TEYXOS 72

ΤΕΥΧΟΣ 72 • ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

72

IOYΛΙΟΣ // ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ // ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΤΗ

04

ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ. ΜΙΑ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΜΟ! Του Ευθύμιου Μητρόπουλου, Γενικού Γραμματέα του Διεθνούς Οργανισμού Ναυτιλίας

08

Ποιό ήταν πραγματικά το τελευταίο σήμα του Nelson στην Ναυμαχία του Trafalgar; Του Πάνου Λασκαρίδη, Α΄ Αντιπροέδρου του ΝΜΕ, Προέδρου Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη

14

ΠΡΩΤΗ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΔΙΑΦΥΓΗΣ ΕΠΤΑ ΝΕΑΡΩΝ ΔΟΚΙΜΩΝ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Του Αντιναυάρχου ε.α. Π. Κονιάλη

20

ΥΔΡΑΙΟΙ ΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ Του Δρ. Ευαγ. Αθηναίου, Μέλους του Ν.Μ.Ε.

24

ΤΟ κΙΝηΜΑ ΤωΝ ΥΠΑξΙωΜΑΤΙκωΝ Της «ΔηΜΟκΡΑΤΙκης ΑΜΥΝΑς» Του Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α.

30

ΤΑξΙΔΙ ςΤηΝ ΑλΕξΑΝΔΡΕΙΑ Του Χάρη Τζάλα, Yπεύθ. της Ελληνικής Ενάλιας Αρχαιολ. Αποστολής που διεξάγει έρευνες στην Αλεξάνδρεια και συγγραφέα βιβλίων αλεξανδρινών διηγημάτων.

34

Το Ελληνικό Νοσοκομείο Αλεξάνδρειας και η Υγειονομική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Του Δρ. Αριστείδη Γ. Διαμαντή

38

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΠΥΡΟΒΟΛΩΝ Του Ηλία Μεταξά, Οίκ. Αξ/τικού του Ε.Ν.

42

ΠΑΝΑγΙΕς ΘΑλΑςςΙΝΕς Της Μαριλένας Σταμούλη, Μέλους του Ν.Μ.Ε.

46

Το μαντολίνο του λοχαγού Corelli και ο στρατηγός Apollonio Του Αντιναυάρχου Δ. Δούση Π.Ν. ε.α.

48

ΔΕΝ ΞΕΧΝΑΜΕ...

49

8ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ 20-22 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2010, ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ

58

ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΒΙΟΙ ΠΛΟΙΩΝ ΣΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Καλλιτεχνική Επιμέλεια: Ελένη Τάτση

62

Ο ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ ΤΟΥ ΜΠΟΥΕΝΟΣ ΑΪΡΕΣ Του Απόστολου Δόμβρου

Εκτύπωση: Ι.Ν. ΠΑΛΛΗΣ ΑΕΒΕ

63

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

64

Λογοτεχνία & Θάλασσα

66

Ημερολόγιο Μουσείου

68

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ στον Ευάγγελο Κουρή

70

Βαρόμετρο Γράφει ο Σκάπουλος

ΤΕΥΧΟΣ 72 • ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

Εξώφυλλο Κοκκάλινο ομοίωμα της εποχής των Ναπολεόντειων Πολέμων. Αναπαριστάται η Ναυαρχίδα “Victory” του Οράτιου Νέλσωνα

04

Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 Fax: 210 45 12 277

08

Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Xαράλαμπος Τορτορέλης Παιδαγωγός - Μουσειολόγος Διαφημίσεις: Ν. Νικολαϊδης Τηλ./Fax: 210 24 35 075 Γραμματεία: Ελένη Γαστεράτου

20

30

Στα μέλη του Μουσείου διανέμεται Δωρεάν Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

42

Ελαιογραφία του Σπύρου Προσαλέντη (Κέρκυρα 1830 - Αθήνα 1895). Προσωπογραφία του πλοιάρχου Γεράσιμου Ζωχιού, ιδρυτή του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου και εμπνευστή της ιδέας για την ίδρυση Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, ήδη από το 1867, όταν υπηρετούσε ως Γενικός Γραμματέας στο Υπουργείο Ναυτικών.

2

Ðåñßðëïõò

XΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ Αγαπητές φίλες και φίλοι,

Ο

ι καιροί περνούν δημιουργικά για το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, όπως θα έχετε διαπιστώσει από τα σχετικά αφιερώματα- άρθρα του Περίπλου. Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στον τομέα των εκδόσεων, καθώς είμαστε και εμείς θιασώτες του ρητού verba volant scripta manent, δηλαδή τα λόγια πετούν και χάνονται ενώ τα γραπτά μένουν. Στόχος της εκδοτικής μας προσπάθειας είναι η ανάδειξη σελίδων της νεώτερης ελληνικής ναυτικής ιστορίας, ελάχιστα γνωστών στο ευρύ κοινό και η προβολή του ανεκτίμητου φωτογραφικού και ιστορικού αρχείου που φυλάσσεται στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Θεωρούμε πως με αυτόν τον τρόπο τεκμηριώνουμε τον ισχυρισμό, ότι το Μουσείο μας είναι ένας σημαντικός πολιτιστικός φορέας, που προωθεί την έρευνα και συμβάλλει στην διάσωση και ανάδειξη της ναυτικής ιστορίας και παράδοσης. Οι ιστορικές μας εκδόσεις, ο ανανεωμένος και εμπλουτισμένος «Περίπλους», οι αξιόλογες εκθέσεις μας, τα χιλιάδες παιδιά από όλη την Ελλάδα που παρακολουθούν τα εκπαιδευτικά μας προγράμματα και ξεναγούνται στις αίθουσες μας συνθέτουν το πολύπλευρο πολιτιστικό και εκπαιδευτικό έργο του ιδρύματός μας. Δυστυχώς όμως, όλα αυτά δεν στάθηκαν αρκετά ώστε να πείσουν τους αρμόδιους κρατικούς φορείς να συνδράμουν ουσιαστικά προς την επίλυση του χρόνιου οικονομικού προβλήματος του Μουσείου μας, που ως δαμόκλειος σπάθη απειλεί την απρόσκοπτη λειτουργία του. Η οικονομική κρίση που ενδημεί στη χώρα ήταν επόμενο πως θα χειροτέρευε τις ήδη κακές οικονομικές προοπτικές του Μουσείου και τούτο διότι περιέκοψε δραστικά τις, ούτως ή άλλως, πενιχρές επιδοτήσεις από τα τρία συναρμόδια Υπουργεία (Αμύνης-Πολιτισμού-Ναυτιλίας) και παράλληλα κατέστησε ακόμη δυσκολότερες τις όποιες ιδιωτικές χορηγίες. Παρά το γεγονός ότι έχει επανειλημμένως δημοσιευθεί το πολύ απλό στη σύνθεσή του οικονομικό πρόβλημα του Μουσείου, θα επιθυμούσα για μια ακόμη φορά να το παραθέσω για την περίπτωση που κάποια μέλη, φίλοι αναγνώστες αγνοούν τα πραγματικά του στοιχεία. Στο Μουσείο εργάζονται και λαμβάνουν μισθούς με βάση τις ισχύουσες επίσημες συλλογικές συμβάσεις εννέα άτομα, εκ των οποίων τέσσερα επιστημονικό προσωπικό, μία βιβλιοθηκονόμος και τέσσερα γενικών κατηγοριών (γραμματεία, οικονομικά, γενικές εργασίες, κλπ). Η ετήσια δαπάνη μισθών και εργοδοτικών εισφορών ανέρχεται στο ποσό των περίπου 265 χιλιάδων ευρώ. Όλα τα λοιπά απόλυτα ανελαστικά λειτουργικά έξοδα του Μουσείου (ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ, ΟΤΕ, ασφάλειες, γραφική ύλη, υπολογιστές, εκτυπωτές, ανταλλακτικά, αναλώσιμα, ταχυδρομικά, κλπ) ανεβάζουν το κόστος των ετήσιων ανελαστικών δαπανών στο ύψος των 350-360 χιλιάδων ευρώ. Τα προϋπολογιζόμενα, καθόλου σίγουρα, ιδίως μεσούσης οικονομικής κρίσεως, έσοδα από εισφορές, εισιτήρια, εκπαιδευτικά προγράμματα, πωλήσεις, κλπ. ανέρχονται σε περίπου 58 χιλιάδες ευρώ. Από την άλλη πλευρά οι κρατικές επιχορηγήσεις από τα τρία συναρμόδια Υπουργεία φέτος ανήλθαν σε 55 χιλιάδες ευρώ (ΥΕΘΑ 45 χιλιάδες ΥΠΠΟΤ 10 χιλιάδες ΥΕΝ 0). Το 1/10 του πόρου του ΝΑΤ που έχει παραμείνει στο Μουσείο φέτος ανήλθε σε 20 χιλιάδες ευρώ. Παραμένει λοιπόν ως άλυτος γρίφος η ετήσια ισοσκέλιση του ισολογισμού, αν και όταν τούτο επιτυγχάνεται. Οίκοθεν νοείται ότι βαρύ πέφτει το έργο στα μέλη του Δ.Σ. να προσπαθούν εθελοντικά και ανιδιοτελώς να καλύψουν το ετήσιο έλλειμμα περιφέροντας, τρόπον τινά, δίσκο επαι-

τείας σε γνωστούς και φίλους κυβερνητικούς αξιωματούχους και επιχειρηματίες. Για φέτος ειδικά η μέχρι σήμερα λειτουργία του Μουσείου διατηρείται χάρη στις γενναιόδωρες ιδιωτικές επιχορηγήσεις που έχουν εισρεύσει στο ταμείο και ανέρχονται σε περίπου 80 χιλιάδες ευρώ. Παράλληλα, δεν έχουν σταματήσει οι προσπάθειες ανάδειξης του προβλήματος και προβολής του αιτήματος επαναφοράς του πόρου του ΝΑΤ, τον οποίο, τόσο αβασάνιστα, περιέκοψε η Πολιτεία χωρίς, στην ουσία, να τον έχει χρησιμοποιήσει μέχρι σήμερα (19 χρόνια μετά) για τον σκοπό που τον αφαίρεσε από το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Αυτή είναι φίλες και φίλοι η κατάσταση, που θεώρησα πως είναι καλό, για μια ακόμη φορά να σας εκθέσω, γιατί πιστεύω πως θα πρέπει τα μέλη του Μουσείου να είναι κοινωνοί του κυριότερου προβλήματος που επηρεάζει τη λειτουργία του ιδρύματός μας. Είναι γεγονός πως όπου αποτεινόμεθα και εκθέτουμε το πρόβλημά μας συναντούμε κατανόηση και συμπάθεια. Όλοι παραδέχονται πως δεν είναι δυνατόν το μοναδικό επίσημο Ναυτικό Μουσείο της χώρας να κινδυνεύει να αναστείλει τη λειτουργία του γιατί δεν έχει να πληρώσει τους εννέα υπαλλήλους του. Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί πως μία δαπάνη των 360 χιλιάδων ευρώ κατανεμημένη σε τρία συναρμόδια υπουργεία δεν μπορούσε στο παρελθόν και δεν μπορεί ακόμη και σήμερα, παρ’ όλη την οικονομική κρίση, να υποστηριχθεί. Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί πως στη χώρα της πρώτης παγκόσμιας εμπορικής ναυτιλίας (δημοσιευμένα στοιχεία Αυγούστου 2010) στη χώρα των εφοπλιστών και των πολυάριθμων (εκατοντάδων) ναυτιλιακών επιχειρήσεων δεν μπορεί να εξευρεθεί αυτή η μικρή σχετικά δαπάνη. Στείλαμε εκατοντάδες επιστολές στον ναυτιλιακό και εν γένει επιχειρηματικό κόσμο της χώρας μας, ζητώντας να γίνουν μόνιμα μέλη του Μουσείου αντί του ποσού των 1.000 ευρώ ετησίως. Η λογική σε αυτό το αίτημα είναι η αναλογικότητα. Η συνεισφορά-συνδρομή των μελών να είναι ανάλογη των οικονομικών τους δυνατοτήτων, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πως δημιουργούνται διαφορετικές αξιολογικές κλίμακες της ιδιότητας του μέλους του Μουσείου. Η θετική ανταπόκριση στην ανωτέρω πρότασή αν και περιορισμένη είναι ωστόσο υπαρκτή και ελπίζουμε μελλοντικά να αυξηθούν οι σχετικές συμμετοχές, κάτι που θα ήταν ιδιαίτερα ευεργετικό για τα έσοδα του Μουσείου μας. Αγαπητές φίλες και φίλοι, Θα επιθυμούσα η νέα εποχή που εγκαινιάζουμε με την έναρξη του φετινού φθινοπώρου να μας επέτρεπε να μιλάγαμε για κάτι πιο ευχάριστο, όπως το πανελλήνιο συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων που συντονίσαμε στην όμορφη Κεφαλλονιά τον περασμένο Αύγουστο. Βλέπετε όμως η αδήριτη ανάγκη επέβαλε να επανέλθουμε σε ένα θέμα χιλιοειπωμένο που είναι και στενάχωρο. Και για να μην ξεχάσουμε τη διαδραστική παιδευτική λειτουργία του Μουσείου, θα παρακαλούσαμε όσα και όποια μέλη/ φίλοι του Μουσείου έχουν να προσφέρουν τις ιδέες ή τις πρωτοβουλίες τους προς την κατεύθυνση επίλυσης του κοινού μας προβλήματος, του σοβαρού πλέον προβλήματος της ουσιαστικής συνέχισης της λειτουργίας του Μουσείου, να μας γράψουν με οποιοδήποτε μέσον. Να είστε βέβαιοι πως οι όποιες ιδέες, προτάσεις, λύσεις θα συζητηθούν με ιδιαίτερη προσοχή από το Διοικητικό Συμβούλιο. Σας εύχομαι Καλό Χειμώνα.

Ðåñßðëïõò

3

ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

ΜΙΑ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΜΟ! Του Ευθύμιου Μητρόπουλου | Γενικού Γραμματέα του Διεθνούς Οργανισμού Ναυτιλίας Παρά την αδράνεια που χαρακτήρισε τις αρχικές αντιδράσεις στις πρώιμες προειδοποιήσεις για την υπερθέρμανση του πλανήτη και το φαινόμενο της οξέωσης των ωκεανών, είναι ενθαρρυντικό ότι, έστω και καθυστερημένα, έχει γίνει πλέον γνωστό σε όλους ότι οι αυξανόμενες συγκεντρώσεις των αερίων του θερμοκηπίου και η συνεπακόλουθη αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη μεταβάλλουν τον πολύπλοκο ιστό των συστημάτων που επιτρέπουν την ύπαρξη ζωής στη Γη: η νεφοκάλυψη, οι βροχόπτωσεις, οι άνεμοι, τα επίπεδα των θαλασσών και τα ρεύματα των ωκεανών καθώς και η κατανομή της χλωρίδα και της πανίδας, επηρεάζονται όλα σε μεγάλο βαθμό. Η ανθρωπότητα βρίσκεται προ διλλήματος. Καθώς, είτε μας αρέσει είτε όχι, ο συλλογικός τρόπος ζωής έχει γίνει ανυπόφορος και θα πρέπει να κάνουμε κάτι γι’ αυτό, και σύντομα. Οι επιλογές που έχουμε κάνει ως προς τον τρόπο που ζούμε τις ζωές μας έχουν καταστρέψει το σύστημα προστασίας το οποίο μας επιτρέπει να ζούμε και να αναπνέουμε. Αυτό δεν μπορεί –και δεν πρέπει– να συνεχιστεί. Πρέπει να πάρουμε σκληρές αποφάσεις, πρέπει να τις πάρουμε τώρα και πρέπει να δράσουμε συνολικά, με ολοκληρωτική και αδιάσπαστη δέσμευση – τώρα και στο μέλλον. Αντιμέτωποι με αδιαμφισβήτητα δεδομένα, πρέπει να εξετάσουμε σοβαρά τις προτεραιότητές μας και να αποδεχτούμε ότι θα πρέπει να κάνουμε συγκεκριμένες θυσίες. Πρέπει να αρχίσουμε να δίνουμε προτεραιότητα στη «ζωή» κι όχι στον «τρόπο ζωής». Ως αποτέλεσμα των προηγουμένων και τρεχόντων εκπομπών αερίων, γνωστών πλέον ως «αέρια του θερμοκηπίου», φαίνεται πως οι κλιματικές αλλαγές έχουν γίνει αναπόφευκτες. Το κλίμα δεν αντιδρά αμέσως σε εξωτερικές επιρροές αλλά, μετά από 4

Ðåñßðëïõò

150 χρόνια βιομηχανοποίησης, η παγκόσμια υπερθέρμανση με κεκτημένη ταχύτητα θα εξακολουθήσει να επηρεάζει τα φυσικά συστήματα της γης για εκατοντάδες χρόνια, ακόμα κι αν οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου μειωθούν άμεσα και τα επίπεδά τους στην ατμόσφαιρα σταματήσουν να αυξάνονται. Αν επιχειρήσουμε έναν ναυτικό παραλληλισμό, η κλιματική αλλαγή είναι σαν ένα γιγαντιαίο πετρελαιοφόρο, το οποίο για να το σταματήσουμε ή έστω για να του αλλάξουμε πορεία δεν χρειάζεται μόνο τεράστια ισχύς αλλά και πολύς χρόνος και απόσταση – παρόλο που αρκεί ένα απλό πάτημα του σωστού διακόπτη στον πίνακα ελέγχου της μηχανής ή ο αυτόματος πιλότος για να τεθεί σε λειτουργία η εντολή διακοπής ή αλλαγής πορείας. Κατ’ αναλογία, το πετρελαιοφόρο είναι ο κόσμος που κοιτάζει ως συνήθως τη δουλειά του, η τεράστια ισχύς είναι η παγκόσμια κοινότητα που πιέζει τους ηγέτες του κόσμου να δράσουν και το πάτημα του σωστού διακόπτη είναι οι υπουργοί και οι αρχηγοί κρατών που θα δράσουν αποφασιστικά και συντονισμένα στη Διάσκεψη της Κοπεγχάγης τον Δεκέμβριο αυτού του έτους για να συμφωνήσουν σε μια νέα - διάδοχη του Πρωτοκόλλου του Κιότο - συνθήκη ως μέσο καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής. Στον ΙΜΟ είμαστε με συνέπεια και συνέχεια στρατευμένοι στη μάχη για την προστασία και διατήρηση του περιβάλλοντός μας – τόσο του θαλασσίου όσο και της ατμόσφαιρας. Έχοντας επιτύχει, το 2008, σημαντική εξέλιξη στις προσπάθειες μείωσης της μόλυνσης από τα πλοία, έχουμε ως στόχο τώρα τον περιορισμό και μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου που προέρχονται από ναυτιλιακές δραστηριότητες. Πράγματι, όταν εξετάζαμε ποιο θέμα να επιλέξουμε για την Παγκόσμια Ημέρα

Ναυτιλίας, ομόφωνα συμφωνήσαμε στο «Κλιματική αλλαγή: μια πρόκληση και για τον ΙΜΟ!» ως αναγνώρισης του εστιασμένου ενδιαφέροντος που λαμβάνει αυτό το θέμα στον Οργανισμό, ιδιαίτερα αυτόν τον χρόνο. Το έργο μας σε αυτό το τεραστίας σημασίας θέμα απορρέει από την ανυπόκριτη ανησυχία για το περιβάλλον των Κρατών -μελών μας και των βιομηχανικών οργανισμών, που μας βοηθά στη λήψη των σωστών αποφάσεων επιδιώκοντας την επίτευξη των στόχων του Οργανισμού, χωρίς να αναφέρω αυτούς που μας έχουν ανατεθεί από τη Σύμβαση-Πλαίσιο του ΟΗΕ για τις Κλιματικές Αλλαγές και το Πρωτόκολλο του Κιότο, τα οποία προβλέπουν ειδικά ότι ο περιορισμός ή η μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου που προέρχονται από πλοία θα πρέπει να επιδιώκεται μέσω του ΙΜΟ. Για τον σκοπό αυτό, ο ΙΜΟ έχει θεσπίσει ένα φιλόδοξο αλλά και εφικτό σχέδιο δράσης και καταβάλει προσπάθειες για την οριστικοποίηση ενός ισχυρού καθεστώτος που θα ρυθμίζει τη ναυτιλία σε παγκόσμιο επίπεδο και θα συμβάλει στην επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής. Μεγάλη πρόοδος έχει σημειωθεί από την Επιτροπή Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος για την ανάπτυξη ενός Δείκτη Σχεδιασμού Ενεργειακής Αποδοτικότητας για τα νέα πλοία και ενός Σχεδίου Διαχείρισης Ενέργειας Πλοίων για όλα τα πλοία (το οποίο περιλαμβάνει οδηγίες σχετικά με τις βέλτιστες πρακτικές για την αποδοτικότητα των καυσίμων κατά τη λειτουργία του πλοίου) και ενός Δείκτη Αποτελεσματικής Διαχείρισης Ενέργειας (που επιτρέπει να καθοριστεί η αποδοτικότητα των καυσίμων των πλοίων). Όλες αυτές οι προσπάθειες, μαζί με την αναφορά προόδου των συζητήσεων μας σχετικά με ενδεχόμενους μηχανισμούς των αγορών, θα οδηγήσουν σε μια ολοκληρωμένη δέσμη μέτρων που ο ΙΜΟ θα είναι σε θέση να παρουσιάσει στη Διάσκεψη της Κοπεγ-

χάγης, στην οποία αναφέρθηκα προηγουμένως. Εκτός από την ρυθμιστική κονίστρα, η οποία αποτελεί το κύριο πεδίο αρμοδιότητας και ευθύνης του ΙΜΟ, η ίδια η ναυτιλιακή βιομηχανία έχει σημειώσει σημαντική, από τεχνικής πλευράς, πρόοδο ως προς την διαχείριση θεμάτων ενεργειακής αποδοτικότητας. Έχουμε στη διάθεσή μας μια σειρά τεχνολογιών, οι οποίες θα μπορούσαν να μειώσουν τις εκπομπές ρύπων των νεότευκτων πλοίων από 15 έως 25 % ανά τόνο/ μίλια, ανάλογα με τον τύπο και το μέγεθος του πλοίου. Μερικές από αυτές είναι οικονομικά συμφέρουσες σε περιόδους που οι τιμές του πετρελαίου είναι υψηλές ενώ άλλες όχι και τόσο. Η πρόκληση είναι να παρέχονται στη βιομηχανία κίνητρα ώστε η αποδοτικότητα του άνθρακα να επιβραβεύεται περισσότερο από μια απλή μείωση του κόστους καυσίμων και να διορθωθεί τυχόν αναποτελεσματική συμπεριφορά. Καθώς οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και η αποδοτικότητα καυσίμων συνδέονται άμεσα – με απλά λόγια, όσο λιγότερα καύσιμα καταναλώνονται, τόσο μικρότερος θα είναι ο όγκος των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα – οι προσπάθειες για την ανάπτυξη συστημάτων πρόωσης και σχεδίων ελίκων που μπορούν να μειώσουν την κατανάλωση καυσίμων κατά περίπου 10%, ενώ παρέχουν την ίδια απόδοση ισχύος με τους προκατόχους τους που τοποθετούνταν πριν από περίπου δέκα χρόνια, θα πρέπει να αναγνωριστούν δεόντως. Παράλληλες βελτιώσεις στην υδροδυναμική και τον σχεδιασμό του κύτους των σκαφών έχουν επιτύχει τη μείωση της κατανάλωσης καυσίμων από 2 έως και 4 % περίπου. Η πολυπλοκότητα της ναυτιλίας αναδεικνύει τη δυσκολία της λήψης των σωστών επιλογών κατά την επιθυμία μας να συμβάλλουμε στην παγκόσμια προσπάθεια για την προστασία και διατήρηση του πλανήτη. Για παράδειγμα, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η μείωση της ταχύτητας ενός πλοίου κατά 10% θα ελαττώσει τις Ðåñßðëïõò

5

εκπομπές, κατά μέσον όρο 20% και, για κάποια πλοία, ακόμα και 30 %. Όμως τότε η μεταφορά της ίδιας ποσότητας φορτίου στο ίδιο χρονικό διάστημα θα σήμαινε τη χρήση περισσότερων πλοίων και η εναλλακτική λύση θα είχε προφανείς επιπτώσεις σε έναν κόσμο που έχει συνηθίσει στις έγκαιρες παραδόσεις. Και τα μεγαλύτερα πλοία, ενώ προσφέρουν αδιαμφισβήτητες οικονομίες κλίμακας, ωστόσο θα έχουν επιπτώσεις ως προς την χωρητικότητα των λιμένων και τις εγκαταστάσεις τους, οι οποίες θα πρέπει να προσαρμοστούν αναλόγως – για να μην αναφέρω τις αλυσιδωτές επιπτώσεις στα δίκτυα των υπηρεσιών εφοδιασμού που χρησιμοποιούν μικρότερα πλοία, τα οποία επιφέρουν τις δικές τους περιβαλλοντικές ανησυχίες. Το μάθημα από όλα αυτά είναι ότι χρειάζεται – πριν σπεύσουμε σε συμπεράσματα – να κατανοήσουμε πλήρως την ξεκάθαρη περιβαλλοντική ωφέλεια από όλες τις πρωτοβουλίες, μηχανισμούς και πρακτικές που στοχεύουν στον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής – όχι μόνο στη ναυτιλιακή κονίστρα αλλά σε όλους τους τομείς. Θα πρέπει να έχουμε μια συνολική θεώρηση όλων των παραμέτρων –τόσο των θετικών όσο και των αρνητικών– της κάθε προτεινόμενης λύσης. Η κλιματική αλλαγή φυσικά θα μας επηρεάσει όλους. Κανείς δεν θα μείνει απρόσβλητος. Εξάλλου, η ευθύνη για την εξεύρεση λύσεων δεν μπορεί να αποδοθεί σε μια συγκεκριμένη χώρα ή ομάδα χωρών ούτε σε κάποια συγκεκριμένη περιοχή ή ήπειρο – ούτε θα πρέπει να επιδιώκεται μέσω μίας ή περισσοτέρων ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Είμαστε όλοι μαζί σ’ αυτό, περισσότερο τώρα από ποτέ. Η επιτυχής αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι κάθε άλλο παρά εύκολη, αλλά οι επιπτώσεις μιας αποτυχίας θα είναι πολύ ολέθριες για να τις αναλογιστούμε. Για να επιτύχουμε τους επιθυμητούς στόχους στη μάχη εναντίον της κλιματικής αλλαγής οι λύσεις που θα προκρίνουμε θα χρειάζεται να είναι ρεαλιστικές, πρακτικές, εφαρμόσιμες, επωφελείς και πάνω απ’ όλα λογικές, υλοποιήσιμες μέσω μηχανισμών που είναι ξεκάθαροι, πρακτικοί, διαφανείς, άδολοι και εύκολοι στη διαχείριση. Γνωρίζω ότι εμπλέκονται δύσκολα και πολυσύνθετα ζητήματα, όχι μόνο από τεχνικής άποψης αλλά και από πολιτική σκοπιά καθώς υπάρχουν προεκτάσεις που απαιτούν λεπτούς χειρισμούς, ιδίως για τις αναπτυσσόμενες χώρες, γεγονός το οποίο δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Αν οι προτεινόμενες λύσεις είναι πραγματικά αποτελεσματικές για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, θα πρέπει να εφαρμοστούν παγκοσμίως και για να επιτευχθεί αυτό χρειάζεται παγκόσμια συμμετοχή και ομόφωνη υποστήριξη. Σε ομιλία στους ηγέτες της βιομηχανίας τον Φεβρουάριο αυτού του έτους στην Ινδία ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Ban Ki-moon με ακρίβεια συνόψισε την κατάσταση όταν είπε: «Οι βιομηχανοποιημένες χώρες φέρουν σε μεγάλο ποσοστό την 6

Ðåñßðëïõò

ευθύνη για την κατάσταση του πλανήτη σήμερα. Και θα πρέπει να αναλάβουν το μερίδιο που τους αναλογεί όταν έρθει η ώρα των λύσεων. Αλλά συγχρόνως ακόμα και χώρες που δεν έχουν συντελέσει τόσο στην υπερθέρμανση του πλανήτη, οφείλουν ωστόσο να το αντιμετωπίσουν. Δεν νομίζω ότι είναι ώρα για κατηγορίες». Αν παραφράσω την ομιλία του Προέδρου Ομπάμα στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου στις 4 Ιουνίου, έτσι θα απευθυνόμουν στους εκπροσώπους των βιομηχανοποιημένων χωρών, των νεοπαγών οικονομιών και του αναπτυσσόμενου κόσμου: «Οι δύο ομάδες δεν είναι διαχωρισμένες και δεν χρειάζεται να είναι δυσαρμονικές μεταξύ τους. Αντίθετα, αλληλοκαλύπτονται και έχουν κοινές αρχές και σκοπούς: για ένα ασφαλέστερο και σίγουρα πιο καθαρό, πράσινο και υγιεινό περιβάλλον. Με σεβασμό στην αποστολή να κάνουμε το καθήκον μας έναντι του περιβάλλοντός μας, ζητώ από τα μέλη του ΙΜΟ και τους βιομηχανικούς οργανισμούς να προσυπογράψουν (επιδοκιμάσουν, υπερθεματίσουν) την πεποίθηση ότι το κοινά μας συμφέροντα ως πολίτες του πλανήτη είναι πολύ πιο ισχυρά από τις δυνάμεις που μας χωρίζουν. Όλοι μας μοιραζόμαστε αυτόν τον κόσμο για μια σύντομη στιγμή στο χρόνο. Το ερώτημα είναι εάν θα ξοδέψουμε αυτόν τον χρόνο εστιασμένοι σ’ αυτά που μας χωρίζουν, ή αν θα δεσμευτούμε σε μια προσπάθεια –έντονη προσπάθεια– να βρούμε κοινούς τόπους, να επικεντρωθούμε στο μέλλον που επιθυμούμε για τα παιδιά μας. Επιπλέον, εάν θα συνεχίσουμε την αντιπαράθεση για το ποιος φταίει για την κατάσταση του πλανήτη και ποιός πρέπει να κάνει το πρώτο βήμα ή πώς όλοι μαζί θα χρησιμοποιήσουμε τις δυνατότητές μας για να αποτρέψουμε την καταστροφή της κοινής μας κληρονομιάς και να κληροδοτήσουμε στις επερχόμενες γενεές έναν κόσμο για τον οποίο θα είμαστε υπερήφανοι». Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: για να επιτύχουμε στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής θα πρέπει να εργαστούμε από κοινού και να δράσουμε με τη σοβαρότητα που απαιτούν οι περιστάσεις. Αν το πρόβλημα ξεπερνάει τα ανθρώπινα όρια, τότε το ίδιο ισχύει και για τη λύση. Έχουμε όλοι την ευθύνη να δράσουμε με τόλμη, διεξοδικά και συντονισμένα ώστε όχι μόνο να ξεκινήσει η αποκατάσταση του πλανήτη αλλά και να σηματοδοτήσει μια νέα εποχή σοβαρών και σημαντικών δεσμεύσεων για να αποτρέψουμε μια κρίση, σαν αυτή που αντιμετωπίζουμε σήμερα, να επιδεινωθεί ή να επαναληφθεί. Εργαζόμενοι από κοινού με πνεύμα ευθύνης για τις επερχόμενες γενιές, οι συμφωνίες της Διάσκεψης της Κοπεγχάγης, που θα γίνει αργότερα αυτόν τον χρόνο, θα έχουν πραγματική και διαρκή αξία. Από την ανθρώπινη πλευρά, δύσκολα θέματα όπως η φτώχεια, οι ασθένειες, η άνιση οικονομική ανάπτυξη, η αύξηση του πληθυσμού αποτελούν επιπρόσθετους παράγοντες που επιδεινώνουν και περιπλέκουν το πρόβλημα. Η κλιματική αλλαγή και η απόκρισή μας στα πολύπλευρα προβλήματα που επιφέρει αποτελούν πράγματι την «καθοριστική πρόκληση της εποχής μας». Αναμφίβολα, όπως υποδηλώνει και το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Ναυτιλίας του 2009, αποτελεί πρόκληση και για τον ΙΜΟ και εμείς – τα κράτη μέλη, η διεθνής ναυτιλιακή κοινότητα και η Γενική Γραμματεία του ΙΜΟ, δεσμευόμαστε πλήρως να βοηθήσουμε για την αποκατάστασή του προβλήματος.

Share our Passion for Shipping

*

3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece, Tel: +30 210 4584900, Fax: +30 210 4285679, E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

*Our vessels are managed by Capital Ship Management Corp. (a subsidiary of our sponsor

Capital Maritime & Trading Corp.) which was selected as “Tanker Company of the Year 2009” at the annual Lloyd’s List Greek Shipping Awards. The company has received the Lloyd’s Register certification for ISO 9001, 14001 and OHSAS 18001 compliance.

Ποιό ήταν πραγματικά το τελευταίο σήμα του Nelson στην Ναυμαχία του Trafalgar; Του Πάνου Λασκαρίδη | Προέδρου Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη, Α΄ Αντιπροέδρου του ΝΜΕ

8

Ðåñßðëïõò

Το μεσημέρι της 22ας Οκτωβρίου 1805, έξω από το ακρωτήριο Trafalgar οι δύο φάλαγγες του Αγγλικού στόλου, η μία υπό τον Nelson και η άλλη υπό τον Collingwood, ετοιμάζονται να ξεκινήσουν την κατά μέτωπο επίθεσή τους στον παρατεταγμένο Γαλλοϊσπανικό στόλο, βάζοντας πλώρη, η μεν φάλαγξ της οποίας ηγείτο το HMS Victory στο οποίο επέβαινε ο Nelson περίπου στο ένα τρίτο, η δε φάλαγξ της οποίας ηγείτο το HMS Sovereign of the Seas, στο οποίο επέβαινε ο Collingwood, στα δύο τρίτα της παρατεταγμένης γραμμής του εχθρικού στόλου.

Ο

Άγγλος Ναύαρχος περπατούσε πάνω κάτω στο πρυμναίο κατάστρωμα της Ναυαρχίδας του ντυμένος με την επίσημη στολή του, νευρικός όπως πάντα πριν κάθε μάχη αλλά με ήρεμη την συνείδησή του ότι επιτέλους είχε έρθει η μεγαλύτερη ώρα του, η στιγμή που προσδοκούσε ο ίδιος εδώ και πολλά χρόνια δηλαδή να συναντήσει σε ναυμαχία σε ανοικτή θάλασσα τον ενωμένο στόλο του εχθρού, το Γαλλικό κομμάτι του οποίου είχε κυνηγήσει την προηγούμενη άνοιξη και καλοκαίρι από την Μεσόγειο μέχρι τις Δυτ. Ινδίες και πίσω στην Ευρώπη μην μπορώντας να τον συναντήσει και να τον οδηγήσει στην μάχη. Μια και το γεγονός ότι οι δύο στόλοι θα οδηγούνταν σε ναυμαχία ήταν από μέρες γνωστό (και σίγουρα από την προηγούμενη), ο Nelson είχε ήδη φροντίσει το φρόνημα των Ναυάρχων, Επιτελών, πλοιάρχων, αξιωματικών και ναυτών του Αγγλικού στόλου να βρίσκεται στα ύψη, μια και όλους τους είχε καλέσει από τις προηγούμενες μέρες να αχθούν στο ύψος των περιστάσεων και να κερδίσουν μια περίλαμπρη νίκη για την πατρίδα τους. Παρά λοιπόν το γεγονός ότι τα πληρώματα δεν χρειάζονταν ιδιαίτερη ενθάρρυνση, ο Nelson, περισσότερο για να πειράξει τους Ναυάρχους και τους αξιωματικούς και τα πληρώματα παρά να τους ενθαρρύνει εκείνη την ώρα, πρότεινε στον σημαιοφόρο του Pasco να στείλει το περίφημο πια σήμα «England expects that every man will do his duty» δηλαδή «Η Αγγλία αναμένει ότι ο καθένας θα κάνει το καθήκον του». Στην αρχή ο Nelson υπαγόρευσε το σήμα ως «England confides that every man will do his duty» δηλαδή «Η Αγγλία βασίζεται στο ότι ο καθένας θα κάνει το καθήκον του». Μια όμως και οι προετοιμασίες για την μάχη εξελίσσονταν με γοργό ρυθμό, ο Pasco πρότεινε στον Ναύαρχο να αλλάξει την λέξη «Confides», που θα έπρεπε να την σχηματίσει γράμμα προς γράμμα με μεμονωμένα σήματα, στην λέξη «Expects» γιατί για αυτήν υπήρχε ένα και μεμονωμένο σήμα ώστε να κερδηθεί πολύτιμος χρόνος. Ποια ήταν η αντίδραση του στόλου στο σήμα αυτό του Nelson; Τα κατώτερα πληρώματα και οι υπαξιωματικοί, ξέσπασαν σε πολύβουες ζητωκραυγές, οι αξιωματικοί δεν έδωσαν ιδιαίτερη σημασία και οι περισσότεροι των πλοιάρχων, μεταξύ των οποίων και αρκετοί στενοί φίλοι και συναγωνιστές του Ναυάρχου από την αλησμόνητη «Band of Brothers» της Ναυμαχίας του Νείλου και μετέπειτα, θεώρησαν το σήμα του Nelson μάλλον κακόγουστο και σε κάθε περίπτωση περιττό, μιας και η αγωνιστικότητα και γενναιότητα όλων των πληρωμάτων ήταν πέρα από κάθε συζήτηση και αμφιβολία. Λίγο μετά το σήμα αυτό οι δύο φάλαγγες του Αγγλικού Στόλου με επικεφαλής τους Nelson και Colingwood ξεκινούσαν την σχεδόν κάθετη εφόρμησή τους στον παρατεταγμένο κοινό Γαλλοϊσπανικό Στόλο αποτελούμενο από 33 πολεμικά πλοία. Η φάλαγξ της οποίας ηγείτο ο Nelson αποτελείτο από 11 πλοία (με τέταρτο από το τέλος το Orion, με πλοίαρχο τον νεαρό τότε Codrington, μετέπειτα διοικητή του Στόλου της Μεσογείου και Ναυάρχου του Συμμαχικού Στόλου στην Ναυμαχία του Ναυαρίνου) η δε φάλαγξ του Colingwood από 12 πλοία η οποία και προηγείτο ελαφρώς αυτής του Ναυάρχου του. Τα πρώτα πυρά του εχθρικού στόλου άρχισαν να βάλλουν κατά του Αγγλικού στόλου περίπου στις 12 και μισή το μεσημέρι. Ο Nelson οδήγησε το Victory κατευθείαν στην Ναυαρχίδα του Villeneuve, διοικητή του κοινού Γαλλοϊσπανικού Στόλου, και τραυματίστηκε θανάσιμα από μία και μοναδική βολή από ένα ακροβολισμένο ελεύθερο σκοπευτή που πυροβολούσε από ψηλά σκαρφαλωμένος στον κεντρικό ιστό του Redoutable του πλοιάρχου Lucas, μια και ο Nelson είχε οδηγήσει την δική του φάλαγγα, ως όφειλε, κατευθείαν επάνω στην Ναυαρχίδα του αντιπάλου του και είχε αμέσως μετά εμπλακεί σε ένα θανατηφόρο εναγκαλισμό του Victory με το Redoutable. Η σφαίρα τον χτύπησε στον ώμο, διέτρησε τον πνεύμονά του και κατέληξε στην βάση της σπονδυλικής στήλης τραυματίζοντάς τον θανάσιμα. Ο Ναύαρχος ξεψύχησε περίπου στις 4 το απόγευμα της ίδιας ημέρας όχι όμως πριν να μάθει από τον πλοίαρχο του Victory Hardy την περιφανή νίκη του Αγγλικού στόλου επί των αντιπάλων του. Το αποτέλεσμα ήταν μια περίτρανη νίκη με 19 κατεστραμμένα και καταληφθέντα Γαλλικά και Ισπανικά πλοία και χωρίς καμία Αγγλική απώλεια. Επρόκειτο για μια περίλαμπρη νίκη που εδραίωσε την Αγγλική κυριαρχία στις θάλασσες της γης και δημιούργησε την Αγγλική Αυτοκρατορία για πάνω από 100 χρόνια, στην διάρκεια των οποίων η ισχύς και επιρροή της έφτασε στο απόγειό της. Ðåñßðëïõò

9

Πάνω: Πορτραίτο του Nelson από τον ζωγράφο Lemuel Francis Abbott. Αριστερά: Προσωπογραφία του Νέλσωνα από τον Heinrich Furer στην Βιέννη τον Αύγουστο του 1800.

Ποιος όμως ήταν ο μικρόσωμος και μάλλον ασθενικός Nelson που μαζί με τον W. Churchill του 20ου αιώνα είναι κατά γενική ομολογία δύο από τα γενναιότερα και ενδοξότερα τέκνα της Αγγλίας και που τους τελευταίους 2 αιώνες, μοιάζουν και οι δύο πολύ μεταξύ τους; Και οι δύο με σιδερένια θέληση και επιμονή και οι δύο με μεγάλες και αμφιλεγόμενες αλλά και πολύ ανθρώπινες αδυναμίες και, κυρίως, και οι δύο ποτισμένοι από μια σχεδόν υπερφυσική πίστη στην πατρίδα τους και τον ατομικό τους προορισμό να την σώσουν καθώς και μια παρεξηγήσιμη ως εκκεντρική εγωπάθεια. Πάνω από όλα όμως με ακλόνητη πίστη στη νίκη, απόλυτη πεποίθηση για το τελικό νικηφόρο αποτέλεσμα και τη δόξα και το μεγαλείο της πατρίδας τους. Γυιός παπά, γεννημένος στο μικρό χωριό Burnam Thorpe το 1758. Ο θείος του Maurice Suckling, πλοίαρχος του Αγγλικού Πολεμικού Ναυτικού, τον παίρνει κοντά του στο καράβι του όταν ο Nelson είναι μόλις 13 χρονών.

10

Ðåñßðëïõò

Γράφει ο Suckling στον πατέρα του Nelson: «Μου στέλνεις τον μικρό Horatio στο πλοίο μου έτσι ώστε σύντομα μια μπάλα κανονιού να πάρει το κεφάλι του;» Περνάει χρόνια σε χαμηλούς βαθμούς αλλά γίνεται πλοίαρχος στην νεαρή ηλικία των 21 ετών. Παίρνει τον βαθμό του πλοιάρχου με εξαιρετική επίδοση μπροστά στην τριμελή εξεταστική επιτροπή, μέλος της οποίας είναι και ο θείος του M. Suckling, ο οποίος όμως δεν είχε φανερώσει στους άλλους εξεταστές ότι ο εξεταζόμενος ήταν ανιψιός του. Ταξιδεύει για αρκετά χρόνια στην Αρκτική, την Καραϊβική, την Ν. Αμερική, τις Ανατολικές και Δυτικές Ινδίες. Στο ταξίδι της επιστροφής από τις Ανατολικές Ινδίες βλέπει το όραμα που έμελλε από τότε να γίνει η ψύχωση και η κατευθυντήρια γραμμή ολόκληρης της ζωής του, δηλαδή ότι πάνω από ατομικό και οικογενειακό συμφέρον έπρεπε να αφιερώσει όλες του τις δυνάμεις, όλο του το είναι, στην πατρίδα του και τον Βασιλέα του και να θυσιάσει

πρόθυμα την ζωή του για την δόξα του Ναυτικού και της Αγγλίας. Στηρίχτηκε σε αυτή την πίστη και την πεποίθηση σε όλη του τη ζωή και στήριξε με αυτήν όλη του τη δράση και αγωνιστικότητα. Χάνει το δεξί του μάτι στην πολιορκία του Calvi το 1794 και το δεξί του χέρι από τον ώμο στην εμπλοκή της πολιορκίας της Τενερίφης το 1797. Γνωρίζει την πρώτη του δόξα και γίνεται γνωστός για την επιθετικότητά του στην Ναυμαχία του Cape St. Vincent το 1797 υπό τον John Jarvis μετέπειτα Earl St. Vincent, μέντορά του και υποστηρικτή του για πολλά χρόνια (αν και προς το τέλος της ζωής του St. Vincent ενεπλάκησαν σε δικαστικές διαμάχες για την διανομή του κούρσου). Στη Ναυμαχία αυτή ο Nelson καταλαμβάνει δύο μεγάλα εχθρικά πολεμικά πλοία εντυπωσιάζοντας τόσο τον Διοικητή του όσο και το Ναυαρχείο στο Λονδίνο. Όταν λοιπόν αργότερα ο μεγάλος Γαλλικός στόλος της Μεσογείου διαφεύγει από την Αγγλική επιτήρηση και καταφεύγει στην Ανατολική Μεσόγειο, συνοδεύοντας την αποβατική Δύναμη του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, το Ναυαρχείο, με την προτροπή του St. Vincent αναθέτει στον Nelson την καταδίωξη και καταστροφή του. Μετά από μεγάλες περιπλανήσεις στην Μεσόγειο, ο Nelson συναντά τον Γαλλικό Στόλο αγκυροβολημένο με την πρύμη προς την ξηρά στον κόλπο του Aboukir στην Αίγυπτο το απόγευμα της 1ης Αυγούστου 1798. Χωρίς να χάσει στιγμή, επιτίθεται το ίδιο απόγευμα πλαγιοκοπώντας τα Γαλλικά πλοία εισδύοντας και από την πρύμνη των αγκυροβολημένων πλοίων και μπροστά τους βάζοντάς τα μεταξύ δύο πυρών. Ο Γαλλικός Στόλος υπό τον Breys που έφερε την σημαία του στη Ναυαρχίδα Orient αιφνιδιάζεται και υφίσταται πανωλεθρία. Το Orient ανατινάζεται παίρνοντας στο βυθό τον Ναύαρχο Breys, τον γενναίο του πλοίαρχο Casabianca και τον μικρό γυιό του και εκατοντάδες αξιωματικούς και πληρώματα κάνοντας την Αγγλία κυρίαρχη της Μεσογείου. Ο Nelson αποθεώνεται στην Αγγλία, χαίρει της απόλυτης εμπιστοσύνης του Ναυαρχείου αλλά κυρίως απολαμβάνει βασιλικές τιμές στην αυλή της Νάπολης από το εκεί βασιλικό ζεύγος, την εύνοια του οποίου έχει εξασφαλίσει σώζοντάς τους από

τον Γαλλικό κίνδυνο. Εκεί γνωρίζει τον μεγάλο, παράφορο και παράνομο έρωτα της ζωής του στο πρόσωπο της γυναίκας του Πρεσβευτή της Αγγλίας στην Αυλή της Νάπολης William Hamilton, Emma Hamilton. Ο Nelson ζει τον παράφορο έρωτά του στην Νάπολη για αρκετό καιρό μέχρι που οι φήμες και τα κουτσομπολιά για την παράνομη σχέση του, τόσο στη Νάπολη όσο και στο Λονδίνο, φτάνουν στα αυτιά των Λόρδων του Ναυαρχείου που τον ανακαλούν στην Αγγλία. Ακολουθεί μια περίοδος απραξίας μέχρι την επόμενη του ναυμαχία όταν ως υπαρχηγός της Αγγλικής μοίρας της Βαλτικής, υπό τον γέρο και αδρανή Ναύαρχο Hyde-Parker, αναλαμβάνει να υποτάξει τον Δανικό στόλο που αγκυροβολημένος μπροστά στα φρούρια της Κοπεγχάγης με τα μεγάλα και πολλά κανόνια τους αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση. Επιτιθέμενος με ορμή σε νερά ανάβαθα και δύσκολα βρίσκεται σύντομα σε δύσκολη θέση σφυροκοπούμενος από τα συγκεντρωμένα πυρά του Δανέζικου στόλου και των φρουρίων της Κοπεγχάγης. Ο διοικητής του Hyde Parker τον ειδοποιεί με ένα σήμα του ότι δεν θα είχε αντίρρηση εάν ο Nelson υποχωρούσε προκειμένου να αποφύγει περαιτέρω απώλειες στην δύσκολη θέση που είχε περιέλθει κάτω από το αδιάκοπο και έντονο πυρ του εχθρού. Ο Nelson όταν του μετέφεραν το σήμα του Διοικητή του καμώνεται περιπαικτικά ότι αφού είναι μονόφθαλμος είναι δικαιολογημένος να ισχυρισθεί ότι δεν είδε το σήμα και ότι με αυτό τον τρόπο φυσικά δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να υποχωρήσει. Ανανεώνει την επίθεσή του και μέσα σε τρομερό καταιγισμό κανονιοβολισμών εκατέρωθεν καταφέρνει να οδηγήσει τον Δανέζικο στόλο στο να ζητήσει ανακωχή, μια εξέλιξη που θεωρήθηκε νικηφόρα για την Αγγλία αν και όχι και πολύ ξεκάθαρη από καθαρά στρατιωτικής πλευράς. Ακολουθεί πάλι μια περίοδος απραξίας στην Αγγλία όπου ζει τον έρωτά του με την Λαίδη Hamilton σε ένα περίεργο και παρεξηγημένο τρίγωνο με τον ηλικιωμένο σύζυγο της τελευταίας και τις διαρκείς προστριβές με την πρώτη του και νόμιμη σύζυγο Fanny. Τέλος, το 1803 τοποθετείται πάλι Διοικητής της Μοίρας της

Σε αυτή τη σελίδα : Το ιστορικό πλοίο του Nelson «Victory».

Ðåñßðëïõò

11

Αριστερά: Η Κολώνα του Nelson στην πλατεία Trafalgar του Λονδίνου. Δεξιά: Ο Θάνατος τον Nelson, λεπτομέρεια πίνακα του by Daniel Maclise από το Βρετανικό Κοινοβούλιο.

Μεσογείου. Παραμένει συνεχώς εν πλω και επί του Victory για 2 χρόνια ακριβώς χωρίς να πατήσει το πόδι του στην ξηρά. Καταδιώκει τον Γαλλικό στόλο του Villeneuve από την Μεσόγειο ως την Καραϊβική και πίσω χάνοντας την ευκαιρία να τον συναντήσει και να τον ναυμαχήσει στον Ατλαντικό από καθαρή ατυχία και για λίγες ημέρες. Αποκαμωμένος γυρίζει στην Αγγλία για ξεκούραση αλλά μέσα σε λίγες εβδομάδες αυτό που περίμενε τόσα χρόνια φαίνεται να πλησιάζει αναπόδραστα. Η ευκαιρία να συναντήσει τον μεικτό Γαλλοϊσπανικό Στόλο στην ανοικτή θάλασσα είναι το κορύφωμα των προσδοκιών του, της φιλοδοξίας μιας ζωής και, επιτέλους, η εκπλήρωση του οράματός του. Φεύγει για να συναντήσει το Victory και στις 21 Οκτωβρίου του 1805 γράφει την ενδοξότερη σελίδα της Ιστορίας του Ναυτικού της Αγγλίας που γιορτάζεται μέχρι σήμερα σε όλα τα πλοία του Αγγλικού Ναυτικού και τις υπηρεσίες του με μεγάλη μεγαλοπρέπεια και συγκίνηση. Χάνει την ζωή του και γίνεται ένας από τους μεγαλύτερους ήρωες της Αγγίας που δεν ξέρει αν πρέπει να χαρεί για την περιφανή νίκη στην Ναυμαχία ή να θρηνήσει για τον χαμό του. Ας γυρίσουμε όμως στην αρχή της Ιστορίας μας και ας σκεφτούμε λίγο περισσότερο το περιβόητο «τελευταίο σήμα» του Nelson στην μεγάλη Ναυμαχία του Trafalgar της 21ης Οκτωβρίου 1805. Ήταν σίγουρα ένα σήμα που κανείς δεν περίμενε. Δεν προβλεπόταν από κανένα κανονισμό η διαταγή είτε του Ναυάρχου είτε του Ναυαρχείου. Ο ίδιος ο Nelson είχε συναντήσει τις τελευταίες μέρες σχεδόν όλους τους πλοιάρχους των πλοίων της μοίρας του καθώς και τους άλλους δύο Ναυάρχους (Collingwood και Δούκα του Northesk, ο τέταρτος, Yποναύαρχος T. Louis είχε φύγει με 4 πλοία για το Γιβραλτάρ για να ανεφοδιαστεί με νερό) και είχε εξηγήσει τα σχέδιά του με κάθε λεπτομέρεια και όλοι μαζί είχαν εμψυχώσει τα πληρώματά τους με τον καλύτερο τρόπο. Φαίνεται λοιπόν ότι το περίφημο «τελευταίο σήμα» ήταν απλά μια παρόρμηση της στιγμής που προέκυψε από μια περιπαικτική διάθεση του Nelson να «πειράξει» τους πλοιάρχους, τους αξιωματικούς και τα πληρώματά του παρά μια σοβαρά εννοούμενη εντολή και παρότρυνση σε κάτι που και ο ίδιος αλλά και όλοι γνώριζαν ότι δεν χρειαζόταν. Θα μπορούσε λοιπόν κανείς να πει ότι αυτό το σήμα τελικά δεν ήταν αντάξιο της στιγμής ούτε της παράδοσης και της δόξας του Αγγλικού Ναυτικού. Και πέρα από αυτό, ήταν πράγματι το τελευταίο σήμα του Ναυάρχου; Όλες οι ιστορικές πληροφορίες και προσωπικές μαρτυρίες συγκλίνουν στο ότι δεν ήταν. Ποιο ήταν λοιπόν πραγματικά το τελευταίο σήμα πριν αρχίσει η Ναυμαχία; Αυτό τουλάχιστον δεν ήταν μια έμπνευση της στιγμής αλλά ένα σήμα που επί αιώνες συμπύκνωνε την πρόθεση και διά12

Ðåñßðëïõò

θεση του Αγγλικού Ναυτικού σε κάθε του εμπλοκή με τον εχθρό!

«Engage the enemy more closely»! Αυτό λοιπόν ήταν το τελευταίο σήμα όχι μόνο του Nelson στο Trafalgar αλλά και πολλών άλλων δοξασμένων Άγγλων Ναυάρχων σε προηγούμενες Ναυμαχίες και ναυτικές συμπλοκές με τον εχθρό. Ήταν πάντα το τελευταίο σήμα πριν αρχίσουν οι εχθροπραξίες. Φυσικά κατά την διάρκεια της κάθε ναυμαχίας τόσο ο Διοικητής όσο και μεμονωμένοι πλοίαρχοι, είχαν πολλές φορές την ανάγκη να υψώσουν διάφορα σήματα ώστε να κάνουν τις προθέσεις τους γνωστές μεταξύ τους. Όμως το «Engage the enemy more closely» ήταν το παραδοσιακά τελευταίο σήμα πριν αρχίσει η σύγκρουση και οι εκατέρωθεν κανονιοβολισμοί. Ποιό όμως ήταν το βαθύτερο και ουσιαστικότερο νόημα αυτού του τελευταίου σήματος του Διοικητού του στόλου και ποιο το μήνυμα που έπρεπε να περάσει στα πλοία και τα πληρώματα του στόλου; Πρώτα απ’ όλα έπρεπε να γίνει στον κατάλληλο χρόνο. Πολύ νωρίς θα σήμαινε ότι οι στόλοι θα απείχαν πολύ μεταξύ των και το σήμα δεν θα είχε κανένα νόημα. Πολύ αργά και τα πλοία θα είχαν ήδη εμπλακεί σε ένα θανάσιμο εναγκαλισμό με κανονιοβολισμούς εκ του σύνεγγυς οπότε και κανένα ενδιαφέρον δεν θα είχαν για τέτοιου είδους σήματα αλλά και μέσα στον καπνό των οβίδων θα ήταν σχεδόν αδύνατο να το δουν. Το σήμα λοιπόν έπρεπε να γίνει ακριβώς στον κατάλληλο χρόνο που τα Αγγλικά πλοία προσέγγιζαν τον εχθρό για να τον προσβάλλουν και υπήρχε ακόμα ο χρόνος το σήμα να φέρει τα κατάλληλα αποτελέσματα. Ποια ήταν όμως τα αποτελέσματα αυτά; Μήπως απλά να εμψυχώσουν τα Αγγλικά πλοία για τον επερχόμενο αγώνα ή να δώσει κουράγιο στους αξιωματικούς και τα πληρώματα; Πιθανώς και αυτά, αλλά μπορεί κανείς να υποθέσει ότι το τόσο απλό αλλά και εμβληματικό αυτό σήμα συμπυκνώνει σε πέντε μόνο απλές λέξεις μια πολεμική φιλοσοφία και τακτική που αποτελούσε το συμπύκνωμα της Ναυτικής τέχνης του πολέμου του Αγγλικού Ναυτικού για πέντε και πλέον αιώνες. Τονίζει κατ’ αρχήν την συνεχή επιθετικότητα του Αγγλικού Ναυτικού που πάντοτε αναζητεί με πείσμα και πίστη στη νίκη την εμπλοκή με τον εχθρό πάση θυσία χωρίς ποτέ να επιθυμεί να υποχωρήσει από υπολογισμό η ηττοπάθεια. Έτσι έχουμε πάρα πολλά παραδείγματα ναυτικών συγκρούσεων όπου το Αγγλικό Ναυτικό υστερούσε σε μονάδες και δύναμη πυρός. Αυτό όμως ποτέ δεν το εμπόδισε να είναι πάντα επιθετικό και να ρέπει προς την επίθεση και το κυνήγημα του εχθρού ακόμα και υπό δυσμενείς συνθήκες. Αυτή η νοοτροπία της επιθετικότητας και της ακράδαντης πίστης στη νίκη απέκτησε με τον καιρό μια μορφή φιλοσοφίας και στάσης ζωής για τους αξιωματικούς του Αγγλικού Ναυτικού. Έγινε πια δόγμα ότι όταν κανείς αντιμετώπιζε αμφιλεγόμενες καταστάσεις πριν ή κατά την διάρκεια της μάχης και η απόφαση δεν ήταν ξεκάθαρη, θα έπρεπε πάντα να παίρνει την πιο ριψοκίνδυνη και επιθετική απόφαση και ποτέ την πιο αμυντική, σίγουρη

και τον χειρισμό των πλοίων. Γνωκαι παθητική. Καμία απόκλιση ρίζοντας ότι στην εκ του σύνεγγυς από αυτή την έμφυτη επιθετικόεμπλοκή δεν θα είχαν τύχη απέτητα και πρωτοβουλία δεν έκανε ναντι το Αγγλικό πυροβολικό που ανεκτή το Αγγλικό Ναυαρχείο και υπερτερούσε, λόγω καλύτερης πολλά Ναυτοδικεία έλαβαν χώρα εκπαίδευσης, σε ταχυβολία και είτε γιατί το Ναυαρχείο το ίδιο δεν ευστοχία, τα Γαλλικά πλοία ήταν ήταν ικανοποιημένο από την επιελαφρότερα και πιο γρήγορα από θετικότητα των αξιωματικών του τα Αγγλικά ώστε να μπορούν να Ναυτικού, είτε γιατί εύθικτοι και υποχωρήσουν όπου οι πιθανότητες φιλότιμοι Ναύαρχοι ζήτησαν οι ήσαν εναντίον τους και να καταδιίδιοι να προσαχθούν σε Ναυτοδιώξουν υποδεέστερες δυνάμεις κεία για να προστατέψουν την τιμή, όταν παρουσιαζόταν η ευκαιρία. την υπόληψη και το όνομά τους. Στις Ναυμαχίες, τα ΓαλλιΔεκάδες λοιπόν παραδείγκά πλοία σκόπευαν κυρίως τους ματα του έμφυτου επιθετικού ιστούς, τον εξαρτισμό και τα ιστία πνεύματος διακρίνει κανείς στις των Αγγλικών πλοίων ώστε να καενέργειες των σπουδαίων Άγταφέρουν τα ίδια να απομακρυνγλων Ναυάρχων, του Anson, του θούν χωρίς κίνδυνο καταδίωξης Hawke, του Duncan, του How, του από τους διώκτες τους.

Rodney, του Hood, του St. Vincent Με όλα λοιπόν τα προανακαι πάνω απ’ όλα του Nelson. Παλαιά γκραβούρα που παρουσιάζει το Victory. φερθέντα αποκτά καθαρό νόηΤο πνεύμα όμως της επίθεσης και η επιθετική φιλοσοφία δεν αντικατοπτρίζονται μόνο στην διά- μα το πραγματικό τελευταίο σήμα του Nelson στο Trafalgar που θεση της ηγεσίας του Ναυτικού. Φαίνονται και από ένα σωρό είναι και το συνηθισμένο, όπως είδαμε, τελευταίο σήμα κάθε Άγάλλες ενδείξεις και πειστήρια που αποδεικνύουν ότι το Αγγλικό γλου Ναυάρχου πριν την έναρξη της Ναυμαχίας. Συμπυκνώνει την Ναυτικό είχε κατά νου μόνο την επίθεση και ποτέ την άμυνα και θέληση και την πίστη στη νίκη που προέρχεται από συσσωρευμένη πείρα και εκπαίδευση αιώνων, παράδοση και πάνω απ΄ όλα την υποχώρηση. Τα Αγγλικά πλοία ήταν πολύ πιο βαριά και αργά από τα αντί- πραγματική γενναιότητα του ηγήτορα των αξιωματικών και πληστοιχα Γαλλικά. Σκοπός τους ήταν να φέρουν βαρύ οπλισμό και να ρωμάτων του. Σε εμάς τους Έλληνες το σήμα αυτό μας θυμίζει εκείνο του Κουαντέχουν μεγάλο αριθμό βλημάτων και μεγάλων ζημιών. Η εκπαίδευση των πληρωμάτων ήταν κυρίως εκπαίδευση και ντουριώτη στην Ναυμαχία της Έλλης όταν οδηγούσε τον θρυλικό γυμνάσια πυροβολικού μια και αυτή ήταν η επιθυμητή εμπλο- Αβέρωφ «Με την δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως μας κή με τον εχθρό. Η εκ του σύνεγγυς ανταλλαγή πυρών μέχρι και εν ονόματι του Δικαίου “να πλεύσει” μεθ’ ορμής ακαθέκτου, με την καταστροφή ή την υποταγή του εχθρού. Τα πυροβόλα σκό- την πεποίθησιν της νίκης, εναντίον του εχθρού του Γένους». Στην περίπτωση όμως του Αγγλικού Ναυτικού, αυτή η γενναία πευαν χαμηλά ώστε να ακινητοποιήσουν τα Γαλλικά ή άλλα εχθρικά πλοία ώστε στη συνέχεια να τα καταστρέψουν ή ακόμα παράδοση των πληρωμάτων, των κυβερνητών και των Ναυάρχων τους που δημιουργήθηκε μάχη με μάχη, γενιά με γενιά για πάνω καλύτερα να τα καταλάβουν. Η φιλοσοφία του Γαλλικού Ναυτικού ήταν εντελώς αντίθετη. από 5 αιώνες έκανε την Αγγλία θαλασσοκράτειρα και το Ναυτικό Η εκπαίδευσή του ήταν κυρίως συγκεντρωμένη στην ναυσιπλοΐα της ανίκητο.

Η Ναυμαχία του Trafalgar από τον J. M. W. Turner. Διακρίνονται τα τρία τελευταία γράμματα από το μυθικό σήμα «England expects that every man will do his duty» να ανεμίζει στο Victory.

Ðåñßðëïõò

13

ΠΡΩΤΗ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΔΙΑΦΥΓΗΣ ΕΠΤΑ ΝΕΑΡΩΝ ΔΟΚΙΜΩΝ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Υπό Αντιναυάρχου ε.α. Π. Κονιάλη

Φθινόπωρο του 1941...

Από το Πάσχα οι γερμανικές στρατιές είχαν καταλάβει την πατρίδα μας κι από πίσω ακολούθησαν, με περίσσιο θράσος, οι ηττηθέντες στην Αλβανία Ιταλοί, που γρήγορα-γρήγορα ανέλαβαν καθήκοντα στρατού κατοχής στην Πελοπόννησο και τη Δυτική Ελλάδα. Στην Αθήνα, ο κόσμος δεν είχε ακόμα καλοπιστέψει τι του είχε συμβεί ούτε φανταζόταν τα δεινά που τον περίμεναν. Το καλοκαίρι, με τα μπάνια του και τα υπαίθρια σινεμά, είχε περάσει σχετικά ανέμελα κι εμείς, τα πρωτοετή δοκιμάκια, μόλις είχαμε αρχίσει από τον Οκτώβριο την φοίτησή μας στο Πολυτεχνείο, όπου μας μετέταξαν μετά το αναγκαστικό κλείσιμο της σχολής μας. Εδώ πρέπει να εξηγήσω ότι, όταν τον Απρίλιο του ’41 υπέστημεν κι εμείς, όπως τόσες άλλες ευρωπαϊκές χώρες πριν από μας, την βάναυση επίθεση των Γερμανών, οι δύο τελευταίες τάξεις των δοκίμων που από την αρχή του Ελληνο-ιταλικού πολέμου είχαν ονομασθεί αντίστοιχα σημαιοφόροι και αρχικελευστές, ακολούθησαν όπως ήταν φυσικό, το στόλο μας στην επική διαφυγή του προς την Αλεξάνδρεια. Οι δόκιμοι, όμως, των δύο πρώτων τάξεων, που είχαμε παραμείνει στη σχολή συνεχίζοντες τα μαθήματά μας, αιφνιδιασθήκαμε από τα γεγονότα και, πλην ολίγων από τους πιο τυχερούς δευτεροετείς που κατόρθωσαν να επιβιβασθούν την τελευταία στιγμή σε μερικά αποπλέοντα πλοία μας, όλοι οι υπόλοιποι βρεθήκαμε εγκαταλελειμμένοι στην Αθήνα. Εμείς τα «πρωτάκια», έσχατο κλιμάκιο του τότε μόνιμου προσωπικού του ναυτικού μας, στερούμενοι οποιασδήποτε άνωθεν κατευθύνσεως αλλά διακαώς επιθυμούντες ν’ ακολουθήσουμε το στόλο μας στην μεγάλη του περιπέτεια, καιροφυλακτούσαμε στον περίγυρο της πλατείας Κλαυθμώνος, όπου έδρευε το υπουργείο Ναυτικών, προσπαθώντας να εκμαιεύσουμε κάποια απόφαση για την περαιτέρω τύχη μας. Κάποια μέρα κυκλοφόρησε μια φήμη ότι προοριζόμαστε να φύγουμε κι εμείς με ορισμένα από τα διασωθέντα μικρά τορπιλοβόλα μας, που ήταν αγκυροβολημένα σε διασπορά στον όρμο της Βάρκιζας. Αμέσως, όσοι από μας πρωτομάθαμε αυτό το ευχάριστο νέο, σπεύσαμε προς την υποτιθέμενη πηγή της φήμης, για να δοκιμάσουμε όμως πικρή απογοήτευση όταν πληροφορηθήκαμε ότι τα «λιλιπούτεια» αυτά πολεμικά μας (μόλις 150200 τόνων!) είχαν ήδη βυθισθεί κατά τους σφοδρούς Γερμανικούς βομβαρδισμούς από βόμβες που έπεσαν δίπλα τους. Έτσι λοιπόν βρεθήκαμε απρόθυμοι «φοιτητές», στην πρώτη τάξη του Πολυτεχνείου, 14

Ðåñßðëïõò

όπου ελάχιστα μαθήματα παρακολουθούσαμε, αναλίσκοντας τον περισσότερο χρόνο μας στην κατάστρωση των πιο απίθανων σχεδίων διαφυγής μας από την κατεχόμενη Ελλάδα. Από την περιστασιακή και ολιγόχρονη «φοίτησή» μας στο διακεκριμένο αυτό ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, το μόνο που θυμάμαι ήταν η ομηρική μάχη που δώσαμε εμείς οι λίγοι δόκιμοι και οι πολύ περισσότεροι ευέλπιδες (που κι αυτοί είχαν αναγκαστικά ακολουθήσει την τύχη μας), εναντίον των κανονικών φοιτητών. Πεδίο αυτής της «μάχης» ήταν το μεγάλο αμφιθέατρο, όπου ο καθηγητής των μαθηματικών προσπαθούσε να μας μυήσει στα μυστήρια των «οριζουσών». Εμείς, βέβαια, οι λίγοι παρόντες δόκιμοι, έχοντες καταλάβει τα τελευταία πίσω έδρανα, περνάγαμε την ώρα μας ψιλοκουβεντιάζοντας και ανταλλάσοντας αστεϊσμούς με τους συναδέλφους ευέλπιδες, προς μεγάλη δυσφορία τόσο του καθηγητού όσο και των επιμελών φοιτητών. Κάποια στιγμή, ένας αγανακτισμένος φοιτητής σηκώνεται όρθιος και σ’ έξαλλη κατάσταση βροντοφωνάζει: «Έξω οι αλεξιπτωτιστές». Το τι επακολούθησε δεν περιγράφεται! Πρώτοι οι θερμόαιμοι ευέλπιδες εφόρμησαν πάνω από τα έδρανα κι εμείς οι λίγοι δόκιμοι, κι ο καυγάς γενικεύτηκε. Το μάθημα, βέβαια, διακόπηκε και το αποτέλεσμα ήταν να εισπράξουμε, δόκιμοι κι ευέλπιδες, τριήμερη αποβολή και να κληθούμε να πληρώσουμε τα σπασμένα! Με αυτά και άλλα περνούσε ο καιρός χωρίς να βλέπουμε κάποιο «φως» για την πραγματοποίηση των ονείρων μας. Τους πρώτους, όμως, εκείνους μήνες της κατοχής δεν είχε ακόμα «οργανωθεί» το δρομολόγιο μέσω Τουρκίας, από το οποίο αργότερα διέφυγαν πολυάριθμοι πατριώτες για να συνεχίσουν τον πόλεμο στο εξωτερικό. Έτσι, τα περισσότερα από τα παράτολμα πρώτα σχέδιά μας βασιζόντουσαν μόνο σε κάτι αόριστες πληροφορίες για μερικές περιπτώσεις περισυλλογής πληρωμάτων μικρών αλιευτικών από συμμαχικά υποβρύχια στ’ ανοικτά των ακτών της Κρήτης και μεταφοράς τους στην Αλεξάνδρεια. Με βάση λοιπόν αυτές τις αόριστες πληροφορίες και ακόμα περισσότερο, παρασυρμένοι από την παρόρμηση να συνενωθούμε το ταχύτερο με τους συναδέλφους μας στα πλοία του στόλου μας, συλλάβαμε κι εμείς, επτά νεαροί δόκιμοι, το παράτολμο σχέδιο να κατευθυνθούμε προς κάποιο μικρό λιμάνι της νότιας Πελοποννήσου, κι από εκεί να επιβιβασθούμε με κάποιο τρόπο,σε κάποιο πλεούμενο, για ν’ ανοιχτούμε στο πέλαγος με την ελπίδα

ότι κάποιο συμμαχικό πλοίο θα μας περιμαζέψει! Την ομάδα των επτά αυτών επίδοξων θαλασσοπόρων αποτελέσαμε οι πρωτοετείς τότε δόκιμοι: Νίκος Οικονόμος, Κώστας Ταμπακόπουλος, Ευάγγελος Λύττας, Νίκος Συξέρης, Μενέλαος Μπικουβάρης, Νίκος Ανδρονόπουλος και ο υποφαινόμενος! Υπήρχε κι ένα όγδοο, συνεργαζόμενο -ας πούμε- μέλος: ο συμμαθητής μου Βασίλης Μητσάκος, του οποίου ο γαμπρός, ονόματι Κοιλάκος, ήταν μόνιμος κάτοικος Λακωνίας και θα μπορούσε να μας βοηθήσει στην εξεύρεση κατάλληλου πλοιαρίου από το λιμάνι του Γυθείου, που είχαμε κατ’ αρχήν επιλέξει σαν βάση εξορμήσεως για την εφαρμογή του σχεδίου μας. Εφόσον όλα θα πήγαιναν καλά, ο Μητσάκος θα εκινείτο κι αυτός προς το Γύθειο, μέσω Καλαμάτας. Από την στιγμή που πήραμε οριστικά την απόφαση να προχωρήσουμε στην πραγματοποίηση του σχεδίου μας, αρχίσαμε αμέσως, υπό πλήρη μυστικότητα, τις προετοιμασίες μας. Και λέγοντας: «υπό πλήρη μυστικότητα», διευκρινίζω ότι ούτε στους γονείς μας δεν είχαμε πει τίποτα, γιατί φοβόμαστε ότι –με το δίκιο τους– θα έκαναν το παν για να μας εμποδίσουν. Πρώτα-πρώτα χρειαζόμαστε χρήματα για την αγορά του πλοιαρίου, για τον εφοδιασμό του με τρόφιμα και λοιπά υλικά, για τις μετακινήσεις μας κ.λ.π. Μην έχοντας άλλη πηγή χρηματοδότησης, καταφύγαμε στο ακμάζον την εποχή εκείνη δημοπρατήριο (κοινώς: γιουσουρούμ!) όπου πουλήσαμε ότι είχαμε και δεν είχαμε από τα δικά μας είδη, αλλά και μερικά «περισσευούμενα» από τα σπίτια μας! Για την πλοήγηση του σκάφους σκεφτήκαμε ότι θα χρειαζόμαστε κάποιο ναυτικό χάρτη της ανατολικής Μεσογείου και ένα δρομόμετρο. Και τον μεν χάρτη τον «αφαιρέσαμε» κρυφά κατά τη διάρκεια μιας αθώας –δήθεν– επίσκεψης στην διεύθυνση υδρογραφίας, που τότε εστεγάζετο στην οδό Φειδίου, το δε ξύλινο υποτυπώδες δρομόμετρο το κατασκευάσαμε μόνοι μας, σύμφωνα μ’ ένα σχέδιο του «Εγχειριδίου Αρμενιστού». Ιδιαίτερη προσοχή δώσαμε στο θέμα του ρουχισμού μας, ιδίως όταν κάποιος από μας ο πιο διαβασμένος - επεσήμανε το γεγονός ότι αν μας συλλαμβάνανε στο ανοικτό πέλαγος και φορούσαμε ρούχα «πολιτικά» θα θεωρούμεθα κοινοί «αντάρτες» ή «κατάσκοποι» και θα κινδυνεύαμε να τουφεκιστούμε. Αντίθετα, αν φορούσαμε τις στολές μας, θα έπρεπε να θεωρηθούμε στρατιωτικοί αιχμάλωτοι πολέμου που σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, θα είχαμε κάθε δικαίωμα να προσπαθήσουμε να δραπετεύσουμε!

Νίκος Οικονόμος

Κώστας Ταμπακό πουλος

Ευάγγελος Λύττας

Νίκος Συξέρης

Μενέλαος Μπικουβάρης

Νίκος Ανδρονό πουλος

Π. Κόνιαλης

Έτσι μέσα στις λίγες αποσκευές μας, αναγκασθήκαμε να στριμώξουμε και τις στολές «ναύτου» που φορούσαμε μέσα στη σχολή, μαζί με τον χρησιμότατο «επενδύτη». Για την περίπτωση δε, που θα έψαχναν τις βαλίτσες μας, φροντίσαμε να καλύψουμε τα «χρυσά» κουμπιά του επενδύτη με μαύρο ύφασμα! Κάποτε συμπληρώθηκαν οι προετοιμασίες μας κι ένα ωραίο πρωινό της 29ης Νοεμβρίου ξεκινήσαμε για το Γύθειο, μ’ ένα σαραβαλοειδές φορτηγό «γκαζοζέν» από εκείνα που εκτελούσαν κατά την κατοχή τις περιπετειώδεις και κάπως επικίνδυνες διαδρομές επικοινωνίας. Μετά πολλές στάσεις και ελέγχους από Ιταλικά «μπλόκα», φθάσαμε κατά το σούρουπο στο Γύθειο, όπου καταλύσαμε και οι επτά σε δύο δωμάτια κάποιου παραλιακού ξενοδοχείου. Από την άλλη μέρα το πρωί αρχίσαμε τις προσπάθειες να έλθουμε σ’ επαφή με τον Κοιλάκο (γαμπρό του συναδέλφου μας Μητσάκου) χωρίς όμως να μπορέσουμε να τον εντοπίσουμε. Έτσι, αποφασίσαμε πλέον να ψάξουμε μόνοι μας για την ανεύρεση κατάλληλου σκάφους. Εν τω μεταξύ, οι ημέρες περνούσαν και η ζωή μας στο πρωτόγονο, την κατοχική εκείνη εποχή, Γύθειο, γινόταν ολοένα και πιο δύσκολη. Το μεγαλύτερο μας πρόβλημα ήταν το φαγητό, γιατί οι ελλείψεις επισιτισμού είχαν ήδη αρχίσει να γίνονται αισθητές σε όλη την Ελλάδα. Ευτυχώς, εντοπίσαμε κάποιο μαγειρείο, από τα ελάχιστα που λειτουργούσαν τότε στο μικρό αυτό επαρχιακό λιμάνι, όπου ο γραφικός ταβερνιάρης, ονόματι Ποτήλας, μας πήρε με καλό μάτι και πάντα μας φύλαγε μερικές μερίδες πατάτες βραστές και χόρτα «λαχανίδες», με τις οποίες καταφέρναμε, όπως –όπως, να ικανοποιούμε τη νεανική μας– και καλομαθημένη όρεξη! Υπ’ αυτή, λοιπόν, την πίεση του χρόνου, σπεύσαμε να κλείσουμε συμφωνία με κάποιον ψαρά, ονόματι Bορρέα, για την αγορά του μικρού ιστιοφόρου αλιευτικού του, με την αιτιολογία ότι το χρειαζόμαστε να πάμε στην Αρεόπολη της Μάνης για να φέρουμε λάδι για τις οικογένειές μας. Έτσι, μετά από ολιγοήμερη εντατική εργασία για κάποιο στοιχειώδες καλαφάτισμα κι άλλες μικροεπισκευές του σκάφους μας, το δέσαμε στην προκυμαία του Γυθείου κι αρχίσαμε να το φορτώνουμε με τις αποσκευές μας και τα λιγοστά τρόφιμα που είχαμε συγκεντρώσει. Όλα ήταν έτοιμα να ξεκινήσουμε για τη μεγάλη μας περιπέτεια, όταν το πρωί της 14 Δεκεμβρίου εμφανίστηκαν δύο Ιταλοί λιμενοφύλακες της Guardia di Finanza, οι οποίοι, χωρίς περιστροφές, μας συνέλαβαν και μας οδήγησαν στο Ιταλικό λιμεναρχείο. Μετά από λίγο, βλέπουμε έκπληκτοι να καταφθάνουν «σιδηροδέσμιοι» και οι δύο αδελφοί ιδιοκτήτες του ξενοδοχείου όπου διαμέναμε, καθώς και ο συμπαθής ταβερνιάρης μας Ποτήλας. Χωρίς χρονοτριβή, οι ηρωικοί Ιταλοί λιμενοφύλακες, που από μια απλή έρευνα των αποσκευών μας (στολές δοκίμων, δρομόμετρο κλπ.) δεν δυσκολεύτηκαν να καταλάβουν την ταυτότητά μας, άρχισαν να μας ανακρίνουν, ξεχωριστά έναν – έναν, με τη συνοδεία βέβαια των απαραίτητων χαστουκιών και γρονθοκοπημάτων.

Από τις επίμονες ερωτήσεις τους γρήγορα αντιληφθήκαμε ότι υποψιαζόντουσαν πως η παρουσία μας στο Γύθειο ήταν κατά κάποιο τρόπο συνυφασμένη με τις συχνές την εποχή εκείνη εμφανίσεις του θρυλικού υποβρυχίου μας «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ» στα παράλια του Λακωνικού Κόλπου! Φανερό ήταν επίσης ότι για τον ίδιο λόγο συνέλαβαν ως «συνεργούς» και τους τρεις ταλαίπωρους Γυθειώτες! Υπό τις συνθήκες αυτές, βέβαια, δεν αργήσαμε να συνειδητοποιήσουμε ότι θα ήταν μάταιο να επιμένουμε στην προκατασκευασμένη «ιστοριούλα» μας, ότι δηλαδή απλά πηγαίναμε στην Αρεόπολη εις αναζήτηση λαδιού. Έτσι αποφασίσαμε ομόφωνα να ομολογήσουμε ευθαρσώς ότι επιδιώκουμε να διαφύγουμε στη μέση Ανατολή για να συνενωθούμε με το ναυτικό μας που συνέχιζε τον πόλεμο από το εξωτερικό. Εν τω μεταξύ, με το τέλος της ανάκρισης, είχε πλέον νυχτώσει και οι Ιταλοί, που με τη χαρακτηριστική τους ιδιοσυγκρασία πανηγύριζαν για το μεγάλο τους κατόρθωμα, μας κλείδωσαν σ’ ένα δωμάτιο του λιμεναρχείου, χωρίς να παραλείπουν, κάθε λίγο και λιγάκι, να μας απειλούν ότι θα μας τουφεκίσουν την αυγή (!) αν δε τους αποκαλύψουμε τις διασυνδέσεις μας με τον «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗ». Αν ήταν, βέβαια, Γερμανοί αυτοί που μας εκτόξευαν τέτοιες απειλές, ασφαλώς θα μας τρόμαζαν, αλλά προερχόμενες από Ιταλούς, δεν τις παίρναμε στα σοβαρά. Εκείνο όμως που μας ανησυχούσε ιδιαίτερα ήταν το ενδεχόμενο να βρουν οι Ιταλοί τον ναυτικό χάρτη που έφερε την σφραγίδα της υδρογραφικής υπηρεσίας και μπορούσε να εμπλέξει τη διοίκηση του ναυτικού μας στην ανάκριση. Έπρεπε λοιπόν, πάση θυσία, να εξαφανίσουμε αυτόν τον χάρτη που μέχρι κι εκείνη τη στιγμή ήταν κρυμμένος σ’ ένα μεγάλο καπέλο (ρεπούμπλικα) που φορούσε μονίμως στο κεφάλι του ο Βαγγέλης ο Λύττας, προφασιζόμενος ότι ήταν κρυωμένος! Αφού, ψιθυριστά, μέσα στο μισοσκόταδο του προσωρινού κρατητηρίου μας, εξαντλήσαμε όλες τις δυνατές λύσεις εξαφανίσεως αυτού του χάρτη, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρχε άλλος τρόπος παρά να τον φάμε. Πράγματι, με μύριες προφυλάξεις για να μην μας αντιληφθούν οι δεσμοφύλακές μας, κόψαμε τον χάρτη σε μικρά κομματάκια, τα οποία μασουλήσαμε μέχρι πολτοποιήσεως και κατάπιαμε χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία. Την άλλη μέρα το πρωί, οι Ιταλοί μας μετέφεραν στις φυλακές του Γυθείου, που ακόμα σώζονται στον δρόμο προς τη Σπάρτη, όπου οι «ευγενείς» τρόφιμοί τους – κυρίως μαυραγορίτες κι άλλοι μικροεγκληματίες του ποινικού δικαίου – μας υποδέχθηκαν με τον προσήκοντα, για «ηρωικούς» αγωνιστές, σεβασμό. Την εποχή εκείνη, βέβαια, η κατάσταση στη φυλακή αυτή ήταν τραγική, τόσο από πλευράς ενδιαιτήσεως (κοιμόμαστε όλοι μαζί σ’ ένα ξύλινο ράντσο), όσο κι από πλευράς φαγητού, το οποίο συνίστατο σε 6 ξερά σύκα το πρωί, ένα πιάτο βρασμένες λαχανίδες το μεσημέρι και 10 σύκα το βράδυ. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι τις πρώτες ημέρες ανοίγαμε προσεκτικά τα σύκα, πριν τα φάμε, για να πετάξουμε τα σκουÐåñßðëïõò

15

Νεκροί από την πείνα και το κρύο.

λήκια που πολλές φορές φώλιαζαν μέσα σ’ αυτά. Μετά, όμως, από μια εβδομάδα, η πείνα μας ήταν τέτοια, που τα καταβροχθίζαμε αστραπιαία, χωρίς να πολυνοιαζόμαστε αν καταπίναμε και κανένα σκουλήκι. Θυμάμαι, επίσης, ότι μερικά βράδια που ορισμένοι από τους πλέον προνομιούχους τροφίμους της φυλακής κατόρθωναν να προμηθευτούν λίγες περιζήτητες φακές, μας προσκαλούσαν, τιμής ένεκεν, κι εμάς τα ηρωικά δοκιμάκια, στο συμπόσιό τους. Εκεί, στο μισοσκόταδο κάποιου κελιού, γύρω από τη γαβάθα με τη φακή, καθόντουσαν στο δάπεδο οι συνδαιτυμόνες μας και μ’ ένα και μοναδικό κουτάλι που περνούσε από χέρι σε χέρι, γευόμαστε όλοι από τη λαχταριστή αυτή ... αμβροσία. Με αυτά και άλλα ευτράπελα, αλλά και με συχνά πήγαιν’ έλα στο Ιταλικό λιμεναρχείο για συμπληρωματικές ανακρίσεις, πέρασαν οι ημέρες μέχρι το πρωί των Χριστουγέννων, που μας επεφύλαξε μία πολύ ευχάριστη έκπληξη! Εκεί που περιμέναμε καρτερικά κάποια μικρή -γιορτινή ας πούμε- βελτίωση του συσσιτίου μας (δηλαδή μερικά σύκα παραπάνω!), μας ειδοποιούν ότι ένα χωριατόπουλο είναι στη πύλη της φυλακής και ζητάει να μας δει. Και, ω του θαύματος, βλέπουμε έναν ροδοκόκκινο μπόμπιρα να κρατάει ένα ολόκληρο ταψί γεμάτο με αχνιστό πιλάφι με ορτύκια, και να μας το προσφέρει, με κάθε μυστικότητα, από τον συμμαθητή μας Κουμανάκο, του οποίου το οικογενειακό κτήμα ευρίσκετο κάπου κοντά στο Γύθειο. Το τι επακολούθησε δεν περιγράφεται! Όχι μόνο απολαύσαμε, κατά τον καλύτερο τρόπο, την μεγάλη αυτή χριστιανική γιορτή, αλλά και το ηθικό μας ανυψώθηκε ανάλογα. Στις αρχές Ιανουαρίου, οι Ιταλοί μας φόρ16

Ðåñßðëïõò

τωσαν σ’ ένα στρατιωτικό φορτηγό, για να μας μεταφέρουν στην Τρίπολη, όπου επρόκειτο να δικασθούμε στο στρατοδικείο τους που έδρευε εκεί. Εδώ πρέπει να κάνω μια παρένθεση για να σημειώσω ότι η όλη συμπεριφορά των Ιταλών απέναντι μας χαρακτηριζόταν από την γνωστή, κλασσική μορφή της εθνικής τους ιδιοσυγκρασίας. Δηλαδή, από εναλλασσόμενες εκδηλώσεις φαινομενικής μιλιταριστικής σκληρότητας και συγκινητικής -κατά βάθος- ανθρωπιάς. Άπειρες ήταν οι περιπτώσεις που οι φρουροί μας, από την μία μεριά προσπαθούσαν να μας τρομάξουν με τις αγριοφωνάρες τους, ενώ, την ίδια στιγμή, μας γλιστρούσαν στο χέρι και καμιά ζεστή «πανιόττα» (νοστιμότατο στρογγυλό ψωμάκι). Το πρώτο βράδυ που φθάσαμε στην Τρίπολη μείναμε στις κοινές ποινικές φυλακές που «φιλοξενούσαν» μυριάδες τροφίμους κάθε κατηγορίας. Η γνωριμία μας με συγκρατούμενούς μας παρατάθηκε μέχρι αργά τη νύκτα μια και η πολυπληθής ομήγυρις δεν μας άφηνε να πάμε να κοιμηθούμε πριν τους διηγηθούμε με κάθε λεπτομέρεια (...και με αρκετή πρόσθετη «σάλτσα» εκ μέρους μας) όλες μας τις ηρωικές περιπέτειες. Με την σειρά τους, πολλά από τα καλά παιδιά του ακροατηρίου μας θεώρησαν αναγκαίο να μας εξιστορήσουν και μερικές από τις δικές τους «εμπειρίες», με αποτέλεσμα το σεμινάριο αυτό να τραβήξει μέχρι σχεδόν τα ξημερώματα. Θυμάμαι ιδιαίτερα έναν από του πιο «σκληρούς» τροφίμους που μας εξιστορούσε, με κάθε λεπτομέρεια, πως είχε σκοτώσει κάποια συγγενή του που είχε «ατιμάσει» την οικογένειά του και πως οι Μανιάτες ένορκοι, σύμφωνα με τα τοπικά έθιμα της εποχής εκείνης, τον είχαν σχεδόν αθωώσει.

Κατά κακή του όμως τύχη, ο τότε αυστηρός υπουργός Άγις Ταμπακόπουλος (θείος του παρόντος συμμαθητού μας Κωστή Ταμπακόπουλου) διέταξε την επανάληψη της δίκης στην Τρίπολη, με αποτέλεσμα ο θερμόαιμος αφηγητής μας να καταδικασθεί σε 20ετή φυλάκιση. Όταν, αργότερα, ήρθε η ώρα να πούμε τα ονόματά μας και ήρθε η σειρά του Κωστή, που να τολμήσει ο καημένος να ξεστομίσει το αληθινό του όνομα. Με τρεμουλιαστή φωνή ψέλλισε πως λεγόταν Κώστας Αναγνωστόπουλος. Την άλλη μέρα μας μετέφεραν σ’ ένα μικρό επιταγμένο κτίριο, λίγο έξω από την πόλη, όπου εκρατούντο μόνο οι «πολιτικοί υπόδικοι». Εκεί είχαμε στη διάθεσή μας ένα ολόκληρο κελί,στη μια πλευρά του οποίου είχε στηθεί ένα μακρύ σιδερένιο «πατάρι» όπου κοιμόμαστε στην αράδα, και οι επτά της παρέας. Στη φυλακή αυτή, όπου έμελλε να περάσουμε τους επόμενους δύο μήνες, εσωτερικοί φρουροί ήταν Έλληνες χωροφύλακες, μ’ επικεφαλής έναν πραγματικά λεβέντη ενωμοτάρχη από τη Ζάκυνθο, ονόματι Σπύρο Καψάσκη. Ο «φρούραρχος» μας αυτός, εκτός του ότι ήταν συμπαθέστατος και γενικά καλλιεργημένος άνθρωπος, διέθετε και πολλά άλλα προσόντα, μεταξύ των οποίων τα πιο χαρακτηριστικά (κι ενδεικτικά της καταγωγής του) ήταν οι επιδόσεις του στη μουσική και το τραγούδι. Έτσι, με τη συντροφιά της κιθάρας και της γλυκιάς φωνής του φίλου μας Ενωμοτάρχη, περάσαμε ευχάριστα πολλές βραδιές στη φυλακή αυτή, ξεχνώντας προς στιγμή, τις ταλαιπωρίες μας και τις ανησυχίες μας για το μέλλον. Όπως ήταν φυσικό, η πρώτη μας έννοια, μόλις φθάσαμε στην Τρίπολη, ήταν να ειδοποιήσουμε με κάθε τρόπο τις οικογένειές μας και σ’ αυτό μας βοήθησε ο αγαπητός ενωμοτάρχης Καψάσκης, στέλ-

νοντας τα σημειώματά μας με χωροφύλακες που συνόδευαν συχνά κρατούμενους στην Αθήνα. Έτσι, σε μερικές ημέρες, κατέφθασε στην Τρίπολη διμελής αντιπροσωπεία των οικογενειών μας, αποτελούμενη από τον πατέρα του Κωστή Ταμπακόπουλου (αδελφού του πρώην υπουργού Άγι Ταμπακόπουλου) και τον πατέρα του Νίκου Οικονόμου. Με την άφιξη του «κλιμακίου» αυτού βελτιώθηκε κάπως η διαβίωσή μας στη φυλακή, με συχνούς ανεφοδιασμούς σε ρούχα, σαπούνια, βιβλία κλπ. Από τροφοδοσία όμως, που ήταν και το βασικό μας πρόβλημα, δεν γινόταν τίποτα, γιατί κατά τον πρώτο αυτό φοβερό χειμώνα της κατοχής η όλη επισιτιστική κατάσταση στην Ελλάδα ήταν απελπιστική, σε σημείο που το standard menu των ξερών σύκων και της λαχανίδας να μας έχει φέρει στα όρια της απόγνωσης. Κι όμως εκ θαύματος, η λύση στο ζωτικό μας αυτό πρόβλημα ήρθε από κει που δεν τη περιμέναμε. Ένα πρωινό, οι φύλακες με ειδοποιούν ότι ήρθε να μ’ επισκεφθεί μια ωραία και κομψή κυρία, που στην κατάσταση που βρισκόμουνα, μου φάνηκε σαν όραμα από κάποιον άλλο κόσμο. Με λίγα παρεφθαρμένα Ελληνικά μου εξήγησε ότι λεγόταν Γιολάντα Αργυροπούλου και ήταν σύζυγος κάποιου μηχανικού Αργυρόπουλου, μακρινού εξαδέλφου της μητέρας μου, που την εποχή εκείνη ήταν διευθυντής της ηλεκτρικής εταιρείας Τριπόλεως. Όπως κατάλαβα, η κυρία Γιολάντα ήταν Ιταλικής καταγωγής κι έτσι είχε «τα μέσα» με τις αρχές κατοχής, τόσο για να μπαινοβγαίνει ελεύθερα στη φυλακή, όσο και για να εφοδιάζεται με περιζήτητα, για την εποχή εκείνη, τρόφιμα. Απόδειξη δε αυτού ήταν ότι σε λίγο ενεφανίσθη ένας «μπόμπιρας» που την ακολουθούσε κρατώντας ένα μεγάλο ταψί με λαχταριστό περιεχόμενο. Μπρος στην φαντασμαγορική, για το περιβάλλον που βρισκόμαστε, εμφάνιση της κομψής θείας μου και τις ευωδίες που ανεδύοντο από το ταψί, έμεινα κυριολεκτικά άφωνος και είδα κι έπαθα -τελικά- να ψελλίσω μερικές λέξεις ευχαριστίας. Από την ημέρα εκείνη συνεχίσθηκαν σχεδόν καθημερινά οι μεσημεριανές αποστολές ταψιών, προς υψίστην μας ικανοποίηση και ενθουσιασμό. Τόση δε ήταν η προσμονή και αγωνία μας για την άφιξη του περιπόθητου ταψιού, που από τις 11 το πρωί αρχίζαμε βάρδιες «οπτήρος» από το σχιστό παραθυράκι του κελιού μας για να εντοπίσουμε τον συμπαθέστατο πιτσιρίκο μόλις ενεφανίζετο στον απέναντι δρόμο, ενώ οι υπόλοιποι περνάγαμε ανυπόμονοι την ώρα μας, με χίλιες - δύο εικασίες για την σύνθεση των αναμενόμενων εδεσμάτων. Ξαναδιαβάζοντας αυτές τις τελευταίες γραμμές βλέπω ότι αφιέρωσα πολύ χώρο στο πρόβλημα του φαγητού. Η αλήθεια όμως είναι ότι απ’ όλες τις κακουχίες και στερήσεις που υπέστημεν στην φυλακή, η μεγαλύτερη κι εντονότερη ήταν η ακατασίγαστη πείνα, που επιδρούσε περισσότερο όχι μόνο στην σωματική αλλά και στην ηθική μας αντοχή. Γι αυτό και η βοήθεια που μας προσέφερε την κρίσιμη εκείνη εποχή η συμπαθεστάτη ιταλιδούλα θεία μου ήταν αποφασιστική, τόσο για να «στυ-

λωθούμε» όσο και για ν’ αντιμετωπίσουμε θαρραλέα τις συνεχιζόμενες εξαντλητικές ανακρίσεις των Ιταλών, που επέμεναν ν’ ανακαλύψουν διασυνδέσεις μας με «ξένες» μυστικές υπηρεσίες ή υποβρύχια «φαντάσματα» κλπ. Άλλο –μικρότερο βέβαια– πρόβλημα που αντιμετωπίζαμε ήταν το της εμφανίσεώς μας. Όπως ήταν φυσικό, μετά από τόσο καιρό απλυσιάς και αξυρισιάς, τα μαλλιά μας, είχαν φθάσει στους ώμους μας, τα γένια μας είχαν πάρει διαστάσεις καλογήρων, και οι απανταχού παρούσες ψείρες μας είχαν κυριολεκτικά τρελάνει με τα τσιμπήματά τους. Έτσι, είχαμε καταντήσει κι εμείς λίγο τεμπέληδες και μετά από τόσο καιρό στις φυλακές είχαμε αρχίσει να παραμελούμε την εμφάνισή μας. Το κακό όμως παράγινε όταν μια ημέρα που μας περνούσαν από την κεντρική πλατεία της Τρίπολης, καθ’ οδόν προς την ιταλική διοίκηση για ανάκριση, μερικοί χαζεύοντες συμπατριώτες μας, μας γιουχάισαν, νομίζοντας πως είμαστε μαυραγορίτες. Μετά το επεισόδιο αυτό, κόψαμε όσο μπορούσαμε τα μαλλιά και τα γένια μας μ’ ένα ψαλίδι που μας δάνεισαν κρυφά οι φύλακές μας, πλυθήκαμε όπως- όπως με το κατεψυγμένο νερό της φυλακής και όταν βγαίναμε γι’ ανάκριση, φορούσαμε τους ναυτικούς επενδύτες και τις αρβύλες της σχολής, με τα «σιδερένια» τακούνια και βαδίζαμε με κανονικό στρατιωτικό βηματισμό, σαν να πηγαίναμε παρέλαση. Το αποτέλεσμα όλης αυτής της αλλαγής σκηνικού ήταν εκπληκτικό! Οι Τριπολιτσιώτες, που -ποιος λίγο ποιος πολύ- είχαν μάθει για την παρουσία επτά ηρωικών δοκίμων στις φυλακές, μας ανεγνώρισαν αμέσως και, παρά την έντονη παρουσία των στρατευμάτων κατοχής, δεν δίστασαν να μας χειροκροτήσουν και να μας επευφημήσουν. Όπως το περιμέναμε, μετά τις εκδηλώσεις αυτές, οι μεταγωγές μας στην Commandatura γινόντουσαν είτε πρωί-πρωί, που ήταν έρημοι οι δρόμοι, είτε με «κουκουλωμένο» φορτηγό. Με αυτά και πολλά άλλα, που θα έπαιρναν πολλές σελίδες για να περιγράψω, πέρασαν οι δύο μήνες στην Τρίπολη και ήρθε η μεγάλη ημέρα της δίκη μας. Οι Ιταλοί, λόγω θεατρινίστικης ιδιοσυγκρασίας αλλά και για να εντυπωσιάσουν τους νέους «υπηκόους» τους, προσέδωσαν ιδιαίτερη λαμπρότητα κι επισημότητα στην όλη αυτή υπόθεση, σαν να επρόκειτο για συγκλονιστική δίκη μεγάλων κατασκόπων κι όχι για επτά ασήμαντα νεαρά δοκιμάκια που, απλά, ήθελαν να το σκάσουν για τη Μέση Ανατολή. Η μεγάλη αίθουσα του στρατοδικείου ήταν ειδικά διακοσμημένη με όλα τα σύμβολα του Ιταλικού μεγαλείου, με προεξέχουσα θέση (πίσω από τον πρόεδρο) δοσμένη σε μια τεράστια χρυσοποίκιλτη εικόνα του λιλιπούτειου φαιδρού βασιλιά VittorioEmmanuele. Γύρω-γύρω ήταν παρατεταγμένοι καραμπινιέροι με τις μεγάλες τους στολές, με την χαρακτηριστική κόκκινη φούντα στα «Ναπολεόντεια» καπέλα τους, ενώ οι πέντε βλοσυροί στρατοδίκες, μ’ επικεφαλής ολόκληρο συνταγματάρχη, μας κοίταζαν με παγερά βλέμματα από την ψηλή έδρα τους.

Απέναντί μας καθόταν ο αντισυνταγματάρχης «Βασιλικός Επίτροπος» που με την μπέρτα που φορούσε και το σουβλερό μουσάκι που έτρεφε έμοιαζε να είχε βγει από μεσαιωνικό πίνακα του Βελάσκεζ. Κοντά στο εδώλιο των κατηγορουμένων καθόταν ένας άγνωστος σε μας νεαρός υπολοχαγός με αστραφτερές μπότες, που –όπως μας εξήγησαν– θα ήταν ο συνήγορός μας. Η όλη θεατρινίστικη αυτή εικόνα συμπληρωνόταν από το πολυπληθές ακροατήριο που, κατά περίεργο τρόπο, οι Ιταλοί είχαν επιτρέψει –ή μάλλον είχαν «επιδιώξει»– να παραστεί στη δίκη. Μεταξύ των παρόντων διακρίναμε τους δύο μπαμπάδες, την χαριτωμένη θεία μου και μερικούς άλλους Τριπολιτσιώτες που γνωρίζαμε «εξ όψεως» από τις συχνές διελεύσεις μας από τους δρόμους της Τρίπολης. Η διαδικασία άρχισε με την καθημερινή «διακήρυξη» του προέδρου, της οποίας τα πρώτα στομφώδη λόγια ήταν: “Al nome del re d’ Italia di Lybia di Albania, Imperatore di Etiopia” κλπ. Στην μέση όμως της απαγγελίας αυτής ο βλοσυρός πρόεδρος κοντοστάθηκε κι άρχισε ψιθυριστές διαβουλεύσεις με τον βασιλικό επίτροπο, ο οποίος, κατακόκκινος από το θυμό του, κατακεραύνωνε με χείμαρρο ιταλικών τον ταλαίπωρο συνήγορό μας. Όπως, με τα πολλά, μας εξήγησαν, κατά την εκφώνηση του ονόματος του βασιλιάαυτοκράτορα έπρεπε να είχαμε χαιρετίσει κατά τον φασιστικό τρόπο, με υψωμένο το χέρι. Προσέθεσαν ότι με την παράλειψή μας αυτή δείξαμε ασέβεια προς το πρόσωπο του ανωτάτου άρχοντα και ότι η όλη διαδικασία θα επαναλαμβανόταν από την αρχή. Ανταλλάξαμε μερικές ματιές μεταξύ μας και απαντήσαμε ότι «εμείς δεν χαιρετάμε, ούτε πρόκειται να χαιρετίσουμε κατ’ αυτό τον τρόπο». Όπως ήταν αναμενόμενο, η δήλωση μας αυτή έκανε -όπως λένε- αίσθηση στο δικαστήριο. Οι μεν στρατοδίκες μας κατακεραύνωναν με απειλητικές ματιές, ενώ το ακροατήριο μας θαύμαζε. Τελικά, βλέποντας ότι τα πράγματα οδηγούντο προς ρήξη (που ασφαλώς θα κατέληγε σε βάρος μας ) βάλαμε λίγο νερό στο κρασί μας και αναθέσαμε στον «Μακιαβέλι» και δικολάβο Νίκο Οικονόμου, που ήξερε και λίγα ιταλικά, να καθησυχάσει τα πνεύματα δηλώνοντας πως δεν είχαμε καμιά πρόθεση να δείξουμε ασέβεια προς τις ιταλικές αρχές αλλά ο κανονισμός μας, που ισχύει ακόμα αφού είμαστε αιχμάλωτοι πολέμου, προβλέπει για χαιρετισμό υπό σκέπην την λήψη της στάσεως της προσοχής, την οποία και είχαμε λάβει αφού σταθήκαμε όρθιοι. Επακολούθησαν ζωηρές διαβουλεύσεις μεταξύ στρατοδικών και βασιλικού επιτρόπου, ο οποίος διεκρίνετο από το μαύρο πουκάμισο που φορούσε ότι έπρεπε να ήταν φανατικός φασίστας, και που φαινόταν να ζητάει τουλάχιστον την «κεφαλήν μας επί πίνακι». Τελικά, επεκράτησαν ωριμότερες σκέψεις κι ο πρόεδρος, χωρίς ν’ απαντήσει στην δήλωσή μας, επανέλαβε την διακήρυξή του από την αρχή, εμείς σηκωθήκαμε απλώς όρθιοι –όπως κι όλοι οι άλλοι παριστάμενοι– και το επεισόδιο εθεωρήθη λήξαν. Ðåñßðëïõò

17

Μετά ταύτα, ο γραφικός βασιλικός επίτροπος άρχισε την εκφώνηση του κατηγορητηρίου που –γι’ άγνωστο λόγο- ήταν ολόκληρο κατεβατό. Όταν τελείωνε δε την απαγγελία κάθε επί μέρους κατηγορίας, απευθυνόταν στον συνήγορο μας και τον ρωτούσε αν έχει τίποτα να πει. Αυτός ο ταλαίπωρος υπολοχαγίσκος, που σ’ όλη τη δίκη φαινόταν να τα ’χει χαμένα, πεταγόταν σαν ελατήριο από την καρέκλα του, χτυπούσε τα καλογυαλισμένα τακούνια του, κι απαντούσε στερεότυπα μ’ ένα “niente”. Η επανάληψη αυτής της φαρσο-κωμωδίας είχε αρχίσει να προκαλεί θυμηδία στο ακροατήριο, οπότε, σε μια στιγμή, μετά ένα ιδιαίτερα ηχηρό “niente”, ακούγεται η φωνή του Νικολάκη Συξέρη να λέγει στον συνήγορο: «...μίλα ρε χρυσόστομε!!!». Τελικά, ο πρόεδρος φαίνεται ν’ αντελήφθη πως για να διατηρήσει την «καλή εικόνα» της δίκης, καλό θα ήταν να ρωτήσει κατ’ ευθείαν και μας, τους άμεσα ενδιαφερόμενους, αν έχουμε τίποτα να πούμε. Εμείς, βέβαια, έχοντες ακόμα νωπές τις οδυνηρές εμπειρίες από εμπλοκές με υποβρύχια - φαντάσματα και ανύπαρκτες μυστικές υπηρεσίες, περιοριστήκαμε να επαναλάβουμε την στερεότυπη σύντομη δήλωση ότι: «Σύμφωνα με την ηθική υποχρέωση που έχει κάθε αιχμάλωτος πολέμου να προσπαθήσει να δραπετεύσει – όπως τούτο αναγνωρίζεται ρητώς από το διεθνές δίκαιο πολέμου -προσπαθήσαμε μόνοι μας να διαφύγουμε προς την Μέση Ανατολή για να επανενταχθούμε στις ένοπλες δυνάμεις». Σημειωτέον ότι αυτά τα δικολαβικά επιχειρήματα μας τα είχε δασκαλέψει καλά ένας από τους Ιταλούς ανακριτές μας που μας είχε ιδιαίτερα συμπαθήσει. Ήταν έφεδρος υπολοχαγός, πρώην αρχιτέκτων από το Μιλάνο, και ονομάζετο Palomba (τουτέστιν, Ελληνιστί, = περιστέρης). Τόσο δε ήταν το ενδιαφέρον του για την τύχη μας, που καθόταν με τις ώρες και ξεσκάλιζε μπροστά μας, τα διάφορα νομικά βιβλία για να βρει ελαφρυντικά επιχειρήματα που θα ταίριαζαν στην περίπτωσή μας. Άλλο ένα δείγμα, κι αυτό, της ανθρωπιάς των περισσότερων Ιταλών. Παρ’ όλα όμως αυτά τα επιχειρήματα μας και την μάλλον καλή εντύπωση που κάναμε στην δίκη, η τύχη μας ήταν προφανώς προαποφασισμένη. Έτσι χωρίς άλλα χασομέρια, ο πρόεδρος, μετά από σύντομες δήθεν διαβουλεύσεις με τους στρατοδίκες, μας κήρυξε παμψηφεί ενόχους και μας κατεδίκασε επιεικώς, τους μεν μεγαλύτερους σε ηλικία (Οικονόμου και Λύττα) σε 8μηνη φυλάκιση, τους δε άλλους πέντε μικρότερους σε 6μηνη φυλάκιση. Αυτό σήμαινε ότι μετά την αφαίρεση των 4 μηνών που είχαμε ήδη περάσει υπό προφυλάκιση, μας έμεναν λίγοι μόνο ακόμη μήνες για να εκτίσουμε όλη την ποινή μας. Μόλις γυρίσαμε στην φυλακή, μάθαμε ότι την άλλη κιόλας ημέρα θα φεύγαμε με τραίνο για την Αθήνα, με προορισμό τις φοβερές φυλακές Αβέρωφ. Το πρώτο εκείνο βράδυ της επιστροφής μας στην Αθήνα (θα ήταν αρχές Μαρτίου του 1942) το περάσαμε, όπως -όπως, στα άδεια και κατεψυγμένα γραφεία του τμήματος, προσπαθώντας να βολευτούμε πάνω στα τραπέζια και τις καρέκλες. Εκεί κάπου ανακαλύψαμε κι ένα ξεκλείδωτο 18

Ðåñßðëïõò

τηλέφωνο κι αμέσως αποκαταστήσαμε επαφή με φίλους και φιλενάδες. Την άλλη μέρα, πάντως, οι πολύ εξυπηρετικοί και πρόθυμοι χωροφύλακες, υπό την καθοδήγηση του συμπαθούς μας και γραφικού διοικητού τους ταγματάρχου Πολύκαρπου (πάντα ντυμένου με άψογη στολή και καλογυαλισμένες μπότες) μας μετέφεραν σ’ έναν ευρύχωρο θάλαμο, στο δεύτερο πάτωμα ενός ξεχωριστού οικίσκου που χρησιμοποιείτο ως θεραπευτήριο. Εκεί μας εγκατέστησαν επτά ράντσα, με όλα τα λοιπά χρειώδη, κι έτσι, για πρώτη φορά μετά την σύλληψή μας στο Γύθειο βρεθήκαμε σ’ ένα σχετικά άνετο και καθαρό περιβάλλον. Για μεγάλη μας τύχη, διοικητής της χωροφυλακής στην Αθήνα ήταν ο συνταγματάρχης Ντάκος, πατέρας του συμμαθητού μας Τάσου Ντάκου, ο οποίος έκανε ό,τι μπορούσε για να μας βοηθήσει παντοιοτρόπως. Μια δε από τις μεγαλύτερες εξυπηρετήσεις που μπορούσε να μας κάνει ήταν ότι ρύθμισε, την άλλη μέρα κιόλας, να πάμε για μερικές ώρες στα σπίτια μας, αφού δώσαμε τον λόγο μας ότι θα γυρίσουμε έγκαιρα στο τμήμα. Η χαρά μου όταν, μετά τόσες περιπέτειες και κακουχίες, πάτησα πάλι το πόδι στο κατώφλι του σπιτιού μας, δεν περιγράφεται! Η πρώτη, βέβαια, μέριμνα ήταν να κληθεί ο κουρέας της γειτονιάς, που μετά από ένα γενναίο κούρεμα και ξύρισμα μ’ επανέφερε κάπως στην κανονική μου όψη. Επακολούθησε καυτό μπάνιο, με πολλά χέρια σαπουνάδας και άλλων παρασκευασμάτων για να εκδιωχθούν οι ψείρες, μετά απήλαυσα το σπιτικό φαγητό που τόσο πολύ ονειρευόμουνα στη φυλακή και που με τόσους κόπους και δυσκολίες – λόγω κατοχής - είχε κατορθώσει να ετοιμάσει η μητέρα μου. Όταν ολοκληρώθηκαν οι σπιτικές αυτές περιποιήσεις και καθίσαμε με τους γονείς μου να τα πούμε, περίμενα, με ιδιαίτερη ανησυχία, να τ’ ακούσω για τα καλά για την μυστική μου δραπέτευση και για όλες τις ταραχές και αγωνίες που τους έβαλα. Περιέργως, δεν μου είπαν απολύτως τίποτα, ούτε που έκαναν κουβέντα για το πως και γιατί το έσκασα κρυφά από το σπίτι. Όπως αργότερα κατάλαβα, από ανταλλαγές αναλόγων εμπειριών με τους υπόλοιπους της παρέας, και οι άλλοι γονείς ετήρησαν την ίδια στάση, πράγμα που αποδείκνυε ότι θα ήταν όλοι συνεννοημένοι για ν’ ακολουθήσουν την ίδια φρόνιμη τακτική. Έτσι, επιστρέψαμε όλοι την ίδια ημέρα, στο τμήμα Μεταγωγών, αγνώριστοι από τους ευπρεπισμούς και τα πλυσίματα, έτοιμοι ν’ αντιμετωπίσουμε όσα φοβερά και τρομερά είχαμε ακούσει για τις φυλακές Αβέρωφ. Οι μέρες όμως περνούσαν και, προς μεγάλη μας αγαλλίαση, δεν βλέπαμε να γίνεται καμία κίνηση για την μεταγωγή μας. Όπως σύντομα μάθαμε, οι σύντονες ενέργειες που είχαν αναλάβει οι γονείς μας προς πάσαν κατεύθυνσιν είχαν τελεσφορήσει, με αποτέλεσμα να σκαλώσουμε μονίμως στο τμήμα Μεταγωγών, με το αιτιολογικό ότι δεν υπήρχε επί τους παρόντος χώρος για μας στις φυλακές Αβέρωφ, και να περάσουμε εκεί τους υπόλοιπους μήνες της ποινής μας. Κατόπιν τούτου, οργανώσαμε ωραία και

καλά την ζωή μας στον ευρύχωρο θάλαμό μας, όπου μας έφερναν και κάθε μεσημέρι φαγητό από το ναυτικό νοσοκομείο, που είχε τότε εγκατασταθεί προσωρινά σε κάποια κλινική της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Κάθε εβδομάδα είχαμε και επισκεπτήριο κατά το οποίο, εκτός από τους γονείς μας, ερχόντουσαν τακτικά και μας επισκέπτοντο ιδιαίτερα ευπρόσδεκτοι φίλοι και φίλες. Σε μια απ’ αυτές τις επισκέψεις, είχε έρθει κι ο μακαρίτης συμμαθητής μας Αιμίλιος Σβώλος, ο οποίος –όπως πάντα καλά οργανωμένος– είχε φέρει μαζί του ένα φορητό pick-up κι αρκετές πλάκες γραμμοφώνου με χορευτικούς ρυθμούς της εποχής. Αμέσως, με την ένθερμη συμμετοχή και των κοριτσιών που συνόδευαν τον Αιμίλιο, στήθηκε αυτοσχέδιο party και υπό τους ήχους των tango, blues και swing, το ρίξαμε σε τρελό χορό. Εκείνη την ώρα διάλεξαν να μας επισκεφθούν και μερικοί από τους γονείς μας, οι οποίοι μόλις άνοιξαν την πόρτα του θαλάμου και είδαν το γλέντι που γινόταν, την ξανάκλεισαν διακριτικά και απήλθαν. Από τότε, κι επί πολλά χρόνια, είχαν να μας το λένε ότι ενώ αυτοί, πάντα ανήσυχοι για την μελλοντική μας τύχη, ήρθαν να μας δώσουν κουράγιο, αντ’ αυτού μας είδαν να ξεφαντώνουμε. Για να εξηγούμεθα, όλα βέβαια δεν ήταν τόσο ρόδινα όπως τα περιγράφω στο κατάλυμά μας αυτό του τμήματος μεταγωγών. Εκείνη την εποχή (χειμώνας του ’42) η πατρίδα μας περνούσε τη χειρότερη περίοδο κατοχής, κατά την οποία η ακατασίγαστη πείνα, το ιδιαίτερα δυνατό κρύο που έκανε εκείνο το χειμώνα και οι τόσες άλλες στερήσεις και κακουχίες έκαναν κυριολεκτικά θραύση ανάμεσα στον ταλαιπωρημένο πληθυσμό. Το θέαμα μεγάλου αριθμού νεκρών εγκαταλελειμμένων στους δρόμους της Αθήνας είχε γίνει πια καθημερινό, συνηθισμένο φαινόμενο, ενώ τα καροτσάκια του δήμου που τους περιμάζευαν μόλις προλάβαιναν ν’ απαλλάξουν την πρωτεύουσά μας από τις φρικιαστικές αυτές παρουσίες. Ένα από τα σημεία περισυλλογής, όπου έφερναν συχνά τους σωρούς αυτών των νεκρών γι’ αναγνώριση και στη συνέχεια προώθηση στα νεκροταφεία, ήταν και το τμήμα Μεταγωγών και μάλιστα ο χώρος όπου εναπόθεταν τα πτώματα ήταν ακριβώς κάτω από τον θάλαμό μας. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι, όπως οι σανίδες του πατώματος πλάι στο ράντσο μου έχασκαν σε πολλά σημεία, μπορούσα, σκύβοντας, να βλέπω τους αποσκελετωμένους από την πείνα νεκρούς, αραδιασμένους μερικά μέτρα κάτω από εκεί που κοιμόμουνα. Τόση όμως ήταν, την φοβερή εκείνη εποχή, η εξοικείωσή μας με την ιδέα του θανάτου που -ειλικρινά – συνήθισα – αν μπορώ να το πω έτσι – στο φρικαλέο αυτό θέαμα και δεν μου έκανε εντύπωση. Αυτή ακριβώς η αντίθεση μεταξύ της φρίκης και του τρόμου που προκαλούσε ο πόλεμος και της υποσυνείδητης αντίδρασης του κόσμου να επιδιώκει, με κάθε τρόπο, να διασκεδάζει για να ξεχνάει τα όσα υπέμενε, ήταν το κύριο χαρακτηριστικό των χρόνων εκείνων της κατοχής, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά κι όπου αλλού είχε περάσει η λαίλαπα του πολέμου.

Έτσι πέρασε ο καιρός και μπήκε η άνοιξη, οπότε, μίαν ωραίαν πρωίαν - όπως λένε - στις αρχές της Μεγάλης Εβδομάδος, η ήρεμη ζωή μας στο θεραπευτήριο - αναπαυτήριο διακόπηκε ξαφνικά με την άφιξη ενός βλοσυρού Ιταλού λοχαγού, ο οποίος –χωρίς περιστροφές– μας διέταξε να ετοιμασθούμε γι’ αναχώρηση για την Ιταλία, όπου θα μεταφερόμασταν ως όμηροι. Από καιρό, βέβαια είχαμε μάθει ότι κυρίως οι Γερμανοί και δευτερευόντως οι Ιταλοί είχαν αρχίσει να συγκεντρώνουν ομήρους, σαν απειλή αντιποίνων εναντίων των αντιστασιακών οργανώσεων, που είχαν αρχίσει τότε να κάνουν την εμφάνισή τους. Δεν πέρασε, όμως, ποτέ από το μυαλό μας ότι θα περιλαμβανόμαστε κι εμείς, τα δοκιμάκια, στο σκληρό αυτό μέτρο. Ήταν σαν να έπεσε πραγματικός κεραυνός κι από εκεί που κάναμε σχέδια πως θα περνούσαμε ο καλοκαιράκι μας, βρεθήκαμε να ετοιμαζόμαστε για στρατόπεδο συγκεντρώσεως. Το ίδιο, κιόλας, βράδυ έγινε επείγουσα συγκέντρωση γονέων κι ελήφθησαν αποφάσεις για σύντονες ενέργειες προς όλες τις γνωστές και μη κατευθύνσεις, με την ελπίδα μήπως μεταπεισθούν οι Ιταλοί. Παράλληλα, αρχίσαμε και τις προετοιμασίες μας για το μακρινό μας ταξίδι προς το άγνωστο. Επιστρατεύτηκαν οι ναυτικοί μας σάκοι, τους οποίους γεμίσαμε με τα προικιά μας και τους παρατάξαμε, σαν τακτικοί δόκιμοι, μπροστά στα ράντσα μας, με αποτέλεσμα το δωμάτιο μας να πάρει την μορφή θαλάμου της Σχολής Δοκίμων. Κι εκεί που είχαμε πάρει πλέον την απόφαση και περιμέναμε στωικά την αναχώρησή μας, καταστρώνοντας παράλληλα και χίλια-δυο απίθανα σχέδια δραπετεύσεως από το πλοίο που θα μας μετέφερε στην Ιταλία, κατέφθασαν ένα πρωί μερικοί καραμπινιέροι και μας πήγαν, μ’ ένα φορτηγάκι, στην Ιταλική Στρατιωτική Διοίκηση (commando tappa) που ήταν εγκατεστημένη στο κτίριο της γωνίας Αμερικής και Πανεπιστημίου (εκεί που αργότερα ήταν η αντιπροσωπεία της Siemens. Μετά από μακρά και αγωνιώδη αναμονή, μας οδήγησαν σ’ ένα επιβλητικό γραφείο, όπου ένας κομψός Ιταλός συνταγματάρχης μας έβγαλε ένα λογύδριο, πολύ επαινετικό για τον πατριωτισμό και ηρωισμό μας, και μας ανακοίνωσε ότι οι ιταλικές αρχές, εκτιμώντας αυτή μας την πράξη –έστω κι αν εστρέφετο εναντίον τους– και λαμβάνοντας υπ’ όψη το νεαρόν της ηλικίας μας, απεφάσισαν να μας αφήσουν ελεύθερους. Μη πιστεύοντας στ’ αυτιά μας ψελλίσαμε τις ευχαριστίες μας, χαιρετίσαμε μ’ ελαφρά υπόκλιση της κεφαλής –κι όχι φασιστικά όπως μας είχαν και πάλι υποδείξει– και απήλθαμε. Πάντως, έξω από την πόρτα του γραφείου, ο υπασπιστής του Συνταγματάρχου μας διευκρίνισε– με περισσή σαφήνεια κι έμφαση– ότι η απόλυσή μας αυτή και η ρητή δέσμευσή μας να μην αποπειραθούμε ξανά να δραπετεύσουμε, τελούσε υπό την εγγύηση της ασφάλειας των οικογενειών μας, οι οποίες και θα υφίσταντο τις συνέπειες κάθε τυχόν επαναλήψεως του εγχειρήματός μας. Όταν πια βγήκαμε στην οδό Αμερικής και οι Ιταλοί σκοποί δεν έκαναν καμία κίνηση για να μας συγκρατήσουν, δεν μπορού-

Αριστερά. Πάνω: Κύρος Κουμανάκος. Κάτω: Βασίλης Μητσάκος. Πάνω δεξιά: Οδός Αμερικής και Πανεπιστημίου, το Comando Piazza, το Φρουραρχείο των Ιταλών.

σαμε να πιστέψουμε ότι είμαστε πραγματικά ελεύθεροι, και, για λίγο, τα είχαμε χαμένα. Γρήγορα, όμως, συνήλθαμε και σκορπίσαμε αστραπιαίως (μήπως και μετανιώσουν οι Ιταλοί), τραβώντας, ο καθένας μας, για τη θαλπωρή του σπιτιού του. Πως έγινε αυτό το θαύμα, ποτέ δεν το έμαθα. Άκουσα, μόνο, ότι μέχρι κι ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός συνηγόρησε για την απελευθέρωσή μας, όπως επίσης και ο θείος του Κωστή, ο πρώην Υπουργός Δικαιοσύνης Άγις Ταμπακόπουλος, που κινήθηκε δραστήρια σε υψηλά επίπεδα. Κατά βάθος, όμως, τώρα μετά από τόσα χρόνια, τείνω να πιστέψω πως ο πραγματικός λόγος της απρόσμενης μεταστροφής των Ιταλών πρέπει ν’ αναζητηθεί και στην αιώνια cherchez la femme. Όσο μυθιστορηματική κι αν φαίνεται αυτή η άποψη, νομίζω ότι επιβεβαιώνεται από το παρακάτω περιστατικό: Ένα μήνα περίπου μετά την απελευθέρωσή μας, η μητέρα μου, αφού μ’ έπεισε να βάλω τα καλά μου, με πήρε από το χέρι και, χωρίς πολλές εξηγήσεις, μου είπε ότι θα επισκεφθούμε κάποιο πρόσωπο, στο οποίο οφείλουμε πολλά. Επήγαμε σ’ ένα διαμέρισμα κάποιας πολυκατοικίας σε κεντρικό σημείο της Αθήνας, το οποίο απ’ έξω μεν δεν έδειχνε τίποτα το ιδιαίτερο, μέσα όμως ήταν υπέρπολυτελές. Προχωρήσαμε σ’ ένα σαλόνι με βαριά έπιπλα, βελούδινες κουρτίνες κι άπειρα μαξιλαράκια, επάνω στα οποία ήταν ξαπλωμένη, εν είδει Μαντάμ Ρεκαμιέ, μία κυρία, όχι και πολύ νέα αλλά με πλούσια προσόντα και ηδυπαθή - όπως λένε - χαρακτηριστικά. Ανταλλάξαμε μερικές ασήμαντες κουβέντες, ήπιαμε κι ένα βερμούτ και απήλθαμε. Γυρίζοντας σπίτι μας, η μητέρα μου, μού συνέστησε να μην πω τίποτα, σε κανένα,

για την επίσκεψή μας αυτή, και πρόσθεσε μόνο ότι αυτή η κυρία βοήθησε πολύ για την αίσια έκβαση της περιπέτειάς μας. Αργότερα, μετά από πολλά χρόνια, η μητέρα μου, μου εκμυστηρεύτηκε ότι η περί ης ο λόγος ήταν γνωστή κυρία της Αθηναϊκής κοινωνίας –ή μάλλον του “demi monde”, όπως θα έλεγαν οι Γάλλοι– η οποία κατά την κατοχή είχε διατελέσει φιλενάδα του στρατηγού Geloso, Ανωτάτου Διοικητού των Ιταλικών δυνάμεων στην Ελλάδα. Αυτά, για να μαθαίνουμε από που κρέμονται, καμιά φορά, οι τύχες των μεγάλων ανδρών. Έτσι έληξε η πρώτη μας αυτή περιπετειώδης –και θα προσέθετα κάπως παιδαριώδης– προσπάθεια διαφυγής προς την Μέση Ανατολή, η οποία, παρά την ατυχή της κατάληξη, είχε και την καλή της πλευρά, με την έννοια ότι οι σκληρές εμπειρίες που αποκτήσαμε μας φάνηκαν χρήσιμες αργότερα κατά τις δύσκολες ημέρες που περάσαμε στον πραγματικό πλέον πόλεμο. Σε ό,τι αφορούσε τον περιορισμό που μας επεβλήθη από τους Ιταλούς, να μην αποπειραθούμε ξανά να δραπετεύσουμε υπό την απειλή αντιποίνων κατά των οικογενειών μας, είμαστε τυχεροί που δεν κράτησε περισσότερο από ένα χρόνο, αφού το καλοκαίρι του 1943, με την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, απαλλαχθήκαμε πλέον απ’ αυτή τη δέσμευση. Έτσι με την συνδρομή της επίσημης οργάνωσης της Ελληνικής κυβέρνησης του εξωτερικού, βοηθούμενης, βεβαίως και από μυστικούς αντιπροσώπους της στην κατεχόμενη Ελλάδα, κατορθώσαμε κατά τους επόμενους μήνες, να διαφύγουμε τμηματικά προς την Μέση Ανατολή, δια της οπωσδήποτε ασφαλούς οδού, μέσω Τουρκίας, και να πραγματοποιήσουμε τ’ όνειρό μας για συνένωση με το μαχόμενο πολεμικό μας ναυτικό. Ðåñßðëïõò

19

Ι Σ ΤΟ Ρ Ι Κ Α Κ Α Ι Λ ΑΟ Γ ΡΑ Φ Ι Κ Α ΝΑ Υ Τ Ι Κ Α Κ Ε Ι Μ Ε ΝΑ

ΥΔΡΑΙΟΙ ΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ Ο Ι Ε ΥΑ Ι Σ Θ Η Σ Ι Ε Σ Κ Α Ι ΤΑ Α Ι Σ Θ Η Μ Α ΤΑ Τ Ο Υ Σ Γράφει ο Δρ. ΕΥΑΓ. ΑΘΗΝΑΙΟΣ | Μέλος του Ν.Μ.Ε.

Είναι

γεγονός ότι η κοινωνική πρόνοια στην Ελλάδα τις μέρες μας, στο σύνολό της, έχει να αντιμετωπίσει ένα απεριόριστο αριθμό προβλημάτων. Οπωσδήποτε, δεν είναι αρμοδιότης της παρούσης στήλης να υποδείξει τρόπους για την αντιμετώπιση αυτών. Πολύ περισσότερο να δώσει λύσεις σ’ αυτά που έχουν σχέση με την ασφάλιση των ναυτικών μας και τη γενικότερη πρόνοια υπέρ αυτών. Επισημαίνουμε, ότι την ασφαλιστική πρωτοπορία στη χώρα μας κατέχει η ελληνική ναυτιλία, το ενδιαφέρον της οποίας, υπήρξε αμέριστο υπέρ των εργαζομένων σ’ αυτή. Μάλιστα η ασφάλιση των ναυτικών εφαρμόστηκε πολύ πριν δημιουργηθεί το νεότερο ελληνικό κράτος, που προέκυψε απ’ την επανάσταση του 1821. Κυρίως όμως, θα αναδείξουμε με ιστορικά γεγονότα και διαπιστώσεις την γενικότερη σημασία που είχε για την Ελλάδα, η πρώτη εφαρμογή αυτού του συστήματος ασφαλίσεως των ναυτικών μας. Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητος, η πρώτη ασφάλιση πραγματοποιήθηκε στη Γαλλία. Ειδικότερα, το πρώτο ασφαλιστικό ταμείο για ναυτικούς ιδρύθηκε από το βασιλέα της Γαλλίας Λουδοβίκο το 14ο και τον υπουργό αυτού Κομλπέρτ. Και είναι αληθές ότι η Γαλλία στο ταμείο αυτό, οφείλει ένα μεγάλο μέρος της ναυτικής της δόξας και ισχύος, την οποία είχε κατά το παρελθόν. Οι Έλληνες πρωτοπόροι και αυτοί ακολουθούντες προφανώς τα εις τη Γαλλία ισχύοντα, είχαν οργανώσει ένα σύστημα Προνοίας ναυτικών. Ήταν υποτυπώδες στην αρχή και μάλιστα έγινε σε εποχή, κατά την οποία δεν υφίστατο ούτε η έννοια του κράτους. Βέβαια δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ήταν ένα πλήρες ασφαλιστικό σύστημα, ήταν όμως ένα στοιχειώδες προνοιακό μέτρο. Ειδικότερα, την εποχή εκείνη, οι ναυτικοί συνεταιρισμοί των ναυτικών νήσων του Αιγαίου, με πρώτη την Ύδρα, όπως και τις Σπέτσες, Κάσο, Θάσο, Θήρα, ακόμη και τις παράλιες ναυτικές πόλεις, Γαλαξείδι, Κρανίδι και Κύμη είχαν οργανώσει από ένα Ταμείο, ο κάθε τόπος χωριστά. Τα Ταμεία αυτά απέβλεπαν κατά την πρώτη τους μορφή, στην περίθαλψη των ορφανών και χηρών των απολεσθέντων ναυτικών. Ως εισφορά στα Ταμεία αυτά, είχε καθορισθεί, το 1/70 των καθαρών κερδών εκάστου ταξιδίου των πλοίων, τα οποία ανήκαν στις ανωτέρω νήσους και πόλεις. Αργότερα και μέσα στις φλόγες ακόμη του πολέμου για την ανεξαρτησία, η Ελλάδα 20

Ðåñßðëïõò

Αριστερά: Ο Λουδοβίκος ο 14ος της Γαλλίας ίδρυσε το πρώτο ταμείο για ναυτικούς. Δεξιά: Το κτίριο του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου στον Πειραιά.

μερίμνησε για τους ναυτικούς της, με Ψήφισμα στην πρώτη Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου όπως θα δούμε παρακάτω. Ουσιαστική όμως συστηματοποίηση του θεσμού γίνεται αργότερα, όταν υπάρχει κανονική κυβέρνηση, με το Διάταγμα της 15ης Δεκεμβρίου 1836 «Περί Αστυνομίας της Εμπορικής Ναυτιλίας». Με το Διάταγμα αυτό καθορίστηκαν και άλλοι πόροι υπέρ των απομάχων ναυτικών και τέθηκαν οι βάσεις, για τη δημιουργία του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου. Το ίδιο Διάταγμα, όριζε ακόμη να σχηματισθεί μία προσωρινή Επιτροπή, για τη σύνταξη εκθέσεως σχετικής με τον καταλογισμό των χρημάτων που ελαμβάνοντο ως πρόστιμα από τις παραβάσεις ναυτιλιακού περιεχομένου. Όλα αυτά τα χρήματα θα πήγαιναν ως πόροι στο Ταμείο για τους Απόμαχους Ναυτικούς που επρόκειτο να ιδρυθεί. Τελικά, η λειτουργία του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου (ΝΑΤ) στην Ελλάδα άρχισε το έτος 1861 όταν ψηφίστηκε ο νόμος ΧΛΘ, ο οποίος σημειώνεται ότι ήταν έτοιμος από το 1847. Χαρακτηριστικά έγραψε στην Αιτιολογική Έκθεση του Νόμου για την ίδρυση του ΝΑΤ ο τότε Υπουργός των Ναυτικών Αθανάσιος Μιαούλης, τα ακόλουθα: «Δια του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου, εμποιείται εις τον θαλασσουργόν τόλμη, εις τον ναυμάχον θάρρος διότι οτιδήποτε αν αυτοίς επέλθη και αυτοί και τα φίλτατα αυτών έχουσι που να κλίνωσι την κεφαλήν. Εκτός τούτου, ο γεωργός ο ποιμήν ο βουκόλος, ο χειρώναξ εισφέρουσι μεν τους φόρους, τελούσι τα τέλη, αλλ΄ εισφέρουσι και

τελούσι καλαμώμενοι τα πάτρια συγκομίζοντες επί των οικείων. Απ’ εναντίας, ο ναύτης τρυγά την τε οικουμένην και την αοίκητον και περιτρέχων τα ξένα, θησαυρούς ξένους εισκομίζει εις την ιδίαν αυτού πατρίδα. Εντούτοις όμως, της μεν γης ο εργάτης, κατά το έσχατον αυτού γήρας σώζει κτήμα τι ίδιον εις δε τον ταλαίπωρον της θαλάσσης εργάτην, μετά βίον πολυστένακτον και πολύδακρυν, περί τη δύσιν των ημερών αυτού ουδέν άλλον μένει, ειμή ο κύρτος και το άγκιστρον, όπλα αχάριστα, εξ ων εξαρτάται ο υπόλοιπος αυτού βίος αβίωτος. Καθ’ όλην την γην οι ναυτικοί χαίρουσι προνόμια εξαιρετικά, διότι εξαίρετος εξ αυτών αποτελείται τάξις ανθρώπων, αλλά και εάν αλλαχού οι ναυτικοί κατεφρονούντο, εις την Ελλάδα έπρεπε να τυχώσι τιμής εξαιρέτου, διότι καίτοι ολίγοι όντες πλείστα εισφέρουσι και εις ανάγκην». Εδώ επιβάλλεται να ανοίξουμε μία παρένθεση με ένα σύντομο σχολιασμό επί του περιεχομένου της ως άνω Αιτιολογικής Εκθέσεως. Είναι η εποχή η άδολη των πρώτων χρόνων της Εθνικής απελευθέρωσης, μία περίοδος περισυλλογής και αξιολόγησης των θυσιών ενός λαού, ενός ολοκαυτώματος. Άρχοντες και λαός ευγνωμονούντες προσπαθούν να δικαιώσουν αγωνιστές, που συνετέλεσαν στη δημιουργία ενός κράτους, θυσιάζοντες τα πάντα στον αγώνα, χωρίς να κρατήσουν τίποτα για τον εαυτό τους. Άνθρωποι που πολέμησαν στη θάλασσα για την ελευθερία ενός λαού και συνεχίζουν να εισφέρουν σε καιρό ειρήνης με τα ταξίδια τους σ’ όλη την

ΥΔΡΑΙΟΙ ΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ

Υδρόγειο, πλούτη για την επιβίωση και την ανάπτυξη αυτών των ανθρώπων. Εντύπωση ιδιαίτερη προκαλεί στο σημερινό αναγνώστη, το συναίσθημα που ξεχειλίζει στην Αιτιολογική αυτή Έκθεση σ’ ένα κείμενο καθαρά τεχνοκρατικό. Εδώ δικαιώνεται και η Φιλοσοφία του Δικαίου που θέλει το περιεχόμενο του Νόμου, να είναι ηθικό και να αποβλέπει σε όφελος των διοικουμένων. Έτσι στην ως άνω Έκθεση, δεν γίνεται τίποτα άλλο από το να δικαιολογηθεί στο συλλογικό νομοθετικό όργανο τη Βουλή, η ανάγκη και η σκοπιμότητα των προτεινομένων διατάξεων και κυρίως η ηθική επιταγή που υπάρχει για την αποδοχή και ψήφιση αυτών. Εκείνο που πρέπει να γίνει κατανοητό στους σύγχρονους πολίτες και πολιτικούς Έλληνες είναι, ότι το περιεχόμενο του προτεινόμενου νόμου, πρέπει να είναι ηθικόν και εφ όσον τηρηθεί η προϋπόθεση αυτή να γίνει νόμος. Οπωσδήποτε ΟΧΙ εφ όσον είναι Νόμος, είναι απαραιτήτως και ηθικός, ασχέτως αν τηρήθηκε η επιβεβλημένη προϋπόθεση. Έτσι είδαμε τα τελευταία χρόνια στη νομοτεχνική διαδικασία αναιτιολογότητες «Αιτιολογικές Εκθέσεις ξηρές υπό τύπον προλόγου, για να μη υπάρχει συγκεκριμένη δέσμευση του νομοθέτη, αλλά αντίθετα να παρέχεται η δυνατότης σ’ αυτόν να περνάει προς ψήφιση διατάξεις ιδιοτελείς, μεθοδευμένες και κυρίως κομματικής σκοπιμότητος. Στο τέλος, το επιστέγασμα, η άποψη πολλών ανθρώπων εκδηλωθείσα: «Εφ όσον κάποιες διατάξεις έγιναν Νόμος, ο Νόμος αυτός είναι και ηθικός». Έκτοτε μετά την ίδρυση του ΝΑΤ η σχετική νομοθεσία που ρύθμιζε τη λειτουργία του, τροποποιήθηκε κατ’ επανάληψη και προσαρμόσθηκε προς τα δεδομένα της εκάστοτε ζωής. Όπως είδαμε, ο θεσμός της κοινωνικής ασφαλίσεως στη ναυτική εργασία, εμφανίστηκε πολύ νωρίς στην χώρα μας. Το γεγονός αυτό οφείλεται στη ναυτικότητα της πατρίδος μας και στη μακρά ναυτική της παράδοση. Ακόμη στις ιδιάζουσες συνθήκες των εργαζομένων στα πλοία και στη μεγαλύτερη και ταχύτερη δυνατότητα πλουτισμού, που παρείχε το θαλάσσιο εμπόριο στους ασχολούμενους μ’ αυτό. Θα προσθέσουμε ότι η κοινωνική ασφάλιση, πρώτα στη Γαλλία και στην Αγγλία και μετά στην Ελλάδα, συνετέλεσε αποφασιστικά στην ενδυνάμωση της Εθνικής τους άμυνας, και ιδιαιτέρως για την Ελλάδα, στην απόκτηση της ανεξαρτησίας της. Προοδευτικά το ΝΑΤ κάλυψε απ’ την ίδρυσή του και εφεξής, όλους τους κινδύνους γήρατος, αναπηρίας και θανάτου. Έτσι, στη συνέχεια δημιουργήθηκε ο Οίκος του Ναύτου, που κάλυψε τους κινδύνους ανεργίας και ασθενείας. Επίσης, δημιουργήθηκαν και τα παράλληλα του ΝΑΤ ταμεία Επικουρικής Ασφάλισης Αξιωματικών και Κατωτέρων Πληρωμάτων Ε.Ν. Είναι γεγονός ότι η Ελληνική Ναυτιλία, με πρώτη αυτή της Ύδρας και αμέσως η Ελληνική πολιτεία μετά τη συγκρότησή της σε κράτος, αντιμετώπισαν το ναυτικό, με πνεύμα προστασίας. Εγκαίρως διαπιστώθηκε, η υπάρχουσα διαφορά στη φύση της εργασίας μεταξύ του ναυτικού και του εργαζόμενου στη ξηρά. Ο ναυτικός αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει μαζί με το πλοίο, όλους εκείνους τους κινδύ-

Πάνω: Το κτίριο της British Sailor’s Society.

νους, όπως τις μεταβολές του καιρού, τους κινδύνους της πειρατείας παλαιότερα και αυτές της ιστιοφόρου ναυτιλίας. Οι κίνδυνοι αυτοί σήμερον δεν υπάρχουν, η φύση όμως της ναυτικής εργασίας παραμένει αναλλοίωτη. Η ναυτική εργασία σε σχέση με τη χερσαία είναι επίπονη και συνδέεται με συνεχείς κληματολογικές εναλλαγές. Ο ναυτικός συνεχώς παραμένει επί του πλοίου έτοιμος ανά πάσα στιγμή να προσφέρει εργασία για όποια ανάγκη προκύψει στο πλοίο. Οι Κανονισμοί Εργασίας είναι αυστηροί, διέπονται από έντονη αυστηρότητα, για ότι αφορά στην τάξη και πειθαρχία. Ο ναυτικός ζει μακριά απ’ την οικογένειά του και δεν μπορεί να εγκαταλείψει το πλοίο όποτε το θελήσει, αλλά όταν οι γενικότερες συνθήκες το επιτρέψουν. Τα διάφορα ναυτικά κράτη όμως συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδος, εκτιμώντας τη μεγάλη προσφορά των ναυτικών προς την ανθρωπότητα και το δυσχερές του επαγγέλματος, θέσπισαν εργατική νομοθεσία πρωτοποριακή και προνομιούχο έναντι των εργαζομένων στη ξηρά. Προοδευτικά θεσπίσθηκαν Κανονισμοί και ελαμβάνοντο μέτρα προκειμένου να βελτιωθεί η επί του πλοίου διαβίωση των ναυτικών. Όμως, ενώ έχουμε δείγματα της στοργής των ναυτικών κρατών έναντι των εργαζομένων στα εμπορικά πλοία, θα λέγαμε ότι υπήρχε και υπάρχει αδιαφορία, για το χρόνο των ναυτικών που βρίσκονται εκτός πλοίου στα λιμάνια. Στο σημείο αυτό υπάρχει κάποιο έλλειμμα προστασίας των ναυτικών από χίλιους δύο κινδύνους, που ελλοχεύουν στα διάφορα λιμάνια. Συνήθως, οι ναυτικοί αποβιβαζόμενοι στη ξηρά αφού το πλοίο τους προσορμίσει σε κάποιο λιμάνι, αισθάνονται τελείως μόνοι.

Έτσι έχουν την ανάγκη να αντιδράσουν από ένα ταξίδι μονότονο και πολλές φορές γεμάτο ταλαιπωρίες και κινδύνους. Ακόμη, και ο πλέον συνετός οικογενειάρχης ευρισκόμενος σε αυτή την περίεργη κατάσταση, τη γεμάτη νόστο για την πατρίδα, αναζητεί κάποιας μορφής ψυχαγωγία. Γεμάτος αναμνήσεις από την οικογένεια, με σκέψεις και αγωνία γι’ αυτούς που έμειναν πίσω, οδηγείται πολλάκις στους παραλιμένιους δρόμους. Αυτοί οι δρόμοι είναι συνήθως οι χειρότεροι μιας πόλεως. Εκεί βρίθουν τα ύποπτα υποκείμενα, τα οποία είναι πρόθυμα πάντοτε να σε οδηγήσουν σε αμφιβόλου ηθικής κέντρα. Οι συνέπειες είναι σε όλους μας γνωστές. Πόσες φορές, οι αθώοι ναυτικοί δεν εληστεύθηκαν μεθυσμένοι ή δεν παρασύρθηκαν από εμπόρους ναρκωτικών, κάποτε σε κάποιο λιμάνι της Ασίας ή της Αμερικής ή της Ευρώπης. Δεν μπορούμε όμως να παραβλέψουμε μία κάποια πρόοδο, η οποία έχει γίνει σε ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη ή στην Αμερική, ως προς την προστασία των ναυτικών στα λιμάνια. Κυρίως όμως η προστασία αυτή δεν προέρχεται από κρατική αρωγή αλλά από ορισμένες φιλανθρωπικές οργανώσεις με τα διάφορα Sailors Houses. Οι οίκοι αυτοί βεβαίως δεν έλυσαν το πρόβλημα διότι ήταν λίγοι και παραμένουν λίγοι με ανεπαρκή οργάνωση. Ακόμη έχουν στόχους προπαγανδιστικούς που μειώνουν την αξία της προσφοράς τους. Τέλος, η πρώτη σχετική κίνηση εμφανίστηκε στην Αγγλία το έτος 1818 με την ίδρυση του British Sailor’s Society το οποίο μέχρι σήμερον λειτουργεί και προσφέρει στους ναυτικούς την πολλαπλώς εκδηλούμενη μέριμνά του. Αλλά όμως, ας μην είμαστε αγνώμονες και για την νεώτερη εποχή που με την πρόοδο της τεχνολογίας βελτιώθηκαν οι συνθήκες διαβιώσεως των ναυτικών μέσα στα πλοία και κυρίως τη διατροφή τους με ψυγεία, αποθηκευτικούς χώρους κλπ η οποία διατροφή έγινε πλούσια υγιεινή και με ποικιλία. Δεν είναι πολύ μακριά η εποχή που δεν ήταν δυνατόν να έχουν οι ναυτικοί φρέσκο κρέας παρά μόνο στο λιμάνι. Πολύ συχνά τότε φόρτωναν μοσχάρια και αιγοπρόβατα ζωντανά στο καράβι και τα έσφαζαν όταν τα είχαν ανάγκη για τροφή. Όλα αυτά τα ζώα τα συντηρούσαν στο κατάστρωμα και σύνηθες ήταν να σπάζουν τα πόδια τους σε περίπτωση φουρτούνας και τότε έπρεπε να τα σκοτώσουν. Τα πουλερικά, κότες κλπ που διατηρούσαν κι αυτά στο κατάστρωμα επνίγοντο μέσα στις κλούβες ή αρρώσταιναν. Σε κάθε περίπτωση όμως όλα αυτά εμαγειρεύοντο μέσα στο λίπος του παστωμένου χοιρινού. Σήμερα οι ενδιαιτήσεις του πληρώματος στα ποντοπόρα πλοία είναι άνετες ο κάθε ναυτικός έχει το δωμάτιο του και το μπάνιο του. Η παλιννόστηση από 2 χρόνια ή 18 μήνες έχει γίνει 6 μήνες. Έτσι τόσο σύντομα ο ναυτικός είναι σπίτι του για να ξαναφύγει ξεκούραστος. Στα πλοία σήμερα υπάρχουν οι δορυφορικές τηλεοράσεις κι ο ναυτικός ζει καθημερινά τα γεγονότα της πατρίδας του. Οι αυτοματισμοί και η ανάπτυξη της τεχνοÐåñßðëïõò

21

ΥΔΡΑΙΟΙ ΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ

λογίας, έκαναν τη δουλειά του ναυτικού πιο ασφαλή και ξεκούραστη. Παρά ταύτα οι έλληνες δεν γίνονται ναυτικοί πια. Γέμισαν τα ελληνικά πλοία με Ασιάτες κι ανθρώπους απ’ τις χώρες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού. Δεν είναι της παρούσης στιγμής να αναλύσουμε τους λόγους, θα μας δοθεί η ευκαιρία άλλοτε. Θα σταθούμε σε ένα σημείο μόνο το πιο σοβαρό. Οι κυβερνήσεις μετά την μεταπολίτευση διέλυσαν το ΝΑΤ, τον ασφαλιστικό φορέα των ναυτικών, που ήταν τότε μεταξύ των πλουσιοτέρων Ταμείων του κόσμου σε αποθεματικά, επενδύσεις και καταθέσεις. Έκτοτε έμεινε χωρίς προοπτική για βελτιώσεις. Οι εισφορές προς το Ταμείον μειώθηκαν δραματικά, αφού δεν υπάρχουν πια πλοία με ελληνικά πληρώματα. Έτσι το κράτος ανέλαβε την πληρωμή των συντάξεων με ότι αυτό συνεπάγεται. Οι συντάξεις των αξιωματικών τείνουν να εξισωθούν με τις κατώτερες συντάξεις του Δημοσίου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο γυρίσαμε διακόσια περίπου χρόνια πίσω. Οι Έλληνες ναυτικοί θα βιώσουν συνθήκες ζωής όπως τις περιγράφει με τόσο συναίσθημα, στοργή και λύπη ανωτέρω στην Αιτιολογική Έκθεση του πρώτου νόμου για την ίδρυση του ΝΑΤ, ο τότε Υπουργός Ναυτικών, Υδραίος Αθανάσιος Μιαούλης. Αναφερθήκαμε σε όλες αυτές τις δυσμενείς συνθήκες ζωής των ναυτικών μας μέσα στο χρόνο κατά πρώτον για ιστορικούς λόγους. Κυρίως όμως, για να υπογραμμίσουμε τη συμβολή της Ύδρας για ό,τι αφορά την προστασία των ναυτικών αλλά και των Σπετσών, που είχαν πάντα παράλληλους νόμους με αυτή. Ακόμη και των άλλων ναυτότοπων της Ελλάδος, που φρόντιζαν πάντα τους συντροφοναύτες και τους θεωρούσαν συνεργάτες. Πρώτοι οι Υδραίοι είχαν οργανώσει από τον 18ο αιώνα, ένα υποτυπώδες, έστω, σύστημα προνοίας, για την περίθαλψη των χηρών και ορφανών των ναυτικών. Για το σκοπό αυτό με απόφαση της Δημογεροντίας προσεφέρετο το 1/70 των καθαρών κερδών κάθε ταξιδίου.

Εξ άλλου μέσα στις φλόγες του αγώνος για την ελευθερία με παράλληλες προτάσεις της Ύδρας και Σπετσών, η Α στην Επίδαυρο Εθνική Συνέλευση υιοθέτησε τις προτάσεις αυτές και με ψήφισμα της όρισε, ότι το 1/3 των λειών του πολέμου θα διατίθεται προς ανακούφιση των απομάχων ναυτικών. Ακόμη στο άρθρο 52 του νόμου της Ύδρας του έτους 1818 αναφέρεται: «Οι καπεταναίοι εισίν εις χρέος να προσφέρωνται με τους συντροφοναύτας τους με πάσαν φιλανθρωπίαν δια να σώζεται μεταξύ αυτών η καλή αρμονία» Αρχείον Κοινότητας Ύδρας τόμος VI σελ 39 και ΕΠ. Ύστερα απ’ όλα αυτά τα αδιάσειστα στοιχεία που αναφέρονται σε γεγονότα συνεχή, συνεπή και τεκμηριωμένα μέσα στο χρόνο, που καταμαρτυρούν τις ευαισθησίες τη στοργή και την προστασία που έδειξαν με έργα καπεταναίοι και άρχοντες της Ύδρας για τα πληρώματά τους, δεν μπορεί να γράφονται και να ακούγονται για τους Υδραίους απόψεις διαφοροποιημένες. Απόψεις αντιτιθέμενες μεταξύ τους που στηρίζονται στη γνωστή υπεκφυγή ΝΑΙ μεν ΑΛΛΑ. Στην περίπτωση αυτή ή γράφεται ιστορία ή γράφεται μυθιστόρημα που τα χωράει όλα μαζί. Ο ιστορικός σύμφωνα με την επιστήμη της ιστορίας όπως στην εποχή μας διδάσκεται πρέπει να είναι κατ’ αρχήν αντικειμενικός και να αποδίδει πιστά την πραγματικότητα η οποία στην έννοιά της δεν περιλαμβάνει προσωπικά αισθήματα κρίσεις άλλων ή σχόλια ανεύθυνα, ατεκμηρίωτα. Ο ιστορικός πρέπει να είναι ιδεολόγος σύμφωνα πάντα με τα διδασκόμενα. Είναι ένα πρόσωπο που υπηρετεί μία ιδέα με αφοσίωση ανιδιοτέλεια και αγνότητα. Οφείλει να διαφυλάσσει την αξία της ιδέας αυτής από ιδιοτελείς σκοπιμότητες. Ο ιστορικός είναι άνθρωπος της προηγμένης σκέψης και πιστός στο έργο του. Δεν μπορεί προς χάριν δήθεν της αντικειμενικότητος να επικαλείται αταίριαστες, άκαιρες δεοντολογίες διότι θα τον διαψεύσει το ίδιο το αποτέλεσμα. Ο ιστορικός πρέπει να είναι ανεπηρέαστος από προκαταλήψεις και να μη υιοθετεί αυθαίρετες σκοπιμότητες πολλές φορές άλ-

λων. Κυρίως φιλολογικά κείμενα χωρίς τεκμήριο, όπως ξένων περιηγητών που αγνοούσαν την τότε ελληνική πραγματικότητα, τη δουλεία ενός λαού, τους διωγμούς των Ελλήνων, που είχαν αναγκαστεί να κατοικήσουν τα βράχια και τα βουνά. Έπαιρνε ο κατακτητής τα παιδιά τους και τα έκανε γενίτσαρους για σκοτώσουν αργότερα τους ίδιους τους γονείς τους. Για ποια δεοντολογία μιλάνε οι ξένοι περιηγητές μέσα στο σκότος την ένδεια και τη δουλεία. Βέβαια δεν ήταν όλοι το ίδιο. Υπάρχουν και άλλοι που διέσωσαν αξιόλογα στοιχεία της ελληνικής ιστορίας. Μιλάμε για κάποιους που είχαν ιδιοτελείς σκοπιμότητες. Μιλάμε γι’ αυτούς που έγραψαν ότι οι Υδραίοι υπήρξαν φίλαυτοι, μεγαλομανείς, αλαζόνες εγωιστές και κυρίως σκληροί, τραχείς, κερδοσκόποι και συμφεροντολόγοι, πειρατές και δουλέμποροι, προδότες της πατρίδας τους γιατί υπηρετούσαν και στον τουρκικό στόλο. Εκδικητικοί και βίαιοι. Ακόμη άναυτοι απείθαρχοι αμεθόδευτοι. Όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί που γράφτηκαν δεν είναι κρυφά του αγώνα των Υδραίων, είναι άδικοι. Είναι διαστροφή της πραγματικότητας. Είναι υπερβολές και η υπερβολή οδηγεί στην εκτροπή. Δεν πρέπει να το ξεχνάμε αυτό το αξίωμα. Εάν ο χαρακτήρας των Υδραίων δεν ήταν όποιος ήταν, δε θα ήταν ικανός για να αντιμετωπίσει Μουσουλμάνους Τούρκους η Αλγερίνους, αδίστακτους βαρβάρους. Τελικά δεν θα υπήρχε νίκη. Εάν οι Υδραίοι δεν ήταν γενναίοι τολμηροί και αποτελεσματικοί, σήμερα δε θα είμαστε υπερήφανοι γι’ αυτούς. Θα είμαστε υπόδουλοι των Τούρκων ακόμη, όπως οι Έλληνες των κατεχομένων εδαφών της Κύπρου, οι Κούρδοι και τόσες άλλες μικρές εθνότητες. Τέλος, όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί χάνουν την αξία τους, απ’ το αποτέλεσμα που είναι η ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ της πατρίδας. Και κατά την αρχαία ελληνική ρήση «έκαστον, εκ των ύστερων υπαρξάντων κρίνεται». Στον αγώνα για την ανεξαρτησία αυτή, οι Υδραίοι θυσίασαν ζωές και περιουσίες. Έγιναν ολοκαύτωμα. Μόνο αυτό να θυμόμαστε που διαψεύδει όλα τα άλλα.

Πάνω: Ο Αθανάσιος Μιαούλης γεννήθηκε στην Ύδρα το 1815 και ήταν γιός του ένδοξου Ανδρέα Μιαούλη ή Μπώκου. Αριστερά: Γαλαξείδι, ένας σημαντικός ναυτότοπος όπου οι συντεχνίες των ναυτικών αναλάμβαναν την περίθαλψη των χηρών και ορφανών των ναυτικών.

22

Ðåñßðëïõò

Ðåñßðëïõò

23

Το κίνημα των Υπαξιωματικών της

«Δημοκρατικής Άμυνας» Του Ιωάννη Παλούμπη | Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α.

Η δημοκρατική διαπαιδαγώγηση και συμπεριφορά των μονίμων στελεχών του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού είναι γεγονός ιστορικά αποδεδειγμένο, αναμφισβήτητης αλήθειας. Ιστορικά αποδεδειγμένο, διότι τα μόνιμα στελέχη του Ναυτικού δεν βρέθηκαν ποτέ αναμεμιγμένα σε πραξικοπήματα με σκοπό την επιβολή καθεστώτων καταπιεστικών των λαϊκών ελευθεριών, αντίθετα ήσαν πάντα στην πρώτη γραμμή των επαναστατικών κινημάτων που είχαν σαν στόχο την αποτίναξη ζυγών που είχαν επιβληθεί στην κοινωνία με την ισχύ των όπλων.

Η

τελευταία δικτατορία που επιβλήθηκε στη χώρα το 1967 αποτέλεσε μιαν ακόμη δοκιμασία των δημοκρατικών φρονημάτων των μονίμων στελεχών του Ναυτικού, που είδαν τις ατομικές και συλλογικές ελευθερίες της ελληνικής κοινωνίας να κονιορτοποιούνται κάτω από τις ερπύστριες των αρμάτων που κινήθηκαν εναντίον τους. Παράλληλα διαπίστωναν ότι βασικές αρχές που καθόριζαν τη ζωή και τη λειτουργία μέσα στις μονάδες και τις υπηρεσίες του Ναυτικού, αρχές όπως συνειδητή πειθαρχία, διοικείν δια του παραδείγματος, συναδελφοσύνη, απόλυτη ανυπαρξία συναδελφικού καρφώματος, σεβασμός προς τις όποιες πολιτικές προτιμήσεις των συναδέλφων και πολλές ακόμα στην ίδια κατεύθυνση, ανατρέπονταν, ξεθεμελιώνονταν, δημιουργώντας μια νέα κατάσταση στην οποία θα έπρεπε όλοι να προσαρμοστούν. Ήταν μια προσαρμογή επιβεβλημένη για λόγους αυτοσυντήρησης και επιβίωσης, μέσα σε ένα περιβάλλον σιωπής καχυποψίας και φόβου, που ευνοούσε την ιεραρχική αναρρίχηση των στελεχών με μοναδικό κριτήριο την αφοσίωσή τους στο καθεστώς και την κατάδοση της οποιασδήποτε συζήτησης, αστεϊσμού ή έστω και υποψίας κίνησης εναντίον του. Οι ζυμώσεις και κουβέντες μεταξύ των απολύτως γνωστών άρχισαν άμεσα, ενώ ο προβληματισμός περί της πρέπουσας στάσης μπροστά στη νέα κατάσταση ετίθετο πιεστικός. Άνδρες των Ενόπλων Δυνάμεων και πλέον συγκεκριμένα του Ναυτικού, με την πλούσια δημοκρατική παράδοση πίσω τους, ήταν αδύνατο να παραμείνουν ουδέτεροι με το αστείο επιχείρημα ότι: «εμείς ως στρατιωτικοί εκτελούμε διαταγές και δεν τοποθετούμεθα στην πολιτική επικαιρότητα». Η κοινωνία σε κοίταζε στα μάτια και η στολή σε τοποθετούσε στο στρατόπεδο των βιαστών της λαϊκής θέλησης και των καταπατητών της ελευθερίας του λαού. Λαός δε, ήταν η μάνα σου, τα παιδιά σου, οι συγγενείς, οι χωριανοί, οι φίλοι. Όλοι εξασκούσαν μια πίεση πάνω σου, ήσουν άνδρας, ήσουν στο ένοπλο σώμα, έβλεπες, άκουγες αισθανόσουνα. Έπρεπε να πάρεις θέση. Οι Υπαξιωματικοί ήταν πάντα η τάξη εκείνη των στελεχών επάνω στην οποία στηριζόταν και εξακολουθεί να στηρίζεται η συντήρηση των ναυτικών μονάδων, των κυττάρων ισχύος του Πολεμικού Ναυτικού. Πολλοί τους αποκαλούν τη ραχοκοκαλιά του Ναυτικού και δεν έχουν άδικο, δεδομένου ότι στους Υπαξιωματικούς στηρίζεται η εσωτερική λειτουργία όλων των υπηρεσιών ιδιαίτερα όμως των πλοίων και των συνεργείων των Ναυστάθμων. Για τους έχοντες έστω και στοιχειώδη γνώση της πολυπλοκότητας που παρουσιάζει ένα σύγχρονο πολεμικό καράβι, με όλα του τα συστήματα σε λειτουργία, πρόωσης, ηλεκτρισμού, ηλεκτρονικών, οπλικά αντιαεροπορικά, επιφανείας, ανθυποβρυχιακά, ραντάρ, αντιμέτρων, τις πολλές εναλλακτικές διασυνδέσεις κλπ, μπορεί ίσως να αντιληφθεί τι συνεπάγεται η εξασφάλιση της πολεμικής ετοιμότητας του πλοίου. Αυτό ακριβώς είναι το έργο που κατά κύριο λόγο επιτελείται από τους Υπαξιωματικούς του Ναυτικού. Είναι γεγονός πως η προ του 1967 περίοδος με τις αλλεπάλληλες κυβερνητικές αλλαγές, τα συλλαλητήρια, την πολιτική αστάθεια, την καθημερινή αναστάτωση και μόνιμη κοινωνική αναταραχή του κέντρου της πρωτεύουσας, δημιούργησε τις προϋποθέσεις και αποτέλεσε το έωλο αιτιολογικό επιχείρημα που προβλήθηκε

24

Ðåñßðëïõò

από τους πραξικοπηματίες για την κατάργηση της δημοκρατίας. Βέβαια τα πραγματικά αίτια πηγαίνουν πολύ πίσω στο παρελθόν, όταν η ιστορική αλληλουχία των γεγονότων από το 1915 και μετά, ιδιαίτερα δε μετά τον εμφύλιο της δεκαετίας του ’40, οδήγησε στην μοιραία εκκόλαψη ενός παρακράτους, που όχι μόνο απολάμβανε την ανοχή της επίσημης πολιτείας, αλλά σε πολλές περιπτώσεις αποτελούσε σημαντικό παράγοντα επηρεασμού του μηχανισμού λήψεως των κρατικών αποφάσεων. Η ύπαρξη της αόρατης αυτής παρακρατικής πραγματικότητας συνετέλεσε στη δημιουργία ενός κλίματος, κατά τις δεκαετίες των ’50 και ’60, μέσα στο οποίο τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών, όπως και τα κοινωνικά, αποτελούσαν ζητούμενο και όχι αυτονόητο δεδομένο. Το 1965 στην αποκορύφωση των κοινωνικών ταραχών που διέτρεχαν τη χώρα ιδρύεται ο όμιλος πολιτικής έρευνας «Αλέξανδρος Παπαναστασίου» του οποίου πρώτος Γραμματέας διετέλεσε ο μετέπειτα Πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης. Σκοπός του ομίλου ήταν η συστηματική μελέτη των σημαντικότερων προβλημάτων της ελληνικής κοινωνίας και η ανάληψη πρωτοβουλιών για την αντιμετώπισή τους. Στον όμιλο συμμετέχουν καθηγητές, λόγιοι και επαγγελματίες, ανήσυχοι από την κρατούσα κατάσταση, οι οποίοι διαλέγονται επί πιθανών σχεδίων εξόδου από την πολιτική κρίση, ενώ κανείς δεν αμφιβάλλει ότι η χώρα διέρχεται μια από τις χειρότερες πολιτικές κρίσεις της ιστορίας της. Τον Μάιο του 1967, μετά την επιβολή της δικτατορίας, ο όμιλος μετεξελίσσεται στην αντιδικτατορική οργάνωση «Δημοκρατική Άμυνα» και ο σκοπός του επεκτείνεται και συμπεριλαμβάνει την ανάληψη ενεργειών βιαίου χαρακτήρα αντιδικτατορικής φύσεως. Είναι προφανές ότι η νέα κατεύθυνση δεν απαιτεί το ιδιαίτερα υψηλό μορφωτικό επίπεδο των μελών του «ομίλου», επομένως αναπτύσσεται προσπάθεια στρατολόγησης και μύησης στελεχών από όλα τα κοινωνικά και μορφωτικά επίπεδα. Είναι τότε ακριβώς που ο Γεράσιμος Νοταράς Καθηγητής Πολιτειολογίας, 32 ετών της Δημοκρατικής πλέον Άμυνας και όχι του Ομίλου Προβληματισμού, έρχεται σε επαφή με τον Ανδρέα Πολίτη Υποκελευστή Α΄ Η/Ν του Πολεμικού Ναυτικού. Μία ομάδα Υπαξιωματικών, μέλη της οποίας υπηρετούσαν σε πλοία και υπηρεσίες του Ναυτικού συνδέονταν μεταξύ τους ως συμπαθούντες τον κεντρώο πολιτικό σχηματισμό της εποχής, την Ένωση Κέντρου. Σημειωτέον ότι το κλίμα ήταν τέτοιο που ακόμη και αυτή η πολιτική προτίμηση δεν μπορούσε να εκδηλωθεί ελεύθερα, αλλά σιγοψιθυριζόταν με συνωμοτικό τρόπο. Πολλώ μάλλον μετά την επιβολή του καθεστώτος της 21ης Απριλίου του 1967. Είναι χαρακτηριστικό ότι το καλοκαίρι του ’67 σε ένα πογκρόμ εκτάκτων κρίσεων των μονίμων στελεχών αποστρατεύθηκε ή κρίθηκε δυσμενώς ένας μεγάλος αριθμός Αξιωματικών και Υπαξιωματικών μόνο με την υποψία ότι πρόσκεινται προς τον κεντρώο χώρο, υποψία η οποία αυτομάτως τους ενέτασσε στο στρατόπεδο των αντιπάλων της δικτατορίας. Έτσι λοιπόν οι Υπαξιωματικοί, φίλοι οι περισσότεροι, με συνδετικό στοιχείο τη γνωστή πολιτική τους προτίμηση άρχισαν να συζητούν μεταξύ τους και να προβληματίζονται για τον τρόπο αντίδρασής τους. Θεωρούσαν ότι κάτι θα έπρεπε να γίνει πριν προλάβει να στεριώσει το δικτατορικό καθεστώς. Όπως ήταν φυσικό

κίνημα Υπαξιωματικών «Δημοκρατικής Άμυνας»

Οκτώβριος 1968, κατά τη διάρκεια του πειθαρχικού συμβουλίου στο ΚΕ/ΠΑΛ. Διακρίνονται από αριστερά: Πρώτη σειρά: Οικονομάκης Γιάννης, Τζίμας Βασίλειος, Γιαμπουράνης Ιωάννης (με πολιτικά), Κατσούγκρης Γεώργιος, Σκαλτσάς Ανδρέας. Δεύτερη σειρά: Μέξας Νικόλαος, Μαυροβουνιώτης Αθανάσιος, Κυριάκης Κωνσταντίνος, Καρακιτσάκης Παναγιώτης, Μαρμαρινός Ιωάννης. πέραν των συζητήσεων οι δυνατότητες αντίδρασης των νεαρών Υπαξιωματικών ήσαν πολύ περιορισμένες μιας και ήταν όλοι τους στους δύο πρώτους βαθμούς, Υποκελευστές Α’ και Β΄. Ξεκίνησαν να επεκτείνουν την ομάδα τους προχωρώντας με προσοχή προς άλλους συναδέλφους τους. Όσοι δεν έχουν ζήσει υπό τέτοιο τυραννικό καθεστώς σιωπής και καχυποψίας δεν μπορούν να φανταστούν πόσο ερεθιστικό και συνάμα ανακουφιστικό είναι να ανακαλύπτεις κι άλλους ομοιοπαθείς και ομοϊδεάτες με τους οποίους να μπορείς να μιλήσεις ελεύθερα, να μοιραστείς το φορτίο της πίεσης και της έλλειψης αυτοεκτίμησης, που σου γεννά ο διαρκής φόβος της σπιουνιάς και του καρφώματος. Η γνωριμία του Πολίτη με τον Νοταρά και η συμμετοχή του τελευταίου στη Δημοκρατική Άμυνα έφερε ένα διαφορετικό αέρα στην παρέα των Υπαξιωματικών. Οι συζητήσεις αποκτούσαν πλέον πιο συγκεκριμένο νόημα και η αφηρημένη αναζήτηση σκοπού και έργου έπαιρνε σάρκα και οστά μιας και φαίνεται πως τώρα ανήκαν σε δομημένη και οργανωμένη αντιστασιακή οργάνωση. Τη «Δημοκρατική Άμυνα» ! ! ! Κατ’ αυτό τον τρόπο η περαιτέρω επέκταση της ομάδας των διαφωνούντων προς το καθεστώς Υπαξιωματικών, έπαιρνε πλέον τη μορφή μυήσεως σε συνωμοτική οργάνωση, με στόχους και περιεχόμενο. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να σημειώσω ότι βρισκόμαστε ακόμη στο καλοκαίρι προς φθινόπωρο του 1967, όπου είχε μεν γίνει γνωστή στο κοινό η ύπαρξη της Δημοκρατικής Άμυνας, από την ανάπτυξη δραστηριότητας των μελών της στα Πανεπιστήμια και τους ακαδημαϊκούς χώρους, δεν είχαν όμως αρχίσει οι δυναμικές της ενέργειες, όπως οι τοποθετήσεις βομβών, που άρχισαν πολύ αργότερα. Είναι γεγονός ότι μετά το ’69 οι βόμβες που τοποθετούσαν μέλη της Δημοκρατικής Άμυνας σε συνδυασμό με τους τραυματισμούς ανύποπτων διερχομένων πολιτών, ξεθώριασαν τη φήμη της οργάνωσης και έδωσαν επιχειρήματα έστω και σαθρά στο καθεστώς. Είμαστε όμως στο ’67 και η συμμετοχή στη Δημοκρατική Άμυνα, έστω και πλατωνική, προσέδιδε αίγλη στα νεαρά παιδιά που συνέχιζαν να πληθαίνουν την ομάδα τους έχοντας πλέον ως πρόσθετο ελκυστικό στοιχείο την αντιστασιακή οργάνωση από την οποία προσδοκούσαν ανάθεση αποστολών. Στον Θανάση Μαυροβουνιώτη Υποκελευστή Β΄ Μηχανικό δεν χρειάστηκε να πούνε τίποτε για να τον προσελκύσουν να ενταχθεί

στην ομάδα. Όταν στη διαδικασία προσέγγισης του ανέφεραν ότι αναζητούν άνδρες να αντιταχθούν στη χούντα, δήλωσε πρόθυμα «παρών», χωρίς να εξετάσει με ποιους η οργάνωση συνεννοείτο και είχε επαφές. Αυτή του η προθυμία ένταξης, χωρίς να εξετάσει που και με ποιες προϋποθέσεις, του στοίχισε ακριβά, όπως θα δούμε αργότερα. Η επαφή ετηρείτο αποκλειστικά μεταξύ Νοταρά και Πολίτη, ο τελευταίος δε αυτός ήταν σύνδεσμος και κομιστής κατευθύνσεων από το συνωμοτικό κέντρο λήψεως αποφάσεων. Στους Υπαξιωματικούς του Ναυτικού είχε διαβιβασθεί η πληροφορία, πάντοτε μέσω του Πολίτη, ότι ανάλογα παραρτήματα της Δημοκρατικής Άμυνας ήταν οργανωμένα και δρούσαν στο Στρατό Ξηράς και στην Αεροπορία. Χωρίς να μπορεί να ισχυρισθεί κανείς πως η πληροφορία ήταν ή όχι αληθής, το βέβαιο είναι πως ποτέ δεν επαληθεύτηκε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, παρά τις αλλεπάλληλες δίκες των μελών της Δημοκρατικής Άμυνας που έλαβαν χώρα, αλλά ούτε και μετά το ’74 ακούστηκε κάτι τέτοιο και μάλιστα σ’ ένα κλίμα που πάρα πολλοί άσχετοι διεκδικούσαν αντιστασιακές δάφνες. Στις 13 Δεκεμβρίου του ’67 έλαβε χώρα το Βασιλικό αντιδικτατορικό κίνημα. Το Ναυτικό συμμετέσχε σχεδόν σύσσωμο και η συμμετοχή αυτή δεν προερχόταν αποκλειστικά από φιλοβασιλικά στελέχη, ούτε η προθυμία συμμετοχής θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως προερχομένη από φιλοβασιλικά αισθήματα. Το κίνημα εξέφραζε το σύνολο σχεδόν των στελεχών, τα οποία πέρα και πάνω από πολιτικές και πολιτειακές τοποθετήσεις αισθάνονταν σαν προσωπική προσβολή τον βιασμό των ελευθεριών του λαού και επιθυμούσαν την άμεση αποκατάσταση της δημοκρατίας. Το Βασιλικό κίνημα είχε τη γνωστή κατάληξη, με την αποχώρηση του Βασιλέως στο εξωτερικό και την εγκατάλειψη στην εξουσία της χούντας των στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων που συμμετείχαν σ’ αυτό. Για το Ναυτικό ειδικότερα το κίνημα της 13ης Δεκεμβρίου 1967 σηματοδότησε το τέλος της εποχής της αθωότητας, κατά την οποία συνεχίζοντας την προδικτατορική συνήθεια, όλοι μιλούσαν, σχετικά εύκολα, για όλα. Α/ΓΕΝ ανέλαβε ο Αντιναύαρχος Σταύρος Περβαινάς, στη θέση του Αντιναυάρχου Ιπποκράτη Δέδε, που θεωρήθηκε ότι, είτε συμμετέσχε στη σχεδίαση ή κατ’ ελάχιστον έδειξε ανοχή στο στασιαστικό κίνημα του Υποναυάρχου Αντώνη Ροζάκη, ΑΚΙΠ τότε, που εκδηλώθηκε στον Ναύσταθμο της Σούδας στην Κρήτη.

Ðåñßðëïõò

25

κίνημα Υπαξιωματικών «Δημοκρατικής Άμυνας»

Μετά την καταστολή του κινήματος τη φύλαξη του καταστήματος του ΓΕΝ, στην πλατεία Κλαυθμώνος ανέλαβε απόσπασμα βατραχανθρώπων, οι οποίοι με την επαγγελματική γνώση του φορητού οπλισμού και των πυρομαχικών που είχαν αποκτήσει κατά την εκπαίδευσή τους, αλλά και την πολεμοχαρή εμφάνισή τους με τις στολές παραλλαγής, έκαναν να μοιάζουν με αρσακειάδες οι στρατεύσιμοι της Ναυτικής Αστυνομίας, που μέχρι τότε το φρουρούσαν. Παράλληλα η χρήση του εξειδικευμένου αυτού σώματος για φύλαξη έδειχνε τη βαρύτητα που αποδιδόταν σ’ αυτή τη λειτουργία και συγχρόνως άφηνε να διαφανεί η ανασφάλεια, ίσως δε και ο φόβος που διακατείχε τους κρατούντες. Θα μπορούσε κανείς να προσθέσει ότι η χρησιμοποίηση του επιλέκτου σώματος των βατραχανθρώπων σε καθήκοντα στυλοβατών του καθεστώτος, μάλλον αδικούσε τη θαυμάσια αυτή μονάδα των επαγγελματικά εκπαιδευμένων οπλιτών. Η οργάνωση των Υπαξιωματικών την εποχή εκείνη αριθμούσε ένα μεγάλο αριθμό στελεχών όλων των ειδικοτήτων μεταξύ των οποίων και ο Υπαξιωματικός Νίκος Κουρός, καταγόμενος από τη Μυτιλήνη, αριστερών φρονημάτων, κατά τις μαρτυρίες των λοιπών συντρόφων του. Είναι πολύ φυσικό να θεωρηθεί ότι το Βασιλικό κίνημα και η καταστολή του επέδρασε εκφοβιστικά και αποτέλεσε σοκ για τους νέους Υπαξιωματικούς. Στο σύνολο σχεδόν των στελεχών χαλύβδωσε τη θέλησή και την αποφασιστικότητά τους. Ο αδύναμος όμως κρίκος αποδείχθηκε ο κομμουνιστής, ο Νίκος Κουρός, που φαίνεται δεν άντεξε την πίεση, έσπασε και περί το τέλος Δεκεμβρίου αρχές Ιανουαρίου του ’68 προσέφυγε στα τοπικά όργανα της χούντας στην περιοχή του Ναυστάθμου Σαλαμίνος, όπου ναυλοχούσε και ο Στόλος και κατέδωσε όλη την οργάνωση των Υπαξιωματικών, όση τουλάχιστον ήξερε και τη σύνδεσή της με τη Δημοκρατική Άμυνα. Όπως ήταν φυσικό μεσολάβησε ένα διάστημα κατά το οποίο αφέθηκε χρόνος για παρακολούθηση και από 1ης έως 21ης Φεβρουαρίου 1968 συνελήφθησαν οι ακόλουθοι:

1. Υποκ. Α΄ Η/Ν Ανδρέας Πολίτης, την 1/2/68 2. Υποκ. Β΄ Ηλεκτρ. Ιωάννης Μαρμαρινός, την 2/2/68 3. Υποκ. Α΄ Ηλεκτρ. Βασίλειος Τζήμας, την 2/2/68 4. Υποκ. Α΄ Ρ/Ε Βασίλειος Παπαδημητρίου, την 3/2/68 5. Υποκ Β΄ Ηλεκτρ. Νικόλαος Μέξας, την 3/2/68 6. Υποκ. Α΄ Η/Ν Αντώνης Μαργαρίτης, την 3/2/68 7. Υποκ. Α΄ Η/Ν Ιωάννης Γιαμπουράνης, την 5/2/68 8. Υποκ. Α΄ Η/Τ Ευστάθιος Ρέκκας, την 5/2/68 9. Υποκ. Α΄ Η/Ν Παναγιώτης Καρακιτσάκης, την 6/2/68 10. Υποκ. Β΄ Μηχ. Ιωάννης Οικονομάκης, την 8/2/68 11. Υποκ. Β΄ Εφαρμ. Βασίλειος Παντελής, την 9/2/68 12. Υποκ. Β΄ Μηχ. Αθανάσιος Μαυροβουνιώτης, την 14/2/68 13. Υποκ. Β΄ Η/Ν Ανδρέας Σκαλτσάς, την 15/2/68 14. Υποκ. Β΄ Μηχ. Γεώργιος Κατσούγρης, την 16/2/68 15. Υποκ. Β΄ Ηλεκτρ. Κων/τίνος Κυριάκης, την 16/2/68 Η πρώτη άμεση παρατήρηση είναι ότι συλλαμβάνεται ένας σχετικά μικρός αριθμός Υπαξιωματικών σε σχέση με τον πολύ μεγαλύτερο μυημένων και συμμετεχόντων στη Δημοκρατική Άμυνα. Η αυτοσυγκράτηση του καθεστώτος εκτιμάται πως οφείλεται στους ακόλουθους λόγους: Πρώτον, οι ίδιοι οι συλλαμβανόμενοι Υπαξιωματικοί δεν γνωρίζουν το σύνολο των μυημένων μελών και τούτο διότι εφάρμοζαν τον συνωμοτικό κανόνα των πεντάδων, δηλαδή καθένας γνώριζε μόνο άλλα τέσσερα μέλη από τα λοιπά. Δεύτερον, το ίδιο το καθεστώς αντιλαμβάνεται πολύ γρήγορα από τις πρώτες ανακρίσεις αλλά και το προηγηθέν διάστημα παρακολούθησης, ότι πρόκειται για ιδεολογική συνωμοσία χωρίς τα μέλη της να έχουν προβεί σε συγκεκριμένες πράξεις αντιστασιακού, ή όπως χαρακτηριζόταν τότε, εγκληματικού χαρακτήρα. Επομένως οι κατηγορίες δεν θα έστεκαν σε κανένα δικαστήριο, ούτε ακόμα και σε χουντικό στρατοδικείο, ενώ παράλληλα η παρουσίαση ενός μεγάλου αριθμού Υπαξιωματικών συμμετεχόντων στη Δημοκρατική Άμυνα θα διέλυε τον μύθο των δικτατόρων ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις στο σύνολό τους στέκονταν στο πλευρό τους. Τρίτον, μεταξύ της κρατούσης ομάδας πιστών στη δικτατορία Αξιωματικών που προέκυψε μετά την καταστολή του Βασιλικού κινήματος επικράτησε η άποψη ότι για σχετικά αστείες αιτιάσεις δεν θα ήταν επιτρεπτό να απογυμνωθούν τα καράβια και τα συνερ-

26

Ðåñßðëïõò

γεία του Ναυστάθμου από Υπαξιωματικούς, στελέχη ζωτικά για τη συνολική λειτουργία του Ναυτικού. Κύριος εκφραστής αυτής της τάσης ήταν ο Διοικητής του Ναυστάθμου Πλοίαρχος Θεόδωρος Μπακόπουλος, που είχε αποδείξει τις φιλοκαθεστωτικές του πεποιθήσεις κατά την καταστολή του Βασιλικού κινήματος, με κατάλληλο εισηγητή τον Δικαστικό Σύμβουλο Θανάση Τζιοβαρίδη, ο οποίος αργότερα μετείχε και ο ίδιος στο κίνημα των Αξιωματικών του 1973. Φυσικά ανάλογη τοποθέτηση είχε και ο Α/ΓΕΝ Σταύρος Περβαινάς, ο οποίος προφύλαξε και όλους τους Αξιωματικούς που συμμετείχαν στο Βασιλικό κίνημα, εκτός των πρωταιτίων. Παρατηρούμε δηλαδή ότι στο Ναυτικό πρυτανεύει ένα πνεύμα Σώματος (Esprit de Corps) το οποίο υπερβαίνει την όποια φιλική προδιάθεση προς το καθεστώς και προσπαθεί να προφυλάξει το Σώμα από τις συνέπειες των πράξεων των αντιστασιακών στελεχών. Όλα αυτά βέβαια μέσα σε λογικά πλαίσια, όσα επέτρεπαν οι συνθήκες της εποχής. Οι Υπαξιωματικοί συλλαμβανόμενοι οδηγήθηκαν και κρατήθηκαν στο καταδρομικό «Έλλη». Πρόκειται για το καταδρομικό «Ευγένιος της Σαβοΐας», που παραχωρήθηκε το 1950 στην Ελλάδα από την Ιταλία στο πλαίσιο των πολεμικών επανορθώσεων και συμβολικά ονομάσθηκε «Έλλη», για να θυμίζει τον άνανδρο και ύπουλο τορπιλισμό του ομώνυμου ελληνικού ευδρόμου, την 15η Αυγούστου 1940 έξω από το λιμάνι της Τήνου. Το «Έλλη» έχοντας ναυπηγηθεί προπολεμικά(1932 – 1935) διέθετε κύριο οπλισμό από 4 δίδυμους πύργους των 6 ιντσών, 3 δίδυμους πύργους των 4 ιντσών, ένα αριθμό 16 αντιαεροπορικών πυροβόλων των 40 χιλ. καθώς και 6 τορπιλοσωλήνες των 21 ιντσών. Ένα σύστημα διευθύνσεως βολής ιταλικής κατασκευής και περιγραφόμενο σε ιταλικά εγχειρίδια, ουδέποτε κατορθώθηκε να ενεργοποιηθεί πλήρως και να προσδώσει μαχητική αξία στον οπλισμό του πλοίου. Ο ηλεκτρονικός εξοπλισμός, ήδη απαραίτητος στα πολεμικά πλοία της δεκαετίας του ’50, ήταν ανύπαρκτος. Το πλοίο μόλις παραλήφθηκε έγινε έδρα του Αρχηγού Στόλου στη θέση του ιστορικού, αλλά ήδη παροπλισμένου «Αβέρωφ» και χρησιμοποιήθηκε για κάποιες επίσημες επισκέψεις του Βασιλέως τη δεκαετία του ’50 στο εξωτερικό, περισσότερο για επίδειξη σημαίας. Από το 1965 τελούσε σε κατάσταση παροπλισμού στον Ναύσταθμο της Σαλαμίνας. Η κατάστασή του, το ελάχιστο σχετικά πλήρωμά του, οι μεγάλοι κενοί χώροι του, το καθιστούσαν ιδανικό για την κράτηση των Υπαξιωματικών της Δημοκρατικής Άμυνας και τη διεξαγωγή των ανακρίσεων. Τι έγινε στο «Έλλη» επί δύο περίπου μήνες που μείνανε κρατούμενοι οι νεαροί Υπαξιωματικοί;;; Σκόρπιες φήμες κυκλοφορούσαν στον Ναύσταθμο και στα πληρώματα του Στόλου για διεξαγωγή βασανιστηρίων, ξύλο μέχρις αναισθησίας, κραυγές αγωνίας από τους κρατούμενους και μετατροπή του παροπλισμένου καταδρομικού σε σφαγείο και τόπο μαρτυρίου για τα άτυχα παιδιά. Έχοντας υπόψη την νοοτροπία και τον ψυχικό δεσμό των στελεχών του Ναυτικού ήταν πολύ δύσκολο να πιστέψει κανείς τις τρομερές φήμες που σιγοψιθυρίζονταν και διαδίδονταν διογκούμενες στα πλωτά και χερσαία μέσα εισόδου και εξόδου των στελεχών και στους μεσοδόμους Αξιωματικών και Υπαξιωματικών των πλοίων και των υπηρεσιών. Πολύ αργότερα, μετά την κατάρρευση της δικτατορίας, συνειδητοποιήθηκε ότι το παροπλισμένο καταδρομικό ήταν από τον Ιανουάριο του 1968 έως τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου το ΕΑΤ/ΕΣΑ του Ναυτικού. Σ’ αυτό το δίμηνο έγιναν στο πλοίο βασανιστήρια που δεν υστερούσαν σε τίποτα από εκείνα του διαβόητου ανακριτικού κέντρου της Στρατιωτικής Αστυνομίας. Μετά το πέρας των «ανακρίσεων» η ομάδα των 15 Υπαξιωματικών οδηγήθηκε από το καταδρομικό «Έλλη» στις ναυτικές φυλακές της Ψυττάλειας. Εκεί παρέμειναν, όπως διηγείται ο Θανάσης Μαυροβουνιώτης, σε ένα υπόγειο κελί στο οποίο δεν έφθανε το φως της ημέρας. Μετά 15 περίπου μέρες στην Ψυττάλεια τους μετέφεραν στην Α΄ πτέρυγα των φυλακών κορυδαλλού, στην οποία τουλάχιστον επικρατούσαν σχετικά ανθρώπινες συνθήκες για φυλακισμένους. Εκεί διενεργήθηκε η τακτική ανάκριση από τον ανακριτή κ. Λιάπη του εκτάκτου στρατοδικείου Αθηνών. Η δίκη των παραπεμφθέντων Υπαξιωματικών έλαβε χώρα στο κατάστημα του Εκτάκτου Στρατοδικείου Αθηνών από 3 έως 8 Ιουλίου του 1968. Μαζί με τους 15 Υπαξιωματικούς δικάσθηκαν και επτά πολίτες μέλη της Δημοκρατικής Άμυνας, εκ των οποίων πέντε παρόντες και δύο διαφεύγοντες, ερήμην. Οι διαφεύγοντες ήταν οι: Βασίλης Φίλιας, οικονομολόγος και Σπήλιος Παπασπηλιόπουλος, επίσης οικονομολόγος. Η απόφαση του στρατοδικείου ήταν η ακόλουθη: Ο χωρισμός της δίκης για τους κατηγορουμένους Βασίλη Φίλια και Σπήλιο Παπασπηλιόπουλο. Από τους κριθέντες ενόχους:

κίνημα Υπαξιωματικών «Δημοκρατικής Άμυνας»

κού και μπαρκάρησε σε ένα γκαζάδικο. Υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες ξέσπασε πυρκαγιά στο μηχανοστάσιο και ο Γιάννης βρήκε φρικτό θάνατο, από καθολικά εγκαύματα που του είχαν προκληθεί. Τα χρόνια πέρασαν και η δικτατορία κατέρρευσε με τις γνωστές τραγικές επιπτώσεις αυτής της κατάρρευσης επί του Κυπριακού ελληνισμού. Τον Μάρτιο του 1975 οι αποταχθέντες Υπαξιωματικοί της Δημοκρατικής Άμυνας αποκαταστάθηκαν στο Ναυτικό. Η διαδικασία προέβλεπε παραπομπή σε Ειδικό Συμβούλιο Κρίσεων, το οποίο τους δικαίωσε και τους αποκατέστησε στην αρχαιότητα που είχαν στην επετηρίδα προ της απομακρύνσεώς τους. Όλοι επέστρεψαν εκτός από δύο τον Ανδρέα Πολίτη και τον Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών, Ιούλιος 1968, δίκη των κατηγορουμένων της Δημοκρατικής Άμυνας. Νίκο Μέξα. Διακρίνονται από αριστερά: Πρώτη σειρά: Πρωτόπαππας Χαράλαμπος, Σοφούλης Κωνσταντίνος, Η αποκατάσταση της δηΤσακαρέστος Κωνσταντίνος, Ντόλκας Χαράλαμπος Δεύτερη σειρά: Πολίτης Ανδρέας, Παπαδημητρίου μοκρατίας συνοδεύτηκε Βασίλειος, Οικονομάκης Ιωάννης. Τρίτη σειρά: Μαρμαρινός Ιωάννης, Κατσούγκρης Γεώργιος, από μια σειρά δικών των Μαργαρίτης Αντώνιος, Τζίμας Βασίλειος. Τέταρτη σειρά: Μαυροβουνιώτης Αθανάσιος, στην άκρη βασανιστών όλων των τόδεξιά Ρέκας Ευστάθιος. Όρθιοι: Σκαλτσάς Ανδρέας, Παντελής Βασίλειος, Κυριάκης Κωνσταντίνος. πων μαρτυρίου, ΕΑΤ/ΕΣΑ, Ασφάλεια, Τμήματα Αστυνομίας και Χωροφυλακής, φυλακές, κλπ. Μεταξύ αυτών έγινε και η δίκη των βασανιστών 1. Νοταράς Γεράσιμος, πολιτειολόγος Κάθειρξη 8 ετών. του «Έλλη», στο Διαρκές Ναυτοδικείο Πειραιά από 8 έως 12 2. Σοφούλης Κων/τίνος, οικονομολόγος Κάθειρξη 5,5 ετών. Δεκεμβρίου 1975.

3. Πολίτης Ανδρέας, Υποκ. Α΄ Η/Ν Κάθειρξη 10 ετών. Έκπληκτο το πανελλήνιο και πολύ περισσότερο τα ανύποπτα στελέχη του Ναυτικού μάθαιναν από τις καταθέσεις των Υπαξιωμα4. Πρωτόπαπας Χαράλ. Δικηγόρος Φυλάκιση 4 ετών τικών μαρτύρων κατηγορίας, τι ακριβώς διαδραματίσθηκε επάνω με αναστολή. στο καταδρομικό, εκείνο το δίμηνο Φεβρουαρίου – Μαρτίου 1968.

5. Σοφός Γεώρ. Μηχαν. Πλεκτομηχανών Φυλάκ. 4 ετών Αντί άλλης περιγραφής των συμβάντων παραθέτουμε λίγα απομε αναστολή σπάσματα από τις καταθέσεις των μαρτύρων κατηγορίας, όπως τις δημοσίευσαν τότε όλες οι εφημερίδες, που έκαναν γνωστή στο 6. Καρακιτσάκης Παναγ. Υποκ. Α΄ Η/Ν Φυλάκ. 2 ετών ελληνικό κοινό τη μεταχείριση που επεφύλαξαν στους Υπαξιωμαμε αναστολή τικούς οι δεσμοφύλακες / ανακριτές τους.

7. Μαργαρίτης Αντ. Υποκ. Α΄ Η/Ν Φυλάκ. 2 ετών με αναστολή 8. Μαρμαρινός Ιωάν. Υποκ. Β΄ Ηλεκτρ. Φυλάκ. 2 ετών με αναστολή

Όλοι οι λοιποί πολίτες και Υπαξιωματικοί κρίθηκαν Αθώοι. Ακόμη και αυτή η απόφαση του, προφανώς διατεταγμένου, εκτάκτου στρατοδικείου, που λήφθηκε σε περίοδο που η χούντα διατηρούσε έλεγχο των πάντων αποτελεί κόλαφο κατά των ανακριτών και των οργάνων της. Με την απόφαση γίνεται παραδεκτό βασικά, πως κανένα ουσιώδες αδίκημα δεν μπόρεσε να καταλογισθεί κατά των νεαρών Υπαξιωματικών, που ανυποψίαστοι για τις νομικές διατυπώσεις και επιταγές, αποφάσισαν τη συμμετοχή τους σε αντιστασιακή οργάνωση, για να περισώσουν την προσωπική τους αξιοπρέπεια, πιστεύοντας παράλληλα ότι κατ’ αυτό τον τρόπο παρέμεναν πιστοί στον όρκο τους και υπηρετούσαν τα συμφέροντα του ελληνικού λαού. Τον Οκτώβριο του 1968 οι 15 Υπαξιωματικοί του Ναυτικού παραπέμφθηκαν σε πειθαρχικό Συμβούλιο και αποτάχθηκαν. Ήταν μια εξέλιξη αναμενόμενη και κανείς δεν θα μπορούσε να φαντασθεί κάτι το διαφορετικό. Για τους 14 Υπαξιωματικούς, (μόνο ο Ανδρέας Πολίτης παρέμεινε φυλακισμένος) άρχιζε μια καινούργια περίοδος της ζωής τους, όπου καλούντο να επουλώσουν τα σωματικά και ψυχικά τραύματα που η περίοδος του «Έλλη» τους είχε αφήσει και να επιχειρήσουν ένα νέο ξεκίνημα που θα εξασφάλιζε σ’ αυτούς και τις οικογένειές τους βιοποριστική επιβίωση. Καθόλου εύκολη υπόθεση, εάν ληφθούν υπόψη και οι συνθήκες, οι οποίες προκαλούσαν σημαντικές αναστολές σε αρκετούς εργοδότες, που δεν ήθελαν να βρεθούν στο στόχαστρο της χούντας ως υποθάλποντες εκείνους που είχαν στασιάσει εναντίον της. Ο αγώνας της επιβίωσης είχε και το θύμα του από την ομάδα των Υπαξιωματικών. Ο Γιάννης Οικονομάκης κατόρθωσε να αποκτήσει το δίπλωμα του 3ου Μηχανι-

Ο μάρτυρας κατηγορίας Ανδρέας Πολίτης: «Παρόντες στην ανάκριση ήταν ο Μάλλιος και ο Μπάμπαλης. Ο Μάλλιος έδειχνε στους άλλους πώς να με χτυπούν. Φορούσα στολή και σε μια στιγμή είπε: - Βγάλτε του το σακάκι γιατί δεν μπορώ να τον χτυπώ με τη στολή. Προσβάλλει τη στολή. Λιποθύμησα τρεις φορές. Με συνέφεραν ρίχνοντάς μου νερό. Τη νύχτα με χτυπούσαν με μισό κλομπ. Δεν θυμάμαι πότε έσπασε. Θυμάμαι έναν έφεδρο που με είδε χτυπημένο και γύρισε το πρόσωπό του γιατί δεν άντεχε το θέαμα. Πριν φύγουν οι Μάλλιος και Μπάμπαλης έδωσαν οδηγίες. Συνεχίστε τον έτσι και σε τρεις μέρες θα έχετε αποτελέσματα. Τις επόμενες μέρες μου έκαναν συνέχεια φάλαγγα, ενώ ένας με πατούσε στο πρόσωπο για να μη βλέπω ποιος με χτυπάει. Την ημέρα που με συλλάβανε πιάσανε κι άλλους μεταξύ των οποίων και τον Νίκο Κουρό. Αυτός έπαιξε το ρόλο του καταδότη. Στις 10 Φεβρουαρίου ήρθε στο Έλλη ο Θεοφιλογιαννάκος και μου έκανε ανάκριση κλωτσώντας με στην κοιλιά, στο πρόσωπο και σε άλλα μέρη του σώματός μου, παρουσία των ανακριτών του Ναυτικού. Η επόμενη ήταν η χειρότερη μέρα της ζωής μου. Με χτυπούσαν όλη μέρα μέχρι το βράδυ κάνοντάς μου εναλλάξ φάλαγγα δεκατρείς φορές. Σε κάποια στιγμή με τράβηξαν στην πλώρη του καραβιού, μου έδεσαν τα πόδια και με κρέμασαν ανάποδα.» Ερώτ.: Είχατε εντολή από τη Δημοκρατική Άμυνα να κάνετε σαμποτάζ στα πλοία; Απάντ.: Σκοπός της Άμυνας ήταν η ανατροπή της δικτατορίας. Για το συγκεκριμένο διάστημα δεν είχα πάρει καμιά τέτοια εντολή και καμιά τέτοια ενέργεια δεν έγινε. Ερώτ.: Για την ανατίναξη στο Πέραμα και στη Shell τι έχετε να πείτε; Απάντ.: Ήταν όλα παραμύθια. Η ομάδα των Υπαξιωματικών δεν

Ðåñßðëïõò

27

κίνημα Υπαξιωματικών «Δημοκρατικής Άμυνας»

είχε καμία σχέση με αυτά τα γεγονότα. Ερώτ.: Αν σας έλεγαν να ανατινάξετε το αντιτορπιλικό Αετός θα το κάνατε; Απάντ.: Ποτέ δεν θα το έκανα να σκοτώσω 300 ανθρώπους ή να καταστρέψω ένα πολεμικό καράβι του Ναυτικού.» Ο μάρτυρας κατηγορίας Α. Παντελής: «Με συνέλαβαν και με έβαλαν σε ένα κελί στην Έλλη. Με ρώτησαν για την οργάνωση. Μου είπαν ότι ο Πολίτης τα είχε πει όλα. Εγώ δεν ήξερα τι εννοούσαν. Μου είπαν, πρόσεξε μην πάθεις τα καλά του Μαργαρίτη και μου έδειξαν ένα τραπέζι με αίματα και δύο κλομπ από τα οποία το ένα σπασμένο. Άκουγα φωνές ανθρώπων που έτρωγαν ξύλο. Ήταν ουρλιαχτά. Μου έκαναν ερωτήσεις, διατύπωναν μόνοι τους τις απαντήσεις και μετά με έβαζαν και υπέγραφα. Είχα δει τον Μαργαρίτη με αίματα στο πουκάμισό του.» Ο μάρτυρας κατηγορίας Ευστάθιος Ρέκκας: «….. Σύντομα ακολούθησε η δεύτερη δόση ξυλοδαρμού. Το ξύλο έκτοτε έγινε ρουτίνα. Όταν κουραζόταν ο ένας έπαιρνε ο άλλος τη σκυτάλη. Η κράτησή μου διάρκεσε 55 μέρες. Το κρεβάτι είχε αρχίσει να μυρίζει μούχλα. Ούτε το φινιστρίνι μου δεν είχε ανοίξει καθόλου σ’ αυτό το διάστημα. Χειρότερα ήταν όταν μου έκαναν φάλαγγα. Ήταν τέτοιος ο πόνος που δεν μπορούσα να σταθώ στα πόδια μου. Είδα κακοποιημένους τους Μέξα, Γιαμπουράνη και Μαργαρίτη.» Ο μάρτυρας κατηγορίας Ιωάννης Γιαμπουράνης: «Μου έκαναν φάλαγγα με κλομπ. Μαζί με τους ανακριτές συνέπραξε και ο Θεοφιλογιαννάκος. Είχε έρθει για να μάθει ποιος έβαλε τη βόμβα στην οδό Πειραιώς. Φορούσε πολιτικά και προσποιήθηκε ότι ήταν μακρινός συγγενής μου που είχε έρθει να με βοηθήσει. Του είπα ότι δεν είχα ιδέα για τη βόμβα στην οδό Πειραιώς. Τότε άρχισε να με χτυπά. Του είπα ότι θα έκανα απόπειρα αυτοκτονίας. Και τό ‘κανα. Έσπασα τη λάμπα του κελιού μου και με τα γυαλιά έκοψα τις φλέβες μου. Τα σημάδια φαίνονται ακόμα. Οι ανακριτές με χαρακτήρισαν κομμουνιστή επειδή διάβαζα «Νέα». Τον Πολίτη γνώριζα από το 1958, τότε διάβαζε «Απογευματινή» και ήταν αντικομμουνιστής. Υπέγραψα φανταστικές ομολογίες. Ακόμα και για το ναυάγιο του «Ηράκλειο» θα υπέγραφα ότι ήμουν υπεύθυνος, αν χρειαζόταν.» Ο μάρτυρας κατηγορίας Αθανάσιος Μαυροβουνιώτης: «Πιάστηκα στις 8 του Φλεβάρη του 1968. Μ’ έκλεισαν σ’ ένα κελί στο ‘Ελλη και μου είπαν να ομολογήσω ότι ανήκα στη Δημοκρατική Άμυνα γιατί αν αρνιόμουν θα με έστελναν σε φέρετρο στον πατέρα μου στο χωριό. Δεν είχα καμία πρόθεση να μην ομολογήσω ο,τιδήποτε, αλλά δυστυχώς δεν ήξερα. Κι αυτό γιατί όταν μου είπαν να οργανωθώ εναντίον της χούντας δεν ρώτησα καθόλου τίποτα και δήλωσα πως είμαι μέσα. Έτσι ό,τι με ρωτούσαν έλεγα ναι και θεώρησαν ότι τους κοροϊδεύω. Στη Δημοκρατική Άμυνα; ναι, στο Ρήγα Φεραίο; ναι, στους ελεύθερους έλληνες; ναι. Δεν πίστεψαν στην άγνοιά μου και εκτιμώντας ότι τους ειρωνεύομαι μου έκαναν συνεχώς φάλαγγα. Έχω ιατρικό πιστοποιητικό που αναφέρει πως η κατάστασή μου θα πρέπει να προήλθε από 120.000 χτυπήματα φάλαγγας στα πέλματά μου.» Ο μάρτυρας κατηγορίας Αντώνης Μαργαρίτης: «….. Με έδερναν συνεχώς. Μου έσπασαν έξι δόντια. Είχα αιμορραγία τρεις μέρες.» Ο μάρτυρας κατηγορίας Βασίλης Παπαδημητρίου: «…… από το ξύλο είχα παραισθήσεις.» Ο μάρτυρας κατηγορίας Ιωάννης Μαρμαρινός: «….. μου έκαναν επανειλημμένως φάλαγγα.» Ο μάρτυρας κατηγορίας Νίκος Μέξας: «Μου έκαναν φάλαγγα γιατί δεν παραδεχόμουν ότι ανήκα στην οργάνωση Δημοκρατική Άμυνα. Είδα τον Πολίτη που ήταν σε άσχημη κατάσταση.» Σε ανάλογα βασανιστήρια κατέθεσαν ότι υπεβλήθησαν και οι μάρτυρες κατηγορίας Βασίλης Τζήμας και Παναγιώτης Καρακιτσάκης. Ο μάρτυρας κατηγορίας Ανδρέας Σκαλτσάς κατέθεσε ότι τον έφεραν σε αντιπαράσταση με τον Μαργαρίτη. «Το πρόσωπό του ήταν μελανιασμένο και το πουκάμισό του σχισμένο. Στον κορυδαλλό που μεταφερθήκαμε αργότερα είδα τους συναδέλφους μου Μαυροβουνιώτη, Γιαμπουράνη και Καρακιτσάκη να μη μπορούν να περπατήσουν από τη φάλαγγα και να τους βοηθούν να ανεβούν τα σκαλιά. Τους έκαναν ενέσεις για να καταπολεμήσουν τη δυσκαμ-

28

Ðåñßðëïõò

ψία στα γόνατά τους.» Ο μάρτυρας κατηγορίας Κωνσταντίνος Κυριάκης είπε ότι δεν βασανίστηκε ο ίδιος αλλά από την απλυσιά είχε αρχίσει να σαπίζει. Κατέθεσε επίσης ότι ο Καρακιτσάκης του είχε πει πως τον κρεμούσανε, ενώ ο αείμνηστος Οικονομάκης είχε βασανιστεί με φάλαγγα. Η εντύπωση που προκλήθηκε από τις καταθέσεις των μαρτύρων κατηγορίας και την αμηχανία των μαρτύρων υπεράσπισης αποτυπώνεται καθαρότατα στη φράση που απηύθυνε, εκτός διαδικασίας, προς τους κατηγορούμενους, ξεσπώντας, ο Πρόεδρος του Ναυτοδικείου, κ. Πλευράκης. «Σκεφθείτε καλά αυτό που σας λέω. Το Ναυτικό είναι το ίνδαλμα του λαού. Λυπάμαι ειλικρινά που βρίσκομαι σ’ αυτή τη θέση. Έπρεπε να θυσιαστείτε, να αυτοκτονήσετε, αν ήταν απαραίτητο. Να μη δεχθείτε να γίνουν οι ανακρίσεις εκεί. Το «Έλλη» και ο «Αβέρωφ» είναι σύμβολα. Πήρατε, λέτε, διαταγή να κάνετε τις ανακρίσεις. Κι εγώ πήρα διαταγές κατά την επταετία.» Η απόφαση του Ναυτοδικείου ήταν καταπέλτης για τους έξι ανακριτές και συγχρόνως το ξέπλυμα της ντροπής του Ναυτικού για τα συμβάντα του «Έλλη». Καταδικάσθηκαν όλοι σε ποινές φυλάκισης και κλείσθηκαν οι πέντε από του έξι στις φυλακές του κοινού ποινικού δικαίου. Το πέρασμα του χρόνου, η έκτιση των ποινών, η επαναφορά των Υπαξιωματικών στο Ναυτικό και η συνέχιση της σταδιοδρομίας τους, επανέφεραν σταδιακά την ηρεμία στο Σώμα. Τώρα που γράφεται αυτό το σημείωμα όλοι πλέον έχουν αποστρατευθεί και έχουν περάσει στην τάξη των συνταξιούχων. Σε όλους διακρίνεις την τάση να μη θέλουν να μιλήσουν με λεπτομέρειες για τη δύσκολη εκείνη περίοδο της ζωής τους, που τους άφησε ανεξίτηλα σημάδια χαραγμένα στις ψυχές και στο νου τους, ενώ συγχρόνως δείχνουν να αρκούνται και να νιώθουν ικανοποιημένοι γιατί αισθάνονται πως έκαμαν το χρέος τους προς την πατρίδα και τον ελληνικό λαό. Ιδιαίτερη σύντομη αναφορά είναι επιβεβλημένη για τον Θανάση Μαυροβουνιώτη που για να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις από την ανηλεή φάλαγγα που είχε υποστεί στάλθηκε τα επόμενα χρόνια με έξοδα της Διεθνούς Αμνηστίας στο National Orthopedic Hospital στο Λονδίνο. Ο επικεφαλής της ιατρικής ομάδας που τον εξέτασε Dr. Kessel γνωμάτευσε ότι η κατάστασή του θα μπορούσε να προέλθει μόνο, από ένα απίστευτα υψηλό αριθμό χτυπημάτων φάλαγγας στα πέλματά του. Με έξοδα της ίδιας διεθνούς οργάνωσης πήγε αργότερα στην Ολλανδία και στη Σουηδία σε ανάλογα εξειδικευμένα θεραπευτικά ιδρύματα. Η παρέλευση περισσότερων από 40 χρόνων από τότε που διαδραματίσθηκαν τα γεγονότα ήταν ο λόγος, που σ’ αυτό το σημείωμα αποφεύχθηκε επιμελώς να αναφερθούν τα ονόματα των ανακριτών. Ο σκοπός δεν ήταν να αναξέσουμε πληγές του παρελθόντος και να στιγματίσουμε όψιμα πρόσωπα και συμπεριφορές που προήλθαν περισσότερο από επιπολαιότητα και επίδειξη δήθεν σκληροτράχηλου ανδρισμού, παρά από κακότητα χαρακτήρα. Στους λόγους εφαρμογής των πρωτόγνωρων για το Ναυτικό ανακριτικών μεθόδων, που χρησιμοποιήθηκαν στους Υπαξιωματικούς, προσωπικά εκτιμώ, πως εμφιλοχώρησε κάποιος βλακώδης σοβινιστικός ανταγωνισμός μεταξύ των ανακριτών της ΕΣΑ και των αντιστοίχων του Ναυτικού, των τελευταίων αυτών μη επιθυμούντων να υστερήσουν σε ικανότητα απόσπασης ομολογιών. Αυτή η σκέψη με κανένα τρόπο δεν δικαιολογεί, ούτε βέβαια ελαφρύνει τη βαρύτητα των πράξεων. Πιστεύουμε πως πολύ μεγαλύτερη τιμωρία από την αναφορά των, γνωστών άλλωστε, ονομάτων αποτελεί η παρουσία του Θανάση Μαυροβουνιώτη, ενός επιτυχημένου σήμερα επιχειρηματία του Πειραιά, να σέρνεται ανάπηρος εφ’ όρου ζωής από την ανηλεή φάλαγγα που είχε υποστεί στο κολαστήριο του «Έλλη». Η Διεθνής Αμνηστεία διαπίστωσε ότι η αυτεπάγγελτη δίωξη στην οποία προέβη το Ναυτικό εναντίον των στελεχών του για να ξεπλύνει τη ντροπή των ανακριτικών μεθόδων του “Έλλη” αποτέλεσε μοναδική περίπτωση διεθνώς και έδειξε τη δημοκρατική ευαισθησία του Σώματος. Το Ναυτικό σήμερα έχει κάθε λόγο να αισθάνεται υπερήφανο διότι με την όλη στάση του κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και ειδικότερα τη συμμετοχή του στο Βασιλικό κίνημα και τα δύο στασιαστικά κινήματα των στελεχών του, των Υπαξιωματικών της Δημοκρατικής Άμυνας και των Αξιωματικών του 1973, στάθηκε στην πρωτοπορία της αντιστασιακής δραστηριότητας. Δικαιολόγησε έτσι την ιδιαίτερη αγάπη που τρέφει γι αυτό ο ελληνικός λαός και συνέχισε τη δημοκρατική του παράδοση, που οι ρίζες της χάνονται στα βάθη της ιστορίας.

Ταξίδι στην Αλεξάνδρεια Του Χάρη Τζάλα | Yπεύθυνου της Ελληνικής Ενάλιας Αρχαιολογικής Αποστολής που διεξάγει έρευνες στην Αλεξάνδρεια και συγγραφέα βιβλίων αλεξανδρινών διηγημάτων. ........................................................................................

Γιατί τα σπάσαμε τ’ αγάλματά των, Γιατί τούς διώξαμεν απ’ τους ναούς των, διόλου δεν πέθαναν γι’ αυτό οι θεοί. Κ. Π. Καβάφης, Ιωνικόν ........................................................................................

…και τώρα που είχε (η Κλεοπάτρα) κατασκευάσει το δικό της μνήμα, εντυπωσιακό σε ύψος και κάλλος δίπλα στον ναό της Ίσιδας, συγκέντρωσε εκεί ότι πολυτιμότερο υπήρχε στο βασιλικό θησαυροφυλάκιο, σε χρυσό, ασήμι, σμαράγδια, μαργαριτάρια, έβενο, ελεφαντόδοντο… Πλούταρχος, Βίοι, Αντώνιος 74,1-6. ........................................................................................

Ήταν

μια βροχερή μέρα, πέρσι τον Δεκέμβριο, όταν οι ψαράδες του Ανατολικού Λιμανιού της Αλεξάνδρειας, ξαφνιάστηκαν από την ασυνήθιστη κοσμοσυρροή στη στενή αποβάθρα του Φρουρίου Κάιντ Μπέι. Δεκάδες δημοσιογράφοι, Αιγύπτιοι και ξένοι, τηλεοπτικά συνεργεία, αστυνομία, δυνάμεις του Λιμενικού και πολλοί επίσημοι, περίμεναν υπομονετικά τους δύτες να προσδέσουν στον γάντζο του μεγάλου πλωτού γερανού τον πύργο ενός αρχαίου γρανιτένιου πυλώνα. Με πολλές προφυλάξεις οι δύτες, Έλληνες και Αιγύπτιοι, φέρνουν πάλι στο φως της ημέρας ένα κομμάτι από την ιστορία της Μεγάλης Πόλης που είχε μείνει στα βάθη της θάλασσας για κάπου 15 αιώνες. Με την τελετή αυτή οι Αιγυπτιακές αρχές

30

Ðåñßðëïõò

θέλησαν να τονίσουν τη σημασία των ευρημάτων της Ελληνικής Αποστολής. Ο Πλούταρχος (46-120 μ.Χ.), ο Δίων Κάσσιος (155-235 μ.Χ.) αλλά και άλλοι αξιόπιστοι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρονται στο Ναό της Ίσιδος Λοχιάδος και στο Μαυσωλείο της Κλεοπάτρας όπου επήλθε το τραγικό τέλος της τελευταίας βασίλισσας της Αιγύπτου και του αγαπημένου της Μάρκου Αντώνιου. Τα κτίρια αυτά που στέκονταν το ένα δίπλα στο άλλο, ήταν τμήμα των Βασιλείων και είχαν χτισθεί στο ομορφότερο σημείο της αρχαίας Αλεξάνδρειας, την

Άκρα Λοχιάδα. Αυτό το ακρωτήρι είχε θέα πανοραμική και κοίταζε ιδιαίτερα προς την Ανατολή και τα προάστια γνωστά με διάφορα ονόματα ανάλογα με την εποχή: «Η Προς Ελευσίνι Θάλασσα» στα Πτολεμαϊκά χρόνια, Ιουλιόπολη, Νεάπολη ή Νικόπολη στα Ρωμαϊκά. Λόγω της βαθμιαίας ανύψωσης της στάθμης της Μεσογείου και της συνεχούς καταβύθισης της Αλεξάνδρειας, η Άκρα Λοχιάδα και όλη η αλεξανδρινή παραλία βρίσκονται σήμερα 5 με 8 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Τί έγιναν αυτά τα σπουδαία κτίρια που στόλιζαν την Άκρα Λοχιάδος; Τί απέμεινε μέσα στη θάλασσα από τα παραλιακά προάστια της Μεγάλης Πόλης της Αλεξάνδρειας, της μεγαλούπολης που στα τέλη της αρχαιότητας αριθμούσε περίπου 800.000 κατοίκους; Στο ερώτημα αυτό προσπαθεί από το 1998 να απαντήσει η Ελληνική Αρχαιολογική Αποστολή, που ερευνά μία τεράστια θαλάσσια επιφάνεια δέκα τετραγωνικών χιλιομέτρων. Δεν υπάρχει σε όλη τη Μεσόγειο μία τόσο εκτεταμένη αρχαιολογική περιοχή που να ερευνάται από έναν επιστημονικό φορέα. Την πρόκληση αυτή ανέλαβε το Ελληνικό Ινστιτούτο Μελετών Αρχαίας και Μεσαιωνικής Αλεξάνδρειας που μέχρι σήμερα διεξήγαγε 20 αποστολές, για το 2010 έχουν προγραμματιστεί άλλες δύο. Πρέπει να τονιστεί ότι από τις μεγαλουπόλεις του αρχαίου κόσμου η Αλεξάνδρεια είναι εκείνη που γνώρισε τις μεγαλύτερες

ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

καταστροφές. Ο περιηγητής της σημερινής πόλης, της Ισκαντερία, μίας μεγαλούπολης των έξι εκατομμυρίων ψυχών, σεργιανώντας στις συνοικίες της κοσμοπολίτικης Αλεξάνδρειας του Καβάφη, του Φόρστερ, του Ντάρρελ, του Τσίρκα ή στη νέα πόλη με τους θεόρατους ουρανοξύστες, διερωτάται που θα βρει τα ίχνη που άφησαν οι Πτολεμαίοι, οι Ρωμαίοι, οι πρώτοι Χριστιανοί. Που είναι η Αλεξάνδρεια του Άμρ του Κατακτητή, των Μαμελούκων; Άγνωστη είναι η θέση του Μουσείου, αυτού τού σπουδαίου, μοναδικού κέντρου γνώσης, που συμπεριλάμβανε και την μεγάλη Βιβλιοθήκη. Κανείς δεν θα μπορέσει να πληροφορήσει τον επισκέπτη για το που βρίσκονταν το «Σώμα», το μνήμα το ξακουστό του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αλλά και το Πάνειο, ο λόφος που επιστέφονταν με κήπους εξαφανίστηκε. Χάθηκε και η θέση της παλαίστρας, του σταδίου, τίποτα δεν άφησε όρθιο ο αδυσώπητος χρόνος στο πέρασμά του. Τι απέγινε η οχύρωση της Αλεξάνδρειας, τα διπλά τείχη που μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα αναφέρονταν με θαυμασμό από τους περιηγητές, γκρεμίστηκαν και αυτά. Περιμένοντας να ξαναλειτουργήσει το Έλληνο-Ρωμαϊκό Μουσείο που κτίζεται ξανά εκ θεμελίων, ο τουρίστας θα επισκεφτεί το Εθνικό Μουσείο της οδού Φουάντ, όπου όλες οι περίοδοι της ιστορίας της Αιγύπτου εκπροσωπούνται με ωραία και ενδιαφέροντα εκθέματα. Πολύ λίγες ταφές σώθηκαν από τις εκτε-

ταμένες Νεκροπόλεις της Δύσης και της Ανατολής, έτσι οι επισκέψιμοι αρχαιολογικοί χώροι του Αμφούσι, Κομ Ελ Σουγκάφα, Σάτμπι και Μουστάφα Κάμελ δίνουν στον περιηγητή μια ελάχιστη ιδέα για τις πόλεις των νεκρών που στην Αλεξάνδρεια των Έλληνο-Ρωμαϊκών χρόνων ξεπερνούσαν σε μέγεθος την πόλη των ζωντανών. Άλλοι δυο αρχαιολογικοί χώροι κλείνουν τον κατάλογο της επίσκεψης, το Σαράπειο και οι ανασκαφές της Πολωνικής αποστολής του Κομ Ελ Ντίκκα. Στο Σαράπειο, το μεγάλο θρησκευτικό κέντρο της πόλης, εντυπωσιάζεται κάνεις με την αποκαλούμενη κολώνα του Πομπήιου, τον μεγαλύτερο μονολιθικό γρανιτένιο κίονα στον κόσμο, που καμία σχέση δεν έχει με τον άμοιρο Πομπήιο. Στήθηκε από τους Αλεξανδρινούς για να κατευνάσουν το μένος του αιμοβόρου Ρωμαίου αυτοκράτορα Διοκλητιανού, που το 284 μ.Χ. αιματοκύλισε την πόλη. Πέρα από την κολώνα αυτή των 30 μέτρων ύψους, που σε πείσμα των αλλεπάλληλων βανδαλισμών που υπέστη ο χώρος συνεχίζει να στέκεται υπερήφανη, όλα τα άλλα λαμπρά κτίρια έχουν τελείως εξαφανιστεί από πολέμους, από την οργή των πρώτων Χριστιανών και τον Εγκέλαδο. Εδώ νοιώθεις ότι για να εμπεδωθεί η νέα πίστη έπρεπε να ξεριζωθεί ότι θύμιζε τα είδωλα. Οι μεθοδικές ανασκαφές των Πολωνών αποτελούν μια όαση επιστημονικής υπεύθυνης δουλειάς. Με περιορισμένα μέσα τρεις γενιές από Πολωνούς αρχαιολόγους

σκάβουν μεθοδικά τα τελευταία 60 χρόνια και φέρνουν στο φως την Αλεξάνδρεια του 5ου και του 6ου αιώνα μετά Χριστόν, μια πόλη ακόμα σπουδαία αλλά που ετοιμαζόταν να πέσει σε βαθύ λήθαργο. Εδώ ήταν και η τελευταία φιλοσοφική σχολή του Αμμωνίου Σακκά, που το κλείσιμό της με το έδικτον (διάταγμα άρχοντος εν Ρώμη) του Ιουστινιανού (527-565) σημάδεψε το τέλος του αρχαίου κόσμου. Αξίζει κάνεις να επισκεφτεί και αυτόν τον αρχαιολογικό χώρο. Όχι μακριά από την Πολωνική ανασκαφή στέκεται το τζαμί του Νάμπι Ντανιάλ, στον ομώνυμο δρόμο. Η λαϊκή παράδοση θέλει στην κρύπτη του να είναι θαμμένος ο Μέγας Αλέξανδρος. Λίγο γνωστός είναι ο αποκαλούμενος Αλαβάστρινος Τάφος. Ένας περίεργος εάν όχι μυστηριώδης προθάλαμος Μακεδονικού τάφου που προτάθηκε πρόσφατα σαν η τελευταία κατοικία του Αλέξανδρου. Και αυτή η θεωρία όμως δεν πείθει. Βρίσκεται στο παλιό Καθολικό Νεκροταφείο πίσω από το Έλληνο-Ορθόδοξο. Τέλος από τα 800 υδραγωγεία που ήταν γνωστά στα μέσα του 19ου αιώνα ελάχιστα έχουν διασωθεί μέχρι των ημερών μας. Στα καταστροφικά έργα των ανθρώπων προστέθηκαν και τα στοιχεία της φύσης, μεγάλοι σεισμοί, καταποντισμοί και τρομερά παλιρροϊκά κύματα ταλαιπώρησαν για αιώνες την πόλη σε σημείο που η τοπογραφία της να μας είναι ελάχιστα γνωστή. Έτσι καταλαβαίνει κανείς πόσο σημαντικό είναι το έργο των τριών ξένων Ðåñßðëïõò

31

ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ενάλιων αρχαιολογικών αποστολών - δύο Γαλλικές και μια Ελληνική - που εργάζονται στην Αλεξάνδρεια και προσπαθούν να βρουν μέσα στη θάλασσα απάντηση στα τοπογραφικά κενά και ερωτήματα που στη στεριά δεν μπορούν να απαντηθούν λόγω της άναρχης οικοδόμησης. Η παλαιότερη αποστολή είναι εκείνη του Κέντρου Αλεξανδρινών Σπουδών που εδώ και είκοσι χρόνια διευθύνει ένας σπουδαίος Γάλλος αρχαιολόγος, ο Ζαν-Υβ Αμπερέρ, που δίκαια βραβεύτηκε πρόσφατα με το βραβείο Ωνάση για την αρχαιολογία. Φιλέλληνας, παλαιός Γραμματέας της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής της Αθήνας ο Δρ. Αμπερέρ ερευνά από το 1990 τη θαλάσσια περιοχή που εκτείνεται βόρεια του Μαμελούκικου φρουρίου του Κάιντ Μπέι, στη θέση του ξακουστού Φάρου. Αλλά το Centre d’ Etudes Alexandrines έχει και άλλες χερσαίες ανασκαφές στο ιστορικό κέντρο της πόλης που όλες διεξήχθησαν με υποδειγματικό τρόπο. Η άλλη Γαλλική αποστολή είναι του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Ενάλιας Αρχαιολογίας που διευθύνει ο Φράνκ Γκοντιό και ερευνά μια σημαντικότατη περιοχή μέσα στον Ανατολικό Λιμένα. Εκεί βρέθηκαν καταβυθισμένα υπολείμματα των ανακτόρων μαζί με σπουδαιότατα αγάλματα. Η Αντίρροδος, το Τιμώνιον, ο Βασιλικός Λιμένας ερευνήθηκαν και αποτυπώθηκαν σε βάθη περίπου 5 μέτρων. Προς Ανατολάς, του Ανατολικού Λιμανιού, εκτείνεται η περιοχή που το 1997 παραχωρήθηκε για έρευνα από τις Αιγυπτιακές αρχές στην Ελληνική Αποστολή. Από τότε πέρασαν 13 χρόνια και ανελλιπώς πραγματοποιούνται από Έλληνες δύτεςεπιστήμονες ετήσιες έρευνες. Μέχρι σήμερα έγιναν 20 ερευνητικές/ανασκαφικές αποστολές. Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά τόσο για τον μεγάλο αριθμό των ευρημάτων, το μέγεθός τους και την ποικιλία, όσο και για την σημασία που έχουν για την ιστορία και την τοπογραφία της αρχαίας πόλης.

32

Ðåñßðëïõò

Η περιοχή της βυθισμένης Άκρας Λοχιάδος, όπου σημειώθηκαν τα δραματικά γεγονότα που αναφέρονται στην αρχή αυτού του άρθρου είναι και το σημαντικότερο από τα επτά σημεία που μέχρι σήμερα έχουν ερευνηθεί κατά μήκος των 10 χιλιομέτρων ακτής που αναλογεί στην Ελληνική Αποστολή. Εδώ οι δύτες μας ακουμπούν ευρήματα που αποτελούσαν τμήμα των Βασιλείων και από τα οποία προσπαθούν οι μελετητές να αντλήσουν νέες πληροφορίες που θα βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση της τοπογραφίας της αρχαίας πόλης. Ο μονολιθικός πύργος ενός γρανιτένιου πυλώνα που προ ολίγων μηνών ανασύρθηκε από τη θάλασσα και μεταφέρθηκε στο εργαστήρι συντήρησης είναι ένα σπουδαίο εύρημα. Είναι ο μόνος πυλώνας που βρέθηκε ποτέ στη Αλεξάνδρεια και ο μοναδικός μονολιθικός πυλώνας όλης της

Αιγύπτου. Βεβαίως πρόκειται για «πυλώνα-νάνο» συγκρινόμενος με τους μνημειακούς που κοσμούν την είσοδο τεραστίων ναών της Άνω Αιγύπτου. Αλλά το γεγονός ότι οι πυλώνες στήνονται μόνο μπροστά στην είσοδο ναών και επειδή από τις περιγραφές αρχαίων συγγραφέων στην Άκρα Λοχιάδα υπήρχε μόνο ένας ναός, εκείνος της Ίσιδος, το εύρημα αυτό πιθανώς οριοθετεί τη θέση του ιερού όπου η Κλεοπάτρα πήγαινε καθημερινά να προσευχηθεί στις δύσκολες ύστερες τραγικές στιγμές της ζωής της. Και ο ναός αυτός ήταν πολύ κοντά στο Μαυσωλείο της τελευταίας βασίλισσας της Αιγύπτου όπου, αντιλαμβανόμενη το αδιέξοδο στο οποίο βρισκόταν μετά την επικράτηση το Οκταβιανού, επέλεξε την αυτοκτονία σαν τη μόνη αξιοπρεπή λύση. Αυτά συνέβησαν το μήνα Αύγουστο του έτους 30 π.Χ. Τα ευρήματα στη βυθισμένη Άκρα Λοχιάδα είναι κάπου τετρακόσια κομμάτια από γρανίτη, βασάλτη, χαλαζίτη που ποικίλλουν σε μέγεθος και σχήμα και είναι ακατάστατα σκορπισμένα στο βυθό. Πολλά ζυγίζουν από δύο μέχρι πέντε τόνους και αποτελούν αρχιτεκτονικά μέλη διαφόρων κατεστραμμένων κτιρίων. Κολόνες, κιονόκρανα, διακοσμητικά στοιχεία, κυβόλιθοι με παραστάσεις ή απλοί μεγάλοι τετραγωνισμένοι ογκόλιθοι συνυπάρχουν πλάι σε λίθινες μπάλες από καταπέλτες, σπασμένες σαρκοφάγους, ακρωτηριασμένες στήλες. Ξεχωρίζουν ένα τεράστιο ακέραιο βάθρο και το κατώφλι μιας μνημειακής πύλης που ξεπερνούσε τα επτά μέτρα ύψος. Και τα δύο είναι φτιαγμένα από κόκκινο γρανίτη. Περίεργο είναι ότι έχουν εντοπιστεί και επτά μεγάλες πλάκες από χαλαζίτη, που ζυγίζουν η κάθε μια πάνω από δυο τόνους, με χαραγμένες φαραωνικές παραστάσεις και ιερογλυφικά σύμβολα. Από την πρώτη

ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ μελέτη που έγινε φαίνεται να ανήκουν σε μνημείο για τον εορτασμό του ιωβηλαίου του Φαραώ Άμασι που έζησε κάπου τριακόσια χρόνια πριν την κτίση της Αλεξανδρείας. Πρέπει να μεταφέρθηκαν από ένα από τα μεγάλα κέντρα της Άνω Αιγύπτου στα Ελληνιστικά η Ρωμαϊκά χρόνια για να διακοσμήσουν κάποιο κτήριο των Βασιλείων. Αλλά στα ρηχά αυτής της περιοχής υπάρχουν και πάμπολλα αρχιτεκτονικά μέλη που πιθανώς προέρχονται από τη παλαιοχριστιανική βασιλική του Αγίου Μάρκου μια από τις πρώτες εκκλησίες της πόλης που κτίστηκε τον 4ο αιώνα. Πρέπει να μεταφέρθηκαν πολύ αργότερα, μετά την καταστροφή αυτού του Μαρτυρίου στις αρχές του 13ου αιώνα και ποντίστηκαν όπου βρίσκονται σήμερα για να προστατεύσουν τον μόλο από τα κύματα. Στα 500 μέτρα βορειοανατολικά του Ακρωτηρίου Σιλσίλεχ, που αποτελεί το μπάζωμα τμήματος της Άκρας Λοχιάδος, ερευνήθηκε από τους Έλληνες δύτες ο ύφαλος Ελ Χασάν, ένας ύπουλος σκόπελος, εμπόδιο στα αρχαία χρόνια για τα καράβια που προσπαθούσαν να μπουν στο Ανατολικό Λιμάνι. Η κορυφή του ύφαλου βρίσκεται σήμερα στα 13 μέτρα βάθος, άλλη μια ένδειξη για την ανομοιογενή καταβύθιση της αλεξανδρινής ακτής. Όπως ήταν αναμενόμενο η επιφάνεια του υφάλου και το περίγραμμά του είναι κατάσπαρτα με πληθώρα αμφορέων, διαφόρων τύπων και διαφόρων εποχών, πράγμα που μαρτυρεί ότι πολλά εμπορικά πλοία ναυάγησαν εκεί. Ερευνώνται κατά προτεραιότητα εκείνα τα σημεία που επειδή γειτονεύουν με την ακτή κινδυνεύουν με μπάζωμα και με άλλες παρεμβάσεις, τα ναυάγια του ύφαλου Ελ Χασάν που δεν κινδυνεύουν λόγω της μεγάλης απόστασης από την στεριά θα περιμένουν να έρθει η σειρά τους για να ερευνηθούν. Πέντε χιλιόμετρα ανατολικότερα, στην παραλιακή συνοικία της Ιμβραημία, μια Ελληνική συνοικία με πάνω από δεκαπέντε χιλιάδες Έλληνες που έζησαν εκεί μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960, ερευνήθηκε και αποτυπώθηκε στα αβαθή ένα μεγάλο λατομείο όπου συνυπήρχαν και ταφές. Είναι πιθανό με τις πέτρες αυτού του λατομείου να κτίστηκαν τα τείχη της αρχαίας πόλης. Αλλά μόλις αποτυπώθηκε το λατομείο από την Ελληνική αποστολή αυτό εξαφανίστηκε, καταστράφηκε ολοσχερώς κατά τα έργα διαπλάτυνσης της νέας Κορνίς. Πάλι στην Ιμβραημία αλλά στα βαθειά, σε απόσταση 500 μέτρων από την ακτή πάνω σε ένα μεγάλο ύφαλο βρέθηκαν δεκάδες λίθινες άγκυρες και άλλες μαρτυρίες έντονης αλιευτικής δραστηριότητας κατά τα μεσαιωνικά χρόνια. Η συσσώρευση αυτών των αγκυρών είναι η πυκνότερη που έχει παρατηρηθεί σε όλη τη Μεσόγειο. Κοντά στις ταπεινές πέτρινες άγκυρες των φτω-

χών ψαράδων βρέθηκε και μια τεράστια σύνθετη άγκυρα των Ελληνορωμαϊκών χρόνων. Προχωρώντας ανατολικότερα φθάνει κανείς στο Σπόρτινγκ άλλο προάστιο όπου ζούσαν χιλιάδες Έλληνες. Εδώ παρόλα τα έργα για την διαπλάτυνση της Κορνίς έχουν σωθεί στα αβαθή τα ίχνη μιας μεγάλης νεκρόπολης με μνημειακά κτίσματα. Κατά τον αρχαίο Έλληνα συγγραφέα Αθήναιο εκεί στέκονταν ο μεγάλος τάφος της Στρατονίκης, της ευνοούμενης του Πτολεμαίου του Β’ η ομορφιά της οποίας ήταν παροιμιώδης. Δεν αποκλείεται περαιτέρω έρευνες της Ελληνικής αποστολής να ταυτίσουν τη θεμελίωση ενός μεγάλου κτιρίου στα αβαθή με αυτό το ταφικό μνημείο. Η περιοχή όπου διεξάγονται οι Ελληνικές έρευνες, ξεκινώντας από το Ακρωτήρι Σιλσίλεχ συμπεριλαμβάνει τα παραλιακά προάστια που φέρουν αυτό το ανακάτεμα των γλωσσών, χαρακτηριστικό της κοσμοπολίτικης Αλεξάνδρειας. Μαζαρίτα, που τώρα έγινε Αζαρίτα και που προέρχεται από τη παραφθορά της λέξης Λαζαρέττο, το παλιό λοιμοκαθαρτήριο στα Ιταλικά. Μετά είναι το Σώτερ, προς τιμή του Πτολεμαίου Σωτήρα του πρώτου των Λαγιδών, το Σάντμπι που πήρε το όνομα από την μεσαιωνική ταφή του Σεΐχη Ελ Σάντμπι, το Campo Cesare στα Ιταλικά για να θυμόμαστε τον Καίσαρα τον αυτοκράτορα σύντροφο της Κλεοπάτρας. Ακολουθεί η Ιμβραημία προς τιμή του Χεδίβη Ιμπραήμ. Το Σπόρτινγκ, αγαπημένο προάστιο των Άγγλων για τον μεγάλο του ιππόδρομο. Το προάστιο της Κλεοπάτρας προηγείται εκείνου του Σίντι Γκάμπερ, ονομασία που πήρε από την ταφή άλλου μουσουλμάνου μακαρίου. Το προάστιο του Μουστάφα Κάμελ και μετά το Στάνλεϋ προς τιμή του Βρετανού εξερευνητή που βρήκε τις πηγές του Νείλου, ακολουθεί το Ρούσντι, το Μπούλκλει και το προάστιο του Γλυμενόπουλου, του δικού μας μεγιστάνα που είχε κτίσει εκεί την έπαυλή του. Το Σαν Στέφανο που έδωσε το όνομα του στο ομώνυμο καζίνο και ξακουστό ξενοδοχείο. Τέλος, ακολουθεί το Σίντι Μπίσρ. Όλα αυτά τα παραλιακά προάστια είναι αγνώριστα σήμερα επειδή τα τελευταία δέκα χρόνια κτίστηκαν πελώριοι ουρανοξύστες και συγκροτήματα-μεγαθήρια που αλλοίωσαν την ακτογραμμή μιας από της ωραιότερες παραλιακές λεωφόρους της Μεσόγειου. Μόνο η θάλασσα παρέμεινε η ίδια, πανέμορφη, γαλαζοπράσινη, συχνά αγριεμένη με τα κύματα να συνεχίζουν ασταμάτητα την πάλη τους με τις αρχαίες πέτρες. Φθάνοντας στο Ακρωτήρι του Σίντι Μπίσρ διακρίνομε λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα τη χερσόνησο της Μοντάζαχ, όπου υπήρχε στην αρχαιότητα η Μικρή Ταπόσιρις. Σήμερα η Μοντάζαχ είναι περισσότερο γνωστή για τα καλαίσθητα κτίσματα της θερινής κατοικίας των προγόνων του Φαρούκ. Την Μοντάζαχ την πρωτοέκτισε το 1892, ο

Χεδίβης Αμπάς Χέλμι Β’ για να φιλοξενήσει την Αύστρο-Ουγγαρέζα φιλενάδα του κόμισσα May-Torok von Szendro, που αργότερα έγινε η δεύτερη γυναίκα του με το όνομα Gawidan Hanem. Αλλά ας μείνουμε στο Σίντι Μπίσρ που μέχρι την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν ένα αμμώδες προάστιο, αραιοκατοικημένο από ευρωπαίους που ζούσαν σε μικρές επαύλεις και σαλέ. Το αξιοθέατο του Σίντι Μπίσρ είναι το περίφημο Πηγάδι του Διαβόλου, το Μπίρ Μασαούντ όπως το αποκαλούν στα αραβικά. Πρόκειται για ένα μεγάλο τετράγωνο πηγάδι που επικοινωνεί με την θάλασσα μέσω μιας σήραγγας τριάντα μέτρων μήκους. Και εδώ η ανύψωση της Μεσογείου έκανε υποβρύχιους του διαδρόμους που πριν πολλούς αιώνες απείχαν πάνω από 200 μέτρα από την θάλασσα. Οι Ελληνικές αρχαιολογικές έρευνες έφτασαν προ διετίας μέχρι αυτό το σημείο και διαπιστώθηκε ότι το περίφημο πηγάδι είναι ό,τι επιφανειακά απέμεινε από μια τεράστια νεκρόπολη των ΈλληνοΡωμαϊκών χρόνων. Το ίδιο το Πηγάδι του Διαβόλου είναι το πηγάδι εξαερισμού ενός μεγάλου υπογείου ταφικού συγκροτήματος που επεκτείνεται μέσα στη θάλασσα για πολλά μέτρα. Ανατολικότερα, μπροστά στην γνωστή πλαζ Σίντι Μπίσρ Νο 2 το νησί Miami είναι και αυτό τμήμα αυτής της μεγάλης νεκρόπολης άγνωστης μέχρι πριν από λίγα χρόνια. Για το 2010 η Ελληνική Αποστολή έχει προγραμματίσει άλλες δυο έρευνες/ανασκαφές στην θάλασσα και στη στεριά. Με υπομονή και εμμονή συνεισφέρουν και οι Έλληνες επιστήμονες στην έρευνα της ιστορίας και της τοπογραφίας μιας μεγαλούπολης που φέρει ακόμα το όνομα του Αλέξανδρου, μιας πόλης που υπήρξε η πρωτεύουσα της γνώσης, όπου για 1000 χρόνια από την κτίση της οι κάτοικοί της μιλούσαν τα Ελληνικά. Ðåñßðëïõò

33

2 ο Σ υ ν έ δ ρ ι ο Ν α υ τ ι κ ή ς κα ι Τα ξ ι δ ι ω τ ι κ ή ς Ι α τρ ι κ ή ς

Το Ελληνικό Νοσοκομείο Αλεξάνδρειας και η Υγειονομική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο 1

Του Δρ. Αριστείδη Γ. Διαμαντή

Σ

την Αίγυπτο πραγματοποιήθηκε το 2ο Συνέδριο της Ναυτικής και Ταξιδιωτικής Ιατρικής με διεθνή συμμετοχή, που οργανώθηκε από την Ελληνική Εταιρεία Ναυτικής και Ταξιδιωτικής Ιατρικής. Το Συνέδριο ξεκίνησε την παραμονή της εθνικής εορτής της 25ης Μαρτίου στο Κάιρο, συνεχίστηκε με εκπαιδευτικό πλου από το Ασουάν στο Λούξορ και ολοκληρώθηκε στις 29 Μαρτίου στην Αλεξάνδρεια. Έλαβαν μέρος διακεκριμένοι επιστήμονες της ακαδημαϊκής και ιατρικής κοινότητας της Ελλάδας και της Αιγύπτου διαφόρων ειδικοτήτων, με κοινά όμως ενδιαφέροντα στη ναυτική και ταξιδιωτική ιατρική. Στο Συνέδριο συμμετείχαν και τα μέλη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδας, γιατροί του Πολεμικού Ναυτικού, ο Υποναύαρχος ε.α. νευρολόγος-ψυχίατρος Δρ. Ιωάννης Πολυχρονίδης και ο Αντιπλοίαρχος κυτταρολόγος Δρ. Αριστείδης Διαμαντής. Τις εργασίες του Συνεδρίου ευλόγησε ο εκπρόσωπος του Πατριάρχη Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής, Πατριαρχικός Επίτροπος Καΐρου Επίσκοπος Νιτρίας κ. Νικόδημος και στο εναρκτήριο χαιρετισμό ο Πρό-

εδρος της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου και της Εταιρείας, Υποναύαρχος ε.α. καρδιολόγος Δρ. Ιωάννης Βασιλειάδης, τόνισε τη σημασία της επιστημονικής αυτής εκδήλωσης, όσον αφορά στην προαγωγή της ναυτικής ιατρικής επ’ ωφελεία της υγείας αυτών, που εργάζονται ή ταξιδεύουν σε πλοία. Κατά τη διάρκεια των εργασιών του Συνεδρίου, παρουσιάστηκαν διαλέξεις με ιατροϊστορικοκοινωνικό ενδιαφέρον, όπως η καθημερινή ζωή των Ελλήνων της Αιγύπτου, η άσκηση της ιατρικής από Αιγυπτιώτες Έλληνες και στελέχη της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Πολεμικού Ναυτικού στην Αλεξάνδρεια κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η υγειονομική υποστήριξη των Ελλήνων σπογγαλιέων στις αρχές του 20ου αιώνα στα παράλια της Βόρειας Αφρικής καθώς και εισηγήσεις για τη νόσο των δυτών και τις εφαρμογές της υπερβαρικής οξυγονοθεραπείας· επίσης αναπτύχθηκαν θέματα με σκοπό την προαγωγή των γνώσεων, κυρίως, σε παθήσεις που προσβάλουν τον άνθρωπο κατά τη διάρκεια επαγγελματικών ή ταξιδιών αναψυχής. Εξήχθησαν πολύτιμα συμπεράσματα, που

αφορούν στην άσκηση προληπτικής ιατρικής σε ταξιδιώτες και πληρώματα πλοίων και αεροπλάνων, που μετακινούνται σε προορισμούς με ιδιάζουσες κλιματικές και υγειονομικές συνθήκες. Στην άρτια διεξαγωγή του Συνεδρίου συνέβαλε τα μέγιστα η ταξιδιωτική Εταιρεία “Pyramis International”, την οποία οι σύνεδροι εμπιστεύτηκαν ανεπιφύλακτα. Το κοινωνικό πρόγραμμα περιελάμβανε επισκέψεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους καθώς και σε μέρη με έντονο πολιτιστικό ενδιαφέρον. Επικεφαλής - αρχηγός ήταν ο Αιγυπτιώτης Έλληνας κ. Γεώργιος Ρεκτσίνης, του οποίου οι γνώσεις και η γλαφυρότητα της μετάδοσής τους σε συνδυασμό με την ευγένεια και τη θετική του προσέγγιση έκανε πιο ενδιαφέρον το ταξίδι αυτό σε όλους του συνέδρους και τα συνοδά μέλη, αφήνοντας τις καλύτερες των εντυπώσεων. Στη συνέχεια δημοσιεύουμε την παρουσίαση του Δρ. Αριστείδη Διαμαντή με θέμα «Το Ελληνικό Νοσοκομείο Αλεξάνδρειας και η Υγειονομική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο». «Περίπλους»

Μ

ετά την κατάρρευση του μετώπου τον Απρίλιο του 1941 και προτού ολοκληρωθεί η κατάληψη της χώρας μας από τα στρατεύματα των Γερμανών και Ιταλών, τα πολεμικά μας πλοία, που διέφυγαν τη βύθιση από τις συνεχείς αεροπορικές επιθέσεις του εχθρού, κατέπλευσαν στο λιμάνι της Σούδας. Με επικεφαλής το θρυλικό θωρηκτό «Αβέρωφ», τα πληρώματα έξι αντιτορπιλικών, τριών τορπιλοβόλων, πέντε υποβρυχίων, ενός πλωτού συνεργείου και ενός μεταγωγικού πραγματοποιήθηκε η αποδημία του Στόλου στη Μέση Ανατολή με τελικό προορισμό την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, για τη συνέχιση του αγώνα εναντίον του Άξονα. Πάνω στα πλοία επέβαιναν μόνιμοι υγειονομικοί αξιωματικοί, οι οποίοι τοποθετήθηκαν στα πολεμικά πλοία του Στόλου, τα οποία αργότερα με τη μεταστάθμευσή τους στο Port-Suez, Aden, PortSoudan και Βομβάη χρησιμοποιήθηκαν ως μικρά πλωτά θεραπευτήρια δυνάμεως 15- 20 κρεβατιών. Η αυθόρμητη κάθοδος των υγειονομικών αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού, παρά την επικρατούσα, κατά την περίοδο εκείνη, σύγχυση, νευρικότητα και αβεβαιότητα συνέβαλε στην τόνωση του ηθικού των ναυτών και υπαξιωματικών και εδραίωσε την πίστη και τον ενθουσιασμό τους για την τελική αίσια έκβαση του Αγώνα. Όσοι υγειονομικοί δεν κατόρθωσαν να κατέλθουν λόγω της έλλειψης μέσων ή εξαιτίας άλλων δυσχερειών και παρέμειναν στην Ελλάδα, επιφορτίστηκαν με την υγειονομική φροντίδα και περίθαλψη των ναυτικών οικογενειών. Αργότερα, με την ενίσχυση του Στόλου με νέα πολεμικά πλοία και τη στράτευση εθελοντών Ελλήνων της Αιγύπτου και πληρωμάτων του Εμπορικού Ναυτικού, συστάθηκε η Ναυτική Βάση Αλεξανδρείας και το Υπουργείο των Ναυτικών, ενώ ταυτόχρονα άρχισε η δραστηριοποίηση της Υγειονομικής Διεύθυνσης του Ναυτικού, υπό τη

1

34

διεύθυνση του αρχαιότερου τότε υγειονομικού αξιωματικού στη Μέση Ανατολή, Πλωτάρχη γιατρού Χριστόφορου Κυριακίδη. Σιγά- σιγά η Υγειονομική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού θα στελεχωθεί και με άλλους υγειονομικούς αξιωματικούς, μεταξύ των οποίων και ο φαρμακοποιός Κατσανάκης, χάρη στις ενέργειες του οποίου θα συσταθεί η Ναυτική Φαρμακαποθήκη στην Αλεξάνδρεια, με σκοπό αφενός μεν τη διάθεση σημαντικών αποθεμάτων φαρμάκων και υγειονομικού υλικού, που προέρχονταν κυρίως από τις αγγλικές υγειονομικές αποθήκες και τους φαρμακευτικούς οίκους της Αλεξάνδρειας, αφετέρου δε τον ανεφοδιασμό των πολεμικών πλοίων και λοιπών υγειονομικών υπηρεσιών της ξηράς. Η δύναμη των μονίμων υγειονομικών αξιωματικών αυξήθηκε με τη στράτευση εφέδρων, μεταξύ των οποίων και ο έφεδρος οδοντίατρος Δουσταμπάνης, που οργάνωσε με επιτυχία την Οδοντιατρική Υπηρεσία και τη λειτουργία οδοντιατρείου στην Αλεξάνδρεια, για

Διάλεξη, που παρουσιάστηκε στο Κάιρο, στο πλαίσιο του 2ου Συνεδρίου Ναυτικής- Ταξιδιωτικής Ιατρικής με διεθνή συμμετοχή, Αίγυπτος 24- 29 Μαρτίου 2010. Για περισσότερες λεπτομέρειες και βιβλιογραφικές αναφορές βλέπε στη δημοσιευμένη μελέτη μου με τίτλο “Η Υγειονομική Υπηρεσία του Π.Ν. κατά τη διάρκεια του Ελληνο-ιταλικού πολέμου και της συνέχισης του Αγώνα στη Μ. Ανατολή μετά την αποδημία του Στόλου”, Ναυτική Επιθεώρηση 2008; 563: 17- 31 (2ο Βραβείο μελέτης Ναυτικής Επιθεώρησης- Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού, έτους 2007), της οποίας η διάλεξη αυτή αποτελεί μέρος αυτής.

Ðåñßðëïõò

τις ανάγκες των πληρωμάτων του Στόλου και των Ναυτικών Υπηρεσιών της ξηράς. Στην αρχή η νοσηλεία των ασθενών πραγματοποιούνταν στο Κοτσίκειο Ελληνικό Νοσοκομείο της Αλεξάνδρειας από τους γιατρούς του ιδρύματος και την εποπτεία υγειονομικού αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού, μια και οι περισσότεροι γιατροί επέβαιναν στα πολεμικά πλοία, που εκτελούσαν νηοπομπές και ναυτικές επιχειρήσεις. Χρέη υγειονομικού επόπτη εκτελούσε ο Υποπλοίαρχος γιατρός Αναστασιάδης, η επιλογή του οποίου ως κατάλληλου για τη θέση αυτή είχε γίνει με γνώμονα, αφενός μεν λόγω της καταγωγής του από την Αίγυπτο, αφετέρου δε λόγω της καλής γνώσης της αραβικής και αγγλικής γλώσσας, προκειμένου να χρησιμεύσει ως σύνδεσμος μεταξύ των ελληνικών, αγγλικών και αιγυπτιακών αρχών. Την περίοδο αυτή, μετά από αίτηση της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Πολεμικού Ναυτικού, θα εγκριθεί, από το Διοικητικό Συμβούλιο του Κοτσίκειου Νοσοκομείου και τον Πρόεδρο της Ελληνικής Παροικίας Μικέ Σαλβάγο, η παραχώρηση ανεξάρτητης πτέρυγας, για τη σύσταση Ναυτικού Νοσοκομείου, το οποίο θα ονομαστεί «Ναυτικόν Νοσοκομείον Αλεξανδρείας». Η αγαστή συνεργασία των υγειονομικών αξιωματικών με τα μέλη της Ελληνικής Παροικίας θα συντελέσει στη έγκαιρη και απρόσκοπτη λειτουργία του Ναυτικού Νοσοκομείου. Το Κοτσίκειο Νοσηλευτικό Ίδρυμα υπήρξε ένα από τα πρώτα νοσοκομεία της Μέσης Ανατολής και το τέταρτο από χρονολογική σειρά ελληνικό νοσοκομείο, που ξεκίνησε να κτίζεται στις αρχές του 1923 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου με χρήματα, που προέρχονταν από δωρεά του μεγάλου ευεργέτη και ιδρυτή Θεοχάρη Κότσικα, προς τιμή του οποίου δόθηκε το όνομα «Κοτσίκειον». Η λειτουργία του άρχισε το 1936 και σταμάτησε το Σεπτέμβριο του 1964 ύστερα από αναγκαστική πώλησή του στο αιγυπτιακό δημόσιο. Το νοσοκομείο αυτό, εκ των καλυτέρων της εποχής εκείνης, αποτέλεσε τη συνέχεια του νοσοκομείου «Άγιος Σωφρόνιος» (προς τιμή του Πατριάρχη Σωφρόνιου Δ΄), που αντικατέστησε το «Νοσοκομείο των Γραικών», στο οποίο νοσηλεύονταν ανίατες περιπτώσεις και λειτουργούσε «Τμήμα Λοιμωδών Νόσων». Το «Νοσοκομείο των Γραικών» αποτέλεσε τη συνέχεια του «Πατριαρχικού νοσοκομείου», που προήλθε από τη συνένωση των παλαιών «(ο)σπιταλίων του Αγίου Σάββα», δίπλα στη Μονή του Αγίου Σάββα, η οποία κατά το 18ο και 19ο αιώνα λειτούργησε και ως Υγειονομείο και Λοιμοκαθαρτήριο. Όλα αυτά τα νοσοκομεία αποτέλεσαν το «Ιστορικόν Ελληνικόν Νοσοκομείον Αλεξανδρείας» ή τη «Νέαν Αλεξανδρινήν Σχολήν», όπως χαρακτηριστικά την αποκάλεσε ο γάλλος φυματιολόγος Rist. Στο νοσοκομείο αυτό ο γιατρός Ζαγκαρόλας άρχισε τη λαμπρή του σταδιοδρομία, κατά τη διάρκεια της φοβερής επιδημίας της χολέρας, που ξέσπασε το καλοκαίρι του 1865, οργανώνοντας με θαυμαστή αυταπάρνηση τη νοσηλεία των χολεροβλήτων ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος. Ο Ζαγκαρόλας δύο χρόνια μετά, το 1867, θα προβεί σε μια σειρά επιστημονικών ανακοινώσεων «περί των αποστημάτων του ήπατος». Ο ίδιος θα εφαρμόσει, για πρώτη φορά στην Αίγυπτο το 1878, στο Κοτσίκειο Νοσοκομείο, τη μέθοδο αντισηψίας του Lister. H φήμη, όμως, του Κοτσίκειου Νοσοκομείου της Αλεξάνδρειας στην παγκόσμια ιστορία της ιατρικής θα εξαπλωθεί από το Γερμανό ερευνητή γιατρό Robert Koch, ο οποίος θα ανακαλύψει το δονάκιο της χολέρας, το φθινόπωρο του 1883, όταν θα μεταβεί εκεί επικεφαλής της γερμανικής αποστολής, προκειμένου να εργαστεί για το σκοπό αυτό. Το Δεκέμβριο του 1938 θα εντοιχιστεί μαρμάρινη πλάκα στο Μικροβιολογικό Εργαστήριο του νοσοκομείου σε ανάμνηση της ανακάλυψης αυτής. Την ανακάλυψη του αιτίου της χολέρας θα ακολουθήσει μια σειρά αξιόλογων μελετών των γιατρών του νοσοκομείου πάνω στη δυσεντερία, στην πανώλη, στα αποστήματα του ήπατος, στην αμοιβάδωση, στη χολέρα, στον τύφο και στις οφθαλμικές παθήσεις, όπως το τράχωμα, που, την εποχή εκείνη, έπληττε τους κατοίκους της Αιγύπτου. Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος του Κοτσίκειου Νοσοκομείου αρκεί να σημειωθεί, ότι εκτός από την πτέρυγα του Ναυτικού Νοσοκομείου, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στο μεγάλο περίπτερο του νοσοκομείου με 250 κρεβάτια εγκαταστάθηκε το 1941 το Γενικό Στρατιωτικό Αυστραλιανό Νοσοκομείο και μετέπειτα η Ελληνική Υγειονομική Στρατιωτική Υπηρεσία. Από τις 17 Απριλίου του 1941 έως στις 31 Δεκεμβρίου του 1944 θα νοσηλευτούν συνολικά 13.152 αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και οπλίτες. Το «Ναυτικό Νοσοκομείο Αλεξάνδρειας» στελεχώθηκε από μόνιμους και έφεδρους γιατρούς του Πολεμικού Ναυτικού καθώς και από γιατρούς του Στρατού και της Αεροπορίας. Στη νοσηλευτική του δύναμη θα προστεθεί και μεγάλος αριθμός εθελοντριών Αδελφών Νοσοκόμων της Ελληνικής Παροικίας, οι περισσότερες από τις οποίες πήραν πτυχίο από τη «Σχολή Ελληνίδων Εθελοντριών Νοσοκόμων Αλεξανδρείας» (ΣΕΕΝΑ), η οποία θα ιδρυθεί, για το σκοπό αυτό το 1942, μετά από πρόταση του έφεδρου Πλοιάρχου γιατρού, καθηγητή της Χειρουργικής, Παύλου Πετρίδη. Η διάρκεια της εκπαίδευσης ήταν τρίμηνη με θεωρητική και πρακτική νοσηλεία επί ασθενών και τραυματιών, ενώ υποχρεωτική ήταν η παρακολούθηση μαθημάτων Γενικής Ιατρικής, Μικροβιολογίας και Υγιεινής, στο

τέλος δε της εκπαιδευτικής περιόδου «ειδική τριμελής υγειονομική εξεταστική επιτροπή» απένειμε τα πτυχία της αδελφής νοσοκόμου σε όσες κρίνονταν άξιες. Τόσο μεγάλη ήταν η προθυμία της προσέλευσης και ο ζήλος της μάθησης, ώστε αυτές που παρακολούθησαν τα μαθήματα στη Σχολή ανήλθαν σε 300, τον αριθμό. Ογδόντα νοσοκόμες έλαβαν τα διπλώματά τους, που τους απένειμε η πριγκίπισσα Φρειδερίκη, η οποία έθεσε το Σώμα υπό την προστασία της. Το έργο του Σώματος των Ελληνίδων Εθελοντριών Νοσοκόμων, επικεφαλής του οποίου τοποθετήθηκε η σύζυγος του Προέδρου της Ελληνικής Κοινότητας της Αλεξάνδρειας, Αργίνη Σαλβάγου, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρξε αξιόλογο. Από τις πρώτες κιόλας ημέρες του πολέμου οι εθελόντριες νοσοκόμες βρέθηκαν δίπλα στα κρεβάτια των ασθενών και τραυματιών με απαράμιλλη ευψυχία, καρτερία, αυταπάρνηση, στοργή και αφοσίωση προς τους πάσχοντες. Το νοσοκομείο λόγω της ποικίλης φύσεως των νοσημάτων ανέπτυξε ειδικά τμήματα, στα οποία εργάστηκαν και επίστρατοι Αλεξανδρινοί Έλληνες γιατροί. Κατά την περίοδο της ακμής της λειτουργίας του νοσοκομείου η δύναμή του ανήλθε σε 350 κρεβάτια, στα οποία νοσηλεύτηκαν όχι μόνον οι άντρες του Πολεμικού Ναυτικού, αλλά και μεγάλος αριθμός τραυματιών του Στρατού και της Αεροπορίας, που διακομίζονταν από τα πολεμικά μέτωπα του Ελ Αλαμέϊν, του Τομπρούκ και της Βεγγάζης. Αξιοσημείωτη είναι η δράση της Χειρουργικής Κλινικής τόσο σε κλινικό όσο και σε εκπαιδευτικό επιστημονικό επίπεδο, Προϊστάμενος της οποίας υπήρξε ο Παύλος Πετρίδης, γιος του διακεκριμένου χειρουργού και ερευνητή γιατρού της Ελληνικής Κοινότητας της Αλεξάνδρειας, Αριστείδη Πετρίδη, ο οποίος μαζί με τους Καρτούλη και Βαλασόπουλο θα εγκαινιάσουν στις αρχές του τελευταίου τέταρτου του 19ου αιώνα μια εξαιρετικά γόνιμη επιστημονική περίοδο πάνω στη μελέτη των ενδημικών νοσημάτων της Αιγύπτου και στην αιτιολογική συσχέτιση της αμοιβάδωσης και των αποστημάτων του ήπατος, όπως αυτή αποδείχθηκε από τον Στέφανο Καρτούλη. Ο Παύλος Πετρίδης υπήρξε πεπειραμένος χειρουργός με βαθιά χειρουργική παιδεία, για το ερευνητικό του δε και επιστημονικό έργο τιμήθηκε από το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο των Αθηνών με τον τίτλο του Έκτακτου Καθηγητή της Χειρουργικής. Διατηρούσε πλουσιότατη επιστημονική βιβλιοθήκη και διηύθυνε την Α΄ Χειρουργική Κλινική του Κοτσικείου Νοσοκομείου, κατά τη διάρκεια δε του πολέμου η Ελληνική Κυβέρνηση στη Μέση Ανατολή του απένειμε το βαθμό του εφέδρου Πλοιάρχου ιατρού του Πολεμικού Ναυτικού. Ο αδόκητος θάνατός του μετά τη λήξη του πολέμου, εξαιτίας εγκεφαλικού επεισοδίου, υπήρξε απώλεια για την Ελληνική Παροικία της Αλεξάνδρειας και προξένησε βαθύτατη θλίψη στους συναδέλφους του Ναυτικού, με τους οποίους είχε συνεργαστεί. Στο Χειρουργικό Τμήμα του νοσοκομείου αναπτύχθηκαν δύο χειρουργεία, στα οποία έμπειροι και επιδέξιοι χειρουργοί του Ναυτικού, όπως ο Αγγελίδης, ο Αντωνάτος και ο Μαλαμίτσης, ο οποίος μετέπειτα εξελέγη Καθηγητής Ουρολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης μαζί με το γιατρό του Στρατού Ξηράς Στραβελάκη εκτελούσαν χειρουργικές επεμβάσεις. Το έργο των Κλινικών υποστηρίχτηκε από την ικανοποιητική λειτουργία των ιατρικών Εργαστηρίων και της Αιμοδοσίας, υπεύθυνος της οποίας τοποθετήθηκε ο Αιγυπτιώτης ομογενής γιατρός Κωστάλας. Το Κοτσίκειο Νοσοκομείο, καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, τέθηκε στη διάθεση της Ελληνικής Αεράμυνας με επικεφαλής τον πρώην Διευθυντή της Αστυνομίας της Αλεξάνδρειας Ρεμανδά. Κατά τη χρονική περίοδο 1942- 1944 στο νοσοκομείο νοσηλεύτηκαν περί τους 8761 ασθενείς και τραυματίες, από τους οποίους οι 7024 υπηρετούσαν στο Ναυτικό, οι 1181 στο Στρατού και οι υπόλοιποι 556 στην Αεροπορία, ενώ Διευθυντές διατέλεσαν εκ περιτροπής, ανάλογα του χρόνου άφιξης και της αρχαιότητας, οι γιατροί Σταυριανόπουλος, Αγγελίδης, Μπάκαλος, Τσακαλώτος και Ανδρικόπουλος. Αξίζει να σημειωθεί, ότι ο γιατρός Ανδρικόπουλος, ως Διευθυντής του Ναυτικού Νοσοκομείου Αλεξάνδρειας, κατέβαλε έντονες προσπάθειες για τη συμπλήρωση των ελλείψεων και αναγκών του, συστήνοντας μάλιστα Ωτορινολαρυγγολογικό, Νευρολογικό και Οφθαλμολογικό Τμήμα και ανέλαβε την πρωτοβουλία της οργάνωσης μιας σειράς επιστημονικών διαλέξεων επί ποικίλων ιατρικών θεμάτων και ανακοινώσεων επί λίαν ενδιαφερουσών και σπανίων περιπτώσεων. Οι συνεδριάσεις αυτές πραγματοποιούνταν στη μεγάλη αίθουσα τελετών του Κοτσίκειου Νοσοκομείου καθώς και στην αίθουσα του Ιατρικού Συλλόγου της Αλεξάνδρειας «ο Ηρόφιλος» με σκοπό την ανύψωση της επιστημονικής στάθμης των γιατρών του νοσοκομείου καθώς και των εκτός τούτου υπηρετούντων υγειονομικών αξιωματικών. Θα μπορούσε να πει κανείς, ότι όλες αυτές οι επιστημονικές εκδηλώσεις εντάσσονταν στο πλαίσιο μιας ιδιότυπης Ναυτικής Ιατρικής Εταιρείας, της οποίας προήδρευε πάντοτε ο έφεδρος Πλοίαρχος γιατρός Παύλος Πετρίδης. Όλες οι διαλέξεις και οι ανακοινώσεις τυπώνονταν με κάθε λεπτομέρεια σε ειδικά τεύχη «εις μνήμην των υπέρ Πατρίδος πεσόντων του Πολεμικού Ναυτικού» στην Αλεξάνδρεια και μοιράζονταν στους γιατρούς και των τριών κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων καθώς και στις Ιατρικές

Ðåñßðëïõò

35

Πάνω. Αριστερά: ΚΟΤΣΙΚΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ (φωτογραφία εποχής). Δεξιά: ΚΟΤΣΙΚΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ σήμερα. Κάτω: Φωτογραφίες εποχής της Αλεξάνδρειας.

Εταιρείες των Αθηνών, της Αλεξάνδρειας και του Καΐρου. Ανακοινώσεις, όπως «Γενικαί κατευθύνσεις εξετάσεως και γνωματεύσεως περί ικανότητος των πασχόντων εκ καρδιακών διαταραχών» (του Μπάκαλου), «Ο αυτοματισμός ως δεσπόζον σύμπτωμα εν τη καθ’ ημέραν νευρώσει» (του Παπαθανασίου), «Η πενικιλλίνη και αι θεραπευτικαί αυτής ενδείξεις» (του Παπαδάμ), «Περίπτωσις πολλαπλών εξοστώσεων αμφοτέρων των κάτω άκρων» και «Επί ενδιαφερούσης περιπτώσεως πολυκυστικών νεφρών» (του Μαλαμίτση) καθώς και «Επί περιπτώσεως αγγειώματος της δεξιάς αμυγδαλής» (του Αντωνάτου), παρέχουν μια μικρή μόνο γεύση της ιατρικής «κουλτούρας» της εποχής εκείνης και αποδεικνύουν την άρτια επιστημονική κατάρτιση των υγειονομικών αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού. Οι χρόνιοι χειρουργικοί ασθενείς διακομίζονταν σε ειδικά συμμαχικά νοσοκομεία, ενώ οι δύσκολες ορθοπαιδικές περιπτώσεις τραυματιών τύγχαναν ειδικής συμπληρωματικής θεραπείας από ξένο ειδικό στρατιωτικό γιατρό, ο οποίος προσέρχονταν ανά τακτά χρονικά διαστήματα στο νοσοκομείο. Έτσι, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, το Ναυτικό Νοσοκομείο έφτασε να θεωρείται το αρτιότερο από άποψη οργάνωσης και λειτουργίας από όλα τα ελληνικά στρατιωτικά νοσοκομεία στη Μέση Ανατολή. Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί, ότι από τα πρώτα 60 κρεβάτια, κατά την αρχική φάση λειτουργίας του Ναυτικού Νοσοκομείου στην ειδικά διαρρυθμισμένη πτέρυγα του Κοτσίκειου νοσηλευτικού ιδρύματος, η δύναμη έφθασε στα 350 κρεβάτια νοσηλείας. Η άριστη οργάνωση του νοσοκομείου από το πρώτο ακόμη χρόνο της λειτουργίας του, η τάξη, η καθαριότητα και η ευπρέπεια, που χαρακτήριζε τους χώρους του σε συνδυασμό με την επιστημονική πληρότητα των γιατρών και νοσηλευτριών δίκαια επέσυραν το ζωηρό ενδιαφέρον της Ελληνικής Παροικίας και προκάλεσαν τα ευνοϊκά σχόλια των επισήμων, της Ηγεσίας και των συμμάχων. Από τους πρώτους, που επιθεώρησαν το νοσοκομείο και επισκέφθηκαν τους ασθενείς και τραυματίες, ήταν ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κυβέρνησης Τσουδερός, οι Ναύαρχοι Σακελλαρίου, Καββαδίας και Δεμέστιχας, ο Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Κυβέρνησης και Υπουργός Εθνικής Άμυνας Π. Κανελλόπουλος και πολλοί άλλοι. Ο τελευταίος σε επίσκεψη του στο νοσοκομείο εξέφρασε την ευαρέσκεια της πατρίδας με τα κάτωθι «Όσοι ίδρυσαν και εμόχθησαν για τη γένεση και την λειτουργία του Νοσοκομείου τούτου, πρέπει να είναι υπερήφανοι ως Έλληνες, ηθικά ευδαίμονες ως άτομα, τιμημένοι αιώνια, εάν έπαυσαν να ζουν. Εδώ μέσα υπάρχει- έξω από την Ελλάδα- γη ελληνική και αιώνιος ελληνικός ορίζων. Υπάρχει καρδιά ανθρώπινη στην πιο ευγενικιά λειτουργία της. Οι ωραιότεροι παλμοί της ανθρωπίνης καρδιάς είναι εκείνοι που συντονίζονται, με τον πόνο, με την αρρώστεια, με την δυστυχία του πλησίον μας. Σήμερα -14 Νοεμβρίου 1942- επεσκέφθηκα το Νοσοκομείο τούτο, για να ιδώ τους Έλληνας τραυματίας της μεγάλης μάχης της Δυτικής Ερήμου, Ελληνόπουλα από την Ελλάδα και Ελληνόπουλα από την Αίγυπτο. Τα τελευταία συναγωνίστηκαν σε τόλμη, σε πολεμικό μένος και σε ψυχική αρτιότητα τους συμπολεμιστάς των που έχουν έρθει από την σκλαβωμένη Πατρίδα. Το Νοσοκομείο τούτο, που τιμά την Ελλάδα, ετιμήθηκε- και η τιμή αυτή θα μείνη αιώνια- με το γεγονός ότι εδώ έτρεξε αίμα, επεδέθηκαν πληγές, καταπραΰνθηκαν πόνοι Ελλήνων που επολέμησαν και ενίκησαν ως στρατιώται της ενδόξου 8ης Βρεττανικής στρατιάς». Σε αυτό το νοσοκομείο θα παραλάβουν οι συγγενείς το νεκρό

36

Ðåñßðëïõò

σώμα του έφεδρου σημαιοφόρου οδοντίατρου Βασίλειου Αναστασίου από την Αλεξάνδρεια, που σκοτώθηκε, όταν το πλοίο του υπέστη επίθεση από γερμανικό αεροπλάνο, ενώ ανταπέδιδε ο ίδιος τους πολυβολισμούς. Για τον ηρωικό του θάνατο οι ομογενείς της Αλεξάνδρειας έγραψαν τα παρακάτω λόγια «Ο Ελληνικός κόσμος της Αλεξανδρείας και ιδιαιτέρως η μεγάλη μας αθλητική οικογένεια θρηνεί τον θάνατον ενός εκλεκτού μέλους της παροικίας, του λαμπρού ανθρώπου, του πραγματικού αθλητού, οίος υπήρξε ο αείμνηστος Βασίλειος Αναστασίου…Ο Αναστασίου εμφανίζεται και καμμιά φορά στην Αλεξάνδρεια. Οι δικοί του τον βλέπουν με σκληρυμένα χαρακτηριστικά, ατσαλένιους μυς, αλλά πάντα με το χαμόγελο στο ωραίο του πρόσωπο. Είναι φανερό πως είνε ευχαριστημένος. Και τον ξαναχάνουν πάλι, χωρίς να γνωρίζουν που πάει, τι κάνει, πότε θα γυρίση. Ένα πρωί τους τηλεφωνούν να πάνε να τον παραλάβουν νεκρό εις το Νοσοκομείον. Μιά σειρά από σφαίρες του έχει χαράξει ένα στεφάνι στο πλατύ του μέτωπο. Μιά άλλη σειρά σφαιρών του έχει κομματιάσει το πλευρό. Αλλά το χαμόγελο δεν λείπει από τα χείλη του. Οι συγγενείς του κυττάζουν ερωτηματικά τον κυβερνήτη του. Κι αυτός κλαίει, κλαίει…και ψιθυρίζει ανάμεσα στους λυγμούς…-Σκοτώθηκε επάνω στο πολυβόλο του!!!» (από τα «Αρχεία της Αθλητικής Ενώσεως Ελλήνων Αλεξανδρείας», 2ος /1944). Λίγο μετά την έναρξη της λειτουργίας του Ναυτικού Νοσοκομείου Αλεξάνδρειας συστάθηκε η Ανωτάτη Ναυτική Υγειονομική Επιτροπή, με πρώτο Πρόεδρο τον Παύλο Πετρίδη και μέλη τους Χριστόφορο Κυριακίδη και Θεόδωρο Σταυριανόπουλο, η οποία λειτούργησε σύμφωνα με τα πρότυπα της ΑΝΥΕ στον ελλαδικό χώρο και συνεδρίαζε στο κτίριο του νοσοκομείου, παράλληλα δε λειτούργησε και Ναυτικόν Αναπαυτήριον, στο οποίο παρέμεναν για ανάρρωση οι εξερχόμενοι από το νοσοκομείο ασθενείς. Ιατρεία επίσης λειτούργησαν στις ναυτικές φυλακές και στην εκ των ενόντων συσταθείσα Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, ενώ στο πρόσκαιρο Κεντρικό Προγυμναστήριο λειτούργησε Θεραπευτήριον δυνάμεως 15 κλινών, για τη νοσηλεία των διερχομένων ναυτών και πληρωμάτων των Ναυτικών Υπηρεσιών ξηράς, των οποίων η σοβαρότητα της κατάστασης της υγείας των δεν απαιτούσε νοσηλεία στο Ναυτικό Νοσοκομείο. Αξίζει να σημειωθεί, ότι κατά τη διάρκεια της συνέχισης του Αγώνα στη Μέση Ανατολή ο τότε Υποπλοίαρχος γιατρός Θεόδωρος Σταυριανόπουλος, με επανειλημμένες αναφορές του προς τη στρατιωτική και πολιτική Ηγεσία, πέτυχε την εξομοίωση των διακριτικών της στολής των υγειονομικών στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού με αυτά των αξιωματικών αποφοίτων της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, στηριζόμενος στην ηρωική «μάχιμη» συμμετοχή των γιατρών σε όλα τα ναυτικά μέτωπα. Κλείνοντας την ομιλία μου, αντί επιλόγου, παραθέτω το σχόλιο του τότε Αρχηγού Στόλου, Ναυάρχου Καββαδία για τα στελέχη της Υγειονομικής Υπηρεσίας «Οι ιατροί μας, ως πάντοτε, ανεδείχθησαν πλήρως εις το ύψος της θέσεώς των, επί των πλοίων και των εν τη ξηρά Νοσηλευτικών Ιδρυμάτων». Ο Αριστείδης Γ. Διαμαντής είναι Διευθυντής του Κυτταρολογικού Εργαστηρίου και του Γραφείου Μελέτης Ιστορίας Ελληνικής Ναυτικής Ιατρικής καθώς και Τομεάρχης του Εργαστηριακού Τομέα του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών. Είναι αριστούχος διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής και επιστημονικός συνεργάτης του Εργαστηρίου Ιστορίας της Ιατρικής, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΠΥΡΟΒΟΛΩΝ

Ό

Του Ηλία Μεταξά | Οίκ. Αξ/τικού του Ε.Ν.

λα ξεκίνησαν από τους Βυζαντινούς που ήθελαν να προστατεύσουν τις θαλάσσιες οδούς της Αυτοκρατορίας από τους Άραβες, τους Τούρκους και τους πειρατές οι οποίοι αποτελούσαν μάστιγα για το θαλασσινό εμπόριο. Η αυτοκρατορία ήταν αδύνατο να επιβιώσει χωρίς την πλημμυρίδα των προϊόντων που καθημερινώς διακινούνταν και έφταναν και στην πρωτεύουσα, την Κωνσταντινούπολη. Η σωτηρία βρέθηκε στην ανακάλυψη ενός όπλου που εκτοξευόταν από μακριά και έτσι δεν δινόταν η ευκαιρία στους πειρατές να πλησιάσουν το πλοίο και να επιχειρήσουν το «ρεσάλτο» στο οποίο ήταν ακαταμάχητοι. Το «Υγρόν Πυρ» αποτελείτο από άγνωστα χημικά, ένα μίγμα νάφθας και άλλων εύφλεκτων υγρών. Η εφεύρεσή του αποδίδεται στον έλληνα μηχανικό Καλλίνικο από την Ηλιούπολη της Συρίας. Τα πλοία ήταν εφοδιασμένα με ειδικές συσκευές εκτόξευσης που αποκαλούνταν σίφωνες και είχαν επινοηθεί από τον Αθηναίο φυσικό Πρόκλο. Συγχρόνως με την εκτόξευση μεταδιδόταν και το πυρ στο υγρό μίγμα. Το υγρόν πυρ το οποίο έμεινε στην ιστορία να αποκαλείται ως «Ελληνικόν Πυρ» στα γαλλικά «Feu Grec», αποτελούσε την μεγαλύτερη επαναστατική τομή της εποχής του στην κατά θάλασσα μάχη. Το πυροβόλο ήρθε αργότερα. Η λέξη πυροβόλο έχει ως πρώτο συνθετικό την λέξη «Πυρ», διότι λειτουργούσε με την πυρίτιδα, και ως δεύτερο συνθετικό το ρήμα «Βάλλω» διότι έβαλε (εκτόξευε) στερεά βλήματα, λίθινα και μεταγενέστερα σιδερένια. Η πρώτη γραπτή αναφορά περί πυρίτιδας στην Αγγλία διατυπώθηκε το 1249 από τον επιστήμονα, φιλόσοφο, μοναχό Roger BACON (1214 - 92), ενώ η πρώτη απεικόνιση όπλου το οποίο χρησιμοποιούσε πυρίτιδα εμφανίζεται στο «Milli-mete Manuscript» του 1327. Το χειρόγραφο αυτό βρίσκεται στην βιβλιοθήκη του CHRISTCHURCH της Οξφόρδης. Το πρωτόγονο όπλο ήταν ένα είδος κανονιού που έμοιαζε περισσότερο με φαρδύ βάζο. Δεν είναι εξακριβωμένο πότε και από ποιόν τοποθετήθηκε πρώτα κανόνι επάνω σε πλοίο. Το πιθανότερο είναι να χρησιμοποιήθηκε πρώτα από τους Ενετούς, οι οποίοι κυριαρχούσαν άλλωστε στη Μεσόγειο, επάνω στις Ενετικές Γαλέρες. Αναφέρεται ότι το 1378 βομβάρδισαν τον Αυστριακό λιμένα της ZARA και αργότερα κατέλαβαν το CATARO. Υπάρχουν προγενέστερες αναφορές περί κανονιοβολισμών στην θάλασσα και συγκεκριμένα το 1350, μεταξύ των

38

Ðåñßðëïõò

Αράβων της Τυνησίας και των επίσης Αράβων της Σεβίλλης, αλλά τα στοιχεία είναι αμφίβολα. Στην Βόρεια Ευρώπη περί τα τέλη του 14ου αιώνος και τις αρχές του 15ου, τα πλοία είχαν μεγαλώσει αισθητά. Οι λαοί εκεί μιμούμενοι τους Vikings ναυπηγούσαν τα πλοία με τις πλευρικές σανίδες τους σε κλιμακωτή άρμωση, αλλά το πρόστεγο και το επίστεγό τους πλώρα - πρύμα έγιναν ακόμη πιο ψηλά. Στην ουσία αποτελούσαν προεκτάσεις του κυρίως σκάφους που υψώνονταν πάνω από το κύριο κατάστρωμα. Από αυτά οι στρατιώτες έριχναν βροχηδόν τα βέλη τους με τα τόξα και τις βαλλίστρες προς το εχθρικό πλοίο για να το εμποδίσουν να πλησιάσει και να αποτολμήσει «ρεσάλτο». Φυσικά το ίδιο έκαναν και οι αντίπαλοι. Εάν κάποιοι κατόρθωναν να πατήσουν στο κύριο κατάστρωμα του εχθρικού πλοίου βρίσκονταν περικυκλωμένοι και δέχονταν των καταιγισμό των βελών από τα «Κάστρα». Σ’ αυτά τα ασουλούπωτα καράβια πρόσθεσαν και ένα πανί Λατίνι στο μικρό τους άλμπουρο και έτσι τιμόνευαν καλλίτερα. Επίσης άρχισαν να ναυπηγούν πλοία μόνον για πολεμική δράση, δεν τα χρησιμοποιούσαν δηλαδή και για τη μεταφορά στρατευμάτων ή για το εμπόριο. Αυτή τη χρονική περίοδο συνέβη το σημαντικότερο γεγονός που άλλαξε δραματικά τη ναυτική τακτική και ενδεχομένως την παγκόσμια ιστορία. Η χρήση του πυροβόλου στην θάλασσα. Το 1410 στην Βόρεια Ευρώπη μπήκε το πρώτο κανόνι στο πλοίο «Christopher of the Tower». Όμως τα πυροβόλα ήσαν τόσο μικρά που μόνον ανθρώπους μπορούσαν να σκοτώσουν. Το μήκος τους και τον συνολικό όγκο τους τον καθόριζε ο διαθέσιμος χώρος για την παλινδρόμησή τους και βεβαίως ο αριθμός των ανδρών που το κινούσαν και το γέμιζαν. Με την πάροδο του χρόνου τα κανόνια μεγάλωσαν και ο αντικειμενικός σκοπός τους δεν ήταν πλέον να καταλάβουν το εχθρικό καράβι, αλλά να το βυθίσουν. Τα «βαρέα» πυροβόλα μπορούσαν να προκαλέσουν σοβαρές ζημιές στα πλοία, ιδίως ψηλά στα άλμπουρα και στον εξαρτισμό τους, αλλά σπάνια είχαν τη δυνατότητα να βυθίσουν κάποιο μεγάλο καράβι. Με λίγα λόγια, θα μπορούσε να λεχθεί ότι στη θάλασσα γινόταν ένας πόλεμος φθοράς. Φυσικά δεν θα ήταν ενοχλητική και η περίπτωση να καταληφθεί ένα καράβι για να πουληθεί ως λεία πολέμου. Η σημασία του Στρατιώτη - Πολεμιστή (Man – at – Arms) που επέβαινε στο πλοίο για να πολεμά, έχασε το νόημά της, τώρα πλέον χρειαζόταν ο πυροβολητής, ο οποίος έπρεπε να συνδυάζει και τις

δύο ικανότητες, του Μαχητή και του Ναύτη. Τα καθήκοντα του κάποιο τρόπο να τα τοποθετήσουν πάνω σε πλοία. Ένας απ’ αυήταν πολύ πιο δύσκολα από τα αντίστοιχα του συναδέλφου του τούς, ο James BAKER, είχε την έμπνευση να βάλει τα βαρύτερα στα της ξηράς λόγω των διαφορετικών συνθηκών που δημιουργούσε κατώτερα καταστρώματα για καλλίτερη ευστάθεια. Έκοψε μπουτο θαλάσσιο περιβάλλον. Εκτός από τις γνωστές περιβαλλοντικές καπόρτες (Gun-ports) στα εξωτερικά τοιχώματα του σκάφους οι επιρροές στη βολή που ήταν κοινές με τη βολή ξηράς, έπρεπε να οποίες άνοιγαν κατά τη μάχη για να ξεπροβάλλουν οι κάνες. λαμβάνεται υπόψη και ο κυματισμός της θάλασσας, που προκαλού- Aργότερα τα αγγλικά κανόνια χυτεύονταν στο SUSSEX και θεωσε κλυδωνισμούς του σκάφους και επηρέαζε πολύ την πρωτόγονη ρούνταν τα καλλίτερα στον κόσμο. Με την μέθοδο της μπουκασκόπευση των καιρών. πόρτας κατάφεραν να έχουν πολύ περισσότερα κανόνια σε κάθε Αρχικά έβαζαν λίγα μικρά κανόνια στην κουβέρτα, τα οποία έρι- πλευρά, επιτυγχάνοντας μεγάλη ομοβροντία (broadside), εν αντιχναν πάνω από την κουπαστή. Ο Βασιλιάς της Αγγλίας Ερρίκος ο θέσει με τα πελώρια «Ξύλινα Κάστρα» (πρόστεγο και επίστεγο) 5ος ήταν ο πρώτος που έβαλε πάνω σε πλοία μεγάλα ναυτικά κα- του παρελθόντος, τα οποία είχαν ένα μικρό αριθμό κανονιών στις νόνια, γι αυτό άλλωστε πολλοί ιστορικοί τον χαρακτηρίζουν ως τον μικρές επιφάνειες των καταστρωμάτων της πρώρας και της πρύπατέρα του αγγλικού ναυτικού. Το 1414 ναυπήγησε το «Holigost», μνης.

760 τόνων, με 6 πυροβόλα. Το 1420 έφτιαξε το «Jesus» 1.000 τόνων. Την ίδια εποχή το ισπανικό ναυτικό μέσα στην Μεσόγειο αποτελείΕάν κάποιοι ίσως αμφισβητούν τον τόσο βαρύ χαρακτηρισμό ανα- το από κωπήλατες γαλέρες (Rowing Galleys). Είχαν όμως αντιγράλογιζόμενοι και την επίδραση που είχαν στην εξέλιξη του ναυτικού ψει την αγγλική επινόηση με τις «μπουκαπόρτες» των κανονιών ο Ερρίκος ο 8ος και ο Αλφρέδος ο Μέγας, το λιγότερο που μπορού- για εκείνα από τα πλοία τους, τα οποία επιχειρούσαν στον Ατλαντιμε να του πιστώσουμε είναι ότι ήταν ο πρώτος Άγγλος Βασιλιάς ο κό. Οι αγγλικές μπουκαπόρτες όμως ήταν μεγάλες και επέτρεπαν οποίος αντελήφθη και εξετίμησε την πραγματική αξία και χρήση πολύ ευρύτερο τομέα βολής. Οι Ισπανοί, που ήταν οι κύριοι αντίτου Ναυτικού. παλοι των Άγγλων εκείνον τον αιώνα, είχαν κατά πολύ μικρότερες Το 1489 το «Regent» είχε 285 ελαφρά κανονάκια «χειρός» τύπου «Serpentine» με διαμέτρημα 1,5 ίντσας. Έριχναν σφαιρίδια βάρους 5,5 ουγγιών κατά των αγημάτων εμβολής. Πολλά από αυτά ήσαν προσαρμοσμένα στις κουπαστές και τα στριφογύριζαν κατά παντός στόχου. Γύρω στα 1500 με την διαρκώς αυξανόμενη τοποθέτηση επί των πλοίων των μεγάλων κανονιών, άρχισε να διαφαίνεται ένας νέος τύπος ναυτικού πολέμου τον οποίον αποκαλούσαν με τον όρο «ναυμαχία» (naval fighting), σε αντιδιαστολή με τον μέχρι τότε σκέτο «μάχη» (fighting).

H ναυτοσύνη και η μαχητικότης ήταν δύο ιδιότητες που έστεκαν δίπλα-δίπλα, αλλά ήταν τελείως διακριτές επάνω στον περιορισμένο χώρο του καταστρώματος του μεσαιωνικού πλοίου. Αλλά με τις τότε κρατούσες συνθήκες Στην απέναντι σελίδα: Απεικόνιση χρήσης του υγρού πυρός, στο χειρόγραφο Σκυλίτζη, Εθνική οι «Αξιωματικοί» της εποχής Πινακοθήκη Μαδρίτης. Σε αυτή τη σελίδα. Αριστερά: Πίνακας που παρουσιάζει πλοίο τύπου Γαλέρας. είχαν δυσκολίες να τις συν- Δεξιά: Ο Ερρίκος ο 8ος, Βασιλιάς της Μ. Βρετανίας. Ο Ερρίκος ο 8ος κατασκεύασε σε χυτήριο στη Φλάνδρα μπρούντζινα πυροβόλα, λειόκαννα και εμπροσθογεμή. δυάσουν. Ένα αγγλικό Galleon είχε περίπου 150 ναύτες, 30 πυροβολητές και 70 στρατιώτες. Οι στρατιώτες έδιναν μάχη σαν κα- μπουκαπόρτες οι οποίες έμοιαζαν πιο πολύ με φιλιστρίνια. νονικό πεζικό, αλλά συγχρόνως επάνδρωναν και τα πυροβόλα. Οι Ως προς αυτό το σημείο ο καθηγητής της ναυτικής ιστορίας ναύτες έκαναν τις ίδιες δουλειές αλλά συγχρόνως ταξίδευαν και το LAUGHTON ισχυρίζεται ότι οι Ισπανοί είχαν διαφορετικές αντιπλοίο. Στα ισπανικά πλοία, αντιθέτως, οι ναύτες ήταν άοπλοι και λήψεις περί ναυτικής τακτικής και στρατιωτικής τιμής. Πίστευαν επομένως δεν λάμβαναν μέρος στη μάχη. Οι πυροβολητές χειρί- ότι το κανόνι δεν ήταν και πολύ έντιμο και ηθικό όπλο ενώ θεωζονταν μόνο τα κανόνια και οι στρατιώτες φύλαγαν φρουροί και ρούσαν περισσότερο αντρίκειο το ρεσάλτο με το ξίφος, καθώς και συντηρούσαν τον οπλισμό τους ώστε να είναι έτοιμοι για τη μάχη. τα βέλη από τα «κάστρα» και τις «κόφες» των καταρτιών. Σ’ αυτού Οι στρατιώτες είχαν εκπαιδευθεί να πολεμούν στη στεριά με ένα του είδους τον πόλεμο ήταν φοβεροί μαχητές. Συνήθως οι Άγγλοι συγκεκριμένο τρόπο και με τον ίδιο τρόπο πολεμούσαν και πάνω κέρδιζαν το πλεονέκτημα του ανέμου και επέβαλλαν τη δική τους στα πλοία, αλλά εδώ υπήρχε μία βαρύνουσα ειδοποιός διαφορά. τακτική, η οποία φυσιολογικά συνίστατο στην τήρηση αποστάΚανείς δεν μπορούσε να κρυφτεί ή να το σκάσει την ώρα της μά- σεως και καταστροφή του εχθρού στα όρια του βεληνεκούς των χης. Πάνω στο πλοίο δεν υπήρχε τρόπος διαφυγής, ή βούλιαζαν ή πυροβόλων. πέθαιναν, ξέχωρα ότι είχε καταντήσει παράδοση να ρίχνουν τους Συν τω χρόνω τα μεγάλα κανόνια απέκτησαν ωφέλιμο βεληνεκές επιζήσαντες αιχμαλώτους στην θάλασσα. περίπου 1/4 του μιλίου (460 μέτρα). Η μπουκαπόρτα κατάργησε Το 1512 ο Ερρίκος ο 8ος κατασκεύασε σε χυτήριο στη Φλάνδρα τη βαλλίστρα (cross – bow) η οποία ήταν η κύρια αιτία που μέχρι (σημερινό Βέλγιο) μερικά μπρούντζινα πυροβόλα, λειόκαννα και τότε είχαμε περιγραφές ναυμαχιών που έκαναν λόγο για βροχές εμπροσθογεμή. Αργότερα τα δοκίμασε στην Αγγλία κανονιοβο- από βέλη. Το κανόνι από ένα αξεσουάρ μάχης, αναβαθμίσθηκε λώντας μια σειρά από χωριατόσπιτα. Εντυπωσιάστηκε από την κα- κατακόρυφα σε κύριο οπλισμό του πλοίου και για την εποχή της ταστρεπτική ισχύ τους και διέταξε τους ναυπηγούς του να βρουν η μπουκαπόρτα υπήρξε ένα επαναστατικό επίτευγμα εφάμιλλο με Ðåñßðëïõò

39

την εφεύρεση της τορπίλης το 1875, που και αυτή με την σειρά της τότε θεωρήθηκε ως ένα επουσιώδες όπλο εναλλακτικό, σε σχέση με το πυροβόλο. Μία εξέχουσα προσωπικότητα της εποχής και αυθεντία στα ναυτικά πράγματα, ήταν ο Ναύαρχος και Ιππότης Sir William Monson (1568 1643), βετεράνος από την καταστροφή της Αρμάδας το 1588. Kατά τον Ισπανικό Πόλεμο το 1591 είχε συλληφθεί αιχμάλωτος και χρησιμοποιήθηκε ως κωπηλάτης στις ισπανικές γαλέρες. Μετά τον πόλεμο φυλακίσθηκε για μικρό διάστημα για προδοσία και διαφθορά, όμως απολύθηκε και τοποθετήθηκε Ναύαρχος στη Μάγχη (Narrow Seas). Ήταν η σπουδαιότερη διοίκηση στα χωρικά ύδατα, υπαγόμενη απ’ ευθείας στον Πρώτο Λόρδο του Ναυαρχείου. Ο Monson είχε συντάξει τότε τις προδιαγραφές που έπρεπε να πληρεί ο πυροβολητής στη θάλασσα. Ως κύριο προσόν είχε θέσει ότι έπρεπε να είναι καλός Πηδαλιούχος και επί πλέον να ξέρει να σκοπεύει κατά του εχθρού συνυπολογίζοντας τα «σκαμπανεβάσματα» του πλοίου. Ήταν μια πολύ δύσκολη εποχή για τα ναυτικά πράγματα, έπρεπε να γίνουν καινοφανείς και επαναστατικές αλλαγές χωρίς προγενέστερη εμπειρία, χωρίς να θιγούν παραδοσιακές κρατούσες καταστάσεις και όπως ανέκαθεν συμβαίνει και συμφέροντα. Πρωτίστως ο ναυτικός έπρεπε να γίνει μαχητής. Αυτό δεν ήταν δύσκολο, γιατί λόγω των απαίσιων συνθηκών στα πλοία έδινε συνεχώς μάχες για να επιβιώσει και είχε σκληραγωγηθεί τόσο πολύ ώστε να είναι ήδη μαχητής. Η μεγάλη πλειοψηφία των επιβαινόντων σε ένα πλοίο ήσαν στρατιώτες. Το 1512 το μεγάλο καράβι «Mary Rose» είχε 251 στρατιώτες, 120 ναύτες και 20 πυροβολητές. H εμφάνιση του πυροβόλου επιτάχυνε τη μετατροπή των στρατιωτών σε ναύτες και μέσα σε έναν αιώνα εξαφανίσθηκαν τελείως ως μόνιμα στελέχη του Πληρώματος. Κατά κάποιον τρόπο επανεμφανίσθηκαν επί των πολεμικών πλοίων το 1755, αλλά με μια πιο σύγχρονη μορφή, ως πεζοναύτες (Marines). Το 1514 ο Ερρίκος ο 8ος για να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη απειλή εκ μέρους της Ισπανίας, ναυπήγησε το πιο διάσημο και εξελιγμένο καράβι της εποχής του, το «Great Harry», τετρακάταρτο, 1.000 τόνων. Το 1539 το μετασκεύασαν και έκοψαν στα τοιχώματα του δύο σειρές κανονοθυρίδες για τα 21 μπρούντζινα εμπροσθογεμή πυροβόλα του, γιατί ήταν πολύ βαρειά για τα «Κάστρα». Επίσης είχε 122 μεσαία κανόνια, πρωτόγονα οπισθογεμή, καμωμένα από χυτοσίδερο. Τα κανόνια ποτέ δεν ήσαν άφθονα, γι’ αυτό και τα πλοία δεν είχαν πάνω τους τον κανονισμένο αριθμό πυροβόλων που προέβλεπε η κλάση τους (Rate) στην οποία τα είχαν κατατάξει. Εκ των πραγμάτων ήταν υποχρεωμένα να πάρουν ότι υπήρχε διαθέσιμο. Ακόμη και εάν είχαν την δυνατότητα να επιλέξουν, επικρατούσε η αντίλη40

Ðåñßðëïõò

ψη ότι ανάλογα με το στόχο που ήθελαν να προσβάλλουν θα έπρεπε να χρησιμοποιούν διαφορετικούς τύπους κανονιών. Δηλαδή, για να ακινητοποιήσουν ένα εχθρικό καράβι χρησιμοποιούσαν κανόνια μεγάλου βεληνεκούς, για καταστροφικό πυρ κανόνια μέσου βεληνεκούς, για να ξεκαθαρίσουν το εχθρικό κατάστρωμα από το αμυνόμενο πλήρωμά του, προτού κάνει «ρεσάλτο» το άγημα εμβολής, χρησιμοποιούσαν πυροβόλα μικρού βεληνεκούς κατά προσωπικού, τα επονομαζόμενα «δολοφόνους». Το αποτέλεσμα ήταν ένα συνονθύλευμα μεγεθών πυροβόλων και διαμετρημάτων σφαιρών. Στα 1640 υπήρχαν στην ίδια πυροβολαρχία και στο ίδιο κατάστρωμα ανακατεμένα πυροβόλα μέχρι και 7 διαφορετικά διαμετρήματα, οπότε και ο ανεφοδιασμός τους γινόταν ακόμη πιο δύσκολος. Μέχρι το 1650 σχεδόν όλα τα πυροβόλα ήσαν χυμένα με μπρούντζο διότι ήταν το καλλίτερο υλικό, ελαφρύτερο και πιο ανθεκτικό από τον σίδηρο, αλλά πολύ πιο ακριβό. Οι μέθοδοι της μεταλλουργίας, αλλά και ο τρόπος που χειρίζονταν τα πυροβόλα εκείνους τους καιρούς δεν επέτρεπαν ταχύ και συνεχές πυρ. Επομένως οι ανταλλαγές κανονιοβολισμών μεταξύ πλοίων δεν διαρκούσαν πολλή ώρα. Στα Αγγλικά πλοία διέθεταν μόνον 35 σφαίρες (μπάλες) για κάθε κανόνι. Μετά από 100 χρόνια τα «Πλοία Γραμμής» που εκτελούσαν υπηρεσία στην Μάγχη ήταν εφοδιασμένα με 60 μπάλες ανά πυροβόλο και όταν σάλπαραν για μακρύτερα ταξίδια στο εξωτερικό είχαν 80. Μετά το 1700 όλα τα μπρούντζινα κανόνια αντικαταστάθηκαν από τα φθηνότερα σιδερένια. Τα Βρετανικά σιδερένια ήσαν κατά πολύ πιο ανθεκτικά από όλων των άλλων ναυτικών της εποχής, γεγονός που αποδεικνυόταν πολύ σημαντικό προσόν δια την ταχυβολία τους. Ο τρόπος βολής περιοριζόταν σε γρήγορες βολές από πολύ κοντινή απόσταση σχεδόν χωρίς καθόλου σκόπευση. Μεμονωμένες στοχευόμενες βολές δεν αποδεικνύονταν αποτελεσματικές, γιατί μία μόνο σφαίρα (μπάλα) δεν μπορούσε να βυθίσει, ούτε καν να προκαλέσει σοβαρές ζημίες στο εχθρικό πλοίο. Το 1740 απέδειξαν πειραματικά την ανωτερότητα της μεγάλης κανονόμπαλας και άρχισαν να ερευνούν τα ζητήματα τα σχετικά με την βαλλιστική. Κατά τη διάρκεια του επταετούς πολέμου (1756 - 63) οι Γάλλοι είχαν μεγάλα προβλήματα με τα κακοφτιαγμένα πυροβόλα τους. Τα έχυναν σε μικρά και πρωτόγονα χυτήρια με διάφορα μέταλλα από τρεις διαφορετικούς φούρνους για να φτιάξουν ένα μόνο κανόνι που έριχνε μπάλες των 36 λιβρών. Όταν όμως έριχναν επί πολλή ώρα θερμαίνονταν γρήγορα. Τα κανόνια από ένα μέταλλο απλώς ράγιζαν αλλά εκείνα από διάφορα μείγματα εκρηγνύονταν με καταστροφικά αποτελέσματα για το πλήρωμά τους και τους υπολοίπους, ιδίως στα πολυάνθρωπα κλειστά χαμηλοτάβανα κανονιοστάσια. Πολλές φορές οι Γάλλοι σταματούσαν το πυρ και έτρεχαν να κρυφτούν φοβισμένοι από την επαπειλούμενη έκρηξη των πυροβόλων τους. Δεδομένου ότι η γαλλική λίμπρα ζύγιζε ελαφρώς περισσότερο από την αγγλική, η μπάλα την οποία έριχναν τα γαλλικά 36 - Pounders, δηλαδή τα συνηθισμένα κανόνια της εποχής, για τους γάλλους ζύγιζε 39 λίμπρες αγγλικές (17,72 κιλά). Αναμφίβολα ήταν και αυτός ένας επί πλέον δυσμενής παράγοντας ο οποίος επιβράδυνε τον ήδη αργό ρυθμό βολής τους. Τα ρωσικά, σουηδικά και αμερικανικά πυροβόλα ήταν εξαιρετικής κατασκευής. Οι βρετανοί λόγω των πολλών ταξιδιών και ασκήσεων ήταν σχεδόν τρεις φορές ταχύτεροι στην εκτέλεση βολής. Στα 1760 βελτίωσαν τις τεχνικές χυτηρίου και έπαυσαν να χύνουν κοίλες (κούφιες) κάνες. Τις έχυναν συμπαγείς και μετά τις διάνοιγαν με υδροκίνητους τόρνους και αργότερα με ατμοκίνητους. Κατ’ αυτό τον τρόπο η διάμετρός τους ήταν πιο ακριβής με αποτέλεσμα να γίνεται καλλίτερη καύση της πυρίτιδας. Αυτή η νέα τεχνική συνέτεινε στην κατασκευή του εξαιρετικού πυροβόλου «Carronade» στα 1770 από την «Carron Iron Founding & Shipping Company» στο FALKIRK της Σκωτίας. Από το όνομα της εταιρείας ονομάσθηκε και το κανόνι. Επρόκειτο για μια αρχική ιδέα από το 1759 του Αντιστράτηγου Robert Melville και κατ’ άλλους του Charles Gascoigne, ο οποίος διετέλεσε διευθυντής της εταιρείας τα έτη 1769-79. Ήταν ελαφρύ και χρειάζονταν λίγους άνδρες να το υπηρετούν. Το χρησιμοποίησαν αρχικά τα βρετανικά εμπορικά πλοία για να αμύνονται κατά των γάλλων και αμερικανών κουρσάρων. To Βρετανικό Ναυτικό ήταν απρόθυμο να το υιοθετήσει λόγω της κακής φήμης της εταιρείας. Τελικά το παρήγγειλε ο John Montagu όταν είχε διατελέσει Πρώτος Λόρδος του Ναυαρχείου τα έτη 1771 - 82. Πάντως η καρονάδα, όπως μεταφράσθηκε στα ελληνικά, απέδειξε την αξία της καθώς οι Γάλλοι επί 20 χρόνια δεν

μπορούσαν να το παραγάγουν, έτσι οι Βρετανοί διατηρούσαν τα πρωτεία στα τέλη του 18ου αιώνος. Με την ίδια τεχνική ο James Watt έχυσε και διατρύπησε στο εργοστάσιο Carron τον πρώτο κύλινδρο της ατμομηχανής του. Tα Carronades, παρά το ότι ήταν ελαφρά και κοντόκανα, έβαλαν σφαίρα μεγάλου διαμετρήματος. Εξετόπισαν από τα ανώτερα καταστρώματα των Βρετανικών πλοίων τα μακρύκανα πυροβόλα που έβαλαν σφαίρες μικρού διαμετρήματος. Το γεγονός αυτό ενίσχυσε την ισχύ πυρός στις ναυμαχίες κοντινών αποστάσεων, που ήταν και το δόγμα του Βρετανικού Ναυτικού. Με τον καιρό όλα τα κανόνια έγιναν ελαφρύτερα και αυξήθηκε η γόμωση της πυρίτιδας, οπότε αυξήθηκε το βεληνεκές και η διατρητική ικανότητα του βλήματος. Η επιλογή των διαμετρημάτων ανέκαθεν εποίκιλε. Η Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία και Αμερική προτιμούσαν τα βαρέα πυροβόλα στα κα-

«οργάνων» σκοπεύσεως. Αυτές οι νεωτεριστικές πρωτοβουλίες ενέπνευσαν τις ιδέες για τη μελέτη και περαιτέρω ανάπτυξη της σύγχρονης πυροβολικής. Μέχρι την δεκαετία του 1820 η εξέλιξη του ναυτικού πυροβόλου υπήρξε αργή αλλά σταθερή, οι νέες τεχνολογίες έμελλε να την επιταχύνουν. Το 1822 ο γάλλος στρατηγός Henri Paixhans, προερχόμενος από το όπλο του πυροβολικού, ανέπτυξε μια επιχειρηματολογία υπέρ των μικρών ατμοκίνητων θωρακισμένων πολεμικών πλοίων που θα έθεταν το ναυτικό στην πρωτοπορία των εξελίξεων. Προς αυτή την κατεύθυνση είχε την ιδέα να χρησιμοποιήσουν ένα είδος κοίλης(κούφιας) οβίδας από χυτοσίδηρο, γεμάτης πυρίτιδα που θα τρυπούσε το ξύλινο σκάφος του στόχου και θα εκρηγνύετο στο εσωτερικό του προκαλώντας φωτιά. Με ένα τέτοιο πρωτοποριακό όπλο σύντομα θα μπορούσαν να εκμηδενίσουν τη βρετανική

2

3

4

1 7

Στην απέναντι σελίδα: Ομοίωμα πλοίου τύπου Βρετανικής Γαλέρας. Σε αυτή τη σελίδα: 1. Πυροβόλο «Carronade». 2. Άγαλμα του Roger Βacon στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Επιστήμονας, μοναχός, στα χειρόγραφά του οποίου, στα 1249, συναντάμε την πρώτη αναφορά για την πυρίτιδα. 3. Προσωπογραφία του Βασιλιά Ερρίκου του 5ου της Μεγάλης Βρετανίας. Ήταν ο πρώτος που έβαλε πάνω σε πλοία μεγάλα ναυτικά κανόνια. 4. Γκραβούρα του 1860 η οποία παρουσιάζει το Great Harry το οποίο ναυπήγησε ο Βασιλιάς της Μ. Βρετανίας Ερρίκος ο 8ος. Το 1539 το μετασκεύασαν και έκοψαν στα τοιχώματα του δύο σειρές κανονοθυρίδες για τα 21 μπρούντζινα εμπροσθογεμή πυροβόλα του, γιατί ήταν πολύ βαρειά για τα «Κάστρα». Επίσης είχε 122 μεσαία κανόνια, πρωτόγονα οπισθογεμή, καμωμένα από χυτοσίδηρο. τώτερα καταστρώματα των πλοίων τους. Αλλά κανόνια μεγαλύτερα από 150 mm (6 ίντσες), τα Βρετανικά 32 Λιβρών, ήταν πολύ βαρέα για παρατεταμένο και ταχύ πυρ. Οι Βρετανοί έβγαλαν τα τελευταία 42άρια τους στα 1780. Οι Γάλλοι κράτησαν τα 36άρια τους (σχεδόν 40 αγγλικές λίβρες) μέχρι τα 1820. Οι Αμερικανοί υιοθέτησαν το 42άρι το 1815. Εν αντιθέσει, οι Ολλανδοί και οι Σκανδιναβοί είχαν το 24άρι ως το βαρύτερο τους. Όσον αφορά την ακρίβεια της βολής και την εκπαίδευση, οι Βρετανοί παρά τις ανακαλύψεις πολλών νέων χωρών, τη δημιουργία αποικιών, τους πολυετείς πολέμους, κλπ, σπανίως έκαναν γυμνάσια πυροβολικού, λόγω του κόστους των πυρομαχικών. Το Ναυαρχείο επέτρεπε βολές μόνον στο 1/3 των κανονιών και για τους πρώτους 6 μήνες. Το 1807 μία ομοβροντία ενός «74αριού» κόστιζε 20 λίρες, 19 σελίνια και 5 πένες. Ενώ ο μηνιαίος μισθός του πλοιάρχου ανερχόταν στο ποσόν των 24 λιρών και 10 σελινίων. Αργότερα ο Sir Philip Broke στο «Shannon» είχε εισαγάγει την επισταμένη εκπαίδευση των πυροβολητών και την χρήση κάποιων

υπεροχή. Oι ιδέες του υιοθετήθηκαν εν μέρει, όσον αφορούσε την κατασκευή του κατάλληλου πυροβόλου (Shell - Gun), που θα έβαλε τις νέες «οβίδες». Περί το 1830 οι βρετανοί και οι γάλλοι είχαν υιοθετήσει το ενιαίο διαμέτρημα και όλα τα πυροβόλα έβαλαν το ίδιο βλήμα των 30 ή των 32 λιβρών, τα δε κανόνια να είναι κατανεμημένα στο κατάλληλο κατάστρωμα αναλόγως του βάρους τους.

To 1830 το Βρετανικό Ναυτικό δημιούργησε τη Σχολή Πυροβολικού στο H.M.S. «Excelent» στο νησί WΗΑLΕ. Περί το 1850 τα Θωρηκτά διέθεταν μέχρι 10 πυροβόλα Shell-Guns τα οποία έβαλαν κοίλο βλήμα γεμισμένο με εκρηκτικό μίγμα. Τα εκρηκτικά βλήματα είχαν πολύ μεγαλύτερη καταστρεπτική ισχύ εναντίον πλοίων. Στις αρχές και μέχρι την τελειοποίηση των μεθόδων και υλικών αντιμετώπιζαν προβλήματα όπως αφλογιστία της θρυαλίδος και αστοχία των γεμισμάτων των βλημάτων τα οποία περιόριζαν την τακτική αξία τους. Ήταν όμως προφανές πως τελικά θα επικρατούσαν και θα προσδιόριζαν την ικανότητα του ναυτικού πυροβολικού στον ανατέλλοντα 20ο αιώνα. Ðåñßðëïõò

41

Παναγίες Θαλασσινές Της Μαριλένας Σταμούλη | Μέλους του Ν.Μ.Ε.

Ε

...Επάνω στον βράχον της ερήμου ακτής, από παλαιούς λησμονημένους χρόνους, ευρίσκετο κτισμένον το εξωκκλήσι της Παναγίας της Κατευοδώτρας. ...Ο βορράς μαίνεται και βρυχάται ανά το πέλαγος το απλωμένον μαυρογάλανον και βαθύ, το κύμα λυσσά και αφρίζει εναντίον του βράχου. Κι ο βράχος υψώνει την πλάτην του γίγας ακλόνητος, στοιχειό ριζωμένο βαθιά στην γην, και το ερημοκκλήσι λευκόν και γλαρόν, ως φωλιά θαλασσαετού στεφανώνει την κορυφήν του. …Τον άλλον καιρόν ήρχοντο, συνήθως την άνοιξιν, γυναίκες ναυτικών και θυγατέρες, κάτω από την χώραν, με σκοπόν ν’ ανάψουν τα κανδήλια, και παρακαλέσουν την Παναγίαν την Κατευοδώτραν να οδηγήση και κατευοδώση τους θαλασσοδαρμένους συζύγους και τους πατέρας των... ήρχοντο να ικετεύσουν δια τ’ αδελφάκια των που εθαλασσοπνίγοντο δι’ αυτάς, δια να τις φέρουν προικιά από την Πόλιν, στολίδια από την Βενετιάν, κειμήλια από την Αλεξάνδρειαν. Η νυκτερινή αύρα εσύριζεν εις τα δένδρα, και οι λογισμοί των γυναικών επετούσαν μαζί της, κ’ έστελλαν πολλάς ευχάς εις τα κατάρτια, εις τα πανιά και εις τα εξάρτια των καραβιών... Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

42

Ðåñßðëïõò

ΠΑΝΑΓΙΕΣ ΘΑΛΑΣΣΙΝΕΣ

Ο

ι ναοί που έχουν αφιερωθεί στην Παναγία σε όλες τις χριστιανικές χώρες του κόσμου είναι απειράριθμοί. Περίλαμπρες εκκλησίες, μοναστήρια και ταπεινά ξωκλήσια αντικατοπτρίζουν όλη την ευλάβεια και τον σεβασμό των πιστών προς το Πρόσωπό Της. Στην υμνογραφία, στην αγιογραφία και στη λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας η μορφή της είναι ένα σύμβολο αγάπης, παρηγοριάς και δύναμης. Ξεχωριστή θέση κατέχει και στη ζωή των Ελλήνων, γεγονός που φαίνεται και από τις επτακόσιες περίπου επωνυμίες που υπάρχουν προς τιμήν της. Ανάμεσα σε αυτές ξεχωρίζουν οι ονομασίες που έχουν αποδώσει οι ναυτικοί μας με την βαθιά πίστη τους: Ακρωτηριανή, Αρμενοκρατούσα, Γιαλούσα, Γλυκοκυματούσα, Γοργόνα, Θαλασσινή, Θαλασσίτρα, Θαλασσομάχισσα, Θαλασσομαχούσα, Πελαγονίτισσα, Ταξιδιάρα, Βαρκού, του Βράχου, Γαλανή, Γαλανούσα, Κανάλα, Πελαγιανή, Παναγία της άμμου, Κατευοδώτρα. Ονομασίες που έχουν δοθεί είτε από τον τρόπο που βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας, είτε από ιδιαίτερες παραδόσεις και θρύλους, είτε από τις προσευχές, τις παρακλήσεις και τις ευχαριστίες των ναυτικών μας και των οικογενειών τους για τη βοήθεια στο σκληρό και επικίνδυνο επάγγελμά τους και τα αναρίθμητα θαύματά Της. Οι αγώνες του λαού μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με

την παρουσία και την συνδρομή Της ενώ ο μεγάλος μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης, θέλοντας να δείξει τη συνεχή της προστασία για τους θαλασσινούς μας, γράφει: ….Η Παναγιά το πέλαγο κρατούσε στην ποδιά της. Τη Σίκινο, την Αμοργό και τ΄ άλλα τα παιδιά της… Η Παναγία η Καβουράδαινα στη Λέρο είναι ένα γραφικό εκκλησάκι χτίσμένο μέσα σε μια βραχώδη σχισμή. Σύμφωνα με την παράδοση ένας ψαράς βρήκε εδώ την εικόνα της Παναγίας, μαγκωμένη στις δαγκάνες ενός καβουριού. Η Παναγία η Γοργόνα είναι ένα μικρό εκκλησάκι χτισμένο πάνω σε ένα βράχο στο γραφικό ψαροχώρι Σκάλα Συκαμνιάς και πήρε το όνομά του από την ομώνυμη εικόνα που παρουσιάζει την Παναγία με ουρά γοργόνας. Την εικόνα έχει φιλοτεχνήσει λαϊκός ζωγράφος και ο μεγάλος πεζογράφος μας Στρατής Μυριβήλης της έχει αφιερώσει το ομότιτλο μυθιστόρημά του. Χτίστηκε το 1916 όταν στην περιοχή εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τα Μοσχονήσια. ……Απόμεινε μια παράξενη ζουγραφιά πάνω στον τοίχο της μικρής εκκλησίας. Στέκεται κει ως τα σήμερα, μισοσβησμένη από τον αγέρα και το αλάτι της θάλασσας και είναι μια Παναγιά, η πιο αλλόκοτη μέσα στην Ελλάδα και σ όλο τον κόσμο της χριστιανοσύνης. Το κεφάλι της είναι έτσι

όπως το ξέρουμε από τις τοιχογραφίες της Πλατυτέρας. Πρόσωπο μελαχρινό, ψιλοσήμαδο, συσταζούμενο στην έκφρασή του. Έχει στρογγυλό πηγούνι, μυγδαλωτά μάτια και μικρό στόμα. Έχει βυσσινί μαφόρι ως το κούτελο, έχει και το κίτρινο τ’ αγιοστέφανο γύρω στο κεφάλι….. Από την μέση και πέρα είναι ψάρι με γαλάζια λέπια και στα χέρια της βαστά ένα καράβι από τη μια, κι από την άλλη ένα τρικράνι σαν αυτό που κρατά στο χέρι ο αρχαίος θεός της θάλασσας ο Ποσειδώνας. Η εικόνα της Παναγίας Κανάλας αναδύθηκε από το νερό, στο κανάλι, στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Κύθνου και Τζιάς. Μια έναστρη νύχτα κάποιοι ψαράδες ενω τραβούσαν τα παραγάδια τους αντίκρισαν ένα φως που έλαμπε δυνατά και, καθώς πλησίασαν, το είδαν να βγαίνει μέσα από το βυθό σαν πύρινη φλόγα και πλάι του ένα πλατύ ξύλο. Ανέσυραν το ξύλο και η Παναγιά, παρουσιάστηκε ζωγραφισμένη εκεί πάνω του. Η εικόνα αυτή λέγεται ότι είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Σύμφωνα με την παράδοση η αυτοκράτειρα του Βυζαντίου Ευδοκία, στο ταξίδι της εξορίας της για την Αφρική, αντιμετώπισε με το πλοίο της μεγάλη καταιγίδα. Ζήτησε τότε την βοήθεια της Παναγίας και έκανε τάμα αν γαληνέψει η θάλασσα να χτίσει μια εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία.

Ðåñßðëïõò

43

ΠΑΝΑΓΙΕΣ ΘΑΛΑΣΣΙΝΕΣ

1

2

Πράγματι το πλοίο άραξε σώο στην απάνεμη παραλία της Κρήτης και η αυτοκράτειρα άρχισε να οικοδομεί τον Βυζαντινό ναό, που ονόμασε Παναγία Αγία Γαλήνη. Η εικόνα της Παναγίας Θαλασσσομαχούσας, ένα αριστούργημα των αρχών του 13ου αιώνα, αποδίδεται σε ζωγράφο από την Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα είχε ριχτεί στη θάλασσα κατά την περίοδο της εικονομαχίας για να διαφυλαχθεί και να σωθεί από τη μανία των διωκτών. Την ονομασία «θαλασσομαχούσα» η εικόνα την οφείλει στο γεγονός ότι πάλεψε με τα κύματα και έφτασε στην Ιερά Μονή Στροφάδων Ζακύνθου χωρίς να καταστραφεί. Θαλασσομαχούσα την είπαν ακόμα, επειδή οι μοναχοί όταν επρόκειτο να ταξιδέψουν έριχναν λίγο λάδι από το καντήλι της για να γαληνέψει η τρικυμισμένη θάλασσα. Ο ναός της Παναγίας Θαλασσίτρας, προστάτιδας του νησιού και των ναυτικών της Μήλου, χρονολογείται από τον 17ο αιώνα. Πάνω από την πόρτα του ναού διακρίνεται το οικόσημο των Ενετών ευγενών Κρίσπι ενώ οι εικόνες που κοσμούν την εκκλησία είναι έργα του Εμμανουήλ Σκορδίλη του Κρητός και των μαθητών του. Στην Άνδρο, το εμβληματικό ξωκκλήσι της Παναγιάς Θαλασσινής, χτίστηκε πριν από 100 χρόνια και δεσπόζει πάνω στον βράχο, στο λιμάνι της χώρας. Χαρακτηριστικά αναφέρεται από τον ποιητή Νίκο Καββαδία … Άγιε Νικόλα φύλαγε και Αγιά Θαλασσινή… Η Παναγία η Γάλαξα η Θαλασσοκρατούσα, προστάτιδα του ιστορικού Γαλαξιδιού, είναι εκείνη που τη βοήθειά της επικαλείται κάθε Γαλαξιδιώτης. Καθοριστική εξέλιξη για την επιτυχία της επανάστασης είχε η απόκρουση στο μπουγάζι των Σπετσών της Οθωμανικής Αρμάτας που αποτελείτο από 70 θηριώδη ντελίνια κατάφορτα με στρατό και από άλλα συνοδευτικά πλοία, και που εμφανίσθηκε απειλητικά στις 8 Σεπτεμβρίου 1822, ημέρα του εορτασμού της γέννησης της Πανα44

Ðåñßðëïõò

3

ΠΑΝΑΓΙΕΣ ΘΑΛΑΣΣΙΝΕΣ γίας μπροστά από τις Σπέτσες διασπώντας τον Ελληνικό στόλο. Είναι άξια απορίας η αποτροπή της απόβασης στον νησί. Διάφορες διηγήσεις λένε ότι οι αμυνόμενοι έβαλαν ναυτικά κόκκινα σκουφιά σε κάτι φυτά ενώ άλλες λένε ότι άνθισαν κόκκινα λουλούδια εκείνη την κρίσιμη ώρα. Ό,τι και αν έγινε πάντως το βέβαιο είναι ότι οι Οθωμανοί παραπλανήθηκαν, νόμισαν ότι υπήρχε πολύς στρατός στο νησί και δίστασαν να αποβιβασθούν. Ο λαός των Σπετσών αποδίδει τη νίκη στην βοήθεια της Παναγιάς της οποίας το μικρό βυζαντινό εκκλησάκι βρίσκεται στο μυχό του παλιού Λιμανιού και ονομάσθηκε Παναγιά Αρμάτα. Η εύρεση της εικόνας του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου τον Ιανουάριο του 1823 στην Τήνο θεωρήθηκε θεϊκό σημάδι για τον τιτάνιο αγώνα του λαού μας. Ο Μιαούλης και ο Κανάρης ήρθαν στο νησί για την προσκυνήσουν. Ο Κολοκοτρώνης ήρθε το 1838 με το τάμα του και ο Νικηταράς το 1848. Κάτω από τους θόλους του ναού αυτού πάρθηκαν μεγάλες αποφάσεις για τους αγώνες καθώς και για την περίθαλψη των προσφύγων που κατέφυγαν εκεί από τα Ψαρά,

την Κρήτη και την Μικρά Ασία. Τον δεκαπενταύγουστο του 1940 πάλι άναψε εκεί η φλόγα της πίστης και της ελευθερίας μετά τον τορπιλισμό της Έλλης στο λιμάνι του νησιού. Από τα αμέτρητα αναθήματα που υπάρχουν στο ναό της Μεγαλόχαρης ιδιαίτερη συγκίνηση προκαλεί ένα καντήλι από το οποίο κρέμεται ομοίωμα καραβιού με ένα ψάρι σφηνωμένο στο πλάι του. Είναι το τάμα του πληρώματος ενός πλοίου που κινδύνεψε στον ωκεανό από ρήγμα στα ύφαλά του και επικαλέσθηκε την βοήθεια της Παναγίας. Όταν έφθασαν σε κοντινό λιμάνι βρήκαν στα ύφαλα του πλοίου σφηνωμένο ένα μεγάλο ψάρι που είχε φράξει το ρήγμα. ...σαν να πήδηξε και να στηλώθηκε πάνω στον θαλασσόβραχο του αιγαιοπελαγίτικου νησιού μια καινούργια ελληνική θεότητα που έδεσε με τον πιο θαυμαστό τρόπο όλες τις εποχές και όλο το νόημα της φυλής, μιας φυλής που ζει και αγωνίζεται με τα στοιχειά και με τις φουρτούνες του κόσμου, η μισή στην στεριά και η μισή στην θάλασσα…

4

1. Παναγία η Θαλασσομαχούσα. 2. Παναγία της Τήνου. 3. Παναγία η Θαλασσινή στην Άνδρο. 4. Η εικόνα της Παναγίας της Τήνου. 5. Παναγία Θαλασσίτρα. 6. Παναγία η γοργόνα.

5

6

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ιερέως Κ. Γονίδη, «Παναγιά Κανάλα». 2. Ν. Α. Κεφαλληνιάδη, «Η λατρεία της Παναγίας στα ελληνικά νησιά». 3. www.lambis.gr, Ιστοσελίδα Δήμου Λάμπης. 4. Ζωή Α. Μυλωνά, H ιερά Μονή Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου. 5. www.myriobiblos.gr «Το αγνάντεμα» Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. 6. www.wikipedia.org. 7. «Θεού Μητέρα Παναγία», Έκδοση Λεοντείου Λυκείου, 2005. 8. www.xfe.gr Ιστοσελίδα Χριστιανικής Φοιτητικής Ένωσης. 9. Περιγραφή της ευρέσεως της Θαυματουργού Εικόνας της Ευαγγελίστριας, Πανελλήνιο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου, 2001. 10. Οδυσσέας Ελύτης «Τα ρω του έρωτα». 11. www.panagia-galaxa.gr. 12. Στρατή Μυριβήλη «Η Παναγιά η Γοργόνα» Εκδόσεις Εστία . 13. ΕΥΠΛΟΙΑ: e-περιοδικό του Δυτικού Αιγαίου.

Ðåñßðëïõò

45

Το μαντολίνο του λοχαγού Corelli και ο στρατηγός Apollonio Του Αντιναυάρχου Δ. Δούση Π.Ν. ε.α.

Δ

ιάβασα πριν από μερικά χρόνια το βιβλίο «Το μαντολίνο του Λοχαγού Corelli» (γυρίστηκε και κινηματογραφικό έργο) στο οποίο αναφέρεται ότι οι Ιταλοί λοχαγοί Corelli και Apollonio με τις πυροβολαρχίες τους επέφεραν σοβαρά πλήγματα στα πλοιάρια των Γερμανών το Σεπτέμβριο του 1943 που ορμώμενα από το Ληξούρι επιχειρούσαν να καταλάβουν το Αργοστόλι. Διατελέσας Ναυτικός Ακόλουθος στην πρεσβεία της Ρώμης πολλά χρόνια μετά τον πόλεμο (Στρατιωτικός Ακόλουθος ο αγαπητός φίλος Συνταγματάρχης Λάζαρης) δεν συνάντησα κανέναν Αξιωματικό του Ιταλικού Στρατού με το όνομα Corelli. Συνάντησα όμως και συνεδέθην με τον Αντιστράτηγο Apollonio, αγαπητό φίλο του Λάζαρη από την εποχή του πολέμου (Corelli και Apollonio ήταν ένα και το αυτό πρόσωπο). Τελικώς μετά την επικράτηση των Γερμανών πολλοί Ιταλοί (μεταξύ τους και ο Apollonio) σύρθηκαν για εκτέλεση. Ο Apollonio στάθηκε πολύ τυχερός αφού τραυματίσθηκε καλυφθείς δε από ένα νεκρό Λοχία, διασώθηκε από μια ελληνική οικογένεια (ιατρού) και κατέφυγε στα βουνά. Οι Γερμανοί μετά την συντριβή και σφαγή της Ιταλικής Μεραρχίας, έδωσαν αμνηστία στους Ιταλούς που θα συνεργάζονταν με τις Γερμανικές Στρατιωτικές Αρχές. Πολλοί Ιταλοί, μεταξύ των οποίων ο Apollonio, με την προτροπή Ελλήνων Αντιστασιακών, επέστρεψαν από τα βουνά και παρά το μίσος τους προς τους Γερμανούς πλαισίωσαν διάφορες μονάδες. Την πολεμική αυτή περίοδο το Συμμαχικό Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής είχε σχηματίσει ομάδες σαμποτέρ-αλεξιπτωτιστών οι οποίες με τη δράση τους επέφεραν μεγάλες καταστροφές στις Γερμανικές Δυνάμεις κατοχής (ανατίναξη γέφυρας Γοργοποτάμου, κλπ). Μία από τις ομάδες αυτές με μεγάλη δράση ήταν η ομάδα του γενναίου Εφέδρου Ταγνατάρχη Θέμη Μαρίνου που την αποτελούσαν ο Θέμης Μαρίνος, ο Ανθυπίλαρχος Γιάννης Λάζαρης, ο αεροπόρος Αλέκος Γαρδέλης (ο αγαπητός μου συμμαθητής και φίλος μετέπειτα Επισμηναγός και Δήμαρχος Αμαρουσίου) και ο αεροπόρος Χαμπέρης. Στο σημείο αυτό τη συνέχεια της ιστορίας θα δώσω στο σημείωμα που είχε την καλοσύνη να ετοιμάσει ο μοναδικός επιζών από τους σαμποτέρ της εποχής εκείνης, ο αγαπητός μου Εφ. Ταγμ Θέμης Μαρίνος (Χρυσούν Αριστείο Ανδρείας, Βρετανικά ΜΒΕ, ΜC): «Ο Λοχαγός Apollonio ήταν μεταξύ των Ιταλών που σύρθηκαν για εκτέλεση από τους Γερμανούς μετά την επικράτησή τους στην Κεφαλονιά, τον Σεπτέμβριο του 1943. Ο Apollonio επέζησε και διέφυγε στα βουνά μαζί με πολλούς συμπατριώτες του. Όταν αργότερα οι Γερμανοί τους έδωσαν αμνηστία, επέστρεψαν και παραδόθηκαν στον εχθρό. Ο Αpollonio ανέλαβε προστάτης και αρχηγός των συμπατριωτών του, οι οποίοι αφού δήλωσαν αναγκαστικά πίστη στους Μουσολίνι και Χίτλερ, τοποθετήθηκαν σε διάφορες υπηρεσίες. Ο Apollonio επέστρεψε στο ιταλικό πυροβολικό, ως διοικητής του, αλλά υπό στενή γερμανική παρακολούθηση. Όταν, τον Ιούνιο του 1944, εγκατέστησα το αρχηγείο της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής, της οποίας ηγούμην στο Αργοστόλι (Μαρίνος, Λάζαρης, Γαρδέλης, Χαμπέρης) ύστερα από έρευνα πληροφορήθηκα ότι ο Apollonio είχε φιλοσυμμαχικές τάσεις, οπότε κατόπιν μυστικών επαφών του συνεργάτη μου, Ηλία Γκίμη, του γραφείου Νομομηχανικού, προσπαθούσα να κλείσω συνάντηση μαζί του εντός της πόλεως, με δρακόντεια μέτρα ασφαλείας. Η συνάντηση ήταν εκπληκτικά επιτυχής και συγκινητική για εμέ όταν αντίκρισα τον Ιταλό Λοχαγό με τον υπασπιστή του να στέκονται προσοχή και να με χαιρετούν στρατιωτικά, ιδίως διότι είχα λάβει μέρος στο μέτωπο της Αλβανίας. Έφερα στολή εκστρατείας και ήμουν ένοπλος. Ανοίξαμε χάρτες και ο Apollonio μου έδειξε τις θέσεις των γερμανικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων, των επάκτιων οχυρών και τον εξοπλισμό τους, των θαλάσσιων ναρκοπεδίων και της αντιαεροπορικής άμυνας. Επίσης μου επέδειξε τις θέσεις του Ιταλικού πεδινού πυροβολικού. Μου εξήγησε το όλο γερμανικό σύστημα άμυνας του νησιού και τα γερμανικά σχέδια, προσθέτοντας ότι θα με τηρούσε ενήμερο για τα συζητούμενα στις συσκέψεις αξιωματικών, που γίνονταν κάθε Σάββατο. Για λόγους ασφαλείας δεν θα είχαμε συνάντηση και όρισε σύνδεσμό του με την Αποστολή, τον υπασπιστή τον υπολοχαγό de Roberto. Το σύστημα δούλεψε ικανοποιητικά. Δεύτερη φορά συναντήσεως μας με τον Apollonio ήταν κατά τις ημέρες αποχωρήσεως των Γερμανών από το νησί, όταν ανέλαβε υπευθύνως την παρεμπόδιση ανατινάξεως της δημόσιας υποδομής και κυρίως της ανατινάξεως του λιμένα του Αργοστολίου όπου ενήργησε θαρραλέα και κεραυνοβόλα, με άριστο αποτέλεσμα. Το λιμάνι και η πόλη του Αργοστολίου σώθηκαν από την καταστροφή, όπως και οι φάροι ναυσιπλοΐας στον κόλπο του Αργοστολίου. Προς αναγνώριση των υπηρεσιών του προς το Συμμαχικό αγώνα, όπως και των συνεργατών του, μπόρεσα να εξασφαλίσω, παρά τις αντιρρήσεις του Γενικού Στρατηγείου της Μέσης Ανατολής, την τιμητική αποχώρηση των Ιταλών από την Κεφαλονιά, τον Νοέμβριο του 1944, ενόπλως με τη σημαία τους. Όχι ως αιχμαλώτων πολέμου ούτε βέβαια ως συμμάχων». Θ. Μαρίνος

46

Ðåñßðëïõò

Το βιβλίο

Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι, Louis de Bernieres, Εκδόσεις Ψυχογιός, 2001, Μετάφραση Μαρία Αγγελίδου Ο Louis de Bernieres είναι Βρετανός, γεννημένος στο Λονδίνο το 1954, το όνομα του όμως είναι γαλλικό καθώς η καταγωγή του είναι Νορμανδική. Εργάστηκε ως μηχανικός, κηπουρός, στρατιωτικός, δάσκαλος κ.α. και έζησε ένα διάστημα στην Λατινική Αμερική, απ’ όπου εμπνεύστηκε άλλα έργα του. Το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε στην Αγγλία (Minerva Editions, 1995) και αποτέλεσε μεγάλη εκδοτική επιτυχία, καθώς παρέμεινε στη λίστα των best sellers για δύο χρόνια. Η πλοκή του βιβλίου βασίστηκε σε μια πραγματική ιστορία που έζησε ο λοχαγός πυροβολικού ‘Αμος Παμπαλόνι, 90 χρονών πια όταν γυρίστηκε η ταινία.

Η ταινία

Τίτλος: Captain Corelli’s Mandolin Κυκλοφορία: 17 Αυγούστου 2001 Σκηνοθεσία: John Madden Παραγωγοί: Kevin Loader και Mark Huffam, Universal Studios Σενάριο: Shawn Slovo Μουσική: Paul Englishby, Stephen Warbeck Διευθυντής Φωτογραφίας: John Toll Ενδυματολόγος: Alexandra Byrne Χώρα Παραγωγής: Μ. Βρετανία Γλώσσα: Αγγλικά Διάρκεια: 131’

Η ιστορία Στο όμορφο νησί της Κεφαλονιάς,

η κόρη του γιατρού, η Πελαγία είναι αρραβωνιασμένη με ένα νεαρό ψαρά, τον Μαντρά. Όταν οι Ιταλοί, το 1941, καταλαμβάνουν το νησί, ο ψαράς μπαίνει στην Αντίσταση ενώ το σπίτι του γιατρού επιτάσσεται για να μείνει εκεί ο λοχαγός Antolio Corelli. Ο Corelli είναι πολιτισμένος, εύθυμος, αγαπά τη μουσική και ασχολείται περισσότερο με το μαντολίνο του και με αυτοσχέδιες παραστάσεις όπερας, παρά με τον πόλεμο. Ο λοχαγός σύντομα ερωτεύεται την δεκαοχτάχρονη Πελαγία. Ενώ εκείνη στην αρχή δείχνει να τον αντιπαθεί, σταδιακά τον ερωτεύεται. Τα πράγματα με τον καιρό δυσκολεύουν καθώς οι Γερμανοί καταλαμβάνουν τον Σεπτέμβριο του 1943 το νησί, σφάζουν τους Ιταλούς, και ο πόλεμος παρουσιάζει το πραγματικό, δυσάρεστο πρόσωπό του. Μπορεί η αγάπη να επιβιώσει πέρα από βάσανα και αγριότητες; Όταν όλα τελειώσουν τι θα έχει απομείνει πέρα από τα ανεξίτηλα σημάδια του πολέμου στην ψυχή των ανθρώπων;

Ηθοποιοί: Nicolas Cage (Λοχαγός Κορέλι), Penelope Cruz (Πελαγία), John Hurt (Γιατρός Ιωάννης, πατέρας Πελαγίας), Christian Bale (Μαντράς, Αρραβωνιαστικός Πελαγίας), David Morrissey (Captain Gunther, Ναζί), Piero Maggio (Carlo), Pietro Sarubbi (Βελισάριος) Ειρήνη Παπά (Δροσούλα), Γεράσιμος Σκιαδαρέσης (Σταμάτης), Ιωάννα Ντάρλα – Αδρακτά (Λεμονή, αδελφή Μαντρά, νεότερη), Ήρα Ταβλαρίδη (Λεμονή, αδελφή Μαντρά, μεγαλύτερη), Γιώργος Κοτανίδης (Δήμαρχος), Βίκυ Μαραγκάκη (Ελένη), Αιμίλιος Χειλάκης (Δημήτρης), Ασπασία Κράλλη (σύζυγος Σταμάτη), Μιχάλης Γιαννάτος (Κοκολιός), Αντώνης Αντωνίου (Αξιωματικός), Δημήτρης Καμπερίδης (Πάτερ Αρσένιος), Νίκος Καραθάνος (Σπύρος). Τ. Παλαντζίδης, κ.α.

ΔΕΝ ΞΕΧΝΑΜΕ...

Την 17η Ιουλίου 1947 έγιναν τα αποκαλυπτήρια του ηρώου των Ελληνικών Υποβρυχίων που βυθίστηκαν κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το ηρώο έγινε με φροντίδα και μέριμνα της Ανωτέρας Διοίκησης Υποβρυχίων υπό την προσωπική επίβλεψη του τότε Ανώτερου Διοικητού Πλοιάρχου Βασιλείου Κύρη, ο οποίος όμως στις αρχές του 1947 μετετέθη.

1. Το ηρώο.

2. Η αποκάλυψη του μνημείου από τον Σημαιοφόρο (Ο) Νικόλαο Λάχανο για την πρώτη φωτογράφησή του. 3. Η ημερήσια διαταγή που αναγνώστηκε από τον Ανώτερο Διοικητή Υ/Β κατά την τελετή.

1

2

THN

ημέρα της τελετής των αποκαλυπτηρίων του μνημείου παρέστησαν ο Βασιλεύς των Ελλήνων Γεώργιος ο Β΄, η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία. Την ημερήσια διαταγή εξέδωσε και ανέγνωσε ο τότε Ανώτερος Διοικητής Πλοίαρχος Θεόδωρος Π. Κουντουριώτης. Το πλήρες κείμενο της διαταγής παρατίθεται… «Η Ανωτέρα Διοίκησις Υποβρυχίων αποτίουσα ελάχιστον φόρον τιμής και ευγνωμοσύνης προς τους γενναίους πεσόντας εν τη εκτελέσει του υπηρεσιακού προς την Πατρίδα καθήκοντος Αξιωματικούς, Υπαξιωματικούς και άνδρας των υποβρυχίων ενετοίχισε εις περίοπτον θέσιν των εν Ναυστάθμω εγκαταστάσεων εις την ανωτέρω απέριττον αναθηματικήν πλάκα, ήτις περικλείει τα ονόματα των 105, εκ των 300, απωλεσθέντων επί των εν ενεργώ πολεμική δράσει βυθισθέντων 4 εκ των 6, υποβρυχίων μας. Αισθάνομαι ιδιαιτέραν υπερηφάνειαν διότι προΐσταμαι υπηρεσίας ήτις διεμόρφωσε και εγαλβάνισε τας ψυχάς εκείνων οίτινες ως υπερασπισταί και καταδρομείς πλήρεις αυταπαρνήσεως και αυτοθυσίας ενέσπειρον την σύγχυσιν και όλεθρον εις τας κατά 48

Ðåñßðëïõò

3

θάλασσαν συγκοινωνίας του εχθρού καταστάντες εσαεί φωτεινόν παράδειγμα εις τους επιγενομένους Εν Σαλαμίνι την 4η Ιουλίου 1947 Ο Ανώτερος Διοικητής Υποβρυχίων Πλοίαρχος Β.Ν. Θ. Κουντουριώτης» Πέρασαν 63 χρόνια και το σεμνό ηρώο, το αφιερωμένο στους 106 απωλεσθέντες των ελληνικών υποβρυχίων, που βρισκόταν αρχικά κάτω από το κτίριο της Διοίκησης Υποβρυχίων και τώρα του Αρχηγείου Στόλου, θυμίζει σε όλους μας αλλά κυρίως στα εκάστοτε πληρώματα των ελληνικών υποβρυχίων τις ηρωικές πράξεις και θυσίες αποτελώντας έτσι αναλάμποντα φάρο μνήμης.

Α ρ γοστόλι

Κε φ αλονιάς ,

21

&

22

Α υγούστου

2010

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΣΥΝΟΔΟΣ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ Την 21η και 22α Αυγούστου 2010 πραγματοποιήθηκε στο Αργοστόλι Κεφαλλονιάς η Η΄ Πανελλήνια Σύνοδος των Ναυτικών Μουσείων της χώρας, παράλληλα με επιστημονικό συνέδριο που είχε ως ειδική θεματική «Η συμβολή της Ιονίου Ναυτιλίας στη νεώτερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία».

Τ

ην Σύνοδο χαιρέτησε η Υπουργός Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, κα. Λούκα Κατσέλη, οι τοπικοί παράγοντες του νησιού, ο Βουλευτής Κεφαλονιάς & Ιθάκης, κ. Σπύρος Μοσχόπουλος, ο Νομάρχης Κεφαλληνίας & Ιθάκης, κ. Διονύσιος Γεωργάτος, ο Δήμαρχος Αργοστολίου κ. Γεώργιος Τσιλιμιδός, ο Πρόεδρος της ΤΕΔΚ-ΚΙ, κ. Μάρκος Κοτσιλίνης καθώς και ο Γραμματέας της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών, κ. Πάνος Λασκαρίδης. Στη Σύνοδο έλαβε μέρος ως εκπρόσωπος Α/ΓΕΕΘΑ και Α/ΓΕΝ, ο κυβερνήτης του Πλοίου-Μουσείου Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ», Πλοίαρχος Π.Ν. Σωτ. Χαραλαμπόπουλος. Στο επιστημονικό συνέδριο παρουσίασαν εισηγήσεις οι ακόλουθοι:  Τζελίνα Χαρλαύτη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου

«Κεφαλονίτες πλοιοκτήτες και εφοπλιστές»  Ιωάννης Παλούμπης, Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α.

«Οι τύποι των πλοίων της Ιονίου Ναυτιλίας»  Νικόλαος Στ. Βλασσόπουλος

«Συμβολή των Επτανησίων στον Ναυτικό Αγώνα της Ελληνικής Επαναστάσεως»  Παναγιώτης Καπετανάκης, Δρ. Ιστορίας

«Η συμβολή της Ιονίου Ναυτιλίας στην οικονομία της Επτανήσου και του ελληνικού κράτους κατά τον 19ο αιώνα. Κατά το δεύτερο μέρος οι Πρόεδροι και εκπρόσωποι των Ναυτικών Μουσείων παρουσίασαν το έργο τους κατά τα δύο χρόνια που προηγήθηκαν από το προηγούμενο Συνέδριο, το οποίο είχε πραγματοποιηθεί στο Λιτόχωρο, τους στόχους τους καθώς και τις προτάσεις τους για το μέλλον του θεσμού. Μετά το πέρας απεφασίσθη ομόφωνα το ακόλουθο:

ΨΗΦΙΣΜΑ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ Η Η΄ Πανελλήνια Σύνοδος των Προέδρων των Ναυτικών Μουσείων: Α. πληροφορήθηκε με ικανοποίηση τις εξαγγελίες της Υπουργού Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας & Ναυτιλίας για την πρόθεση του Υπουργείου να στηρίξει μέσω προγραμμάτος του ΕΣΠΑ τους πολιτιστικούς φορείς.

Η Υπουργός κ. Λούκα Κατσέλη μεταξύ των Αντιπροέδρου του ΝΜΕ κ. Πάνου Λασκαρίδη και της Προέδρου του ΝΜΕ κ. Αναστασία ΑναγνωστοπούλουΠαλούμπη.

Β. Άκουσε με ικανοποίηση την πρόοδο για την καταγραφή των Ναυτικών Μουσείων από το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού και τη δημιουργία ειδικού φακέλου για κάθε μουσείο. Γ. Επανέρχεται προς το Υπουργείο Πολιτισμού με την πρόταση της για εκπόνηση μελέτης κριτηρίων επιχορήγησης εφ’ όσον της ζητηθεί. Δ. Αντιλαμβάνεται τις δυσκολίες που αντιμετώπισε το Ναυτικό Μουσείο Ιονίου και αρκείται στην υπόσχεση τέλεσης εγκαινίων τον Σεπτέμβριο 2011, λαμβανομένης υπ’ όψιν και της ύπαρξης της σχετικής χρηματοδότησης. Ε. Συμπαρίσταται στις καταγγελίες του Πρόεδρου του Ναυτικού Μουσείου Καβάλας. Εύχεται σύντομη ευόδωση των προσπαθειών του και υπόσχεται ενεργή συμπαράσταση εφ’ όσον ζητηθεί. ΣΤ. Κάνει δεκτή την πρόταση διεξαγωγής της Θ’ Συνόδου στον Πειραιά από το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος. Ζ. Η νέα Συντονιστική Επιτροπή συνεστήθη από τους κάτωθι: 1. Την Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, κα. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη (μόνιμο μέλος) 2. Τον Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης, Αρχιπλοίαρχο Π.Ν. ε.α.κ. Εμμαναουήλ Πετράκη (μόνιμο μέλος) 3. Την Διευθύντρια του Ιστορικού Αρχείου-Μουσείου Ύδρας, κα. Κων/να Αδαμοπούλου

Η συντονιστική επιτροπή της Συνόδου. Από αριστερά: Άγγελος Μπενετάτος, Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου Ιονίου (Φιλοξενόν Μουσείο), Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη (Μόνιμο μέλος), Αρχιπλ. ε.α. Εμμ. Πετράκης, Πρόεδρος Ν.Μ.Κ. (Μόνιμο μέλος)

50

Ðåñßðëïõò

Ναυτικό

ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ:

Μουσείο Ελλάδος  Ναυτικό Μουσείο Κρήτης  Ιστορικό -Αρχείο Μουσείο Ύδρας  Πλοίο-Μουσείο Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ»  Ναυτικό Μουσείο Οινουσσών  Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων- Μουσείο Ναυτικής

Παράδοσης και Σπογγαλιείας Νέας Κούταλης Λήμνου  Ναυτικό Μουσείο Λιτοχώρου  Ναυτικό Μουσείο Ιονίου  Ναυτικό Μουσείο Καβάλας  Ναυτικό Μουσείο Άνδρου  Ναυτικό Μουσείο Γαλαξιδίου 

Ακολουθούν περιλήψεις των χαιρετισμών και των ανακοινώσεων των εκπροσώπων των Ναυτικών Μουσείων. Οι ομιλίες της επιστημονικής θεματικής θα δημοσιευθούν στο επόμενο τεύχος (73) του Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας.

ΨΗΦΙΣΜΑ Η΄ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ

Χαιρετισμός Υπουργού κ. Λούκα Κατσέλη

H

Υπουργός Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, κα. Λούκα Κατσέλη, αφού ευχαρίστησε τους διοργανωτές του συνεδρίου, τους εκπροσώπους των μουσείων, των πανεπιστημίων, των ερευνητικών ιδρυμάτων για τις άοκνες προσπάθειές τους στην προώθηση του ναυτικού μας πολιτισμού, μίλησε εκτενώς για το ρόλο που πρέπει να διαδραματίζουν τη σημερινή εποχή τα μουσεία. «Θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι τα ναυτικά μουσεία του τόπου μας δεν αρκεί να είναι απλά χώροι συγκέντρωσης, καταγραφής ή και παρουσίασης της πλούσιας ναυτικής πολιτιστικής κληρονομιάς μας. Τα μουσεία πρέπει να γίνουν πρώτα από όλα χώροι μάθησης, κοινωνικοποίησης και ανάπτυξης της κοινωνικής και πολιτιστικής μας ταυτότητας και είναι καθήκον όλων μας, φορέων και πολιτείας

να αναβαθμίσουμε τα ναυτικά μουσεία σε ελκυστικούς και ενδιαφέροντες χώρους διάδρασης για τη νέα γενιά, τον εγχώριο και τον ξένο επισκέπτη.» Η κα. Κατσέλη επισήμανε ότι η σημερινή κυβέρνηση αντιλαμβάνεται το ρόλο των ναυτικών μουσείων, όπως άλλωστε και της ναυτιλίας, ως αναπόσπαστο κομμάτι μιας εθνικής αναπτυξιακής στρατηγικής, την οποία και παρουσίασε εν συντομία στους συνέδρους. Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής ανακοίνωσε στους εκπροσώπους των Ναυτικών Μουσείων την πρόθεση του Υπουργείου να «τρέξει» ένα πρόγραμμα πολιτιστικής επιχειρηματικότητας και κάλεσε τα μουσεία να δηλώσουν συμμετοχή σε αυτό. Τελειώνοντας την ομιλία της, ευχήθηκε στους Προέδρους των Μουσείων κάθε επιτυχία στο έργο τους.

Χαιρετισμός ΒΟΥΛΕΥΤΗ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑΣ & ΙΘΑΚΗΣ κ. σΠ. ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ

Ο

βουλευτής Κεφαλονιάς και Ιθάκης, κ. Σπ. Μοσχόπουλος μίλησε ιδιαίτερα για την προσφορά της Κεφαλονιάς στην ανάπτυξη της Iονίου και της εν γένει ελληνόκτητης ναυτιλίας και χαρακτήρισε την ίδρυση του Ναυτικού Μουσείου στα Φάρσα, μία ιδέα του προέδρου του ναυτικού μουσείου κ. Μπενετάτου και του πρώην βουλευτή της Κεφαλονιάς και Ιθάκης κ. Α. Καλαφάτη, ως απόρροια της

συνεισφοράς αυτής. Ο κ. Μοσχόπουλος είπε ότι η πραγματοποίηση του Η΄Πανελληνίου Συνεδρίου Ναυτικών Μουσείων στο Αργοστόλι αποτελεί αναγνώριση της συμβολής της Κεφαλονιάς και της Ιθάκης στην ελληνική εμπορική ναυτιλία και ευχαρίστησε τους οργανωτές του συνεδρίου για την απόφαση αυτή. Τελειώνοντας ευχήθηκε οι εργασίες του συνεδρίου να στεφθούν από επιτυχία.

Χαιρετισμός Νομάρχη Κεφαλληνία & Ιθάκη, κ. ΔιονύσιοΥ ΓεωργάτοΥ

Ο

Νομάρχης Κεφαλληνίας και Ιθάκης, κ. Διονύσιος Γεωργάτος, αφού αναφέρθηκε αρχικά στη συμβολή της Κεφαλονιάς και της Ιθάκης στην ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας μίλησε στη συνέχεια για την ίδρυση του Ναυτικού Μουσείου Ιονίου. Στον σύντομο χαιρετισμό που απηύθυνε στάθηκε ιδιαίτερα στο ρόλο που πρέπει να διαδραματίζουν τα μουσεία στη σημερινή κοινωνία. Ο κ. Γεωργάτος υποστήριξε με θέρμη την άποψη ότι τα μουσεία

δεν πρέπει να αποτελούν απλούς χώρους στέγασης και έκθεσης κειμηλίων αλλά ζωντανούς οργανισμούς που θα στοχεύουν στην καλλιέργεια και εκπαίδευση των ανθρώπων κάθε ηλικίας, μορφωτικού επιπέδου και καταγωγής. Τα μουσεία θα πρέπει να ανταποκριθούν στις προκλήσεις των καιρών και να συμμετέχουν ενεργά στην εξέλιξη της κοινωνίας, είπε ο νομάρχης και ευχήθηκε το Ναυτικό Μουσείο στα Φάρσα να διαδραματίσει το ρόλο που οφείλει σε έναν ιστορικό τόπο, όπως η Κεφαλονιά.

Χαιρετισμός Δήμαρχου Αργοστολίου, κ. Γιώργου ΤσιλιμιδόΥ

Ο

Δήμαρχος Αργοστολίου, κ. Γιώργος Τσιλιμιδός, αφού καλωσόρισε τους συνέδρους στο Αργοστόλι μίλησε για την ναυτική ιστορία του νησιού και για την ανάγκη ίδρυσης του Ναυτικού Μουσείου Ιονίου. Η ιδέα της ίδρυσης ενός ναυτικού μουσείου στη Κεφαλονιά ήταν παλιά και πήρε το δρόμο της υλοποίησης της το 2007 όταν χρηματοδοτήθηκε από το διαδημοτικό 7. Οι οικονομικές ανάγκες, ωστόσο, για την ανέγερση του κτηρίου του μουσείου είναι μεγάλες, επισήμανε ο δήμαρχος, και χρειάστηκε και νέα χρη-

ματοδότηση, η οποία εξευρέθη πρόσφατα, και έτσι τον επόμενο χρόνο το έργο θα παραδοθεί. Ο κ. Τσιλιμιδός, επίσης, σημείωσε ότι το νέο μουσείο θα πρέπει να είναι ένας εξωστρεφής οργανισμός με ποικιλόμορφους μηχανισμούς επικοινωνίας με το κοινό, ενώ πρότεινε τη συνεργασία και με άλλους φορείς όπως ο σύλλογος των ναυτικών «Νίκος Καββαδίας» και η Ακαδημία Εμπορικού Ναυτικού Ιονίων Νήσων στο Αργοστόλι. Τελειώνοντας ευχήθηκε καλή επιτυχία στις εργασίες του συνεδρίου.

Ðåñßðëïõò

51

Αργοστόλι Κεφαλονιάς, 21 & 22 Αυγούστου 2010

Χαιρετισμός ΠρόεδροΥ Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη, ΑντιπρόεδροΥ ΝΜΕ, Γραμματέα Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών ΠάνοΥ Λασκαρίδη

Ο

Χαιρετισμός ΠρόεδροΥ της ΤΕΔΚΙ, κ. ΜάρκοΥ Κοτσιλίνη

Ο

Πρόεδρος της ΤΕΔΚΙ, κ. Μάρκος Κοτσιλίνης, αφού καλωσόρισε και αυτός με τη σειρά του τους συνέδρους στη Κεφαλονιά, μίλησε για την ιδέα ίδρυσης του Ναυτικού Μουσείου Ιονίου, τον πρόεδρό του κ. Μπενετάτο αλλά και στήριξη, υλική και ηθική, της τοπικής αυτοδιοίκησης στην ανέγερση του κτιρίου του Μουσείου στα Φάρσα. « Ο λαός που δεν αναγνωρίζει, δεν προβάλλει, δεν γνωρίζει την ιστορία του δεν έχει μέλλον» είπε ο κ. Κοτσιλίνης, υπογραμμίζοντας τη σημασία ίδρυσης ενός ναυτικού μουσείου στη Κεφαλονιά, σε έναν τόπο με μεγάλη ναυτική ιστορία.

κ. Πάνος Λασκαρίδης, ερχόμενος, όπως είπε στην Κεφαλονιά με τριπλή ιδιότητα, ως Πρόεδρος του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, ως Αντιπρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος αλλά και ο Γραμματέας της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών, ευχαρίστησε την Υπουργό για τη στήριξή της στα μουσεία μέσω του νέου προγράμματος που ανακοίνωσε και εξέφρασε την ευχή να υλοποιηθεί σύντομα και με επιτυχία. Ο Γραμματέας της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών παραδέχτηκε ότι η συνεισφορά της εφοπλιστικής κοινότητας στα ναυτικά μουσεία είναι πενιχρή, εκτός από μεμονωμένες και αξιόλογες προσπάθειες, ενώ αντίθετα έχει συνδράμει άλλες πρωτοβουλίες με τελευταίο παράδειγμα, την επαναφορά στην Ελλάδα του τελευταίου εναπομείναντος λίμπερτυ. «Αν ένα πολύ μικρό ποσοστό αυτής της προσπάθειας, της επαναφοράς δηλ. του λίμπερτυ, τόσο σε χρόνο όσο και σε χρήμα είχε προσφερθεί στα μουσεία θα είχαμε ένα πολύ σημαντικό αποτέλεσμα» είπε ο κ. Λασκαρίδης, ενώ συμπλήρωσε ότι η εικόνα που παρουσιάζουν σήμερα τα ναυτικά μουσεία της χώρας μας, λόγω της οικονομικής τους δυσπραγίας, μας θλίβει, αν αναλογιστούμε τα ναυτικά μουσεία σε άλλα κράτη του κόσμου. Στη συνέχεια αναφέρθηκε στους σκοπούς που επιτελούν τα ναυτικά μουσεία και ειδικότερα σε αυτόν της προβολής της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, που κατέχει σήμερα την πρώτη θέση στη διεθνή κατάταξη. Τέλος, ο κ. Λασκαρίδης μίλησε για τη στήριξη του κράτους προς τα ναυτικά μουσεία. Υποστήριξε ότι το κράτος από την δομή του δεν ενδείκνυται πάρα πολύ για τη γρήγορη και αποτελεσματική ενίσχυση τέτοιων φορέων και πρότεινε στους εκπροσώπους των μουσείων να στραφούν προς την τοπική κοινωνία και να την προσκαλέσουν να συμμετέχει στο έργο τους, είτε με την προσφορά χρηματικών δωρεών ή δωρεών αντικειμένων είτε με την προσφορά εθελοντικής εργασίας.

ΟΜΙΛΙΑ ΠρόεδροΥ του Ναυτικού Μουσείου Ιονίου, κ. ΆγγελοΥ ΜπενετάτοΥ

Ο

Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Ιονίου, κ. Άγγελος Μπενετάτος, αφού παρουσίασε στους συνέδρους τα προβλήματα που αντιμετώπισε για την ανέγερση του κτιρίου του Μουσείου τους ενημέρωσε ότι τα εγκαίνια του τελικά θα πραγματοποιηθούν τον Σεπτέμβρη του 2011. Στη συνέχεια έδωσε τον λόγο στον αρχιτέκτονα Κων/νο Μωραΐτη, η ομάδα του οποίου έχει κάνει την μελέτη για το υπό ανέγερση κτίριο.

Το κτίριο που θα στεγάσει το Ναυτικό Μουσείο Ιονίου σχεδιάστηκε με την προοπτική να έχει μια «επαφή» με το νερό και να δίνει την αίσθηση σκαριού, σημείωσε ο αρχιτέκτονας, ο οποίος στη συνέχεια παρουσίασε αναλυτικά τους χώρους του μουσείου. Μετά το τέλος της ομιλίας του υπήρξε ένας γενικότερος προβληματισμός από τους συνέδρους για τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για τη δημιουργία ενός νέου μουσείου.

ΟΜΙΛΙΑ ΠρόεδροΥ Ναυτικού Μουσείου Κρήτης Αρχιπλοίαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Εμμανουήλ Πετράκη

Ο

Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης Αρχιπλοίαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Εμμανουήλ Πετράκης αφού απηύθυνε στους συνέδρους το χαιρετισμό του Δ. Σ. του Μουσείου εξέφρασε τη χαρά του για το γεγονός ότι η Συνάντηση των Ναυτικών Μουσείων έχει γίνει πλέον θεσμός. Στη συνέχεια παρουσίασε τις δραστηριότητες του Μουσείου για τη διετία 2008-2010. Το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης συμμετέχοντας στο Ευρωπαϊκό πρόγραμμα -Νύχτα των Μουσείων- οργάνωσε το 2009 εκδήλωση με δρώμενο κεραμικής στο Νεώριο MORO υπό την επίβλεψη κεραμίστριας και με συμμετοχή μαθητών Δημοτικού. Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων 52

Ðåñßðëïõò

του Δήμου Χανίων «Φάρος Πολιτισμού 2009» το Μουσείο πραγματοποίησε έκθεση γραμματοσήμων με τίτλο «Φάροι του Κόσμου» του διεθνούς φήμης φιλοτελιστή κ. Κων/νο Κορρέ στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου, ενώ στο Νεώριο MORO παρουσιάστηκε η νέα σειρά γραμματοσήμων φάρων από τα ΕΛΤΑ. Η εκδήλωση έγινε σε συνδυασμό με έκθεση φαρικού υλικού που διέθεσε η Διοίκηση Φάρων του Π.Ν. Η έκθεση «Φάροι του Κόσμου» παρουσιάστηκε και τον επόμενο χρόνο σε εκθεσιακό χώρο της παλαιάς Ηλεκτρικής της Πάφου. Το Μουσείο πραγματοποίησε, επίσης, στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου έκθεση γραμματοσήμων με θέμα «Ναυσιπλοΐα». Το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης κατέβαλε τα δύο τελευταία χρόνια τεράστια προσπάθεια βελτιώσεως των εκπαιδευτικών προγραμμάτων τα οποία απευθύνονται κυρίως σε παιδιά της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης καθώς και νηπιακής ηλικίας, ενώ μερίμνησε και για τον εμπλουτισμό των συλλογών του, στις οποίες προστέθηκε μεταξύ άλλων η συλλογή γραμματοσήμων του Κων/νου Κορρέ, αρχειακό υλικό από την Υπηρεσία Φάρων, μοντέλα πολεμικών πλοίων κ.α.

ΨΗΦΙΣΜΑ Η΄ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ

ΟΜΙΛΙΑ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑΣ Ν.Μ. ΓΑΛΑΞΙΔΙΟΥ κ. ΡοδούλαΣ Σταθάκη

Τ

ο Ναυτικό και Ιστορικό Μουσείο Γαλαξιδίου εκπροσώπησε η κα. Ροδούλα Σταθάκη η οποία παρουσίασε στους συνέδρους την συλλογή «Αργοναύτες» που δωρίθηκε στο Μουσείο από τον συλλέκτη Κων/νο Ανιτσά. Η συλλογή που αποτελείται από 45 τόμους 9.000 σελίδων περιέχει ένα μεγάλο αριθμό σπανίων γραμματοσήμων ναυτικού περιεχομένου και σημαντικά ναυτιλιακά έγγραφα και μοναδικά ναυλοσύμφωνα. Η παρουσίαση της συλλογής έγινε στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών από τον ίδιο τον δωρητή. Ένα μικρό αλλά αντιπροσωπευτικό τμήμα της συλλογής εκτίθεται στην αίθουσα της

ναυτικής πινακοθήκης, ενώ ο επισκέπτης από τον Σεπτέμβρη θα έχει τη δυνατότητα να επιλέξει και να παρακολουθήσει την προβολή της συλλογής, μέσω πολυμεσικής (Multimedia) εφαρμογής. Η συλλογή έχει ψηφιοποιηθεί με τη βοήθεια των φίλων του Μουσείου. Η συλλογή χρήζει συστηματικής έρευνας και η κα. Σταθάκη ζήτησε και τη συνεργασία και των άλλων ναυτικών μουσείων σε αυτήν. Το Μουσείο δεν πραγματοποίησε κάποια άλλη δραστηριότητα λόγω, κυρίως οικονομικών δυσκολιών, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε η κα. Σταθάκη.

ΟΜΙΛΙΑ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑΣ Ιστορικού Αρχείου-Μουσείου Ύδρας Κ. Κω/ΝναΣ Αδαμοπούλου

Τ

ις δραστηριότητες του Ιστορικού Αρχείου-Μουσείου Ύδρας παρουσίασε η διευθύντριά του κα. Κω/να Αδαμοπούλου. Το Μουσείο κατά τη διετία 2008-2010 οργάνωσε σημαντικές εικαστικές εκθέσεις καταξιωμένων καλλιτεχνών: Έκθεση ζωγραφικής του Stoian Doney και γλυπτικής της Christina Kellidi με τον τίτλο “Dialogue”, έκθεση ζωγραφικής της Ευανθίας Σούτογλου και Άννας Γρηγόρα με τίτλο «Από την Άνδρο στην Ύδρα», ομαδική έκθεση δημιουργών της γενιάς του ’70 με τίτλο «15 καλλιτέχνες ζωγραφίζουν», έκθεση γλυπτικής σε συνδιοργάνωση με την Νομαρχία Πειραιά και το Σύλλογο Ελλήνων Γλυπτών με τίτλο «Ύδατα, Αφρογλυφές Υδάτων Ακύμαντες», έκθεση ζωγραφικής του Τάκη Κατσουλίδη με τίτλο «Εικαστικές παραλλαγές», έκθεση φωτογραφίας της Αμαλίας Σωτηροπούλου με τίτλο “New York New York”, έκθεση φωτογραφίας της Διονυσίας Αλεξιάδη με τίτλο «Ταξιδεύοντας ανατολικά», έκθεση Ακριθάκη – Σαχτούρη με τίτλο «Ποιος είναι ο τρελός λαγός..;» από το γνωστό ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη και τέλος έκθεση ζωγραφικής του Αλέξανδρου Τομπάζη με τίτλο «Εντός, εκτός και επί αυτά».

ΟΜΙΛΙΑ διευθυντή ΠλοίαρχοΥ Π. Ν. ΣωτήριοΥ ΧαραλαμπόπουλοΥ

Τ

ις δραστηριότητες του πλοίουμουσείου Θ/Κ «Αβέρωφ» παρουσίασε, αφού πρώτα έκανε μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία του πλοίου, ο νέος διευθυντής του Πλοίαρχος Π. Ν. Σωτήριος Χαραλαμπόπουλος. Όπως ενημέρωσε ο Πλοίαρχος συνεχίστηκαν κατά τη διετία 2008-2010 οι εργασίες για την συντήρηση και αναπαλαίωση του θωρηκτού με την προοπτική τον επόμενο χρόνο, οπότε και θα εορταστούν τα 100 χρόνια από την ένταξη του στο στόλο, το πλοίο να είναι πλήρως επισκέψιμο. Επίσης, μεταξύ άλλων πραγματοποιήθηκαν η τελετή έναρξης της Ναυτικής Εβδομάδας 2008, η απονομή επάθλων ιστιοπλοικών αγώνων από την Ελληνική Θαλάσσια Ένωση, οι εκδηλώσεις της 27ης επετείου των νικηφόρων ναυμαχιών Έλλης και Λήμνου, η τελετή έναρξης του διεθνούς συνεδρίου χειρισμού κρίσεων «Αθήνα 2009». Στο τελικό στάδιο παράδοσης βρίσκεται μια νέα εκπαιδευτική διαδραστική εφαρμογή πολυμέσων, η οποία θα δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά που επισκέπτονται το θωρηκτό να γίνουν γνώστες της ιστορίας του πλοίου με ευχάριστο τρόπο, ενώ η εξοικείωση των επισκεπτών με τους χώρους του πλοίου θα επιτυγχάνεται σε σύντομο χρονικό διάστημα με τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων. Τέλος, το Μουσείο σχεδιάζει στο μέλλον ένα σύστημα αυτόματης ξενάγησης, ενώ σκοπός του είναι η αναζήτηση πόρων για την ανάδειξη του εκθεσιακού του υλικού και του ιστορικού του αρχείου.

Από πλευράς πολιτιστικών παρεμβάσεων, φιλοξένησε, επίσης, μια σειρά μουσικών και θεατρικών παραστάσεων: Μουσική παράσταση των senso latino και της αρκοντονίστας Ζωής Τηγανούρια, εκκλησιαστικοί ύμνοι και τραγούδια των Χατζηδάκι και Θεοδωράκη από χορωδία του Μαυροβουνίου, συναυλία Λουκιανού Κηλαηδόνη, συναυλία με τους Θάνο Μικρούτσικο, Γιάννη Κούτρα και Θύμιο Παπαδόπουλο σε τραγούδια από το Σταυρό του Νότου, συναυλία των Α. Capella καθώς και τη θεατρική παράσταση «Αγγέλα Παπάζογλου» με το θίασο της Άννας Βαγενά. Πραγματοποιήθηκαν, επίσης, με επιτυχία οι παρουσιάσεις σημαντικών βιβλίων, ενώ προσκλήθηκαν στο Μουσείο εκλεκτοί ομιλητές, όπως ο συγγραφέας Ακύλλας Μήλας. Το Μουσείο της Ύδρας συμμετείχε, επίσης, με ανακοινώσεις σε συνέδρια, διαλέξεις και ημερίδες που είχαν ως αντικείμενο την υδραίϊκη αλλά και την νεότερη ελληνική ιστορία. Κατά τη διετία συνεχίστηκαν με επιτυχία τα εκπαιδευτικά προγράμματα, ενώ σε συνεργασία με την Νομαρχιακή Επιτροπή Λαϊκής Επιμόρφωσης υλοποιήθηκαν σεμινάρια για ενήλικες, όπως ζωγραφικής και φωτογραφίας. Τέλος, η δειυθύντρια του Μουσείου ενημέρωσε τους συνέδρους για τις προσπάθειες της για την διάσωση και την μουσειοποίηση του παραδοσιακού σκαριού «Ελένη Π.» που ανήκει στο ΙΑΜΥ.

ΟΜΙΛΙΑ προϊσταμένηΣ ΜουσείοΥ Ναυτικής Παράδοσης & Σπογαλλιείας Νέας Κούταλης Λήμνου Δρ. Αγγελική Σίμωσι

Τ

ο Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης και Σπογαλλιείας Νέας Κούταλης Λήμνου θα εκπροσωπούσε η προϊσταμένη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων και επιμελήτρια της αρχαιολογικής συλλογής του Μουσείου, Δρ. Αγγελική Σίμωσι. Η κα. Σίμωσι δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στο συνέδριο και την ομιλία της ανέγνωσε η αρχαιολόγος Βαφειάδου Κων/να. Παρουσιάστηκε η έκθεση του νέου μουσείου που εγκαινιάστηκε το 2006 και ειδικότερα η αρχαιολογική του συλλογή που αποτελεί μία από τις τρεις ενότητες του Μουσείου (οι άλλες δύο αναφέρονται στη ναυτική ζωή των Κουταλιανών πριν το ξεριζωμό τους από την Προποντίδα και τη σπογαλιεία στη Νέα Κούταλη). Με τη βοήθεια οπτικού υλικού παρουσιάστηκαν τα εκθέματα που απαρτίζουν τη συλλογή, αμφορείς, μολύβδινα εξαρτήματα ξύλινων αγκυρών πήλινα σκεύη κ.α., ενώ εκτενής αναφορά έγινε στη δημιουργία και εξέλιξη της συλλογής. Τέλος, οι σύνεδροι ενημερώθηκαν για τη θετική γνωμοδότηση του Συμβουλίου των Μουσείων για την ίδρυση Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων στην Αττική. Ðåñßðëïõò

53

Αργοστόλι Κεφαλονιάς, 21 & 22 Αυγούστου 2010

ΟΜΙΛΙΑ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΥ Ναυτικό Μουσείο Οινουσσών κ. ΕλένηΣ Αχλιόπτα-Κουνή

Τ

ο Ναυτικό Μουσείο Οινουσσών εκπροσώπησε η κα. Ελένη Αχλιόπτα-Κουνή, η οποία αφού μετέφερε τους χαιρετισμούς του Δ.Σ του Μουσείου, παρουσίασε τις δραστηριότητες τους για την περίοδο: 2008-2010. Κατά τη διάρκεια της διετίας το Ναυτικό Μουσείο παρουσίασε το θεατρικό έργο «Με ένα καράβι φορτηγό» στο Αμφιθέατρο Οινουσσών και τη συλλογή διηγημάτων του καπτα-Γιώργη Φράγκου με τίτλο «Billy the Greek». Συμμετείχε, επίσης, σε διημερίδα για τη ναυτική παράδοση που έλαβε χώρα στο Νομαρχιακό Μέγαρο της Χίου, όπου παρουσίαστηκαν ντοκουμέντα σχετικά με το ναυάγιο «Γεώργιος Μ.». Το Μουσείο κατά την εορτή του πολιούχου του νησιού αγίου Νικολάου προέβη στην οργάνωση διαφόρων εκδηλώσεων. Ενεργή ήταν και η συμμετοχή του στους εορτασμούς της Διεθνής Ημέρας Μουσείων με σημαντικές δράσεις, όπως η οργάνωση εκπαιδευτικού προγράμματος «Φτιάχνοντας ένα ιστιοφόρο», η εκφώνηση ομιλίας στους μαθητές του Δημοτικού Σχολείου Οινουσσών με θέμα: «Τι μπορούμε να κάνουμε, για να προστατεύσουμε το περιβάλλον – Απλές καθημερινές κινήσεις», η προβολή της εκπαιδευτικής ταινίας «Η Γη από ψηλά». Επίσης, έλαβε μέρος, στην Πανελλήνια εκστρατεία του ΥΠΠΟΤ με

θέμα «Το δέντρο της ζωήςΠεριβάλλον και Πολιτισμός, όπου παρουσίαστηκε στους επισκέπτες του Μουσείου η ιστιοφόρος ναυτιλία των Οινουσσών, το μοντέλο «Τζιοβάνα Λυγνού» και η ενότητα «Ναυπήγηση πλοίων –Καραβομαραγκοί» αλλά και στον εορτασμό των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς με τη διοργάνωση εκδήλωσης με θέμα «Τα αποτροπαϊκά σύμβολα της ναυτικής παράδοσης – Ο μύθος της Γοργόνας» και την πραγματοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος «Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;» για παιδιά Δημοτικού. Τέλος, πραγματοποιήθηκαν ομαδικές ξεναγήσεις σε μαθητές όλων των βαθμίδων, καθώς και σε σπουδαστές της ΑΕΝ Οινουσσών, της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων Ελλάδος, και τέλος σε δοκίμους της Αργεντινής και της Ρωσίας, που βρίσκονταν σε εκπαιδευτικό ταξίδι.

ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ Ναυτικού Μουσείου Λιτοχώρου κ. ΝικόλαοΥ ΒλαχόπουλοΥ

Τ

ις δραστηριότητες του Ναυτικού Μουσείου Λιτοχώρου κατά τα έτη 20082010 παρουσίασε ο Πρόεδρος του Μουσείου κ. Νικόλαος Βλαχόπουλος. Κορυφαίο γεγονός της περασμένης διετίας χαρακτήρισε τη διοργάνωση του Ζ΄ Πανελλήνιου Συνεδρίου Ναυτικών Μουσείων που πραγματοποιήθηκε στο Λιτόχωρο τον Σεπτέμβρη του 2008, με αξιόλογες ανακοινώσεις από διακεκριμένους καθηγητές, ενώ πληροφόρησε τους συνέδρους ότι σύντομα θα εκδοθούν τα πρακτικά. Το Μουσείο προέβη, επίσης, με επιτυχία στην οργάνωση έκθεσης

με μοντέλα ιστιοφόρων πλοίων που κυκλοφόρησαν στο Αιγαίο, την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα από τη Μινωϊκή εποχή μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα και την έκδοση καταλόγου. Ολοκληρώθηκε, επίσης, η ιστοσελίδα του Μουσείου και εξεδόθη ένας πληροφοριακός οδηγός που διανέμεται στους επισκέπτες. Σε συνεργασία με τη Helmepa junior διανεμήθηκε σε μαθητές του Δημοτικού υλικό σχετικά με την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των λοιπών υδάτινων πόρων, ενώ συνεχίστηκαν οι ξεναγήσεις μαθητών στο Μουσείο από συνταξιούχους ναυτικούς. Ο κ. Βλαχόπουλος ανακοίνωσε την πρόθεση της ένωσης συνταξιούχων Ν.Α.Τ. Λιτοχώρου για την κατασκευή μνημείου για τους Λιτοχωρίτες Ναυτικούς που χάθηκαν ακήδευτοι σε πόλεμο και ειρήνη και την παραχώρησή του στο Μουσείο. Τέλος, σημείωσε τις δυνατότητες που ανοίγονται για αύξηση της επισκεψιμότητας του Ναυτικού Μουσείου λόγω της ίδρυσης νέων μουσείων στην περιοχή αλλά και της συνεχούς αυξανόμενης τουριστικής κίνησης.

ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ Ναυτικού Μουσείου Καβάλας, κ. ΧρήστοΥ ΤζανάκοΥ

Ο

Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Καβάλας, κ. Χρήστος Τζανάκος αφού ενημέρωσε τους συνέδρους για τα προβλήματα που προέκυψαν σχετικά με τη στέγαση του Ναυτικού Μουσείου και τις προσπάθειες του Δ.Σ. για ανεύρεση λύσης, παρουσίασε τις δραστηριότητες του Μουσείου κατά τα έτη 2008-2010. Το Ναυτικό Μουσείο Καβάλας κατάφερε, παρά τις αντιξοότητες, τρία παραδοσιακά σκαριά που έχουν δωριθεί στο Μουσείο, να χαρακτηρισθούν με εισήγηση του Υπουργείου Πολιτισμού ως μνημεία σύμφωνα με τον Ν.3082, ενώ αναμένεται και ο χαρακτηρισμός τέταρτου σκάφους. Κατά τη διετία το Μουσείο πραγματοποίησε με επιτυχία έκθεση του λαϊκού ζωγράφου-μοντελιστή Δημήτρη Μέτσικα στη Δημοτική Καπναποθήκη, έκθεση με μοντέλα παραδοσιακών σκαριών του μοντελιστή Αναστάσιου Σπανέλη και εκθεμάτων του Μουσείου,

54

Ðåñßðëïõò

έκθεση στο Λαογραφικό Μουσείο Καλλιράχης με μοντέλα παραδοσιακών σκαριών που ανήκαν κυρίως σε Καβαλιώτες και Θάσιους πλοιοκτήτες και, τέλος, έκθεση ζωγραφικής του λαϊκού ζωγράφου και ναυτικού Δημήτριου Κέφη στη Θάσο. Επίσης, εκδόθηκε ημερολόγιο- κάρτα του 2009, η οποία διενεμήθη στους μαθητές των σχολείων και στους Καβαλιώτες. Μελλοντικός στόχος του Μουσείου είναι η οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων που θα έχουν ως σκοπό την τόνωση της αγάπης της νεολαίας για τη θάλασσα και τη ναυτοσύνη. Ήδη, όπως ανέφερε ο κ. Τζανάκος, επειδή ακόμα τα παιδιά δεν μπορούν να επισκεφτούν το Μουσείο, επισκέφτηκε το ίδιο το Μουσείο εκείνα. Μέλη του Δ.Σ. επισκέφτηκαν Δημοτικό Σχολείο της Καβάλας, μίλησαν στα παιδιά για το δεσμό της Καβάλας με τη θάλασσα και παρουσίασαν διάφορα εκθέματα του Μουσείου.

ΨΗΦΙΣΜΑ Η΄ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ

ΟΜΙΛΙΑ ΕΚΠΡΟΣΩΠΩΝ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΑΝΔΡΟΥ κ.κ. ΝΑΤΑΣΣΑ ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΤΗ (αριστερά) ΚΑΙ ΕΛΕΝΗ ΜΠΕΝΕΚΗ (δεξιά)

Τ

ο Ναυτικό Μουσείο της Άνδρου εκπροσώπησαν η Νατάσα Φιλιππουπολίτη, Λέκτορας μουσειακής εκπαίδευσης στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και η Ελένη Μπενέκη, Ιστορικός ναυτιλιακής ιστορίας, Υποψήφια διδάκτωρ Ιονίου Παν/μίου. Παρουσίασαν το ερευνητικό πρόγραμμα που αφορά το Μουσείο

της Άνδρου και υποστηρίζεται από το Ειδικό Πρόγραμμα Χορηγιών του Συνδέσμου Υποτρόφων του Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης (περιόδου 2009-2011), υπό τον τίτλο εργασίας Εν Άνδρω, τω 1882. Από του ιστίου εις τον ατμόν: Ενδυνάμωση της τοπικής ταυτότητας με εκπαιδευτικές δράσεις στο Ναυτικό Μουσείο Άνδρου. Το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει α. μουσειολογικό σενάριο για την πιθανή επανέκθεση του Ναυτικού Μουσείου του νησιού ή τη μεταστέγασή του, β. ολοκληρωμένη εκπαιδευτική δράση, για παιδιά 8-12 ετών, σχετική με την ιστορία της ναυτιλίας της Άνδρου, εντός της σχολικής κοινότητας, αλλά και κατά τη διάρκεια ανεξάρτητης επίσκεψης στο Μουσείο, και γ. σχέδιο ενημερωτικού φυλλαδίου του Μουσείου και σώματος ναυτικών ενθυμημάτων για το πωλητήριό του. Το νέο μουσείο θα έχει χαρακτήρα «επιτελεστικό», δηλ. ένα μουσείο στο οποίο η αναπαράσταση του «πολιτισμικού υλικού» θα προκύπτει όχι μόνο μέσω αντικειμένων, αλλά και μέσω διάδρασης και χρήσης τεχνολογιών, ενώ το μουσειολογικό σενάριο που προτείνεται συνδέει το περιεχόμενο της στεγασμένης έκθεσης του Μουσείου με τα μνημεία της Χώρας και του νησιού.

ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΝΜΕ κα. ΑναστασίαΣ Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Τ

ις δραστηριότητες του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος παρουσίασε η Πρόεδρος κα. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. Το 2008 έκλεισε με την πραγματοποίηση χριστουγεννιάτικhς αγοράς στο Μουσείο και την έκδοση ημερολογίου για το 2009, με δωρέα του ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης». Το 2009, στο πλαίσιο του εορτασμού των 60 χρόνων από την ίδρυση του Μουσείου, οργανώθηκαν με επιτυχία οι εξής εκδηλώσεις-δραστηριότητες: Έκθεση θαλασσογραφίας με τίτλο «Κωνσταντίνος Βολανάκης 1837-1907. Ο ποιητής της θάλασσας». Η έκθεση πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία και με την αποκλειστική χορηγία του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη» και περιελάμβανε σημαντικά έργα του δημιουργού που ανήκαν σε δημόσιες και κυρίως σε ιδιωτικές συλλογές της Ελλάδος, ενώ παράλληλα εκδόθηκε δίγλωσσος εικονογραφημένος κατάλογος που συνόδευε την έκθεση καθώς και ημερολόγιο. Έκδοση δύο σημαντικών δίγλωσσων βιβλίων, «Απ’ τα πελάγη στους αιθέρες. Η ιστορία της Ναυτικής Αεροπορίας» και «Τα Ελληνικά Υποβρύχια». Τα βιβλία συνέγραψαν οι αντιναύαρχοι Π.Ν. ε.α. κύριοι, Ιωάννης Παλούμπης και Τιμόθεος ΜασούραςΘωμάς Κατοπώδης αντίστοιχα, οι οποίοι παρεχώρησαν στο Μουσείο τα πνευματικά τους δικαιώματα. Στο πλαίσιο του εορτασμού της 25ης Μαρτίου πραγματοποιήθηκε κοινή εκδήλωση με το Πολεμικό Μουσείο στο αμφιθέατρό του. Η εκδήλωση περιλάμβανε ομιλία του Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α. Ι. Παλούμπη με θέμα την συμβολή του Ναυτικού στην επανάσταση του 1821, προβολή επετειακής ταινίας, ενώ στον προθάλαμο του αμφιθεάτρου λειτούργη-

σε έκθεση με πίνακες ζωγραφικής και κειμήλια σχετικά με την Ελληνική Επανάσταση από τις συλλογές των δύο Μουσείων. Στο πλαίσιο των εορτασμών για τα ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΑ οργανώθηκε στο ΝΜΕ περιοδική έκθεση ζωγραφικής του Νομάρχη Πειραιά Γιάννη Μίχα, με τίτλο «Βίοι Πλοίων», ενώ το Μουσείο εξέδωσε πανηγυρικό τεύχος του Περιοδικού «Περίπλους», το οποίο διατίθετο δωρεάν στους επισκέπτες της μεγάλης ναυτιλιακής έκθεσης. Η Πρόεδρος σημείωσε, ακόμη, τη συμμετοχή του Μουσείου σε δύο ευρωπαϊκά προγράμματα μέσω του ΥΠΠΟΤ, το MICHAEL και το ATHENA, που αφορούν τη ψηφιοποίηση πολιτισμικού υλικού. Κατά τη διετία συνεχίστηκε, επίσης, η εκπαιδευτική προσφορά του Μουσείου με προγράμματα και ξεναγήσεις σε μαθητές όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης καθώς και η έκδοση του περιοδικού «Περίπλους». Για τα επόμενα δύο χρόνια, η Πρόεδρος ανακοίνωσε μία σειρά εκδηλώσεων-δραστηριοτήτων μεταξύ των οποίων, έκδοση 2 μικρών εικονογραφημένων οδηγών του Ναυτικού Μουσείου, στα ελληνικά και αγγλικά αντίστοιχα, αναβάθμιση και βελτίωση της ήδη υπάρχουσας ιστοσελίδας του ΝΜΕ, οργάνωση σε συνεργασία με το Παν/μιο Ιονίου ημερίδας με τίτλο «Η ακμή της ελληνικής ιστιοφόρου ναυτιλίας τον 19ο αιώνα και έκθεσης με θέμα «Οι Φάροι του Ιονίου και του Αιγαίου», οργάνωση έκθεσης με τίτλο «Στα δίχτυα των ψαράδων» με εκθέματα από την αρχαιολογική συλλογή του κ. Χάρη Τζάλα, Προέδρου του Ελληνικού Ινστιτούτου Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης.

Ðåñßðëïõò

55

1

2 1. Η Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε. με τον Νομάρχη Κεφαλονιάς και Ιθάκης κ. Δ. Γεωργάτο. Διακρίνονται καθιστοί από αριστερά ο Βουλευτής Κεφαλονιάς και Ιθάκης κ. Σπ. Μοσχόπουλος, η τότε Υπουργός Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας και νυν Υπουργός Εργασίας κα Λούκα Κατσέλη. Ο Α΄ Αντιπρόεδρος του Ν.Μ.Ε. κ. Πάνος Λασκαρίδης και ο Πρόεδρος του ΤΕΔΚΙ κ. Μάρκος Κατσιλίκης. 2. Από δεξιά η κα Αλεξάνδρα Βοβολίνη, η εκδότης του περιοδικού ECONOMIA μαζί με την Πρόεδρο του Ν.Μ.Ε. και την κα Nτίνα Αδαμοπούλου, Διευθύντρια του Ιστορικού Αρχείου Ύδρας. 3. Οι κυρίες Μαρία Καλογεράτου και Γωργία Ασπρούδη, μέλη του Ν.Μ.Ε. 4. Η κα Μαριλένα Λασκαρίδη, Πρόεδρος της Βιβλιοθήκης «Καίτη Λασκαρίδου» μαζί με τον Γενικό Γραμματέα του Ν.Μ.Ε. Αντιναύαρχο Π.Ν. ε.α. κο Τιμόθεο Μασούρα.5. 6. Η εκπληκτική θέα στο Μύρτο, όπου οι σύνεδροι εκδράμουν μετά το συνέδριο.

5

3

6 4

56

Ðåñßðëïõò

Εγκαίνια της έκθεσης ΒΙΟΙ ΠΛΟΙΩΝ στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος Την έκθεση ζωγραφικής «Βίοι Πλοίων» και το ομώνυμο βιβλίο, καρπούς μιας μακρόχρονης και αφοσιωμένης εικαστικής και πνευματικής αναζήτησης, παρουσίασε στις 9 Ιουνίου 2010 στο φιλότεχνο κοινό που κατέκλυσε τους χώρους του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδας ο ζωγράφος Γιάννης Μίχας.

Τα

πλοία με τους στέρεους, ρωμαλέους και δυναμικούς όγκους, η θάλασσα, με τις προσδοκίες και τις νοσταλγίες, τα νοτισμένα από ιδρώτα και αλμύρα ναυπηγεία και καρνάγια, που αποτελούν πηγές έμπνευσης του δημιουργού, έδεσαν αρμονικά με τα σπάνια εκθέματα του Μουσείου, αποδείξεις των αέναων δεσμών των Ελλήνων με τη θάλασσα και της παντοδύναμης ελληνικής ναυτοσύνης. Παρόντες στην πιο προσωπική του στιγμή ως καλλιτέχνη, όπως ο ίδιος την χαρακτήρισε, ήταν εκατοντάδες πολίτες που είχαν ασφυκτικά και από νωρίς κατακλύσει τους εκθεσιακούς χώρους, την είσοδο και το προαύλιο του Μουσείου. Διακεκριμένοι ζωγράφοι και γλύπτες, άνθρωποι των γραμμάτων και του πνεύματος, εκπρόσωποι από την αυτοδιοίκηση α’ και β’ βαθμού, από τον δημοσιογραφικό και καλλιτεχνικό κόσμο, αλλά και μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου. Για τον Γιάννη Μίχα μίλησαν η πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδας Αναστασία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη και η κριτικός και ιστορικός τέχνης (Πανεπιστημιακός) Αθηνά Σχινά. Η πρόεδρος του Μουσείου που έλαβε 58

Ðåñßðëïõò

πρώτη τον λόγο εξέφρασε την χαρά της που το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδας είχε την τιμή να φιλοξενεί την έκθεση του Γιάννη Μίχα, υπογραμμίζοντας ότι «ο ίδιος υπήρξε πάντοτε ένθερμος υποστηρικτής του

Μουσείου και στο πρόσωπό του όποτε χρειάστηκε βρήκαμε έναν συμπαραστάτη και αληθινό φίλο». Η Αθηνά Σχινά αναφέρθηκε συνοπτικά στους τρόπους με τους οποίους

Κεντρική φωτογραφία: Ο Νομάρχης (ζωγράφος) κ. Γιάννης Μίχας με την Πρόεδρο του Ν.Μ.Ε. και τον αναπληρωτή Υπουργό Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής κ. Νίκο Σιφουνάκη. Πάνω: Ο Νομάρχης Πειραιά μαζί με τα παιδιά του Συλλόγου Γονέων και Φίλων Σαλαμίνας και της Πειραϊκής Ένωσης Γονέων, Κηδεμόνων και Φίλων Ατόμων με νοητική υστέρηση στους οποίους διετέθησαν οι πωλήσεις του βιβλίου του.

εμπνέεται καθώς και στα εκφραστικά ιδιώματα που χρησιμοποιεί στη ζωγραφική του ο Γιάννης Μίχας, εμψυχώνοντας και αναδεικνύοντας τα θέματά του. Ακολούθησε, ανάγνωση αποσπασμάτων από τα εκτυπωμένα στο λεύκωμα ποιητικά κείμενα του Γιάννη Μίχα, από τον ηθοποιό Θάνο Καληώρα. Ο ίδιος ο δημιουργός, εμφανώς συγκινημένος, στη σύντομη εξομολόγησή του προς το κοινό, σημείωσε ότι σε αυτή την εικαστική κατάθεση βρίσκονται όλα όσα τον κάνουν να αναπολεί, να ονειρεύεται, να ταξιδεύει, να απελευθερώνεται, να ποθεί, να ελπίζει και που ήθελε να μοιραστεί με το κοινό. Από την αγάπη του για τη ζωή και για τους ανθρώπους μέχρι το λιμάνι του Πειραιά, τη θάλασσα, τα πλοία που σαν τους Αγίους των Ελλήνων βαδίζουν στο νερό, τα καρνάγια, τα ακρωτήρια, τα ναυπηγεία που έζησε, περπάτησε και δέθηκε αναπόσπαστα… Για να προσθέσει «Την κάθε στιγμή, την κάθε ανάσα μου, την σκέψη και την πράξη μου, αγωνίζομαι να υποτάξω ως υπηρέτης, πολίτης και καλλιτέχνης μαζί, σε εκείνες τις αξίες οι οποίες συνιστούν την ίδια την ουσία της Τέχνης: στο Μέτρο, στην Αρμονία, στην Ισορροπία, στη Σύνθεση. Τις αξίες που συνιστούν την ουσία της Ζωής, και που αν χτίζαμε με αυτές την ανθρώπινη κοινωνία, την πολιτική, ο κόσμος μας θα ήταν διαφορετικός». Στην έκθεση ζωγραφικής του Γιάννη Μίχα «Βίοι Πλοίων» που θα διηρκέσε μέχρι τις 10 Ιουλίου, παρουσιάσθηκαν συνολικά 60 έργα από την πολύχρονη εικαστική του διαδρομή, και ειδικότερα μια σειρά συνθέσεων της τελευταίας δεκαπενταετίας, εμπνευσμένων από τη θάλασσα, τους ανθρώπους της, τα τοπία της, τα πλοία, το λιμάνι του Πειραιά όπου ζει, αγωνίζεται και προσφέρει. Η επιλογή των έργων, έγινε από τον ίδιο τον δημιουργό με την πρόθεση η παρουσίασή τους να αποτελέσει τη σύνθεση του προσωπικού εικαστικού του ύμνου για το υγρό στοιχείο και την ελληνική ναυτοσύνη. Τα έσοδα από τις πωλήσεις του ομώνυμου με τον τίτλο της έκθεσης βιβλίου των Ελληνικών Ομοιογραφικών Εκδόσεων θα διατεθούν στο Σύλλογο Γο-

Πάνω αριστερά: Ο Νομάρχης Πειραιά και Νήσων χαιρετά τον κ. Λέανδρο Ρακιτζή, Γενικό Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης. Πάνω δεξιά: Καλωσορίζει στην έκθεση τον τότε Υπουργό Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και νυν Υπουργός Υγείας και Κοινωνικής Αλλυλεγγύης κ. Ανδρέα Λοβέρδο. Κάτω: Άποψη της έκθεσης.

νέων και Φίλων Σαλαμίνας και στην Πειραϊκή Ένωση Γονέων, Κηδεμόνων και Φίλων Ατόμων με νοητική υστέρηση, «στα παιδιά που αγωνίζονται για να βαδίσουν στο δρόμο που καταργεί το αδύνατο, στο δρόμο που αποδεικνύει το πως, η αγάπη κρατά ζωντανή και γιγαντώνει την ελπίδα...», όπως τόνισε ο ίδιος ο δημιουργός. Στα εγκαίνια της έκθεσης παρέστησαν πολλά μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου και συγκεκριμένα ο Υπουργός Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Γιάννης Ραγκούσης, ο Υπουργός Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης Ανδρέας Λοβέρδος, η Υπουργός Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου και η Υφυπουργός Φώφη Γεννηματά, ο Υφυπουργός Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων Νίκος Σηφουνάκης, ο βουλευτής και πρ. πρόεδρος της Βουλής Απόστολος Κακλαμάνης, οι βουλευτές Γιάννης Διαμαντίδης, Θεόδωρος Δρίτσας, Δημήτρης Καρύδης, Δημήτρης Κουσελάς, Λάμπρος Μίχος, Αναστάσιος Νεράτζης, Γρηγόρης Νιώτης, Μανώλης Όθωνας, Θανάσης Τσούρας, Τηλέμαχος Χυ-

τήρης αλλά και ο γραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου ΠΑΣΟΚ Σωκράτης Ξυνίδης και ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Δημήτρης Στεφάνου. Ακόμη παραβρέθηκαν ο Γενικός Γραμματέας Περιφέρειας Αττικής Ηλίας Λιακόπουλος, ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης Λέανδρος Ρακιντζής, η υπερνομάρχης Αθήνας Πειραιά Κων/να Μπέη, ο νομάρχης Δυτικής Αττικής Αριστείδης Αρκουδάρης, ο Νομάρχης Ρεθύμνου Γιώργος Παπαδάκης, οι πρώην νομάρχες Πειραιά Χρήστος Φωτίου και Μαίρη Τσανάκη, οι Δήμαρχοι, Κορυδαλλού Σταύρος Κασιμάτης, Δραπετσώνας Αλέκος Χρυσός, Περάματος Γιάννης Γλύκας, Μεθάνων Χρήστος Πάλλης, Πόρου Δημήτρης Στρατηγός, ο πρ. βουλευτής Πειραιά Πέτρος Μαντούβαλος, ο πρ. Δήμαρχος Κορυδαλλού Στέφανος Χρήστου, αντινομάρχες του Πειραιά, της Αθήνας, του Ηρακλείου Κρήτης, νομαρχιακοί και δημοτικοί σύμβουλοι. Επίσης ο πρόεδρος και Δ/νων Σύμβουλος του ΟΛΠ Γιώργος Ανωμερίτης, ο πρώην πρόεδρος του ΣτΕ Γιώργος ΠαναγιωτόπουÐåñßðëïõò

59

Πάνω αριστερά: Ο κ. Γιάννης Μίχας, Νομάρχης Πειραιά και Νήσων στο βήμα του Ν.Μ.Ε. ευχαριστεί τους επίσημους αλλά και όλους τους παρεύρεθεντες καλεσμένους του. Πάνω δεξιά: Ο Νομάρχης Δυτικής Αττικής κ. Αριστείδης Αρκουδάρης, ο Νομάρχης Πειραιά, η τότε Υφυπουργός Υγείας και νυν Υφυπουργός Παιδείας κα Φώφη Γεννηματά και ο Υπουργός Εσωτερικών κ. Γιάννης Ραγκούσης. Κάτω αριστερά: Ξεναγεί στην έκθεση την τότε Υπουργό Υγείας και νυν Υφυπουργό Εξωτερικών κα Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου. Κάτω δεξιά: Μαζί με την κα Φώφη Γεννηματά, κ. Σωκράτη Ξυνίδη, τότε Γραμματέα του Εθνικού Συμβουλίου του ΠΑΣΟΚ και νυν Αναπληρωτή Υπουργό Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας.

Αριστερά: Ο Νομάρχης Πειραιά και Νήσων μαζί με τον κ. Απόστολο Κακλαμάνη, τ. Πρόεδρο της Βουλής, τ. Υπουργό και Βουλευτή, και τον Αντιναύαρχο Π.Ν. ε.α. κ. Θωμά Κατοπόδη. Δεξιά: Με τον Απόστολο Κακλαμάνη και το βουλευτή του ΠΑΣΟΚ κ. Λάμπρο Μίχο.

60

Ðåñßðëïõò

λος, ο πρώην πρύτανης του ΕΜΠ καθηγητής Νίκος Μαρκάτος, ο πρ. πρόεδρος του ΕΦΕΤ Νίκος Κατσαρός, η ιστορικός και κριτικός τέχνης Ντόρα Ηλιοπούλου - Ρογκάν, ο πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς Γιάννης Χατζημανωλάκης, από τον δημοσιογραφικό κόσμο οι παρουσιαστές Γιώργος Αυτιάς, Δημήτρης Μάρκος, ο εκδότης της Metro Γιάννης Λιαρός, ο πρόεδρος του ΣΕΛΠΕ Θεόδωρος Βάρδας και ο εκτελεστικός Δ/ντής Αντώνης Μακρής, ο πρόεδρος της ΕΣΕΕ Βασίλης Κορκίδης, ο Πρόεδρος της Παν. Ένωσης Αρχιτεκτόνων Βαγγέλης Λυρούδιας και ο αντιπρόεδρος Γιώργος Νικολάου, εκπρόσωποι αντιστασιακών οργανώσεων, της Ελληνικής Αστυνομίας, του Λιμενικού Σώματος και των Ενόπλων Δυνάμεων, εκπρόσωποι από τον επιχειρηματικό κόσμο κ.ά.π. Ακόμη την έκθεση τίμησαν με την παρουσία τους επιφανείς ζωγράφοι ανάμεσα τους ο Θανάσης Στεφόπουλος και η Ανθή Στεφοπούλου, ο Χρήστος Σαρακατσιάνος η Βιολέτα Γεράνη, ο Στέφανος Κωνσταντινίδης, ο Fulop Tibor, η Αικατερίνη Οικονόμου, η Πηνελόπη Παπαϊωάννου - Λοβέρδου, πολλοί γλύπτες μεταξύ των οποίων ο πρόεδρος Συλλόγου Γλυπτών Ελλάδος Ξενοφών Δεστέφανος, η Αργυρώ Καρύμπακα, ο Κυριάκος Ρόκος, η Ασπασία Παπαδοπεράκη, η Δώρα Πανά, η Ελένη Πολυχρονάτου, ο ποιητής Κωστής Παπαγεωργίου και εκπρόσωποι του ιδρύματος Ζογγολόπουλου. Στη συνέχεια παραθέτουμε την ομιλία της Πρόεδρου του ΝΜΕ κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου Παλούμπη: «Κυρίες και κύριοι, Αισθανόμαστε ιδιαίτερη χαρά και τιμή που φιλοξενούμε στις ανακαινισμένες, χάρις στην χορηγία του Προέδρου του Ιδρύματος Αικατερίνη Λασκαρίδη και Αντιπροέδρου του Μουσείου κου Πάνου Λασκαρίδη, αίθουσες του Μουσείου μας την έκθεση ζωγραφικής «Βίοι Πλοίων» και την παρουσίαση του ομώνυμου λευκώματος του Νομάρχη Πειραιώς Γιάννη Μίχα. Ο κύριος Μίχας, εκλεκτό μέλος του Ναυτικού Μουσείου, υπήρξε πάντα ένθερμος υποστηρικτής του και στο πρόσωπό του, όποτε χρειάστηκε, βρήκαμε έναν συμπαραστάτη και αληθινό φίλο. Αυτή του η στάση μας επιβάλλει να του απευθύνουμε ένα θερμό και ανυπόκριτο «Ευχαριστώ». Όπως αποδεικνύεται από την πολυδιάστατη δράση του, ο πρώτος πολίτης του νομού μας ο μαχητικός νομάρχης, είναι παράλληλα και ευαίσθητος «ποιητής» εικόνων. Η περιφέρεια του Πειραιά, το λιμάνι, τα πλοία και οι άνθρωποί των, αποτελούν για εκείνον όχι μόνο πεδίο για την εφαρμογή μαχητικής πολιτικής αλλά και αστείρευτη πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης όπως αποδεικνύουν τα 60 έργα που παρουσιάζονται στην έκθεσή μας. Για τους «Βίους Πλοίων» του Γιάννη Μίχα δεν αισθάνομαι πως είμαι η κατάλληλη να εκφράσω τεχνοκριτικές απόψεις ή να προσπαθήσω να εντάξω το έργο του σε κάποιο γνωστό καλλιτεχνικό ρεύμα, η κα Αθηνά Σχινά, κριτικός και ιστορικός τέχνης έχει αναλάβει αυτό το ρόλο. Το μόνο που θα τολμήσω να πω είναι πως προφανώς η ζωγραφική αποτελεί την προσωπική καταφυγή

Πάνω: Ο Νομάρχης Πειραιά και Νήσων μαζί με τον Βουλευτή του ΠΑΣΟΚ κ. Αθανάσιο Τσούρα. Κάτω: Μαζί με τον γνωστό ζωγράφο κ. Θανάση Στεφόπουλο.

του καλλιτέχνη-πολιτικού, την εικαστική αποτύπωση των βιωμάτων του από τον τόπο στον οποίο ζει, τον τόπο που αγαπά και για τον οποίο καθημερινά αγωνίζεται. Έτσι λοιπόν εκείνο που μπορώ σαν απλή θεατής των έργων να εκφράσω είναι τα συναισθήματα που μου δημιουργούνται καθώς στέκομαι μπροστά σε ένα, ένα απ’ αυτά. Οι βολβοειδείς πλώρες, οι προπέλες, οι καδένες, οι κάβοι, αλλά και οι σκηνές από τα προσωπικά περπατήματα των ναυτικών στα μισοσκότεινα δρομάκια των λιμανιών, σε προδιαθέτουν και σου αφηγούνται για ζωές που πέρασαν, που αναλώθηκαν μέσα στους χαλύβδινους μπουλμέδες, σε μια αέναη κίνηση, ένα ταξείδι χωρίς τελειωμό. Είναι το ταξείδι που συνεχίζει να υπηρετεί το διεθνές εμπόριο απ’ όλο τον κόσμο προς όλο τον κόσμο. Είναι το ταξείδι που κάνει τον κόσμο να λειτουργεί, που σήμερα πια κάνει τη γη να γυρίζει. Απ’ αυτό το ταξείδι ο Γιάννης Μίχας αποτυπώνει με το χρωστήρα του τα έμψυχα στοιχεία, τους ανθρώπους και τα πλοία.

Γιατί στους πίνακες του Νομάρχη, που δεν είναι τίποτε άλλο από τη συναισθηματική κατάθεσή του, τα πλοία έχουν κι αυτά ψυχή κι άλλοτε ψυχορραγούν στους ντόκους, ή αρόδου, στάζοντας καφετιά σκουριά κι άλλοτε λαμποκοπούν στα ζωηρά τους χρώματα έτοιμα πάλι να ζευτούν το ταξείδι, με νέους ναυτικούς, με νέα όνειρα. Κυρίες και κύριοι, Η έκθεση του Γιάννη Μίχα, ναυτική στη φύση της αλλά και στον πυρήνα της έννοιάς της, έρχεται σαν μια εκδήλωση την περίοδο των Ποσειδωνίων, της μεγάλης αυτής γιορτής της ναυτιλίας μας. Η έκθεση, μαζί με μια σειρά πολλών άλλων εκδηλώσεων του πρόσφατου παρελθόντος έχουν αναδείξει το Μουσείο μας σαν ένα ζωντανό κύτταρο που μετέχει και πρωτοστατεί στην πολιτιστική ζωή της χώρας μας. Ευχαριστούμε τον φίλο Γιάννη Μίχα που μας έδωσε την ευκαιρία καθώς και όλους εσάς που παρευρίσκεσθε εδώ και μας τιμάτε σήμερα με την παρουσία σας. Σας ευχαριστώ» Ðåñßðëïõò

61

Του Αποστολου δομβρου

Ο Ποσειδώνας του Μπουένος Άιρες Με αφορμή το δημοσίευμα «Ο Ποσειδώνας του Αρτεμισίου» της κας Ρόζας Καλογέρη, του τεύχους 70 του «Περίπλου», θυμήθηκα την ιστορία του Ποσειδώνα του Μπουένος Άιρες.

3 Ιανουαρίου 1997 αποπλεύσαμε με το «ΟΔΥΣΣΕΥΣ» του Ποταμιάνου από το Μπουένος Άιρες για μια κρουαζιέρα στα παράλια της Αργεντινής, μέσα στα Στενά του Μαγγελάνου με τέρμα το Πουέρτο Μοντ της Χιλής. Ο καπετάν Νικόλας, ο κυβερνήτης με πληροφόρησε, ότι συνεπιβάτης μας θα ήταν και ο πρέσβης της Ελλάδος στην Αργεντινή με την οικογένειά του. Ειλικρινά δεν πολυχάρηκα με την είδηση αυτή. Φαντάστηκα ότι θα είχαμε να κάνουμε με στεγνό διπλωμάτη και η αλεγρία του ταξιδιού, που ξεκίνησε με αργεντίνικο ταγκό στην προκυμαία και κατέληξε με το συρτάκι του Ζορμπά, θα πήγαινε περίπατο. «Κούμπωμα και τυπικότητα», σκέφτηκα. Με την πρώτη επαφή, όμως όχι μόνο άλλαξα γνώμη, αλλά κατάλαβα ότι η παρέα με τον πρέσβυ, την πρέσβειρα και τα δύο χαριτωμένα παιδιά τους, θα ομόρφαιναν το ταξίδι μας. Σ’ ένα από τα πρώτα βράδια στο τραπέζι του πλοιάρχου ο πρέσβυς μου εμπιστεύτηκε, ότι ζήτησε από το Υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας να στείλουν στο Μπουένος Άιρες ένα αντίγραφο του αγάλματος του Ποσειδώνα του Αρτεμισίου για να στηθεί στην Πλατεία της Ελλάδος

στο Μπουένος Άιρες, μία και όλες οι χώρες, που είχαν μετανάστες στην Αργεντινή με την ευκαιρία των 200ετών από την ίδρυση της πόλεως, είχαν στείλει εκεί ωραία αγάλματα. Η απάντηση ήταν: «Μόνο σε γύψο μπορούμε να στείλουμε τον Ποσειδώνα». Με την πρώτη βροχή, μας είπε λυπημένα ο Πρέσβυς, ο Ποσειδώνας θα γινόταν Ερμής και θα πέταγε... Εμείς την εποχή εκείνη φτιάχναμε στον Πειραιά, ως «Επιτροπή του Λέοντος του Πειραιώς» το αντίγραφο του αγάλματος του λέοντα, για να το προσφέρουμε στη Βενετία και να μας επιστρέψουν το πρωτότυπο. Σκέφτηκα να προτείνω στην Επιτροπή να αναλάβει την κατασκευή ενός χάλκινου αντιγράφου του Ποσειδώνα του Αρτεμισίου και να το στείλουμε στην Ελληνική Πρεσβεία στο Μπουένος Άιρες. Είπα την σκέψη μου στον πρέσβυ, τον κ. Αναστάση Μητσιάλη. Αυτός δεν έδωσε μεγάλη σημασία. Δικαιολογημένα. Δεν είχε υπ’ όψιν του τον δυναμισμό των «Πορτένιων» του Πειραιά. Όταν όμως μετά από ένα χρόνο ένα κοντέινερ του Ευγενίδη έφερε στο Μπουένο τον

1. Ο Έλλην Πρέσβυς κ. Αναστάσιος Μητσάλης μετά της συζύγου του προ του αγάλματος του Ποσειδώνα του Αρτεμισίου στο Μπουένος Άιρες 2. Η αφιέρωση στην Επιτροπή του Λέοντος του Πειραιώς στο βάθρο του αγάλματος του Ποσειδώνα στο Μπουένος Άιρες. Αναφέρει ότι το πρωτότυπο του αγάλματος ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών 3. Το ποίημα «Ποσειδών» του Αποστόλη Δόμβρου στο βάθρο του Ποσειδώνα στο Μπουένος Άιρες

62

Ðåñßðëïõò

Ποσειδώνα η χαρά και η έκπληξή του ήταν μεγάλη. Η Ελληνική Κοινότητα του Μπουένος Άιρες πρόσφερε το θαυμάσιο βάθρο του αγάλματος από πράσινο μάρμαρο και ο Ποσειδώνας με τις απλωμένες χερούκλες του έγινε το ωραιότερο στολίδι της θαυμάσιας πόλης του Μπουένος Άιρες. Στη βάση του αγάλματος γράφτηκε μεταφρασμένα στα Ισπανικά το ποίημά μου: ΠΟΣΕΙΔΩΝ Από την ποιητική συλλογή του Α. Δόμβρου «Χυτά και σμιλεμένα» Μάτια, τρύπες στο μέταλλο καθαρά τον στόχο κοιτάζουν. Πέλματα που ακροπατούν πανύψηλο πύργο στηρίζουν. Τεντωμένα τα χέρια γερά τρομερό πεταχτάρι κρατάνε. Θεέ της θάλασσας, μεσ’ το χάλκινο στήθος σου η Ελλάδα χτυπάει. Όταν βρεθείτε στο Μπουένος Άιρες, ζητήστε να σας πάνε στην Plaza de Grecia. Αντικρίζοντας τον Ποσειδώνα θα νομίσετε πράγματι ότι το στήθος του πάλλεται.

A N A KO I Ν Ω Σ Η

ΤO

Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος παρουσιάζει δύο νέα ομοιώματα της Τριήρους και του Βυζαντινού Δρόμωνα, τα οποία θα φιλοξενήσει στην μόνιμη έκθεσή του από τις 15 Νοεμβρίου 2010 έως και τις 15 Φεβρουαρίου 2011. Την επιστημονική έρευνα και κατασκευή των ομοιωμάτων επιμελήθηκε ο έγκριτος καθηγητής του ΕΜΠ κος Θεοδόσιος

Π. Τάσιος με την υποστήριξη του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδος και της Εταιρείας Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας. Σκοπός της κατασκευής των ομοιωμάτων των δύο ιστορικών τύπων πλοίων είναι η διάδοση και προβολή στο ευρύ κοινό της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας.

Ðåñßðëïõò

63

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚ.: 1.«Γράμματα από τη θάλασσα» δικής του συγγραφής. 2. «Η εμπορική και εφοπλιστική δραστηριότητα του Άγγλου πρόξενου Φ. Γκρήν» ανάτυπο.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΜΑΣΟΥΡΑΣ ΤΙΜΟΘΕΟΣ: 1.«Περί του πολέμου» Karl von Klausewitz» τομ. Β’. 2. «Λέλια ή η ζωή της Γεωργίας Σάνδη» Maurois,A. 3. «Δεκαήμερο» Βοκάκιος, τομ. Α’, Β’. 4. «Ελληνικά Υποβρύχια: 1885-2010» Μαδωνής, Α. 5. «Frankenstein» Shelley, Mary. 6. «Τάο Τε Κίνγκ» Χάξλεϋ, Α. 7. «Sketch Book 1221. Band II» 8. « Η τέχνη του πολέμου» Σούν Τζού 9. «Η προσφορά της Υγειονομικής Υπηρεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων στους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-13». 10. «Κονδυλώματα και καρκίνος του τραχήλου της μήτρας» Διαμαντής, Α. 11. «Το αίτιο της ατεκνίας της βασίλισσας Αμαλίας». 12. «Ιατρική και γιατροί στο Γαλαξείδι» Διαμαντής & Δώδος. 13. «Φάουστ» Goethe. Tομ. Α’,Β’. 14. «Φάκελος Κύπρου. Τα απόρρητα ντοκουμέντα». Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας. 15. «The sinking of the Hurworth» by Donald E. Haskell 16. Xάλκινο ανάγλυφο του Θ/Κ «ΑΒΕΡΩΦ». Αναμνηστικό αναπαλαίωσης του Θ/Κ 1988-1989.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΝΤΟΥΝΗΣ ΧΡ.: «Captain Zenon Sdougos» δικής του συγγραφής.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΙΑΤΡΙΔΗΣ ΒΑΣ.: «Αι Αγορεύσεις του Ελληνικού Κοινοβουλίου (1843-1909) και (1909-1956) έκδοσης του Εθνικού Κήρυκα Αθηνών.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ.κ. ΓΕΝΑΡΑΚΗ ΣΤΑΜΑΤΙΝΑ & ΓΕΝΑΡΑΚΗ ΣΟΦΙΑ: 1. «Θαλασσομάχοι της λευτεριάς» Κωλέτση, Ν. Π. 2. «Ναυτική Μετεωρολογία» Βουρλάκη,Ε.Σ. 3. «Tide tables central and western Pacific Ocean & India Ocean», 1957 4. «Ηλεκτροτεχνικαί εφαρμογαί» Α. Πέτα. 5. «Στρατηγική ανάλυση της Αν. Μεσογείου και Εύξεινου Πόντου». Μαργαρίτη 6. «Η δράσις του Β.Ν. κατά τον πόλεμον 1940-44. Δ. Φωκάς. 7. «Σπουδή γενικής ναυτιλίας», 1973 8. «Ιστορία των πολεμικών στόλων» H.W. Wilson 9. «Κατηγορίαι & σύγχρονοι τύποι εμπορικών πλοίων». Ε. Μητρόπουλου 10. «Brown’s Nautical Almanac», 1965 11. «Ο ΝΑΤΟ δια την ειρήνην» 12. «Κανονισμός αποφυγής συγκρούσεως» Α. Καπάκη 13. «Οδηγός ασφάλειας πετρελαιοφόρων» Ι. Φανέλλη. 14. «Μνημόνιον σημάτων» Α. Καπάκη 15. «Αποφυγή συγκρούσεων δια του Radar» Α. Δημαράκη/ Χ. Ντούνη 16. «Αστρονομικαί εφημερίδες» 1952 17. «Nouvelles tables de logarithmes» 18. «Συνομιλίες με τον Στάλιν» Μ. Τζίλα 19. «Geometria analitica» G. Lazzeri 20. «Jane’s Fighting Ships» 1951-52 21. «Τσίλλερ» 22. «Η Ελλάδα στην ενωμένη Ευρώπη» 23. «Ο σχεδιασμός για την κατάκτηση των μεγάλων βάθων» Γ. Αθανάσαινας 24. «Συμβολή εις την μελέτην της ιστορικής εξελίξεως της ναυτικής υγιεινής» Γ. Αθανάσαινας 25. «Στρατηγική δια την δύσιν» F. Schneider 26.

«Large tankers” 27. «Λεύκωμα των ενδυμασιών του Π. Ναυτικού» 1980 28. «Θέματα τεχνικών γνώσεων» Α. Μιχαλόπουλου 29. «Ναvigation» 30. «Πρακτική σπουδή ναυτιλίας» Σ. Λαζαρίμου 31. «The American air almanac»1952 32. «Εγχειρίδιον διεθνούς κανονισμού αποφυγής συγκρούσεων» Δ. Αρβανίτη 33. «Ναυτική Τέχνη» Ίδρυμα Ευγενίδου 34. «Η Ελλάς του Καραμανλή» Μωρίς Ζενεβουά 35. «International Code of Signals» 1969 36. «Νorie’s Nautical Tables» 1952 37. «Η θαλάσσια ισχύς και ο ρόλος του ναυτικού» Κ. Μαργαρίτη 38. «Βαρβαρόσσα» Allan Clark 39. «Ηλεκτρονικά» Α. Πέτα 40. «Κίνδυνος εν όψει» Α. Ανδρόνικου 41. «Η γη εις τον διάστημα» 42. «Εθνική γλώσσα» 43. «Εγχειρίδιον του χειριστού» Μ. Ματθαιόπουλος 44. «Διεθνής κώδιξ σημάτων» 1969 45. «Εγχειρίδιον Αρμενιστού» 1948 46. « Μ ι κ ρ ό χρονικό μεγάλου πολέμου» Ν. Ματάλα 47. «Γενεαλογικά χαρακτηριστικά των α/τ του Ελληνικού Π.Ν.» Σ. Χαρατσής ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κα. ΧΑΡΛΑΥΤΗ ΤΖΕΛΙΝΑ: 1. «Ιστορία και Ναυτιλία, 16-20ος αι.» Χαρλάυτη, Τ. 2. «Greek Shipowners & Greece 1945-1975» G. Harlaftis. 3. «Βενετία» Frederic Lane. 4. «Ιόνιος Λόγος» τομ. Α’, 2007. 5. «Λυκόφως στο Μελαγκάβι» Β.Χαρλαύτης 6. «Ποντοπόρεια» Τ. Χαρλαύτη, Ν. Βλασσόπουλος. 7. «Έλληνες ναυτικοί και ελληνικά ατμόπλοια» Τ. Χαρλαύτη. 8. «Οι κίνδυνοι της θάλασσας 18-20ος» Κατάλογος έκθεσης.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ΙΔΡΥΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΛΑΜΠΡΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ: (Π.Α.Λ.Ι.Σ.). Ιστορικό Ημερολόγιο με τίτλο : «Μνήμες του 1821» --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

64

Ðåñßðëïõò

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΜΟΡΑΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ: 1. «The European Discovery of America» Samuel Eliot Morison (2 τομ.) 2. «Ανθολογία ναυτικών κειμένων(1821) 3. «Earth photographs from Gemini VI through XII» 4. «Sail: The Romance of the Clipper ships» (vol I,II,III) 5. «Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία 1453-1850» Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος 6. «Ιστορικόν Λεύκωμα της Ελληνικής Επαναστάσεως» τομ. 1-2 7. «Λεύκωμα Πεϋτιέ της συλλογής Στέφανου Βαλλιάνου Η ελεύθερη Ελλάς και η επιστημονική αποστολή του Μορέως. 8. «Η παιδεία στη Σμύρνη» Σολομωνίδης, Χρ.

9. «Dictionnaire Universel des Sciences, des Letters et des Arts» Paris, 1874 10. «Dictionnaire Universel d’Histoire et de Geographie» Paris, 1876 11. «H.C. Bywater and H.C. Ferraby, «Inteligence Service: Αναμνήσεις της Υπηρεσίας Πληροφοριών του Βρετανικού Ναυαρχείου» Μεταφρ. Σεγδίτσα. 12. «Ιστορία της πειρατείας» Κραντονέλλη, Αλ. Τομ. Α,Β,Γ. 13. «Απόβαση» Μούσκος, Α.Γ. 14. «Αρχείον Γ. Καραϊσκάκη» 1924 15. «Απομνημονεύματα» Βασιλέφσκι, Α.Μ. 16. «The Dardanelles» Ν. Wilkinson 17. « Ο ναύαρχος Γεώργιος Κακουλίδης» Νικολαϊδης, Ν.

18. «Ultra goes to war» Lewin,Ronald 19. «Αdolf Hitler» Toland, John 20. «Αναμνήσεις και στοχασμοί» Ζουκόφ ,Γ.Κ. 21.

«Midway» Fuchida,M. 22. «Der Seekrieg» Ruge,Fr. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κα. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ: 1. «Κοινωφελές Ίδρυμα Αλ. Ωνάσης» 2. « 35 Εικαστικοί καλλιτέχνες» Ινστιτούτο Δημοκρ. Κων/νος Καραμανλής 3. «Kifissia» Καravia, Maria 4. « Κοζάνη» εκδ. Ζαρζώνη, 2007 5. «Ινδία» Στασινοπούλου, Δημ. 6. «Βίοι πλοίων» Μίχας,Γ. 7. «Ο Πειραιάς και η ιστορική διαδρομή του» Χατζημανωλάκης,Γ. 8. «Ιστορικο- λαογραφικό μουσείο Ν. Κοζάνης» 9. «Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών» Σκιαδάς, Ε. 10. «Οι σχολές Εμπορικού Ναυτικού της Χίου» Μιχαηλίδης, Στ.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. MΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΣ Θ.: «Η φιλοσοφία του Διοικείν- Ηγέτες και Ηγεμονεύσαντες» ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΜΑΝΤΣΙΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ: «Νικητιανών Θαλασσινές Διαδρομές» δικής του συγγραφής.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- HELMEPA: Ετήσια Έκθεση Δραστηριοτήτων 2009.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΓΙΑΓΚΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ: 1. «Τα Μουσεία της Μυκόνου» Γ. Γιαγκάκη 2. « Η Κυρά της Ρήνειας» Γ. Γιαγκάκη 3. «Quarterly Economic Review» Νο 3,4 2009 4. «Quarterly Statistical Digest» Νο 1, 2010 5. «Relatorio de Establilidate Financeira 2008» 6. «Βoletim de Estatisticas, 2009» 7. «Indicadores Economicos & Financeiroς» 2009 8. «Les musees de Mykonos» Υαngakis,G. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- κ. ΤΖΑΛΑΣ ΧΑΡΗΣ: 1. «Bay of Biscay Pilot» 1931 2. «Μediterranean pilot» vol II, 1937 3. «The 1931 international code of signals» vol II, 1932 4. « Red sea and Gulf of Aden pilot» 1955 5. «Norie’s nautical tables» Νorie, J.W. ,1961 6. «Admiralty navigation manual» vol I, 1938 7. «Μediterranean pilot» vol I, 1963 8. «Mediterranean pilot» vol II. 1952,1965. 9. «Thracia Pontica II, VI. 1, V, IV. 10. «Rules for building and classing steel vessels» 1963 11. «Τhe new small boat sailing» Fisher, J. 12. «Τhe science of sailing» Robinson, B. 13. «Debrett’s Register of Yachts» 13. «Roses II monografies del casc 4» 14. «Culip VIII I les amfores Haltern 70 monografies del casc 5» 15. «Porticcioli d’ Italia: Guida degli Yachtsmen» 1975 16. «Register of Yachts 1974» 17. «Register of Yachts 1975».

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΥΜΗΣ: 1. «Η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Κύμη και ο Ιωάννης Χαλεπάς» Γουλάκη, Αλεξ.

2. «Ο Κυμαίος λαϊκός ποιητής Γεώργιος Ν. Χάρτσας» Μ.Γ. Βαρβούνης.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΠΕΙΡΑΙΑ: 1. «Ρουμπίνα Σαρελάκου» 2. «Σαρακατσιάνος» ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ: 1. «Το δέντρο της ζωής σε τέσσερις εποχές» 2. «The tree of life in four seasons» ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ΕΛΙΑ (Εκδοτική εταιρεία): «Smart art in Greece» --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ημερολόγιο Μουσείου ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ Συμμετοχή του Ν.Μ.Ε. σε έκθεση στο Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης

«Το ναυάγιο του Α/Π Πατρίς και η Ελληνική Ατμοπλοΐα Σύρου» είναι ο τίτλος της έκθεσης που παρουσιάζει το Βιομηχανικό Μουσείο της Ερμούπολης από τις 7 Αυγούστου έως τις 7 Οκτωβρίου 2010. Η έκθεση αποτελεί συνέχεια της προσπάθειας του Βιομηχανικού Μουσείου για τη μελέτη και την υποβρύχια κινηματογράφηση του τροχοκίνητου ατμόπλοιου «Πατρίς» της Ελληνικής Ατμοπλοΐας, που ναυάγησε τον Φεβρουάριο του 1868 στον όρμο Κούντουρο Κέας. Πρώτος “καρπός” αυτής της προσπάθειας υπήρξε το βραβευμένο σε διεθνείς διαγωνισμούς ντοκιμαντέρ “Ατμόπλοιον Πατρίς, απολεσθέν το 1868”, μια συμπαραγωγή της ΕΡΤ και του Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης, σε σκηνοθεσία Βασίλη Μεντόγιαννη, που υλοποιήθηκε με τη συμπαράσταση της Εφορίας Εναλίων Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟ. Στην έκθεση του Βιομηχανικού Μουσείου παρουσιάζονται οι συνθήκες του ναυαγίου και οι επιπτώσεις του στην τοπική κοινωνία. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην εισαγωγή της νέας τεχνολογίας του ατμού και στον εκσυγχρονισμό της ναυτικής εκπαίδευσης. Η “Ελληνική Ατμοπλοΐα Σύρου”, στην οποία ανήκε το απολεσθέν ατμόπλοιο, κατέχει ξεχωριστή θέση στην έκθεση με χαρακτηριστικές πληροφορίες και αντικείμενα που τονίζουν τη σημασία της και το ρόλο που έπαιξε όχι μόνο για την ανάπτυξη της Σύρου, αλλά και για την ενίσχυση της οικονομίας ολόκληρης της ελληνικής επικράτειας. Την επιστημονική επιμέλεια της διοργάνωσης έχει η ιστορικός Αγγελική Φενερλή και την καλλιτεχνική επιμέλεια η designer Ροζαλία Ιωαννίδου. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συμμετέχει στην έκθεση με τη παραχώρηση ενός ναυτικού εξάντα του 19ου αιώνα, ενός δρομόμετρου και ενός πλανισφαιρίου Philips.

Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Στις 24, 25 και 26 Σεπτεμβρίου εορτάστηκαν και φέτος οι Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Το θέμα του φετινού εορτασμού ήταν «η μαγεία στον αρχαίο κόσμο» ενώ το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συμμετείχε με διηγήσεις μύθων, θρύλων και παραμυθιών με μάγισσες της θάλασσας για μικρά παιδιά. Οι Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς (European Heritage Days) προέκυψαν κατά την διάρκεια των εργασιών του 2ου Συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Υπουργών Πολιτισμού, στην Γρανάδα της Ισπανίας, στις 3 Οκτωβρίου 1985. Ο Υπουργός Πολιτισμού της Γαλλίας παρουσίασε στους Εταίρους του την εορτή «Ανοιχτές πόρτες (ελεύθερη πρόσβαση) στα μνημεία» που διοργανώθηκε για πρώτη φορά στην Γαλλία το 1984 και πρότεινε την επέκτασή της σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σύντομα ανάλογες εορτές διοργανώθηκαν σε Ολλανδία Λουξεμβούργο, Μάλτα, Βέλγιο, Ηνωμένο Βασίλειο και Σουηδία. Επίσημα οι Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς θεσπίστηκαν από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 1991, με κύριο σκοπό την ελεύθερη πρόσβαση των πολιτών κυρίως σε μνημεία που δεν είναι προσβάσιμα/ανοιχτά για το κοινό την υπόλοιπη χρονιά. Στις εκδηλώσεις συμμετέχουν μουσεία και άλλοι πολιτιστικοί οργανισμοί. Η εορτή δίνει την ευκαιρία να προσεγγιστούν οι μουσειακές συλλογές από μια διαφορετική οπτική και να προσφερθεί μια διαφορετική ερμηνεία τους.

TO NME HTAN EKEI Ελληνική Ναυτιλία 2010 και Πειραιάς | Εκδήλωση Ομίλου ECONOMIA

Την Τετάρτη, 2 Ιουνίου 2010, στις 12:00, στην αίθουσα εκδηλώσεων του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς έλαβε χώρα μία σημαντική εκδήλωση και συζήτηση με θέμα «Ελληνική Ναυτιλία 2010 και Πειραιάς». Την εκδήλωση προγραμμάτισε και διεξήγαγε η επιχειρηματική δεξαμενή (Business Tank) του ομίλου ECONOMIA που έχει ως Πρόεδρο την κα Αλεξάνδρα Κ. Βοβολίνη, δραστήρια επιχειρηματία και μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Ως ομιλητές στην εκδήλωση έλαβαν μέρος οι: • Ο κ. Αλέξανδρος Τουρκολιάς, Γενικός Διευθυντής Εταιρικής και Επενδυτικής Τραπεζικής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος

66

Ðåñßðëïõò

• Ο κ. Νίκος Βαρβατός, Πρόεδρος της Ένωσης Εφοπλιστών Ναυτιλίας Μικρών Αποστάσεων • Ο κ. Χάρης Βαφειάς, Διευθύνων Σύμβουλός της Stealth Maritime Corporation S.A. • Ο Δρ. Άλκης Κορρές, Πρόεδρος της Ένωσης Ναυτιλιακών Οικονομολόγων Ελλάδος Ως συντονιστής ενήργησε ο κ. Φίλλιπος Πάγκαλος, Αντιπρόεδρος της Ένωσης Ξένων Ανταποκριτών στην Ελλάδα, Διευθυντής της αγγλικής έκδοσης του Business File της Economia Business Media. Πολλοί από τους παριστάμενους παράγοντες της οικονομικής και εφοπλιστικής κοινότητας της χώρας έλαβαν το λόγο για ερωτήσεις προς τους ομιλητές ή προσωπικές παρεμβάσεις. Επρόκειτο για

μία εκδήλωση υψηλού επιπέδου στην οποία όπως ήταν φυσικό κυριάρχησαν τα σχόλια και οι τοποθετήσεις για την ελληνική οικονομία, την κρίση που διέρχεται και τις επιπτώσεις της στους διάφορους επιχειρηματικούς τομείς και ιδίως στη Ναυτιλία. Κύριο χαρακτηριστικό των τοποθετήσεων ήταν η διαπίστωση ότι παρά τις όποιες δυσμενείς επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, η κατάλληλη αντιμετώπιση από το Κυβερνητικό επίπεδο και τον λαό θα αφήσει περιθώρια για ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών ευκαιριών επάνω σε υγιέστερες βάσεις. Στην εκδήλωση παρέστη ο Αντιπρόεδρος του Ν.Μ.Ε. κ. Πάνος Λασκαρίδης ο οποίος έλαβε το λόγο και έκαμε ουσιαστική τοποθέτηση. Εκ μέρους του Μουσείου παρέστη η Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε. και ο Ναύαρχος ε.α. Ι. Παλούμπης

Ποσειδώνια 2010

Τριάντα χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα, 1.800 εκθέτες από 86 χώρες και περισσότεροι από 17.000 Έλληνες και ξένοι επαγγελματίες του χώρου αλλά και κυβερνητικοί αξιωματούχοι παραβρέθηκαν στα «Ποσειδώνια 2010». Πρόκειται για την μεγαλύτερη διεθνή ναυτιλιακή έκθεση του πλανήτη που πραγματοποιείται κάθε δύο χρόνια στην Ελλάδα και μετατρέπει την Αθήνα σε ναυτιλιακό επίκεντρο του κόσμου. Όπως ανέφέρε ο κ. Θεόδωρος Βώκος, project manager των Ποσειδωνίων, η αύξηση στις κρατήσεις εκθεσιακού χώρου άγγιξε φέτος το 12% σε σχέση με το 2008 ενώ σύμφωνα με τον ίδιο η φετινή διοργάνωση ήταν η μεγαλύτερη στη σαρανταετή πορεία της. Ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου, κ. ΝικήΟι εκθέτες κάλυψαν όλο το φάσμα των συνδεδεμένων με την ναυτιλία δραστηριοτήτων. τας Νικητάκος μαζί με τον Β΄ Αντιπρόεδρο κ. Δημήτριο Λεμονίδη και την Πρόεδρο του Μουσείου στο Έτσι εκτός από ναυτιλιακές εταιρείες συμμετείχαν επίσης ναυπηγία, λιμενικές αρχές, περίπτερο της Helmepa στην Διεθνή Ναυτιλιακή τράπεζες και χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, ναυλομεσίτες και μεσίτες πλοίων, αναλυτές Έκθεση των Ποσειδωνίων 2010. και σύμβουλοι επιχειρήσεων, ασφαλιστικές εταιρείες, νηογνώμονες, προμηθευτές αναλώσιμων και πετρελαϊκών προϊόντων κ.ά. Στα εγκαίνια, τα οποία πραγματοποιήθηκαν από την τότε Υπουργό Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας κα Λούκα Κατσέλη, παρεβρέθηκαν η Πρόεδρος του Μουσείου κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και οι Αντιπρόεδροι του Μουσείου – Εφοπλιστές κ.κ. Πάνος Λασκαρίδης και Δημήτριος Λεμονίδης. Κατά την διάρκεια των εγκαινίων μοιράστηκε από το περίπτερο του Υπουργείου Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας το τεύχος 71 του περιοδικού του Μουσείου «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» το οποίο ήταν αφιερωμένο στα «Ποσειδώνια» και την Εμπορική μας Ναυτιλία, με άρθρα από εκπροσώπους όλων των σχετικών επίσημων και αρμόδιων φορέων.

ΝΕΑ ΜΕΛΗ

Χ Ρ Η Μ ΑΤ Ι Κ Ε Σ Δ Ω Ρ Ε Ε Σ

Γιαννούλης Παναγιώτης

Ναυπηγός & Μηχανολόγος

Καρατζάς Βασίλειος

Ναυτιλιακά Οικονομικά-ΗΠΑ

Λουκάς Δαλακλής

Τραπεζικός

Νατάσα Φιλιππουπολίτη

Διδάκτωρ Μουσειολογίας

Παπαϊωάννου Νικόλαος

Πλοίαρχος Ε.Ν.Μοντελιστής Ιστιοφ.

Σπύρος Τζώρτζογλου

Έμπορος

Χασιώτης Κωνσταντίνος

Ναυπηγός

Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες στους κάτωθι επιχειρηματίες για την οικονομική τους ενίσχυση προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος μόλις ενημερώθηκε για τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει το Μουσείο.

•

• Ο Αντιναύαρχος και Γεν. Γραμματεύς του ΝME κ. Τιμόθεος Μασούρας, προσέφερε 2.500,00 € για την κάλυψη εξόδων της έκδοσης «ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΥΠΟΧΡΥΧΙΑ».

•

Ο Αντιναύαρχος και Γεν. Γραμματεύς του ΝME κ. Θωμάς Κατωπόδης, προσέφερε 2.500,00 € για την κάλυψη εξόδων της έκδοσης «ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΥΠΟΧΡΥΧΙΑ».

•

Η εταιρεία SHELL HELLAS A.E. προσέφερε 2.000,00 €

•

Η εταιρεία SYMIACOS BROS S.A. προσέφερε 1.000,00 €.

•

Ο κος Μιχαήλ Γαλιατσάτος μέλος του NME προσέφερε 200,00 €.

•

Η κα Αλίκη Παϊζη-Παραδέλη προσέφερε 100,00 ευρώ για την ενίσχυση του Μουσείου εις μνήμη Μαρίας Τσαγρή.

•

Το ζεύγος Βιργινίας & Michael TUROFF προσέφερε 100,00 ευρώ για την ενίσχυση του Μουσείου εις μνήμη Μαρίας Τσαγρή.

•

Επίσης θερμές ευχαριστίες εκφράζουμε στον κο Κων/νο Φιλίππου, μέλος του Μουσείου για την προσφορά του, στο πωλητήριο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος 10 DVD με τίτλο: «Ναυπηγικές Ηλεκτρονικές Καταγραφές 1920-2010» προς πώληση για την ενίσχυσή του Μουσείου.

ΔΩΡΕΕΣ Δώρισαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμά: •

•

Ο κ. Γεώργιος Μόραλης, μία πλακέτα πυροβόλου του πλοίου ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ, τρεις κάλυκες που προέρχονται από το ΒΠ ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΣ, ένα διακοσμητικό τιμόνι -ανεμολόγιο, ένα υφασμάτινο πόστερ με ιστορικά ιστιοφόρα καθώς και πλήθος αντιγράφων φωτογραφιών της περιόδου 1938-42. Ο κ. Μιχάλης Μουσκέτας ένα επίσημο του Αντιτορπιλικού Κανάρης, το οποίο υπεστάλη στις 23/5/1973, έναν μηχανισμό ευρέσεως παρεκτροπής ανέμου, μια φωτογραφική ανατύπωση του ευδρόμου Ναύαρχος Μιαούλης και τμήμα αμφορέα.

Ο Ιαπωνικός Νηογνώμων NIPPON KAIJI KYOKAI προσέφερε 10.000,00 €

Ðåñßðëïõò

67

Ευάγγελος Κουρής (1918-2010) Αντιπλοίαρχος Β.Ν.(ε.α.) - Πλοίαρχος Ε.Ν. Βετεράνος Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου - Υποβρύχιος

Τ

α ξημερώματα της 5ης ΣεΌταν εξάντλησε κάθε νόμιμο πτεμβρίου, έφυγε από κοκαι νομότυπο όριο ηλικίας σαν ντά μας ο Ευάγγελος Κουρής. Πλοίαρχος, συνέχισε να εργάζεΗ κηδεία του έγινε την 7η Σεται στις Ναυτιλιακές Εταιρείες, σχεδιάζοντας τις κρουαζιέρες, πτεμβρίου στο Α΄ Νεκροταφείο επιλέγοντας τα πληρώματα, της Αθήνας, σε κλειστό οικοεποπτεύοντας τις επισκευές και γενειακό και φιλικό κύκλο, σύμεπιβαίνοντας σαν επιθεωρητής φωνα με την επιθυμία του ίδιου στα ταξίδια. Κι αυτό το έκανε και της οικογένειάς του, και μέχρι πριν ένα χρόνο, που το παρά την ευγενή επιμονή του σώμα πρόδωσε τελικά το πνεύΓενικού Επιτελείου Ναυτικού μα του. Στα πρόσφατα γεγονότα να του αποδώσει τιμές βετεράμε τα επεισόδια πειρατείας στα νου. Εκτός από τους συγγενείς νερά της Σομαλίας, ήταν εκεί! και τους φίλους του, έδωσαν Πάνω στη γέφυρα του Κρουατο παρόν και το Πολεμικό και ζιερόπλοιου ΔΑΝΑΗ, της Εταιτο Εμπορικό Ναυτικό, που, και ρείας του Γιώργου Ποταμιάνου, στα δυό, ο Καπετάνιος άφησε ήταν εκεί για να υποδεχθεί τον ανεξίτηλο το πέρασμά του. Και Κυβερνήτη της Γαλλικής φρεγάβέβαια οι Υποβρύχιοι, τα παιδιά τας που περιπολούσε. Ο Γάλλος του (ή μάλλον δισέγγονά του), με πρώτους και καλύτερους Ο Κυβερνήτης του Υ/Β ΠΙΠΙΝΟΣ (Υ8) εξεπλάγη, ενθουσιάστηκε, ένιωτους οκτώ Κυβερνήτες των Ελ- Πλωτάρχης Ε. Κουρής στο περισκόπιο σε θαυμασμό. Ήταν απ’ αυτά τα συναπαντήματα που δεν ξεχνάς ληνικών Υποβρυχίων. το 1950. ποτέ! Έναν συνάδελφο με μισό Ο Ευάγγελος Κουρής γεννήθηκε και πλέον αιώνα στη θάλασσα, στην Κέρκυρα τον Ιούνιο του πάνω και κάτω απ’ αυτήν! Τον μεγαλύτερο, ίσως, Έλ1918. Εισήλθε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων τον ληνα θαλασσόπορο των τελευταίων έξι δεκαετιών! Σεπτέμβριο του 1936. Από πολύ νωρίς, πάνω στο Τον Ιανουάριο του 2006, ο Ευάγγελος Κουρής ταΙστιοφόρο Εκπαιδευτικό ΑΡΗΣ, έδειξε τις σπάνιες ξίδεψε και καταδύθηκε με Υποβρύχιο σε ηλικία 88 ναυτικές του αρετές. ετών (σίγουρα πρόκειται για ρεκόρ Guinness). ΠροΟρκίστηκε Σημαιοφόρος τον Αύγουστο του 1940. ηγουμένως, και για ένα μήνα, είχε πάρει και μελέτηΣτην πρώτη φάση του πολέμου υπηρέτησε στο σε το βιβλίο μάχης και τα σχέδια του υποβρυχίου Αντιτορπιλικό ΠΑΝΘΗΡ, που συμμετείχε στις ατέργια να καταλαβαίνει τα τεκταινόμενα, να συμμετέμονες νηοπομπές μεταφοράς εφέδρων και υλικού, χει. «Δεν ανέχομαι να είμαι επιβάτης», είχε πει! από τη νότια Ελλάδα και τα νησιά στα λιμάνια του O ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ αποχαιρετά σ’ αυτό το τεύχος το σεΒόλου και της Θεσσαλονίκης. Επίσης, εκπαιδεύτηκε βαστό μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, σαν παρατηρητής στα Υδροπλάνα της Ναυτικής Αετον μεγάλο Ναύτη στην τελευταία του κατάδυση ροπορίας Dornier 22. Τον Απρίλιο του 1941, διέφυγε (γιατί ο Καπετάν Βαγγέλης ήταν πάνω απ’ όλα Υπομε το Αντιτορπιλικό ΠΑΝΘΗΡ στη Μέση Ανατολή. βρύχιος). Μια κατάδυση χωρίς ανάγκη προϋπολοΕκεί παρουσιάστηκε στα Υποβρύχια. Αρχικά τοπογισμού ζύγισης, χωρίς αναφορές στεγανότητας, χωθετήθηκε στο Υποβρύχιο ΚΑΤΣΩΝΗΣ, όπου εκπαιρίς καν να κλείσει το πάνω πώμα, μόνο με κλάξον... δεύτηκε και συμμετείχε στα ταξίδια ενεργοποίησης Στην κόρη του Βίβιαν και σ’ όλη του την οικογένεια του πλοίου. Στο πρώτο τρίμηνο του 1943, τοποθεεκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια. τήθηκε Ύπαρχος στο Υποβρύχιο ΜΑΤΡΩΖΟΣ, με το οποίο επανέπλευσε στην Ελλάδα την 1η Νοεμβρίου Ένας απόστρατος Αξιωματικός του 1944. Κατά τη διάρκεια του πολέμου συμμετείχε των Υποβρυχίων σε επτά πολεμικές περιπολίες με τα Υποβρύχια ΜΑΤΡΩΖΟΣ, ΝΗΡΕΥΣ και ΠΙΠΙΝΟΣ. Για την συμμετοχή του στον πόλεμο τιμήθηκε με τον Πολεμικό Σταυρό Γ΄ Τάξεως (διπλή απονομή). Στο διάστημα 1944-1952 υπηρέτησε σαν Ύπαρχος του Υποβρυχίου ΔΕΛΦΙΝ και σαν Κυβερνήτης των Υποβρυχίων ΠΙΠΙΝΟΣ, ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ, ΞΙΦΙΑΣ και του Αρματαγωγού ΧΙΟΣ. Μόλις προήχθηκε στο βαθμό του Αντιπλοιάρχου, παραιτήθηκε από τις τάξεις του Β.Ν., για να τον κερδίσει για πάντα η Εμπορική Ναυτιλία. Ταξίδεψε σαν Ανθυποποπλοίαρχος, Υποπλοίαρχος και Πλοίαρχος με διάφορα φορτηγά και τάνκερς. Εργάστηκε στην επανενεργοποίηση των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά από τον Όμιλο Νιάρχου. Εργάστηκε στη δημιουργία του Σταθμού Ανεφοδιασμού στους Καλούς Λιμένες από τον Όμιλο Βαρδινογιάννη. Αλλά την πιο πετυχημένη σταδιοδρομία, την είχε σαν Πλοίαρχος στα Κρουαζιερόπλοια όλων των μεγάλων Ελληνικών Εφοπλιστικών Εταιρειών. Ταξίδεψε σ’ όλες τις θάλασσες και σ’ όλους τους ωκεανούς του κόσμου, στα πιο μεγάλα βόρεια και νότια 56 χρόνια μετά στο περισκόπιο του Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ πλάτη, απ’ το Σπιτσμπέργκεν μέχρι την Ανταρκτική.

S113 παρακολουθεί τη βολή εκπαιδευτικού βλήματος.

68

Ðåñßðëïõò

BAPOMETPO Γράφει ο Σκάπουλος

Αγαπητές φίλες και φίλοι. Αυτή τη φορά ο Σκάπουλος δεν έχει διάθεση να επιδοθεί στη συνήθη καλόπιστη κριτική του. Κάτι λίγο το Φθινόπωρο με τα φύλλα στα δέντρα που αρχίσανε να κιτρινίζουν, κάτι οι οικονομικές δυσκολίες της χώρας που έχουν επίδραση σ’ όλους μας και ιδίως στους φτωχότερους, κάτι κι απ’ το εισαγωγικό σημείωμα της Προέδρου που, όπως με πληροφορήσανε, θα διεκτραγωδεί την οικονομική θέση του Μουσείου, σαν να γκριζάρισα μέσα μου και δεν έχω όρεξη για κάτι δημιουργικό. Θα σας πω όμως μια ιστορία, σαν εκείνες που λέγανε οι ναύτες των ιστιοφόρων του Καρκαβίτσα, μαζεμένοι στο πλωριό υπόφραγμα, γύρω απ’ την ξυλόσομπα, όταν έξω λυσσομανούσε ο χιονιάς σφυρίζοντας στα ξάρτια, ενώ το Γαλαξιδιώτικο Μπάρκο - Μπέστια έχοντας κατεβάσει τα πανιά με μια μόνο μουδαρισμένη μπούμα κι ένα φλόκο, αρμένιζε στη Μαύρη Θάλασσα, προς την Οδησσό, να φορτώσει στάρι. Την ιστορία δεν την άκουσα βέβαια σε ιστιοφόρο, ούτε στη Μαύρη Θάλασσα, σ’ ένα Liberty είμαστε, τη δεκαετία του ’60, στο κομοδέσιο που βρίσκεται στη μέση του πλοίου, εν πλω από Liverpool προς Halifax, με τον Βόρειο Ατλαντικό να βγάζει φίδια και το βαπόρι να αγκομαχάει, κάτι μεταξύ τραβέρσου και προχώρησης. Οι ναύτες μαζεμένοι στην τραπεζαρία κουνιόνταν μπρος πίσω με το κούνημα του πλοίου, καθισμένοι στους ξύλινους στερεωμένους πάγκους, ακουμπώντας στα τραπέζια και προσπαθώντας με το ζόρι ένας δυο να κρατήσουν τις κούπες με καφέ, που με πολύ κόπο και κίνδυνο εγκαυμάτων είχαν ψήσει στην κουζίνα. Όπως πάντα η κουβέντα περιστρεφόταν γύρω απ’ τη φουρτούνα και πόσο προβλέπει το Meteo ότι θα κρατήσει. Αυθεντία για απαντήσεις σε τέτοιες ερωτήσεις, ο Μαρκόνης, που άμα βρίσκεται στη συντροφιά πληροφορεί με ακρίβεια για το Gale, την πορεία και την ταχύτητά του και πόσο ακόμα χρόνο θα επηρεάσει την πλεύση του πλοίου μας. Εκεί ήταν που πρωτάκουσα για τον Γιάννη τον Αλαφασό, τον Μυκονιάτη. Η κουβέντα στριφογύριζε έτσι, αφηρημένα, για τη μοίρα, το κισμέτ, όπως λέμε «όποιου του μέλλει να πνιγεί ποτέ του δεν πεθαίνει» Το νήμα της συζήτησης έπιασε ο Νίκος, ο θερμαστής, απ’ τη Μύκονο κι αυτός, που είχε γνωρίσει προσωπικά τον Γιάννη τον Αλαφασό, τον μάγειρα στα βαπόρια. Ήταν γεννημένος το ’99, ένα χρόνο πριν μπει ο 20ος αιώνας με τις τεράστιες ανατροπές του στην παγκόσμια Ιστορία. Φτωχό παιδί. Όλη η Μύκονος ήταν φτωχή τότες. Όλη η οικονομική ζωή κρεμόταν από τη θάλασσα, ή ψάρεμα, ή μπάρκο. Η γη, πανέμορφη όπως πάντα, ήταν άγονη και είχε ελάχιστα να δώσει σ’ όσους είχαν την υπομονή να τη σκάβουν και να την σπέρνουν. Μπαρκάρισε κι αυτός, όπως τα περισσότερα παιδιά της ηλικίας του. Στην αρχή ήταν βοηθός μάγειρα, αργότερα έγινε μάγειρας ο ίδιος κι είχε και βοηθούς. Σε μια περίοδο προπολεμικά κατάφερε να βγει λαθραίος στην Αμερική. Ήταν βλέπεις και το επάγγελμα που βοηθούσε, είχε τέχνη στα χέρια του. Τον έπιασαν, τον απέλασαν και ξαναμπήκε στα βαπόρια. Α. Η έναρξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου τον βρήκε να ταξιδεύει πάνω σ’ ένα φορτηγό ατμόπλοιο, το «ΓΑΡΟΥΦΑΛΛΙΑ», του Σπύρου Λαιμού (51%)και Πολύδωρα Λαιμού (49%). Ήταν μεταφορικής ικανότητας 8.000 τόνων. Έχοντας Πλοίαρχο τον Εγνουσιώτη καπετάνιο Ηλία Ποντικό είχε αποπλεύσει από το OSLO στις 7 Δεκεμβρίου 1939 κενό φορτίου, με προορισμό το Νορβηγικό λιμάνι KIRKENES που βρισκόταν σε μικρή απόσταση από το 70

Ðåñßðëïõò

MURMANSK της Ρωσίας. Στο KIRKENES θα φόρτωνε μεταλλεύματα για την Αγγλία. Στις 11 Δεκεμβρίου στις 09:15 ο Πλοίαρχος ευρισκόμενος στην κάτω γέφυρα είδε περισκόπιο υποβρυχίου 70 μοίρες αριστερά και σε απόσταση περίπου 150 μέτρων, ενώ συγχρόνως είδε το ίχνος της τορπίλης που χτύπησε το πλοίο του αριστερά στο ύψος του λεβητοστασίου. Επτά άτομα τραυματίστηκαν λιγότερο ή περισσότερο σοβαρά. Ο Γιάννης Αλαφασός βγήκε αλώβητος μαζί μ’ άλλους 20 από τους 27 συνολικά που επέβαιναν στο βαπόρι. Σύμφωνα με Γερμανικές πηγές το «ΓΑΡΟΥΦΑΛΛΙΑ» τορπιλίστηκε την 11η Δεκεμβρίου 1939 σε στίγμα 64-36 Βόρειο και 10-42 Ανατολικό από το Γερμανικό υποβρύχιο U-38 με κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο HEINRICH LIEBE παρασημοφορημένο για την πολεμική του δράση. Β. Στον Γιάννη όπως και στους περισσότερους του «ΓΑΡΟΥΦΑΛΛΙΑ» άλλωστε, τους δόθηκε η ευκαιρία να ξαναμπαρκάρουν στην ίδια εταιρεία των Λαιμών. Δύσκολη ζωή, μεγάλος ο κίνδυνος στη θάλασσα, λίγα τα βαπόρια λόγω πολέμου, έπρεπε να βγει το μεροκάματο, η οικογένεια πίσω περίμενε. Έπειτα τι άλλο θα μπορούσε να κάνει τώρα περασμένα σαράντα ;;; Μπήκε στο «ΔΗΜΗΤΡΗΣ», 30 χρονών βαπόρι, 9.275 τόνων, με μια τρικύλινδρη παλινδρομική μηχανή που του έδινε γύρω στους 9,5 κόμβους δρόμο. Το «ΔΗΜΗΤΡΗΣ» ανήκε στους ίδιους αδελφούς Λαιμούς (Σπύρο 52% και Πολύδωρα 48%). Το βαπόρι με Πλοίαρχο τον Στέφανο Σαμωνά και με 31 άνδρες πλήρωμα απέπλευσε στις 13 Ιουνίου 1940 από το VILLA CONSTITUTION του LA PLATA της Αργεντινής με φορτίο 9.208 τόνους δημητριακά για το LIVERPOOL της Αγγλίας. Στις 26 Ιουνίου 1940 και ενώ βρισκόταν 120 ναυτικά μίλια από το ακρωτήριο Φινιστέρο, αναδύθηκε πλάι του ένα υποβρύχιο το οποίο διέταξε το πλήρωμα να εγκαταλείψει άμεσα το πλοίο. Πράγματι το πλήρωμα επιβιβάστηκε στις λέμβους και απομακρύνθηκε από το πλοίο. Το υποβρύχιο βύθισε με κανονιοβολισμούς το «ΔΗΜΗΤΡΗΣ» και αφού εφοδίασε τις λέμβους με τέσσερις φιάλες ρούμι, τους έδειξε την τηρητέα πλεύση και απομακρύνθηκε. Οι ναυαγοί σήκωσαν τα πανιά των λέμβων και περισυλλέχτηκαν 36 ώρες αργότερα από Γαλλικό Αντιτορπιλικό. Σύμφωνα με Γερμανικές πηγές το «ΔΗΜΗΤΡΗΣ» βυθίστηκε σε στίγμα 44 -13 Βόρειο και 11 – 22 Δυτικό από το Γερμανικό υποβρύχιο U-29 με κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο OTTO SGHUMART παρασημοφορημένο για την πολεμική του δράση. Γ. Την Τρίτη φορά ο Γιάννης Αλαφασός μπάρκαρε σ’ ένα νέο σχετικά βαπόρι το «ΛΕΩΝΙΔΑΣ Μ.» ναυπήγησης του 1929. Ήταν μεταφορικής ικανότητας 7.950 τόνων και η τρικύλινδρη παλινδρομική του μηχανή του έδινε μια ταχύτητα της τάξεως των 11 κόμβων. Ιδιοκτήτες ήταν ο Κων. Μίχαλος (50%) και οι αδελφοί Χατζηπατέρα (Ιωάννης 22%, Νικόλαος12%, και Αδαμάντιος 16%) Στις 30 Ιουνίου 1942 απέπλευσε με φορτίο μεταλλεύματος από το λιμάνι του RIO DE JANEIRO προς το λιμάνι SYDNEY της NOVA SCOTIA του Καναδά. Στις 12 Ιουλίου 1942 και ώρα 11:40 αναδύθηκε υποβρύχιο πρύμα αριστερά σε απόσταση μισό περίπου μίλι από το πλοίο. Οι Αξιωματικοί έριξαν αμέσως στη θάλασσα τους μυστικούς κώδικες και τα σήματα του Αγγλικού Ναυαρχείου. Ο Γιάννης μαζί μ’ όλο το πλήρωμα ξαναβρέθηκε ναυαγός στις σωσίβιες λέμβους του πλοίου σε στίγμα 37 Βόρειο και 52 Δυτικό. Το «ΛΕΩΝΙΔΑΣ Μ.» βυθίστηκε με κανονιοβολισμούς και τελικά με τορπιλισμό. Το υποβρύχιο έδωσε στους ναυαγούς τρία κουτιά με γαλέτες και ένα σακί με ένα είδος τηγανητής πατάτας καθώς και οδηγίες πλεύσεως

προς την πλησιέστερη στεριά που απείχε περί τα 700 μίλια. Τους άφησε και απομακρύνθηκε παίρνοντας μαζί του ως ομήρους τον Πλοίαρχο Ηλία Χαλκιά και τον Α Μηχανικό Ηλία Σταματίου οι οποίοι αφέθησαν ελεύθεροι μετά τον πόλεμο. Οι ναυαγοί περισυλλέχθηκαν μετά τετράωρο πλου από το Πορτογαλικό «SAN MIGUEL”. Σύμφωνα με Γερμανικές πηγές το «ΛΕΩΝΙΔΑΣ Μ.» τορπιλίσθηκε τις μεσημβρινές ώρες της 19ης Ιουλίου 1942 σε στίγμα 37-00 Βόρειο και 52-04 Δυτικό από το Γερμανικό υποβρύχιο U-332 με κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο JOHANNES LIEBE. Δ. Το επόμενο μπάρκο του Γιάννη ήταν το παλιό φορτηγό ατμόπλοιο «ΥΔΡΑΙΟΣ» ναυπήγησης 1902, μεταφορικής ικανότητας 7.500 τόνων με τρικύλινδρη παλινδρομική μηχανή και ταχύτητα 10 κόμβων. Το «ΥΔΡΑΙΟΣ» ανήκε στον Αθανάσιο Κουλούρα (75%) και την Πανωραία Ξένου (25%). Με Πλοίαρχο τον Γεώργιο Λειβαδά και πλήρωμα 38 ανδρών ταξίδευε από PORT SAID προς LORENZO MARQUES κενό φορτίου με 1.500 τόνους έρμα. Στις 6 Ιουλίου 1943 τορπιλίστηκε και βυθίστηκε σε στίγμα 24-44 Νότιο και 35-12 Ανατολικό στα ανοιχτά της Μοζαμβίκης. Σύμφωνα με Γερμανικές πηγές το «ΥΔΡΑΙΟΣ» τορπιλίστηκε από το Γερμανικό υποβρύχιο U-198 με κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο WERNER HARTMANN παρασημοφορημένο για την πολεμική του δράση. Γι αυτό σου λέω, τέλειωσε τη διήγησή του ο Νίκος ο θερμαστής απ’ τη Μύκονο «’Όποιου του μέλλει να πεθάνει στο κρεβάτι του ποτέ του δεν πνίγεται»

Οι άλλοι τον άκουσαν σιωπηλοί, απορροφημένοι στις σκέψεις τους, χαμένοι μεσ’ τους καπνούς των τσιγάρων τους, αναλογιζόμενοι τι περνάει ο φτωχός άνθρωπος στη ζωή του. Το άγριο κούνημα συνέχιζε. Έτρεξα να φύγω, ήμουν βλέπεις σκάπουλος κι η ώρα είχε περάσει, ασφαλώς ο Ανθυποπλοίαρχος θα με αναζητούσε στη γέφυρα. Ο Γιάννης Αλαφασός ήταν θείος του Νίκου Αλαφασού που είναι στο Διοικητικό Συμβούλιο του Μουσείου. Βγήκε απ’ τα καράβια τη δεκαετία του ’50 κι έζησε το υπόλοιπο της ζωής του με την ψευτοσύνταξη του ΝΑΤ. Πέθανε ήσυχα και φυσιολογικά κι άφησε πίσω του δύο κόρες και τρία εγγόνια. Αποτελεί τη χαρακτηριστική περίπτωση του ανώνυμου ναυτιλλόμενου που βγήκε απ’ τα σπλάχνα της, φτωχής τότε, ναυτομάνας Μυκόνου. Είναι πολλές τέτοιες περιπτώσεις που ανώνυμα κι αθόρυβα έκαναν το καθήκον τους προς την πατρίδα, την κοινωνία, την οικογένεια, τη ζωή. Αυτός έζησε. Χιλιάδες άλλοι χάθηκαν στα βάθη των ωκεανών και των θαλασσών του κόσμου κι άλλοι πολλοί κατάντησαν ψυχασθενείς απ’ το συναπάντημά τους με το χάρο. Σ’ αυτούς όλους στηρίχθηκε το θαύμα της σημερινής ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας που κατέχει την πρώτη θέση στην παγκόσμια κατάταξη και μας κάνει όλους υπερήφανους. Σημ.: Ο Σκάπουλος δανείσθηκε τα στοιχεία του παρόντος σημειώματος από τα βιβλία «Το τίμημα του πολέμου» του αειμνήστου Ναυάρχου ΠΝ Κων. Παΐζη και το «Εν καιρώ πολέμου» του αειμνήστου Ναυάρχου ΛΣ Χρ. Ντούνη. Ðåñßðëïõò

71

ÊÁÔÁËÏÃÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÙÍ ÍÁÕÔÉÊÙÍ ÌÏÕÓÅÉÙÍ ÖÏÑÅÙÍ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ ÊÁÔÁËÏÃÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÙÍ ÖÏÑÅÙÍÊÁÉ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÄÉÅÕÈÕÍÓÇ

Ô.Ê.

ÔÇËÅÖÙÍÁ

ÍÏÌÉÊÇ ÌÏÑÖÇ

ÊÁÔÇÃÏÑÉÁ

Ðáðáññçãïðïýëïõ 2

105 61 ÁèÞíá

Ôçë.: 210 33 68 518 Fax: 210 32 53 680

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

Ãéáëüò Óýìçò

856 00 ÄùäåêÜíçóá

22460 72363 22460 72569

Ä.

Åéäéêü

Óêñá 94

176 63 ÊáëëéèÝá

210 89 57 234

Í.Ð.É.Ä.

-

4. ÈÙÑÇÊÔÏ Ã. ÁÂÅÑÙÖ

¼ñìïò Ðáëáéïý ÖáëÞñïõ -Ôñïêáíôåñü

-

210 98 36 539 210 98 52 578

Êñáôéêü

-

5. Á/Ô ÂÅËÏÓ Ìïõóåßï Áíôéäéêôáôïñéêïý Áãþíá

¼ñìïò Ðáëáéïý ÖáëÞñïõ -Ôñïêáíôåñü

-

210 98 88 457

Êñáôéêü

Åéäéêü

¾äñá

180 40 ¾äñá

22980 52355

Í.Ð.Ä.Ä.

Ôïðéêü

Âéèõíßáò 2

632 00 Í. ÌïõäáíéÜ ×áëêéäéêÞò

23730 26166

Ä.

Åéäéêü

ÔóéëéâÞ

291 00 ÆÜêõíèïò

26950 42436

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

Ïäüò Ìïõóåßïõ 3

330 52 Ãáëáîßäé

22650 41558 22650 41795

Ä.

Ôïðéêü

Ìðü÷áëç Óôáõñüò

291 00 ÆÜêõíèïò

26950 28249

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

11. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÉÃÁÉÏÕ

Ðáñíáóóïý 2 & Ëåùö. Êçöéóßáò

151 24 Ìáñïýóé

210 81 25 547 210 98 11 581

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

12. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÍÄÑÏÕ

ÄÞìïò ¢íäñïõ

845 00 ¢íäñïò

22820 22264

Í.Ð.Ä.Ä.

Ôïðéêü

13. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÈÇÑÁÓ

Ìðïõìðïõëßíáò 31-33

185 35 ÐåéñáéÜò

210 42 96 815

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

ÄÞìïò Êáëýìíïõ

852 00 ÊÜëõìíïò

22430 51361

Ä

Åéäéêü

15. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÑÇÔÇÓ

ÁêôÞ Êïõíôïõñéþôç

731 31 ×áíéÜ

Ôçë.: 28210 91875 Fax: 28210 74484

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

16. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ËÉÔÏ×ÙÑÏÕ

Áã. Áðïóôüëùí 35

602 00 Ðéåñßáò Ëéôü÷ùñï Ðéåñßáò

23520 81402

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

17. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÏÉÍÏÕÓÓÙÍ ÏÉÍÏÕÓÓÅÓ ×ÉÏÕ

Ïéíïýóóåò

821 01 Ïéíïýóóåò

22720 51582

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

ÓôÝöáíïõ Ôóïýñç 20

821 00 ×ßïò

22710 44139

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

ÊáñáïëÞ & Äçìçôñßïõ 28

188 63 ÐÝñáìá

210 44 19 083

Ä.

Åéäéêü

20. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÂÁËÁÓ

-

-

Ôçë.: 2510 835826 Fax: 2510 226850

Ä.

Åéäéêü

21. ÌÏÕÓÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ & ÓÐÏÃÃÁËÅÉÁÓ ÍÅÁÓ ÊÏÕÔÁËÇÓ

-

814 00 ËÞìíïò

Ôçë.: 22540 51790 22540 51362 Fax: 22540 51763

Ä.

Åéäéêü

-

ÖÜñóá Áñãïóôüëé ÊåöáëëïíéÜ

Ôçë.: 26710 87260 Fax: 26710 25656

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

-

ÊáñäÜìõëá ×ßïò

Ôçë.: 2510 835287 Êéí: 6936 136 145

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

Êñõïíåñßïõ 14

Áã. ÍÜðá Êýðñïò

00357 23816366

Ä.

Ãåíéêü

-

166 74 ÃëõöÜäá

-

É.

Ãåíéêü

ÏÍÏÌÁ

1. ÁËÓÏÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ 2. ÄÇÌÏÔÉÊÏ ÍÁÕÔÉÊÏ & ËÁÏÃÑÁÖÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÓÕÌÇÓ 3. ÅËËÇÍÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏ ÐÑÏÓÔÁÓÉÁÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ

6. ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÁÑ×ÅÉÏ - ÌÏÕÓÅÉÏ ÕÄÑÁÓ 7. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ & ÅÑÃÁËÅÉÙÍ 8. ÌÉËÁÍÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ 9. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÃÁËÁÎÅÉÄÉÏÕ 10. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÆÁÊÕÍÈÏÕ

14. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁËÕÌÍÏÕ

18. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ×ÉÏÕ 19. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÉÁÓ & ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ ÓÔÏ ÐÅÑÁÌÁ

22. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÉÏÍÉÏÕ

23. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÑÄÁÌÕËÙÍ 24. ÌÏÕÓÅÉÏ “ÈÁËÁÓÓÁ” ÊÕÐÑÏÕ 25. ÍÁÕÔÉÊÇ ÓÕËËÏÃÇ Ì. ÌÅÈÅÍÉÔÇ

72

Ðåñßðëïõò