TEYXOS 70

ΤΕΥΧΟΣ 70 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

70

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 03

Χαιρετισμός Εκδότη

04

ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΤΟΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ 2010 • Χαιρετισμός Υπουργού ΠΕΚΑ Τίνα Μπιρμπίλη, Υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής • «Πολλά είδη, ένας πλανήτης, ένα μέλλον» Της Λίλης Βενιζέλου, Προέδρου της ΜΚΟ MEDASSET • Περισκόπιο των Ναυτίλων • ΞΕΝΙΚA ΕIΔΗ… ΟΙ ΜΕΤΑΝAΣΤΕΣ ΤΗΣ ΦYΣΗΣ Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS

16

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ Παρουσίαση της νέας έκδοσης του ΝΜΕ στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων

26

Το Ναυτικό στους Αγώνες του 1821 Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος - Πολεμικό Μουσείο

34

ΓΙΑΝΝΗΣ Δ. ΜΙΧΑΣ - Βίοι Πλοίων Περιοδική Έκθεση του ΝΜΕ

36

Γιάννης Μόραλης Αποχαιρετισμός από το ΝΜΕ O δικός μας Μόραλης Αφιερωμένο στον Γεώργιο Μόραλη, βετεράνου του Πολεμικού μας Ναυτικού

38

Ιωάννης Κωνστ. Δημουλίτσας (Πατατούκος) Του Δημητρίου Γ. Ανδριάννα

44

Αναφορά στην κουρσάρικη δράση του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ Του Νίκου Κωστάρα

46

ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΗ ΠΡΟ(Σ)ΚΛΗΣΗ Του Γεωργίου Βλαχόπουλου

48

Τα καΐκια της Ερμιόνης. Από τον λαϊκό ζωγράφο Αριστείδη Γλύκα Της Ήρας Φραγκούλη - Βέλλε

50

Το Χρυσόμμαλο Δέρας Του Δρ. Ευάγγελου Ν. Αθηναίου

54

Μικρά σκάφη μιας μεγάλης ναυτιλίας της Ιθάκης στις αρχές του 18ου αιώνα Του Νικόλαου Βλασσόπουλου

Äéáöçìßóåéò: Í. Íéêïëáßäçò Ôçë./Fax: 210 24 35 075

56

Ο Ποσειδώνας του Αρτεμισίου Της Ρόζα Καλογέρη Τ’ αγάλματα που είναι στο Μουσείο... Της Προνόης Θεολογίδου

Ãñáììáôåßá: ÅëÝíç ÃáóôåñÜôïõ

58

Zωγραφική στο πλέξι γκλας... από την Αναστασία Ξένου - Κοκολέτσου Παρουσίαση: Χ. Τορτορέλης, Παιδαγωγός - Μουσειολόγος

60

Λογοτεχνία & Θάλασσα

66

ΒΡΑΒΕΥΣΕΙΣ Μαριλένας Λασκαρίδη, Πάνου Λασκαρίδη

68

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ Μελέτης Μεθενίτης

70

Ημερολόγιο Μουσείου Ετήσια Τακτική Γενική Συνέλευση - Δωρεές Νέα Μέλη - Ανακοινώσεις

78

Βαρόμετρο Γράφει ο Σκάπουλος

ΤΕΥΧΟΣ 70 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

Åîþöõëëï ¸íáò âáëóáìùìÝíïò ðéãêïõßíïò áðü ôï 1929 Þñèå óôï Ìïõóåßï ìáæß ìå ôç óõëëïãÞ ôïõ Å. ÄÞìá ôçí äåêáåôßá ôïõ ’80. Áò ðñïóðáèÞóïõìå üëïé þóôå ïé “ðéãêïõßíïé”... íá æïõí óôï öõóéêü ôïõò ðåñéâÜëëïí.

04

Tñéìçíéáßá ¸êäïóç ôïõ Íáõôéêïý Ìïõóåßïõ ôçò ÅëëÜäïò Kùä. 2528 ÉäéïêôÞôçò: Íáõôéêüí Ìïõóåßïí ôçò ÅëëÜäïò Ìáñßíá ÆÝáò, ÐåéñáéÜò 185 37 Ôçë.: 210 45 16 264 Fax: 210 45 12 277

16

Åêäüôçò - ÄéåõèõíôÞò: Áíáóôáóßá Áíáãíùóôïðïýëïõ - Ðáëïýìðç Ðñüåäñïò ôïõ Íáõôéêïý Ìïõóåßïõ ÅëëÜäïò Äéåýèõíóç Óýíôáîçò: ÃéÜííçò Ðáëïýìðçò ÅðéìÝëåéá ¸êäïóçò: Áíáóôáóßá Áíáãíùóôïðïýëïõ - Ðáëïýìðç ÉùÜííá Ìðåñìðßëç Áñ÷áéïëüãïò Ì.Ä.Å. ÂõæáíôéíÞò Áñ÷áéïëïãßáò ×áñÜëáìðïò ÔïñôïñÝëçò Ðáéäáãùãüò - Ìïõóåéïëüãïò

Êáëëéôå÷íéêÞ ÅðéìÝëåéá: ÔÜôóç ÅëÝíç

34

50

Åêôýðùóç: É.Í. ÐÁËËÇÓ ÁÅÂÅ Óôá ìÝëç ôïõ Ìïõóåßïõ äéáíÝìåôáé ÄùñåÜí Ïé áðüøåéò ðïõ åêöñÜæïíôáé óôïí ÐÅÑÉÐËÏÕ åßíáé ðñïóùðéêÝò ôùí óõããñáöÝùí êáé äå äåóìåýïõí ôï Í.Ì.Å. ïýôå åñìçíåýïõí ôçí ðïëéôéêÞ Þ ôéò áðïöÜóåéò ôïõ.

56

Εκθέματα από την υδροβιολογική συλλογή του ΝΜΕ

Ðåñßðëïõò

X ΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ

Σ

τις 7 Απριλίου 1976 το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος πραγματοποίησε εκδήλωση προς τιμή του επίσημου προσκεκλημένου του, του πλοιάρχου του Γαλλικού Πολεμικού Ναυτικού και διάσημου εξερευνητή και περιβαλλοντολόγου Jacques Yves Cousteau, και του απονεμήθηκε το Χρυσό Μετάλλιο του Μουσείου για τα επιστημονικά του επιτεύγματα. Σε εκείνη την εκδήλωση ο Κουστό εξέφρασε το ενδιαφέρον του και την αγάπη του για την ελληνική θάλασσα και τον πλούτο βιοποικιλότητάς της. Παράλληλα δε πραγματοποίησε μια ενδιαφέρουσα ομιλία με θέμα «η ρύπανση της θάλασσας απειλή για την επιβίωσή μας». Τα λόγια του Κουστό εκείνη την μέρα στην αίθουσα των εκδηλώσεων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, φάνταζαν στα 1976 κάπως υπερβολικά. Κανένας δεν περίμενε ότι αυτό που ο Κουστό είχε δει να γίνεται στους βυθούς των θαλασσών του κόσμου και την υποβάθμιση του θαλάσσιου περιβάλλοντος που είχε διαπιστώσει να συντελείται, θα επιδεινώνονταν με τόσο ταχείς ρυθμούς στις επόμενες δεκαετίες. Κανένας δεν φανταζόταν πώς οι προφητικές του προβλέψεις θα εκπληρώνονταν με τόσο δυσμενή αποτελέσματα για το περιβάλλον. Ήδη χιλιάδες είδη κινδυνεύουν με εξαφάνιση και πρωτόγνωροι κίνδυνοι για την επιβίωση του ίδιου του ανθρώπου εμφανίζονται καθημερινά, το δε περιβάλλον απειλείται από φυσικές καταστροφές. Τα Ηνωμένα Έθνη ανακήρυξαν το 2010 «Διεθνές Έτος Βιοποικιλότητας». Η βιοποικιλότητα αναφέρεται στην ποικιλία των μορφών της ζωής στη στεριά και την θάλασσα (ζώα, φυτά, μικροοργανισμοί). Αυτή η ποικιλία είναι αναγκαία για τη διατήρησή της ζωής, επιτρέποντας σε όλους τους οργανισμούς να προσαρμόζονται σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Η απώλεια βιοποικιλότητας συνεπάγεται υποβάθμιση των «υπηρεσιών» που παρέχουν τα οικοσυστήματα, όπως για παράδειγμα η παραγωγή τροφίμων, η ρύθμιση του κλίματος, η διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους κ.ά. Είναι μια αλυσίδα στην οποία αν κοπεί ένας κρίκος, καταρρέει όλο το σύστημα. Η αφιέρωση του 2010 στην βιοποικιλότητα γίνεται για την καλύτερη ενημέρωση των πολιτών, την ευαισθητοποίηση και κινητοποίησή τους αλλά και την οργάνωση διεθνών, εθνικών και τοπικών εκδηλώσεων από κυβερνήσεις, φορείς και κέντρα

λήψης πρωτοβουλιών και αποφάσεων για την διάσωση του περιβάλλοντος. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, ευαισθητοποιημένο σε περιβαλλοντολογικά θέματα, αφιερώνει στον εορτασμό για την βιοποικιλότητα το πρώτο τεύχος του 2010 του περιοδικού του «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» με χαιρετισμό της Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής κυρίας Τίνας Μπιρμπίλη και με ανακοινώσεις από Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς που δραστηριοποιούνται για την διάσωση του περιβάλλοντος. Τους ευχαριστούμε όλους θερμά για την συμμετοχή τους στο αφιέρωμα. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος παρουσιάζει την ναυτική μας ιστορία και παράδοση που προέρχεται από το εμπορικό και πολεμικό μας ναυτικό και τις δράσεις του ανθρώπου, κυρίως του Έλληνα, στο θαλάσσιο περιβάλλον. Παράλληλα, στις συλλογές του κατέχει σημαντικές συλλογές υδροβιολογικών ειδών που πολλοί έλληνες ναυτικοί, καπεταναίοι, ψαράδες, σφουγγαράδες συνέλεξαν απ’ όλο τον κόσμο. Σημαντικά εκθέματα είναι και τα ενθυμήματα (πιγκουίνος, τροπικά κοχύλια, αστερίες, κτλ) του Έλληνα εξερευνητή Επαμεινώνδα Δημόπουλου ή Δήμα από το εξερευνητικό ταξίδι του Αμερικανού Ναυάρχου Richard Byrd στην Ανταρκτική. Όλα αυτά τα νεκρά πλέον δείγματα σπάνιων ειδών του πλανήτη μας (σήμερα απαγορεύεται η συλλογή τους αφού κινδυνεύουν με εξαφάνιση πολλά από αυτά) με τα εντυπωσιακά τους σχήματα και χρώματα παρουσιάζονται στις μουσειακές βιτρίνες για να μας γνωρίζουν και υπενθυμίζουν τις ομορφιές του πλανήτη μας και να μας παρακινούν να δραστηριοποιηθούμε για την διάσωσή του. Καλούμε τους αναγνώστες μας όλοι μαζί να συμβάλλουμε, ανάλογα με τις δυνατότητές μας ο καθένας, στη προστασία των ελληνικών θαλασσών και του πλούτου ζωής που φιλοξενούν.

Σας ευχαριστώ πολύ. Χρόνια Πολλά και Χριστός Ανέστη Αναστασία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε.

Ðåñßðëïõò

Ðåñßðëïõò

2010 Διεθνές Έτος Βιοποικιλότητας

2010 Έτος Βιοποικιλότητας: η αρχή μιας αντίστροφης πορείας Όταν

Χαιρετισμός Υπουργού ΠΕΚΑ για τεύχος-αφιέρωμα στη βιοποικιλότητα, του περιοδικού «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας», του ΝΜΕ

αναφερόμαστε στο περιβάλλον, μιλάμε για την ίδια τη ζωή, για την πληθώρα και την πολυμορφία της, τις ομορφιές και τις ποικιλίες της τις οποίες έχουμε όλοι υποχρέωση να διαφυλάξουμε και να κληροδοτήσουμε στις επόμενες γενιές. Το 2010 ανακηρύχθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ως Διεθνές Έτος Βιοποικιλότητας, υπενθυμίζοντάς μας πόσο ουσιαστική είναι η σημασία της ίδιας της ζωής, θέλοντας έτσι να επαναπροσανατολίσει την παγκόσμια κοινότητα προς την αποτελεσματικότερη προστασία του πλούτου της ζωής –της βιοποικιλότητας– στο σύνολο του πλανήτη. Πρέπει να νοιώθουμε τυχεροί που ζούμε στην Ελλάδα, χώρα προικισμένη με ιδιαίτερη βιολογική κληρονομιά. Και η χώρα μας δεν θα μείνει αμέτοχη στην κινητοποίηση αυτή. Συμμετέχει μέσω της θέσπισης ενός νέου, εκσυγχρονισμένου πλαισίου, που έχει στόχο να καθορίσει τη στρατηγική μας και να καταστρώσει το εθνικό σχέδιο δράσης για την προστασία της βιοποικιλότητας στην Ελλάδα. Πρόσφατα ολοκληρώθηκε με μεγάλη καθυστέρηση το «Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας», το οποίο είχε πρωτοεκδοθεί το 1992 χωρίς να περιλαμβάνει τα ασπόνδυλα και επικαιροποιείται μετά από 17 ολόκληρα χρόνια. Το κόκκινο βιβλίο μας δείχνει μια θλιβερή εικόνα πολιτικής ένδειας στον τομέα της προστασίας της φύσης, η οποία έχει αντίκτυπο και στην ελληνική πανίδα. Μας δείχνει όμως και τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουμε, τα μέτρα που οφείλουμε να λάβουμε, τις πολιτικές που πρέπει να αναθεωρήσουμε και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση που μας λείπει για την ολοκληρωμένη προστασία των ειδών και των οικοσυστημάτων τους. Θέλω να τονίσω ότι επιθυμία μας είναι η ενσωμάτωση του παράγοντα βιοποικιλότητα σε κάθε έργο και δραστηριότητα που πραγματοποιείται στη χώρα μας και της έννοιας της βιοποικιλότητας στη συνείδηση όλων των συμπολιτών μας. Θα ήθελα να είμαι πιο συγκεκριμένη: Ενισχύουμε το σύστημα προστατευόμενων περιοχών, με ένα ξεκάθαρο καθεστώς διαχείρισης των περιοχών του δικτύου Natura 2000, προβλέποντας ρυθμίσεις για την προστασία ευαίσθητων οικοσυστημάτων, όπως οι μικροί υγρότοποι, καθώς και των ενδημικών ειδών. Στο ίδιο πλαίσιο, αντιμετωπίζουμε την απειλή της εξάπλωσης ξενικών ειδών και επισπεύδουμε την προστασία του φυσικού χώρου από την ανεξέλεγκτη δόμηση, αλλάζοντας παρωχημένες νομικές διατάξεις και θεσμοθετώντας μηχανισμούς ελέγχου για την αντιμετώπιση του περιβαλλοντικού εγκλήματος.

Δημιουργούμε τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την ενθάρρυνση των πράσινων επενδύσεων, μέσα από τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι μας, στο Υπουργείο ΠΕΚΑ έχουμε συγκροτήσει δύο ομάδες εργασίας, με τη συμμετοχή διοικητικών στελεχών από τις υπηρεσίες Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος και Διεύθυνσης Δασών, όπως και εκπροσώπων περιβαλλοντικών μη κυβερνητικών οργανώσεων. Η μία ομάδα επεξεργάζεται το κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής και του Σχεδίου Δράσης για τη βιοποικιλότητα ενώ η δεύτερη ετοιμάζει το νέο θεσμικό πλαίσιο για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στην Ελλάδα. Οι ομάδες, που ξεκίνησαν τις εργασίες τους το Δεκέμβριο του 2009 είναι πολύ κοντά την ολοκλήρωση του έργου τους που αναμένεται στο τέλος Μαΐου του 2010. Τόσο το νέο θεσμικό πλαίσιο, μετά την ψήφισή του από τη Βουλή, όσο και η νέα Στρατηγική θα αποτελέσουν τα εργαλεία της Ελλάδας για την αποτελεσματική προστασία της πανίδας, της χλωρίδας και των οικοτόπων της σε συνδυασμό με την βιώσιμη ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Δυστυχώς, ο στόχος που είχε θέσει η Ευρώπη για την ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας έως το 2010 δεν πραγματοποιήθηκε. Αλλά παραμένω αισιόδοξη, η προσπάθεια μας δεν σταματά, αντίθετα εντείνεται για το 2020. Ήδη στη συνάντηση των ευρωπαίων υπουργών περιβάλλοντος, που έγινε τον περασμένο Μάρτιο στις Βρυξέλλες, συμφωνήθηκε να γίνει μια μεγάλη κοινή προσπάθεια για την ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας και της υποβάθμισης των οικοσυστημάτων, με παράλληλη προώθηση της αποκατάστασής της σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Στην κατεύθυνση αυτή εργαζόμαστε σήμερα στην Ελλάδα εντατικά, καθώς ο ιδιαίτερος φυσικός πλούτος της χώρας μας δημιουργεί περισσότερες ευθύνες. Η χώρα μας διαθέτει μεγάλης αξίας οικοσυστήματα, ένα δίκτυο από 239 περιοχές Natura, οι οποίες καταλαμβάνουν πλέον του 21% της χερσαίας και του 5% της θαλάσσιας έκτασής της. Πολλές από αυτές είναι ήδη προστατευόμενες από την ελληνική νομοθεσία, άλλες από διεθνείς συνθήκες, όπως αυτή του Ραμσάρ. Η διασφάλιση και διατήρηση των φυσικών οικότοπων, καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας της χώρας μας παραμένει, πάντα, στην πρώτη γραμμή των επιδιώξεων του Υπουργείου μας.

Τίνα Μπιρμπίλη Υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής

Ðåñßðëïõò

«Πολλά είδη, ένας πλανήτης, ένα μέλλον» Αναρωτηθήκατε ποτέ για το μέγεθος της καταστροφής που συνεχίζεται σιγά αλλά σταθερά στο περιβάλλον μας, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε πραγματικά;

Π

ρο λίγων ετών Άγγλοι ερευνητές του Πανεσταθερό δεδομένο αναλλοίωτο και απρόσβλητο πιστημίου του Γιόρκ απεκάλυψαν σε μελέτη από κάθε αλόγιστη χρήση, αλλά αντίθετα χρειάζετους το πόσο διαφεύγουν της προσοχής μας ται άμεση προστασία και άπειρη προσοχή. οι αλλαγές που γίνονται με αργό ρυθμό στο περιΈνα από τα πιο χαρακτηριστικά και εντυπωσιακά βάλλον. Παρατήρησαν, μετά από συνεντεύξεις με γνωρίσματα της εποχής μας, είναι το συνταρακτικό τρεις γενιές ψαράδων, ότι η κάθε γενιά θεωρεί το ξύπνημα της Ανθρωπότητας εμπρός στο τι κάνουμε περιβάλλον στο οποίο ζει, σαν «φυσιολογικό». Οι με τις άλλες μορφές ζωής που μαζί τους μοιραζόνεότερες γενιές φαίνεται να μην αντιλαμβάνονται μαστε αυτόν τον πλανήτη, τη βιοποικιλότητα, μια ή να λησμονούν το μέγεθος της υποβάθμισης και έννοια που περιλαμβάνει το σύνολο των οργανιαμφισβητούν ιστορικά δεδομένα και περιγραφές σμών, ειδών και οικοσυστημάτων που απαρτίζουν παλαιότερων γενιών ψαράδων σχετικά με την τη ζωή. Ο άνθρωπος είναι και αυτός μέρος της αφθονία των τεράστιων ψαριών, τον αφάνταστο βιοποικιλότητας και η ύπαρξή του θα ήταν αδύνατη Της Λίλης Βενιζέλου υποθαλάσσιο πλούτο, τις αμέτρητες φάλαινες, τα χωρίς αυτήν. Ο αφάνταστος πλούτος ζωής στον Προέδρου εκατομμύρια των θαλασσίων χελωνών και οστράπλανήτη είναι το βασικό χαρακτηριστικό που τον της ΜΚΟ MEDASSET κων και τόσων άλλων ειδών που σήμερα κινδυνεύκάνει όχι μόνο βιώσιμο αλλά και πανέμορφο. ουν με εξαφάνιση ή έχουν ήδη εξαφανιστεί. Αυτή Ο πλανήτης αντιμετωπίζει μια πρωτόγνωρη απώη απώλεια ιστορικής μνήμης και η νέα αντίληψη για τις πραγμα- λεια της βιοποικιλότητας. Οικοσυστήματα όπως υγροβιότοποι, τικές βασικές αξίες της ζωής από τις νεότερες γενιές, όχι μόνο νησίδες, εύκρατα δάση και κοραλλιογενείς ύφαλοι αντιμετωπίεξηγεί γιατί οι προσδοκίες μας από τη φύση ελαττώνονται από ζουν πιέσεις και συρρίκνωση. Κάθε ώρα, τέσσερα είδη εξαφαγενιά σε γενιά αλλά βοηθούν επίσης να συνειδητοποιήσουμε γι- νίζονται οριστικά. Κάθε λεπτό που περνάει 20 εκτάρια δάσους ατί συμβιβαζόμαστε με το να ζούμε στο χάος, τη ρύπανση και το χάνονται και κάθε χρόνο συνολικά 13 εκατομμύρια εκτάρια καθόρυβο των πόλεων, χωρίς να παρατηρούμε την αργή επιδείνω- ταστρέφονται: μία έκταση που αναλογεί σε τέσσερις φορές αυτή ση όλων αυτών των φαινομένων. του Βελγίου. Στην παρούσα φάση, η εξαφάνιση των ειδών είναι

Η οικονομική, κοινωνική και πολιτική απληστία του ανθρώπου καθώς και η αδυσώπητη σύγκρουση φύσης και οικονομίας, συσκοτίζουν τη γνώση και ο άνθρωπος αντιμετωπίζει με απάθεια την καταστροφή που επιτελείται γύρω του. Σε πολλές χώρες ο άνθρωπος έχει φτάσει να θεωρεί πηγή τροφής το σουπερμάρκετ και το μπακάλικο και όχι τη Γη που του την παρέχει. Θα πάρει καιρό ακόμα για να αλλάξει η ροή και να πάρει τη σωστή κατεύθυνση το ποτάμι της ανθρώπινης σκέψης: Εκεί όπου η προστασία του περιβάλλοντος δεν είναι μια απλή διαπίστωση αλλά επείγουσα και επιτακτική ανάγκη. Πρέπει οι άνθρωποι να κατανοήσουν βαθιά πως το φυσικό περιβάλλον δεν είναι ένα

Ðåñßðëïõò

100 φορές πιο γρήγορη από αυτή που καταδεικνύουν οι έρευνες σε προϊστορικά απολιθώματα, ενώ οι μελλοντικές εκτιμήσεις προβλέπουν την επιτάχυνση της τάσης αυτής, απειλώντας μας με μια νέα οικολογική «γενοκτονία» σε επίπεδο ανάλογο με αυτή που εξαφάνισε τους δεινόσαυρους. Η αναγνώριση της σημασίας της βιοποικιλότητας και της απώλειας της σε παγκόσμια κλίμακα είχε σαν αποτέλεσμα την εισαγωγή της στη διεθνή πολιτική ατζέντα τις τελευταίες δεκαετίες. Τον Απρίλιο του 2002, στην 6η Συνάντηση των Μελών της Σύμβασης για τη Βιοποικιλότητα (Convention on Biological Diversity), 191 1 Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος

2010 Διεθνές Έτος Βιοποικιλότητας

04. Κοπάδι από σαλάχια (Eagle rays). © 2002 MEDASSET, Photo: K. Katopis 05. Θαλασσαετός (White tailed eagle) στην Κρήτη 06. Χταπόδι (Octopus vulgaris) © Ludovic Hoarau 07. Υποθαλάσσιος κόσμος © west-crete.com

έθνη δεσμεύτηκαν να πετύχουν μέχρι το 2010 μια σημαντική μείωση του ρυθμού απώλειας της βιοποικιλότητας σε παγκόσμιο, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Το 2003, στο Ψήφισμα του Κιέβου για τη βιοποικιλότητα, υπουργοί περιβάλλοντος συμφώνησαν σε πανευρωπαϊκό επίπεδο την ανακοπή της απώλειας της βιοποικιλότητας έως το 2010. Στις 20 Δεκεμβρίου του 2006, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) όρισε το 2010 ως Διεθνές Έτος Βιοποικιλότητας. Η Γενική Συνέλευση ενθάρρυνε τα Κράτη-Μέλη της και τους υπόλοιπους ενδιαφερόμενους φορείς να αυξήσουν την παγκόσμια ευαισθητοποίηση για τη σημασία της βιοποικιλότητας με την προώθηση δράσεων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δεσμευτεί να προστατέψει τη βιοποικιλότητα μέσω αποφάσεων σε πολιτικό επίπεδο ώστε να αποτρέψει την απώλεια της βιοποικιλότητας εντός των ορίων της ένωσης μέχρι το 2010. Επικεφαλείς κρατών και κυβερνήσεων της Ε.Ε. συμφώνησαν το 2001, «να αναστείλουν την υποβάθμιση της βιοποικιλότητας στην ΕΕ έως το 2010» και να «αποκαταστήσουν τα οικολογικά ενδιαιτήματα και τα φυσικά συστήματα». Παρόλο που σημειώνεται σημαντική πρόοδος και φαίνονται τα πρώτα σημάδια επιβράδυνσης της εξαφάνισης των ειδών, ο ρυθμός και η έκταση της εφαρμογής των μέτρων προστασίας δεν είναι ικανοποιητικά. Σε διεθνές επίπεδο η πρόοδος δεν είναι ενθαρρυντική. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρόσφατα εξέδωσε Δελτίο Τύπου με τίτλο “Επιλογές για ένα Ευρωπαϊκό όραμα και στόχο για τη βιοποικιλότητα πέρα από το 2010” αναγνωρίζοντας ότι δεν έχει επιτευχθεί ο στόχος του 2001 για την μείωση της απώλειας βιοποικιλότητας στην ΕΕ μέχρι το 2010. Το νέο αυτό κείμενο θέτει την ανάγκη για ένα όραμα για τη βιοποικιλότητα μέχρι το 2050 και προτείνει πιθανούς στόχους για το 2020. Η Επιτροπή επίσης δεσμεύεται να παρουσιάσει μια Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα μέχρι το τέλος του 2010. Εάν δεν λάβουμε σοβαρά μέτρα, η απώλεια της βιοποικιλότητας θα είναι μη αναστρέψιμη και θα επιταχυνθεί. Υπάρχουν αρκετές ιστορίες επιτυχίας που αποτελούν πηγή έμπνευσης, δεν παύουν 2 6η Συνάντηση των Μελών της Σύμβασης για τη Βιοποικιλότητα (COP 6), Απόφαση VI/26 3 Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, Απόφαση 61/203 4 Βλ. Συμπεράσματα της Προεδρίας, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Γκετεμποργκ, 15-16 Ιουνίου 2001.

5 Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Com (2001) 264 Τελικό

όμως να είναι μεμονωμένες περιπτώσεις. Καταναλώνουμε το φυσικό κεφάλαιο του πλανήτη σε τέτοιο βαθμό που υποσκάπτουμε την ικανότητα των οικοσυστημάτων να υποστηρίξουν μελλοντικές γενεές. Έχουμε όμως ακόμα τη δυνατότητα να αναστρέψουμε την τάση αυτή μέσω ουσιαστικών και ριζικών αλλαγών σε επίπεδο πολιτικής και πρακτικών. Το MEDASSET (Μεσογειακός Σύνδεσμος για τη Σωτηρία των Θαλασσίων Χελωνών) είναι διεθνής, μη κυβερνητική οργάνωση (ΜΚΟ) που ιδρύθηκε το 1988 με σκοπό την προστασία των θαλασσίων χελωνών και των βιοτόπων τους σε όλη την Μεσόγειο, μέσω ερευνητικών προγραμμάτων, ενημερωτικών εκστρατειών, της εκπαίδευσης και της ενεργού παρέμβασης σε αρμόδιους φορείς. Από την ίδρυσή του είναι μόνιμο Μέλος/Παρατηρητής της Σύμβασης της Βέρνης (Συμβούλιο της Ευρώπης). Συνεργάζεται με το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ (UNEP/MAP) του οποίου είναι Εταίρος για την εφαρμογή του Μεσογειακού Σχεδίου Δράσης Προστασίας των Θαλασσίων Χελωνών.

Πηγές: 1. Δήλωση του Προέδρου της 62ης Συνόδου της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, στα εγκαίνια του Υπουργικού τμήματος της 9ης Συνάντησης των Μελών για τη Σύμβαση της Βιολογικής Ποικιλότητας. 2. Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Com (2001) 264 Τελικό. Ðåñßðëïõò

ΤO

«Περισκόπιο των Ναυτίλων» είναι ένα μηνιαίο ηλεκτρονικό δελτίο της HELMEPA που έχει ως στόχο να φέρει τους νέους ανθρώπους στην Ελλάδα πιο κοντά σε θέματα που αφορούν τη θαλάσσια έρευνα, τη χρήση νέων τεχνολογιών για την προστασία του περιβάλλοντος και τις επιστήμες και τα επαγγέλματα που συνδέονται με το θαλάσσιο περιβάλλον. Το νέο αυτό μηνιαίο περιβαλλοντικό δελτίο απευθύνεται σε νέους και νέες, 13-30 ετών, σε όλη την Ελλάδα που, ως Ναυτίλοι της HELMEPA, έχουν δεσμευτεί να συμβάλλουν εθελοντικά στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος της πατρίδας μας. Η πρωτοβουλία αυτή υποστηρίζεται από το Βρετανικό κοινωφελές ίδρυμα Lloyd’s Register Educational Trust (LRET).

Ολοκληρώνεται η Απογραφή της Θαλάσσιας Zωής (Census of Marine Life) το 2010, Διεθνές Έτος Βιοποικιλότητας (Αναδημοσίευση από «Περισκόπιο των Ναυτίλων», τεύχος 1) Η «Απογραφή της Θαλάσσιας Ζωής» αποτελεί μία προσπάθεια σύνταξης ενός ανανεωμένου περιεκτικού καταλόγου όλων των μορφών ζωής στη θάλασσα σε παγκόσμιο επίπεδο. Στο εγχείρημα συμμετέχει διεθνές δίκτυο επιστημόνων και ερευνητών σε περισσότερες από 80 χώρες του κόσμου. Η πρωτοποριακή αυτή διεθνής συνεργασία περιλαμβάνει 14 ερευνητικά προγράμματα πεδίου. Τα 3 από αυτά αφορούν σε είδη τα οποία εντοπίζονται σε όλες τις θάλασσες - όπως ο τόνος, το ζωοπλαγκτόν και τα μικρόβια, ενώ τα υπόλοιπα 11 προγράμματα εστιάζουν σε διαφορετικούς βιότοπους, όπως τα υποθαλάσσια βουνά και η αρκτική θάλασσα. Πέντε από αυτά τα προγράμματα έχουν περιλάβει βιότοπους στην ανοικτή θάλασσα και σε βάθη μεγαλύτερα από εκεί που φτάνει το φως του ήλιου. Μέχρι τώρα, οι επιστήμονες της «Απογραφής» έχουν καταγράψει 17.650 είδη σε βάθη άνω των 200 μέτρων, όπου η ηλιακή ακτινοβολία δεν επαρκεί για φωτοσύνθεση. Από αυτά, 5.722 είδη βρέθηκαν σε βάθη άνω των 1.000 μέτρων και ορισμένα σε βάθη ακόμα και 5.000 μέτρων! Πολλά από τα είδη σε αυτές τις κρύες, σκοτεινές θαλάσσιες περιοχές τρέφονται με υπολείμματα που πέφτουν στο βυθό από τις πιο φωτεινές ζώνες ή με βακτηρίδια. Ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις των επιστημόνων της «Απογραφής» στα βάθη των ωκεανών περιλάμβαναν την πρώτη καταγραφή σκουληκιού που τρέφεται με μπανέλες νεκρών φαλαινών στην Ανταρκτική καθώς και μία συνάθροιση 680 κωπήποδων στο θαλάσσιο πυθμένα του νοτιοανατολικού Ατλαντικού Ωκεανού, από τα οποία μόνο τα 7 ήταν ήδη γνωστά. Τα κωπήποδα είναι μια ομάδα μικρών πλαγκτονικών και βενθικών οργανισμών που αποτελούν κύρια πηγή πρωτεΐνης στους ωκεανούς.

Tα αποτελέσματα της 10ετούς έρευνας αναμένεται να δημοσιευθούν τον Οκτώβριο 2010. Σύμφωνα με τους επιστήμονες που συμμετέχουν στην «Απογραφή», υπολογίζεται ότι το τελικό σύνολο των θαλασσίων ειδών θα είναι περίπου 235.000, από τα οποία τα 5.600 είναι νέα είδη που καταγράφονται για πρώτη φορά.

Ðåñßðëïõò

Επιπλέον, θα γίνει κατά προσέγγιση προσδιορισμός του αριθμού των ειδών που μένει να ανακαλυφθούν, ο οποίος ενδεχομένως να φτάσει το ένα εκατομμύριο, συμπεριλαμβανομένων μικρών ζώων και μικροσκοπικών οργανισμών, γνωστών ως πρώτιστα. Τα συμπεράσματα της «Απογραφής της Θαλάσσιας Ζωής» έρχονται στη δημοσιότητα το 2010, που έχει ανακηρυχθεί από τα Ηνωμένα Έθνη ως Διεθνές Έτος Βιοποικιλότητας με σκοπό να εορταστεί η πλούσια ποικιλομορφία ζωής στη Γη και να αναδειχθεί η αξίας της για τον πλανήτη μας. Ο εορτασμός αυτός συμπίπτει με το στόχο για μείωση του ρυθμού απώλειας της βιοποικιλότητας έως το 2010, που υιοθετήθηκε από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) στην Παγκόσμια Σύνοδο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στο Γιοχάνεσμπουργκ το 2002. Ο ίδιος στόχος έχει τεθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση και η υλοποίησή του προωθείται στα κράτη-μέλη της μέσω της δημιουργίας του δικτύου προστατευόμενων περιοχών NATURA 2000 και άλλων πολιτικών. Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες που γίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο, η απώλεια ειδών ζώων και φυτών συνεχίζεται με εντατικό ρυθμό και ο στόχος δύσκολα θα επιτευχθεί, σύμφωνα με αναγνωρισμένους διεθνείς οργανισμούς όπως η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (EEA). Στην Ελλάδα, μια από τις πλουσιότερες σε βιοποικιλότητα χώρες της Ευρώπης με πολλά ενδημικά είδη φυτών και ζώων, υπάρχουν ακόμη σημαντικά κενά στη γνώση μας σχετικά με την κατάσταση πολλών προστατευόμενων και μη ειδών και οικοσυστημάτων. Επίσης, υπάρχουν βασικές ελλείψεις στο γενικότερο πλαίσιο για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας. Σπάνια είδη όπως η Μεσογειακή φώκια Monachus monachus, ο Αιγαιόγλαρος Larus audouinii, ο λύκος Canis lupus και η καφέ αρκούδα Ursus arctos, που για αιώνες αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας μας, απειλούνται πλέον άμεσα με εξαφάνιση. Κύριες αιτίες είναι η αναίτια εξόντωση αυτών των ειδών και η καταστροφή των βιοτόπων τους από την αυξανόμενη ανθρώπινη δραστηριότητα. Η ανάδειξη και αξιοποίηση αυτής της σημαντικής βιοποικιλότητας μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα για τη βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας μας. Επιπλέον, υπάρχει και το ηθικό ζήτημα, ότι οφείλουμε να αφήσουμε στα παιδιά μας την ελληνική φύση όπως εμείς την κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας. Όπως άλλωστε λέει και μια αρχαία κινέζικη παροιμία: «Kάθε γενιά φυτεύει δέντρα στη σκιά των οποίων θα ξεκουράζεται η επόμενη γενιά».

2010 Διεθνές Έτος Βιοποικιλότητας

Έτσι, καλούμαστε να αναλάβουμε όλοι δράση για την προστασία της βιοποικιλότητας το 2010 και να διαφυλάξουμε αυτή την πολύτιμη κληρονομιά και για τις επόμενες γενιές. Με σκοπό να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση για την πλούσια βιοποικιλότητα της πατρίδας μας και τα προβλήματα επιβίωσης που αντιμετωπίζουν κάποια απειλούμενα με εξαφάνιση είδη, η HELMEPA αναλαμβάνει να παρουσιάζει κάθε μήνα στο website των Ναυτίλων www.helmepacadets.gr ένα σημαντικό είδος που συνδέεται με το θαλάσσιο και παράκτιο περιβάλλον της χώρας μας και χρήζει προστασίας από την Ελληνική νομοθεσία και τον καθένα από εμάς (περισσότερες πληροφορίες και περιγραφή των ερευνητικών προγραμμάτων πεδίου της «Απογραφής της Θαλάσσιας Ζωής» μπορείτε να βρείτε στο σύνδεσμο www.coml.org. Πληροφορίες για το Διεθνές Έτος Βιοποικιλότητας είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα της Παγκόσμιας Σύμβασης για τη Βιοποικιλότητα: www.cbd.int/2010).

Το είδος του μήνα

Τα είδη που θα παρουσιαστούν στην ιστοσελίδα της Helmepa και θα αντιστοιχούν στους μήνες του 2010 είναι τα εξής: Φεβρουάριος: η Μεσογειακή Φώκια Monachus monachus Μάρτιος: ο Φυσητήρας Physetermacrocephalus Απρίλιος: το Ρινοδέλφινο TursiopsTrucantus Μάϊος: ο Οξύρυγχος καρχαρίας Isurusoxyrhynchus Ιούνιος: η Θαλάσσια χελώνα Carettacaretta Ιούλιος: ο Γκριζόβατος (κοινό σαλάχι) Dipturusbatis Αύγουστος: ο Ερυθρός ή Κυανόπτερος τόνος Thunnusthynnus Σεπτέμβριος: ο Aιγαιόγλαρος Larusaudouinii Οκτώβριος: το Θαλάσσιο φυτό Posidoniaoceanica Νοέμβριος: το κρινάκι της θάλασσας Pancratiummaritimum Δεκέμβριος: το ενδημικό φυτικό είδος Saponaria jagelii Ήδη έχουν αναρτηθεί πληροφορίες για την Μεσογειακή Φώκια και τον Φυσητήρα τα οποία αναδημοσιεύουμε, αναμένοντας με ενδιαφέρον και τα υπόλοιπα είδη.

Μεσογειακή φώκια Μonachus monachus

Πριν από περίπου 25 εκατομμύρια χρόνια εμφανίστηκαν οι πρώτες φώκιες, στις βόρειες θάλασσες. Από κει ταξίδεψαν σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης και έφτιαξαν τα διαφορετικά είδη φώκιας που γνωρίζουμε σήμερα. Ανάμεσά τους και η φώκια της Μεσογείου, η διάσημη Μονάχους μονάχους! Οι πρόγονοι της φώκιας ήταν στεριανοί και είχαν τέσσερα πόδια, τρίχωμα και ουρά! Η τροφή, όμως, στη στεριά φαίνεται πως δεν ήταν αρκετή. Έτσι, τα πρωτόγονα εκείνα ζώα, που θύμιζαν κάτι από αρκούδα, σκύλο ή ασβό, στράφηκαν στο νερό. Στην αρχή ψάρευαν άτσαλα στα ρηχά. Με τον καιρό, όμως, εξελίχθηκαν σε εξαίρετους κολυμβητές. Τα πόδια τους μετατράπηκαν σε πτερύγια και οι βουτιές τους φτάνουν έως και τα 150 μέτρα βάθος! Το λατινικό όνομα της Μεσογειακής φώκιας Μονάχους μονάχους γράφεται Monachus monachus- προέρχεται από τη λέξη “μοναχός”, δηλαδή καλόγερος, γιατί οι δίπλες στο λαιμό της θυμίζουν τις πτυχές από τα ράσα των μοναχών. Οι θηλυκές Μεσογειακές φώκιες γεννούν ένα μικρό κάθε χρόνο. Τα μωρά γεννιούνται μαύρα με ένα λευκό σημάδι στην κοιλιά αλλά μετά από δυο μήνες αλλάζουν χρώμα και γίνονται γκρι ή μπεζ, σαν τις ενήλικες φώκιες. Η Monachus monachus είναι ένα από τα μεγαλύτερα είδη φώκιας στον κόσμο. Έχει μήκος γύρω στα 2,5 μέτρα και ζυγίζει περίπου 300 κιλά. Μπορεί να φτάσει σε ηλικία τα 45 χρόνια. Το σχήμα του σώματος της είναι ατρακτοειδές έτσι ώστε να διευκολύνει την κίνηση της μέσα στο νερό και τα άκρα της έχουν σχήμα πτερυγίων. Στο κεφάλι της έχει μακριά μουστάκια που χρησιμεύ-

ουν ως αισθητήρια όργανα. Δεν έχει εξωτερικά αυτιά, αλλά μικρές ακουστικές οπές. Το δέρμα της καλύπτεται από κοντό τρίχωμα μήκους μισού εκατοστού με πιο συνηθισμένα χρώματα το μαύρο, το σκούρο καφέ ή γκρίζο στη πλάτη ενώ στην κοιλιά το ανοικτό γκρίζο. Συχνά, έχει εμφανή σημάδια στο δέρμα της πλάτης της από γρατσουνιές και παλιές πληγές. Τα δύο τελευταία χαρακτηριστικά διευκολύνουν στην αναγνώριση των ατόμων ενός πληθυσμού. Τα ενήλικα αρσενικά είναι λίγο πιο μεγάλα και βαριά από τα θηλυκά (αρσενικά: μήκος 2,4 μετρά, βάρος 315 κιλά - θηλυκά: μήκος 2 έως 2,4 μέτρα, βάρος 300 κιλά). Τα μικρά της Μεσογειακής φώκιας έχουν μήκος περίπου 1 μέτρο και ζυγίζουν γύρω στα 15 - 18 κιλά. Το δέρμα τους καλύπτεται από μακρύ τρίχωμα μήκους 1-1,5 εκατοστού, χρώματος σκούρου καφέ έως μαύρου. Στην κοιλιά υπάρχει μία άσπρη κηλίδα, της οποίας το σχήμα διαφέρει χαρακτηριστικά σε κάθε φώκια αλλά και μεταξύ των δύο φύλων. Το τρίχωμα αυτό αντικαθίσταται μετά από 6-8 εβδομάδες από το χαρακτηριστικό κοντό τρίχωμα των ενήλικων ζώων.

Απειλές:

Η Μεσογειακή φώκια είναι από τα πιο απειλούμενα με εξαφάνιση είδη του πλανήτη και το νούμερο ένα απειλούμενο με εξαφάνιση θαλάσσιο θηλαστικό της Ευρώπης! Στο παρελθόν υπήρχαν χιλιάδες φώκιες στις ακτές της Mεσογείου, με τη φυσική εξάπλωση του είδους να φτάνει μέχρι τον Εύξεινο Πόντο και τις ΒΔ ακτές της Αφρικής. Σήμερα οι φώκιες Monachus monachus έχουν εξαφανιστεί από τις περισσότερες περιοχές της Μεσογείου και εκτιμάται πως ο συνολικός πληθυσμός τους δεν ξεπερνά τα 600 άτομα. Ο πιο σημαντικός πληθυσμός του είδους ζει και αναπαράγεται στην ανατολική Μεσόγειο, όπου υπολογίζεται ότι ζουν περίπου 300-350 ζώα. Διωγμένες από τον άνθρωπο, οι φώκιες Monachus monachus χρησιμοποιούν σαν τόπους διαμονής μικρά ακατοίκητα νησιά, απρόσιτες βραχώδεις εκτάσεις και θαλασσινές σπηλιές, με αποτέλεσμα οι γνώσεις μας για τα ζώα αυτά να είναι πολύ περιορισμένες. Οι λόγοι που η Μεσογειακή φώκια απειλείται με εξαφάνιση είναι πολλοί. Η υπεραλίευση και η παράνομη αλιεία είναι δύο από αυτούς. Τα μεγάλα ψαροκάικα και οι δυναμίτες θανατώνουν πολλούς θαλάσσιους οργανισμούς και καταστρέφουν τα αυγά τους με αποτέλεσμα η τροφή της να λιγοστεύει. Επίσης, την καταδιώκουν γιατί προκαλεί ζημιές στα δίχτυα και τα παραγάδια των ψαράδων, στην προσπάθειά της να βρει τροφή. Άλλες φώκιες πάλι παγιδεύονται στα δίχτυα κάτω από το νερό και πνίγονται. Αυτά έχουν όσοι αναπνέουν με πνεύμονες! Ευτυχώς υπάρχουν και πολλοί ευσυνείδητοι ψαράδες που ξέρουν ότι το θαλάσσιο περιβάλλον πρέπει να προστατευθεί από όλους μας. Μεγάλο πρόβλημα είναι και η καταστροφή των ακτών, που κτίζονται ή “πλημμυρίζουν” από τουρίστες. Έτσι, λιγοστεύουν συνεχώς τα μέρη που μπορεί να αναπαυθεί και να γεννήσει με ησυχία. Από την άλλη τα σκουπίδια και οι τοξικές ουσίες που ρυπαίνουν τη θάλασσα, παγιδεύουν ή σκοτώνουν την ίδια και τους οργανισμούς με τους οποίους τρέφεται. Οι μεγαλύτεροι μέχρι στιγμής μελετημένοι, επί σειρά ετών, τοπικοί πληθυσμοί βρίσκονται στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο ΑλοννήσουΒορείων Σποράδων και στο νησιωτικό σύμπλεγμα Κιμώλου – Πολυαίγου στις Νοτιοδυτικές Κυκλάδες. Επίσης έχουν καταγραφεί μικρότεροι αναπαραγόμενοι πληθυσμοί, στα νησιά του Ιονίου (Ζάκυνθος – Κεφαλονιά) και του Αιγαίου πελάγους, καθώς και στην περιοχή των Δωδεκανήσων, συγκεκριμένα στην Κάρπαθο και την Κάσο. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της Εταιρίας για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας (ΜΟm) www.mom.gr, την οποία και ευχαριστούμε για τη διάθεση του συγκεκριμένου πληροφοριακού και φωτογραφικού υλικού. Ðåñßðëïõò

Φυσητήρας Physeter macrocephalus

O φυσητήρας είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά ζώα του πλανήτη. Oι προσαρμογές του στο θαλάσσιο περιβάλλον δεν προκαλούν μόνο τον θαυμασμό αλλά και την απορία της σύγχρονης επιστήμης, που δεν έχει ακόμη κατορθώσει να εξηγήσει πολλές από αυτές. Δικαιολογημένα, ο φυσητήρας έχει χαρακτηριστεί ως “το ζώο των υπερθετικών”: • Eίναι ο μεγαλύτερος οδοντοφόρος οργανισμός. Oι αρσενικοί φυσητήρες μπορούν να ξεπεράσουν τα 18 μέτρα σε μήκος.

• Παρουσιάζει τον πιο έντονο φυλετικό διμορφισμό μεταξύ των θηλαστικών, αφού τα πολύ μικρότερα θηλυκά δεν ξεπερνούν τα 12 μέτρα. Ως συνέπεια, τα ώριμα αρσενικά βάρους 44 τόνων είναι τρεις φορές βαρύτερα από τα θηλυκά (13.5 τόνους).

• Oι φυσητήρες είναι οι καλύτεροι δύτες, αφού παρ' ότι αναπνέουν ατμοσφαιρικό αέρα όπως και εμείς, κατορθώνουν με μια ανάσα να φθάσουν τα 2000 ή και περισσότερα μέτρα βάθος, όπου κρατούν την αναπνοή τους για τουλάχιστον μία με μιάμιση ώρα! Eίναι δε ικανοί να επαναλαμβάνουν τέτοιες καταδύσεις περίπου είκοσι φορές στη διάρκεια ενός εικοσιτετραώρου!

• Συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο επιτυχημένων θαλάσσιων οργανισμών από οικολογική άποψη, αφού κατόρθωσαν να εκμεταλλευτούν ως τροφή τα άφθονα και "αναξιοποίητα" βαθυπελαγικά καλαμάρια. Άλλωστε, αυτό υποδεικνύει η εξάπλωσή τους στο σύνολο των ωκεανών του κόσμου, από τους πόλους μέχρι τον ισημερινό.

• Έχουν το χαμηλότερο ρυθμό αναπαραγωγής αφού τα θηλυκά ωριμάζουν όταν φθάσουν τα 10 χρόνια, η κύηση τους διαρκεί 16 μήνες και ο θηλασμός πάνω από τρία χρόνια. O μέσος ρυθμός γεννήσεων ενός θηλυκού είναι πέντε χρόνια, ενώ τα γηραιότερα θηλυκά δεν αναπαράγονται, αφού αναλαμβάνουν χρέη καθοδηγητή των κοπαδιών τους.

• Mέσα στο κεφάλι των φυσητήρων βρίσκεται το μεγαλύτερο όργανο παραγωγής ήχων στο ζωικό βασίλειο.

• Tέλος, οι φυσητήρες διαθέτουν τον μεγαλύτερο εγκέφαλο που υπήρξε ποτέ στη Γη! Στην πολύ πρόσφατη ιστορία του πλανήτη μας, στον 20o αιώνα, ένας πολύ μικρότερος εγκέφαλος, ο ανθρώπινος, απείλησε τους γιγάντιους φυσητήρες με εξαφάνιση. Eυτυχώς, το 1986 η φαλαινοθηρία φυσητήρων σταμάτησε. Όμως πολλές άλλες νέες απειλές (συγκρούσεις με μεγάλα πλοία, ηχητική ρύπανση, χημική ρύπανση, παρασυρόμενα αφρόδιχτα κ.λ.π.) εμφανίστηκαν από τότε. Θα ήταν ταπεινωτικό για το ανθρώπινο είδος με τον πιο αναπτυγμένο εγκέφαλο πάνω στην Γη, να μην επιτρέψει στους φυσητήρες να ζήσουν αρμονικά μαζί μας.

Οι Φυσητήρες των ελληνικών Θαλασσών

Όπως συμβαίνει με τους κατοίκους των περισσοτέρων μεσογειακών χωρών, οι Έλληνες γνωρίζουν πολύ καλά τα δελφίνια, όμως

10

Ðåñßðëïõò

πιστεύουν πως η Μεσόγειος και ακόμα περισσότερο οι ελληνικές θάλασσες είναι πολύ μικρές για να φιλοξενήσουν τα μεγάλα ξαδέλφια τους, τις φάλαινες και τους φυσητήρες. Μέχρι τα τέλη της περασμένης χιλιετίας, κανείς στην Ελλάδα δεν μπορούσε να πιστέψει ότι τα ζώα αυτά δεν ζουν μόνο στους πόλους η στους μεγάλους ωκεανούς αλλά υπάρχουν μόνιμα στις θάλασσές μας. Έχοντας ως βάση μερικές σπάνιες περιστασιακές παρατηρήσεις «μεγάλων κητωδών» από καπετάνιους και ψαράδες στην ΝΔ Κρήτη, καθώς και το εξαιρετικό ανάγλυφο του βυθού στην περιοχή, το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος ξεκίνησε το 1998 ένα ερευνητικό πρόγραμμα που οδήγησε στην ανακάλυψη του σημαντικότερου πληθυσμού φυσητήρων σε ολόκληρη τη Μεσόγειο! Τα πρώτα αποτελέσματα των ερευνών αποκάλυψαν ότι οι φυσητήρες βρίσκονται στην περιοχή της Δ-ΝΔ Κρήτης όλο το χρόνο! Μεταξύ άλλων, τα ευρήματα των ερευνών έχουν δείξει ότι: - Ο αριθμός των φυσητήρων που ζουν στις ελληνικές θάλασσες είναι πολύ μικρός, περίπου 200 άτομα συνολικά, γεγονός που καθιστά τον πληθυσμό τους ιδιαίτερα εύθραυστο. Αυτό σημαίνει επίσης ότι ο συνολικός αριθμός των φυσητήρων της Μεσογείου αριθμεί μόλις κάποιες εκατοντάδες και για το λόγο αυτό έχει προταθεί ως «Κινδυνεύων» για το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ειδών της IUCN. - Τουλάχιστον 3 φυσητήρες κάθε 2 χρόνια πεθαίνουν στην Ελλάδα εξ αιτίας σύγκρουσης με κάποιο πλοίο. Πολλά άτομα που παρατηρούνται κατά τη διάρκεια των ερευνητικών αποστολών φέρουν σημάδια και τραύματα από προπέλες. Ο ρυθμός θανάτων από συγκρούσεις με πλοία είναι ιδιαίτερα υψηλός για έναν τόσο μικρό πληθυσμό!

- Παρόλο που τα παρασυρόμενα αφρόδιχτα ποτέ δεν υπήρξαν δημοφιλή στην Ελλάδα, έχουν παρατηρηθεί φυσητήρες που φέρουν στην ουρά τους κομμάτια από δίχτυα.

- Πλαστικές σακκούλες και άλλα σκουπίδια βρίσκονται συχνά στο στομαχικό περιεχόμενο νεκρών φυσητήρων και σε μερικές περιπτώσεις αποτελούν την αιτία θανάτου.

- Υποβρύχιες εκρήξεις από παράνομη αλιεία με δυναμίτη συχνά καταγραφόνται μέσα στην περιοχή όπου οι φυσητήρες διαβιούν, ιδιαίτερα στη ΝΔ Κρήτη, χωρίς ακόμα να μπορεί να προσδιοριστεί το μέγεθος του προβλήματος που μπορεί να προκαλούν.

- Στρατιωτικά σόναρς έχουν επίσης επανειλημμένα χρησιμοποιηθεί με καταστροφικά αποτελέσματα μέσα στην περιοχή όπου ζουν. Δείτε εδώ το βίντεο για τους Φυσητήρες της Ελλάδας http://www. pelagosinstitute.gr/gr/homepage/index.html Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος http://www. pelagosinstitute.gr το οποίο και ευχαριστούμε για τη διάθεση του συγκεκριμένου πληροφοριακού και φωτογραφικού υλικού.

2010 Διεθνές Έτος Βιοποικιλότητας

ΞΕΝΙΚA ΕIΔΗ… ΟΙ ΜΕΤΑΝAΣΤΕΣ ΤΗΣ ΦYΣΗΣ Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS Μαμάη 3Α, 10440, Αθήνα • Τηλ./Fax: 210-8228795 Email: info@medsos.gr • Ιστοσελίδα: www.medsos.gr Οικοσυστήματα με διαφορετικά χαρακτηριστικά, π.χ. θερμοκρασία περιβάλλοντος, συχνότητα βροχοπτώσεων, περίοδοι ξηρασίας κτλ., φιλοξενούν διαφορετικά είδη με διαφορετικές «προτιμήσεις». Στους χώρους αυτούς, οι οργανισμοί ζουν και αναπαράγονται υπό συγκεκριμένες συνθήκες, στις οποίες έχουν προσαρμοστεί και στις οποίες μπορούν να ανταπεξέλθουν. Υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής, η «μεταποίηση» των οικοσυστημάτων είναι γεγονός και μια φυσική εξέλιξη. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι καινούριο˙ η Γη έχει βιώσει αλλαγές στο κλίμα της πολλές φορές στο παρελθόν, ενώ τα είδη βρίσκονται σε μια συνεχή διαδικασία εξέλιξης και προσαρμογής στα νέα κάθε φορά δεδομένα. Ο «ισχυρός» σε ένα περιβάλλον, δηλαδή αυτός που έχει το πλεονέκτημα έναντι των άλλων (π.χ. αντοχή σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες), μπορεί με τις κατάλληλες αλλαγές (π.χ. αύξηση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος), να πάρει τη θέση του «αδύναμου» ή ακόμη και να οδηγηθεί τελικά στην εξαφάνιση υπό την πίεση της φυσικής επιλογής. Τα οικοσυστήματα προσφέρουν στον άνθρωπο πληθώρα υπηρεσιών και φυσικών πόρων, όπως για παράδειγμα την απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα, τη ρύθμιση του κλίματος και του υδάτινου ισοζυγίου. Η ανεξέλεγκτη και μη βιώσιμη ανθρώπινη δραστηριότητα, συνεχώς υποβαθμίζει/καταστρέφει το περιβάλλον και διαταράσσει τις ισορροπίες. Οι τιμές των αερίων του θερμοκηπίου (π.χ. CO2) είναι υψηλότερες από κάθε άλλη φορά, τα οικοσυστήματα εξαιτίας τις υποβάθμισής τους έχουν χάσει την ικανότητα να λειτουργούν ως ρυθμιστές και όλα αυτά οδηγούν σε διπλασιασμό των ρυθμών θέρμανσης του πλανήτη και αύξηση της θερμοκρασίας του κατά 0.8 ˚C, από την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης! Και οι μελλοντικές προβλέψεις είναι ιδιαίτερα δυσοίωνες… Οι επιταχυνόμενοι ρυθμοί αλλαγής του κλίματος, εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας, αλλά και η αυξημένη συχνότητα εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων (πλημμύρες, τυφώνες κτλ.) αλλάζουν εκ νέου τη σύνθεση, τη δομή και τη λειτουργία των οικοσυστημάτων, με ρυθμούς άνευ προηγουμένου, που καθιστούν τη φυσική προσαρμογή πολύ δύσκολη. Συνεπώς, είδη που πριν έβρισκαν καταφύγιο σε ένα δεδομένο περιβάλλον τώρα κινδυνεύουν,

καθώς καλούνται να προσαρμοστούν γρήγορα σε νέες συνθήκες και απαιτήσεις. Πολλά δεν είναι τόσο ευπροσάρμοστα ή έχουν περιορισμένη ή και καθόλου δυνατότητα μετακίνησης, οπότε δεν ανταπεξέρχονται στον αγώνα για επιβίωση. Άλλα είναι περισσότερο «τυχερά» και βρίσκουν διεξόδους σε περισσότερο φιλόξενα περιβάλλοντα. Τα «τυχερά» συνεπώς είδη προωθούνται και προσπαθούν να εδραιωθούν και να επιβιώσουν σε νέα περιβάλλοντα/οικοτόπους, συγκεκριμένης σύνθεσης ειδών, σχέσεων και αλληλεπιδράσεων. Τα ξένα αυτά είδη είτε μπορούν να αναπτυχθούν χωρίς να προκαλέσουν καμία διαταραχή στις ήδη υπάρχουσες ισορροπίες, είτε μπορούν να προκαλέσουν πολύ σοβαρά προβλήματα (εισβάλλοντα ξενικά είδη). Η εισαγωγή ξενικών ειδών (και εισβαλλόντων) μπορεί να γίνει τόσο με φυσικό τρόπο, πχ. από τον Ατλαντικό στη Μεσόγειο μέσω του στενού του Γιβραλτάρ, μετακίνηση ειδών μέσω οικολογικών διαδρόμων για εύρεση περισσότερο φιλόξενου περιβάλλοντος υπό την πίεση της κλιματικής αλλαγής, όσο και εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας, π.χ. υδάτινα έρματα, προσκόλληση στα τοιχώματα πλοίων, εμπόριο, διαφυγή από υδατοκαλλιέργειες, εσκεμμένους εμπλουτισμούς, διάνοιξη διώρυγας του Σουέζ (λεσσεψιανοί μετανάστες) κ.α. Τα εισβάλοντα ξενικά είδη, από τους ιούς έως τα ανώτερα ζώα και φυτά, αποτελούν μία από τις σημαντικότερες απειλές της βιοποικιλότητας στον πλανήτη, σύμφωνα και με νέα δημοσίευση του Παγκόσμιου Προγράμματος για τα Εισβάλλοντα Είδη (GISP). Σε 57 χώρες που μελετήθηκαν

Ðåñßðëïõò

11

βρέθηκε ότι κατά μέσο όρο υπάρχουν 50 αλλόχθονα είδη ανά χώρα, τα οποία έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα. Ο αριθμός αυτός κυμάνθηκε από 9 είδη στην τροπική Γουινέα έως 222 είδη στη Νέα Ζηλανδία! Συνολικά καταγράφηκαν 542 εισβάλλοντα είδη, συμπεριλαμβανομένων 316 φυτών, 101 θαλάσσιων οργανισμών, 44 ψαριών γλυκού νερού, 43 θηλαστικών, 23 πουλιών και 15 αμφιβίων, ενώ τα νούμερα αυτά αποτυπώνουν μικρότερο από το πραγματικό μέγεθος. Όμως γιατί αποτελούν τόσο μεγάλη απειλή για τη βιοποικιλότητα; Ένας πρώτος λόγος είναι ότι μεταβάλλουν τη δομή των οικοσυστημάτων, καταρχήν μέσω του ανταγωνισμού με άλλα είδη παρόμοιων προτιμήσεων σε συνθήκες/όρους διαβίωσης. Στη χώρα μας για παράδειγμα, οι εμπλουτισμοί της λίμνης Παμβώτιδας με ξενικά είδη, ως μέτρου για τον έλεγχο του ευτροφισμού και την τόνωση της αλιείας, τελικά οδήγησαν στην μείωση ή και στην εξαφάνιση των ενδημικών ψαριών της (Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι κάθε εμπλουτισμός είναι προβληματικός. Χρειάζεται απλά να πραγματοποιείται ύστερα από ολοκληρωμένη μελέτη και σχεδιασμό). Άλλο παράδειγμα αποτελεί η εισαγωγή στα νερά της Μεσογείου του ξενικού φύκους Caulepra taxifolia, το οποίο ανταγωνίζεται σε χώρο και πόρους την Ποσειδωνία (Posidonia oceanica). Επίσης, γενικότερα η εισαγωγή ξενικών ειδών μπορεί να οδηγήσει σε εκφυλισμό του γενετικού κώδικα ενδημικών ειδών, εξαιτίας των διασταυρώσεων και της γένεσης υβριδίων. Τέλος, νέα είδη που εισάγονται σε ένα περιβάλλον μπορεί να είναι τοξικά για τα ενδημικά ή να είναι φορείς παθογόνων μικροβίων ή παρασίτων, οπότε να προκαλέσουν ακόμα και μαζικούς θανάτους οργανισμών. Φυσικά, ο άνθρωπος δεν μένει ανεπη12

Ðåñßðëïõò

ρέαστος από την εξέλιξη αυτή. Αφενός, υπάρχουν επιπτώσεις στην υγεία του, π.χ. εκδήλωση αλλεργιών, δερματικών παθήσεων και γενικότερων ασθενειών (ιός του δάγκειου πυρετού), αφετέρου είναι πολλές οι περιπτώσεις που πλήττεται και οικονομικά. Μείωση στην απόδοση της γεωργίας, της αλιείας, εκτεταμένες ζημίες σε δασικές εκτάσεις και υδατοκαλλιέργειες εξαιτίας νέων ασθενειών, είναι λίγες μόνο από τις συνέπειες που έχουν καταγραφεί. Και φυσικά εδώ προστίθενται και οι τεράστιες δαπάνες για την εξάλειψη και έλεγχο των εισβαλλόντων ειδών. Με δεδομένη την υπάρχουσα κατάσταση, χρειάζεται να δοθεί βάση στη μελέτη της βιολογίας και συμπεριφοράς των ξενικών ειδών που εισάγονται στα νέα οικοσυστήματα. Χρειάζεται να κατανοηθεί το πώς αυτά μπορεί εν δυνάμει να επηρεάσουν τα προϋπάρχοντα είδη και να βρεθούν λύσεις προκειμένου να μην διαταραχθούν οι ισορροπίες μέσα στο οικοσύστημα, υποβαθμίζοντας έτσι τη σύνθεσή του και τις υπηρεσίες που αυτό μπορεί να προσφέρει, όχι μόνο στον άνθρωπο, αλλά και στους οργανισμούς που φιλοξενεί. Στο σημείο αυτό είναι πολύ σημαντική η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κόσμου για αυτή την απειλή. Το εμπόριο εξωτικών ειδών αποτελεί μία ιδιαίτερα επικερδή επιχείρηση, που ενέχει κινδύνους. Φυσικά και υπάρχουν συγκεκριμένες προδιαγραφές και όροι ως προς το εμπόριο ειδών (π.χ. σύμβαση CITES), αλλά εδώ υπεισέρχεται αφενός το θέμα της συμμόρφωσης με τους νόμους και αφετέρου η υπευθυνότητα του καταναλωτή. Δεν είναι λίγες ο φορές που έχει αναφερθεί η σκόπιμη εγκατάλειψη στο περιβάλλον αλλόχθονων ειδών, ή που ο «συλλέκτης» ενισχύει με τη συμμετοχή του το κύκλωμα του παράνομου εμπορίου.

2010 Διεθνές Έτος Βιοποικιλότητας

Οι υποθαλάσσιοι λειμώνες σύμμαχοι για την προστασία των ακτών Οι υποθαλάσσιοι λειμώνες μειώνονται σε όλο τον κόσμο με αυξανόμενους ρυθμούς, δημιουργώντας προβλήματα στα παράκτια οικοσυστήματα. Παρά τη σημαντικότητά τους για τις υπηρεσίες που προσφέρουν, βρίσκονται σε ένα καθεστώς συνεχούς υποβάθμισης, το οποίο οδεύει διαρκώς επιδεινούμενo. Οι υποθαλάσσιοι λειμώνες δεν είναι φύκη αλλά ανώτερα φυτά (αγγειόσπερμα), που ζουν κάτω από το νερό. Αποτελούν τη βάση της ζωής στα παράκτια οικοσυστήματα και συντηρούν έναν τεράστιο βιολογικό πλούτο, καθώς προσφέρουν μεγάλη ποικιλία ενδιαιτημάτων για φωλεοποίηση, αναζήτηση τροφής, καταφύγιο, αναπαραγωγή και ανάπτυξη για διαφορετικά είδη, εμπορικά και μη, όπως καρκινοειδή και ψάρια. Συγκεκριμένα, υπολογίζεται ότι περισσότερα από 300 είδη χλωρίδας και 1000 είδη πανίδας «φιλοξενούνται» στις περιοχές αυτές. Ο πλούτος της βιοποικιλότητας που συντηρούν είναι συγκρίσιμος με αυτόν σε κοραλλιογενείς υφάλους. Επίσης, τα οικοσυστήματα αυτά προσφέρουν πολύ σημαντικές υπηρεσίες, όπως είναι η ανακύκλωση θρεπτικών και η προστασία των ακτών από τη διάβρωση. Αλλά με ποιον τρόπο μπορούν τα οικοσυστήματα αυτά να συμβάλουν στην προστασία της ακτογραμμής; Η λογική είναι η ίδια με την προστασία που παρέχουν τα δάση κατά της διάβρωσης του εδάφους. Οι υποθαλάσσιοι λειμώνες συνεπώς, προστατεύουν την ακτογραμμή από τη διαβρωτική επίδραση της κυματικής δράσης

στην ακτή, εξαιτίας ισχυρών ανέμων και καταιγίδων. Έχουν έντονη επίδραση στη ρύθμιση των παράκτιων ρευμάτων και την ικανότητα να παγιδεύουν και να σταθεροποιούν την άμμο και το ίζημα του θαλάσσιου πυθμένα, με αποτέλεσμα να επιβραδύνουν την ορμή των κυμάτων. Παγκοσμίως, οι λειμώνες κινδυνεύουν από διάφορους παράγοντες, όπως από παρεμβάσεις στην παράκτια ζώνη (κατασκευή λιμανιών, εκχερσώσεις κτλ), την κατασκευή φραγμάτων, η οποία αλλάζει την κυκλοφορία του ιζήματος και των θαλάσσιων ρευμάτων, τη ρύπανση και τη μόλυνση, τις εντατικές ιχθυοκαλλιέργειες, την αυξημένη θολότητα του νερού, που περιορίζει το φώς σε μικρότερα βάθη, την αγκυροβόληση μεγαλύτερων ή μικρότερων σκαφών, τις καταστροφικές πρακτικές αλιείας (π.χ. συρόμενα εργαλεία βυθού) και τη χρήση εκρηκτικών και άλλων μέσων παράνομης αλιείας. Τα τελευταία χρόνια προκαλεί όλο και μεγαλύτερη ανησυχία μεταξύ των ειδικών επιστημόνων η εισαγωγή και εξάπλωση ξένων ειδών-εισβολέων, ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας και της κλιματικής αλλαγής. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η περίπτωση του φύκους Caulerpa racemosa και του σκουληκιού Sabella spallanzanii, τα οποία ανταγωνίζονται την Ποσειδωνία για μαλακό υπόστρωμα (αμμώδης βυθός). Στο πλαίσιο μιας έρευνας, επιστήμονες συγκρότησαν μία βάση δεδομένων χρησιμοποιώντας 1128 παρατηρήσεις από 215 μελέτες, προκειμένου να αξιολογήσουν

τις αλλαγές στις περιοχές υποθαλάσσιων λειμώνων ανά τον κόσμο, την περίοδο 1879 – 2006. Εξαιτίας του γεγονότος ότι οι βάσεις δεδομένων για τις περιοχές των υποθαλάσσιων λειμώνων στον κόσμο είναι πολύ περιορισμένες, έπρεπε με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα να προχωρήσουν σε εκτιμήσεις, για παράδειγμα αναφορικά με την παγκόσμια έκταση των οικοσυστημάτων αυτών και το ποσοστό απώλειάς τους. Κατέληξαν ότι τα τελευταία 127 χρόνια καταστράφηκαν 51000 τετρ.χλμ υποθαλάσσιων λειμώνων, νούμερο που ξεπερνάει κατά πολύ τις εκτάσεις που προκύπτουν μόνο από τα διαθέσιμα δεδομένα. Η απώλεια αυτή είναι κοινό χαρακτηριστικό τόσο σε υψηλά όσο και σε χαμηλά γεωγραφικά πλάτη, ενώ ο μέσος ρυθμός της υπολογίστηκε σε 1,5% ετησίως. Βέβαια, στην πραγματικότητα ο ρυθμός μείωσης των οικοσυστημάτων αυτών δεν είναι σταθερός˙ συνεχώς εντείνεται με ποσοστά 1% πριν το 1940, 5% μετά το 1980 και 7% από το 1990! Με δεδομένη την προσφορά των οικοσυστημάτων αυτών, όχι μόνο στο περιβάλλον αλλά και στον άνθρωπο, οι αναπτυξιακές πολιτικές που προωθούνται θα πρέπει να συνάδουν με το πνεύμα της «αειφόρου ανάπτυξης» και συγκεκριμένα, της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παράκτιας Ζώνης. Έχοντας στόχο την προστασία των παράκτιων περιοχών, θα πρέπει να μεριμνούν για την προστασία, αποκατάσταση και διατήρηση των υποθαλάσσιων λειμώνων.

Ðåñßðëïõò

13

70

14

Ðåñßðëïõò

TE Y X H

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ N A Y T I K Η Σ

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ

ΤΟΣ Α Ϊ Κ Ο Ε ΟΓΟΥ ΕΥΡΩΠ ΚΟΥ ΔΙΑΛ ΟΛΙΤΙΣΜΙ ΔΙΑΠ

ΤΟΣ - ΣΕΠΤΕ

ΤΕΥΧΟΣ 60

Σ - ΑΥΓΟΥΣ

ΜΒΡΙΟΣ 2007

• ΙΟΥΛΙΟ ΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΡΙΜΗΝΙΑ Υ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟΥ 185 37 ΠΕΙΡΑΙΑΣ

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ

Επιχορηγείται

-

από ΥΠ.ΠΟ.

Τ - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑ

ΒΡΙΟΣ 2007

ΤΕΥΧΟΣ 61

• ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

- ΝΟΕΜΒ

ΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜ

ΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΡΙΜΗΝΙΑ Υ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟ

ΝΑΥΤΙΚΟΥ

185 37 - ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΕΝ-ΝΑΤ ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ ΥΠ.ΠΟ. - ΥΕΘΑ/Γ

από Επιχορηγείται

ΤΕΥΧΟΣ 63

• ΑΠΡΙΛΙΟΣ

- ΜΑΙΟΣ -

ΙΟΥΝΙΟΣ 2008

ΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΡΙΜΗΝΙΑ Υ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟ

ΝΑΥΤΙΚΟΥ

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ

Επιχορηγείται

- ΠΕΙΡΑΙΑΣ

από ΥΠ.ΠΟ.

185 37

Τ - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑ

9

ΔΟΣ Ν ΤΗΣ ΕΛΛΑ Ν ΜΟΥΣΕΙΟ

1949 - 200 ΝΑΥΤΙΚΟ

ΓΙΑΣ

ΛΕΙΤΟΥΡ

Σ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΤΙΚΗ 60 ΧΡΟΝΙΑ ΚΗΣ ΝΑΥ Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΟΡΙΚ ΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙ 10.000 ΧΡΟ Ο ΝΑΥΤΙΚΟ • ΕΜΠ ΠΟΛΕΜΙΚ

ΤΕΥΧΟΣ 66

ΡΙΟΣ • ΙΑΝΟΥΑ

- ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

07 Σ 1837-19 ΛΑΝAΚΗας ΤIΝΟΣ ΒΟ ΚΩΝΣΤΑΝο ποιητής της θάλασσ Διάρκε ια

Σ 2009 - ΜΑΡΤΙΟ

ΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΡΙΜΗΝΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ 37

ΝΑΥΤΙΚΟΥ

Επιχορηγείται

από

- ΠΕΙΡΑΙΑΣ

185

ΕΝ-ΝΑΤ ΥΠ.ΠΟ. - ΥΕΘΑ/Γ

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ

8 Οκτωβρίου

Έκθεση ς

υαρίου 2010

2009 - 17 Ιανο

ΝΙΟΣ 2009

ΤΕΥΧΟΣ 67

ΟΣ-ΜΑΙΟΣ-ΙΟΥ • ΑΠΡΙΛΙ

ΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΡΙΜΗΝΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ 37

ΝΑΥΤΙΚΟΥ

Επιχορηγείται

από

- ΠΕΙΡΑΙΑΣ

185

ΕΝ-ΝΑΤ ΥΠ.ΠΟ. - ΥΕΘΑ/Γ

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ

ΤΕΥΧΟΣ 68

ΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜ

ΒΡΙΟΣ 2009

-ΑΥΓΟΥ • ΙΟΥΛΙΟΣ

ΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΡΙΜΗΝΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ 37

ΝΑΥΤΙΚΟΥ

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ

από Επιχορηγείται

- ΠΕΙΡΑΙΑΣ

ΥΠ.ΠΟ. - ΥΕΘΑ/Γ

185

ΕΝ-ΝΑΤ

...KAI ΣΥΝΕΧΙΖΟΥΜΕ!!!

Μετά από αιτήματα πολλών αναγνωστών μας, ο «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» γίνεται συνδρομητικός, ώστε να μπορούν να τον προμηθευτούν και αναγνώστες που δεν μπορούν να προσέλθουν στο πωλητήριο του Μουσείου και δεν είναι μέλη μας. Μπορείτε να προσφέρετε παράλληλα την συνδρομή ενός έτους ως δώρο σε αγαπημένους σας και λάτρεις της Ναυτικής μας Παράδοσης και Κληρονομιάς. Το περιοδικό θα αποτελέσει μια σημαντική πηγή γνώσεων και ψυχαγωγίας. Για τους ενδιαφερόμενους, μπορείτε να προσέλθετε στα γραφεία του Μουσείου ώστε να συμπληρώσετε την αίτηση και να εξοφλήσετε με μετρητά ή πιστωτική κάρτα VISA και MASTERCARD είτε να πληρώσετε τη συνδρομή σας στον Λογαριασμό ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 072 / 482018 - 52 με την αιτιολογία πληρωμής «εξόφληση συνδρομής ενός έτους για το περιοδικό Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας». Στην συνέχεια μπορείτε να αποστείλετε αντίγραφο της απόδειξης πληρωμής καθώς και τον παρακάτω πίνακα συμπληρωμένο με τα στοιχεία σας ταχυδρομικά στο

Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, Ακτή Θεμιστοκλέους - Φρεαττύς, 185 37 Πειραιάς ή με φαξ στο 210 45 12 277 Από την ημερομηνία που θα φθάσουν στο Μουσείο η αίτησή σας και η εξόφλησή σας θα παραλαμβάνετε τα επόμενα τέσσερα τεύχη του «Περίπλου Ναυτικής Ιστορίας που καλύπτουν χρονικό διάστημα ενός έτους. Για τους νέους συνδρομητές θα προσφέρονται πέντε παλαιότερα τεύχη του περιοδικού ως δώρο.

Ονοματεπώνυμο Παραλήπτη Περιοδικού: Ονοματεπώνυμο Δωρητή Περιοδικού*: Ταχ. Διεύθυνση: Πόλη:

Χώρα:

Τηλ. Επικοινωνίας:

Κινητό:

Τ.Κ.:

* Συμπληρώνεται μόνο στην περίπτωση που κάποιος προσφέρει την συνδρομή ως δώρο στον αναγραφόμενο παραλήπτη του περιοδικού.

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚA ΥΠΟΒΡYΧΙΑ Παρουσίαση της νέας έκδοσης του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων

ΤO

Σάββατο 27 Φεβρουαρίου στις 18:00 πραγματοποιήθηκε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, σε μια εντυπωσιακή εκδήλωση, η παρουσίαση του βιβλίου «Τα Ελληνικά Υποβρύχια». Η αίθουσα «Τροπαίων» της Σχολής ξεχείλισε από κόσμο. Πάνω από 1000 άτομα τίμησαν με την παρουσία τους την εκδήλωση και ανάμεσά τους εκπρόσωποι της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας του τόπου μας. Η επιλογή της ημέρας της παρουσίασης δεν ήταν τυχαία. Ήταν η επέτειος των 68 χρόνων από το χαμό του κυβερνήτη του υποβρυχίου «Γλαύκος», πλωτάρχη Βασιλείου Αρσλάνογλου και του 3ου αξιωματικού, ανθυποπλοιάρχου Ιωάννη Κωστάκου. Οι δύο αξιωματικοί χάθηκαν την 27η Φεβρουαρίου του 1942 κατά τη διάρκεια γερμανικής αεροπορικής προσβολής στο λιμάνι της Μάλτας όπου επισκευαζόταν το υποβρύχιο προκειμένου να συνεχίσει την ένδοξη δράση του που είχε αρχίσει με τον τορπιλισμό φορτηγού πλοίου στην ανατολική Μεσόγειο. Η εκδήλωση ξεκίνησε με το καλωσόρισμα του Διοικητή της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, Υποναυάρχου Π.Ν. Γεωργίου Δημητριάδη, ενώ στη συνέχεια αναγνώσθηκαν από αξιωματικούς των υποβρυχίων οι χαιρετισμοί του πρώην Πρωθυπουργού και Αντιναυάρχου Π.Ν., Τζαννή Τζαννετάκη, του Υπουργού Εθνικής Άμυνας, Ευάγγελου Βενιζέλου, του Επιτίμου Αρχηγού Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Ναυάρχου Π.Ν. (ε.α.) Γεωργίου Καραμαλίκη, του αειμνήστου ναυάρχου Ιωάννη Κοντογιάννη, βετεράνου του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, που πριν λίγες ημέρες είχε φύγει από τη ζωή.

16

Ðåñßðëïõò

Την εκδήλωση χαιρέτισαν ο Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Αντιναυάρχος Π.Ν. Δημήτριος Ελευσινιώτης, ο Πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων, Υποναύαρχος Π.Ν. (ε.α.) Ναπολέων Γενοβέλης, ο Πρόεδρος Αποστράτων Αξ/κών Ναυτικού, Αντιναυάρχος Π.Ν. (ε.α.) Σπύρος Περβαινάς και η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. Η παρουσίαση της δίτομης έκδοσης πραγματοποιήθηκε από τους Αντιναυάρχους Π. Ν. ε. α. και Επιτίμους Αρχηγούς Στόλου, Τιμόθεο Μασούρα και Θωμά Κατωπόδη. Οι δύο συγγραφείς μίλησαν για την αγάπη τους και το πάθος τους για τα υποβρύχια που τους οδήγησε στην πραγματοποίηση αυτού του δύσκολου εγχειρήματος, ενώ αναφέρθηκαν και σε όλες τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν κατά την πολυετή έρευνά τους σε αρχεία που ανήκουν σε δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς καθώς και σε ιδιώτες. Παράλληλα αναφέρθηκαν και ευχαρίστησαν όλους αυτούς που στάθηκαν στο πλευρό τους παραχωρώντας τους στοιχεία και φωτογραφικό υλικό αλλά και στους χορηγούς χωρίς τους οποίους η έκδοση αυτή δεν θα είχε καταστεί δυνατή. Ακολούθησε η απαγγελία του ποιήματος του Άγγελου Σικελιανού «ο Πρωτέας» από τον ηθοποιό κ. Γρηγόρη Βαλτινό σε βιντεοσκόπηση, σκηνοθεσίας Σταμάτη Τσαρουχά. Μετά το πέρας της παρουσίασης ακολούθησε δεξίωση. Ακολούθως παραθέτουμε τους χαιρετισμούς και τις ομιλίες που εκφωνήθηκαν στην εκδήλωση.

Πάνω: Άποψη από την κατάμεστη αίθουσα της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων κατά την διάρκεια της εκδήλωσης. Στην πρώτη σειρά διακρίνονται από αριστερά οι Ναύαρχοι Π.Ν. ε.α. κ.κ. Δ. Δούσης, Γ. Μόραλης, Ν. Παππάς και Λ. Βασιλικόπουλος. Kάτω: Στιγμιότυπο από το μνημόσυνο στον πλωτάρχη Βασίλειο Αρσάνογλου και Ανθυποπλοίαρχο Ιωάννη Κωστάκο, το οποίο πραγματοποιήθηκε πριν την εκδήλωση, στο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων.

Χαιρετισμός του πρώην Πρωθυπουργού και Αντιναυάρχου Π.Ν. Τζαννή Τζαννετάκη

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ο πρώην πρωθυπουργός δεν παραβρέθηκε στην εκδήλωση εξαιτίας προβλημάτων υγείας, ενώ απεβίωσε λίγες μέρες αργότερα.

Πριν

από μερικές εβδομάδες συνάντησα δύο πρώην συναδέλφους από το Ναυτικό, τον Τιμόθεο Μασούρα και τον Θωμά Κατωπόδη... Παλιές στιγμές ζωής... παλιές εικόνες... Πάντοτε, η χρονική περίοδος που πέρασα στο Ναυτικό μου θυμίζει τα νεανικά μου χρόνια... και ιδιαίτερα τα χρόνια που υπηρέτησα στα υποβρύχια. Οι καλοί αυτοί συνάδελφοι μου είπαν ότι έχουν γράψει την ιστορία των ελληνικών υποβρυχίων (1880-2009) και μου ζήτησαν να πω κι εγώ δυο λόγια, κάτι σαν εισαγωγή ή σαν πρόλογο. Τους ζήτησα, αν είναι δυνατόν, να μου δείξουν αυτό που έχουν γράψει, για να δω το χώρο που θα μπορούσα να κινηθώ, για να μη βλάψω την προσπάθειά τους με επαναλήψεις και κοινοτοπίες. Διαβάζοντας τη δουλειά των πρώην συναδέλφων, διαπίστωσα πως έχουν κάνει μια πάρα πολύ προσεκτική και πλήρη εργασία. Εργασία που περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια, τις υπηρεσίες που υποστηρίζουν τα υποβρύχια και τα υποβρύχια, ένα ένα, με το ιστορικό τους, από τη ναυπήγηση μέχρι τον παροπλισμό τους. Θα έλεγα λοιπόν, ότι η εργασία των δύο αξιωματικών είναι άψογη, από κάθε άποψη, και δίνει μια πλήρη εικόνα ενός εκάστου υποβρυχίου μαζί με ένα λεπτομερέστατο ιστορικό. Γι’ αυτό νομίζω ότι θα ήταν πλεονασμός αν πρόσθετα οτιδήποτε στο πόνημα των συναδέλφων.

Σκέφθηκα όμως ότι τα υποβρύχια –πέρα από τα υλικά και τα μηχανήματα– έχουν ψυχή, αυτή που τα κάνει να μεγαλουργούν και να κατορθώνουν έργα που προασπίζουν την πατρίδα και συμβάλλουν στη διατήρηση της ανεξαρτησίας της. Τα υποβρύχια είναι ένα όπλο ιδιαίτερα σημαντικό και αποτελεσματικό με τεράστιες δυνατότητες. Πέρα όμως από τις δυνατότητες που η τεχνολογία παρέχει, κύριος παράγοντας για την απόδοσή τους είναι ο χειριστής, τα πληρώματα που τα επανδρώνουν, η εκπαίδευση και η συγκρότηση του ανθρώπινου παράγοντα. Αυτό το έμψυχο δυναμικό θα προσπαθήσω να περιγράψω. Να ξεδιπλώσω τις ώρες που περνάει κανείς και τις εμπειρίες που αποκτά, βασιζόμενος στις δικές μου αναμνήσεις. Θυμάμαι τις ατέλειωτες ώρες πάνω στη γέφυρα ή στα έγκατα του υποβρυχίου ξημερώματα... βλέποντας τον ήλιο ν’ ανατέλλει! Σφηνωμένος στον πυργίσκο, κάπου στην Αδριατική με τον άνεμο να

Ðåñßðëïõò

17

φυσομανάει... ή τη βροχή να σου χτυπάει το πρόσωπο, κι αυτό να επαναλαμβάνεται ώρες, μέρες και να σου γίνεται βίωμα, κομμάτι του εαυτού σου και... ξαφνικά να τα εγκαταλείπεις όλα... και να κατρακυλάς μέσα στο υποβρύχιο για μια γρήγορη κατάδυση και να βλέπεις το δείκτη να καταγράφει το βάθος που κατεβαίνει! Αυτό το σημείωμα λοιπόν αφιερώνω σ’ αυτούς που υπηρέτησαν και υπηρετούν, σε όσους πέρασαν ένα κομμάτι, μικρό ή μεγάλο της ζωής τους ταξιδεύοντας πάνω ή κάτω από τη θάλασσα. Βέβαια αυτά που γράφω παραπάνω είναι, απ’ όσο γνωρίζω, παιχνίδι, μπροστά στα βιώματα όσων έζησαν τα υποβρύχια στον πόλεμο, πράγμα που εγώ δεν το έζησα. Η Ελλάδα είναι μια χώρα μοναδική, μια χώρα ανθρώπινη και ναυτική. Αυτό εξηγεί γιατί αναπτύχθηκε σ’ αυτό τον τόπο η ναυτιλία – γιατί ο Έλληνας είναι τόσο δεμένος με τη θάλασσα. Αν κάποιος ξαποστάσει καθισμένος πάνω σ’ ένα βράχο κι αγναντέψει το πέλαγο, θα αισθανθεί έντονα την επιθυμία να πάει απέναντι, να δει από κοντά τη στεριά που διαγράφεται σαν σχήμα στον ορίζοντα. Από το Σούνιο φαίνεται η Αίγινα, ο Πόρος, η Ύδρα κι όλα τα μικρονήσια που είναι διασπαρμένα στη θάλασσα... Πιο μακριά... η Κέα... η Κύθνος... η Σέριφος, η Σίφνος... πίσω τους η Άνδρος, η Τήνος, η Σύρος, η Μύκονος, η Πάρος κι η Αντίπαρος... η Νάξος πιο νότια η Σαντορίνη, η Αμοργός... κι ένα σωρό άλλα... σαν τ’ αστέρια που αναβοσβήνουν στον ουρανό τις νύχτες τις αφέγγαρες. Για τον Έλληνα που έζησε σ’ αυτό τον τόπο μερικές χιλιάδες χρόνια πριν, η θάλασσα δεν αντιπροσώπευε το άγνωστο, το δέος, αλλά το σύντροφο... τη γυναικεία αίσθηση που σε καλούσε σ’ ένα ταξίδι που υπόσχονταν πολλά: το όνειρο, ζυμωμένο με την εξερεύνηση νέων τόπων, νέων εμπειριών, νέων δυνατοτήτων. Δεν είναι τυχαίο πως το διάφανο φως όπως και το παιχνίδι στεριάς και θάλασσας, που άλλοτε εισχωρεί η μία στην άλλη κι άλλοτε σπάει και φτιάχνει κομ-

μάτια γης και τα σκορπίζει ένα γύρω, διαμορφώνει το χαρακτήρα των ανθρώπων που βιώνουν αυτή τη μέθεξη. Αυτή η μέθεξη αποτυπώνεται στην ψυχή των ανθρώπων που ζουν στα υποβρύχια, διαμορφώνει το χαρακτήρα και το είναι τους, σμιλεύοντας μια άλλη συμπεριφορά συντροφικότητας, θάρρους και ανοιχτών οριζόντων. Είναι οι άνθρωποι που διαπνέονται από την υπέροχη αίσθηση της απόλυτης μοναξιάς... μεταξύ ουρανού και θάλασσας, όταν τα στοιχεία αγριεύουν ή καταλαγιάζουν, όταν οι άνεμοι μαίνονται, όταν ο ωκεανός ναρκώνεται. Είναι οι ώρες της αγωνίας του φόβου, της ηρεμίας και της ανίας, οι στιγμές που προσδιορίζουν το πάθος σε μια σχέση μοναδική, τη θάλασσα μαθαίνεις πώς να την αγαπάς, παρότι ποτέ δεν πρόκειται να την κατακτήσεις... Είπατε: «Ή θα κάμουμε κάτι μεγάλο ή δε θα γυρίσουμε πίσω» Και κάματε κάτι, απ’ αυτό που νειρόσαστε πιότερο ακόμα μεγάλο! Δε σταθήκατε διόλου μεσόστρατα, απ’ την ώρα που μπήκατε μέσα στους ογρούς, βαθιούς δρόμους δε γυρέψατε ανάπαψη, κι ούτε στοχαστήκατε αν πρέπει να γυρίσετε πίσω, μα πηγαίνοντας πάντα μπροστά γι’ αυτό που νειρόσαστε, τ’ άξιο, το αγνό, το μεγάλο, λησμονήσατε ακόμα και τον ίδιο εαυτό Σας αντίκρυ στο μεγάλο σκοπό Σας, τώρα πια που ’γινε ένα με τις ρίζες του πελάου με τις ρίζες των αιώνιων στοιχείων, με τις ρίζες βαθιά της Ελλάδας, με τις ρίζες κρυφές της ψυχής μας! Κ’ έτσι σήμερα

ορθός στ’ ακρογιάλι δε στέκω δε στέκει κανείς μας καρτερώντας το κύμα να φέρει από Σας ένα λείψανο που γυρεύει ταφή, μα, κοιτώντας αφρισμένα τα κύματα απάνω να ορμάνε το’να πίσω από τ’ άλλο κι ακούοντας τη βοή τους, Σας βλέπουμε ακέριους κι ακέριους Σας ακούμε μες σ’ όλες τις μορφές και φωνές του Πρωτέα, του αιώνιου Σας κ’ αιώνιου μας Μύθου, πανελεύτερους, ώριους, γαλήνιους απ’ τα βάθη των βυθών ν’ ανεβαίνετε πάμφωτα είδωλα νιότης... Απόσπασμα από το ποίημα «Ο Πρωτέας» του εθνικού ποιητή Άγγελου Σικελιανού. Ο Άγγελος Σικελιανός έγραψε το ποίημά του αυτό στις 11 Ιανουαρίου 1941, για να τιμήσει τους ηρωικούς νεκρούς του ελληνικού υποβρυχίου ΠΡΩΤΕΥΣ (Υ-3) το οποίο βυθίστηκε αύτανδρο στην Αδριατική στις 29 Δεκεμβρίου 1940, κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου. Η 11η Ιανουαρίου 1941 ήταν η ημερομηνία που ανακοινώθηκε επισήμως η απώλεια του υποβρυχίου. Πάνω αριστερά: Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Στην πρώτη σειρά, από αριστερά διακρίνονται ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Ιωάννης Παναγόπουλος, Υποναύαρχος ε.α. κ. Κ. Γκιώνης και ο κ. Δ. Πολέμης, μέλος του Ν.Μ.Ε.. Kάτω αριστερά: Η Αντιπροσωπεία της Διοίκησης Υποβρυχίων στην εκδήλωση. Από αριστερά διακρίνονται ο Διοικητής των Υποβρυχίων Πλοίαρχος Π.Ν. κ. Δημουλάς και ο Επιστολέας Αντιπλοίαρχος Π.Ν. κ. Παπαδάκης.

18

Ðåñßðëïõò

Χαιρετισμός Υπουργού Εθνικής Αμύνης κ. Ευάγγελου Βενιζέλου

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------μύθος των Ελλήνων αναδύθηκε μέσα από τη θάλασσα που αποτέλεσε πάντοτε ένα προνομιακό πεδίο δράσης για το λαό μας. Πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια ο Ξενοφώντας διατύπωσε εύστοχα τη φράση «εκ της θαλάττης άπασα ήρτηται σωτηρία», κάτι που επαληθεύτηκε πολλές φορές στην ιστορική διαδρομή της χώρας. Η ίδια η φύση του ελληνικού χώρου προσδιορίζει άλλωστε την τεράστια σημασία που έχει η ναυτική δύναμη για την άμυνα και την ευημερία της χώρας. Από τότε που ο Μέγας Αλέξανδρος χρησιμοποίησε –όπως θρυλείται– μια πρόδρομη μορφή υποβρύχιας κατασκευής για να παρατηρήσει τα πολύχρωμα ψάρια του Ινδικού Ωκεανού μέχρι τα σύγχρονα, νέου τύπου υποβρύχια με τα οποία εξοπλίζεται στις μέρες μας η ναυτική μας δύναμη, έχουν μεσολαβήσει πολλές λαμπρές σελίδες που κοσμούν την ιστορία του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού. Ακόμα και οι πλέον «αμύητοι» έχουν ακούσει έστω τον απόηχο των κατορθωμάτων του υποβρυχίου «Παπανικολής», που αποτέλεσε έναν πραγματικό θρύλο των θαλασσών, γεμίζοντας με υπερηφάνεια και συγκίνηση τους Έλληνες στα δύσκολα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Φυλλομετρώντας το θαυμάσιο αυτό λεύκωμα ο αναγνώστης προσεγγίζει τα γεγονότα, τα κατορθώματα αλλά και τις ανθρώπινες στιγμές των πληρωμάτων σε μια εξαιρετικά τεκμηριωμένη καταγραφή τους. Συγχαίρω θερμά τους συγγραφείς, Αντιναυάρχους ΠΝ ε.α. Τιμόθεο Μασούρα και Θωμά Κατωπόδη για την έκδοση αυτή, που αποτελεί τον ώριμο καρπό μιας εξαίρετης ερευνητικής προσπάθειας αλλά και το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδας που γιορτάζει φέτος τα 60 χρόνια από την ίδρυσή του.

O

Πάνω: Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Διακρίνονται από αριστερά η κα Σοφία Μασούρα, σύζυγος του συγγραφέα της έκδοσης, ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. και Διευθυντής Σπουδών Σχολής του ΑΝΤ1 κ. Μιχαήλ Ισμαηλάκος, ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. και Διοικητής της Μαρίνας Ζέας κ. Άγγελος Κόπιτσας και μπροστά οι κυρίες Δέσποινα Μασούρα και Ξένη Κατάκη. Αριστερά: Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Στο κέντρο διακρίνονται ο γιος και ο εγγονός του συγγραφέα Θωμά Κατωπόδη, Υποπλοίαρχος Π.Ν. κ. Παναγιώτης Κατωπόδης και ο μικρός Θωμάς Κατωπόδης και η κυρία Αικατερίνη Κατωπόδη.

Χαιρετισμός του Επιτίμου Αρχηγού Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Ναυάρχου Π.Ν. (ε.α.) Γεωργίου Καραμαλίκη ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------θαλάσσια κυριαρχία αποτέλεσε τον πυλώνα πάνω στον οποίο στηρίχθηκαν όλοι οι κομβικοί σταθμοί στη μακραίωνη ιστορία του Ελληνισμού. Οι Έλληνες είναι αμφίβιο γένος, όπως αναφέρει ο Πλάτωνας. Η ζωή μας είναι άρρηκτα δεμένη με τη θάλασσα. Ίσως γιατί κατοικούμε στην ξηρά στραμμένοι πάντα προς τη θάλασσα, που αποτελεί τον ομφάλιο λώρο που συνδέει την ιστορία μας, τον πολιτισμό μας, αλλά και την ίδια την ύπαρξή μας στην πορεία μας ανά τους αιώνες. Έχοντας την τιμή και την τύχη να έχω υπηρετήσει στη διάρκεια της σταδιοδρομίας μου ως Διοικητής της Διοίκησης Υποβρυχίων, αποτελεί για μένα εξαιρετικά τιμητική συγκυρία, ως Αρχηγός του ΓΕΝ, να καλούμαι να χαιρετήσω τη συγγραφική προσπάθεια για την ιστορία των ελληνικών υποβρυχίων, δύο καταξιωμένων Ναυάρχων, των επιτίμων Αρχηγών Στόλου, Αντιναυάρχων Τιμόθεου Μασούρα και Θωμά Κατωπόδη. Μια εξαιρετικά πλήρη και εμπεριστατωμένη αποτύπωση και ταυτόχρονα εξόχως συναισθηματική αφήγηση της διαδρομής των υποβρυχίων μέσα στην ιστορία του Πολεμικού μας Ναυτικού, στη διαμόρφωση της οποίας και οι ίδιοι συμμετείχαν ενεργά. Το πόνημα αυτό αποτελεί ελάχιστο φόρο τιμής στη μνήμη των 106 νεκρών Αξιωματικών, Υπαξιωματικών και Ναυτοδιόπων μελών πληρωμάτων των ελληνικών υποβρυχίων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και ένα ξεχωριστό σημείο αναφοράς για όλους τους πιθανούς αναγνώστες του, που θα θελήσουν να περιπλανηθούν στα σχεδόν 130 χρόνια ιστορίας που διηγείται. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδας, που φέτος συμπλήρωσε 60 χρόνια συμμετοχής στα πολιτιστικά δρώμενα της χώρας, με την πρωτοβουλία του αυτή αναδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο ιστορικές φωτογραφίες και κειμήλια της ιστορίας του Ναυτικού και είμαστε ευγνώμονες γι’ αυτή την προσπάθεια.

Η

Πάνω: Ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Θωμάς Κατοπόδης συνοδεύει τον Αρχηγό του Ναυτικού, Αντιναύαρχο Π.Ν. κ. Δημήτριο Ελευσινιώτη. Κάτω: Ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Θωμάς Κατοπόδης υποδέχεται τον Βετεράνο Ναύαρχο του Π.Ν. κ. Θ. Μανωλόπουλο. Διακρίνεται ο Διοικητής της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, Υποναύαρχος Π.Ν. κ. Γ. Δημητριάδης.

Ðåñßðëïõò

19

Χαιρετισμός Αρχηγού Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναυάρχου Π.Ν. Δημητρίου Ελευσινιώτη --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Σ

ήμερα έχω την τιμή να καλούμαι να χαιρετίσω την εξαιρετική συγγραφική προσπάθεια για την ιστορία των ελληνικών Υποβρυχίων δύο καταξιωμένων Ναυάρχων, των Επιτίμων Αρχηγών Στόλου Αντιναυάρχων Τιμόθεου Μασούρα και Θωμά Κατωπόδη. Μια πραγματικά πλήρης αποτύπωση και ταυτόχρονα ζωντανή εξιστόρηση της δράσης των Υποβρυχίων μέσα στην ιστορία του Πολεμικού μας Ναυτικού, στη διαμόρφωση της οποίας, εξάλλου, και οι ίδιοι συμμετείχαν ενεργά. Το βιβλίο αυτό αποτελεί επίσης φόρο τιμής στη μνήμη των 106 νεκρών Αξιωματικών, Υπαξιωματικών και Ναυτοδιόπων, μελών πληρω-

μάτων των ελληνικών Υποβρυχίων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είμαι βέβαιος ότι ο αναγνώστης θα έχει την ευκαιρία να ζήσει ο ίδιος πραγματικά μια ιστορία που ξεκινά από το 1880 και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Εκ μέρους του Πολεμικού Ναυτικού θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους κυρίους Αρχηγούς καθώς και το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος που με την πρωτοβουλία του αυτή αναδεικνύει για μία ακόμη φορά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ιστορικές φωτογραφίες και κειμήλια του Ναυτικού και είμαστε ευγνώμονες γι’ αυτήν την προσπάθεια. Ευχαριστώ πολύ

Χαιρετισμός Διοικητή Σ.Ν.Δ Aντιναυάρχου Π.Ν. Γεωργίου Δημητριάδη (νυν Α.Σ.)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κ

υρίες και κύριοι Καλησπέρα και καλώς ορίσατε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Είναι ιδιαίτερη τιμή για εμάς να φιλοξενούμε σήμερα την παρουσίαση του βιβλίου «Tα Ελληνικά Υποβρύχια», ενός ολοκληρωμένου έργου εμπεριστατωμένης ιστορικής έρευνας σε ένα ιδιαίτερα εξειδικευμένο θέμα που έλειπε από την ελληνική βιβλιογραφία. Ενός έργου που αναδεικνύει στο ευρύτερο κοινό τη διαδρομή των Υποβρυχίων και του σημαντικού ρόλου που διαδραμάτισαν στη σύγχρονη ιστορία της χώρας μας. Ενός έργου που αναδεικνύει και τιμά τους αγώνες και θυσίες των ηρωικών πληρωμάτων των Υποβρυχίων μας. Στα επόμενα περιορισμένα χρονικά περιθώρια της παρουσίασης, θα ακουστούν πολλά ιστορικά και τεχνολογικά ίσως στοιχεία που προβάλλουν το θέμα του βιβλίου. Στο σημείο όμως αυτό θα ήθελα να επισημάνω, ως Διοικητής της Σχολής, τη σημαντικότητα του έμψυχου υλικού ως σταθερού παράγοντα εξασφάλισης της επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας του όπλου, που σχετίζεται κι αξιολογείται διαχρονικά, όσον αφορά στους αξιωματικούς, με το βαθμό της απόδοσης του εκπαιδευτικού έργου της Σχολής. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι αξιωματικοί που εργάστηκαν και εργάζονται δημιουργικά στον τομέα αυτό των Υποβρυχίων, που αγωνίσθηκαν με τις θυσίες τους έγραψαν λαμπρές σελίδες δόξας, όλοι πέρασαν από

εδώ. Εδώ γαλουχήθηκαν στις αρχές και αξίες του επαγγελματισμού, του καθήκοντος, της φιλοπατρίας, των ναυτικών παραδόσεων και τις έκαναν μέρος της ύπαρξής τους. Εδώ άλλαξαν τρόπο ζωής και αντιλήψεων και διαμόρφωσαν το χαρακτήρα τους και την προσωπικότητά τους, για να γίνουν οι ήρωες και οι ηγέτες. Θεωρώ ότι σε μια εποχή που οι ηθικές αξίες έχουν αρχίσει να ξεθωριάζουν στην κοινωνία μας και ο επαγγελματισμός ταυτίζεται πολλές φορές με την έννοια της μετριότητας, είναι πολύ σημαντικό να βρίσκουμε τη δύναμη και το κουράγιο να αναδείξουμε και να προβάλλουμε στο ευρύτερο κοινό και κυρίως στις νεότερες γεννιές αξιωματικών, μνήμες του παρελθόντος με τις οποίες μπορούμε να παραδειγματίσουμε, να ευαισθητοποιήσουμε και να αφυπνίσουμε ηθικές αξίες και συνειδήσεις. Με τις σκέψεις αυτές θα ήθελα να χαιρετίσω την παρουσίαση του βιβλίου, να σας καλωσορίσω στη Σχολή και να συγχαρώ τους κυρίους Ναυάρχους , για την προσπάθειά τους να διαφοροποιηθούν δημιουργικά και να αναδείξουν στο ευρύτερο κοινό, με τη συνδρομή του Ναυτικού Μουσείου, τη διαχρονική επιχειρησιακή διαδρομή του αγαπημένου τους όπλου στη σύγχρονη ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού, να τιμήσουν τους ηρωικούς νεκρούς των Υποβρυχίων και το σημαντικότερο να διεγείρουν ξεχασμένες ηθικές αξίες.

Χαιρετισμός Προέδρου Ε.Α.Α.Ν. Αντιναυάρχου Π.Ν. (ε.α.) Σπυρίδωνα Περβαινά

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ω

ς Αντιπρόεδρος της Ε.Α.Α.Ν. και διατελέσας επί 2,5 χρόνια Διοικητής Υποβρυχίων συγχαίρω τους Επίτιμους Αρχηγούς Στόλου Ναυάρχους Τιμόθεο Μασούρα και Θωμά Κατωπόδη για την έμπνευση που είχαν, αλλά και για τον τρόπο που υλοποίησαν την έμπνευση αυτή, ώστε με την βοήθεια και του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος να εκδώσουν το βιβλίο “Τα Ελληνικά Υποβρύχια“. Οι Ναύαρχοι αυτοί είναι οι πιο κατάλληλοι για την έκδοση αυτού του βιβλίου, γιατί έχουν φοβερή εμπειρία από την υπηρεσία τους στα Υποβρύχια, γιατί είχαν την υπομονή και επιμονή να διερευνήσουν όλες τις πηγές πληροφοριών που είχαν και κυρίως γιατί έχουν την αναγνώριση της κοινότητας των Υποβρυχίων για το εγχείρημα αυτό. Το λέω αυτό μετά λόγου γνώσεως γιατί ως Διοικητής Υποβρυχίων ξεκίνησα το 1989 να γράφω την Ιστορία των Υποβρυχίων. Με πολύ κόπο έγραψα ένα σχέδιο, αλλά μετά από αυτό εγκατέλειψα την προσπάθεια γιατί ούτε χρόνο, αλλά ούτε υπομονή είχα να το συνεχίσω. Το σχέδιο αυτό το παρέδωσα στον Ελληνικό Σύνδεσμο Υποβρυχίων όταν παρέλαβα Πρόεδρός του και εκτιμώ οτι ελήφθη υπόψη από τους συγγραφείς ανάμεσα στις άλλες πηγές που χρησιμοποίησαν. Από τότε που ενσωματώθηκα στα Υποβρύχια το 1964, πάντα με κυνηγούσε το φιλοσοφικό και όχι μόνο, ερώτημα, σε τι διαφέρουν τα Υποβρύχια από τα άλλα πλοία. Θυμάμαι, λοιπόν, όταν νεαρός Υποπλοίαρχος, τότε, στην δεξίωση για την παραλαβή του Υ/Β ΓΛΑΥΚΟΣ την 6-9-71, συζητούσα με ένα υψηλόβαθμο στέλεχος της H.D.W. (κατασκεύαστριας των Υ/Β τύπου 209 ). Στην συζήτηση λοιπόν αυτή άρχισε να μου απαριθμεί

20

Ðåñßðëïõò

τους Γερμανούς “άσους“, όπως λέγονται διεθνώς οι διακεκριμένοι Κυβερνήτες των Υποβρωχίων και συγκεκριμένα τον Βέντιγκεν, τον Πρίεν, τον Κρέτσμερ, τον Λύτ και άλλους. Οταν τελείωσε άρχισα να του απαριθμώ τους δικούς μας “άσους“ με τα κατορθώματά τους, τον Λάσκο, τον Ε. Κοντογιάννη, τον Ρουσέν, τον Αρσλάνογλου, τον Χατζηκωνσταντή, τον Ιατρίδη, τον Ράλλη, τον Μασουρίδη, τον Ρώτα, τον Παναγιώτου, τον Σπανίδη, τον Ζέπο, τον Εγκολφόπουλο, τον Λίβα, τον Βεροιόπουλο και τον Λούνδρα. Και βέβαια μαζί με αυτούς τις ηρωικές πράξεις των Αξιωματικών και των πληρωμάτων τους. Του ετόνισα οτι σε αντίθεση με τους δικούς του ήρωες, οι δικοί μας ουδέποτε εγκατέλειψαν το σκάφος τους και οτι αυτό εβυθίσθη ή αύτανδρο ή με πολλές απώλειες, πολεμώντας μέχρις εσχάτων ακόμη και με το πυροβόλο εν επιφανεία. Και φαντάζομαι οτι το ίδιο θα του έχει πει ο Κυβερνήτης του U.J. 2102 που εβύθισε το Υ/Β ΤΡΙΤΩΝ μετά από άνιση πάλη, ο οποίος προ της βύθισης του Υ/Β παρέλαβε την διάτρητη Σημαία του την οποία παρέδωσε στον Κυβερνήτη του Υ/Β ΤΡΙΤΩΝ Πλωτάρχη Γιάννη Μανιάτη Π.Ν. κατά την παραλαβή του νέου Υποβρυχίου στο Κίελο την 8-8-72. Και η Σημαία αυτή κοσμεί έκτοτε το Γραφείο του Διοικητή Υποβρυχίων. Εδώ κάνω παρένθεση για να υπενθυμίσω οτι ένας από τους λόγους που οι Γερμανοί έχασαν την μάχη των νηοπομπών του Ατλαντικού ήταν οτι οι σύμμαχοι εισέβαλαν σε ένα Γερμανικό Υ/Β που είχε εγκαταληφθεί από το πλήρωμά του και κατέσχον την κρυπτογραφική συσκευή ENIGMA και τους κρυπτογραφικούς κώδικες επικοινωνίας με τα Υ/Β.

Τότε φανερά εντυπωσιασμένος, όπως μου είπε, μου έδωσε μία πιστική απάντηση στο τι είναι το Υποβρύχιο. Μου είπε λοιπόν τελειώνωντας την συζήτηση: “Άκου κύριε Υποπλοίαρχε, υπάρχουν δύο ειδών πλοία, τα Υποβρύχια και οι στόχοι “. Έκτοτε, όποτε με έβλεπε και συναντηθήκαμε περί τις 10 φορές ακόμη μου το υπενθύμιζε. Να είναι λοπόν αυτή η ειδοποιός διαφορά μεταξύ των Υποβρυχίων και των άλλων πλοίων; Ισως. Αλλά δεν είναι μόνο αυτή. Υπάρχουν και άλλες , κυρίως το πνεύμα των Υποβρυχίων, όπου ο Κυβερνήτης είναι ο μετά τον Θεό στο σκάφος και το πλήρωμα, μηδενός εξαιρουμένου βιώνει τις ίδιες κακές συνθήκες διαβίωσης και μοιράζεται ανά πάσα στιγμή τον ίδιο κίνδυνο. Το πνεύμα των Υποβρυχίων μεγαλούργησε στον πόλεμο. Το πνεύμα των Υποβρυχίων διατήρησε αναλλοίωτες τις παραδόσεις των Υποβρυχίων. Το πνεύμα των

Υποβρυχίων μας έκανε όλους εκεί μέσα να θεωρούμε τον διπλανό μας ως συνεργάτη , στυλοβάτη του έργου μας και φίλο. Η Ενωση Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού , σε συνεργασία με το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού, κάθε χρόνο απωτίει φόρο τιμής κατά το ετήσιο μνημόσυνο που γίνεται στο ΚΕ/ΠΑΛ , στους 105 νεκρούς των Υποβρυχίων αλλά και στους υπολοίπους πεσόντες του Πολεμικού Ναυτικού κατά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Θα ήθελα να τελειώσω τον χαιρετισμό μου με ένα στίχο του Κωστή Παλαμά, που είναι χαραγμένος σε πλάκα στο Ναυτικό Μουσείο Κρήτης στην γωνία των Υποβρυχίων και νομίζω οτι πάντα θα είναι επίκαιρος: “ Χρωστάμε σε όσους ήρθαν, πέρασαν, θα ’ρθούνε , θα περάσουν , κριτές θα μας δικάσουν οι αγέννητοι, οι νεκροί “

Χαιρετισμός του Προέδρου του Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων Υποναυάρχου Ναπολέοντος Γενοβέλη ΠΝ (ε.α.)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ολλά στεφάνια μνήμης και υπερηφάνειας έχουν κατατεθεί αλληλεγγύης, η παροχή κάθε ηθικής υποστήριξης και η ανάταση μέσα από τις ψυχές μας, μέσα από τις καρδιές μας για τους του πνευματικού και πολιτιστικού επιπέδου. Η εμπέδωση της συανθρώπους αυτούς που για να είναι σχεδόν μύθοι, έζησαν ή χάθη- ναδελφικότητας έχει παγκόσμιο αντίκτυπο, αφού ο Σύνδεσμός καν στα μαύρα «ξύλινα» τείχη της πατρίδας, ΤΑ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ. μας είναι μέλος της παγκόσμιας οικογένειας των υποβρυχίων. ΤΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ με τους άνδρες του, σύμβολο ηρωισμού και θυσί- Ένας από τους στόχους του Συνδέσμου ανέκαθεν ήταν η καταγραας, αναζητούσε την αναγνώριση, την εκτίμηση, την ανάδειξη της φή της ιστορίας των υποβρυχίων. οντότητάς του, ιδιαίτερα στην πατρίδα μας με την τόσο πλούσια Πολλές παλαιότερες προσπάθειες έμειναν ανολοκλήρωτες. Όμως η ιστορία, αφού συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την απόκτηση αγάπη σε αυτό που αφιερώθηκε χρόνια από τη ζωή, το μεράκι και ο του πρώτου υποβρυχίου (NORDENFELD) μέχρι τα υποβρύχια τύ- ζήλος δεν έλειπαν ποτέ. Έτσι, εύκολα στο Σύνδεσμο βρέθηκαν εθεπου 214 (ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ). λοντές για την πραγμάτωση του ονείρου μέσα από τα μέλη του. Μέχρι να φθάσουμε στην ολοκλήρωση και την έκδοση του θαυ- Η επίμονη, χρονοβόρα και λεπτομερής αναζήτηση στοιχείων και μαστού αυτού έργου που παρουσιάζεται περήφανα στον ανα- τεκμηρίων απέδωσε περισσότερα από ό,τι περίμενε και η συγγραγνώστη, έγιναν βήματα με στόχο να μη χαθούν το συναδελφικό φική ομάδα, η οποία με τη σειρά της εργάσθηκε αφιλοκερδώς, με πνεύμα και οι στενοί δεσμοί των υπηρετησάντων στα υποβρύχια εμμονή στο σκοπό, ζηλευτή μεθοδικότητα, συγγραφική δυνατότημε αποτέλεσμα να ιδρυθεί την 6η Οκτωβρίου 1981 από συναδέλ- τα, αφιερώνοντας προσωπικό χρόνο, φους Υπαξιωματικούς, ο σημερινός επονομαζόμενος ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ολοκλήρωσε αυτό το έργο της. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ. Ο Σύνδεσμός μας αισθάνεται υπερή- Το έργο αυτό παρουσιάζεται και αναδεικνύεται μέσω της συγγραφανος που η πλειονότητα των μελών του αποτέλεσε τη ζωντανή φικής προσπάθειας, αλλά και των προσωπικών συλλογών των μειστορία των τελευταίων εβδομήντα περίπου χρόνων των υποβρυ- λών του Συνδέσμου, αντιπροσωπεύει το όνειρο μέσα στην πραγχίων. ματικότητα, σε σημείο μάλιστα που ευαισθητοποιεί τα αισθήματα Ο σκοπός του ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ είναι η δια- και προκαλεί συγκινήσεις σε όλους όσοι φορούν ή φόρεσαν στο τήρηση και η περαιτέρω σύσφιξη των σχέσεων και δεσμών μεταξύ πέτο της τιμημένης στολής του Πολεμικού Ναυτικού το έμβλημα των πτυχιούχων της Σχολής Υποβρυχίων του ΠΝ, που βρίσκονται του υποβρυχίου λέγοντας με τιμή και υπερηφάνεια «Ήμουν και εγώ σε αποστρατεία ή σε ενέργεια, ως και η διάδοση του πνεύματος πλήρωμα του ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ».

Π

Ðåñßðëïõò

21

Χαιρετισμός του αειμνήστου ναυάρχου Ιωάννη Κοντογιάννη

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ο βετεράνος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου Ιωάννης Κοντογιάννης απεβίωσε λίγες μέρες πριν την εκδήλωση. Οι οικείοι του παρέδωσαν τον χαιρετισμό του, τον οποίο είχε ετοιμάσει, στους συγγραφείς της έκδοσης.

H

ανάπτυξη του ελληνικού κλάδου των υποβρυχίων, που έλαβε χώρα μέσα στον 20ό αιώνα,αποτέλεσε αναπόδραστη συνέπεια της ναυτικής παράδοσης και του προοδευτικού πνεύματοςπου χαρακτήριζαν ανέκαθεν το Ελληνικό Ναυτικό. Για ένα Ναυτικό που αισθάνεται ότι συνεχίζει μια ιστορική διαδρομή μεγαλύτερη των 4.000 ετών, η υιοθέτηση των σύγχρονων προοδευτικών εξελίξεων του όπλου έρχεται σαν φυσικό γεγονός. Η προσπάθεια καταγραφής της ιστορίας των υποβρυχίων του Ελληνικού Ναυτικού αναληφθείσα από δύο εκλεκτά στελέχη που σταδιοδρόμησαν στα υποβρύχια είναι μια αξιόλογη πρωτοβουλία που απαιτείται να εξαρθεί και να υποστηριχθεί, όχι μόνο από τους παράγοντες του Ναυτικού, αλλά και από όλες τις υπηρεσίες του υπουργείου Εθνικής Αμύνης και την ελληνική κοινωνία γενικότερα. Πρόκειται για μια θαυμάσια εργασία συλλογής και κατάταξης ιστορικών στοιχείων και πολύτιμου φωτογραφικού υλικού, που παρουσιάζεται κατά τρόπο εύληπτο και ευχάριστο στον αναγνώστη. Μέσα απ’ αυτή την παράθεση ιστορικών πτυχών αναδεικνύεται όλη η ιστορία του κλάδου με τις όποιες ανθρώπινες καθημερινές της λεπτομέρειες της ρουτίνας, αλλά και οι ηρωικές στιγμές αυτοθυσίας των πληρωμάτων κατά τη συμμετοχή τους στους πο-

Ομιλία της Προέδρου του ΝME κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------υρίες και Κύριοι, Θα ήμουν ασφαλώς η τελευταία που θα μπορούσε να περιγράψει, ιδιαίτερα στο παρόν ακροατήριο, το υποβρύχιο ως πλοίο του Πολεμικού Ναυτικού, ως επίφοβο όπλο για τους αντιπάλους, ως τεχνολογικό επίτευγμα. Θα ήταν επίσης δύσκολη η θέση μου απέναντι σε όλους σας να προσπαθήσω να εξάρω τη συμβολή των ελληνικών υποβρυχίων στους κατά θάλασσα αγώνες του έθνους και ιδιαίτερα στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Θα αρκεσθώ λοιπόν να επισημάνω ότι με την παρούσα έκδοση το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος αποδεικνύει έμπρακτα για μία ακόμα φορά πως συμβαδίζει με την κοινωνική απαίτηση, τα Μουσεία εν γένει, να μην αποτελούν στατικούς εκθεσιακούς χώρους, αλλά ζωντανούς οργανισμούς που πρέπει να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες κοινωνικές και πολιτιστικές ανάγκες. Έτσι το Ναυτικό Μουσείο συνεχίζοντας την εξηντάχρονη πορεία του υποστηρίζει και προωθεί την επιστημονική έρευνα μέσα από την ανάδειξη και προβολή πτυχών της ναυτικής μας ιστορίας και παράδοσης. Η παρούσα εξαιρετική έκδοση τα «Ελληνικά Υποβρύχια» των Αντιναυάρχων, Επιτίμων Αρχηγών Στόλου κκ Τιμόθεου Μασούρα και Θωμά Κατωπόδη, προστίθεται στη σειρά των εκδόσεων του Ναυτικού Μουσείου που προέρχονται μέσα από τη ναυτική ιστορία του Πολεμικού και του Εμπορικού μας Ναυτικού. Οφείλω ως Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου να εκφράσω τις θερμές μας ευχαριστίες προς τα δύο εκλεκτά μέλη τους κυρί-

Κ

22

Ðåñßðëïõò

λέμους. Παράλληλα, η συγκέντρωση των στοιχείων από πολλές πηγές, με κύρια την ανεξάντλητη βιβλιοθήκη, το ιστορικό και φωτογραφικό αρχείο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδας, συμβάλλει στην καταγραφή και τη διάσωση σημαντικών λεπτομερειών που αφορούν στην ιστορία της πατρίδας μας. Το βιβλίο μπορεί να ιδωθεί και από την άποψη απόδοσης πρόσθετου φόρου τιμής προς τους ηρωικούς νεκρούς του κλάδου, που αναλογικά είχε τις μεγαλύτερες απώλειες από όλες τις μονάδες των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Προσωπικά αισθάνθηκα ιδιαίτερη συγκίνηση ξεφυλλίζοντας το πόνημα των δύο Ναυάρχων, καθώς με έφερε πίσω στην υπηρεσιακή μου διαδρομή στα Υποβρύχια, τόσο στον πόλεμο, όσο και στη μεταπολεμική περίοδο. Συνάντησα και πάλι συναδέλφους των πληρωμάτων που μας συνέδεσαν πολεμικές περιπολίες, άλλοι από τους οποίους θυσίασαν τη ζωή τους στον πόλεμο και άλλοι με τους οποίους συνεχίσαμε τη ζωή και τη σταδιοδρομία μας στο Ναυτικό. Είχα την τύχη και την τιμή να διατελέσω Διοικητής των Υποβρυχίων και η υπηρεσία μου αυτή αποτελεί για μένα την υψίστη διάκριση που αποκόμισα από την όλη υπηρεσιακή μου ζωή. Αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στους Ναυάρχους κ.κ. Τιμόθεο Μασούρα και Θωμά Κατωπόδη για την εξαιρετική τους εργασία και το σεβασμό προς την ιστορική αλήθεια με τον οποίο χειρίστηκαν το όλο θέμα. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδας αναδεικνύεται για μια ακόμη φορά μια κιβωτός που διαφυλάσσει πολύτιμα ιστορικά ντοκουμέντα και υποστηρίζει τέτοιες ιδέες και πρωτοβουλίες. Τελειώνοντας θα ήθελα να κλίνω ευλαβικά την κεφαλή στη μνήμη των ηρωικών πληρωμάτων των υποβρυχίων που έλαβαν μέρος στους πολέμους της χώρας και παρέμειναν στους βυθούς όλων των θαλασσών έχοντας προσφέρει τη ζωή τους για την ελευθερία της πατρίδας.

ους Ναυάρχους για την ευγενική παραχώρηση των συγγραφικών τους δικαιωμάτων στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος διότι είμαστε βέβαιοι ότι και αυτό θα συμβάλλει θετικά και στην οικονομική στήριξη του Μουσείου για τη συνέχιση της λειτουργίας του. Τους ευχαριστούμε, επίσης, για τις καθημερινά ατελειώτες βάρδιες τους, αυτή τη φορά όχι σε κάποιο υποβρύχιο αλλά στη βιβλιοθήκη του Μουσείου αλλά και διότι, μέσω της καλαίσθητης και ιστορικά τεκμηριωμένης αυτής έκδοσης επιτυγχάνουν την προβολή του Μουσείου και την ανάδειξη του πλούσιου φωτογραφικού του αρχείου.

Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Στην πρώτη σειρά διακρίνονται από αριστερά οι Αντιναύαρχοι Π.Ν. ε.α. κ.κ. Μανώλης Ζαρόκωστας, Νικόλαος Θεμελίδης και Ιωάννης Παλούμπης.

Η διαφύλαξη και προβολή της ελληνικής ιστορίας και παράδοσης δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την συνδρομή πολλών εθελοντών που στο πέρασμα των χρόνων περισυνέλεξαν, διαφύλαξαν και συντήρησαν ιστορικά κειμήλια (έγγραφα, φωτογραφίες, οπτικοακουστικό υλικό κτλ), αφήνοντάς τα πολύτιμη παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να επισημάνω ότι και το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος στήριξε την ίδρυση, τη συγκρότηση και την μέχρι σήμερα επιβίωσή του, στην εθελοντική προσφορά των μελών του, που προσέφεραν και συνεχίζουν να προσφέρουν ανιδιοτελώς την εργασία τους, τις γνώσεις τους, τον οβολό τους, με μοναδικό κίνητρο την αγάπη τους για τη θαλασσινή Ελλάδα και την πλούσια ναυτική της παράδοση και κληρονομιά. Ο εθελοντισμός αποτελεί μία δυναμική παρέμβαση της κοινωνίας που εκδηλώνεται σε πολλαπλά επίπεδα δραστηριοτήτων. Είναι το φαινόμενο μέσω του οποίου η ενεργοποίηση του ατόμου συμβάλλει στην ολοκλήρωσή του και συντάσσεται με τη συλλογική ευημερία. Σ’ αυτόν τον εθελοντισμό το Μουσείο εξακολουθεί να προσβλέπει για τη συνέχιση της πορείας του στο μέλλον. Το Μουσείο μας είναι ο θεσμός που οφείλουμε όλοι να υπηρετούμε. Είναι δημιούργημα όλων εκείνων που πίστεψαν πως η Ελλάδα, η θάλασσα και ο πολιτισμός είναι ένα και περιμένει όλοι να το αγκαλιάσουμε και να έρθουμε κοντά του. Τέλος, θα επιθυμούσα και εγώ να κάνω μια ιδιαίτερη αναφορά στους ηρωικούς νεκρούς των ελληνικών υποβρυχίων, θύματα του μεγάλου πολέμου, που παρέμειναν εγκλωβισμένοι στα κελύφη των σκαφών τους, ακήδευτοι, αστόλιστοι κι άκλαυτοι, ακουμπισμένοι στους βυθούς των θαλασσών που περιβάλλουν τη χώρα μας.

Ομιλία συγγραφέων της έκδοσης Αντιναυάρχων Π.Ν. ε.α. κ.κ. Τιμόθεου Μασούρα και Θωμά Κατωπόδη

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Μασούρας: Πριν από δέκα έξι (16) χρόνια αποφάσισα να ξεκινήσω ένα ταξίδι αλλιώτικο από τ΄ άλλα. Ένα ταξίδι που με συγκινούσε και με τρόμαζε. Ένα ταξίδι με το δικό μου υποβρύχιο, δικιάς μου κατασκευής, που η τρόπιδά του τέθηκε πάνω σε βάσεις που η Διοίκηση Υποβρυχίων είχε εγκαταστήσει με Διοικητές τους Γιάννη Παναγιωτόπουλο και Σπύρο Περβαινά, με ειδικούς αποθηκευτικούς χώρους, για να μπορέσω να αποθέσω εκεί όλα εκείνα τα στοιχεία που θα μου επέτρεπαν κάποτε να παρουσιάσω αντικειμενικά και πλήρως ολοκληρωμένη την εικόνα των ελληνικών υποβρυχίων από το 1880 μέχρι σήμερα. Μια ανάγλυφη εικόνα των ελληνικών υποβρυχίων του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Τα δέκα (10) πρώτα χρόνια του ταξιδιού μου ήταν δύσκολα, ήμουν μόνος και σε φουρτούνες και σε μπουνάτσες και σε θύελλες και σε νηνεμίες, έχοντας μόνο για λίγο διάστημα κοντά μου τον αγαπημένο συνάδελφο Σπύρο Κόπιτσα. Ήταν πράγματι ένα δύσκολο ταξίδι, γι΄ αυτό πριν από έξι (6) χρόνια ζήτησα από τον Αντιναύαρχο, Επίτιμο Αρχηγό Στόλου Θωμά Κατωπόδη, εάν θέλει να επιβιβαστεί στο αγαπημένο μας υποβρύχιο και να συνεχίσουμε μαζί το ωραίο μας ταξίδι. Κατωπόδης: Με πολύ μεγάλη χαρά το δέχτηκα. Δέχτηκα να συνεχίσω το όνειρο και το πάθος μου για τα υποβρύχια. Δέχτηκα να ξαναζήσω μαζί με τον πρώτο μου Κυβερνήτη στο υποβρύχιο Τρίαινα, όλες τις εμπειρίες της νιότης μου αλλά βλεποντάς τες πλέον με την ωριμότητα των 38 χρόνων υπηρεσίας στο Πολεμικό Ναυτικό. Όταν αρχίσαμε την προετοιμασία «απάρσεως και καταδύσεως» για το πρώτο μας ταξίδι, και καταστρώναμε τα επιχειρησιακά μας σχέδια σε πια πελάγη πρέπει να καταδυθούμε και τι πρέπει να αναζητήσουμε σε αυτά, διαπιστώσαμε ότι κάποιος άλλος υποβρύχιος, με καρδιά και ζωντάνια εφήβου, μας παρακολουθούσε και στο βλέμμα του είδαμε την φλόγα της επιθυμίας του να έρθει μαζί μας.

Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Στην πρώτη σειρά διακρίνονται οι κ.κ. Μιχάλης Ματαντός, Επιχειρηματίας και μέλος του Ν.Μ.Ε., οι Αντιναύαρχοι Π.Ν. ε.α. Αγγ. Αργυρόπουλος, Α. Δημητρακόπουλος και Ι. Θεοφιλόπουλος.

Οι συγκλονιστικές σοροί τους που θα βρίσκονται εκεί στους αιώνες που θα έρθουν, αποτελούν τους εγγυητές των απαράγραπτων ελληνικών δικαιωμάτων στους νησιωτικούς τόπους της επιφάνειας, πέρα και πάνω από όποιο διεθνές ή τοπικό δίκαιο. Ας είναι η σημερινή αναφορά μια δικαίωση για τις νεανικές υπάρξεις που θυσιάστηκαν, για τις σύντομες ζωές με το πρόωρο τέλος, για τα νιάτα που δεν πρόλαβαν να γεράσουν. Σας ευχαριστώ.

Μασούρας: Δεν ήταν άλλος από τον πρώτο μου Κυβερνήτη στο υποβρύχιο Αμφιτρίτη, τον αείμνηστο Αντιπλοίαρχο Γρηγόρη Δημόπουλο. Ήρθε μαζί μας στο πρώτο μας ταξίδι. Αλήθεια πόση ευτυχία, στο ίδιο υποβρύχιο τρεις γενιές «υποβρυχίων» αξιωματικών. Ήμαστε ευτυχείς διότι ο αείμνηστος Γρηγόρης Δημόπουλος γνώριζε πολύ καλά τα θαλασσινά μονοπάτια των «Αγγλικών υποβρυχίων», στα οποία είχε περπατήσει και ως Γ΄ Αξιωματικός και ως Ύπαρχος. Δεν ήμαστε όμως τυχεροί διότι στο πρώτο λιμάνι τον χάσαμε και εμείς και η οικογένεια των «υποβρυχίων» και η λατρευτή του οικογένεια. Συγκλονιστήκαμε, ορφανέψαμε και πέρασε πολύς καιρός μέχρις ότου το ξεπεράσουμε. Κατωπόδης: Η πρώτη μας κατάδυση ήταν στα ρηχά νερά της θάλασσας του Συνδέσμου των Ελληνικών Υποβρυχίων. Ήταν ένα ταξίδι ήρεμο, από το οποίο καταφέραμε να πείσουμε αρκετούς παλαιούς συναδέλφους να μας εμπιστευθούν και να μας δώσουν, με επιστροφή, ότι υλικό είχαν, κυρίως φωτογραφίες, για να μπορέσουμε να πετύχουμε το σκοπό μας. Μετά από κάποιο διάστημα παραμονής στις θάλασσες του Συνδέσμου, διαπιστώσαμε ότι αρχίσαμε να αποκτούμε το πλήρη έλεγχο του υποβρυχίου μας, είδαμε ότι μπορούμε να πετύχουμε το σκοπό μας και αποφασίσαμε να βγούμε στους μεγάλους ωκεανούς, να αντιμετωπίσουμε τις μεγάλες προκλήσεις, να παλέψουμε με τα μεγάλα κύματα, να καταδυθούμε σε μεγάλα βάθη. Μασούρας: Η πρώτη μας βαθειά θάλασσα ήταν τα Μητρώα του ΓΕΝ. Η συγκίνηση ήταν πρωτόγνωρη, αρχίσαμε να βρίσκουμε τα ονόματα των Αξιωματικών που ψάχναμε και μας κατέλαβε δέος, Στέφανος Παπαρρηγόπουλος, Διονύσιος Λάμπρος, οι σκαπανείς, οι πρώτοι του όπλου μας, οι θεμελιωτές του όπλου των υποβρυχίων στο Πολεμικό Ναυτικό. Οι Αξιωματικοί που έκαναν την πρώτη πολεμική περιπολία με το υποβρύχιο Δελφίν στο κόσμο, το 1912, δύο χρόνια πριν από την επόμενη που ήταν το 1914 από 10 γερμανικά υποβρύχια στη βόρεια θάλασσα. Και αυτοί οι ίδιοι, επίσης, έκαναν την πρώτη προσβολή με τορπίλη μάχης, από εν καταδύσει, εναντίον εχθρικού πολεμικού πλοίου του τουρκικού καταδρομικού Μετζητιέ, ενώ η επόμενη έγινε από το Ðåñßðëïõò

23

γερμανικό υποβρύχιο U-9 το 1914. Και συνέχισαν να παρελαύνουν από μπρος μας όλα τα ονόματα των πρώτων κυβερνητών που παρέλαβαν τα πρώτα γαλλικά υποβρύχια, Δελαγραμμάτικας, Αρβανίτης, Βανδώρος, Ξηρός, Βλαχόπουλος, Πρωτοπαπάς, Τσιριμώκος, Ζιάγκας, για να φθάσουμε στους Κυβερνήτες ήρωες του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, Μίλτος Ιατρίδης, Θανάσης Σπανίδης, Ζέπος Διονύσης, Ζέπος Γεώργιος, Ράλλης Αλέξανδρος, Κοντογιάννης Επαμεινώνδας, Εγκολφόπουλος Κωνσταντίνος, Παναγιώτου Ανδρέας, Μασουρίδης Ιωάννης, Τσουκαλάς Ηλίας, Λούνδρας Κωνσταντίνος και Μπότσαρης Κίτσος. Και αλήθεια με πόσο σεβασμό αρχίσαμε να γράφουμε τα στοιχεία των ηρωικών νεκρών μας Βασίλης Λάσκος, Μιχάλης Χατζηκωσταντής, Βασίλης Αρσλάνογλου, Νικόλαος Μέρλιν, Νικόλαος Ρουσσέν και των υπολοίπων 101 Αξιωματικών, Υπαξιωματικών και Ναυτοδιόπων που χάθηκαν μαζί με τα υποβρύχια Πρωτεύς, Γλαύκος, Τρίτων και Κατσώνης, για τα υπέρτατα αγαθά της ελευθερίας και της δικαιοσύνης. Κατωπόδης: Και όταν καταλάβαμε ότι το υποβρύχιό μας έχει πλήρη στεγανότητα και ότι μπορούμε να πάμε πιο βαθειά από το βάθος ασφαλείας, αποφασίσαμε και κατεβήκαμε στο μέγιστο επιχειρησιακό βάθος, στον απέραντο ωκεανό της Υπηρεσίας Ιστορίας του Ναυτικού. Οι προκλήσεις των ευρημάτων μας ταίριαξαν με την υπέρμετρη αγάπη και τον σεβασμό μας προς το όπλο που υπηρετήσαμε με πάθος. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να αλλάξουμε το σκοπό του ταξιδιού μας, και πέρα από την αρχική μας πρόθεση να τιμήσουμε τους ηρωικούς νεκρούς των υποβρυχίων αποφασίσαμε να αναδείξουμε την πραγματική, κατά το δυνατόν, εικόνα του αγώνα και των θυσιών όλου του προσωπικού των υποβρυχίων. Έναν αγώνα συνεχή, στην ειρήνη και στον πόλεμο, που είναι σχεδόν άγνωστος, με επιμονή, πείσμα, υπομονή, προσήλωση στο καθήκον και τις παραδόσεις του Π.Ν. με αθόρυβη αλλά υπεύθυνη εργασία. Μασούρας: Η αλλαγή αυτή της πορείας μας, μας έφερε σε άγνωστες θάλασσες, περιπλανηθήκαμε, σαν γνήσιοι επτανήσιοι, παρασυρμένοι από την επιθυμία της ψυχής μας να γράψουμε όσα μπορούμε περισσότερα για τα ελληνικά υποβρύχια, και όχι παρασυρμένοι από τα κάλη της Κίρκης, όπως ο πρόγονός μας Οδυσσέας. Αυτή, όμως, η περιπλάνηση για εκπλήρωση της επιθυμίας μας, μας έφερε αγωνίες και απογοητεύσεις και το χειρότερο απ΄ όλα το υποβρύχιό μας έμεινε από καύσιμα, διότι μεσοπέλαγα αποφασίσαμε την αλλαγή πορείας και δεν είχαμε γεμίσει και τα πετρελαιοθαλασσέρματα του υποβρυχίου με καύσιμα. Η τύχη, όμως, βοηθά τους τολμηρούς και μεσοπέλαγα συναντήσαμε τα πετρελαιοφόρα της ναυτιλιακής εταιρείας ARCADIA του Κωνσταντίνου Π. Αγγελόπουλου, όπου μας ανεφοδίασαν με τα απαραίτητα καύσιμα για να μπορέσουμε να φτάσουμε στο πλησιέστερο σταθμό ανεφοδιασμού. Κατωπόδης: Και η τύχη συνεχίζει να μας ευνοεί. Ο πλησιέστερος σταθμός ανεφοδιασμού ήταν τα Διυλιστήρια Κορίνθου της ΜΟΤΟΡ ΟΪΛ (ΕΛΛΑΣ), με Πρόεδρο και Διευθύνοντα Σύμβουλο τον παλαιό συνάδελφο κ. Βαρδή Βαρδινογιάννη, ο οποίος απλόχερα μας γέμισε όλες τις δεξαμενές και τα πετρελαιοθαλασσέρματα του υποβρυχίου μας με καύσιμο. Αυτό μας γέμισε δύναμη και αμέσως ανοιχτήκαμε στα πέλαγα, διότι γνωρίζαμε, πώς ότι ωραίο κι ανώτερο θέλαμε να κερδίσουμε, η θάλασσα μόνο μπορεί να μας το’ δώσει: ο μεγάλος τούτος δρόμος της πανανθρώπινης επικοινωνίας, που μας ανοίγει τις πύλες της γνώσης. Πάνω στα κύματά της δεν κυκλοφορεί μονάχα ο υλικός, μα κι ο ηθικός πλούτος της γης. Ο ναύτης, στα μακρινά λιμάνια, μαζί με τη σερμαγιά εμπορεύεται και τις ιδέες του. Γυρνώντας στην πατρίδα, δεν φέρνει μόνο το καράβι του φορτωμένο πραμάτειες ξωτικές, αλλά και το μυαλό του γεμάτο νοήματα ενός άλλου κόσμου. Πάνω στα κύματα σφυρηλατήθηκε η νοημοσύνη του ανθρώπου. Όποιος έσχισε τη θάλασσα έμαθε πολλά, κι όποιος την κρατάει γερά, κρατάει τα πάντα τούτης της γης μέσα στα χέρια του. Μασούρας: Και με περίσσεια δύναμη πλέον και εμπιστοσύνη στους εαυτούς μας και στο καράβι μας, καταδυθήκαμε στο μέγιστο βάθος κατάδυσης, ο ενθουσιασμός μας παρέσυρε και επήγαμε ακόμα πιο βαθειά, διότι βρισκόμαστε μέσα στο φιλικό και γνώριμο περιβάλλον του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, με την βιβλιοθήκη του, το αρχειακό

Πάνω: Η μικρή Εύα προσφέρει λουλούδια στον συντονιστή της εκδήλωσης Αντιναύαρχο Π.Ν. ε.α. κ. Δ. Λαδόπουλο. Κάτω: Ο συντονιστής της εκδήλωσης, Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Δ. Λαδόπουλος εν μέσω των συγγραφέων Αντιναυάρχων Π.Ν. ε.α. κ.κ. Τιμόθεο Μασούρα και Θωμά Κατωπόδη.

του υλικό, τη φανταστική σε πλούτο φωτογραφική του συλλογή και την ακούραστη, συνεχή συμπαράσταση ολόκληρου του προσωπικού του. Και ενώ πιστεύαμε ότι έχουμε φτάσει στο τέλος του ταξιδιού μας και θα παίρναμε το δρόμο του γυρισμού για το φιλόξενο όρμο της δικιάς μας Ιθάκης, αρκετές βλάβες στο αγαπημένο μας υποβρύχιο μας οδήγησαν στους αλησμόνητους προβλήτες της Βάσης Υποβρυχίων του Ναυστάθμου Σαλαμίνας. Και στα σήματά μας για αποκατάσταση των βλαβών προσέτρεξαν και μας προσέφεραν αμέριστη, θερμή και πρόθυμη βοήθεια το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού, το Αρχηγείο Στόλου, η Διοίκηση Υποβρυχίων, τα Ελληνικά Ναυπηγεία του Σκαραμαγκά και δώδεκα (12) ελληνικοί και ξένοι υποκατασκευαστές υποβρυχίων. Κατωπόδης: Μετά την επισκευή του υποβρυχίου μας, συνεχίσαμε για το τελευταίο σκέλος του ταξιδιού μας. Βάλαμε ρότα για την Ιθάκη μας, και ήρθαμε και πρυμνοδετήσαμε στο φιλόξενο όρμο «Λεωνίδας Παλάσκας» της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων. Το ιστορικό πλου του ταξιδιού μας και η αναφορά που συντάξαμε γι΄ αυτό, δεν τα υποβάλλαμε στη προϊσταμένη μας διοίκηση, όπως κάναμε κάποτε, αλλά τα συμπεριλάβαμε σε δύο καλαίσθητους τόμους και τα παρουσιάζουμε για πρώτη φορά σε εσάς. Σε εσάς που μας τιμήσατε με την παρουσία σας. Πριν όμως ξεφορτώσουμε την πραμάτεια μας στη δίπλα αίθουσα, περάσαμε από το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων και κάναμε τρισάγιο στη μνήμη των Αντιπλοιάρχου Βασίλη Αρσλάνογλου και Ανθυποπλοιάρχου Ιωάννη Κωστάκου. Και στη συνέχεια ο Μασούρας και ο Κατωπόδης κατέθεσαν ένα δάφνινο στεφάνι στο μνημείο των πεσόντων «υπέρ πατρίδος» Αξιωματικών της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων. Μασούρας: Αυτό μας το ταξίδι τελείωσε. Πιστεύουμε ότι δεν θα είναι το τελευταίο. Οι προκλήσεις είναι μεγάλες. Η δική σας παρουσία μας δίνει δύναμη για να τελειώσουμε και τον τρίτο τόμο αυτής της σειράς και να συνεχίσουμε και πολλά άλλα που έχουμε οραματιστεί. Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για την αγάπη σας. Φωτογραφίες: Δ. Παναγιωτόπουλος

24

Ðåñßðëïõò

Αποκτήστε την νέα έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ T I M O Θ Ε Ο Σ Γ. Μ Α Σ Ο Υ Ρ Α Σ

Τεχνικά χαρακτηριστικά δίτομης έκδοσης

Θ Ω Μ Α Σ Π . Κ ΑΤ Ω Π Ο Δ Η Σ

Γλώσσα: Ελληνικά - Αγγλικά, Διαστάσεις: 24x30εκ., Βιβλιοδεσία: Πανόδετο με ασημοτυπία Σελίδες Α΄ τόμου: 448, ISBN: 978-960-88535-8-4 Σελίδες B΄ τόμου: 456, ISBN: 978-960-88535-9-1 Τιμή δίτομης έκδοσης: 80,00 € Τιμή μέλους: 70,00 €

Η δίτομη έκδοση «Τα Ελληνικά Υποβρύχια» διατίθεται από το πωλητήριο του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. Πληροφορίες στα τηλέφωνα: 210 45 16 264 και 210 45 16 822.

Το Ναυτικό στους Αγώνες του 1821

ΝΑΥΤΙΚO ΜΟΥΣΕIΟ ΤΗΣ ΕΛΛAΔΟΣ - ΠΟΛΕΜΙΚO ΜΟΥΣΕIΟ

«Το Ναυτικό στους Αγώνες του 1821»

ΤHN

Τρίτη, 23 Μαρτίου 2010, πραγματοποιήθηκε κοινή εκδήλωση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και του Πολεμικού Μουσείου, στο αμφιθέατρο του Πολεμικού Μουσείου, στα πλαίσια των εορταστικών εκδηλώσεων για την επέτειο της Εθνικής Εορτής της 25ης Μαρτίου. Στον προθάλαμο του αμφιθεάτρου λειτούργησε έκθεση με πορτραίτα ηρώων του ’21, ελαιογραφίες ναυμαχιών και κειμήλια της εποχής από τις συλλογές και των δύο μουσείων.

Πάνω: Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Διακρίνονται στη πρώτη σειρά η Πρόεδρος του ΝΜΕ και ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Ιωάννης Παλούμπης καθώς και μέλη τόσο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος όσο και του Πολεμικού Μουσείου. Kάτω αριστερά: Ο Α΄ Αντιπρόεδρος του ΝΜΕ κ. Πάνος Λασκαρίδης. Kάτω δεξιά: Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Διακρίνονται οι Αξιωματικοί και Υπαξιωματικοί, μέλη του Δ.Σ. του Πολεμικού Μουσείου.

26

Ðåñßðëïõò

Το Ναυτικό στους Αγώνες του 1821

Πάνω αριστερά: Ο Πρόεδρος του Πολεμικού Μουσείου, Αντιστράτηγος κ. Κωνσταντίνος Τσιμόγιαννης στο βήμα. Πάνω δεξιά: Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Διακρίνονται τα μέλη του ΝΜΕ κα Ελένη Γκάτσου και κ. Ευάγγελος Αθηναίος. Κάτω αριστερά: Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία ΑναγνωστοπούλουΠαλούμπη στο βήμα.

Η εκδήλωση ξεκίνησε με χαιρετισμό του Προέδρου του Πολεμικού Μουσείου, Αντιστρατήγου Κωνσταντίνου Τσιμόγιαννη, ο οποίος ευχαρίστησε τους παρευρισκόμενους αλλά και το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για την συνεργασία. Στη συνέχεια η Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε. κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη πήρε τον λόγο και μίλησε για το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος το οποίο είναι λιγότερο γνωστό στο Αθηναϊκό κοινό. Παρακάτω παρατίθεται η ομιλία της Προέδρου: «Κύριες και Κύριοι, Εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος εκφράζω τις θερμές ευχαριστίες μας προς τον Πρόεδρο του Πολεμικού Μουσείου Στρατηγό κ. Τσιμόγιαννη για την φιλοξενία και την άψογη συνεργασία καθώς και τους συντελεστές της διοργάνωσης κ. Κώστα Σπυριούνη και κ. Γ. Κοροδήμο. Επίσης, θερμές ευχαριστίες απευθύνω προς όλους εσάς για

την παρουσία σας στη σημερινή εκδήλωση. Στη σύντομη εισαγωγική μου ομιλία δεν θα αναφερθώ στη σημασία της συμμετοχής του επαναστατικού Ναυτικού στην εξέγερση των Ελλήνων το 1821. Αυτή η αναφορά θα γίνει από τον κύριο ομιλητή και στη συνέχεια θα έχετε την ευκαιρία να παρακολουθήσετε την εξαιρετική ταινία μικρού μήκους του κ. Γιάννη Κοροδήμου, στον οποίο οφείλονται θερμές ευχαριστίες για την καταπληκτική δουλειά του, η οποία αναφέρεται στο ναυτικό αγώνα του ‘21 και την επίδρασή του στην τελική έκβαση της Επανάστασης. Η δική μου παρέμβαση θα περιορισθεί σε μία σύντομη περιγραφή του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, ενός ιδρύματος λιγότερο γνωστού από όσο θα έπρεπε, σε άτομα που δεν είναι μέλη του. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος έκλεισε τα 60 χρόνια λειτουργίας. Είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, κοινωφελές, μη κερδοσκοπικό. Εκτείνεται σε 1.700 τ.μ και περιλαμβάνει 3.000 εκθέματα, την μεγαλύτερη ναυτική ελληνική βιβλιοθήκη, πλούσιο ιστορικό και φωτο-

γραφικό αρχείο, σπάνιους παλαιούς χάρτες και περισσότερα από 4.000 ναυπηγικά σχέδια παλαιών πλοίων του εμπορικού και του πολεμικού ναυτικού. Η μόνιμη έκθεσή του, με τα αντικείμενά της ταξινομημένα χρονολογικά και θεματικά, έχει ως σκοπό να αναδείξει την μακραίωνη και αδιάσπαστη πορεία των Ελλήνων στο θαλάσσιο στίβο, να ξεκινήσει με τον επισκέπτη ένα διάλογο που θα φωτίσει εκείνη την πτυχή της ψυχοσύνθεσης του Έλληνα που ποτίζεται από το απέραντο της θάλασσας, τα ψυχικά εκείνα χαρακτηριστικά, το ερευνητικό και ριψοκίνδυνο πνεύμα, η τάση για την αύξηση των γνώσεων που γεννιέται από την εξερεύνηση του αιώνιου και του καινούργιου. Το Ναυτικό Μουσείο είναι το μεγαλύτερου του είδους τους στην χώρα μας, εκπροσωπεί με συνέπεια το επίσημο ελληνικό κράτος στους διεθνείς πολιτιστικούς οργανισμούς, σε σχετικές πολιτιστικές εκδηλώσεις εθνικής αλλά και διεθνούς εμβέλειας. Ενδεικτικά αναφέρω ό,τι είναι μέλος του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων, της Διεθνούς Ένωσης Ναυτικών Μουσείων και της Ένωσης Ναυτικών Μουσείων της Μεσογείου. Έχει πραγματοποιήσει εκθέσεις στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό (Λονδίνο, Νέα Υόρκη, Αμβούργο). Μία από τις σημαντικότερες δραστηριότητες, είναι τα εκπαιδευτικά προγράμματα που γίνονται επί καθημερινής βάσης στις αίθουσες μας και παρακολουθούν ετησίως περί του 14.000 μαθητές όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων. Πολύ σημαντικό για την προώθηση της έρευνας για την ναυτική μας ιστορίας θεωρούμε και το εκδοτικό έργο που επιτελεί ο φορέας μας. Μόλις πρόσφατα, στις 27 Φεβρουαρίου, παρουσιάσθηκε η δίτομη έκδοση «Τα Ελληνικά Υποβρύχια» την οποία συνέγραψαν οι Αντιναύαρχοι, Επίτιμοι Αρχηγοί Στόλου κ.κ. Τιμόθεος Μασούρας και Θωμάς Κατωπόδης. Στις 19 Απριλίου στο Ζάππειο Μέγαρο θα παρουσιασθεί το βιβλίο «Από τα πελάγη...στους αιθέρες. Το χρονικό της Ναυτικής Αεροπορίας.» που συνέγραψε ο Αντιναύαρχος Γιάννης Παλούμπης. Εκτιμώ ως αξιοσημείωτο να αναφέρω ότι και οι τρεις Αντιναύαρχοι εργάσθηκαν ανιδιοτελώς και παρεχώρησαν τα συγγραφικά τους δικαιώματα στο Μουσείο. Παράλληλα είμαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι για το τριμηνιαίο περιοδικό μας, «Περίπλους της ναυτικής ιστορίας», καθώς έχει τύχει ευρύτατης αποδοχής στην ελληνική κοινωνία, όπως μας δείχνει το συνεχώς αυξανόμενο αναγνωστικό του κοινό. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος είναι ένας ζωντανός οργανισμός, κάθε άλλο παρά μουσειακός, με την κλασική έννοια του ορισμού, που προβάλλει τη ναυτική μας παράδοση μέσα από ένα πολύπλευρο πολιτιστικό έργο. Πιστεύουμε πως αυτός είναι ο ρόλος που μας έχει καθιερώσει και συνάμα έχει ενεργήσει ως υποστηρικτικό επιχείρημα της ύπαρξής μας. Ðåñßðëïõò

27

Ομιλία-Πανηγυρικό της ημέρας εκφώνησε ο Αντιναύαρχος ε.α. Ιωάννης Παλούμπης Π.Ν. την οποία δημοσιεύουμε παρακάτω: TO NAYTIKO TOY 1821 Άργειε νάρθη εκείνη η μέρα κι ήταν όλα σιωπηλά γιατί τάσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά «Κυρίες και Κύριοι Ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός ταυτίζοντας την ελευθερία με την Ελλάδα στον, προς την ελευθερία, ύμνο του περιέγραψε εναργέστατα τη διαδρομή της σκλαβιάς και την επανάσταση του 1821. Κι άργησε πράγματι, κατά περίπου τέσσερις αιώνες νάρθη η μέρα της ανάστασης του ελληνικού Γένους, αποτελεί δε μοναδικό παγκοσμίως παράδειγμα για το πως ένας μικρός λαός κατόρθωσε σ’ όλο αυτό το διάστημα ζώντας σε βάρβαρη δουλεία, να διατηρήσει την εθνική του συνείδηση περί της κοινής καταγωγής, θρησκείας και γλώσσας και να μην αφομοιωθεί, να μη χαθεί από προσώπου γης. Πολλά χαρακτηριστικά του λαού συνετέλεσαν στη διατήρηση της εθνικής αυΠάνω: Ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Ιωάννης τογνωσίας, κυρίως όμως Παλούμπης εκφωνεί την πανηγυρική ομιλία. θα πρέπει να αναφερθούν η πίστη στη θρησκεία, η καρτερία και η αντοχή, το εμπορικό πνεύμα και το ναυτικό δαιμόνιο σύμφυτα και τα δύο με τα γονίδια της φυλής και φυσικά οι κληροδοτημένες από γενιά σε γενιά μεγάλες παραδόσεις του Γένους και η εμπεδωμένη συνείδηση της κληρονομιάς των «περασμένων μεγαλείων» του Σολωμού. Η προετοιμασία της εξέγερσης επωάσθηκε όλα αυτά τα 400 χρόνια της σκλαβιάς και οι διεθνείς όσο και οι τοπικές συνθήκες την κατέστησαν δυνατή μετά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Η αναδίφηση για τον εντοπισμό των παραγόντων εκείνων που διαμόρφωσαν τις συνθήκες και επέτρεψαν τον ξεσηκωμό τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο μας οδηγεί στις ακόλουθες περιληπτικές επισημάνσεις : • Η εξάπλωση του κινήματος του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού τον 18ο αιώνα με κύριους εκφραστές τους Γάλλους Μοντεσκιέ, Βολταίρο και Ρουσσώ, εισήγαγε καινοφανείς ιδέες και αμφισβήτησε όλους τους καθιερωμένους μέχρι τότε θεσμούς, με πρώτο την άσκηση της εξουσίας επί των λαών. Ήταν η «φιλελεύθερη λαλιά» του ποιητή, που προσδοκούσε ο ελληνισμός. Για πρώτη φορά εκφράσθηκαν δημόσια ιδέες που απελευθέρωναν το άτομο όπως, ισονομία, σεβασμός της ατομικής ιδιοκτησίας, ελευθερία έκφρασης και θρησκευτικών αντιλήψεων και άλλες. Ο φιλελευθερισμός που αποπνέεται από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό βρίσκει την έκφρασή του στις εξεγέρσεις των βρετανικών αποικιών της Βορείου Αμερικής ενάντια στην εξάρτηση από την μητρόπολή τους, Αγγλία, το 1783 και ιδιαίτερα στην Γαλλική Επανάσταση το 1789, που αποτέλεσε σταθμό και σημείο αναφοράς της παγκόσμιας ιστορίας.

• Στα πλαίσια του υπόδουλου ελληνισμού, ιδίως στις ελληνικές κοινότητες που είχαν έντονη εμπορική κίνηση παρατηρήθηκε μια άνθηση της πνευματικής δραστηριότητας. Τέτοιες κοινότητες είχαν αναπτυχθεί σε όλα τα παράλια κέντρα της Ευρώπης όπως στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, στη Βενετία, στην Τεργέστη, στην Οδησσό, στη Μασσαλία αλλά και στα ελληνικά αστικά κέντρα όπως τα Ιωάννινα, τη Σμύρνη, το Πήλιο, τα νησιά του Αι28

Ðåñßðëïõò

γαίου και άλλα. Η πνευματική αυτή ανάπτυξη αντιστοιχεί στον ελληνικό Διαφωτισμό, απότοκο του ευρωπαϊκού, που εκφράζεται από τους : Ρήγα Βελεστινλή ή Φεραίο, Αδαμάντιο Κοραή, Κοσμά τον Αιτωλό, Ευγένιο Βούλγαρη και άλλους αντιπροσώπους του ρεύματος. Στόχος του κινήματος είναι η εκλαΐκευση της σύγχρονης επιστημονικής γνώσης και η αφύπνιση και μορφοποίηση της εθνικής συνείδησης που υπήρχε ριζωμένη στο υποσυνείδητο του λαού. Κατά την εκκίνηση της επανάστασης του ’21 τα χερσαία ελληνικά τμήματα που θα αντιμετώπιζαν τις κατά ξηρά τουρκικές δυνάμεις είχαν προετοιμασθεί από τις ακόλουθες συγκυρίες : 1. Οι πολλές εξεγέρσεις κατά τη διάρκεια της μακραίωνης δουλείας είχαν αναπτύξει σε όλες τις αγροτικές περιφέρειες και τις ορεινές περιοχές της χώρας ανεξάρτητο φρόνημα και αγωνιστική διάθεση. Η εναλλαγή των ρόλων κλεφτών και αρματολών στα βουνά της ενδοχώρας είχε εξασκήσει τμήματα του πληθυσμού στη χρήση των όπλων και την τακτική του κλεφτοπολέμου.

2. Στις απρόσιτες για τους Οθωμανούς περιοχές όπως ήταν το Σούλι, η Μάνη και τα Σφακιά της Κρήτης ζούσαν πληθυσμοί σε καθεστώς ημι-ανεξαρτησίας έχοντας πάντα ετοιμότητα προσφυγής στα όπλα.

3. Τέλος, η θητεία ελλήνων στα στρατιωτικά σώματα των Οθωμανών πασάδων όπως π.χ. του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, αλλά και άλλων, είχε δημιουργήσει εκπαιδευμένα στρατιωτικώς τμήματα ικανά να ενεργήσουν ως χερσαίες δυνάμεις της επανάστασης. Πριν διατρέξουμε τις αντίστοιχες συγκυρίες προετοιμασίας των ελληνικών ναυτικών δυνάμεων θα πρέπει να εκκινήσουμε από τη διαπίστωση ότι οι Οθωμανοί ενώ ήταν καλοί πολεμιστές στην ξηρά, δεν είχαν καθόλου καλή επίδοση στα ναυτικά πράγματα. Λαός σκληροτράχηλος και στεριανός, προερχόμενος από τα βάθη της Ασίας, ούτε παράδοση φυσικά είχε, αλλ’ ούτε και ανάγκη, να επιδοθεί στο σκληρό ναυτικό επάγγελμα με τις πολλές κακουχίες. Άφηνε τους σκλάβους έλληνες να κυριαρχούν στο ναυτικό επάγγελμα και μάλιστα τους ενθάρρυνε προς αυτή την κατεύθυνση με μέτρα διοικητικής μορφής που ευνοούσαν τον εποικισμό των νησιών. Ακόμη και στον πολεμικό τους στόλο οι Οθωμανοί είχαν εφαρμόσει τον θεσμό των “Μελλάχηδων” που ήταν μια μορφή υποχρεωτικής θητείας που έπρεπε να υπηρετήσουν οι νεαροί ναυτικοί έλληνες. Η εκπλήρωση αυτής της υποχρέωσης τους καθιστούσε παράλληλα γνώστες των δυνατοτήτων αλλά και των αδυναμιών του οθωμανικού στόλου. Αρκετοί έλληνες είχαν φτάσει κατά καιρούς να καταλάβουν υψηλές θέσεις στην ιεραρχία του οθωμανικού στόλου. Οι συγκυρίες που προετοίμασαν τις επαναστατικές ναυτικές δυνάμεις έχουν ως ακολούθως : 1. Ο Ρωσο-τουρκικός πόλεμος του 1768 τελείωσε με νίκη της Ρωσίας και την υπογραφή της Συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774. Βάσει της συνθήκης δινόταν το δικαίωμα στα ελληνικά πλοία να ταξιδεύουν με ρωσική σημαία και να διαπλέουν ελεύθερα τα Στενά του Βοσπόρου προς και από τον Εύξεινο Πόντο.

2. Η Γαλλική Επανάσταση και ακόμη περισσότερο οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι που ακολούθησαν, διέκοψαν για αρκετά χρόνια την πανίσχυρη γαλλική εμπορική και ναυτική παρουσία στην ανατολική Μεσόγειο αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο στη ναυτιλία των ελλήνων, αν όχι να μονοπωλήσει, πάντως να επωφεληθεί, αναλαμβάνοντας ένα μεγάλο μερίδιο του εσωτερικού και εξωτερικού εμπορίου της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

3. Ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των Ναπολεοντείων πολέμων πολλά ευρωπαϊκά λιμάνια τέθηκαν σε ναυτικό αποκλεισμό από αντιπάλους ώστε να μην εφοδιάζονται με τρόφιμα ή και πολεμοφόδια. Οι έλληνες ναυτικοί, ριψοκίνδυνοι όπως ήταν, διασπούσαν τους ναυτικούς αποκλεισμούς με κίνδυνο της ζωής τους κομίζοντας στα λιμάνια ζωτικά εφόδια. Όπως ήταν φυσικό οι αμοιβές στις περιπτώσεις αυτές ήταν ανάλογες του κινδύνου που είχαν να αντιμετωπίσουν. Τα κέρδη ήταν υψηλότατα καθώς και η αντίστοιχη ανάπτυξη των νησιών του Αιγαίου, κυρίως των τριών, Ύδρας, Σπετσών και Ψαρών που είχαν και τους ισχυρότερους εμπορικούς στόλους.

Το Ναυτικό στους Αγώνες του 1821

Πάνω αριστερά: Σημαία της εποχής της Επαναστάσεως από το νησί των Σπετσών, με αλληγορικά σύμβολα. Ανήκε στο πλοίο του αγωνιστή Λάζαρου Κατσιλιέρη Μουσιού. Αρ. Συλλογής: 316. Δεξιά: Λεπτομέρεια του πίνακα: Η πυρπόληση του τουρκικού δικρότου στην Ερεσό, 1882. Λάδι σε καμβά, 110 x 150 εκ. Πειραιάς, ΝΜΕ.

4. Η πειρατεία, τέλος, που κατά τους χρόνους εκείνους λυμαινόταν τις θάλασσες της Μεσογείου συντελούσε στη δημιουργία εμπειροπόλεμων πληρωμάτων καθ’ όσον τα πλοία για να προστατεύονται από τους πειρατές εξοπλίζονταν με περιορισμένο, βέβαια, αριθμό πυροβόλων. Ιδιαίτερα το Αιγαίο με τα πολλά νησιά και τα στενά θαλάσσια περάσματα είχε μεταβληθεί σε περιοχή υψηλής επικινδυνότητας στην οποία δρούσαν πειρατικοί στολίσκοι των βερβερικών κρατών Αλγερίας, Τύνιδας και Μαρόκου. Στις συναντήσεις τους με τους πειρατές οι έλληνες έδιναν πραγματικές ναυμαχίες και κατ’ αυτόν τον τρόπο εξοικειώνονταν στον κατά θάλασσα πόλεμο. Η αλήθεια επιβάλλει να αναφερθεί ότι και οι ίδιοι οι έλληνες νησιώτες επιδίδονταν στην πειρατεία, εναλλασσόμενοι στους ρόλους του πειρατή και του εμποροναυτιλόμενου, με το ίδιο όμως αποτέλεσμα, την προετοιμασία θαλασσόλυκων άφοβων ναυμάχων. Αποτελεί αναμφίβολο γεγονός ότι η εσωτερική κατάσταση της οθωμανικής αυτοκρατορίας ευνοούσε τα σχέδια της Φιλικής Εταιρείας που είχε συσταθεί το 1814 στην Οδησσό, με στόχο την προετοιμασία της επανάστασης: 1. Η εξέγερση του Αλή Πασά, επικίνδυνου αντιπάλου του Σουλτάνου Μαχμούτ, είχε υποχρεώσει την Υψηλή Πύλη να αποσύρει τα στρατεύματα του Χουρσίτ Πασά από την Πελοπόννησο, από τον Νοέμβριο του 1820 και να τα στείλει στην Ήπειρο.

2. Οι τεταμένες σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία εκείνη την περίοδο επέβαλλαν τη διατήρηση τουρκικών δυνάμεων στα μεταξύ τους σύνορα.

3. Η επανάσταση της Μολδοβλαχίας υπό τον Υψηλάντη είχε δημιουργήσει πολύ σημαντικό αντιπερισπασμό μεταξύ των υποδούλων λαών της Βαλκανικής και απαιτούσε στρατιωτικά τουρκικά τμήματα για την κατάπνιξη των εξεγέρσεων.

4. Ο τουρκικός στόλος διατηρείτο στον Εύξεινο Πόντο για το φόβο ενεργοποίησης του ναυλοχούντος εκεί ρωσικού προς υποστήριξη των βαλκανικών κινημάτων. Παρ’ όλα αυτά το εγχείρημα της ελληνικής επανάστασης εξακολουθούσε να είναι δυσκολότατο διότι η Τουρκία παρέμενε μια αχανής αυτοκρατορία που μπορούσε να κινητοποιήσει στρατιωτικές και ναυτικές δυνάμεις ικανές να καταστείλουν κάθε στασιαστικό κίνημα σε μία μικρή, φτωχή και εξαντλημένη χώρα όπως ήταν η Ελλάδα το 1821. Πρόσθετα το ευρωπαϊκό κλίμα στις παραμονές της επαναστάσεως δεν ήταν ευνοϊκό για οποιαδήποτε εξέγερση που είχε στόχο να αλλάξει την καθεστηκυία τάξη στην Ευρώπη. Η Ιερά Συμμαχία που συγκροτήθηκε κατ’ αρχήν από τις Ρωσία, Αυστρία, Πρωσία και στην οποία προσχώρησαν αργότερα η Γαλλία και ανεπισήμως η Αγγλία, βρισκόταν στην ακμή της. Σκοπός της ήταν να κρατά τους λαούς της Ευρώπης υπό το πέλμα της απολυταρχίας και να αποθαρρύνει τα απελευθερωτικά κινήματα. Οι αντικρουόμενες συνθήκες, όπως αναφέρθηκαν, καθιστούσαν

βασικό παράγοντα επιτυχίας της Επανάστασης την ταχύτερη δυνατή εξάπλωση του κινήματος σε όλες τις ελληνικές περιοχές. Ο στόχος όμως αυτός με δεδομένη τη γεωγραφική διαμόρφωση της χώρας με το πλήθος των νησιών και τα εκτεταμένα παράλια μπορούσε να επιτευχθεί μόνο από το ναυτικό, που φυσικά ήταν και ο μόνος παράγοντας ικανός να διατηρήσει ζωντανή την επανάσταση σε όλους τους απομεμακρυσμένους τόπους. Η απαίτηση λοιπόν που ετίθετο στο ναυτικό ήταν να εξαπλώσει την επανάσταση, πλέοντας στα νησιά και τους παραλιακούς ναυτότοπους και παρακινώντας τους κατοίκους να εξεγερθούν. Στη συνέχεια θα έπρεπε να συνδράμει όσες χερσαίες επιχειρήσεις διεξάγονταν σε παραλιακές περιοχές, να αποκλείσει από θαλάσσης τα φρούρια στα οποία αμύνονταν τούρκοι, να εφοδιάσει τα αντίστοιχα στα οποία είχαν κλειστεί έλληνες και τέλος, το κυριότερο, να διακόψει τις τουρκικές επικοινωνίες δια μέσου του Αιγαίου. Στη σημερινή επιχειρησιακή γλώσσα τα ανωτέρω έργα θα μπορούσαν να περιληφθούν στη διατύπωση της ακόλουθης αποστολής: Απόκτηση και διατήρηση θαλασσίου ελέγχου στο Αιγαίο Πέλαγος. Παράλληλα με τα καθαρώς πολεμικά του έργα ο στόλος των ελλήνων εξυπηρετούσε και το έργο της διατηρήσεως επαφής μεταξύ της προσωρινής επαναστατικής διοικήσεως και των ευρωπαϊκών πρωτευουσών, καθώς και με τους μεγάλους εμπορικούς και εφοπλιστικούς οίκους που είχαν την έδρα τους στα μεγάλα λιμάνια της Ευρώπης και του Ευξείνου. Το έργο αυτό ήταν σημαντικό διότι μέσω αυτών των επαφών αφ’ ενός εξασκείτο η εξωτερική πολιτική της επαναστατημένης Ελλάδας, αφ’ ετέρου κατορθωνόταν η σύναψη διαφόρων δανείων χωρίς τα οποία θα ήταν αδύνατη η συνέχιση του αγώνα. Η τουρκική ναυτική αντίδραση που θα έπρεπε να αναμενόταν ήταν η επιδίωξη του εντοπισμού της επανάστασης στην αρχική της κοιτίδα, την Πελοπόννησο, με αποστολή στρατευμάτων από τη Μικρά Ασία δια θαλάσσης, δεδομένου ότι ήταν η ταχυτέρα οδός. Παράλληλα θα έπρεπε να αναμένεται η απόπειρα διακοπής του εφοδιασμού με τρόφιμα και πυρομαχικά από το εσωτερικό και το εξωτερικό και φυσικά η διενέργεια αποβατικών επιχειρήσεων σε νευραλγικά σημεία των ελληνικών ακτών. Στα λογικώς αναμενόμενα έργα του τουρκικού ναυτικού θα πρέπει να προστεθεί η προσπάθεια καταÐåñßðëïõò

29

Το Ναυτικό στους Αγώνες του 1821

Aντωνίου Κριεζή (1872-1944), “Το μεγάλο καράβι”. Υδατογραφία: 54x77εκ. Αρ. Συλλογής: 989.

Aντίγραφο από το έργο του Antoine Roux το 1818. Υδραίικη πολάκα που ονομάστηκε “Το μεγάλο καράβι”, καθώς είχε χωρητικότητα 600 τόνων. Ναυπηγήθηκε στην Ύδρα το 1816 και ανήκε στους αδελφούς Κουντουριώτη, στον Δ. Αλ. Κριέζη και στον Β. Μπουντούρη.

στροφής των ελληνικών ναυτικών κέντρων που παρείχαν το σύνολο σχεδόν των ενταγμένων στον στόλο πλοίων. Αυτά ήταν η Ύδρα, οι Σπέτσες, τα Ψαρά, η Κάσος και μερικοί ακόμα ναυτικοί τόποι. Η ταυτότητα των αποστολών τουρκικού και ελληνικού ναυτικού οδηγούσε σε μετωπική σύγκρουση τους δύο στόλους, με έπαθλο την κυριαρχία στο Αιγαίο που χώριζε τον χερσαίο όγκο της οθωμανικής αυτοκρατορίας από τον επαναστατημένο ελληνικό χώρο. Ποιος όμως ήταν ο ελληνικός στόλος που αναλάμβανε το βαρύ έργο να αντιμετωπίσει τον οθωμανικό στη θάλασσα ; Νομίζω πως η καλύτερη απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα δόθηκε από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη σε ένα μνημειώδη λόγο του που εκφωνήθηκε στην Πνύκα στις 8 Νοεμβρίου 1836, απ’ τον οποίο είναι η ακόλουθη περικοπή : «Όταν αποφασίσαμεν να κάμωμεν την επανάστασιν κανένας φρόνιμος δεν μας είπε : που πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιτοκάραβα τα βατσέλα; Αλλά ως μία βροχή έπεσεν εις όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας και όλοι εσυμφωνήσαμεν και εκάμαμεν την επανάστασιν». Ο Γέρος του Μοριά, που ο ίδιος είχε διατελέσει το 1807 μέλος πληρώματος κουρσάρικου πλοίου, που έδρευε στις βόρειες Σποράδες, εναντίον των τούρκων, “βατσέλα” ονόμαζε τα πλοία γραμμής του Οθωμανικού Στόλου και με την τετράγωνη λογική και το θυμόσοφο ύφος του κυριολεκτούσε όταν περιέγραφε ως «σιτοκάραβα» τα πλοία του αγώνα. Στα σιτοκάραβα όμως αυτά τα πληρώματα ήταν έμπειροι θαλασσινοί, ικανότατοι χειριστές και ατρόμητοι θαλασσομάχοι, που είχαν μάθει τη ναυτική τέχνη και τον θαλασσινό πόλεμο από πατέρα σε γιο κατά τη διάρκεια των μακρών αιώνων της σκλαβιάς. Με την έναρξη της επανάστασης στην Πελοπόννησο, οι έλληνες πλοιοκτήτες διέθεταν τον εντυπωσιακό αριθμό των 1.000 περίπου εμπορικών πλοίων. Εξ αυτών τα 200, κατά προσέγγιση, θεωρούνταν ισχυρά και ήταν εξοπλισμένα με 8-16 ελαφρά κανόνια μικρού βεληνεκούς. Επρόκειτο κυρίως για μπάρκα και μπρίκια των 250 περίπου τόνων και μικρότερες γολέτες. Τα υπόλοιπα ήταν ακόμα μικρότερα μπρατσέρες, μύστικα ή παλαιότερα και χρησιμοποιούνταν για βοηθητικούς σκοπούς, μεταφορές, ή μετασκευάζονταν σε πυρπολικά. Στην αρχή ο συντονισμός των κινήσεων του στόλου επιτυγχανόταν μέσω των προκρίτων των νησιών και το κάθε νησί όριζε τον δικό του ναύαρχο στα πλοία που συνεισέφερε στον στόλο. Από τον δεύτερο όμως χρόνο της επανάστασης αναγνωρίσθηκε σιωπηρά η πρωτοκαθεδρία του υδραίου ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη. Πάντως 30

Ðåñßðëïõò

προβλήματα συντονισμού, ελέγχου και διοικήσεως παρέμειναν μέχρι τέλους. Το βασικότερο όπλο των ελλήνων ναυμάχων ήταν το πυρπολικό με το οποίο προκαλούσαν σοβαρές ζημιές και τρομοκρατούσαν τους αντιπάλους τους. Δεν ήταν άγνωστη η χρήση του πυρπολικού σε ναυτικές επιχειρήσεις ακόμη και από την αρχαιότητα. Κατά τον 17ο και 18ο αιώνα, σκάφη ειδικώς ναυπηγημένα ως πυρπολικά χρησιμοποιήθηκαν από τους στόλους των ευρωπαϊκών χωρών κυρίως ως βοηθητικά πολεμικά μέσα. Στέλνονταν εναντίον των στόχων τους χωρίς πλήρωμα, παρασυρόμενα από τα ρεύματα και τον άνεμο. Το ελληνικό πυρπολικό όμως του αγώνα του ’21 βασιζόταν στην καινοτομία της επανδρωμένης και κατευθυνόμενης πλεύσης και χρησιμοποιήθηκε ως κύριο πολεμικό μέσον. Τα πυρπολικά ήταν κυρίως μπρίκια, όπως και τα λοιπά πλοία του στόλου, συνήθως από τα πλέον παλαιά, που διατηρούσαν όμως την ικανότητά τους για εκτέλεση ελιγμών και ανάπτυξη ταχύτητας. Με κατάλληλη μετασκευή που σκοπό είχε να μεταδώσει γρηγορότερα τη φωτιά σε όλα τα σημεία του σκάφους, κατευθύνονταν στην προσήνεμη πλευρά του στόχου, είτε αγκυροβολημένου, είτε εν πλω, γαντζώνονταν και στερεώνονταν από το πλήρωμά τους και αναφλέγονταν μαζί με τον στόχο. Το πλήρωμα διέφευγε, εάν το κατόρθωνε, με κωπήλατη λέμβο, τη λεγόμενη σκαμπαβία. Ο ελληνικός στόλος σε όλη την εννεαετή διάρκεια των αγώνων της εξέγερσης διεκδίκησε βήμα προς βήμα την κυριαρχία του Αιγαίου από τον οθωμανικό. Αντιπαρατάχθηκε, σχεδόν πάντοτε επιτυχώς, σε πλήθος ναυμαχιών και ναυτικών επεισοδίων με κυριότερα: στον Αργολικό κόλπο, στη Σάμο, στην Αλικαρνασσό, στον Γέροντα, βορείως του Ηρακλείου, στον Καφηρέα, στη Σούδα, στα Κύθηρα, στη Μεθώνη, στον Πατραϊκό στο Μεσολόγγι και αλλού. Χρησιμοποιώντας τα πυρπολικά του κατέκαυσε και ανατίναξε μεγάλο αριθμό εχθρικών δικρότων και φρεγατών, όπως επί παραδείγματι : στην Ερεσό, στην Τένεδο, στη Μυτιλήνη, στη Χίο, στη Σάμο, στο στενό Κω-Αλικαρνασσού, στον Γέροντα, στον Αργολικό κόλπο, στο στενό του Καφηρέως, στο Ηράκλειο, στη Σούδα, στα λιμάνια της Εφέσου και της Μεθώνης, στην Πάτρα και σε άλλα μέρη. Είναι γεγονός άξιο απορίας πως κατόρθωσαν μικρά σκάφη τύπου μπρικιού και ακόμη μικρότερα τύπου γολέτας να αντιπαρατεθούν σε τρίκροτα, δίκροτα, φρεγάτες και κορβέτες των μουσουλμανικών

Το Ναυτικό στους Αγώνες του 1821

στόλων της Τουρκίας, της Αιγύπτου, της Τύνιδας και της Αλγερίας που ήταν εξοπλισμένα με πολλά βαριά και μεγάλου βεληνεκούς πυροβόλα. Είναι γεγονός άξιο θαυμασμού πως κατόρθωσαν απλοί εμποροκαπεταναίοι όπως ο Μιαούλης, ο Τομπάζης, ο Σαχτούρης, ο Ανδρούτσος, ο Αποστόλης, ο Κριεζής, ο Τσαμαδός να μεταβληθούν σε ικανούς ναυάρχους, ισάξιους, κατά τον Γάλλο ναύαρχο και ακαδημαϊκό Jurien de la Graviere, προς τους μεγάλους άγγλους και ολλανδούς ναυάρχους Drake, Tromp και Rhyter. Είναι άξιο θαυμασμού πως κατόρθωσαν απλοί ναύτες όπως ο Κανάρης, ο Παπανικολής, ο Πιπίνος, ο Ματρόζος, ο Νικόδημος, ο Θεοχάρης, ο Βατικιώτης, ο Πολίτης, ο Βώκος, ο Μουσσούς και άλλοι, να γίνουν ατρόμητοι πυρπολητές και ν’ αφήσουν το όνομά τους και το αποτύπωμα του δαυλού τους στην παγκόσμια ιστορία. Διερευνώντας τη στρατηγική των αντιπάλων διαπιστώνουμε ότι οι έλληνες, χωρίς αμφιβολία, δεν είχαν συλλάβει ένα πλήρες στρατηγικό σχέδιο ναυτικών επιχειρήσεων με τη σημερινή έννοια του όρου, πολύ δε περισσότερο στρατηγικό σχέδιο «συνδυασμένης δράσεως των χερσαίων και ναυτικών δυνάμεων». Ήταν όμως γεγονός ότι και οι τούρκοι σε καμία περίπτωση δεν έδειξαν ότι είχαν εκπονήσει

τον τρόπο επιτύγχαναν να εξουδετερώνουν το πλεονέκτημα του αντιπάλου σε αριθμό πλοίων, σε μέγεθος σκαφών και σε ισχύ πυρός. Δεν θα εξυπηρετούσε την ιστορική αλήθεια να μην αναφερθούν και οι αποτυχίες οι συναρτημένες με τον ελληνικό στόλο κατά τη διάρκεια της επαναστάσεως. Συνιστούσαν κυρίως το αποτέλεσμα της ολέθριας κατά τα έτη 1823-1825 πολιτείας της Κεντρικής Διοικήσεως και της έλλειψης συντονισμού μεταξύ των προκρίτων των νήσων. Στα αίτια αυτά θα πρέπει να αποδοθούν οι καταστροφές της Χίου το 1822, της Κάσου και των Ψαρών το 1824, η ανεμπόδιστη αποβίβαση των αιγυπτιακών στρατευμάτων του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο το 1825 και η αδυναμία ανεφοδιασμού της φρουράς του Μεσολογγίου κατά τη δεύτερη πολιορκία του από τον Απρίλιο του ’25 μέχρι τις 10 Απριλίου του 1826. Εξαιτίας των τελευταίων δύο μεγάλων αποτυχιών του ναυτικού, να αποτρέψει την αποβίβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο και να ανεφοδιάσει το Μεσολόγγι προ της πτώσεώς του, η Επανάσταση κατά το πρώτο τρίμηνο του 1827 άρχισε να πνέει τα λοίσθια. Χρειάστηκε η επέμβαση των ενωμένων ναυτικών μοιρών Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας υπό τους αντιστοίχους Ναυάρχους Κόδριγκτον,

Aντωνίου Κριεζή (18721944), Ο “Θεμιστοκλής” της Ύδρας. Υδατογραφία: 44x58εκ. Αρ. Συλλογής: 1.008.

Aντίγραφο από το έργο του Antoine Roux το 1816. Το πλοίο ανήκε στην οικογένεια Βούλγαρη. Ήταν εξοπλισμένο με 12 κανόνια, είχε 70 άνδρες για πλήρωμα και 400 τόνους εκτόπισμα. Στον πίνακα το καράβι φέρει τη ραγιάδικη σημαία.

σχέδιο επιβολής της δικής τους κυριαρχίας στο Αιγαίο, παρόλον ότι διέθεταν οργανωμένη κρατική μηχανή, κατάλληλα συγκροτημένες δυνάμεις και επάρκεια στελεχών, μέσων, και χρηματικών πόρων. Οι τούρκοι περιορίσθηκαν σε περιοδικές εξόδους από τα μόνιμα αγκυροβόλιά τους μέσα από τα Στενά και εκτέλεση ναυτικών εκστρατειών με περιορισμένους αντικειμενικούς σκοπούς, μετά την επίτευξη ή την αποτυχία των οποίων αποσύρονταν και πάλι στα Στενά, διευκολύνοντας έτσι το ναυτικό των επαναστατών να κυριαρχεί στις θάλασσες και να συνέρχεται από τα όποια πλήγματά του, να εγκαθιστά περιπολικά εγκαίρου προειδοποιήσεως έξω από τα Στενά και γενικά να ρυθμίζει με άνεση τη ροή των επιχειρήσεών του. Άφθαστοι όμως ήταν οι έλληνες στο τακτικό πεδίο. Υπερτερώντας σε ναυτική επιδεξιότητα των κυβερνητών και των πληρωμάτων, καθώς και στην υπεροχή ταχύτητας των μικρών και ευέλικτων πλοίων τους, κατόρθωναν να παίρνουν κατάλληλες θέσεις έναντι της τουρκικής παρατάξεως και να εξαπολύουν τα πυρπολικά τους προκαλώντας σύγχυση και φόβο στην εχθρική γραμμή. Μέσα στην αταξία κατόρθωναν να πλησιάσουν τα εχθρικά πλοία μέχρι τα όρια του βεληνεκούς των μικρών πυροβόλων τους. Κατ’ αυτό

Δεριγνύ και Χέϋδεν τον Οκτώβριο του 1827 στον όρμο του Ναυαρίνου, σε μία μάλλον τυχαία, ή από έλλειψη σαφών εντολών προκληθείσα, ναυμαχία, στην οποία καταστράφηκε σχεδόν ολόκληρος ο τουρκο-αιγυπτιακός στόλος, για να γραφεί στη θάλασσα ο ουσιαστικός επίλογος της ελληνικής Επανάστασης. Ο πολυαίμακτος αγώνας της εξέγερσης δικαιώθηκε με την αναγνώριση από την Υψηλή Πύλη, τρία χρόνια αργότερα, ενός μικρού πυρήνα ελεύθερου ελληνικού κράτους. Κυρίες και Κύριοι. Πριν κλείσω την παρουσίασή μου δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό να αναρωτηθώ, εδώ, μαζί σας. Τι αντιπροσωπεύουν σήμερα οι εθνικές επέτειοι; Μια απάντηση θα μπορούσε να είναι, ότι αποτελούν μέρες μνήμης κατά τις οποίες εκφωνούνται κάποιοι πανηγυρικοί και αποδίδεται ο πρέπων φόρος τιμής προς τους προγόνους χάρις στους οποίους είμαστε σήμερα ελεύθεροι. Αν περιοριστούμε σ’ αυτό το πλαίσιο απάντησης νομίζω πως συντηρούμε μια εθιμική αναδρομή στο παρελθόν χωρίς αναφορά και σύνδεση με τη σημερινή πραγματικότητα. Κι όμως, υπάρχουν σύγχρονα προβλήματα οι απαντήσεις των οποίων θα εύρισκαν τις ρίζες Ðåñßðëïõò

31

Το Ναυτικό στους Αγώνες του 1821

Πάνω: Ο Πρόεδρος του Πολεμικού Μουσείου παραδίδει το θυρεό του Μουσείου στον κ. Ιωάννη Παλούμπη.

τους στις περιόδους εθνικής ανάτασης που γιορτάζουμε και οι συμπεριφορές εκείνων των περιόδων θα μπορούσαν να αποτελέσουν οδηγούς και παραδείγματα προς μίμηση ή αποφυγή σήμερα. Αναζητώντας λοιπόν στο ’21 απαντήσεις σε σημερινούς προβληματισμούς, θα αναφερθώ σε ερωτηματικά που δημιουργούνται από κυοφορούμενες θεωρίες οι οποίες διατείνονται ότι η καταγωγή των σύγχρονων ελλήνων από τους αρχαίους έλληνες είναι νοητικό οικοδόμημα του Παπαρρηγόπουλου, ίσως και του ελληνικού διαφωτισμού, με κύριο εκπρόσωπο τον Κοραή. Λένε πως πέρασαν τόσο πολλοί κατακτητές, που οι σημερινοί κάτοικοι της ελληνικής χερσονήσου είναι φυσικοί απόγονοι διαδοχικών αλλεπάλληλων μίξεων και δεν έχουν καμία σχέση με τον λαό που κάποτε δημιούργησε τον «Χρυσούν Αιώνα» και κληροδότησε στην ανθρωπότητα τη Δημοκρατία, τη Φιλοσοφία, τις τέχνες, τις επιστήμες, το θέατρο, τα γράμματα. Ειλικρινά δεν ξέρω να απαντήσω αν το αίμα έχει διατηρηθεί αμόλυντο από την αρχαιότητα, ούτε και είμαι ειδικός να αναλύσω τις ιδιότητες του DNA για να αποφανθώ εάν η καθαρότητα του έθνους διατηρείται. Αλλά φαίνεται σαν να αποδίδεται μεγάλη σημασία στο «όμαιμον» του Ηροδότου, ενώ παραβλέπεται πλήρως το «ομόγλωσσο, ομότροπο και ομόδοξο» του ιδίου. Ο Κολοκοτρώνης σε μια του προκήρυξη προς τους κατοίκους της Αρκαδίας την 24η Μαρτίου 1821 με την οποία τους καλούσε να ξεσηκωθούν, τους προέτρεπε ως ακολούθως: «Σεις είσθε ατρόμητοι των προγόνων μας απόγονοι» και εννοούσε τους προγόνους εκείνους που ενέπνεαν τους Αρκάδες, όπως και όλους τους έλληνες της επανάστασης. Ως σχετικό παράδειγμα αναφέρεται ότι οι υδραίοι και οι σπετσιώτες ήταν και είναι κατά πάσαν πιθανότητα αρβανίτες. Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες μιλούσαν μόνο αρβανίτικα. Αυτό όμως δεν τους εμπόδισε να ξεσηκωθούν για των ελλήνων την ελευθερία και να δίνουν στα πλοία τους αρχαιοελληνικά ονόματα, απόδειξη της βαθύτατης συνείδησης που είχαν πως ήταν έλληνες απόγονοι εκείνων, γιατί εκεί ήθελαν να ανήκουν. Δεν αναρωτιόντουσαν και δεν ζητούσαν αποδείξεις, ούτε αιματολογικές αναλύσεις για να ονομάσουν τα μπρίκια τους Θεμιστοκλή, Αθηνά, Αγαμέμνονα, Άρη κλπ. Ως κίνητρο διατύπωσης των θεωριών αμφισβήτησης της ελληνικής συνέχειας προβάλλεται η επιστημονική αντικειμενικότητα. Να μου επιτρέψετε να αντιτείνω ότι το επιχείρημα είναι αδύνατο, ενώ αντί32

Ðåñßðëïõò

θετα μας ξαναφέρνει στο νου τη θεωρία κάποιου μεγάλου χειριστή της διεθνούς γεωπολιτικής σύμφωνα με την οποία, η αποκοπή των λαών και ιδιαίτερα των ελλήνων από τις ρίζες τους, τους καθιστά ευκολότερα διαχειρίσιμους. Χωρίς να θέλω να υπεισέλθω σε αταίριαστες για την ημέρα συζητήσεις θα πρέπει να πω ότι, σε μια εποχή που μεγάλες χώρες του κόσμου δημιουργούν εθνικές οντότητες εκεί που πασιφανώς δεν υπάρχουν μόνο και μόνο για να ενισχύσουν την κοινωνική τους συνοχή, εμείς υποσκάπτουμε την δική μας εθνική συνέχεια, ατεκμηρίωτα και απερίσκεπτα. Το τελευταίο ζήτημα που θα ήθελα να θίξω είναι το ακόλουθο. Το 1821 όπως όλες σχεδόν οι περίοδοι της ελληνικής ιστορίας, έχει να παρουσιάσει κι αυτό τη γκρίζα πλευρά του. Είναι γνωστό κι αναφέρθηκε ήδη, πως η έλλειψη ομοψυχίας και συντονισμού μεταξύ της κεντρικής διοικήσεως και των προκρίτων και αρχών των νήσων προκάλεσε προβλήματα με πολύ σοβαρές επιπτώσεις στην εξέλιξη της επανάστασης. Ο ενωμένος και ομονοών στόλος των σιτοκάραβων απέκρουσε τρεις απόπειρες κατάληψης της νήσου Σάμου το ‘21, το ‘24 και το ‘26. Η διχασμένη προσωρινή διοίκηση και η εγωπαθητική στάση των προκρίτων των νησιών δεν επέτρεψαν να αντιταχθεί ούτε συμβολική αντίσταση στην καταστροφή της Χίου, της Κάσου, των Ψαρών και στην εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, φέρνοντας την επανάσταση ένα βήμα πριν την οριστική εκπνοή της. Ορισμένοι θεωρούσαν ότι έπρεπε να πολεμήσουν για όλες τις πατρίδες που κατοικούνταν από έλληνες. Κάποιοι άλλοι, στο καμίνι του αγώνα, πρότασσαν το στενό τοπικιστικό συμφέρον. Δεν επιθυμώ να προχωρήσω σε εύκολες κριτικές ούτε υπέρ των πρώτων ούτε κατά των δεύτερων. Αυτοί ήταν οι πρόγονοί μας, με τα ελαττώματα και τις αρετές τους και αυτοί μας έχουν σήμερα ελεύθερους και γιορτάζουμε. Από το παράδειγμα όμως προκύπτουν αυτονόητα συμπεράσματα εφαρμόσιμα σε κάθε εποχή, όπως ασφαλώς και στη σημερινή, κατά την οποία σύγχρονα προβλήματα ταλανίζουν την πατρίδα και την κοινωνία μας και αναζητούν την κατανόηση και τη λύση τους. Η δική μας κοινωνική συνοχή και ομοψυχία είναι και σήμερα ο μοναδικός τρόπος για το ξεπέρασμα των όποιων δύσκολων καταστάσεων. Ομοψυχία δε, νοείται και έχει αξία, όταν προσφέρεται και οικοδομείται επάνω σε ιδέες επεξεργασμένες με διάλογο και συμβιβασμό, άλλως η συμπαράταξή μας με ομονοούντες δεν αποτελεί ούτε θυσία, ούτε ιδιαίτερη παραδοχή, ούτε και είναι τελικά παραγωγική. Αυτό επιτάσσει ο σύγχρονος πατριωτισμός, η έννοια του οποίου εξακολουθεί να είναι ίδια με το 1821. Πιο συγκεκριμένα, πατριωτισμός είναι η θυσία του ιδιωτικού μας αγαθού, του συμφέροντος, του οφέλους ή ακόμη και της ζωής μας, στο βωμό του κοινού αγαθού, κοινού συμφέροντος, κοινού οφέλους, της πατρίδας μας. Ο Μακρυγιάννης απέδωσε την έννοια με μια φράση λιτή κι απέριττη «Είμαστε στο “εμείς” και όχι στο “εγώ”» Κυρίες και Κύριοι. Ο ορισμός του πατριωτισμού, που μόλις επιχειρήθηκε η διατύπωσή του, αποτελεί συγχρόνως και οδηγό συμπεριφοράς, ίσως δε να αποτελεί και το νέο εθνικό όραμα, τη νέα Μεγάλη Ιδέα, που θα μας οδηγήσει μέσα από τη σημερινή οικονομική και όχι μόνο, εξάρτηση από ξένους, στην οικοδόμηση μια πατρίδας δυνατής, σοβαρής και αξιοπρεπούς, όπως την οραματίσθηκαν οι πρωτεργάτες αγωνιστές του ’21. Σας ευχαριστώ» Στη συνέχεια προβλήθηκε επετειακή ταινία σε σκηνοθεσία-μοντάζ του Υπαλλήλου του Πολεμικού Μουσείου κ. Γιάννη Κοροδήμου και σενάριο του Αντιναυάρχου ε.α. κ. Ιωάννη Παλούμπη Π.Ν. όπου με πολύ παραστατικό τρόπο παρουσίασε τους κατά θάλασσα αγώνες του 1821 και τις ναυτικές επιχειρήσεις της εποχής. Στο τέλος της εκδήλωσης ο Πρόεδρος του Πολεμικού Μουσείου παρέδωσε στον Αντιναύαρχο Παλούμπη τον θυρεό του Μουσείου ενώ ο κ. Παλούμπης δώρισε εκ μέρους του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στον κ. Τσιμόγιαννη την νέα έκδοση που υπογράφει ο ίδιος «Από τα πελάγη στους αιθέρες, το χρονικό της ναυτικής αεροπορίας».

Ðåñßðëïõò

33

ΓΙΑΝΝΗΣ Δ. ΜΙΧΑΣ

Βίοι Πλοίων

ΠΕΡΙΟΔΙΚH EΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟY ΜΟΥΣΕIΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛAΔΟΣ

12 Μαΐου - 10 Ιουλίου 2010 Εγκαίνια: Τετάρτη, 9 Ιουνίου 2010, ώρα 19:00 στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Ο

Μάιος και ο Ιούνιος φέτος είναι μήνες που στη διάρκεια τους υπάρχουν πολλές και μεγάλες γιορτές για την ελληνική ναυτιλία, αλλά και για τα μουσεία που σχετίζονται με τη θάλασσα. Θα περιοριστούμε να αναφέρουμε τις δύο σημαντικότερες από αυτές. Το χρόνο που διανύουμε, όπως κάθε δύο χρόνια, γιορτάζεται η Ναυτική Εβδομάδα αλλά και τα Ποσειδώνια. Γιορτές της θάλασσας κι οι δύο που κινητοποιούν το Πολεμικό Ναυτικό και τις υπηρεσίας και επιχειρήσεις του Εμπορικού Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος. Στα πλαίσια των παραπάνω εορτασμών το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος διοργανώνει την έκθεση ζωγραφικής «Βίοι Πλοίων» με έργα του Νομάρχη Πειραιά Γιάννη Μίχα. Η έκθεση θα ανοίξει για το κοινό από την Τετάρτη, 12 Μαΐου και θα διαρκέσει μέχρι και το Σάββατο, 10 Ιουλίου 2010. Τα επίσημα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν την Τετάρτη, 9 Ιουνίου όταν θα παρουσιαστεί και το λεύκωμα της έκθεσης. Ο Νομάρχης Πειραιά και Νήσων βρίσκει διέξοδο από τη ρουτίνα της καθημερινότητας και της πολιτικής και διατηρεί την ανθρωπιά, ευαισθησία και καλαισθησία του ζωγραφίζοντας έργα που σχετίζονται πάντοτε με τη θάλασσα. Μια τέτοια σειρά έργων του εμπνευσμένων από την θάλασσα, τους ανθρώπους της, τα πλοία, τα λιμάνια, τα ακρογιάλια, τα ξωκλήσια, τα λιθόστρωτα, τα ακρωτήρια της ελληνικής γης παρουσιάζονται και στην έκθεση του Μουσείου.

H επιλογή των έργων του ζωγράφου Γιάννη Μίχα, από την δουλειά του της τελευταίας δεκαπενταετίας, έγινε από τον ίδιο με την πρόθεση η παρουσίασή τους να αποτελέσει τη σύνθεση του προσωπικού του εικαστικού ύμνου για το υγρό στοιχείο και την ελληνική ναυτοσύνη.

34

Ðåñßðëïõò

Aυτή η ζωγραφική κατάθεση του Γιάννη Mίχα, ανήκει στο λιμάνι του Πειραιά όπου ζει, δημιουργεί και προσφέρει και οι αίθουσες του Nαυτικού Mουσείου θα δώσουν στους επισκέπτες τη δυνατότητα να ταξιδέψουν με τον χρωστήρα του, για τους θαλασσινούς ορίζοντες που χαράσσονται από την διαδρομή του καθενός προς την προσωπική του Iθάκη. Nα ψάξουν πίσω από τα ηχηρά ονόματα, τους καημούς, τον νόστο των πληρωμάτων, να σκαλίσουν το χρώμα, να ψηλαφίσουν τις πληγές των πλοίων και των ανθρώπων της θάλασσας… Τα έσοδα από τις πωλήσεις του λευκώματος της έκθεσης, το οποίο θα εκδώσουν οι Eλληνικές Oμοιογραφικές Eκδόσεις, ο Γιάννης Μίχας θα τα διαθέσει για την στήριξη δύο ιδρυμάτων για παιδιά με ειδικές ανάγκες: το Σύλλογο Γονέων και Φίλων Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες Σαλαμίνας και την Πειραϊκή Ένωση Γονέων, Κηδεμόνων και Φίλων Ατόμων με Νοητική Υστέρηση.

Γ

το σύνολο του έργου του Γιάννη Μίχα, το οποίο χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης στους εικαστικούς κύκλους, έχουν εκφραστεί με ιδιαιτέρως ευμενή σχόλια ζωγράφοι και κριτικοί τέχνης.

Όπως επισημαίνει ο ζωγράφος Θ. Στεφόπουλος: «Στον Γιάννη Μίχα είναι η αυστηρή διαύγεια του περιεχομένου, που ταυτίζεται με το παράδοξο στη σύνθεση, καθαρά στοιχεία ελληνικής ιδιοσυγκρασίας. Η αξία της τέχνης του είναι ο συνδυασμός της συγκεκριμένα αφηρημένης μορφής, χωρίς την επίδραση της ψευτιάς της σημερινής εποχής, και έχει ανταπόκριση στην ανθρώπινη ευαισθησία. Αυτή θεωρούμε ότι είναι η μεγάλη προσφορά στην ελληνική τέχνη του ζωγράφου Γιάννη Μίχα.» Στην γραφή και στο περιεχόμενο του ζωγραφικού έργου του Γιάννη Mίχα, αναφέρεται και η κριτικός και ιστορικός τέχνης Aθηνά Σχινά: «Η γραφή είναι σχεδιαστικά προσηλωτική στις λεπτομέρειες, ενώ ο ρεαλισμός, εντελώς παράδοξα κάποτε, εμβολιάζεται και με υπερρεαλιστικά στοιχεία. Από την άλλη πλευρά, ο κυβισμός του χώρου, ανατρέπει σε πολλά σημεία την κλασικίζουσα προοπτική, χωρίς, ωστόσο να την ακυρώνει. Τα επίπεδα βάθους συγχωνεύονται με εκείνα της επιφανείας, ενώ η μνήμη που απελευθερώνεται από την φαντασία, διαστέλλει τον ορίζοντα. Πρόκειται για έναν ψυχοδυναμικό ορίζοντα που πρισματικά αποκρυσταλλώνει τις νωπές εντυπώσεις ή τις συγκινησιακά υγρές αναμνήσεις, μετατρέποντάς τις σε διαστρωματώσεις ανιχνεύσεων του ορατού και των αποτυπωμάτων που αφήνει πίσω του ο καιρός, ή το συλλογικό υποσυνείδητο».

Tην έμπνευση, την αιτία και την ανάγκη που τον ώθησαν να παρουσιάσει στο φιλότεχνο κοινό και ιδιαίτερα στους Πειραιώτες, την πρόσφατη εικαστική του διαδρομή εύστοχα και ποιητικά καταγράφει ο ίδιος ο Γιάννης Mίχας στο νέο του βιβλίο «BIOI ΠΛOIΩN», που θα πρωτοπαρουσιαστεί στην διάρκεια των εγκαινίων:

Γοργόνες, αγαπητικιές, ουράνιες θάλασσες, σκαριά και το όνειρο της ναυτοσύνης. Ένα λιμάνι στην άκρη της γης σαν αυτό που προσπερνά ξεσκούφωτος ο Oδυσσέας χάριν της δόξας των πλοίων.

Mικρές προσευχές, εγκόλπιο καταστρώματος, ατομικός πορτολάνος, οι ζωγραφικές συνθέσεις, τα σχέδια τα χρώματα, και οι σκόρπιοι στίχοι, ξόρκια και ευχές, για τις τυχαίες ώρες της ημέρας. Πλοία, ω! πλοία, σαν τους Aγίους των Eλλήνων βαδίζετε στο νερό...

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος έχει την τιμή να σας προσκαλέσει στα εγκαίνια της έκθεσης και στην παρουσίαση του ομώνυμου λευκώματος

«Bίοι Πλοίων» με έργα του Νομάρχη Πειραιά και Νήσων κ. Γιάννη Μίχα

την Τετάρτη, 9 Ιουνίου 2010 και ώρα 19:00 στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος Ακτή Θεμιστοκλέους, Μαρίνα Ζέας, Πειραιά Π.Α. στο τηλ.: 210 42 86 959

Πέρας Προσέλευσης 18:45 Ακολουθεί Δεξίωση

Αφιερωμένο στην μνήμη του ζωγράφου

Γιάννη Μόραλη Τον Δεκέμβριο του 2009 έφυγε από την ζωή ένας μεγάλος Έλληνας ζωγράφος και ο τελευταίος εκπρόσωπος της λεγόμενης «γενιάς του ’30», ο Γιάννης Μόραλης.

Περίπλους

Ο

Γιάννης Μόραλης γεννήθηκε στην Άρτα το 1916. Το και κουστούμια για το Εθνικό Θέατρο Ελλάδος και τα μπαλέτα 1927 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Αθή- του Ελληνικού Χοροδράματος. Στα πιο γνωστά του έργα συγκανα. Μόλις σε ηλικία δεκαπέντε ετών, με την στήριξη του ταλέγονται οι διακοσμήσεις της ΒΔ και της ΝΑ πλευράς του Ξεπατέρα του, έγινε δεκτός στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών νοδοχείου Χίλτον της Αθήνας, και οι συνθέσεις του στον σταθμό της Αθήνας, για να σπουδάσει κοντά σε σπουδαίους εικαστικούς Πανεπιστημίου του μητροπολιτικού σιδηροδρόμου της Αθήνας. της εποχής, τον Αργυρό, τον Γερανιώτη, τον Παρθένη και τον Ο Μόραλης τιμήθηκε πρώτη φορά με βραβείο ζωγραφικής το Κεφαλληνό. Το 1936 αποφοίτησε από την Σχολή Καλών Τεχνών 1940. Το 1965, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος τού απένειμε τον και τον επόμενο χρόνο, με υποτροφία της Ακαδημίας Αθηνών, Ταξιάρχη του Φοίνικος. Το 1973 έλαβε Χρυσό Μετάλλιο στην έφυγε για την Ρώμη. Στην συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, Διεθνή Έκθεση του Μονάχου. Το 1979 του απονεμήθηκε το Αριόπου φοίτησε, παρακολούθησε μαθήματα νωπογραφίας, στην στείο των Τεχνών από την Ακαδημία Αθηνών. Αποχώρησε από Εcole Nationale des Beaux Arts, στα εργαστήρια ζωγραφικής την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών το 1983, και το 1988, η και τοιχογραφίας. Παράλληλα εγγράφηκε στην Ecole des Arts Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας τον τίμησε με μεγάλη αναδροet Metiers, για τη σπουδή του μική έκθεση. Το 1999 του ψηφιδωτού. Το 1947 εκλέαπονεμήθηκε το μετάλλιο του χτηκε τακτικός καθηγητής της Ταξιάρχη της Τιμής. Έργα του προπαρασκευαστικής τάξης ανήκουν σε δημόσιες και ιδιστην Ανωτάτη Σχολή Καλών ωτικές συλλογές στην Ελλάδα Τεχνών. και το εξωτερικό. Το 1949, μαζί με αρκετούς Στην εικαστική συλλογή του ακόμα έλληνες ζωγράφους, Ναυτικού Μουσείου της Ελμεταξύ των οποίων ο Νίκος λάδος ανήκει μια σημαντική Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Γιάνελαιογραφία που συνέθεσε ο νης Τσαρούχης, ο Νίκος Νιμεγάλος ζωγράφος. Πρόκειται κολάου και ο Νίκος Εγγογια την προσωπογραφία του νόπουλος, συμμετείχε στην Κυβερνήτη του Αντιτορπιλικού ίδρυση της καλλιτεχνικής ομά«Βασίλισσα Όλγα» Γεωργίου δας «Αρμός», ενώ συμμετείχε Μπλέσσα, ο οποίος φονεύστην πρώτη έκθεσή της στο θηκε κατά τον βομβαρδισμό Ζάππειο, το 1950. Από το και τη βύθιση του πλοίου από 1954, ξεκίνησε η συνεργαγερμανικά αεροπλάνα, στη Λέρο το 1943. σία του με το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν, ενώ αρΓια τους κριτικούς τέχνης εκγότερα συνεργάστηκε και με πλήσσει η παρουσία του Γιτο Εθνικό Θέατρο. άννη Μόραλη στις ναυτικές Το 1957 εκλέχτηκε τακτικός προσωπογραφίες. καθηγητής του Εργαστηρίου Ο ζωγράφος παρουσιάζει το Ζωγραφικής στην Ανωτάτη πρόσωπο με μοναδική ευαιΣχολή Καλών Τεχνών. Τον σθησία. Ο φονευθείς Κυβερεπόμενο χρόνο συμμετείχε νήτης παρουσιάζεται σοβαρός μαζί με τον Γιάννη Τσαρούχη και αυστηρός, όπως ταιριάζει και τον γλύπτη Αντώνη Σώχο, στην περίσταση, αφού τον στην Μπιενάλε της Βενετίας εικονογραφεί μετά θάνατον. στα πλαίσια της οποίας προΕντυπωσιάζει ωστόσο η βαθιά τάθηκε για διεθνές βραβείο. διεισδυτική ματιά, ματιά παΤο 1959, πραγματοποιήθηκε γωμένη, σαν ο Κυβερνήτης να η πρώτη του ατομική έκθεση μας κοιτά μέσα από τον υγρό στην Αθήνα, στην αίθουσα του τάφο. Αναμφισβήτητα ο εκθέσεων «Αρμός». καλλιτέχνης είχε ακούσει από Το έργο του Μόραλη περιτον αδελφό του πολλές ιστολαμβάνει επιπλέον εικονογραρίες για τη ζωή και τον χαραφήσεις βιβλίων των ποιητών κτήρα του αποθανόντος αλλά Ελύτη και Σεφέρη, εξώφυλλα και για την ηρωική του στάση δίσκων μουσικής, γλυπτά, τοικατά την στιγμή της βύθισης Mόραλης Γιάννης (Άρτα 1916-2009) Γεώργιος Μπλέσσας. χογραφίες καθώς και σκηνικά του πλοίου του. Ελαιογραφία, 99x63 εκ. Αρ. Συλλογής: 593.

36

Ðåñßðëïõò

Αφιερωμένο στον Γεώργιο Μόραλη, βετεράνο του Πολεμικού μας Ναυτικού

στον δικό μας Μόραλη Μέσα από αυτή την δημοσίευση, τόσο εγώ προσωπικά, όσο και εκ μέρους του Δ.Σ. του Μουσείου, του προσωπικού και των μελών του, θα θέλαμε να συλλυπηθούμε τον Ναύαρχο Γιώργο Μόραλη για τον θάνατο του αδελφού του Γιάννη. Της Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Πάλουμπη

Ό

λοι οι άνθρωποι των τεχνών και των μουσείων πάντα παρακολουθούσαμε την καλλιτεχνική πορεία του Γιάννη Μόραλη, ακόμα και τα τελευταία χρόνια της ζωής του, που είχε αποσυρθεί στην Αίγινα, στο ησυχαστήριο – εργαστήρι του στο νησί. Παρόλο που δεν τον είχαμε γνωρίσει προσωπικά, όταν τον βλέπαμε σε εκπομπές της τηλεόρασης για την τέχνη και το έργο του ή σε εικαστικές εκδόσεις, τον νοιώθαμε δικό μας, οικείο, και αυτό γιατί τα δύο αδέλφια Μόραλη έμοιαζαν καταπληκτικά. Παράλληλα οι ζωντανές διηγήσεις του Ναυάρχου Μόραλη είναι τόσο φυσικές και παραστατικές που σε έκαναν να βιώνεις την καθημερινότητα και τη σχέση δύο αδελφών, δίχως να αισθάνεσαι ότι ο ένας ήταν ένας σπουδαίος ζωγράφος και ο άλλος ένας Βετεράνος, πρωταγωνιστής και ζωντανός αυτόπτης μάρτυρας ηρωικών στιγμών του Πολεμικού μας Ναυτικού. Ο Γιώργος Μόραλης είναι ένα από τα πιο αγαπητά μέλη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Δεν είναι μόνο η παρουσία του σε όλες τις εκδηλώσεις του Μουσείου και η τακτική επίσκεψή του κάθε Σάββατο, αλλά και η αισιοδοξία που αποπνέει ο λόγος και η παρουσία του, η συμμετοχή του, οι συμβουλές του και η καλοπροαίρετη κριτική του. Συχνά μας προτείνει θέματα προς δημοσίευση στο περιοδικό, μας επισημαίνει παραλείψεις ή λάθη στις συλλογές μας. Οι διηγήσεις του καταλήγουν να γίνουν αφορμές για έρευνα, μεγάλων συζητήσεων και αναζητήσεων. Ας παρακολουθήσουμε την πορεία του Βετεράνου Ναυάρχου στο Πολεμικό Ναυτικό, που παρουσιάζει πολύ ενδιαφέρον, με στοιχεία από το Βιογραφικό Λεξικό των Αποφοίτων της ΣΝΔ που υπογράφει ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Α. Δημητρακόπουλος. Ο Γιώργος Μόραλης γεννήθηκε στην Άρτα το 1920. Εισήλθε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1936 και αποφοίτησε ως μάχιμος Σημαιοφόρος τον Αύγουστο του 1940, παραμονές του μεγάλου πολέμου. Κατά την διάρκεια του Ελληνο – ιταλικού και Ελληνο – γερμανικού πολέμου υπηρέτησε στο Αντιτορπιλικό «Βασίλισσα Όλγα», λαμβάνοντας μέρος στις επιχειρήσεις εκείνης της περιόδου, περιλαμβανομένων αυτών της πρώτης και τρίτης επιδρομικής ενέργειας στο Στενό του Οτράντο. Τον Απρίλιο του 1941, λίγο πριν την είσοδο των Γερμανικών κατοχικών Δυνάμεων στην Αθήνα, ακολούθησε με το «Βασίλισσα Όλγα» το Στόλο κατά την αποδημία του στη Μέση Ανατολή. Εκεί υπηρέτησε σχεδόν συνεχώς σε Αντιτορπιλικά (Βασίλισσα Όλγα, Θεμιστοκλής, Ναυαρίνον και Πίνδος), μετέχοντας στις συμμαχικές επιχειρήσεις στη Μεσόγειο, περιλαμβανομένων συνοδείας νηοπομπών στην άκρως επικίνδυνη περιοχή του Τομπρούκ, των επιχειρήσεων στη Δωδεκάνησο καθώς και των αποβάσεων στο Άντζιο της Ιταλίας και στη Νότια Γαλλία. Μετά τον πόλεμο έλαβε μέρος στις ναυτικές επιχειρήσεις του Εμφυλίου. Διετέλεσε, ως Υποπλοίαρχος, Διοικητής Ακταιωρών (1946) και Κυβερνήτης της κανονιοφόρου «Μελετόπουλος» (1948-1949) και συγχρόνως, Διοικητής της Ναυτικής Βάσης Κερκύρας, ως δε Πλωτάρχης, Κυβερνήτης των ναρκαλιευτικών ανοικτής θάλασσας «Πολεμιστής» (1950) και «Πυρπολητής (1950), καθώς και του αρματαγωγού «Στρυμών» (1951-1952). Στη συνέχεια, με το βαθμό του Αντιπλοιάρχου, υπηρέτησε ως Ναυτικός Διοικητής Βορείου Αιγαίου (1953-1955), Κυβερνήτης του ναρκαλιευτικού ανοικτής θάλασσας «Αρματωλός» (1955-1957) και του αντιτορπιλικού «Λέων» (1957-1958), Διευθυντής ΓΕΝ/Α2 (1958), Κυβερνήτης του Αντιτορπιλικού «Βέλος» (1959 -1960), που παρέλαβε στο Λονγκ Μπητς των ΗΠΑ και Υπασπιστής του Βασιλέως Παύλου (1960-1963 Αντιπλοίαρχος/Πλοίαρχος). Μετά την προαγωγή του σε Πλοίαρχο, διετέλεσε Ναυτικός Ακόλουθος Ουάσινγκτον και Οπάβας (1963 – 1966), Ναυτικός

Διοικητής Βορείου Αιγαίου (1966-1967) και Διοικητής Ναρκοπολέμου, παράλληλα δε και Διοικητής Υποβρυχίων (1967). Τέλος, ανέλαβε καθήκοντα Αρχηγού Κρητικού και Ιονίου Πελάγους (1967-1968) Πλοίαρχος/Αρχιπλοίαρχος/Υποναύαρχος) και, συγχρόνως Ανώτερου Διοικητή Ναυστάθμου Κρήτης (για λίγες μέρες το Δεκέμβριο 1967, Πλοίαρχος/Αρχιπλοίαρχος), Αρχηγού Αιγαίου Πελάγους (1968, Υποναύαρχος) και Διοικητής Στόλου (1968-1970, Υποναύαρχος). Ενδιαμέσως, εκτός από άλλα πλοία του Στόλου, υπηρέτησε στο Επιτελείο της Ανώτερης Διοίκησης Ελαφρών Σκαφών, το κέντρο Εκπαίδευσης «ΠΑΛΑΣΚΑΣ» και το ΓΕΝ. Ο Ναύαρχος κ. Γ. Μόραλης έχει τιμηθεί δύο φορές με τον Πολεμικό Σταυρό Γ΄ Τάξης. Εμείς στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος του ευχόμαστε να συνεχίσει έτσι απτόητος, πρόσχαρος και αισιόδοξος να συνεχίσει να μας εμπνέει και να μας στηρίζει για πολλά ακόμη χρόνια.

Αθήνα, Παγκράτι, γύρω στα 1928. Από αριστερά ο Γεώργιος Μόραλης (έτος γεννήσεως 5/5/1920), ο Ιωάννης Μόραλης (έτος γεννήσεως 23/4 – 6/5/1916), η Θεοδώρα Μόραλη (έτος γεννήσεως 1917) και ο Μιχάλης Σπύρος, θείος των αδελφιών Μόραλη, από τη πλευρά της μητέρας τους, Ιατρός χειρούργος στο Βερολίνο και αργότερα στην Αθήνα, στον Ευαγγελισμό.

Ðåñßðëïõò

37

Ιωάννης Κωνστ. Δημουλίτσας Πατατούκος

Ιωάννης Κωνστ. Δημουλίτσας (Πατατούκος) Ο κατασκευαστής των ψαριανών πυρπολικών στον κατά θάλασσα αγώνα του 1821 Του Δημητρίου Γ. Ανδριάννα

Ο

λόγιος και ιστορικός ερευνητής Ανδρέας Πολεμίδης, είχε συλλέξει υπεράφθονα στοιχεία για τους μεγάλους Έλληνες διαφωτιστές της ελληνικής διάνοιας της Νεοτέρας Ελλάδος, όπως για τον Αδαμάντιον Κοραή, τον οποίο οι μελετητές της τότε εποχής παρουσίαζαν ως τον κορυφαίο πρωτουργό της ηθικής και πνευματικής αναγεννήσεως της Ελλάδος. Ο Ανδρέας Πολεμίδης υποστηρίζει πως η δράση του μεγάλου Χιώτη διδασκάλου και αναμορφωτή τον αναδεικνύει ως τον κατ’ εξοχήν επαναστάτη σε όλες του τις εκδηλώσεις. Σαν γνήσιο θρέμμα της Γαλλικής Επαναστάσεως, ο Κοραής, έβλεπε στις αρχές και τις αξίες της τη σωτηρία της ανθρωπότητας και τη σωτηρία της Ελλάδας από τη δουλεία και τους Τούρκους. Ο Κοραής όμως υποστήριζε την ελευθερία που υποτάσσεται στους νόμους, την ισότητα που δεν αναγνωρίζει κοινωνικές διακρίσεις, τη δικαιοσύνη που δεν κάνει υποχωρήσεις και την ομόνοια που σώζει τους λαούς στις κρίσιμες μάχες. Παράλληλα ο Πολεμίδης αρχειοθετεί μαρτυρίες πολύτιμες από βιογραφίες αγωνιστών του 1821. μεταξύ αυτών βρίσκουμε και πολλά στοιχεία για τον Παργιανό ναυτικό Ιωάννη Κωνστ. Δημουλίτσα, ο οποίος προ του 1821 είχε καταφύγει στα Ψαρά, και ο οποίος εργαζόταν ως ναυτικός σε ψαριανά καράβια, αλλά και σαν ναυτοδιδάσκαλος για την προετοιμασία των ψαριανοπαίδων, οι οποίοι θ’ αναλάμβαναν τη διακυβέρνηση των γονικών τους πλοίων. Ήταν δε παντρεμένος με την Ψαριανή Μαρού Βαλαβάνου ή Μπαλαμπάνου. Περί του Ιωάννου Κωνστ. Δημουλίτσα, ο οποίος έμεινε περισσότερο γνωστός στην ιστορία σαν «Πατατούκος», έχουν γραφεί ελάχι38

Ðåñßðëïõò

στα στα απομνημονεύματα του ναυμάχου και πυρπολητού Κωνστ. Νικοδήμου. Βρέθηκαν όμως αυθεντικές μαρτυρίες για τον Δημουλίτσα στις σημειώσεις του Ανδρέα Πολεμίδη ο οποίος ενδιέτριψεν επί του θέματος κατά τον πόλεμο του 1897. Έχοντας υπηρετήσει ως εθελοντής στον Ελληνικό στρατό, δεν του επέτρεψαν οι Τούρκοι να επανέλθει στη Τουρκοκρατούμενη γενέτειρά του Χίο, ούτε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή όπου εκείνη την εποχή εσπούδαζε, με αποτέλεσμα να εγκατασταθεί προσωρινά στη νήσο Σύρο, όπου κατοικούσαν πολλοί Χιώτες και Ψαριανοί μετά την καταστροφή των νησιών τους από τους Τούρκους, την Χίο τον Ιούνιο του 1822, και τα Ψαρά τον Ιούνιο του 1824. Στην συνέχεια εγκαταστάθηκε ο Πολεμίδης στην Αθήνα επαγγελόμενος τον οικοδιδάσκαλο στα τέκνα πλουσίων Ελλήνων και σπουδάζοντας ταυτοχρόνως στη νομική σχολή του πανεπιστημίου Αθηνών. Σαν πνεύμα ανήσυχο και παθιασμένο με την ιστορική έρευνα, φαίνεται ότι τότε βρήκε τις βιογραφικές πηγές του Ιωάννη Κωνστ. Δημουλίτσα (Πατατούκου), τις οποίες στη συνέχεια αξιοποίησε ο Χιώτης Π. Κόκκαλης, και αφού τις επεξεργάστηκε, τις δημοσίευσε στο τεύχος 26ης Ιουνίου 1971 της ΧΙΑΚΗΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗΣ, εκδιδόμενης υπό του αειμνήστου φιλίστορα Κ. Δ. Φαφαλιού μετά των αειμνήστων εκλεκτών συνεργατών του Κ. Δ. Μαγγανά και Κ. Ν. Χαβιάρα. Το βιογραφικό αυτό κείμενο με τις σχετικές διορθώσεις από σημειώσεις που έχουν εντοπισθεί μεταγενέστερα υπό του υπογράφοντος, σχετικές με την βιογραφία του Ψαριανο-Παργιανού Δημουλίτσα (Πατατούκου) στα βιβλία του Νικόδημου, ναυμάχου Θεοφανίδη, των ιστορικών Κοτζιά, Παπαρηγόπουλου, Στασινόπουλου και

Ιωάννης Κωνστ. Δημουλίτσας Πατατούκος Φωτιάδη, για λόγους δεοντολογίας, παραθέτουμε με τις αναγκαίες παρεμβάσεις στο κείμενο του Π. Κόκκαλη, προς χάριν της ιστορικής εγκυρότητας και αλήθειας. «Ως ανωτέρω εγράφη ο Πατατούκος κατήγετο εκ Πάργας εκ της οικογενείας Δημουλίτσα, η οποία μετά την καταστροφήν της Πάργας και του Σουλίου ηναγκάσθη να μεταναστεύσει εις Κέρκυραν. Είναι άγνωστον εις Κέρκυραν ποίαν μόρφωσιν έλαβεν, διότι είναι γνωστόν ότι νεαρότατος και γράμματα εγνώριζεν, σπάνιον φαινόμενον δια την εποχή εκείνη, και ελάχιστας γαλλικάς λέξεις εψέλιζεν. Η παράδοσις τον ευρίσκει αγένειον έφηβον πάνω σε Παργιανό καράβι μέσα στο λιμάνι της Ζακύνθου. Δίπλα στο Παργιανό καράβι ήτο αγκυροβολημένο το Ψαριανό μπρίκι του Κοτζιά. Μίαν πρωίαν οι Ψαριανοί ναύτες ακούουν γόους και οδυρμούς από το Παργιανό καράβι και βλέπουν τον άγνωστον τον νεαρόν ναύτην να δέρνεται με καμιτσιές. Ο δε μαστιγωτής δεν υπεχώρει εις τα παρακλήσεις του νεαρού, αλλά αγριότερα τον εμαστίγωνε. Η Ζάκυνθος ήτο υπό Ενετικήν κατοχήν, οι Ψαριανοί ετοιμάζονταν να κάνουν ρεσάλτο στο Παργιανό καράβι για να σώσουν νεαρόν, αλλά εσκέφθησαν τας συνεπείας της πράξεως πολύ περισσότερον που ο Καπετάν Κοτζιάς απουσίαζεν του πλοίου. Το βράδυ όταν επέστρεψεν ο καπετάνιος, του ανέφεραν το ιστορικόν οι ναύται του και τότε συμφωνούντος και του πλοιάρχου, δια νευμάτων ειδοποιήθη ο νεαρός ότι είναι ευπρόσδεκτος εις το Ψαριανό καΐκι, όπου και πράγματι κατά τα μεσάνυχτα επήδησεν. Τον έκρυψαν όπως ηδύναντο και το πρωί τον ανέκρινε ο καπετάν-Κοτζιάς, ποίος είναι και τί συμβαίνει. Ο νεαρός

κατά των Μαμελούκων, εις δε την Μασσαλίαν και την Τουλώνα κατέπλεαν καθ’ ημέραν ελληνικά πλοία διασπώντα τον αγγλικόν αποκλεισμόν με κίνδυνον της ζωής των και ετροφοδότουν το Γαλλικό έθνος. Αλλά πολλάκις όταν ο αποκλεισμός ήταν σκληρότερος, τα ελληνικά πλοία και τα πληρώματά των, υπεχρεούντο να παραμείνωσιν εις τα Γαλλικά λιμάνια έως ότου πάλιν ευρίσκετο η ευκαιρία του απόπλου. Εις μίαν μεγάλην καταδρομήν του Αγγλικού στόλου ηναγκάσθησαν να προσφύγωσιν εις τον λιμένα της Τουλώνος αρκετά Ελληνικά πλοία, μεταξύ των οποίων και το πλοίον του Ψαριανού πλοιάρχου Αποστόλη Νικολάου Αποστόλη. Εκεί εντεινομένου του αποκλεισμού και των Γαλλικών περιπετειών απεκλείσθη το Ψαριανό πλοίον επί μίαν ολόκληρην διετίαν και οι Έλληνες πλοίαρχοι και πλοιοκτήται όχι μόνο δεν επληρώνοντο την αξίαν του σιταριού που είχαν μεταφέρει, αλλά και ήρχισαν να πεινώσιν και δια να εξοικονομήσουν την ζωή των ηργάζοντο όλοι οι ναύτες εις τον Γαλλικόν ναύσταθμον της Τουλώνος ως ημερομίσθιοι. Μεταξύ των εργαζομένων ήτο και ο Δημουλίτσας όστις βοηθούμενος και από τα ολίγα Γαλλικά που εγνώριζεν προσελήφθη ως υπηρέτης του μηχανικού του ναυστάθμου ονόματι Ρίτση. Μετ’ ολίγας εβδομάδας εργασίας ο ναυτομηχανικός Ρίτσης αντελήφθη ότι είχε να κάμη με νέον ευφυή, τον προήγαγεν εις βοηθόν του και ο Ρίτση εδίδασκε τον Δημουλίτσα αστρονομίαν, μηχανικήν και μαζί του ήρχισε να εφαρμόζη ο Ρίτση την κατασκευήν του πυρπολικού το οποίον είχε στο μυαλό του σχεδιάσει. Ο Δημουλίτσας ανελθών εις την ιεραρχίαν και ακολουθών την τότε εμφανισθείσα γαλλική

Σε αυτή τη σελίδα: Oμοίωμα πυρπολικού με σκαμπαβία. Αρ. Συλλογής: 218. Στην απέναντι σελίδα: Kωνσταντίνος Βολανάκης (1837-1907). Πυρπόληση τουρκικού δικρότου στην Ερεσσό, 1882. Ελαιογραφία, 110x150 εκ. Αρ. Συλλογής: 239.

απαντά: «Ονομάζομαι Ιωάννης Κων/νου Δημουλίτσας εκ Πάργας... Είμαι ορφανός και γι αυτό άφησα τα γράμματα και μπήκα μούτσος στο καράβι του θείου μου». Ο καπετάν- Κοτζιάς τον διακόπτει και του λέγει «ξέρεις γράμματα;» (σπάνιον πράγμα για την εποχήν) και ο νεαρός απαντά εις τον θαυμάζοντα πλοίαρχον: «Ναι, ξέρω να γράφω ελληνικά και λίγα γαλλικά, αλλά ο θείος μου με δέρνει και θέλω να φύγω από το καράβι του, να έλθω στο δικό σας για να πάγω στα ξένα. Με δέχεσθε;». Ο Κοτζιάς του απαντά: «Να μείνεις κοντά μου και αφού ξέρεις και γράμματα θα σε κάνω γραμματικό του καραβιού μου, με μερίδιο στα κέρδη». Κατ’ αυτόν τον τρόπο λοιπόν προσελήφθη στο Ψαριανό καΐκι ο Δημουλίτσας και την επομένην το Ψαριανό καράβι βγήκε από το λιμάνι της Ζακύνθου με γραμματικό του τον Παργιανό Δημουλίτσα. Η ιστορία για αρκετό διάστημα τον χάνει και στο τέλος τον βρίσκομε γραμματικό στο καράβι του Αποστόλη Αποστόλη, υιού του μεγάλου ναυάρχου των Ψαρών Νικολάου Αποστόλη. Είναι γνωστόν ότι κατά τας αρχάς του 1800 ο Ναπολέων επολέμει εναντίον όλης της Ευρώπης, ο δε Αγγλικός στόλος ενήργει στενόν αποκλεισμόν των Γαλλικών παραλίων με αποτέλεσμα ο Γαλλικός λαός να υποφέρει από την στέρηση τροφίμων. Όταν λοιπόν η Γαλλία και ο Ναπολέων είχαν εχθράν ολόκληρον την Ευρώπην, μόνον οι Έλληνες ήλθον εις βοήθειαν του πεινώντος Γαλλικού λαού, διότι εις μεν την Αίγυπτον οι Έλληνες εβοήθησαν τον Ναπολέοντα

μόδα, εξύρισε το μουστάκι του και ξυρισμένος παρουσιάσθη εις το Ψαριανό πλοίο. Μόλις παρουσιάσθη οι νεαροί ναύτες και ο καπετάν Αποστόλης του εκόλλησαν το παρατσούκλι Πατατούκος, διότι έτσι λέγει η παράδοσις ότι ονομάζοντο τα σουηδικά ιστιοφόρα, τα οποία δεν έχουσι ακρόπρωρα (ταλιαμά) και τα οποία οι ναυτικοί μας τα ονόμαζαν πατατούκους. Στα δύο λοιπόν χρόνια που έμεινε ο Πατατούκος στην Τουλώνα και μαζί με τον αρχιμηχανικό Ρίτση έμαθε τελείως την τέχνη της κατασκευής του πυρπολικού με τους πολύπλοκους υπολογισμούς μηχανικής και φυσικής. Και δια να ολοκληρώση και πρακτικώς τας γνώσεις του επέβη μετά του Ρίτση ενός πυρπολικού, δια να πυρπολήσουν μίαν αγγλικήν φρεγάταν έξωθι της Τουλώνος και ούτω να πείσουν το Γαλλικόν Ναυαρχείον να προβεί εις αθρόας κατασκευάς πυρπολικών. Διάλεξαν μια σκοτεινή νύχτα βγήκαν έξω και όταν επλησίσαν την αγγλικήν φρεγάταν, μια ξαφνική νηνεμία τους σταμάτησε και ηναγκάσθησαν να θέσουν πυρ εις το πυρπολικόν το οποίον αδίκως εκάη και οι ίδιοι να διασωθώσιν δια της λέμβου. Με όλες αυτές τις γνώσεις εφοδιασμένος, ο Πατατούκος επέστρεψεν μετά διετίαν εις Ψαρά όπου και εγκατεστάθη νυμφευθείς Ψαριανήν κόρην και μέχρι του 1821 έγινε ναυτοδιδάσκαλος διδάσκων τους πλοιάρχους και τους δοκίμους Ψαριανούς ναυτικούς. Όταν εξερράγη η Ελληνική επανάστασις, την ναυαρχίαν των Ψαρών ανέλαβεν ο Αποστόλης και προσέλαβε τον Πατατούκον ως αξιωματικόν υπασπιστήν του επί της ναυαρχίδος Ðåñßðëïõò

39

Ιωάννης Κωνστ. Δημουλίτσας Πατατούκος

και τόση ήτο η εκτίμησις που του είχαν οι Ψαριανοί ώστε ουδείς αντέλεξεν δια τον διορισμόν αυτόν του μη εντοπίου Πατατούκου. Κατά τον Μάιον του 1821 τα ελληνικά καράβια των τριών νήσων με τους ναυμάχους των ευρίσκοντο εις Ψαρά όπου και επληροφορήθησαν ότι ο Τουρκικός στόλος βγήκε από τα Δαρδανέλια. Απεφάσισαν λοιπόν οι ναύαρχοι να μη τον αναμείνωσιν αλλά να σπεύσουν να τον προϋπαντήσουν και να ναυμαχήσουν. Και επληροφορήθησαν ότι ο Τουρκικός στόλος περιέπλεε την Λέσβον. Ο ελληνικός στόλος απετελείτο από 50 πολεμικά πλοία, χωρίς όμως πυρπολικά και όταν την επομένην εις την παραλίαν της Ερεσσού Λέσβου συνήντησαν το πρώτον Τουρκικόν δίκροτον, το εξηνάγκασαν να κλεισθεί εις την παραλία της Ερεσσού και ήρχισαν να κανιοβολούν το περικυκλωμένον τουρκικόν πλοίον, αλλά αντί να βλάπτουν τούτο, εβλάπτοντο οι Έλληνες διότι τα τουρκικά κανόνια ήσαν μεγαλυτέρας ολκής και εκανονιοβόλουν από μακράν απόστασιν και ούτω το τουρκικόν δίκροτον με τα 84 κανόνια του εκτύπα τους Έλληνες, όπως και οι Τούρκοι στρατιώτες από την ξηράν εβοήθουν κανονιοβολούντες. Οι Έλληνες ευρέθησαν εις πλήρη αμηχανίαν διότι εκινδύνευον παραμένοντες να προσβληθώσι εκ των νώτων υπό του ήδη πλησιάζοντος τουρκικού στόλου, απετέλει δε αίσχος 50 ελληνικά καράβια να μη δύνανται να καταβυθίσωσιν εις την πρώτην ναυμαχίαν ένα τουρκικόν. Και εν τω θυμώ των οι Έλληνες ομοθύμως εφώναζαν ότι έπρεπε με πάσαν θυσίαν να γίνει ρεσάλτο. Ο μόνος αξιωματικός ο οποίος εσιώπα ήτο ο Πατατούκος, και την στιγμήν καθ’ ην ερωτήθη διατί σιωπά, τότε ο Πτατούκος απήντησεν: «Ναύαρχοι το ρεσάλτο θα αποτύχει, θα σκοτωθούν εκατοντάδες δικοί μας και θα διαλυθεί ο ελληνικός στόλος, γιατί το τουρκικό έχει μέσα χιλιάδες στρατό και βοηθείται και από την ξηράν. Το τουρκικό πρέπει να το κάψωμε με μπουρλότο». Και η προσφερθείσα αναίμακτη σωτηρία από τον Πατατούκο στην αρχή με δισταγμό και κατόπιν με ενθουσιασμό, έγινε δεκτή. Αμέσως ήρχισαν υπό την επίβλεψιν του Πατατούκου να κατασκευάζουν το πυρπολικό, εκλέξαντες το πλοίον του Υδραίου Χατζή-Θεοδόση, καπετάνιος δε του πυρπολικού ορίσθη ο Υδραίος Ιωάννης Θεοχάρης και το πλήρωμα του από ναύτες και των τριών νησιών. Το πρωί της 25ης Μαΐου ο Θεοχάρης προχώρησε προς το τουρκικό δίκροτο, αλλά δυστυχώς ο πνέων αντίθετος άνεμος ημπόδισεν την επιτυχία και το πυρπολικόν με τον πλοίαρχον και το πλήρωμα εκάησαν όλοι.

40

Ðåñßðëïõò

1. Ανάγλυφο το οποίο παρουσιάζει τον Κανάρη με φόντο πυρπολικό. 2. Προτομή του Παπανικολή. 3. Πυρπολισμός, ελαιογραφία του Αντώνη Κανά.

Την επομένην, 26ην Μαΐου, ήλθεν στην Ερεσσό από τα Ψαρά το πυρπολικόν του Καλαφάτη και οι απογοητευμένοι Έλληνες ανεθάρρησαν και πάλιν, διότι ο Ψαριανός πλοίαρχος Δημήτριος Παπανικολής εδέχθη να πλοιαρχεύσει του πυρπολικού αλλά να εκλέξη ο ίδιος το πλήρωμά του. Ο Πατατούκος επέμενεν να επιβή και ούτος του πυρπολικού αλλά ο Παπανικολής του είπε: «Αν σκοτωθώ εγώ, η πατρίδα έχει άλλους 100 καπεταναίους. Αν σκοτωθείς εσύ, ποιός ξέρει να φτιάχνη μπουρλότα;». Ο ναύαρχος Τομπάζης λέγει στον Παπανικολή: «Αν κάψης το τουρκικό θάμαστε καλά, αλλοιώτικα είμαστε χαμένοι». Και ο Παπανικοής εξέπλευσε την ημέρα της 27ης Μαΐου και καλυπτόμενος από τα κανόνια ολόκληρου του ελληνικού στόλου επλησίασε την πλώρη του τουρκικού και ενέπλεξε το κατασκευασθέν υπό του Πατατούκου πυρπολικόν εις τα ξάρτια του τουρκικού ενώ το έτερον πυρπολικόν, το κατασκευασθέν υπό του Καλαφάτη και υπ’ αυτού κυβερνώμενον, ουδέ φλόγα έβγαλε. Το μέγεθος της επιτυχίας του Παπανικολή δεν ήτο μόνον ότι κατέκαυσε το τουρκικόν δίκροτον και μαζί του 2200 Τούρκους, αλλά το ότι ο τουρκικός στόλος πληροφορηθείς την καταστροφήν του καλλιτέρου του πλοίου έστρεψε τα νώτα και εκρύφθη μέσα στα Δαρδανέλια. Οι δε Έλληνες ανεθάρρησαν εις τοιούτον βαθμόν, ώστε να προσβλέπουν πλέον ασφαλώς προς την νίκην. Ο Πατατούκος ήρχισε νέαν επιστημονικήν μελέτην. Να πυρπολούνται τα εχθρικά σκάφη με σφαίρες από μακριά ριπτόμενες. Δυστυχώς τα ολίγα χρήματα τα οποία διέθετε η βουλή των Ψαρών, δεν έφθασαν δια την ολοκλήρωσιν της εφευρέσεως και απηγόρευσε μάλιστα την περαιτέρω έρευναν επί του θέματος, διότι ήτο δαπανηρά. Κατά το έτος 1823, ένα Σαντορινιό καράβι έφερε εις τα Ψαρά από την Κωνσταντινούπολη την πανώλην και απεμακρύνθη μεν το πλοίον εις τα Αντίψαρα, αλλά δυστυχώς μεταξύ των ολίγων προσβληθέντων ήτο και ο Πατατούκος, ο οποίος απεβίωσεν κατά το έτος 1823, η δε Βουλή των Ψαριανών, τον θάνατον του Πατατούκου εθεώρησεν εθνική απώλειαν και τον εκήδευσεν μεγαλοπρεπώς, δημοσία δαπάνη. Απενεμήθη δε εις τη χήρα του αποθανόντος Πατατούκου, από

Share our Passion for Shipping

*

3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece, Tel: +30 210 4584900, Fax: +30 210 4285679, E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

*Our vessels are managed by Capital Ship Management Corp. (a subsidiary of our sponsor

Capital Maritime & Trading Corp.) which was selected as “Tanker Company of the Year 2009” at the annual Lloyd’s List Greek Shipping Awards. The company has received the Lloyd’s Register certification for ISO 9001, 14001 and OHSAS 18001 compliance.

Ιωάννης Κωνστ. Δημουλίτσας Πατατούκος

Πάνω: Αριστοβούλη Λοπρέστη (καλλιτεχνική επεξεργασία Κωνσταντίνου Βολανάκη), Πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο. Αρ. Συλλογής: 268.

τη βουλή των Ψαρών και σύνταξη, την οποία ελάμβανε ανελλιπώς μέχρι την καταστροφή των Ψαρών από τους Τούρκους την 22 Ιουνίου του 1824. Η χήρα του Πατατούκου κατόρθωσε να σωθεί από το γιαταγάνι των Τούρκων μαζί με τον υιό της και άλλα γυναικόπαιδα, τα οποία διεκπεραιώθηκαν με ψαριανά καράβια στη φιλόξενη Σύρα, και παρέμεινε μέχρι το 1842, όπου πολλές οικογένειες Ψαριανών, μαζί κι η χήρα Πατατούκου, επέστρεψαν στα τουρκοκρατούμενα Ψαρά, δια καλύτερο βιοπορισμό. Δυστυχώς μετά την απελευθέρωση της Ελλάδος, το ελληνικό έθνος δεν απένειμε ουδεμίαν σύνταξιν στη χήρα του Πατατούκου, ο σύζυγος της οποίας τόσα πολλά πρόσφερε δια την ελευθερία του έθνους, με τις μετασκευές πλοίων σε πυρπολικά. Λέγεται ανεπισήμως ότι το 1858 εζητιάνευε στα τουρκοκρατούμενα Ψαρά, έξω από την εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού. Δεν είναι το μοναδικό παράδειγμα δια τους αγωνιστές του 1821 – 1827. Πολλούς ψαριανούς αγωνιστές που έχασαν τη ζωή τους στη θάλασσα και τη στεριά, το κράτος τους αγνόησε, χωρίς να προσφέρει συντάξεις στις χήρες, ούτε να περιθάλψει τότε τα ορφανά παιδιά τους». Ο Νικόδημος στο βιβλίο του «Απομνημονεύματα» εκστρατειών και ναυμαχιών, εκδοθέν το 1862, στο τυπογραφείο του επίσης Ψαριανού Αθ. Μαυρομάτη, στον πρόλογό του, στο κεφάλαιο «ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΥΡΠΟΛΙΚΩΝ», αφιερώνει εν είδει επικηδείου το παρακάτω κείμενο, το οποίο δίδεται αυτούσιο στη δημοσιότητα. Προς τον Ιωάννη Πατατούκο Έγκειται τη φύσει του ανθρώπου εκμανθάνειν τέχνην τινά ή επιστήμην προς πορισμόν των προς ζωάρκειαν. Συ δ’, ω μακάριε, εδιδάχθης έργον, την κατασκευήν του πυρπολικού, από το οποίον ουδεμίαν ελπίδα είχες πορισμού των του βίου. Αλλ’ ίσως η θεία πρόνοια σ’ ενέπνευσε να διδαχθής την κατασκευήν του δια να προσφέρης εις την απελευθέρωσιν της Ελλάδος την σημαντικωτέραν των εκδουλεύσεων. Παροικών προ χρόνων εις Ψαρά, απελάμβανες της αγάπης 42

Ðåñßðëïõò

όλων ανεξαιρέτως των συμπολιτών μου. Κατασκευασθέντος του πρώτου πυρπολικού εις Ψαρά, ούτε λόγον εποίησας, εκ της μετριοφροσύνης σου, ότι επίστασαι την κατασκευήν αυτού. Ότε δε εις Ερεσσόν επέστη ανάγκη κατασκευής πυρπολικού, τότε φαίνεται ησθάνθης εληλυθυίαν την ώραν και αυτοκλήτως παρουσιασθείς προ του Ναυάρχου των Ψαρών και αναγγείλας αυτώ τας περί κατασκευής αυτού γνώσεις σου, διετάχθης και ενήργησας την σωτήριον κατασκευήν αυτού. Τα Ψαρά, η γενέτειρα εμού γη, σε υιοθέτησε και σε εκήδευσε μεγαλοπρεπώς ως σωτήρα του έθνους, οι δε συμπολίται μου, έχυσαν ευγνωμοσύνης δάκρυα επί του τάφου σου. Η Κοινότης των Ψαρών εδαπάνησε τα της ταφής σου, η Κοινότης των Ψαρών εχορήγησε και μηνιαίαν σύνταξιν εις την οικογένειάν σου. Ήδη δε η Ελλάς αυτονομείται, και αι αίθουσαι των δημοσίων ιδρυμάτων και του Βουλευτηρίου κοσμούνται από εικόνας ενδόξων του αγώνος ανδρών, σου δε την μνήμην καλύπτει η σιωπή της πλακός του τάφου, εγώ κινούμενος από αίσθημα ευγνωμοσύνης προς σε, ω μακάριε, τον προσενεγκόντα το σωτήριον έργον εις την απελευθέρωσιν της Ελλάδος, και ως διδαχθείς παρά σου την κατασκευήν του πυρπολικού, αφιερώνω εις την μνήμη σου τούτο μου περί κατασκευής πυρπολικού Υπόμνημα. Εγράφη κατά το μήνα Δεκέμβριον του 1854 έτους Κ. Νικόδημος Δέον ν’ αναφερθεί ότι ο Νικόδημος, υπήρξε κατ’ εντολή της βουλής των Ψαρών, ένας εκ των μαθητών του Πατατούκου, δια την εκμάθηση πλησίον του, της τέχνης της μεταποιήσεως των πλοίων σε πυρπολικά. Υπήρξε δε όχι μόνο επιμελής μαθητής, αλλά έγινε ισάξιος τεχνίτης του Πατατούκου, και μετά τον θάνατό του, επελθόντος το 1823, ανέλαβε εξ ολοκλήρου την κατασκευή των ψαριανών πυρπολικών, με νέες εφαρμοσμένες μεθόδους και τεχνολογία. Ώστε να τα κατασκευάσει πολύ καλύτερα, και αυτών του δασκάλου του Πατατούκου, με μεγάλη επιτυχία στις πυρπολήσεις υπό των ψαριανών πυρπολικών, στις ναυμαχίες στο Αιγαίο είτε στους όρμους που αγκυροβολούσαν αυτά τα τουρκικά μεγαθήρια.

Το άγαλμα του Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια.

Αναφορά στην κουρσάρικη δράση

του ΘΕΟΔΩΡΟΥ

ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ Γράφει ο ΝΙΚΟΣ Ι. ΚΩΣΤΑΡΑΣ 44

Ðåñßðëïõò

Σ

Συμπληρώθηκαν 167 χρόνια από την κοίμηση του ελευθερωτή του Γένους, του αρχιστράτηγου Θεόδωρου Κολοκοτρώνη (4-2-1843). Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης γεννήθηκε στις 3 Απριλίου 1770, Δευτέρα της Λαμπρής, στο Ραμαβούνι της Μεσσηνίας και μεγάλωσε στο Λιμποβίσι της Αρκαδίας. Σε ηλικία δέκα ετών έμεινε ορφανός και στα δεκαπέντε του χρόνια ήταν καπετάνιος. Θα αναφερθούμε συνοπτικά στην άγνωστη ναυτική του δράση. Πριν από την Επανάσταση του Εικοσιένα έγινε κουρσάρος. Ο Κολοκοτρώνης εκπαιδεύτηκε ως θαλασσινός όταν βρισκόταν στη Μάνη και συχνά εγκατέλειπε τα κατσάβραχα, για να πιάσει το τιμόνι και να κάνει τα πειρατικά του «ρεσάλτα» κρατώντας το «σαλτιρμά» (μαχαίρι) στα δόντια του και το «λεμπούτι» (κεφαλοθραύστης) στο χέρι. Μια δράση που ξετυλίγεται στα προεπαναστατικά χρόνια όταν ο κλέφτης του Μοριά έγινε κουρσάρος στα πέλαγα και πολέμησε τον

Τούρκο με ορμητήριο τη Μάνη και τα Επτάνησα. «Όταν ήταν στη Ζάκυνθο, δέχτηκε να γίνει καπετάνιος σ’ ένα σεμπέκο −μίστικο ιστιοφόρο− που το έλεγαν «Άγιος Γεώργιος», με ρώσικη σημαία. Έκανε κούρσο στα παράλια της Αχαΐας. Ρημάζει τις αποθήκες του Σαΐτ Αγά και γυρίζει στη Ζάκυνθο με σκλάβους και πλιάτσικα. Γι’ αυτό μετά τον έστειλαν στην «Ευαγγελίστρια», ναυαρχίδα του μικρού καταδρομικού στόλου που είχαν οι Έλληνες υπό ρωσική σημαία. Κι ύστερα άνοιξε αλληλογραφία με τους αρματολούς του Ολύμπου και τέλος αποφάσισε να φύγει από τα Επτάνησα με τον Κεφαλλονίτη καπετάν Αλεξανδρή Ραυτόπουλο για τη Σκιάθο, τα «Ψαρά» της Θεσσαλίας. Έφτασε στην Άσπρη Θάλασσα (το Αιγαίο Πέλαγος) και ένωσε τη δική του πολεμική μοίρα «Μοριάς» με τα μαύρα καράβια των αρματοκουρσάρων του Ολύμπου, που συγκροτούσαν καταδρομικό στόλο εβδομήντα περίπου πλοιαρίων με επτά μοίρες (Βάλτος, Μοριάς, Ρούμελη, Όλυμπος, Άσπρη Θάλασσα, Σκιάθος και Κασσάνδρα). Ο ίδιος ο καπετάν Θεόδωρος Κολοκοτρώνης με λακωνικά λόγια σημειώνει τη θαλασσινή του δράση στην Άσπρη Θάλασσα με τους αρματοκουρσάρους του Ολύμπου, γιατί «ο Κολοκοτρώνης έγραψεν ιστορίαν με το σπαθί του, δεν την έγραψεν με τα απομνημονεύματά του», όπως σημειώνει ο ιστορικός Γ. Γριτσόπουλος (Τα Απομνημονεύματά του Κολοκοτρώνη, σελ. 91) «Επήγα με τον καπετάν Αλεξανδρή εις το Λεβάντε, δέκα μήνες εναντίον των Τούρκων. Εκεί επήγα εις το Άγιον Όρος, μας επολιόρκησαν τρία καράβια τούρκικα πολεμικά, δύο κορβέτα και μία φρεγάδα εις την Σκιάθον. Εδώκαμε είδηση μιας φρεγάδας αγγλικής, και ήλθεν εις βοήθειαν μας. Τα δύο κορβέτα τα εβούλιαξε και την φρεγάδα την επήρεν ζωντανήν. Είμεθα ημείς οι Έλληνες 1.400, όλοι οι καπεταναίοι του Ολύμπου, καθώς παπά Μπλαχάβας, Λιόλος, Λαζόπουλος, του Τζάρα οι καπεταναίοι. Αυτοί ευρέθησαν εις την Σκιάθον κατατρεγμένοι από τον Μουχτάρ πασά και λοιπούς Τούρκους της ξηράς. Μας πήρε ο χειμώνας, επήγαμε εις την Μάνην απ’ εκεί επήγα εις την Ζάκυνθον». Αργότερα ως καπετάνιος κατήχησε διάφορους καπεταναίους σπετσιώτικων και υδραίικων καραβιών. Η κουρσάρικη περιπέτεια στην Άσπρη Θάλασσα του γαλβάνισε τον χαρακτήρα και του χάρισε εμπειρία για τις ευθύνες και τους αγώνες που θα τον περίμεναν με τον ξεσηκωμό του 1821. Όπως αναφέρει ο Ι. Πετρώφ (Περίδοξος Κλεφτουριά της Μακεδονίας, σελ. 139): «Ο κατά Θάλασσαν δεκάμηνος ούτος πόλεμος του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη διεξαχθείς υπό την σημαίαν των κορυφαίων της εποχής εκείνης αγωνιστών, Βλαχάβα και Νικοτσάρα, σπουδαίως ωφέλησε τον προκείμενον ήρωα, ενισχύσας την πολεμικήν αυτού δεινότητα και πείραν, προς τούτοις δε κατέστησε αυτόν γνωστόν ανά τον αρματολικόν κόσμον και παρασκεύασεν αυτώ περίδοξον στάδιον της περαιτέρω δράσεως εν τω υπέρ εθνικής απελευθερώσεως αγώνι του 1821-1828». Και όπως τονίζει ο καθηγητής Αχιλλέας Λαζάρου (Ο Θ. Κολοκοτρώνης και η Σύμπραξη με τους Αρματολούς του Ολύμπου, σελ. 11): «Η γνωριμία του Κολοκοτρώνη με τους αρματολούς του Ολύμπου, Θεσσαλίας, Μακεδονίας και τους ναυτικούς των παραλίων και των νησιών του Βορείου Αιγαίου υπήρξε αληθινό αναβάπτισμα στις δροσοπηγές του εθνικισμού των Ελλήνων. Η δε πολεμική σύμπραξή του αποδείχθηκε ευεργετική, γιατί του χάρισε πρωτόγνωρες εμπειρίες και πλούσια βιώματα»

Κι όλα αυτά τα γράψαμε γιατί αρκετοί δεν γνωρίζουν ακόμα τη ναυτική του ζωή στα προεπαναστατικά χρόνια. Αυτός είναι και ο λόγος που αραδιάσαμε εξεπίτηδες τις διάφορες πηγές −κι άλλες που παραλείψαμε− που αναφέρουν τον Κολοκοτρώνη ως καπετάνιο και κουρσάρο, για να μη χαθεί από τη μνήμη μας, γιατί ένα έθνος που χάνει τη μνήμη του είναι ξοφλημένο και οδηγείται προς την υποδούλωση. Η ιστορική μνήμη αποτελεί την επιβεβαίωση της βιολογικής συνέχειας του λαού μας μέσα στη διαδρομή των τριάντα αιώνων. Γονατίζουμε με σέβας και θαυμασμό σ’ αυτούς τους ανθρώπους που πάλεψαν με νύχια και με δόντια για να μας λυτρώσουν από τη σκλαβιά. Ιδιαίτερα στη μεγάλη μορφή του Κολοκοτρώνη που με την αγράμματη σοφία του διδάσκει στους λαούς πώς οι σκλάβοι γίνονται ελεύθεροι. Πώς από τα κατσάβραχα αγκάλιασε τα κύματα. Και κλείνω με τη συμβουλή του στους νέους: «Η προκοπή σας και η μάθηση σας να μη γίνει σκεπάρνι μόνο δια το άτομο σας, αλλά να κοιτάζει το καλό της Κοινότητας και μέσα στο καλό αυτό βρίσκεται και το δικό σας». Αυτά έγραψαν τις ένδοξες σελίδες που σημάδεψαν τα προεπαναστατικά χρόνια και προετοίμασαν την εθνική μας απελευθέρωση. Ο Καποδίστριας, δείχνοντας κάποτε τον Κολοκοτρώνη στον Παρί ντε Βενσάν του είπε: «Να ο καινούργιος μας Οδυσσέας». Ο καπετάν Θόδωρος Κολοκοτρώνης εκτίμησε τη θάλασσα και μονολογούσε αγναντεύοντας το Αιγαίο: «Από τα δύο στοιχεία, γη και πέλαγος, το δεύτερο είναι πολυτιμότερο για μας. Φεύγουν οι στεριές από παντού αγναντεύουμε θάλασσα. Και στις μέρες μας, που έδωσε ο θεός να’ χουμε δύναμη, με τα σιτοκάραβα πολεμήσαμε τα βασέλα. Ο άξιος γεμιτζής παίρνει τα σοβράνα και μάχεται με τη βοήθεια των ανέμων κι ας είναι μικρό το καυκί του». Κι αργότερα τόνιζε: «Εκατόν Έλληνες τα έβαλαν με πέντε χιλιάδες Τούρκους κι ένα καράβι με μια αριμάδα». Ήταν τότε που ήσαν μονιασμένοι οι Έλληνες. Ακόμη την απόφαση των τολμηρών καπετάνιων ανέφερε στους στρατιώτες του για παράδειγμα: «Ομοιάζομεν σαν να είναι εις ένα λιμένα πενήντα-εξήντα καράβια φορτωμένα, ένα από αυτά ξεκόβει, κάνει πανιά, πηγαίνει εις την δουλειά του με μια μεγάλη φουρτούνα με μεγάλο άνεμο, πηγαίνει, πουλεί, κερδίζει, γυρίζει οπίσω σώον. Τότε ακούς όλα τα επίλοιπα καράβια και λέγουν: «Ιδού άνθρωπος, ιδού παλικάρια, ιδού φρόνιμος και όχι σαν εμείς οπού καθόμεθα έτσι δειλοί χαϊμένοι», και κατηγορούνται οι καπεταναίοι ως ανάξιοι. Αν δεν ευδοκιμούσε το καράβι ήθελε ειπούν: «Μα τι τρελός να σηκωθεί με τέτοια φουρτούνα, με τέτοιον άνεμο, να χαθή ο παλιάθρωπος» επήρε τον κόσμο εις τον λαιμό του». «Έτσι κι εμείς ξεκινήσαμε για να κάνουμε επανάσταση. Αν αποτυχαίναμε, τι κατάρες θα ακούγαμε! Αλλ’ έδωσε ο Θεός και πετύχαμε και φέραμε τη λευτεριά στην πατρίδα». Γι’ αυτό, κάπου αλλού, έλεγε χαμογελώντας: «Ο κόσμος μάς έλεγε τρελούς. Ημείς αν δεν είμεθα τρελοί δεν εκάναμεν την επανάστασιν...» και συμπλήρωνε: «Οι Έλληνες είναι τρελοί αλλά έχουν γνωστικό θεό». Η κουρσάρικη σύμπραξή του αποδείχθηκε ευεργετική γιατί του χάρισε πρωτόγνωρες εμπειρίες και πλούσια βιώματα. Μάλιστα του χάρισε μια πολυδιάστατη σύνθεση: την παλικαριά του Αχιλλέα, τη σοφία του Νέστορα και την πανουργία του Οδυσσέα. Γιατί είχε την καρδιά του λιονταριού, του αϊτού το μάτι, την πονηριά της αλεπούς, του λαγού το περπάτημα και τον αιφνιδιασμό του κουρσάρου. Γι’ αυτό και αρκετά ελληνικά πλοία πήραν το όνομα του. Ο Γέρος του Μοριά είναι το πρότυπο που πρέπει να αναζητούν οι σημερινοί νέοι με εξυπνάδα, λεβεντιά και αδούλωτο πνεύμα για να δυναμώσουν τις προγονικές μας ρίζες και να τραφούν με «λιονταρίσιο μυαλό» για να κρατήσουμε την εθνική μας αξιοπρέπεια στην ευρωπαϊκή διάσταση. Λίγη αρμύρα από τον πλοίαρχο Κολοκοτρώνη που έμεινε στη μνήμη ενός ολόκληρου λαού. Ðåñßðëïõò

45

46

Ðåñßðëïõò

Α Ν Α Σ ΤΑ Σ Ι Μ Η ΠΡΟ(Σ)ΚΛΗΣΗ Αν αστάσιμες ε υχές Γράφει ο Γεώργιος Βλαχόπουλος

« Χρ ι σ τό ς Ανέσ τ η » θα ευχηθούμε σε φίλους και συγγενείς

αυτές τις μέρες. Και σκέπτομαι τις πιο χαρακτηριστικές απαντήσεις που συνήθως παίρνουμε: «Ε, και λοιπόν;», ή «Και σύ που το ξέρεις;» ή «Ευχαριστώ, επίσης». Συμπερασματικά, είμαστε αδιάφοροι, αμφισβητίες ή τελείως ανυποψίαστοι. Αλλά μια βαθύτερη προσέγγιση της Ανάστασης του Χριστού, νομίζω θα ήταν απαραίτητη, ώστε κάποια υπεύθυνη θέση να πάρουμε τελικά απέναντι σε αυτό το υπερφυσικό «φαινόμενο» που είναι και η πεμπτουσία του Χριστιανισμού, αυτό δηλαδή που τον διακρίνει θεμελιακά απο μια απλή καθηκοντολογική διδασκαλία και του προσδίδει ευρύτερο σωτηριολογικό χαρακτήρα. Πραγματικά, η Ανάσταση είναι μια πρόκληση. Προκαλεί την νοημοσύνη μας, χλευάζει τον ορθολογισμό μας, κλονίζει τη λογικοκρατία και τον επιστημονισμό μας συνθέμελα, την ανάγκη δηλ. να εξηγούμε το κάθε τι με άμεση αναφορά στην «φυσική τάξη των πραγμάτων». Με ποιό λογικό σχηματισμό ,όμως, θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε την Ανάσταση -και να την απορρίψουμε αβασάνιστα, ιστορικά ή φιλοσοφικά- την στιγμή που και αυτή η φυσική τάξη των πραγμάτων αρκετές φορές μας χάλασε τα σχέδια και έκανε πολλούς επιστήμονες να σκέπτονται «σχετικώτερα»; Φυσικά, μπορούμε να αρνηθούμε την Ανάσταση και να τελειώνουμε με αυτή την ιστορία. Φαινομενικά όμως. Γιατι στο βάθος, κάποιος εσωτερικός μηχανισμός (και ας μη βιαστούμε να τον ονομάσουμε συναίσθημα) πεινά και διψά για ελπίδα. «Ζητείται ελπίς». Αλλά η Ανάσταση είναι και μια π ρ ό σ κ λ η σ η. Όχι σε γαστριμαργικές απολαύσεις. Αλλά μια πρόσκληση για μετοχή στον «άλλο» τρόπο ζωής και σκέψης, τον «καινό», που δεν έχει υποστεί την φθορά του «παλαιού», αυτού που συχνά χρησιμοποιούμε σαν λύση για την απελπισία μας και την πίκρα της ζωής μας. Πρόκειται για μια «άλλη»πραγματικότητα. Όπως η Άνοιξη. Που προσεγγίζεται μόνο απο όσους έχουν την διάθεση και τη δύναμη να πεθάνουν. Όπως το στάρι. Αλλά για νά έχει κανείς την δύναμη να πεθαίνει (ή να παθαίνει) με βέβαιη την αναστάσιμη ελπίδα, σημαίνει πως είτε είναι τρελλός (πρόκληση), είτε πιστεύει (πρόσκληση). Συχνα στο πρόσωπο του Χριστού, όταν δεν τον αρνιόμαστε τελείως, βρίσκουμε τον ηρωϊκό επαναστάτη, τον υπεράνθρωπο. Αποκλείουμε την θεϊκή του φύση και προέλευση, αντί να δεχτούμε αυτή πρώτα, αφού η νίκη του θανάτου δεν είναι και τόσο...φυσικό φαινόμενο. Και στηρίζουμε τις ελπίδες μας για την ανάσταση του ανθρώπου πάνω στον ΄Ανθρωπο. Και πλάθουμε έτσι Ζαρατούστρες. Πλάθουμε «Επαναστάτες», αλλά όχι Αναστημένους. Κάνουμε «Επανάσταση» αλλά η Ανάσταση μας διαφεύγει. Αποκλείουμε κάθε λύση έξω και πέρα απο εμάς, σαν να είμαστε εμείς το κέντρο του κόσμου. Και ξανα-απελπιζόμαστε. Πιστεύω πως δεν θά ’πρεπε να πλησιάσουμε το γεγονός της Ανάστασης απλά σαν επιβίωση ενός προσώπου μετά το θάνατο, σαν κάποια θαυματουργική νεκρανάσταση που προεκτείνει για λίγο το φυσικό βίο, αλλά σαν αυτόν τόν «άλλο» τρόπο να υπάρχουμε. Αν ο καθένας μας δεχόταν με χαρά να «πεθάνει» σαν ατομικότητα, για να αναστήσουμε την νεκρή ανθρωπιά μας και –κατ’ επέκταση– την ανθρωπότητα..., τότε θα νοιώθαμε τί σημαίνει ακριβώς αναστάσιμη πραγματικότητα. Δεν το κάνουμε όμως, γιατί φοβόμαστε τα πηδήματα πάνω απο το φράχτη. Κι έρχεται το βράδυ της Ανάστασης και εμείς ζούμε ακόμα στην Κόλαση. Γιατί είναι κόλαση, να μη μπορεί κανείς να αγαπήσει, είναι τραγωδία να συμμετέχει κανείς σε ένα πανηγύρι Χαράς, χωρίς να μπορεί ουσιαστικά να γιορτάσει. ΠΑΣΧΑ 2010 Ðåñßðëïõò

47

Τα καΐκια της Ερμιόνης Από τον λαϊκό ζωγράφο Αριστείδη Γλύκα

Της Ήρας Φραγκούλη - Βέλλε

Σε παλαιότερο τεύχος του «Περίπλου» έχουμε αναφερθεί στο περιοδικό «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα», μια έκδοση για την ιστορία, την τέχνη, τον πολιτισμό και την κοινωνική ζωή της Ερμιόνης. Το περιοδικό φροντίζει να αποστέλλει στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, για την βιβλιοθήκη του, ο Καθηγητής κ. Λίνος Μπενάκης, ο οποίος συμμετέχει στην συντακτική ομάδα του περιοδικού. Σε ένα παλαιότερο τεύχος του ερμιονίτικου περιοδικού δημοσιεύεται ένα άρθρο το οποίο παρουσιάζει πίνακες του σπουδαίου λαϊκού θαλασσογράφου Αριστείδη Γλύκα με θέμα τα καΐκια της Ερμιόνης. Με την υπόδειξη και την παραχώρηση του κ. Λίνου Μπενάκη, τον οποίο ευχαριστούμε θερμά, αναδημοσιεύουμε την ενδιαφέρουσα παρουσίαση. Περίπλους

Αναμνήσεις

νοσταλγικές αφήνει πίσω του ο αιώνας που έφυγε από τα παλιά Ερμιονίτικα καΐκια, περήφανα σκαριά, τρεχαντήρια, ν’ αρμενίζουν με ολοφούσκωτα πανιά για τα μακρινά τους ταξίδια και να επιστρέφουν στον κόρφο της πατρίδας. Αναφορές στους Ερμιονίτες καραβοκύρηδες έχουμε από τον προηγούμενο αιώνα όταν μαζί με τους γείτονες Υδραίους και τους Σπετιώτες διέσχιζαν την Μεσόγειο από τον καπετάν Γιώργη Μήτσα, πατέρα των δύο ηρώων αγωνιστών του ’21 που αγκυροβολούσε μπροστά στον οχυρωμένο πύργο του(«κουλέ») στα Μαντράκια, ως τον καπετάν-Γιώργη Μερκούρη, πατέρα του Δημάρχου Αθηναίων Σπύρου Μερκούρη, με το «καρλάκη» (καϊκάκι) του. Κοντά σ’αυτούς τα ονόματα των Α. Πασαλάρη, Γ. Καραγιάννη, Β. Μπούρλα, Γ. Φασιλή- Τουτούνη, Γεωργίου Γκάτσου, Γιώργη Τέσση και άλλων, που φτάνουν ως τις αρχές του αιώνα μας. Από τα καράβια τους όμως αυτά καμία εικόνα δεν σώθηκε, ώσπου την εποχή του μεσοπολέμου εμφανίζεται στον Πειραιά και στον Αργοσαρωνικό ο Αριστείδης Γλύκας. Χιώτης την καταγωγή (18701940), λαϊκός ζωγράφος με ιδιαίτερο ταλέντο στην απεικόνιση καραβιών, περιφέρεται στα λιμάνια της Χίου, της Ύδρας, των Σπετσών, και κυρίως στον Πειραιά, κάθεται στην αποβάθρα, σκιτσάρει το πλοίο και με την άδεια του ιδιοκτήτη του το ζωγραφίζει με νερομπογιές (ακουαρέλα) σε απαλά χρώματα. Έτσι σώθηκαν σε σπίτια και καταστήματα της Ερμιόνης δέκα υδατογραφίες του Γλύκα, που αξίζει να τις γνωρίσουμε. Τον ναυτικό στόλο της Ερμιόνης αποτελούσαν εμπορικά και σπογγαλιευτικά καράβια. Τα «λαδάδικα»-«σιταράδικα» δεν μετέφεραν μόνο το εκλεκτό λάδι της περιοχής μας στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας, φέρνοντας από εκεί μόνο σιτάρι, αλλά διακινούσαν παντός είδους εμπορεύματα σε όλο το Αρχιπέλαγος. Τα «σφουγγαράδικα» ξεκινούσαν την άνοιξη για τα παράλια της Βόρειας Αφρικής, φορτώνοντας 6 έως 19 βάρκες με το πλήρωμα τους, και επέστρεφαν το φθινόπωρο για να πουλήσουν το πολύτιμο φορτίο τους. Τα σφουγγαράδικα τους χειμερινούς μήνες έκαναν βέβαια και εμπορικά ταξίδια.

«Άγιος Γεώργιος, 1924. Ο παλαιότερος πίνακας του Αρ. Γλύκα. Υδραίικο τρεχαντήρι που αγοράστηκε από τον Ιωάννη Τράκη και ταξίδεψε σαν σφουγγαράδικο (1929-1935 περ.) με καραβοκύρη το Μήτσο Ιω. Γκάτσο και τα αδέλφια του.

48

Ðåñßðëïõò

«Άγιος Παντελεήμων», 1929. Το πρώτο καΐκι των αδελφών Γαβριήλ και Αντώνη Γεωργίου. Μονοκάταρτο ιστιοφόρο με μια μεγάλη μπούμα και δύο φλόκους. Ταξίδευε μόνο σαν εμπορικό και πουλήθηκε σύντομα για να αγοραστεί το επόμενο.

Ο τύπος των Ερμιονίτικων καραβιών ήταν συνήθως «τρεχαντήρι», δηλαδή ταχύπλοο ιστιοφόρο, από τα πιο όμορφα σκαριά, που αρμένιζαν στην Μεσόγειο, με ένα ή δύο ιστούς και συνήθως τέσσερα ή πέντε πανιά, δύο-τρία τριγωνικά στην πλώρη (φλόκοι) και δύο τραπεζοειδή στους ιστούς (μπούμες). Στη δεκαετία του 1930 σχεδόν όλα τα τρεχαντήρια πρόσθεσαν και μία πετρελαιομηχανή, που την χρησιμοποιούσαν κατά περίπτωση και την οποία ο ζωγράφος Γλύκας υποδηλώνει με το ελαφρό κάπνισμα της. Ο Παντελής Μήτσου έχει ζωγραφίσει σε τοίχο ερμιονίτικου σπιτιού τον χαρακτηριστικό τύπο δικάταρτου τρεχαντηριού με απλωμένα τα πανιά. Η παλαιότερη υδατογραφία του Αριστείδη Γλύκα είναι το 1924 και απεικονίζει τον «Άγιο Γεώργιο», υδραίικο τρεχαντήρι αγορασμένο από τον Ιωάννη Τράκη από τους Λεούση και Τσιγκάρη, ενώ απο τις τελευταίες του (1936) ο «Άγιος Ελευθέριος», σφουγγαράδικο του Ιωάννη Αντωνίου (του πάππου της Άννας Ψαρούδα - Μπενάκη), που περιήλθε αργότερα στους Γρηγόρη Γκάτσο και Γ. Κουτουβάλη. Εμπορικά κυρίως ήσαν τα καΐκια των αδελφών Αντώνη και Γαβρίλη Γεωργίου Άγιος Παντελεήμων» και «Άγιος Νικόλαος». Το δεύτερο συνέχισε και μετά την απελευθέρωση τα ταξίδια του. Κατεξοχήν σφουγγαράδικα ήσαν τα καΐκια του Απόστολου Κατσογιώργη, πρώτα ο «Νικηφόρος» και αργότερα η «Αγία Μαρίνα», που βυθίστηκε στις 16 Αυγούστου 1945 από αδέσποτη νάρκη έξω από την Αίγινα (νεκροί ο καπετάνιος Τάκης Κατσογιώργης και ο Τάσος Ζαραφωνίτης, 12 οι διασωθέντες) και ο «Μπαλαρμιώτης», που μετά τον πόλεμο, όταν σταμάτησε η σπογγαλιεία, έκανε συγκοινωνία και μετέφερε εμπορεύματα μεταξύ Ερμιόνης και Πειραιά με καπετάνιο τον Αντώνη Κατσογιώργη, που συνέχισε την σταδιοδρομία του ως ιδιοκτήτης μεγάλων εμπορικών πλοίων. Ιδιαίτερη περίπτωση ήταν το «Ερμιονίς» των Ιωάννη και Κωνσταντίνου Γεώργα. Σε διαγωνισμό του Υπουργείου Οικονομικών το 1920 περίπου επιλέχθηκε για την δίωξη του λαθρεμπορίου και υπηρέτησε ως καταδιωκτικό ως το 1937. Ο Διονύσης Οικονόμου (Νεότσιος) και ο γιος του Γιάννης ήσαν ιδιοκτήτες των «Άγιος Κωνσταντίνος» και «Πρόδρομος». Μερικοί Ερμιονίτες θυμούνται ίσως ακόμη την 1η Φεβρουαρίου 1944

«Άγιος Νικόλαος, 1930. Το δεύτερο τρεχαντήρι των αδελφών Γεωργίου, ιστιοφόρο, με δύο ιστούς και τρία πανιά, στο οποίο το 1936 προστέθηκε πετρελαιομηχανή. Ταξίδευε σαν σφουγγαράδικο αλλά και εμπορικό σ’ όλα τα λιμάνια και μετά τον πόλεμο με κυβερνήτες τους Γαβρίλη και Αντώνη Γεωργίου και τα παιδιά του.

«Μπαλαρμιώτης», 1936. Το μεγαλύτερο και «τυχερό» σφουγγαράδικο του Απόστολου Κατσογιώργη, που γιόρταζε πανηγυρικά στις 6 Σεπτεμβρίου τη γιορτή του Ταξιάρχη Μιχαήλ του Πανορμίτη. Μετά τον πόλεμο έκανε και εμπορικά ταξίδια.

«Ερμιονίς», 1933. Δικάταρτο «καραβόσκαρο», ναυπηγημένο στη Σάμο από εκλεκτή ξυλεία πεύκου. Καταδιωκτικό του λαθρεμπορίου από το 1920 ως το 1937 και με μηχανή από το 1930. κυβερνήτης του ο Ιωάννης Γιώργας και μηχανικός ο γιος του Κώστας.

«Άγιος Ελευθέριος», 1936. Τρεχαντήρι του Γιάννη Αντωνίου με ένα άλμπουρο, δύο φλόκους και μια μεγάλη μπούμα. Η ονομασία του «πετραιοκίνητον» και ο ελαφρός καπνός στην πρύμνη υποδηλώνουν την ύπαρξη βοηθητικής πετρελαιομηχανής..

«Απόστολος Κατσογεώργης», 1938. Το σφουγγαράδικο καΐκι με τις οκτώ βάρκες του έτοιμο να σαλπάρει για την Μπαρμπαριά, όπως το φαντάστηκε και το ζωγράφισε ο Αρ. Γλύκας.

«Θεοχάρης Κότσικας», 1938. Τον ζωγραφικό αυτό πίνακα του Αρ. Γλύκα χάρισε ο κυβερνήτης Νικ. Μάμας Καρυστινός που έκανε εμπόριο μεταξύ Ερμιόνης και Θεσσαλονίκης ως ενθύμιο στον Β. Κανέλλη, ιδιοκτήτη του περιβολιού από το οποίο προμηθευόταν τα εκλεκτά εσπεριδοειδή.

όταν αγγλικά αεροπλάνα βομβάρδισαν το λιμάνι της Ερμιόνης για να εμποδίσουν την επίταξη των ελλιμενισμένων πλοίων από τους Γερμανούς. Τότε βυθίστηκε και το «Άγιος Κωνσταντίνος», ενώ ο «Πρόδρομος» θα γράψει τον επίλογο της ερμιονίτικης σπογγαλιείας με το τελευταίο του ταξίδι το 1960 στην Μπαρμπαριά. Ο Αριστείδης Γλύκας ζωγράφισε επίσης τα σφουγγαράδικα «Άγιοι Πάντες» των Κωνσταντίνου και Μιχάλη Οικονόμου (Κοτσιγκιώνη)

και «Άγιος Νικόλαος» των Αντώνη Μανώλη και Δημήτρη Νόνη. Δεν μπορέσαμε δυστυχώς να εντοπίσουμε τους πίνακες αυτούς. Ευχαριστούμε θερμά όλους τους κατόχους των υδατογραφιών του Γλύκα, που μας τους εμπιστεύθηκαν για να τους φωτογραφίσουμε. Ευχαριστούμε επίσης θερμά τον κ. Λίνο Μπενάκη, πού πρώτος εντόπισε τους πίνακες, αναγνώρισε την ιστορική και καλλιτεχνική τους αξία και επιμελήθηκε την φωτογράφισή τους. Ðåñßðëïõò

49

Εάν

θελήσουμε να δούμε με ένα άλλο μάτι, την πορεία της ελληνικής ναυτιλίας μέσα στο χρόνο, από την προϊστορική εποχή μέχρι και σήμερα, θα διαπιστώσουμε το εξής: Μία υπερβατική διαρκής διάθεση του λαού μας, να καλύπτει αυτή την πορεία της κάτω από μία θεία προστασία. Πριν από την αποκάλυψη του αληθινού θεού και τη διδασκαλία του Ναζωραίου, ο αρχαίος ελληνικός νους ανακάλυψε το Δωδεκάθεο και όλους τους άλλους ισόθεους ήρωες του ελληνικού Πανθέου. Αυτή όμως η υπερβατική διάθεση του λαού μας, τον οδήγησε σε μία μυθοπλαστική ικανότητα, η οποία δημιούργησε αντικείμενα λατρείας και πρότυπα ζωής με μύθους. Συμβολικοί οι μύθοι πάντοτε, δεν διαψεύσθηκαν αλλά στάθηκαν χρήσιμοι, προφητικοί, παραβολικοί κάποτε, όμως, με μία διάρκεια ισχύος στο χρόνο. Αναμφίβολα λοιπόν, αυτή η μυθοπλαστική ικανότητα ενός λαού, είναι η δημιουργός της μυθολογίας του, η οποία ανταποκρίνεται σε μία βαθύτερη διάθεση της ψυχής του. Βλέπουμε ακόμη σε πολλές περιπτώσεις, ότι κλείνει περισσότερο προς τη σκληρή πεζότητα της καθημερινής ζωής, όποια κι αν είναι αυτή. Ο μόχθος του αγρότη ή του εργάτη, του ναύτη, αγγίζει τα όνειρά του, τους πόθους του και τον γαληνεύει. Είναι μία ανάταση ψυχής, μία απάντηση στις ανησυχίες του και διώχνει την αγωνία του κενού και της σιωπής. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο κάθε λαός σε όλους τους χρόνους, έχει και μυθολογία ανάλογη με την ιδιοσυγκρασία του, το περιβάλλον του, την απασχόλησή του και την ιστορική του πορεία. Ο ελληνικός λαός δεν ήταν δυνατόν να φύγει μακριά από την προσφιλή του θάλασσα, το γαλάζιο πόντο. Οι ωραιότεροι ελληνικοί μύθοι, γεννήθηκαν απ’ τους αφρούς των κυμάτων κι έπλεξαν εκείνη την αληθοφανή ιστορία τους, σε όποιο τόπο τους παρέσυρε η ορμή τους. Από πού προήρχετο το χρυσόμαλλο δέρας, που έπαιξε τόσο σημαντικό ρόλο στο μύθο των Αργοναυτών, αυτή την προσωποποίηση της ελληνικής φυλής; Από ένα κατ εξοχήν χερσαίο ζώον, που γεννήθηκε όμως κοντά στη θάλασσα. Ο Ποσειδώνας ο μέγας Θεός της θαλάσσης, ερωτευμένος με την κόρη του Βισάλτου τη Θεοφανώ, την επήγε σ’ ένα νησί, για να την απαλλάξει από το πλήθος των μνηστήρων, που προσείλκυε η εξαιρετική καλλονή της. Οι μνηστήρες όμως δεν αποθαρρύνθηκαν. Επέμειναν και ανακάλυψαν το καταφύγιό της. Έτσι κάποια μέρα κατέπλευσαν στο νησί, του οποίου ο Ποσειδώνας είχε μεταμορφώσει όλους τους κατοίκους σε ζώα κι άρχισαν να τα σκοτώνουν. Τότε ο θεός της θάλασσας, μεταμόρφωσε τους αντίζηλους του σε λύκους και αφού ο ίδιος μεταμορφώθηκε σε κριό και τη νέα μεταμόρφωσε σε αμνάδα, ενώθηκε με αυτή. Με την ένωση, γεννήθηκε ο κριός με το χρυσόμαλλο δέρας. Έτσι, δημιουργήθηκε συμβολικά το Βραβείο (γέρας), που κυνηγάει έκτοτε στα κύματα ο Έλληνας αειναύτης. Η αργοναυτική εκστρατεία όμως, υπήρξε η αρχή που περιλαμβάνει μία σειρά επεισοδίων, των οποίων οι λεπτομέρειες ποικίλλουν.

50

Ðåñßðëïõò

Ωστόσο υπάρχει ακόμη μία πλειάδα άλλων μύθων, που βρίσκονται στον Όμηρο ή διάσπαρτοι στην αρχαία ελληνική Γραμματεία, που δείχνουν το μεγαλείο της ναυτοσύνης του γένους των Ελλήνων, μέσα στο χρόνο. Εάν θα ήταν δυνατόν, να γίνει μία ταξινόμηση των μύθων κι ένας παραλληλισμός, με τη δεδομένη εκάστοτε στο χρόνο ιστορία της ελληνικής ναυτιλίας, πολλά κοινά σημεία, είναι βέβαιο ότι θα βρίσκαμε. Όμως, εν αρχή πάντοτε είναι το Θείον. Με την εύνοια της θεάς Ήρας, ανατέθηκε στον Ιάσονα η εκστρατεία. Αλλά και με τη βοήθεια της θεάς Αθηνάς ναυπηγήθηκε το πλοίον που μετέφερε τον Ιάσονα και τους συντρόφους του στη μυθική Κολχίδα. Η αιώνια επίκληση για θεία παρέμβαση υπέρ του Έλληνα ναυτικού, κατά τον απόπλου, τον πλού και τον κατάπλου του πλοίου, του οιουδήποτε ελληνικού πλοίου, σε οποιαδήποτε εποχή. Ημίθεοι και ήρωες το πλήρωμα της Αργούς, προσεγγίζουν σε κάθε μακρυνή χώρα και φέρνουν την ελληνική παρουσία, ανανεωτική εκπολιτιστική, ελπιδοφόρα. Ο ήλιος χρυσώνει το δρόμο του ελληνικού πλοίου και το οδηγεί στη Λήμνο, στη Σαμοθράκη, στην Τρωάδα, στη χώρα των Δολιάνων, στη Μυσία και τέλος στην Κολχίδα. Οι συμπληγάδες πέτρες και τα άλλα στοιχεία της φύσεως, οι βροντές, οι αστραπές, οι κεραυνοί, οι άνεμοι, οι σίφουνες, δεν μετριάζουν την προσπάθεια του Έλληνα ναύτη, για την κατάκτηση του χρυσόμαλλου δέρατος. Έτσι, αν κανείς ήθελε ποτέ να ερευνήσει σε βάθος, τη φιλοσοφία της ελληνικής ναυτιλίας και τις επεκτάσεις της, δε θα ήτο δυνατόν να αγνοήσει την προϊστορία της, η οποία είναι βαθειά ριζωμένη στην ελληνική μυθολογία.Τούτο επειδή, δεν είναι άλλη η πορεία της ελληνικής ναυτιλίας μέσα στο χρόνο, από μία αργοναυτική εκστρατεία για την κατάκτηση του μεγάλου αυτού βραβείου. Έτσι με στόχο το χρυσόμαλλο δέρας, πορεύτηκε πάντα στο χρόνο και μεταμόρφωσε τη μυθολογία σε πραγματικότητα. Δεν ισχυριζόμαστε βέβαια, ότι ένας μύθος αποτελεί πυξίδα και πρότυπο ενός μεγαλειώδους διαχρονικού επιτεύγματος ενός λαού, όπως είναι η ναυτιλία του γένους των Ελλήνων. Ωστόσο, επισημαίνουμε και παραβάλλουμε εδώ, ομοιότητες στην επιδίωξη ενός σκοπού, που έχει ως βάση τη ψυχοσύνθεση του Έλληνα και της φυλής του. Ακόμη τα κίνητρα αυτού του λαού, από τα οποία ωθείται σε ένα αγώνα, που αγαπά και τον έχει μέσα στο αίμα του και αγωνίζεται από το απώτατο παρελθόν μέχρι και το παρόν. Προηγουμένως όμως, επώασε την επιθυμία που είχε μέσα του, την έκανε μύθο, στον οποίο έδωσε υπερβατική διάσταση, τον έκανε μέσο, με εφόδιο τις αρετές που τον συνοδεύουν, όπως είναι το θάρρος, η επιμονή, η γενναιότης, η αυτοθυσία και η δίψα για πλούτο και δόξα. Να λοιπόν, πως ένας μύθος, που έχει διαποτίσει το κύτταρο ενός λαού σ΄ ένα σκοπό, που αγαπά κι έχει αποδεχθεί, μπορεί να έχει εφαρμογή στην πραγματικότητα. Αυτή τη μοίρα των Ελλήνων, που είναι δεμένη με τη θάλασσα, όσο απογοητευμένος κι αν είναι ο ελληνικός λαός, από τις δύσκολες συ-

γκυρίες που εμφανίστηκαν κατά καιρούς στη ζωή του, δεν μπορεί να την αγνοήσει. Ο Έλληνας πάντοτε βρήκε και κέρδισε στη θάλασσα: σε καιρό ειρήνης την επιβίωση του και σε καιρό πολέμου τη νίκη. Η θριαμβευτική πορεία της ελληνικής ναυτιλίας και η έκτασή της, διαγράφεται συνεχώς στο χρόνο, από την προϊστορική εποχή μέχρι και σήμερα. Η προϊστορική περίοδος του ελληνικού ναυτικού δεν είναι άλλη, από τη μυθολογία μας, που μας έδωσε την αργοναυτική εκστρατεία για την κατάκτηση του χρυσόμαλλου δέρατος. Ένα χρονικό ηρώων που αντιμετώπισαν διάφορους λαούς στην πορεία τους κι έφθασαν στον προορισμό τους. Η ιστορία θα λεγε κανείς ότι εξελίχθηκε όπως προφητικά διέγραψε η μυθολογία την πορεία της ελληνικής φυλής, σε όλη τη μετέπειτα ιστορική της πλέον ύπαρξη. Μέσα απ’ τη θάλασσα το πρώτο μεγάλο έπος των Ελλήνων, η κατάκτηση της Τροίας. Μέσα στη θάλασσα η μεγάλη περιπέτεια, η Οδύσσεια που ανέδειξε το μέγεθος της ναυτοσύνης της φυλής μας. Μέσα στη θάλασσα και στα ξύλινα τείχη, η απόκρουση των βαρβάρων στη Σαλαμίνα και η σωτηρία της κοινής πατρίδας. Διά της θαλάσσης ο αποικισμός και η μετάδοση του ελληνικού πολιτισμού, σ’ όλη τη Μεσόγειο. Μικρές Ελλάδες στην κάτω Ιταλία, στη Σικελία, σε όλα τα παράλια του Εύξεινου Πόντου και ως μέσα στη Μικρά Ασία και στη Σκυθία. Και πάλι απ’ τη θάλασσα προέκυψε ο χρυσός αιώνας των Αθηνών. Ελληνικά πλοία οργώνουν τη Μεσόγειο και φτάνουν στα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου. Το λιμάνι του Πειραιώς, συγκεντρώνει όλο αυτόν τον πλούτο και γίνεται το κέντρο κάθε ναυτιλιακής δραστηριότητας. Αυτή η ναυτιλία έφερε τον πλούτο στην πόλη της Παλλάδος, τη Δημοκρατία, τον πολιτισμό, θεμελίωσε την εκπαίδευση, ανέπτυξε τη γνώση, που έφθασε στο βαθμό της σοφίας ενός Σωκράτη, ενός Πλάτωνα, ενός Αριστοτέλη, ενός Αναξαγόρα. Και όλων των άλλων, που έφθασαν απ’ τα πέρατα στην Ελλάδα, να κοινωνήσουν απ’ το άγιο δισκοπότηρο του πνεύματος. Εκείνο που έγινε Φως, για να φωτίσει και να αναγεννήσει πνευματικά και πολιτιστικά όλους τους λαούς της Ευρώπης και όλης της Οικουμένης. Είναι γεγονός όμως, ότι αν και η Αθήνα μετά τη λάμψη της κατά την περίοδο του Χρυσού Αιώνα, παρήκμασε συνεπεία των γνωστών

Ο Ιάσωνας και ο Πηλέας σε εικονογράφηση αρχαίου ελληνικού αγγείου, συλλογή Λούβρου.

έριδων, που συνοδεύουν δυστυχώς τη φυλή μας, πελοποννησιακός πόλεμος και άλλοι πόλεμοι, όμως η σοφία των Αθηνών δεν χάθηκε. Την πήραν οι ελληνικές πόλεις της Ιωνίας και την έκαναν κράμα με τη σοφία των δικών τους φιλοσόφων, που είχαν προηγηθεί, του Θαλή του Μιλήσιου, του Ηράκλειτου και τόσων άλλων. Τη διαχρονική περί του δικαίου σοφία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, την πήραν οι Ρόδιοι οι ναυτικοί και την έκαναν τον πρώτο ναυτικό νόμο που ίσχυσε για πολλά χρόνια στη Μεσόγειο αμετάβλητος. Κυρίως όμως απετέλεσε τη βάση της εξελίξεως σε διάφορες μορφές και στάδια, του Ναυτικού Δικαίου, όπως ίσχυσε όλα τα χρόνια στη Μεσόγειο κι έφτασε μέχρι τις ημέρες μας. Σε όλη τη διάρκεια της Ρωμαϊκής κυριαρχίας στη Μεσόγειο, δηλαδή σ’ όλη την περίοδο του Mare Nostrum, ο νόμος των Ροδίων ρύθμιζε αποκλειστικά τη ναυτιλιακή συναλλαγή. Πανηγυρική επιβεβαίωση, η γνωστή δημόσια διακήρυξη του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Αντωνίνου. «εγώ μεν του κόσμου κύριος ο δε νόμος της θαλάσσης τω νόμω των Ροδίων κρίνεσθαι τω ναυτικω». Τη συνέχεια στην ανάπτυξη της ναυτιλίας αναλαμβάνει το Ελληνικό Βυζάντιο. Δυναμική η ανάπτυξη σε όλη αυτή την περίοδο. Συνετέλεσε κατ’ αρχήν η θέση που είχε κτισθεί ως αποικία των Μεγαρέων η Κων/πολη. Κέντρο που ενώνει τη Μεσόγειο και Μαύρη Θάλασσα με όλες τις παράκτιες χώρες. Επίσης ένα ασφαλές φυσικό μεγάλο λιμάνι ο Κεράτιος κόλπος, οι απεριόριστες δυνατότητες, του οποίου, συνέβαλαν όχι μόνο στην ανάπτυξη του εμπορικού ναυτικού και του εμπορίου, αλλά στην ανάπτυξη και του πολεμικού ναυτικού. Ο ρόλος του σημαντικός, προστατεύει αποτελεσματικά τις ειρηνικές μεταφορές των εμπορικών πλοίων, σε μια εποχή που με την εμφάνιση των Αράβων, η Μεσόγειος γνωρίζει την έντονη πειρατική δραστηριότητά τους. Η Ελληνική ναυτιλία του Βυζαντίου γνώρισε μεγάλη άνοδο γιατί εκτός των άλλων την εποχή αυτή, πραγματοποιούνται τεχνικές ανακαλύψεις, που είχαν μία προοδευτική εφαρμογή στα πλοία. Παράλληλα και η ναυτική νομοθεσία του Βυζαντίου, επάνω στη βάση του νόμου των Ροδίων συμπληρώνεται και βελτιώνεται. Αλλεπάλληλες οι κωδικοποιήσεις από την εποχή του Ιουστινιανού, Πανδέκτες, Βασιλικά και ο Ναυτικός Νομος των Ισαύρων. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι η ναυτιλία έφερε τον πλούτο στο Βυζάντιο, τη δόξα, τον πολιτισμό, την πρόοδο. Το Ελληνικό δαιμόνιο κατέκτησε και πάλι το χρυσόμαλλο δέρας. Μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως η ναυτιλία περνάει στα χέρια των Ενετών και των άλλων πόλεων της Ιταλίας. Τα νησιά και τα παράλια του ελλαδικού χώρου μαστίζονται από την πειρατεία, τον εξανδραποδισμό κι από τη βίαιη ναυτολογία πότε των Ενετών και πότε των Τούρκων. Ο Ελληνισμός δυστυχώς συρρικνώνεται. Πέρασαν δύο αιώνες περίπου για να συνέλθει και να βγει από την αφάνεια. Την επιβίωσή του ένα μέρος του νησιώτικου πληθυσμού του, αναζήτησε και πάλι στη θάλασσα, η οποία του έδωσε σιγά σιγά τον πλούτο, την πρόοδο, και βοήθησε για να αποκτήσει στο τέλος και την ανεξαρτησία του. Το χρυσόμαλλο δέρας κατακτήθηκε και πάλι. Η νέα αρχή έγινε στην Ύδρα το έτος 1656, όταν τρεις Υδραίοι είχαν αιχμαλωτισθεί από Αλγερίνους πειρατές κι εκεί στην Αλγερία, δουλεύοντας σε κάποιο καρνάγιο, πήραν τις πρώτες γνώσεις ναυπηγήσεως πλοίων. Όταν γύρισαν και πάλι στην Ύδρα επιχείρησαν να σκαρώσουν μέσα στο χάος και το έρεβος, την ανυπαρξία της σκλαβιάς, μία δεύτερη Αργώ. Εξ αυτών ο Σακελλάριος με ένα πριόνι, ένα τρυπάνι και ένα τσεκούρι, κατασκεύασε τελικά το πρώτο Υδραϊικο πλοίο. Έτσι σιγά σιγά άρχισε η ναυπήγηση στην Ύδρα μικρών πλοίων μέχρι 15 τόνων, για να κατασκευάσουν αργότερα μεγαλύτερα, σαχτούρια, λατινάδικα κλπ κλπ. Την προσπάθεια αυτή των Υδραίων ακολούθησαν οι Σπετσιώτες, οι Ψαριανοί και άλλα νησιά και παράλιοι ελληνικοί οικισμοί. Με αυτό τον τρόπο δημιουργήθηκε μία μικρή ακτοπλοϊκή ναυτιλία που κινείται μέσα στο Αιγαίο και το Ιόνιο και που σιγά σιγά αλλάζει το βιοτικό επίπεδο των σκλάβων ελλήνων. Το έτος 1745 ο υδραίος Λάζαρος Κοκκίνης ναυπηγεί ένα μεγάλο λατινάδικο 116 τόνων. Αργότερα το 1757 στην παραλία του Σοφικού Αργολίδος, ο ίδιος καθελκύει ένα μεγάλο κακότεχνο πλοίο 850 τόνων που ονομάστηκε αμφοτερόπρυμνον, γιατί πρύμνη και πλώρη είχαν το ίδιο σχήμα. Το πλοίο αυτό επιχειρεί το πρώτο μεγάλο ταξίδι του στην Αίγυπτο. Δεν πίστεψε κανείς στην ΄Υδρα ότι το πλοίο αυτό θα γύριζε πίσω.

Ðåñßðëïõò

51

Αριστερά: Σύγχρονη αναπαράσταση του ταξιδιού της Αργώ. Δεξιά: Ο Ιάσωνας κρατώντας το χρυσόμαλλο δέρας. Παρά ταύτα, το πλοίο επέστρεψε γεμάτο ρύζι, η πώληση του οποίου κατέστησε τον πλοιοκτήτη του πλούσιο. Αυτό το ταξίδι απετέλεσε το κίνητρο για τους Υδραίους και τους άλλους νησιώτες να κατασκευάσουν μεγάλα πλοία για την εποχή και να δημιουργήσουν τη μεγάλη ελληνική ναυτιλία της προεπαναστατικής περιόδου, που τόσο συνετέλεσε στην ανεξαρτησία των Ελλήνων. Για άλλη μία φορά οι Έλληνες κατέκτησαν το χρυσόμαλλο δέρας μέσα στη θάλασσα. Αλλά σ’ αυτή την περίπτωση εκτός από τον πλούτο είχαν και ένα μεγάλο ηθικό επίτευγμα την Ανεξαρτησία τους. Στα πρώτα χρόνια του νεώτερου ελληνικού κράτους υπήρξε μία ύφεση της ναυτιλιακής δραστηριότητος. Το γεγονός αυτό οφειλόταν κατ’ αρχήν στο ότι τα ελληνικά εμπορικά πλοία μετατράπηκαν σε πολεμικά και αποσύρθηκαν από το θαλάσσιο εμπόριο και κατά δεύτερο λόγο, οι απώλειες σε πλοία κατά την διάρκεια του ναυτικού αγώνα της ανεξαρτησίας ήταν τεράστιες. Από τα 600 πλοία που είχε η ελληνική ναυτιλία πριν την επανάσταση, διασώθηκαν 50 μετά απ’ αυτή. Η ανάγκη να βρουν απασχόληση οι πολλοί ναυτικοί, που μετά την καταστροφή των πλοίων κατά την εθνεγερσία, έμειναν άνεργοι, ήταν επιτακτική. Είναι αλήθεια όμως, ότι το νεοσύστατο κράτος έδωσε κάποια βοήθεια προς την κατεύθυνση της αποκατάστασης όλων αυτών των ναυτικών, με στόχο τη συγκρότηση της πρώτης μετεπαναστατικής ναυτιλίας. Από τα πρώτα δάνεια που πήρε από τις ευρωπαϊκές χώρες διέθεσε ένα ποσόν σε αποζημιώσεις πλοιοκτητών που, είχαν χάσει τα πλοία τους, στους κατά θάλασσαν αγώνες του γένους. Κυρίως όμως, η μεγάλη βοήθεια προήλθε από τους μεγάλους ελληνικούς εμπορικούς και οικονομικούς οίκους, που άνθιζαν στις ελληνικές παροικίες της Οδησσού, της Τεργέστης, του Λονδίνου κλπ κλπ. Σε όλους τους γνωστούς και δοκιμασμένους πλοιοκτήτες της προεπαναστατικής περιόδου, δόθησαν δάνεια για την ανασυγκρότησή τους, με πάρα πολύ καλούς όρους. Συγχρόνως άρχισε πάλι μία σχέση συνεργασίας μεταφοράς εμπορευμάτων των οίκων αυτών, που διασφάλιζε και την επιστροφή των δανείων. Βέβαια στη γενικότερη προσπάθεια αυτή βοήθησαν και τα ναυπηγεία, που είχαν δημιουργηθεί κατά τη διάρκεια της κορύφωσης της μεγάλης προεπαναστατικής ναυτιλίας. Τέτοια ναυπηγεία υπήρχαν στην Ύδρα, στις Σπέτσες, στο Γαλαξείδι, στην Άνδρο, στη Σκιάθο και κυρίως υπήρξαν αργότερα τα μεγάλα ναυπηγεία της Σύρου, η οποία από τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας αναδείχθηκε σε μεγάλο εμποροναυτικό κέντρο. Τα ναυπηγεία αυτά έκαναν μεγάλες οικονομικές διευκολύνσεις στους πλοιοκτήτες. Η όλη προσπάθεια είχε ως αποτέλεσμα πολύ γρήγορα τα πλοία της ελληνικής ναυτιλίας ιστιοφόρα βέβαια, να υπερβούν σε αριθμό και χωρητικότητα τα πλοία της προεπαναστατικής περιόδου. Στη συνέχεια περί το τέλος του 19ου αιώνα νέες συνθήκες άρχισαν να διαμορφώνονται. Ήταν η εποχή της μετάβασης από τα ιστία 52

Ðåñßðëïõò

στον ατμό. Ενόψει αυτής της αλλαγής, σημειώνεται μία κάμψη στην πρόοδο της ναυτιλίας. Έτσι, απ’ τα 50 πλοία συνολικά που είχαν μείνει μετά την επανάσταση, φτάσαμε το έτος 1892 στα 1439 ιστιοφόρα με κ.ο.χ 206.537. Από το επόμενο έτος αρχίζει η μείωση των ιστιοφόρων με παράλληλη αύξηση των ατμοκίνητων πλοίων. Το έτος 1894 τα ιστιοφόρα έγιναν 1236. Το επόμενο έτος 1152 και το 1901 η χωρητικότητα του ελληνικών ατμοπλοίων ήταν διπλάσια απ’ τη χωρητικότητα των ιστιοφόρων μας. Η ουσιαστική προσπάθεια στροφής προς την ατμήρη ναυτιλία άρχισε απ’ τις αρχές της 10ετίας του 1870. Οι δυσκολίες όμως ήταν μεγάλες, λόγω ελλείψεως μεγάλων κεφαλαίων τα οποία ήταν αναγκαία προς την κατεύθυνση αυτή. Ελληνική χρηματαγορά δεν λειτουργούσε. Αλλά και αξιόλογο τραπεζικό σύστημα στην Ελλάδα της εποχής, δεν υπήρχε. Η συνταγή όμως ήταν γνωστή για τους Έλληνες από την εποχή της προεπαναστατικής ναυτιλίας, ήταν η συμπλοιοκτησία. Εκεί βρήκαν και τη λύση. Κάποιος πλοιοκτήτης ιστιοφόρου, κάποιος πλοίαρχος, μαζί με συντροφοναύτες, συγγενείς, χωριανούς, φίλους, κατέθεταν τις οικονομίες τους και μάζευαν την προκαταβολή τα λεγόμενα βλησίδια Απ’ εκεί κι έπειτα οι μεγάλοι ελληνικοί εμπορικοί οίκοι του εξωτερικού ανελάμβαναν τη δανειοδότηση. Έκτοτε, η πορεία της ελληνικής ναυτιλίας υπήρξε συνεχώς ανοδική. Παραμονές του πρώτου παγκοσμίου πολέμου το 1914 τα πλοία έφθασαν τον αριθμό 474 με κοχ 820.861. Για άλλη μία φορά η ελληνική ναυτιλία κατέκτησε το χρυσόμαλλο δέρας το μεγάλο βραβείο των ελλήνων. Μετά τη λήξη του πρώτου παγκόσμιου πολέμου απέμειναν μόνο 205 ατμόπλοια με κοχ 290.793. Και πάλι η ελληνική ναυτιλία μέχρι τις παραμονές του Β’ παγκοσμίου πολέμου ορθοπόδισε. Με ικανά πληρώματα, με ευφυείς πλοιοκτήτες και με συνδυασμούς, με καταφυγή σε ξένες σημαίες και μέσα σε διεθνείς ναυτιλιακές κρίσεις, έφθασε στο τέλος του έτους 1939 να έχει 577 ατμόπλοια με κοχ 1.837.315. Ακολούθησε ο Δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος για να βγει και πάλι η ναυτιλία μας καθημαγμένη. Τεράστιες οι απώλειες, σε πλοία και ναυτικούς. Ο απολογισμός βρήκε την Ελλάδα με 432 πλοία κοχ 1.346.520 απωλεσθέντα και απωλεσθέντες ναυτικούς ο αριθμός των οποίων ανήλθε σε 2314. Μάζεψαν οι Έλληνες τα συντρίμια, έκλαψαν τους νεκρούς τους και πήραν βαθειά αναπνοή για ένα καινούργιο ταξίδι στη μυθική Κολχίδα. Είχαν μείνει μόνο 86 ποντοπόρα φορτηγά και επιβατηγά μαζί με άλλα μικρότερα. Με αυτά τα πλοία κι έναν άλλο μικρό αριθμό απ’ τις πολεμικές επανορθώσεις, με τις ασφαλιστικές αποζημιώσεις για τα πλοία που χάθηκαν, ξεκίνησαν.

Κυρίως όμως, με τα 100 Λίμπερτυς που αγοράστηκαν από τις ΗΠΑ με την εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου. Οι Έλληνες αειναύτες, έγιναν πιο ισχυροί στη νέα τους προσπάθεια. Από τότε, η άνοδος της ελληνικής ναυτιλίας προς την παγκόσμια κορυφή υπήρξε συνεχής και αδιάλειπτη. Συνδεδεμένη όμως, πάντα με την πατρίδα, που αντλούσε απ’ αυτή αποκλειστικά αξιωματικούς και πληρώματα μέχρι κάποια εποχή. Το χρυσόμαλλο δέρας κατακτήθηκε και πάλι από την ελληνική ναυτιλία. Ελπίζουμε ότι όσο αυτή θα κινείται, έστω και με ξένα πληρώματα, σε διεθνές επίπεδο στα χρόνια που έρχονται πιστεύοντας και στο δαιμόνιο των ελλήνων εφοπλιστών, ότι το βραβείο, το γέρας δεν θα αλλάξει πατρίδα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ύστερα απ’ όλα τα παραπάνω, προκύπτει τελικά ότι το χρυσόμαλλο δέρας για τους Έλληνες και ειδικότερα για τους ναυτιλόμενους, είχε μία συμβολική σημασία. Δε σήμαινε γι’ αυτούς μόνο την επιδίωξη μιας οικονομικής κατάκτησης, μια συσσώρευση πλούτου. Ήταν κυρίως η επιβράβευση ενός αγώνα, ένα βραβείο (γέρας), με τεράστιο ηθικό πατριωτικό και κοινωνικό περιεχόμενο. Η ελληνική ναυτιλία ποτέ δεν υπήρξε μέσο, ενός στείρου αποθησαυρισμού της πλοιοκτησίας. Από το 1821 έως το 1945 τρεις φορές έγινε ολοκαύτωμα, θυσία στους αγώνες των Ελλήνων, για την κατάκτηση και διατήρηση της Εθνικής τους ανεξαρτησίας. Επανάσταση του 1821, πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος. Τρεις φορές καταστράφηκε και τρεις φορές αναγεννήθηκε απ’ τη στάχτη της, σαν το πουλί της ελληνικής μυθολογίας τον Φοίνικα. Ένας άλλος διαχρονικός συμβολικός μύθος, που δημιούργησε ο ελληνικός νους, για να μην αποθαρρύνονται οι άνθρωποι κι όταν όλα γύρω τους είναι χαμένα, να ξαναρχίζουν απ’ την αρχή. Η τελευταία πορεία προς την κατάκτηση της κορυφής μετά το 1945 ήταν για τη ναυτιλία μία περίοδος σημαντικής οικονομικής κοινωνικής και πολιτιστικής προσφοράς στην πατρίδα. Το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ελλάδος και πλέον επιβίωνε αμέσως ή εμμέσως από τη ναυτιλία. Πληρώματα, προσωπικό γραφείων, προσωπικό επισκευαστικής

βάσης Πειραιώς, Μηχανουργεία κλπ εταιρίες τροφοδοσίας, Ναυπηγεία Περάματος, Σκαραμαγκά, Ελευσίνος, Σύρου. Διυλιστήρια Ελευσίνος, Κορίνθου. Επίσης Τράπεζες, Βιομηχανίες, επενδύσεις σε Ξενοδοχεία και τουρισμό. Αεροπορικές εταιρίες όπως Ολυμπιακή κλπ κλπ. Ακόμη πόσες άλλες επενδύσεις του εφοπλιστικού κεφαλαίου δεν έγιναν στην Ελλάδα, για τις οποίες πρέπει κάποτε να γίνει μία συστηματική ολοκληρωμένη απογραφή, γιατί είναι δίκαιο να αξιολογηθεί η προσφορά. Στον κοινωνικό και πολιτιστικό τομέα έγιναν Νοσοκομεία και Ιδρύματα που έδωσαν εκατοντάδες υποτροφίες σε άξια ελληνόπουλα τα οποία δεν είχαν τα οικονομικά μέσα να συνεχίσουν τις σπουδές τους. Μεγάλες οι προσφορές στον τομέα αυτό, των ναυτιλιακών εταιριών, όπως Ωνάση, Νιάρχου, Λάτση, Διαμαντή Πατέρα, Βαρδινογιάννη, Μ. Ξυλά και τόσων άλλων. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται και για το ίδρυμα του Ευγενίδη που τόσα προσέφερε και προσφέρει στην εκπαίδευση. Ήδη σήμερα, έχουν αρχίσει οι προεργασίες στο χώρο του παλαιού Ιπποδρόμου στο Φάληρο, για την οικοδόμηση του μεγάλου Πολιτιστικού Κέντρου, Λυρικής Σκηνής, Βιβλιοθήκης κ.λπ. με δαπάνες του Ιδρύματος Νιάρχου. Τέλος, είναι πλέον ο χρόνος ώριμος, να τεθεί ένα ερώτημα. Μήπως πρέπει τώρα ν’ αρχίσει μία προσπάθεια για να στηθεί ένα μνημείο για τους ανθρώπους της ναυτιλίας; Για αυτούς που ευεργέτησαν την Ελλάδα και θυσιάστηκαν σε όλους τους αγώνες του γένους για ν’ αποκτήσει και να διατηρήσει την ανεξαρτησία της η χώρα μας; Θα πρέπει, νομίζουμε είναι χρέος, να στηθεί το Μνημείο στον Πειραιά τη ναυτομάνα. Εκεί που έγινε η πρώτη μεγάλη ναυτιλία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας δίπλα στους νεώσοικους των τριήρεων και των στρογγύλων πλοίων. Σε ένα σημείο εμπρος από το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος. Εκεί που φυλάσσονται τα κειμήλια, τα όσια και τα ιερά της ελληνικής ναυτοσύνης, και αποδεικνύεται η ιστορία της όλο και πιο δυναμικά και άρτια σήμερα όσο ποτέ. Ευχόμεθα για την πραγματοποίηση του Μνημείου και το αναμένουν όλοι όσοι αγαπούν την Ελλάδα και τη ναυτιλία της.

ΕΛΠΙΖΟΥΜΕ ΚΑΙ ΟΨΟΜΕΘΑ

Piraeus Piraeus Greece Greece , 10 ,Akti 10 Akti Poseidonos Poseidonos 185185 31 31

Tel.: +30 Tel.: +30 210 210 422 422 10001000 A.O.H:A.O.H: +30 +30 69766976 444 444 100/103 100/103

Telefax: Telefax: +30 +30 210 210 422 422 1008/417 1008/417 48854885 E-mail: E-mail: salvage@tsavliris.com salvage@tsavliris.com

London London United United Kingdom, Kingdom, 38 Bruton 38 Bruton Place, Place, Mayfair Mayfair W1JW1J 6NX6NX

Tel.: +44(0) Tel.: +44(0) 207629 207629 73737373 Telefax: Telefax: +44 +44 (0)207 (0)207 629 629 73797379 E-mail: E-mail: tsav@globalnet.co.uk tsav@globalnet.co.uk

www.tsavliris.com www.tsavliris.com Ðåñßðëïõò 53

Μικρά σκάφη μιας μεγάλης ναυτιλίας της Ιθάκης στις αρχές του 18ου αιώνα Του Νικόλαου Βλασσόπουλου

Ο μεγάλος μας Όμηρος έγραφε για τον πολύτροπο ήρωά του Οδυσσέα, τον Βασιλιά της Ιθάκης, που έζησε εδώ και 3.200 χρόνια: «..................και το ρουφούν οι αυθάδεις 96 ότ’ είχε βίον αμίλητον, όσον δεν είχε άλλος ήρωας ‘ς την μαύρη στερεάν. αλλ’ ούτε ’ς την Ιθάκη κ’ είκοσι ανδρών ολόκληρα και αν ενωθούν τα πλούτη τόσα δεν είναι τώρα εγώ να σου τ’ απαριθμήσω δώδεκ’ αγέλαις ’ς την στερηά, τόσαις κοπαίς προβάτων, 100 και τόσαις χοίρων και γιδιών τόσα πλατειά κοπάδια, του βόσκουν ξένοι μισθωτοί ποιμένες και δικοί του Μαρτυρεί ο Όμηρος πως ο Οδυσσέας είχε ένα τεράστιο πλούτο στη Στερεά από κοπάδια, πρόβατα, χοίρους, που άλλος κανείς δεν τον είχε. Ύστερα από 2.900 χρόνια, τον 18ο αιώνα, ανακαλύπτουμε από τα έγγραφα των Βενετσιάνων προβλεπτών της Ιθάκης, που είναι κατατεθειμένα στο Ιστορικό αρχείο Ιθάκης, τεράστιες εκτάσεις από τον Αμβρακικό Κόλπο, μέχρι τις εκβολές του Αχελώου που ανήκαν σε Ιθακήσιους και που τις καλλιεργούσαν ή έβοσκαν τα ζώα τους. Αυτή ήταν εύφορη περιοχή και εφόσον η Ιθάκη ήταν ορεινή και δεν είχε πεδιάδες, οι κάτοικοί της ασχολήθηκαν με την καλλιέργεια στην περιοχή αυτήν μακριά σε άλλα νησιά και σε ξένη γη. Είναι άγνωστο από πότε ήταν ιδιοκτήτες των δυτικών ακτών της Ακαρνανίας. Συμβαίνει όμως πως για τον ίδιον λόγο που είχε και ο μακρινός Βασιλιάς τους, να είναι και αυτοί ιδιοκτήτες κτημάτων στην Στερεά, τόσο μακριά από την κατοικία τους, αλλά που τα θιακά τους πλοία, έφερναν τις εκτάσεις τους τόσο κοντά. Και δεν ήταν μόνο οι δυτικές ακτές της Ακαρνανίας, ήταν ακόμη και εκτάσεις μέσα στον Αμβρακικό και πιθανόν και στην Λευκάδα, αλλά και στα τριγύρω νησιά, όπως ο Κάλαμος, Καστός, Μεγανήσι και σε όλες τις ακατοίκητες Εχινάδες, σε μια ακτίνα 20 έως 30 μίλια από το Βαθύ. Δεν υπήρχε λοιπόν διέξοδος για τους Θιακούς κτηματίες και κτηνοτρόφους, παρά να βρουν τα κατάλληλα σκάφη (καΐκια, μονόξυλα και άλλα) και πλήρωμα για να ταξιδεύουν τρεις και τέσσαρες φορές το χρόνο, για να δουν και να επιστατήσουν το βιός τους. Τα θιακά σκάφη τους έλυσαν το πρόβλημά τους για το πώς θα πήγαιναν στην αντίπερα στεριά και στα μικρότερα νησιά για να μπορέσουν να κάνουν τις δουλειές τους. Και αυτά έπρεπε να είναι πολλά. Αλλά πόσα άραγε να ήταν; Τις απαντήσεις στο ερώτημα μας τις έχουμε από καταστάσεις αφίξεων στην Ιθάκη του τοπικού Υγειονομείου που βρήκαμε καταχωρημένες στα έγγραφα των Προβλεπτών Ιθάκης σε αναφορές τους προς την Βενετία. Όλες αφορούν την Διοίκηση Ιθάκης και αρχίζουν από το 1654 και λήγουν στα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας στα 1795. Συγκεκριμένα εμείς αναφερόμαστε στις πληροφορίες του Υγειονομείου που αρχίζουν από το 1699, αν και πρέπει να σημειώσουμε πως μερικά σκόρπια φύλλα με πολύ λίγες αφίξεις, υπάρχουν σε οκτώ χρονιές από το 1667 μέχρι το 1699. Η εργασία μας για λόγους οικονομίας χρόνου, συγκεντρώθηκε σε έξι χρονιές, από το 1699 έως το 1779. Το τετράδιο της κάθε χρονιάς, συνήθως άρχιζε από την 1η Νοεμβρίου και σταματούσε οπωσδήποτε στα μισά του χρόνου. Σημειώνουμε πως ελάχιστα τετράδια ήταν συμπληρωμένα, ενώ από τα περισσότερα μας λείπουν πολλές σελίδες ή είναι σκωροφαγωμένα, ή οι σελίδες έχουν καταστραφεί με τον 54

Ðåñßðëïõò

καιρό και την υγρασία, ή ακόμη είναι αδιάβαστα λόγω κακογραφιών ή τέλος που χάθηκαν από τα αρχεία, όπως συνήθως συμβαίνει. Μόνο η χρονιά 1761 είναι σχεδόν συμπληρωμένη (δεν υπάρχει ο Μάρτιος) που περιλαμβάνει 495 αφίξεις. Υπολογίζουμε πάντως πως έφθαναν στο Θιάκι περίπου δύο σκάφη κατά μέσον όρο την ημέρα, ενώ υπήρχαν και ημέρες που έφθαναν τρία και τέσσερα. Οι παραπάνω 495 αφίξεις δεν σημαίνουν πως ήταν 495 διαφορετικά σκάφη και πως όλα ήταν Θιακιάς πλοιοκτησίας. Είναι δύσκολο να υπολογίσουμε πόσα ήταν πραγματικά τα σκάφη της Ιθάκης, γιατί οι πληροφορίες που έχουμε δεν μας δίνουν τα ονόματα των σκαφών, μήτε την χωρητικότητα τους για να μπορέσουμε να τα διαχωρίσουμε. Έχουμε μόνο το όνομα του καπετάνιου και των συντρόφων του, που μας δίνει την ευχέρεια να διαχωρίσουμε τα Θιακά σκάφη από τα ξένα. Γεγονός είναι πως υπάρχουν πάμπολλες καταγραφές αφίξεων που είναι κατεστραμμένες εν τούτοις, όπου μπορέσαμε και αναγνωρίσαμε τα ονόματα των συντρόφων του καπετάνιου, βεβαιωνόμαστε πως τα σκάφη αυτά είναι όντως Θιακιάς πλοιοκτησίας. Πιστεύουμε πάντως με σιγουριά πως 131 ήταν διαφορετικοί πλοιοκτήτες. Ξεκινώντας με αυτές τις πληροφορίες σαν παράδειγμα παίρνουμε το 1719, σε μια περίοδο 230 ημερών, έχουμε 125 διαφορετικούς πλοιοκτήτες που εξετέλεσαν 483 ταξίδια, ενώ το 1736 σε μια περίοδο 216 ημερών, έχουμε 101 διαφορετικά σκάφη που εξετέλεσαν 399 ταξίδια.

Με τις πληροφορίες που έχουμε για το 1719 που είναι και οι πιο ολοκληρωμένες, βγάζουμε τα εξής συμπεράσματα: Περίοδος 9.1 έως 11.10.1719, 284 ημέρες με 483 αφίξεις. Προερχόμενες από τα νησιά

70

Από την Ακαρνανία

97

Από άγνωστα λιμάνια

60

Δεν αναφέρεται προέλευση

256 483

Μη θιακά σκάφη

62

Αφίξεις θιακών σκαφών

421

Όπου διαφορετικοί Θιακοί Καραβοκύρηδες ήταν

125

Μας εκπλήσσει ο μεγάλος αριθμός των θιακών καϊκιών που κυκλοφορούσαν στην κλειστή περιοχή του Ιονίου μεταξύ Ιθάκης-Λευκάδας, Αμβρακικού-Εχινάδων και Οξιάς-Ζακύνθου και Κεφαλονιάς. Εν τούτοις το 1706 και 1761 που μελετήσαμε τις αφίξεις του Υγειονομείου με κάπως ολοκληρωμένα στοιχεία, έχουμε παρόμοιες πληροφορίες για τον αριθμό των σκαφών που είχαν Θιακοί καραβοκύρηδες. Π.χ. το 1706 έχουμε 137 σκάφη και το 1761 έχουμε 131 σκάφη. Πιστεύουμε, πως ο αριθμός αυτών των καϊκιών, έμεινε σταθερός σε όλο τον 18ο αιώνα. Στον επόμενο αιώνα, έχουμε αύξηση των πλοιοκτησίας των μεγάλων σκαφών, βρατζέρων, βριγαντίνων και άλλων και έτσι μειώνεται ο αριθμός των μικρών σκαφών, σαν αντιοικονομικά. Οι πληροφορίες που έχουμε από τα νηολόγια Ιθάκης για τα μικρά σκάφη της, μας αναφέρουν πως τις χρονιές 1844-7, αυτά εκυμαίνοντο μεταξύ 38 και 63, με πτωτική τάση, αφού είναι φυσικό γιατί την παραγωγή και την μεταφορά του σταριού, την πήραν τα μεγάλα (βριγαντίνια) και πιο οικονομικά σκάφη της Ιθάκης, που τα μετέφεραν από τον Εύξεινο Πόντο. Έτσι σιγά-σιγά, εγκαταλείφθηκαν τα κτήματα των μικρών νησιών και της Στερεάς, παρ’ όλο που έμειναν λίγα για μερικά χρόνια ακόμη σε ελάχιστα μικρά νησιά που ήταν ιδιόκτητα από τους ντόπιους χασάπηδες και αυτό μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα. Τα χωράφια και τα βοσκοτόπια, έπαψαν πια να έχουν το ενδιαφέρον που είχαν τον 18ο αιώνα. Τα ταξίδια των καϊκιών αυτών ήταν ως επί το πλείστον στα τριγύρω νησιά που ονομάσαμε πιο πάνω και μετέφεραν στο Θιάκι γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα. Τα προϊόντα αυτά, ανήκαν σε Θιακούς και Θιακοί ήταν αυτοί που πήγαιναν στα νησιά ή τις περιοχές της Ακαρνανίας για να τα καλλιεργήσουν, να τα βοτανίσουν και να τα θερίσουν. Θιακοί επίσης ήταν αυτοί που είχαν κοπάδια από μεγάλα και μικρά ζώα που τσοπάνηδες επίσης Θιακοί τα έβοσκαν και τα πρόσεχαν. Οι ιδιοκτήτες πήγαιναν πολλές φορές στα νησιά που έτρεφαν τα ζώα τους, για να τα επιστατήσουν και να μεταφέρουν κάποιο αριθμό στο Θιάκι για σφαγή. Μεγάλη κίνηση προς τα μικρά νησιά από το Θιάκι, έχουμε τρεις φορές τον χρόνο. Η πρώτη είναι για να γίνει η σπορά (τον Γενάρη), η δεύτερη για το βοτάνισμα (τον Απρίλη) και η Τρίτη

με το θέρισμα του σιταριού (Ιούλιο-Αύγουστο). Και στις τρεις αυτές περιπτώσεις, μετέφεραν πολλούς εργάτες, άνδρες, γυναίκες και τα παιδιά τους και αφού τέλειωναν την εργασία τους, ξαναγύριζαν στο Θιάκι. Σημειώνουμε ένα και μόνο καΐκι Γενάρη μήνα που μετέφερε από τον Κάλαμο 51 εργάτες, εργάτριες και παιδιά. Πόσοι ήταν άραγε το πλήρωμα των σκαφών αυτών; Πρώτα έχουμε τον «καραβοκύρη» όπως τον ονόμαζαν οι Υγειονόμοι (σανιτάδες) τον καπετάνιο και ακολουθούσαν οι «σύντροφοι», που αν ήταν θιακό το σκάφος τους υπάρχουν στα αρχεία όλοι ονομαστικά. Ο συνηθισμένος αριθμός των συντρόφων ήταν τέσσαρες. Πέραν του πληρώματος, σχεδόν πάντοτε τα σκάφη μετέφεραν και επιβάτες (πασατζέρους), τους οποίους επίσης ο υγειονόμος τους κατονόμαζε, εφόσον σε όλες τις περιπτώσεις ήταν Θιακοί. Με τον αριθμό αυτόν του πληρώματος, πολλαπλασιαζόμενο με τον αριθμό των σκαφών που υπολογίζουμε πως είχε η Ιθάκη στις αρχές του 18ου αιώνα, ο αριθμός των ναυτικών της Ιθάκης που υπηρετούσε στα μικρά σκάφη πρέπει να ήταν γύρω στους 600 άνδρες, όταν ο πληθυσμός του νησιού ήταν 2.500, ώστε άνετα μπορούμε να ονομάσουμε την Ιθάκη πως τον 18ο αιώνα, ήταν ένα ναυτικό νησί. Τα φορτία που μετέφεραν από την Στερεά και τα τριγύρω νησιά, ήταν σιτηρά, (στάρι, καλαμπόκι, κριθάρι, βρώμη) ψάρια, ξύλα τέχνης, ξύλα της φωτιάς χρυσόξυλα, τυρί, ζώα (βουβάλια, βόδια, αγελάδες, πρόβατα, τραγιά ακόμη και άλογα). Αυτά βέβαια προο-

Μεσαιωνικός Χάρτης της Ελλάδος. ρίζονταν για να συμπληρωθούν οι ανάγκες της Ιθάκης. Σημειώνουμε, πως πολλά σκάφη επέστρεφαν στο μεγάλο νησί άδεια χωρίς φορτίο, ίσως γιατί πήγαιναν στα μικρότερα νησιά άλλα εφόδια που χρειάζονταν. Συμπερασματικά, το τόσο ταλαιπωρημένο Ιστορικό Αρχείο Ιθάκης, παρ’ όλες τις δύσκολες περιόδους που έχουν υποστεί τα έγγραφά του, μας δίνει μέσω του Βενετσιάνικου Υγειονομείου που κρατούσε με τάξη, αλλά με τις κακογραφίες, ανορθογραφίες του στα ελληνικά, στοιχεία των αφίξεων όλων των σκαφών, μικρών και μεγάλων, με το πλήρωμα και τα φορτία τους.

Ðåñßðëïõò

55

Ο Ποσειδώνας του Αρτεμισίου Της Ρόζα Καλογέρη

Η

Αιγιναία υπήρξε το πρώτο περιοδικό του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, «εφημερίς φιλολογική, επιστημονική και τεχνολογική εκδιδομένη άπαξ του μηνός» και ονομαζόμενη έτσι «ως υπό παροικούντων εις Αίγιναν εκδιδομένη». Αυτά το 1831. Την άνοιξη του 2000, μία παρέα κατοίκων και φίλων του νησιού αποφάσισε την αναβίωση του εντύπου με τη μορφή περιοδικής πολιτιστικής έκδοσης. Στόχος της η προβολή της πολιτιστικής παράδοσης του τόπου και η προστασία του φυσικού ανθρωπογενούς περιβάλλοντος του νησιού από την υποβάθμιση, τη φθορά και την «αξιοποίηση». Στο ενδιαφέρον περιοδικό, στο τεύχος 16 (Ιανουάριος - Ιούλιος 2009) δημοσιεύεται το άρθρο της κυρίας Ρόζας Καλογέρη σχετικά με την ανέλκυση του Ποσειδώνα του Αρτεμισίου από την θάλασσα, πιστό αντίγραφο του οποίου δεσπόζει στην είσοδο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Ευχαριστούμε την συντακτική ομάδα του περιοδικού «η Αιγιναία» καθώς και την συγγραφέα για την αποδοχή της πρότασής μας για αναδημοσίευση. «Περίπλους» 56

Ðåñßðëïõò

Ό

σες φορές κι αν βρεθεί κανείς στην αίθουσα 15 του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας, με θαυμασμό και δέος στέκεται μπροστά στον υπέροχο χάλκινο Ποσειδώνα του Αρτεμισίου. Το έργο προκαλεί μεγάλη εντύπωση με το ύψος του (2,09 μ.) και, πάνω απ’ όλα, με το μέγα πλάτος του. Τα ανοιχτά του χέρια, που κάποτε κράδαιναν την τρίαινα, του δίνουν κίνηση, μια ελευθερία από το βάρος του υλικού από το οποίο πλάστηκε πριν από αιώνες (46 - 45π.Χ.). το εξαίσιο κεφάλι, με τους βοστρύχους στο μέτωπο και τα μαλλιά δεμένα πίσω σε ερατεινή πλεξούδα, το άνοιγμα των ποδιών με το ελαφρά λυγισμένο γόνατο δείχνουν πως πρόκειται για έργο μοναδικής αξίας, που δημιούργησε ο Κάλαμις ή ο Ονάτας, ο περίφημος χαλκοπλάστης της Αίγινας. Στην Αίγινα, μεγάλο κέντρο εμπορίας σπόγγων, στο σπίτι του Ηλία Μάνθου, ήλθε και εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του το 1938 ο Δημήτρης Δεληκωνσταντής, πλοίαρχος του σφουγγαράδικου «Άγιος Δημήτριος». Βουτηχτής κι ο ίδιος, το 1926, ψάχνοντας για σφουγγάρια στην περιοχή του Αρτεμισίου, είχε την ευτυχία πρώτος αυτός να συναντήσει στο βυθό της θάλασσας τον Ποσειδώνα! Στην προσπάθειά του να ανελκύσει το αναπάντεχο εύρημα, τα δίχτυα του σκίστηκαν και μόνο ένα χέρι του Θεού κατά-

Υπουργείου Παιδείας έκλεισε συμφωνία με «τον πλοίαρχον του ανασύραντος τον Ποσειδώνα σκάφανδρου Δημ. Δεληκωνσταντήν να εξακολουθήση την έρευναν του βυθού» διαθέτοντας του ως βοηθητικό το πολεμικό «Πλειάς». Οι εργασίες ξεκίνησαν στις 9 Νοεμβρίου του 1928. Τα μέσα ήταν πρωτόγονα και ο καιρός ακατάλληλος. Εντούτοις, μέσα σε κλίμα θρησκευτικής ευλάβειας ο πλοίαρχος και οι τέσσερις δύτες του, ανάμεσα τους κι ο γαμπρός του Μανόλης Μάνος, ξεκίνησαν τις έρευνες. «Και αι καταδύσεις ήρχισαν να διαδέχωνται η μία την άλλην. Όλοι, δύται και ναύται, είχον γίνει ως εις άνθρωπος γεμάτος από ζήλον και ενθουσιασμόν δια το αρχόμενον έργον. Ο καθένας των κατέβαλλε και το τελευταίον απομένον ποσόν των δυνάμεών του προτού αφήση να αναπληρωθή από τον έχοντα σειράν σύντροφόν του. Ήτο πράγματι συγκινητική η σκηνή την ημέραν εκείνην, όπως και όλας τας άλλας, καθ’ ην επί του μικρού πλοίου του φέροντος την μηχανήν δεν ηκούετο τίποτε άλλο παρά η φωνή του εκάστοτε παρακολουθούντος το βυθόμετρον της μηχανής και φωνάζοντος δυνατά τον εκάστοτε αριθμόν των οργυιών, όστις εδείκνυε, εις ποίον σημείον ευρίσκετο ο δύτης: 2,3,3 με 15 δος του μία! 20, δος του δύο!». Μετά από δύο μέρες απογοητεύσεων, την

πάλι στο νερό. Από την πρώτη κατάδυση ο δύτης προσέκρουσε σε σκληρό αντικείμενο, που πίστεψε ότι ήταν ένα από τα πόδια του αλόγου. Άλλος δύτης, που κατόρθωσε να το καθαρίσει και να το δέσει στον κολαούζο για να το ανελκύσουν, ανέβηκε και ανακοίνωσε ότι αυτό που βρήκαν ήταν ένα μικρό παιδί! Πράγματι, σε λίγο είχαν μπροστά τους το χάλκινο άγαλμα ενός μικρού, δεκάχρονου περίπου παιδιού, που του έλειπε ο δεξιός βραχίονας! Από τη στάση των ποδιών του ήταν φανερό πως ο μικρός με τα αφρικανικά χαρακτηριστικά ίππευε! Το πίσω μέρος, πάντως, του αλόγου βρέθηκε λίγο αργότερα, σε μια έρευνα που μεθοδεύτηκε από το Υπουργείο Ναυτικών. Πολλές αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις διατυπώθηκαν σχετικά με την ταυτότητα αυτών των καταπληκτικών ευρημάτων. Σήμερα, σε μια μεγάλη κεντρική αίθουσα του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας το άλογο και ο μικρός αναβάτης του δέχονται αδιάφορα το θαυμασμό των επισκεπτών. Στο προς τα αριστερά στραμμένο πρόσωπο του παιδιού, στις καμπύλες του λαιμού και του τραχήλου του, φαίνεται ο δυναμισμός και το πάθος που τον θερμαίνει, για να πετύχει τη νίκη. Το ένα του χέρι είναι ελαφρά υψωμένο –κρατούσε προφανώς τα ηνία– ενώ στο άλλο, το δεξί, τραβηγμένο προς τα πίσω, είχε μάλλον το μαστίγιο. Ο χιτώνας

Τ’ αγάλματα που είναι στο Μουσείο... Της Προνόης Θεολογίδου φερε να τα φέρει στην επιφάνεια. Πέρασαν δύο χρόνια κι η τύχη τον έφερε πάλι μπροστά στο βασιλιά της θάλασσας. Αυτή τη φορά δεν αστόχησε. Κατάφερε να ανελκύσει το θαυμάσιο γλυπτό, που τόσους αιώνες κρυβόταν στη λάσπη. Τεράστια η συγκίνηση στο μέγα Πανελλήνιο! Εσπευσμένα τότε η κυβέρνηση, παρότι είχε λήξει η περίοδος αλίευσης και είχε ξεκινήσει η ραστώνη του χειμώνα από τους σπογγαλιείς, αποφάσισε να έλθει σε συννενόηση με εκείνους που είχαν βρει τον Ποσειδώνα, ώστε άμεσα να ερευνηθεί συστηματικά ο βυθός στη συγκεκριμένη περιοχή. Οι λόγοι ήταν πολλοί. Στη συγκίνηση που προκάλεσε η ανέλκυση του αρχαίου Θεού, προστέθηκε η προσδοκία ανεύρεσης και άλλων αριστουργημάτων της αρχαιότητας, τα οποία, κατά πάσα πιθανότητα, βρίσκονταν μέσα σε πλοίο που ναυάγησε στα χρόνια της Ρωμαϊκής κατάκτησης, μεταφέροντας πολύτιμο φορτίο. Πολλοί ήταν σίγουροι πως θα έβρισκαν τώρα και το άγαλμα της Θεάς Αρτέμιδος, η οποία από τον αφιερωμένο σ’ αυτήν ναό είχε δώσει το όνομά της και στο ιστορικό ακρωτήρι εκεί κοντά. Ο φόβος ότι ο επερχόμενος χειμώνας με τις τρικυμίες του θα συσσώρευε λάσπες και θα εξαφάνιζε τα σημάδια, που έπρεπε να είχε αφήσει η ανέλκυση του Ποσειδώνα, λειτούργησε πιεστικά. Έτσι, το αρχαιολογικό τμήμα του

Κυριακή, 11 Νοεμβρίου, εντοπίστηκε ο λάκκος που άφησε μέσα στη λάσπη ο Ποσειδών. Λίγο αργότερα ανασύρθηκε πέτρινο αντικείμενο, προφανώς το κάτω μέρος πέτρας χειρόμυλου. Την ίδια μέρα άλλος δύτης ανέβασε ένα κομμάτι από χαλκό, τμήμα αγγείου ή ανθρώπινου σώματος, όπως αρχικά κρίθηκε. Η κακοκαιρία ήταν μεγάλη, όση και το πείσμα των δυτών πάντως, που κατόρθωσαν να καθαρίσουν τη λάσπη, να ξεκολλήσουν τα κοχύλια, να δέσουν και να ανεβάσουν με ασφάλεια το εύρημα! Όλοι περίμεναν πια να δουν την Άρτεμη και –τι απογοήτευση!– είχαν βρει το μπροστινό μέρος ενός αλόγου με το κεφάλι και το μπροστινό αριστερό του πόδι! «Κρίμα στους κόπους μας», είπε ο Δεληκωνσταντής. «Γι αυτό το ψοφάλογο δουλεύαμε τόσες μέρες!». Ο επικεφαλής των ερευνών χρειάστηκε πολύ κόπο να καταβάλει, για να πείσει τον περίγυρο των ανυποψίαστων ανθρώπων ότι το ψοφάλογο είχε μεγαλύτερη αξία από το όποιο άγαλμα της Άρτεμης. Στόχος τους τώρα γίνεται να βρουν το υπόλοιπο τμήμα του αλόγου. Μέσα στο βυθό, καθώς καθάριζαν το σπουδαίο εύρημα, ένας άλλος δύτης βρήκε χάλκινο δεξί βραχίονα μικρού παιδιού. Όμως το ενδιαφέρον για παραπέρα αναζήτηση πάγωσε, καθώς ο καιρός είχε αγριέψει. Πέρασαν τρεις μέρες απραξίας μέχρι να πέσουν

του από δέρμα ζώου συγκατείται στον αριστερό του ώμο, σκεπάζει το σώμα του και φτάνει μέχρι τη ράχη του αλόγου. Μοιάζει πολύ μικροκαμωμένο πάνω στο μεγάλο ζώο, που ορμάει ανασηκωμένο στα πίσω πόδια του με όλη την ένταση του αγώνα, να πηδήσει κάποιο εμπόδιο. Το λεπτοκαμωμένο κεφάλι αυτού με τις εξογκωμένες φλέβες και η κοντοκουρεμένη χαίτη του δείχνουν ότι πρόκειται για αγωνιστικό κέλητα, που δημιούργησε σπουδαίος καλλιτέχνης του 2ου αι. π.Χ. Το 1982 ο Ζαν Ζακ Κουστό παρουσιάστηκε με το «Καλυψώ» στο Τρίκερι. Ζητούσε να βρει έναν από τους τέσσερις δύτες του σπογγαλιευτικού του Δλεηκωνσταντή, τον Γιώργο Μιχάλη. Μαζί μ’ αυτόν πήγε στη μυθική πια περιοχή του Αρτεμισίου, με όργανα ειδικά για υποθαλάσσιες έρευνες, και καταδύθηκαν. Ποτέ ωστόσο δεν έγινε καμία ανακοίνωση για άλλα καινούργια ευρήματα. Ο καπετάν Κώστας Μάνος, που μας είπε αυτή την ιστορία, καμαρώνει δικαιολογημένα για τον παππού του, τον Δημήτρη Δηληκωνσταντή, και τον πατέρα του, Μανόλη Μάνο. Όχι μόνο γιατί χάρη σ’ αυτούς βρέθηκε να ζει στην πανέμορφη Αίγινα, αλλά και γιατί δικοί του άνθρωποι συνέβαλαν στην ανεύρεση αυτών των μοναδικών αγαλμάτων, που είναι σε περίοπτη θέση στο Μουσείο. Ðåñßðëïõò

57

Η

γυναίκα του 21ου αιώνα είναι ένα πλάσμα δυναμικό, την εικόνα της ζωγράφου για τον κόσμο επιτυγχάνεται με την ανακάδραστήριο, έχει άποψη αλλά διατηρεί και τις ιδιαιτερόλυψη της δικής της ζωγραφικής τεχνικής. Η Σούλα Ξένου Κοκολέτσου τητες της γυναικείας φύσης και της θηλυκότητάς του, ζωγραφίζει πάνω σε ειδικά επεξεργασμένο πλέξι γκλας που κάνει τα αναδεικνύοντας σε αρετές χαρακτηριστικά που ανά αιέργα της πιο διάφανα και φωτεινά. Είναι μια δύσκολη και πρωτότυπη ώνες θεωρούνταν ως μειονεκτήματα. δουλειά που συνδυάζει την ευαισθησία με την δεξιοτεχνία την οποία Η κυρία Αναστασία Ξένου Κοκολέτσου, μέλος του Ναυτικού Μουη ζωγράφος έχει αναγάγει σε πραγματική επιστήμη. σείου της Ελλάδος, είναι μία από αυτές τις γυναίκες που έχουν Τα θέματά της τα επιλέγει από την φύση την οποία αποτυπώνει σε καταφέρει να κάνουν δημιουργική πράξη και προσφορά την ευπίνακες με απεικονίσεις λουλουδιών, δέντρων αλλά και θαλασσινών αισθησία της φύσης τους και το έμφυτο ένστικτο της μητρότητας. μοτίβων και εικόνων στους οποίους η ακρίβεια και η αγάπη για τις Δραστηριοποιημένη κοινωνικά εκφράζεται με μια εντυπωσιακή κιλεπτομέρειες θυμίζει τη ζωγραφική των Φλαμανδών δασκάλων, νητοποίηση πρωτοβουλιών ίδρυσης και στήριξης φιλανθρωπικών ωστόσο πάντα μεταδίδοντας την δική της προσωπική αντίληψη και και περιβαλλοντολογικών αίσθηση για αυτές. συλλόγων. Τους τελευταίους μήνες Τα συναισθήματά της, όμως, πραγματοποιήθηκαν με μεπαίρνουν και εικαστικές ειγάλη επιτυχία δύο ατομικές κόνες, με μεγάλη επιτυχία, εκθέσεις της κυρίας Σούλας αφού στις εκθέσεις ζωγραφιΞένου Κοκολέτσου. Από τις 13 κής που έχει πραγματοποιήμέχρι και τις 24 Δεκεμβρίου σει έχει αποσπάσει πολλές στην αίθουσα εκδηλώσεων θετικές κριτικές. ...από την Αναστασία Ξένου - Κοκολέτσου του Ξενοδοχείου «Αστήρ», Η δουλειά της Αναστασίας στη Βουλιαγμένη, παρουσίαΞένου Κοκολέτσου είναι ένα σε μέρος της δουλειάς της, Παρουσίαση: Χ. Τορτορέλης, Παιδαγωγός - Μουσειολόγος όχημα για τα συναισθήμαενώ στα εγκαίνια παραβρέθητα. Τα έντονα και φωτεινά χρώματα και τα αισιόδοξα σχέδια μας καν ο Πρέσβης της Ρωσίας κ. Ανδρέϋ ΒΔΟΒΙΝ με την σύζυγό του, ο οδηγούν σταδιακά μέσα στον πίνακα, επιτρέποντας η ζωγράφος να Πρέσβης της Λιθουανίας κ. Dainious Junevicious με την σύζυγό του, ο γίνει μέρος μας ή εμείς να γίνουμε μέρος της, με την βίωση κοινών Δήμαρχος της Γλυφάδας κ. Ιωάννης Θεοδωρόπουλος, οι Αντιδήμαρχοι συναισθημάτων. Είναι τότε που ο θεατής και ο θαυμαστής των ζωτης Γλυφάδας κ.κ. Γιώργος Αγγελόπουλος και Σπύρος Βαμβακερός, ο γραφικών έργων της συνειδητοποιεί ότι το εικαστικό δημιούργημα Αντιδήμαρχος της Βουλιαγμένης κ. Πάνος, η Πρόεδρος του Ναυτικού είναι μια αφορμή που ψάχνει η δημιουργός για να μας γνωρίσει Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου Παλούμπη έναν δικό της κόσμο αισθήσεων και συναισθημάτων, έναν κόσμο μαζί με τις κυρίες Μαίρη Θεοδωροπούλου, Μαριάνα Βαλυράκη και η που συνεχίζεται πέρα από τα στενά όρια της δισδιάστατης επιφάγνωστή σε όλους μας Νάζια Φλεριανού καθώς και πλήθος άλλων φιλόνειας πάνω στην οποία τα χρώματα της ζωγράφου παρουσιάζουν τεχνων. Από τις 24 Φεβρουαρίου και για 20 ακόμα ημέρες πραγματομια εικόνα. Είναι γι αυτό που τα έργα της αποπνέουν αισιοδοξία, ποίησε έκθεση έργων της στο Art Gallery Café στη Βούλα. σαν να μας λένε ότι υπάρχει και άλλη ομορφιά στον κόσμο. Ευχόμαστε καλή επιτυχία στην ζωγράφο και συνέχεια τόσο στο Όλη αυτή η εικαστική παρότρυνση για συμμετοχή στις εικόνες και καλλιτεχνικό όσο και στο φιλανθρωπικό της έργο.

Zωγραφική στο πλέξι γκλας

58

Ðåñßðëïõò

-960-88535-6-0

Αντιναύαρχος (ε.α.) ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΛΟΥΜΠΗΣ Π.Ν.

Αντιναύαρχος (ε.α.) Ιωάννης Παλούμπης Π.Ν.

Vice Admiral (ret.) Ioannis Paloubis H.N.

Vice Admiral (ret.) IOANNIS PALOUBIS H.N.

Απ΄ τα πελάγη... στους αιθέρες Το Xρονικό της Ναυτικής Αεροπορίας 1913-1941 From the seas... to the skies The Naval Air Force Chronicle 1913-1941

Το Χρονικό της Ναυτικής Αεροπορίας The Naval Air Force Chronicle

1913-1941

Ο Iωάννης Παλούμπης εκ Κεφαλληνίας ορμώμενος εισήλθε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1955 και το 1959 ορκίσθηκε Σημαιοφόρος. Το 1969 φοίτησε στο Naval Postgraduate School Monterey California, USA, απεφοίτησε το 1972, πρώτος με πτυχία Bachelor, Master, Engineer στην ηλεκτρολογία και ηλεκτρονικά. Συμμετείχε στο «Κίνημα του Ναυτικού» και συνελήφθη τον Ιούνιο του 1973. Αποφυλακίσθηκε την 21η Αυγούστου του ίδιου έτους και απετάχθη από το Π.Ν. Επανήλθε μετά την πτώση της δικτατορίας. Ως Πλοίαρχος, μεταξύ των άλλων υπηρέτησε ως Διοικητής Στολίσκου Ταχέων Σκαφών και μετέπειτα Διοικητής Αντιτορπιλλικών και Φρεγατών. Το 1989 προήχθη σε Υποναύαρχο και τοποθετήθηκε Υπαρχηγός του Γ.Ε.Ν. Το 1991 προήχθη σε Αντιναύαρχο και τοποθετήθηκε Α΄ Υπαρχηγός Γ.Ε.ΕΘ.Α. Αποστρατεύθηκε τον Φεβρουάριο του 1992. Ο Αντιναύαρχος Ι. Παλούμπης έχει γράψει: Το ιστορικό λεύκωμα «Βαλκανικοί Πόλεμοι. Ο ναυτικός αγώνας.

1912-1913», το συλλεκτικό ημερολόγιο του Ν.Μ.Ε. «Ελληνικό Εμπορικό Ναυτικό. Το τέταρτο όπλο» καθώς και πλήθος άρθρων σε περιοδικά ιστορικού και ναυτικού περιεχομένου.

John Paloubis οriginating from Cephalonia entered the Naval Academy in 1955 and in 1959 he was sworn as Ensign. In 1969, he attended the Naval Postgraduate School at Monterey, California U.S.A., he graduated in 1972, receiving his Bachelor, Master and Engineer degrees in Electrical and Electronics Engineering.

He participated in the Naval insurgence against the dictatorship. He was arrested in June, 1973. He was released on August 21st, 1973 and then he was removed from the Navy. After the fall of the dictatorship he was reinstated in the Navy.

Being Captain, he was appointed, among others, as FPBs and FPBGs Squadron Commander, and afterwards, he became Destroyer and Frigate Squadron Commander.

In 1989, he was promoted to Rear Admiral and was appointed Deputy Chief of the General Naval Staff. In 1991, he was promoted to Vice Admiral and was appointed as A΄ Deputy Chief of National Defence General Staff.

He retired in February, 1992.

Vice Admiral J. Paloubis has written: the historical book “Balkan Wars. The Naval Struggle 1912-1913”, the collective calendar “Merchant Marine-The fourth service” as well as a multitude of articles in magazines of historical and maritime content.

ΝΑΥΤΙΚΟΝ ΜΟΥΣΕΙΟΝ ΕΛΛΑΔΟΣ • HELLENIC MARITIME MUSEUM ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2009 PIRAEUS

Αποκτήστε την νέα έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Από τα πελάγη... στους αιθέρες Το Χρονικό της Ναυτικής Αεροπορίας 1913-1941 Αντιναυάρχου (ε.α) Ιωάννη Παλούμπη Π.Ν.

Τεχνικά χαρακτηριστικά έκδοσης

Γλώσσα: Ελληνικά - Αγγλικά, Διαστάσεις: 26x30 εκ., Σελίδες: 407 Βιβλιοδεσία: πανόδετο με χρυσοτυπία, ISBN: 978-960-88535-6-0 Τιμή έκδοσης: 60,00 € Τιμή μέλους: 50,00 €

Διατίθεται από το πωλητήριο του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. Πληροφορίες στα τηλέφωνα: 210 45 16 264 και 210 45 16 822. Ðåñßðëïõò

59

Η απόβαση των Ληξουριωτών στο Αργοστόλι Είναι γνωστή στο πανελλήνιο η οξύτατη αντίθεση μεταξύ των δύο κύριων αστικών κέντρων της Κεφαλονιάς, του Αργοστολιού και του Ληξουριού, που εκδηλώνεται σε όλες τις μορφές και φάσεις της κοινωνικής ζωής και δράσης του νησιού. Δεν είναι βέβαια άγνωστη τέτοια αντίδραση μεταξύ γειτονικών τόπων και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, αλλά βέβαια της Κεφαλονιάς έχει προσλάβει παροιμιακή πλέον διάσταση και έχει γίνει γνωστή και στο εξωτερικό ελέω τουρισμού και μετανάστευσης. Τα αίτια δεν γίνονται βέβαια αντιληπτά από τους ξένους, αλλά και από πολλούς έλληνες, που αντιμετωπίζουν τις εκδηλώσεις της υφέρπουσας, ακόμα και σήμερα, αντίθεσης με ειρωνικό χαμόγελο κατανόησης μιας ιδιορρυθμίας ή μιας ακόμη Κεφαλλονίτικης κουρλαμάδας. Που να καταλάβουν... οι ξενέρωτοι, το πόσο σοβαρό ζήτημα ζωής και θανάτου είναι για μας τους Κεφαλλονίτες η πρωτοκαθεδρία του αστικού κέντρου που προτιμούμε στην κοινωνική ζωή του τόπου μας. Ο γνωστός στους αναγνώστες του «Περίπλου» φίλος Κεφαλλονίτης (Ληξουριώτης) Σπύρος Συνοδινός, χαρακτηριστικός τύπος του πολυπράγμονα Κεφαλλονίτη που επιτυγχάνει σε ό,τι επιδίδεται, μας έστειλε ένα ακόμα ποίημα, που δημοσιεύουμε πιστεύοντας πως θα φωτίσουμε το πόσο δίκιο έχουμε εμείς στην υπεράσπιση της δικιάς μας πόλης. Ακολουθούν λίγα ιστορικά στοιχεία παρμένα από την «Ιστορία της Κεφαλονιάς» του Γεωργίου Μοσχόπουλου για να γίνουν κατανοητά τα διαλαμβανόμενα στο επικό ποίημα. Η Βενετική κυριαρχία στα Ιόνια νησιά διατηρήθηκε από το 1500 έως το 1797. Τότε η ίδια η Βενετία διαλύθηκε από τους δημοκρατικούς Γάλλους του Μεγάλου Ναπολέοντα και φυσικά τα Ιόνια νησιά περιήλθαν στους Γάλλους για πρώτη φορά. Επακολούθησε δεύτερη το 1807 αλλά για την περίπτωσή μας δεν μας ενδιαφέρει. Το 1798 συνθηκολόγησαν η Τουρκία και Ρωσία (προς απογοήτευση του Λάμπρου Κατσώνη) και στράφηκαν εναντίον των Γάλλων που είχαν εκστρατεύσει εναντίον της Αιγύπτου. Τα Ιόνια νησιά, χωρίς βέβαια να είναι ο αντικειμενικός σκοπός της συμμαχίας, απετέλεσαν ένα στόχο και άρχισαν να καταλαμβάνονται το ένα ύστερα από το άλλο. Τον Σεπτέμβριο του 1798 ο Ρωσοτουρκικός στόλος έφτασε στην Κεφαλονιά από την οποία εξεδίωξε, με τη συμμετοχή και των κατοίκων, κακήν κακώς, τους 350 Γάλλους που είχαν απομείνει να υπερασπίζονταν τις δύο ανοχύρωτες πόλεις Αργοστόλι και Ληξούρι. Το νέο κράτος ονομάστηκε «Πολιτεία των Επτά Ενωμένων Νησιών» και βάσει του Συντάγματος που τέθηκε σε ισχύ και ονομάσθηκε «Βυζαντινόν», επαναφέρθηκε ουσιαστικά η μορφή του αριστοκρατικού πολιτεύματος. Το Σύνταγμα ανελεύθερο, αντιλαϊκό ξεσήκωσε τις λαϊκές τάξεις που είδαν να εξαφανίζονται τα προνόμια που τους είχαν δοθεί από τους δημοκρατικούς Γάλλους. Ιδιαίτερα προβληματική απο60

Ðåñßðëïõò

δείχθηκε η εφαρμογή του Συντάγματος στην περιοχή της Παλικής που από το 1801 εκδηλώθηκαν αυτονομιστικές τάσεις στο Ληξούρι και σε όλη τη χερσόνησο. Τα αίτια θα έπρεπε ίσως να αναζητηθούν στις επιρροές των φατριών των αντίπαλων οικογενειών Αννίνου και Χωραφά από το ένα μέρος και Μεταξάδων από το άλλο. Οι αφορμές υπήρξαν πολλές και δίνονταν για ασήμαντα θέματα. Μέχρι της πλήρους εφαρμογής του Συντάγματος και την εγκαθίδρυση της νόμιμης κυβέρνησης το νησί διοικείτο από Επιστατική Επιτροπή στην οποία συμμετείχαν ισότιμα τα τρία αστικά κέντρα Αγ. Γεώργιος, Αργοστόλι, Ληξούρι. Τον Μάιο του 1801 με αφορμή, προφανώς, της ανακήρυξης του Αργοστολιού ως πρωτεύουσας του νησιού: 1. Οι Ληξουρώτες αποχωρούν από την Επιστατική Επιτροπή και κινούνται εναντίον του Αργοστολιού (είναι ακριβώς το περιεχόμενο του ποιήματος) 2. Στις αρχές Ιουνίου το Ληξούρι εκλέγει επιτροπή και τη στέλνει στην Κέρκυρα να ζητήσει από τη Γερουσία τη σύσταση ξεχωριστής διοίκησης και δημοσίων υπηρεσιών στην πόλη τους.

3. Τον Αύγουστο του 1801 εκδηλώνεται νέα εξέγερση και περίπου 3.000 χωρικοί εισβάλουν στο Ληξούρι εξουδετερώνουν, με αιματηρές συγκρούσεις, την κυβερνητική στρατιωτική δύναμη, επιδίδονται σε βιαιότητες και απαγορεύουν (φυσικά) την επικοινωνία με το Αργοστόλι. Οι στασιαστές εκλέγουν τριμελή επιτροπή και αυτοδιοικούνται με «επαναστατική κυβέρνηση» την οποία μάλιστα αναγνωρίζει (!!!!) ο υποπρόξενος της Αυστρίας.

4. Η συνταγματική κυβέρνηση προσπάθησε να έλθει σε συνεννόηση με τους στασιαστές αναθέτοντας τις διαπραγματεύσεις στον Ιωάννη Καποδίστρια (μετέπειτα πρώτο Κυβερνήτη της Ελλάδας) και στον γερουσιαστή Ανδρέα Πάνα. Οι διαπραγματεύσεις απέτυχαν διότι οι Ληξουριώτες ήθελαν να κρατήσουν την αυτονομία τους (από τότε!!!) Η κατάσταση αντιμετωπίσθηκε βίαια με μεγάλη στρατιωτική δύναμη υπό τον Πρύτανη (έτσι λεγόταν ο επικεφαλής) Νικόλαο Άννινο (δεν ήταν στρατιωτικός, μετά όμως την… νίκη του, του χορηγήθηκε δίπλωμα «στρατηγού» και έκτοτε φορούσε και στρατιωτική στολή). Μετά την παράθεση των ανωτέρω λίγων ιστορικών στοιχείων για να καταλάβετε τα διαλαμβανόμενα στο ποίημα του φίλου μου και μέλους του Μουσείου Σπύρου Συνοδινού, σας αφήνω να το απολαύσετε. Όσο για τους συμπαθείς και αγαπητούς Ληξουριώτες και Παλικισιάνους έχω να πω ότι δεν πρέπει να απογοητευόμαστε. Τον Γολγοθά που συνιστά ο ορισμός ως πρωτεύουσας του νησιού του Αργοστολιού, είναι βέβαιο πως κάποτε θα ακολουθήσει η Ανάσταση, της αυτονομίας της πόλης και περιοχής μας. Γιάννης Παλούμπης απο τη Θηνιά

O καβγάς για την πρωτεύουσα | Σπύρος Συνοδινός

O καβγάς για τη πρωτεύουσα Χαιρετώ σας πατριώτες και της νήσου ταξιδιώτες χωροπούλας ειδικώς και της νήσου γενικώς σας θυμίζω το καβγά των κολόμπων με κουπιά που εβγήκαν στ’ Αργοστόλι για του Ληξουριού τη πόλη πως πρωτεύουσα της νήσου δεν μπορεί να είναι άλλη πώχει κάμπο και λιμάνι με μορόπουλα και κάλη παρά του Μηνιάτη η Πάλη μπρατσομένοι με ζωνάρια με τσαπιά και αγκωνάρια ξεχυθήκαν απ’τις βάρκες με χασάμπες και με φτιάρια και ξοπίσω οι μιλόρδοι με ημίψηλα αλαφάτσα και αφρίζοντα μουστάκια πως να καταπιούν στραπάτσα του Αργοστολιού καπάτσα πόπολο κι αρχοντολόι τσού εκάμαν κομπολόι κι’από πάνω Βενετσιάνοι τσού γελάνε οι ρουφιάνοι βλέπεις, είχανε λιμάνι κάτουθε από το κάστρο και με τ’άη Γιώργη τ’άστρο εκμαιεύσαν το φιρμάνι που πρωτεύουσα ορίζει ένα κόλπο που μυρίζει με κουνούπια και με έλη άμα ο Αγιος το θέλει Λειβαθώ Κρανιά και Πρόνοι η πρωτεύουσα απλώνει και των Ενετών οι όνοι τσού τηλίξαν στο σεντόνι φωνασκούντες και χτυπούντες με ωπόρας τούς τηρούντες ευταξίαν κι’ευνομίαν φόρους και παραοικονομίαν εν αναβρασμώ ως ήλθον και θιγόμενοι απήλθον πως να καταπιούν τον λίθον της πρωτεύουσας τον μύθον

ηττημένοι κατά κόρον υποχώρησαν με όρον την παραγωγήν ωπόρων με το πρωινό παπόρον να πωλούν στη Σιτεμπόρων ετσι κατεβάσαν τα κουπιά ξαναζώσαν τα βρακιά πλώρη πίσω για Ληξούρι με παρηγοριά τ’αγγούρι με κατεβασμένη μούρη και μπροστά το Γιδοξούρη τα μαντάτα εις τη Ντούρη στην Ακρόπολη του τόπου Παλικής Θηνιάς και όπου αίσθημα και νούς ανθρώπου σκωπτικά συγκατοικεί τους προσμένουν οι γερόντοι λίμπρο ντόρο και αρκόντοι σέμπροι μάστορες κι’αστοί τη κατάσταση ζυγιάζουν στην Ανατολή κοιτάζουν που σκοτείνιασε κι’αυτή πρέπει τούδε επειγόντως ως επείγει του παρόντος αντιδότου τακτική σάτιρα με μουσική ιδιον του χαρακτήρος και αντί προφυλακτήρος αντιτάσσουν καυστική πνεύμα νού με αλλεγρία πατσανάτσες με σοφία έτοιμη η παρωδία το σπετάκολο ποστιάζουν ντολορόζο με κλαυθμούς δάκρυα και αναστεναγμούς τσή πρωτεύουσας κηδεία μές στη κεντρική πλατεία με πλερέζες κι’ασπασμούς χίλια οκτακόσια τρία κι αφού κλάψαν και θρηνήσαν ετσι που την επατήσαν σα καρνάβαλο τη ντύσαν στη πυρά την οδηγήσαν κι ότι απόμεινε ευλαβώς μισοκάναλα του κόλπου τα απωθημένα σβύσαν και το τίτλο αφορίσαν έκτοτε,διά παντός.

Ðåñßðëïõò

61

Σταύρος Γ. Μιχαηλίδης

Οι Σχολές Εμπορικού Ναυτικού της Χίου Εκδόσεις Άλφα Πι, Χίος 2007

Ε

μπλουτίστηκε πρόσφατα η βιβλιοθήκη τού Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος με το θαυμάσιο βιβλίο αναφοράς «Οι σχολές εμπορικού Ναυτικού της Χίου» του Σταύρου Γ. Μιχαηλίδη, Πλοιάρχου τότε (το 2007) του Λιμενικού Σώματος. Το βιβλίο αναφέρεται στις τρεις σχολές Εμπορικού Ναυτικού Μηχανικών, Ραδιοτηλεγραφητών και Πλοιάρχων, αυτή η τελευταία στις Οινούσσες. Το βιβλίο αποτελεί αναμφισβήτητα συμβολή στην καταγραφή της ιστορικής διαδρομής και εξέλιξης της ναυτικής παιδείας στη χώρα μας. Περιγράφει εναργέστατα τις ανάγκες πού ώθησαν στην ίδρυση, στελέχωση και λειτουργία των τριών σχολών οι οποίες υπήρξαν τα φυτώρια χιλιάδων στελεχών τού Εμπορικού Ναυτικού. Η ανάγκη ήταν η τεράστια ανάπτυξη της εμπορικής μας ναυτιλίας που από το 1949 έως το 1962 περίπου δωδεκαπλασιάστηκε και είχε άμεση ανάγκη εκπαιδευμένων και πειθαρχημένων στελεχών να επανδρώσει τις εκατοντάδες των πλοίων των Ελλήνων εφοπλιστών πού συνεχώς γλιστρούσαν από τις ναυπηγικές σχάρες. Από την άλλη πλευρά σε μία φτωχή και καθημαγμένη χώρα όπως η μεταπολεμική και μετεμφυλιακή Ελλάδα, η ναυτιλία παρείχε ένα σταθερό και πολύ προσοδοφόρο επάγγελμα για τους χιλιάδες νέους που δεν είχαν άλλες διεξόδους. Η ιστορία ξεκινά από την ίδρυση τής πρώτης Σχολής Μηχανικών Ε.Ν. το 1956, της σχολής Ραδιοτηλεγραφητών το 1957 και αργότερα το 1965 την ίδρυση των δημοσίων Σχολών Μηχανικών στη Χίο και εμποροπλοιάρχων στις Οινούσσες. Σε όλες αυτές τις φάσεις παρατίθεται πλούσιο φωτογραφικό υλικό που ξυπνά αναμνήσεις στους παλαιό-

τερους. Δεν είναι μόνο οι απεικονίσεις προσώπων πού πρωταγωνίστησαν στην οργάνωση της παιδείας του Εμπορικού Ναυτικού, αλλά και οι μορφές ανώνυμων μαθητών με τον τρόπο ένδυσης, κουράς και εμφάνισης, που παραπέμπει πίσω στη δεκαετία τού ΄50. Τέλος είναι ο συγγραφέας. Απόφοιτος ο ίδιος της Σχολής Μηχανικών Εμπορικού Ναυτικού της Χίου, ταξίδεψε με τα βαπόρια μέχρι τον βαθμό του Β΄ Μηχανικού οπότε και μπήκε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και αποφοίτησε το 1982 ως σημαιοφόρος του Λιμενικού Σώματος. Στη συνέχεια εκπαιδεύτηκε ως αεροπόρος στη Σχολή Ικάρων όπου απέκτησε πτυχίο εκπαιδευτή χειριστών. Υπηρέτησε πολλά χρόνια στην αεροπορία τού Λιμενικού Σώματος, πλέον των καθιερωμένων για τούς λιμενικούς αξιωματικούς θέσεων σε λιμεναρχεία, πρεσβείες εξωτερικού κλπ. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στην «Ναυτιλία-Μεταφορές και Διεθνές Εμπόριο»τού πανεπιστημίου τού Αιγαίου. Η ανωτέρω πολυσχιδής σταδιοδρομία προσδιορίζει έναν άνθρωπο με ενδιαφέρον, πού μικρός σχετικά σε ηλικία, απέκτησε μία πλούσια εμπειρία στους διαφορετικούς τομείς στους οποίους ασχολήθηκε. Το γεγονός ότι ο Πλοίαρχος Λ.Σ Σταύρος Μιχαηλίδης αφιέρωσε μέρος τού εκτός υπηρεσίας ελευθέρου χρόνου του από τον λίγο που διέθετε, για την ανάλυση και παρουσίαση μιας φάσης της Ναυτικής εκπαίδευσης, αποτελεί από μόνο του προσφορά στην υπόθεση της Ναυτιλίας. Απ ’αυτής της απόψεως ο Σταύρος Μιχαηλίδης συμμετέχει κι αυτός στην παράδοση προσφοράς υπηρεσιών προς την Εμπορική Ναυτιλία που έχει δημιουργηθεί επί πολλά χρόνια από μία σειρά πολύ αξιόλογων στελεχών του Λιμενικού Σώματος.

Ανάργυρος Σκληβανιώτης

Κοινωνικός Σύλλογος Συμιακών «Ο Πανορμίτης»

Η πορεία του Προσκοπισμού στην περιοχή του Νέου Φαλήρου Εκδόσεις Αγγελάκη, Αθήνα 2009

Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Πρόεδρος ΝΜΕ

Ημερολόγιο 2010

Τ

Ανάργυρος Σκληβανιώτης ένας καταξιωμένος βαθμοφόρος του προσκοπικού κόσμου έγραψε την «Πορεία του προσκοπισμού στην περιοχή του Νέου Φαλήρου». Ο συγγραφέας πέραν του πλουσιότατου αρχειακού και φωτογραφικού υλικού που ενέταξε μέσα στο βιβλίο περιέλαβε και πολλά στοιχεία από την ίδρυση του παγκόσμιου προσκοπικού κινήματος το 1907. Δεδομένου ότι ο προσκοπισμός είναι μία μέθοδος εξωσχολικής αγωγής των παιδιών, αντιμετωπίζεται σαν παιδευτικό σύστημα πού διαπαιδαγωγεί την νεολαία με αρχές και αξίες και την εθίζει στην έννοια της εθελοντικής προσφοράς προς το κοινωνικό σύνολο. Πρόκειται για ένα βιβλίο στο οποίο πέραν της ιστορικής διαδρομής του προσκοπισμού στο Νέο Φάληρο από το 1924 περιέχει και πολλά στοιχεία τής πόλης του Νέου Φαλήρου από εκείνη την εποχή. Έτσι παρουσιάζει ένα λεύκωμα που προκαλεί αισθητική συγκίνηση όχι μόνο στους παλαιούς και τους νέους προσκόπους αλλά και στους απλούς ανθρώπους πού διακρίνουν πίσω από τον προσκοπισμό την εξέλιξη της πόλης με τις χαρακτηριστικές οικοδομές και τοποθεσίες. Ευχαριστούμε τον κ. Σκληβανιώτη για τη δωρεά του βιβλίου του στη βιβλιοθήκη του ΝΜΕ και ευχόμαστε κάθε επιτυχία.

ο λάβαμε καθυστερημένα και γι’ αυτό το σχολιάζουμε τώρα. Είναι το ημερολόγιο του 2010 που εξέδωσε ο σύλλογος Συμιακών «Ο Πανορμίτης». Ο σύλλογος έχει ιδρυθεί από το 1916 και σκοπός του είναι η διατήρηση των κοινωνικών δεσμών μεταξύ των μελών του που ζούνε σήμερα στην αχανή Αθήνα, αλλά και αυτών που ζούνε σε αλλά μέρη της Ελλάδας και του εξωτερικού. Το θέμα που προωθεί ο σύλλογος είναι να διατηρηθεί η μνήμη στους Συμιακούς δεύτερης και τρίτης γενιάς της ιδιαίτερης πατρίδας, του δροσερού νησιού της Δωδεκανήσου. Στο ημερολόγιο περιλαμβάνεται μια σειρά σκίτσων του αείμνηστου Συμιακού ζωγράφου Κώστα Βαλσάμη που παραχωρήθηκαν στο σύλλογο από τον επίτιμο Πρόεδρο κ. Κώστα Αγαστητίδη. Τα δαντελωτά ακρογιάλια του πανέμορφου νησιού έχει απαθανατίσει η φωτογραφική μηχανή του επίσης Συμιακού φωτογράφου Ντίνου Αλεξόπουλου. Φυσικά όλες οι συνεργασίες έγιναν με αφιλοκερδές πνεύμα και αποτέλεσαν κατάθεση ψυχής και προσφορά στους σκοπούς του συλλόγου. Ευχόμαστε ο χρόνος που διανύουμε, το 2010, να είναι ωφέλιμος και καρποφόρος για τους σκοπούς του συλλόγου.

Ιωάννα Μπερμπίλη, Αρχαιολόγος

Χάρης Τορτορέλης, Μουσειολόγος

Ο

62

Ðåñßðëïõò

Βιβλιοπαρουσιάσεις Γιάννης Κολλινιάτης

Τα δώδεκα επαγγέλματα Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 2010

Ο

Γιάννης Κολλινιάτης, συμμαθητής στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, αλλά κυρίως πολύ αγαπητός φίλος, ένα μόνο λάθος έκαμε στο βιβλίο του «Τα δώδεκα επαγγέλματα», δεν περιέλαβε το δέκατο τρίτο επάγγελμα που του ταίριαζε περισσότερο, αυτό του συγγραφέα. Όταν πήρα την πρόσκληση να παρευρεθώ στην παρουσίαση ενός λογοτεχνικού μυθιστορήματος γραμμένου από τον Γιάννη το πρώτο μου συναίσθημα ήταν έκπληξη, ήταν ξάφνιασμα. Όλα τα περίμενα από τον Γιάννη όχι όμως αυτό το είδος του γραπτού λόγου. Νομίζω πως δεν θα ήμουν μόνος που ξαφνιάστηκε, όποιος ήξερε τον Γιάννη είμαι βέβαιος το ίδιο θα αισθάνθηκε. Ένας άνθρωπος που έχει ζήσει μια ζωή, πάνω από πενήντα χρόνια, στη ρότα των θετικών επιστημών, ένας άνθρωπος που, χαριτολογώντας θά ‘λεγε κανείς, απαιτεί πειραματική απόδειξη ακόμα και για να παραδεχθεί αξιωματικές αλήθειες, δεν είναι εύκολο να τον φαντασθείς να ασχολείται με το μυθιστόρημα. Έτσι με ανυπομονησία και περιέργεια πήγα στην παρουσίαση του βιβλίου που έλαβε χώρα στις 16 Μαρτίου στο Ευγενίδειο Ίδρυμα. Οι παρουσιαστές εξήραν όπως ήταν φυσικό το βιβλίο, η αποκάλυψη όμως ήλθε από τον συγγραφέα και επαναλήφθηκε από την ανάγνωση του βιβλίου. Ο Γιάννης ο Κολλινιάτης δεν έχασε φυσικά τον εαυτό του. Η συγκρότηση του μυαλού του είναι εκεί. Η αναλυτική του ευχέρεια στην τακτοποίηση μπερδεμένων υποθέσεων υπάρχει. Η ικανότητά του να εισχωρεί στην πραγματική ουσία των θεμάτων και να βρίσκει πρακτικές λύσεις σε προβληματικές καταστάσεις εξακολουθεί να διέπει τη σκέψη του. Τώρα όμως φαίνεται σαν το πεδίο ενδιαφέροντος να έχει μετατοπισθεί από τις θετικές επιστήμες στο κοινωνικό πεδίο. Μετά την απειρία των τεχνικών προβλημάτων στα πλοία επιφανείας, στα υποβρύχια, στις δοκιμές παραλαβής των υποβρυχίων, στις ναυπηγήσεις πλοίων του Πολεμικού και του Εμπορικού Ναυτικού, Χαράλαμπος Βασιλάκης

Τ

στις συμβάσεις με τους τεχνικούς και τους οικονομικούς όρους, ο Γιάννης ασχολείται με κοινωνικά προβλήματα και αντίστοιχα κρατικής διοίκησης. Η συγκρότηση βέβαια δεν χάθηκε. Το σύστημα σκέψης λειτουργεί το ίδιο καλά, μόνο που τώρα τα προβλήματα έχοντας να κάνουν με ανθρώπους αποκτούν άλλη πολυπλοκότητα και δεν έχουν μονοσήμαντες και συγκεκριμένες λύσεις. Έτσι μετά την επιτυχημένη σταδιοδρομία του στο Ναυτικό περνά από πολλές θέσεις της ναυπηγικής βιομηχανίας της χώρας, γνωρίζει και συγκρούεται με κατεστημένες συνδικαλιστικές αλλά και κεφαλαιοκρατικές νοοτροπίες που καθηλώνουν προσγειωμένο στη μιζέρια τον μεγάλο αυτό κλάδο της ελληνικής οικονομίας. Αναλογίζεται κανείς ποια εξέλιξη και ανάπτυξη θα μπορούσε να έχει ο συγκεκριμένος κλάδος σε συνδυασμό με το μέγεθος της εμπορικής μας ναυτιλίας. Τα ίδια περίπου συναντά και σε άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες τις οποίες τυχαίνει να γνωρίσει, όπως ιδιωτική υγεία, μαρίνες κλπ. Η απογοήτευση όμως κορυφώνεται όταν επιχειρεί να εμπλακεί στην πολιτική ως στέλεχος πολιτικού κόμματος. Εκεί συνειδητοποιεί την πηγή της κακοδαιμονίας της κρατικής μας υπόστασης. Εκεί αντιλαμβάνεται που εδράζεται η μετριοκρατία για να μην πούμε η απόλυτη αναξιοκρατία της κοινωνίας μας. Αγαπητέ φίλε Γιάννη. Το «έργο ο σοι δέδωκε» δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί και ασφαλώς το θυμάσαι αυτό πολύ καλά από την εποχή του «χειροθετημένου αναγνώστη». Δεν προσδιορίζει ο καθένας μας πότε τελειώνει τις υποχρεώσεις του σ΄αυτή τη ζωή. Υπάρχει πάντα ρόλος, διαφορετικός βέβαια στην ηλικία μας, αλλά ρόλος. Νομίζω πως το παράθυρο της συγγραφής που μόλις άνοιξες παρέχει προοπτικές μέσω των οποίων μπορείς να δώσεις δείγματα της συσσωρευμένης σοφίας σου κατα τρόπο αληθινά δεξιοτεχνικό, όπως το κατόρθωσες στα «Δώδεκα Επαγγέλματα». Ιωάννης Παλούμπης

Η ζωή μου ένα ταξίδι. Εκδόσεις «Γραφικές Τέχνες Τ. Φώτου». Γλυφάδα 2009

ο Σάββατο, 6 Μαρτίου 2010 πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση της συλλογής ποιημάτων του Χαράλαμπου Βασιλάκη με τίτλο «η ζωή μου ένα ταξίδι», στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Γλυφάδας, όπου παραβρέθηκε και η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και ο Ναύαρχος Ιωάννης Παλούμπης. Ήταν μια δίωρη, μελωδική και γλυκιά εκδήλωση όπου οι στίχοι του Γλυφαδιώτη ποιητή ταξίδεψαν τους παραβρισκόμενους, με αφορμή την έκδοση της συλλογής από τις εκδόσεις «Γραφικές Τέχνες Τ. Φώτου». Ο Χαράλαμπος Βασιλάκης, άριστος γνώστης της ελληνικής γλώσσας, έχει την ικανότητα και ευαισθησία να «περιπλέκει» τις λέξεις, τις εμπειρίες, τα συναισθήματα και τις εικόνες σε στίχους και στροφές με ένα άκρως ποιητικό, μελωδικό αποτέλεσμα, μια ανάγκη εξωτερίκευσης των σκέψεών του και επικοινωνίας με τους αναγνώστες του.

Τον συγχαίρουμε και του ευχόμαστε καλή επιτυχία στο έργο του. Παραθέτουμε το ποίημά του «Ήλιος λαμπρός, γαλάζια ακτή, δέντρα στο βάθος»: Ήλιος λαμπρός, γαλάζια ακτή, δέντρα στο βάθος· πάθη ψυχής, απραγματοποίητα όνειρα, μελαγχολική διάθεση, απαισιοδοξία. Ιδού η ποιητική θεματολογία για τους πολλούς, τους ελάσσονες. Ενδιαμέσως παρεμβάλλονται Όμηροι, Goethe και Shakespeare! Χάρης Τορτορέλης, Μουσειολόγος

Ðåñßðëïõò

63

Γεώργιος Γιαγκάκης

Τα Μουσεία του Πανόρμου Τήνου Εκδόσεις Mare, Τήνος 200

H

Τήνος είναι νησί που γεννά καλλιτέχνες. Ο καθηγητής Γεώργιος Γιαγκάκης είναι γνωστός για τις εμπεριστατωμένες μελέτες του πού περιστρέφονται στον Ελληνικό και όχι μόνο, νησιωτικό χώρο. Τα στοιχεία των μελετών του κ. Γιαγκάκη χρησιμοποιούνται σε πολλά Υπουργεία και οργανισμούς και αποτελούν σημεία αναφοράς για νήσους, νησίδες, βραχονησίδες ή γενικά νησαία εδάφη όπως τα χαρακτηρίζει συλλογικά ο συγγραφέας. Η κοινότητα Πύργου ή Πανόρμου, Τήνου ιδρύθηκε το 1912 και το σύνολο των οικισμών του πρώην Δήμου Πανόρμου αριθμεί ένα πληθυσμό που το 2001 ανερχόταν περίπου σε 1000 άτομα. Το ό,τι μία τέτοια κοινότητα διαθέτει 10 Μουσεία και μία βιβλιοθήκη αποτελεί γεγονός που θα έπρεπε να γραφεί στο βιβλίο Guinness.

Τα μουσεία αυτά είναι: 1. Το σπίτι - μουσείο του Γιαννούλη Χαλεπά.

2. Το μουσείο Τηνίων καλλιτεχνών.

3. Το μουσείο μαρμαροτεχνίας.

4. Το μουσείο Ιωάννου Βούλγαρη.

5. Η Γλυπτοθήκη Πύργου - κοιμητήριο.

6. Το προπαρασκευαστικό και επαγγελματικό σχολείο καλών τεχνών.

7. Η κοινοτική βιβλιοθήκη.

8. Το εκκλησιαστικό μουσείο ενορίας γενεθλίου Θεοτόκου Πλατειών.

9. Η γλυπτοθήκη Πλατειών-κοιμητήριο.

10. Το λαογραφικό μουσείο Μάρλα.

11. Το ιστορικό αρχείο της κοινότητας. Η παρουσία όλων των ανωτέρω με πολλές όμορφες έγχρωμες φωτογραφίες δημιούργησε ένα πολύ εύχρηστο και χρήσιμο βιβλιαράκι για το οποίο ευχαριστούμε ιδιαίτερα τον καθηγητή κ. Γεώργιο Γιαγκάκη, παλαιό φίλο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Λεωνίδας Κ. Καρνάρος

Γιάννης Χατζημανωλάκης

Φάνης Τζανετόπουλος, ο Αμαλιαδίτης που δόξασε την Ελλάδα Εκδόσεις Πανόραμα, Πάτρα 2009

Ο Πειραιάς και η ιστορική διαδρομή του (2600 π.Χ.-2009 μ.Χ.) Έκδοση Δήμου Πειραιά 2009

εν είναι η πρώτη φορά πού φιλοξενούμε σχόλια για το πνευματικό έργο του Λεωνίδα Καρνάρου, του προικισμένου Ηλείου λογοτέχνη, που έχει κάνει σκοπό της ζωής του την διάσωση και ανάδειξη της ιστορικής διαδρομής της πατρίδας από την οποία κατάγεται, της Αμαλιάδας. Το τελευταίο του βιβλίο ασχολείται και αναδεικνύει τη ζωή του Φάνη Τζανετόπουλου ένας άξιου πράγματι τέκνου της Αμαλιάδας του μεσοπολέμου που κατόρθωσε να γίνει πρωταθλητής Ελλάδος και βαλκανιονίκης στην πυγμαχία. Πρόκειται για την τυπική ζωή ενός επαρχιώτη νέου που γεννήθηκε στην Αμαλιάδα το 1906 και κατόρθωσε να αναρριχηθεί στο αθλητικό στερέωμα της εποχής του χάρις στη σωματική του ρώμη και το αθλητικό του ταλέντο. Όπως γίνεται αντιληπτό η Αμαλιάδα, αλλά ακόμη και η Ελλάδα της εποχής, πολύ λίγα είχαν να προσφέρουν στα αθλητικά ταλέντα από πλευράς επιστημονικής προετοιμασίας, προπόνησης και εφοδίων που θα βοηθούσαν στην ανάδειξη των αθλητών. Έτσι μόνο με το ταλέντο μπορούσαν οι αθλητές να διακριθούν στον αθλητικό στίβο. Το ίδιο βεβαίως έγινε και με τον Φάνη Τζανετόπουλο, ο οποίος ταξίδεψε και στην Αμερική και αγωνίστηκε επιτυχώς εκεί στο άθλημα της πυγμαχίας που τόσο πολύ ήταν δημοφιλές και διαδεδομένο εκείνη την εποχή στον νέο κόσμο. Μέσα από το βιβλίο παρουσιάζεται η μορφή του νεαρού Αμαλιαδίτη πυγμάχου, μιας απόλυτα αγνοημένης μορφής του ελληνικού αθλητισμού σήμερα. Πέραν όμως από το συγκεκριμένο σκοπό του να καταστήσει γνωστή τη σταδιοδρομία ενός αθλητή που δόξασε την γενέτειρά του και την Ελλάδα, ο Λεωνίδας Καρνάρος επιτυγχάνει έντεχνα να μας βάλει στο κλίμα της Αμαλιάδας του μεσοπολέμου. Μια γλαφυρή αναδρομή, εμπλουτισμένη με στοιχεία κοινωνικής συμπεριφοράς και επαρχιακής ζωής, στον απόηχο των μεγάλων εθνικών περιπετειών της χώρας και του γένους μας. Ένα ωραίο ευχάριστο βιβλίο στο κλίμα της Αμαλιαδολατρείας που διατηρούν πολλοί λογοτέχνες που κατάγονται απ’ την όμορφη πόλη και μεταξύ αυτών και ο Λεωνίδας Καρνάρος.

σφαλώς δεν θα υπήρχε καταλληλότερος να συγγράψει την ιστορία τής πόλης του Πειραιά από τον Γιάννη Χατζημανωλάκη, γνωστό δημοσιογράφο και άνθρωπο των γραμμάτων, γνωστότερο όμως ως ιστορικό τής πόλης. Είναι αλήθεια πώς ο Χατζημανωλάκης έχει γράψει μια πληθώρα άρθρων και δοκιμίων όλων με αντικείμενο διάφορες φάσεις από την ιστορική διαδρομή τού Πειραιά. Έτσι το βιβλίο τού αυτό μπορεί να εννοηθεί ως μία συνθετική εργασία των γνώσεων και εμπειριών του επάνω στο θέμα. Πρόκειται για μια πλήρη ιστορία από την περίοδο πού το αλίπεδο χώριζε την νήσο τού Πειραιώς από την Αττική γη μέχρι τη σημερινή εποχή πού ο Πειραιάς έχει εξελιχθεί σε ένα σύγχρονο κοσμοπολίτικο ναυτιλιακό κέντρο με ισχυρές υποδομές. Στο ενδιάμεσο, πολλοί παλαιοί αναγνώστες θα συναντήσουν με νοσταλγία τον προπολεμικό και μεταπολεμικό Πειραιά με τις γραφικές γωνιές του και τις προσφυγικές συνοικίες γύρω του. Ήταν τότε που στα ασβεστωμένα δρομάκια των γειτονιών μύριζαν βασιλικοί και κατιφέδες μέσα από τις τσίγκινες γλάστρες τους και υπήρχαν ακόμη αυλές με κληματαριές. Στο κέντρο τής πόλης μία πληθώρα μηχανουργείων, εργαστηρίων, μαγαζιών, εργοστασίων υποστήριζε τα βαπόρια της εποχής που εξασφάλιζαν τη θαλάσσια συγκοινωνία της χώρας. Ο Πειραιάς του πολέμου και της κατοχής είναι ένα άλλο κεφάλαιο στο οποίο περιγράφονται οι βομβαρδισμοί τού λιμανιού και η συμμετοχή της πόλης στην πολεμική προσπάθεια της χώρας. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στον Πειραιά του πολιτισμού. Εκεί γίνεται μνεία για το Ναυτικό Μουσείο τής Ελλάδος και υπάρχουν και σχετικές φωτογραφίες του κτιρίου και της γέφυρας του θρυλικού υποβρυχίου Παπανικολής που τείνει να γίνει σήμα κατατεθέν τού Μουσείου της πόλης του Πειραιά. Δίδονται στοιχεία για ποιητές, καλλιτέχνες, ανθρώπους του πνεύματος, όλους συνδεδεμένους με τον Πειραιά. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό βιβλίο, ύμνο προς την πόλη, όπως κανένας θα περίμενε από τον Πειραιώτη Γιάννη Χατζημανωλάκη. Την έκδοση πρόσφερε ο Δήμαρχος Πειραιά κ. Παναγιώτης Φασούλας στην Πρόεδρο του Ν.Μ.Ε. κα Αναστασία ΑναγνωστοπούλουΠαλούμπη κατά την κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας του Δήμου.

Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Πρόεδρος ΝΜΕ

Πωλίνα Βουγιουκλάκη, αρχαιολόγος

Δ

64

Ðåñßðëïõò

Χάρης Τορτορέλης, Μουσειολόγος

Α

Δωρεές | Εφημερίδες & Περιοδικά

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Απόστολο Δόμβρο: «Τα Ερυθραιώτικα: Διηγήματα»

 κα. Σοφία Λάμπρου: Πλήθος εκδόσεων ιστορικού κυρίως περιεχομένου.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Γεώργιο Παπαδάκη: Πλήθος εκδόσεων ιστορικού κυρίως περιεχομένου.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Εμμανουήλ Α. Λούζη: 1. «Πολεμικά ημερολόγια του σπετσιώτικου βριγαντίνου «Επαμεινώνδας» του Κων/νου Ι. Μπάμπα. 2. «Αρχείο Χατζηγιάννη Μέξη» τεύχος 1ο (Πρωτότυπα έγγραφα). Εμμ. Α. Λούζη.

 κ. Αντώνιο Κακαρά: «Αλιώρι» δικής του συγγραφής.

 κ. Ευάγγελο Στεργίου: «Η ιστορία του αυτοκινήτου στην Ελλάδα» της Ε. Ρούπα και Ε. Χεκίμογλου.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Σπύρο Συνοδινό: «Κεφαλονίτικες μυθοπλασίες» δικής του συγγραφής.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Τιμόθεο Μασούρα: 1. «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» Κ. Παπαρρηγόπουλος. Τόμος 1ος. 2. «Submarines in Colour»

by Gunston, Bill. 3. «Η Ελλάδα εις όλον τον κόσμον» του κ. Βαρθολομαίου Λάζαρη. 4. «Υποβρύχια του κόσμου» Robert Jackson. 5. «Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας» Charles Diehl, τομ. Α,Β. 6. «Κρήτη: 1898-1899» Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης. 7. «Γενική Ναυτιλία» τομ. 1ος. Ν. Κροντήρης.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 Μορφωτικός & Εκπολιτιστικός Σύλλογος Κύμης: «Σημειώσεις του αυτοδίδακτου καλλιτέχνη Σωτήρη Χρυσανθόπουλου» επιμ. Β. Πανδή-Αγαθοκλή και Ιωάννη Χρ. Αδαμόπουλου.  κα. Δήμητρα Πέτρου: « Στο Διάβα μιας ζωής...» του Δημήτρη «Ραν» Αλεξάτου.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 Αντιναύαρχο κ. Αναστάσιο Δημητρακόπουλο: 1. «Liberation»

by Martin Blumenson, 2. «Λεύκωμα φωτογραφιών των αποφοίτων της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων» δικής του συγγραφής.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Μ. Τσουπάκη: «Lighthouses: The race to illuminate the world» by Toby Chance and Peter Williams.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Γεώργιο Αργυράκο: «Anchor Practice: A guide for industry» by David J. House.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Ηλία Μεταξά: « Φαροφύλακες» του Λ. Πετρομανιάτη.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Θεοδόσιο Γκιάλα: «Αναδρομές στο παρελθόν» δικής του συγγραφής.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Κων/νο Ραπτάκη: «Στα πέλαγα .....των Καρδαμύλων» δικής του συγγραφής.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 Αρχιπλοίαρχο κ. Βασίλειο Αγριογιάννη: «Πολεμικό Ναυτικό. Υπηρεσία Φάρων».

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Χρήστο Ντούνη: «Περί ναυτικής επιστήμης» δικής του συγγραφής.

 κ. Θεόδωρο Παπαλεξόπουλο: Λεύκωμα της Ένωσης σωματείων παιδιών με ειδικές ανάγκες με τίτλο: «Μαζί για το παιδί».

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 Υποναύαρχο κ. Ιωάννη Οικονομόπουλο: 1. «Εφαρμοσμένη Αστρονομική Ναυσιπλοϊα», «Χειρισμοί πολεμικών πλοίων», «Προβλήματα σχετικής κινήσεως», «Γενική Ναυτιλία Ακτοπλοϊα- Πλοήγηση» δικής του συγγραφής.

 Αντιπρόεδρον A΄ Ν.Μ.Ε. κ. Πάνο Λασκαρίδη: «Ισπανο-Ελληνικό & Ελληνο-Ισπανικό λεξιλόγιο για ναυτιλομένους» του κ. Κων/νου Π. Λασκαρίδη σε τρία αντίτυπα.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 κ. Ευάγγελο Ανδροβιτσανέα: «Λεύκωμα Θυρεών Πολεμικού Ναυτικού» έκδοση ΓΕΝ.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 Υδρογραφική Υπηρεσία: πλήθος εκδόσεων και περιοδικών σχετικών με την Υδρογραφία, Μετεωρολογία, Ωκεανογραφία κ.α.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 Κύριον Γεώργιο Γιαγκάκη: Πλήθος βιβλίων και περιοδικών εκδόσεων ναυτικού και οικονομικού κυρίως περιεχομένου.

Περιοδικά και έντυπα που εστάλησαν στο Ν.Μ.Ε.: ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING (τ. 457-460) 2. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ (τ. 916,917) 3. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (τ. 162,163) 4. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ & ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΑ ΝΕΑ (τ. 1070,1071) 5. NATIONAL GEOGRAPHIC – Αγγλική έκδοση (Φεβρουάριος, Μάρτιος,Απρίλιος 2010) 6. ΠΕΙΡΑΪΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ (τ. 61) 7. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (τ. 86) 8. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ (τ. 126, 127) 9. ΕΛΝΑΒΙ (τ. 433) 10. ΝΕΑ ΥΔΡΑΪΚΗ ΠΝΟΗ (τ. 94) 11. ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ (τ. 109) 12. ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ (τ. 22) 13. ΠΛΟΙΑΡΧΙΚΗ ΗΧΩ (τ. 407-409) 14. SIGNALS (τ. 90) 15. ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ (τ. 210-212) 16. Ο ΑΠΟΜΑΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ (τ. 72,73) 17. ΝΕΑ ΣΚΕΨΗ (τ. 507) 18. ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ (τ. 110) 19. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ (τ. 29) 20. ΗΧΩ ΤΗΣ ΠΕΣΜΕΝ (τ. 133, 135) 21. ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΕΙΟ ΙΔΡΥΜΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ (τ. 47)

22. ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΑ (τ. 127) 23. Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ (τ. 148) 24. ΘΑΛΑΣΣΑ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ (τ. 21) 25. ΤΑ ΝΕΑ ΤΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΤΗΣ ΙΩΝΙΔΕΙΟΥ (τ. 145) 26. ΝΕΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΝΟΜΠΕΛ (τ. 31) 27. ΙΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ (τ. 64) 28. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ (τ. 88,89) 29. ΚΩΠΗΛΑΤΙΚΑ ΝΕΑ (τ. 18) ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΗ (φ. 164) 2. ΚΑΣΤΕΛΛΑ (φ. 158-160) 3. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΒΡΟΝΤΑΔΟΥ (φ. 1053-1055) 4. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΝ ΦΩΣ (φ. 679) 5. Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ (φ. 49) 6. ΤΥΠΟΣΠΟΡ (φ. 145) 7. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ (φ. 152-161) 8. ΚΡΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ (φ. 21) 9. ΟΙΝΟΥΣΣΑΙ (φ. 549) 10. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΑΣΜΥΝ (φ. 105) 11. ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΙΘΑΚΗΣ (φ. 75) 12. ΚΡΗΤΙΚΑ ΝΕΑ (φ. 473-477) 13. ΕΦΕΔΡΙΚΑ ΝΕΑ (φ. 7) Ðåñßðëïõò

65

Βραβείο Κοινωνικής Προσφοράς στη κα Μαριλένα Λασκαρίδη

Σ

τις 22 Φεβρουαρίου 2010 πραγματοποιήθηκε η ετήσια απονομή των βραβείων «ΕΥΚΡΑΝΤΗ» για τις προσωπικότητες της χρονιάς για το 2009, στην αίθουσα εκδηλώσεων του ΟΛΠ. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε από τους εκδότες του περιοδικού «Ναυτικά Χρονικά» Γεώργιου και Ιωάννας Μπίσια και τελούσε υπό την αιγίδα της Ενώσεως Ναυτιλιακών Οικονομολόγων Ελλάδος. Στην εκδήλωση βραβεύτηκε η κα Μαριλένα Λασκαρίδη, Πρόεδρος της Βιβλιοθήκης Αικατερίνης Λασκαρίδη, για την συνεχή και μακρόχρονη συμβολή της στο χώρο της ναυτιλίας και της προβολής και διατήρησης της ναυτικής μας παράδοσης και κληρονομιάς. Όπως υπογράμμισε ο Άλκης Κορρές, Πρόεδρος της Ένωσης Ναυτικών Οικονομολόγων Ελλάδος «η προσφορά των υπηρεσιών της, σήμερα κάτω από την ομπρέλα του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, περιλαμβάνει ένα ιδιαίτερα εκτενές πεδίο, που εκτείνεται από τη λογοτεχνία και την ποίηση, στην πολυεπίπεδη επικοινωνία επιστήμης και κοινού, στις καλές τέχνες και στη συνεχώς επεκτεινόμενη δημιουργία νέων εστιών έρευνας και τεκμηρίωσης για όσους επιθυμούν να εμβαθύνουν στα γνωστικά αντικείμενα». Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συγχαίρει την κα Μαριλένα Λασκαρίδη και της εύχεται να συνεχίσει να προσφέρει στον πολιτισμό και την ναυτιλία της χώρας μας με τον ίδιο ενθουσιασμό και έμπνευση.

Βράβευση στον Πάνο Λασκαρίδη και Βασίλη Κωνσταντακόπουλο για την αποκατάσταση παλαιών φάρων

ΤHN

23η Ιανουαρίου 2010 πραγματοποιήθηκε εκδήλωση στον Ναυτικό Όμιλο Ελλάδος για την βράβευση δύο μεγάλων προσωπικοτήτων της ναυτιλίας, του Εφοπλιστή και Α΄ Αντιπροέδρου του ΝΜΕ κ. Πάνου Λασκαρίδη και του Εφοπλιστή καπετάν Βασίλη Κωνσταντακόπουλου, για την αποκατάσταση δύο σπουδαίων ναυτικών μνημείων. Συγκεκριμένα το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, στο οποίο προεδρεύει ο κ. Λασκαρίδης, ανέλαβε το κόστος της ανακαίνισης και πλήρους αποκατάστασης των δύο πέτρινων φάρων του Μαλέα και του Ταινάρου ενώ ο καπετάν Κωνσταντακόπουλος ανέλαβε το κόστος για τη μελέτη αποκατάστασης του Φάρου στον Κάβο Μαλιά και την ανάδειξη της διαδρομής που οδηγεί σε αυτόν, μήκους 5,5 χιλιομέτρων. Η εκδήλωση συνδιοργανώθηκε από τον Νομάρχη Λακωνίας κ. Κωνσταντίνο Φούρκη και τον Οργανισμό Πολιτιστικής Ανάπτυξης Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λακωνίας, τον Σύνδεσμο Βελανιδιωτών και τον Ναυτικό Όμιλο Βοιών. Παραβρέθηκαν εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης των περιοχών όπου βρίσκονται οι παλαιοί φάροι αλλά και η ποιήτρια Κική Δημουλά, μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και της Επιστημονικής Επιτροπής του Ιδρύματος Αικατερίνη Λασκαρίδη. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συγχαίρει τους δύο εφοπλιστές για την ευαισθησία τους και το σημαντικό τους έργο στην προστασία και διατήρηση της ναυτικής μας κληρονομιάς.

66

Ðåñßðëïõò

Μελέτης Μεθενίτης Ένας μεγάλος φίλος του Μουσείου έφυγε από κοντά μας μέσα στον Μάρτιο που μας πέρασε. Ο Μελέτης Μεθενίτης, εφοπλιστής και συλλέκτης, δεν βρίσκεται πια μαζί μας, έχοντας διανύσει μια πολυτάραχη επιχειρηματική ζωή, μεγάλο μέρος της οποίας αφιέρωσε στη συλλογή αντικειμένων και φωτογραφιών που συνδέονται με τη μεγάλη του αγάπη, τη θάλασσα και την εμπορική ναυτιλία. Περίπλους

Τ

ο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος αισθάνεται φτωχότερο χάνοντας ένα φίλο, και θερμό υποστηρικτή, γνώστη άπειρων λεπτομερειών της εξέλιξης και μεγέθυνσης της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας. Ο Μελέτης είτε ως εφοπλιστής, είτε ως φιλότεχνος, ακολούθησε για περισσότερο από πενήντα χρόνια τις ρότες των πλοίων. Αντί για λιμάνια και ντόκους σύχναζε σε ναυτικούς πλειστηριασμούς και παλαιοπωλεία της Οδησσού, της Κωστάντζας, του Λονδίνου, του Ρότερνταμ και όλων των μεγάλων ναυτικών τόπων της Ευρώπης και της Αμερικής. Μέσα από τα συλλεκτικά αντικείμενα που προμηθευόταν, στοιχειοθετείται η διαδρομή της ναυτιλίας, ελληνικής και παγκόσμιας και ιδιαίτερα της περιόδου μετάβασης από τα ιστία στον ατμό, δηλαδή το τελευταίο τέταρτο του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα. Ήταν επόμενο η μεγάλη του, μέχρι μανίας, συλλεκτική τάση να τον φέρει σε επαφή με τον πρώην Πρόεδρο του ΝΜΕ, επίσης εκλιπόντα, Ναύαρχο Κώστα Παΐζη. Μια προσωπική σχέση που εξελίχθηκε σε μεγάλη φιλία και έφερνε συχνά τους δύο σοφούς στα περί της θαλάσσης πράγματα σε συζητήσεις για λεπτομέρειες γεγονότων της περιόδου, αλλά και μεγάλες στιγμές της ιστορίας της εμπορικής μας ναυτιλίας. Η συλλογή του Μελέτη αποτελείτο από μοντέλα πλοίων, πίνακες, αντικείμενα βαπορίσια, άρθρα εντύπων, εφημερίδων, ναυτικών περιοδικών κλπ και φωτογραφίες, ατέλειωτο πλήθος φωτογραφιών με πορτρέτα πλοίων της μεταβατικής περιόδου από τα πανιά στη μηχανή. Γέμιζε δημιουργικά το χρόνο του θα λέγαμε, αφιερωνόταν σ’ αυτήν. Εμείς όσοι είχαμε την τύχη να τον ζήσουμε από κοντά τον αγαπήσαμε και κερδίσαμε πολλά απ’ τις γνώσεις του και τις εμπειρίες του.

68

Ðåñßðëïõò

Αυτοδημιούργητος ο Μελέτης, πρωτόμαθε από τον μεγαλοδικηγόρο πατέρα του την αγάπη προς τη θάλασσα. Άνοιξε το πρώτο μικρό του γραφείο στο Λονδίνο, συγκατοικώντας και συνεργαζόμενος με τον Νίκο Βαρδινογιάννη το 1967. Από τότε γνώρισε όλη την οικογένεια των ελλήνων επιχειρηματιών με την οποία συνδεόταν φιλικά. Ο ίδιος ακολούθησε τη δική του επιτυχημένη διαδρομή στο εφοπλισμό. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συλλυπείται τη σύζυγο του Μελέτη Αντωνία και την κόρη του Μιμή και εύχεται ο χρόνος να ενεργήσει καταπραϋντικά στον πόνο του χωρισμού.

ΟΜΙΛIΑ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤH ΤΗΣ ΤΡAΠΕΖΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛAΔΟΣ κ. ΓΕΩΡΓIΟΥ Α. ΠΡΟΒOΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΕΤΗΣΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΟΧΩΝ 27 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2010 Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Η ελληνική οικονομία αντιμετωπίζει σήμερα μια βαθιά, δομική και πολύπλευρη κρίση. Γι’ αυτό και η έξοδος από αυτή την κρίση προϋποθέτει πολυετή, επίμονη και συστηματική προσπάθεια. Απαιτεί ρήξη με το παρελθόν. Κύρια χαρακτηριστικά της κρίσης είναι το μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα, το τεράστιο χρέος και η συνεχής διάβρωση της ανταγωνιστικής θέσης της χώρας. Τα προβλήματα αυτά προϋπήρχαν της διεθνούς κρίσης του 2008 και ήταν αναπόφευκτο, χωρίς τολμηρές και αποφασιστικές παρεμβάσεις, να οδηγήσουν, αργά ή γρήγορα, σε αδιέξοδο. Καθώς οι παρεμβάσεις αυτές δεν έγιναν, η κατάσταση επιδεινώθηκε. Παράλληλα, η διεθνής κρίση μεγέθυνε τις συσσωρευμένες επιπτώσεις των χρόνιων αδυναμιών και επιτάχυνε την πτωτική πορεία της οικονομίας. Αποτέλεσμα είναι η σημερινή κατάσταση που αποτυπώνεται στα δίδυμα ελλείμματα και στα δίδυμα χρέη, στη στενή διασύνδεση του δημόσιου ελλείμματος και χρέους με το εξωτερικό έλλειμμα και χρέος. Η σημερινή κρίση δεν αντανακλά απλώς μια παροδική, πτωτική, φάση του οικονομικού κύκλου. Και βέβαια δεν αποτυπώνεται μόνο στο δημόσιο τομέα και στο ανησυχητικό έλλειμμα ανταγωνιστικότητας. Αφορά το σύνολο της οικονομίας, τις δομές της, τις αντιλήψεις και συμπεριφορές που κυριάρχησαν επί σειρά ετών, το στρεβλό μοντέλο ανάπτυξης που ακολουθήσαμε. Αυτό σημαίνει ότι η η κρίση δεν επιδέχεται βραχυχρόνιες θεραπείες. Προϋποθέτει, αντίθετα, επίμονη και συστηματική προσπάθεια: μια προσπάθεια μακρά, συντεταγμένη και ρηξικέλευθη. Μακρά, γιατί η αλλαγή των δομών που μας οδήγησαν εδώ θα είναι ένα έργο επίπονο που δεν είναι εύκολο να πραγματοποιηθεί σύντομα. Συντεταγμένη, για να εξασφαλίσουμε την ομαλή συνέχεια, με ελαχιστοποίηση των κραδασμών. Ρηξικέλευθη, γιατί δεν μπορούμε να λύσουμε τα σημερινά προβλήματα, αν συνεχίσουμε να σκεφτόμαστε με τον ίδιο τρόπο που σκεφτόμασταν όταν τα δημιουργούσαμε. Η υπέρβαση της κρίσης προϋποθέτει, με άλλα λόγια, ρήξη με το παρελθόν. Η Τράπεζα της Ελλάδος είχε προειδοποιήσει εγκαίρως για τη σοβαρότητα της κατάστασης. Στις εκθέσεις της τονιζόταν ότι οι μακροοικονομικές ανισορροπίες θα διογκώνονταν όσο χειροτέρευε η διεθνής συγκυρία. Διατυπωνόταν, επίσης, σαφής προειδοποίηση για το ενδεχόμενο της διόγκωσης του κόστους δανεισμού. Ταυτόχρονα, υπογραμμιζόταν ότι έπρεπε να μεταδοθεί με σαφήνεια στις αγορές το μήνυμα ότι η Ελλάδα είναι αποφασισμένη να εφαρμόσει ένα πολυετές σχέδιο ουσιαστικής δημοσιονομικής εξυγίανσης και τολμηρών διαρθρωτικών αλλαγών. Οι εξελίξεις που ακολούθησαν επιβεβαίωσαν τις δυσοίωνες προβλέψεις. Η οικονομία έχει εισέλθει σε φαύλο κύκλο και δημιουργήθηκε πρωτοφανής αβεβαιότητα, που προκάλεσε μια σειρά υποβαθμίσεων της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας. Αυτές οδήγησαν σε μεγάλη διεύρυνση των περιθωρίων επιτοκίου, με αποτέλεσμα την επιβάρυνση του κόστους δανεισμού και εξυπηρέτησης του χρέους του Δημοσίου. Η κατάσταση αυτή, στο βαθμό που παρατείνεται, επιδεινώνει τη δημοσιονομική θέση της χώρας, δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο τη δημοσιονομική προσαρμογή, έχει σοβαρές επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία και στο τραπεζικό σύστημα και ανατροφοδοτεί το κλίμα αβεβαιότητας, ασκώντας μια γενικότερη παραλυτική επίδραση. Μοναδική διέξοδος είναι η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης, με τη δραστική μείωση του ελλείμματος και του χρέους και την ανάκτηση της απωλεσθείσας ανταγωνιστικότητας. Οι αλλαγές που απαιτούνται είναι εξαιρετικά επείγουσες. Τα μεγάλα προβλήματα που επί τόσα χρόνια διστάσαμε να αντιμετωπίσουμε βρίσκονται τώρα μπροστά μας. Γι’ αυτό είναι ιστορικές οι ευθύνες που οφείλουμε όλοι να αναλάβουμε μπροστά στη μεγάλη πρόκληση. Ο δρόμος για την έξοδο από την κρίση θα είναι μακρύς και δύσβατος. Θα χρειαστούν λοιπόν περισσότερες και μεγαλύτερης διάρκειας προσπάθειες από όλους. Η πορεία των επόμενων χρόνων θα προσδιοριστεί σε μεγάλο βαθμό από το στόχο που θα επιλέξουμε και από την προσήλωσή μας σ’ αυτόν. Θέλουμε μια Ελλάδα εγκλωβισμένη σε μια ισορροπία χαμηλών δυνατοτήτων ή μια Ελλάδα σύγχρονη και δυναμική; Και επειδή ασφαλώς θέλουμε το δεύτερο, είναι βέβαιο ότι δεν μπορούμε πλέον να πορευθούμε με τις συνταγές του παρελθόντος, δηλαδή: • με μυωπική επιλογή του παρόντος εις βάρος του μέλλοντος, • με καταναλωτική συμπεριφορά, στα όρια του ευδαιμονισμού, που υπερβαίνει κατά πολύ τις παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας, • με επιλεκτική και κατά το δοκούν εφαρμογή των θεσμών και των νόμων, • με μετάθεση των ευθυνών στους άλλους, • με άρνηση κάθε προσπάθειας για οικοδόμηση συναίνεσης, • με ιδεοληπτικές ερμηνείες της πραγματικότητας, • με την απαίτηση της διατήρησης κεκτημένων που αντιστρατεύονται το συμφέρον της κοινωνίας στο σύνολό της, • με κοντόφθαλμη επιδίωξη του εύκολου κέρδους στο βραχύτερο χρονικό διάστημα, Όλα αυτά πρέπει να αλλάξουν, αν θέλουμε να ξεπεράσουμε την παρούσα βαθιά κρίση. Πρέπει τώρα να μετατοπίσουμε την έμφαση στο μέλλον και να πραγματοποιήσουμε με γρήγορο βηματισμό τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Η σημερινή κρίση δεν μοιάζει σε τίποτα με όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα, τουλάχιστον στη μεταπολεμική μας ιστορία. Και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με λογικές άλλων εποχών. Η συνειδητοποίηση του μεγέθους των προβλημάτων από όλους μας θα συμβάλει στην οικοδόμηση της κοινωνικής συναίνεσης, που είναι αναγκαία στη δύσκολη πορεία που έχουμε μπροστά μας. Μια πορεία που θα στηρίξει τις αναπτυξιακές προοπτικές της οικονομίας, διασφαλίζοντας έτσι την κοινωνική συνοχή. Εδώ αναδεικνύεται ο σύνθετος ρόλος που αναλαμβάνει σήμερα η κυβέρνηση, η οποία καλείται, με επιμονή και αποτελεσματικότητα, να υπερβεί εμπόδια, να κάμψει αγκυλώσεις του παρελθόντος, να ανοίξει νέους δρόμους και να καταδείξει με πειστικότητα ότι το τελικό όφελος από τη μακρά προσπάθεια θα υπερβεί κατά πολύ το κόστος που καλούμεθα να καταβάλουμε στη διαδρομή. Οι μέχρι σήμερα αποφάσεις της είναι ελπιδοφόρες, καθώς η οικονομική πολιτική στρέφεται σταδιακά προς αυτές τις κατευθύνσεις και επιχειρεί να χαράξει μια νέα πορεία. Στην πορεία αυτή θα πρέπει να έχει την υποστήριξη όλων. Η διαδρομή θα είναι μακρά και επίπονη. Δεν υπάρχει όμως άλλη επιλογή. Έχουμε ιστορικό καθήκον να τη διανύσουμε έως το τέλος, επιστρατεύοντας δυνάμεις, ικανότητες και χαρίσματα που υπάρχουν σ’ αυτή τη χώρα και έχουν αναδειχθεί σε άλλες περιόδους κρίσης στο παρελθόν, με θαυμαστά αποτελέσματα. [...] Ðåñßðëïõò

69

Ημερολόγιο Μουσείου ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΤΗΣΙΑ ΤΑΚΤΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ

ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ | 23 Μαρτίου 2010

Άποψη της αίθουσας εκδηλώσεων του ΝΜΕ κατά την Γενική Συνέλευση.

ΤHN

Κυριακή, 23 Μαρτίου 2010, πραγματοποιήθηκε η Ετήσια Τακτική Γενική Συνέλευση των Μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Η Πρόεδρος του Μουσείου κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου Παλούμπη καλωσόρισε τους παρευρισκόμενους και παρουσίασε το πρόγραμμα της εκδηλώσεως, τονίζοντας κάποια βασικά στοιχεία για την λειτουργία του Μουσείου. Παρακάτω παρατίθεται η ομιλία της Προέδρου:

ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ Ν.Μ.Ε.

«Α

γαπητοί φίλες και φίλοι Εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου σας καλωσορίζω στη Γενική Συνέλευση και σας ευχαριστώ θερμά για την παρουσία σας. Θα ήθελα να τονίσω ότι η προσέλευσή σας στη Γενική Συνέλευση μας ευχαριστεί και μας στηρίζει ηθικά να συνεχίσουμε τις καθημερινές μας προσπάθειες για την ανέλιξη του Μουσείου μας και την καθιέρωσή του στην πρέπουσα θέση στον ιστό της ελληνικής κοινωνίας. Το πρόγραμμα της ημέρας περιΗ Πρόεδρος του ΝΜΕ στο βήμα. λαμβάνει α. Ανάγνωση των πεπραγμένων από τις δραστηριότητες του Μουσείου τη χρονιά που έφυγε από τον Γενικό Γραμματέα Αντιναύαρχο κ. Τιμόθεο Μασούρα. β. Ανάγνωση των οικονομικών στοιχείων ισολογισμού του έτους 2009 και προϋπολογισμού του έτους 2010 από εμένα. Χωρίς να επιθυμώ να υπεισέλθω στα όσα έχει να πει ο Γενικός Γραμματέας θα ήθελα μόνο να τονίσω ότι η περσινή χρονιά, η εξηκοστή 70

Ðåñßðëïõò

της ζωής του Μουσείου, σημαδεύτηκε θετικά από την μεγάλη και επιτυχημένη έκθεση Βολανάκη που έφερε το Μουσείο στο κέντρο της προσοχής του Τύπου, εντύπου και ηλεκτρονικού, και της ελληνικής κοινωνίας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οφείλουμε χάριτες στον Αντιπρόεδρο του Μουσείου κ. Πάνο Λασκαρίδη με την αποκλειστική χορηγία του οποίου πραγματοποιήθηκε η έκθεση, που ήταν η πρώτη του πατέρα της ελληνικής θαλασσογραφίας, 102 χρόνια μετά τον θάνατό του. Η επιτυχία της έκθεσης Βολανάκη ήταν τέτοια που άξιζε τις αλλαγές που επιφέραμε στην μόνιμη έκθεση του Μουσείου αλλά και στις συνήθειές μας, όπως την ματαίωση της κοπής της πρωτοχρονιάτικης πίτας μας. Εμείς κάνουμε ότι μπορούμε για να διατηρούμε το Ναυτικό Μουσείο της χώρας σε λειτουργία. Η πολιτεία όμως θέλει να έχει Ναυτικό Μουσείο;; Θεωρεί το κράτος ότι οφείλει κάτι στο Πολεμικό και το Εμπορικό Ναυτικό;; Η χώρα είναι ναυτική. Είναι ντροπή να μην έχει ένα ανάλογο Ναυτικό Μουσείο. Για να υπάρχει όμως το Ναυτικό Μουσείο πρέπει να επιβιώσει. Και ο μόνος τρόπος είναι η επαναχορήγηση του πόρου του ΝΑΤ, ο οποίος • Είχε θεσμοθετηθεί ειδικώς για το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος • Δεν προέρχεται από πόρους του Δημοσίου • Αποκόπηκε από τον σκοπό του με μισαλλόδοξες εισηγήσεις • Έκτοτε παραμένει αχρησιμοποίητος Οι κυβερνήσεις αλλάζουν και φαίνεται σαν οι πολιτικές ηγεσίες να

Πάνω: Διακρίνονται από αριστερά η κα Μάρω Σταμούλη, το μέλος του Δ.Σ. Υποναύαρχος Π.Ν. ε.α. και Δικηγόρος κ. Κωνσταντίνος Αποστολάκης, ο Β΄ Αντιπρόεδρος του Δ.Σ., εφοπλιστής κ. Δημήτριος Λεμονίδης, πίσω διακρίνεται το μέλος του Δ.Σ. Υποναύαρχος Λ.Σ. ε.α. κ. Νικόλαος Σερέτης, ο Επίτιμος Αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση κ. Παύλος Ιωαννίδης, η κα Barbara Van Der Zee και ο σύζυγός της κ. Σπήλιος Χαραμής Γενικός Διευθυντής του Ομίλου ΑΝΤ1, πίσω διακρίνονται ο Ταμίας του Δ.Σ. κ. Νικόλαος Αλαφασός, ο Γενικός Γραμματέας, Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Τιμόθεος Μασούρας, ο εκπρόσωπος του Αρχηγού του Λ.Σ. Υποναύαρχος Λ.Σ. ε.α. κ. Παναγιώτης Παρασκευόπουλος, η Πρόεδρος του ΝΜΕ, Ο Βετεράνος του Β΄ ΠΠ Ναύαρχος κ. Γιώργος Μόραλης, ο κ. Ιωάννης Πολυκανδριώτης, ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Μιχάλης Ισμαϊλάκος και ο Ναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Γεώργιος Δημητρόπουλος. Kάτω αριστερά: Η Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε. και ο κ. Παύλος Ιωαννίδης, Επίτιμος Αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση. Kάτω δεξιά: Η Πρόεδρος του ΝΜΕ μαζί με την κα Αθηναΐς Αγαπητίδου και ο κ. Μίκης Καπαϊτζής.

εμφανίζουν διστακτικότητα στην υπερνίκηση αδύναμων ενστάσεων κλαδικών συνδικαλισμών για την εφαρμογή μιας απόφασης καθ’ όλα σωστής και νόμιμης. Ελπίζουμε η Υπουργός Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, κυρία Λούκα Κατσέλη να βρει χρόνο μέσα στις άλλες πολλές και σοβαρές ασχολίες της και να υλοποιήσει την υπόσχεσή της. Επαναλαμβάνω είναι ο μόνος τρόπος για να συνεχίσει το Ναυτικό Μουσείο τη λειτουργία του. Πολύ σημαντικό για την προώθηση της έρευνας για τη ναυτική μας ιστορία θεωρούμε το εκδοτικό μας έργο. Μόλις πρόσφατα, στις 27 Φεβρουαρίου, παρουσιάσθηκε η δίτομη έκδοση «Τα Ελληνικά Υποβρύχια», την οποία συνέγραψαν οι Αντιναύαρχοι Επίτιμοι Αρχηγοί Στόλου κ.κ. Τιμόθεος Μασούρας και Θωμάς Κατωπόδης. Στις 19 Απριλίου στο Ζάππειο Μέγαρο θα παρουσιασθεί το βιβλίο «Από τα πελάγη… στους αιθέρες. Το χρονικό της Ναυτικής Αεροπορίας» που συνέγραψε ο Αντιναύαρχος Γιάννης Παλούμπης. Θα ήθελα, εκ μέρους του Δ.Σ., να ευχαριστήσω τους τρεις Αντιναυ-

άρχους, οι οποίοι εργάσθηκαν ανιδιοτελώς και παρεχώρησαν τα συγγραφικά τους δικαιώματα στο Ναυτικό Μουσείο. Επανερχόμενη στη ροή του προγράμματός μας, θα ήθελα να αναγγείλω στη Γενική Συνέλευση ότι κατόπιν ομόφωνης απόφασης του Διοικητικού Συμβουλίου θα θέλαμε να τιμήσουμε τον κ. Σπήλιο Χαραμή που συμπλήρωσε φέτος 30 χρόνια ως μέλος του Μουσείου για την πολυσχιδή στήριξη που παρείχε όλο αυτό το διάστημα στους σκοπούς του Μουσείου». Η Εκδήλωση ξεκίνησε με την απονομή Τιμητικού Διπλώματος και Αργυρού Μεταλλίου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στον κ. Σπήλιο Ι. Χαραμή, για την συμπλήρωση τριάντα χρόνων ενεργητικής παρουσίας ως μέλους του Μουσείου και της προσφοράς του σε αυτό. Το βιογραφικό του κ. Χαραμή ανέγνωσε το μέλος του Δ.Σ. του Μουσείου, Υποναύαρχος Π.Ν. ε.α. και Δικηγόρος κ. Κωνσταντίνος Αποστολάκης, το οποίο παραθέτουμε παρακάτω: Ðåñßðëïõò

71

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΠΗΛΙΟΥ Ι. ΧΑΡΑΜΗ Γεννήθηκε στην Αθήνα τον Ιανουάριο του 1937, γιος του Ιωάννη Σ. Χαραμή καθηγητή του Πανεπιστημίου και Ακαδημαϊκού και της Αγγελικής Πολίτη. Είναι πτυχιούχος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1958 υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στο Πολεμικό Ναυτικό. Στη συνέχεια υπηρέτησε ως ιδιαίτερος γραμματέας στον Αντιπρόεδρο της Κυβερνήσεως και πρώην πρωθυπουργό Παναγιώτη Κανελλόπουλο και μετέσχε ως μέλος της Αντιπροσωπίας της Ελλάδος στην επίσημη επίσκεψη του Π. Κανελλόπουλου στον Πρόεδρο Τίτο της Γιουγκοσλαβίας. Το 1960 τοποθετήθηκε ως υπεύθυνος για την οργάνωση και τη συνολική εποπτεία της εισόδου της Ελλάδος στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες ως συνδεδεμένο μέλος (1960-Συνθήκη της Ρώμης). Το 1962 μαζί με τον Sir Paul Παυλίδη δημιούργησε την “Vioplastic A.E.”, εταιρεία παραγωγής αυτοκιΤο μέλος του Δ.Σ. Αντιναύαρχος Π.Ν. νήτων, η οποία για πρώτη φορά ε.α. και Δικηγόρος κ. Κωνσταντίνος προβαίνει στην παραγωγή αυ- Αποστολάκης παρουσιάζει το βιοτοκινήτων στην Ελλάδα και ανέ- γραφικό του τιμώμενου μέλους κ. λαβε Διευθύνων Σύμβουλος της Ιωάννη Χαραμή. εταιρείας. Το 1965, με χορηγία της Humphries Holdings Ltd., παρακολούθησε μαθήματα για την κινηματογραφική και τηλεοπτική παραγωγή στο πανεπιστήμιο του Λος Άντζελες. Στη συνέχεια εργάστηκε στην Humphries Holdings Group of Companies (που άνηκαν στη BET Rediffusion Group) του μεγαλύτερου Group τότε, διεθνώς με ότι αφορούσε υπηρεσίες της τηλεόρασης και τον κινηματογράφο. Διετέλεσε Γενικός Διευθυντής της θυγατρικής εταιρείας Mole-Richardson (Hellas) Ltd. Στο διάστημα αυτό ταξίδεψε σε όλο το κόσμο για την Humphries, με σκοπό την ίδρυση νέων τηλεοπτικών σταθμών και τα γυρίσματα πολλών ταινιών μεγάλου μήκους, τηλεοπτικές παραγωγές και ντοκιμαντέρ. Το 1972 συνελήφθη στην Αθήνα για δραστηριότητες κατά του στρατιωτικού καθεστώτος και κρατήθηκε χωρίς δίκη για αρκετές ημέρες. Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα, τον Ιούλιο του 1974, παραιτήθηκε από την παραπάνω αγγλική εταιρεία και διορίστηκε από τον πρωθυπουργό της Ελλάδος Κ. Καραμανλή, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Εθνικής Ραδιοφωνικής Τηλεόρασης (ΕΡΤ). Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ταξίδεψε εκτενώς στην Ανατολική και Δυτική Ευρώπη, ΗΠΑ, στη Σοβιετική Ένωση, την Άπω Ανατολή, εκπροσωπώντας την ΕΡΤ σε πολλές διεθνείς εμπορικές εκθέσεις της τηλεόρασης, διεθνείς διασκέψεις και επίσημες επισκέψεις σε πολλούς τηλεοπτικούς σταθμούς. Πέτυχε να λάβει συνεντεύξεις από αρκετούς ηγέτες του κόσμου για την ΕΡΤ, μεταξύ των οποίων ήταν ο Μπρέζνιεφ το 1974 και ο Leh Βαλέσα τον Αύγουστο του 1980 στα ναυπηγεία του Γκντανσκ κατά τη διάρκεια των ταραχών. Το 1978 παραιτήθηκε από μέλος του Δ.Σ. και αμέσως διορίστηκε Διευθυντής της Τηλεόρασης και αργότερα ως Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής της ΕΡΤ. Μεταξύ 1974 και 1978 ήταν μέλος της Επιτροπής Μέσων Ενημέρωσης του Ελληνικού Υπουργείου Βιομηχανίας, αρμόδιος για τη προώθηση σχέσεων των μέσων μαζικής ενημέρωσης (Φωτογραφία, Τηλεόραση, Ραδιόφωνο, Εκδόσεις). Κατά την ίδια περίοδο (1974-1978) υπηρέτησε ως Πρόεδρος ή Μέλος της Τεχνικής Επιτροπής της ΕΡΤ. Από το 1978 πήρε ενεργό μέρος στην εισαγωγή του χρώματος στην ελληνική τηλεόραση και εργάστηκε για την κατάρτιση του εργατικού ειδικού δυναμικού της ΕΡΤ στην έγχρωμη τηλεόραση. Κατά την ίδια περίοδο 1974-1975 εργάστηκε στενά με τον Sir Hugh 72

Ðåñßðëïõò

Greene για την προετοιμασία του Νέου Βασικού Νόμου που διέπει την Ελληνική Τηλεόραση και το Ραδιόφωνο. Μεταξύ 1978 και 1981 ήταν μέλος της «Επιτροπής Προγράμματος Τηλεόρασης της EBU». Τον Οκτώβριο του 1981 απολύθηκε από την ΕΡΤ. Από το Ιανουάριο του 1982 μέχρι τον Μάιο του 1989 εργάστηκε για τα «Πολιτικά θέματα», το ελληνικό εβδομαδιαίο πολιτικό και οικονομικό περιοδικό (μέχρι το 1985-ως αρθρογράφος σε θέματα μέσων ενημέρωσης και από το 1985 ως αρθρογράφος σε θέματα μέσων ενημέρωσης και από το 1985 έως το 1989, ως ξένος ανταποκριτής στο Λονδίνο). Από το 1985-1989 ως Αναπληρωτής Πρόεδρος του Hellas Radio Ltd. του Λονδίνου. Μετά το 1989 ανέλαβε κατά σειρά τα ακόλουθα καθήκοντα: Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής Antenna TV. A.E. Γενικός Διευθυντής Τηλεόρασης Ομίλου Antenna Γενικός Διευθυντής Ομίλου 2ος Αντιπρόεδρος Antenna T.V. A.E. Πρόεδρος Antenna Radio Είναι παντρεμένος με την Barbara Van Der Zee. Εκδόσεις: Πάνω από 1000 άρθρα σε ελληνικά περιοδικά, εφημερίδες και διεθνείς περιοδικά τηλεόρασης. Παραγωγές: Πάνω από 50 ντοκιμαντέρ στη τηλεόραση, ως παραγωγός σε πολιτικά και κοινωνικά θέματα. Παράσημα: Ιππότης του τάγματος της σημαίας, Γιουγκοσλαβία 1960 (στρατιωτικό) Ιππότης του τάγματος του Λιχτενστάιν 1964 Βραβεία: Χρυσό μετάλλιο στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Νέας Υόρκης του 1986, για ένα σύντομο ντοκιμαντέρ της ρύπανσης στην Αθήνα. Χρυσό μετάλλιο του Ελληνικού Ινστιτούτου Εφευρετών, 1979. Μέλος: 1. Foreign Press Association στο Λονδίνο 2. National Geographic, Ουάσινγκτον DC 3. Ναυτικός Όμιλος Ελλάδος 4. Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος 5. Εταιρεία των φίλων του Παναγιώτη Κανελλόπουλου 6. Royal Television Society, Λονδίνο 7. Πρόεδρος του Δ.Σ. «Οι Φίλοι του Οφθαλμιατρείου Αθηνών». Ο κύριος Χαραμής, εμφανώς συγκινημένος, παρέλαβε το Τιμητικό του Δίπλωμα και στη συνέχεια πήρε τον λόγο, ευχαριστώντας για την τιμή της βράβευσής του ενώ ανέφερε και αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία για την σχέση του με το Μουσείο και την Ναυτιλία.

Η Πρόεδρος του ΝΜΕ παραδίδει στον κ. Σπήλιο Χαραμή Τιμητικό Δίπλωμα και το Αργυρό Μετάλλιο του ΝΜΕ.

Ακολούθως παρατίθεται η ομιλία του κ. Χαραμή:

ΟΜΙΛΙΑ ΣΠΗΛΙΟΥ Ι. ΧΑΡΑΜΗ

ΛΟΓΟΔΟΣΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΝΜΕ

«Κυρία Πρόεδρος Αγαπητά Μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου Κυρίες και Κύριοι Ευχαριστώ θερμά το Δ.Σ. του Μουσείου μας για την μεγάλη τιμή που μου κάνατε σήμερα. Από βρέφος έμαθα από τον παππού μου και τον πατέρα μου, να αγαπώ και να σέβομαι την θάλασσα και τους ναυτικούς. Μεγάλωσα όλα μου τα καλοκαίρια στη θάλασσα της ιδιαίτερης πατρίδας μου Ύδρας και από ηλικίας 7 -8 ετών έφευγα μόνος μου από την Ύδρα με Ο κ. Σπήλιος Χαραμής στο βήμα. ένα βαρκάκι με λατίνι, πήγαινα απέναντι στην Πελοπόννησο και γυρνούσα πίσω. Εάν έπεφτε ο αέρας τραβούσα κουπί για 2 ώρες τουλάχιστον. Ο πατέρας μου, Καθηγητής του Πανεπιστημίου-Ακαδημαϊκός και έφεδρος πλοίαρχος ιατρός του Π.Ν. και ο μόνος έφεδρος ιατρός που πήρε δίπλωμα και φτερά πιλότου, μου έβγαλε ναυτικό φυλλάδιο και όταν ήμουν 12 ετών μπαρκάρισα επί 3 καλοκαίρια στα Υδραϊκά σφουγγαράδικα και δούλευα σαν μούτσος στο «ντεπόζιτο» των σφουγγαράδικων του Καπετάν Δανάμπαση. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα βράδια στις ακρογιαλιές της Μπαρμπαριάς, γύρω από μια φωτιά που έβραζε το καζάνι με την κακαβιά που συνοδευόταν από την ξερή γαλέτα που μουσκεύαμε μέσα στην σούπα. Οι 32 μήνες που υπηρέτησα στο Π.Ν. με έκαναν να γνωρίσω πολλούς από τους ήρωες αξιωματικούς και υπαξιωματικούς του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και να μάθω από πρώτο χέρι απίθανες λεπτομέρειες ηρωισμού και ανθρωπιάς. Με το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος με συνδέουν πολλά πράγματα. Σαν γραμματέας του αείμνηστου Προέδρου Παναγιώτη Κανελλόπουλου, έβαλα λίγο το χέρι μου ώστε ο Πρόεδρος να προλογίσει τον πρώτο κατάλογο εκθεμάτων του Μουσείου μας. Ο φίλος μου αείμνηστος αρχιπλοίαρχος Νίκος Λάχανος με τον γλυκό και πειστικό του τρόπο με έκανε να δωρίσω στο Μουσείο μας πολλά αντικείμενα και έγγραφα, τα οποία δεν αναφέρω τώρα γιατί είναι πολλά, ενδεικτικά μόνο σας λέγω, ότι τα δύο ναυτικά Ναπολεόντεια κανόνια που βρίσκονται μπροστά από την δεύτερη είσοδο του Μουσείου μας τα δώρισα εγώ. Ένας άλλος άνθρωπος που με έκανε να αγαπήσω το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, ήταν ο θείος μου και νονός μου Δευκαλίων Ρεδιάδης, αντιπρόεδρος του πρώτου Δ.Σ. κατά την ίδρυση του Μουσείου και πρώτος Υφυπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας στην Κυβέρνηση Δεμερτζή το 1936. Ο Δευκαλίων Ρεδιάδης ήταν αδελφός του Υποναύαρχου Περικλή Ρεδιάδη. Εδώ θα μου επιτρέψετε να κάνω μια μικρή παρένθεση. Εδώ και πολλά χρόνια προσπάθησα να πείσω τους Υπουργούς Εμπορικής Ναυτιλίας των Κυβερνήσεων του ΠΑ.ΣΟ.Κ. και Νέας Δημοκρατίας να μπει το όνομά του Δευκαλίωνος Ρεδιάδη, μεγάλου Πειραιώτη νομικού, στην πλάκα που υπήρχε στο Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας με τα ονόματα όλων των Υπουργών. Μου το αρνήθηκαν όλοι, με την δικαιολογία ότι μπορεί μεν ο Ρεδιάδης να ονομάστηκε ο πρώτος Υφυπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας από την Κοινοβουλευτική Κυβέρνηση Δεμερτζή, αλλά παρέμεινε για έναν χρόνο και μετά παραιτήθη και στη Δικτατορική Κυβέρνηση Μεταξά. Όταν είπα σε όλους αυτούς τους Υπουργούς να γράψουν το όνομά του μόνο για την Κοινοβουλευτική Κυβέρνηση Δεμερτζή, έκαναν ότι δεν καταλαβαίνουν και το θέμα εκκρεμεί ακόμη. Για μένα έδειξαν μια στενοκεφαλιά και κακώς εννοούμενο πατριωτισμό. Ελπίζω, ότι κάποτε κάποιος Υπουργός Ναυτιλίας θα ανοίξει τα μάτια του και θα τιμήσει τον πρωτεργάτη της Εμπορικής Ναυτιλίας μας. Αγαπητοί φίλοι, δεν θέλω να σας κουράσω άλλο και για άλλη μια φορά σας ευχαριστώ για την μεγάλη τιμή που μου κάνατε. Σας υπόσχομαι ότι θα υπηρετώ πάντοτε τους ευγενείς σκοπούς του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος».

«Αγαπητές Φίλες και Φίλοι, μέλη του Ναυτικού μας Μουσείου, Βρισκόμαστε πάλι μαζί στη σημερινή Γενική Συνέλευση να σας εκθέσουμε τα πεπραγμένα του περασμένου χρόνου και να σας παρουσιάσουμε την οικονομική διαχείριση του 2009 ζητώντας να εγκρίνετε την απαλλαγή μας από κάθε ευθύνη.

Μετά την απονομή της τιμητικής διάκρισης στον κ. Χαραμή ακολούθησε η καθιερωμένη ανάγνωση της Λογοδοσίας του Δ.Σ. του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος από τον Γενικό Γραμματέα Αντιναύαρχο Π.Ν. ε.α. κ. Τιμόθεο Μασούρα, την ομιλία του οποίου παραθέτουμε ακολούθως:

Πριν παρουσιάσω τους διαφόρους τομείς των δραστηριοτήτων του Μουσείου θα ήθελα να αναφέρω ονομαστικά τα μέλη μας που έφυγαν το 2009: Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΜΕ Αντι1. Καραθανάσης Ιωάννης ναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Τιμόθεος Μασού(αξιωματικός Π.Ν.) ρας παρουσιάζει την λογοδοσία του 2. Καραμήτσος Γεώργιος Δ.Σ. για το έτος 2009. (αξιωματικός Π.Ν.)

3. Πρόβου-Παναγιώτου Κωνσταντίνα (Ψυχολόγος, Ζωγράφος) 4. Πύρλας Ευθύμιος (Δ/ντής ΕΟΤ) 5. Τζαμτζής Αναστάσιος 6. Τσαφόγιαννης Κων/νος (αξιωματικός Π.Ν.)

7. Χατζίνας Δημήτριος (ζωγράφος) Η μνήμη τους ας μένει πάντα κοντά μας.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ 1. Τον Μάιο του 2009 το Μουσείο συμμετείχε στην πανελλήνια εορτή που οργάνωσε το Υπουργείο Πολιτισμού με θέμα «Πολιτισμός και Περιβάλλον: το δέντρο της ζωής σε τέσσερις εποχές». Σκοπός της εκδήλωσης ήταν η ευαισθητοποίηση του κοινού για την διάσωση των δασών μας.

2. Τον Ιούνιο 2009 πραγματοποιήθηκε η 23η έκθεση Βιβλίου του Πειραιά. Το Ν.Μ.Ε. συμμετείχε για δεύτερη φορά στην έκθεση με δικό του περίπτερο κάνοντας γνωστό στο ευρύτερο κοινό το εκδοτικό του έργο αλλά και τις λοιπές δραστηριότητές του, το αποτέλεσμα της οποίας ήταν θετικό για το Μουσείο. Στην προσπάθεια αυτή κύριος συντελεστής υπήρξε το μέλος μας κ. Χρήστος Δρακόπουλος ενώ ευχαριστίες οφείλονται και στα μέλη μας που εθελοντικά βοήθησαν να κρατήσουμε το περίπτερο όλες τις ημέρες.

3. Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2009.

Ο καθιερωμένος εορτασμός των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2009 πραγματοποιήθηκε το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Σεπτεμβρίου. Το θέμα για τα έτη 20092010 ήταν: «Μάγοι, ξόρκια και φυλακτά - Η μαγεία στον αρχαίο και χριστιανικό κόσμο». Σ’ αυτό το πλαίσιο το Μουσείο διοργάνωσε διηγήσεις μύθων, θρύλων και δεισιδαιμονιών για μικρούς και μεγάλους με θέμα «Θεοί, δαιμόνια και μάγισσες της θάλασσας».

Εορτασμός 60 χρόνων από την ίδρυση του Ναυτικού Μουσείου.

- Έκθεση Κωνσταντίνος Βολανάκης 1837-1907: Ο ποιητής της θάλασσας, 8 Οκτωβρίου 2009-21 Φεβρουαρίου 2010. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία και με την αποκλειστική χορηγία του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη και αποτέλεσε την πρώτη μεγάλη έκθεση του πατέρα της ελληνικής θαλασσογραφίας, 102 χρόνια μετά τον θάνατό του. Την έκθεση εγκαινίασε στις 9 Δεκεμβρίου η Υπουργός Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, κυρία Λούκα Κατσέλη σε μια λαμπρή εκδήλωση. Από τις πρώτες ημέρες της λειτουργίας της αποτέλεσε πόλο έλξης πλήθους επισκεπτών, ελλήνων και ξένων, ενώ στην έκθεση ξεναγήθηκαν ομάδες μαθητών, μέλη συνδέσμων και πολιτιστικών φορέων. Αξίζει να σημειωθεί ότι αριθμός των επισκεπτών ξεπέρασε τις 5.000.

- Στις 27 Φεβρουαρίου 2010 παρουσιάστηκε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων η δίτομη έκδοση «Τα Ελληνικά Υποβρύχια» των Αντιναυάρχων Επιτίμων Αρχηγών Στόλου Τ. Μασούρα και Θ. Κατωπόδη. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους εκπρόσωποι της πολιτειακής και Ðåñßðëïõò

73

του Μουσείου από την ίδρυσή του. Το τεύχος 67 ήταν αφιερωμένο στον μεγάλο Έλληνα θαλασσογράφο Κωνσταντίνο Βολανάκη, εν’ όψει των εγκαινίων της έκθεσης που διοργανώνονταν από το Μουσείο και το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη. Παράλληλα έγινε προδημοσίευση της νέας έκδοσης του Μουσείου «Από τα πελάγη στους αιθέρες, το χρονικό της ναυτικής αεροπορίας» που υπογράφει ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Παλούμπης. Το τεύχος 68 κυκλοφόρησε παραμονές των εγκαινίων της έκθεσης ΒΟΛΑΝΑΚΗ οπότε συμπεριέλαβε όλες τις εργασίες που γίνονταν εκείνο τον καιρό για τον ευπρεπισμό και την διαμόρφωση των χώρων του Μουσείου (προθήκες εισόδου, βάψιμο γέφυρας Υ/Β ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ, κτλ). Παράλληλα συμπεριλήφθηκε αφιέρωμα στα Ελληνικά Υποβρύχια με προδημοσίευση της νέας έκδοσης του Μουσείου που υπογράφουν οι Αντιναύαρχοι Π.Ν. ε.α. κ.κ. Μασούρας και Κατωπόδης. Το τεύχος 69 παρουσίασε όλες τις εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν σχετικά με την έκθεση ΒΟΛΑΝΑΚΗ, τα εγκαίνια που πραγματοποίησε η Υπουργός Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Η κα Barbara Van Der Zee, ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Μιχάλης Ισμαϊλάκος, ο κ. Σπήλιος Χα- Ναυτιλίας κα Λούκα Κατσέλη, η επίσκεψη επισήμων ραμής, η Πρόεδρος του ΝΜΕ, ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Ιωάννης Δαλακλής και ο Αντιναύαρχος καθώς και οι ξεναγήσεις πολλών οργανισμών και Π.Ν. ε.α. κ. Ιωάννης Παλούμπης. σχολείων. Παράλληλα συμπεριλήφθηκε αφιέρωμα στρατιωτικής ηγεσίας και πλήθος μελών και φίλων του στην αστρονομία, σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και Μουσείου. Τουρισμού, εν’ όψει του εορτασμού 2009: Διεθνές Έτος Αστρο- Τέλος στο πλαίσιο του εορτασμού των 60 χρόνων εντάσ- νομίας. σεται και η έκδοση του ιστορικού λευκώματος «Από τα ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------πελάγη... στους αιθέρες - Το χρονικό της Ναυτικής Αερο- ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ πορίας» που συνέγραψε ο Αντιναύαρχος Γ. Παλούμπης Για 16η συνεχόμενη χρονιά το Μουσείο συνέχισε το εκπαιδευτικό και το οποίο θα παρουσιαστεί στο Ζάππειο Μέγαρο την του έργο με την προσφορά εκπαιδευτικών προγραμμάτων και ξε19η Απριλίου 2010 και ώρα 19:00. ναγήσεων για όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Διοργανώθηκαν - Σ’ αυτό το σημείο θα θέλαμε να σας υπενθυμίσουμε την επετειακά προγράμματα για μεγάλες διοργανώσεις, όπως η Διεθνής εκδήλωση-έκθεση που συνδιοργανώνεται από το Πολε- Ημέρα Μουσείων και οι Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρομικό Μουσείο και το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος με νομιάς. θέμα «Το Ναυτικό στους αγώνες του 1821», η οποία θα Παράλληλα, η εκπαιδευτική ομάδα του μουσείου συμμετείχε στις λάβει χώρα στο Πολεμικό Μουσείο την Τρίτη 23 Μαρτίου δράσεις της αντίστοιχης ομάδας του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσεί2010 και ώρα 19:00. ων, ενώ σχεδιάζεται η συνέχιση και εξέλιξη των προγραμμάτων σε ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας. Αξίζει να αναφέρουμε ότι τα ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου παρακολούθησαν πλέ- Πολυτελής κατάλογος της έκθεσης «Κωνσταντίνος Βο- ον των 15.000 μαθητών. λανάκης 1837-1907: Ο ποιητής της θάλασσας», ο οποίος ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------αποτελεί κοινή έκδοση του Ναυτικού Μουσείου και του ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. Κατά το έτος 2009, η βιβλιοθήκη του Ναυτικού Μουσείου εμπλου- Έκδοση πολυτελούς, επιτραπέζιου Ημερολογίου για το τίσθηκε με 324 νέους τίτλους βιβλίων, κυρίως ναυτικού και ιστοριέτος 2010, το οποίο είναι αφιερωμένο στον Κωνσταντίνο κού περιεχομένου, αλλά και τεχνικού περιεχομένου σχετικούς με Βολανάκη. Η έκδοση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της τη ναυτική επιστήμη και πλήθος περιοδικών. Αξίζει να αναφερθεί έκθεσης του Κωνσταντίνου Βολανάκη και πραγματοποιή- η παραχώρηση από την Υδρογραφική Υπηρεσία μεγάλου πλήθους θηκε με την χορηγία του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρί- εκδόσεων και περιοδικών, που θα αποτελέσουν πολύτιμο συμπλήδη. ρωμα στον τομέα αυτό της βιβλιοθήκης μας.

- Οι δύο νέες εκδόσεις που προαναφέρθηκαν. Εδώ θα Τη βιβλιοθήκη μας, παρόλο που την περασμένη χρονιά παρέμεινε ήθελα να επισημάνω ότι και οι τρεις συγγραφείς έχουν κλειστή λόγω τεχνικών εργασιών για μεγάλο χρονικό διάστημα, παραχωρήσει τα συγγραφικά τους δικαιώματα στο Μου- επισκέφθηκαν πάνω από 250 άτομα, κυρίως καθηγητές, μαθητές, σείο και πιστεύουμε ότι θα συμβάλλουν σημαντικά στην φοιτητές, δημοσιογράφοι και ερευνητές. οικονομική ενίσχυση του Μουσείου για τη συνέχιση της ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------λειτουργίας του. Εδώ αξίζει ιδιαίτερης μνείας η προσφο- ΑΡΧΕΙΑ ρά των πνευματικών του δικαιωμάτων του σχετικά νέου Το Ναυτικό Μουσείο βρίσκεται διαρκώς σε αναζήτηση νέου υλικού μέλους μας, Αντιναυάρχου Π.Ν. (ε.α.) Επιτίμου Αρχηγού για τον εμπλουτισμό των αρχείων του, τα οποία θεωρεί αναπόσπαΣτόλου Θωμά Κατωπόδη, τον οποίο και θερμά ευχαρι- στα τμήματα των συλλογών του. Σημαντικές ήταν και την χρονιά στούμε. που μας πέρασε οι δωρεές φωτογραφικού και αρχειακού υλικού.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στο μέλος μας Ναυπηγό κ. Κων/νο ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ Φιλίππου, ο οποίος εκτός από τα πρωτότυπα σχέδια και αρχεία που Κατά το 2009 συνεχίστηκε κανονικά η κυκλοφορία του περιοδικού προσφέρει για τον εμπλουτισμό των συλλογών του Μουσείου, μας του Μουσείου «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας», καλύπτοντας σχε- παρέχει επίσης και τα ψηφιακά τους αντίγραφα, τα οποία σταδιακά τικά το κόστος της έκδοσής του από τις διαφημίσεις εταιριών στις θα ενταχθούν στη βάση δεδομένων για την καλύτερη εξυπηρέτηση σελίδες του, παρόλη την οικονομική κρίση και τον περιορισμό πλή- των ερευνητών. θους διαφημιστικών καταχωρήσεων. Συνεχίζεται η τεκμηρίωση και ταξινόμηση του Ιστορικού Αρχείου Το τεύχος 66 ήταν το πρώτο της χρονιάς με μεγάλο αφιέρωμα για και αξίζει να αναφερθεί ότι το μέλος μας, η φιλόλογος και ιστορικός την συμπλήρωση των εξήντα χρόνων λειτουργίας του Μουσείου. κυρία Σόνια Σπαζοκοίλη, προσφέρθηκε εθελοντικά να βοηθήσει Παρουσιάστηκε χρονολόγιο των σημαντικότερων σταθμών της στις εργασίες αυτές. Την ευχαριστούμε θερμά και ελπίζουμε κι άλλα εξηντάχρονης πορείας του Μουσείου ενώ συγκινητική ήταν η ανα- μέλη μας να ακολουθήσουν το παράδειγμά της καθώς η βοήθεια δημοσίευση άρθρων και χαιρετισμών των αείμνηστων Προέδρων όλων σας είναι για το μουσείο ιδιαίτερα σημαντική.

74

Ðåñßðëïõò

Στιγμιότυπο της εκδήλωσης.

Στιγμιότυπο της εκδήλωσης.

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ Η συνεργασία με το περιοδικό «ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ», που ξεκίνησε στο τέλος του 2003, συνεχίζεται ως σήμερα. Η Ε.Θ.Ε. παραχωρεί σε κάθε περιοδικό 4 σελίδες στις οποίες παρουσιάζονται οι δραστηριότητες του Μουσείου, ενώ μέσα από αφιερώματα σε ιστορικές επετείους προβάλλεται υλικό από το Φωτογραφικό και Ιστορικό Αρχείο του Μουσείου. Ανάλογη συνεργασία έχει ήδη ξεκινήσει με το γνωστό περιοδικό Θαλασσινοί Απόηχοι της Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού (ΕΑΑΝ) και το περιοδικό της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Εξάντας τα οποία συχνά αφιερώνουν σελίδες για την προβολή του Μουσείου». ΕΣΟΔΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΗΣ ΥΠ.ΠΟ. ΝΑΤ YEN ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ ΔΩΡΕΕΣ ΤΟΚΟΙ ΕΚΠ. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΛΟΙΠΕΣ ΧΟΡΗΓΙΕΣ ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΣΥΝΟΛΟ ΕΣΟΔΑ ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟΥ 2008 ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟΥ 2009 Ν.Α.Τ. 2008 Ν.Α.Τ. 2009 ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ ΔΩΡΕΕΣ ΤΟΚΟΙ ΕΚΠ. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΕΝΟΙΚΙΑ ΑΠO ΚΛΗΡ/ΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΟΔΑ ΑΠO ΠΩΛΗΣΗ ΑΚΙΝΗΤΟΥ ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ ΣΥΝΟΛΟ ΤΑΜΕΙΟ ΤΗΝ 31/12/08 ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΠΡΟΚΑΤΑΒΟΛΕΣ 31/12/08 ΟΦΕΙΛΕΣ 31/12/09 ΣΥΝΟΛΟ Ο ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΥΣ ΤΙΜΟΘΕΟΣ ΜΑΣΟΥΡΑΣ ΑΝΤΙΝΑΥΑΡΧΟΣ Π.Ν. ε.α.

Στη συνέχεια, η Πρόεδρος του Μουσείου παρουσίασε τον οικονομικό απολογισμό για το 2009 και τον προϋπολογισμό για το 2010, τους πίνακες των οποίων δημοσιεύουμε. Η πρόεδρος απάντησε σε σχετικές ερωτήσεις των μελών, ενώ το μέλος της εξελεγκτικής επιτροπής κ. Ιωάννης Πολυκανδριώτης επιβεβαίωσε ότι η επιτροπή έκανε όλους τους απαραίτητους ελέγχους και βρέθηκαν όλα τα παραστατικά όπως πρέπει. Στη συνέχεια η Γενική Συνέλευση απάλλαξε το Δ.Σ. από την ευθύνη της οικονομικής διαχείρισης του 2009.

ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 2010 2009 ΕΞΟΔΑ 30.000,00 ΑΜΟΙΒΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ 10.000,00 ΑΜΟΙΒΕΣ ΤΡΙΤΩΝ 15.000,00 ΠΑΡΟΧΕΣ ΤΡΙΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΞΟΔΑ 25.000,00 ΦΟΡΟΙ ΤΕΛΗ 30.000,00 ΑΓΟΡΕΣ ΕΚΘΕΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΑΓΙΩΝ 8.500,00 ΑΓΟΡΕΣ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ 30.000,00 ΔΑΠΑΝΕΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ 200,00 15.000,00 145.000,00 50.000,00 358.700,00 ΣΥΝΟΛΟ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 2008 2009 ΕΞΟΔΑ 12.500,00 ΑΜΟΙΒΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ 42.500,00 ΑΜΟΙΒΕΣ ΤΡΙΤΩΝ 25.000,00 ΠΑΡΟΧΕΣ ΤΡΙΤΩΝ 30.000,00 ΦΟΡΟΙ ΤΕΛΗ 10.479,55 ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΞΟΔΑ 69.765,07 ΕΞΟΔΑ ΤΡΑΠΕΖΩΝ 240,73 ΑΓΟΡΕΣ ΕΚΘΕΜΑΤΩΝ KAI ΠΑΓΙΩΝ 14.702,50 ΑΓΟΡΕΣ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ 50.488,13 ΔΑΠΑΝΕΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ 525,00 ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ 30.382,00 ΔΑΠΑΝΕΣ ΓΙΑ ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ 90.000,00 29.990,00 406.572,98 ΣΥΝΟΛΟ 7.856,44 33.140,10 5.072,32 58.986,70 11.580,84 523.209,38 Ο ΤΑΜΙΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΛΑΦΑΣΟΣ

ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ THN 31/12/2009 TAMEIO ΤΗΝ 31/12/09 ΠΡΟΚΑΤΑΒΟΛΕΣ ΣΕ ΤΡΙΤΟΥΣ 31/12/09 ΟΦΕΙΛΕΣ ΤΗΝ 31/12/08 ΣΥΝΟΛΟ

2009 258.000,00 12.000,00 25.000,00 20.000,00 11.700,00 4.000,00 25.000,00 3.000,00

358.700,00 2009 232.208,10 21.054,30 26.424,28 11.058,23 45.853,62 279,51 3.182,48 7.815,26 23.100,00 5.072,32 3.645,00 379.693,10 21.110,69 36.667,13 45.216,81 40.521,65

523.209,38 Η ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΠΑΛΟΥΜΠΗ

Ðåñßðëïõò

75

ΝΕΑ ΜΕΛΗ 1. Αλεξανδρίδης Λάζαρος

20. Μπέκος Βασίλειος

Αξιωματικός Π.Ν.

2. Αναγνωστόπουλος Θεοδόσιος Αρχιτέκτων, Πιλότος Πολ. Αεροπ.

Αντινομάρχης Πειραιά

21. Μπούμπας Σπυρίδων

Συντ. Εκπαιδευτικός

3. Ανδριοπούλου Ρουμπίνη

Πρόεδρος Νομαρχ. Συμβουλίου

22. Νικολάρα Donna-Marie

Ιατρός

4. Ανδρούτσου Ευτυχία

Οδοντίατρος

23. Νικολάρας Αντώνιος

Δικηγόρος

5. Γκούμας Βασίλειος

Αξιωματικός - Ιατρος Π.Ν.

24. Παντελεημονίτης Δημήτριος Επιχειρηματίας

6. Ζορζοβίλης Περικλής

Δημοσιογράφος

25. Παντελεημονίτης Σπυρίδων

7. Ιακωμίδης Νικόλαος

26. Παπαγεωργίου Επαμεινώνδας Αξιωματικός Π.Ν. ε.α.

9. Κατενίδης Μιλτιάδης

Συντ/χος Μηχανικός Ε.Ν. Αξιωματικός Π.Ν. ε.α. Δ/ντής Σπουδών ΑΝΤ1 Εκτελωνιστής

10. Κατσής Παναγιώτης

Συνταγματάρχης ε.α.

11. Κατσικάρος Θεόδωρος

Ιδιοκτήτης Ιδιωτ.Εκπαιδευτηρίου 30. Πίκουλας Αριστομένης

12. Κατσίκης Αθανάσιος

Αξιωματικός Π.Ν.

31. Σχοινάς Χαρίλαος

Αξιωματικός Π.Ν. ε.α.

13. Κοσμίδης Δημήτριος

Επιχειρηματίας

32. Τουμπέκης Χαράλαμπος

Δημ. Υπάλληλος Υπ. Εσωτερικών

14. Κοτίτσας Αθανάσιος

Αεροναυπηγός - Μηχανολόγος

33. Τρυφερόπουλος Γρηγόριος

Μηχανουργός

15. Κουτσουρέλη Χαμαϊδή

Πχος (ΥΝ) ε.α.

34. Τσολακιάν Παύλος

Διευθυντής Ασφαλ. Εταιρείας

16. Κυριακίδης Κυριάκος

Αξιωματικός Π.Ν. ε.α

35. Τσουπάκης Ματθαίος

Συντ/χος Πλοίαρχος Ε.Ν.

17. Κωστάρας Νικόλαος

Συντ/χος Πλοίαρχος Ε.Ν.

36. Χαραμής Γεώργιος

Καθηγητής Παν/μίου

18. Λινάρδος Δημήτριος

Αξιωματικός Π.Ν. ε.α.

37. Χατζηπέρος Παναγιώτης

Αξιωματικός Π.Ν. ε.α

19. Μίχας Ιωάννης

Νομάρχης Πειραιά - Ζωγράφος

38. Χελιώτης Ανδρέας

Συντ/χος Πολιτικός Μηχανικός

8. Ισμαηλάκος Μιχάλης

Επιχειρηματίας

27. Παπαλιάκος Ευστάθιος

Αξιωματικός Π.Ν.

28. Πατρόκλου Κωνσταντίνος

Εμπορικός Αντιπρόσωπος

29. Παύλου Αλέξανδρος

Επιχειρηματίας, Βιοτεχνολόγος Εκπαιδευτικός

Χ Ρ Η Μ ΑΤ Ι Κ Ε Σ Δ Ω Ρ Ε Ε Σ Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες στους κάτωθι επιχειρηματίες για την οικονομική τους ενίσχυση προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος μόλις ενημερώθηκαν για τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει το Μουσείο Η οικονομική προσφορά τους όπως και όλων όσων προσφέρουν στο Ναυτικό Μουσείο και μάλιστα σε μια περίοδο μεγάλης οικονομικής κρίσεως όπου υπάρχει απόλυτη ανυπαρξία επιχορηγήσεων από την πολιτεία, εκτός του ότι συντελεί σε μεγάλο βαθμό στην συνέχιση της λειτουργίας του Μουσείου μας δίνει δύναμη να συνεχίσουμε το έργο που είμαστε εκλεγμένοι να υπηρετούμε.

• Ο κος Γρηγόριος Τρυφερόπουλος προσέφερε

3.000,00 ευρώ

• Ο κος Χριστόδουλος Μαούνης προσέφερε

5.000,00 ευρώ

• Η εταιρεία Α.Ι.ΚΑΤΣΑΣ ΕΠΕ προσέφερε

7.000,00 ευρώ

• Η εταιρεία Α.ΒΑΖΑΙΟΣ & ΣΙΑ Ο.Ε. προσέφερε

7.000,00 ευρώ

• Η BUREAU VERITAS προσέφερε

20.000,00 ευρώ

• Η εταιρεία GREEK AIR CARGO προσέφερε

2.000,00 ευρώ

• Η εταιρεία ΖΕΡΒΟΥΔΑΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΗ ΕΦΟΔΙΑ Α.Ε.

1.700,00 ευρώ

• Η εταιρεία SYMIACOS BROS S.A. προσέφερε

1.000,00 ευρώ

• Η NOVA ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ Α.Ε. προσέφερε

2.000,00 ευρώ

• Η ΒΑΡΤΣΙΛΑ ΕΛΛΑΣ Α.Ε. προσέφερε

2.000,00 ευρώ

• Η CHUGOKU PAINTS BV προσέφερε

5.000,00 ευρώ

Τα μέλη μας προσέφεραν: • Η κα Ελένη Παπασηφάκη προσέφερε

300,00 ευρώ

• Η κα Φιλία Λούκου και η εταιρεία Α. ΛΟΥΚΟΥ & ΣΙΑ ΟΕ

500,00 ευρώ

ΔΩΡΕΕΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ & ΑΡΧΕΙΩΝ Δώρισαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμά: Η κα. Ροδούλα Σταθάκη, αρχειακό υλικό (δημοσιεύματα, αλληλογραφία κλπ) σχετικό με τις εκδόσεις του Ν. Πετρόπουλου, καθώς και βιβλία του συγγραφέα για την πώλησή τους από το πωλητήριο του Μουσείου επ’ ωφελεία του. Ο κ. Α. Παναγιωτόπουλος τρεις ναυτικές ταυτότητες και 495 φωτογραφίες από το αρχείο του αειμνήστου πατρός του Αντιπλοιάρχου Δημητρίου Παναγιωτόπουλου Ο κ. Α. Σίδερης, αρχειακό υλικό και φωτογραφίες από το αρχείο του αειμνήστου πατρός του Πλωτάρχη (Μηχ.) Ευαγγέλου Σίδερη. Ο κ. Α. Σκληβανιώτης, δύο Αναμνηστικά Διπλώματα Μεταλλίων Ελληνο-ιταλο-γερμανικού Πολέμου από 28.10.1940 έως 22.4.1941 και από 23.4.1941 έως 8.5.1945, καθώς και ένα Δίπλωμα Σταυρού Αγώνος Β. Ναυτικού μετά μεταλλίου.

76

Ðåñßðëïõò

B A P O Αγαπητές φίλες και φίλοι.

Προσπάθησα να βρω ένα θέμα απ’ τα συνηθισμένα μας για να γράψω, αλλά ομολογώ πως δεν μου έβγαινε. Μου φαινόταν σαν ο κόσμος γύρω μας να καίγεται κι εμείς να ασχολούμεθα με κάτι που, ούτε καν δευτερεύουσα σημασία έχει. Σκέφτηκα λοιπόν να επιχειρήσω να αναφερθώ ακροθιγώς στην επικαιρότητα των ημερών και αν τα γραφόμενά μου περάσουν από τη λογοκρισία της Σύνταξης του περιοδικού έχει καλώς, εάν πάλι όχι, βλέπουμε. Θα το έχετε αντιληφθεί νομίζω πως ξαφνικά ζούμε σε μια χώρα ανυπόληπτη στη διεθνή κοινότητα, τελούσα υπό αυστηρή επιτήρηση, ίσως χρεοκοπημένη, οπωσδήποτε παραποιούσα τα στατιστικά στοιχεία, κάρφος στον οφθαλμό των ευρωπαίων, στόχο κερδοσκόπων, αδύναμο κρίκο της ευρωπαϊκής ένωσης και πολλά άλλα. Ο λαϊκός και όχι μόνο, ευρωπαϊκός Τύπος μας προσάπτει ακόμα λιγότερο κολακευτικά σχόλια όπως απατεώνες, τεμπέληδες, ανάξιους να βρισκόμαστε στην ευρωζώνη, δακτυλο…δεικτούμενους από την Αφροδίτη της Μήλου κοκ. Από την άλλη πλευρά στη χώρα μας ογκώνεται ένα λαϊκίστικο κίνημα με αμυντικά αντανακλαστικά σύμφωνα με το οποίο για όλα τα δεινά, ή τουλάχιστον για μεγάλο μέρος τούτων, φταίνε οι κακοί κερδοσκόποι, φταίνε οι Ευρωπαίοι που δεχόντουσαν την αλήθεια των στοιχείων που τους παρουσιάζαμε και δεν τα ψάχνανε φιλύποπτα, φταίνε οι Γερμανοί που δεν μας έχουν επιστρέψει το αναγκαστικό δάνειο της κατοχής του ’41, φταίει η ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ανήκε στον ίδιο πολιτικό χώρο με την προηγούμενη κυβέρνηση, φταίνε γενικώς κάποιοι άλλοι. Οι εκατέρωθεν αφορισμοί και τα αναπάντητα ερωτήματα τίθενται συνεχώς από τους λάτρεις του λαϊκισμού ευρωπαίους π.χ. πουλήστε τα νησιά σας και τον ήλιο της πατρίδας σας και εγχωρίους π.χ. που πήγαν τα λεφτά; Πέραν όμως των φτηνών συνθημάτων που γεμίζουν τα φύλλα του χαμηλής ποιότητας ευρωπαϊκού και εγχώριου έντυπου και ηλεκτρονικού Τύπου, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι τα μέτρα λιτότητας που ανακοινώθηκαν από την κυβέρνηση είναι πρωτοφανή σε έκταση και ένταση και αφαιρούν ένα σημαντικό τμήμα του εισοδήματος από μεγάλο μέρος του πληθυσμού της χώρας. Φυσικά η κυβέρνηση, όπως και κάθε κυβέρνηση δεν θα πρέπει να αισθάνεται ευχαριστημένη που της έλαχε ο κλήρος να είναι αυτή που καλείται να βγάλει το φίδι από την φιδότρυπα, ενώ όλες οι προηγούμενες είχαν την σχετική πολυτέλεια να κρύβουν κάτω από το χαλί τα οικονομικά σκουπίδια της χώρας. Φυσικά όλοι ήξεραν τι ακριβώς συνέβαινε, όπως και πολύς κόσμος θα έπρεπε να το ξέρει. Όταν το επίπεδο διαβίωσης του μέσου έλληνα ήταν υψηλότερο απ’ ό,τι θα δικαιολογούσε το επίπεδο της παραγωγής και ανταγωνιστικότητας της χώρας δεν μπορεί κανένας να ισχυρίζεται ότι δεν γνώριζε. Όταν οι δαπάνες για τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων ανέβαιναν με ρυθμό που δεν βασιζόταν σε αντίστοιχη αύξηση του Α.Ε.Π., όλοι ξέραμε. Όταν η όποια αύξηση του Α.Ε.Π. υπολογιζόταν βάσει της αύξησης της κατανάλωσης και των υπηρεσιών και δεν στηριζόταν σε πραγματική παραγωγική βάση, αν δεν γνωρίζαμε ακριβώς, πάντως υποψιαζόμαστε. Όταν οι αριθμοί των απασχολουμένων στον ευρύ και στενό δημόσιο τομέα αυξάνονταν αλματωδώς σε κάθε αλλαγή κυβέρνησης, τοποθετώντας στο ψυγείο τους παχυλά αμειβόμενους προσληφθέντες από την προηγούμενη κυβέρνηση, όχι μόνο γνωρίζαμε αλλά το περιμέναμε κιόλας. Το μόνο που δεν ξέραμε ήταν τον ακριβή χρόνο έκρηξης της φούσκας. Και τι έκαναν οι πολιτικοί μας ταγοί ;;; Συνέχιζαν να μην παίρνουν πρωτοβουλίες εξορθολογισμού των δαπανών και γενικότερα των οικονομικών της χώρας. Συνέχιζαν να διογκώνουν το Δημόσιο με ψηφοθηρικούς διορισμούς. Ανέβαλαν τις απαραίτητες τομές, τις διαρθρωτικές αλλαγές που ήταν απαραίτητες. Δεν δούλευαν για να νοικοκυρέψουν τον τομέα τους, γιατί προσπαθούσαν να αποφύγουν το πολιτικό κόστος που πάντα συνεπάγεται η προσπάθεια λήψεως ρηξικέλευθων μέτρων. Πέραν δε της απραξίας για όσα έπρεπε να κάνουν, σε πολλές περιπτώσεις η δραστηριότητα των πολιτικών μας ταγών συνδεόταν με μια, αφόρητης ασχήμιας, σκανδαλολογία που πολύ πιθανόν να έκρυβε και ιδιοτελείς συμπεριφορές ανέντιμου οφέλους χωρίς δυνατότητα να διαπιστωθεί η αλήθεια ή μη των φημών που κάλπαζαν. Και δεν μπορούσε να διαπιστωθεί η 78

Ðåñßðëïõò

METPO Γράφει ο Σκάπουλος

αλήθεια, πρώτον διότι έχουν φτιάξει έτσι το νομοθετικό πλαίσιο που να εγγίζει τα όρια της απόλυτης ατιμωρησίας και δεύτερον διότι η δικαιοσύνη ούτε μπορεί, αλλά φαίνεται πως ούτε και θέλει. Το να προσπαθούν σήμερα ορισμένοι να αποδώσουν την οικονομική κρίση στα υπαρκτά ή ανύπαρκτα σκάνδαλα και την εξ αυτών οικονομική αιμορραγία είναι εύκολος λαϊκισμός που επιχειρεί και πάλι να κρατήσει το λαό στο σκοτάδι. Θα ήταν βέβαια ευχής έργο να οδηγούνταν κάποτε οι εμπλεκόμενοι σε σκάνδαλα στα δικαστήρια και οι αποδεδειγμένα ένοχοι στο …. Γουδί. Μια τέτοια απονομή δικαιοσύνης θα ικανοποιούσε ενδεχομένως το περί δικαίου αίσθημα της κοινωνίας και θα έκανε τα σκληρά οικονομικά μέτρα περισσότερο ευκολοχώνευτα. Με κανένα όμως τρόπο δεν θα στοχεύαμε στα αίτια της κρίσης. Όχι, η ταπεινή μας γνώμη είναι ότι για την οικονομική κρίση δεν φταίνε τόσο πολύ οι πράξεις των πολιτικών, έστω κι αν αυτές συνιστούν σκανδαλώδεις συμπεριφορές, όσο φταίει η απραξία τους. Δεν είναι τόσο πολύ υπεύθυνοι γι αυτά που κάνανε, όσο γι αυτά που δεν κάνανε. Εν πάση περιπτώσει η φούσκα έσκασε. Η φούσκα του υψηλού επιπέδου ζωής, της ισχυρής οικονομίας, του κοινωνικού και στοργικού κράτους, των πρόωρων σχετικά με τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη συντάξεων, όλα αυτά παρεχόμενα με δανεικά, έσκασε. Η περίοδος της ανεμελιάς και της καταναλωτικής μανίας έφτασε στο τέλος της. Ήρθε η ώρα να πληρωθεί, δυστυχώς από όλους μας, ο λογαριασμός. Δεν θα διαφωνήσω ότι από την μέχρι σήμερα τεχνητή ευημερία δεν ωφελήθηκαν όλοι το ίδιο και θα ήταν χρήσιμο και κυρίως δίκαιο να πληρώσει καθένας ανάλογα με την ωφέλεια που είχε και με την οικονομική δύναμη που κατέχει. Αλλά θα συμφωνείτε φαντάζομαι και σεις πως ακόμα κι αν είχαμε κυβέρνηση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού θα απαιτούνταν πολλά θαύματα στη σειρά για να προσεγγισθεί, όχι να επιτευχθεί απόλυτα ο στόχος της δικαιοσύνης. Δεν νομίζω πως έχουμε πολλές επιλογές. Ή παραμένουμε στην απαίτηση του ανέφικτου στόχου της δικαιοσύνης ερίζοντες και διαμαρτυρόμενοι, βουλιάζοντας όλο και περισσότερο στην κινούμενη άμμο της εκμετάλλευσης των αγορών και των κερδοσκοπικών επιθέσεων, ή αποφασίζουμε να σφίξουμε τα δόντια και να γυρίσουμε στο δρόμο της παραγωγής. Είναι επόμενο και αναμενόμενο πως το βιοτικό μας επίπεδο θα πέσει. Είχαμε βρεθεί στο παρελθόν και σε πολύ χαμηλότερο. Οι παλιότεροι ασφαλώς θα θυμούνται. Δεν θα εγκαταλείψουμε το στόχο της απαίτησης για δικαιότερη κατανομή των οικονομικών βαρών, αλλά δεν θα θυσιάσουμε το μέλλον της χώρας και των παιδιών μας στο βωμό του κυνηγιού μιας χίμαιρας. Δεν θα συνεχίσουμε αδρανώντας σε μια περίοδο που απαιτείται περισσότερο από ποτέ να παράγουμε ο καθένας στον τομέα του. Και βέβαια δεν θα ξεχάσουμε ποιοι ευθύνονται για όλα αυτά. Η δημοκρατία έχει τα μέσα και τους τρόπους να απονέμει τα ίσα.

Φίλες και φίλοι.

Είναι αλήθεια πως ο Σκάπουλος εξετράπη από τη ρότα του και νιώθει την υποχρέωση να ξεκαθαρίσει στους αναγνώστες ότι ως μέλος του πληρώματος ενός βαποριού αισθάνεται ότι προέρχεται από μια ιεραρχημένη και καλά οργανωμένη και δομημένη κοινωνική ομάδα, της οποίας το κάθε μέλος ξέρει το ρόλο του και τον υπηρετεί σε φουρτούνες και μπουνάτσες. Στο πλήρωμα δεν υπάρχουν περισσότεροι του ενός καπετάνιοι και κυρίως δεν παριστάνουν όλοι τους καπετάνιους, ή δεν ισχυρίζονται ότι ξέρουν περισσότερα από τον καπετάνιο. Ο Σκάπουλος ξέρει πως πολύ περισσότερο στη φουρτούνα, εκείνο που προέχει είναι να εφαρμόζεις σωστά τις οδηγίες ενός, έστω μη αρίστου, καπετάνιου, παρά να ρωτάς και να προτείνεις συνεχώς νέες πορείες για να βγει το πλοίο από το μάτι του κυκλώνα. Υπάρχει καπετάνιος, που ξέρει το λιγότερο όσα ξέρουμε και εμείς, το να θεωρούμε πως έχει μειωμένο αίσθημα ευθύνης είναι τουλάχιστον άδικο και υπερβολικά εγωιστικό. Δεν είμαι πολύ βέβαιος ότι μ’ αυτά που εκφράζει ο Σκάπουλος θα γλιτώσει από την περιφρόνηση και τους υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς πολλών από τους αναγνώστες του, αλλά συνεπής μια ζωή στη βάρδια και στις ιδέες του, πιστεύει ότι πρέπει να τα γράψει. Ελπίζοντας την επόμενη φορά να έχουμε ένα πιο ευχάριστο θέμα, σας χαιρετώ μέχρι τότε.

ÊÁÔÁËÏÃÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÙÍ ÖÏÑÅÙÍ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ ÄÉÅÕÈÕÍÓÇ

Ô.Ê.

ÔÇËÅÖÙÍÁ

ÍÏÌÉÊÇ ÌÏÑÖÇ

ÊÁÔÇÃÏÑÉÁ

Ðáðáññçãïðïýëïõ 2

105 61 ÁèÞíá

Ôçë.: 210 33 68 518 Fax: 210 32 53 680

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

Ãéáëüò Óýìçò

856 00 ÄùäåêÜíçóá

22460 72363 22460 72569

Ä.

Åéäéêü

Óêñá 94

176 63 ÊáëëéèÝá

210 89 57 234

Í.Ð.É.Ä.

-

4. ÈÙÑÇÊÔÏ Ã. ÁÂÅÑÙÖ

¼ñìïò Ðáëáéïý ÖáëÞñïõ -Ôñïêáíôåñü

-

210 98 36 539 210 98 52 578

Êñáôéêü

-

5. Á/Ô ÂÅËÏÓ Ìïõóåßï Áíôéäéêôáôïñéêïý Áãþíá

¼ñìïò Ðáëáéïý ÖáëÞñïõ -Ôñïêáíôåñü

-

210 98 88 457

Êñáôéêü

Åéäéêü

¾äñá

180 40 ¾äñá

22980 52355

Í.Ð.Ä.Ä.

Ôïðéêü

Âéèõíßáò 2

632 00 Í. ÌïõäáíéÜ ×áëêéäéêÞò

23730 26166

Ä.

Åéäéêü

ÔóéëéâÞ

291 00 ÆÜêõíèïò

26950 42436

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

Ïäüò Ìïõóåßïõ 3

330 52 Ãáëáîßäé

22650 41558 22650 41795

Ä.

Ôïðéêü

Ìðü÷áëç Óôáõñüò

291 00 ÆÜêõíèïò

26950 28249

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

11. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÉÃÁÉÏÕ

Ðáñíáóóïý 2 & Ëåùö. Êçöéóßáò

151 24 Ìáñïýóé

210 81 25 547 210 98 11 581

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

12. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÍÄÑÏÕ

ÄÞìïò ¢íäñïõ

845 00 ¢íäñïò

22820 22264

Í.Ð.Ä.Ä.

Ôïðéêü

13. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÈÇÑÁÓ

Ìðïõìðïõëßíáò 31-33

185 35 ÐåéñáéÜò

210 42 96 815

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

ÄÞìïò Êáëýìíïõ

852 00 ÊÜëõìíïò

22430 51361

Ä

Åéäéêü

15. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÑÇÔÇÓ

ÁêôÞ Êïõíôïõñéþôç

731 31 ×áíéÜ

Ôçë.: 28210 91875 Fax: 28210 74484

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

16. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ËÉÔÏ×ÙÑÏÕ

Áã. Áðïóôüëùí 35

602 00 Ëéôü÷ùñï

23520 81402

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

17. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÏÉÍÏÕÓÓÙÍ ÏÉÍÏÕÓÓÅÓ ×ÉÏÕ

Ïéíïýóóåò

821 01 Ïéíïýóóåò

22720 51582

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

ÓôÝöáíïõ Ôóïýñç 20

821 00 ×ßïò

22710 44139

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

ÊáñáïëÞ & Äçìçôñßïõ 28

188 63 ÐÝñáìá

210 44 19 083

Ä.

Åéäéêü

20. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÂÁËÁÓ

-

-

Ôçë.: 2510 835826 Fax: 2510 226850

Ä.

Åéäéêü

21. ÌÏÕÓÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ & ÓÐÏÃÃÁËÅÉÁÓ ÍÅÁÓ ÊÏÕÔÁËÇÓ

-

814 00 ËÞìíïò

Ôçë.: 22540 51790 22540 51362 Fax: 22540 51763

Ä.

Åéäéêü

-

ÖÜñóá Áñãïóôüëé ÊåöáëëïíéÜ

Ôçë.: 26710 87260 Fax: 26710 25656

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

-

ÊáñäÜìõëá ×ßïò

Ôçë.: 2510 835287 Êéí: 6936 136 145

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

Êñõïíåñßïõ 14

Áã. ÍÜðá Êýðñïò

00357 23816366

Ä.

Ãåíéêü

-

166 74 ÃëõöÜäá

-

É.

Ãåíéêü

ÏÍÏÌÁ

1. ÁËÓÏÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ 2. ÄÇÌÏÔÉÊÏ ÍÁÕÔÉÊÏ & ËÁÏÃÑÁÖÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÓÕÌÇÓ 3. ÅËËÇÍÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏ ÐÑÏÓÔÁÓÉÁÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ

6. ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÁÑ×ÅÉÏ - ÌÏÕÓÅÉÏ ÕÄÑÁÓ 7. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ & ÅÑÃÁËÅÉÙÍ 8. ÌÉËÁÍÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ 9. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÃÁËÁÎÅÉÄÉÏÕ 10. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÆÁÊÕÍÈÏÕ

14. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁËÕÌÍÏÕ

18. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ×ÉÏÕ 19. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÉÁÓ & ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ ÓÔÏ ÐÅÑÁÌÁ

22. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÉÏÍÉÏÕ

23. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÑÄÁÌÕËÙÍ 24. ÌÏÕÓÅÉÏ “ÈÁËÁÓÓÁ” ÊÕÐÑÏÕ 25. ÍÁÕÔÉÊÇ ÓÕËËÏÃÇ Ì. ÌÅÈÅÍÉÔÇ

80

Ðåñßðëïõò

Υπάρχει μια δύναμη που λειτουργεί σαν φάρος ανάπτυξης για όλες τις ελληνικές ναυτιλιακές επιχειρήσεις που ξεχωρίζουν για την ποιότητα, τους υψηλούς στόχους και τις φιλοδοξίες τους : Η Εθνική Τράπεζα. Με βαθιά γνώση της ναυτιλιακής αγοράς και μακρόχρονη παράδοση, η Εθνική Τράπεζα προσφέρει, σήμερα, τα πιο ευέλικτα και εξελιγμένα προγράμματα για την αναβάθμιση και την ανανέωση στόλου αλλά και για το σύνολο των παραδοσιακών και σύγχρονων αναγκών των ναυτιλιακών επιχειρήσεων. Χάρη στη διεθνή μας παρουσία, τόσο στο παραδοσιακό κέντρο της ελληνικής Ναυτιλίας, τον Πειραιά, με το Ναυτιλιακό Κατάστημά της, όσο και στο City του Λονδίνου, η Εθνική Τράπεζα αναδεικνύεται στην κορυφαία δύναμη στο πλευρό της ναυτιλίας μας, δείχνοντας τον πιο ασφαλή και σίγουρο δρόμο καταξίωσης και καθιέρωσης σε κάθε σημείο του ορίζοντα.