείες, όπως οι Υδραίοι. Για να δημοσιευθεί προς τιμή τους ένα δοξαστικό ποίημα στην εφημερίδα της

Ύδρας ή απλώς το όνομά τους στις αγγλικές εφημερίδες, μπορούσε να τους εξωθήσει στις πιο παράτολμες επιχειρήσεις. Ακόμα, την επιτυχία ενός καπετάνιου, οι άλλοι την θεωρούσαν ως επισκίαση της δική τους δόξας και δημιουργείτο ομαδική αντίδραση από όλους. Ήταν μία από τις αφορμές που προκαλούσαν παράλυση των επιχειρήσεων του στόλου». Σε εκείνες τις επιχειρήσεις ο Μιαούλης αναγκάστηκε με τη συμπεριφορά κάποιων πλοίων του στόλου να αναφέρει στους προκρίτους: «…Κάμποσα πλοία μας σταλμένα εις τον πόλεμον, αντί να έλθουν, εγύρισαν πριν τελειώσουν το μηνιαίον ή έκαμαν πρέζας (λείες) μόνον δια τον εαυτόν των. Ώστε τινές αισχροκερδείς ευρίσκουν την ευκαιρίαν να αρπάζουν διπλά και τριπλά μηνιαία μόνον δια να περιφέρωνται εις άλλας αρπαγάς. Είναι λοιπόν κοινή γνώμη να γυρίσωμεν και ημείς οπίσω και ας χαθή το παν…». Τον Ιούλιο του 1821 οι δύο αντίπαλοι στόλοι ήρθαν σε επαφή στο στενό Κω-Αλικαρνασσού. Ήταν εμφανής η έλλειψη ενιαίας ηγεσίας και πειθαρχημένου συνόλου. Με παρόντες έντεκα Έλληνες ναυάρχους, κάθε προσπάθεια συντονισμένης ενέργειας από τον Γιακουμάκη Τομπάζη ήταν πολύ δύσκολη. Ένα πυρπολικό μας καταλήφθηκε από τους Τούρκους και άλλα τρία αναγκάστηκαν να καούν ασκόπως. Κακή τακτική έκβαση για εμάς. Ο Τομπάζης δεν έδειξε ηγετικά προσόντα – δεν διέθετε εκείνη τη στόφα του αρχηγού και σύντομα τα ηνία ανέλαβε ο καπ. Ανδ. Μιαούλης. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, ο σουλτάνος ήθελε να βοηθήσει όσα κάστρα στο Μωριά κρατούσαν υπό τουρκική κυριαρχία. Η εχθρική αρμάδα εμφανίστηκε στο Ιόνιο, τεράστια σε μέγεθος. Αποτελείτο από 88 σκάφη τουρκικά, τουνεζίνικα και αλγερίνικα. Τα περισσότερα μεγάλα. Ο Μιαούλης προστάχθηκε να αποπλεύσει με 35 πλοία. Πρότεινε στη μοίρα του να κατευθυνθούν κατευθείαν στην εχθρική αρμάδα και να την χτυπήσουν όπου την συναντήσουν (σχέδιο καθαρά στηριζόμενο στην αρχή της επιθετικότητας). Δυστυχώς, ο καθένας ήθελε να κάνει τα δικά του. Πρόθυμα να τον ακολουθήσουν και να επιτεθούν είναι μόνο έξη υδραίικα και έξη σπετσιώτικα καράβια. Αυτά τελικά πήγανε να προσβάλουν τον κολοσσό. Κάτι παρόμοιο συνέβηκε τον Ιούλιο του 1824, όταν εξήλθε από τα Στενά ο οθωμανικός στόλος. Ο Μιαούλης έδωσε σήμα απόπλου των πλοίων του από τα Ψαρά. Πενήντα ένα ελληνικά σκάφη προχώρησαν προς τη Σκύρο για να λάβουν ευνοϊκή θέση. Όμως, με την απειθαρχία που δέσποζε, τα ελληνικά βρίκια άρχισαν να φεύγουν από το στόλο. Μόνο δεκατέσσερα πλοία ακολούθησαν τον Έλληνα ναύαρχο όταν έφθασε η στιγμή της επίθεσης. Τα άλλα απομακρύνθηκαν προς τον Καφηρέα. Και ένα άλλο συμβάν μαθαίνουμε από το ημερολόγιο του Υδραίου αντιναυάρχου Γεωργίου Σαχτούρη (βρίκιο «Αθηνά»), στον όρμο Βάτικα, τον Ιούλιο του 1825. Εκεί αποφασίστηκε να κινηθεί ο στόλος προς το Μεσολόγγι για να κρατήσουν ελεύθερη την επικοινωνία του από τη θάλασσα. Αλλά, δύο υδραίικα πλοία, του Πινότζη και του Σάββα, έφυγαν για την Ύδρα, προφασιζόμενα ότι δεν είχαν τροφές και δεν έλαβαν τους λουφέδες (μισθούς)! Μήπως όμως οι αποφάσεις της Ύδρας, που αποτελούσε άτυπα το κέντρο του ναυτικού αγώνα, ήσαν οι καλύτερες; Πρώτα πρώτα, τις αποφάσεις έπαιρναν οι Υδραίοι πρόκριτοι και ουσιαστικά ο Λάζαρος Κουντουριώτης. Κι όταν κατέλαβε την Προεδρία του Εκτελεστικού στο Ναύπλιο ο αδελφός του, Γεώργιος Κουντουριώτης, ο Λάζαρος απέκτησε ολοκληρωτική εξουσία στα ναυτικά πράγματα, γιατί (όπως γράφουν οι παρατηρητές της εποχής) ο αδελφός του ήταν τυφλό και άβουλο όργανό του. Έστω κι έτσι, πώς όμως παίρνονταν οι αποφάσεις στην Ύδρα; Ο ιστορικός Διονύσιος Κόκκινος σχολιάζοντας μια επιστολήπαράπονο του Μιαούλη προς τους προκρίτους της Ύδρας, παρατηρεί ότι η Ύδρα με τέτοιο πρωτεύοντα ρόλο στις ναυτικές επιχειρήσεις θα έπρεπε να διαθέτει ένα στοιχειώδες ναυτικό επιτελείο. Εντούτοις από το συμβούλιο των προκρίτων έλειπαν εντελώς οι κατάλληλοι άνθρωποι. Και οι πρόκριτοι, με τον Λάζαρο Κουντουριώτη επικεφαλής, έπαιρναν σοβαρές αποφάσεις χωρίς να έχουν τις γνώσεις για κάθε περίπτωση. Έτσι οι αποφάσεις τους ούτε οι καλύτερες ήσαν και κάποτε απεδείχθησαν επιζήμιες στον Αγώνα.

Πέρα όμως από τα σφάλματα, η δίκαιη διοίκηση από τους Υδραίους σήκωσε μεγάλη κριτική. Ο Υψηλάντης από την αρχή της Επανάστασης όρισε υποχρεωτικές εισφορές από όλα τα νησιά, για τη συντήρηση του επαναστατικού στόλου. Η Ύδρα, όπως προαναφέρθηκε, επιδίωξε να αποκτήσει εξουσία πάνω στα άλλα νησιά και ανεξέλεγκτη τη διαχείριση των εισφορών τους. Το Εκτελεστικό –αναφέρουν οι ιστορικοί– που θα μπορούσε να προλάβει το κακό, κυβερνιόταν από τον Γεώργιο Κουντουριώτη, ο οποίος δεν γνώριζε άλλη φωνή από τη φωνή του κυρίου του – και αδελφό του, Λάζαρο. Για την προεδρία του Γεωργίου Κουντουριώτη κάνει αυστηρή κριτική ο Ψαριανός ναύαρχος Κ. Νικόδημος (γνωστά τα αντι-υδραιικά του αισθήματα) : «Ουδεμία άλλη διοίκηση (Ιανουάριος 1824-Απρίλιος 1826) επέφερε τόσα δυστυχήματα εις την Ελλάδα δια την ακινησίαν του ελληνικού στόλου, τους εμφυλίους πολέμους και τας καταστροφάς των επαρχιών». Άλλοι ιστορικοί υπογραμμίζουν ότι την τότε Κεντρική Διοίκηση περιέβαλλε ένα κλίμα ηθικής κατάπτωσης και παραλυσίας. Στο τακτικό πεδίο, οι ναυτικοί μας ήσαν πάντοτε επιθετικοί και πάντα έπαιρναν πρωτοβουλία με τόλμη και σύνεση. Η στρατηγική τους όμως σχεδίαση ήταν τελείως περιστασιακή. Δεν αντιμετώπιζαν τον εχθρό, παρά ανάλογα με τις κρούσεις του, γράφει ο Δ. Κόκκινος. Σύμφωνα δε με το ναύαρχο Κ. Αλεξανδρή: «Οι Έλληνες κτυπούσαν μόνον όπου εκδηλωνόταν η απειλή». Δεν υπήρχε, δηλαδή, ένα πολεμικό σχέδιο, καλά προετοιμασμένο, με συγκεκριμένους στόχους και σε βάθος χρόνου.

Αριστερά: O Frank Hastings. Δεξιά: O Μιαούλης.

Από την άλλη πλευρά, οι στρεβλώσεις του τοπικισμού χειροτέρευαν σε ευρύτερη κλίμακα τη διεξαγωγή αυτών των ίδιων των επιχειρήσεων του Αγώνα. Ένα παράδειγμα: Στην πρώτη επιχείρηση εναντίον της Αλεξάνδρειας, τον Ιούλιο του 1825. Ο Μανώλης Τομπάζης πήρε μαζί του στον υδραίικο στόλο, τον περίφημο Κωνσταντίνο Κανάρη με το πυρπολικό του. Η επιλογή εκείνη του Τομπάζη ήταν άριστη. Επειδή, όμως, η επιχείρηση θεωρείτο καθαρά υδραίικη, η προτίμηση στον Κανάρη εξόργισε τόσο τους Υδραίους, ώστε οι δυσαρεστημένοι αποπειράθηκαν να δολοφονήσουν τον συμπατριώτη τους Τομπάζη και τον πυροβόλησαν. Λένε ότι μέχρι την τρίτη δεκαετία του 19ου αιώνα, διακρίνονταν στην πόρτα του αρχοντικού του τα σημάδια από τις βολίδες. Η φιλοπρωτία, οι αντιζηλίες, ο εγωισμός και το τοπικιστικό πνεύμα, ήσαν τα αίτια τα οποία εμπόδισαν τη ενότητα του στόλου, τον συντονισμό των τριών νησιών και την ενιαία διεύθυνση των ναυτικών επιχειρήσεων. Ποτέ σε όλον τον Αγώνα δεν υπήρξε κοινή Διοίκηση, με ό,τι αυτό σημαίνει για έναν πολύχρονο πόλεμο. Με όλες αυτές τις απίστευτες καταστάσεις που επικρατούσαν, είναι αλήθεια να απορεί κανείς πώς οι άνθρωποι εκείνοι μπόρεσαν να κάνουν αυτά που έκαναν. Και μόνο αυτό, αποτελεί μεγάλο κατόρθωμα.

Εκδικητικοί και βίαιοι Το 1799, όπως αναφέραμε, οι Υδραίοι συμμετείχαν στον τουρκικό στόλο, με δικά τους πλοία, στον πόλεμο εναντίον του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο. Το υδραίικο πλήρωμα, που επάνδρωνε κατά το μεγαλύτερο μέρος την τουρκική ναυαρχίδα, συμμετείχε σε οργανωμένο σχέδιο σφαγής των αποστατών Μαμελούκων μπέηδων, που είχαν προσκληθεί με απάτη στη ναυαρχίδα για δήθεν Ðåñßðëïõò

31

διαπραγματεύσεις. Ο παρευρισκόμενος Άγγλος ναύαρχος Sidney Smith ζήτησε την τιμωρία των αυτουργών του ανοσιουργήματος με απαγχονισμό. Αλλά, αντί των Υδραίων, κρέμασαν από τη μεγάλη κεραία της ναυαρχίδας Γάλλους αιχμαλώτους που τους έντυσαν με υδραίικες φορεσιές. Από τα μέσα του έτους της Επανάστασης, τα ελληνικά πλοία που αναπτύχθηκαν σε πειρατική καταδρομή σε όλο το Αιγαίο, το Λιβυκό και το Ιόνιο, νέκρωσαν κάθε εμπορική κίνηση. Συλλάμβαναν τους Τούρκους επιβάτες, αδιακρίτως και τους έσφαζαν επί τόπου, εκτός αν έλπιζαν σε πλούσια λύτρα. Τα υδραίικα βρίκια «Τιμολέων» του Λάζαρου Πινότση και «Αθηνά» του Γεωργίου Σαχτούρη συμμετείχαν, τον Απρίλιο του 1821, στην πρώτη εκστρατεία του πολέμου. Κατά την περιπολία τους στο στενό Χίου – Μ. Ασίας, κατέλαβαν, μετά από αγώνα, τουρκικό καράβι κατάφορτο με δώρα πολύτιμα του Σουλτάνου προς τον Σατράπη της Αιγύπτου. Ταξίδευαν στη Μέκκα επώνυμοι, ο μέγας μουφτής και οι οικογένειές τους. Τα υδραίικα πλοία πήραν το εχθρικό καράβι ως ατομική τους λεία, εγκατέλειψαν αυθαίρετα το στόλο και έφυγαν. Κατά τη συμπλοκή πάνω στο τουρκικό μπρίκι, έγιναν κρεουργίες από τους Υδραίους. Ο Σέιχ-Ουλ-Ισλάμ κρεμάστηκε στο κατάρτι του «Τιμολέοντα» και όλοι οι άλλοι, άνδρες και γυναικόπαιδα, εσφάγησαν! Ο Τομπάζης θύμωσε πολύ, αλλά δεν μπόρεσε να κάνει τίποτα άλλο. Ο δε J. de la Graviere λέει ότι η ενέργεια αυτή έγινε για εκδίκηση των 25.000 Ελλήνων θυμάτων στις σφαγές των Κυδωνιών. Όποια εξήγηση κι αν δοθεί, ήταν μια παράνομη και απάνθρωπη ενέργεια. Ο Σαχτούρης, πάλι, το Μάϊο του 1822, κατέλαβε στο στενό Χίου τουρκικό σκάφος, πάνω στο οποίο ευρέθησαν δύο νέοι Έλληνες και μία Ελληνίδα αιχμάλωτοι. Οι τελευταίοι, εκδικούμενοι για τα όσα υπέστησαν από έναν από τους Τούρκους, ζήτησαν και τον φόνευσαν επί τόπου με ένα πέλεκυ. Οι δε ναύτες του Σαχτούρη, φανατισθέντες από τους αιχμαλώτους, κατέσφαξαν τους απομείναντες 16 Οθωμανους. Ο J. Emerson μας λέει ότι έγινε μάρτυς ενός άλλου φρικτού ανοσιουργήματος, που διαπράχθηκε στο λιμάνι της Ύδρας, την 25 Ιουνίου 1825. Τότε μαθεύτηκε στο νησί ότι το μπρίκι «Νηρεύς» του Αθαν. Κριεζή ανατινάχθηκε μυστηριωδώς έξω από τα Βάτικα και βρήκαν το θάνατο 60 Ύδραίοι. Διαδόθηκε δε η φήμη ότι την ανατίναξη προκάλεσε Τούρκος αιχμάλωτος που κρατείτο στο μπρίκι. Αμέσως τότε ξεχύθηκε ακράτητος όχλος πέντε χιλιάδων Υδραίων βαστώντας γιαταγάνια και σαλτιρμάδες (μεγάλα ναυτικά μαχαίρια). Παραβίασαν την πόρτα των φυλακών της καγκελαρίας, όπου κρατούντο Τούρκοι αιχμάλωτοι και επί ώρες φόνευαν τα εξερχόμενα από τη φυλακή θύματα. Τα πτώματα των κατακοπέντων διακοσίων αιχμαλώτων ποντίστηκαν ανοικτά από το λιμάνι. Οι πρόκριτοι χαρακτήρισαν τα συμβάντα ως αξιοθρήνητα. Ο Emerson μπήκε σε ένα καφενείο και έκλεισε τα παράθυρα για να μη βλέπει, ενώ δίπλα του ο ευαίσθητος ήρωας Κωνστ. Κανάρης, ξεσπούσε σε λυγμούς. Ένα άλλο δυσάρεστο περιστατικό σημειώνει ο ίδιος ταξιδιώτης, εκείνη την εποχή. Ο Υδραίος καπ. Ζάκκας συνέλαβε τρεις Τούρκους αιχμαλώτους πάνω σε γαλλικό πλοίο και κάλεσε τον Emerson να παρακολουθήσει τη θανάτωσή τους στην ξηρά την επόμενη μέρα. Σε μάτην ο Emerson και ο Μιαούλης προσπαθούσαν να αποτρέψουν το αποτρόπαιο εγχείρημα. Ο Αμερικανός φιλέλληνας Allan παραστάθηκε στη σκηνή της θανάτωσης των κρατουμένων που έγινε με φραγγέλια (μαστίγια με κόμπους από πλεγμένα σχοινιά). Φαίνεται ότι εκείνοι οι Υδραίοι, ενώ διέθεταν περίσσευμα ηρωισμού, διέθεταν και περίσσευμα βιαιότητας. Η μεταχείριση των αντιπάλων ναυαγών ήταν εξ ίσου βάναυση. Όπως στην πυρπόληση του τουρκικού δικρότου «Μπεχτάς Καπτάν», στην Ερεσσό, το Μάϊο του 1821. Όσοι απέμειναν ζωντανοί από την ανατίναξη, πρόφθασαν να πέσουν στη θάλασσα, μαζί και ο ξακουστός πλοίαρχος Οσμάν Γκέκας. Τα ελληνικά βρίκια ρίχνουν βάρκες, τους κυνηγούν μέσα στη θάλασσα και άλλους Στον «Τιμολέοντα» υπηρετούσε, τότε, πρόγονος του γράφοντος, ο οποίος ίσως να μη συμμετείχε προσωπικώς στα έκτροπα επειδή είχε καθήκοντα πηδαλιούχου.

32

Ðåñßðëïõò

αποτελειώνουν με τρομπόνι (πλατύστομο όπλο που έβαλε μιδράλια) κι άλλους σπαθίζουν με το κουπί. Πάντως, ο Emerson αισθάνεται την υποχρέωση να υποστηρίξει τον Μιαούλη και διαβεβαιώνει ότι τέτοιες υπερβάσεις ποτέ δεν έτυχαν της έγκρισής του, ότι τις εκάκισε όποτε λάβαινε γνώση και ότι ατυχώς τα δικαιώματά του περιορίζονταν σε κάποιους επιτιμητικούς λόγους. Οι απάνθρωπες αυτές συμπεριφορές προς τους αιχμαλώτους, ιδίως τους αμάχους, δείχνουν τη βαρβαρότητα που επικρατούσε στους ναυτικούς, η οποία καθρέφτιζε την γενικότερη κοινωνία.

Αντιδρούν στη συγκρότηση κράτους και εθνικού στόλου Όταν οι Υδραίοι βγήκαν στον Αγώνα, απαίτησαν να εφοδιάζεται και να πληρώνεται ο στόλος τους από το Μωριά, του οποίου οι κοτσαμπάσηδες είχαν αρπάξει τα κτήματα και τα εισοδήματα των Τούρκων. Μετά την άρνηση των Μωραιτών, στράφηκαν προς τους Φιλικούς, τους οποίους μισούσαν θανάσιμα. Το μίσος αυτό το εξηγεί ο ιστορικός Περικλής Ροδάκης: «Η προσπάθεια της Φιλικής Εταιρίας να δημιουργήσει συγκεντρωτικό κράτος ερχόταν σε αντίθεση με τη νοοτροπία και τα συμφέροντα των Υδραίων πλοιοκτητών, οι οποίοι ήθελαν να είναι ανεξάρτητοι, πάνω από το κράτος και το κράτος να υπηρετεί τα συμφέροντά τους». Για τον λόγο αυτόν, κάθε προσπάθεια συγκρότησης κράτους, την καταπολέμησαν με λύσσα και πείσμα, σε όλα τα χρόνια της Επανάστασης και μετά. Στοιχεία και τούτοι του φεουδαρχικού κόσμου, παράμεναν μέσα στα πλαίσιά του. Οι Υδραίοι δοκίμασαν, αργότερα, να κάνουν και τον Καποδίστρια υποχείριό τους. Αξίωσαν να τους αναγνωρίσει τις υπέρογκες απαιτήσεις τους και παράλληλα να χρησιμοποιεί το στόλο τους ως εθνικόν. Αυτό σήμαινε ότι το κράτος θα πλήρωνε στον υδραίικο στόλο νοίκι. Φυσικά εννοούσαν σώνει και καλά ο στόλος να μείνει ιδιοκτησία τους. Όπως ήταν φυσικό, ο Καποδίστριας επιδίωξε να δημιουργήσει εθνικό στόλο, για να μην εξαρτάται το κράτος από την Ύδρα. Μα ακριβώς αυτό έθιγε τα συμφέροντα των Υδραίων. Τα καράβια τους έμεναν δεμένα στο λιμάνι και τα πληρώματα άνεργα, ενώ η δύναμή τους σαν παράγοντες της πολιτικής ζωής ξέπεφτε. Οι Υδραίοι δυσανασχέτησαν ακόμα πιο πολύ, όταν ο νέος Κυβερνήτης έλαβε σοβαρά οργανωτικά μέτρα για το κράτος και επέβαλε το νόμο με αυστηρότητα. Σύμφωνα δε με τον Βλαχογιάννη, έχαναν πολλά και σημαντικά προνόμια από τα «ασύδοτα χρόνια» - όπως λέει - της Επανάστασης. Ο Κυβερνήτης εγκατέστησε τελωνιακές αρχές, που αφαίρεσαν από τους τοπικούς παράγοντες τα πλούσια κέρδη τους. Έδωσε στο κράτος τα έσοδα των λιμανιών, ενέργεια που έπληξε ιδιαίτερα την Ύδρα, που ήταν ελεύθερο λιμάνι. Το τέλος του πολέμου (μετά τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, Οκτ.

1827 ), μαζί με την ανελέητη καταδίωξη της πειρατείας από τον Καποδίστρια, έφεραν στην Ύδρα κρίση οικονομική, από την οποία δεν επανέκαμψε ποτέ. Για να καταλάβουμε καλύτερα τι εννοούσε ο Βλαχογιάννης «ασύδοτα χρόνια», σημειώνουμε τα εξής: Όλα τα λάφυρα που έπιαναν οι Υδραίοι από τις πολεμικές επιχειρήσεις, τα θεωρούσαν κτήμα τους και γι΄αυτό τα πουλούσαν μετά στο κράτος. Δηλαδή, το κράτος αγόραζε από την Ύδρα ό,τι πολεμικό υλικό συλλάμβαναν οι Υδραίοι κατά τις συμπλοκές τους με τους Τουρκο-αιγυπτίους: κανόνια, όπλα, άλογα, τρόφιμα κλπ. Σαν η Ύδρα να ανήκε σε ξένη επικράτεια και προμήθευε με υλικό ένα ξένο κράτος (όπως έτσι θεωρούσε η Ύδρα την προσωρινή ελληνική κυβέρνηση!). Για τους Υδραίους (όπως και για τους άλλους νησιώτες), κράτος ήταν το νησί τους και για Αρχή αναγνώριζαν τους Υδραίους προκρίτους. Μια αντίληψη που παραπέμπει στις «πόλεις-κράτη» της κλασικής εποχής. Οι Υδραίοι πούλησαν στο κράτος τα άλογα του Ιμπραήμ που έπιαναν στις ναυμαχίες ή τα κανόνια που έκλεψαν από τα Ψαρά! Με τα αλεύρια που αποκόμιζαν, παρασκεύαζαν στην Ύδρα γαλέτες και τις πουλούσαν στον ελληνικό στρατό. Στα χρόνια που οι Υδραίοι κρατούσαν την εξουσία, γράφουν οι ιστορικοί, έβαλαν στο χέρι και πολλά άλλα λιμάνια του Αρχιπελάγους.

Καταγράφεται ότι άνθρωποι των Κουντουριωτών είχαν αγοράσει σε πλειστηριασμό τα έσοδα διαφόρων λιμανιών. Όλα αυτά τώρα κόπηκαν από τον Καποδίστρια και η σύγκρουση μαζί του βάθυνε πιο πολύ. Στη διοίκηση ο Ι. Καποδίστριας γνώριζε καλά ότι η εξουσία του θα ήταν ανίσχυρη όσο θα έμενε η τοπική εξουσία στους καραβοκυραίους και τους προκρίτους. Το σύστημα των κοινοτήτων που διατηρήθηκε σε όλα τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, είχε γίνει η βάση της δύναμης των τοπικών αρχόντων. Ο Καποδίστριας χτύπησε τα άντρα της δύναμης των κοτσαμπάσηδων και των προκρίτων: το κοινοτικό σύστημα που υπήρχε. Επίσης επενέβη και στη δικαιοσύνη, που βρισκόταν στα χέρια των τοπικών αρχών. Ακόμα, ο Κυβερνήτης αμέσως όταν ήρθε στην Ελλάδα, αποφάσισε να ιδρύσει Τράπεζα του Κράτους, που θα ήταν βέβαια κρατική και θα εξασφάλιζε κάποια οικονομική σταθερότητα. Κάλεσε τους Υδραίους να αγοράσουν μετοχές, μα οι πλούσιοι δεν έδωσαν σχεδόν τίποτα. Προσέφερε στον Κουντουριώτη την περιουσία του σε είδος, για να του δώσει δέκα χιλιάδες τάλληρα να τα καταθέσει στην Τράπεζα. Μα ο Κουντουριώτης αρνήθηκε, γιατί έπρεπε να σαμποτάρει τον Καποδίστρια. Και ο Τύπος τότε βρισκόταν στα χέρια των Υδραίων, του Μαυροκορδάτου κ.ά. Χρηματοδοτούνταν από τους Άγγλους και τους Γάλλους, οι οποίοι ήθελαν να μετατρέψουν την Ελλάδα σε αποικία τους. Περί το 1830, οι Άγγλοι προχωρούν πιο πολύ στην αντικαποδιστριακή τους πολιτική. Σπρώχνουν την Ύδρα σε ανοικτή εξέγερση. Οι Υδραίοι, που τόσο είχαν εναντιωθεί στα μέτρα που έπαιρνε ο Καποδίστριας σε βάρος τους, παρακινήθηκαν και από τον Μαυροκορδάτο και δεν δίστασαν να στείλουν τον Μιαούλη να καταλάβει τον εθνικό στόλο ή να τον βυθίσει. Την 1 Αυγούστου του 1831 πραγματοποιείται στον Πόρο το ανοσιούργημα της ανατίναξης της φρεγάτας «Ελλάς» και της κορβέτας «Ύδρα» και στον Αλμυρό Λακωνίας πυρπολείται το βρίκι «Αχιλλεύς»! Οι ιστορικοί θεωρούν το εγχείρημα ως προσπάθεια των Υδραίων να κηδεμονεύσουν το Ελληνικό Κράτος, την οποία βέβαια χρησιμοποίησαν οι Αγγλο-Γάλλοι.

Επίλογος Ερευνώντας ιστορικές πηγές και επώνυμες μαρτυρίες της προεπαναστατικής και επαναστατικής εποχής, μελετήθηκαν και σχολιάσθηκαν αποκαλυπτικά στοιχεία για τους Υδραίους του Ναυτικού Αγώνα, που μέχρι σήμερα παρέμεναν άγνωστα στο ευρύ κοινό. Μικρή προσπάθεια για μια πιο ολοκληρωμένη και αντικειμενική γνώση της ιστορίας του ναυτικού Αγώνα. Διότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη ασέβεια προς την Ιστορία από τη συνειδητή σιωπή, τη μουγγαμάρα. Θα ήταν ίσως σφάλμα να κρίνουμε τους άνδρες εκείνους με τα σημερινά μέτρα ή με κριτήρια απόλυτα. Εκείνους που από απλοί καπετάνιοι σιτοκάραβων, βρέθηκαν ξαφνικά ναυμάχοι απέναντι σε έναν πανίσχυρο και οργανωμένο εχθρό και από οικογενειάρχες εμπορευόμενοι της θάλασσας, αναγκάστηκαν απότομα να διευθύνουν έναν ιδιόμορφο και σκληρό αγώνα. Εκείνους που η μακριά σκλαβιά δηλητηρίασε την ελληνική ψυχή τους και χειροτέρεψε τον ελληνικό χαρακτήρα τους, Με αυτό το ιστορικό υπόβαθρο και αυτή την ψυχολογική διεργασία, ανέλαβαν οι Υδραίοι ένα ρόλο πάνω από τις δυνάμεις τους. Υψώθηκαν πολλές φορές πάνω από το κοινό μέτρο, αλλά δεν μπόρεσαν να κρατηθούν συνεχώς εκεί ψηλά, δεν μπόρεσαν να απαλλαγούν από τις αδυναμίες της φυλής τους. Είναι δικό μας σφάλμα, ότι τους φαντασθήκαμε ημίθεους. Υπήρξαν βέβαια εξαιρετικοί άνδρες που ενέπνευσαν και οδήγησαν την Επανάσταση μπροστά. Αυτοί ήσαν λίγοι, οι διαλεκτοί. Μην ξεχνάμε ότι οι επαναστάτες είχαν να αντιμετωπίσουν δύο εχθρούς: τον Οθωμανό και τον κακό τους εαυτό. Η τελική νίκη τους παίρνει, έτσι, μεγαλύτερη αξία και ιδιαίτερο νόημα. Οι κριτικές παρατηρήσεις μπορούν να ακούγονται παράξενες. Μπορούν, όμως, να μας βοηθήσουν στην αυτογνωσία και να μας συγκρατήσουν από υπερβολές στο μέλλον. Κανείς όμως, ούτε

οι επικριτές τους, δεν μπόρεσαν να τους αμφισβητήσουν –στο σύνολο– πατριωτισμό, γενναιότητα και ανεκτίμητες υπηρεσίες στον Αγώνα. Κανείς δεν θα μπορέσει να αρνηθεί το γεγονός ότι χωρίς εκείνους τους άνδρες –διαλεκτούς και μη διαλεκτούς– η σκλαβιά θα πλάκωνε ακόμα τα χώματα και τα κόκκαλά μας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. «Ανδρέας Μιαούλης, έπος και τραγωδία », Δημήτρη Σταμέλου, Σεπτ. 2003.

2. «Αρβανίτες, οι Δωριείς του νεότερου ελληνισμού», Κ. Η. Μπίρη, Αθήνα 1997.

3. «Ελλάς, η σύγχρονη συνέχεια. Από το 1821 μέχρι σήμερα», Θάνου Βερέμη & Γιάννη Κολιόπουλου, 2η έκδοση, Αθήνα 2006.

4. «Η αναβίωσις της θαλασσίας μας δυνάμεως κατά την Τουρκοκρατίαν», Κ.Α.Αλεξανδρή, ναυάρχου ε.α., Αθήναι 1960.

5. «Η ιστορία της νήσου Ύδρας», Αντωνίου Λιγνού, Αθήνα 1946 τ. 1, 1953 τ.2.

6. «Καράβια, καπετάνιοι και συντροφοναύτες, 1800-1830», Τρύφωνα Κωνσταντινίδου, πλοιάρχου, Αθήνα 1954.

7. «Κλέφτες και Αρματωλοί», Περικλή Ροδάκη, Αθήνα 1996 τ. 2.

8. «Ο ναύαρχος Μιαούλης», Σπύρου Μελά, 3η έκδοση, Αθήνα 1966.

9. «Το ναυτικό στην ιστορία των Ελλήνων», Μάριου Σίμψα, αρχιπλοιάρχου(Ο), Αθήνα 1982 τ. 3.

10. «Υδραίοι, πρόδρομοι και ναυμάχοι του Εικοσιένα», Δημητρίου Α. Λισμάνη, αντιναυάρχου ε.α., βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 1999, Αθήνα 2007. Ðåñßðëïõò

33

ΓΕΝOΚΤΟΝΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1908-1922 Του Στρατηγού Ευάγγελου Τσίρκα. Προέδρου Δ.Σ. / Ενώσεως Σμυρναίων

Οι πρώτοι πρόσφυγες εγκαταλείπουν την Σμύρνη με τα υπάρχοντά τους.

Προεδρικό Διάταγμα 304/ 2001

34

Ðåñßðëïõò

ΓΕΝΟΚΤΟΝIΑ

γ) Αρμένιοι: Γρηγοριανοί 617.457, Καθολικοί 11.653, Διαμαρτυρόμενοι 8.158. Σύνολον 637.268 Η λέξη γενοκτονία μοιάζει παλιά και όσα ορίζει φαίνονται δ) Τούρκοι-Οθωμανοί: 1.802.697 ακόμη παλαιότερα. Ωστόσο, πρόκειται για ένα σχετικά πρόσφατο Σύμφωνα με τα στοιχεία που λήφθησαν υπόψη κατά την Διάσκεψη νομικό και πολιτικό όρο, που “κατασκευάστηκε” από έναν Παρισίων-Σεβρών, το 1914-19, στην Μικρά Ασία, Αρμενία, διακεκριμένο νομικό του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, τον Κουρδιστάν, ο πληθυσμός ήταν 12.512.846 κάτοικοι. Στην Μ. Ραφαήλ Λέμκιν για να περιγράψει τόσο το γερμανικό έγκλημα, Ασία οι Τούρκοι-Οθωμανοί ήσαν 1.802.697 και στις περιοχές τη ναζιστική “Τελική Λύση”, όσο και “τη βαρβαρότητα και το Αρμενίας-Κουρδιστάν μόνον 30.500 σε σύνολο πληθυσμού βανδαλισμό” των Τουρκών κατά των Αρμενίων.

2.644.140 κατοίκων. Δηλαδή οι Τούρκοι-Οθωμανοί ήσαν το 15% Ο Λέμκιν είχε ασχοληθεί με την γενοκτονία των Αρμενίων του πληθυσμού στην Μικρά Ασία. πριν φτάσει, το 1943, να αναγνωρίσει την αναγκαιότητα για τη Σε άρθρο του διακεκριμένου ιστορικού- εκδότου Αριστείδη δημιουργία μιας νέας λέξης, που θα περιέγραφε ακριβώς το Καρατζά αναφέρεται με αδιάψευστα στοιχεία ότι και σήμερα από συγκεκριμένο μαζικό έγκλημα. Για τη δημιουργία του όρου απόψεως εθνοβιολογίας μόνο το 3.4% του σημερινού πληθυσμού προσέφυγε στην ελληνική γλώσσα, απ’ όπου πήρε τη λέξη “γένος” της Τουρκίας έχει Τουρκικές/Κεντρο-Ασιατικές καταβολές .

–και στη λατινική– απ’ όπου το cide, ο φόνος. Την 30η Ιανουαρίου 1923 στη Λωζάννη της Ελβετίας υπογράφηκε Για να καταδείξει το είδος του εγκλήματος χρησιμοποίησε η συνθήκη ανταλλαγής των πληθυσμών και σε εφαρμογή αυτής ως παραδείγματα τη Γενοκτονία των Αρμενίων, με θύτες τους της συμφωνίας 1,5 εκατομμύρια χριστιανοί Τούρκους, και τη Γενοκτονία των Ασσυρίων του Έλληνες πέρασαν στην παλαιά Ελλάδα και Σίμελε, με θύτες τους Ιρακινούς. περίπου 400.000 μουσουλμάνοι Τούρκοι στην Η διεθνής Κοινότητα κλήθηκε να υπογράψει Τουρκία. Παρουσιάστηκε δηλαδή το αριθμητικό την Συμφωνία για την Πρόληψη και Τιμωρία του ...χιλιάδες δυστυχείς υπόλοιπο, οι 2,8 εκατομμύρια χριστιανοί Έλληνες Εγκλήματος της Γενοκτονίας (The Convention on υπάρξεις σωρευμένες να έχουν απομειωθεί αυτά τα πέντε χρόνια κατά the Prevention and Punishment of the Crime 1,3 εκατομμύριο ψυχές, δηλαδή κάθε χρόνο που of Genocide) ως η υπ΄ αριθμόν 260 απόφαση κατα μήκος της της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ. Η εικοστή προκυμαίας ρίχτηκαν περνούσε δολοφονούντο ή έχαναν τη ζωή τους, ως απότοκο των διώξεων, 260.000 Έλληνες ή υπογραφή μπήκε τέλη του 1950 και η Συνθήκη στη θάλασσα. Σε 720 κάθε ημέρα. Αν αυτή η απλή αριθμητική δεν έγινε νόμος από το 1951, αν και πολλά κράτη μεγάλο μήκος του δείχνει γενοκτονία, ασφαλώς έχουμε χάσει την υπέγραψαν εξαιρώντας εαυτά ή απορρίπτοντας άρθρα. Σήμερα έχουν υπογράψει τη συμφωνία λιμανίού εκατοντάδες έννοια της σοβαρότητας. αυτή 140 κράτη. πτωμάτων είχαν γεμίσει Για τα υπόλοιπα στοιχεία της γενοκτονίας θα επικαλεσθώ τον πρέσβη των ΗΠΑ στην Στο άρθρο 2 της σχετικής συνθήκης του ΟΗΕ τη θάλασσα, ώστε Κωνσταντινούλολη (1913-1916) Ιωσήφ Μοργκεπεριγράφονται τα νομοτυπικά στοιχεία τα οποία να μπορεί να βαδίσει ντάου, ο οποίος περιγράφοντας τα γεγονότα της πρέπει να πληρεί μία πράξη, προκειμένου να κανείς πάνω σ’αυτά. εποχής του , ζήταγε από τον Ερυθρό Σταυρό τον χαρακτηρισθεί ως εγκλημα γενοκτονίας. Τους επιπλέοντες Μάρτιο του 1918 την τιμωρία των υπευθύνων Για την δική μας περίπτωση θα επικαλεσθώ την περίπτωση του “ φόνου μελών της ομάδος”- Killing τους αποτελείωναν οι της γενοκτονίας των Αρμενίων και των άλλων members of the group- για να τεκμηριώσω τα Τούρκοι με ξύλα και χριστιανικών πληθυσμών της μικρασίας. Έλεγε λοιπών τότε: «Η ακραία τρομοκρατία, ο σκληρός στοιχεία της γενοκτονίας, χρησιμοποιώντας μόνο σπαθιά. Αναρίθμητες βασανισμός, η οδήγηση των γυναικών στα την αντικειμενική αριθμητική και μάλιστα όχι τη δική μας, που ίσως να μην είχε την αναγκαία οι υπάρξεις, προπαντός χαρέμια, ο εξαναγκασμός των αθώων κοριτσιών γυναίκες, παιδιά και για συμμετοχή τους σε όργια, η πώληση πολλών αντικειμενικότητα, αλλά των ουδέτερων ή και από αυτές για ογδόντα σεντς την καθεμία, η σε πολλές περιπτώσεις φιλότουρκων Γερμανών, γέροντες εσφάγησαν δολοφονία εκατοντάδων χιλιάδων, η εκτόπιση καθώς επίσης και τα πληθυσμιακά στοιχεία που μέσα σε αίσχιστες και λιμοκτονία στην έρημο άλλων εκατοντάδων λήφθηκαν υπόψη κατά την υπογραφή της μη θηριωδίες... χιλιάδων, η καταστροφή εκατοντάδων χωριών και εφαρμοσθείσης τελικά, συνθήκης των Σεβρών πόλεων, η σκόπιμη εφαρμοφή στο ακέραιο του (20 Αυγούστου 1920), Έντουαρ Ντριό, διαβολικού σχεδίου αφανισμού των Αρμενίων, Το 1986 λοιπόν, το Πανεπιστήμιο της Βόννης Γάλλος συγγραφέας Ελλήνων και Ασσυρίων Χριστιανών της Τουρκίας (Πανεπιστήμιο του Τύμπιγκεν) έκανε μία εθνο-- όλο αυτό θα πάει ατιμώρητο; “. λογική έρευνα στην Τουρκία, με εμπόδια, παρεμΒέβαια δεν έλαβε καμία απάντηση από τον βάσεις και χωρίς βοήθεια από την τουρκική κυΕρυθρό Σταυρό. βέρνηση η οποία κατέληξε στα παρακάτω στοιχεία: Το 1914-15 στην Μικρά Ασία κατοικούσαν, μεταξύ των πολλών άλλων εθνοτήτων και οι κάτωθι εθνότητες που μας αφορούν άμεσα: α) Έλληνες: Χριστιανοί Ορθόδοξοι 2.568.351, Διαμαρτυρόμενοι 5.500, Καθολικοί 18.000, Μελχίτες 14.461, Έλληνες πολίτες 54.004. Σύνολον 2.660.316 β) Χριστιανοί ακαθόριστης εθνότητας: Κόπτες 2.379, Δυτικοί Λατίνοι 7.640. Σύνολον 10.019 Ιστοσελίδα του ΟΗΕ (www.un.org) ...any of the following acts committed with intent to destroy, in whole or in part, a national, ethnical, racial or religious group, as such: (a) Killing members of the group; (b) Causing serious bodily or mental harm to members of the group; (c) Deliberately inflicting on the group conditions of life calculated to bring about its physical destruction in whole or in part; (d) Imposing measures intended to prevent births within the group; (e) Forcibly transferring children of the group to another group.

– Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, Article 2[3] Άρθρο του Χρηστάκου Δόλοπα, στο περιοδικό «Ενδοχώρα».

47 εθνότητες, που δεν έχουν καμιά φυλετική-εθνική σχέση με τους Τούρκους, παρά μόνο με την γλώσσα, που τους την επιβάλλουν.

Ιστοσελίδα του Δικτύου 21 (www.diktyo21.gr) (βλ. “Excavating Y-haplotype strata in Anatolia,” Human Genetics 2004, 114¨127-148). “Τα μυστικά του Βοσπόρου”

Ðåñßðëïõò

35

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Τα συμπεράσματα για τον ιστορικό μελετητή της περιόδου αυτής εξάγονται σχεδόν μόνα τους. Γενοκτονία σαφώς έγινε. Οι δικές μας παραλείψεις προσωπικές αντιπαραθέσεις και φιλοδοξίες, σε συνδυασμό με τη στάση συμφερόντων των συμμαχικών δυνάμεων, συντέλεσαν στην καταστροφή και τον ξεριζωμό μας από την Μικρά Ασία. Εγένοντο τεράστια λάθη και από τους Βασιλικούς και τους Βενιζελικούς πολιτικούς εκείνης της εποχής, που φθάσανε μέχρι το άκρο, μεχρι την εθνική προδοσία (όρα Γουδί).. Για την αναγνώριση και δικαίωση της ανδρείας και των θυσιών του ελληνικού στρατού παρατίθεται η δήλωση του Κεμάλ στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση της Άγκυρας το 1923: “στη Μικρά Ασία δεν ηττήθηκε ο γενναίος ελληνικός στρατός, αλλά η πολιτική του ηγεσία”. Τιμωρία της Τουρκίας, όπως ο πρέσβης Ιωσήφ Μοργκεντάου, ζήταγε από τον Ερυθρό Σταυρό τον Μάρτιο του 1918 δεν έγινε ποτέ. Μιά απάντηση όμως του έδωσε μία καλή Ελληνίδα, η κυρία Σόφια Kontogeorge Kostos (δεν γνωρίζω την Κυρία, αλλά θεωρώ ότι εκφράζει πολλούς Έλληνες, όπως μου έγραψε σε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα που βρήκα στον υπολογιστή μου το 2007), η οποία απευθυνομένη στον πρσβευτή Morgenthau, του επισημαίνει: « Αγαπητέ πρέσβη Morgenthau, σας ενημερώνω ότι μέχρι σήμερα 10η Φεβρουαρίου 2007, η τουρκική κυβέρνηση δεν έχει τιμωρηθεί. Μετά από την εξολοθρευτική πολιτική που ακολούθησε από το 1894 έως το 1923, συνεπεία της οποίας σκοτώθηκαν εκατομμύρια Χριστιανοί που ζούσαν στην Μικρά Ασία (τώρα λέγεται Τουρκία), η Τουρκία εφάρμοσε την ίδια πολιτική ενάντια στους Χριστιανούς στην Κωνσταντινούπολη το 1955 , και έκανε μια εισβολή στην Κύπρο το 1974. Δυστυχώς, αγαπητέ μου πρεσβευτή Morgenthau η Τουρκία παραμένει ατιμώρητη μέχρι σημέρα και συνεχώς γίνεται πιό προκλητική στις επιδιώξεις της”. Να θυμίσω στο σημείο αυτό τις συνεχώς αυξανόμενες αξιώσεις της Τουρκίας στην Κύπρο και την Ελλάδα, την συμπεριφορά της

O Kεμάλ γιόρτασε το θρίαμβό του με τη μεταβολή της Σμύρνης σε τέφρα και την τεράστια σφαγή του εκεί χριστιανικού πληθυσμού. Ουΐνστον Τσώρτσιλ Εικόνες μετά την καταστροφή.

Τουρκίας προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο και την εκκλησία της Κύπρου, και τις αξιώσεις της στο Αιγαίο και την Δυτική Θράκη. Προβληματισμός σε όλους μας για αυτή την στάση της Τουρκίας. Προβληματισμένος και ο μεγάλος μας ποιητής Γιώργος Σεφέρης10, ο οποίος διερωτάται: «Είμαστε ένας λαός με παλικαρίσια ψυχή,

Το πρακτορείο “Ρόιτερ¨ σε ανταπόκριση της 18ης Σεπτεμβρίου 1922 μεταδίδει: ...από τις περιγραφές που έχουμε δεν είναι δυνατό να εξαχθεί ακριβής αριθμός θυμάτων, αλλά υπάρχει φόβος ότι υπερβαίνουν τις 100.000.... Μαύρη επέτειος για τον Ελληνισμό! Νωπές οι μνήμες στην γενιά των ξεριζωμένων! Ορδές μανιασμένων Τούρκων έσπαζαν, έκαιγαν λεηλατούσαν, έδερναν και δολοφονούσαν τους ανυπεράσπιστους Έλληνες. Μέσα σε έξι ώρες 4.340 Ελληνικά καταστήματα λεηλατήθηκαν. 2600 Ελληνικά σπίτια καταστράφηκαν. 70 εκκλησίες λεηλατήθηκαν και παραδόθηκαν στις φλόγες. 26 Ελληνικά σχολεία και η μεγάλη του Γένους Σχολή καταστράφηκαν ολοσχερώς. 110 εστιατόρια και ξενοδοχεία καταστράφηκαν, και 21 εργοστάσια και 27 φαρμακεία. Το νοσοκομείο στο Mπαλουκλί πυρπολείται, ένας ιερέας ξυλοκοπείται άγρια, Έλληνες αξιωματικοί και οι οικογένειές τους λυντσάρονται. Εξαγριωμένοι Τούρκοι μπαίνουν στα νεκροταφεία του Μπαλουκλί και του Σιλί. Η μανία τους ξεσπάει στους τάφους. Ξεθάβουν και διαμελίζουν πτώματα. Ανοίγουν τους Πατριαρχικούς τάφους και διασκορπίζουν τα οστά. Αποκορύφωμα ο μαρτυρικός θάνατος του μοναχού Χρύσανθου, τον οποίον έκαψαν ζωντανό περιλούοντάς τον με βενζίνη. Οι Τουρκικές εφημερίδες αποδίδουν τα έκτροπα σε περιθωριακούς τύπους. Η αλήθεια όμως είναι, πως με ένα καλά οργανωμένο σχέδιο δράσης η Τουρκική κυβέρνηση πέτυχε την καταστροφή και την συρρίκνωση των Ελλήνων της Πόλης, οι οποίοι πήραν για δεύτερη φορά τον δρόμο της προσφυγιάς. Το 1923 ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Κεμάλ Ατατούρκ, υπέγραψαν συνθήκη βάση της οποίας 315.000 Έλληνες θα παρέμεναν στην Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Ίμβρο, Τένεδο και 80.000 μουσουλμάνοι στην Δυτική Θράκη. Τι σκοπούς όμως είχε αυτό το “πογκρόμ”; Έγινε στο πλαίσιο του ανθελληνικού πνεύματος, που είχε αρχίσει να καλλιεργείται στον Τουρκικό λαό. Καταφέρθηκε νέο πλήγμα κατά των συμπατριωτών μας της Πόλης, που αποτελούσαν στόχο της ιθύνουσας Τουρκικής τάξης, για λόγους σωβινισμού. Γινόταν μια προειδοποίηση κι ένας εκβιασμός στην Ελλάδα, με σημείο πίεσης την ομογένεια, για την πολιτική της στο Κυπριακό. Συντελούσε στην παρότρυνση των μαζών, σύμφωνα με τους νόμους της πολιτικής ψυχολογίας, ώστε να παρασύρονται από εξωτερικούς ερεθισμούς. Και η Ελλάς πως αντέδρασε; Δυστυχώς όπως αντιδρά και σήμερα… Παρακολουθώντας σαν απλός θεατής τα γεγονότα!!!

36

Ðåñßðëïõò

που κράτησε τα βαθιά κοιτάσματα της μνήμης του σε καιρούς ακμής και σε αιώνες διωγμών και άδειων λόγων. Τώρα που ο τριγυρινός μας κόσμος μοιάζει να θέλει να μας κάνει τρόφιμους ενός οικουμενικού πανδοχείου, θα την απαρνηθούμε άραγε αυτή τη μνήμη; Θα το παραδεχτούμε τάχα να γίνουμε απόκληροι»; Θα γίνουμε; Θα αγωνιστούμε για την αναγνώριση της γενοκτονίας των χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας, όχι τόσο από μίσος και κακότητα, αλλά για να εξασφαλίσουμε μία έκφραση συγνώμης από την πλευρά της Τουρκίας, προκειμένου να μην επαναληφθούν ανάλογες γενοκτονίες στο μέλλον; Προσωπικά, πολύ αμφιβάλω. Η παραλία της Σμύρνης μετά την καταστροφή.

10 στο πόνημά του «Δοκιμές»

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ & ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΝΑΥΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΚΤΟΠΛΟΪΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Συμβάσεις με Ξένα και Ελληνικά πλοία. Γράφει ο Δρ. Ευαγ.Ν.ΑΘΗΝΑΙΟΣ. Μέλος του Ν.Μ.Ε

ΟI

μεταφορές, έχει γίνει παραδεκτό, αφού και η ίδια η ιστορία το έχει αποδείξει, ότι συνετέλεσαν γενικώς στην ανάπτυξη των οικονομικών δυνατοτήτων της ανθρωπότητος. Ιδιαίτερα δε και στον τομέα των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, αλλά και στην καθολική εξάπλωση των πολιτικών, των ηθικών και πνευματικών αξιών. Ο άνθρωπος χρειάστηκε πολλά χρόνια να περάσουν, για να εξουδετερώσει την απόσταση, η οποία υπήρξε πάντα ένα σοβαρό εμπόδιο, για την επικοινωνία των λαών και την ανάπτυξη του πολιτισμού της ανθρωπότητος. Από τα πρώτα χρόνια, ο άνθρωπος εχρησιμοποίησε για την κίνηση των μεταφορικών μέσων, τα ρεύματα των ποταμών και τους ανέμους. Αργότερα, όταν έκανε χρήση των εξημερωμένων ζώων, και ιδίως του αλόγου, αντιμετώπισε κατά ένα τρόπο στη ξηρά τις ανάγκες της επικοινωνίας, όχι όμως και της μεταφοράς. Η θάλασσα ακόμη και σήμερα, είναι το κύριον μέσον της μεταφοράς των αγαθών. Μέχρις όμως και στις αρχές του παρελθόντος αιώνος, ήταν το αποκλειστικόν μέσον. Στην Ελλάδα οι χερσαίες μεταφορές, μέχρι και του τέλους του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, ήταν πολύ καθυστερημένες, λόγω της ανεπαρκείας του οδικού δικτύου. Έτσι, όλες οι μεταφορές και οι συγκοινωνίες διεξήγοντο διά θαλάσσης. Τα πλοία ήταν το μοναδικό μέσον συνδέσεως, όχι μόνον των νήσων με το κέντρον, αλλά και των παραλίων πόλεων, δια μέσου των οποίων εξυπηρετείτο και η ενδοχώρα. Η Ελλάς κατ΄ εξοχήν ναυτιλιακό κράτος, από τα πρώτα έτη μετά την ανεξαρτησία της, υπέγραψε μία σειρά από διεθνείς ναυτιλιακές συμβάσεις με διάφορα κράτη, ρυθμίζουσα θέματα επιτακτικής ανάγκης. Συγκεκριμένα, από τις πρώτες συμβάσεις που υπέγραψε η Ελλάς ήταν μετά της Αυστροουγγαρίας το έτος 1835, δυνάμει της οποίας το Αυστριακό Λόϋδ, ανελάμβανε σε συνεργασία με τα ελληνικά ιστιοφόρα τις ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες της χώρας. Ήταν μία εποχή μεγάλης προσπάθειας, για τη δημιουργία ενός σύγχρονου ελληνικού Ευρωπαϊκού κράτους. Τα δημόσια οικονομικά τότε, αλλά και τα οικονομικά των ιδιωτών, δεν επέτρεπαν να αγορασθούν από ελληνικής πλευράς, ατμοκίνητα σκάφη για την εξυπηρέτηση των ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών. Η ανάγκη της εποχής επέβαλε αυτή την παραχώρηση. Το Ελληνικό κράτος είχε υπόψη του να αναλάβει σε καλύτερες εποχές τις ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες. Γι’ αυτό, τον επόμενο χρόνο από την υπογραφή της συμβάσεως, όταν εκδόθηκε το Διάταγμα «περί Εμπορικής Ναυτιλίας της 14ης Νοεμβρίου 1836, το προνόμιον της ακτοπλοϊας επιφυλάχθηκε για τα Ελληνικά πλοία. Το 1858 όμως, ιδρύθηκε η «Ελληνική Ακτοπλοία της Σύρου» και παραχωρήθηκαν αποκλειστικώς σ’ αυτήν, οι ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες, με αποτέλεσμα να καταργηθεί, η μετά της Αυστροουγγαρίας σύμβαση. Παρόμοια σύμβαση είχε υπογραφεί και με την Τουρκία, για ολιγόχρονο διάστημα, αλλά και με άλλες χώρες με τις οποίες ερρυθμίζοντο διάφορα θέματα με ναυτιλιακό περιεχόμενο. Το φτωχό όμως, μικρό νεοσύστατο Ελληνικό Βασίλειο, συνέχισε να έχει δυσκολίες στην ακτοπλοΐα του. Ιδιαίτερα κατά τα τέλη του 19ου αιώνα αντιμετώπιζε προβλήματα στις συγκοινωνίες του, διότι δεν είχε πλοία. Το σωτήριον έτος 1874 ήταν γόνιμο για τη σύναψη ταχυδρομικών συμβάσεων, όπως εχαρακτηρίζοντο οι συμβάσεις με τις ακτοπλοϊκές εταιρίες, γιατί κυρίως τα πλοία τους ανελάμβαναν, κατά κύριον λόγον, την μεταφορά του ταχυδρομείου. Στις 21 Νοεμβρίου του αυτού έτους, είχε συζητηθεί στη Βουλή των Ελλήνων νόμος με τον 38

Ðåñßðëïõò

Ελαιογραφία του Ιωσήφ Ντεμίρη.

Ðåñßðëïõò

39

Ελαιογραφία του Ιωσήφ Ντεμίρη.

οποίο, ενεκρίθησαν και επεκυρώθησαν όλες οι μεταξύ της Γενικής Διευθύνσεως των Ταχυδρομείων και των ακτοπλοϊκών εταιριών, μέχρι τότε, συναφθείσες συμβάσεις. Τέτοιες συμβάσεις ήταν: της γαλλικής εταιρίας Frossinct, έδρα της οποίας ήταν η Μασσαλία και εκπρόσωπος στην Ελλάδα ο Θεόφιλος Φεράλδης. Η εταιρία αυτή είχε αναλάβει πλήν περιστάσεων «ακαταμαχή του δυνάμεως» όπως εχαρακτήριζε ο Εμπορικός Νόμος την ανωτέρα βία, να διατηρεί τακτική γραμμή μεταξύ Μασσαλίας και Κωνσταντινουπόλεως. Υποχρέωσή της ήταν κατά τη σύμβαση να προσεγγίζει στη Νεάπολη, τον Πειραιά, την Καλλίπολη, τη Ραιδεστό και κατά την άνοδο στην Πάτρα. Στην ίδια εταιρία αργότερα δόθηκε το δικαίωμα να εκτελέσει πάγια γραμμή τακτικής και εκτάκτου συγκοινωνίας, μεταξύ των λιμένων Πειραιώς και Σύρου. Άλλες εταιρίες οι οποίες είχαν αναλάβει, δυνάμει συμβάσεως, την εκτέλεση συγκοινωνίας προς εξυπηρέτηση ελληνικών λιμένων, ήταν οι αγγλικές Ciunard, Jonhston Wen and Co, Leyland, Prince Line και η ελληνοαγγλική Pappayannis and Co. Οι εταιρίες αυτές, ήταν υποχρεωμένες να διατηρούν με τα ατμόπλοιά των, εξαιρέσει «ακαταμαχήτου δυνάμεως» πάντοτε τακτικές γραμμές, από το Λίβερπουλ–Γιβραλτάρ–Παλέρμο–Μεσσήνη–Πάτρα–Κέρκυρα–Αγκώνα–Τεργέστη–Βενετία–Λίβερπουλ και άλλη γραμμή Λίβερπουλ–Γιβραλτάρ–Μάλτα–Σύρο–Σμύρνη–Κων/πολη– Θεσ/νίκη–Πειραιά–Λίβερπουλ. Ακολούθησαν μετά, μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, πολλές συμβάσεις με ξένες εταιρίες όπως με την ουγγρική Adria, τη δανική Danoise Ferende Demus Kids, τη Γερμανική Deutsche Levente Line και τη Γαλλική Messageries Maritimes η οποία μέχρι των ημερών του μεσοπολέμου εξυπηρέτησε τη χώρα μας, χωρίς να έχει ιδιαίτερη σύμβαση κατά τα τελευταία χρόνια. Τα συμβατικά ατμόπλοια των ξένων εταιριών στην αρχή, και πολλών ελληνικών κατόπιν, εκτελούσαν την τακτική συγκοινωνία του κράτους, έναντι ορισμένων προνομίων, με βάση τη «ρήτρα του μάλλον ευνοούμενου κράτους» εκτός βεβαίως των ελληνικών. Τα προνόμια αυτά, είχαν παραχωρηθεί ως προς την πληρωμή κυρίως μειωμένων τελών, φαρικών τελών, και αγκυροβολίας.

40

Ðåñßðëïõò

Είναι αλήθεια ότι η ρήτρα του μάλλον ευνοούμενου κράτους απετέλεσε τη βάση της ναυτιλιακής πολιτικής της Ελλάδος. Όλες οι συμβάσεις οι οποίες υπεγράφησαν από την Ελλάδα περιείχαν, αλλά και ακόμη περιέχουν τη ρήτρα αυτή, η οποία πολλές φορές όμως δεν ευνόησε την Ελλάδα. Περισσότερο ευνόησε το συμβαλλόμενο κράτος. Κι αυτό γιατί, τα πρώτα χρόνια η Ελλάς δεν είχε τόσο ανεπτυγμένη ναυτιλία κυρίως επιβατική, για να επωφεληθεί των ευκολιών που εδικαιούτο στους λιμένες των ξένων κρατών. Αλλά η ρήτρα του «μάλλον ευνοούμενου κράτους» που απετέλεσε τη βάση της ναυτιλιακής μας πολιτικής, προϋποθέτει την αμοιβαία παραχώρηση δικαιωμάτων εκ του ενός κράτους, στο άλλο συμβαλλόμενο. Αυτή όμως η αμοιβαία παραχώρηση δικαιωμάτων, δεν είναι πάντα δίκαιη και ισομερής θυσία, αλλά εξαρτάται από το μέγεθος της αναπτύξεως της Ναυτιλίας, σε κάθε μία απ’ τις συμβαλλόμενες χώρες. Έτσι λοιπόν, τα περισσότερα πλεονεκτήματα, απ’ τις συμβάσεις αυτού του είδους, απελάμβανε και απολαμβάνει, η χώρα με την πιο ανεπτυγμένη ναυτιλία. Για παράδειγμα, η σύμβαση που υπεγράφει με την Αίγυπτο το έτος 1895, έδινε και στα δύο κράτη, στον τομέα του Εμπορίου και της Ναυτιλίας, κάθε προνόμιο, δικαίωμα, ελευθερία, χάρη, ατέλεια και απαλλαγή τελών, που θα εδίδοντο, σε οποιοδήποτε άλλο ευνοούμενο κράτος. Αλλά η Ναυτιλία της Ελλάδος, ήταν ασυγκρίτως μεγαλύτερη από τη Ναυτιλία της Αιγύπτου. Αυτό διότι, τα εμπορικά και γενικότερα οικονομικά συμφέροντα της Ελλάδος στην Αίγυπτο, ήταν τεράστια, λόγω της μεγάλης ελληνικής παροικίας και συνεπώς, τα πλεονεκτήματα που απελάμβανε η Ελλάς, σε σύγκριση με την Αίγυπτο ήταν πολύ περισσότερα. Το ίδιο είχε συμβεί και με την αντίστοιχη συμφωνία που είχε συναφθεί το έτος 1837 με τις Η.Π.Α. Περισσότερα ήταν τα συμφέροντα της Ελλάδος στην Αμερική, απ’ ότι τα συμφέροντα της Αμερικής στην Ελλάδα. Ήταν η εποχή που άρχιζε η μεγάλη μετανάστευση των Ελλήνων. Με την πάροδο του χρόνου, ένα μεγάλο μέρος μεταφοράς των μεταναστών, είχαν αναλάβει και ελληνικά πλοία. Αλλά και ιδιαίτερη εμπορική δραστηριότητα είχαν σημειώσει οι

Έλληνες της Αμερικής και φυσικόν ήταν να απασχοληθούν τα ελληνικά πλοία στις συναλλαγές τους. Ξέχωρα απ’ αυτό, είχαν εγκατασταθεί εκεί και Έλληνες σπογαλλιείς, για τους οποίους υπήρχε ανάγκη ευρύτερης προστασίας. Το ίδιο όμως δεν είχε συμβεί και με τις συμβάσεις που είχαν συναφθεί με τη Μεγ. Βρεταννία και τη Γαλλία. Και οι δύο χώρες με πολύ ανεπτυγμένη Ναυτιλία, κατέκλυζαν κυριολεκτικά τα ελληνικά παράλια με τα πλοία τους. Έτσι, απελάμβαναν χάρις στην αμοιβαιότητα κάθε προνόμιο και δικαίωμα, αφού μέσα στον ελεύθερο συναγωνισμό, τα πλοία τους, λόγω τεχνικής υπεροχής και καλύτερης υποδομής ήταν ασυναγώνιστα για τα ελληνικά. Όμως, για τη ναυτιλία της Ελλάδος, «ουδέν κακόν αμιγές καλού». Η Ελλάς εστήριξε τη ναυτιλιακή της πολιτική, πάντοτε, μέσα σ’ αυτό τον ελεύθερο συναγωνισμό (liberalization). Πάνω σ’ αυτή την αρχή της ίσης μεταχειρίσεως και ανεξαρτήτως αν κατά καιρούς υποχρεώθηκε σε ορισμένες παραχωρήσεις πρόσκαιρες, η γενικότερη ωφέλεια για τη Ναυτιλία της ήταν μεγαλύτερη και διαρκής. Αργότερα τις ξένες εταιρίες, διαδέχθηκαν ελληνικές εταιρίες τα πλοία των οποίων εξυπηρέτησαν τις ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες, άλλοτε μεν ως συμβατικά, άλλοτε ως ελεύθερα, πάντοτε όμως, αποτελεσματικά και με συνέπεια. Τέτοια πλοία ήταν των εταιριών Γουδή, της Πανελληνίου, του Τζών Μακ Ντούαλ, του Διακάκη, του Γιαννουλάτου, τα πλοία Καλυδών, Αστραπή, Πύλαρος, Ύδρα, Κάρυστος, Ακρόπολις και τόσα άλλα. Θα παραμείνουμε όμως στο περιεχόμενο των συμβάσεων κυρίως των Ελληνικών πλοίων, όχι των ξένων, οι οποίες επειδή ρύθμιζαν πολλά θέματα παρουσίαζαν πολλές ασάφειες, ή στην πορεία προστίθεντο κι άλλες υποχρεώσεις. Αποτέλεσμα ήταν κάθε τόσο να αποσύρονται τα πλοία απ’ τις γραμμές και να διακόπτωνται οι συγκοινωνίες γι’ αυτό το λόγο ή γιατί δεν εθεωρούντο, οι όποιες παραχωρήσεις ικανοποιητικές. Όταν λοιπόν, στα 1874 δημιουργήθηκε μία τέτοια κατάσταση, ο πρωθυπουργός Δημήτριος Βούλγαρης προς άρση αμφισβητήσεων, που είχαν προκύψει εισήγαγε στη Βουλή σχετικό νομοσχέδιο. Συγκεκριμένα αμφισβητήθηκε το δικαίωμα των λιμενικών-εφο-

ρευτικών Επιτροπών, όπως ελέγοντο τότε, να επιβάλουν, υπό το καθεστώς του νόμου ΡΚΘ του 1865, πρόσθετα τέλη, για την κατασκευή λιμενικών έργων. Το Υπουργείο Εσωτερικών, αρμόδιο τότε, είχε κρίνει ότι οι πρόσθετοι αυτοί φόροι, δεν ήταν δυνατόν να υπαχθούν στην κατηγορία των γενικών ατελειών, τις οποίες απελάμβαναν οι ακτοπλοϊκές εταιρίες. Έτσι για να διευκρινισθεί οριστικά το επίμαχο θέμα, επιβλήθηκε με νόμο πρωτοβουλίας Βούλγαρη, να καταρτισθούν νέες συμβάσεις, στις οποίες θα υπήρχε η ρήτρα ότι «ατμόπλοια καταπλέοντα εις ελληνικούς λιμένας, απολαμβάνουν πλήρους ατέλειας, εκτός των προς κατασκευήν και συντήρησην λιμένων, προκυμαίων, κρηπιδωμάτων, φάρων κλπ». Κατά καιρούς και πέραν των προνομίων ή απαλλαγών η ατελειών που εχορηγούντο δυνάμει των συμβάσεων από μέρους του κράτους προς τις ακτοπλοϊκές εταιρίες, εδίδοντο και κάποιες παροχές πρόσθετες κατά περίπτωση. Χαρακτηριστική είναι η παροχή που δόθηκε δια συμβάσεως, στην ακτοπλοϊκή εταιρία Δεστούνη–Γιαννουλάτου, ως αντάλλαγμα για τις προς το Δημόσιον προσφερόμενες υπηρεσίες της. Η σχετική διάταξη της από 27 Ιανουαρίου 1903 πρόσθετης συμβάσεως έλεγε: «Εις την εταιρίαν Δεστούνη-Γιαννουλάτου» παρέχεται ως αντάλλαγμα, δια τας προς το Δημόσιον παρ’ αυτής προσφερομένας υπηρεσίας, εκτός των άλλων πλεονοκτημάτων, και η Διαμοιβή ετησίως Δωρεάν, εκατόν πεντήκοντα κατ’ ατμόπλοιον τηλεγραφημάτων, ων το κείμενον, δέον όπως μη υπερβαίνει τας 15 λέξεις, αφορώσας εις την καθαρώς υπηρεσίαν των ατμοπλοίων της εταιρίας». Ωστόσο, εξ όλων των ανωτέρω προκύπτει το ερώτημα, έναντι των προνομίων ποιες ήταν οι υποχρεώσεις των ακτοπλοϊκών εταιριών, εκτός της διεξαγωγής των συγκοινωνιών. Εδώ, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι, η μεταφορά επιβατών ήταν για πολλά χρόνια ελαχίστη και η αύξηση της κινήσεως ήταν βραδεία. Όμως, η όποια μεταφορά πραγματοποιείτο από αυτά τα πλοία, ήταν αρκούντως αποτελεσματική και συνεπής. Πέραν λοιπόν, από την κύρια υποχρέωση της διαξαγωγής των συγκοινωνιών, που είχαν τα συμβατικά πλοία υπήρχαν και μερικές δευτερεύουσες υποχρεώσεις. Αυτές περιλαμβάνοντο στις σχετικές συμβάσεις, οι οποίες για μας σήμερα, έχουν κάποια γραφικότητα, ως προς τη λεπτομέρεια των διατάξεων. Έτσι ο ερευνητής στις συμβάσεις αυτές ανακαλύπτει πλήθος διατάξεων που έχουν ως εξής: «Υποχρεούνται τα συμβατικά ατμόπλοια να μετακομίζουν δωρεάν χρήματα και αντικείμενα ανήκοντα εις την ελληνικήν κυβέρνησιν και εις την εταιρίαν της διαχειρίσεως των υπεγγύων προσόδων, οιον, χαρτόσημον, γραμματόσημον, σιγαρόχαρτον, ταινίες καπνού, και λοιπά αντικείμενα αξίας, εκτός ευφλέκτων υλών, προερχόμενα ή διευθυνόμενα εις εσωτερικούς ή εξωτερικούς λιμένας. Επίσης να παραχωρεί δωρεάν ετησίως έκαστον ατμόπλοιον δι εξωτερικούς λιμένας, είκοσι θέσεις επιβατών πρώτης τάξεως και είκοσι δευτέρας τάξεως, ανόδου και επανόδου, μη συμπεριλαμβανομένης της διατροφής, ήτις θέλει είσθαι εις βάρος των επιβατών και τριάκοντα τρίτης τάξεως, επίσης ανόδου και επανόδου. Προσέτι, υποχρεούται έκαστον συμβατικόν ατμόπλοιον, όπως επιτρέπει να ταξιδεύωσι δωρεάν και εν πρώτη θέση οι Βουλευταί και εν άλλη θέσει, οι δι υπηρεσίαν αποστελλόμενοι ταχυδρομικοί και τηλεγραφικοί υπάλληλοι. Ως προς τους λοιπούς δημοσίους υπαλλήλους και αξιωματικούς του κατά γην και θάλασσαν στρατού, κινουμένους λόγω υπηρεσίας και τας οικογενείας αυτών, υποχρεούται επίσης να εκδίδη εισιτήρια επί εκπτώσει 10% τοις εκατόν». Τέλος, σήμερα βλέποντας τις συνθήκες που επικρατούσαν τότε στις συγκοινωνίες, δικαιολογούμε απόλυτα εκείνη τη στασιμότητα και τη βραδύτητα της Οικονομικής και Κοινωνικής ανάπτυξης της χώρας μας. Απ’ τις αρχές της 10ετίας του 1950 σιγά σιγά αρχίζει μία προσπάθεια κατασκευής περιφερειακών και τοπικών δρόμων στη ξηρά. Σε συνδυασμό δε, με στοιχειώδη λιμενικά έργα σε κεντρικά και σε λιμάνια νησιών, μαζί με την εμφάνιση μεγάλων και μικρών οχηματαγωγών πλοίων είδαμε μια ραγδαία οικονομική ανάπτυξη στη χώρα μας. Κατ’ αυτό τον τρόπο επαληθεύτηκε η επικρατούσα σήμερα οικονομική αρχή ότι: όλα τα κρατικά αναπτυξιακά προγράμματα πρέπει να αρχίζουν από τις μεταφορές. Ðåñßðëïõò

41

MΕΣΟΛOΓΓΙ & ΑΙΤΩΛΙΚO Τα σοβαρά γεγονότα κατά την απελευθέρωσή τους στις 2 Μαϊου 1829. ΙΩΑΝΝΗ ΚΑΤΣΑΒΟΥ | Υπαξιωματικού ΠΝ - Νοσηλευτή ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μετά τη συνθηκολόγηση στις 13 Μαρτίου 1829 της φρουράς των Τουρκαλβανών, ακολούθησε στις 18 Απριλίου 1829, μετά από παρόμοια συνθήκη και η φρουρά της Ναυπάκτου, που είχε παραμείνει σε όλη τη διάρκεια της εθνεγερσίας υπό την κατοχή των Οθωμανών. Κατόπιν, η στρατιωτική δύναμη των Ελλήνων η οποία την πολιορκούσε, από 4000 περίπου πεζικό, και ιππικό, κατευθύνθηκε στο Μεσολόγγι και το Ανατολικό (Αιτωλικό)1, για να καταστήσει πλέον στενή την συνεχιζόμενη και από την ξηρά πολιορκία τους. Οι δύο πόλεις, εκτός από το Βραχώρι (Αγρίνιο)1, το οποίο απελευθερώθηκε οριστικά στις 25 Απριλίου, ήταν οι μόνες που παρέμεναν ακόμη στα χέρια των Οθωμανών στη Δυτική Στερεά Ελλάδα. Η Αλβανική φρουρά τους είχε περιέλθει σε δεινή θέση, επειδή, εκτός από την απομόνωσή τους, –ήδη το φθινόπωρο 1828 η Πελοπόννησος είχε πλήρως απελευθερωθεί από τις δυνάμεις του Γάλλου στρατάρχη Μαιζών– αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα ανεφοδιασμού λόγω του στενού αποκλεισμού από ξηρά και θάλασσα, αλλά και της κόπωσης, καθώς και της απογοήτευσης που αισθάνονταν από τους πολυχρόνιους αγώνες που έδωσαν μακρυά από την πατρίδα τους, χωρίς ανάλογη ανταμοιβή. Στην αποθάρρυνσή τους συνέβαλε και η μετάθεση τον Μάρτιο 1829 του δραστήριου Κιουταχή από την Άρτα στο Μοναστήρι (Μπιτώλια), λόγω προαγωγής του στο αξίωμα του Βεζύρη, ενώ ο αντικαταστάτης του, ο γιος του Εμίν, δεν διέθετε ανάλογα ηγετικά προσόντα. Επίσης, ευνοϊκή απήχηση στους Αλβανούς είχε και η πιστή τήρηση από τους Έλληνες των πλεονεκτικών όρων της συνθηκολόγησης των φρουρών τόσο στο Αντίρριο όσο και στην Ναύπακτο, γεγονός που διασκέδασε αρκετά τις σχετικές επιφυλάξεις τους. ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ Το πρόσφορο αυτό κλίμα προσπάθησε να εκμεταλλευθεί ο Αυγουστίνος Καποδίστριας, ο οποίος είχε διορισθεί από τον αδελφό του «Πληρεξούσιος Τοποτηρητής» στην Στερεά Ελλάδα στις 23 Ιανουαρίου 1829 με το υπ’ αρ. 8905 διάταγμα και χρησιμοποίησε τις υπηρεσίες του επιφανούς οπλαρχηγού Γ. Βαρνακιώτη που είχε, εν τω μεταξύ, πλήρως αποκατασταθεί, μετά την μακρά «απραξία»2 του. Απευθύνθηκε προς αυτόν, χωρίς χρονοτριβή με τρεις προτρεπτικές και εγκωμιαστικές επιστολές (26 Μαρτίου, 10 και 24 Απριλίου), τις οποίες διέσωσε ο Κάρπος Παπαδόπουλος3 και τον κάλεσε να συναντηθούν στην ελεύθερη νησίδα του Άη Σώστη της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου, ενώ ταυτόχρονα τον επιφόρτισε να ενεργήσει επιτήδεια, ώστε να επιτύχει γρήγορα και αναίμακτα τη συνθηκολόγηση των Αλβανικών Φρουρών Μεσολογγίου και Ανατολικού. Ο Βαρνακιώτης πράγματι έσπευσε στον Άη Σώστη, αναμένοντας τον Αυγουστίνο και απ’ εκεί έστειλε τον γυναικάδελφό του, Μεσολογγίτη αγωνιστή, Γεώργιο Κουτσούμπα στην πόλη, για να προτείνει τη συνθηκολόγηση της Αλβανικής φρουράς, χωρίς όμως αυτή να γίνει αποδεκτή από τον σκληροτράχηλο αρχηγό τους Μουσταφά Γκιριτλή Αγά. Ωστόσο, ο Γ. Βαρνακιώτης φρόντισε να τηρήσει με αλληλογραφία τακτική επαφή με τον παραπάνω αρχηγό, με τον οποίο άλλωστε ήταν από παλιά γνώριμοι. Ύστερα από μερικές ημέρες, περί τα τέλη Απριλίου, κατέπλευσε στον Άη Σώστη και η θρυλική φρεγάτα, το δίκροτο «Ελλάς» προερχόμενη από τη Ναύπακτο με επιβαίνοντες τον Αυγουστίνο Καποδίστρια, τον Ανδρέα Μιαούλη και τον Νάξιο διπλωμάτη φιλικό Ιωάννη Παπαρρηγόπουλο, ο οποίος είχε πρωτοστατήσει στην συνθηκολόγηση των φρουρών Αντιρρίου και Ναυπάκτου, για τον προσφορότερο συντονισμό των ενεργειών.

42

Ðåñßðëïõò

Μάχες περί το Μεσολόγγι (σχέδιο Ι.Μακρυγιαννη)

ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΑΓΓΛΩΝ Εν τω μεταξύ, ο Άγγλος Μοίραρχος πλοίαρχος Ρ. Σπένσερ, που είχε καταπλεύσει με την πολεμική φρεγάτα «Μαδαγασκάρη» στην Πρέβεζα περί τα μέσα Απριλίου, ενημερώθηκε από τον εκεί Άγγλο Υποπρόξενο Μάγερ, πως το Μεσολόγγι πολιορκείται από τους Έλληνες στενά από ξηρά και θάλασσα και ότι επίκειται η πτώση του. Παράλληλα, πήρε άνωθεν εντολή να σπεύσει στο Μεσολόγγι και να διαλύσει τον θαλάσσιο αποκλεισμό, ώστε να προληφθεί η συνθηκολόγηση της φρουράς του. Τούτο, προφανώς γιατί οι τρεις μεγάλες Δυνάμεις, Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, με πρωτοστατούσα την Αγγλία, σχεδίαζαν τότε την αναγνώριση αυτόνομου Ελληνικού Κράτους φόρου υποτελούς στον Σουλτάνο, το οποίο θα περιλάμβανε μόνο την Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες. Ας σημειωθεί, ότι ο Άγγλος φιλέλληνας Πρωθυπουργός Γεώργιος Κάνινγκ4 είχε πεθάνει αιφνιδίως τον Αύγουστο 1827, ενώ, ο διάδοχός του από τον Ιανουάριο 1828 Στρατάρχης Ουέλλιγκτων, ο θριαμβευτής του Βατερλώ, τηρούσε πολύ εφεκτική στάση έναντι των Τούρκων και εξαιρετικά φειδωλή προς τους Έλληνες. Άλλωστε και η εκκένωση (αποπομπή) των αμάχων της Δυτικής Στερεάς Ελλάδος και του Μεσολογγίου από την νήσο Κάλαμο το φθινόπωρο 1828 και η μεταφορά τους στην περιοχή των Πατρών, οφείλεται μάλλον στη μεταβολή «επί τα χείρω» της πολιτικής των Άγγλων απέναντί μας. Ο Σπένσερ, κατά την πορεία του προς νότο, στο πλαίσιο της αποστολής του, υπέδειξε στον Έλληνα Υποναύαρχο Αντώνιο Κριεζή, που επέβαινε στον «Επαμεινώνδα», απ’ όπου υποστήριζε τις χερσαίες Δυνάμεις των Ελλήνων, να λύσει τον αποκλεισμό του Αμβρακικού Κόλπου και να απομακρύνει τη Μοίρα του από τα παράλια της Ακαρνανίας. Συνεχίζοντας, ωστόσο, το «Μαδαγασκάρη» την κίνησή του, συνάντησε ενάντιους ανέμους, οι οποίοι το υποχρέωσαν, μέχρι να κοπάσουν, να προσορμισθεί επί 2ήμερο στο νησάκι Πεταλά, βόρεια από τις εκβολές του Π. Αχελώου. Απ’ εκεί, ο επίμονος και φλεγματικός Σπένσερ δεν έμεινε αδρανής και έστειλε με τον πεζοπόρο αγγελιαφόρο Στάθη Τζανάκη γράμματα στους Αρχηγούς των Αλβανικών φρουρών Αιτωλικού και Μεσολογγίου, με τα οποία τους ειδοποιούσε ότι κατέφθανε για να τους βοηθήσει και τους παρότρυνε να συνεχίσουν την αντίστασή τους. Κατ’ ευτυχή, όμως, συγκυρία, ο Αχελώος λόγω εποχής ήταν πλημμυρισμένος και εμπόδισε τη διάβασή του Τζανάκη ή ενδεχομένως και ο ίδιος προφασίσθηκε αργότερα σχετική αδυναμία διασχίσεως του ποταμού, με αποτέλεσμα η προσπάθεια αυτή του Σπένσερ να αποβεί άκαρπη, ενώ όμως αυτός είχε μείνει με την εντύπωση ότι οι

επιστολές του είχαν εγκαίρως επιδοθεί. Όταν τελικά, στις παραμονές υπογραφής της συνθήκης, το «Μαδαγασκάρη» κατέπλευσε πλησίον του Άη Σώστη, ο Σπένσερ επιδίωξε επειγόντως να συναντηθεί αρχικά με τον Μιαούλη και κατόπιν με τον Αυγουστίνο, για να ζητήσει τη λύση του αποκλεισμού. Οι παραπάνω, όμως, για να καθυστερήσουν την ανεπιθύμητη συνάντηση, τήρησαν παρελκυστική τακτική προς κέρδος χρόνου και παράλληλα κατέβαλαν κάθε δυνατή προσπάθεια, ώστε να αποτραπεί η επαφή Σπένσερ και Αλβανών. Στο διάστημα αυτό, οι δύο Έλληνες μεσολαβητές Γ. Βαρνακιώτης και Ι. Παπαρρηγόπουλος πέρασαν με βάρκα στο Μεσολόγγι και τελικά κατάφεραν να πείσουν τους Αλβανούς Αρχηγούς για το μάταιο της αντίστασής τους, με το πρόσθετο επιχείρημα ότι δήθεν το «Μαδαγασκάρη» είχε έλθει σε επικουρία των Ελλήνων. Το γεγονός αυτό συνετέλεσε να καμφθούν και οι τελευταίες αντιρρήσεις των Αλβανών και να υπογραφεί επιτέλους η συνθήκη παράδοσης και των δύο πόλεων στις 2 Μαΐου 1829, ενδεχομένως προχρονολογημένα αντί της πραγματικής 3 ή 4 Μαΐου. Εν τέλει, η συνάντηση Αυγουστίνου και Σπένσερ πραγματοποιήθηκε στις 3 Μαΐου, οπότε έκπληκτος ο τελευταίος πληροφορήθηκε τα της συνθηκολόγησης των Φρουρών και «μη δυνάμενος να μεταβάλη τα πεπραγμένα ανεχώρησεν εν οργή και αγανακτήσει». (Παπαδόπουλος Κάρπος, Ό.π. σ. 217). Ο επίλογος αυτού του σοβαρού επεισοδίου, σύμφωνα με την αφήγηση του Ν. Σπηλιάδη5, γράφτηκε ως εξής μετά από λίγες ημέρες, προς μεγάλη απογοήτευση των Άγγλων για τη ματαίωση των επιεικώς απαράδεκτων σχεδίων τους: «Μετ’ ολίγον ελθών και ο Μάλκολμ6 εις Γλαρέντσαν, επί σκοπώ να λύση τον αποκλεισμόν του Μεσολογγίου, έστειλε κορβέτταν Αγγλικήν και προσεκάλεσε τον Μιαούλην να υπάγη εις συνέντευξίν του και ούτος ητοιμάσθη να υπάγη με την λέμβον του. Αλλ’ εκείνος, αμ’ ακούσας από τον πλοίαρχον της κορβέττας ότι εκυματίζετο η Ελληνική σημαία εις τα φρούρια Μεσολογγίου και Αιτωλικού, έλυσε πανιά και απήλθεν». Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΟΛΕΩΝ Τελικά και οι δύο πόλεις, που συνδέονται αναπόσπαστα και ανέκαθεν με κοινούς αγώνες, ασχολίες, ήθη και έθιμα, συγγενικούς δεσμούς, γλωσσικό ιδίωμα κ.ά. απελευθερώθηκαν, όπως προείπαμε, οριστικά7 με την ίδια συνθήκη στις 2 Μαΐου 1829, η οποία είχε ως εξής: Το γεγονός αυτό χαιρετίσθηκε με ιδιαίτερη λαμπρότητα από το αναγεννώμενο Έθνος, αλλά και τους Ευρωπαϊκούς και όχι μόνο λαούς. Ενδεικτικά, ο βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος Α΄, ο πατέρας του Όθωνα, αφιέρωσε για την ανάκτηση του Μεσολογγίου σχετικό ποίημα, όπως είχε κάνει και κατά την κατάληψή του. Έκτοτε άρχισε σταδιακά από τις 6 Μαΐου και για αρκετά χρόνια η επανίδρυσή των δύο πόλεων και η επανεγκατάσταση μέρους των διασωθέντων πολύπαθων κατοίκων τους. Πολλοί είτε χάθηκαν είτε εκπατρίσθηκαν ή και το τραγικότερο βίαια εξισλαμίσθηκαν!! Η ευρύτερη, ωστόσο, σημασία της οριστικής απελευθέρωσής τους, η οποία σήμαινε ταυτόχρονα και την αντίστοιχη της Δυτικής (Στερεάς) Ελλάδος, πλην της Πούντας (του Ακτίου), συνδυαζόμενη με την λίγο αργότερα αίσια έκβαση της μάχης στην Πέτρα της Βοιωτίας (12/9/1829) στην Ανατολική (Στερεά) Ελλάδα, της τελευταίας μάχης του Αγώνα, ήταν τεράστια. Η εν συνεχεία μεθοδική και αριστοτεχνική στον διπλωματικό τομέα προσπάθεια του Ιω. Καποδίστρια, με βάση κυρίως τα γεγονότα αυτά, συντελούντων και άλλων ευνοϊκών παραγόντων, όπως η υπέρ των Ρώσων έκβαση του Ρωσοτουρκικού πολέμου με την υπογραφή της συνθήκης της Αδριανούπολης (2/14 Σεπ. 1829), αποσόβησε τον επικρεμάμενο κίνδυνο. Ήτοι της δημιουργίας αυτόνομου κρατιδίου φόρου υποτελούς στον Σουλτάνο με υπό συζήτηση σύνορα, περιλαμβάνοντα, ενδεχομένως, μόνο την Πελοπόννησο, τις Κυκλάδες και μέρος της Αττικής. Έτσι, με το πρωτόκολλο του Λονδίνου 3ης Φεβρουαρίου 1830, των τριών Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων της εποχής, Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας,

η Ελλάδα για πρώτη φορά αναγνωριζόταν ως πλήρως ανεξάρτητο κράτος, με αρχικά σύνορα – κατόπιν πιέσεως των Άγγλων οι οποίοι τότε δεν επιθυμούσαν την άμεση γειτνίασή μας στο Ιόνιο πέλαγος – τα εξής: εκβολές Αχελώου – μέση γραμμή των λιμνών Λυσιμαχίας και Τριχωνίδας – Ορεινή Ναυπακτία – Βαρδούσια (Αρτοτίνα) – Οίτη – εκβολές Σπερχειού – Εύβοια – Κυκλάδες. (Εκδ. Αθηνών, Οπ. π.σ.

536,537). ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ωστόσο, το γεγονός ότι αφενός και κυρίως είχε απελευθερωθεί ολόκληρη σχεδόν, πλην της Πούντας (του Ακτίου), η Στερεά Ελλάδα και αφετέρου σταδιακά είχε μεταστραφεί η Αγγλική εξωτερική πολιτική - είχε εν τω μεταξύ επισυμβεί και η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια τον Σεπτέμβριο 1831, καθώς και η μη αποδοχή του Ελληνικού θρόνου από τον πρίγκιπα του Σαξ Κοβούργου Λεοπόλδο, λόγω της δυσμενούς χάραξης των συνόρων- κατέστησαν ιδίως όλα αυτά δυνατή την επαναδιαπραγμάτευση και αναθεώρηση των όρων της παραπάνω συνθήκης. Έτσι, με το νέο πρωτόκολλο του Λονδίνου της 18ης Αυγούστου 1832 καθορίσθηκαν τα τελικά μας σύνορα επί της μέσης γενικής γραμμής Αμβρακικός, πλην Πούντας (Ακτίου) – Παγασητικός κόλπος – Εύβοια – Σποράδες – Κυκλάδες, τα οποία με την προσάρτηση το 1864 και των Ιονίων Νήσων, διατηρήθηκαν μέχρι το 1881. (Εκδ. Αθηνών, Όπ. Π.σ. 577).

Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-Αιτωλικού.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α’ Συνθήκη Παραδόσεως Μεσολογγίου-Ανατολικού στις 2 Μαϊου 1829. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, Φ35, 8/5/1829. «Γενομένη μεταξύ Μουσταφά Κρητικού πληρεξουσίου του Φρουρίου Μεσολογγίου και Ανατολικού και λοιπών πρωτίστων Οθωμανών και του κ. Καπετάν Γεωργάκη Βαρνακιώτου και του κ. Ιωάννου Παπαρρηγοπούλου, κατ’ επιτροπήν του Εκλαμπροτάτου Πληρεξουσίου Τοποτηρητού του Κυβερνήτου της Ελλάδος. Αφού οι εν Μεσολογγίω και Ανατολικώ Οθωμανοί επολιορκήθησαν και επολεμήθησαν δια ξηράς και δια θαλάσσης δια πολύν καιρόν, βλέποντες, ότι δεν μπορούν να αντιτείνουν περισσότερον απεφάσισαν, ως ακολουθεί: Α. Να υπάγουν δια θαλάσσης αι φαμιλίαι των εις Μεσολόγγιον και Ανατολικόν Οθωμανών συντροφευμέναι με τους άνδρες των, συμποσούμεναι όλαι σχεδόν ψυχαί εξακόσιοι, και να πληρωθεί ο ναύλος έως εις Σαγιάδαν ή Πρέβεζαν από την Ελληνικήν Κυβέρνησιν. Τα άνω πλοία θέλουν είναι συντροφευμένα από δύο πολεμικά δι’ασφάλειαν. Β. Αι άνω φαμίλιαι θέλουν εμβαρκαρισθή ευθύς οπού ειδοποιηθούν, ότι τα πλοία είναι έτοιμα, παίρνοντας μαζί τους όσα από τα κινητά των είδη ή πράγματα θελήσουν, εκτός των ζώων. Γ. Ευθύς όπου αι φαμίλιαι έμβουν εις τα πλοία, όλα τα λοιπά στρατεύματα με τα ζώα των θέλουν αναχωρήσει Ðåñßðëïõò

43

δια ξηράς παίρνοντας ενέχυρα αμοιβαίως κατά την θέλησιν του Καπετάν Γεωργίου Νικολού, όστις θέλει τους συντροφεύσει έως την Μπούνταν (‘Ακτιον) Πρεβέζης δια να μην ενολχηθούν καθ’ οδόν. Δ. ‘Ολοι τόσον οι δια ξηράς, καθώς και δια θαλάσσης, θέλουν αναχωρήσει με τα άρματά των και λοιπήν κινητήν περιουσίαν. Ε. Αφού έμβουν εις τα πλοία αι φαμιλίαι των, θέλουν διορισθή εκ μέρους του Πληρεξουσίου Τοποτηρητού δύο γυναίκες δια να εξετάζουν με ακρίβειαν, και όσαι γυναίκες θέλουν να μένουν με τους Οθωμανούς, να μένουν με αυτούς, όσαι δε θελήσουν να μένουν με τους Χριστιανούς να μένουν με αυτούς. Εάν καμμία από εκείνας που μένουν με τους ‘Ελληνας, έχη παιδίον ομολογούμενον από την ιδίαν μητέρα, ότι είναι από Οθωμανόν, να το κρατή ο πατήρ του. ΣΤ. Τα ανήλικα, είτε θηλυκά, είτε αρσενικά παιδία, όντα ολιγώτερα των δεκατεσσάρων χρόνων, εάν είναι και Τουρκευμένα, να κρατώνται από τους ‘Ελληνας χωρίς να εξετάζεται η θέλησίς των, τα οποία υπόσχονται οι Οθωμανοί να φανερώσουν όλα, και εάν ευρεθή κανένα χωρίς να το παραστήσουν, ή θέλοντας να το περάσουν δια Τούρκον, θέλουν είναι παραβάται της συνθήκης. Ζ. ‘Οσα πράγματα έχουν ίδια κινητά, τα οποία θέλουν να πωλήσουν, εμπορούν να τα δώσουν εις όποιον θέλουν, όμως χωρίς άργηταν. Η. Τα Ελληνικά στρατεύματα δεν θέλουν εμβή, ούτε πλησιάσει εις το φρούριον Μεσολογγίου, εάν πρώτον δεν έβγουν όλοι οι εν αυτώ Οθωμανοί. Της παρούσης συνθήκης έγειναν δύο ίσα και επεκυρώθησαν από τον Πληρεξούσιον Τοποτηρητήν και εσφραγίσθησαν από τα μέρη αμφότερα, δια να έχουν όλην την ισχύν και βεβαιότητα., Προσθέτονται ότι εις την άνω συνθήκην εννοούνται και οι εν τω Ανατολικώ Οθωμανοί. Εν Μεσολογγίω 2 Μαϊου 1829 Μουσταφάς Γκιριτλής Γεώργιος Βαρνακιώτης Χασάν Τοπζήμπασης Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος Πέσος Ασήμπεης Σούφας Ζάνης Σούφας Ζουλίου Φκιάρης Ζατζή Χουσένης Φετάγιας Ουσπτόπλης Βιβλιογραφία-Πηγές. Α’ Ελληνική.

1. Γενικά Αρχεία Κράτους.

2. Γενική Εφημερίς Ελλάδος.

3. Ιω. Διονυσάτου: «Βραχώρι 11 Ιουλίου 1821», Αγρίνιο 2006.

4. Νικ. Κασομούλη: «Ενθυμήματα Στρατιωτικά», Αθήναι 1939.

5. Νικ. Κολόμβα: «Μεσολόγγι 1821-1829, Οι Αθάνατοι Πρόμαχοι», Αθήνα 1998.

6. Β.Ι. Λαζανά και Λ. Μυγδάλη: «Το ‘Επος του Μεσολογγίου», Αθήναι 1991.

7. Βασ. Λαμπρόπουλου: «Μεσολλόγγι, Η Ιερή Πόλη, Μήτρα τηςΕλλάδος», Αθήνα 2003.

8. Ιωάννου – Ιακώβου Μάγερ: «Ελληνικά Χρονικά», Αθήναι 1929.

9. Νικ. Μακρή: «Ιστορία του Μεσολογίου», Αθήναι 1959.

10. Κων. Πετρονικολού: «Προσκυνητής στο Μεσολόγγι», Γιάννινα 1969.

11. Ιω. Ραζή-Κότσικα: Συμβολή εις την Ιστορίαν των Πολιορκιών και της Εξόδου του Μεσολογγίου», Αθήναι 1932.

12. Σπ. Σακαλή: «Μεσολόγγι 1826, Τύχη Οικογένειας Ι.Ι. Μάγερ και Κατάλογος των Αιχμαλώτων της Εξόδου». Αθήνα 2000.

13. Νικ. Σπηλιάδου: «Απομημονεύματα του 21», Αθήναι 1852-59.

14. Σπυρομήλιου: «Απομνημονεύματα της Β’ Πολιορκίας του Μεσολογγίου 1825-1826», Αθήναι 1959.

15. Κων. Στασινοπούλου: «Οι Μεσολογγίται», Αθήναι 1926.

16. Σπύρου Τρικούπη: «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως», Αθήναι 1888.

17. Νικήτα Φιλιππόπουλου: «Το Μεσολόγγι στο διάβα του χρόνου», Αγρίνιο 2003. Β’ Ξένη.

18. Thomas Gordon: “History of the Greek revolution” T.1-2, Edinburgh 1832.

44

Ðåñßðëïõò

Yποσημειώσεις 1 Το Ανατολικό και το Βραχώρι μετονομάσθηκαν σε Αιτωλικό και Αγρίνιο αντίστοιχα με το Β.Δ. 3/15 Απριλίου 1833 επί ‘Οθωνος. (ΣτΣ).

2 Η «απραξία» του Βαρνακιώτη από το Φθινόπωρο 1822 μέχρι τις αρχές 1828 έχει απασχολήσει πολλούς ιστοριογράφους και δεν αποτελεί αντικείμενο της παρούσης διατριβής. (ΣτΣ).

3 Παπαδόπουλος Κάρπος, Τα κατά Βαρνακιώτη, Μεσολόγγιον 1861, σ. 209-211. (ΣτΣ).

4 Η Συνθήκη του Λονδίνου στις 6 Ιουλίου 1827, που μας ανεγνώριζε ως εμπόλεμο έθνος, από τις μεγάλες Δυνάμεις της εποχής Αγγλία, Ρωσία, Γαλλία, ήταν κυρίως έργο του Γ. Κάνινγκ (1770-1827), Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΒ, Αθήνα 1975, σ.496-498. (ΣτΣ).

5 Ν. Σπηλιάδης, Απομνημονεύματα, τ. 4ος, τεύχ. Α΄, Αθήναι 1971, σ. 167 (ΣτΣ).

6 Σερ Πώλτνυ Μάλκολμ (Sir Pulteney Malcolm). Άγγλος Ναύαρχος, Αρχηγός του Βρετανικού Στόλου της Μεσογείου από τον Αύγουστο 1828, όταν αντικατέστησε τον Κόρδιγκτων, μέχρι το 1832 (ΣτΣ).

7 Χαρακτηριστικό είναι και το γεγονός ότι και η αρχική απελευθέρωση των δύο πόλεων από τον Τουρκικό ζυγό είχε συντελεσθεί την ίδια ημερομηνία, στις 20 Μαΐου 1821. Ας σημειωθεί επίσης ότι, μέχρι να εκκενωθούν οι πόλεις από τους Τουρκαλβανούς με τη μεταφορά δια θαλάσσης στη Σαγιάδα των οικογενειών (600 περίπου άτομα) και την πορεία πεζή στην Πρέβεζα (Πούντα) της φρουράς (500 περίπου ιππείς και 300 πεζοί), μεσολάβησε αριθμός ημερών και τελικά η είσοδος των Ελλήνων στην πόλη πραγματοποιήθηκε στις 6 Μαΐου 1829. (ΣτΣ).

66 XPONIA από την βύθιση του θρυλικού Αντιτορπιλικού «Βασίλισσα Όλγα» Του Αριστείδη Χρ. Πετρόπουλου (Σκαρμιτσιώτη)

Πάντα μ’ αρέσει να ξεθάβω παλιές μαρτυρίες ειδικότερα όταν αυτές πρόκειται να συμβάλλουν έστω και λίγο στο ξαναζωντάνεμα των πιο λαμπρών επετείων. Το πολεμικό μας ναυτικό τιμά κάθε χρόνο στο Λακί της Λέρου την επέτειο της βύθισης του ενδόξου Αντιτορπιλικού «Βασίλισσα Όλγα». Πέρασαν 66 χρόνια από την 26ην Σεπτεμβρίου 1943, όταν το θρυλικό αυτό πλοίο, έχοντας δεχθεί την αιφνιδιαστική επίθεση Γερμανικών αεροπλάνων, βυθίστηκε ενώ ήταν αγκυροβολημένο στον όρμο Λακί της Λέρου, παίρνοντας μαζί στον υγρό του τάφο τον Κυβερνήτη, 6 Αξιωματικούς και 65 Υπαξιωματικούς και ναύτες από το πλήρωμά του. Το «Βασίλισσα Όλγα» είχε συμπληρώσει σχεδόν τρία χρόνια συνεχούς μάχιμης δράσης σ’ ολόκληρη τη Μεσόγειο και είναι ίσως το πιο ένδοξο πλοίο του νεώτερου πολεμικού μας Ναυτικού. Μέχρι τον Απρίλιο του 1941 έλαβε μέρος σε συνοδείες νηοπομπών και στην πρώτη και Τρίτη επιδρομή στο στενό του Οτράντο. Μετά την κατάληψη της Ελλάδας διέφυγε στη Μέση Ανατολή όπου έλαβε μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις στη Μεσόγειο. Πήρε μέρος στις επιχειρήσεις του Τομπρούκ και στη συνέχεια εντάχθηκε σε Βρετανική Μοίρα αντιτορπιλικών όπου με κυβερνήτη τον αείμνηστο Αντιπλοίαρχο Γ. Μπλέσσα είχε ιδιαίτερα αξιόλογη δράση. Στις 14 Δεκεμβρίου του 1942 βύθισε κοντά στη Βεγγάλη μαζί με το Αγγλικό αντιτορπιλικό PETARD το ιταλικό υποβρύχιο VARSCIEK. Στις 19 Ιανουαρίου του 1943 βύθισε το ιταλικό πετρελαιοφόρο STROBOLI, στις 26 Ιουνίου 1943 σε συνεργασία με το Αγγλικό JERVIS βύθισε ιταλική νηοπομπή από 2 πολεμικά και 2 πλοία συνοδείας.

Έλαβε μέρος σε επιχειρήσεις καταλήψεως της ιταλικής νήσου Pantelaria και στην απόβαση της Σικελίας. Στις 18 Σεπτεμβρίου του 1943 συμμετείχε στη συνοδεία του ιταλικού στόλου στην Αλεξάνδρεια μετά την παράδοσή του. Βύθισε μαζί με τα αγγλικά FALKNOR και ECLIPSE, κοντά στην Αστυπάλαια και άλλη Ιταλική νοηπομπή αποτελούμενη από τα φορτηγά PLUTO (2000 τ,) και PAOLO (4000 T,) και το συνοδό τους πολεμικό Νο 2104. Η συμμετοχή του σ’ όλες τις επιχειρήσεις, από το Τομπρούκ μέχρι τη Μάλτα και την Αδριατική, ήταν σημαντική και συνέβαλε αποφασιστικά στη διεξαγωγή και επιτυχία τους. Χωρίς να σταματήσει λεπτό παρά μόνο για τις απαραίτητες επισκευές, συμμετείχε σε συνοδείες, καταδρομές και βομβαρδισμούς. Διέσωσε ναυαγούς και δέχτηκε αμέτρητες επιθέσεις από τη θάλασσα και από τον αέρα. Σε αναγνώριση της λαμπρής του προσφοράς, τοποθετήθηκε πλοίοοδηγός της συνοδείας του ιταλικού στόλου στην αιχμαλωσία. Η επέτειος της βύθισης του «Βασίλισσα Όλγα» γιορτάζεται με επισημότητα στον ιερό ναό του Αγίου Νικολάου στο Λακί της Λέρου με την τέλεση λειτουργίας και επιμνημόσυνης δέησης στη μνήμη των απολεσθέντων του. Ο εορτασμός ολοκληρώνεται με τη ρίψη στεφάνου στο σημείο που βυθίστηκε το «Βασίλισσα Όλγα».

Πάνω αριστερά: Το επιτελείο αξιωματικών του Α/Τ «Βασ. Όλγα». Διακρίνονται όρθιοι από αριστερά οι, ανθυποπλοίαρχος Α. Βούλτζος, υποπλοίαρχος Η. Πολιτάκος, πλωτάρχης Δ. Αλεξάνδρου, πλοίαρχος Αλφρ. Λεοντόπουλος, πλωτάρχης Φ. Καζάκος, υποπλοίαρχος Ι. Τρίμης, ανθυποπλοίαρχος Κ. Χρυσάνθης και καθήμενοι οι σημαιοφόροι Γ. Μωράκης, Α. Διαμαντόπουλος, Η. Κολοκύθας, Γ. Μόραλης και Δ. Τσάλτας. Οκτώβριος 1940. Πάνω δεξιά: Στιγμιότυπο από την τελετή αποκαλυπτηρίων του μνημείου των πεσόντων, του Α/Τ «Βασίλισσα Όλγα» στη Λέρο το 1957. Στην απέναντι σελίδα: 1. Το αντιτορπιλικό «Βασ. Όλγα» με τα διακριτικά του πολέμου. Εν πλω, 1942. 2. Στην πρύμνη του αντιτορπιλικού «Βασίλισσα Όλγα». Μεσόγειος, 1942. 3. Αφιέρωμα της εφημερίδας «Ταχυδρόμος» που εκδιδόταν στην Αλεξάνδρεια την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, στη μνήμη όσων πολέμησαν και έχασαν τη ζωή τους με το Α/Τ «Βασίλισσα Όλγα» και το Υ/Β «Κατσώνης». Ημερομηνία φύλλου: 17/10/1943. 4. O πλωτάρχης Γεώργιος Μπλέσσας σε νεαρή ηλικία. 5. Το ιταλικό Υ/Β “Varsciek”, χτυπημένο θανάσιμα από τα Α/Τ “Petard” και «Βασ. Όλγα», αναδύεται και παραδίδεται. Βεγγάζη, 14/12/42. Φωτογραφία αγνώστου. 6. Ο Γ. Μπλέσσας ως υποπλοίαρχος επί του Υ/Β «Νηρεύς» το 1931. 7. Το Α/Τ «Βασίλισσα Όλγα» βυθίζεται στον όρμο Λακκί της Λέρου ύστερα από γερμανική αεροπορική επίθεση. 26/9/1943. Όλες οι φωτογραφίες είναι από το Φωτογραφικό Αρχείο του ΝΜΕ.

46

Ðåñßðëïõò

1

2

4

3

5

6

7

Ðåñßðëïõò

47

ΤΟΥ ΦΡΙΞΟΥ ΔΗΜΟΥ

Η «διατροφή» στην Κατοχή Το παρακάτω κείμενο δημοσιεύτηκε στην στήλη «ΕΠΙΦΥΛΛΙΣ» της εφημερίδας ΕΣΤΙΑ, την Τρίτη, 13 Οκτωβρίου 2009, με ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Διατροφής που εορτάζεται στις 16 Οκτωβρίου κάθε έτους. Το κείμενο υπογράφει το μέλος του Μουσείου και αγαπητός φίλος Φρίξος Δήμου, συχνός αρθρογράφος και του «Περίπλου». Λίγες μέρες μετά την δημοσίευση ο συγγραφέας δέχτηκε τηλεφωνικά τα συγχαρητήρια από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κάρολο Παπούλια για την γεμάτη ευαισθησία δημοσίευση των αναμνήσεών του από την εποχή της κατοχικής και εξαθλιωμένης Αθήνας. Παρακάτω αναδημοσιεύουμε το κείμενο με την ευχή στον συγγραφέα να συνεχίσει με τον ίδιο ενθουσιασμό και ζήλο τη συγγραφή και τα ενδιαφέροντά του. «Περίπλους»

ΘA

χαιρετήσουμε την παγκόσμια ημέρα διατροφής, που γιορτάζεται στις 16 Οκτωβρίου, με μια προσωπική παιδική μαρτυρία απ’ τη ζοφερή περίοδο της κατοχής. Τα τρόφιμα τότε ήταν τελείως εξαφανισμένα γιατί τα είχαν δεσμεύσει οι κατακτητές για την τροφοδοσία των στρατευμάτων τους στην Ελλάδα και στη Βόρεια Αφρική. Κρέας, ψάρια, αλεύρι, βούτυρο και λάδι δεν υπήρχαν τότε ούτε για δείγμα στη χώρα κι ιδιαίτερα στις πόλεις. Το «πεινάω» ακουγόταν σ’ όλους τους τόνους, παντού από μικρούς και μεγάλους... Κάποια βασικά τρόφιμα όπως το ψωμί κι αργότερα η μπομπότα τα μοιράζανε με το δελτίο αλλά σε πολύ μικρές ποσότητες. Δεν είναι εξωπραγματικό, αλλά ρεαλιστικό δείγμα εκείνης της δύσκολης εποχής, δύο μικρά αδελφάκια να τρώνε βιαστικά τη «μερίδα» τους το ψωμί και στη συνέχεια προσυνεννοημένα, να κλαίνε για να φάνε κι εκείνο της μητέρας τους... Και το πετυχαίνανε! Ή ένα οχτάχρονο πεινασμένο και σκελετωμένο αγοράκι ν’ αρπάζει ένα παστέλι απ’ τον ταβλά κάποιου μικροπωλητή της οδού Τριών Ιεραρχών και τρέχοντας να προσπαθεί να το φάει κι όταν κινδύνευε να πιαστεί να το πετάει μισοφαγωμένο, για να γλυτώσει τα χειρότερα. Μέχρι και οι φλούδες από τις καθαρισμένες πατάτες κυκλοφορούσαν στην αγορά. Έπρεπε όμως να πλυθούνε πολύ καλά για να φύγει το χώμα από την εξωτερική τους πλευρά και να μην κριτσανίζουν στα δόντια κατά το... «δείπνο». Φάγαμε τότε γαϊδουρινό ψητό και χελώνα, χωρίς λάδι φυσικά, στιφάδο. Άλλοι προσπαθήσανε να δαμάσουνε την πείνα τους με κρέας από σκύλους και γάτες ακόμη για να επιβιώσουνε. Πολλοί όμως, πάρά πολλοί δυστυχώς και κυρίως παιδιά, γέροι και ασθενείς δεν κατάφεραν να επιζήσουν... Τα σκελετωμένα και με πρησμένες κοιλιές πτώματα ήταν καθημερινό τραγικό θέαμα στους δρόμους της Αθήνας όπως και η μετακομιδή τους με το κάρο της δημαρχίας και τα καροτσάκια για την ομαδική ταφή τους. Εκτός από την πείνα υποφέραμε και από το πολικό κρύο. Οι χειμώνες του ’41 και ’42 ήταν οι χειρότεροι. Καύσιμα δεν υπήρχαν. Την εποχή εκείνη ήταν που σκάψανε τον Υμηττό για να βγάλουνε και τις τελευταίες ρίζες από τα καμένα ή κομμένα πεύκα. Οι δικοί μου, για να γλυτώνουν την αγορά ξύλων και κουκουναριών, στέλνανε το φαγητό, δηλαδή λαχανίδες, άγρια χόρτα και καμμιά φορά όσπρια, στην οδό Θεμιστοκλέους στο φούρνο του Ματσούκη. Ο φούρναρης που ήταν φίλος του αδελφού της μητέρας μας, όταν μπορούσε έριχνε και καμμιά κουταλιά λάδι ή σάλτσα που «ξάφριζε» από κάποιο «πλούσιο» ταψί, στην κατσαρόλα μας... Λειτουργούσαν βέβαια τα συσσίτια του Ερυθρού Σταυρού, της εκκλησίας, του δήμου και πολλών άλλων φιλανθρωπικών οργανώσεων και ιδρυμάτων αλλά δεν επαρκούσαν να χορτάσουν την πείνα των μικρών και μεγάλων Αθηναίων γιατί οι πεινασμένοι ήταν πάρα πολλοί κι η πείνα μεγάλη! Οι γονείς κι ιδιαίτερα οι μανάδες πασχίζανε για να κατορθώσουν να γράψουν, με θεμιτά και αθέμιτα μέσα, τα παιδιά τους σε κάποιο συσσίτιο ώστε να μπορούν να τρώνε ένα ζεστό φαΐ ή να πίνουν ένα φλιτζάνι γάλα και να εξοικονομούν μια κούπα σταφίδες... Το συσσίτιο που ανήκαμε, κατοικούσαμε στην οδό Αθηνάς 11 στο Μοναστηράκι, ο πατέρας εργαζότανε στο δημοτικό σχολείο της περιοχής μας, επί της οδού Κάλβου. Συνόρευε με τις ανασκαφές της Παλαιάς Αγοράς κι είχε θέα, δεν είχε αναστηλωθεί ακόμη η Στοά του Αττάλου, το ναό του Ηφαίστου (Θησείο). Αλλά τα ενδιαφέροντά μας κατά την κατοχή, ήταν η επιβίωση μονάχα κι όχι η... αρχαιολογία! Έτσι τα μάτια των παιδιών ήταν πάντα στηλωμένα στην πόρτα του διανομείου. Η εστία αυτή λειτουργούσε μόνο για παιδιά ηλικίας του δημο48

Ðåñßðëïõò

τικού σχολείου κι ήταν από τις λίγες που το «γεύμα» σερβιριζότανε σε πιάτα. Αλουμινένια ή εμαγιέ αλλά σε κακή κατάσταση από την... «καλοπέραση». Ποιός ενδιαφερότανε όμως για τέτοιες μικρολεπτομέρειες. Η έγνοια όλων μας ήταν πότε, πόσο και τί θα φάμε. Για τραπέζια χρησιμοποιούσαμε τα θρανία φυσικά. Τα παλιού τύπου θρανία ήταν σύνθετες ξύλινες κατασκευές αποτελούμενες από κάθισμα και γραφείο για τη χρήση, κανονικά δύο μαθητών. Επειδή όμως το γραφείο είχε κλίση 30 μοιρών προς το πάτωμα ήταν αδύνατο να σταθεί το πιάτο επάνω του. Η οριζοντιοποίηση επιτυγχάνονταν με σήκωμα του πίσω μέρους και στερέωμα στο μπροστινό του επόμενου θρανίου. Με τον τρόπο αυτό έφευγε βέβαια η κλίση από το τραπέζι αλλά... μετακόμιζε μόνιμα πια στο κάθισμα. Έτσι τα παιδιά καθόμασταν... μισοόρθια! Το φαγητό ήταν κάτι «σουποειδές» με ίχνη δημητριακών, μπιζελιών συνήθως, με λαχανικά αλλά ποτέ κρέας εκτός απ’ αυτό των ζωυφίων που περιέχονταν στα όσπρια. Λίγα παιδιά είχαμε προσέξει εκείνη τη μέρα, γιατί τα πιο πολλά είχαν προσηλωμένο ως συνήθως το βλέμμα τους στην πύλη του... παραδείσου απ’ όπου θα ’βγαινε το φαγητό, την «Ιταλίδα» που έγραφε κάτι σαν ποίημα στο μαυροπίνακα. Η «Ιταλίδα», η υποπροϊσταμένη του συσσιτίου, δεν είχε καμμιά σχέση βέβαια ούτε με την Ιταλία αλλά ούτε με τους Ιταλούς! Την είχανε όμως βαπτίσει έτσι, τα παιδιά του συσσιτίου, γιατί δεν ήταν καθόλου αυστηρή! Την προϊσταμένη, που όλοι την τρέμαμε στην κυριολεξία, την λέγανε... «Γερμανίδα»! Και γιατί αυτοί οι «εχθρικοί» χαρακτηρισμοί; Επειδή οι Γερμανοί ήταν πολύ πιο σκληροί απ’ τους Ιταλούς. Αν π.χ. δυο παιδιά τσακωνόντουσαν, αυτό που τις έτρωγε έσκουζε συνήθως στον άλλο: «Γερμανός είσαι και με βαράς τόσο δυνατά ρε»! Έτσι βλέπανε τους κατακτητές και σήμερα καλούς φίλους και συμμάχους τα τότε παιδιά του πολέμου και της πείνας. Όταν τελείωσε πια η υποπροϊσταμένη το γράψιμο, άφησε την κιμωλία στην έδρα και χτύπησε τα χέρια της για να την προσέξουμε. Μας εξήγησε αμέσως ότι αύριο θα μας επισκεφτεί ο Δήμαρχος Αθηναίων, ο κύριος Γεωργάτος, και γι αυτό θα πρέπει όλα τα παιδιά να είμαστε περιποιημένα, καθαρά και με... γυαλισμένα παπούτσια! Σχετικά με το τελευταίο φαίνεται πως θα μας έβλεπε... «αφ’ υψηλού» αλλιώς θα ’χε προσέξει πως οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, είμαστε ξυπόλυτοι... ακόμη ότι θα καλωσορίζαμε τον κύριο Δήμαρχο με το τραγουδάκι που είχε προηγούμενα γράψει στον πίνακα. Αφού τραγούδησε μόνη της το πρώτο στιχάκι μας ζήτησε να το επαναλάβουμε μαζί της. Μα εμείς πού όρεξη για μουσική. Μουσική έπαιζε, από την πείνα, η κοιλιά μας και η σκέψη και τα μάτια μας ήταν καρφωμένα στην κουζίνα. Έτσι τραγούδαγε μόνη της... Όταν τελείωσε το στιχάκι μας ξαναζήτησε να τραγουδήσουμε μαζί της. Αλλά το ακροατήριο εξακολουθούσε να αδιαφορεί. Τότε η «Ιταλίδα» και με το δίκιο της θύμωσε κι αλλάζοντας... υπηκοότητα μεταμορφώθηκε σε... «Γερμανίδα» δηλώνοντας τελεσιγραφικά πως αν δεν μάθουμε και δεν τραγουδήσουμε όλοι μαζί, σωστά και ζωηρά δεν έχει φαγητό! Προς επιβεβαίωση μάλιστα έδωσε φωναχτά εντολή στο διανομείο να ανασταλεί το σερβίρισμα! Ε, λοιπόν δεν θα το πιστέψετε. Με τη δεύτερη κιόλας πρόβα το τραγουδήσαμε στην εντέλεια κι η «Γερμανίδα» χαμογελώντας, έγινε «Ιταλίδα» πάλι κι επέτρεψε τη διανομή. Αν κι έχουν περάσει 68 χρόνια από τότε που με τα πεινασμένα παιδάκια μάθαμε το τραγουδάκι θυμάμαι ακόμη και τα λόγια και το σκοπό. Κι αυτή τη στιγμή που το γράφω το σιγοτραγουδάω κιόλας: «Καλωσορίσατε κύριε δήμαρχε στην εστία μας / να καμαρώσετε όλα τα παιδιά του συσσιτίου μας / αγόρια και κορίτσια του συσσιτίου μας / σας χαιρετούν κ.λπ κ.λπ.».

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ «ΦΑΡΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 2009». ΧΑΝΙΑ. ΣTA

1

2

3

1. Ο κ. Κορρές παρουσιάζει την σπάνει συλλογή του στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου.

2. Ο Διευθύνων Σύμβουλος των ΕΛΤΑ κ. Σ. Μαύρος παρουσιάζει στο Ενετικό Νεώριο της Μόνιμης Έκθεσης του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης, την νέα σειρά γραμματοσήμων. 3. Η Έκθεση Φαρικού υλικού στο Ενετικό Νεώριο.

πλαίσια των εκδηλώσεων «Φάρος Πολιτισμού 2009» που έγιναν στα Χανιά την 24-26 Σεπτεμβρίου το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης συμμετείχε ενεργά με δυο εκδηλώσεις τις οποίες διοργάνωσε σε συνεργασία με τον Δήμο Χανίων και την ΔΗΠΕΧ. Η πρώτη ήταν έκθεση γραμματοσήμων Φάρων του Κόσμου του διεθνούς φήμης φιλοτελιστού Κων/νου Κορρέ, προσκεκλημένου του Ν.Μ.Κ., η οποία παρουσιάστηκε στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου. Μαζί με την μεγάλης αξίας φιλοτελική συλλογή ο κ. Κορρές παρουσίασε και πίνακες με θέματα θαλασσινά τους οποίους ο ίδιος δημιούργησε με την σύνθεση χιλιάδων μικρών τεμαχίων από διάφορα γραμματόσημα που προκάλεσαν τον θαυμασμό των επισκεπτών. Η δεύτερη εκδήλωση έγινε στο Ενετικό Νεώριο το οποίο έχει παραχωρήσει το ΥΠ.ΠΟ στο Ν.Μ.Κ. όπου και λειτουργεί η Μόνιμη Έκθεση της Αρχαίας και Παραδοσιακής Ναυπηγικής. Κατά την εκδήλωση αυτή τα ΕΛΤΑ ανταποκρινόμενα σε σχετικό αίτημα του Ν.Μ.Κ. παρουσίασαν και έθεσαν σε κυκλοφορία την νέα σειρά 5 γραμματοσήμων με Φάρους της Ελλάδος, έργο του καλλιτέχνη Γήση Παπαγεωργίου Πλοιάρχου Π.Ν. ε.α. Η εκπροσώπηση των ΕΛΤΑ υπήρξε έντονη με την παρουσία του Διευθύνοντος Σύμβουλου κ. Στ. Μαύρου και του ηγετικού επιτελείου του. Συγχρόνως παρουσιάστηκε έκθεση Φαρικού υλικού το οποίο διέθεσε ο Διοικητής της Υπηρεσίας Φάρων Αρχιπλοίαρχος Β. Αγριογιάννης Π.Ν., ανταποκρινόμενος σε σχετικό αίτημα του Ν.Μ.Κ. Ο κ. Αργιογιάννης αναφέρθηκε στην έκθεση η οποία περιλάμβανε υλικό από τα μέσα του 18ου αιώνα μέχρι και σήμερα. Τέλος το Ν.Μ.Κ. ετίμησε τον τελευταίο Φαροφύλακα της νήσου Γαύδου και των Χανίων κ. Βαρδουλάκη και την σύζυγο του με το χρυσό μετάλλιο του Μουσείου το οποίο απένειμε ο Πρόεδρος του Αντιναύαρχος ε.α. Κων/νος Μανιουδάκης επισημαίνοντας ότι στο πρόσωπο τους τιμώνται όλοι οι Φαροφύλακες της εποχής εκείνης που προσέφεραν πολύτιμες υπηρεσίες υπό εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες διαβίωσης, μιας εποχής που η αναλαμπή του Φάρου αποτελούσε ελπίδα ζωής.

Ðåñßðëïõò

49

ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ËÉÔÏ×ÙÑÏÕ Αυθεντικά Ξύλινα Ομοιώματα Ιστιοφόρων Πλοίων από την Αρχαιότητα μέχρι τον 20ό αιώνα (Περιοδική Έκθεση) Παρουσίαση: Σαπφώ Α. Μορτάκη | Αρχαιολόγος-Μουσειολόγος

Μινωϊκό πλοίο. Προέρχεται από τοιχογραφία οικίας στη Θήρα, όπου απεικονίζεται στόλος Μινωικών πλοίων. Ανακαλύφθηκε κατά τις ανασκαφές του καθηγητή Σπύρου Μαρινάτου.

Kάτω: Ολκάς. Τύπος πλοίου Ολκάς. Φέρει κατάστρωμα και δύο ιστία.

ΤHN

Παρασκευή, 10 Ιουλίου 2009, πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της περιοδικής έκθεσης του Ναυτικού Μουσείου Λιτοχώρου «Αυθεντικά ξύλινα ομοιώματα ιστιοφόρων πλοίων από την αρχαιότητα μέχρι τον 20ό αιώνα» από τον Δήμαρχο Λιτοχώρου κ. Αθανάσιο Τσιφοδήμο. Η έκθεση διήρκεσε έως τις 26 Αυγούστου 2009. Στην τελετή παραβρέθηκαν και απεύθυναν χαιρετισμό ο Νομάρχης Θεσσαλονίκης κ. Παναγιώτης Ψωμιάδης, ο Αντινομάρχης Θεσσαλονίκης κ. Αβραμίδης, ο Υποδιοικητής της XXIV Ταξιαρχίας Λιτοχώρου κ. Γεώργιος Παντελαίος και ο Υποδιοικητής της Ναυτικής Διοίκησης Βορείου Ελλάδος. Ακολούθησε επίσημη ξενάγηση από τον κατασκευαστή των ομοιωμάτων και ιδιοκτήτη της εκτιθέμενης συλλογής κ. Δημήτρη Μάρα. Στο χαιρετισμό του, ο Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ναυτικού Μουσείου κ. Βλαχόπουλος ανέφερε: «Εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου και των μελών του Ναυτικού Μουσείου Λιτοχώρου, σας καλωσορίζω στα εγκαίνια μιας πρωτοποριακής και μοναδικής στο είδος της έκθεσης που διοργανώθηκε ποτέ στο Βορειοελλαδικό χώρο. Εκθέτουμε αντίγραφα αυθεντικών ξύλινων ιστιοφόρων που χρησιμοποιήθηκαν στο Αιγαίο, στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα τουλάχιστον για 5 χιλιετίες (3η π.Χ.-2η μ.Χ). Τόσο στην έκθεση αυτή, όσο και στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου μας, προσπαθήσαμε και φτιάξαμε ένα χώρο όχι ουδέτερο, όχι στείρο αλλά έντονα συγκινησιακό, που να κεντρίζει τον επισκέπτη, που να τον βγάζει από τη ρουτίνα της καθημερινότητας, σε ένα ταξίδι στο χρόνο, στο θρύλο και στο μύθο. Να αρμενίσει στις δαντελωτές ακτές και τα νησιά του Αιγαίου, στην Κύπρο, στην Ιωνία, στη Μαύρη Θάλασσα. Να συναντήσει τους Αργοναύτες, τον Πυθέα, τον Οδυσσέα, το Νέαρχο και τόσους άλλους θαλασσοπόρους. Και αυτό, πιστέψτε με, θα το πετύχουμε. Το νοιώθουμε ήδη, το 50

Ðåñßðëïõò

παρατηρούμε στα πρόσωπα των επισκεπτών μας κατά τη διάρκεια της ξενάγησής τους στο μουσείο, αλλά και από τα γραφόμενα στο βιβλίο των επισκεπτών. Οι ξεναγήσεις, στη μόνιμη αλλά και στην περιοδική έκθεση, πραγματοποιούνται από τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου, όλοι μας εραστές της θάλασσας, μπολιασμένοι με τον ιό της αλμύρας, που ο καθένας μας κουβαλάει εμπειρίες και αναμνήσεις τριάντα και τριανταπέντε χρόνων περιπλάνησης. Στους αδελφούς μας Μακεδόνες της διασποράς, που το 10ο Παγκόσμιο Συνέδριό τους πραγματοποιούν στο Λιτόχωρο, σ’ αυτούς που η έννοια Μακεδονία κουβαλάει πέρα των άλλων και τα φορτία

Αριστερά: O κατασκευαστής κ. Δ. Μάρας κατά την επίσημη ξενάγηση στην έκθεση. Στο κέντρο: O δήμαρχος Λιτοχώρου κ. Αθανάσιος Τσιφοδήμος. Δεξιά: O Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Λιτοχώρου κ. Νικόλαος Βλαχόπουλος. Κάτω: Άποψη της αίθουσας της περιοδικής έκθεσης.

της ξενιτιάς, του νόστου, αλλά και της ίδιας της υπαρξιακής τους ταυτότητας, μέσα στην πανσπερμία των κοινωνιών που διαβιούν, στέλνουμε θερμό χαιρετισμό. Τους διαβεβαιώνουμε, πως δε θα περάσουν τα σχέδια ούτε των ξένων πλαστογράφων αλλά ούτε και των ντόπιων αποδομητών της ιστορίας της Μακεδονίας. Θέλω να αναφερθώ σε κάτι ακόμα που πέρασε στα ψιλά γράμματα των έντυπων και ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης: βρίσκεται σε εξέλιξη η αναβίωση της Αργοναυτικής εκστρατείας. Η Αργώ ήδη βρίσκεται στο Βατούμι και στο Πότι για τις εκδηλώσεις. Είναι τιμή για το Λιτόχωρο που τη μεταφορά της Αργούς, Βόλος – Βατούμι – Βόλος, ανέλαβε το Λιτοχωριανό πλοίο «Ζωή» του καπετάν Βαγγέλη Παπαδημητρίου. Τελειώνοντας θέλω να ευχαριστήσω: το μοντελίστα-ερευνητή κ. Μάρα Δημήτριο που μας παραχώρησε τη συλλογή του. Την αρχαιολόγο-μουσειολόγο Μορτάκη Α. Σαπφώ για την ιστορική επένδυση των εκθεμάτων και τη συμμετοχή της στο στήσιμο της έκθεσης. Το Δ.Σ. του Ναυτικού Μουσείου για την οργάνωση. Το Δήμο Λιτοχώρου για τη χορηγία και την προσφορά των υπαλλήλων που εργάστηκαν για την έκθεση, καθώς και τον εθελοντή του μουσείου ηλεκτρονικό προγραμματιστή Τριανταφύλλου Αποστόλη. Σας ευχαριστώ.» Η έκθεση περιλαμβάνει 60 ομοιώματα, κυρίως ιστορικών ξύλινων ιστιοφόρων σκαφών, υπό κλίμακα, που καλύπτουν τη ναυπηγική ιστορία της Ανατολικής Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένου του Βοσπόρου και της Μαύρης Θάλασσας. Κάθε ένα από αυτά, τα οποία προέρχονται από τη συλλογή του κ. Δημήτρη Μάρα, δύναται να ερμηνευθεί ως ξεχωριστό έργο τέχνης αλλά συγχρόνως και ως

τεκμήριο της κάθε ιστορικής περιόδου. Ο δημιουργός τους, όπως αναφέρει ο ίδιος στο βιογραφικό του σημείωμα, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1944. Σπούδασε στη Φυσικομαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μετά φοίτησε στο University of Illinois, Chicago, Η.Π.Α. με υποτροφία και έλαβε το πτυχίο του Μηχανολόγου Μηχανικού M.Sc. Εργάστηκε σε χημικές βιομηχανίες, ναυπηγεία, κατασκευαστικές και ναυτιλιακές εταιρίες. Η αγάπη του για την θάλασσα και την Ελληνική ναυτική παράδοση έγινε αιτία να ασχοληθεί συστηματικά επί 30 χρόνια με την έρευνα και τη μελέτη της Ελληνικής παραδοσιακής ναυπηγικής, επισκεπτόμενος ναυτικά μουσεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό, βιβλιοθήκες και, ιδιαίτερα, ναυπηγικά κέντρα. Μετά από έρευνα και συγκέντρωση στοιχείων, εκμεταλλευόμενος την έμφυτη ικανότητά του στην χειροτεχνία και οπλισμένος με το χάρισμα της υπομονής, άρχισε να κατασκευάζει ομοιώματα που δεν πλέουν σήμερα στα νερά της Μεσογείου. Ακολουθεί αυστηρά παραδοσιακό τρόπο κατασκευής των ομοιωμάτων, όπως ακριβώς τα έκτιζαν οι καραβομαραγκοί ανά τους αιώνες. Χρησιμοποιεί αυθεντικά υλικά κατασκευής, όμοια με αυτά που χρησιμοποιούσαν οι κατασκευαστές των πρωτοτύπων. Η έκθεση διαρθρώνεται με χρονολογική ακολουθία, καλύπτοντας τη ναυπηγική και τη ναυτιλία κατά τη Μινωική Εποχή, τα Αρχαία Χρόνια, την Εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την Ελληνιστική Περίοδο, τη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή Εποχή, το 16ο – 20ο αιώνα. Ξεχωριστές ενότητες αποτελούν τα Προεπαναστικά Χρόνια και ο Αγώνας της Ανεξαρτησίας του Έθνους, η Λαϊκή Ναυπηγική

Ðåñßðëïõò

51

Αριστερά: ΜΠΡΙΓΙΑΝΤΙΝΙ. Πλοίο της Ανατολικής Μεσογείου. Πρόδρομος του μπρικιού που χρησιμοποιήθηκε στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας. 18ος αιώνας. Δεξιά: ΠΙΓΚΟΣ. Πλοίο της Ανατολικής Μεσογείου. Χρησιμοποιήθηκε κυρίως ως μεταφορικό. 18ος αιώνας.

Παράδοση, καθώς και οι Βάρκες και οι Πλάβες των Ελληνικών Λιμνών και Λιμνοθαλασσών. Ειδικότερα, εκτίθενται τα ακόλουθα ξύλινα ομοιώματα πλοίων, κατασκευασμένα υπό κλίμακα: Μινωικό πλοίο, Ολκάς, Αθηναϊκή Τριήρης, πιστό αντίγραφο της τριήρους «Ολυμπιάς», Πλοίο της Κυρήνειας, Λιβυρνίς, Δρόμωνας, Πλοίο Yassi Ada, Κάραβος, Ταρτάνα (16ος αι.), Σαΐτα ή Σαϊτιά (17ος αι.), Γριπάριο (17ος αι.), Πλοίο της Ρόδου (17ος αι.), Μαρτιγκάνα ή Μαρτήγο ή Καραμουσάν (18ος αι.), Μπριγιαντίνι (18ος αι.), Πίγκος (18ος αι.), Μπομπάδρα (18ος αι.), Πλοίο της Καβάλας (19ος αι.), Μπαρκέτα (19ος αι.). Μπαρκομπέστια ή Δρόμων Ημιολικός, Ψαριανή Γαλιότα, Γολέτα «Τερψιχόρη» και Σιαμπέκο, πλοία που χρησιμοποιήθηκαν στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Καραβόσκαρο και Βαρκαλάς (19ος αι.). Σακολέβα, Γατζάο, Πλοίο της Ινέπολης, Γκαγκαλής, Λόβερο, Γολέτα, χαρακτηριστικός τύπος Goletta Ιταλίας, Συμιακή Σκάφη, Χανιώτικη Γαΐτα, Κουρίτα, Υδραίικος Βαρκαλάς. Η έκθεση συνεχίζει με Τρεχαντήρι, Τρεχαντήρι που ναυπηγήθηκε στη Χαλκίδα το 1948, Σφουγγαράδικο Τρεχαντήρι, Μπρατσέρα, Τράτα, Ανεμότρατα, Πέραμα, Περαματάκι, Τσερνίκι, Ραντοψάθι. Στην τελευταία ενότητα ανήκουν η Βάρκα της λίμνης του Αγίου Βασιλείου Θεσσαλονίκης, της λίμνης Βόλβης, η Πλάβα από τη λίμνη της Καστοριάς, η Καζακόπλαβα και το Καζακί από τον Έβρο, η Πλάβα από τη λίμνη Κάρλα, πριν αποξηρανθεί, η Πλάβα της λίμνης των Ιωαννίνων, η Πλάβα από τα Μοσχονήσια της Μικράς Ασίας, η Σαντάλα από την Κωνσταντινούπολη. Επίσης, η Lotca, χαρακτηριστική βάρκα λιμνών από τη Ρουμανία, η Dghajsa, βάρκα από τη Μάλτα, η Luzzo, χαρακτηριστικός τύπος ψαρόβαρκας της Μάλτας, η Spagnoletta, ψαρόβαρκα από την Αλγερία του 19ου αιώνα και η Χηληώτισσα, ψαρόβαρκα που κατασκευαζόταν στην Αλεξανδρούπολη έως τα μέσα του προηγούμενου αιώνα από πρόσφυγες καραβομαραγκούς από τη Χηλή της Ανατολικής Θράκης. Κάθε μουσείο εντάσσεται και λειτουργεί μέσα σε ένα ευρύτερο κοινωνικό, πολιτισμικό και πολιτικό περιβάλλον, το οποίο αντανακλά 52

Ðåñßðëïõò

το σύστημα αξιών, την παιδεία, τις αρχές και προκαταλήψεις του. Γι’ αυτό η διαμόρφωση εκθέσεων προϋποθέτει συνειδητές επιλογές με βάση συγκεκριμένες απόψεις. Κάθε έκθεση είναι μια παραγωγή, είναι ένα συγκεκριμένο έργο πολιτισμού με τους δικούς του κανόνες. Μόνο όσες εκθέσεις έχουν έντονο και ξεκάθαρο προσανατολισμό μπορούν να προκαλούν ουσιαστικές αντιδράσεις και διάλογο. Μέσα σ’ ένα μουσείο τα αντικείμενα μετατρέπονται σε φορείς γνώσης, κάθε αντικείμενο μπορεί να λειτουργήσει ως ιστορική μαρτυρία ή ως έργο τέχνης με βάση την ένταξη και παρουσίασή του μέσα στο πλαίσιο μιας συλλογής με ιστορικό χαρακτήρα ή μέσα στο πλαίσιο μιας συλλογής έργων τέχνης. Ένα αντικείμενο είναι κάτι που δημιουργήθηκε στο παρελθόν, αλλά, αντίθετα με άλλα ιστορικά γεγονότα, εξακολουθεί να υφίσταται και στο παρόν, αποτελώντας ιστορική μαρτυρία. Σύμφωνα, άλλωστε, με τη θεωρία του υλικού πολιτισμού, τα πράγματα , δηλαδή όλα τα έμψυχα όντα που έχουν υλική υπόσταση, φέρουν ιδιαίτερες σημασίες όταν μετατραπούν σε μουσειακά αντικείμενα, καθώς, απομονωμένα από το «ζωτικό» χώρο τους, παρουσιάζονται μέσα στα μουσεία ως υλικές μαρτυρίες για τους ανθρώπους και το περιβάλλον τους, σύμφωνα με ειδικά επιλεγμένη εκθεσιακή λογική, ώστε να δομούν και να αφηγούνται επιλεγμένες ιστορίες. Η έκθεση πλαισιώνεται από οδηγό, ο οποίος περιέχει μία σύντομη αναδρομή στη ναυσιπλοΐα και τη ναυπηγική τέχνη της Ελλάδας από την προϊστορία έως τον 20ό αιώνα, εντάσσοντας έτσι τα ομοιώματα των πλοίων στο ιστορικό τους πλαίσιο. Η έκδοσή του πραγματοποιήθηκε χάρη στην ευγενική χορηγία του Δήμου Λιτοχώρου.

H Susan Pearce αναφέρει ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολλές λέξεις, προκειμένου να περιγράψουν ένα ξεχωριστό έργο ή, σε γενικούς όρους, ένα σύνολο έργων, όπως: «αντικείμενο», «πράγμα», «δείγμα», «τεχνούργημα», «αγαθό» και «υλικός πολιτισμός» ως συλλογικός όρος.

ΙΔΡΥΜΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ. ΤΡΙΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΤΟΛΕΜΑΪΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ.

YΔΑΤΙΝΟΙ ΔΡΟΜΟΙ & ΔΥΝΑΜΗ ΤΩΝ ΠΤΟΛΕΜΑΙΩΝ THN

Παρασκευή 18 και το Σάββατο 19 Σεπτεμβρίου 2009, πραγματοποιήθηκε με ιδιαίτερη επιτυχία στη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη» το Τρίτο Διεθνές Πτολεμαϊκό Συμπόσιο, με τίτλο «Υδάτινοι δρόμοι και δύναμη των Πτολεμαίων». Για πρώτη φορά το εν λόγω Συμπόσιο φιλοξενήθηκε σε ένα ιστορικό λιμάνι της Μεσογείου, στον Πειραιά. Τα δύο προηγούμενα πραγματοποιήθηκαν στο Auckland (Νέα Ζηλανδία) το 2005, και στη Χαϊδελβέργη το 2007. Υπεύθυνος του Συμποσίου ήταν ο καθηγητής αρχαίας ιστορίας, Πρόεδρος Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνος Μπουραζέλης Η αξιόλογη επιστημονική συμμετοχή στο συμπόσιο περιλάμβανε δέκα οκτώ ανακοινώσεις ειδικών από διάφορες χώρες (Αυστραλία, Αγγλία, ΗΠΑ, Γερμανία, Βέλγιο, Αυστρία, Ιταλία, Δανία, Ελλάδα), αναφερόμενες σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες περιόδους της ιστορίας της Αρχαιότητας, της οποίας μάλιστα η εικόνα συνεχώς ανανεώνεται χάρη σε νεότερα ευρήματα. Η παραπάνω επιστημονική διοργάνωση εξέτασε υπό τη μορφή επί μέρους ανακοινώσεων σχετικών ερευνών και γόνιμου επιστημονικού διαλόγου τους τρόπους με τους οποίους συμπλέχθηκε η πτολεμαϊκή δύναμη με την ανάπτυξη του πτολεμαϊκού στόλου, την πολιτική στρατηγικής άμυνας αλλά και επέκτασης της ζώνης των πτολεμαϊκών συμφερόντων στον χώρο της Μεσογείου και πέραν αυτής, το ποτάμιο και θαλάσσιο εμπόριο, την εξερεύνηση και αξιοποίηση των ναυτικών οδών στα πλαίσια και πέραν της Μεσογείου, και τη συνολική ανάπτυξη του πτολεμαϊκού κράτους σε συνάρτηση με το υδάτινο οδικό δίκτυο που διέθετε και προώθησε παραπέρα. Οι σύνεδροι επισκέφτηκαν το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος την Παρασκευή, 18 Σεπτεμβρίου, και ξεναγήθηκαν από τον Αντιναύαρχο Π.Ν. ε.α. κ. Ιωάννη Παλούμπη και την Αρχειονόμο κα Κλεοπάτρα Ρηγάκη. Το Συμπόσιο, το οποίο παρακολούθησαν έλληνες επιστήμονες και φοιτητές, έκλεισε την Κυριακή 20 Σεπτεμβρίου με την 54

Ðåñßðëïõò

εκδρομή που πραγματοποιήθηκε στην αρχαία Αρσινόη για τους συμμετέχοντες και τους συνοδούς τους, Αναλυτικά, οι Εισηγητές του Συμποσίου ήταν οι: Lucia Crisculo, καθηγήτρια Αρχαίας Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Bologna Andrew Erskine, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου Vincent Gabrielsen, καθηγητής Τμήματος Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης Klaus Geus, καθηγητής-δρ. του Πανεπιστημίου του Βερολίνου Christian Habicht, καθηγητής του Πανεπιστημίου Princeton Hans Hauben, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Leuven του Βελγίου Paul McKechnie, καθηγητής του Πανεπιστημίου Macquarie της Αυστραλίας Thomas Kruse, ερευνητής της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών της Βιέννης, Andrew Meadows, επιμελητής της Αμερικανικής Νομισματικής Εταιρείας Peter Nadig, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Βερολίνου Francesco Prontera, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Perugia Dorothy J. Thompson, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Cambridge Λίλα Μαραγκού, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Ειρήνη Πέππα, καθηγήτρια κλασικής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Όλγα Παλαγκία, καθηγήτρια κλασικής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Andrew Helmis, καθηγητής αρχαίας ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Μαίρη Στεφάνου, υποψήφια διδάκτωρ Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Το νέο κτίριο του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη Οι δραστηριότητες του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη βρίσκονται σε συνεχή ανοδική πορεία. Ως αποτέλεσμα της συνεχούς προσπάθειας για μία επιτυχημένη ανταπόκριση στις προσδοκίες του ίδιου του Ιδρύματος αλλά και στις απαιτήσεις των Μελών και των φίλων του, προέκυψε η απόφαση για την εξεύρεση δεύτερου κτηρίου. Έτσι ανακοινώθηκε ότι το νέο κτήριο του Ιδρύματος είναι το αρχιτεκτονικό στολίδι που κοσμεί τη συμβολή των οδών 2ας Μεραρχίας και Ακτής Μουτσοπούλου στον Πειραιά. Η παρουσία του Ιδρύματος στο κτήριο αυτό είναι ένα νέο και πολλά υποσχόμενο κεφάλαιο στην πλούσια μακραίωνη ιστορία του κτηρίου. Πρόκειται για το γνωστό Μέγαρο Στρίγκου, το οποίο συνδέθηκε άρρηκτα με την πορεία του Πειραιά μέσα στο χρόνο, φιλοξενώντας κάποιες από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του περασμένου αιώνα από τον πολιτιστικό και επιχειρηματικό κόσμο. Η πολυσχιδής προσωπικότητά του Γεωργίου Στρίγκου έχει χαράξει τη μνήμη του επιχειρηματικού, πολιτιστικού και πολιτικού χώρου της πόλης του Πειραιά και όχι μόνο. Μετά την απελευθέρωση, το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό το μετέτρεψε σε Λέσχη Αξιωματικών, και στη συνέχεια, ύστερα από διαπραγμάτευση μελών της οικογένειας Στρίγκου με τον σπουδαίο φιλέλληνα Οκτάβιο Μερλιέ, η Οικία Στρίγκου αγοράστηκε από το Γαλλικό Δημόσιο για να στεγάσει το παράρτημα του Γαλλικού Ινστιτούτου στον Πειραιά. Η ιστορική υπόσταση του κτηρίου είναι εμφανής από την πλειάδα ιστορικών και λογοτεχνικών αναφορών σε αυτό, καθώς και από την απεικόνισή του από τον μεγάλο καλλιτέχνη Γιάννη Τσαρούχη.

Ο ρόλος των βλαστικών κυττάρων στην αντιμετώπιση των εγκεφαλικών βλαβών Συζήτηση Στρογγυλής Τραπέζης Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη

ΤΗ

Δευτέρα 19 Οκτωβρίου 2009 διεξήχθη στο νέο παράρτημα της Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη» (2ας Μεραρχίας 36, στον Πειραιά-πρώην Γαλλικό Ινστιτούτο) συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με θέμα «Ο ρόλος των βλαστικών κυττάρων στην αντιμετώπιση των εγκεφαλικών βλαβών». Τα βλαστικά κύτταρα και οι δυνατότητές τους αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα της σύγχρονης ιατρικής σε διεθνές επίπεδο. Το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη φιλοξένησε κορυφαίους ερευνητές του αντικειμένου και φωτίστηκαν οι πλευρές ενός θέματος του οποίου η διαρκής εξέλιξη προσφέρει ελπιδοφόρες δυνατότητες για την αντιμετώπιση σοβαρών νοσημάτων. Τη βασική ομιλία για το θέμα ανέπτυξε ο Καθηγητής Νευρολογίας του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου και Διευθυντής του «Κέντρου Euan McDonald για την Έρευνα της Νόσου των Κινητικών Νευρώνων», Siddharthan Chandran. Ακολούθησε συζήτηση στρογγυλής τραπέζης, την οποία πλαισίωσαν οι Φώτης Καφάτος, Καθηγητής και Πρόεδρος του Ευρωπαïκού Συμβουλίου Έρευνας και Σπύρος Γεωργάτος, Καθηγητής Βιολογίας, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Ινστιτούτο Βιοϊατρικών Ερευνών Ιωαννίνων (FORTH-ΙΤΕ) Της συζήτησης προήδρευσε ο Ακαδημαïκός, Καθηγητής Μαθηματικών του Πανεπιστημίου του Cambridge και Πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του Ιδρύματος, Αθανάσιος Φωκάς.

Ðåñßðëïõò

55

Το 500ο Γιωτ των Marshall Islands

Η

ομορφιά και η κομψότητα του σκαριού μας συνάρπασαν και αποφασίσαμε να μοιραστούμε την συγκίνηση με τους αναγνώστες του «Περίπλου». Το έξοχο ιστιοπλοϊκό BEQUIA έγινε το 500ο γιωτ που ύψωσε τη σημαία των Marshall Islands. Το σκάφος καθελκύστηκε από τα ναυπηγεία του Brooklin στο Maine των Η.Π.Α. και τελείωσε τα «Sea trials» τον περασμένο Ιούλιο, οπότε και εντάχθηκε στο νηολόγιο των Marshall Islands. Η BEQUIA έχει μήκος 90ft (27,4 m) και εκτόπισμα 61,23 τον. Σχεδιάστηκε από τους Robert Stephens και Paul Waring οι οποίοι ξεκίνησαν την εργασία τους για το Project τo 2005 ενώ έναρξη ναυπήγησης έγινε το 2007. Διαθέτει ιστιοφορία γολέτας (Ketch) και ο θάλαμος πλοήγησης (chartroom) είναι κατασκευασμένος από λουστραρισμένο ξύλο teak. Η συντακτική ομάδα του «Περίπλου» μαζί με τον θαυμασμό της στέλνει τις ευχές της για ούριους ανέμους στο BEQUIA. Στον εκλεκτό φίλο και υποστηρικτή του Μουσείου κ. Γιαννόπουλο, επικεφαλής του γραφείου των Marshal Island Πειραιά, ευχόμαστε σύντομα να τα χιλιάσουν τα γιωτ. «Περίπλους»

ΝΙΚOΛΑΟΣ ΚΟΝΤΟΓΕΩΡΓΗΣ

Toυ Χάρη Τορτορέλη

Παρατηρώντας τους πίνακες του Νικόλαου Κοντογεώργη νοιώθεις σα να ακούς τα κύματα και τον αγέρα, σαν να ζωντανεύουν μπροστά σου οι φωνές και η φασαρία του λιμανιού, το σφυροκόπημα της αγριεμένης θάλασσας στη γάστρα του σκαριού, το τρίξιμο των ιστίων, το τίναγμα του βρεγμένου σκοινιού, το σκίσιμο της θάλασσας από την φρεσκοβαμμένη καρίνα, η περήφανη μορφή του ακρόπρωρου που αγναντεύει το πέλαγος.

Ο

καλλιτέχνης αναμειγνύει στην παλέτα του την προσωπική του εμπειρία από την επτάχρονη υπηρεσία του σε επιβατηγά και τουριστικά πλοία, με την αγάπη του για τη θάλασσα και τον σεβασμό στην ναυτική μας παράδοση και κληρονομιά. Ο Νικόλαος Κοντογεώργης ουσιαστικά ασχολείται με πορτραίτα πλοίων. Παρουσιάζει ιστορικά αλλά και νεώτερα ακτοπλοϊκά, εμπορικά, πολεμικά και ιστιοπλοϊκά. Αναπαριστά τα πλοία του πιστά, αφού πριν από κάθε έργο του πραγματοποιεί έρευνα για το κάθε επιλεγόμενο θέμα του. Πολλές φορές μπορείς να τον συναντήσεις να αναζητά αρχεία από τη βιβλιοθήκη του Μουσείου ή το αρχείο ναυπηγικών σχεδίων, να κρατάει λεπτομερείς σημειώσεις και να σκιτσάρει με τον ενθουσιασμό ενός λάτρη της λεπτομέρειας. Ωστόσο η προσπάθεια παρουσίασης της πιστότητας των πλοίων του δεν αφαιρεί τίποτα από το σκηνικό και την μυθοπλασία του έργου. Τα σκαριά δεν παρουσιάζονται άκαμπτα, έτοιμα για την παρατήρηση ενός ιστορικού ή ερευνητή. Παρουσιάζονται σε θαλασσοταραχή, στο λιμάνι, συναντούν άλλα πλοία, υπάρχει ένταση και δράση. Τα παλαιά αυτά πλοία ξαναζωντανεύουν με τέτοιο τρόπο που μπορούν να συγκινήσουν τους παλαιότερους που τα γνώρισαν και τα έζησαν από κοντά και σε κάθε περίπτωση μοιάζουν σαν ένα εντυπωσιακό καλλιτεχνικό ντοκουμέντο.

Τα καπρίτσια της θάλασσας και του καιρού, οι τρικυμίες, τα φωτεινά ανοίγματα σε συννεφιασμένους ουρανούς, η επερχόμενη κακοκαιρία, τα χρώματα του ηλιοβασιλέματος και του δειλινού δίνουν στον ζωγράφο την ευκαιρία να τελειοποιήσει τον πίνακα του εικαστικά με μεγαλύτερη ελευθερία. Η πιο ελεύθερη πινελιά στο φόντο του κάθε έργου θυμίζει θαλασσογραφίες του Γερμενή, του Κανά, του Γεραλή. Είναι εμφανείς οι επιρροές του καλλιτέχνη και η μελέτη των μεγάλων ελλήνων θαλασσογράφων. Ο Νικόλαος Κοντογεώργης γεννήθηκε στην Τήνο και κατάγεται από ναυτική οικογένεια. Αποφοίτησε από την Ανωτέρα Δημόσια Σχολή Εμπορικού Ναυτικού Πλοιάρχων της Σύρου και υπηρέτησε σε επιβατικά και τουριστικά πλοία. Την αγάπη του για τη θάλασσα την εκφράζει με τη ζωγραφική αλλά και με την κατασκευή ομοιωμάτων πλοίων. Έργα του, ελαιογραφίες αλλά και μοντέλα πλοίων υπάρχουν στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, στον Ναυτικό Όμιλο Ελλάδος, στο Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού, στο Πανελλήνιο Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου και σε πολλές ιδιωτικές συλλογές. Έχει πραγματοποιήσει αρκετές ατομικές εκθέσεις και έχει συμμετάσχει σε ομαδικές, αποσπώντας πολύ θετικές κριτικές για τα έργα του. Ευχόμαστε καλή έμπνευση και συνέχεια στο έργο του δραστήριου Τηνιακού καλλιτέχνη Νικόλαου Κοντογεώργη.

1. Το Υπερωκεάνιο «Θεσσαλονίκη» στο λιμάνι της Νάπολης. 2. Το «Ιέραξ», ιστιοπλοϊκό του Βασιλέως Γεωργίου Α΄. 3. Το Υπερωκεάνιο «Μωραΐτης» στο Λιμάνι της Σμύρνης το 1907.

1

2 3

Ðåñßðëïõò

57

58

Ðåñßðëïõò

ΕΥΑ ΔΙΒΑΡΗ «Μετά τη βροxή» Το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος διοργανώνει έκθεση με έργα των μελών με θέμα «Η ανθρώπινη μορφή στην τέχνη» στην «Τεχνόπολης» του Δήμου Αθηναίων (Πειραιώς 100, Γκάζι) από τις 21 Δεκεμβρίου 2009 έως τις 24 Ιανουαρίου 2010. Στην έκθεση συμμετέχει και το μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Εύα Διβάρη με το έργο της «μετά τη βροχή». Για το έργο της Εύα Διβάρη γράφει η Ιστορικός Τέχνης Αννίτα Πατσουράκη: «Η εικαστική δημιουργός Εύα Διβάρη, γνωστή από την προτίμησή της και τη συνήθη πηγή έμπνευσής της με θέματα ναυτιλίας, εκπλήσσει ευχάριστα και ξαφνιάζει απρόσμενα με ένα δείγμα νέας καλλιτεχνικής αναζήτησης. Το έργο της «Μετά τη βροχή» είναι η ρεαλιστική απεικόνιση ενός πραγματικού κοινωνικού στιγμιότυπου. Δύο υπερήλικες γυναίκες κάθονται αμέριμνα και συζητούν ήρεμα και νοσταλγικά σε υπαίθριο κεντρικό σημείο της πόλης. Σκηνή γνώριμη, προσιτή, όπου στη δίνη της καθημερινότητάς μας περνάει συχνά απαρατήρητη. Είναι η ζωγραφική απόδοση του πραγματικού κόσμου, της σύγχρονης ζωής. Πορτραίτα φυσικά και όχι παραγγελίες, που αποτυπώθηκαν αναπάντεχα, χωρίς πρόθεση εξιδανίκευσης ή εξωραϊσμού από την καλλιτέχνιδα, αποδίδουν ρεαλιστικά και χωρίς φωτογραφική αποτύπωση τις φυσιογνωμίες των πρωταγωνιστριών. Πρόκειται για συνηθισμένες προσωπικότητες αστών, απλών ανθρώπων γύρω μας, που μπορεί να αντιπροσωπεύουν πρόσωπα οικεία, συγγενικά, του καθενός μας. Άνθρωποι που ζουν ήσυχη, απλή ζωή, κοντά στη φύση, ακολουθώντας τους ρυθμούς μιας επαρχιακής πόλης. Όλη η σύνθεση είναι ήρεμη, ήσυχη, με κυρίαρχες επίπεδες επιφάνειες, ποικίλης χρωματικής επιλογής και πιστής αναπαράστασης. Οποιοδήποτε ανεκδοτολογικό ή επιπλέον διακοσμητικό μοτίβο και χαρακτηριστικό στην ενδυμασία ή στο χώρο που προβάλλονται απουσιάζει, επικεντρώνοντας περισσότερο την προσοχή μας στο διάλογο μεταξύ των δύο γυναικών. Η παρουσίαση της προσωπογραφίας τους επιβεβαιώνει την αντίληψη για το απόλυτο ενδιαφέρον προς τον άνθρωπο, την προσωπικότητά του και την καθημερινότητά του. Οι γυναίκες αυτές αποπνέουν μία συνηθισμένη γοητεία συγκεχυμένης εντύπωσης. Με αξιοπρεπή εμφάνιση, συγκρατημένη έκφραση, επιφανειακή ηρεμία, προκαλούν από την ανυπαρξία της επιτηδευμένης στάσης, της ματαιοδοξίας και της εφήμερης διάθεσης. Είναι η περιγραφή ενός ανθρώπινου τύπου, στη σιγουριά του τόπου του, της καταγωγής του, στις συνήθειές του και στην περίσταση που βρίσκεται με αναφορά σε κάθε απαραίτητη λεπτομέρεια. Η τοποθέτηση των μορφών, αν και αφήνει ελάχιστες δυνατότητες επιλογής στη ζωγράφο, ορίζονται στο φόντο από τον όγκο τους. Προβάλλονται μέσα από τις φωτοσκιάσεις που βασίζονται στη χρωματική απόδοση των αντικειμένων, στα σημεία των προσώπων και στην ισορροπία και τη σχέση μεταξύ τους. Η μελέτη του κεφαλιού και της κλίσης του, αποτυπώνει συγκεκριμένες εκφράσεις που κερδίζουν το θεατή από την έκφραση των ματιών και του στόματος. Οι ανατομικές ιδιαιτερότητες που περιγράφονται δεν προέρχονται από διάθεση χιουμοριστική ή κριτική αλλά για να ενσωματωθούν μαζί με όλες τις ιδανικές φόρμες μέσα στη σύνθεση, αποδίδοντας απόλυτα την πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας. Η παρουσίαση της εξωτερικής εμφάνισης των ανθρώπων με τα αληθινά τους χαρακτηριστικά καταγράφουν ένα κοινωνικό σύγχρονο ιστορικά γεγονός και διηγούνται ένα απλό καθημερινό στιγμιότυπο. Με έμφαση στο σταθερό, αυστηρό και λιτό σχέδιο, όπως χαρακτηριστικά αναγνωρίζεται στην τέχνη της δημιουργού, με υπερβολή στις λεπτομέρειες και αναφορικό στις περιγραφές του, καταδεικνύονται οι όγκοι και οι φόρμες που καθοδηγούν τη ματιά

μας και απομονώνουν νοητά την κάθε φιγούρα. Η περιγραφή της ζωής της πόλης με το σύνολο του έργου και της σύνθεσης βρίσκονται σε αρμονία προοπτικής και γεωμετρικής συμμετρίας. Η τεράστια κηλίδα νερού που διαχωρίζει οριζόντια το έργο αναγάγει ενστικτωδώς στην προτίμηση της δημιουργού για το υγρό στοιχείο. Η φαινομενική στατικότητα των μορφών και τα χρωματικά πεδία του περιβάλλοντος αντικατοπτρίζονται ευδιάκριτα εμψυχώνοντας το σύνολο. Τα πρόσωπα αυτά δεν ποζάρουν στην εικαστικό ούτε στο θεατή, αλλά το ένα απέναντι στο άλλο, όπου διασταυρώνονται τα βλέμματά τους και η προσοχή τους. Η ταυτότητά τους πιστοποιείται από την ενδυματολογική τους επιλογή, το στυλ, τη στάση του σώματος, τη φυσιογνωμία των προσώπων καθώς και από την ατμόσφαιρα που τους περιβάλλει. Στέκονται αμέριμνα σε ένα οικείο περιβάλλον, σε κοινό σημείο συνάντησης και υπαίθριας κοινωνικής συνεύρεσης. Δεν είναι πορτραίτα εξιδανικευμένης παρουσίας ή κοινωνικής καταξίωσης και διάκρισης. Τίποτα διακριτικό επάνω τους δεν μαρτυρά την προηγούμενη επαγγελματική τους ιδιότητα ή την οικογενειακή τους κατάσταση. Είναι οι γυναίκες που αξίζουν κάθε τιμή και σεβασμό, που η προσφορά τους στη ζωή υπήρξε πολύτιμη. Είναι οι γυναίκες που αντιμετωπίζουν το παρελθόν με ευχαρίστηση και γλυκιά αναπόληση τώρα που βιώνουν τα γηρατειά τους. Σε στιγμές συναισθηματικής ανάπαυλας, η ζωή τους μοιάζει με ταξίδι γεμάτο εμπειρίες, χαμόγελα και δάκρυα, με αγωνίες, αγάπη, υπομονή, και προσπάθεια. Απολαμβάνουν τη γοητεία της ηλικίας τους και τις ανησυχίες της, αναπολώντας αυτά που έζησαν και διδάχθηκαν από τη ζωή και τώρα πια μπορούν να καταλάβουν το σκοπό και το νόημά τους. Συγκεντρώνονται στις στιγμές που κατάφεραν αυτά που επιθυμούσαν, που πραγματοποίησαν κάποιο όνειρο και αυτό τους έδωσε ενδιαφέρον στη ζωή τους. Γνωρίζουν πια ότι η ζωή δεν χωρά αναβολές, ότι πρέπει να ζήσεις την κάθε μέρα, γιατί το κάθε καινούργιο πρωινό κουβαλά μέσα του μια νέα εμπειρία. Δύο γυναικείες φιγούρες, ζώντας το σήμερα, βιώνοντας την μοναξιά της ηλικίας τους και αναπολώντας το παρελθόν, αναπλάθοντας ξεχασμένες ιστορίες που στο μυαλό τους στην πάροδο του χρόνου έχουν εξασθενήσει, έχουν εξιδανικευτεί ή απέκτησαν την αξιολόγηση που φέρνει ο χρόνος. Είναι η περιγραφή της αναμονής για την καθημερινή συνάντηση, τυχαία ή προκαθορισμένη, στην αναζήτηση μιας αναγκαίας συντροφιάς που μοιράζεται και δέχεται τις έννοιες μας, τις κοινές ανησυχίες, την προσμονή του αναπάντεχου, τη διαχείριση του αμείλικτου χρόνου. Είναι η καθημερινότητα των ελάχιστων συγκινήσεων, της αυστηρής παρατήρησης της ζωής των άλλων, μόνο για απασχόληση πνευματική και κάλυψη του απέραντου κενού χρόνου. Η καλλιτέχνιδα καταφέρνει να αιφνιδιάσει το θεατή με τη θεματική επιλογή της, αποδίδει με αυστηρή επιμέλεια μια τυχαία ανθρωποκεντρική κοινωνική σκηνή, με σαφήνεια και απλότητα προβάλλει το ουσιώδες και με συγκινητική προσέγγιση προσδίδει εκφραστικότητα, αξία και ψυχική γενναιοδωρία». Ðåñßðëïõò

59

http://mailart-in-greece.blogspot.com

Mail Art Ταχυδρομική Τέχνη Το ελληνικό παρακλάδι του παγκόσμιου καλλιτεχνικού κινήματος mail art προσκάλεσε τους καλλιτέχνες διεθνώς να δημιουργήσουν έργα με θέμα «οι Αργοναύτες». Στο κάλεσμα ανταποκρίθηκαν 51 Έλληνες καλλιτέχνες, 3 Κύπριοι, 2 Βέλγοι, 21 Ιταλοί, 8 Γερμανοί, 1 Αυστριακός, 4 Γάλλοι, 1 Πολωνός, 1 Πορτογάλος, 7 Ισπανοί, 1 Φιλανδός, 1 Νορβηγός, 1 Ρώσος, 3 Τούρκοι, 6 Αμερικανοί, 3 Καναδοί, 36 Βραζιλιάνοι, 2 Μεξικανοί, 1 Χιλιανός, 1 Βενεζουαλός, 1 Αργεντινός, 3 Ιάπωνες, 25 Μαλαισιανοί, 1 Κολομβιανός, 1 Ολλανδός, 2 Κορεάτες, 1 Λουξεμβουργιανός και 1 Δανός. Με παρότρυνση της ζωγράφου Ελένης Μπαζιώτου, μέλους του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, η οποία συμμετέχει στο mail art και με την υποστήριξη της επιμελήτριας της έκθεσης για τους Αργοναύτες κα Θωμαής Κόντου, τα έργα θα δωριθούν στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Παρακάτω η κα Θωμαή Κόντου παρουσιάζει το πρωτότυπο αυτό καλλιτεχνικό κίνημα. «Περίπλους»

1

Τι είναι mail art (ταχυδρομική τέχνη) Είναι ένα παγκόσμιο καλλιτεχνικό κίνημα που βασίζεται κυρίως στην ανταλλαγή. Το κίνημα αποκαλείται Δίκτυο Ταχυδρομικής Τέχνης-Mail Art Network, παίρνο-ντας το όνομά του από το μέσο διακίνησης των έργων, που είναι το ταχυδρομείο.

2

Το Δίκτυο της Mail Art Η mail art σαν κίνημα πρωτοεμφανίσθηκε στον κόσμο της τέχνης το 1965 στην Νέα Υόρκη από τον Ray Johnson (χαρακτηρίστηκε σαν ο πιο διάσημος άγνωστος καλλιτέχνης της Αμερικής), σαν μια πράξη αντίστασης και απελπισίας ενάντια στα καλλιτεχνικά κατεστημένα της εποχής του. Το κίνημα βασιζόμενο κυρίως στη επαφή και την ελεύθερη ανταλλαγή τέχνης και ιδεών μεταξύ των καλλιτεχνών, εξελίχθηκε σε παγκόσμιο δίκτυο. Σήμερα ίσως είναι και το μεγαλύτερο σε έκταση και αριθμό συμμετεχόντων κίνημα, που δημιουργήθηκε ποτέ στην ιστορία της τέχνης. Ένα δίκτυο ζωντανό πολύμορφο που καθημερινά εξελίσσεται και αυξάνεται.

3

Το αντικείμενο Η όλη ιδεολογική θεώρηση της τέχνης ταχυδρομείου, βασίζεται στην εννοιολογική τέχνη. Πάντα υπάρχει ένα θέμα που τίθεται από τον διοργανωτή και που αναγκάζει τον καλλιτέχνη να εκφράσει εικαστικά την άποψή του. Βλέποντας κανείς την θεματολογία των εκθέσεων mail art ίσως έχει και στη γλώσσα της τέχνης, ένα ημερολογιακό χάρτη των προβλημάτων που απασχολούν τον σύγχρονο άνθρωπο. Στις τάξεις των mail artists ανήκουν καλλιτέχνες σχεδόν από όλο το φάσμα των μορφών τέχνης, συναντά κανείς, νεορεαλιστές, σουρεαλιστές, ντανταϊστές, καθώς και εκπροσώπους πιο σύγχρονων κινημάτων, όπως το flux us, artist amp κ.α.

Έργο της Ανδρίτσης Τιτάνιας από την Ελλάδα.

4

Ποια η ιδιομορφία της Mail Art Η ταχυδρομική τέχνη ξεκίνησε ως κίνημα αντίστασης ενάντια στα κακώς έχοντα, τα στεγανά και την βιομηχανία στον κόσμο της τέχνης. Βασίζεται κυρίως στην ανταλλακτική πρακτική μεταξύ των καλλιτεχνών, και σχεδόν απουσιάζει η σχέση με το χρήμα. Ο παραγωγός (1‫ )٭‬βάζει τις προδιαγραφές της εκθέσεως, σε χώρο που έχει προαναγγείλει, αναλαμβάνει την ευθύνη της διοργάνωσης, και αποστέλλει πίσω στους συμμετέχοντες τα ντοκουμέντα του γεγονότος (κατάλογο, λίστα συμμετοχών, φωτογραφίες εγκαινίων, δημοσιεύματα κ.λ.π.). Οι καλλιτέχνες δεν πληρώνουν καμιά χρηματική συμμετοχή αλλά χαρίζουν το έργο τους στον παραγωγό-διοργανωτή, εκτός και αν οι προϋποθέσεις συμμετοχής έχουν τεθεί διαφορετικά (2‫٭‬.). Τα έργα φθάνουν μέσω ταχυδρομείου και συνήθως χωρίς κορνίζες, πράγμα που απαλλάσσει τους καλλιτέχνες από τις διαδικασίες εξαγωγής έργου τέχνης, που απαιτούν χρόνο και χρήμα . Το mail art είναι ένας ανοιχτός δίαυλος παγκόσμιας καλλιτεχνικής επικοινωνίας, παράπλευρος στους γνωστούς και παγιωμένους.

5

Έργο της Θεοδοσίας Αργυράκης Ασαργιοτάκη από την Ελλάδα.

60

Ðåñßðëïõò

Τι ανταλλάσσουν οι Mail Artists Οι καλλιτέχνες διακινούν τη δουλειά τους, μέσω του δικτύου συνεχώς. Τα έργα είναι, αυθεντικά έργα τέχνης, ψηφιακή ζωγραφική, εκτυπώσεις, αντίγραφα, κάρτες, artistamps (μορφή χαρακτικής με εικαστικές σφραγίδες), οπτική ποίηση, εφημερίδες και περιοδικά που αφορούν τον θεσμό, γραμματόσημα σχεδιασμένα από τους ίδιους και εξαιρετικά ζωγραφισμένους φακέλους που συχνά ανταγωνίζονται το ίδιο το έργο. Σε ηλεκτρονικές γκαλερί του δικτύου δημοσιεύονται εκτός από τις εκθέσεις, παρουσιάσεις δουλειάς και βιογραφικά στοιχεία καλλιτεχνών.

Γίνονται επίσης σε πολλές πόλεις (που το έχουν αναγάγει σε θεσμό), διεθνείς συναντήσεις, συνέδρια, περφόρμανς, φεστιβάλ, πράγμα που δίνει την δυνατότητα στους καλλιτέχνες να γνωρίζονται και σε φυσικό επίπεδο. Τα τελευταία χρόνια, γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια να γίνουν τα διεθνή αρχεία του mail art και έχει αρχίσει ήδη η δημιουργία της mail art εγκυκλοπαίδειας από τη sztuka fabryka gallery στις Βρυξέλλες, σε συνεργασία με τον Ιταλό θεωρητικό και καλλιτέχνη, Vittori Baroni. Άρχισαν επίσης να δημοσιεύονται στον ιστό τα: Archivio Internazionale Mail Art του Claudio Grandinetti.

6

Η δημοκρατικότητα του κινήματος Tο mail art είναι από μόνο του ένας χώρος ελεύθερης συνάντησης δημιουργών, διαφορετικών προελεύσεων και κατευθύνσεων (πολιτικών ή κοινωνικών), διαφορετικών τεχνοτροπιών, ιδεολογιών και αντιλήψεων. Στις τάξεις του γίνονται το ίδιο δεκτοί, καλλιτέχνες με ολοκληρωμένες καριέρες, όπως και αυθεντικά δημιουργικοί άνθρωποι που ενασχολούνται με την τέχνη. Το δίκτυο είναι ανοιχτό, εκφραστικά πληροφοριακό, σύγχρονο, με φρέσκιες ιδέες και ταυτόχρονα έντονα προσωπικό. Απουσιάζουν μόνο οι προβολές αντιλήψεων βίας, ρατσισμού και αυτές που προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια

7

Πως γίνεται κανείς Mail Artist Κάθε καλλιτέχνης ή δημιουργικός άνθρωπος μπορεί να γίνει mail artist. Μπορεί να φτιάξει το έργο του και να το στείλει σε κάποια διοργάνωση με την ευθύνη της υπογραφής του βέβαια. Ωστόσο υπάρχει μια διαρκής υποχρέωση δουλειάς και συμμετοχής αν θέλει κανείς να είναι ένα ενεργό μέλος του δικτύου και να προχωρήσει κάποια στιγμή σε προσωπική διοργάνωση. Απαραίτητη προϋπόθεση, η αμοιβαία εμπιστοσύνη. Δικλείδα ασφαλείας είναι η ίδια η ανοιχτή δημοσιοποίηση, των ντοκουμέντων των εκθέσεων και της λίστας συμμετοχών. Η ηλεκτρονική διάσταση της εποχής μας κάνει την επαφή αυτή εξαιρετικά γρήγορη και εύκολη. Μαζί με το έργο συμμετοχής, ενημερώνουν ο ένας τον άλλον για την εξέλιξη της δουλειάς και της καριέρας τους, αποστέλλοντας βιογραφικά, προσκλήσεις, αφίσες, καταλόγους, φωτογραφίες των έργων τους. Αυτό ίσως είναι και ο μόνος τρόπος προστασίας του κινήματος, από ανθρώπους που χωρίς να είναι καλλιτέχνες, παρεισδύουν σε αυτό με αρπακτική διάθεση. Η επαφή και δυνατότητα να δουλεύει κανείς σε συνεργασία με χιλιάδες καλλιτέχνες του κόσμου είναι ίσως και η μεγαλύτερη γοητεία της mail art. Γεγονός που ώθησε ιστορικούς τέχνης, μεγάλες γκαλερί και πολλά διεθνή πανεπιστήμια να γίνουν οι ίδιοι διοργανωτές εκθέσεων ταχυδρομικής τέχνης και να εντάξουν στις συλλογές τους έργα καλλιτεχνών του κινήματος. Δήμοι μεγάλων πόλεων σε συνεργασία με τους καλλιτέχνες του κινήματος, να οργανώνουν σε ετήσια βάση διεθνείς αφιερωματικές εκθέσεις που

Έργο της Άννας Αλεξάνδρου από την Κύπρο.

Έργο του Antonio Orihuela από την Ισπανία.

κάποιες έχουν εξελιχθεί σε biennale και να δημιουργούν τα δικά τους μουσεία .

8

Το Mail Art στην Ελλάδα Από την Ελλάδα έχουν μετάσχει κατά καιρούς γνωστά ονόματα της τέχνης σε μεγάλες διοργανώσεις mail art του εξωτερικού, όπως η Όπυ Ζούνη, ο Γιώργος Λαζόγγας, η Άρια Κoμιανού, ο ΜΙΤ Μητρόπουλος, η Σοφία Μαρτίνου, ο Costis (Κωστής Τριανταφύλλου), ο Μιχαήλ Μήτρας, ο Βλάσης Ρασσιάς, ο Δημοσθένης Αγραφιώτης, η Θωμαή Κόντου, ο Κώστας Ευαγγελάτος,ο Δ. Θ. Αρβανίτης, ο Μίμης Γραμματικόπουλος, ο Πωλ Σαρόγλου, οι Θ. Χονδρός - Α. Κατσιάνη, η Ελένη Μπαζιώτου κ.α. Έχουν επίσης μεταφερθεί κάποιες έτοιμες διοργανώσεις από άλλες χώρες στις αρχές της δεκαετίας του ’80, αλλά ο θεσμός δεν επεκτάθηκε και παραμένει άγνωστος. Το 2006, έγινε στη Ελασσόνα και την Αθήνα, η 1η Διεθνής Έκθεση Mail Art στη Ελλάδα με παραγωγό την Ιωάννα Παπαχρήστου, εικαστική διοργάνωση και επιμέλεια από την Θωμαή Κόντου, και με συνδιοργάνωση της φυσικής εκθέσεως, με τον Δήμο Ελασσόνας και τον Δήμο Αθηναίων, όπως και με πολιτιστικούς συλλόγους της περιοχής. Αυτή την εποχή διοργανώνονται τρεις εκθέσεις mail art με αφετηρία την πόλη της Ελασσόνας.

1. «Αργοναύτες».

2. «Αλυσίδα αλληλεγγύης για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα».

3. «1η διεθνής mail art Biennale στην Ελλάδα... για τον Όλυμπο, την Ελασσόνα, ή την πόλη που ο καθένας έχει στην καρδιά του». Την εικαστική διοργάνωση και επιμέλεια έχει η ζωγράφος Θωμαή Κόντου. Την επικουρική επιμέλεια ο ζωγράφος και μουσικός Ρήγας Μακρόπουλος. Τις διοργανώσεις στηρίζει, καλλιτεχνική επιτροπή από Έλληνες καλλιτέχνες και mail artists, όπως και η διεθνής τιμητική καλλιτεχνική επιτροπή από τους: Adamandia Kapsalis - U.S.A, Anna Boschi - Italy, Clemente PadinUruguay, Dale Roberts – Canada, Denis Charmot – France, Ivan Zemtsov - Russia, Mick Boyle – U.S.A., Mim. Grammatikopoulos - Greece, Puneet Gupta – India, Paul Tiilila – Finland, Ryosuke Cohen -Japan, Sidney Tome -Brazil, Suzzlee Ibrahim – Malaysia, Tiziana Baracchi- Italy. Ðåñßðëïõò

61

Αναμνηστική κάρτα από τους μικρούς μας φίλους Την Πέμπτη, 29 Οκτωβρίου 2009 επισκέφτηκαν το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος τα προνήπια του Κέντρου Προσχολικής Αγωγής «Πρώτο Βήμα» από τα Πατήσια. Οι μικροί μας φίλοι παρακολούθησαν το πρόγραμμα του Μουσείου «ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος» και ξεναγήθηκαν με παιχνίδια και μύθους στους χώρους του Μουσείου από τον Μουσειολόγο Χ. Τορτορέλη. Στο τέλος της επίσκεψής τους τα παιδιά παρέδωσαν στο Μουσείο την παρακάτω αναμνηστική καρτούλα που κατασκεύασαν με την βοήθεια των δασκάλων τους στον παιδικό σταθμό.

Τα ευχαριστούμε θερμά και τους ευχόμαστε καλή πρόοδο.

Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς Α.Ε.

ι μ ό ρ δ ο ρ υ

ν ω ρ ί ε ν ο ν τω

α τ σ ο τ ς ά ι α ρ ι ε Π

Σταθμός Κρουαζιέρας ΟΛΠ Α.Ε. Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς Α.Ε. Ακτή Μιαούλη 10 18538, Πειραιάς Tηλ.: +30 210 4550 000 +30 210 4550 100 Φαξ: +30 210 4550 101 e-mail: olp@olp.gr www.olp.gr

• Ο πιο δημοφιλής σταθμός κρουαζιέρας στην ανατολική Μεσόγειο.

• Ιδανική γεωγραφική θέση στο σταυροδρόμι ηπείρων και πολιτισμών. από μία ώρα απόσταση από την Αθήνα και τους αρχαίους θησαυρούς της Ακρόπολης • Λιγότερο και του Παρθενώνα.

• Μόλις 10 λεπτά με τα πόδια από το αρχαιολογικό μουσείο του Πειραιά και το αρχαίο θέατρο της Ζέας. αποτελεσματικές και φιλικές υπηρεσίες που διασφαλίζουν μια απολαυστική εμπειρία • Γρήγορες, κρουαζιέρας.

• 11 θέσεις πρόσδεσης και επαρκές βύθισμα για την εξυπηρέτηση των μεγαλύτερων κρουαζιερόπλοιων.

Σύμφωνα με ψηφοφορία διαχειριστών κρουαζιερόπλοιων στο περιοδικό World Cruise Destinations

Συντήρηση ελαιογραφιών Κωνσταντίνου Βολανάκη

Η

συντήρηση έργων τέχνης είναι μια διαδικασία η οποία είναι απαραίτητη για την διάσωση και διατήρηση των κειμηλίων και καλλιτεχνικών θησαυρών ενός μουσείου. Παράλληλα είναι μια εντυπωσιακή εργασία που επαναφέρει τα έργα στην αρχική αυθεντική μορφή τους και εξαφανίζει, κατά το δυνατόν, την όποια φθορά έχουν υποστεί. Βεβαίως επειδή η συντήρηση δεν είναι δυνατόν να γίνεται τακτικά για πολλούς λόγους μεταξύ των οποίων και οι οικονομικοί, η αρχική αυτή εικόνα ενός έργου μπορεί να έχει ξεχαστεί με αποτέλεσμα όχι μόνο το κοινό αλλά και οι ίδιοι οι επιστήμονες να κάνουν λάθος εκτιμήσεις για τον αυθεντικό χρωματισμό ενός έργου. Αυτό συνέβη και με την συντήρηση των δύο εκ των σημαντικότερων έργων της ναυτικής πινακοθήκης του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, των πινάκων του Κωνσταντίνου Βολανάκη «Πυρπόληση του τουρκικού δικρότου στην Ερεσό» και «Ναυμαχία του Ναβαρίνου κατά Garneray». Οι πίνακες συντηρήθηκαν το περασμένο καλοκαίρι, με την ευκαιρία της διοργάνωσης της έκθεσης «Κωνσταντίνος Βολανάκης 1837-1907, ο ποιητής της θάλασσας». Όλο το προσωπικό του Μουσείου παρακολουθήσαμε την εξαίρετη εργασία της Συντηρήτριας έργων τέχνης κας Αγγελικής 1

2

1.3.4. Στάδια συντήρησης της ελαιογραφίας «η ναυμαχία του Ναβαρίνο». 2. «Η ναυμαχία του Ναβαρίνο» μετά την ολοκλήρωση της συντήρησης. Κάτω: Λεπτομέρεια της κορνίζας της ελαιογραφίας «Η ναυμαχία του Ναβαρίνο» μετά την ολοκλήρωση της συντήρησης.

3

64

4

Ðåñßðëïõò

Μαχάων η οποία ξαναέφερε στην επιφάνεια τα πραγματικά χρώματα που επέλεξε ο Κωνσταντίνος Βολανάκης για να απεικονίσει τις δύο αυτές σημαντικές στιγμές της Ελληνικής ιστορίας. Η αφαίρεση των ατμοσφαιρικών ρύπων και της σκόνης, η αφαίρεση του παλαιότερου βερνικιού και οι απαραίτητες επεμβάσεις σε σημεία που απαιτούνταν εξαιτίας μικροεκδορών, σταξιμάτων ή ελαφριάς χαλάρωσης, φώτισαν τα έργα και επέτρεψαν να αναδειχτούν οι λεπτομέρειες που παλαιότερα είχαν κρυφτεί πίσω από μια πιο σκούρα και θολή γενικευμένη εικόνα. Παράλληλα, συντηρήθηκαν τόσο τα τελάρα των πινάκων όσο και οι κορνίζες τους που επρόκειτο για κορνίζες εποχής επιχρυσωμένες. Για όσους έχουν θαυμάσει και στο παρελθόν τους δύο αυτούς σπουδαίους πίνακες αξίζει πραγματικά να τους ξαναδούν και να συνειδητοποιήσουν την εντυπωσιακή αλλαγή τους και εδώ τονίζεται η υποστήριξη του ιδρύματος Αικατερίνη Λασκαρίδη που κάλυψε μέρος του κόστους της συντήρησης. Για τους λάτρεις της θαλασσογραφίας αξίζει να επισκεφθούν την έκθεση του Κωνσταντίνου Βολανάκη όπου για πρώτη φορά εκτίθενται τόσα πολλά έργα του ζωγράφου μαζί, προερχόμενα από δημόσιες αλλά και ιδιωτικές συλλογές.

Συντήρηση της γέφυρας του ιστορικού Υποβρυχίου ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ

Τ

ο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος θεωρεί υποχρέωσή του να ευχαριστήσει θερμά την Διοίκηση Υποβρυχίων του Πολεμικού Ναυτικού για την συντήρηση και βαφή της γέφυρας του ιστορικού Υποβρυχίου ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ. Η γέφυρα έχει εγκατασταθεί στη σημερινή της θέση από την εποχή των εγκαινίων του κτιρίου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος το 1969. έκτοτε η θρυλική γέφυρα και το Ναυτικό Μουσείο έχουν

αποκτήσει ταυτόσημη έννοια για τους Πειραιώτες, που θεωρούν το ένα χαρακτηριστικό στοιχείο για τον εντοπισμό του άλλου. Την συντήρηση ανέλαβε η ομάδα Υπαξιωματικών Αρμενιστών με επικεφαλής τον Ανθ/στη (ΑΡΜ) Θ. Αποστολόπουλο. Η ομάδα απαρτιζόταν από τους Ακστη (ΑΡΜ) Ν. Λαμπρινό, Επστη (ΑΡΜ) Α. Οικονόμο, Επστη (ΑΡΜ) Μ. Γκλαβά, Επστη (ΑΡΜ) Ι. Δημαρέλη και Κστη (ΑΡΜ) Ι. Καργά.

Αριστερά: Οι Υπαξιωματικοί συντήρησαν και παλιούς τορπιδοσωλήνες που εκτίθενται υπαίθρια μαζί με το ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ. Δεξιά: Η γέφυρα του ιστορικού Υ/Β ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ μετά την ολοκλήρωση των εργασιών συντήρησης.

Εξωτερική όψη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Τ

ο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος θεωρεί υποχρέωσή του να ευχαριστήσει θερμά την Μαρίνα Ζέας για την βοήθειά της στη βαφή της εξωτερικής όψης του κτιρίου του Μουσείου. Η Διοίκηση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος συνεργάζεται στενά με την Διοίκηση της Μαρίνας Ζέας για θέματα σχετικά με τον ευπρεπισμό του χώρου της πλατείας της Μαρίνας. Είναι πραγματικά αξιέπαινη η άμεση ανταπόκριση των υπηρεσιών της Μαρίνας σε κάθε ζήτημα του Μουσείου. Πλέον της συγκεκριμένης ενέργειας θα πρέπει να εξαρθεί η προθυμία με την οποία η Διοίκηση της Μαρίνας Ζέας ανταποκρίνεται στις συνεχείς και πολλαπλές ανάγκες του Μουσείου στο πλαίσιο, πάντοτε, των αρμοδιοτήτων και δυνατοτήτων της.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ τον κ. Ιωάννη Καρατζά που με δική του πρωτοβουλία και χρέωση επισκεύασε τα υποστυλώματα του περιστυλίου του κτιρίου του Μουσείου, όπου κρίθηκε αναγκαίο.

Ευπρεπισμός της εισόδου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Σ

το πλαίσιο της ανακαίνισης των χώρων περιοδικών εκθέσεων και εκδηλώσεων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος για την πραγματοποίηση της έκθεσης «Κωνσταντίνος Βολανάκης 1837-1907, ο ποιητής της θάλασσας» έγινε μια προσπάθεια ευπρεπισμού της εισόδου του Μουσείου. Συγκεκριμένα κατασκευάστηκε χώρος υποδοχής-ρεσεψιόν για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών και την φύλαξη των προσωπικών τους αντικειμένων μέχρι την ολοκλήρωση της επίσκεψής τους στο Μουσείο.

To κόστος των 3.500 ευρώ καλύφθηκε με προσωπική δαπάνη από την Πρόεδρο κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και τον Γενικό Γραμματέα κ. Τιμόθεο Μασούρα. Επίσης κατασκευάστηκαν βάσεις από πλέξι γκλας για τα δύο μεγάλα ομοιώματα Τριήρους. Οι νέες διάφανες βάσεις αναδεικνύουν τα εκθέματα και επιτρέπουν στον επισκέπτη να τα πλησιάσει περισσότερο και να έχει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα του θαύματος της αρχαίας ναυπηγικής, όπως έχει χαρακτηριστεί από τους ειδικούς η Τριήρης. Τέλος στην αίθουσα εισόδου τοποθετήθηκαν νέα στόρια στα παράθυρα ώστε να ελέγχεται το φως αλλά και να επιτρέπεται και η επαφή του επισκέπτη με τον εξωτερικό χώρο και την Μαρίνα της Ζέας. Ðåñßðëïõò

65

Tο Nαυτικό ατύχημα του m.v. “SEA VICTORY” στη JEDDAH Του Κωνσταντίνου Φιλίππου | Διπλ. Ναυπηγού & Μηχανολόγου Μηχανικού

ΤO

Νοέμβριο 1976 δέχθηκα την εντολή να πάω στην Jeddah από παλαιό μου πελάτη. Έφυγα από το σπίτι μου με ένα μικρό βαλιτσάκι, με τη φόρμα, τα χοντρά παπούτσια, τα γάντια, το φανάρι και το σφυράκι μου, μια αλλαξιά ρούχα και, χωρίς αναστολές, προχώρησα προς το άγνωστο της Σαουδικής Αραβίας, της εποχής εκείνης. Με την αποβίβασή μου από το αεροπλάνο σε ένα αεροδρόμιο, στη μέση της ερήμου, με δύο-τρία ευτελή οικήματα για αεροσταθμό, άρχισαν να με κυριαρχούν αισθήματα ανησυχίας, αβεβαιότητας και απομονώσεως σε μία χώρα όπου ο νόμος που κυριαρχεί είναι εκείνος του Κορανίου και του τοπικού Σεϊχη και άρχοντα. Στον έλεγχο διαβατηρίων με εκράτησαν χωριστά και με πέρασαν σε ένα δωματιάκι όπου μου έκαναν έρευνα σε ότι λίγα είχα μαζί μου, ψάχνοντας, από ότι μου είπαν, για οινοπνευματώδη και περιοδικά με γυναίκες. Και τα δύο απηγορεύοντο με αυστηρές ποινές! Αν και οι έρευνές τους υπήρξαν άκαρπες εν τούτοις με εκράτησαν για αδιευκρίνιστους λόγους, μου αφήρεσαν το διαβατήριο και... μου προσέφεραν τσάϊ! Ύστερα από κάποιο τρίωρο αβεβαιότητας και ανησυχίας εμφανίστηκε κάποιος από το πρακτορείο του πλοίου και με επήρε υπό την... προστασία του, χωρίς όμως το διαβατήριό μου. Ένα κάπως ανθρώπινο ξενοδοχείο, με το ελάχιστο των ανέσεων, ήταν αυτό που με φιλοξένησε κατά την διάρκεια των ημερών παραμονής μου στη πόλη. Οι φωτογραφίες δείχνουν την κατάσταση της πόλεως της Jeddah, με τη φτώχια της, τη βρώμα και τη μιζέρια της, όπως ήταν την εποχή εκείνη. Χαρακτηριστικές είναι εκείνες που δείχνουν τα καφασωτά στα παράθυρα καθώς και εκείνη όπου φαίνονται σε μια πλατεία οι σειρές με τα ξύλινα κρεβάτια στα οποία μπορούσε να ξαπλώσει ελεύθερα κάθε έχων ανάγκη ύπνου! Ενδιαφέρον ήταν το θέαμα της ερήμου όπου σε μεγάλες εκτάσεις ήταν κατάσπαρτα χιλιάδες καινούργια αμερικανικής προελεύσεως αυτοκίνητα που σκουριάζαν από την άμμο... Ο σκοπός του ταξιδιού μου στη Jeddah ήταν να δω τι είχε συμβεί στο πλοίο του πελάτη μου, το «Sea Victory», με το οποίο η επικοινωνία ήταν περίπου αδύνατη. Το πλοίο ευρέθη να έχει εμβολισθεί ενώ ήταν αγκυροβολημένο στο τεράστιο ανοικτό αγκυροβόλιο του λιμανιού, από ένα πλοίο της εταιρίας Καραγεώργη και να έχει βυθισθεί κλείνοντας τον έναν από τους δύο διαύλους του. Ήταν η εποχή όπου εκατοντάδες πλοία επερίμεναν επί μήνες να ξεφορτώσουν στο τότε λιμάνι, με τις λίγες προβλήτες. Η χώρα είχε τόσο μεγάλη ανάγκη από τσιμέντο ώστε τα πλοία τα ξεφόρτωναν από τα αγκυροβόλια με... ελικόπτερα! Ήταν ένα πρωτότυπο θέαμα να βλέπεις ένα ελικόπτερο να έρχεται επάνω από το στόμιο του κύτους, να κατεβάζει ένα τεράστιο δίχτυ στο οποίο εργάτες εφόρτωναν τα σακιά με το τσιμέντο γρήγορα. Το

66

Ðåñßðëïõò

δίχτυ ανυψωνόταν και το ελικόπτερο μετέφερε το φορτίο του στη ξηρά. Στη μεταφορά τα μισά σακιά άνοιγαν, λόγω της κακής στοιβασίας, και το τσιμέντο χυνόταν στη θάλασσα! Η ανάγκη για εκτέλεση έργων ήταν παντού εμφανής. Στο λιμάνι κύριος εργολάβος ήταν οι εταιρίες του Ομίλου Ι. Λάτση, με πολλά μηχανήματα και πλωτά μέσα. Εμφανής όμως και η γενική ανικανότης και σπατάλη. Η ανάγκη απομακρύνσεως του πλοίου από τον δίαυλο ήταν πολύ μεγάλη. Οι μόνοι που είχαν τα μηχανικά και πλωτά μέσα που μπορούσαν να αναλάβουν το έργο της ανελκύσεως ήσαν, όπως αναφέρεται πιο πάνω, οι εργολάβοι του Λάτση, οι οποίοι για τον λόγο αυτό εξεβίαζαν την κατάσταση, ζητώντας υπέρογκη αμοιβή. Πρέπει να αναφερθεί ότι καμία από τις γνωστές διαδικασίες που υπαγορεύονται μετά από ένα ναυτικό ατύχημα δεν μπορούσαν να ακολουθηθούν διότι ούτε επιθεωρητές νηογνώμονος, ούτε ασφαλιστές, ούτε δικηγόροι για τις νομικές διαδικασίες υπήρχαν. Οι επικοινωνίες με τον έξω κόσμο, το γραφείο του Πειραιώς, ήσαν περίπου αδύνατες. Για τους Άραβες προσφιλής διαδικασία και μοχλός εκβιασμού για επίτευξη της ανελκύσεως ή μετακινήσεως του πλοίου εκτός διαύλου ήταν η φυλάκιση του πλοιάρχου και η απαγόρευση εξόδου εμού. Ως να μπορούσαμε εμείς, μόνοι, να σύρουμε το πλοίο σε άλλη θέση... Τον εκβιασμό, με κάθε ανατολίτικη ευγένεια, μου τον ανακοίνωσε ένας αξιωματούχος με χρυσό δακτυλίδι στο κάλυμμα της κεφαλής του. Το αδιέξοδο για μένα ήταν πλήρες και το μέλλον προοιωνίζετο ζωφερόν όταν, ω του θαύματος, ενεφανίσθη ο απροσπέλαστος μέχρι τότε «λιμενάρχης» που άκουγε στο όνομα του Captain Nassuf. Ο κελεμπιοφόρος Captain Nassuf απεδείχθη Έλλην, πρώην καπετάνιος από την Διώρυγα του Σουέζ, αλλαξοπιστήσας εις μουσουλμάνο, νυμφευμένο με κόρην σεΐχη της περιοχής. Ευτυχώς στο πρόσωπό του μίλησε το Ελληνικό αίμα, η νοσταλγία της μακρινής πατρίδας και ο άνθρωπος βάλθηκε να με βοηθήσει. Κατάλαβε τα προβλήματα που αντιμετώπιζα, με θεώρησε αξιόπιστο, του έδωσα τον λόγο της τιμής μου ότι θα φροντίσω από τον Πειραιά άμεσα να γίνουν όλες οι ενέργειες για την κατ’ αρχήν απομάκρυνση του πλοίου από την θέση που ευρίσκετο και στη συνέχεια για την ανέλκυσή του, επήρε το ρίσκο και έκανε όλες τις απαραίτητες ενέργειες ώστε να μου επιστραφεί το διαβατήριο και να μπορέσω να φύγω. Με βαριά καρδιά άφησα τον πλοίαρχο ακόμα στη φυλακή, αν και αργότερα έμαθα ότι τον άφησαν και αυτόν σύντομα ελεύθερο. Έτσι επέστρεψα στην Ελλάδα, έγιναν το ταχύτερο όλες οι απαραίτητες ενέργειες και το πλοίο ενδεχομένως απομακρύνθηκε από τον δίαυλο. Λόγω της μεγάλης έλλειψης καταλλήλων πλοίων την εποχή εκείνη έγινε μελέτη μεταφοράς του στον Πειραιά και επισκευής του, που τελικά όμως δεν πραγματοποιήθηκε. Έτσι οδηγήθηκε στα ανοικτά της Ερυθράς Θαλάσσης όπου και βυθίσθηκε οριστικά. Αντίγραφο της εκθέσεως πραγματογνωμοσύνης που είχα κάνει ευρίσκεται συνημμένα... Οκτώβριος 2009

Σε αυτή τη σελίδα: Αντίγραφο της εκθέσεως πραγματογνωμοσύνης του Κων/νου Φιλίππου. Στην απέναντι σελίδα: Φωτογραφίες του Jeddah το 1976.

Ðåñßðëïõò

67

Ο Δήμος Πειραιά κοντά στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

ΤΟ

Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος ευχαριστεί θερμά τον Δήμαρχο Πειραιά κ. Παναγιώτη Φασούλα και τις υπηρεσίες του Δήμου για την βοήθεια και στήριξή τους σε διάφορους τομείς των δραστηριοτήτων του Μουσείου. Ο Δήμαρχος Πειραιά εκδηλώνει προσωπικό ενδιαφέρον για το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος που εδρεύει στο πρώτο λιμάνι της χώρας μας. Αποδεικνύει έτσι την αγάπη του για την ναυτική ιστορία και παράδοση της χώρας μας αλλά και τα πολιτιστικά δρώμενα του Πειραιά. Παράλληλα, με την υποστήριξη του Δημάρχου και την συνεργασία του Διευθυντή της Δημοτικής Πινακοθήκης Πειραιά κ. Ιωάννη Ρούσου ο πίνακας «Το λιμάνι του Πειραιά από τη βασιλική προβλήτα» εκτίθεται στην περιοδική έκθεση του Κωνσταντίνου Βολανάκη.

Λεπτομέρεια του πίνακα: Το λιμάνι του Πειραιά από τη βασιλική προβλήτα, π. 1895 λάδι σε καμβά, 75 x 120 εκ. Πειραιάς, Δημοτική Πινακοθήκη

68

Ðåñßðëïõò

Λεωνίδας Κ. Καρνάρος

Μαρίκα Μπότση- Τσαπαλίρα. Η πρώτη Γυναίκα Δήμαρχος στην Ελλάδα 1944-1945 Συγγραφέας: Λεωνίδας Κ. Καρνάρος. Εκδόσεις: Πανόραμα. Αμαλιάδα 2005

O

πολυγραφότατος συμπατριώτης και φίλος Λεωνίδας Καρνάρος υπογράφει το 14ο βιβλίο του με θέμα την ζωή της Μαρίκας Μπότση-Τσαπαλίρα, της σειράς «Γυναίκες και Πολιτική», της πρώτης ελληνίδας γυναίκας που ανέλαβε Δήμαρχος και μάλιστα σε μια πολύ δύσκολη περίοδο, το 1944- 45, στην Αμαλιάδα. Σε μια πόλη που προσπαθούσε να ορθοποδήσει μετά την γερμανική κατοχή, την πείνα, την εξαθλίωση και τους διωγμούς, μέσα στην δίνη του εμφυλίου, κάθε προύχοντας φοβόταν να αναλάβει τη διοίκηση. Η Μαρίκα Μπότση- Τσαπαλίρα προτάθηκε για Δήμαρχος και η πρόταση επευφημήθηκε από τον λαό της Αμαλιάδας. Η Μαρίκα Μπότση γεννήθηκε στην Αθήνα το 1904. Σπούδασε Φαρμακευτική και Μικροβιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και παρακολούθησε μαθήματα Αστρονομίας στο Εθνικό ίδρυμα Ερευνών. Υπήρξε ενεργό μέλος του Σοσιαλιστικού Ομίλου Γυναικών. Παντρεύτηκε τον Παναγιώτη Τσαπαλίρα από την Αμαλιάδα και εγκαταστάθηκαν μόνιμα εκεί, όπου άνοιξαν δικό τους φαρμακείο. Το 1944, με την απελευθέρωση της Αμαλιάδας από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, ο λαός εξέλεξε δια βοής 15μελή Επιτροπή Λαϊκής Αυτοδιοίκησης. Μετά από λίγες μέρες η επιτροπή επέλεξε την Μαρίκα Μπότση-Τσαπαλίρα ως Δήμαρχο της πόλης και πρώτη ελληνίδα Δήμαρχο. Την θέση της διατήρησε για 101 μέρες οπότε παραιτήθηκε και γύρισε στο φαρμακείο της. Πέθανε πλήρης ημερών το 2006. Ο έγκριτος συγγραφέας Λεωνίδας Καρνάρος ερεύνησε προσεχτικά αρχεία της εποχής και παρουσιάζει την ζωή της Μαρίκας ΜπότσηΤσαπαλίρα με την ευαισθησία που της αρμόζει. Παρουσιάζει τη γυναίκα, σοσιαλίστρια, επιστήμονα, πολίτη και Δήμαρχο μέσα από σπάνια ντοκουμέντα. Ξεχωρίζουν τα αποσπάσματα από τα προσωπικά της ημερολόγια των 101 ημερών δημαρχίας της στην Αμαλιάδα. Ευχόμαστε καλή συνέχεια στο συγγραφικό έργο του φίλου του Μουσείου μας Λεωνίδα Καρνάρου. Στη συνέχεια αναδημοσιεύουμε δύο αποσπάσματα από το εν λόγο ημερολόγιο της Μαρίκας Μπότση-Τσαπαλίρα: «11 Δεκεμβρίου. Συνεδρίασις θορυβώδης στο δημαρχείο. Δεν δέχεται κανείς για δήμαρχος. Όλοι φοβούνται. Τα νέα των Αθηνών μας έρχονται τρομακτικά. Το δημαρχείο κινδυνεύει και πάλιν να μείνει χωρίς δήμαρχο. Ποιος ξέρει τι μπορούσε να γίνει. Κακοποιά στοιχεία ίσως το κατελάμβαναν και παρέβαιναν σε λεηλασίες και αντεκδικήσεις. Αυτή η σκέψις περνά από το μυαλό μου σαν με πρότειναν για δήμαρχο. Διστάζω, αι συνθήκαι δεν είναι ομαλές, υπάρχει κίνδυνος και γι αυτή τη ζωή μου. Αλλά για τους άνδρες ίσως ήσαν μεγαλύτεροι οι κίνδυνοι, παρά για μια γυναίκα. Τι άδικο είναι να ζητάμε διαρκώς θυσίες απ’ αυτούς. Η τετράχρονη σκλαβιά πολλές εκατόμβες έφτιασε. Ο αγώνας αντιστάσεως εδημιούργησε πληθώρα μαρτύρων. Σκέπτομαι τα δύο μου αδέλφια που βρίσκονται ως όμηροι, ο ένας στην Ιταλία και ο άλλος στις φυλακές της Βιέννης (σημείωση: ο Αθανάσιος – Νάσος Μπότσης ήταν αιχμάλωτος στην Ιταλία όπου η κατάσταση εκεί ήταν λίγο υποφερτή ενώ ο Διονύσης, που τον είχαν στείλει στις φυλακές

της Βιέννης, υπέφερε τα πάνδεινα). Μου έρχονται δάκρυα στα μάτια, δεν έχουμε ειδήσεις των, δεν ξέρουμε αν ζουν. Αν δεν δεχθώ, μπορεί στο νέο δήμαρχο να συμβεί κανένα κακό, όπως στο διοικητή της πολιτοφυλακής. Άφηκε γυναίκα και παιδί. Κι αυτοί έχουν αδελφάδες, γυναίκες, παιδιά, μανάδες που θα πονέσουν, όπως πονώ κι εγώ τα αδέλφια μου. Μια μεγάλη συμπόνια γεμίζει την ψυχή μου. Οι γυναίκες ίσως με νιώθουν καλύτερα. Έπειτα ίσως μπορέσω να σβήσω τις έχθρες που θεριεύουν τριγύρω μας. Η αποστολή της γυναίκας είναι να καταπραΰνει τα μίση και τα πάθη και να σκορπίσει γύρω της καλοσύνη. Η γυναίκα που διαιωνίζει τη ζωή, πρέπει να προσέχη όχι μονάχα να μη την αφαιρεί αλλά και να θυσιάζεται για να την σώση. Είναι τόσο φυσικό να αγαπά και να συμπονεί, όσο αφύσικο είναι να λερώνει την ψυχή της με το μίσος και να οπλίζη το χέρι της με το όπλο. Ίσως ως συμφιλιωτής πετύχω περισσότερα από έναν άνδρα. Κι έπειτα ίσως γίνω η αφορμή να πάρη και η γυναίκα στην Ελλάδα τη θέσι που της πρέπει. Δέχομαι με πλήρη συνείδησι των ευθυνών που αναλαμβάνω». (...) «Δεν είχα την τιμή να ανήκω στην τάξη των ηρωικών εκείνων γυναικών που προσέφεραν τόσα στον απελευθερωτικό αγώνα. Γι αυτό κι η έκπληξίς μου ήταν μεγάλη, όταν στις 5 Σεπτεμβρίου του 1944 στο καφενείο της πλατείας που καθόμουνα άκουσα, ανάμεσα στην δεκαπενταμελή επιτροπή που εξέλεξε ο λαός δια βοής και το όνομά μου. Με ειδοποίησαν ότι έπρεπε αμέσως την άλλη ημέρα να πάω στο Δημαρχείο για συνεδρίασι. Είχαμε πολλά πράγματα να επιλύσουμε. Δύο σχεδόν μήνες η πόλις ήταν χωρίς δήμαρχο και βρισκόταν σε οικτρά κατάσταση. Δεν ήταν η πρώτη φορά που θα τύγχανα μόνη μου ανάμεσα σε άνδρες για συνεδρίαση. Εν τούτοις αισθάνθηκα έντονη συγκίνησι όταν βρέθηκα ανάμεσά τους. Δεν ήξερα αν θα τα κατάφερνα κι έτρεμε το φυλλοκάρδι μου μήπως δεν κατορθώσω να μπω στο νόημα της διοικήσεως του Δήμου και μείνω από την αρχή ως το τέλος μια κούκλα άφωνη. Η πρώτη μας συνεδρίαση κατηναλώθηκε σε ζητήματα υγιεινής, καθαριότητος της πόλεως, επισιτισμού και ασφάλειας. Ο καθένας προτείνει κι από μια γνώμη. Αλλά, Θεέ μου!... νομίζω ότι μπορώ να λάβω κι εγώ μέρος στη συζήτηση για τα μέτρα που χρειάζονται για την ανακούφισι του λαού. Παρ’ όλη την τρεμούλα μου επεμβαίνω, βλέπω τους άνδρες να με παρακολουθούν, να με προσέχουν. Βρίσκομαι στο στοιχείον μου ως επιστήμονος και ως νοικοκυράς. Την τακτική του σπιτιού μου την μεταφέρω στο Δημαρχείο, αλλά σε πλατύτερα πλαίσια. Κατάλαβα ότι ο δήμος δεν είναι τίποτε άλλο από ένα μεγάλο νοικοκυριό. Οι άνδρες συζητούν τη γνώμη μου και τέλος την δέχονται ως ορθότερη. Αι συνεδριάσεις διαδέχονται η μία την άλλη. Άφησαν τόσα ερείπια και καταστροφές πίσω οι κατακτηταί, που έχουν άμεσον ανάγκην βοηθείας. Η επιτροπή μας πλουτίζεται και με δύο άλλες γυναίκες. Είναι κορίτσια του λαού που ξέρουν να συμπάσχουν μ’ αυτόν και να βρίσκουν ριζικό φάρμακο για να κλείσουν τις πληγές του». Αναστασία Αναγνωστοπούλου – Παλούμπη Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε. Ðåñßðëïõò

69

Εμμανουήλ Α. Λούζη

Αρχείο Χατζηγιάννη Μέξη. Τεύχος 1ο (Πρωτότυπα Έγγραφα) Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων - Γενικά Αρχεία του Κράτους - Τοπικό Αρχείο Σπετσών. Σπέτσες 2007

Πολεμικά Ημερολόγια του Σπετσιώτικου Βριγαντίνου «Επαμεινώνδας» του Κωνσταντίνου Ι. Μπάμπα (1821-1825) Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων - Γενικά Αρχεία του Κράτους - Τοπικό Αρχείο Σπετσών. Σπέτσες 2007

O

τ. Επιμελητής του Τοπικού Αρχείου Σπετσών των Γενικών Αρχείων του Κράτους κ. Εμμανουήλ Λούζης είναι φίλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και συχνός επισκέπτης της βιβλιοθήκης του Μουσείου, όπου αναζητά πληροφορίες και βιβλιογραφία για τις έρευνες που πραγματοποιεί. Σε ανταπόδοση της φιλοξενίας του Μουσείου και για τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης του δώρισε δύο σημαντικές εκδόσεις τις οποίες έχει επιμεληθεί. Η πρώτη έκδοση παρουσιάζει το σπάνιο αρχείο του Χατζηγιάννη Μέξη. Ο Χατζηγιάννης Μέξης ήταν πρόκριτος των Σπετσών (1755-1835), από τους πλουσιότερους ανθρώπους του νησιού και τους ισχυρότερους. Είχε γίνει μέλος της Φιλικής Εταιρείας και μόλις ξέσπασε η Επανάσταση, στάθηκε ένας από τους πιο θερμούς υποστηριχτές της, και οργανωτές της. Έβγαλε στον κοινό αγώνα τρία πλοία, το «Θεμιστοκλής», το «Επαμεινώνδας» και το «Περικλής». Ήταν και τα τρία άρτια εξοπλισμένα. Διακρίθηκε όμως και για την επιβλητική εκτιμώμενη φυσιογνωμία του, την αποφασιστικότητά του, τη δραστηριότητά του και το θάρρος του. Πήρε προσωπικά μέρος στις διάφορες μάχες. Όταν τέλειωσε η Επανάσταση, εκλέχτηκε σύμβουλος Επικρατείας, γερουσιαστής και πληρεξούσιος από τις Σπέτσες. Ο Όθωνας τον τίμησε με το παράσημο του Χρυσού Σταυρού. Το περίφημο αρχοντικό του, ένα από τα σπάνια αρχιτεκτονικά δημιουργήματα, έγινε εθνικό Μουσείο και ιστορικό αρχείο των Σπετσών. Τα προσωπικά έγγραφα του Χατζηγιάννη Μέξη παρουσιάζονται προσεχτικά μετεγγεγραμμένα, με την πρωτότυπη ορθογραφία και σύνταξη ενώ συμπεριλαμβάνεται και παράρτημα με τις φωτογραφίες των ίδιων των εγγράφων και άλλα σημαντικά στοιχεία για τον ερευνητή και μελετητή, όπως

διαστάσεις, αναγραφή του αριθμού γενικού ευρετηρίου, περίληψη κ.ά. Η δεύτερη έκδοση του κ. Λούζη παρουσιάζει τα Πολεμικά Ημερολόγια του Σπετσιώτικου Βριγαντίνου «Επαμεινώνδας» του Κωνσταντίνου Ι. Μπάμπα (1821-1825). Το βριγαντίνο «Επαμεινώνδας» ναυπηγήθηκε στις Σπέτσες το 1813, από το ναυπηγό Αλεξανδρή Φραγκιά. Ήταν πλοίο 325 τόνων, εξοπλισμένο με 9 κανόνια και άλλα μικρά άρματα και είχε κοστίσει 22.000 ισπανικά δίστηλα. Ιδιοκτήτης του πλοίου ήταν ο Κωνσταντίνος Ιωάννης Μπάμπας ή Βάμβας με συμπλοιοκτήτες τους Ηλία Μπάμπα, Χριστ. Ανέστη, Αναστ. Κυριάκου, Γ. Μωριάτη, Ιωάννη Οικονόμου, Τσουκαλιώτη και Ν. Μπογιατζή. Έλαβε μέρος σε όλες σχεδόν τις ναυτικές επιχειρήσεις του 1821. Μετά το 1829, σύμφωνα με τον ιστορικό του νησιού Α. Χατζηαναργύρου, διαλύθηκε και έγινε «καυσόξυλα». Το ακρόπρωρό του έχει διασωθεί και βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Όπως σημειώνει και ο επιμελητής της έκδοσης στην εισαγωγή «τα ημερολόγια των πλοίων του Αγώνα έχουν περισσότερο τη μορφή ιστορικής καταγραφής των γεγονότων, κι έτσι παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον για την εξιστόρησή τους, παρά τη συνηθισμένα μορφή ημερολογίου πλου. Παραστατικά επίσης βγαίνουν μέσα από τις σελίδες τους και οι λοιπές δραστηριότητες του καραβιού και του πληρώματός του, όπως π.χ. η επιδιόρθωση των ζημιών που προκλήθηκαν από δυσμενείς καιρικές συνθήκες ή ύστερα από μια συμπλοκή με τον εχθρό, ο ανεφοδιασμός σε πολεμοφόδια και ζωοτροφές κλπ». Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Λούζη για την δωρεά των εκδόσεων που θα αποτελέσουν σημαντικό συμπλήρωμα της βιβλιοθήκης του Μουσείου και του ευχόμαστε καλή συνέχεια στο έργο του. Χ. Τορτορέλης

Λεύκωμα με έργα του Συλλόγου Γλυπτών Ελλάδος

ΥΔΑΤΑ - Αφρογλυφές Υδάτων Ακύμαντες Έκδοση της Νομαρχίας Πειραιά, του Δήμου Ύδρας και του Ιστορικού Αρχείου - Μουσείου Ύδρας. Ύδρα 2009.

T

ο Σάββατο, 18 Ιουλίου 2009, πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της έκθεσης «ΥΔΑΤΑ-Αφρογλυφές Υδάτων Ακύμαντες» με έργα μελών του Συλλόγου Γλυπτών της Ελλάδος, συνδιοργάνωση της Νομαρχίας Πειραιά, του Δήμου Ύδρας και του Ιστορικού Αρχείου-Μουσείου Ύδρας, στους χώρους του Μουσείου Ύδρας. Στα πλαίσια της έκθεσης εκδόθηκε Λεύκωμα με τα 62 γλυπτά. Πρόκειται για μια προσεγμένη και πολυτελή έκδοση την οποία προλογίζει ο Νομάρχης Πειραιά κ. Γιάννης Μίχας, ο Δήμαρχος της Ύδρας κ. Κωνσταντίνος Αναστόπουλος και η Προϊσταμένη ΓΑΚ/Ι.Α.Μ. Ύδρας κα Ντίνα Αδαμοπούλου, η οποία μας απέστειλε και την έκδοση για τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Ευχαριστούμε θερμά για την δωρεά και ευχόμαστε καλή συνέχεια στο σημαντικό, πολιτιστικό τους έργο. «Περίπλους» 70

Ðåñßðëïõò

Βιβλιοπαρουσιάσεις Αποστόλης Κ. Δόμβρος

Τα Ερυθραιώτικα. Διηγήματα (β΄ έκδοση) Έκδοση Πνευματικού Κέντρου Δήμου Νέας Ερυθραίας. Νέα Ερυθραία 2009

O

Απόστολος Δόμβρος είναι μέλος του Μουσείου, επιτυχημένος επαγγελματίας, δραστήριος ακτιβιστής της φιλανθρωπίας και δοκιμασμένος λογοτέχνης με αρκετές διακρίσεις για το έργο του, που αριθμεί ένα σημαντικό αριθμό δημοσιεύσεων σε όλες τις φόρμες της λογοτεχνίας, μυθιστόρημα, διήγημα, νουβέλα, θέατρο σκιών, ποίηση, ταξιδιωτικό, κλπ. Η επανέκδοση των Ερυθραιώτικων που στάλθηκε στο Ναυτικό Μουσείο αποτέλεσε ένα ευχάριστο λογοτεχνικό αεράκι από το παρελθόν, στην ξηρασία των αναρίθμητων τεχνικών εγχειριδίων και ιστορικών τόμων της βιβλιοθήκης μας. Ο Απόστολος Δόμβρος κατάγεται από γονείς που ξεριζώθηκαν το 1922 από τη χερσόνησο της Ερυθραίας και αφού εγκατέλειψαν τα πάντα –το βιος, τη σειρά τους, τα κόκκαλα των πεθαμένων τους– ήρθαν στη χώρα πρόσφυγες κι εγκαταστάθηκαν στα βόρεια της Κηφισιάς, όπως τους όρισαν. Τις ερημιές και τα αγριοτόπια τα μεταμόρφωσαν μόνο με τα χέρια τους, σε ένα από τα ωραιότερα προάστια της Αθήνας, τη Νέα Ερυθραία. Τα «Ερυθραιώτικα» διηγήματα του Αποστόλη Δόμβρου είναι οι παιδικές του αναμνήσεις από την προσφυγική γειτονιά της Νέας Ερυθραίας. Μικρές, μικρές ψηφίδες που συντίθενται για

να σχηματίσουν μια ολοκληρωμένη εικόνα της κατοχικής και εμφυλιοπολεμικής Αθήνας, ιστορημένες με μια απλή, ζωντανή γλώσσα των παιδιών της δεκαετίας του ’40. Μια γλώσσα αγνή, καθαρή που... μυρίζει πείνα, ξυπολησιά, μπαλωμένο κοντό παντελόνι και στην οποία απουσιάζουν όλα εκείνα τα ξενόφερτα στοιχεία που ενσωματώθηκαν αργότερα, προϊόντα της ηλεκτρονικής μας εποχής και της διεισδυτικής ικανότητας των Αγγλικών. Δεν ξέρω ποιός ευχαριστείται περισσότερο διαβάζοντας τα διηγήματα του Αποστόλη. Οι νέοι που μαθαίνουν ή οι παλαιοί που θυμούνται. Εκείνο που εγώ ξέρω είναι πως με ξανάφερε πίσω περίπου 65 χρόνια, σε μιαν άλλη προσφυγική παραγκούπολη των Άνω Πετραλώνων, τον Ασύρματο, ή τα Αταλιώτικα όπως τα λέγαμε, λόγω της προέλευσης των προσφύγων κατοίκων από την Ατάλεια. Ήταν η συνοικία για την οποία ο Χατζιδάκης έγραψε τη μουσική του με τον εξωραϊσμένο τίτλο «Συνοικία το όνειρο». Ναι, ο Αποστόλης Δόμβρος έχει την ικανότητα να ζωντανεύει το κλίμα εκείνης της εποχής εκεί που όλοι εμείς μεγαλώσαμε σημερινοί γονείς και παππούδες της ενεργού ηλικιακής τάξεως. Ιωάννης Παλούμπης

Περιοδικά και έντυπα που εστάλησαν στο Ν.Μ.Ε.: ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING (τ. 453-455) 2. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ (τ. 910-913) 3. ΛΙΜΑΝΙ (τ. 195, 196) 4. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (τ. 155-158) 5. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ (τ. 87) 6. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ & ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΑ ΝΕΑ (τ. 1064-1066) 7. NATIONAL GEOGRAPHIC-Αγγλική έκδοση (Σεπτ. 2009) 8. ΠΕΙΡΑΪΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ (τ. 59) 9. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (τ. 83, 84) 10. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ (τ. 121-123) 11. ΕΛΝΑΒΙ (τ. 427-429) 12. ΑΜΥΝΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ (τ. 270, 271) 13. ΝΕΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΝΟΜΠΕΛ (τ. 27, 28) 14. ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ (τ. 91) 15. ΝΕΑ ΥΔΡΑΪΚΗ ΠΝΟΗ (τ. 90, 91) 16. ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ (τ. 107) 17. ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ (τ. 20) 18. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ (τ. 31) 19. ΠΛΟΙΑΡΧΙΚΗ ΗΧΩ (τ. 405, 406) 20. SIGNALS (τ. 88) 21. ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ (τ. 206-208) 22. Ο ΑΠΟΜΑΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ (τ. 69-71) 23. ΝΕΑ ΣΚΕΨΗ (τ. 503, 504) 24. ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ (τ. 108) 25. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ (τ. 568) 26. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ (τ. 60, 62) 27. ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ (τ. 101,102) 28. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑ (τ. 5) 29. ΖΗΝΩΝ (τ. 210, 211)

30. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ (τ. 27) 31. ΗΧΩ ΤΗΣ ΠΕΣΜΕΝ (τ. 131, 132) 32. ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΕΙΟ ΙΔΡΥΜΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ (τ. 44) 33. ΚΩΠΗΛΑΤΙΚΑ ΝΕΑ (τ. 17) 34. ΙΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ (τ. 62) 35. ΑΓΙΑΣΟΣ (τ. 172) 36. ΟΙΛ (τ. 168) EΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΗ (φ. 156-159) 2. ΚΑΣΤΕΛΛΑ (φ. 153, 154) 3. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΒΡΟΝΤΑΔΟΥ (φ. 1046-1049) 4. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΝ ΦΩΣ (φ. 676,677) 5. Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ (φ. 45, 46) 6. ΤΥΠΟΣΠΟΡ (φ. 139-141) 7. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ (φ. 124-139) 8. ΚΡΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ (φ. 19) 9. ΟΙΝΟΥΣΣΑΙ (φ. 544-546) 10. Η ΧΙΟΣ ΜΑΣ (φ. 63, 64) 11. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΑΣΜΥΝ (φ. 102,103) 12. ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΙΘΑΚΗΣ (φ. 72) 13. ΚΡΗΤΙΚΑ ΝΕΑ (φ. 470-472) 14. ΕΦΕΔΡΙΚΑ ΝΕΑ (φ. 5) 15. Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔ. ΑΠΟΣΤΡΑΤΩΝ ΑΞΙΩΜ. ΣΤΡΑΤΟΥ ΜΑΚΕΔ.-ΘΡΑΚΗΣ (φ. 64) 16. ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ HELMEPA (φ. 194) 17. Η ΦΛΟΓΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (φ. 40) 18. ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (φ. 96,97) 19. Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ (φ. 146) 20. ΧΕΛΩΝΟ…ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ (φ. 30) Ðåñßðëïõò

71

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 Museu do Mar - Rei D. Carlos: “Thermopylae-History of the world’s fastest clipper”.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Αριστ. Διαμαντή: «Γρηγόρης Λαμπράκης (1912-1963)».

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ.κ. Σεραφείμ Μητροπολίτη Πειραιώς: «Αι αιρέσεις του Παπισμού»

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Ευάγ.Πολίτη-Στεργίου: «Το ’21 και οι πρωταγωνιστές του. Τεκμήρια και κειμήλια. Από το Ιστορικό Αρχείο Αντώνη & Κυριάκου Σκιαθά» της Ανδρονίκης Π. Χρυσάφη.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Ευστ. Μπάτη: «Παράξενη σπονδή: Ο βίος και το έργο του Υδραίου καπετάνιου Γκίκα Ν. Κουλούρα».

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Ν. Κυριαζή: • “The Command of the Ocean: A naval history of Britain, 1649-1815”. N.A.M. Rodger.

• “The Safeguard of the sea: a naval history of Britain, 1660-1649” N.A.M. Rodger.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Θεμιστοκλή Ραφαλιά: «Δοκός (αρχαία Απεροπία)-Άλλοτε και Τώρα-Παιδικές-Εφηβικές-Αναπολήσεις».

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 Αντιναύαρχο κ. Θωμά Κατωπόδη: • «Ποίηση Οδυσσέας Ελύτης κ.α.». Πρακτικά Θ’ Συμποσίου 2005.

• «50 χρόνια των Γιορτών Λόγου και Τέχνης» Πρακτικά Ι’ Συμποσίου 2006.

• «Ποίηση Γιώργος Σεφέρης, Ιστορία-Φιλολογία κ.α.». Πρακτικά ΙΑ’ Συμποσίου 2007.

• «Νάνος Βαλαωρίτης» Σκλαβενίτης,Δημ.

• «Επετηρίς τομ. ΙΑ’ 2006-2008» • «Επετηρίς τομ. Δ’ 1977» • «Επετηρίς τομ. Β’ 1972» • Σταθμοί στην πορεία της Λευκάδας τον 20ο αιώνα». Πρακτικά Ε’ Συμποσίου.

• «Οι πρωτεύουσες της Λευκάδας». Πρακτικά Δ’ Συμποσίου.

• «Ποίηση-Γλυπτική-Πεζογραφία» Πρακτικά Ζ’ Συμποσίου.

• «Ιστορία: Αγροτικές εξεγέρσεις στη Λευκάδα. Πεζογραφία: Χριστόφορος Μηλιώνης κ.α.». Πρακτικά Η’ Συμποσίου.

• «Ο Εθνικός ύμνος και ο Σολωμός» Β. Σταματέλος (φωτοανατύπωση) • «Τοπική παράδοση και πολιτισμικός τουρισμός» Πρακτικά Α’ Συμποσίου.

• «Η Λευκάδα μέσα στο ταξίδι». Πρακτικά Β’ Συμποσίου.

• «Η Χριστιανική τέχνη στη Λευκάδα» Πρακτικά Γ’ Συμποσίου ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Αποκαλυπτήρια προτομής του Καποδίστρια στη Λωζάννη Του Δρ. Ιωάννη Παρίση Υποστράτηγου ε.α. | Διδάκτορος Πολιτικής Επιστήμης / Διεθνών Σχέσεων

Στις 21 Σεπτεμβρίου 2009, πραγματοποιήθηκαν στη Λωζάννη της Ελβετίας, τα αποκαλυπτήρια προτομής του Ιωάννη Καποδίστρια, παρουσία των Υπουργών Εξωτερικών της Ελβετίας Micheline Calmy-Rey και της Ρωσίας Sergey Lavrov, του Δημάρχου της Λωζάννης και του ελληνικής καταγωγής Προέδρου της τοπικής βουλής του καντονίου Vaud, πρωτεύουσα του οποίου είναι η Λωζάννη, Pascal Broulis.

Η

Oι Υπουργοί Εξωτερικών της Ρωσίας και της Ελβετίας, στη διάρκεια της τελετής των αποκαλυπτηρίων.

72

Ðåñßðëïõò

ορειχάλκινη προτομή, που είναι έργο του Ρώσου γλύπτη Vladimir Surovtsev, τοποθετήθηκε στη Λωζάννη «ως ένδειξη τιμής στον πρώτο Επίτιμο Δημότη της πόλης». Επρόκειτο για μια πράξη που έγινε από κοινού από τη Ρωσία και την πόλη της Λωζάννης, τα δε αποκαλυπτήρια συνέπεσαν με την επίσημη επίσκεψη στην Ελβετία του Ρώσου Προέδρου Dmitri Medvedev. Κατά την τελετή έγιναν αναφορές στη ελληνική καταγωγή του Καποδίστρια, το έργο και την προσφορά του στην Ελβετία και την μετέπειτα θητεία του ως πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας. (Δεν αναφέρθηκε παρουσία κάποιου Έλληνα επισήμου, είτε από την Πρεσβεία μας στη Βέρνη είτε από το Προξενείο μας στη Γενεύη που απέχει λιγότερο από μια ώρα από τη Λωζάννη). Γιατί τιμούν οι Ελβετοί τον Καποδίστρια; Ίσως δεν είναι ευρέως γνωστό ότι, στον Καποδίστρια οφείλεται η συγκρότηση και οργάνωση του σύγχρονου κράτους της Ελβετίας. Συγκεκριμένως, το 1813, υπηρετώντας ως διπλωμάτης στη Μόσχα, διορίστηκε από τον Τσάρο εκπρόσωπος της Ρωσίας στην Ελβετία, με σκοπό να συνεισφέρει στην απαλλαγή της από την επιρροή του Ναπολέοντα. Έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ενότητα, την ανεξαρτησία και την ουδετερότητα της Ελβετίας και συνεισέφερε στο ελβετικό σύνταγμα, που προέβλεπε αυτόνομα κρατίδια (καντόνια) ως μέλη της ελβετικής ομοσπονδίας, με προσωπικά προσχέδια. Συμμετείχε στο Συνέδριο της Βιέννης ως μέλος της ρωσικής αντιπροσωπίας και αργότερα εκπρόσωπος της Ρωσίας στη

Συνδιάσκεψη των Παρισίων το 1815, όπου πέτυχε την εξουδετέρωση της αυστριακής επιρροής, την ακεραιότητα της Γαλλίας υπό Βουρβόνο μονάρχη καθώς και την διεθνή ουδετερότητα της Ελβετίας. Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, ενώ ήταν Υπουργός Εξωτερικών του Τσάρου, υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει το αξίωμά του το 1822 για να εγκατασταθεί στη Γενεύη της Ελβετίας, όπου έχαιρε υπόληψης για την προσφορά του. Εκεί παρέμεινε μέχρι το 1928 που ανέλαβε Κυβερνήτης του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους. Αξίζει να σημειώσουμε επιγραμματικά, ότι ο Καποδίστριας ανέπτυξε αξιόλογη ευρωπαϊκή πολιτική η οποία συνίσταται: στην ύφεση και τον σταδιακό αφοπλισμό, την κατάργηση του δουλεμπορίου, την εξάλειψη της πειρατείας, την εδραίωση στο ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα ουδέτερων πολιτειακών ομοσπονδιών, την κατάλυση των κλειστών ιμπεριαλιστικών συνασπισμών, τη δημόσια καταδίκη της αρχής των επεμβάσεων σε ξένες πολιτικές υποθέσεις, την καθιέρωση ενός υπερεθνικού οργανισμού με τη συμμετοχή όλων των κρατών χωρίς διακρίσεις, την υιοθέτηση του θεσμού της διαιτησίας ως μέσου επίλυσης των διεθνών διαφορών, την θέσπιση των συνταγματικών θεσμών και την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την βαθμιαία ανεξαρτητοποίηση των αποικιών. Καταλαβαίνει κανείς πόσο μπροστά ήταν από την εποχή του και γιατί οι μεγάλοι της Ευρώπης φρόντισαν ώστε ο Τσάρος να τον απομακρύνει από θέση που κατείχε. Αλλά επίσης και τι έχασε η Ελλάδα δολοφονώντας τον.

Ημερολόγιο Μουσείου ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς 25,26,27 Σεπτεμβρίου 2009

Γ

ια άλλη μια χρονιά το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συμμετείχε στην πανευρωπαϊκή γιορτή των μουσείων «Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς» το τριήμερο από 25 έως 27 Σεπτεμβρίου 2009. Το θέμα του εορτασμού για το 2009 και 2010 είναι «Μάγοι, ξόρκια και φυλακτά-Η μαγεία στον αρχαίο και χριστιανικό κόσμο». Στα πλαίσια αυτά το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος διοργάνωσε διηγήσεις μύθων, θρύλων και δεισιδαιμονιών για μικρούς και μεγάλους με θέμα «Θεοί, δαιμόνια και μάγισσες της θάλασσας».

ΤΟ ΝΜΕ ΗΤΑΝ ΕΚΕΙ Φεστιβάλ Ζέας. Δήμος Πειραιά.

Τ

ην Πέμπτη, 6 Αυγούστου 2009, και ώρα 21.30 πραγματοποιήθηκε το ρεσιτάλ πιάνου του κορυφαίου καλλιτέχνη Βασίλη Τσαμπρόπουλου, στα πλαίσια του «Φεστιβάλ Ζέας» που διοργανώνει ο Δήμος Πειραιά. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε κάτω από το φως της Αυγουστιάτικης Πανσελήνου, στο περίβολο του Αρχαιολογικού Μουσείου του Πειραιά, δίπλα στο Αρχαίο Θέατρο της Ζέας. Στην εκδήλωση παραβρέθηκε η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

Εορτασμοί Εθνικής Επετείου της 28ης Οκτωβρίου 1940. Νομαρχία Πειραιά.

Τ

ην Τετάρτη, 28 Οκτωβρίου 2009 και ώρα 11.00 πραγματοποιήθηκε η Επίσημη Δοξολογία για τον εορτασμό της Εθνικής Επετείου της 28ης Οκτωβρίου 1940, στο Μητροπολιτικό Ιερό Ναό της Αγίας Τριάδας του Πειραιά. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος του Μουσείου.

Αποκτήστε

τη συλλεκτική & πολυτελή έκδοση ΝΑΥΤΙΚΟΝ ΜΟΥΣΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ HELLENIC MARITIME MUSEUM Διατίθεται στην τιμή των €30 Tηλ. Παραγγελιών από το πωλητήριο του Ναυτικού Μουσείου: 210 45 16 264 Ðåñßðëïõò

73

ΝΕΑ ΜΕΛΗ Ευστρατιάδης Ηρακλής Λέρτας Γεώργιος Μακρής Κων/νος

Πλοιοκτήτης Πλοίαρχος Ε.Ν. Αξιωματικός Π.Ν. ε.α.

Χ Ρ Η Μ ΑΤ Ι Κ Ε Σ Δ Ω Ρ Ε Ε Σ O Γεν. Γραμματεύς του Μουσείου Αντιναύαρχος κος Τιμόθεος Μασούρας προσέφερε το ποσόν των 760,00 ευρώ για την αγορά laptop & scanner προς χρήση στο Μουσείο. Η εταιρεία ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ & ΣΙΑ ΕΠΕ προσέφερε το ποσόν των 100,00 ευρώ εις μνήμη Τina Gouritsa. Η εταιρεία ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ & ΣΙΑ ΕΠΕ προσέφερε το ποσόν των 100,00 ευρώ εις μνήμη Παναγιώτη Τσακίρη. Η εταιρεία TRIREME S.A. προσέφερε το ποσόν των 100,00 ευρώ εις μνήμη Τina Gouritsa Η εταιρεία TRIREME S.A. προσέφερε το ποσόν των 100,00 ευρώ εις μνήμη Παναγιώτη Τσακίρη. Ο κος Ανδρέας Δ. Αλιπράντης προσέφερε το ποσόν των 600,00 ευρώ για την κατασκευή προθήκης εντός του Μουσείου, στην οποία θα τοποθετηθούν τα ενθυμήματα που προσέφερε του θείου του Δ. Δάφνου Αρχιμανδρίτη του Στόλου κατά την διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων. Η κα Ευαγγελία Καραγιάννη-Κρητικού προσέφερε το ποσόν των 100,00 ευρώ εις μνήμη του πατρός της με αφορμή την συμπλήρωση 40 ετών από τον θάνατό του.

ΔΩΡΕΕΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ Δώρισαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμά: • H κυρία Ευγενία Καντά, προσωπικά αντικείμενα του αειμνήστου συζύγου της, Ναυάρχου Αθανασίου Καντά.

• Ο κ. Δημήτριος Μαυριδερός, ένα αντίγραφο του εξωφύλλου του περιοδικού «Το Άστυ» με την προσωπογραφία του Ανδρέα Κουντουριώτη καθώς και ένα σύντομο βιογραφικό του.

Δωρεά οικογενείας Ανδρέα Διονυσίου Αλιπράντη

Την 25η Σεπτεμβρίου 2009 κατιόντες συγγενείς του αειμνήστου Μητροπολίτη Σπάρτης, Διονυσίου Δάφνου επισκέφθηκαν το Μουσείο και δώρησαν ενθυμήματα και προσωπικά του αντικείμενα. Ο Διονύσιος Δάφνος γεννήθηκε στη Ζάκυνθο στις 7 Φεβρουαρίου 1877. Αποφοίτησε από τη Θεολογική Σχολή Αθηνών το 1902. Διάκονος χειροτονήθηκε στις 25 Ιουνίου 1910 από τον Ζακύνθου Διονύσιο και Πρεσβύτερος στις 7 Νοεμβρίου 1910 από τον Πατρών Αντώνιο. Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων 1912-13 επέβαινε επί του Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» με την ιδιότητα του Αρχιμανδρίτη του Στόλου. Τήρησε, μάλιστα, λεπτομερέστατο ημερολόγιο του πολέμου και των ναυτικών ενεργειών του Στόλου από την πρώτη ημέρα έως και την επιστροφή του στο Φάληρο. Του απενεμήθη ο Σταυρός των Ταξιαρχών του Τάγματος του Φοίνικος και το μετάλλιο της Στρατιωτικής Αξίας Β΄ τάξεως. Στις 21 Δεκεμβρίου 1914 χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Γυθείου και Οιτύλου. Στις 14 Ιανουαρίου 1936 εξελέγη Μητροπολίτης Μονεμβασίας και Σπάρτης. Παραιτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 1959. Εκοιμήθη στις 26 Δεκεμβρίου 1961. Το Ναυτικό Μουσείο ευχαριστεί θερμά τον ανιψιό του κ. Ανδρέα Διονύσιο Αλιπράντη και τη σύζυγό του Λάουρα για το εξαιρετικό πρωτότυπο υλικό (αρχειακό, φωτογραφικό, παράσημα, ποιμαντική ράβδο, προσωπικό ημερολόγιο) που του παραχωρήθηκε. Το υλικό έχει ήδη τοποθετηθεί σε ειδική προθήκη που βρίσκεται στην Αίθουσα των Βαλκανικών Πολέμων.

1. Ο Μητροπολίτης Διονύσιος Δάφνος το 1953. 2. Η πρώτη επέτειος της Ναυμαχίας της Έλλης εορτάστηκε στο Ξενοδοχείο Μ. Βρετανία την 3η Δεκεμβρίου 1913. Από τη δεξίωση εκείνης της βραδιάς έχει διασωθεί η λίστα εδεσμάτων (μενού) στο πίσω μέρος της οποίας οι υπογραφές Αξιωματικών επιβαινόντων στο Θωρηκτό «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» κατά τη Ναυμαχία της Έλλης. 3. Aπόσπασμα με την περιγραφή της Ναυμαχίας της Έλλης.

74

Ðåñßðëïõò

1

3

2

Δημήτριος Χατζίνας Το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον... και για τον καλλιτέχνη, με έργα του από τα θέματα της καθημερινής ζωής, με τα επιτυχημένα χρώματα και σύνθεση που την παρατηρείς και σε ξεκουράζει, η απλότης των γραμμών, χωρίς περιττές προσθήκες, είναι χαρακτηριστικό του καθιερωμένου καλλιτέχνη. Πρόκειται για τον ζωγράφο Δημήτρη Χατζίνα με το ήρεμο παρουσιαστικό, το γλυκό χαμόγελο, τους πολλούς φίλους και τον καλό λόγο για όλους. Βασίλης Ι. Λυκούρης | Επίτιμος Δικηγόρος, Μέλος του Ν.M.E.

Ο

Δημήτρης Χατζίνας, τα τελευταία χρόνια, έφυγε από την πολύβουη Αθήνα, είχε εγκατασταθεί μονίμως στο σπίτι του στην Αίγινα, είχε μαζευτεί κοντά του η οικογένεια, ζούσε ήρεμη ζωή και ζωγράφιζε στην φωτεινή ατμόσφαιρα της Αιγίνης και στα αρώματα του κήπου του. Οι αρχαίοι Έλληνες επίστευαν, ότι η Άτροπος (αμετάτρεπτος), η νεωτάτη των Μοιρών, κρατούσε ψαλλίδα και έκοπτε το νήμα της ζωής, στο σημείο εκείνο μέχρι του οποίου ήτο καθωρισμένη η διάρκεια της ζωής του ανθρώπου και επέφερε τον θάνατο. Και σήμερα ο λαός μας πιστεύει στο πεπρωμένο, στο «γραφτό», στο οποίο όλοι οι άνθρωποι υπόκεινται χωρίς να λαμβάνονται υπ’ όψιν εκκρεμότητες, υποχρεώσεις, επιθυμίες, παρακλήσεις, κλπ. Έτσι στις 10 Απριλίου 2009 έφυγε από κοντά μας ο γνωστός ζωγράφος Δημήτρης Χατζίνας, κυριολεκτικά στην αγκαλιά της αγαπημένης του οικογένειας, στην οποία άφησε καλή ανάμνηση και τα σπουδαία έργα του. Ο Δημήτρης Χατζίνας γεννήθηκε στην Αίγινα τον Νοέμβριο του 1929. από το 1948 διέμεινε στην Αθήνα όπου σπούδασε ζωγραφική. Μεταξύ των δασκάλων του ήτο και ο διακεκριμένος ζωγράφος και χαράκτης Δημήτρης Γιαννουκάκης. Μελέτησε Παρθένη και Γουναρόπουλο και έπειτα από μακρόχρονη έρευνα και σπουδή κατέληξε στον Λυρικό Ιμπρεσιονισμό με στοιχεία σουρεαλισμού, ονειρικού, αφαίρεσης και συμβολισμού. Έχει πραγματοποιήσει πολλές ατομικές εκθέσεις στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πειραιά και σε άλλες πόλεις και νησιά, όπως και στην Αίγινα. Έχει λάβει μέρος σε πολλές ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες, όπως επίσης συμμετείχε και στις διεθνείς εκθέσεις των Αθηνών το 1979 και στην Νορμανδία το 1980. Έχει εικονογραφήσει ποιητικές συλλογές, αφίσες για διάφορες εκδηλώσεις όπως και ημερολόγια. Το 1978 συμμετείχε στην εικονογράφηση του ημερολογίου του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου μαζί με τους Σπύρο Βασιλείου, Γιώργο Σικελιώτη, Ανδρέα Φωκά, Μιχάλη Μακρουλάκη και άλλους. Υπήρξε τακτικό μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και από τους πλέον τακτικούς στις συνελεύσεις και άλλες εκδηλώσεις του Μουσείου, υπήρξε μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος (Ε.Ε.Τ.Ε.), μέλος του Δ.Σ. της Διεθνούς Ενώσεως Καλών Τεχνών Ελλάδος (ΙΑΓΚ) τμήμα Ελλάδος, μέλος της Επιτροπής στο Σπίτι του Γ. Μπουζιάνη, Κέντρο Πολιτιστικής Δημιουργίας, μέλος του Δ.Σ.

και Αντιπρόεδρος του Συλλόγου των Φίλων του Ιστορικού Λαογραφικού Μουσείου του Δήμου Αιγίνης αλλά και εκλεγμένο μέλος της Διοικήσεως του Ιστορικού, Λαογραφικού Μουσείου από το Δημοτικό Συμβούλιο. Με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου είχε αναλάβει την επιμέλεια για το στήσιμο και τον εμπλουτισμό του Μουσείου με την συμμετοχή και μελών του Δ.Σ. του Συλλόγου Φίλων του Ιστορικού Λαογραφικού Μουσείου. Το 1968 έστησε «το εργαστήρι» στην οδό Χατζηγιάννη Μέξη 2, στην περιοχή Χίλτον των Αθηνών, το οποίο διατήρησε μέχρι της μετοικήσεώς του στην Αίγινα. Έχει τιμηθεί: 1. Από το Υπουργείο Πολιτισμού για την σημαντική προσφορά του στην τέχνη.

2. Από το Πολεμικό Ναυτικό.

3. Από την Ιστορική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού.

4. Από το περιοδικό Πνευματική Ναυτική Καλλιέργεια, το οποίον του αφιέρωσε 32 σελίδες με έργα του και κριτικές, τεύχος 47, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1994.

5. Από Επιτροπές Ειρήνης.

6. Από τον Πατριάρχη Παρθένιο του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Για το έργο του έχουν γράψει ιστορικοί και κριτικοί της τέχνης, όπως Στέλιος Λυδάκης, Ρουλ Ρογκάν, Χρυς Χρήστου, Νίκος Αλεξίου, Ηλίας Σιμόπουλος, Ντ. Αντωνακάτου, Μάρω Στασινοπούλου, Αγγ. Δόξας, Βασ. Κουντου-

ρίδης, Βαγ. Παναγιωτόπουλος, Στ. Ζαχαρόπουλος, Χρήστος Κουλούρης και άλλοι. Το όνομά του αναφέρεται σε εγκυκλοπαίδειες, σε λευκώματα και σε περιοδικά τέχνης. Έργα του βρίσκονται: 1. Στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

2. Στο Ναυτικό Μουσείο Οινουσσών Χίου.

3. Στην Πινακοθήκη του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου.

4. Στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων.

5. Στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας.

6. Στην Πρεσβεία Κύπρου στην Αθήνα.

7. Στο Ιστορικό, Λαογραφικό Μουσείο του Δήμου Αίγινας.

8. Στην πλατεία Ηρώων του Δήμου Δάφνης Αττικής.

9. Σε πολλούς άλλους Δήμους της Ελλάδος, όπως και σε διάφορες Δημόσιες Υπηρεσίες αλλά και σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό. Το έργο του Δημήτρη Χατζίνα υπήρξε πολύ σημαντικό, όπως προκύπτει από τα εκτιθέμενα. Είμαι βέβαιος όμως ότι οι φίλοι του, μεταξύ των οποίων και εγώ, δεν γνωρίζουμε πολλά από τα έργα και την δράση του. Αυτό οφείλεται στο ότι υπήρξε έντιμος άνθρωπος και εξαιρετικά σεμνός, ο οποίος πάντα είχε να ειπεί ένα καλό λόγο για τους άλλους, ποτέ όμως για τον εαυτό του. Στην οικογένειά του εύχομαι ο χρόνος να απαλύνει τον πόνο τους. Να μείνει η γλυκιά ανάμνηση. Οι ανθρώπινες δυνατότητές κάπου σταματούν. Καλό ταξίδι καλέ μου φίλε.

Ðåñßðëïõò

75

Aναστάσιος Τζαμτζής Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος εκφράζει τα θερμά του συλλυπητήρια προς την οικογένεια του μεγάλου φίλου και δάσκαλου Τάσου Τζαμτζή. Νέστορας της ναυτιλιακής γραμματείας, βραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών, σεβαστός στους ναυτιλιακούς κύκλους για την ψύχραιμη και αντικειμενική διατύπωση των απόψεων και ιδεών του. Υπηρέτησε για μεγάλο χρονικό διάστημα τους σκοπούς του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος ως μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου και ως Γενικός Γραμματέας. Άνθρωπος στον οποίο όλοι προσφεύγαμε να τον συμβουλευτούμε για όποιο θέμα είχε σχέση με τη θάλασσα. Ευχόμαστε νάναι ήρεμο το τελευταίο ταξείδι του, αλλά είμαστε βέβαιοι πως και φουρτούνες να συναντήσει, θα ανταπεξέλθει με τον καλύτερο τρόπο όπως έκανε σ’ όλη του τη ζωή. Καλό κατευόδιο καπταν Τάσο Το Δ.Σ. του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Ο

76

Ðåñßðëïõò

Πλοίαρχος του Εμπορικού Ναυτικού

Χρονικό 1921-2001» (και σε αγγλική έκδοση) 2001,

Αναστάσιος Ι. Τζαμτζής, σταδιοδρό-

«Η Γολέτα της Σιμωνόπετρας Αγία Μαγδαλινή»

μησε αρχικά στη θάλασσα ως αξιωμα-

2004, «Ελληνικά Λιμάνια» σε συνεργασία με τον Δ.

τικός και πλοίαρχος σε ωκεανοπόρα πλοία και

Ταλιάνη 2005 (και σε αγγλική μετάφραση), «Αγριά-

μετέπειτα στη στεριά ως αρχιπλοίαρχος σε

Δράκια. Παράλληλοι βίοι δύο πηλιορείτικων

ναυτιλιακές εταιρίες καθώς και ως Ναυτιλιακός

χωριών. Ένα χρονικό του Δήμου Αγριάς» 2005,

Εκπρόσωπος της Δημοκρατίας της Λιβερίας και

«Ναυτική Γνώση και Παιδεία στη Νεότερη Ελλάδα

των νήσων Μάρσαλλ για τη Μεσόγειο. Ασχολήθηκε

16ος-19ος αιώνας» 2007.

με την έρευνα και τη μελέτη της Ναυτικής μας

Επιμελήθηκε

Ιστορίας και δημοσίευσε, για 50 περίπου χρόνια,

Ιστιοφόρων 1887» του Ηλία Κανελλόπουλου,

περισσότερα από 200 άρθρα για ναυτικά ιστορικά

με εκτεταμένο πρόλογο για τη ναυτική μας

θέματα σε εφημερίδες και ναυτιλικακά περιοδικά,

ορολογία, έκδοση του Ναυτικού Μουσείου

παρουσίασε δε πολλές ανακοινώσεις και ομιλίες

Αιγαίου, και τα «Σκιαθίτικα Καράβια», έκδοση του

σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια σχετικά με την

ιδρύματος Επιφανειάδη. Συνεργάστηκε, επίσης,

έρευνα της ναυτικής ιστορίας.

με εκτεταμένες μελέτες στους συλλογικούς

Το 1984 κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Τα λίμπερτυ

τόμους «Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία 1453-1850»

και οι Έλληνες» που αναφέρεται στην απόκτηση

εκδ. Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος, «Αιγαίο» και

από έλληνες εφοπλιστές το 1947 εκατό πλοίων

«Ελλάδα της θάλασσας» εκδ. Οίκου Μέλισσα, κ.ά.

τύπου «Λίμπερτυ» που αποτέλεσαν τη βάση για

Υπήρξε μέλος του Ναυτικού Μουσείου της

την αναγέννηση της κατεστραμμένης από τον

Ελλάδος και διετέλεσε για 15 χρόνια μέλος του

πόλεμο ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας. Το έργο

Διοικητικού Συμβουλίου και για 6 χρόνια Γενικός

του τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία

Γραμματεύς του. Υπήρξε επίσης μέλος του

Αθηνών.

Διοικητικού Συμβουλίου του Ναυτικού Μουσείου

Άλλα βιβλία του είναι «Η Ναυτιλία του Πηλίου στην

Αιγαίου (Μύκονος), Ιδρυτικό και Επίτιμο μέλος του

Τουρκοκρατία» 1985, «Αιγαιοπελαγίτικα καράβια»

Ελληνικού Ινστιτούτου Προστασίας της Ναυτικής

1980, «Αιγαιοπελαγίτικοι πορτολάνοι» 1981,

Τεχνολογίας, Επίτιμο μέλος του Ελληνικού Ινστι-

«Στολές του Ναυτικού 1887» 1982, «Τα κοκκάλινα

τούτου Προστασίας της Ναυτικής Παράδοσης,

ομοιώματα της συλλογής Ωνάση» 1993, «Salem,

της Ναυτιλιακής Λέσχης Πειραιώς και της Λέσχης

η ναυταπάτη του αιώνα», 1995, «Τα ελληνικά

Πλοιάρχων Ναυτιλιακών Επιχειρήσεων. Διετέλεσε

Υπερωκεάνια 1907-1977» (και σε αγγλική έκδοση)

Μέλος του Διεθνούς Συμβουλίου των Ναυτικών

1996, «Ελληνική Επιβατική Ακτοπλοΐα 1830-1940»

Μουσείων (ICMM) (1981-1990) καθώς και Πρόε-

1999, «Το ξεκίνημα της Ελληνικής Εμπορικής

δρος της Υποεπιτροπής του ως άνω Διεθνούς

Ναυτιλίας» (2η έκδοση του βιβλίου Τα Λίμπερτυ

Συμβουλίου για τη Συντήρηση Ιστορικών πλοίων

και οι έλληνες) 2000, «Η θάλασσα στην Αγία

(1984-1990). Βιβλία του και ανακοινώσεις του

Γραφή» 2001, «Η Ελληνική Επιβατηγός Ναυτιλία-

αναφέρονται στη σχετική διεθνή βιβλιογραφία.

τις

εκδόσεις

«Ονοματολόγιο

Τάσος Ι. Τζαμτζής Του Γιάννη Ε. Γιαννόπουλου, μέλους του Ν.Μ.Ε.

Μ

ε τον Τάσο Τζαμτζή γνωριστήκαμε σ’ ένα ναυτιλιακό γραφείο στον Πειραιά το 1954. Η εταιρεία είχε ζητήσει από το γραφείο ευρέσεως ναυτικής εργασίας (ΓΕΝΕ), τέσσερις ανθυποπλοιάρχους για δύο πλοία της τύπου Λίμπερτυ, αλλά στον προθάλαμο των γραφείων υπήρχαν άλλοι επτά, που οι λεγόμενοι μεσίτες της εποχής τους είχαν ψαρέψει από τα τότε ναυτικά καφενεία που υπήρχαν στην Ακτή Μιαούλη, φυσικά έναντι ενός ποσοστού από τον πρώτο μισθό που θα έπαιρναν εφ’ όσον προσλαμβάνονταν. Περιμένοντας επί τρεις ολόκληρες ώρες τον αρχιπλοίαρχο για να διαλέξει – κατά τη γνώμη του – τους τέσσερις πιο κατάλληλους για πρόσληψη, πιάσαμε μεταξύ μας την συζήτηση με τα θέματα που μας ενδιέφεραν. Όπως για την κρίση, που υπήρχε και τότε, στην ναυτιλία, για τις πωλήσεις και παραγγελίες πλοίων, για τις προοπτικές στην επαγγελματική μας σταδιοδρομία, κλπ. Ο Τάσος σ’ αυτά τα θέματα φάνηκε και στην σκέψη και στις γνώσεις το πόσο υπερτερούσε από όλους μας. Όταν έγινε η εκλογή των τεσσάρων, ο Τάσος και εγώ συμφωνήσαμε να πάμε στο ίδιο πλοίο. Ο κρίκος που μας ένωσε τότε, μετατράπηκε σε μια μακροχρόνια στενή φιλία και συνεργασία που κράτησε πενήντα ολόκληρα χρόνια. Τα πρώτα χρόνια ναυτολογούμεθα σε πλοία τύπου Λίμπερτυ, αργότερα, ο Τάσος πλοίαρχος και αρχιπλοίαρχος στην εταιρεία Ευγενίδη και εγώ υποπλοίαρχος και πλοίαρχος στην ίδια εταιρεία. Από το 1974 ενέλαβε ναυτιλιακός εκπρόσωπος

της Λιβερίας και αργότερα και των Νήσων Μάρσαλ και συνεργάτης του εγώ επί είκοσι πέντε περίπου χρόνια. Μετά το 2000 ο Τάσος, αφοσιώθηκε εξ ολοκλήρου στην έρευνα, στην προβολή της ελληνικής ναυτικής ιστορίας και παράδοσης και στη συγγραφή βιβλίων και εκατοντάδων άρθρων σε ναυτιλιακά κυρίως περιοδικά. Δικαίως χαρακτηρίστηκε ο ιστορικός της ελληνικής ναυτιλίας. Οι γνώσεις του γύρω από την ναυτιλία, από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, ήταν εξαιρετικές. Και αυτό οφειλόταν στο ότι πραγματικά μελετούσε ότι βιβλίο ή έντυπο αφορούσε το θέμα και κυρίως θυμόταν ότι είχε μελετήσει. Με την εξυπνάδα και την κρίση που τον διέκριναν τα φιλτράριζε και τα χρησιμοποιούσε κατάλληλα. Ο Τάσος αγόραζε και πολλά ξενόγλωσσα βιβλία που αφορούσαν τη ναυτιλία και λόγο του μνημονικού που διέθετε ήταν στην κυριολεξία μια κινητή εγκυκλοπαίδεια γνώσεων. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που τον γνώρισα και συνεργάστηκα μαζί του επί μισό αιώνα. Λένε ότι αυτοί που φεύγουν από κοντά μας ξεχνιούνται όταν τους ξεχνάμε εμείς που τους γνωρίσαμε και ζήσαμε μαζί τους. Όσοι γνωρίσαμε τον Τζαμτζή, έναν άνθρωπο με τόσα σπάνια προσόντα, χαρακτήρα και γνώσεις, πιστεύουμε ότι βρίσκεται πάντοτε δίπλα μας και μας βοηθά με τα γραπτά του να πλουτίσουμε τις γνώσεις μας και με την ανθρωπιά του και τον αδαμάντινο χαρακτήρα που είχε να γινόμαστε καλύτεροι.

Ο Αναστάσιος Τζαμτζής, τότε Γενικός Γραμματέας του Ν.Μ.Ε. μαζί με τον τότε Πρόεδρο του Ν.Μ.Ε. Υποναύαρχο Π.Ν. Εμμ. Μακρή, τον τότε Ταμία Αρχιπλοίαρχο Π.Ν. Ν. Λάχανο κατά την τελετή βράβευσης του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος από την Ακαδημία Αθηνών.

Ðåñßðëïõò

77

78

Ðåñßðëïõò

BAPOMETPO

Γράφει ο Σκάπουλος

ΑΓΑΠΗΤΕΣ ΦΙΛΕΣ & ΦΙΛΟΙ. Το καλοκαίρι έχει φύγει από καιρό, το φθινόπωρο έκανε πολύ νωρίς φέτος την επέλασή του, τα σχολεία άνοιξαν παρά την απειλή της γρίπης (των χοίρων), και οι εκλογές που μας προέκυψαν μέσα στο φθινόπωρο τελείωσαν κι αυτές. Το αποτέλεσμα δεν είναι γνωστό καθώς το σημείωμα γράφεται προ της διεξαγωγής των. Φαίνεται σαν τα πράγματα να έχουν πάρει το δρόμο τους για το χειμώνα και μόνο το Μουσείο εξακολουθεί να παραμένει σε εκκρεμότητα σε ό,τι αφορά την έναρξη της έκθεσης Βολανάκη. Είναι πράγματι κρίμα, η τόσο μεγάλη προετοιμασία των χώρων του Μουσείου και βέβαια οι προκαταρκτικές ενέργειες για την έκθεση, να μην είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν όπως είχαν προγραμματισθεί. Η ελπίδα, μαθαίνω, είναι πως θα βρεθεί τρόπος να ανοίξει η έκθεση και τα επίσημα εγκαίνια να γίνουν λίγο αργότερα, από τον υψηλότερο Πολιτειακό παράγοντα, τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Όλη σχεδόν τη θερινή περίοδο το Μουσείο είχε περιέλθει σε μη επισκέψιμη κατάσταση λόγω των εργασιών προετοιμασίας και εξωραϊσμού, που το είχαν μετατρέψει σε γιαπί. Ο Σκάπουλος δεν έχει περισσότερες πληροφορίες ούτε για την έκθεση, ούτε για την παρουσίαση των δύο βιβλίων που ετοιμάζονται και για τα οποία τόσες προσπάθειες έχουν καταβληθεί επί μεγάλο χρονικό διάστημα. Όπως διαβάσατε στο προηγούμενο τεύχος του περιοδικού πρόκειται για την “Ιστορία των Ελληνικών Υποβρυχίων” και το “Χρονικό της Ναυτικής Αεροπορίας” τη συγγραφή των οποίων έχουν αναλάβει ανιδιοτελώς οι Ναύαρχοι κκ Τιμόθεος Μασούρας και Θωμάς Κατωπόδης του πρώτου και Γιάννης Παλούμπης του δεύτερου. Φαντάζομαι πως σε άλλο σημείο αυτού του τεύχους θα ανακοινώνονται οι ημερομηνίες και οι αίθουσες στις οποίες θα λάβει χώρα η παρουσίαση των δύο αυτών εκδόσεων. Το πόσο σημαντικά θα πρέπει να είναι και τα δύο αυτά βιβλία για την ιστορία του Πολεμικού μας Ναυτικού νομίζω ότι δεν είμαι εγώ ο κατάλληλος να το επιχειρηματολογήσω. Υποθέτω ότι μετά την έκδοσή τους θα έχουμε χρόνο να το εκτιμήσουμε, αν και η αξία των συγγραφέων είναι γνωστή και εγγυάται την επιμέλεια συλλογής των στοιχείων και την σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίσθηκαν και τα δύο έργα. Με όλα αυτά που υλοποιούνται στο Μουσείο θα σας εξομολογηθώ ένα ανόητο φόβο που με τριβελίζει εδώ και καιρό. Μπαίνει κατά τη γνώμη μου πολύ ψηλά ο πήχυς των προσδοκιών από το ίδρυμα. Αρκεί να σκεφτούμε ότι άλλοι οργανισμοί με πολλαπλάσιο προσωπικό και πολύ πλουσιότερο προϋπολογισμό δεν τολμούν να αναλάβουν τόσες πολλές εκδηλώσεις και τέτοιων διαστάσεων. Η έκθεση Βολανάκη από μόνη της θα απαιτούσε την εμπειρία και τους παντοειδείς πόρους της Εθνικής Πινακοθήκης. Παρά ταύτα με περισσή θρασύτητα και κάποια εξωτερική βοήθεια το ελάχιστο προσωπικό του Μουσείου ανέλαβε την υποχρέωση παράλληλα με τη συνδρομή στο στήσιμο των δύο πολύ σοβαρών βιβλίων. Είναι πράγματι ένα αξιοθαύμαστο προσωπικό που συνεχώς αποδεικνύει πως αν του δοθούν τα αναγκαία, μπορεί να κάνει πολλά. Ως παράπλευρη θετική ενέργεια της έκθεσης Βολανάκη, μεταξύ των πολλών φυσικά, θα ήθελα να επισημάνω τη συντήρηση των δύο μεγάλων πινάκων Βολανάκη που ανήκουν στο Μουσείο και που φυσικά θα εκτεθούν κι αυτοί. Ήταν μια ενέργεια που δεν γνωρίζω αν είχε ποτέ ξαναγίνει μετά την ίδρυση του Μουσείου. Σε τούτο το σημείωμα θα ήθελα να θίξω ένα ακόμα θέμα. Χωρίς

προς Θεού να επιθυμώ να υπεισέλθω στα συζητούμενα κατά τις συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου, θα ήθελα να αναφερθώ στις ορατές και οφθαλμοφανείς ελλείψεις της μόνιμης έκθεσης του Μουσείου. Είναι πολλοί ασφαλώς οι τομείς που παντελώς απουσιάζουν, όπως πχ αλιεία, καταδύσεις, σπογγαλιεία, φάροι και φαρικό δίκτυο, θαλάσσια και παραθαλάσσια πανίδα και χλωρίδα, ονοματολογία ιστιοφόρων κλπ. Όλα τα ανωτέρω και πολλά άλλα, απαιτούν χώρο για την έκθεση, χρήματα για την εξεύρεση των εκθεμάτων και χρόνο εξειδικευμένου προσωπικού να ασχοληθεί με την συλλογή και τεκμηρίωση των εκθεμάτων και την εν τέλει ανάδειξη της ενότητας ως αναπόσπαστου μέρους μιας ιστορικής θαλασσινής συνέχειας. Εάν όμως κάποιος ιεραρχούσε κατά προτεραιότητα και σημαντικότητα τις ελλείψεις του Μουσείου μας πιστεύω πως στην πρώτη θέση θα έπρεπε να τοποθετήσει μια στοιχειώδη, έστω, αναπαράσταση της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Πρόκειται για τη ναυμαχία που σε όλες τις παγκόσμιες ιστορίες αναφέρεται ως ορόσημο, όχι μόνο για την εφαρμοσθείσα στρατηγική και τακτική της, που διδάσκεται σε όλες τις ναυτικές σχολές πολέμου, αλλά και για τη σημαντική επίδραση που είχε η έκβασή της στην παγκόσμια ιστορία. Ειλικρινά δεν μπορώ να φανταστώ Ναυτικό Μουσείο καμίας χώρας που θα είχε ένα τέτοιο ιστορικό θησαυρό καταγεγραμμένο στην ιστορία του και δεν θα σηματοδοτούσε την έναρξη της διαδρομής των επισκεπτών του από αυτό το γεγονός. Πολύ πιθανόν θεωρώ ότι θα αφιέρωνε μια ολόκληρη αίθουσα στο παγκόσμιο αυτό γεγονός, τεκμηριώνοντας για τους χιλιάδες τουρίστες επισκέπτες του, σε πόσο βαθμό οφείλουν το σημερινό επίπεδο πολιτισμού τους σ’ εκείνη τη ναυμαχία και τις τριήρεις που συμμετείχαν και στάθηκαν τείχη απόρθητα στη βάρβαρη πλημμυρίδα της Ανατολής. Δεν είναι στις προθέσεις μου να υποδείξω τίποτε, αλλά πιστεύω πως ο παλαιός συνάδελφος και πρώην μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου, καπετάν Παναγής Μολφέτας, θα ήταν ο ενδεδειγμένος άνθρωπος, εφ’ όσον είχε τον χρόνο να διαθέσει, να στήσει μια τέτοια αναπαράσταση, ανάλογη με τις δύο ναυμαχίες των Βαλκανικών Πολέμων που ο ίδιος έχει κατασκευάσει. Πιστεύω επίσης πως η ανιδιοτελής αγάπη του για το Μουσείο, που τον ώθησε να φτιάξει τόσο όμορφες παρουσιάσεις μέσα στο ίδρυμα, είναι ένα κεφάλαιο προς εκμετάλλευση, που θα πρέπει το Δ.Σ να το χειρισθεί με τη μεγαλύτερη δυνατή ευαισθησία για το καλό του Μουσείου. Με δεδομένη τη στενότητα των χώρων του Μουσείου θεωρώ ότι ένα διόραμα της ναυμαχίας σύμφωνο με την πλέον παραδεδεγμένη εκδοχή του μεγάλου ελληνιστή Γάλλου Ναυάρχου Jurien de la Graviere θα μπορούσε να αποτελέσει πολύτιμο συμπλήρωμα της αίθουσας των αρχαιοτήτων δίπλα στο ένα ή και στα δύο μοντέλα των τριήρεων. Θεωρώντας ότι πολλοί αναγνώστες θα έχουν πολλές και σημαντικές ιδέες και προτάσεις, προσκαλώ όλους όσους επιθυμούν να μου απευθύνουν κάποιο σημείωμα, είτε ταχυδρομικώς, είτε στο e-mail του Μουσείου: nme@ath.forthnet.gr

Στα γράμματά σας θα απαντά πάντα...

ο Σκάπουλος. Ðåñßðëïõò

79

ÊÁÔÁËÏÃÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÙÍ ÖÏÑÅÙÍ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ ÄÉÅÕÈÕÍÓÇ

Ô.Ê.

ÔÇËÅÖÙÍÁ

ÍÏÌÉÊÇ ÌÏÑÖÇ

ÊÁÔÇÃÏÑÉÁ

Ðáðáññçãïðïýëïõ 2

105 61 ÁèÞíá

Ôçë.: 210 33 68 518 Fax: 210 32 53 680

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

Ãéáëüò Óýìçò

856 00 ÄùäåêÜíçóá

22460 72363 22460 72569

Ä.

Åéäéêü

Óêñá 94

176 63 ÊáëëéèÝá

210 89 57 234

Í.Ð.É.Ä.

-

4. ÈÙÑÇÊÔÏ Ã. ÁÂÅÑÙÖ

¼ñìïò Ðáëáéïý ÖáëÞñïõ -Ôñïêáíôåñü

-

210 98 36 539 210 98 52 578

Êñáôéêü

-

5. Á/Ô ÂÅËÏÓ Ìïõóåßï Áíôéäéêôáôïñéêïý Áãþíá

¼ñìïò Ðáëáéïý ÖáëÞñïõ -Ôñïêáíôåñü

-

210 98 88 457

Êñáôéêü

Åéäéêü

¾äñá

180 40 ¾äñá

22980 52355

Í.Ð.Ä.Ä.

Ôïðéêü

Âéèõíßáò 2

632 00 Í. ÌïõäáíéÜ ×áëêéäéêÞò

23730 26166

Ä.

Åéäéêü

ÔóéëéâÞ

291 00 ÆÜêõíèïò

26950 42436

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

Ïäüò Ìïõóåßïõ 3

330 52 Ãáëáîßäé

22650 41558 22650 41795

Ä.

Ôïðéêü

Ìðü÷áëç Óôáõñüò

291 00 ÆÜêõíèïò

26950 28249

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

11. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÉÃÁÉÏÕ

Ðáñíáóóïý 2 & Ëåùö. Êçöéóßáò

151 24 Ìáñïýóé

210 81 25 547 210 98 11 581

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

12. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÍÄÑÏÕ

ÄÞìïò ¢íäñïõ

845 00 ¢íäñïò

22820 22264

Í.Ð.Ä.Ä.

Ôïðéêü

13. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÈÇÑÁÓ

Ìðïõìðïõëßíáò 31-33

185 35 ÐåéñáéÜò

210 42 96 815

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

ÄÞìïò Êáëýìíïõ

852 00 ÊÜëõìíïò

22430 51361

Ä

Åéäéêü

15. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÑÇÔÇÓ

ÁêôÞ Êïõíôïõñéþôç

731 31 ×áíéÜ

Ôçë.: 28210 91875 Fax: 28210 74484

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

16. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ËÉÔÏ×ÙÑÏÕ

Áã. Áðïóôüëùí 35

602 00 Ëéôü÷ùñï

23520 81402

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

17. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÏÉÍÏÕÓÓÙÍ ÏÉÍÏÕÓÓÅÓ ×ÉÏÕ

Ïéíïýóóåò

821 01 Ïéíïýóóåò

22720 51582

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

ÓôÝöáíïõ Ôóïýñç 20

821 00 ×ßïò

22710 44139

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

ÊáñáïëÞ & Äçìçôñßïõ 28

188 63 ÐÝñáìá

210 44 19 083

Ä.

Åéäéêü

20. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÂÁËÁÓ

-

-

Ôçë.: 2510 835826 Fax: 2510 226850

Ä.

Åéäéêü

21. ÌÏÕÓÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ & ÓÐÏÃÃÁËÅÉÁÓ ÍÅÁÓ ÊÏÕÔÁËÇÓ

-

814 00 ËÞìíïò

Ôçë.: 22540 51790 22540 51362 Fax: 22540 51763

Ä.

Åéäéêü

-

ÖÜñóá Áñãïóôüëé ÊåöáëëïíéÜ

Ôçë.: 26710 87260 Fax: 26710 25656

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

-

ÊáñäÜìõëá ×ßïò

Ôçë.: 2510 835287 Êéí: 6936 136 145

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

Êñõïíåñßïõ 14

Áã. ÍÜðá Êýðñïò

00357 23816366

Ä.

Ãåíéêü

-

166 74 ÃëõöÜäá

-

É.

Ãåíéêü

ÏÍÏÌÁ

1. ÁËÓÏÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ 2. ÄÇÌÏÔÉÊÏ ÍÁÕÔÉÊÏ & ËÁÏÃÑÁÖÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÓÕÌÇÓ 3. ÅËËÇÍÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏ ÐÑÏÓÔÁÓÉÁÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ

6. ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÁÑ×ÅÉÏ - ÌÏÕÓÅÉÏ ÕÄÑÁÓ 7. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ & ÅÑÃÁËÅÉÙÍ 8. ÌÉËÁÍÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ 9. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÃÁËÁÎÅÉÄÉÏÕ 10. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÆÁÊÕÍÈÏÕ

14. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁËÕÌÍÏÕ

18. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ×ÉÏÕ 19. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÉÁÓ & ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ ÓÔÏ ÐÅÑÁÌÁ

22. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÉÏÍÉÏÕ

23. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÑÄÁÌÕËÙÍ 24. ÌÏÕÓÅÉÏ “ÈÁËÁÓÓÁ” ÊÕÐÑÏÕ 25. ÍÁÕÔÉÊÇ ÓÕËËÏÃÇ Ì. ÌÅÈÅÍÉÔÇ

α ι γ ς ό ρ ε τυχ

15.000.000 € η λ ώ π ο ι ε χ α λ ε τ ο π ή δ ν σε οποιο

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΙ:

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΟ ΛΑΧΕΙΟ

KΛΗΡΩΣΗ 31 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ