Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος by Digitalbox

ΤΕΥΧΟΣ 58 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

τεύχος 58 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 03

Editorial

Επετειακό Ημερολόγιο - Μνήμες Ηρώων • Το Κίνημα του Πόρου Του Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α. • O Λάμπρος Κατσώνης Πρόδρομος του ξεσηκωμού του ‘21 Του Πάνου Στάμου • Ιωάννης Βαρβάκης Του Δημητρίου Ανδριάνα - Ερευνητή ιστορικών και λαογραφικών παραδόσεων της νήσου Ψαρών

12 18

12 Åîþöõëëï Óçìáôïëüãéï (âéâëßï Íáõôéêþí ÓçìÜôùí) ôïõ ðëïßïõ ôïõ Åëëçíéêïý Óôüëïõ ôïõ Áãþíá Áíåîáñôçóßáò. ÓÙÊÑÁÔÇÓ, Ýêäïóç 1825, áñ÷åßï Í.Ì.Å.

Η Επανάσταση του Επιταφίου Του Νικολάου Δ. Τζουγανάτου

Πολεμικό Πάσχα του Θωρηκτού “ΥΔΡΑ“ Του Κ. Παΐζη - Παραδέλλη, αειμνήστου Προέδρου Ν.Μ.Ε.

Tñéìçíéáßá ¸êäïóç ôïõ Íáõôéêïý Ìïõóåßïõ ôçò ÅëëÜäïò Kùä. 2528

Αναμνήσεις από το άλλοτε ναυτικό Πάσχα στον Ατλαντικό Του Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α. Εμμανουήλ Μακρή, πρώην Προέδρου Ν.Μ.Ε.

Το τραγικό Πάσχα του 1941 Του Αρχιπλοίαρχου Π.Ν. ε.α. Ν. Λάχανου

Πάσχα πάνω στο Θεμιστοκλή

Εορτών εορτή και πανηγύρις εστί πανηγυρέων Του Χάρη Τορτορέλη - Μουσειογράφου

Σπάνια ντοκουμέντα του φωτογραφικού αρχείου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

To “Λέσβος” και η αεροναυμαχία της Πάφου Του Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α.

Ναυτικός Όμιλος Ιωαννίνων: Ιστορία πάνω από μισό αιώνα

Κριτική Τέχνης Σταμάτης Μανθούλης / Ιωσήφ Ντεμίρης Του Χάρη Τορτορέλη - Μουσειογράφου

«Το φως του Αιγαίου». Εκδήλωση της Ε.Θ.Ε. Περιπλάνηση στην Ιστορία, την Παράδοση, την Τέχνη και το Φως του Αιγαίου

Λογοτεχνία & Θάλασσα • Ματρόζος του Γ. Στρατήγη • Βιβλιοπαρουσιάσεις • Δωρεές βιβλίων & περιοδικών

Έφυγε ο Νικόλαος Λάχανος

Εκδήλωση για την κοπή της πίτας των μελών του ΝΜΕ

Ημερολόγιο Μουσείου Εκδηλώσεις - Το Ν.Μ.Ε. ήταν εκεί Δωρεές - Νέα Μέλη - Ανακοινώσεις

Βαρόμετρο Γράφει ο Σκάπουλος

ÉäéïêôÞôçò: Íáõôéêüí Ìïõóåßïí ôçò ÅëëÜäïò Ìáñßíá ÆÝáò, ÐåéñáéÜò 185 37 Ôçë.: 210 45 16 264 Fax: 210 45 12 277

Åêäüôçò - ÄéåõèõíôÞò: Áíáóôáóßá Áíáãíùóôïðïýëïõ - Ðáëïýìðç Ðñüåäñïò ôïõ Íáõôéêïý Ìïõóåßïõ ÅëëÜäïò Äéåýèõíóç Óýíôáîçò: ÃéÜííçò Ðáëïýìðçò ÅðéìÝëåéá ¸êäïóçò: Áíáóôáóßá Áíáãíùóôïðïýëïõ - Ðáëïýìðç ÉùÜííá Ìðåñìðßëç Áñ÷áéïëüãïò Ì.Ä.Å. ÂõæáíôéíÞò Áñ÷áéïëïãßáò ×áñÜëáìðïò ÔïñôïñÝëçò Ðáéäáãùãüò - Ìïõóåéïëüãïò

Äéáöçìßóåéò: Í. Íéêïëáßäçò Ôçë./Fax: 210 24 35 075 Ãñáììáôåßá: ÅëÝíç ÃáóôåñÜôïõ Êáëëéôå÷íéêÞ ÅðéìÝëåéá: ÔÜôóç ÅëÝíç

Åêôýðùóç: ÐÁËËÇÓ ÁÂÅÅ Óôá ìÝëç ôïõ Ìïõóåßïõ äéáíÝìåôáé ÄùñåÜí

Ïé áðüøåéò ðïõ åêöñÜæïíôáé óôïí ÐÅÑÉÐËÏÕ åßíáé ðñïóùðéêÝò ôùí óõããñáöÝùí êáé äå äåóìåýïõí ôï Í.Ì.Å. ïýôå åñìçíåýïõí ôçí ðïëéôéêÞ Þ ôéò áðïöÜóåéò ôïõ.

Αγαπητά μας μέλη...

ΓΑΠΗΤEΣ ΦIΛΕΣ ΚΑΙ ΦIΛΟΙ.

τούτο δε απέδειξε με την αγορά μεγάλου αριθμού

Η ιστορία δεν γράφεται πάντοτε με

αντιτύπων από το φετινό ημερολόγιο «Ελληνικό

ευχάριστες ειδήσεις, αλλά οι ειδήσεις

Εμπορικό Ναυτικό - το Τέταρτο Όπλο», και συνη-

όποιας μορφής και φύσεως αποτελούν ιστορία και

γορεί υπέρ της επαναφοράς του “πόρου του ΝΑΤ”

πρέπει να γίνονται γνωστές.

στο Μουσείο.

Η ιστορία του “πόρου του ΝΑΤ” δεν σας είναι

Το ότι οι εισηγήσεις τότε δεν σκόπευαν στη δη-

άγνωστη, αλλά θα την επαναλάβουμε με δυο

μιουργία ενός άλλου φορέα διατήρησης της

λόγια για τους αναγνώστες που επιθυμούν να

ναυτικής παράδοσης, αλλά απλώς στην αποδόμη-

ενημερωθούν για το θέμα.

ση και διακοπή της λειτουργίας του υπάρχοντος,

Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος ιδρύθηκε το

επιβεβαιώνεται από την μετέπειτα πορεία του

1949, ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού Δικαίου,

ΜΕΝ.

επομένως δεν εδικαιούτο, θεωρητικά, καμία επι-

Το ΜΕΝ διατηρήθηκε μέχρι το 1998 χωρίς να

χορήγηση εκ μέρους του Δημοσίου. Το Μουσείο

κάμει ποτέ αισθητή την παρουσία του. Τη χρονιά

όμως δεν θα ήταν δυνατόν να επιβιώσει χωρίς την

εκείνη άλλαξε όνομα και σκοπό (;;) και μεταμορ-

θεσμοθέτηση κάποιου συγκεκριμένου και τακτι-

φώθηκε σε Ινστιτούτο Ιστορίας Εμπορικής Ναυ-

κού εσόδου, καθώς ούτε η εισφορά των μελών ήταν

τιλίας (ΙΙΕΝ), όνομα με το οποίο υφίσταται μέχρι

ποτέ σημαντική, ούτε τα ελάχιστα έσοδά του από

σήμερα. Στην 16ετή του ιστορία ο φορέας

εισιτήρια και λοιπές δραστηριότητες μπορούσαν

επανδρώθηκε τυπικά και μόνο από στελέχη της

να θεωρηθούν επαρκή για τη λειτουργία του.

Δημόσιας Διοίκησης, διττώς τοποθετημένα και στη

Επ` ευκαιρία θα πρέπει να τονισθεί ότι κανένα

Σχολή Λιμενοφυλάκων, όπου και η έδρα του. Ως

Μουσείο στον κόσμο, που λειτουργεί σαν ζω-

αποτέλεσμα αυτής της υπολειτουργίας δεν είχε

ντανός φορέας, επομένως έχει έξοδα, δεν συν-

έξοδα,(ενοίκιο, ασφάλειες, μισθούς, φως, νερό,

τηρείται από τα ίδια έσοδά του, αλλά όλα έχουν

τηλέφωνα, ταχυδρομικά, κλπ κλπ). Δραστηριότητα

την ανάγκη της κρατικής επιχορήγησης, πλου-

κατά τα 16 χρόνια δεν είχε καμία, επομένως δεν

σιοπάροχης ή μη.

δαπάνησε τα χρήματα του “πόρου του ΝΑΤ”

Έτσι από το 1966 το τότε Δ.Σ. του ΝΜΕ,

τα οποία συγκεντρώνονται σε λογαριασμό της

πέτυχε τη θεσμοθέτηση (Ν.4502/1966) ενός

Εθνικής Τράπεζας.

υπερτιμήματος 10% επί των διατιμημένων εντύπων

Εδώ και περίπου 4 χρόνια έχει αναληφθεί μια

του ΝΑΤ να διατίθεται υπέρ του Μουσείου. Στην

απέλπιδα προσπάθεια ενημέρωσης των εκάστοτε

ουσία επρόκειτο περί ιδιωτικής εισφοράς της

Υπουργών Ε.Ν. με στόχο την επαναφορά του

ναυτιλιακής κοινότητος, υπέρ του Μουσείου που

πόρου στο ΝΜΕ με το πρόσθετο δεδομένο

την εκπροσωπούσε στον Ελληνικό χώρο και στα

πως δεν χρησιμοποιείται. Παράλληλα έχει γίνει

διεθνή σχετικά φόρουμ.

γνωστό σε όλους τους τόνους σε όλους τους

Μετά 26 χρόνια, το 1992, το ΥΕΝ, χωρίς

Πολιτειακούς παράγοντες ότι το ΝΜΕ πνέει τα

προειδοποίηση, ή συζήτηση περιέκοψε το 90%

λοίσθια και συντηρείται στην ενέργεια από την

αυτού του πόρου (Ν. 2008/1992) υπέρ του

εξαθλιωτική πλέον επαιτεία στους διαδρόμους των

νεοϊδρυθέντος Μουσείου Εμπορικής Ναυτιλίας

υπουργικών και λοιπών αναλόγων γραφείων. Στην

(ΜΕΝ). Ο τότε Υπουργός Ε.Ν. κ. Παυλίδης,

έκφραση γενναιοδωρίας των διαφόρων φορέων

παραδέχεται σήμερα ότι το Ναυτικό Μουσείο

συμμετέχει και το ίδιο το ΥΕΝ με το εκπληκτικό

Ελλάδος πρέπει να συνεχίσει την λειτουργία του,

ποσόν των 4.700 Ευρώ ετησίως (!!). Εάν αυτό

Ðåñßðëïõò

Αγαπητά µας µέλη... δεν επιβεβαιώνει τον ισχυρισµό για στοχευµένη

Ναυτιλίας δεν ενδιαφέρθηκε για την τύχη του

προσπάθεια διακοπής της λειτουργίας του ΝΜΕ,

Ναυτικού Μουσείου της χώρας. Θεωρεί το

απορούµε τι άλλο µπορεί να σηµαίνει.

Υπουργείο ότι είναι αναρµόδιο ;;

Το περασµένο Φθινόπωρο ο Δήµος Πειραιά υπό

• Ο ίδιος ο Υπουργός έχει προσκληθεί επανει-

την προηγουµένη του Διοίκηση συνέστησε µια

ληµµένα να επισκεφτεί το Ν.Μ.Ε. αλλά µέχρι

διαπαραταξιακή Δηµοτική επιτροπή µε σκοπό να

τώρα δεν το έχει επιτύχει. Γεγονός είναι ότι

επισκεφθεί τον Υπουργό Ε.Ν. και να του θέσει

αποστέλλει τους εισαγωγικούς χαιρετισµούς του

αυτό ακριβώς το ζήτηµα. Η ισχύς της επιτροπής

που περιλαµβάνονται στις εκδόσεις του ΝΜΕ.

εξακολουθεί και µετά τις εκλογές πλην όµως δεν

• Το ίδιο το ΥΕΝ τους επισήµους ξένους του,

έχει κατορθώσει µέχρι τώρα να συναντηθεί µε τον

τους ξεναγεί στο ΝΜΕ και όχι οπουδήποτε

Υπουργό. Το Μουσείο αναµένει και προσβλέπει

αλλού, συνοδευόµενους µάλιστα από ειδικούς

στις ενέργειες της επιτροπής.

συµβούλους του Υπουργού.

Για την κατάσταση ενδιαφέρθηκε πρόσφατα και

• Το ΥΕΝ ύστερα από 15 χρόνια συσσώρευσης

ο Βουλευτής Πειραιά κ. Π. Μελάς ο οποίος και

και µη ανάλωσης του “πόρου του ΝΑΤ” ανα-

κατέθεσε στη Βουλή ερώτηση προς τον Υπουργό

καλύπτει στην απάντησή του στον Βουλευτή κ. Με-

Ε.Ν. ζητώντας διευκρινίσεις για τον “πόρο του

λά ότι υπάρχουν ανάγκες του Ι.Ι.Ε.Ν. που πρέπει

ΝΑΤ” και διεκτραγωδώντας την οικονοµική κατά-

να καλυφθούν.

σταση του ΝΜΕ.

νένα πρόβληµα, αλλά υποστηρίζει µια αδιέξοδη

κατάσταση ενός ανύπαρκτου φορέα και αδια-

ποιηθεί, όπως προβλέπεται από την εργατική νο-

φορεί για το κλείσιµο του ΝΜΕ. Ως δικαιολογία

µοθεσία, ότι στο προσεχές διάστηµα ενδέχεται να

της αρνητικής του στάσης προτάσσει την επι-

διακοπούν οι συµβάσεις εργασίας.

κείµενη µετεγκατάσταση του Ι.Ι.Ε.Ν. και την ανά-

Θα συνεχίσουµε την προσπάθεια, αλλά όπως

γκη καταβολής ενοικίων και λειτουργικών του

αντιλαµβάνεσθε η ιστορία έχει καταστή ψυχο-

εξόδων. Το Ινστιτούτο πράγµατι προγραµµατίζεται

φθόρα.

να µετεγκατασταθεί, αλλά…. στο ισόγειο του

Στο µεταξύ οι εντεταλµένοι φύλακες της Πολιτείας

νέου Υπουργείου Εµπορικής Ναυτιλίας στην ακτή

παρασύρονται από λανθασµένες εισηγήσεις για

Βασιλειάδη.

την χρήση των συσσωρευµένων χρηµάτων (πε-

Τα σηµεία που εκπλήσσουν στην όλη ιστορία είναι

ρίπου 3 εκατοµµύρια Ευρώ), οµιλούν για µελέτες

τα ακόλουθα, που παρατίθενται µε µορφή τίτλων,

εγκατάστασης και διαµόρφωσης κάποιου «Μου-

λόγω ελλείψεως χώρου�

σείου», ενδεχοµένως στο κτίριο του ΝΑΤ και

• Τον Ιούλιο του 2005 σε συνάντηση της Προέ-

δείχνουν να µην έχουν αντιληφθεί το µέγεθος του

δρου µε τον Υπουργό, στο γραφείο του, ο τε-

προβλήµατος και του διεθνούς διασυρµού που

λευταίος έδειξε να έχει αντιληφθεί το πρόβληµα

επαπειλείται.

Η απάντηση του Υπουργείου Ε.Ν., που δόθηκε την 28/2/07 αποτελεί µνηµείο υπηρεσιακής γλώσσας που δεν ενδιαφέρεται να επιλύσει κα-

ΓΑΠΗΤEΣ ΦIΛΕΣ ΚΑΙ ΦIΛΟΙ. Οι διαθέσιµοι σήµερα πόροι του ΝΜΕ µόλις και µετά βίας καλύπτουν λειτουρ-

γία ολίγων µηνών. Ήδη το προσωπικό έχει ειδο-

και είχε υποσχεθεί ότι θα ελάµβανε µέριµνα για την επίλυσή του. Τι µεσολάβησε ;; • Παρά τον θόρυβο το Υπουργείο Εµπορικής

Ðåñßðëïõò

Αναστασία Αναγνωστοπούλου - Παλούµπη Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε.

ΕΠΕΤΕΙΑΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ. ΜΝΗΜΕΣ ΗΡΩΩΝ

Το κίνημα του Πόρου, 1831.

Αφιέρωμα: 25η ΜΑΡΤΙΟΥ



ôïõ ÉùÜííç Ðáëïýìðç, ÁíôéíáõÜñ÷ïõ Ð.Í. å.á.

ιστεύω πως οι επέτειοι αναδεικνύουν καλύτερα το νόηµά τους όταν θυµίζουν κι όχι όταν αποσιωπούν τα ιστορικά λάθη. Κοντά στα έπη πιστεύω πως πρέπει να φωτίζονται κι οι τραγωδίες και ίσως περισσότερο αυτές, γιατί τα διδάγµατα αναδύονται ζωντανά και τα λάθη εµφανίζονται ανάγλυφα, φρονηµατίζοντας όσο τίποτε άλλο τις σύγχρονες γενιές για το µέλλον. Η επέτειος του ξεσηκώµατος των Ελλήνων το 1821 φωτίζει µια αρκετά µακρά περίοδο προπαρασκευής και αγώνων, που δεν είναι βέβαιο, ούτε πότε ακριβώς αρχίζει, ούτε πολύ περισσότερο πότε ολοκληρώνεται. Το βέβαιο είναι πως τον Μάρτιο του 1821 οι συνθήκες που επικρατούσαν στην Οθωµανική αυτοκρατορία, στην Ευρώπη, στον Ελληνικό χώρο, ήσαν ώριµες και ευνοούσαν τον ξεσηκωµό. Το πέρας της µεταβατικής περιόδου των αγώνων οριοθετείται από ορισµένους µε τον ερχοµό του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδος Ιωάννη Καποδίστρια, το 1828, ή την αναγνώριση του πρώτου πυρήνα Ελληνικού κράτους, το 1830. Οι αγώνες για απελευθέρωση ελληνικών πατρίδων ή τουλάχιστον εδαφών που κατοικούνταν ανέκαθεν κατά πλειοψηφία από Έλληνες, συνεχίσθηκαν έκτοτε, έχοντας ως βάση εκκίνησης ένα συγκροτηµένο και αναγνωρισµένο Ελληνικό κράτος. Ο ερχοµός του Καποδίστρια τον Ιανουάριο του 1828, είναι γεγονός πως δροµολόγησε τη λύση πολλών προβληµάτων της νεοσύστατης Ελληνικής πολιτείας. Ο Κυβερνήτης κατόρθωσε να προβάλει στο εξωτερικό µια κυβέρνηση µε κύρος, οργάνωσε τις κεντρικές υπηρεσίες και την επαρχιακή διοίκηση, αντιµετώπισε το άµεσο οξύ οικονοµικό πρόβληµα, ανασύνταξε τις ένοπλες δυνάµεις και αποκατέστησε την ευταξία στη χώρα. Όλα αυτά αποτέλεσαν ουσιαστικές προϋποθέσεις, απαραίτητες για την αναζωογόνηση και συνέχιση της Επανάστασης και την προώθηση του Ελληνικού ζητήµατος στο διπλωµατικό πεδίο. Παράλληλα µε τις ευεργετικές επιδράσεις από τη δραστηριότητα του Καποδίστρια, οι αντιδράσεις εναντίον του οξύνονταν

Ðåñßðëïõò

συνεχώς, έχοντας ένα πλήθος αιτίων, εκ των οποίων το σοβαρότερο ήταν η αδυναµία της πολιτείας να ικανοποιήσει µια σωρεία αιτηµάτων άλλοτε δικαίων και άλλοτε υπερβολικών και υποβολιµαίων. Η υποδαύλιση των αξιώσεων και η υποκίνηση ακραίων αντιπολιτευτικών εκδηλώσεων προς την κυβέρνηση, γινόταν από τις πρεσβείες της Αγγλίας και της Γαλλίας, ιδίως όµως από τον αντιπρέσβη της Αγγλίας. Επί κεφαλής της αντιπολίτευσης ήταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, στον οποίον ο Καποδίστριας είχε εµπιστευθεί το αξίωµα του Φροντιστού των Ναυτικών (Υπουργός Ναυτικών), από το οποίο ο Μαυροκορδάτος είχε παραιτηθεί µε επιστολή του της 13ης Ιουλίου 1829, ώστε να µπορεί απερίσπαστος να συνεχίζει την αντιπολιτευτική του δράση. Κράτησε µονάχα τη θέση του µέλους στην επιτροπή ελέγχου των οικονοµικών αποζηµιώσεων των ναυτικών νησιών, θέση που ενδιέφερε άµεσα τους Υδραίους πλοιοκτήτες. Νοµίζω πως παρέλκει η εξιστόρηση των γεγονότων που µεσολάβησαν, µέχρι την ανοικτή στάση της Ύδρας, της Μάνης και ορισµένων νησιών την άνοιξη του 1831, οι συνεχείς άκαρπες προσπάθειες του Καποδίστρια να εξοµαλύνει την κατάσταση και να προσεγγίσει τους πρωτεργάτες της αντιπολίτευσης, τα επαναλαµβανόµενα διαβήµατά του προς τις ξένες δυνάµεις και ιδίως προς Αγγλία και Γαλλία µε αίτηµα να µην ενισχύουν το αντιπολιτευτικό ρεύµα αναµειγνυόµενες στα εσωτερικά του κράτους. Εκείνο που χρειάζεται ίσως να αναφερθεί για να κατανοηθεί καλλίτερα το κλίµα της εποχής είναι πως όταν η κυβέρνηση προχωρούσε στην µετά µυρίων δυσκολιών ικανοποίηση κάποιου αιτήµατος των ασθενέστερων οικονοµικά στρωµάτων του πληθυσµού, η αντιπολίτευση εύρισκε πάντα δηµαγωγικές πλειοδοτικές αιτιάσεις ώστε να συνεχίζει το έργο της, που ως στόχο δεν είχε το καλό του τόπου και του λαού, αλλά µόνο τη φθορά της κυβέρνησης και του Καποδίστρια του ίδιου. Τον Μάιο του 1831 είχε συσταθεί στην

Λεωνίδα Τόρση ή Δρόση. (1834-1882). Ανδρέας Μιαούλης 1855. Ορειχάλκινη προτοµή ύψους 57 εκ. Αρ. Συλλογής: 306. Ο Ανδρέας Μιαούλης (1769-1835) υπήρξε ναύαρχος του υδραίικου στόλου και γενικός αρχηγός όλων των ελληνικών ναυτικών δυνάµεων του Αγώνα της Ανεξαρτησίας 1821-1828.

Ύδρα επταµελής «Συνταγµατική Επιτροπή» από τους ισχυρότερους αντιπάλους του Καποδίστρια. Συµµετείχαν οι Γ. Κουντουριώτης, Α. Μιαούλης, Β. Βουδούρης, Α. Κριεζής, Δ. Βούλγαρης, Ν. Οικονόµου και ο Μ. Τοµπάζης. Η επιτροπή τελώντας υπό την καθοδήγηση του Μαυροκορδάτου, υποχρέωσε τα ορισθέντα από την κυβέρνηση διοικητικά στελέχη να εγκαταλείψουν το νησί, ανήγγειλε την ανάληψη της διοικήσεως του νησιού απ` αυτήν και διέκοψε κάθε επικοινωνία και συνεργασία µε την κυβέρνηση. Οι Υδραίοι µεταξύ άλλων αρνήθηκαν στον κυβερνητικό επίτροπο να υπογράφει τα ναυτιλιακά έγγραφα. Αυτή η πράξη αποτέλεσε ουσιαστικά άρνηση καταβολής φόρων, αποστερώντας έτσι την κυβέρνηση και τον Καποδίστρια από ένα σηµαντικό έσοδο και δηµιουργώντας οικονοµική ασφυξία στα δηµόσια πράγµατα. Το παράδειγµα της Ύδρας ακολούθησαν σύντοµα κι άλλα νησιά. Η ανταρσία της Σύρου στοίχισε περισσότερο στον Καποδίστρια γιατί αποστέρησε την κυβέρνηση από τους τελωνειακούς δασµούς του σηµαντικότερου λιµανιού της χώρας εκείνη την εποχή, της Ερµούπολης. Σαν πρώτο µέτρο αντιµετώπισης της κατάστασης και καταστολής της ανταρσίας ο Καποδίστριας σκέφθηκε να εφαρµόσει ναυτικό αποκλεισµό της Ύδρας. Αυτό όµως δεν ήταν δυνατόν να γίνει µε τα

[Το κίνημα του Πόρου]

Το οµοίωµα του τροχήλατου ατµόπλοιου “Καρτερία”. Αρ. Συλλογής: 279. Ατµοκίνητη τροχήλατη κορβέτα 233 τόνων, µε τέσσερις ιστούς και ηµιολική ιστιοφορία. Κατασκευάστηκε το 1825 στα αγγλικά ναυπηγεία Brent του Deptford, υπό την επίβλεψη του Άγγλου φιλέλληνα λόρδου Franc Abney Hastings.

λιγοστά πλοία του Εθνικού στόλου, τα οποία άλλωστε τα επάνδρωναν κατά πλειοψηφία Υδραίοι, Σπετσιώτες και Ψαριανοί. Έπρεπε να ζητηθεί η συνδροµή των ναυτικών µοιρών των «προστάτιδων» δυνάµεων, γεγονός προβληµατικό από τη φύση του, δεδοµένου ότι στο επαναστατικό κίνηµα πρωτοστατούσε το Αγγλικό κόµµα, µε τη διακριτική συµπαράσταση και του Γαλλικού. Έτσι ενώ οι αντιπρέσβεις των Δυνάµεων έδιναν φανερά διαβεβαιώσεις στον Καποδίστρια για την υποστήριξή τους προς την επίσηµη κυβέρνηση, παρασκηνιακά οι αντίστοιχοι ναύαρχοι των ναυτικών µοιρών ενθάρρυναν τους αντικαποδιστριακούς στην Ύδρα κι έτσι αυτοί δεν έδειχναν καµία τάση συνδιαλλαγής. Στον Καποδίστρια απέµεινε µόνο η λύση να εξοπλίσει και να χρησιµοποιήσει τα Εθνικά πλοία που ήσαν αγκυροβοληµένα στο ναύσταθµο του Πόρου. Έτσι ο Κωνσταντίνος Κανάρης διοικητής του ναυστάθµου έλαβε εντολή να ετοιµάσει µε κάθε µυστικότητα το στόλο. Το σχέδιο προέβλεπε αποκλεισµό του λιµανιού της Ύδρας, απαγόρευση απόπλου χωρίς νόµιµα υπογεγραµµένα ναυτιλιακά έγγραφα, εξάσκηση πίεσης στα λοιπά νησιά του Αιγαίου και επαναφορά αυτών στην οδό της νοµιµότητας, ιδίως της Σύρου. Το τελευταίο αυτό φαινόταν εύκολο από τη στιγµή που θα αποκοπτόταν η φθοροποιός επιρροή των Υδραίων. Το κυβερνητικό σχέδιο προδόθηκε στους Υδραίους και αυτοί αποφάσισαν να το προλάβουν. Σε έκτακτο συµβούλιο ο Μαυροκορδάτος πρότεινε και έπεισε και τους άλλους, να αναθέσουν στον ναύαρχο Ανδρέα Μιαούλη το έργο της αιφνιδιαστικής καταλήψεως του ναυ-

στάθµου του Πόρου και των Εθνικών πλοίων. Και ο Μιαούλης το δέχθηκε. Από δω και πέρα τα πράγµατα πήραν τραγική εξέλιξη. Τα ξηµερώµατα της 14ης Ιουλίου 1831 ο Αντώνης Κριεζής έχοντας µαζί του υπογεγραµµένη διαταγή από τον Μιαούλη και 120 οπλισµένους Υδραίους, έφτασε στον Πόρο, όπου κατόρθωσε χωρίς δυσκολίες να καταλάβει αρχικά το µεγαλύτερο πλοίο του Εθνικού στόλου, την φρεγάτα «Ελλάς» µε τα 64 πυροβόλα. Λίγο αργότερα καταλαµβάνονταν το δίκροτο «Εµµανουήλ», οι κορβέτες «Ύδρα» και «Νήσος Σπετσών», το ατµόπλοιο «Καρτερία» και τα λοιπά µικρότερα, πυρπολικά και άλλων τύπων πλοία που ναυλοχούσαν στο ναύσταθµο. Παράλληλα κατορθώθηκε να καταληφθεί το φρούριο του Πόρου, το οποίο βρισκόταν επάνω στο νησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου και έλεγχε τον θαλάσσιο δίαυλο ανάµεσα στον Πόρο και τις απέναντι Πελοποννησιακές ακτές. Φρούραρχος εγκαταστάθηκε εκεί ο Υδραίος Πλοίαρχος Φάλαγκας. Η εύκολη κατάληψη των πλοίων και των εγκαταστάσεων του ναυστάθµου θα πρέπει να αποδοθεί, αφ` ενός στον απόλυτο αιφνιδιασµό που αισθάνθηκαν οι νόµιµοι φρουροί, λόγω του ανήκουστου του εγχειρήµατος και αφ` ετέρου, στο ό,τι οι περισσότεροι κυβερνήτες και αξιωµατικοί των πλοίων ήσαν Υδραίοι µυηµένοι στο κίνηµα. Την εποµένη 15η Ιουλίου µε επιστολή του ο Κριεζής προς τους Γεώργιο και Λάζαρο Κουντουριώτη αναφέρει την επιτυχή έκβαση της πρώτης φάσης και ζητεί να προσέλθει τάχιστα στον Πόρο ο Μιαούλης για να χειρισθεί τις διαπραγµατεύσεις µε

τους ξένους ναυάρχους την έλευση των οποίων εκτιµούσε ως βεβαία. Πράγµατι φθάνουν στον Πόρο ο Μιαούλης και ο Μαυροκορδάτος, οι οποίοι τίθενται επί κεφαλής των στασιαστών και επακολουθεί µια απίστευτη αλληλουχία διαπραγµατεύσεων, προβολής αξιώσεων, εκβιασµών, κυβερνητικών υποχωρήσεων για να προληφθούν τα χειρότερα, κινήσεων των τριών ναυτικών µοιρών των Δυνάµεων Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, κινήσεων τµηµάτων του Εθνικού στρατού στην παραλία του Γαλατά υπό τους Νικηταρά και Καλλέργη, κλπ, κλπ. Το επιτακτικό αίτηµα των στασιαστών που προβαλλόταν ήταν να πειθαναγκασθεί η κυβέρνηση να συγκαλέσει την Εθνική Συνέλευση και µάλιστα στην Ύδρα. Είναι περιττό να αναφερθεί πως η συµπεριφορά, τα επί µέρους αιτήµατα που κάθε φορά προτάσσονταν, οι απαντήσεις στις κατευναστικές κυβερνητικές προτάσεις, τα πάντα καθορίζονταν και εκπορεύονταν από την Ύδρα µε την οποία υπήρχε συνεχής επικοινωνία µε αγγελιαφόρους και πλοία που πηγαινοέρχονταν. Στη διάρκεια των δεκαπέντε ηµερών που κράτησε το ζήτηµα του Πόρου δεν έλειψαν και οι θερµές συγκρούσεις µεταξύ των πλοίων της Ρωσικής µοίρας και των Εθνικών που τα επάνδρωναν οι επαναστάτες. Έτσι στις 27 Ιουλίου ξέσπασε µάχη που κράτησε περίπου δύο ώρες στην οποία εκτός από τα πλοία των δύο πλευρών συµµετείχε και το φρούριο του Πόρου µε την πλευρά βεβαίως των στασιαστών. Αιτία ήταν η απαγόρευση είσπλου στο λιµάνι ενός Υδραίικου πλοίου που προερχόταν από την Ύδρα και µετέφερε τρόφιµα εφόδια και εντολές προς τους στασιαστές. Από Ðåñßðëïõò

[Το κίνημα του Πόρου]

τη µάχη αυτή το «Νήσος των Σπετσών» έχασε τα κατάρτια του, το Ρωσικό πλοίο «Τηλέµαχος» έπαθε σοβαρές ζηµιές και το Υδραίικο αναγκάσθηκε να ξαναγυρίσει στην Ύδρα άπρακτο. Νεκροί υπήρξαν και από τις δύο πλευρές. Δυο µέρες αργότερα στις 29 Ιουλίου προγραµµατίσθηκε από τον Ρώσο ναύαρχο Ρίκορντ σοβαρότερη επίθεση κατά των στασιαστών. Στη µάχη που επακολούθησε και που κράτησε περισσότερο από µια ώρα το «Νήσος των Σπετσών» ανατινάχθηκε από τα Ρωσικά πυρά, µια άλλη Ελληνική κορβέτα έπαθε µεγάλες ζηµιές και καταλήφθηκε, αλλά συγχρόνως το Ρωσικό πλοίο «Οδυσσεύς» χτυπήθηκε από πυροβόλο του φρουρίου. Στις 30 Ιουλίου ο Μιαούλης ειδοποίησε τον Ρώσο ναύαρχο πως αν επιχειρούσε νέα επίθεση εναντίον του θα ανατίναζε όλα τα πλοία που είχε καταλάβει και διατηρούσε υπό τον έλεγχό του. Από την άλλη πλευρά οι επί κεφαλής των πιστών στην κυβέρνηση στρατευµάτων, Καλλέργης και Ράµφος, παρότρυναν τον Ρίκορντ να δώσει το συντοµότερο τέλος στην ανταρσία. Η θέση του Μιαούλη και των λοιπών στα-

Εξαρτήµατα της στολής του Υδραίιου ναυάρχου Αντωνίου Κριεζή κατά την εποχή της βασιλείας του Όθωνα. Αρ. Συλλογής: 371-373

Αντώνιος Κριεζής (1872-1944), Αντώνιος Κριεζής. Ελαιογραφία, 88x69 εκ. Αρ. Συλλογής: 167. Ο Αντώνιος Κριεζής (1796-1865) ήταν κυβερνήτης του πλοίου “Επαµεινώνδας“ κατά των Αγώνα της Ανεξαρτησίας και αργότερα µοίραρχος του ελληνικού στόλου, γνωστός για την τόλµη και τις ηγετικές του αρετές. Μετά την απελευθέρωση προήχθη σε ναύαρχο, έγινε υπουργός των Ναυτικών 2 φορές (1835-1841 και 1849-1854) και πρωθυπουργός κατά τα έτη 1841-1843.

σιαστών επιδεινώθηκε περισσότερο τις προσεχείς ώρες. Οι ναύτες του Μιαούλη βλέποντας την καταστροφή της κορβέτας «Νήσος των Σπετσών» και την κατάληψη της άλλης, εκτιµώντας παράλληλα ότι στην αναπόφευκτη σύγκρουση µε την Ρωσική µοίρα θα έβγαιναν νικηµένοι και µε πολλές απώλειες, άρχισαν να εγκαταλείπουν ο ένας µετά τον άλλο τη θέση τους, τη νύχτα της 30ης προς 31ην Ιουλίου, αφήνοντας εκτεθειµένους το Μιαούλη και τους λοιπούς αρχηγούς των. Ξηµερώνοντας η 31η Ιουλίου ο Μιαούλης βρέθηκε µε 20 περίπου άνδρες µόνο στην φρεγάτα «Ελλάς», αξιωµατικούς τους περισσότερους, ενώ στα άλλα πλοία η κατάσταση ήταν ακόµα χειρότερη. Οι κάτοικοι του Πόρου απ` αυτούς που είχαν υποστηρίξει τον Μιαούλη στην αρχή, φοβούµενοι τα αντίποινα και µη έχοντας τρόφιµα και πολεµοφόδια να υπερασπισθούν τους εαυτούς τους, συν-

θηκολόγησαν µε την κυβερνητική πλευρά και επέτρεψαν στα κυβερνητικά στρατεύµατα να καταλάβουν την πόλη αµαχητί. Με αυτό τον τρόπο την έσωσαν από τη µανία της λεηλασίας που θα εκδηλωνόταν αν την καταλάµβαναν τα άτακτα τµήµατα που καραδοκούσαν στην απέναντι ακτή. Κατά την νύχτα της 31ης Ιουλίου προς την 1ην Αυγούστου οι Ρώσοι άφησαν να περάσουν αρκετά πλοία γεµάτα µε τις οικογένειες των κατοίκων του Πόρου που φοβούνταν τα αντίποινα. Ξηµερώνοντας η 1η Αυγούστου ο Μιαούλης απογοητευµένος και αποθαρρυµένος από την τροπή που είχαν λάβει τα πράγµατα, διέταξε, παρά τις προβληθείσες αντιρρήσεις του Κριεζή, να τοποθετηθούν φυτίλια στις πυριταποθήκες της φρεγάτας «Ελλάς», των κορβετών «Ύδρα» και «Εµµανουήλ» και του ατµοκίνητου «Καρτερία». Παράλληλα διαβίβασε µήνυµα στον Ρίκορντ λέγοντας πως θα περίµενε τους

Ðåñßðëïõò

αρχηγούς της Αγγλικής και της Γαλλικής µοίρας µε τις προτάσεις που θα έφερναν, αλλά στην παραµικρή κίνηση που θα εκλάµβανε ως εχθρική θα τίναζε τα πλοία στον αέρα. Ο Ρίκορντ διαβεβαίωσε ότι δεν θα προέβαινε σε καµία ενέργεια, αλλά θα περίµενε κι αυτός την άφιξη των δύο συναδέλφων του, που βρισκόντουσαν ήδη κοντά στον Πόρο και µετέφεραν τις κυβερνητικές προτάσεις. Κατά τις 9.30 το πρωί της 1ης Αυγούστου ορισµένες κινήσεις ενός Ρωσικού πλοίου ευρισκοµένου κοντά στον όρµο της Μονής του Πόρου, παρεξηγήθηκαν από τον Μιαούλη, οποίος χωρίς να σταθµίσει ψύχραιµα τις εξέλαβε ως προσπάθεια εχθρικής επίθεσης και έδωσε εντολή να πυροδοτηθούν τα προετοιµασµένα φυτίλια. Πρώτα ανατινάχθηκε η κορβέτα «Ύδρα» και µισοβυθίσθηκε µε την πρύµη προς τον βυθό. Αµέσως µετά κυριολεκτικά δια-

[Το κίνημα του Πόρου]

λύθηκε η φρεγάτα «Ελλάς» µέσα σε ένα πανδαιµόνιο κρότων και καπνού. Ο Μιαούλης και οι άνδρες του πρόλαβαν και επιβιβάσθηκαν σε µια βάρκα και προσπάθησαν κωπηλατώντας να διαφύγουν από το νότιο στενό του Πόρου πυροβολούµενοι συνεχώς και από τις δύο όχθες. Αναγκάσθηκαν να αποβιβασθούν πάλι στον Πόρο, να περάσουν κυνηγηµένοι στην νοτιοανατολική ακτή του νησιού και από κει να διαφύγουν µε ένα Υδραίικο πλοίο. Τα φυτίλια των δύο άλλων πλοίων της «Καρτερίας» και του «Εµµανουήλ» δεν µετέδωσαν µε την ίδια ταχύτητα το πυρ. Δύο τολµηροί άνδρες, ένας Μυκονιάτης ναύτης και ένας στρατιώτης του τυπικού τάγµατος, κατόρθωσαν µε κίνδυνο της ζωής τους να επιβιβασθούν στα πλοία κολυµβώντας και να αποµακρύνουν τα φυτίλια, αποτρέποντας την ολοκλήρωση της καταστροφής. Η παράδοση στις φλόγες της φρεγάτας «Ελλάς» και της κορβέτας «Ύδρα» ξεσήκωσε γενικό πανελλήνιο ανάθεµα εναντίον του Μιαούλη και της Ύδρας. Οι συγκεκριµένες καταδικαστικές για τους στασιαστές αναφορές και η παράθεση των επωνύµων καταγγελτικών δηλώσεων, καθώς και των εκδηλώσεων συµπαράστασης προς τον Κυβερνήτη και την κυβέρνηση, εκφεύγουν των ορίων και του σκοπού του παρόντος σηµειώµατος. Θα προσπαθήσουµε στη συνέχεια να σχολιάσουµε πολύ συνοπτικά τους παίκτες αυτής της τραγωδίας, που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαµόρφωση των συνθηκών για τη δηµιουργία του όλου θέµατος. Θα ξεπεράσουµε χωρίς σχόλια την απόλυτα ανήθικη, πλην ευεξήγητη, στάση των αντιπρέσβεων Αγγλίας και Γαλλίας, καθώς και των αντιστοίχων ναυάρχων των ναυτικών µοιρών που ναυλοχούσαν στην τότε εµβρυώδη Ελληνική κρατική οντότητα, µε αποστολή την υποστήριξη της νόµιµης κυβέρνησης και διασφάλιση της οµαλής µετάβασης σε ευνοµούµενη πολιτεία. Η Αγγλική εξωτερική πολιτική µε την διακριτική συµπαράσταση της αντίστοιχης Γαλλικής, ήταν εξ αρχής αντίθετη και δυσαρεστηµένη µε την Ελληνική επιλογή του Καποδίστρια ως πρώτου Έλληνα Κυβερνήτη. Εκτιµούσε ότι, υπ` αυτόν, το νέο Ελληνικό κράτος θα ήταν περισσότερο Ρωσόφιλο απ` όσο η ίδια θα επιθυµούσε. Και αν δεν ήταν απόλυτα έτσι τα πράγµατα, δεν θα ήταν αρκούντως Αγγλόφιλο ως θα όφειλε, ή αρκούντως εξαρτηµένο από την Αγγλική πολιτική. Εποµένως η Αγγλογαλλική πολιτική, όχι µόνο ευνοούσε την οποιαδήποτε αντιπολιτευτική κίνηση αλλά µε πολλή δυσκολία υπέκρυπτε την υποδαύλιση των πλέον ακραίων και υπερβολικών αιτηµάτων, µε στόχο την παρεµβολή προσκοµµάτων, στο πράγµατι σοβαρό έργο οικοδόµησης του νέου κράτους που γινόταν από τον Καποδίστρια. Οι φιλοδοξίες του Κυβερνήτη να επεκτείνει τα όρια του Ελληνικού

κρατικού πυρήνα προς Βορά ήταν µία από τις προστριβές µε την δεδηλωµένη Αγγλική βούληση να παραµείνει η Ελλάδα στα όρια περίπου του Ισθµού. Με µεγαλύτερη δυσκολία µπορεί κανείς να ξεπεράσει τη στάση της Υδραίικης δηµογεροντίας µε επί κεφαλής τους Λάζαρο και Γεώργιο Κουντουριώτη. Είναι φανερό ότι η κοινωνία της Ύδρας έβλεπε για πατρίδα της το νησί και όχι τον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο που εκατοικείτο από οµοεθνείς. Αποτελεί ασφαλώς θέµα διαλογισµού ποια θα µπορούσε να είναι τα συναισθήµατα που γεννά η έννοια της πατρίδας, ύστερα από τέσσαρες αιώνες στυγνής δουλείας και σχεδόν απόλυτης αποµόνωσης για γενιές και γενιές, πάνω στο βράχο της Ύδρας. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι και το καθεστώς σχετικής αυτονοµίας που απολάµβαναν τα νησιά και εν προκειµένω η Ύδρα, υπό την Οθωµανική διοίκηση, είχε δηµιουργήσει µια συλλογική ψυχοσύνθεση αποµονωτισµού και εγκλεισµού στη διαµορφωθείσα κοινωνική πραγµατικότητα, τηρώντας αποστάσεις από τις άλλες περιοχές της ηπειρωτικής χώρας, στις οποίες η σκλαβιά ήταν πολύ περισσότερο βάρβαρη και χειροπιαστή. Έτσι η όλη πολιτική του Καποδίστρια που έτεινε να οµογενοποιήσει το νεαρό κράτος, συναντούσε αντιδράσεις από την Υδραίικη κοινότητα, η οποία επιθυµούσε ένα ξεχωριστό προτιµησιακό καθεστώς και για την αξίωσή της αυτή, πρόβαλε το επιχείρηµα της ανταπόδοσης των πράγµατι εξαιρετικών και ανεκτίµητων υπηρεσιών που πρόσφερε στον αγώνα της ανεξαρτησίας. Την ίδια ακριβώς στάση τήρησε η Ύδρα και αργότερα, επί Όθωνος, το 1838, κατά της προσπάθειας που επιχείρησε το κράτος να απογράψει τους πληθυσµούς των διαφόρων διαµερισµάτων της χώρας. Εκτιµώντας, σ` αυτή την περίπτωση, οι Υδραίοι πως η απογραφή θα ήταν προάγγελος συµµετοχής στο θεσµό της υποχρεωτικής στράτευσης και όχι επαγγελµατικής, επί πληρωµή, όπως γινόταν µέχρι τότε, στασίασαν µη δεχόµενοι την εφαρµογή των διαδικασιών της απογραφής στο νησί τους. Και στις δύο περιπτώσεις το συµπέρασµα που βγαίνει είναι πως η κοινωνία της Ύδρας δεν ευτύχησε να έχει στους κόλπους της, εκείνη την περίοδο, κάποιον οραµατιστή, κάποιον ηγέτη µε ευρύτητα πνεύµατος, που να επιχειρήσει και να παρασύρει τους συµπατριώτες του στην υπέρβαση των στερεοτύπων, που δηµιουργούσε η σφιχτή ιεραρχία της κλειστής κοινωνικής δοµής. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος υπήρξε ένας αντιφατικός και αµφιλεγόµενος πρωταγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης και της µετέπειτα περιόδου. Θυµάµαι το σοφό καθηγητή της Ιστορίας κ. Αθανασιάδη στη Σχολή Ναυτικών Δοκίµων, να τον χαρακτηρίζει ως τον «κακό δαίµονα της επαναστάσεως». Ίσως ο χαρακτηρισµός,

που ενδεχοµένως λέχθηκε εν τη ρύµη του λόγου, να ήταν υπερβολικός. Τα πεπραγµένα του όµως, ιδίως κατά το εξεταζόµενο συµβάν του κινήµατος του Πόρου, ήσαν πράγµατι κατά δυσάρεστο τρόπο καταλυτικά. Κανείς, νοµίζω, δεν µπορεί να αµφισβητήσει τη φιλοπατρία του Μαυροκορδάτου. Γόνος παλαιάς φαναριώτικης οικογένειας, σπούδασε στην Ιταλία και σε άλλα µέρη της Ευρώπης, όπου και διέµεινε τον πιο πολύ καιρό. Στην Ελλάδα κατέβηκε αρκετά νωρίς µετά την έκρηξη της επανάστασης, τον Ιούλιο του 1821, για να συµµετάσχει στον απελευθερωτικό αγώνα. Παρά τις µάλλον πενιχρές στρατιωτικές του αρετές, ήταν από τους λίγους που γνώριζε πολύ καλά τα Ευρωπαϊκά πολιτικά πράγµατα και µπορούσε να παράγει έργο στον διοικητικό και οργανωτικό τοµέα του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους. Έλαβε µέρος σχεδόν σε όλες τις Εθνικές Συνελεύσεις και είχε πρωταγωνιστική συµµετοχή στη σύνταξη του πρώτου Ελληνικού Συντάγµατος «Προσωρινόν Πολίτευµα της Επιδαύρου» όπως ονοµαζόταν, το οποίο εγκρίθηκε στην Α’ Εθνική Συνέλευση της 1ης Ιανουαρίου 1822. Από την ίδια συνέλευση εκλέχθηκε πρόεδρος του Εκτελεστικού Σώµατος. Υπήρξε επί κεφαλής του Αγγλικού κόµµατος και φυσικά υπέρµαχος του εναρµονισµού µε την Αγγλική εξωτερική πολιτική. Η από το 1824 εκδηλωθείσα τάση της πρόσκλησης του Ιωάννη Καποδίστρια, που υποστηρίχθηκε από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τον βρήκε, όπως ήταν φυσικό, αντίθετο. Τόσο ο Αγγλικός προσανατολισµός του, όσο και οι ελάχιστα υποκρυπτόµενες προσωπικές του φιλοδοξίες, του υπαγόρευσαν αυτή τη στάση. Έτσι παραιτήθηκε γρήγορα από το αξίωµα που του εµπιστεύθηκε ο Κυβερνήτης, για να µπορέσει να επιδοθεί στην άνευ ορίων και σύνεσης αντιπολίτευση, που κατέληξε στο στασιαστικό κίνηµα του Πόρου. Ο Μαυροκορδάτος συνέχισε και µετά τον Πόρο την ίδια έξαλλη και ιδιοτελή αντι-καποδιστριακή πολιτική του και θεωρείται ως ο κύριος ηθικός αυτουργός της δολοφονίας του Καποδίστρια. Θεώρησα ότι απαιτείται να γίνει ιδιαίτερη αναφορά, σ’ αυτό το σηµείωµα, για τη στάση των δύο πλέον επωνύµων αυτουργών του εγκλήµατος του Πόρου, του Ανδρέα Μιαούλη και του Αντώνη Κριεζή. Πολλά έχουν γραφεί από πολλούς ιστορικούς ερευνητές τα οποία έχουν κρατηθεί, όσο τούτο ήταν εφικτό, σε διακριτική αφάνεια. Είναι αδύνατο να κατανοηθεί από τον σηµερινό αναγνώστη της ιστορίας πως σε τέτοια πράξη προεξάρχουν άνδρες που πολέµησαν σ` όλα τα πλάτη και τα µήκη της Μεσογείου εναντίον των Άγγλων, των πειρατών, των Τούρκων, των Αιγυπτίων, άνδρες µεστωµένοι, συνετοί, πεπειραµένοι, µε σοφία, οι οποίοι δεν τολµούν να έχουν διαφορετική άποψη από τους προκρίτους του νησιού τους. Δεν Ðåñßðëïõò

[Το κίνημα του Πόρου]

µας είναι καθόλου εύκολο σήµερα να φαντασθούµε, σε τι βαθµό µπόλιασε το µικρόβιο της µισαλλοδοξίας ανθρώπους σαν τον Μιαούλη, τον Κριεζή, τον Σαχίνη, αλλά και τους άλλους καπεταναίους της Ύδρας, ώστε να φθάσουν στο σηµείο να ανατινάξουν τον Εθνικό στόλο, για να µη µπορέσει να χρησιµοποιηθεί από πιστά στην κυβέρνηση πληρώµατα. Κάποιοι ιστορικοί αποδίδουν τη στάση του Μιαούλη στην εναντίον των Ρώσων εµπάθειά του και τη γνωστή φιλο-αγγλική του θέση. Θα τολµήσουµε να διατυπώσουµε την άποψη πως η απείθεια των Υδραίων στις αποφάσεις των προκρίτων του νησιού, µε δεδοµένες τις συνθήκες της εποχής, ήταν αδιανόητη. Θα αποτελούσε δε όνειδος και κοινωνική καταδίκη για τον Μιαούλη και του λοιπούς Υδραίους, η µη εκτέλεση της απόφασης που είχε παρθεί ουσιαστικά στην Ύδρα. Επιχειρώντας να κατανοήσουµε τις ψυχολογικές φορτίσεις των Υδραίων στασιαστών θα πρέπει να λάβουµε υπ` όψιν ότι στην Ύδρα της εποχής εκείνης υπήρχε εγκατεστηµένη µια ιδιαίτερα σκληρή και ιεραρχικά δοµηµένη κοινωνία, όπως είχε κατασταλάξει από µια διαδικασία αιώνων. Στην κοινωνία αυτή εθεωρείτο µέγιστο ατοµικό προτέρηµα η ευπείθεια προς τις ηγετικές µορφές των προυχόντων και η πειθαρχία στις εντολές των. Από την άλλη πλευρά ήσαν οι προύχοντες εκείνοι που διαχειρίζονταν το κοινό συµφέρον του τόπου, ταυτίζοντάς το βεβαίως και µε το δικό τους συµφέρον. Το χαρακτηριστικό αυτό αποτέλεσε ασφαλώς στοιχείο ατοµικής και κοινωνικής επιβίωσης µέσα στην Οθωµανική αυτοκρατορία. Το ξεπέρασµα λοιπόν της σιδηράς κοινωνικής πειθαρχίας, που εξασφάλιζε την ατοµική και την οικογενειακή ύπαρξη, απαιτούσε ιδιότητες και αρετές που, δυστυχώς, δεν εσυναντώντο τότε στους Υδραίους. Στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος υπάρχουν ορισµένα ντοκουµέντα που συνηγορούν µε την παραπάνω άποψη. Ο Αντώνιος Μιαούλης, δισέγγονος του ναυάρχου, οικονοµικός Αξιωµατικός του Π.Ν., εξέδωσε το 1877 µια βιογραφία του Αντώνη Κριεζή. Αναφερόµενος στη διαδικασία λήψεως αποφάσεων για το επεισόδιο της ναυτικής επιδροµής στο λιµάνι της Αλεξανδρείας, το 1825, χαρακτηρίζει «…πρώτιστον των εν Ύδρα προυχόντων, τον Λάζαρον Κουντουριώτην, όστις ως Ολύµπιος Ζευς απεφάσιζεν». Είναι χαρακτηριστικό ότι στη βιογραφία αυτή δεν αναφέρεται ούτε λέξη για το κίνηµα του Πόρου. Στο αρχείο του Κριεζή που διασώζεται στο ΝΜΕ υπάρχει η πρωτότυπη διαταγή του Μιαούλη προς τον Κριεζή να πάρει µαζί του 120 ενόπλους και την νύχτα της 14ης προς 15ην Ιουλίου 1831 να καταλάβει το δίκροτο «Ελλάς» στον Πόρο. Μέσω του αρχείου του Γεωργίου Κουντουριώτη έχει διασωθεί επίσης η πρώτη αναφορά του Κριεζή προς τους προκρίτους Λάζαρο 10

Ðåñßðëïõò

και Γεώργιο Κουντουριώτη σταλείσα από το δίκροτο «Ελλάς» µε ηµεροµηνία 15 Ιουλίου 1831. Με αυτήν ο Κριεζής αφού ζητεί την έλευση του Μιαούλη, διότι εκτιµά ως βέβαιο τον κατάπλου των Ευρωπαϊκών πλοίων στο λιµάνι, υπογράφει: «Εν τοσούτω προσκυνώντας σας µε το ανήκον σέβας υποσηµειούµαι Ο σεβόµενός σας Αντώνιος Κριεζής» Παρά τη γενική αγανάκτηση και το ανάθεµα για «…το κίνηµα τούτο επαναστατικόν, ή µάλλον ληστρικόν υπάρχον, απετείνετο βεβαιότατα εις την εξόντωσιν της πατρίδος», η αντιπολίτευση προς την κυβέρνηση συνεχίσθηκε µε την ίδια βιαιότητα και εξαλλοσύνη. Ο από τη Ζάκυνθο λόγιος και γιατρός Διονύσιος Ταλιαπέτρας ή Ταγιαπέρας, που βρισκόταν στο Ναύπλιο, υπηρετώντας στη Ρωσική πρεσβεία, είχε συνδεθεί µε τον Καποδίστρια τον οποίο και θαύµαζε. Διασώζει ο Νικόλαος Δραγούµης: «Όθεν ο Ταγιαπέρας προβλέπων ανατροπάς, κατέλιπε, τον Αύγουστον του 1831 έτους και Κυβερνήτην και Ρώσον πρέσβυν και ητοιµάσθη να επανέλθη εις Ζάκυνθον. Προσαγορεύων το τελευταίον τους συνήθεις αυτού “όπως τρέχετε” είπε δακρύων “πολύ δεν θα περάση και θα τον φονεύσετε, µετ` αυτού δε θα φονεύσετε και την πατρίδαν”». Ένα µήνα αργότερα στις 27 Σεπτεµβρίου 1831 ο Ιωάννης Καποδίστριας, πρώτος Κυβερνήτης του Ελληνικού κράτους, έπεφτε δολοφονηµένος στα σκαλιά της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνος στο Ναύπλιο, από τις σφαίρες και τις µαχαιριές των Μαυροµιχαλαίων. Ο µεγάλος ευεργέτης της Ελλάδος Γαλλοελβετός τραπεζίτης Εϋνάρδος, πολύ φίλος του Καποδίστρια που διατηρούσε µαζί του τακτική αλληλογραφία, θα κλείσει επιγραµµατικά µε µια του φράση τις επιπτώσεις για την Ελλάδα από τη δολοφονία του µεγάλου φίλου: «Ο θάνατος του Κυβερνήτου είναι συµφορά δια την Ελλάδαν. Είναι δυστύχηµα Ευρωπαϊκόν, δεν φοβούµαι να το είπω…..» ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόµος ΙΒ 2. Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ 3. Δηµητρίου Σταµέλου «Ανδρέας Μιαούλης. Έπος και τραγωδία» Αθήνα 2003. 4. Κωστή Βάρφη «Πόρος 1831. Το κίνηµα - Οι πρωταγωνιστές» Αθήνα 1986. 5. Κωνσταντίνας Αδαµοπούλου «Ανδρέας Μιαούλης (1769 – 1835)» Αθήνα 2003. 6. Αντωνίου Μιαούλη «Βίος Αντωνίου Γ. Κριεζή» Αθήνα 1877. 7. Αρχείο Αντωνίου Κριεζή. Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. 8. Αρχείο Γεωργίου Κουντουριώτη. Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

Γεώργιος Πιπερόπουλος

δουλειά του Γεώργιου Πιπερόπουλου επαληθεύει το προσωπικό του ύφος, που χαρακτηριστικά έχει τη συνθετική αρτιότητα και τη δική του εσωτερική αλήθεια, ενώ παράλληλα διαφαίνεται η καλλιέργεια μιας αυτόνομης σχεδιαστικής ικανότητας, που συνδυάζεται με την ιμπρεσσιονιστική αφομοίωση του αντικειμένου σε μια φωτεινή χρωματική ατμόσφαιρα, η οποία μεταμορφώνεται το “κοινότυπο” σε ποιητική στιγμή. Στη ρυθμική άρθρωση και στον παλμό της σύνθεσης οφείλουν τα έργα του τη “μουσικότητά” τους και την προσωπική εικαστική τους γλώσσα με τις χρωματικές εντάσεις που εκπέμπουν φως και θερμότητα. (Δημήτριος Γιακουμάκης, Ιστορικός Τέχνης)

Γεώργιος Πιπερόπουλος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1949. Από το 1978 ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Μαθήτευσε κοντά στο δάσκαλο της ζωγραφικής Β. Βλαχόπουλο, κι από την εποχή της πρώτης εμφανίσεώς του (1983) μέχρι τώρα έχει λάβει μέρος σε πλήθος ομαδικών και ατομικών εκθέσεων στην Ελλάδα και την Κύπρο, αποσπώντας πολύ καλές κριτικές. Υδατογραφία σε πλαίσιο και ξύλινη κορνίζα Διαστάσεις: 38x57cm, 58x77cm με κορνίζα

Tηλ.: 210 4516264, 210 4516822 Fax: 210 4512277

Αιχµάλωτοι Τούρκοι ναυτικοί παραδίδονται στο Λάµπρο Κατσώνη. Αντίγραφο παλαιού πίνακα υπό Δ. Βασιλείου. Δωρεά Ι. Μελετόπουλου.

Ο ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ

πρόδροµος του ξεσηκωµού του ‘21! Τα νέα από τα Εθνικά Ολλανδικά και τα Ρωσικά Κρατικά Ιστορικά Αρχεία ΤΟΥ ΠAΝΟΥ ΣΤAΜΟΥ

«…Το πραγματικό ιστορικό έργο κάθε εποχής συλλαμβάνει ένα μέρος, ορισμένες όψεις της πολυσύνθετης πραγματικότητας, η οποία κατακτάται μόνο με συνεχείς προσεγγίσεις που δεν είναι ποτέ οριστικές…» Ν. Σβορώνος Ανάλεκτα Νεοελληνικής Ιστορίας και Ιστοριογραφίας, Ιστορικό Θεμέλιο 1999, σελ. 26

Λάμπρος Κατσώνης, ο θρυλικός θαλασσομάχος του Αιγαίου, γεννήθηκε στη Λειβαδιά περί το 1752. Στα δεκαεπτά του χρόνια φεύγει από την γενέτειρά του και εγκαθίσταται στο Λιβόρνο, που τότε ήταν το κέντρο επιχειρήσεων της Ρωσίας στην Μεσόγειο εναντίον των Τούρκων. Κατατάχθηκε στο λεγόμενο σώμα των κυνηγών και διακρίθηκε πολεμώντας στην Πελοπόννησο και στο Αιγαίο τους Τούρκους κατά την επανάσταση των 12

Ðåñßðëïõò

Ορλοφικών (1770-1774). Στη συνέχεια μετέβη στη Ρωσία όπου κατετάχθη ως αξιωματικός στο Ελληνικό Τάγμα, που δημιούργησε η αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄. Με την κήρυξη του νέου ρωσοτουρκικού πολέμου (1787-1792) αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον της Αικατερίνης Β΄ για την επανίδρυση της ελληνικής αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης. Προς τον σκοπό αυτό Ρώσοι πράκτορες στάλθηκαν στην Ελλάδα επιχειρώντας να ξεσηκώσουν

τους Έλληνες εναντίον των Τούρκων. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο Λάμπρος Κατσώνης ανέπτυξε την λαμπρή του δράση στο Αιγαίο. Προσβλέποντας στην απελευθέρωση των Ελλήνων, ξεκίνησε από την Τεργέστη, επιβαίνοντας στην φρεγάτα του «Αθηνά της Άρκτου» μαζί με τρία πλοία αγορασμένα με χρήματα Ελλήνων. Κατεβαίνοντας στο Ιόνιο και στο Αιγαίο, πολύ σύντομα κατόρθωσε να αυξήσει τον στόλο του, με πλοία που κυρίευσε ή που εθελούσια προσχώρησαν. Διενεργώντας στις ελληνικές θάλασσες και στα μικρασιατικά παράλια συνεχείς καταδρομές κατά τα έτη 1788, 1789 και 1790 κατόρθωσε να προξενήσει σημαντική φθορά στον τουρκικό στόλο και στους Δουλτσινιώτες, Αλγερινούς και Γάλλους που κατά καιρούς συνέπρατταν με του Οθωμανούς. Η Ρωσία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία συνάπτουν ειρήνη με την συνθήκη του Ιασίου (9 Ιανουαρίου 1792). Ο ηρωικός θαλασσομάχος απογοητευμένος από τον τερματισμό του ρωσοτουρκικού πολέμου, καθώς έβλεπε πως και αυτή η ευκαιρία για την απελευθέρωση των Ελλήνων χάθηκε, αρνήθηκε να συμμορφωθεί με τους όρους της. Τότε, με τον παλιό συμπολεμιστή του, τον αρματολό Ανδρέα Ανδρούτσο (πατέρα του Οδυσσέα), οχυρώθηκε στο Πόρτο

[ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ]

Ο Λάµπρος Κατσώνης, ο καταδροµεύς του Αιγαίου. Γεννήθηκε στη Λιβαδειά το 1752. Διέθετε σπάνια γενναιότητα και αισθανόταν φοβερός µίσος για τους Τούρκους. Από το 1778 εµφανίζεται στο Αιγαίο µε µερικά πλοία επιβαίνοντας στην φρεγάτα του ΑΘΗΝΑ ΤΗΣ ΑΡΚΤΟΥ. Στα χρόνια που ακολούθησαν αύξησε το στόλο του σε περισσότερα από δεκαπέντε πλοία, νίκησε επανειληµµένα τους Τούρκους και κατέπληξε µε τις καταστροφές που επέφερε στο πολεµικό και εµπορικό ναυτικό τους.

Κάγιο της Μάνης, αποφασιμένος να συνεχίσει τον αγώνα εναντίον των Τούρκων. Τον Μάιο του 1792 εκδίδει ένα μανιφέστο την περίφημη «Φανέρωσις», η οποία αποτελεί μία σύνοψη των απόψεών του και εξηγεί την στάση του. Από το Πόρτο Κάγιο εξαπέλυσε νέες καταδρομές εναντίον τουρκικών και αλγερινών πλοίων. Η Πύλη, ενοχλημένη από την συνέχιση της δράσης του, αποφασίζει την εξόντωσή του. Τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου, ισχυρή μοίρα του τουρκικού στόλου μαζί με μία γαλλική φρεγάτα επιτέθηκαν στο ορμητήριο του Κατσώνη, στη Μάνη. Ακολούθησε σφοδρή σύγκρουση για 3 μέρες κατά την οποία οι Οθωμανοί όχι μόνο δεν μπόρεσαν να κάμψουν την αντίσταση των αμυνομένων, αλλά υπέστησαν και σοβαρές απώλειες. Τελικά ο Τούρκος ναύαρχος διέταξε τον μπέη της Μάνης Τζαννέτο Γρηγοράκη να επιτεθεί από την ξηρά στον Κατσώνη και να τον συλλάβει. Ο Γρηγοράκης, φοβούμενος ενδεχόμενα αντίποινα των Τούρκων, πράγματι κινητοποιεί δυνάμεις Μανιατών αλλά κρυφά ειδοποιεί τον Κατσώνη. Ο ηρωικός ναυμάχος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τον αγώνα και διαφεύγει στα Κύθηρα και από εκεί στην Ιθάκη, ενώ οι άνδρες του διασκορπίστηκαν στην Μάνη

και σώθηκαν. Έτσι τελείωσε η δράση του θρυλικού Λάμπρου Κατσώνη στο Αιγαίο. Με την λαμπρή του δράση υπερεκπλήρωσε την αποστολή που του είχε ανατεθεί από τους Ρώσους. Εξανάγκασε τους Τούρκους να διασπάσουν τον στόλο τους, διατηρώντας ισχυρή μοίρα στο Αιγαίο, που θα στελόταν διαφορετικά στον Εύξεινο Πόντο, κύριο θέατρο των ναυτικών επιχειρήσεων. Επιπλέον ο τρόμος που προκάλεσε στους Οθωμανούς είχε αποτέλεσμα να ματαιωθούν αποστολές τουρκικών στρατευμάτων από τα ασιατικά παράλια στη Θράκη και από εκεί προς το ρωσικό μέτωπο. Παράλληλα ο Κατσώνης πρόσφερε μοναδικές υπηρεσίες στο Γένος. Νικώντας επανειλημμένα τους Τούρκους, με συμπολεμιστές Έλληνες βασικά, εξύψωσε στα μάτια των Ευρωπαίων το όνομα των Ελλήνων και αναπτέρωσε το εθνικό τους φρόνημα. Εξαιτίας κυρίως των δυσμενών επιπτώσεων που είχαν για τον αγώνα του οι μεταβολές στην πολιτική κατάσταση της Ευρώπης, απέτυχαν τα σχέδια του για την απελευθέρωση του Γένους ή έστω για τη δημιουργία μικρού νησιωτικού ελληνικού κράτους , η φήμη όμως των κατορθωμάτων του ενέπνευσε την επόμενη γενιά, που αποτίναξε τον ξένο ζυγό. Η αξία του Λάμπρου Κατσώνη και η σημασία της προσφοράς του στο Έθνος αναγνωρίσθηκαν και από τους Ευρωπαίους. Χαρακτηριστικά είναι όσα γράφει το 1809 ο Γάλλος πρόξενος στη Σμύρνη Jassaud: «Αν ποτέ οι Έλληνες περιληφθούν μεταξύ των ανεξαρτήτων εθνών, ούτοι οφείλουν να εγείρουν αγάλματα εις τον Λάμπρον, όστις υπήρξεν ο παλινορθωτής της ελευθερίας, διδάξας εις αυτούς δια του παραδείγματός του ότι ελαφρά τινά πλοία εξερχόμενα εκ τινός σκοπέλου του Αρχιπελάγους ήτο δυνατόν να αντισταθούν εις τα δυνάμεις μιας των πλέον αχανών Αυτοκρατοριών...» (Από τον «Περίπλου»)

ροξενεί πιθανώς έκπληξη σε ορισµένους ότι, αυτή την περίοδο υπάρχει ένα ρεύµα ξένων ιστορικών ερευνών και δηµοσιεύσεων που αφορούν την Νεότερη Ελληνική ιστορία, µε έµφαση σε προσωπικότητες που δόξασαν το Ελληνικό Έθνος και σηµάδεψαν τις εξελίξεις της αντίστοιχης ιστορικής εποχής. Ειδικά στη Ρωσία σήµερα η έρευνα είναι αρκετά έντονη γύρω από τις προσωπικότητες των Ελλήνων, που είχαν σχέση µ’ αυτή τη χώρα, είτε γιατί έδρασαν κάτω από την Τσαρική ηγεµονία, είτε γιατί ξεκινώντας από τη Ρωσία έδρασαν για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Έτσι έχουν εκδοθεί στη Ρωσία τα τελευταία χρόνια βιβλία για τον Ιωάννη Καποδίστρια και την Φιλική Εταιρεία1, τον Αλ. Υψηλάντη2, το Λάµπρο Κατσώνη3 και άλλους,

που έδρασαν από τα Ορλωφικά (17701774) µέχρι και το 20ο αιώνα. H κοινή διαπίστωση που προκύπτει από τις πιο πάνω εργασίες είναι, ότι οι σχέσεις των Ελλήνων µε τη Ρωσία κυρίως κατά το 18ο και 19ο αιώνα, ήσαν πολύ στενές και ότι λειτούργησαν σε πολλά επίπεδα: Πολιτικό, θρησκευτικό, οικονοµικό κ.ά. Μέσα στο κλίµα που δηµιουργείται λοιπόν στις µέρες µας, για την προβολή των Ελληνο-Ρωσικών σχέσεων εκείνης της εποχής, της δράσεως του Ελληνισµού και των ιστορικών προσωπικοτήτων των Ελλήνων, που σφυρηλάτησαν αυτές τις σχέσεις, σπουδαία θέση κατέχει ο Λάµπρος Κατσώνης. Ο Κατσώνης, που ήταν ο Έλληνας Πλοίαρχος Α’ Τάξεως4 του Ρωσικού Στρατού και Ιππότης του Αγίου Γεωργίου 4ης Τάξεως και που έγινε Διοικητής του Ρωσικού Στόλου της Μεσογείου κατά τον Ρωσο-τουρκικό πόλεµο 1787-1791! Παράλληλα µε τους Ρώσους, από Έλληνες ερευνητές γίνονται προσπάθειες σήµερα να φωτισθεί ακόµα περισσότερο η ιστορική προσωπικότητα του Λ. Κατσώνη. Έτσι πολύ πρόσφατα, µε τη βοήθεια του Καθηγητή Νικόλα Βερνίκου5, ανακαλύψαµε στα Εθνικά Ολλανδικά Αρχεία (ΕΟΑ) ένα πλούτο νέων ιστορικών πληροφοριών, που συµπληρώνουν ή επιβεβαιώνουν την εικόνα του Έλληνα θαλασσοµάχου. Από τις πιο πάνω έρευνες εδραιώνεται όλο και περισσότερο η άποψη ότι ο Λάµπρος Κατσώνης υπήρξε ένας από εκείνους τους Έλληνες που καταγράφονται ιστορικά µε τη βεβαιότητα, ότι προεπαναστατικά εκµεταλλεύτηκαν τις δυνατότητες που τους δόθηκαν και δηµιούργησαν σοβαρές κινήσεις µε σκοπό να ελευθερώσουν την πατρίδα τους! Ο Λάµπρος Κατσώνης ήταν για την Ελληνική ιστοριογραφία ο Έλληνας εθνικός ήρωας, που προσπάθησε µε την υποστήριξη της Αικατερίνης ΙΙ να ξεσηκώσει τους συµπατριώτες του εναντίον των Οθωµανών, τους οποίους καταναυµάχησε σ’ όλες τις ελληνικές θάλασσες και στην ευρύτερη Μεσόγειο κατά τα 1787 - 1791. Όταν τα σχέδια της Αικατερίνης ΙΙ άλλαξαν και υπεγράφη η συνθήκη ειρήνης µε τους Τούρκους (του Ιασίου-1792), εκείνος συνέχισε µόνος του από την περιοχή της Μάνης να πολεµά για την Ανεξαρτησία, µέχρι που ο πολυπληθέστερος Τουρκικός Στόλος βοηθούµενος από τους Γάλλους έφεραν τέλος στην προσπάθεια του. Όλα τα νεότερα ιστορικά στοιχεία ενίσχυσαν την πιο πάνω ιστορική άποψη, συµπληρώνοντας µάλιστα πολλά κενά, αλλά τελικά τεκµηριώνοντας την ηγετική, στρατιωτική, πολιτική και διπλωµατική φυσιογνωµία του Λάµπρου Κατσώνη. Έχει υποστηριχθεί, και όχι άδικα, ότι ο Λάµπρος Κατσώνης µαζί µε τον Ρήγα Φεραίο έβαλαν τις βάσεις του γενικού ξεσηκωµού που ακολούθησε µερικά χρόνια αργότερα6. Ðåñßðëïõò

[ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ]

ΚΑΤΣΩΝΗ. Η παρουσίαση αυτή των νέων στοιχείων έγινε από ειδικούς Ρώσους επιστήµονες, µε βάση τα προσβάσιµα πλέον Ρωσικά Ιστορικά Κρατικά Αρχεία (ΡΙΚΑ). Στο συνέδριο, πέραν των ανακοινώσεων µε τα νέα ιστορικά στοιχεία, παρουσιάσθηκε και το βιβλίο για το Λάµπρο Κατσώνη από τον καθηγητή Γιούρι Πριάχιν, που προαναφέραµε. Εξ άλλου και προς την κατεύθυνση της συνέχισης της έρευνας, αυτή την περίοδο µελετώνται και τα ΕΟΑ. Τα Ολλανδικά Αρχεία, είναι χειρόγραφα γραµµένα στα Ολλανδικά, Γαλλικά και Ιταλικά και απαιτούν ταξινόµηση, µετάφραση, µελέτη, ιστορική αξιολόγηση των πληροφοριών που περιέχουν και στο τέλος παρουσίαση των συµπερασµάτων. Κατά την άποψή µας αποτελούν πρώτη ύλη για µακρόχρονη έρευνα πολλών επιστηµόνων, και για ειδικά ιστορικά αντικείµενα πέρα από τη δραστηριότητα του Λ. Κατσώνη. Το Λάβαρο του Λάµπρου Κατσώνη.

Χαρακτηριστικό είναι επίσης αυτό που γράφει ο καθηγητής Γιούρι Πριάχιν στην εισαγωγή του βιβλίου του: «…Το όνοµά του τιµάται ως ιερό, προφέρεται ως πρότυπο αγάπης για την πατρίδα και υπεράσπισης των συµφερόντων και της τιµής της, πρότυπο του τι σηµαίνει να είσαι πατριώτης της Ελλάδας, υπερασπιστής του λαού της, όπως πάντα και παντού υπήρξε ο Λάµπρος Κατσώνης…».  Η ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ Η ουσιαστική, επιστηµονικής τεκµηρίωσης, ιστορική έρευνα για το Λ. Κατσώνη αρχίζει µεταπολεµικά µε την µελέτη των Βενετικών Αρχείων και την έκδοση των αποτελεσµάτων της από την Ακαδηµία Αθηνών (Κ. Μέρτζιος Νέαι Ειδήσεις περί του Λάµπρου Κατσώνη και του Ανδρούτσου, Εν Αθήναις 1959) και ακολουθεί η διεξοδική µελέτη των Γαλλικών Αρχείων Ηλ. Γεωργίου - Ο ΘΑΛΑΣΣΟΜΑΧΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ, 1971. Έχουν έλθει πλέον στο φως ιστορικά στοιχεία που τεκµηριώνουν τη τριάνταπεντάχρονη δράση του Κατσώνη ως αξιωµατικού του Τσαρικού στρατού, προβάλλουν τις ικανότητές του, δίνουν λεπτοµέρειες για την τακτική και την αποτελεσµατικότητα των πολεµικών του επιχειρήσεων και βεβαιώνουν την πρόθεση του Κατσώνη να ξεσηκώσει τους Έλληνες για να επιδιώξουν την Ανεξαρτησία τους. Οι πληροφορίες αυτές όµως των δύο σοβαρών ιστορικών συγγραφέων προέρχονται από διπλωµατικές πηγές, σχεδόν στο σύνολό τους. Εποµένως στερούνται σε µεγάλη έκταση της αµεσότητας της ιστορικής µαρτυρίας, είναι δηλαδή έµµεσες πλη14

Ðåñßðëïõò

ροφορίες, αναφορές που περιγράφουν τα γεγονότα, που περιήλθαν στη γνώση τους από συγκέντρωση πληροφοριών των κατά τόπους διπλωµατών προς τους προϊσταµένους πρεσβευτές ή κεντρικές υπηρεσίες των χωρών τους. Παρ’ όλα ταύτα, προσέφεραν σηµαντικά, νέα στοιχεία για την προσέγγιση της ιστορικής προσωπικότητας που µελετάµε. Ακολούθησε η έρευνα στα Αυστριακά Αρχεία. Τα αποτελέσµατα αυτής της έρευνας παρουσιάστηκαν στη µελέτη της Κατσιαρδή-Hering “Μύθος και ιστορία. Ο Λάµπρος Κατσώνης, οι χρηµατοδότες του και η πολιτική τακτική” (ΡΟΔΩΝΙΑ, Τοµ. 1ος, Ρέθυµνο 1994). Η συγγραφεύς, σε αντίθεση µε όλους τους Έλληνες και ξένους ιστοριογράφους, προσεγγίζει τον Κατσώνη µάλλον ως τυχοδιώκτη, πειρατή και απλό ήρωα της εποχής του, και όχι ως έναν συνεπή Έλληνα, µαχητή που προσπαθεί να ελευθερώσει το έθνος, που όπως η ίδια υποστηρίζει κάνει «η εθνικιστική ιστοριογραφία». Τα αρχεία που ερευνήθηκαν ήσαν σχετικά µικρού αριθµού και κυρίως µιας µόνον περιοχής ενδιαφέροντος: Καταγγελίες, προσφυγές δανειστών για αποζηµιώσεις κατά Κατσώνη, και γενικά περισσότερο δικαστικά έγγραφα. Όµως, το Νοέµβριο του 2004 πραγµατοποιήθηκε συνέδριο στη γενέτειρα του Λάµπρου Κατσώνη, την Λιβαδειά της Βοιωτίας, µε θέµα «ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ, 200 Χρόνια Μνήµης», στο οποίο έλαβαν µέρος και Ρώσοι ιστορικοί. Εκτιµάται ότι είναι η πρώτη φορά που έγινε στην Ελλάδα (και απ’ ότι γνωρίζουµε Διεθνώς), συστηµατική, συγκροτηµένη και υψηλού επιστηµονικού κύρους παρουσίαση νέων ιστορικών πληροφοριών για τον ΛΑΜΠΡΟ

Η Φανέρωση του Λ. Κατσώνη

 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚA, ΝEΑ ΣΤΟΙΧΕIΑ ΓΙΑ ΤΟ ΛAΜΠΡΟ ΚΑΤΣΩΝΗ Από τις νέες πληροφορίες που ήλθαν στο φως της δηµοσιότητας αναφέρονται πιο κάτω οι πιο βασικές, προκειµένου ο αναγνώστης να διαµορφώσει µια πληρέστερη αντίληψη για τις εξελίξεις, ιστορικού και γενικότερου επιστηµονικού ενδιαφέροντος, για την ιστοριογράφηση του Λάµπρου Κατσώνη. Σηµαντική ήταν η επιχειρηµατολογία του Γκριγκόρι Άρς στο συνέδριο της Λιβαδειάς, για τη χρηµατοδότησης της αγοράς του πρώτου πλοίου του Κατσώνη, της “Αθηνάς της Άρκτου”, µέσω ενός είδους Ρω-

[ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ]

Το Μανιφέστο των Εθνικών Ολλανδικών Αρχείων.

σικής εταιρείας, στην οποία πρόεδρος ήταν ο “προστάτης” του Κατσώνη, Ναύαρχος Νικολάι Μορντβίνοβ. Η πληροφορία αυτή είναι σηµαντική γιατί ανασκευάζει σε µεγάλη έκταση τις µέχρι τώρα απόψεις για οικονοµική ενίσχυση που προερχόταν µόνον από οµογενείς της Τεργέστης (άποψη Κατσώνη και των αναφερθέντων πιο πάνω ιστορικών) ή από εµπόρους που επένδυσαν σε µελλοντικές πειρατικές ή κουρσάρικες λείες, σύµφωνα µε τα επιχειρήµατα ορισµένων Ελλήνων ακαδηµαϊκών (Ο. Κατσιαρδή - Hering, όπως αναφέρθηκε και Α. Κραντονέλλη - “Ελληνική Πειρατεία και Κούρσος τον ΙΗ’ αιώνα και µέχρι την Ελληνική Επανάσταση”, ΕΣΤΙΑ 1998, σελ. 21). Βασικές πληροφορίες δίνει επίσης ο Καθηγητής Άρς για την αιτιολόγηση της αποστολής του Κατσώνη στη Μεσόγειο, για να εκπληρωθεί το πρώτο µέρος του περίφηµου Ελληνικού Σχεδίου της

Αικατερίνης ΙΙ. Λέγει ο Άρς “…όπως ανέφερε ο Αρχιστράτηγος Ποτέµκιν – Ο Ταυρικός στην Αυτοκράτειρα (13 Απριλίου 1789) «…Ψάχνω να βρω όλα τα µέσα για να προκαλέσω πιο µεγάλη ζηµιά στον εχθρό …και γι αυτό το σκοπό έστειλα στην αρχή του 788 (επτακόσια ογδόντα οκτώ) ένα από τους ανδρείους Έλληνες τον Ταγµατάρχη Λάµπρο Κατσώνη στο Αρχιπέλαγος. Ο προορισµός του είναι να ετοιµάσει τους συµπατριώτες του για τον κατάπλου του στόλου της Αυτοκρατορικής σας Μεγαλειότητος…» …Ο Κατσώνης εστάλη στο Αρχιπέλαγος επιλεγµένος και µε διαταγή του ίδιου του Ποτέµκιν…και έγκριση της Αικατερίνης ΙΙ…”. Σηµαντική επίσης είναι η αναφορά του Γκρ. Άρς στο µύχιο πόθο, τους σκοπούς δηλαδή, του Κατσώνη. Για πρώτη φορά σηµειώνονται οι σκοποί του, εκτός από την περίπτωση της ΦΑΝΕΡΩΣΗΣ - το γνωστό Μανιφέστο του Κατσώνη, στο

οποίο αναφερόµαστε παρά κάτω. Για τους σκοπούς λοιπόν του Κατσώνη µας αποκαλύπτει ότι έγραψε στις 30 Ιουλίου 1789 ο γραµµατικός του Ιβάν Μπασίλεβιτς προς τον Αντιναύαρχο Γκίµπς: «…Ο Ταγµατάρχης Λάµπρος έχει κύριο σκοπό και αδιάκοπη σκέψη, ξεσηκώνοντας τον Ελληνικό λαό σε εξέγερση, να αποκαταστήσει την Ελληνική Βασιλεία…»7. Είναι επίσης χαρακτηριστικό αυτό που έγραφε ο Κατσώνης στην αναφορά του προς τον Ποτέµκιν για την αποτελεσµατική πολεµική του εκστρατεία το 1788 στο Αρχιπέλαγος. Με το έγγραφο αυτό αποδεικνύει τον υψηλό βαθµό εκπαιδεύσεώς του και στρατηγικής του αντίληψης, ως επιχειρησιακού αξιωµατικού. Έγραφε στον Ποτέµκιν «Επιθυµώ να αναφέρω στην Υψηλότητά Σας, ότι εγώ, κάνοντας επιδροµές µε τα εννέα εξοπλισµένα πλοία µου, παρεµπόδισα πλήρως την Πύλη να στρέψει τις στρατιωτικές της δυνάµεις από τα νησιά του Αρχιπελάγους προς την Μαύρη θάλασσα και προκάλεσα τόση πολεµική αναταραχή στην Ανατολική Μεσόγειο, ώστε η Οθωµανική Πύλη ήταν αναγκασµένη να εξοπλίσει και να στείλει εναντίον µου από την Κωνσταντινούπολη στο Αρχιπέλαγος 18 µεγάλα και µικρά πολεµικά πλοία και ως εκ τούτου να υποστεί µεγάλες απώλειες»8. Όπως είναι γνωστό, η Μαύρη Θάλασσα ήταν κατά τον Ρωσο-Τουρκικό πόλεµο 1787-1791 το κεντρικό θέατρο επιχειρήσεων και εκεί είχαν συγκεντρωθεί οι Κύριες Δυνάµεις και η προσπάθεια των εµπολέµων. Στο σηµείο αυτό έρχονται και τα ΕΟΑ, ως νέα στοιχεία, να µας “επιβεβαιώσουν” τους πραγµατικούς σκοπούς του Λάµπρου Κατσώνη. Ανακαλύψαµε αναφορά του Ολλανδού Προξένου στο Βελιγράδι Jan Leden Van de Gelder, από 26 Ιουνίου 1792, προς τον προϊστάµενο του Ολλανδό πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη. Πρόκειται για ένα τρισέλιδο χειρόγραφο έγγραφο, µηνιαίας αναφοράς για την περίοδο 25 Ιουνίου έως 26 Ιουλίου 1792, στο οποίο επισυνάπτει το «Μανιφέστο» του Λ. Κατσώνη στα Ιταλικά και στα Γαλλικά, όπου ο Ολλανδός διπλωµάτης γράφει µεταξύ των άλλων: «…Ο αναφερόµενος Ρώσος Ταγµατάρχης ή Συνταγµατάρχης Λάµπρος εµφανίσθηκε ξαφνικά στο αρχιπέλαγος µε µερικά πλοία, όλα υπό Ρωσικήν σηµαία, και στα οποία κάνει αυτός κουµάντο, αλλά εκεί στο αρχιπέλαγος αυτός παίζει παντού τον ρόλο του ληστή, και επιπλέον τους κατοίκους των νησιών των ευρισκοµένων εις αυτήν την θάλασσαν πάρα πολύ πλήττει, αλλά αυτός (ο Λάµπρος) κρίνοντας σκόπιµο, και αυτή η πράξη κάνει τη συµπεριφορά του ακόµα πιο παράξενη, κατασκεύασε (Σηµ. της. µεταφραστού: σοφίστηκε) ένα Ðåñßðëïõò

[ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ] ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1 Από το µεγαλύτερο Ρώσο ζώντα ελληνιστή καθηγητή Γκριγκόρι Άρς. Η εργασία για τη Φιλική.Εταιρεία. απετέλεσε τη διδακτορική του διατριβή-Μόσχα 1965- µε βάση τα Ρωσικά Κρατικά Ιστορικά Αρχεία. Το βιβλίο ευρίσκεται υπό έκδοση από το ΚΕΡΙΕ στα Ελληνικά.

Επίσης από Άρς σε συνεργασία µε τον ακαδηµαϊκό Κ. Σβωλόπουλο στα Γαλλικά Αλληλογραφία του Αλέξανδρου Υψηλάντη, Ινστιτούτο Βαλκανικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1999.

Τα πορτρέτα του Λ. Κατσώνη και της συζύγου του Μαρίας Π. Σοφιανού.

3 Γιούρι Πριάχιν, Πλοιάρχου Pωσικού Ναυτικού, καθηγητού ιστορίας στη Ναυτική Ακαδηµία Αγ. Πετρούπολης, Ο ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ στην ιστορία Ελλάδας και Ρωσίας, ΑΛΗΘΕΙΑ - Αγ. Πετρούπολη 2004. Το βιβλίο κυκλοφόρησε στα Ελληνικά µε Επιµέλεια και Συµπλήρωµα Π. Στάµου τον Δεκέµβριο 2005. 4

µανιφέστο στα ιταλικά, ως δικαιολογία της συµπεριφοράς του αυτής, και έστειλε ένα αντίγραφο αυτού του µανιφέστου στον Κύριο Πρέσβη της Γαλλίας καθώς και σε µερικούς άλλους Ξένους Υπουργούς που κατοικούν ενταύθα προς ενηµέρωση τους….»9.  ΕΠIΛΟΓΟΣ Διατρέχοντας τον Ατοµικό Φάκελο του Λ. Κατσώνη, που περιλαµβάνει τη δράση του Κατσώνη για 35 χρόνια ως στελέχους του Τσαρικού στρατού, αλλά και λαµβάνοντας υπ’ όψη τα στοιχεία των πολεµικών του δραστηριοτήτων, όπως έχουν ιστοριογραφηθεί µέχρι σήµερα, προκύπτουν τα ακόλουθα συµπεράσµατα: 1) Η διάρκεια της πολεµικής δράσης του Κατσώνη στην περιοχή των Ελληνικών θαλασσών διακρίνεται σε πρώτη περίοδο 4 χρόνια στα Ορλωφικά (1770-1774), 4 χρόνια σε δεύτερη περίοδο, τον Ρωσοτουρκικό πόλεµο (1787-1791) και µισό περίπου χρόνο στην τρίτη περίοδο στο διάστηµα της «επαναστατικής» του δράσης µετά την συνθήκη του Ιασίου (29 Δεκεµβρίου 1791/ 9 Ιανουαρίου 1792, ν./π. ηµ.) έως τον Ιούλιο του 1792. Δηλαδή, έχει συνολικά 8,5 χρόνια πολεµική δράση. 2) Μπορεί κανείς να φθάσει στο συµπέρασµα ότι ο Λάµπρος Κατσώνης είναι ο Εθνικός Ήρωας που έχει την µεγαλύτερη πολεµική δράση κατά την περίοδο των Εθνικών διεκδικήσεων, στις Ελληνικές θάλασσες αλλά και στον ευρύτερο θαλάσσιο επιχειρησιακό χώρο, από κάθε άλλον άξιο Έλληνα θαλασσοµάχο, πριν και µετά το 1821! Μπορεί να συγκριθεί µε το Ναύαρχο Μιαούλη που ακολουθεί µε περίπου 8 χρόνια. 3)Πρέπει να αξιολογηθεί ιδιαίτερα επίσης το γεγονός, ότι ο λαµπρός αυτός Αξιω16

Ðåñßðëïõò

µατικός προάγεται, σχεδόν σε όλους τους βαθµούς, µετά από αξιολόγηση της πολεµικής του δραστηριότητας στα πεδία των µαχών και εις αναγνώριση της επιτυχηµένης και επιχειρησιακά αποτελεσµατικής µάχιµης δράσης του. Το αποκορύφωµα είναι το παράσηµο του Ιππότη του Αγίου Γεωργίου Δ΄ Τάξεως, που απονέµεται την περίοδο εκείνη µόνο για εξαιρετική δράση στο πεδίο της µάχης! Όταν ο ίδιος ο Λάµπρος Κατσώνης ξεκαθάρισε µε απόλυτο τρόπο τη µορφή της δράσης του, για όλους εκείνους που τον κατέγραψαν ως “πειρατή”, λέγοντας επίσηµα: «…Δεν εξώπλισα πειρατές, αλλά καταδροµείς εναντίον εχθρικού Έθνους…»10, δεν µπορεί παρά, µε βάση όλα τα αναφερθέντα στοιχεία, παλαιά αλλά προ παντός νέα που το επιβεβαιώνουν, να υποστηριχθεί ότι: Ο Λάµπρος Κατσώνης υπήρξε µαζί µε τον Ρήγα Φεραίο από τους βασικούς συντελεστές της προετοιµασίας του δρόµου προς την Ελευθερία του Γένους, ήταν ένας πρόδροµος του ‘21! Είναι πεποίθηση µας ότι η µελέτη της ιστορίας του Λάµπρου Κατσώνη πρέπει να ολοκληρωθεί µε παρά πέρα έρευνα, ακόµα και στα Αγγλικά Αρχεία, έτσι ώστε οι σύγχρονοι Έλληνες, αλλά και τα παιδιά µας στο µέλλον να γνωρίζουν καλλίτερα εκείνους που πολέµησαν για την ανεξαρτησία µας. Είναι γεγονός ότι σήµερα πολλές ιστορικές φυσιογνωµίες του έθνους έχουν λησµονηθεί ή έχει υποβαθµισθεί η προσφορά τους. Αυτό είναι άδικο και επικίνδυνο γιατί όταν η ιστορική µνήµη αλλοιώνεται, προετοιµάζεται το έδαφος για πιθανούς εθνικούς συµβιβασµούς, που µπορεί να αποδειχθούν ασύµφοροι για το µέλλον του τόπου.

Αρχιπλοίαρχος µε τα Ελληνικά δεδοµένα.

Ολλανδικά Αρχεία (Πίνακας B. J. Slott) µε αναφορές στο Λάµπρο Κατσώνη. Ο Οµ. Καθηγητής στο Πανεπιστήµιο Αιγαίου µας προσέφερε τον κατάλογο, από τον οποίο προσεγγίσαµε τα Αρχεία στην Ολλανδία. Όλα τα αντίγραφα αυτών των ΕΟΑ, που αφορούν στην εποχή του Κατσώνη σήµερα βρίσκονται στο προσωπικό αρχείο µας.

6 Γκρ. Άρς στο υπό έκδοση στα Ελληνικά από το ΚΕΡΙΕ βιβλίο του Το Εταιρικό Κίνηµα στη Ρωσία. Η ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ (Ρωσική έκδοση Μόσχα 1970), σελ. 168. Επίσης στον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου του Γ. Πριάχιν όπου σηµειώνει «… Ο ρόλος του Λ. Κατσώνη στην ιστορία της Ελλάδας είναι αναµφισβήτητος…» και ότι «….Οι ενέργειες του Λ. Κατσώνη και του Ρήγα Βελενστινλή ενέπνευσαν τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας στον αγώνα για την ελευθερία…». Στα Αποµνηµονέυµατά του ο Εµµ. Ξάνθος γράφει ότι κατά τη δηµιουργία της Φ. Εταιρείας, προς τους άλλους δύο συνιδρυτές«…έβαλεν αυτοίς υπ’ όψιν τον χαρακτήρα του Ελληνικού λαού και τας πηγάς της δυνάµεώς του…τα επιχειρήµατα του Ρήγα του Θετταλού, τας νίκας των Σουλιωτών και άλλων αρµατολών…τας νίκας των θαλασσίων µας επί Λάµπρου Κατσώνη,…» στο Τ. Βουρνά Φιλική Εταιρία, παράνοµα ντοκουµέντα, Αποµνηµονεύµατα Αγωνιστών Ε. Ξάνθου-Γ. Λεβέντη, Εκδόσεις Δρακόπουλου 1965, σελ. 155. 7 Αρχεία Υπ.Εξωτερικών της Ρωσίας, AVPRI, F. Snosenija Rossii s Turciej. Op. 89/8, 1789, d. 2114, l. 8. 8 Γκρ. Άρς στο υπό έκδοση Το Εταιρικό Κίνηµα Στη Ρωσία, σελ. 88-89.

Μετάφραση Mieke Stapanoff 1η Φεβρουαρίου 2007!

Ο Λ. Κατσώνης προς τον Γάλλο Γενικό Πρόξενο Ζακύνθου St, Sauveur 26.09.1788, από τα Εθνικά αρχεία Παρισίων, στο Ηλ. Γεωργίου Ο ΘΑΛΑΣΣΟΜΑΧΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ, Αθήναι 1971, εξώφυλλο!.

Κατάλογος Ελλήνων Αξιωματικών Συνταγματάρχη και Ιππότη ΛΑΜΠΡΟΥ ΚΑΤΣΩΝΗ (‘Eγγραφα Ρωσικών Κρατικών Αρχείων Πολεμικού Ναυτικού –Συνημμένο στην αναφορά Στρατηγού Ταμάρα– Τομαρά 12 Αυγούστου 1791) A.A.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69

Ονόματα & Βαθμοί Πλοίαρχοι Νικόλαος Κασσίμης Φραγκίσκος Πατάκας Ελευθέριος Ζυγούρης Στάθης Κατσώνης Κωνσταντίνος Παταράκης Πέτρος Μεταξάς Κωνσταντίνος Λεβαδίτης Στρατής Νικηφοράκης Μήτρος Μουστάκης Αγγέλη Διαμανδή Αντρέας Στεκούλης Μάρκος Ρίβας Νέστωρας Καμπούρης Πάσπαλης Καλόγερος Δημήτρης Καρδαμήτσης Γαβριήλ Καραβίας Γιάννης Πασπάλης Σωτήρης Μπαλσαμάκης Γιάννης Ανάργυρος Σπύρος Καλιγάς Παύλος Σαρδένας Υποπλοίαρχοι Αντώνης Ζένης Γεώργιος Γλαβάνης Κων/νος Παναγιώτης Μάρκος Τρίποβιτς Γεώργιος Ζωρζιάνος Μάρκο Ιβάνοβιτς Αναστάσ. Λαφτόπουλος Κων/νος Καρανούμης Πολυζώης Γιατρός Γεώργιος Καρεμάς Νικόλαος Καμπούρης Αντρέας ντ’ Αναστάσιος Κων/νος Γιώργιος Ανδρούλης Παπαδάκης Κων/νος Ντανιαλάνης Γερόνυμος Μουστάκης Διονύσιος Κοντώνης Αναστάσιος Παλαιολόγος Φώτιος Λυκιαρδόπουλος Στάθης Καραβίας Γεώργιος Ξανθάκης Γιάννης Μουστάκης Παντελής Τζώρτζης Χρυστόδ.Καμενδόπουλος Δρόσος του Χατζή Νικόλαος Τάβλας Δημήτριος Μποσνάνος Ανθυποπλοίαρχοι Σταυριανός Ρούσλος Αντώνιος Αντελάνης Τζοβάνι Ράνιο Κων/νος Κυπριώτης Φραγκίσκο Δημητρούλης Ανδρέας Πατάκας Νικόλαος Πατεράκης Αντώνιος Μπαλσαμάκης Κων/νος Ψωρίλας Κων/νος Θεοφάνης Άγγελος Λαδικός Χριστόδουλος Μεταξάς Αντώνης Παγώνας Γεώργιος Μωραίτης Ανδρέας Γιακουμέλος Αντώνιος Σολωμός Γιάννης Βλασσόπουλος Παναγιώτης Βανόνας Αγγελος Παριανός Δημήτριος Σούρδης Δομένικος Μοτσενίγκο

ΗλιΈτος Εισαγωγής Τόπος Καταγωγής Μήνας Μέρα κία στην Υπηρεσία 1788 Μάρτιος 8 36 Μύκονος 36 Ύδρα 32 Μοριάς 25 Λιβαδειά 39 Κάντια 37 Κεφαλονιά 52 Λιβαδειά 42 Σφακιά 43 Σπέτσες 35 Λιβαδειά 37 Κεφαλονιά 35 Μύκονος 53 Σπέτσες 35 Πάργα 1789 Φεβρουάριος 5 36 Τήνος 35 Θιάκι 42 Μύκονος 47 Αθήνα 36 Σπέτσες 49 Κεφαλονιά 52 Σφακιά 1788 Μάρτιος 8 49 Ζάντε 34 Ζάντε 30 Μοσχονήσια 37 Πάστροβιτς 33 Σμύρνη 42 Κατάρο 45 Ιθάκη 43 Μεσολόγγι 31 Μοριάς 35 Μύκονος 40 Μοριάς 25 Ύδρα 39 Γαλαξίδι 33 Σφακιά 21 Σφακιά 23 Σπέτσες 29 Ζάντε 24 Πάτμος 1789 Φεβρουάριος 5 26 Κεφαλονιά 25 Ιθάκη 33 Πρέβεζα 38 Σπέτσες 39 Σπέτσες 29 Κεφαλονιά 31 Λιβαδειά 45 Πάτρα 36 Ζάντε 1788 Μάρτιος 8

ΔΗΜHΤΡΙΟΣ Χ ΑΤ Ζ I Ν Α Σ

1 3

τα πλαίσια του λυρικού ιμπρεσιονισμού με στοιχεία ονειρικού σουρεαλισμού, αφαίρεσης και

συμβολισμού θαλασσογραφεί ο Αιγινήτης ζωγράφος, που μαθήτευσε δίπλα στον διακεκριμένο ζωγράφο Δημήτριο Γιαννουκάκη και θαύμασε τον Παρθένη και τον Γουναρόπουλο. Ο Δημήτριος Χατζίνας έχει συμμετάσχει σε πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχει λάβει πλήθος τιμητικών διακρίσεων για το έργο του. Στους καμβάδες του το χρυσαφένιο φόντο των αιγαιοπελαγίτικων ηλιοβασιλεμάτων δημιουργεί ένα ονειρικό

1789

Φεβρουάριος

περιβάλλον που μας συνεπαίρνει σε μακρινά θαλασσινά ταξίδια με καράβια στα οποία η λεπτομέρεια δεν έχει καμιά απολύτως σημασία. Αποπνέουν αέρα μεσογειακού περίπλου. 1. Eλαιογραφία σε μικρή, διακριτική κορνίζα, 102 x 102cm 2. Eλαιογραφία σε μικρή, διακριτική κορνίζα, 81,5 x 102cm 3. Eλαιογραφία σε μικρή, διακριτική κορνίζα, 102 x 102cm 4. Eλαιογραφία σε μικρή, διακριτική κορνίζα, 81,5 x 102cm

Tηλ.: 210 4516264, 210 4516822 Fax: 210 4512277

Ðåñßðëïõò

ÉùÜííçò ÂáñâÜêçò Ο Ψαριανός εθνικός ευεργέτης των Ελλήνων και Ρώσων Του Δημητρίου Ανδριάνα • Ερευνητή ιστορικών και λαογραφικών παραδόσεων της Νήσου Ψαρών

άθε φορά που πανηγυρίζουµε την επέτειο της έναρξης του αγώνα της Εθνικής µας Ανεξαρτησίας και καλούµεθα από την µία µεριά να αναπολήσουµε µε ευλάβεια τις θυσίες των προγόνων στα χρόνια της τουρκικής µαύρης σκλαβιάς και από την άλλη να αποτιµήσουµε την προσφορά όλων των συντελεστών που προετοίµασαν και πραγµάτωσαν την επιτυχία του αγώνα αυτού, νοιώθω δύο συναισθήµατα που µε πιέζουν τυραννικά. Το ένα είναι «ενοχή» αποσιωπήσεως και το άλλο χρέος αποκαταστάσεως. Και τα δύο συναισθήµατα είναι απότοκα της «ακούσιας παρασιώπησης» των σηµερινών ιστορικών απέναντι στον Ψαριανό αγωνιστή του πολέµου και της ειρήνης, εθνικό ευεργέτη των Ελλήνων και Ρώσων, Ιωάννη Ανδ. Βαρβάκη. Το 2005 έκλεισαν 180 χρόνια από τον θάνατό του στην Ζάκυνθο (12 Ιανουαρίου 1825) και κατά τον εορτασµό της 25ης Μαρτίου που είθισται να µνηµονεύονται όλοι όσοι συνέβαλαν στον µη αφανισµό της ελληνικής φυλής, η «σιωπή» για τον µεγάλο Έλληνα αγωνιστή του Γένους και µεγάλο εθνικό ευεργέτη Ιωάννη Ανδρ. Βαρβάκη, έκανε το συναίσθηµα της «ενοχής» ακόµη πιο καταθλιπτικό και δυσβάστακτο. Για µια ακόµη φορά η τάξη των λογίων και των ανθρώπων των γραµµάτων αγνόησαν και δεν τίµησαν δεόντως το µεγάλο τούτο τέκνο της ηρωοτόκου νήσου των Ψαρών. Στις 12 Ιανουαρίου 2007 συµπληρώθηκαν 182 χρόνια από το θάνατο του και το άρθρο αυτό είναι αφιερωµένο καθ΄ ολοκληρίαν στον Ψαριανό αγωνιστή Ιωάννη Ανδρ. Βαρβάκη. Με την ευκαιρία αυτή εκτιµώ ότι εκπληρώνω στο ποσοστό που µου ανήκει το χρέος που βαραίνει κάθε ελεύθερο Έλληνα, αυτό της ιστορικής µνήµης των Αγώνων των προγόνων µας. Ο µεγάλος µας εθνικός ευεργέτης Ιωάννης Βαρβάκης αποτελεί το πιο λαµπρό παράδειγµα ευπατρίδη που απέκτησε µε την εργατικότητά του και την σοφία του τεράστιο κύρος στην Δύση. Στη Ρωσία ειδικότερα ανέπτυξε πολυσήµαντο επιχειρηµατικό έργο και πλούσια ανθρωπιστική δράση. Παράλληλα µη λησµονώντας ποτέ την σκλαβωµένη του πατρίδα, συµµετείχε ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα, δεν άφησε ποτέ να χαθούν οι ευκαιρίες για να προσελκύσει την προσοχή των ισχυρών της εποχής, αποδεικνύοντας πως όχι µόνο ήταν εξαίρετος επιχειρηµατίας αλλά και θαυµάσιος πολιτικός (βλ. επιστολογραφία του Δασκάλου του Γένους Αδαµάντιου Κοραή και Ιωάννου Ανδρ. Βαρβάκη). 18

Ðåñßðëïõò

[ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΡΒΑΚΗΣ]

Γεννήθηκε το 1747 στην ακριτική νήσο των Ψαρών. Ο πατέρας τους ήταν ο Ανδρέας Λεοντής και η µητέρα του ονοµαζόταν Μαρία, το επώνυµο της οποίας δεν διασώθηκε. Λόγω της ζωηρότητας του βλέµµατός του, οι συµπατριώτες του, του έδωσαν το παρωνύµιο βαρβάκη, από είδος οµώνυµου αρπακτικού πτηνού που αφθονεί στο βόρειο βραχώδες άκρο του νησιού, γνωστό για το σπινθηροβόλο βλέµµα του, την αετίσια πτερωσιά και την απαράµιλλη ταχύτητά του, µε την οποία συλλαµβάνει και κατασπαράσσει τα θύµατά του. Μία δεύτερη εκδοχή είναι πως οι Ψαριανοί τον ονόµασαν βαρβάκη από το όνοµα του ιδιόκτητου ιστιοφόρου του, το οποίο είχε ναυπηγηθεί στα Ψαρά και ήταν εξαιρετικά γοργόπλοο, σαν το αρπακτικό πτηνό που πέταγε µε ταχύτητα. Είναι άγνωστο από ποιόν διδάχθηκε τα πρώτα του γράµµατα, πιθανόν από κάποιον ιερέα συνάµα και διδάσκαλο, όπως συνηθιζόταν τότε στα Ψαρά. Στην συνέχεια επεδόθη στο ναυτικό επάγγελµα, κατά πάσαν πιθανότητα σε πλοίο του πατρός του. Στη συνέχεια κατασκεύασε δικό του ιστιοφόρο (γαλιότα) στον ταρσανά Κατσούνι, στο οποίο ήταν ο ίδιος καπετάνιος. Ο Βαρβάκης εκ φύσεως φαίνεται να ήταν προικισµένος µε γενναιοψυχία, µε παραδειγµατική εγκαρτέρηση στις στερήσεις και κακουχίες, µε προβλεπτικότητα στις κερδοσκοπικές επιχειρήσεις, µε τιµιότητα στις συναλλαγές και κύρος επί του πληρώµατος. Διέθετε δηλαδή όλα τα προσόντα τα οποία κατά τον χρονογράφο Αναστάσιο Γούδα «αναδείκνυαν τους πλοιάρχους και εδοξάζοντο οι άνδρες της ανδρείας µάλλον ή οι των γραµµάτων» (Βλ. Βίοι παράλληλοι διαπρεψάντων ανδρών, τόµος Γ΄, σελίδα 156) και πραγµατικά δεν εβράδυνε να διακριθεί µεταξύ των συµπατριωτών του εµποροπλοιάρχων. Με το ξέσπασµα του ρωσοτουρκικού πόλεµου το 1768 ο Ιωάννης Βαρβάκης όπως και οι περισσότεροι Ψαριανοί, συντάχθηκε στο πλευρό των Ρώσων. Είχε ναυπηγήσει ένα µπρίκι, το οποίο όπλισε ως καταδροµικό και πολύ ευχερώς µπορούσε να µετατρέψει σε πυρπολικό. Ο Βαρβάκης στο πλοίο του είχε ψυχωµένους ναύτες και καθώς ήταν αδάµαστος στους κόπους, τολµηρός στο έπακρον στους κινδύνους, ριψοκίνδυνος στις επιχειρήσεις και επιβλητικός στο πλήρωµά του, γρήγορα ανεδείχθη ως ένας από τους τολµηρότερους πλοιάρχους των Ψαρών. Πήρε µέρος στην περίφηµη ναυµαχία του Τσεσµέ, όπου κατακάηκε ο τουρκικός στόλος. Ο Βαρβάκης ως κυβερνήτης µετέτρε-

ψε το πλοίο του σε πυρπολικό και το οδήγησε µε επιτυχία εναντίον των τουρκικών πλοίων. Ο Γκούµας στον 10ο τόµο της Ιστορίας των ανθρωπίνων πράξεων γραφεί για τον Βαρβάκη τα εξής: «Με εµπυρίδας εκόλλησε εις τον τουρκικόν στόλο (το πλοίο του) µ’ όλον ότι οι εχθροί επυροβόλουν το πλοίο του Βαρβάκη, τότε µίαν εµπυρίδα που εκόλλησε στο τουρκικόν καράβιον ανεφλέγη µεταδίδων το πυρ και σε άλλα πλοία των Τούρκων, έπειτα έπεσε µε καµµένας χείρας και πρόσωπον και µαλλιά εις την θάλασσα και κολυµβών επέστρεψε εις τους δικούς του. Όλα τα τουρκικά καράβια στο Τσεσµέ έγινον άρπαγµα του πυρός, το οποίον εµαίνετο από την µίαν ώραν εκ του µεσονυκτίου έως την έκτην. Το θέαµα ήτο φοβερόν και ο κρότος ηκούσθη έως εις Αθήνας.» Μετά την επιτυχηµένη έκβαση της ναυµαχίας ο Ρώσος ναύαρχος τον προσκάλεσε στη ναυαρχίδα του, πρώτον δια να εκφράσει προς το γενναίο τούτο τέκνο των Ψαρών Ιωάννη Βαρβάκη τις ευχαριστίες του και την ευαρέσκεια της Αυτοκράτειρας Αικατερίνης δια τις πολύτιµες υπηρεσίες που προσέφερε στους εµπολέµους Ρώσους και κατά δεύτερον λόγο, να αποζηµιώσει µε τα αναλογούντα χρήµατα την καταστροφή του πλοίου του. Επιστρέφοντας ο Βαρβάκης χωρίς πλέον πλοίο εις Ψαρά, συγκέντρωσε όλες τις οικονοµίες του και επιχείρησε ευθύς την κατασκευή στα ναυπηγεία των Ψαρών τριίστιου πλοίου εξοπλισµένου µε 26 πυροβόλα για να το εντάξει και πάλι στη δύναµη του ρωσικού στόλου, ώστε ευχερώς να αντιπαραβάλλεται µε τα µεγάλα δίκροτα και τρίκροτα πλοία των 84 πυροβόλων των Τούρκων. Ίσως να υπήρξε και συµφωνία για την κατασκευή αυτού του πλοίου µεταξύ του Βαρβάκη και του Ρώσου Ναυάρχου. Δηλαδή οι Ρώσοι να κάλυψαν µέρος των δαπανών µε την υπόσχεση εκ µέρους του Βαρβάκη να το εντάξει στην δύναµη του Ρωσικού στόλου. Σύµφωνα µε τις σύγχρονες µαρτυρίες το νέο πλοίο του Βαρβάκη ναυπηγήθηκε άνευ προσκόµµατος, κατά την καθέλκυσή του όµως ολίγον έλλειψε να συντριβεί. Διασώθηκε ως εκ θαύµατος καθώς στηρίχθηκε επί της αµµώδους ακτής του Κατσούνη. Με αγωνία παρακολουθούσε ο Βαρβάκης τις εξελίξεις και χρειάσθηκε µεγάλη προσπάθεια εκ µέρους των συµπατριωτών του, οι οποίοι πρόθυµα έσπευσαν σε βοήθειά του για να το διασώσουν. Την µοιραία τούτη στιγµή του µεγάλου κιν-

δύνου που διέτρεξε το πλοίο κατά την ώρα των µεγάλων προσπαθειών, τις οποίες κατέβαλαν όλοι για τη διάσωση του σκάφους, µας την περιγράφει ο Ψαριανός πυρπολητής Κων. Νικόδηµος (Υπόµνηµα Νήσου Ψαρών, τοµ. Ι, σ. 27) µε αυτά τα λόγια: «Το πλοίο τούτο καθ’ ήν ηµέραν ερρίπτετο εις την θάλασσαν, δια την απειρίαν των ναυπηγών της τότε εποχής, εκινδύνευσεν επάνω εις την εσχάραν να πέση και να συντριβή· ο αοίδιµος Βαρβάκης εις την ώραν του κινδύνου (καθώς έλεγον οι γέροντες) επεκαλέσθη την βοήθειαν του αγίου Νικολάου να το σώσει και να το κάµει αργυρούν· το πλοίον εσώθη, και ο αοίδιµος µετά ταύτα εκτελέσας την υπόσχεσίν του, κατεσκεύασεν εν πλοίον αργυρούν µε όλον τον εφοπλισµόν και µε τα πυροβόλα, και το αφιέρωσεν εις τον άγιον Νικόλαον, το οποίον εσώζετο έως της καταστροφής των Ψαρών του 1824, κρεµάµενον έµπροσθεν της εικόνος του αγίου οµού µε τα άλλα αφιερώµατα των Ψαριανών.» Με την παραλαβή του νεότευκτου πλοίου, που του εδόθη το όνοµα «Φρυγαδέλα», οι Ρώσοι σύνηψαν ειρήνη µε τους Τούρκους. Το εξοπλισµένο τούτο πλοίο των 26 πυροβόλων δεν το εχρειάζοντο πλέον και µε αυτό, ως εµπορικό πλέον, ο Βαρβάκης επιχειρεί το πρώτο του ταξίδι εις το Λιβόρνο. Μετά το παρθενικό του ταξίδι επιστρέφει στα Ψαρά µε πολλές σκέψεις και στεναχώριες. Έβλεπε η περιουσία του να καταστρέφεται, ο Βαρβάκης δεν ηδύνατο να φανταστεί την συµπεριφορά των Ρώσων, το ότι δεν έλαβαν καµία πρόνοια για να προστατεύσουν τους Ψαριανούς από την µανία των Τούρκων, αλλά ο Βαρβάκης δεν ήταν συνηθισµένος να µένει αργός και να µεµψιµοιρεί. Κατόπιν αυτών των εξελίξεων αποφασίζει να οδηγήσει το πλοίο στην Οδησσό της Ρωσίας, για να διαπραγµατευτεί την πώλησή του στον ρωσικό στόλο, καθώς, λόγω των διαστάσεών του, της χωρητικότητας και του εξοπλισµού του, δεν ήταν εύκολη η µετασκευή του σε εµπορικό εκµεταλλεύσιµο καράβι. Πράγµατι λίγες µόνο ηµέρες από την άφιξη του πλοίου εκ Λιβόρνου στα Ψαρά υψώνει τη ρωσική σηµαία και αναχωρεί για Κωνσταντινούπολη µε προορισµό τον Εύξεινο Πόντο και από εκεί τον λιµένα της Οδησσού. Μετά την άφιξη του εις Κωνσταντινούπολη, οι τουρκικές αρχές πληροφορήθηκαν τον είσπλου του πολεµικού τούτου πλοίου «Φρυγαδέλα», λόγω δε των µεγάλων δια-

Αριστερή σελίδα: Ανδριάντας του Ιωάννου Βαρβάκη. Άλσος Ζαππείου, Αθήνα. Ανδριάντας σε µάρµαρο, υπερφυσικού µεγέθους, κατασκευασµένος από τον φηµισµένο γλύπτη Λεωνίδα Δρόση. Το βάθρο είναι πανύψηλο ενώ στην βάση του έχουν τοποθετηθεί τέσσερα γλυπτά αγαλµατίδια µε αλληγορικές µορφές, ήτοι η Ιστορία, η Σκέψη, η Θάλασσα και η απελευθερωµένη Ελλάδα. Ο Βαρβάκης γεννήθηκε στα Ψαρά το 1747 και όχι το 1750, όπως αναγράφεται στο βάθρο του αγάλµατός του. Απεβίωσε στη Ζάκυνθο την 12η Ιανουαρίου 1825, όπου εξακολουθεί να βρίσκεται εκεί ο τάφος και τα οστά του. Ο ανδριάντας Βαρβάκη θεωρείται ένα από τα περιφηµότερα γλυτά στο Άλσος οτυ Ζαππείου ανεγέρθη µε δαπάνες του Κράτους, τιµώντας δεόντως τον µεγάλο Ψαριανό εθνικό ευεργέτη Ιωάννη Ανδρ. Βαρβάκη. Η δαπάνη υπερέβη τις 85.000 δρχ. και η παραγγελία εδόθη στον γλύπτη Δρόση το έτος 1870, το έργο ολοκληρωµένο µε τα τέσσερα αγαλµατίδια στη βάση τελείωσε το 1886, τα δε αποκαλυπτήρια έγιναν το έτος 1890. Στην πρόσθια όψη του βάθρου έχουν χαραχθεί τα εξής λόγια: ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΔ. ΒΑΡΒΑΚΗΣ - ΕΓΕΝΝΗΘΗ ΕΝ ΤΗ ΝΗΣΩ ΨΑΡΩΝ ΤΩ ΑΨΝ - ΕΤΕΛΕΥΤΗΣΕΝ ΕΝ ΖΑΚΥΝΘΩ ΤΩ ΑΩΚΕ Επί της αριστερής παρειάς του βάθρου αναγράφονται τα εξής: ΒΑΡΒΑΚΗ ΠΡΟΤΙΔΑ ΟΡΑΣ ΨΑΡΗΣ ΚΛΥΤΩΝ ΟΖΟΝ ΟΝ ΜΕΤΑ ΤΙΕΣΚΕΝ ΚΟΙΡΑΝΟΣ ΕΥΡΥΜΕΔΩΝ ΡΩΣΣΩΝ ΗΝ ΔΙΑ ΙΔΜΟΔΥΜΗΝ ΠΟΛΕΜΗ ΙΑ Τ’ ΕΡΓΑ ΠΟΛΛΑΚΙ(Σ) ΔΥΣΜΕΝΕΑΣ ΤΡΕΨΑΤΟ ΜΑΡΜΑΜΕΝΟ ΠΟΛΛΑ ΔΕ ΠΑΤΡΗ ΕΗ ΜΑΛΑ ΚΑΛΑ ΚΑΙ ΕΣΟΔΑ ΤΕΛΕΣΣΕ. ΤΩΡ’ ΑΓΑΘΗΝ ΜΝΗΣΤΙΝ ΚΑΛΛΙΠΕΝ ΟΙΣ ΦΙΛΟΙΣ. { ΒΛΕΠΕΙΣ ΔΙΑΒΑΤΗ ΤΟΝ ΒΑΡΒΑΚΗ, ΤΟΝ ΒΛΑΣΤΟ ΤΩΝ ΞΑΚΟΥΣΜΕΝΩΝ ΨΑΡΩΝ, ΠΟΥ ΠΟΛΥ ΤΙΜΗΣΕ Ο ΑΡΧΟΝΤΑΣ ΤΩΝ ΡΩΣΣΩΝ ΜΕ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΚΡΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΓΑ. ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ ΕΤΡΕΨΕ ΤΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ ΠΟΛΕΜΩΝΤΑΣ, ΠΟΛΛΑ ΟΜΩΣ ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ ΚΑΙ ΕΞΟΧΑ ΕΚΑΝΕ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΟΥ. ΤΩΡΑ ΑΦΗΣΕ ΚΑΛΗ ΦΗΜΗ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΟΥ}, (Η µετάφραση του ανωτέρω επιγράµµατος έγινε υπό τον καθηγητή φιλόλογο Γρηγόριο Σπανό.) Επί της δεξιάς παρειάς του βάθρου αναγράφονται: ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ ΠΑΠΟΥΔΩΦ - ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΥ ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑΤΟΣ - ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΔΡΟΣΗΣ ΕΠΟΙΕΙ.

Ðåñßðëïõò

[ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΡΒΑΚΗΣ]

Οµοίωµα ψαριανής γαλιότας. Αρ. Συλλογής: 132. Ταχύπλοο κωπήλατο πλοίο µε ιστία. Χρησιµοποιήθηκε από τους ψαριανούς στο Αιγαίο κατά τον 18ο και 19ο αιώνα. Κατάγεται από την ενετική πολεµική γαλέρα αλλά είναι µικρότερο σκάφος, κατάλληλο για καταδροµές, πειρατεία αλλά και µεταφορές. Ανάλογα µε το µέγεθός του, διέθετε 8 έως και 16 κουπιά σε κάθε πλευρά και δύο ή τρεις ιστούς µε πανιά λατίνια. Είχε δύο έως έξι µικρά κανόνια στην πλώρη και η διακυβέρνηση του γινόταν από τιµόνι που βρισκόταν στο µέσο της πρύµνης. Αναφέρεται πως στην επανάσταση του 1770, που ξέσπασε κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέµου του 1768-1774, οι Ψαριανοί διέθεσαν στους Ρώσους 36 σακολέβες και γαλιότες. Η µικρότερη από τις γαλιότες είχε µήκος 25 πήχες στην καρίνα, 16 ζευγάρια κουπιών και πλήρωµα 80 άνδρες. Διαδραµάτισε ιδιαίτερο ρόλο στις πολεµικές επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

στάσεων και του εξοπλισµού του ανησύχησαν. Εξακριβώνοντας οι Τούρκοι την προέλευση και τον ιδιοκτήτη του πλοίου διέταξαν αµέσως την σύλληψη του Βαρβάκη και την κατάσχεση του πλοίου. Πληροφορηθείς εγκαίρως τις προθέσεις των Τούρκων ο Βαρβάκης µόλις και µετά δυσκολίας κατόρθωσε να διασωθεί καταφυγών εις την Ρωσική πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη. Το πλοίο αφού κατασχέθηκε από τις τουρκικές αρχές, ρυµουλκήθηκε στο ναύσταθµο αιχµαλωτισθέντων όλων των επιβαινόντων επ’ αυτού Ψαριανών που αποτελούσαν το πλήρωµά του. Στη συνέχεια το ενέταξαν στη δύναµη του τουρκικού στόλου και οι αιχµαλωτισθέντες Ψαριανοί κρατήθηκαν για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στα πλοία του τουρκικού στόλου. Με την εργασία τους και την τεράστια πείρα τους σε τέτοια πλοία οι Ψαριανοί ναυτικοί εξετιµήθησαν υπό του Τούρκου ναυάρχου και µετά πάροδο 5 ετών αφέθησαν ελεύθεροι, επιστρέψαντες εις Ψαρά και αφηγήθηκαν τις περιπέτειές τους. Με την δέσµευση του πλοίου του ο Βαρβάκης έµεινε χωρίς περιουσία, χωρίς πλοίο και το σπουδαιότερο όλων, άνευ ουδεµίας προστασίας στην Κωνσταντινούπολη. Οι καταστάσεις που επικρατούσαν κατά την εποχή εκείνη στην Πόλη ήταν χαώδεις. Κίνδυνο διέτρεχαν όχι µόνο οι όµοιοι του Ψαριανού Βαρβάκη, διότι ενώ ήσαν υπήκοοι του Σουλτάνου επαναστάτησαν, 20

Ðåñßðëïõò

αλλά και οι υπήκοοι ξένων κρατών και ενίοτε και αυτοί οι εντεταλµένοι πρέσβεις µεγάλων και ισχυρών δυνάµεων. Για να αποφύγει λοιπόν ο Βαρβάκης ό,τι προ αυτού άλλοι έπαθαν, τον προέτρεψαν γνωστοί του Ρώσοι αξιωµατικοί, οι οποίοι κατά σύµπτωσιν ευρέθησαν εις την Κωνσταντινούπολη, να µεταβεί το συντοµότερο δυνατόν εις την Πετρούπολη, για να ζητήσει την βοήθεια της Αυτοκράτειρας Αικατερίνης. Την εποχή εκείνη δεν ήταν εύκολο ούτε ολιγοδάπανο ένα τέτοιο ταξίδι. Συνηθισµένος στους κινδύνους ο Βαρβάκης, µετά δυσκολίας κατόρθωσε να εξοικονοµήσει τα χρήµατα από την Ρωσική Πρεσβεία για το ταξίδι του µέχρι την Οδησσό, στην οποία διέµεναν πολλοί Έλληνες επιχειρηµατίες µεταξύ των οποίων και περαστικοί ναυτικοί. Ο Γούδας στον Γ΄ τόµο του βιβλίου του στην σελίδα 165, µεταξύ άλλων γράφει και τα εξής: «Καθ’ ας έχοµεν θετική πληροφορία εξ ανθρώπων, ακουσάντων ταύτα παρ’ αυτού του Βαρβάκη, εβάδισε το πλείστον µεν µέχρι την Πετρούπολιν πεζός κατά µέγα δε µέρος και ανυπόδητος». Ο Βαρβάκης παρουσθιάσθηκε στην Αικατερίνη η οποία τον αντάµοιψε µε χίλια ρωσικά φλουριά για τη συµβολή του στον Ρωσοτουρκικό πόλεµο. Με το κεφάλαιο αυτό ο Βαρβάκης οργάνωσε βιοτεχνία παραγωγής ρακιού, το οποίο διέθετε σε πολλές πόλεις της Ρωσίας. Από την εργασία

του αυτή κέρδισε αρκετά χρήµατα. Η εµπορική επιτυχία και ο πολλαπλασιασµός του αρχικού κεφαλαίου, καίτοι για πρώτη φορά αναµιγνύετο µε το εµπόριο, απέκλεισε κάθε προοπτική να επανέλθει στο θαλάσσιο στίβο. Μετά από κάποιο χρονικό διάστηµα αποφάσισε, ύστερα και από την παρότρυνση φίλων, να ασχοληθεί µε την αλιεία, η οποία ήταν ασυγκρίτως επικερδέστερη του εµπορίου και της παραγωγής οινοπνεύµατος. Για δεύτερη φορά επισκέπτεται την αυτοκράτειρα Αικατερίνη, η οποία τόσο για την δράση του στον Ρωσο-τουρκικό πόλεµο αλλά και για το σπινθηροβόλο πνεύµα του, τον είχε συµπαθήσει. Κατά την επίσκεψή του ζήτησε από την αυτοκράτειρα την αποκλειστική εκµετάλλευση της Μεγάλης Λίµνης της Κασπίας εις την οποία αφθονούσε ένα σπάνιο είδος ιχθύος, την οποία εκµετάλλευση η Αικατερίνη άνευ δισταγµού του παραχώρησε. Ο Βαρβάκης είχε πληροφορηθεί ότι από τα ψάρια της Κασπίας παρασκευάζοντο εξαιρετικά εδέσµατα, τα οποία εύκολα θα µπορούσαν να καταστούν περιζήτητα στο εµπόριο. Δεν είναι γνωστό ποιος επινόησε την παραγωγή τέτοιων προϊόντων, όπως το περίφηµο χαβιάρι από τα ψάρια της Κασπίας, είναι όµως βέβαιο ότι µέχρι εκείνη την χρονική περίοδο δεν υπήρχε οργανωµένο εµπορικό δίκτυο για τη διοχέτευση τους στις

[ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΡΒΑΚΗΣ]

µεγάλες αγορές. Όταν ο Βαρβάκης διαπίστωσε ότι η εκµετάλλευση των ιχθύων της Κασπίας παρέχει µεγάλα κέρδη, επεδόθη σ’ αυτήν µε όλες του τις δυνάµεις. Σε σύντοµο χρονικό διάστηµα µε την εργατικοτηκότητά του αλλά και το εµπορικό του δαιµόνιο κατάφερε να κατασκευάσει µεγάλη βιοµηχανία παρασκευής χαβιαριού και να επεκτείνει τις δραστηριότητές του αγοράζοντας άλλες τρεις νήσους, οι οποίες ευρίσκοντο εντός της Κασπίας Θάλασσας. Με την αύξηση της παραγωγής χαβιαριού ο Βαρβάκης επεκτείνει την διάθεσή του στην Ευρώπη και στην Κωνσταντινούπολη, όπου Έλληνες της Σινασού αναλαµβάνουν την διάθεσή του, ώστε να γίνει παγκοσµίως γνωστό. Δέον να σηµειωθεί ότι εκείνη την εποχή η Κωνσταντινούπολη ήταν µεγάλο κέντρο εµπορίου και διαµετακοµιστικός σταθµός φορτίων µεταξύ Ευρώπης και Ανατολής. Εποµένως το εµπόριο χαβιαριού βρήκε εύφορο πεδίο εκµετάλλευσης και η διακίνησή του µε πλοία προς τις ευρωπαϊκές χώρες αύξησαν την ζήτησή του. Παράλληλα, ξεκινά µια µεγάλη εκστρατεία για να γίνει γνωστό το χαβιάρι στην αχανή Ρωσία, έτσι σε λίγο χρονικό διάστηµα κατακτά την πρώτη θέση στα σαλόνια της Ρωσικής αριστοκρατίας η οποία τότε ήκµαζε. Το χαβιάρι εισάγεται επίσης και στα ονοµαστά εστιατόρια των µεγάλων πόλεων όπου σύχναζαν οικογένειες υψηλού εισοδήµατος, όπως Ρώσοι αξιωµατικοί τους στρατού, της άρχουσας τάξης, ξένοι διπλωµάτες, πολιτικοί, εκπρόσωποι ξένων κρατών, έµποροι, επιχειρηµατίες, τιτλούχοι κ.α. Κατ’ αυτόν τον τρόπο το χαβιάρι έγινε το απαραίτητο έδεσµα στα πλούσια τραπέζια των Ρώσων και ξένων. Ο Βαρβάκης, πάµπλουτος και ισχυρός πλέον, προέβη σε σηµαντικές ευεργεσίες τόσο προς τη σκλαβωµένη Ελλάδα όσο και προς τη Ρωσία, παντοιοτρόπως δε, προς την γενέτειρά του τα Ψαρά, όπου χρηµατοδότησε την κατασκευή λιµενοβραχιόνων και την λειτουργία Σχολείου. Δεν παρέλειψε επίσης την αποκατάσταση των µελών της οικογένειάς του. Το 1815 µεταφέρει στην πόλη Ταϊγάνι την σεβάσµια µητέρα του Μαρού, που είχε προ πολλού χηρέψει, και τα 6 από τα 7 εγγόνια του, τέκνα της µοναχοκόρης του από τον πρώτο του γάµο. Η θεοσεβούµενη µητέρα του Βαρβάκη, Μαρού (Μαρία) πολλές φορές ευγνωµονούσε την Θεία Πρόνοια για την ευτυχία του γιού της. Η Ψαριανή αρχόντισσα ασχολείτο µε την ανατροφή των δισεγγόνων της και την χρηστή διαχείριση της οικίας του υιού της. Λόγω ηλικίας όµως χάνει την όραση της και τότε αποφασίζει να µονάσει και να γυρίσει πίσω στην Ελλάδα. Αόµµατη σχεδόν η σεβάσµια γερόντισσα, µε την συνοδεία έµπιστων φίλων, µεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη όπου εκκάρη µοναχή από τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε΄. Στη συνέχεια µετέβη στην γυναικεία µονή της Παναγίας Πλακιδιώτισσας Καλλιµµασίας στην Χίο, όπου παρέµεινε έως την µεγάλη σφαγή των Χίων από τους Τούρκους το 1822. Ως γνωστόν η Βουλή των Ψαρών τότε αποφάσισε να στείλει τον πυρπολητή Κανά-

ρη για να εκδικηθεί για την απάνθρωπη σφαγή. Πράγµατι ο γενναίος Ψαριανός κατόρθωσε να πυρπολήσει την τουρκική ναυαρχίδα που ήταν αγκυροβοληµένη µαζί µε τα υπόλοιπα πλοία του στόλου στον όρµο της Χίου, σκοτώνοντας 2.200 Τούρκους µαζί µε τον αιµοσταγή ναύαρχό τους Καρά-Αλή. Οι Ψαριανοί φοβούµενοι τα τουρκικά αντίποινα, εν νυκτί αποστέλλουν εις Χίο µέσω του λιµένος Βολισσού τον Κανάρη και τον Νικόδηµο µε άγηµα θαρραλέων ανδρών, οι οποίοι κατ’ εντολήν της Βουλής των Ψαρών ήταν επιφορτισµένοι να εντοπίσουν εις την Καλλιµασία Μονή την µητέρα του συµπατριώτη τους Βαρβάκη και να την µεταφέρουν πάραυτα εν πλήρη ασφαλεία εις την γενέτειρά της. Η θαρραλέα τούτη επιχείρηση υπό των Ψαριανών πέτυχε. Η δε µητέρα του Βαρβάκη επιβιβάσθηκε και µεταφέρθηκε στη νήσο Ψαρά µε το πλοίο του Κωνσταντίνου Τσακαλή και εγκαταστάθηκε στην Ιερά Μονή Κοιµήσεως Θεοτόκου παρά την εξοχή Αχλαδοκάµπου στην περιοχή Αντουρλή. Λίγες ηµέρες προ της καταστροφής των Ψαρών υπό των Τούρκων, την 22 Ιουνίου

1824, η σεβάσµια µητέρα του Βαρβάκη και σε ηλικία 98 χρόνων, απεβίωσε. Η διάσωση της µητέρας του από τους συµπατριώτες του συγκίνησε βαθιά τον Βαρβάκη, ο οποίος συχνά έλεγε στους φίλους του: «Θα µε έτυπτεν η συνείδησίς µου εάν η πολυαγαπηµένη µου µητέρα εσφάζετο από τους Τούρκους ή ηχµαλωτίζετο και εκ των κακουχιών απέθνησκε. Τους αγαπητούς µου συµπατριώτες και ιδίως την διοίκηση της Βουλής των Ψαρών, πάντοτε θα ευγνωµονώ δια τον άθλον των να απαγάγουν κυριολεκτικώς µέσα από τα χέρια των Τούρκων την µητέρα µου και τελικώς να αποθάνει εις την αγαπηµένη µας πατρίδα τα Ψαρά». Εκ των ανωτέρω εξηγείται σαφώς και το ευγενές ενδιαφέρον του Βαρβάκη για την πολύπαθη νήσο Χίο, όπου η µητέρα του εις την Μονή Καλλιµασίας είχε µονάσει. Πρώτος µέγας ευεργέτης εις το Σκυλίτσειον Νοσοκοµείο Χίου, µέγας χορηγός στον Ιερό Ναό του Αγίου Στεφάνου εις Χίο, µέγας ευεργέτης εις το παλαίφηµον Γυµνάσιον Χίου και τέλος πρώτος µέγας ευεργέτης εις την βιβλιοθήκην «Αδαµαντίου Κοραή» εις την Χίο. Ðåñßðëïõò

Επτανησιακός λαός δεν άργησε να καταλάβει το νόηµα της αγγλικής “Προστασίας”. Με τη συνθήκη του 1815 η Μεγάλη Βρεταννία πήρε “υπό την σκέπη των πτερύγων” της την Επτάνησο “ώς κράτος ελεύθερον και ανεξάρτητον” και µε το “έντεχνον πολιτικόν κατασκέυασµα, το χαλκευθέν έν µέσω φοβεράς τροµοκρατίας υπό του αρµοστού Μαίτλανδ και εµπαικτικώς “Σύνταγµα του 1818” τιτλοφορηθέν εδέσµευσε χείρας τε και πόδας τον Ιόνιον λαόν και παρέδωκεν αυτόν είς την αυθαίρετον εξουσίαν του αρµοστού ούτινος η διαταγή απετέλη τον ανώτατον του µικρού εκείνου κράτους νόµον”. Το καταθλιπτικό εκείνο αποικιακό καθεστώς προκάλεσε αµέσως τις διαµαρτυρίες των φιλελεύθερων στοιχείων αλλά ή “Προστασία” µε τα σκληρά και απάνθρωπα µέτρα των αρµοστών - τυράννων έπνιγε κάθε φιλελεύθερη εκδήλωση. Οι πιο σπουδαίες από τις εκδηλώσεις αυτές ήταν οι έντονες διαµαρτυρίες του 1830 και του 1832. Κατά την έκφραση του Ηλία Ζερβού “ο Ριζοσπαστισµός ήρξατο από του 1830 σπειρόµενος εν Κεφαλληνία”. Το πολιτικό κλίµα κατά την Πέµπτη δεκαετία του 19ου αιώνα γινόταν για τους Άγγλους κατακτητές όλο και πιο ζοφερό, µολονότι ο νέος αρµοστής John Seaton (Σήτων, 1843-1849) εµφανιζόταν σαν πιο ευέλικτος διπλωµάτης. Οι ιστορικοί της εποχής και µάλιστα οι πιο συντηρητικοί τον χαρακτηρίζουν “φιλελεύθερον, καλοκάγαθον όσον και συνετόν πολιτικόν”, “αγαθόφρονα”, “εχέφρονα”, κ.ά.τ. Γεγονός πάντως είναι πώς επί της αρµοστείας του παραχωρήθηκαν σχετικές ελευθερίες και «Επετράπη η εισαγωγή των ελληνικών εφηµερίδων, η σύστασις πολιτικών λεσχών και τυπογραφείων, εδόθη το δικαίωµα συλλαλητηρίων και ιδρύθησαν τα αλληλοδιδακτικά σχολεία».

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ Του Νικόλαου Δ. Τζουγανάτου

Οπωσδήποτε εύρηκαν οι Επτανήσιοι κάποια κατανόηση και, το πιο σηµαντικό, οι παραχωρήσεις εκείνες διευκόλυναν την οργάνωση δηµοκρατικών συλλόγων και τη θεµελίωση του φιλελεύθερου ριζοσπαστικού κινήµατος. Έτσι φθάσαµε στον κρίσιµο χρόνο 1848, στην “ελευθεροπάροχον εποχήν του έτους 1848”, όπως την ονόµασε ο Ζερβός, όταν “είς την Ευρώπη εκρήγνυται ο κρατήρ της Φεβρουριανής επαναστάσεως. Αι δηµοκρατικαί ιδέαι αναλάµπουσι καθ’ όλους τους λαούς...”! Στη Γαλλία καταργήθηκε η βασιλεία, οι ιταλοί κατάκτησαν πολιτικά δικαιώµατα, επαναστατικά κινήµατα στα γερµανικά κράτη, στην Ουγγαρία, την Πολωνία και σ’ άλλες χώρες. Οι ηγεµόνες βρέθηκαν στην ανάγκη να παραχωρήσουν συντάγµατα και ελευθερίες. Του ρεύµατος εκείνου οι κραδασµοί έφτασαν και στα Επτάνησα. 22

Ðåñßðëïõò

Το κείµενο που ακολουθεί αναδηµοσιεύεται από το δίτοµο έργο του φιλολόγου καθηγητή Νικολάου Δ. Τζουγανάτου «Μελετήµατα Ιστορίας και λαογραφίας της Κεφαλλονιάς» που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1996 από τον σύλλογο «Λειβαθώ» Κεφαλονιάς. “Η συγκίνησις των λαών και των εθνών της Ευρώπης ηλεκτρίζει και τους Ιονίους είς τελείαν ανάκτησιν των πολιτικών δικαιωµάτων και απόλαυσιν των πρώτων ελευθεριών, τας οποίας καθυστερεί το Μαιτλάνδειον σύνταγµα”! Ο Ηλίας Ζερβός γράφει σχετικά: “Ο περί τα 1848 µέγας της Ευρώπης πολιτικός κλονισµός, έξ ού τόσοι εταράχθησαν λαοί και ανετράπησαν θρόνοι... δεν εβράδυνε ν’ ανοίξη τας πύλας προς τον ενεργητικό βίον. Ούτος επεκτείνας τας δονήσεις του και µέχρι της µικράς Επτανήσου συνεκίνησε και το φύσει ζωηρόν και πρός την εθνικήν ελευθερίαν εν γένει ατενίζον των κατοίκων αυτής πνεύµα και προκάλεσεν έκ µέρους της Προστατευούσης αυτήν κραταιάς δυνάµεως πολιτικήν τινά µεταβολήν, δι’ ής το πρώτον εισήχθη η ελευθεροτυπία και η ελευθερωτέρα των βουλευτών εκλογή”. Οι πιο ζωηροί δηµοκράτες στην Κεφαλονιά αποχώρησαν τότε από το Αναγνωστήριο “Ο Κοραής” και ίδρυσαν το περίφηµο “δηµοτικόν Κατάστηµα” “ώς κέντρον κατά των σχεδίων της αγγλικής δεσποτείας και των καταχθονίων αυτής πλασµάτων”. Η πολιτική της Αγγλίας άλλαξε κάπως τη στάση της και η βουλή σε έκτατη συνεδρίαση της (16 Μαΐου 1848) “έν µέσω ζητωκραυγών του αρµοστού” κατάργησε τους συνταγµατικούς περιορισµούς του Τύπου και έκαµε τις πρώτες µεταρρυθµίσεις. Ενώ η βουλή διατύπωνε τα ευχαριστήρια και την ευγνωµοσύνη της “πρός τον Σήτωνα, ότι συνήργησε και εµεσίτευσεν υπέρ αυτών...”, στην Κεφαλονιά επικρατούσε δυσπιστία, γιατί η αγγλική δεσποτεία δεν έπαψε να ασχολείται µε δικογραφίες για πολιτικά εγκλήµατα, αλλά και το σπουδαιότερο, γιατί έβλεπε πώς οι Άγγλοι και οι αγγλοπρόβλητοι ευνοούµενοι προετοίµαζαν κάποια νοθεία της ελευθεροτυπίας. Συγκεκριµένα πολίτες διακεκριµένοι, όπως ο Ναπολέων Ζαµπέλης, ο Πέτρος Βράιλας, o Νικόλ. Μάνεσης και ο Ιούλιος Τυπάλδος Πρετεντέρης, προετοίµαζον την έκδοσην

στο Λονδίνο αγγλοελληνικής εφηµερίδας, “όπως εις το εξής διαπραγµατεύηται εκεί τα ίδια του λαού και τα της προστασίας συµφέροντα”. Οι φόβοι αυτοί κι οι δυσπιστίες προκάλεσαν την πρώτη κεφαλονίτικη επαναστατική εκδήλωση του 1848. Από τους πρωταγωνιστές στην εκδήλωση αυτή (28.3.1848) ήταν ο Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος ή Λούτσος, ο Νικόλαος Φωκάς ο επιλεγόµενος Ρεπούµπλικας, ο Ηλίας Ζερβός, ο Γεράσιµος Λειβαδάς και οι γιοι του Θρασύβουλος και Ανδρέας, ο παπα Παναγής Πρετεντέρης κ.α. Αυτοί “έκαυσαν εις µίαν πλατείαν την αγγελίαν περί µελλούσης εκδόσεως εν Αγγλία της εφηµερίδος υπέρ των Ιονίων συµφερόντων κραυγάζοντες ότι δεν θέλουν να έχωσι τι κοινόν µε τους Άγγλους”. Αλλά το πιο συγκλονιστικό επαναστατικό επεισόδιο που πρώτο έδωσε το σύνθηµα των επαναστάσεων του 1848, ήταν η λεγόµενη “Επανάσταση του Επιταφίου”, δηλ. η επανάσταση που εκδηλώθηκε κατά την περιφορά του Επιταφίου το απόγευµα της Μεγάλης Παρασκευής. Πιστή εξιστόρηση των γεγονότων της ηµέρας εκείνης µας δίνει ένας ερασιτέχνης ιστορικός εραστής της Μεγάλης ιδέας του Ριζοσπαστισµού, που αγωνίστηκε σε όλη του τη ζωή για τον αληθινό Ριζοσπαστισµό και στα γεράµατά του έγραψε ένα περίφηµο ιστορικό ντοκουµέντο για την εποχή, τα “Αποµνηµονεύµατα επί της συγχρόνου Ιστορίας ή ιστορικόν

πληροφορεί ο Ηλίας Ζερβός “η χαµερπής και ασεβής εν ταυτώ κολακεία είχεν εισάγει από του έτους 1836 την πρoς τα θεία υβριστικήν και ιερόσυλον συνήθειαν να σταµατά την λιτανεία του επιταφίου υπό τα παράθυρα του Άγγλου τοποτηρητού ν’ αναπέµπη ευχάς υπέρ αυτού πρoς τον Ύψιστον και να τον θυµιάζη εξερχόµενον επί του εξώστου του οικήµατός του. Εγόγγυζε µεν πάντοτε ο λαός δι αυτήν την ταπείνωσιν του υψηλοτέρου αντικειµένου της λατρείας του και την υπόκλισιν αυτού υπό τον εξώστη ενός αλλοδόξου αλλ’ ένεκα των περιστάσεων και της θέσεώς . του ηναγκάζετο να καταπνίγη το αίσθηµά του επί τέλους όµως η αγανάκτησίς του εξεχείλισε κατά το έτος 1848 και ετόλµησε να προχωρήση µετά του Επιταφίου χωρίς να σταθή υπό το οίκηµα του τοποτηρητού...”! Καθώς παρατηρεί ο Μαλάκης: “αί αρχολίπαροι φατρίαι..., τα πειθήνια πλάσµατα ή νευρόσπαστα, οι έπαρχοι” κατά την εποχή της Αγγλοκρατίας σταµατούσαν κάτου από τα παράθυρα του τοποτηρητή “ποιούντες δέησιν υπέρ του βασιλέως της Αγγλίας του αρµοστού, του τοποτηρητού, του επάρχου, του προέδρου των δικαστών και τελευταίον υπέρ των ορθοδόξων...”! Η ιδέα να σταµατήσουν οι ταπεινωτικές εκείνες δεήσεις κάτου από τα παράθυρα και τα µπαλκόνια τών Άγγλων τοποτηρητών και επάρχων επήγασε από το Δηµοτικό κατάστηµα και αποτέλεσε µια θριαµβευτική συνέχεια του ενθουσιασµού που είχε επικρατήσει

Αριστερή σελίδα: Το προσεισµικό καµπαναριό της εκκλησίας του Αγίου Ελευθερίου στο Αργοστόλι, Επάνω: Παραλιακά καφενεία στο Αργοστόλι

επεισόδιον επί των ενεργειών δρασάντων τινών προσώπων πρός επίτευξιν της µεγάλης ιδέας”. Πρόκειται για τον Σπυρίδωνα Μαλάκη τον οποίο έτσι χαρακτηρίζει ο Ηλίας Τσιτσέλης: “Ανήρ ουχί πολλής µορφώσεως αλλά πνεύµατος ζωηρού, αισθηµατίας και φιλόµουσος. Ασκών από νεαράς ηλικίας την λεπτουργικήν διεκρίθη εις το επάγγελµα τούτο εν τε Κεφαλληνία και εν Αθήναις όπου προ πολλών ετών οικογενειακώς εγκατέστη. Φιλοπρόοδος πάντοτε και δηµοκρατικός το φρόνηµα µετά παρρησίας πολλής και αυταπαρνήσεως ανεµίχθη εις τα του Ριζοσπαστισµού δηµοσιογραφών και στιχουργών”. Τις λεπτοµέρειες των γεγονότων µας περιγράφει “εµφορούµενος περί εκθέσεως της αγνής απλής και καθαράς αληθείας”, καθώς οµολογεί στον πρόλογο του. Και στη σελίδα 216 σηµειώνει: “Άπαντα τ’ ανωτέρω επεισόδια και επιφωνήµατα… είδοµεν και ηκούσαµεν ιδίοις όµµασι και ωσί διό και τα πιστοποιούµεν ενόρκως ώς πιστοί και τίµιοι της αληθείας µάρτυρες αυτόπται και αυτήκoοι...” Το θρησκευτικό έθιµο του Επιταφίου στο Αργοστόλι µε επισηµότητα έχει την αρχή του στη βενετσιάνικη κατοχή. Αλλά καθώς µας

λίγες ηµέρες πρωτύτερα κατά τον πανηγυρισµό της εθνικής εορτής της 25ης Μαρτίου. Την άποψη αυτή επιβεβαιώνει και ο Παναγιώτης Πανάς στη βιογραφία του για τον Ιωσήφ Μοµφεράτο γράφοντας: “Το Δηµοτικόν Κατάστηµα την πρώτην ούτως ειπείν, εποιήσατο διαδήλωσιν κατά της Προστασίας την Μ. Παρασκευήν του 1848, κατά την λιτανείαν του Επιταφίου, µη επιτρέψαν να ψαλή η υπό τα παράθυρα του Άγγλου Τοποτηρητού συνήθης υπέρ της Προστάτιδος Ανάσσης παράκλησις…” Το µυστικό κρατήθηκε από τους µυηµένους. Ξεκίνησε η λιτανεία από τη µητρόπολη, το Σωτήρα, την ιστορική εκείνη εκκλησία, που η µετασεισµική ασυναρτησία ούτε ένα εικονοστάσι δεν έβαλε στη θέση της, διέσχισε το λιθόστρωτο (οδός Κρανίου) προς την πλευρά της παλιάς πόλεως, έστριψε τη σηµερινή οδό Δεβοσέτου, σταµάτησε στη Σισιώτισσα και συνέχισε τη διαδροµή προς τον παραλιακό δρόµο. Όταν έφτασε υπό τον εξώστη του τοποτηρητού Δ’ Έβερτον, ετοίµου όντος ν’αποδεχθή τας ευχάς του κλήρου και των εν τέλει ηκούσθη εκ των όπισθεν φωνή: Σταµατήσατε”! Μάταια φώναζε ο αγγλόδουλος δεσπότης Σπυρίδων ΚοντοµίÐåñßðëïõò

χαλος, από τα πιο επαίσχυντα όργανα της αγγλικής κατοχής, στον άνθρωπο που κρατούσε το σταυρό να σταµατήσει για να απευθύνει τη δέηση! Ο σταυροφόρος Νικόλαος Στελιάτος Τυµπούσης, “ήρωας της Επαναστάσεως του 21”, συνέχιζε απτόητος το δρόµο του! Φώναζε ο δεσπότης, φώναζαν οι χωροφύλακες, απειλούσε “εις των υπαλλήλων του επαρχείου, ο Νικόλαος Λούζης, όπως επιδείξη αφοσίωσιν τοις αυτού προισταµένοις...” - “Μωρέ µασκαρά! Γύρισε πίσω µε το Σταυρό να γίνη η αίτησις”! Έτσι τους απάντησε ο Στελιάτος: - “Μασκαράς και άτιµος είσαι σύ και η γενιά σου. Ο Σταυρός, µωρέ πουληµένε, δε γυρίζει πίσω! Φύγε µη σε σκίσω!” Ο κόσµος που ακολουθούσε, γεµάτος από θάρρος κι ενθουσιασµό φώναζε: “Εµπρός! Μη σταµατάτε!”... και η λιτανεία συνέχισε τη διαδροµή της.. Ανέβηκε την οδό θεάτρου και µπήκε στο λιθόστρωτο... Μόνος του στάθηκε “ο αρχιερεύς µετά του εναποµείναντος περί αυτόν κλήρου και των ευαρίθµων έν τέλει..., διότι οι πλείστοι των παρακολουθούντων την λιτανείαν µέχρι του Τοποτηρητείου ιδόντες τον σεισµόν και παροξυσµόν του λαού και τα γενόµενα εφοβήθησαν σφόδρα λέγοντες: “Ως φοβερός ο λαός ούτος!!”. Σταµάτησαν στα πρόθυρα του Αγίου Σπυρίδωνα “οµοιάζοντες στρατόν κατατροπωθέντα και υποστάντα ήτταν οικτράν”! Έπειτα στο Φουσάτο (όπως λεγόταν ο ναός της Παναγίας της Βλαχέρας) και εκείθεν δια της στενωπού Κρασά διευθύνθη ο Αρχιερεύς µετά των περί αυτόν ολίγων ιερέων είς την παρά τον ναόν Ρακαντζή υποεπισκοπήν του”. Εκεί όσοι αρχοντίσκοι παρακολουθούσαν τον Έπαρχο Σπυρ. Φωκά Λιναρδάτο “έφυγον οί µέν από τον ναόν του Αγίου Σπυρίδωνος, οί δε περισσότερον εγκαρτερήσαντες από τον ναόν του Φουσάτου και απήλθον έντροµοι είς τα ίδια!”. Ο Ζερβός µας πληροφορεί πώς ο λαός ετόλµησε να προχωρήσει µε τον Eπιτάφιο προς τον µητροπολιτικό ναό αδιαφορώντας για τις φωνές του Αρχιερέα και τις σπρωξιές των χωροφυλάκων. Όταν έφτασαν στο Σωτήρα “εσφάλισαν τας θύρας και άφησαν εκτός αυτών ενδεδυµένον την ιεράν του στολήν τον Αρχιερέα, όστις έντροµος και ηµιθανής υπό του αίσχους και του φόβου συνωδεύθη υπό τινων ιερέων µέχρι της οικίας του. Έκτοτε η σκανδαλώδης και αντορθόδοξος συνήθεια δεν επανελήφθη πλέον”! Το ηρωικό εκείνο πραξικόπηµα εναντίον της δουλοπρέπειας συντάραξε τούς Άγγλους και την Αγγλοϊόνια Καµαρίλλα. Στην αρχή “οι αστυνοµικοί κλητήρες συνέλαβον τρείς ή τέσσαρας δεκαπενταετείς παίδας επ’αυτοφόρω λιθοβολούντας παρά την λεωφόρον του νέου “ο Κέφαλος”... Το εσπέρας συνετάχθησαν πάµπολλα εντάλµατα συλλήψεως… και επεδόθησαν είς τους αστυνοµικούς κλητήρας προς εκτέλεσιν ίνα συλλάβωσιν, ει δυνατόν αυθωρεί και προφυλακίσωσι τους ταραξίας…”! Kαθώς παρατηρεί ο Ζερβός, η κυβέρνηση από τότε πήρε επιθετικό χαρακτήρα “άσµα τι αδόµενον τας οδούς ή ζητωκραυγή υπέρ της Ελλάδος ήσαν λόγοι αποχρώντες προς τριήµερον αυθαίρετον φυλάκισιν και πρόστιµον τεσσάρων ταλλήρων”. Στα γεγονότα εκείνα προσπάθησαν να τυλίξουν τους ριζοσπάστες και µάλιστα το Ζερβό, αλλά, καθώς οµολογεί ο ίδιος “άν και συντέλεσα επικινδύνως µετά ετέρων τότε φίλων µου, ήξευρα όµως να προφυλάττωµαι από τους όνυχάς της”! Προσθέτει επίσης ο Ζερβός ότι “πρός αποφυγήν πάσης πλεκτάνης και πρoς συντελεστικωτέραν υπηρεσίαν της πατρίδος” αναγκάσθηκε να φύγει για την Αθήνα”. Μετέβην λοιπόν πρώτη φοράν περί το αυτό έτος 1848 εις την πόλιν την περικλείουσαν δύο αντιθέτους πολιτισµούς, τον αρχαίον, αναγιγνωσκόµενον είς τα βιβλία και τα ερείπια και αναπολούµενον εκ των αναµνήσεων, και τον νέον (ενν. το σύγχρονό του)... Μ’ εξέπληξε και µ’ ενθουσίασεν ο πρώτος, µ’ εµετρίασεν και µ’ εψύχρανεν ο δεύτερος...”! Οι εγκάθετοι του Δ’ Έβερτον άρχισαν τις προγραφές. Προσπάθησαν να στραφούν πρoς την εξόντωση των πιο φιλελεύθερων και δηµοκρατικών στοιχείων. Ένα πρόχειρο πίνακα των προγραφών µας δίνει ο Μαλάκης: 1) “Νικόλαος Φωκάς Γεωργακάτος ή Ρεπούµπλικας, όστις προεφυλακίσθη το Μέγα Σάββατον”. 2) “Ιωάννης Τυπάλδος Δοτοράτος ή Καπελέτος, όστις δεν συνελήφθη”. 24

Ðåñßðëïõò

Προσεισµική εκκλησία του Φουσάτου.

3) “Πέτρος Ανδρέου κόµητος Μεταξάς, όστις απέδρα λάθρα εις Ελλάδα, ένθα και απέθανεν”! 4) “Ο, ώς Κυρηναίος σταυροφόρος, Νικόλαος Στελιάτος Τυ-µπούσης ή Τυµπούζης αποκαλούµενος”. 5) “Ο πρώην αστυνοµικός υπάλληλος Χαράλαµπος ή Ρόκος Ιωάννου Μεταξάς – Ιακωβάτος όστις συνελήφθη µετά 18 µήνας από της εκδόσεως της καταδικαστικής αποφάσεως”. 6) “Ο Αντώνιος Μαλφάτης, εξόριστος Ιταλός και καθηγητής της Ιταλικής γλώσσης εν τω δηµοσίω λυκείω Αργοστολίου όστις την εποµένην απελύθη...”! “Εντάλµατα συλλήψεως εξεδόθησαν κατά των θερµών πατριωτών: Νέστορος Σολωµού, Αντωνίου Αρσένη ή Μοσκοβίκη, Σταύρου Ιωάννου Μεταξά Λισσαίου του διασήµου νύν έν Μασσαλία και διαπρεπούς οφθαλµολόγου του τιµήν περιποιούντος τω ηµετέρω Έθνει”. Με τα εντάλµατα αυτά η αστυνοµία ήθελε ν’ απαλλάξη την κοινωνίαν της παρουσίας των τριών ανωτέρω προσώπων...”. Οι δύο πρώτοι “ώς φαυλόβιοι εξετοπίσθησαν επί επτάµηνον εις την νήσον των Κυθήρων... τον Μεταξάν αποστέλλει µετ’ αστυνοµικής κουστωδίας” στο χωριό της Παλικής Σκοινιά Τα παιδιά που φώναζαν και ο Ρεπούµπλικας έκαµαν Λαµπρή στις φυλακές. Οι άλλοι έπειτα από περιπέτειες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Κεφαλονιά. Ο Πέτρος Μεταξάς πέθανε νέος. Ο Kαπελέτος “συνελήφθη µεταµφιεσµένος µετά τα συµβάντα του Σταυρού”. Ο Ρόκκος Μεταξάς “µετά οκτάµηνον φυγοδικίαν, καταδοθείς παρά τινός εχθρού του και συλληφθείς εφυλακίσθη αποτίσας την ποινήν του εν ταις φυλακαίς µετά πολλών δυσχερειών και στερήσεων ...”. Ο Tυµπούσης... “απέδρα είς Πάτρα µη ιδών πλέον την Κεφαλληνίαν, ειµή µετά την ένωσιν”! Η “Επανάσταση του Επιταφίου” ήταν ένα από τα πιο χαρακτηριστικά επαναστατικά γεγονότα του 1848. Έπειτα από λίγους µήνες η Κεφαλονιά ολόκληρη συγκλονίστηκε από τη λεγόµενη “Επανάσταση του Σταυρού”, που δεν ήταν αναίµακτη, αλλά πληρώθηκε µε νεκρούς τραυµατίες και πολλούς κυνηγηµένους και εξόριστους.

Περιμένοντας τον ταχυδρόμο, έξω από το Port Said τον Απρίλιο του 1913

προσπάθεια των Τούρκων να διασπάσουν τον αποκλεισµό, είχε καταλήξει στην πλήρη καταναυµάχηση του Τουρκικού Στόλου και την άτακτη επιστροφή του µέσα στα Στενά. Εν τω µεταξύ οι χερσαίες επιχειρήσεις δεν πήγαιναν καθόλου καλά για τους Τούρκους. Η Θεσσαλονίκη είχε καταληφθεί και τα συµµαχικά Βαλκανικά στρατεύµατα πολιορκούσαν τα Γιάννενα, τα Σκόρδα και την Ανδριανούπολη ενώ η Τουρκική υποχώρηση ήταν παντού εµφανής. Τα µεσάνυχτα της 1ης Γενάρη του 1913, µέσα σε µεγάλη κακοκαιρία, το Τούρκικο καταδροµικό «Χαµιδιέ» διέφυγε απαρατήρητο από τα Ελληνικά πλοία που επιτηρούσαν την έξοδο των στενών και χάθηκε στο Αιγαίο. Σκοπός του «Χαµιδιέ» ήταν η δηµιουργία αντιπερισπασµού για να παρασύρει προς καταδίωξή του ένα µέρος του Ελληνικού Στόλου ώστε στην επόµενη έξοδό του από τα Στενά του Τουρκικού, ο Ελληνικός Στόλος να βρεθεί ασθενέστερος. Ο Κουντουριώτης δεν έπεσε στην παγίδα και στην επόµενη ναυµαχία, της Λήµνου, που έγινε σε µερικές µέρες, στις 5 Ιανουαρίου 1913, η ήττα του Τουρκικού Στόλου ολοκληρώθηκε και από τότε δεν δοκίµασε πια να αµφισβητήσει την Ελληνική κυριαρχία. Το «Χαµιδιέ» στην αρχή πήγε στην Σύρο, όπου βοµβάρδισε το οπλιταγωγό «Μακεδονία» και στην συνέχεια άρχισε να περιφέρεται στην Ανατολική Μεσόγειο προξενώντας µερικές ζηµιές όχι όµως αξιόλογες ώστε να µπορέσουν να επηρεάσουν την εξέλιξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Σαν έδρα ανεφοδιασµού είχε τα διάφορα τουρκικά λιµάνια της

ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΠΑΣΧΑ ΤΟΥ ΘΩΡΗΚΤΟΥ «ΥΔΡΑ» ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΡΤ- ΣΑΪΝΤ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1913 Του Κ. Παΐζη –Παραδέλλη (Αειμνήστου Προέδρου του Ν.Μ.Ε.), (Αναδημοσίευση από Περίπλους τευχ. 21, Απρίλιος-Μάϊος-Ιούνιος 1997)

ρισκόµαστε στα µέσα του πρώτου Βαλκανικού πολέµου που είχε αρχίσει τον Οκτώβρη του 1912 από τα κράτη Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο ενάντια στην Οθωµανική Αυτοκρατορία. Η Ελλάδα ήταν η µόνη σύµµαχη χώρα που διέθετε ναυτικές δυνάµεις και σ’ αυτές έτυχε η δύσκολη αποστολή να αντιµετωπίσουν µε αποτελεσµατικότητα το κραταιό Τούρκικο Ναυτικό. Το Ελληνικό σχέδιο ήταν ν’ αποκλεισθεί ο Τουρκικός Στόλος µέσα στα Στενά ώστε να µην µπορέσει µε κανένα τρόπο να ενισχύσει µε θαλάσσιες µεταφορές τις χερσαίες του δυνάµεις που µάχονταν στα διάφορα Βαλκανικά µέτωπα. Για τον σκοπό αυτό, ο Αρχηγός του Στόλου Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης είχε εγκαταστήσει, µε έδρα του τον όρµο Μούδρο της Λήµνου, ένα στενό αποκλεισµό των Δαρδανελλίων. Είχε ήδη προηγηθεί η Ναυµαχία της Έλλης στις 3 Δεκεµβρίου 1912 κατά την οποία η

Ðåñßðëïõò

Μεταφορά εμπορευμάτων στο Θ/Κ “ΥΔΡΑ”, Port Said.

και στην συνέχεια παρέµειναν για να παρακολουθήσουν την λειτουργία και την περιφορά. Η όλη τελετή ήταν ιδιαίτερα κατανυκτική και εντυπωσιακή, πλαισιωµένη από τους ψαλµούς της χορωδίας του πλοίου που την αποτελούσαν καλλίφωνοι Αξιωµατικοί, Υπαξιωµατικοί και ναύτες. Η 1η µέρα του Πάσχα, 14 Απριλίου, γιορτάστηκε µε ξεχωριστή λαµπρότητα και ζεστασιά. Τα πλοία γέµισαν από οµογενείς επισκέπτες οι οποίοι έφεραν κόκκινα αυγά, χριστόψωµα και µια µεγάλη ποικιλία από πασχαλινές λιχουδιές και δώρα. Στα περιτυλίγµατα των δώρων υπήρχαν ταινίες µε διάφορους χαιρετισµούς χαρακτηριστικά των αισθηµάτων του Αιγυπτιακού ελληνισµού όπως, «Χριστός Ανέστη Θαλασσοπούλια», «Καλώς ήλθατε ελευθερωτές του υπόδουλου Ελληνισµού» κ.α. Τα πασχαλινά αυτά δώρα αναµίχθηκαν

Προσέγγιση λέμβων με μικρέμπορους στο Θ/Κ “ΥΔΡΑ”

Μεσογείου όπως Μυρσίνη, Βηρυτό, Γάζα, Χάιφα, Αττάλεια κ.α. Στα λιµάνια αυτά σε σύντοµες παραµονές, έκανε µικροεπισκευές και ανεφοδιαζόταν βιαστικά µε τρόφιµα, κάρβουνο και άλλα εφόδια. Στην περιήγηση αυτή από 8 έως 27 Ιανουαρίου είχε περάσει την διώρυγα του Σουέζ και είχε καταφύγει στην Ερυθρά Θάλασσα. Λίγο αργότερα αναγκάσθηκε να κάνει το ίδιο, στις 25 Μαρτίου, όταν, όπως αποκαλύφθηκε µετά το πόλεµο, οι φθορές και οι βλάβες από την τρίµηνη µετακίνησή του είχαν υπερβεί τα όρια για την επιχειρησιακή χρησιµοποίηση του πλοίου. Στο διάστηµα αυτό ο Ελληνικός Στόλος είχε λάβει διάφορα µέτρα προστασίας της ναυσιπλοΐας αλλά µε την δεύτερη είσοδο του «Χαµιδιέ» στην Ερυθρά αποφάσισε να συγκροτήσει ειδική Μοίρα, την Μοίρα του Λιβυκού, µε σκοπό την καταστροφή του πλοίου αυτού που είχε επίσης επηρεάσει µε τις κινήσεις του και την ψυχολογία της κοινής γνώµης. Η Μοίρα αυτή συγκροτήθηκε από το θωρηκτό «Ύδρα» µε κυβερνήτη τον αντιπλοίαρχο Δ. Παπαχρήστου που ήταν και ο Διοικητής της Μοίρας, το ανιχνευτικό «Πάνθηρ» µε κυβερνήτη τον αντιπλοίαρχο Αθ. Μιαούλη και τα τορπιλλοβόλα «Κεραυνός» ( Πλωτάρχης Κ. Μαλικόπουλος) και «Δόξα» (Υποπλοίαρχος Α. Χατζηκυριάκος). Η αποστολή της Μοίρας ήταν ο αποκλεισµός του «Χαµιδιέ» στην Ερυθρά και η καταστροφή του στην περίπτωση που επιχειρούσε να επιστρέψει στην Μεσόγειο. Η πρόταση του επιθετικού Ναυάρχου Κουντουριώτη να κυνηγήσουν το τουρκικό καταδροµικό στην Ερυθρά Θάλασσα δεν εγκρίθηκε από το Υπουργείο Ναυτικών. Έτσι το «Ύδρα» µε την συνοδεία του «Κεραυνός» και του «Δόξα» κατέπλευσε έξω από το Πόρτ-Σάϊτ το πρωί της Παρασκευής 6 Απριλίου 1913 δύο µέρες πριν από την Κυριακή των Βαΐων. Το «Πάνθηρ» είχε παραµείνει νότια της Κρήτης για να χρησιµεύσει σαν σταθµός αναµετάδοσης των σηµάτων του «Ύδρα» προς το Υπουργείο Ναυτικών και τον «Αβέρωφ». Ο Αντιπλοίαρχος Παπαχρήστος σεβόµενος την ουδετερότητα της Αιγύπτου η οποία δεν θα επέτρεπε την παραµονή στο λιµάνι περισσότερο από 24 ώρες, αγκυ-

Ανθρακείς γευματίζουν στο κατάστρωμα.

ροβόλησε έξω από τα χωρικά ύδατα σε απόσταση 24 ναυτικών µιλίων από την ακτή. Για καύσιµα την Μοίρα συνόδευε το επίτακτο ανθρακοφόρο «Αλίκη». Ο κατάπλους της Ελληνικής Μοίρας στα Αιγυπτιακά ύδατα αποτέλεσε ένα γεγονός που ηλέκτρισε τον Ελληνισµό της Αιγύπτου. Μόλις µαθεύτηκε η άφιξη των πλοίων, εκατοντάδες άτοµα µε διάφορα πλωτά µέσα έφταναν γύρω από το θωρηκτό που βρισκόταν αγκυροβοληµένο στην ανοικτή θάλασσα, για να χαιρετήσουν τους εκπροσώπους των νικητών των ναυµαχιών της Έλλης και της Λήµνου και γενικότερα του µαχόµενου Ελληνισµού ενάντια στον προαιώνιο δυνάστη. Οι Έλληνες της Αιγύπτου ήταν πάντα ιδιαίτερα ευαίσθητοι και ενθουσιώδεις πατριώτες και συµµετείχαν σε όλες τις Εθνικές προσπάθειες. Η συµβολή τους σ’ αυτές ήταν σηµαντική, τόσο µε προσωπική συµµετοχή όσο και µε αξιόλογη οικονοµική βοήθεια. Στις 12 Απριλίου, Μεγάλη Παρασκευή, επιτράπηκε η γενική άνοδος επισκεπτών στο πλοίο. Με την ευκαιρία αυτή οι κυρίες και οι δεσποινίδες της Ελληνικής Παροικίας του Πορτ-Σάϊτ ήλθαν µε άνθη και στόλισαν τον επιτάφιο του πλοίου

µε το πασχαλινό φαγητό του πληρώµατος και µε την ενθουσιώδη παρουσία στο ίδιο το τραπέζι των οµογενών δόθηκε το σύνθηµα της πατροπαράδοτης γενικής χαράς του Ελληνικού Πάσχα. Ήταν µια σηµαντική προσφορά για τα στρατευµένα αυτά παιδιά, αλλά και για τα µόνιµα στελέχη, που βρίσκονταν τόσους µήνες και ιδιαίτερα τις µέρες αυτές, µακριά από τις οικογένειές τους. Το Πάσχα αυτό έµεινε αλησµόνητο στα πληρώµατα των πλοίων της Μοίρας αυτής και ήµαστε σίγουροι ότι για πολλά χρόνια θα το θυµόταν και η εκεί Ελληνική Παροικία. Το θωρηκτό «Ύδρα» και τα υπόλοιπα πλοία της Μοίρας παρέµειναν έξω από το ΠόρτΣάϊτ για 45 ηµέρες ελέγχοντας την έξοδο της διώρυγας για το «Χαµιδιέ» και άλλα Τούρκικα ή όχι πλοία που θα µετέφεραν υλικά πολέµου. Η επιτήρηση αυτή έληξε µε την υπογραφή της συνθήκης του Λονδίνου που έδωσε τέλος στον πρώτο Βαλκανικό Πόλεµο, και είχε σαν αποτέλεσµα τον σηµαντικό περιορισµό των Οθωµανικών κτήσεων στα Βαλκάνια σε όφελος της Ελλάδος, Βουλγαρίας και Σερβίας. Ðåñßðëïõò

Το Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ» στη Μέση Ανατολή. 1943. Φωτογραφία: Βρετανικό Ναυαρχείο.

αναµνήσεις áðü ôï Üëëïôå íáõôéêü ðÜó÷á óôïí Áôëáíôéêü Ο αγαπητός πρώην Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α κ. Εµµανουήλ Μακρής, µε την γλαφυρή του γραφή, καταγράφει το ταξίδι του ιστορικού πλοίου του Ελληνικού Πολεµικού Ναυτικού, Αβέρωφ, στην Αγγλία, προκειµένου να συµµετάσχει στην τελετή ενθρόνισης στον Βρετανικό Θρόνο του Βασιλέως Γεωργίου του Στ΄. Ο κύριος Μακρής µας περιγράφει µια σειρά από διασκεδαστικά συµβάντα καθώς και τον εορτασµό του Πάσχα του 1937 εν πλω. Του Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α. Εµµανουήλ Μακρή, πρώην Προέδρου Ν.Μ.Ε. Το κείµενο αναδηµοσιεύεται από το Πασχαλινό τεύχος 13 του «Περίπλου» του 1995.

Την άνοιξη του 1937

έγινε στην Αγγλία η ενθρόνιση του Βασιλέως Γεωργίου του ΣΤ’που διεδέχθη τον παραιτηθέντα αδελφό του Εδουάρδο. Το πρόγραµµα των τελετών και των εορταστικών εκδηλώσεων που καταρτίστηκε προέβλεπε, µεταξύ άλλων και την επιθεώρηση από τον νέο Βασιλέα του Βρετανικού Στόλου, όπως επίσης και των πολεµικών πλοίων των διαφόρων κρατών (43 τον αριθµό), που ανεµένοντο να καταφτάσουν στην Αγγλία σαν εκπρόσωποι των χωρών τους για να τιµήσουν το γεγονός. Σαν περιοχή της επιθεωρήσεως είχε ορισθεί ο όρµος του Σπίτχεντ έξω από το Πόρτσµουθ. Εκεί θα κατέπλεαν όλα τα συµµετέχοντα πλοία και θα αγκυροβολούσαν σε προκαθορισµένες θέσεις που 28

Ðåñßðëïõò

Το Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ», βαμμένο με τα χρώματα της παραλλαγής, πλέει στον Ινδικό Ωκεανό. 1942-1943. Φωτογραφία αγνώστου.

σχηµάτιζαν τρεις µεγάλου µήκους παράλληλες γραµµές, τις δύο για τα Αγγλικά πολεµικά και την τρίτη για τα ξένα, ενώ προεβλέπετο ακόµη µια γραµµή για τα µεγάλα υπερωκεάνεια της εποχής. Στις εορτές αυτές η Ελληνική Κυβέρνηση αποφάσισε να εκπροσωπήσει την Ελλάδα ο «Αβέρωφ», στον οποίο θα επέβαινε ο Αρχηγός του Στόλου αντιναύαρχος Δ. Οικονόµου και κατά την ηµέραν της επιθεωρήσεως ο τότε Διάδοχος, αείµνηστος Βασιλεύς Παύλος. Ο Αβέρωφ όµως την εποχή εκείνη βρισκόταν σε κατάσταση παροπλισµού στον Ναύσταθµο και εχρησιµοποιείτο σαν ναυτοφυλακή όπου ενεκλείοντο όλοι οι καταδικαζόµενοι από το Ναυτοδικείο Υπαξιωµατικοί και ναυτοδίοποι για αδικήµατα κοινού ποινικού δικαίου. Το πλοίο εστερείτο παντελώς προσωπικού πλην της αναγκαίας για την παρακολούθηση των καταδίκων φρουράς και βρισκόταν σε άθλια πραγµατικά κατάσταση τόσον από απόψεως συντηρήσεως όσον και εµφανίσεως, και επειδή, όπως συνήθως συµβαίνει στον τόπο µας, οι αποφάσεις παίρνονται την τελευταία στιγµή, ο χρόνος ο διαθέσιµος για την έγκαιρη προετοιµασία και την επάνδρωση ήταν ελάχιστος. Και αξιωµατικοί µεν ευρέθησαν σχετικά εύκολα δι’ αποσπάσεως από τα εν ενεργεία πλοία και τις υπηρεσίες ξηράς. Δυσχέρειες όµως σοβαρές παρουσιάστηκαν για την εξεύρεση του µεγάλου αριθµού Υπαξιωµατικών και ναυτοδιόπων, του αναγκαίου για την ασφαλή κίνηση και την εν γένει ενεργοποίηση του πλοίου µετά την τόσο µακράν ακινησία του. Δυσχέρειες που αυξάνονταν από την υπάρχουσα στενότητα προσωπικού που υπήρχε στο Ναυτικό (και πότε δεν υπήρχε άλλωστε). Κάτω από την πίεση αυτών των δυσχερειών ελήφθη, αβασάνιστα µάλλον, η ατυχέστατη απόφαση να παραµείνουν επί του πλοίου... ως πλήρωµα και όλοι οι κατάδικοι, πράγµα που εδηµιούργησε πολλά προβλήµατα σ’ αυτό το ταξίδι. Κυβερνήτης του ΑΒΕΡΩΦ ορίσθηκε ο τότε

την Μεσόγειο, όσο και εις τον Ατλαντικό ήταν γεµάτα από πολεµικά διαφόρων κρατών εκ των οποίων τα Γερµανικά και τα Ιταλικά βοηθούσαν αναφανδόν τον Φράνκο και προέβαιναν σε νοηψίες και άλλες πολεµικές ενέργειες ενώ συχνά εδηµιουργούντο σοβαρά επεισόδια. Της παρουσίας των εκεί, είχαµε µια απτή απόδειξη, µια σκοτεινή νύκτα καθώς είχαµε περάσει το Γιβραλτάρ και επλέαµε παράλληλα προς τις Ισπανικές ακτές του Ατλαντικού. Ξαφνιαστήκαµε όταν είδαµε να παρουσιάζεται αιφνιδίως δίπλα µας ένα θεοσκότεινο θωρηκτό (µε πλήρη κάλυψη φώτων) µε τα βαρειά πυροβόλα του κυρίου οπλισµού του εστραµµένα απειλητικά επάνω µας. «Ποίον πλοίον είσθε» µας ερωτά µε φανόν Αλτις. «Ελληνικό θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ εν πλω προς Αγγλίαν» του απαντήσαµε. «Γερµανικόν Θωρηκτον Ντώυτσλαντ» µας απαντά. «Μας συγχωρείτε δια την πολεµική

περιλαµβανόταν και η περιφορά του Επιταφίου επί των καταστρωµάτων την Μ. Παρασκευή, που ήταν µια βαθειά εντυπωσιακή και συγκινητική εµπειρία για όλους. Έτσι το Μ. Σάββατο το βράδυ, είχαν όλα προετοιµασθεί προσεκτικά για την τελετή της Αναστάσεως, ενώ πολύ κοντά µας ακολουθούσε και ένα µεγάλο κατάφωτο υπερωκεάνειο που φαίνεται είχε την ίδια µε εµάς πορεία και ταχύτητα. Ήδη λίγο προ των δώδεκα η παράταξη εις την πρύµνη είχε ολοκληρωθεί. Το πλήρωµα µε στολή επιθεωρήσεως στις θέσεις του, ο Κυβερνήτης και οι Αξιωµατικοί µε µεγάλη στολή και ξίφη είχαν πάρει την δική τους, η µουσική και η φρουρά είχαν παραταχθεί και οι πυροβοληταί των πρυµναίων ταχυβόλων, που θα έριχναν τους προβλεπόµενους 21 τιµητικούς κανονιοβολισµούς ανέµεναν έτοιµοι δίπλα στα πυροβόλα τους. Την ίδια στιγµή ανέβηκε στο πρυµναίο κατάστρωµα και ο ναύαρχος µε µεγάλη στο-

O βασιλιάς Γεώργιος ΣΤ΄ και η βασίλισσα Ελισάβετ

αρχιεπιστολεύς του Στόλου αείµνηστος πλοίαρχος Κ. Κοντογιάννης και ύπαρχος ο πλωτάρχης Δοµεστίνης. Αποφασίσθηκε επίσης να επιβούν του πλοίου και οι δόκιµοι για να επωφεληθούν του ταξιδιού εκπαιδευτικώς και έτσι κι εγώ, ως δόκιµος τότε, βρέθηκα λίγο προ τον απόπλου επί του ΑΒΕΡΩΦ. Και αυτά µεν καθ’ ό,τι αφορά εις την επάνδρωση. Το είδος όµως, και η έκταση των αναγκαίων επισκευών και εργασιών συντηρήσεως κυρίως µηχανών και λεβήτων, ο δεξαµενισµός, όπως επίσης ο πολύ µεγάλος αριθµός των αναγκαίων για τον ευπρεπισµό του πλοίου, εργασιών, ώστε η παρουσία του εις την µεγάλη αυτή ναυτική συνάθροιση και επίδειξη της Σηµαίας να είναι η επιβαλλοµένη, απαιτούσαν χρόνον που δεν υπήρχε. Έπεσαν λοιπόν επάνω όλα τα συνεργεία του Ναυστάθµου και εργαζόµενα νυχθηµερόν, κόβοντας από εδώ, ράβοντας από εκεί, κατάφεραν τελικά να φέρουν το πλοίο σε µια γενικά ικανοποιητική κατάσταση, παρά τα φοβερά χάλια που είχε προηγουµένως. Έτσι ο ΑΒΕΡΩΦ, µια µέρα προ του ορισθέντος απόπλου, φρεσκοβαµµένος και λαµπερός έστεκε καµαρωτός και καπνίζων αρειµανίως, εις την µεγάλη τσαµαδούρα του Ναυστάθµου έτοιµος να αποπλεύσει για το µεγάλο ταξίδι. Και πραγµατικά την εποµένη µε το πλήρωµα παρατεταγµένο και την µουσική να παιανίζει διάφορα εµβατήρια, σύµφωνα µε τα έθιµα της ειδυλλιακής εκείνης εποχής, περάσαµε τη µεγάλη πάσα του Ναυστάθµου και λάβαµε την άγουσα για το Γιβραλτάρ και την ταραγµένην περιοχή των εκατέρωθεν Ισπανικών ακτών, όπου λόγω της εν εξελίξει επαναστάσεως του Φράνκο υπήρχε µεγάλη αναταραχή. Τα νερά των Ισπανικών ακτών, τόσο εις

Από την τελετή στέψης του Γεωργίου του ΣΤ΄.

εµφάνιση. Ευχόµεθα καλό ταξίδι» «Ευχαριστούµε Ντώυτσλαντ επίσης». «Εν τάξει παιδιά νετάραµε µε δαύτους πάµε τώρα» συµπλήρωσε µε ανακούφιση ο Κυβερνήτης που είχε ανέβει στη γέφυρα. Την επόµενη νύκτα, τη νύκτα της Αναστάσεως, είχαµε ένα άλλο, µάλλον διασκεδαστικό όµως αυτή τη φορά επεισόδιο. Μια και καθ’ όλην τη Μ. Εβδοµάδα βρισκόµαστε εν πλω γίνονταν καθηµερινά οι εσπερινές λειτουργίες στην εκκλησία του ΑΒΕΡΩΦ στην αριστερή υπερκατασκευή της πρύµνης. Χοροστατούσε ο επιβαίνων του πλοίου Αρχιµανδρίτης του στόλου Δ. Παπανικολοπούλος (µετέπειτα Μητροπολίτης Εδέσσης). Στις ακολουθίες συµ-

λή γενόµενος δεκτός από τον Κυβερνήτη και έλαβε την θέσιν του. Διετάχθη το σβήσιµο όλων των φώτων (πλην πλοϊκών φυσικά) και η πρύµνη φωτιζόταν µόνο από το τρεµάµενο φως των πολυάριθµων κεριών. Αµέσως σχεδόν βγήκε από την εκκλησία και ο Αρχιµανδρίτης µε τα εορταστικά του άµφια κρατώντας το Ευαγγέλιο και προχωρώντας αργά στάθηκε ευθυτενής ανάµεσα στα δίδυµα πυροβόλα του πρυµναίου πύργου. Η ατµόσφαιρα που είχε δηµιουργηθεί ήταν πραγµατικά ανεπανάληπτη. Κατάνυξη, συγκίνηση, µεγαλοπρέπεια, στιγµές µοναδικές και αξέχαστες, καθώς ο ΑΒΕΡΩΦ Ðåñßðëïõò

έσκιζε τα νερά του Ατλαντικού σε µια ήρεµη σχετικά θάλασσα και δίπλα µας σε µικρή σχετικά απόσταση συνέχιζε να οµοπλέει το κατάφωτο υπερωκεάνειο. Ο Αρχιµανδρίτης ύψωσε το Ευαγγέλιο και ευθύς µε το άκουσµα του πρώτου «Χριστός Ανέστη» την ησυχία της νύχτας έσχισαν οι πρώτοι κανονιοβολισµοί και το σκοτάδι οι λάµψεις των πυροβόλων, το πλοίο έγινε και πάλι κατάφωτο και ταυτόχρονα υψώθηκε ο µικρός σηµαιοστολισµός µε την τεράστια επίσηµη σηµαία του ΑΒΕΡΩΦ να κυµατίζει στο πίκι του πρυµναίου ιστού, λουσµένη στο κατάλευκο φως του προβολέως. Δεν ξέρω εάν επί του οµοπλέοντος υπερ-

Το Γερμανικό θωρηκτό Graff Von Spee

Το Γερμανικό τεθωρακισμένο καταδρομικό HMS Hood

ωκεανείου εόρταζαν και αυτοί και κατά ποιό τρόπο το Πάσχα, αλλά εις το άκουσµα των κανονιοβολισµών σε συνδυασµό πιθανώς και µε το προκληθέν σβήσιµο των φώτων φαίνεται ότι ετροµοκρατήθηκαν φανταζόµενοι ίσως ότι ήταν στόχος αιφνιδιαστικής επιθέσεως ή ίσως ότι ήσαν θεαταί εµπλοκής µας µε κάποιο άλλο πλοίο. Έσβησαν λοιπόν δια µιας όλα τους τα φώτα, κατέβασαν το γενικό όπως θα λέγαµε, και άρχισαν να αποµακρύνονται µε όλη τους την ταχύτητα εξαφανισθέντες µέσα στο σκοτάδι, παρά την προσπάθειά µας να τους καλέσουµε µε τον προβολέα, να τους εξηγήσουµε και να τους ευχηθούµε «Καλό Πάσχα». Περάσαµε µε σφοδρή κακοκαιρία τον Βισκαϊκό και καταπλεύσαµε αρχικά στο Σαουθάµπτον όπου µείναµε µερικές µέρες για ανθράκευση και ευπρεπισµό και εν συνεχεία στο Σπίτχεντ όπου αγκυροβολήσαµε εις την θέσιν που µας καθόριζε µικρός σηµαντήρας µε την Ελληνική Σηµαία. Η θέση που µας εδόθη ήταν πράγµατι πολύ καλή. Είµεθα το 6ον πλοίον της σειράς των 43 ξένων πολεµικών έχοντας µπροστά µας µεν το νεότευκτον τότε Γερµανικό Θωρηκτό «GRAFF VON SPEE» 30

Ðåñßðëïõò

και πίσω µας το Αµερικάνικο Θωρηκτό «NEW YORK». Ως πλοίον ξεναγήσεως και εξυπηρετήσεώς µας κατά την παραµονή µας στο Σπίτχεντ (για κάθε ξένο πλοίο είχε ορισθεί και ένα Αγγλικό γι’ αυτά τα καθήκοντα) είχε ορισθεί το τεθωρακισµένο καταδροµικό HOOD, που εθεωρείτο το µεγαλύτερο και ισχυρότερο πολεµικό της εποχής και που βρισκόταν αγκυροβοληµένο δίπλα µας. Μάλιστα όπως έγραψαν οι Αγγλικές εφηµερίδες, ο ΑΒΕΡΩΦ ήταν, µαζί µε το παλαιότερο Αγγλικό Θωρηκτό IRON DUKE, το µόνο πολεµικό που έπαιρνε µέρος σε δύο διαδοχικές ενθρονίσεις Άγγλων ηγεµόνων, του Βασιλέως Γεωργίου του Ε’ καλοκαίρι του 1911 νεότευκτος και θαυµαστός τότε, και του Βασιλέως Γεωργίου του ΣΤ, γηραιότερος µεν αλλά και ένδοξος τώρα. Παρ’ ολίγον όµως να υπάρξει, κατά παράδοξη σύµπτωση, και µία άλλη επανάληψις του οδυνηρού συµβάντος της προσαράξεως του ΑΒΕΡΩΦ εις τα αβαθή του στενού της νήσου Ουάϊτ κατά την πρώτη του συµµετοχή εις τας παρεµφερείς τελετάς τον Ιούνιο του 1911, όπου απήτησε τότε και δεξαµενισµό. Λίγο προ του µεσηµεριού διηρχόµεθα

και εµείς τα στενά της νήσου Ουάϊτ πλέοντας προς Σαουθάµπτον, ενώ µας επλησίαζε ταχύτατα το αντιπλέον Γαλλικό Καταδροµικό «JEAN D’ ARK» γνωστό και σαν εκπαιδευτικό των Γάλλων Δοκίµων. Ξαφνικά εκείνη τη στιγµή παρουσιάζεται βλάβη πηδαλίου που ακινητοποιήθηκε εστραµµένο δεξιά και ο ΑΒΕΡΩΦ φαίνεται, προς στιγµήν, να ορµά ακάθεκτος προς τα πολύ πλησίον ευρισκόµενα αβαθή της νήσου Ουάϊτ. Ανάµεσα στη γενική ταραχή της γέφυρας ο Κυβερνήτης µε απόλυτη ψυχραιµία και ετοιµότητα εχείρησε το πλοίο µε τις µηχανές (ήταν άλλωστε θαυµάσιος χειριστής) και κατόρθωσε να το συγκρατήσει και να το επαναφέρει λίγο πολύ στην πορεία του. Και ενώ όλα αυτά συνέβαιναν επί της γεφύρας µε τον φυσιολογικό εκνευρισµό, το αντιπλέον JEAN D’ ARK, διερχόµενον πολύ κοντά µας άρχισε να χαιρετά µε παρατεταγµένο το πλήρωµα, την µουσική να παιανίζει και βάλλοντας τους προβλεπόµενους κανονιοβολισµούς προς τιµήν του επηρµένου επί του ΑΒΕΡΩΦ σήµατος του Αντιναυάρχου Οικονόµου, όπως καθόριζαν οι ισχύοντες κανόνες Ναυτικής εθιµοτυπίας της ωραίας εκείνης εποχής. Η κατάσταση παρά την δυσχερή θέσιν µας ήταν και λίγο αστεία. Όµως παρά την αγωνία και την δυσκολία των χειρισµών, λόγω του βεβλαµµένου πηδαλίου, η µουσική και η φρουρά πρόλαβαν να πάρουν τις θέσεις τους στην πρύµνη και ο χαιρετισµός αντεπεδόθη πλήρως και ακριβώς κατά τα προβλεπόµενα, ενώ ο Κυβερνήτης σιγοψιθύριζε ανθυποµειδιών «Μωρέ ώρα που την βρήκανε οι Γάλλοι για χαιρετούρες». Μόλις πέρασε ο εφιάλτης των χαιρετισµών το πλοίο εκράτησε και ολοκληρώθηκε η έρευνα για τον εντοπισµό της βλάβης που µας έδωσε τα εξής εξωφρενικά αποτελέσµατα. Ένα µικρό τµήµα της δεξιάς αλυσσίδας µεταδόσεως της κινήσεως εις το υπηρετικό µηχάνηµα πηδαλίου περνούσε ακάλυπτο από µικρό τµήµα του υποφράγµατος των θερµαστών πριν να µπει µέσα στον ειδικό σωλήνα που την προστάτευε κατά την διαδροµή της προς την πρύµνη.

Το Αγγλικό θωρηκτό Iron Duke

Επάνω σ’ αυτήν την αλυσσίδα και πολύ κοντά στην είσοδο του προστατευτικού σωλήνος εθεώρησε σκόπιµον ή βολικό, ένας θερµαστής να δέσει και να στερεώσει την µπράντα του. Η αλλυσίδα λοιπόν κινούµενη σε κάποια µετάδοση απότοµης στροφής προς το πηδάλιο παρέσυρε τµήµα της µπράντας µέσα στο σωλήνα, όπου και σφηνώθηκε πολύ σταθερά, ακινητοποιώντας έτσι το πηδάλιο εστραµµένο προς τα δεξιά, µε συνέπεια τα γνωστά επακόλουθα. Η παρ’ ολίγον µοιραία αυτή βλάβη αποκαταστάθηκε αµέσως και το πλοίο κατέπλευσε αισίως εις Σαουθάµπτον. Πολλά είναι τα ευτράπελα που συνέβησαν κατά την παραµονή µας εις την Αγγλίαν προς το παρόν όµως ας αρκεσθούµε στα ακόλουθα. Κατά το χρονικό διάστηµα της παραµονής του ΑΒΕΡΩΦ παραβεβληµένου εις Σαουθάµπτον και κατά τα ισχύοντα, εξήρχετο καθηµερινώς εις άδειαν µία τοιχαρχία πληρώµατος συµπεριλαµβανοµένων και των καταδίκων. Θα είχαν περάσει δύο µέρες από τον κατάπλουν µας όταν το πρωί γύρω στις 11 και ενώ βρισκόµουνα στην πρύµνη εκτελών καθήκοντα βοηθού αξιωµατικού φυλακής, ενεφανίσθη κοντά στη σκάλα ένα ζευγάρι Άγγλων αστυνοµικών που ζήτησε την άδεια να ανέλθει στο πλοίο, η οποία φυσικά και τους εδόθη. Μόλις ανέβηκαν ζήτησαν να δουν τον Αξιωµατικό φυλακής και µόλις αυτός ενεφανίσθη –ήταν, αν θυµάµαι καλά, ο τότε υποπλοίαρχος Δ. Κιοσσές– του παρουσίασαν ένα φουσκωµένο και βαρύ σακουλάκι. Έκπληκτοι και περίεργοι το ανοίξαµε αµέσως και το βρήκαµε γεµάτο από Ελληνικά κέρµατα της εποχής, των 50 λεπτών και 1 δραχµής. Το µυστήριο λύθηκε σχεδόν αµέσως. Στην πόλη του Σάουθάµπτον υπήρχε ένας µεγάλος αριθµός αυτόµατων πωλητών, αυτών των αυτοµατοποιηµένων µηχανών, που ρίχνοντας µέσα στην ειδική σχισµή ένα κατάλληλο κέρµα έπεφτε αµέσως ένα κου-

τί τσιγάρα, ή µια σοκολάτα, ή αναψυκτικό, ή άλλα διάφορα µικροπράγµατα. Οι αετονύχηδες οι δικοί µας αδειούχοι ανακάλυψαν γρήγορα ότι τα Αγγλικά κέρµατα των, δεν ξέρω πόσων πεννών, που εδέχοντο οι αυτόµατοι µηχανισµοί είχαν περίπου το αυτό βάρος, άλλα µε τα ελληνικά πενηνταράκια και άλλα µε τις δραχµές που είχαν και την κατάλληλη διάµετρο. Έτσι ρίχνοντας Ελληνικά κέρµατα ρήµαξαν κυριολεκτικώς τους αυτόµατους πωλητές πόλεως. Καταντροπιασµένοι πληρώσαµε αµέσως το ανάλογα τίµηµα σε λίρες Αγγλίας ζητώντας συγνώµη. Βέβαια η ανακάλυψη των δραστών δεν κατέστη δυνατή και ο Ύπαρχος έλαβε αµέσως αυτό που νόµισε σαν ασφαλές µέτρο προλήψεως παροµοίων συµβάντων δια το µέλλον. Διέταξε λοιπόν να παρα-

δοθούν εις το ταµείον του πλοίου όλα τα κατεχόµενα από το προσωπικό πενηνταράκια και δραχµές επί αποδείξει για να επιστραφούν µετά τον απόπλου εξ Αγγλίας εις τους κατόχους των, και ήσυχος πλέον έπαυσε να ασχολείται µε το θέµα. Σε µερικές µέρες όµως, ένας συνεχής κτύπος γκαπ-γκουπ, γκαπ-γκουπ προερχόµενος από το κάτω από το καρέ ευρισκόµενο συνεργείο µηχανής άρχισε να διαταράσσει την ησυχία του εντευκτηρίου. Το πράγµα φαινόταν περίεργο µια και στο συνεργείο δεν γινότανε καµία εργασία και µάλιστα στις ώρες αναπαύσεως και έτσι αποφασίσαµε να κατασκοπεύσουµε για να δούµε τι συµβαίνει. Και ιδού! Οι κατάδικοί µας αλλά και οι άλλοι απελπισµένοι µετά την παράδοσιν αρκετών από τα πενηνταράκια τους, ασφαλώς είχαν κρύψει και µερικά, έψαξαν προσεκτικά τις αποθήκες της µηχανής όπου και πέτυχαν να βρουν αρκετά µεγάλα φύλλα λαµαρίνας που είχαν το κατάλληλο πάχος και βάρος. Κατασκεύασαν λοιπόν ανάλογα κοπίδια για πενηνταράκι και δραχµή και χρησιµοποιώντας την πρέσσα του συνεργείου (αυτή έκανε το γκαπ-γκουπ) άρχισαν να κόβουν... νοµίσµατα από τις λαµαρίνες, τα οποία και εµοιράζοντο (δεν ξέρω εάν έναντι αµοιβής ή όχι) εις όλους τους ναυτοδιόπους και γενικώς τους αιτούντας. Είχαν δηλαδή οι αφιλότιµοι εγκαταστήσει ένα είδος νοµισµατοκοπείου του οποίου όµως τα κέρµατα δεν είχαν τουλάχιστον κανένα διακριτικό που να προδίδει την εθνικότητά τους. Και έκλαψαν πικρά οι ιδιοκτήτες των αυτόµατων πωλητών του Σαουθάµπτον.

Το Αμερικανικό θωρηκτό New York

Ðåñßðëïõò

Πορτολάνα του αγκυροβολίου του Southampton κατά την τελετή της ενθρόνισης του Βασιλέως της Αγγλίας Γεωργίου του ΣΤ’ το 1937. (Παραχωρήθηκε στο Ν.Μ.Ε. από τον Ναύαρχο κ. Γ. Μόραλη) 32

Ðåñßðëïõò

ταν οι Ιταλοί µας κήρυξαν τον πόλεµο στις 28 Οκτωβρίου 1940, την ίδια κιόλας µέρα τα Ιταλικά Αεροπλάνα έκαναν την πρώτη τους επίσκεψη στον Ναύσταθµο Σαλαµίνας, όπου ναυλοχούσαν τα περισσότερα πλοία του στόλου µας, που δεν είχαν αναλάβει κάποια πολεµική αποστολή. Με την έναρξη του αεροπορικού συναγερµού, Αξιωµατικοί και πληρώµατα των πλοίων έβγαιναν στο κατάστρωµα για να χαζέψουν τα αεροπλάνα του Μουσολίνι, που µόλις διέκριναν στον ουρανό, λόγω του µεγάλου ύψους που πετούσαν, απ’ όπου άφηναν τις βόµβες τους χωρίς να κινδυνεύσουν από τα αντιαεροπορικά πυρά, που φυσικά δεν είχαν καµία επιτυχία. Επειδή όµως θραύσµατα από τα αντιαεροπορικά έπεφταν επάνω στα πλοία και κινδύνευαν να τραυµατιστούν χωρίς λόγο

ΤΟ ΤΡΑΓΙΚΟ ΠΑΣΧΑ ΤΟΥ 1941 Του Αρχιπλοίαρχου Π.Ν. ε.α. Ν. Λάχανου

Το κείμενο που ακολουθεί αναδημοσιεύεται από το Πασχαλινό τεύχος 20 του «Περίπλου Ναυτικής Ιστορίας» του 1997. Οι πολεμικές αναμνήσεις του Αρχιπλοιάρχου Π.Ν. ε.α. κ. Νικολάου Λάχανου μας ταξιδεύουν σε εποχές που εμείς οι νεότεροι δεν έχουμε γνωρίσει και ίσως γι αυτό το λόγο δεν είμαστε ικανοί, μη έχοντας την εμπειρία, να εκτιμήσουμε. Ωστόσο η καταγραφή προσωπικών εμπειριών ζωντανών μύθων, που πρωταγωνίστησαν σε σημαντικές στιγμές της Ελληνικής ιστορίας αποτελούν εγγύηση της συνέχειας της συλλογικής μνήμης του λαού μας.

Το αντιτορπιλικό «Βασ. Όλγα» με τα διακριτικά του πολέμου. Εν πλω, 1942. Φωτογραφία αγνώστου.

άνδρες πλοίων, ο Αρχηγός του Στόλου, δια σήµατος έδωσε εντολή ουδείς να κυκλοφορεί στα καταστρώµατα, πλην των οµοχειριών του αντιαεροπορικού οπλισµού που έπρεπε απαραιτήτως να φέρουν τα κράνη τους. Το πρωί της 1ης Νοεµβρίου, κατά τις 11:00 έκαναν και πάλι την εµφάνισή τους οι γκλοριόζοι, λίγο µετά την επιστροφή των Αντ/κων ΨΑΡΑ και ΣΠΕΤΣΑΙ που µόλις είχαν επαναπλεύσει από την επιδροµή τους στην Αδριατική, όπου είχαν βοµβαρδίσει στόχους Ιταλικών στρατευµάτων, κατόπιν συνεννόησης µε τον Στρατό Ξηράς. Αµέσως οι κυβερνήτες των, Αντιπλοίαρχοι Π. Κώνστας και Β. Ασηµάκης διεκπεραιώθησαν στον ΑΒΕΡΩΦ για να αναφέρουν στον Α.Σ. τα της επιδροµής. Με τον αεροπορικό συναγερµό δεν πρόφθασαν να παρουσιαστούν στον Α.Σ. και 34

Ðåñßðëïõò

κατόπιν της διαταγής, όλοι να καλύπτονται εις τα υποφράγµατα, βρέθηκαν και οι δύο όπως και όλοι µας καλυµµένοι και έτσι δεν µπορούσαµε πλέον να απολαύσουµε τους φίλους µας. Κατά σύµπτωση βρέθηκα τυχαίως κοντά στους δύο κυβερνήτας και χωρίς να το θέλω ακούω τον Αντ/ρχο Κώνστα να λέει στον Αντ/ρχο Ασηµάκη. «Βασίλη αυτή η επίσκεψη των Ιταλών γίνεται προς ανταπόδοση της δικής µας επίσκεψης στα χωρικά τους ύδατα». Μετά από αρκετά χρόνια απόστρατος και εγώ, υπενθύµισα στον απόστρατο πλέον Ναύαρχο Κώνστα το γεγονός και γέλασε µε την ψυχή του. Μετά από λίγες µέρες ο ΑΒΕΡΩΦ προσορµίστηκε, προκειµένου να γίνει αποσυµφόρηση του Ναυστάθµου, στον όρµο της Ελευσίνας, κοντά στο µοναδικό τότε

κτίσµα της περιοχής στο εργοστάσιο επεξεργασίας ρυζιού, στο Ρυζάδικο όπως το λέγαµε, όπου και παρέµεινε, µέχρι την αναχώρησή του για τη Μέση Ανατολή. Αριά και κάπου µας επισκέπτονταν οι Ιταλοί αλλά πάντα χωρίς αποτέλεσµα. Τα πράγµατα όµως άλλαξαν από την 6η Απριλίου όταν εισέβαλαν στη χώρα µας οι µηχανοκίνητες ορδές του Χίτλερ. Η Λουφτβάφε που διέθετε µεγάλο αεροπορικό στόλο, µας επεσκεπτόταν σχεδόν καθηµερινά και τα στούκας σφύριζαν δαιµονιωδώς τριγύρω µας, ευτυχώς και πάλι χωρίς αποτελέσµατα, γιατί τα αντιαεροπορικά πυρά του πλοίου δεν τα άφηναν να έχουν καµιά επιτυχία. Ο Αξιωµατικός Πυροβολικού του πλοίου, Πλωτάρχης τότε Π. Δαµηλάτης που βρισκόταν κοντά στα αντιαεροπορικά πυροβόλα και κατηύθυνε τα πυρά πάντα εύ-

Κωνσταντίνα Πρόβου Το αντιτορπιλικό «Ψαρά» εν πλω. Φωτογραφία αγνώστου.

στοχα και ο αείµνηστος Αρχιµανδρίτης του στόλου Παπανικολόπουλος µε την αγιαστούρα στο χέρι βοήθησαν µε τη δύναµη του Θεού, το πλοίο να παραµείνει άτρωτο. Οι επιθέσεις βέβαια συνεχίζονταν όλο και πιο συχνά όσο περνούσε ο καιρός και τα µηχανοκίνητα έφθαναν όλο και πιο κοντά στην Αθήνα. Ο Αργοσαρωνικός είχε γίνει κόλαση για τα πλοία που βρίσκονταν στην περιοχή, αφού µάλιστα δεν υπήρχαν και πολλά φίλια καδιωκτικά λόγω των απωλειών τους και της µη δυνατότητας αντικατάστασης. Κάποια µέρα θυµάµαι όταν κάποιος περνούσε έξω από τον ασύρµατο του πλοίου που έπαιρνε το σήµα ότι στην περιοχή βρίσκονταν «φίλια» το εξέλαβε για «χίλια» αεροπλάνα και καταλαβαίνετε τι έγινε. Λίγες µέρες πριν µπουν οι Γερµανοί στην Αθήνα και επειδή ο στόλος επρόκειτο να αποπλεύσει προς Νότον (Κρήτη-Αλεξάνδρεια) και επειδή ο Α.Σ. ήθελε να βρίσκεται κοντά στην περιοχή, το επιτελείο Α.Σ. µεταφέρθηκε την Μεγάλη Πέµπτη στην έδρα του Ανώτερου Διοικητού Σχολών στον Σκαραµαγκά όπου σήµερα είναι η έδρα του Διοικητού Ν. Εκπαίδευσης, για να µπορεί ο Αρχηγός Στόλου να βρίσκεται σε συνεχή τηλεφωνική επικοινωνία µε τον Αρχηγό του ΓΕΝ (βλέπετε τότε δεν κυκλοφορούσαν τα κινητά τηλέφωνα) αλλά την επόµενη που ήταν µεγάλη Παρασκευή µεταφερθήκαµε στο Αντ/κό Βασίλισσα Όλγα που θα εγκατέλειπε τελευταίο την περιοχή και στο οποίο και ύψωσε ο Αρχηγός το σήµα του. Λόγω όµως της απότοµης κατάρρευσης του µετώπου και των συνεχών βοµβαρδισµών της Λουφτβάφε τα πλοία, όσα ακόµα παρέµεναν στην περιοχή, µεθορµίστηκαν στην Πάχη Μεγάρων. Κατά την διάρκεια της ηµέρας εγκατέλειπαν το αγκυροβόλιό τους και κρυβόντουσαν σε απότοµους βράχους για να µην γίνονται αντιληπτά από τα εχθρικά αεροσκάφη ή διαδροµούσαν για να αποφύγουν τον βοµβαρδισµό. Το µεγάλο Σάββατο για το Βασίλισσα Όλγα πέρασε σχετικά ήσυχο και τα µεσάνυχτα αφού µερικοί από το πλήρωµα έψαλλαν το «Χριστός Ανέστη» µπρος στο εικόνισµα του Αγίου µας, του Αγίου Νικολάου, φάγαµε την πατροπαράδοτη µαγειρίτσα που

είχαν ετοιµάσει οι µάγειροι. Ανήµερα το Πάσχα και από πολύ πρωί άρχισαν τα στούκας να µας επισκέπτονται και πάλι και άρχιζαν οι διαδροµές των πλοίων για να αποφύγουν τις βόµβες. Το µεσηµέρι ήταν σχετικά ήσυχο και έτσι γευτήκαµε τον οβελία χωρίς την εξ ύψους διακοπή. Αυτό δεν κράτησε για πολύ αφού κατά τις 17:00 το απόγευµα σήµανε και πάλι συναγερµός, ο 6ος της ηµέρας και όλοι έτρεξαν στις θέσεις τους και τα αντιαεροπορικά άρχισαν να βάλλουν. Στη γέφυρα βρέθηκαν αµέσως ο Εφ. Σηµαιοφόρος Ι. Δουρής που κτύπησε αµέσως « πρόσω οι µηχανές » και άρχισε να παίρνει επάνω την άγκυρα. Βρισκόµουνα στο πρυµναίο κατάστρωµα κοντά στο πρυµιό πυροβόλο όταν ακούστηκε ο απαίσιος συριγµός από τις βόµβες που έπεφταν πολύ κοντά µας. Όλοι όσοι βρισκόµασταν εκεί λυγίσαµε τα γόνατα και κουλουριαστήκαµε κυριολεκτικά ώστε να δίνουµε µικρότερο δυνατό στόχο(το αίσθηµα της αυτοσυντηρήσεως βλέπετε λειτούργησε ασυναίσθητα). Οι βόµβες έπεσαν λίγα µέτρα από την πρύµνη του πλοίου, το καράβι χοροπήδησε αρκετά χωρίς ευτυχώς καµιά ζηµιά. Ο σηµαιοφόρος Δουρής είχε σώσει την Όλγα αλλά όχι τον εαυτό του. Ένα βλήµα από τους πυροβολισµούς των αεροσκαφών τον βρήκε στο κεφάλι και τον άφησε νεκρό αφού δεν φορούσε το κράνος του. Με την στροφή του πλοίου προς το µέρος που έκανε η άγκυρα βλέπουµε µε πολύ θλίψη το Αντ/κό ΨΑΡΑ να του έχει κοπεί η πλώρη από δύο βόµβες πού έπεσαν πάνω του που σκότωσαν και τραυµάτισαν όσους βρίσκονταν εκεί ή στο υπόφραγµα από κάτω. Όταν έκαναν την εµφάνισή τους και µερικά φίλια καταδιωκτικά, από την αεροµαχία που επακολούθησε έπεσαν 3-4 αεροπλάνα στη θάλασσα και πίσω από το βουνό χωρίς να ξέρουµε όµως αν ήταν φίλια ή εχθρικά. Όσο διαρκούσε ο συναγερµός διαδροµούσε το πλοίο και όταν γυρίσαµε στο αγκυροβόλιο µας είχε πια σκοτεινιάσει. Έτσι πέρασε η ηµέρα του Πάσχα εκείνο, το τραγικό Πάσχα του 1941.

Ο Άη Στράτης, ελαιογραφία και κολάζ από χώμα και πέτρα Διαστάσεις: 48,5 x 69 εκ., 63 x 82 εκ. με ξύλινη κορνίζα.

Κωνσταντίνα Πρόβου μαθήτευσε στην ελαιογραφία δίπλα στους Βασίλειο Καμπέρο και Αρετή Σάρδη και αγιογραφία στους Ανδρέα Μουφιόν και Σταυρούλα Καικία. Οι νατουραλιστικές ελαιογραφίες της ζωγράφου, με τάσεις εξπρεσιονισμού, εμπνέονται από τη φύση και τον άνθρωπο. Η ζωγράφος έχει λάβει μέρος σε πλήθος εκθέσεων και το έργο της έχει παρουσιαστεί σε πολλούς καταλόγους τέχνης, ενώ έχει λάβει πολύ κολακευτικές κριτικές από κριτικούς τέχνης. Το έργο που προσφέρεται από το πωλητήριο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, ελαιογραφία με κολάζ από χώμα και πέτρα, παρουσιάζει το όμορφο νησί του Άη Στράτη. Ένας πεισματάρης βράχος στην καρδιά του βορειοανατολικού Αιγαίου, μόνο γι’ αυτούς που ξέρουν… Ο Αη Στράτης είναι μια από εκείνες τις κουκίδες στο χάρτη που δύσκολα ξεχωρίζεις ποια γωνιά της είναι πιο όμορφη. Είναι ένας βράχος όμορφος. Αγέρωχος. Ξεχωριστός. Ιδιότροπος… O Αη Στράτης είναι ένα μικρό ηφαιστειογενές νησί στο μέσον του βόρειου Αιγαίου. Το όνομά του σύμφωνα με την παράδοση το πήρε από τον όσιο Ευστράτιο που αναφέρεται ότι μόνασε στο νησί μέσα σε ένα σπήλαιο, στου “Άι-Στρατιού-το-βράχο”, τον 9ο αιώνα. Για πρώτη φορά στην ιστορία αναφέρεται σαν San Strati στο έργο του φλωρεντίνου γεωγράφου και περιηγητή C. Buondelmandi γύρω στο 1420. Από την κορυφή του, το Σημάδι, στα 268 μέτρα υψόμετρο, μπορείς να δεις μέχρι τη Χαλκιδική αν βοηθήσει ο καιρός.

Στοιχεία από τις ιστοσελίδες: http://www.geocities.com και http://walking-greece.ana-mpa.gr

Tηλ.: 210 4516264, 210 4516822 Fax: 210 4512277

Ðåñßðëïõò

Πάσχα πάνω στον ΘΕΜΙΣΤΟΚΛH Newcastle England 1943

ο κείμενο που δημοσιεύουμε προσφωνήθηκε από τον Ναύαρχο Π.Ν. ε.α. και αγαπητό μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κύριο Γεώργιο Μόραλη το Πάσχα του 1943 σε μόνιμη δεξαμενή του Newcastle της Αγγλίας όπου βρισκόταν το Β.Π. Θεμιστοκλής. Η προσφώνηση απευθυνόταν στο πλήρωμα του πλοίου που ήταν συγκεντρωμένο στην πλώρη με αναμμένα τα κεριά του Πάσχα. Τα λόγια του τότε Ανθυποπλοιάρχου και Αξιωματικού Πυροβολικού του Β.Π. «Θεμιστοκλής» κ. Μόραλη, γεμάτα συγκίνηση και κατάνυξη, με αναφορά στο Πάσχα του τραγικού για όλο τον κόσμο 1941, αποτελούν την προσευχή του Ελληνισμού που στέναζε τότε κάτω από την τριπλή κατοχή των Ναζιστικών, Ιταλικών και Βουλγαρικών δυνάμεων. Μετά από τα αισιόδοξα μηνύματα του λόγου του όπως μας διηγήθηκε ο κ. Μόραλης, όλοι μαζί αγκαλιασμένοι έψαλλαν το Χριστός Ανέστη και δειπνήσανε τη μαγειρίτσα. Από την Σύνταξη

Ðåñßðëïõò

«Σαν απόψε πριν από δύο χρόνια, τις Άγιες αυτές ημέρες ο κόσμος ξαναζούσε το Θείο Δράμα στις εκκλησίες. Η πατρίδα μας όμως, ζούσε συγχρόνως ένα νέον δράμα, το δράμα του πολέμου και της δουλείας. Το δράμα όπου συνεχίζεται ακόμη και σήμερα. Ζώντας όμως κάτω από το βαρύ πέλμα του κατακτητού, ο κόσμος δεν έπαυσε να πηγαίνει σαν και απόψε στις εκκλησίες. Και το δάκρυ του κόσμου, όπου άλλοτε το έχυνε για τα πάθη του Χριστού, τώρα γίνεται πιο μεγάλο, πιο θερμό, γιατί ο κόσμος ζη και το δικό του μαρτύριο. Και ο καιρός περνά κάτω από την βάρβαρη δουλεία, οι μέρες, οι μήνες περνούν, και κάθε χρόνο με την Ανάσταση του Χριστού, αναμένουν όλοι την Ανάσταση της Πατρίδος μας. Όταν ο Παπάς ψάλλη το Χριστός Ανέστη, ο κόσμος περιμένει να συνεχίσει η ΕΛΛΑΣ ΑΝΕΣΤΗ. Και η μάνα μας, η Ελλάς, περιμένει την Ανάστασίν της. Γι αυτό τα παιδιά της πο-

λεμούν μέσα και έξω από αυτήν. Στα βουνά, στις θάλασσες και στον αέρα. Και θα έλθη η στιγμή όπου θα ακούσουμε το ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ στα ελεύθερα πια σπίτια μας. Απόψε λοιπόν, μια τόσο μεγάλη ημέρα, ήλθαμε όλοι εδώ για να ψάλλουμε και να φέρουμε στην μνήμη μας αυτές τις μέρες. ΠΑΤΡΙΔΑ δεν έχουμε, αλλά ΠΑΤΡΙΔΑ είναι η Σημαία μας. Εκκλησία επίσης δεν έχουμε αλλά εκκλησία είναι το καράβι μας. Παπά δεν έχουμε, αλλά έχουμε πίστη και αγάπη προς τον σκοπό μας για να μπορέσουμε να ψάλλουμε. Ας ψάλλουμε λοιπόν όλοι μαζί σαν μια ψυχή, και ας σκεφθούμε ότι αυτήν την στιγμήν κάπου μακρυά στον αγαπημένο μας τόπο, ψάλλουν οι δικοί μας, τα αδέλφια μας. Και εάν οι σκέψεις μας συναντηθούν, θα τους ειπούν πολεμάμε για ένα σκοπό: για την ειρήνη και την ελευθερία του κόσμου».

ΕΟΡΤΩΝ ΕΟΡΤΗ ΚΑΙ ΠΑΝΗ

Από την αρχαιότητα όλοι οι πολιτισμοί γιόρταζαν το ξύπνημα της φύσης μετά την χειμερινή νάρκη. Η ονομασία «Πάσχα» έχει τις ρίζες της στην αρχαία αιγυπτιακή λέξη «Πισάχ» που σημαίνει «διάβαση». «Πισάχ» ονομάζονταν και οι ιεροτελεστίες των ιερέων αιγυπτίων που ήταν αφιερωμένες στην εαρινή ισημερία, δηλαδή στη διάβαση του ήλιου από τον ισημερινό (αρχή της Άνοιξης). Οι Εβραίοι καθιέρωσαν την γιορτή «Πεσάχ» που σημαίνει «διάβαση - υπέρβαση» σε ανάμνηση της απελευθέρωσής τους από τους Αιγυπτίους και τη διάβασή τους από την Ερυθρά θάλασσα. Η Χριστιανική εορτή του «Πάσχα» καθιερώθηκε από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο το 325 μ.Χ. και ορίστηκε να εορτάζεται

Το Πάσχα στα Ελληνικά Νησιά Συλλέξαμε και σας παρουσιάζουμε συνοπτικά έθιμα που διατηρούνται ζωντανά επί αιώνες από ανθρώπους που έχουν «ζυμωθεί» με την αλμύρα των ελληνικών θαλασσών. ΠAΤΜΟΣ

Στο «Νησί της Αποκάλυψης» µε πραγµατική κατάνυξη αλλά και Βυζαντινή µεγαλοπρέπεια αναπαριστάται η τελετή του «Νιπτήρα» σε ανάµνηση του Μυστικού Δείπνου, όταν ο Ιησούς έπλυνε τα πόδια των µαθητών του. Η τελετή πραγµατοποιείται µπροστά στο Δηµαρχείο του νησιού το µεσηµέρι την Μεγάλης Πέµπτης. Τους ρόλους των δώδεκα Αποστόλων υποδύονται µοναχοί ενώ τον ρόλο του Ιησού ο Ηγούµενος της Μονής Θεολόγου.

νουν µαζί τους στην εκκλησία. Τις τρωνε µετά το «Χριστός Ανέστη».

θάλασσα για να γαληνέψει ώστε να έχουν καλό ταξίδι όσοι εργάζονται ως ναυτικοί.

ΚΩΣ

ΚΑΡΠΑΘΟΣ

Στην Κω συναντάµε ιδιαίτερα έθιµα για το Σάββατο του Λαζάρου. Ένα παιδί αναπαριστά τον Λάζαρο, τυλιγµένο σ΄ ένα σεντόνι και στολισµένο µε κίτρινα λουλούδια. Γυρνά στα σπίτια µε τους φίλους του και η παρέα αµείβεται µε αυγά. Άλλα παιδιά µε την εικόνα του Λαζάρου στολισµένη µε δεντρολίβανο, γυρνάνε στις στάνες µαζεύοντας αυγά, τυριά και

Πάτμος

ΧIΟΣ

Στο «µαστιχονήσι» το πιο εντυπωσιακό πασχαλινό έθιµο αποτελεί ο ρουκετοπόλεµος που πραγµατοποιείται µεταξύ των Ενοριών του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερειθιανής, µε στόχο τους τρούλους των «αντιπάλων» εκκλησιών. Σε χωριά της Χίου συναντάµε επίσης την «Κυρά Σαρακοστή», το ηµερολόγιο της νηστείας. Πρόκειται για µια ζωγραφισµένη σε χαρτί γυναίκα, δίχως στόµα, µε επτά πόδια, ένα για κάθε εβδοµάδα της Σαρακοστής. Το Μ. Σάββατο κόβουν και το τελευταίο πόδι και το κρύβουν σ’ ένα σύκο ή καρύδι. Όποιος το ανακαλύπτει θεωρείται καλότυχος. Την Μ. Πέµπτη οι Χιώτισσες, όπως και οι άλλες Ελληνίδες που διατηρούν τις παραδόσεις, ζυµώνουν. Στο νησί ζυµώνουν τις «κουτσούνες», ζυµαρένιες κούκλες σε σχήµα ανθρώπων. Το Μ. Σάββατο, όταν χτυπούν οι καµπάνες µοιράζουν τις «κουτσούνες» στα παιδιά και τις παίρ38

Ðåñßðëïõò

Στο χωριό Όλυµπο της Καρπάθου τα πασχαλινά έθιµα µας ταξιδεύουν στο χρόνο. Ο στολισµός του Επιταφίου και η Αποκαθήλωση θυµίζουν εικόνες χορού αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Στα αγριολούλουδα που κοσµούν το σκήνωµα κρεµιούνται οι φωτογραφίες όσων έχασαν οι οικογένειες τη χρονιά που πέρασε. Την ώρα της Αποκαθήλωσης οι γυναίκες

Χίος

µυζήθρες για τις λαµπρόπιτες. Τα κορίτσια που είναι αρραβωνιασµένα φτιάχνουν τα «Λαζαράκια», πάνινες κούκλες γεµισµένες µε καλούδια, και τα στέλνουν στους καλούς τους.

ΛΕΣΒΟΣ

Στην Μυτιλήνη την Μ. Εβδοµάδα πραγµατοποιούνται ιεροτελεστίες για την δίωξη ζωυφίων και ενοχλητικών τρωκτικών από τα σπίτια. Τα παιδιά στολίζουν ένα δεµάτι από κλαδιά δάφνης µε κόκκινα και πράσινα πανάκια και τα µοιράζουν στα σπίτια ψάλλοντας εξορκισµούς για τους ψύλλους και τα ποντίκια. Επίσης, έπειτα από κάθε Ευαγγέλιο, τη Μ. Πέµπτη, φτιάχνουν και από ένα σταυρουδάκι. Τα δώδεκα σταυρουδάκια τα κρεµάνε σε διαφορετικά µέρη µέσα στα σπίτια για την δίωξη ψύλλων και κοριών. Στο ίδιο νησί φυλάνε τα «κλεµµένα» λουλούδια από τον Επιτάφιο. Μ’ αυτά φτιάχνουν φυλαχτά και τα ρίχνουν στη

λύνουν τα µαλλιά και αρχίζουν τα µοιρολόγια. Η περιφορά του Επιταφίου ξεκινάει αργά την Μ. Παρασκευή και σταµατάει σε κάθε σπίτι. Το τελετουργικό ολοκληρώνεται την Τρίτη του Πάσχα µε την περιφορά της εικόνας της Κοιµήσεως της Θεοτόκου.

ΠAΡΟΣ

Η περιφορά του Επιταφίου της Μάρπησσας στο όµορφο νησί της Πάρου, παρουσιάζεται εντυπωσιακή αφού κατά την διάρκειά της, γίνονται δεκαπέντε στάσεις. Σε κάθε στάση φωτίζεται και από ένα σηµείο του βουνού, όπου τα παιδιά που είναι ντυµένα Ρωµαίοι στρατιώτες ή µαθητές του Χριστού, αναπαριστούν σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυµα, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, το Μαρτύριο της Σταύρωσης και την Ανάσταση. Τα µεσάνυκτα του Μ. Σαββάτου, το νησί γεµίζει από φώτα και τον θόρυβο των αµέτρητων πυροτεχνηµάτων.

ΓΥΡΙΣ ΕΣΤΙ ΠΑΝΗΓΥΡΕΩΝ την πρώτη Κυριακή που ακολουθεί την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία. Σήμερα οι Ορθόδοξοι γιορτάζουμε το Πάσχα σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο, γι αυτό δεν συμπίπτει χρονικά με το Καθολικό Πάσχα, εκτός από τα δίσεκτα έτη. Η «εκ νεκρών Ανάσταση» του Ιησού και η νίκη ενάντια στο θάνατο είχε μεγάλη σημασία κάθαρσης για τους Βυζαντινούς. Κάθαρση ψυχική και σωματική. Έβαφαν τα σπίτια τους, έραβαν καινούργια ρούχα, έστρωναν στα πατώματα αρωματικά φυτά, φωταγωγούσαν την νύχτα τους δρόμους και τα δημόσια κτίρια και αντάλλασσαν δώρα και ασπασμούς. Κατά την Τουρκοκρατία το Πάσχα απέκτησε ιδιαίτερη σημασία για τον Ελληνισμό. Τα πάθη του Χριστού θύμιζαν τα πάθη του λαού και μεγάλωναν οι ελπίδες για την Ανάσταση του Γένους. | Γράφει ο Χάρης Τορτορέλης

Ύδρα

Μύκονος

ΣYΡΟΣ

Οι δύο Θρησκευτικές της κοινότητες, η Ορθόδοξη και η Καθολική, γιορτάζουν συγχρόνως τις Άγιες Μέρες του Πάσχα. Οι Επιτάφιοι των Καθολικών στην Άνω Σύρο ξεκινούν από τον Ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην Ερµούπολη ο επιτάφιος των Καθολικών ξεκινάει από τον ιερό Ναό Ευαγγελιστών, ενώ οι επιτάφιοι των Ορθοδόξων, από τις ενορίες Αγίου Νικολάου, της Κοιµήσεως και την Μητρόπολη της Μεταµορφώσεως. Περιφέρονται και συναντώνται στην Κεντρική Πλατεία Μιαούλη, όπου γίνεται κατανυκτική δέηση µε τροπάρια της Μ. Παρασκευής από την χορωδία του Αγίου Νικολάου και Ιεροψάλτες.

ΜYΚΟΝΟΣ

Το πιο δηµοφιλές ίσως Πάσχα των τελευταίων χρόνων, που ωστόσο διατηρεί πολλά παραδοσιακά στοιχεία είναι αυτό της Μυκόνου. Η προετοιµασία για τη µεγάλη εορτή ξεκινά από την «Βαγιανή» εβδοµάδα, δηλαδή την εβδοµάδα πριν από την Κυριακή των Βαΐων. Τότε ξεκινούν τα ασβεστοκαθαρίσµατα και ζυµώνονται τα λαζαράκια, λαδερή κουλούρα µε µορφή παιδιού φασκιωµένου, µε σταυρωµένα χέρια, µάτια από πιπέρι η µοσχοκάρφι (γαρύφαλλο) και στολισµένο µε λαµπροπούλια (χαµοµήλια). Επίσης κατά την διάρκεια της Σαρακοστής στολίζεται µια τρυπητή κουτάλα µε µωρουδιακά ασπρόρουχα και λουλούδια

Σίφνος

και ονοµάζεται «Λάζαρος». Το «Λάζαρο» περιφέρουν τα παιδιά λέγοντας τα κάλαντα του Λαζάρου, έθιµο που συναντάµε και σε πολλά άλλα µέρη της Ελλάδος. Την Κυριακή των Βαΐων, µετά την λειτουργία τα βάγια πλέκονται σε κουκούλια (καλάθια) και τα γεµίζουν µε βιολέτες και άλλα ανοιξιάτικα λουλούδια. Τα περιφέρουν τα παιδιά τραγουδώντας: “Βάγια, Βάγια το Βαγιώ τρώνε ψάρι και κολιό και την άλλη εβδοµάδα τρώνε το ψητό αρνί” Την Μ. Πέµπτη όλες οι νοικοκυρές ζυµώνουν. Τότε φτιάχνεται το προζύµι για όλη τη χρονιά. Η πρώτη κουλούρα που βγαίνει από το φούρνο είναι για τα εικονίσµατα, πλασµένη µικρή, δίχως αυγό. Οι επόµενες έχουν διάφορα ονόµατα ανάλογα µε το σχήµα τους και τον άνθρωπο που προορίζονται, όπως άγκυρα (για ναυτικούς), κούσα (κούκλα για κορίτσια), σχάρα, οχτάρα, λαφύτης (σπιτικό φίδι), κτλ. Οι κουλούρες µοιράζονται σε αγαπηµένα πρόσωπα µέχρι το Μ. Σάββατο. Επίσης ζυµώνεται το χριστόψωµο, σε σχήµα σταυρού µε πέντε σφραγίδες, µία σε κάθε άκρο και µία στο κέντρο. Το χριστόψωµο τρώγεται την Λαµπρή και δεν κόβεται µε µαχαίρι αλλά µόνο µε το χέρι. Την Μ. Παρασκευή οι γυναίκες ψάλλουν το µοιρολόι της Παναγιάς, ενώ στο Λαογραφικό Μουσείο στήνουν µετά τον επιτάφιο το τραπέζι του συχώριου, µε ψωµί, ελιές, χαλβά, µαρουλόφυλλα και ρακί.

Τα χριστολούλουδα (τα λουλούδια που στολίζουν τον επιτάφιο) φυλάσσονται για το ξεµάτιασµα και για φυλαχτό για τους ναυτικούς, όπως και το κερί της Λαµπρής. Οι νέοι προσφέρουν λαµπάδες στις νέες για την Ανάσταση. Αν τα κορίτσια κρατήσουν το βράδυ του Μ. Σαββάτου την λαµπάδα σηµαίνει αποδοχή της αγάπης του νεαρού που τους την πρόσφερε.

ΣIΦΝΟΣ

Στη Σίφνο µε τις 360 εκκλησίες και τα ξωκλήσια διοργανώνονται πραγµατικοί αγώνες δρόµου από νέους και νέες για να µεταφερθεί το φως της Ανάστασης παντού.

YΔΡΑ

Την Μ. Παρασκευή συναντάµε τον πιο πρωτότυπο και εντυπωσιακό Επιτάφιο. Είναι αυτός της συνοικίας Καµίνι που µπαίνει στη θάλασσα και διαβάζεται η Ακολουθία του Επιταφίου, δηµιουργώντας µία ατµόσφαιρα κατανυκτική.

ΣΑΝΤΟΡIΝΗ

Στο όµορφο νησί της Σαντορίνης το Σάββατο του Λαζάρου φτιάχνουν ένα µεγάλο σταυρό στολισµένο µε δεντρολίβανο και τον τοποθετούν στο κέντρο της πλατείας του χωριού. Το σταυρό το λένε «Λάζαρο» και σηµαίνει την Ανάσταση του Λαζάρου. Το Μ. Σάββατο το πρωί, τον κατεβάζουν και µε τα ξυλάκια του δεντρολίβανου φτιάχνουν τα γαρδουµπάκια που θα ψηθούν για το Πασχαλιάτικο Τραπέζι. Ðåñßðëïõò

Σκιάθος

Κέρκυρα

ΣΚΙAΘΟΣ

Η Σκιάθος είναι από τις ελάχιστες περιοχές της Ελλάδας στην οποία τηρείται το Αγιορίτικο Τυπικό, σχετικά µε τις ώρες που γίνονται οι ακολουθίες των Εκκλησιών. Έτσι η βραδινή ακολουθία του Επιταφίου, ξεκινά τα ξηµερώµατα του Μ. Σαββάτου. Γύρω στις 4 το πρωί βγαίνουν οι Επιτάφιοι για περιφορά. Ένας τελάλης, ο “προεξάρχοντας” απαγγέλλει δυνατά τους θρηνητικούς ψαλµούς. Ο Επιτάφιος κατεβαίνει µέσα από τα γραφικά στενάκια και τα καλντερίµια του νησιού. Όλα τα σπίτια είναι φωταγωγηµένα, ενώ στις αυλές τα αναµµένα κεριά και το λιβάνι που καιει, µοσχοβολάνε, δηµιουργώντας µία ιδιαίτερη ατµόσφαιρα. Φτάνοντας στην εκκλησία των τριών Ιεραρχών, ενώνονται οι πιστοί των δύο εκκλησιών και όλοι µαζί συνεχίζουν την περιφορά σε ολόκληρο το νησί κι επιστρέφουν στις εκκλησίες γύρω στις 5.30 το πρωί. Εκεί γίνεται από τους ιερείς η αναπαράσταση της “εις Άδην Καθόδου” του Χριστού και ενώ ψάλλεται το “άρατε πύλας”, ο ιερέας ανοίγει χτυπώντας δυνατά το πόδι του, την εξώθυρα του Ιερού Ναού.

στολές. Αυτός ή αυτή που θα κουνήσει κάποιον, δεσµεύεται ενώπιον Θεού και ανθρώπων για γάµο. Το βράδυ του Μ. Σαββάτου επικρατεί το έθιµο του «συχώριου», δηλαδή όλοι όσοι έχουν πεθαµένους συγγενείς στρώνουν στην εκκλησία το τραπέζι της συγχώρεσης µε ψητά, κρασί και ψωµί, τα οποία έχει ευλογήσει ο παπάς και τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού.

ΚEΡΚΥΡΑ

Η Μεγάλη Εβδοµάδα στην Κέρκυρα είναι µια εµπειρία ανεπανάληπτη. Την Κυριακή των Βαΐων, στις 11 το πρωί ξεκινάει η περιφορά του σκηνώµατος του Αγίου Σπυρίδωνα. Μια λιτανεία που γίνεται από το 1630, σε ανάµνηση της κάθαρσης του νησιού από την πανώλη, που το 1629 ξεκλήρισε τους Κερκυραίους. Στη ποµπή συµµετέχουν και οι 14 φιλαρµονικές του νησιού που δηµιουργούν µια κατανυκτική ατµόσφαιρα

ΚYΘΝΟΣ

Το πιο εντυπωσιακό έθιµο του νησιού είναι αυτό της «Κούνιας». Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία του νησιού, στήνεται µία κούνια, στην οποία κουνιούνται αγόρια και κορίτσια ντυµένα µε παραδοσιακές 40

Ðåñßðëïõò

Κέρκυρα

µε τα πένθιµα εµβατήρια. Το πρωί του Μ. Σαββάτου στις 6 π.µ. στο Ναό της Παναγίας των Ξένων γίνεται ένα είδος αναπαράστασης του σεισµού που έγινε την ώρα της Ανάστασης του Χριστού. Στις 11 το πρωί του Μ. Σαββάτου ο κόσµος περιµένει την πρώτη Ανάσταση. Όταν τελειώνει η ακολουθία στη Μητρόπολη, χτυπούν οι καµπάνες των εκκλησιών και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν στους δρόµους κατά χιλιάδες, πήλινα δοχεία που τα ονοµάζουν «µπότιδες». Αυτό το έθιµο έχει τις ρίζες του στο χωρίον του Ευαγγελίου «Συ δε Κύριε Ανάστησόν µε ίνα συντρίψω αυτούς ως σκεύη κεραµέως».

ΖAΚΥΝΘΟΣ

Ξεχωριστό είναι και το Πάσχα στην Ζάκυνθο µε τα ιδιόµορφα «αντέτια» (έθιµα). Το Σάββατο του Λαζάρου, το πρωί οι καµπάνες των εκκλησιών χτυπούν πανηγυρικά και κρεµιέται το «βαγί» σ’ όλα τα καµπαναριά της πόλης και των χωριών του

Κέρκυρα

Ζάκυνθος

Κέρκυρα

Ζάκυνθος

νησιού. Το βαγί στη Ζάκυνθο δεν είναι η γνωστή δάφνη που µοιράζεται στην υπόλοιπη Ελλάδα αυτή τη µέρα, αλλά τα φρέσκα κιτρινωπά φύλλα του φοίνικα, που µ’ αυτά πλέκουν σταυρούς, ήλιους, αλογάκια κ.α. και στολίζουν τις εκκλησίες για τη γιορτή. Το µεσηµέρι της Μ. Παρασκευής, πλήθος πιστών συµµετέχει στην περιφορά του Εσταυρωµένου που διασχίζει όλη την πόλη ενώ η φιλαρµονική παίζει το «Ίνα τί εφρύαξαν τα έθνη». Στο τέλος της λιτανείας ο Μητροπολίτης στην πλατεία Διονυσίου Σολωµού από ξύλινη εξέδρα κατεβάζει τον Σταυρό µέχρι τα κεφάλια των πιστών ευλογώντας τους. Το βράδυ της Μ. Παρασκευής αναβιώνει το έθιµο της «κλεψιάς». Προπολεµικά οι χριστιανοί του νησιού, µετά την λειτουργία, εκδικούνταν τους εβραίους για την σταύρωση του Χριστού (στην Ζάκυνθο υπήρχε τότε µεγάλη Εβραϊκή κοινότητα). Έκλεβαν τις πινακίδες των επιχειρήσεών τους και τους έχτιζαν τις πόρτες και παράθυρα των σπιτιών τους. Ωστόσο το έθιµο είχε χιουµοριστικό χαρακτήρα και όχι εχθρικό. Σήµερα οι έφηβοι του νησιού

«κλέβουν» ο,τιδήποτε µπορεί να µεταφερθεί από καταστήµατα και σπίτια. Τα «κλοπιµαία» εκτίθενται στην πλατεία και οι ιδιοκτήτες τα βρίσκουν την επόµενη µέρα. Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων, η περιφορά του Επιταφίου, σύµφωνα µε παµπάλαιο τοπικό έθιµο, γίνεται στις 03:30 το πρωί του Μ. Σαββάτου, ενώ µε την ανατολή του ηλίου, ο Δεσπότης σηκώνει την Ανάσταση. Με το πρώτο χτύπηµα της καµπάνας, ο Δεσπότης αφήνει ελεύθερα άσπρα περιστέρια, ενώ στην πλατεία του Αγίου Μάρκου ρίχνουν το κοµµάτι (πήλινα δοχεία), όπως και όλοι οι κάτοικοι του νησιού από τα παράθυρά τους. Στις γυναίκες προσφέρουν µπουκέτα µε δάφνες και λουλούδια.

ΚΕΦΑΛΟΝΙA

Τη Δευτέρα του Πάσχα γίνεται η λιτανεία της εικόνας της Παναγίας από τη Μονή Σισσίων προς την Ευαγγελίστρια στο Κάστρο του Αγίου Γεωργίου. Η λιτανεία περνάει από τα χωριά της νότιας Κεφαλονιάς, µε τους κατοίκους κάθε χωριού να παραλαµβάνουν την εικόνα στην είσοδο του χωριού τους.

Τη νύχτα της Μεγάλης Πέµπτης, στα Δώδεκα Ευαγγέλια οι Κεφαλονίτισσες βάζουν στη µέση τους µια λουρίδα και µετά από κάθε Ευαγγέλιο δένουν και από έναν κόµπο παρακαλώντας να γίνει µέσα στη χρονιά ό,τι ποθούν. Κάθε οικογένεια φέρνει στην εκκλησία για να αγιαστούν τα πιο πολύτιµα πράγµατα του σπιτιού: ψωµί, αλάτι, αυγά, νερό σε µπουκάλια κ.ά. Επίσης φυλάνε στα εικονίσµατα τα κεριά της Μ. Πέµπτης ως φυλαχτά. Ευχαριστούµε την κυρία Χρυσάνθη Αλαφασού για τις πολύτιµες πληροφορίες που µας έδωσε για τα έθιµα του Πάσχα στη Μύκονο. Καλούνται οι αναγνώστες του «Περίπλου» εφ’ όσον έχουν σχετική γνώση, να καταγράψουν και να µας αποστείλουν τα έθιµα των τόπων καταγωγής τους ώστε να δηµοσιευτούν σε προσεχείς εκδόσεις του «Περίπλου».

Ðåñßðëïõò

Σπάνια Ντοκουμέντα του Φωτογραφικού Αρχείου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

ο Φωτογραφικό Αρχείο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος άρχισε να καταρτίζεται ήδη από τα πρώτα χρόνια ίδρυσης του Μουσείου µε σκοπό τη συγκέντρωση, καταγραφή, µελέτη και αξιοποίηση φωτογραφικού υλικού που συνδέεται άµεσα και έµµεσα µε τη ναυτική µας ιστορία και παράδοση. Το φωτογραφικό υλικό προέρχεται κυρίως από δωρεές γόνων ναυτικών οικογενειών και υπερβαίνει σήµερα τις 8.000 πρωτότυπες φωτογραφίες (ασπρόµαυρες και έγχρωµες), µέρος των οποίων περιλαµβάνεται σε φωτογραφικά λευκώµατα. Παράλληλα, το αρχείο διαθέτει περισσό-

τερα από 2.000 καρτ-ποστάλ (έγχρωµα και ασπρόµαυρα) ενώ διατηρεί ένα ικανοποιητικό αριθµό αρνητικών σε γυάλινες πλάκες (200). Το υλικό καλύπτει χρονολογικά τα σηµαντικότερα ιστορικά γεγονότα του τόπου µας από τα τέλη του 19ου αιώνα έως σήµερα. Ο πόλεµος του 1897, οι Βαλκανικοί Πόλεµοι 1912-13, ο Α΄ Παγκόσµιος Πόλεµος, η Μικρασιάτικη καταστροφή, η περίοδος του Μεσοπολέµου και ο Β΄ Παγκόσµιος Πόλεµος ζωντανεύουν µέσα από έργα σηµαντικών φωτογράφων (Π. Μωραΐτης, Αδελφοί Ρωµαΐδη, Γ. Δαµιανός, Α. Γαζιάδης Γ. Μπούκας, Carl Boehringer, Nelly, Ε. Ευαγγελίδης, Μ.

Καλιαµπέτσος). Δίπλα στους γνωστούς φωτογράφους έρχονται να προστεθούν και τα έργα ερασιτεχνών, κυρίως αξιωµατικών, ναυτών και στρατιωτών (Σηµαιόφορος Ι. Σολιώτης, Υποπλοίαρχος Γ. Κρίτσας, Ανθυποπλοίαρχος Ν. Μαρής), οι οποίοι αποθανάτιζαν µε τις προσωπικές τους φωτογραφικές µηχανές τόσο τα ιστορικά δρώµενα όσο και τις απλές καθηµερινές στιγµές στα καράβια και στα πεδία των µαχών. Επ’ ευκαιρία της Μεγάλης Εορτής του Πάσχα δηµοσιεύουµε σπάνια ντοκουµέντα του αρχείου, όταν οι στρατευµένοι νέοι της Ελλάδος αναγκάστηκαν να εορτάσουν την Εορτή εν πλω.

Πάνω: Ομογενείς πάνω σε ρυμουλκό ζητωκραυγάζουν περνώντας δίπλα από το Θ/Κ ¨ΥΔΡΑ¨, τρεις μέρες προ του Πάσχα. Port Said, 9-11/4/1913. Φωτογραφία αγνώστου.

Πάνω: Ο δάσκαλος κ. Ευαγγέλου και οι δασκάλες της περιοχής του Μούδρου επισκέπτονται μαζί με τους μαθητές τους το Θ/Κ “ΥΔΡΑ“ τον Απρίλιο του 1913. Φωτογραφία αγνώστου. Δεξιά: Την 12η Απριλίου 1913, ημέρα Μ. Παρασκευής, επετράπη σε κυρίες και δεσποινίδες από την παροικία του Port Said να επιβιβασθούν επί του ελληνικού θωρηκτού για να στολίσουν τον Επιτάφιο και να παρακολουθήσουν τη λειτουργία. Οι λειτουργίες της Μεγάλης Εβδομάδος τελούνταν τη νύχτα από το ίδιο το πλήρωμα του “ΥΔΡΑ” καθώς δεν υπήρχε ιερέας στο πλοίο. Στη φωτογραφία ο στολισμένος Επιτάφιος επί του Θ/Κ “ΥΔΡΑ”. Φωτογραφία αγνώστου.

Ðåñßðëïõò

Πάνω: Προετοιμασία τραπεζιού. Πάσχα 1942, μεσάνυχτα επί του Αβέρωφ. Δεξιά: Βάση Υποβρυχίων. Πάσχα 8/4/1934

Πάνω: Χριστός Ανέστη. Πάσχα 1942 επί του Αβέρωφ εν Βομβάη. Δεξιά: Δέηση επί του Θ/Κ Αβέρωφ προ του απόπλου (1912). Διακρίνεται αριστερά ο ναύαρχος Κουντουριώτης.

Ðåñßðëïõò

ρόλους τους για µεγάλο χρονικό διάστηµα και είχαν φθάσει στην κορύφωση της πλοκής, όπου απαιτούνται εξιλαστήριες θυσίες για την καθαρτήρια λύση και σ` αυτό ακριβώς το σηµείο, αµέτοχο κι ανύποπτο απέπλεε το “Λέσβος”, για το σηµαντικότερο ταξίδι της σαρανταοχτάχρονης συνολικά ζωής του. Θα προσπαθήσουµε παρακάτω να αναφέρουµε τηλεγραφικά κι όχι να περιγράψουµε εµπεριστατωµένα, τα γεγονότα µε ύφος λιτό και όσο το δυνατόν στρατιωτικό, µόνο και µόνο, για εξοικονόµηση χρόνου και κειµένου, αλλά και απόδοση της ακριβούς έννοιας των λέξεων.

Ο Δόκιµος Λευτέρης Χανδρινός

Το “Λέσβος” και η αεροναυμαχία της Πάφου 

ôïõ ÉùÜííç Ðáëïýìðç, ÁíôéíáõÜñ÷ïõ Ð.Í. å.á.

νώρισα τον Λευτέρη Χανδρινό, τον Σεπτέµβρη του 1955, λίγο πριν παρουσιαστώ στη Σχολή Δοκίµων στην οποία είχα ήδη περάσει. Αυτός διάνυε τη δεύτερη καλοκαιρινή του άδεια ως πρωτοετής Δόκιµος, µετά το καλοκαιρινό ταξίδι. Λίγο αργότερα τον γνώρισα καλύτερα, όταν γίναµε γείτονες, εκεί, στη γειτονιά του Αγίου Νικολάου στα Κάτω Πατήσια. Συνυπηρετήσαµε µόνο µια φορά στη σταδιοδροµία µας, το 1964 στη “Δόξα”, αλλ` όπως είναι γνωστό, το Ναυτικό είναι πολύ µικρό, ήταν πολύ µικρότερο τις παλιότερες εποχές, οπότε όλοι γνωριζόµασταν και µαθαίναµε ο ένας για τον άλλον. Τίποτα δεν προµήνυε στο Ναυτικό των αρχών της δεκαετίας του `70, τουλάχιστον στο επίπεδο της πληροφόρησης ενός Πλωτάρχη εκείνης της περιόδου, τις δραµατικές εξελίξεις της Κύπρου του καλοκαιριού του `74, που θα σφράγιζαν την πορεία της χώρας για το τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα και ποιος ξέρει πόσο ακόµα θα επεκταθούν µέσα στον 21ο. Όσοι βρέθηκαν άµεσα ή έµµεσα αναµεµιγµένοι σ` εκείνα τα γεγονότα, έχουν ασφαλώς κάτι να διηγηθούν και οι προσωπικές µαρτυρίες ψηφίδα ψηφίδα µαζεύονται, συντίθενται και γράφουν την ιστορία. Δεν είναι δε µικρότερης σηµασίας το γεγονός πως οι προσωπικές συµπεριφορές των Αξιωµατικών που έτυχε να διαδραµατίσουν κάποιο ενεργό ρόλο εκείνη την περίοδο, συνιστούν ενέργειες που έλαβαν χώρα ενώπιον του εχθρού και κατά την διάρκεια πολεµικών επιχειρήσεων. 46

Ðåñßðëïõò

Εποµένως ήταν φυσικό να αναµένεται ότι θα ετύγχαναν αυξηµένης επίδρασης για την µετέπειτα αξιολόγηση και σταδιοδροµική εξέλιξη των ενδιαφεροµένων. Ο Λευτέρης βρέθηκε Κυβερνήτης του Αρµαταγωγού “Λέσβος” το καλοκαίρι του `74, ενός πλοίου ήδη 32 ετών, που καθελκύστηκε στη διάρκεια του Β΄Π.Π., βραδυκίνητου, (θεωρητική µεγίστη 11.6 κ, Πρακτικά 9-10 κ), µε 4 δίδυµα BOFORS των 40 χιλ. (τα τρία στην πλώρη για τις αποβάσεις, τηλεχειριζόµενα από οπτικά σκοπευτικά) και µια Οργανική Δύναµη ειρήνης που δεν έφτανε καλά καλά, να επανδρώσει ούτε τον στοιχειώδη αυτόν οπλισµό του, ο οποίος χρησιµοποιούνταν για όλα τα είδη βολής: αντιαεροπορικής, επιφανείας, βοµβαρδισµού. Χωρίς να το πολυκαταλάβει λοιπόν ο Λευτέρης, κανείς άλλωστε στη θέση του δεν θα καταλάβαινε περισσότερα, βρέθηκε στο µάτι του κυκλώνα που εκδηλώθηκε τον Ιούλιο του `74. Ξεκίνησε για µια αποστολή ρουτίνας, ένα ταξίδι αγγαρείας όπως συνηθίζαµε να το χαρακτηρίζουµε στο Ναυτικό, στη διάρκεια του οποίου κορυφώθηκε το δράµα της Ελλάδας που παιζόταν επί επτά χρόνια, µε την εκδήλωση του µικρονοϊκού πραξικοπήµατος κατά του Μακαρίου, στις 15 Ιουλίου 1974 και την απόλυτα αδικαιολόγητη από πλευράς Διεθνούς Δικαίου, αλλά υποστηριζόµενη από τις µεγάλες Δυτικές Δυνάµεις, τουρκική εισβολή στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου 1974. Έµοιαζε σαν αρχαιοελληνικό δράµα του οποίου οι πρωταγωνιστές είχαν παίξει τους

ΙΣΤΟΡΙΚO Το Αρµαταγωγό ΛΕΣΒΟΣ είχε προγραµµατισθεί να εκτελέσει τη µεταφορά του προσωπικού και υλικού της Ελληνικής Δύναµης Κύπρου (ΕΛΔΥΚ) στην Κύπρο µε προβλεποµένη ηµεροµηνία απόπλου την µεσηµβρία της 12ης Ιουλίου. Η φόρτωση των υλικών επί του πλοίου άρχισε το πρωί της 11ης Ιουλίου στην Αµφιάλη και περατώθηκε τις βραδινές ώρες της αυτής ηµέρας. Το µεσηµέρι της 11ης Ιουλίου και ενώ διεξαγόταν η φόρτωση, ελήφθη τηλεφώνηµα από το Αρχηγείο Ναυτικού (έτσι λεγόταν τότε το ΓΕΝ) ότι ο απόπλους θα αναβαλλόταν για 24 ώρες. Σχετικό σήµα ελήφθη την εποµένη το πρωί 12 Ιουλίου. Το µεσηµέρι της 13ης Ιουλίου το πλοίο έπλευσε στις Κεχρεές, όπου φορτώθηκαν 450 άνδρες της ΕΛΔΥΚ και απέπλευσε την 132200, µε προβλεποµένη ηµεροµηνία κατάπλου στην Αµµόχωστο την 170700. Στις 15 Ιουλίου το πρωί ελήφθη η πληροφορία από εκποµπή του ραδιοφωνικού σταθµού της Λευκωσίας, ότι εκδηλώθηκε πραξικόπηµα της Εθνικής Φρουράς κατά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και ότι ο Αρχιεπίσκοπος ήταν ήδη νεκρός. Το πλοίο µε σήµα του προς το Αρχηγείο ανέφερε την πρόθεσή του να συνεχίσει την αποστολή του και το Αρχηγείο µε σήµα ενέκρινε. Παράλληλα το πλοίο έλαβε ορισµένα µέτρα προετοιµασίας του οπλισµού του και διέταξε να ανέλθουν πυροµαχικά από τις πυριταποθήκες στα ενθέµια ετοίµων κοντά στα πυροβόλα. Το πρωί της 16ης Ιουλίου και ενώ το πλοίο περιέπλεε τις νότιες ακτές της Κύπρου αντιλήφθηκε πολεµικό σκάφος φέρον Κυπριακή και Ελληνική σηµαία να διέρχεται µε Δυτική πορεία και υψηλή ταχύτητα. Παρά τις καταβληθείσες προσπάθειες δεν κατορθώθηκε να αποκατασταθεί επαφή µε οπτικά σήµατα (προβολέας). Όπως διαπιστώθηκε µετά τον κατάπλου στην Αµµόχωστο επρόκειτο περί του περιπολικού “Λεβέντης” το οποίο µετέβαινε στην Πάφο για ειδική αποστολή. Το µεσηµέρι της ίδιας µέρας και ενώ το πλοίο βρισκόταν νοτίως της Λεµεσού διατάχθηκε από το Αρχηγείο Ναυτικού να αναστρέψει και να πλεύσει και αγκυροβολήσει στον όρµο Λάρδο (Λίνδος) της Ρόδου. Το πλοίο συµµορφώθηκε. Το µεσηµέρι της 17ης Ιουλίου κι ενώ το

πλοίο βρισκόταν 20 νµ νοτιοανατολικώς της Λίνδου, διατάχθηκε να αναστρέψει και να πλεύσει Αµµόχωστο, ρυθµίζοντας όπως καταπλεύσει εκεί περί την 190500. Το απόγευµα της ιδίας ηµέρας ελήφθη σήµα από το Αρχηγείο Ναυτικού που καθόριζε λεπτοµέρειες της διαδικασίας εκφόρτωσης και διέτασσε ο απόπλους να εκτελεσθεί αυθηµερόν. Την 190400 κατέπλευσε και αγκυροβόλησε µπροστά από τον λιµένα Αµµοχώστου αναµένοντας πλοηγό. Ο τελευταίος επέβη την 190500 και µετά µισή ώρα το πλοίο έδεσε στο κεκλιµένο του λιµένος. Την εκφόρτωση του πλοίου και τις συναφείς διαδικασίες ασφαλείας επιµελήθηκαν οι: Αντισυνταγµατάρχης Γ. Παπαγιάννης Υποδιοικητής της ΕΛΔΥΚ, Υποπλοίαρχος Σ. Γουλέας επικεφαλής Οµάδος Υποβρυχίων Καταστροφών (ΟΥΚ) και ο Αντισυνταγµατάρχης Χ. Φαρµάκης της 4ης Μικτής Επιτελικής Οµάδας (ΜΕΟ) του Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάµεων (ΑΕΔ) (νυν ΓΕΕΘΑ) ο οποίος είχε προς τούτο κα-

Τα πυροβόλα του Α/Γ Λέσβος

To A/Γ Λέσβος

τέλθει στην Κύπρο. Περί την 191130 αναφέρθηκε από τελωνειακό υπάλληλο του λιµένος ότι “Τούρκοι ένοπλοι συναθροίζονται στο παλαιό φρούριο της πόλεως, στο οποίο επίσης µεταβαίνουν εγκαταλείποντες τις εργασίες τους και τουρκοκύπριοι λιµενεργάτες”. Ελήφθησαν µέτρα ετοιµότητος του οπλισµού. Κανένα επεισόδιο δεν έλαβε χώρα. Την 191400 ο Κυβερνήτης προσκλήθηκε στο θέρετρο αξιωµατικών ΕΛΔΥΚ από τον Διευθυντή πληροφοριών της ΕΛΔΥΚ για ένα αναψυκτικό αβροφροσύνης. Σε γενοµένη συζήτηση έγιναν γνωστά τα ακόλουθα: • Υπήρχαν πληροφορίες ότι Τούρκοι επιβιβάζονται στα αποβατικά πλοία προετοιµαζόµενοι για απόβαση στην Κύπρο. Η εκτίµηση ήταν ότι, όπως και στο παρελθόν είχε συµβεί, θα περιοριζόντουσαν σε εκτέλεση ασκήσεως. • Ο ραδιοφωνικός σταθµός της αγγλικής βάσεως της Λεµεσού το µεσηµέρι της ιδίας ηµέρας κυκλοφόρησε τη φήµη πως Τούρκοι προέβησαν σε επιθετικές ενέργειες πλησίον της πράσινης γραµµής στη Λευκωσία. Το αποτέλεσµα ήταν να δηµι-

ουργηθεί πανικός, να κλείσουν τα καταστήµατα και έντροµοι οι κάτοικοι να εγκλεισθούν στα σπίτια τους. Περί την 191800 το πλοίο απέπλευσε από τον λιµένα της Αµµοχώστου αφού παρέλαβε 450 οπλίτες παλαιών κλάσεων που επέστρεφαν στην Ελλάδα. Περί την 0645 της εποµένης 20ης Ιουλίου και ενώ το πλοίο περιέπλεε τις νότιες ακτές της Κύπρου µε πορεία δυτική, πληροφορήθηκε από το ραδιοφωνικό σταθµό Λευκωσίας την έναρξη της τουρκικής εισβολής. Σήµανε αµέσως συναγερµό και έλαβε πορεία νοτιοδυτική για να αποµακρυνθεί των ακτών της Κύπρου και εποµένως της περιοχής επιχειρήσεων. Παράλληλα έγινε συνεννόηση µε τον επικεφαλής της ΕΛΔΥΚ Αντισυνταγµατάρχη Σταυρουλόπουλο να διατεθεί αριθµός οπλιτών για συµπλήρωση των οµοχειριών των πυροβόλων του πλοίου τα οποία δεν επανδρώνονταν λόγω ελλιπούς Οργανικής Δυνάµεως. Πράγµατι µετά από σύντοµη εκπαίδευση των οπλιτών στα πυροβόλα (σκόπευση - γέµιση) οι οµοχειρίες ήσαν έτοιµες για όλα τα ενδεχόµενα. Την 0920 ελήφθη σήµα από το Αρχηγείο Ναυτικού µε το οποίο το πλοίο διατασσό-

ταν να πλεύσει Λεµεσό και να αποβιβάσει το τµήµα της ΕΛΔΥΚ που επέστρεφε στην Ελλάδα. Το σήµα σύντοµα ακυρώθηκε. Την 0940 και ενώ το πλοίο βρισκόταν 40 περίπου µίλια νοτιοδυτικά της Πάφου ελήφθη άλλο σήµα µε το οποίο το πλοίο διατασσόταν να πλεύσει στην Πάφο για να αποβιβάσει το προσωπικό της ΕΛΔΥΚ. Το πλοίο ανέστρεψε και άρχισε να εκτελεί προετοιµασία αποβιβάσεως. Η αποβίβαση θα γινόταν µε τα ΑΒ/ΑΚ (αποβατικές ακάτους) του πλοίου, ώστε να µην εισπλεύσει στον λιµένα και δυσχερανθούν οι κινήσεις του σε περίπτωση που τύχαινε κάποια εχθρική ενέργεια. Την 1250 το πλοίο ζήτησε διευκρινίσεις από το Αρχηγείο εάν θα έπρεπε η αποβίβαση να εκτελεσθεί το ταχύτερον ή να αναµείνουν τη νύχτα για περισσότερη ασφάλεια. Ουδεµία απάντηση ελήφθη επί του σήµατος αυτού. Χωρίς απρόοπτο το πλοίο αγκυροβόλησε στην Πάφο στις 1400 και άρχισε άµεσα η αποβίβαση των οπλιτών µε τα ΑΒ/ΑΚ. Την 1430 ήλθε σε ραδιοτηλεφωνική επαφή µε τον Κυβερνήτη ο Διοικητής του ΑΤΔ Πάφου Συνταγµατάρχης Γιοβάνης ο οποίος ζήτησε την εκτέλεση πυρών εναντίον οικοδοµήµατος που έφερε τουρκική σηµαία και το οποίο αποτελούσε το διοικητήριο των τουρκοκυπριακών δυνάµεων της περιοχής. Ο Κυβερνήτης εκτίµησε ότι η παρουσία του και η αποβίβαση των οπλιτών αποτελούσε ήδη εχθρική ενέργεια για τις τουρκικές ένοπλες δυνάµεις, εποµένως η εκτέλεση πυρών δεν θα επιβάρυνε περισσότερο τη θέση του πλοίου ενώ παράλληλα θα ενίσχυε σηµαντικά τις προσπάθειες εξάλειψης του τουρκοκυπριακού θύλακα της Πάφου. Την 201530 το πλοίο άρχισε να εκτελεί βολές. Την 201600 ήλθε στο πλοίο ο Σηµαιοφόρος ΣΕΑ/Μ Παλαίστρος, Διοικητής του Ναυτικού Σταθµού Πάφου, ο Ðåñßðëïõò

οποίος είχε οδηγίες για την κατεύθυνση του πυρός σε συγκεκριµένα σηµεία. Την 201645, µετά το πέρας αποβιβάσεως των οπλιτών, επέβη στο πλοίο αυτοπροσώπως ο Διοικητής της εθνοφρουράς και ζήτησε να συνεχισθεί η βολή και µετά το πέρας της αποβιβάσεως που το πλοίο θα έπρεπε να απάρει. Η βολή συνεχίσθηκε µέχρι την 201745 και το πλοίο απέπλευσε την 201800. Εβλήθησαν συνολικά 900 περίπου βλήµατα 40χιλ κατά της οχυράς τοποθεσίας Μούτταλος, όπου και το κάστρο της πόλεως, στο οποίο αµυνόντουσαν οι τουρκοκύπριοι. Οι αµυνόµενοι Τουρκοκύπριοι στο κάστρο ανέφεραν µε τον ασύρµατό τους στον ενδιάµεσο σταθµό Σταυροκόνου επί λέξει. «Ελληνικό πολεµικό πλοίο αποβίβασε στρατό στην Πάφο και προσβάλλει µε πυρά το κάστρο που σε λίγο θα πέσει». Ο σταθµός αναµετέδωσε στην τουρκοκυπριακή διοίκηση της Λευκωσίας. «Ελληνικά

Το “Λέσβος” µετά τον απόπλου του την 201800 κινήθηκε επί εξάωρο µε πορεία νότια ώστε να αποµακρυνθεί το ταχύτερον από την περιοχή των επιχειρήσεων. Στη συνέχεια έλαβε πορεία προς δυσµάς µέχρι της εισόδου του στο Ελληνικό FIR, από όπου κινήθηκε προς βορά και περνώντας ανατολικά της Κρήτης κατέπλευσε στη Σητεία την 221450. Την 210430 και ενώ το πλοίο βρισκόταν 80 µίλια νοτιοδυτικά της Πάφου εντοπίσθηκε και αναφέρθηκε Αµερικανική δύναµη αποτελούµενη από ένα αεροπλανοφόρο, δύο αντιτορπιλικά και ένα βοηθητικό. Επίσης δύο ή τρεις φορές πέρασε κοντά από το πλοίο αµερικανικό αεροσκάφος αναγνωρίσεως τύπου ORION. Στη Σητεία το πλοίο αποβίβασε την σωρό του πολιτικού υπαλλήλου Μιχαήλ Δαµιανού, ο οποίος απεβίωσε την 210315 συνεπεία καρδιακής προσβολής προφανώς λόγω συγκινήσεως από τα διατρέξαντα γεγονότα.

και “M. Fevzi Cakmac” (GEARING FRAM I). Διοικητής της οµάδος ήταν ο Πλοίαρχος Irfan Tinaz T.N επί του “Adatepe”. Την 211200 τα αντιτορπιλικά παρέκαµπταν το δυτικότερο σηµείο της Κύπρου, το ακρωτήριο Αρναούτης και λάµβαναν πορεία νότος προς Πάφο. Τα RADAR και οι οπτήρες των αντιτορπιλικών δεν εντόπισαν καµία νηοποµπή παρά µόνο τρία εµπορικά σκάφη δύο των οποίων έπλεαν προς Πάφο και ένα προς Λιβύη. Την 211415 σε εκτέλεση διαταγής του Γενικού Επιτελείου της Αγκύρας ήσαν έτοιµα για απογείωση τρία αεροπορικά σµήνη, σύνολο 48 αεροσκάφη, εξοπλισµένα µε βόµβες και ρουκέτες, από τρία διαφορετικά αεροδρόµια της Τουρκίας. Επρόκειτο για το 181 σµήνος από την Αττάλεια, το 141 σµήνος από την Murtenay και το 111 σµήνος από το Eski- Sehir. Θα απογειώνονταν σε κύµατα και θα κάλυπταν την απόσταση σε περίπου 45 λεπτά. Στόχος ήταν η “Ελληνική Νηο-

Το Α/Γ Λέσβος και ο Κυβερνήτης του Λευτέρης Χανδρινός που βρέθηκαν στο µάτι του κυκλώνα κατά τα γεγονότα της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974

πολεµικά πλοία αποβίβασαν στρατό στην Πάφο και προσβάλλουν µε πυρά τους Τουρκοκύπριους στο κάστρο, οι οποίοι παραδόθηκαν». Η Λευκωσία απάντησε προς την Πάφο. «Αµυνθείτε για µερικές ώρες. Μεριµνούµε για αποτελεσµατική αεροπορική βοήθεια». Δεν είναι γνωστό πως διατυπώθηκε η αίτηση της τουρκοκυπριακής διοίκησης της Λευκωσίας προς την Άγκυρα. Οι Τουρκοκύπριοι της Πάφου ύψωσαν λευκές σηµαίες και παραδόθηκαν µε όλο τους τον οπλισµό, ο οποίος ήταν εκπληκτικός σε αριθµητική επάρκεια και ποιότητα. Οι 450 άνδρες της ΕΛΔΥΚ που αποβιβάσθηκαν στην Πάφο επιβιβάσθηκαν σε λεωφορεία και αφού εκτέλεσαν ολονύχτια πορεία µέσω του όρους Τρόοδος αφίχθησαν την 0600 της Κυριακής 21ης Ιουλίου στη δυτική πλευρά του αεροδροµίου της Λευκωσίας, εκείθεν δε µε προφυλάξεις προς το στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ. 48

Ðåñßðëïõò

Την 222200 το πλοίο απέπλευσε από την Σητεία και κατέπλευσε στον ΝΣ την 232100. Το Τουρκικό Γενικό Επιτελείο έλαβε το αίτηµα της τουρκοκυπριακής διοίκησης Λευκωσίας και πείσθηκε πως η Ελλάδα επενέβαινε υπέρ της Κύπρου µε αποβίβαση στρατευµάτων στην Πάφο από τµήµα του Ελληνικού στόλου. Την πεποίθηση αυτή ενίσχυσε µια αναφορά αεροπορικής αναγνώρισης που, κατά παράδοξο τρόπο, ανέφερε τις συντεταγµένες υποτιθέµενης ελληνικής νηοποµπής που έπλεε προς την Κύπρο. Την 211000 το Γενικό Επιτελείο της Άγκυρας απέσπασε από την περιοχή της απόβασης στην Κυρήνεια τρία αντιτορπιλικά και τα έστειλε προς την Πάφο µε διαταγή να επιτεθούν και να βυθίσουν όποιο πλοίο έφερε Ελληνική σηµαία µέσα στην περιοχή των επιχειρήσεων. Τα αντιτορπιλικά ήσαν τα “Kocatepe” (GEARING FRAM II) και δύο ακόµα “Adatepe”,

ποµπή”. Υψηλής προτεραιότητας ήταν η καταστροφή των πολεµικών συνοδών. Ο Σηµαιοφόρος ΣΕΑ/Μ Παλαίστρος Διοικητής του Ναυτικού Σταθµού Πάφου ρώτησε την Λευκωσία «Εδώ, έξω από την Πάφο, περιπολούν δύο αντιτορπιλικά. Είναι δικά µας ή τούρκικα;». Από το ΓΕΕΦ ο Πλωτάρχης Παπαργύρης απάντησε «Τα δύο αντιτορπιλικά που βλέπεις είναι δικά µας, είναι Ελληνικά και πρόσεξε, αν χρειασθούν κάποια βοήθεια να τους τη δώσεις». Την 211500 το πρώτο σµήνος εντόπισε τα τρία πολεµικά και επιτέθηκε µε ρουκέτες. Τα πολεµικά απάντησαν µε αντιαεροπορικό πυρ. Το “Kocatepe” χτυπήθηκε µε ρουκέτα και καταστράφηκε το Κέντρο Πληροφοριών Μάχης (ΚΠΜ). Οι τουρκικές σηµαίες των αντιτορπιλικών δεν απέτρεψαν του τούρκους πιλότους οι οποίοι θεώρησαν ότι ήταν ελληνικό τέχνασµα. Πριν την αναχώρηση από την περιοχή των επιχειρήσεων της Κυρήνειας το “Cakmac” είχε ανασύρει από τη θάλασσα σώο,

ένα τούρκο πιλότο του οποίου το αεροσκάφος είχε καταπέσει από ελληνικό αντιαεροπορικό πυρ. Ο πιλότος, ευρισκόµενος µέσα στο πλοίο, προσπάθησε να αποκαταστήσει επαφή µε τους συναδέλφους του που επιτίθεντο στα πλοία. Οι αεροπόροι του ζήτησαν το ισχύον «σύνθηµα» της ηµέρας, το οποίο όµως, όπως ήταν φυσικό, δεν γνώριζε αφού είχε καταρριφθεί την προηγουµένη. Θαυµάζοντας λοιπόν την ευφράδεια και την άνεση στην τουρκική γλώσσα του ατυχούς πιλότου, ο οποίος εξελήφθη ως Έλληνας, συνέχιζαν να επιτίθενται. Πολύ σύντοµα το “Kocatepe” παρέµεινε ακυβέρνητο και το πλήρωµά του το εγκατέλειψε, ενώ άρχισε να βουλιάζει. Το “Adatepe” χτυπήθηκε επίσης µε ρουκέτα και έχασε τα RADAR του, ενώ το “Cakmac” είχε µικρότερες ζηµιές. Ο Πλοίαρχος Διοικητής µετέφερε την έδρα του στο”Cakmac” και διέταξε τα δύο πλοία να φύγουν πάση δυνάµει προς

Το µνηµείο που στήθηκε στην Πάφο σε ανάµνηση της δράσης του Α/Γ Λέσβος κατά τα δραµατικά γεγονότα της Κύπρου τον Ιούλιο του 1974

βορά αφήνοντας τους ατυχείς ναυαγούς του “Kocatepe” στο έλεος των τουρκικών αεροσκαφών που τους πολυβολούσαν µέσα στις σωστικές λέµβους και σχεδίες. Ο Σηµαιοφόρος Παλαίστρος από την Πάφο µετέδιδε προς το ΓΕΕΦ. «Συµφορά! Κόλαση! Τα τουρκικά αεροπλάνα χτυπούν τα αντιτορπιλικά µας». Από τη Λευκωσία ο Πλωτάρχης Παπαργύρης γνωρίζοντας ότι οι συνδιαλέξεις υποκλέπτονται από του τούρκους απαντούσε ήρεµα «’Άστα να τα κτυπάνε». Ο απολογισµός της τουρκικής αεροναυτικής µάχης ήταν ένα αντιτορπιλικό (Kocatepe) βυθισµένο, ένα αντιτορπιλικό (Adatepe) σοβαρότατα βεβλαµµένο εκτός επιχειρησιακής ετοιµότητας, ένα αντιτορπιλικό (Cakmac) ελαφρά βεβλαµµένο και ένα αεροσκάφος καταρριφθέν. Από το “Kocatepe” διασώθηκαν 42 άνδρες οι οποίοι περισυνελέγησαν από διερχόµενο Ισραηλινό εµπορικό και οδηγήθηκαν στην Χάιφα. Το πλήρωµα των αντιτορπιλικών

αυτού του τύπου ήταν της τάξεως των 290 ανδρών. Η µετέπειτα σταδιοδροµία του Λευτέρη Χανδρινού, για λόγους µη ευδιάκριτους, κινείται στα όρια µεταξύ φθοράς και αφθαρσίας. Συνεχείς τοποθετήσεις σε οριακές θέσεις, η επίµονη αλληλουχία των οποίων γεννά δικαιολογηµένα το συναίσθηµα της αδικίας και της περιθωριοποίησης, σε σχέση πάντα µε τους γύρω του συναδέλφους, λίγο πάνω, λίγο κάτω. Έτσι, όπως το καλοκαίρι του `73 είχε θεωρηθεί “ύποπτος” από την κρατούσα κατάσταση και είχε ευθέως αναφερθεί στον τότε Αρχηγό Ναύαρχο Μαργαρίτη, έτσι και στη περίοδο της Δηµοκρατίας, αρχίζει µια ατέλειωτη αλληλογραφία µε ιεραρχικές αναφορές που απευθύνονται στους Αρχηγούς Στόλου και ΓΕΝ και που καταλήγουν στον... πειθαρχικό κολασµό του. Το 1984, του προτείνεται η τοποθέτησή του στην Άγκυρα ως Ναυτικού Ακολούθου και κείνος δέχεται για να µη χαρακτηρισθεί δειλός. Εκτιµάται ότι δεν ήταν µία “σώφρων” πράξη της Διοίκησης. Με το ιστορικό του, που ήταν σε όλους γνωστό, θα µπορούσε να αποβή επικίνδυνο για τον ίδιο, για την οικογένειά του, αλλά και για την εξωτερική πολιτική της χώρας, εάν εισέπραττε τη µανία των εθνικιστικών παρακρατικών στοιχείων της Τουρκίας. Μετά έρχεται η πρόωρη αποστρατεία του στο βαθµό του Πλοιάρχου. Στο Ναυτικό όλοι γνωριζόµαστε και κανείς δεν τετραγωνίζει τον κύκλο. Μπορεί να θεωρηθεί δικαιολογηµένη η αποστρατεία του Χανδρινού, έχοντας την πολεµική δράση που αναφέραµε παραπάνω, σε σχέση µε άλλους συναδέλφους, αρχαιοτέρους και νεωτέρους του, που προήχθησαν στο βαθµό του Αρχιπλοιάρχου ; Ο Χανδρινός τραυµατίστηκε σε ένα ατύχηµα, έξω από την Κοµοτηνή, τον Μάιο του 1986, επιστρέφοντας στην Άγκυρα µε το αυτοκίνητό του, από την Αθήνα, που είχε έλθει για υπηρεσία. Έµεινε παράλυτος και απαιτήθηκε πολύς χρόνος, µεγάλη προσπάθεια και ψυχική δύναµη, για να κατορθώσει να σταθεί και πάλι και να περπατήσει µε µπαστούνι. Πέθανε πρόωρα τον Ιούλιο του 1994, ουσιαστικά από τις κακουχίες που του προξένησε το ατύχηµα, 20 χρόνια µετά το ταξίδι του “Λέσβος”. ΣΧOΛIΑ Από την παράθεση των κινήσεων του Αρµαταγωγού “Λέσβος” και των συµβάντων τα οποία αυτό προξένησε και έχοντας υπόψη και τα λοιπά δραµατικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Κύπρο θα µπορούσε κανείς να παρασυρθεί σε γενικότερα σχόλια και κρίσεις, όπως π.χ. • Την τόση µικρόνοια των κρατούντων της εποχής οι πράξεις και παραλείψεις των οποίων εντάσσονται στα κακουργήµατα της εσχάτης προδοσίας είτε ηθεληµένης, είτε εξ αµελείας (βλακείας). • Την ανούσια και πολυδιαφηµισµένη,

από τους ίδιους τους Τούρκους, µαχητική ικανότητα των τουρκικών Ε.Δ, οι οποίες, όπως αποδείχθηκε, δεν θα πατούσαν ποτέ την Κύπρο, έστω και µόνο, εάν τα τµήµατα της ΕΛΔΥΚ και της εθνοφρουράς βρισκόντουσαν στις θέσεις που προέβλεπαν τα Κυπριακά σχέδια και όχι νότια κυνηγώντας Μακαριακούς. Πολλώ µάλλον εάν εφαρµόζονταν τα ελληνικά σχέδια ενίσχυσης της κυπριακής άµυνας. • Την απίστευτη ευκολία µε την οποία κατέρρευσε και φυλλορρόησε το ελληνικό πολιτικοστρατιωτικό κατεστηµένο του `74, που όντας τόσο κατώτερο των περιστάσεων, έγινε υπαίτιο της δεύτερης µεγαλύτερης Εθνικής καταστροφής του 20ου αιώνα. Αναγνωρίζοντας το ελλιπές επίπεδο πληροφόρησής µας, αλλά και την έλλειψη αρµοδιότητας για διατύπωση κρίσεων σε τόσο σοβαρά ζητήµατα, θα παραµείνουµε στο επίπεδο του αείµνηστου φίλου Λευτέρη Χανδρινού, που η µοίρα τον έφερε να διαδραµατίζει ένα ρόλο µε σοβαρότατες επιπτώσεις στο µέσον όλης αυτής της τραγωδίας. Θα ξεκινήσουµε από το ουσιαστικό αποτέλεσµα που ήταν η άµεση εκκαθάριση του τουρκοκυπριακού θύλακα της Πάφου. Το φυσικό οχυρό, παράλληλα µε τον σηµαντικό οπλισµό που διέθεταν οι αµυνόµενοι καθιστούσε την τοποθεσία µια απ` τις πλέον απόρθητες στην Κύπρο, που κατά πάσα πιθανότητα θα παρέµενε σε τουρκοκυπριακά χέρια, παρά τις προσπάθειες των πολιορκητικών τµηµάτων. Σε αυτή την πολύ πιθανή περίπτωση, ο σηµερινός χάρτης της Κύπρου θα ήταν διαφορετικός και θα περιελάµβανε την Πάφο στο τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος. Άξια σχολιασµού είναι η περίεργη καθυστέρηση των 50 και πλέον ωρών που παρεµβλήθηκε στο ταξίδι του “Λέσβος”, Λεµεσός – Λίνδος – Λεµεσός (16/7 πρωί, 18/7 βράδυ). Ο τότε Αρχηγός Ναυτικού, Πέτρος Αραπάκης, στο βιβλίο που εξέδωσε αργότερα µε τίτλο «Το τέλος της σιωπής» (Σελ. 217) γράφει: «Συγκεκριµένα, όταν, στις 16 Ιουλίου, επιβεβαίωσα ότι ο αρχιεπίσκοπος είχε διασωθεί και διαφύγει στην Πάφο, τότε, µολονότι το πλοίο είχε διατεθεί στο ΑΕΔ και βρισκόταν νότια της Πάφου, διέταξα να διακόψει τον πλου και να αναστρέψει προς τη Ρόδο µε το υπ` αριθ. ΑΝ 161025 σήµα µου, ανησυχώντας µην τυχόν οι επιβαίνοντες άνδρες και τα πυροµαχικά χρησιµοποιηθούν κατά του Μακαρίου. Στις 17 Ιουλίου, όταν πλέον διαπίστωσα ότι ο Μακάριος είχε διαφύγει στο εξωτερικό, διέταξα το πλοίο να συνεχίσει τον πλου προς την Κύπρο.» Από τα ανωτέρω τεκµαίρεται ότι ο Αρχηγός δεν ήξερε τίποτε για το πραξικόπηµα της Κύπρου και όταν το πληροφορήθηκε, έδρασε εξ ιδίας πρωτοβουλίας, µε στόχο να καθυστερήσει τον κατάπλου του “Λέσβος” εν αγνοία του ΑΕΔ (;), µήπως τα µεταφερόµενα, προσωπικό και υλικά, χρηÐåñßðëïõò

σιµοποιηθούν κατά του Μακαρίου. Λες και το πραξικόπηµα ήταν θέµα προσωπικό για τον Μακάριο και όχι εγκληµατική παγίδα για τον Ελληνισµό, που την έστησαν εκείνοι που είχαν συµφέρον και το Ελλαδικό καθεστώς, ή συµφώνησε, ή έπεσε µέσα. Όταν βεβαιώθηκε ότι ο Μακάριος διέφυγε στο εξωτερικό, επαναδροµολόγησε το “Λέσβος” προς τον προορισµό του. Είναι πειστική η εξήγηση; Το ΑΕΔ πως αντέδρασε µε την παρεµβολή του ΑΝ; ή µήπως δεν την αντιλήφθηκε; Τι σήµαινε η παρέµβαση του Αντισυνταγµατάρχου Χ. Φαρµάκη της 4ης ΜΕΟ ΑΕΔ να µην εκφορτωθούν στην Αµµόχωστο τα πυροµαχικά που µετέφερε το “Λέσβος” και µάλιστα µε όλες τις ενδείξεις να βεβαιώνουν για την επικείµενη Τουρκική εισβολή που έγινε µετά 12 ώρες; Αναπάντητα ερωτήµατα, στα οποία αναµένονταν σοβαρότερες απαντήσεις εκ µέρους του Αρχηγού του Ναυτικού εκείνης της εποχής. Το επόµενο πρωί το “Λέσβος” έπλεε µε δυτική πορεία νοτίως της Λεµεσού και ο Λευτέρης πληροφορείται από το ραδιόφωνο της Λευκωσίας την εισβολή. Οι άµεσες ενέργειές του εκτιµώνται ως απόλυτα ορθές. Στρέφει προς ΝΔ να αποµακρυνθεί, διατάσσει συναγερµό, συµπληρώνει την επάνδρωση του οπλισµού του µε οπλίτες της ΕΛΔΥΚ. Το γεγονός πως η Οργανική Δύναµη ειρήνης είναι µικρότερη της απαιτουµένης για την επάνδρωση όλου του οπλισµού του πλοίου δεν είναι παράδοξο, παρόλο που θα µπορούσε εν όψει της λεπτής αποστολής να είχε συµπληρωθεί έστω δι` αποσπάσεως από τα λοιπά πλοία του ιδίου τύπου. Διατάσσεται να πλεύσει στην Πάφο. Ορθώς ζητεί διευκρινίσεις για τον κατάπλου µέρα ή νύχτα. Μη λαµβάνοντας απάντηση αποφασίζει, παράτολµα, να πλεύσει άµεσα έστω και µέρα. Η απόφαση του Λευτέρη να ανταποκριθεί στο αίτηµα του τοπικού στρατιωτικού Διοικητού και να εκτελέσει πυρά υποστήριξης, λήφθηκε µετά σωστή εκτίµηση της καταστάσεως, µε τόλµη και µια, όχι συνηθισµένη, υπέρβαση των τυπολατρικών διαδικασιών. Παράλληλα η καθυστέρηση του απόπλου του για περισσότερο από µια ώρα, µετά την αποβίβαση των οπλιτών, εκεί, µέρα µεσηµέρι, αγκυροβοληµένος έξω από την Πάφο, µόνο και µόνο για να ολοκληρώσει τα πυρά που του ζητούσαν, διακινδυνεύοντας θανάσιµα τη ζωή του και το πλοίο του, εάν εντοπιζόταν από την εχθρική αεροπορία που είχε ζητηθεί από τους τουρκοκυπρίους, δείχνει ιδιαίτερη γενναιότητα και ψυχικά προσόντα που επιβεβαιώνονται σε πολεµική περίοδο και όχι σε γραφείο ή σε περίοδο ειρήνης. Η τήρηση νοτίας πορείας µετά τον απόπλου από την Πάφο, µε στόχο την ταχύτερη δυνατή έξοδο από την ακτίνα ενεργείας της εχθρικής αεροπορίας, µε σύγχρονη τήρηση σιγής ασυρµάτου, φανε50

Ðåñßðëïõò

ρώνει επαγγελµατική επάρκεια και παράλληλα ένα πνεύµα καλλιεργηµένο και σφυρηλατηµένο σε ασκήσεις ναυτικής τακτικής που βρίσκει την εφαρµογή του σε εµπόλεµη κατάσταση. Ένα σηµείο στο οποίο θα ήθελα να σταθώ είναι ο ενθουσιασµός µε τον οποίον υποδέχθηκαν οι επαναπατριζόµενοι µε το “Λέσβος” οπλίτες της ΕΛΔΥΚ, την αναγγελία της επανόδου των στο Κυπριακό έδαφος, την Πάφο, µε σκοπό τη συµµετοχή τους στις πολεµικές επιχειρήσεις, από τις οποίες πολλοί δεν γύρισαν ποτέ. Ήταν ο ίδιος ενθουσιασµός, τον οποίον διαπιστώσαµε όλοι µας, στην κατάταξη των εφέδρων, εδώ στην Ελλάδα, κατά τη διάρκεια της παρωδίας επιστράτευσης που διατάχθηκε. Ήταν η θέληση του λαού να πολεµήσει για τα εθνικά δίκαια και το εθνικό φιλότιµο, την οποία θέληση, δεν µπόρεσε να διαχειρισθεί η ηγεσία, παρά το ό,τι ήταν στρατιωτική. Ήταν ένα λαϊκό ξέσπασµα µετά τα επτά χρόνια της οπερετικής δικτατορικής διακυβέρνησης, που αν γινόταν εκµεταλλεύσιµο από µια, στοιχειωδώς εµπνευσµένη ηγεσία, θα µπορούσε να µεγαλουργήσει. Κρίµα!!! Από το τµήµα του επεισοδίου που αφορά τα τρία τουρκικά αντιτορπιλικά και τα τουρκικά αεροσκάφη δεν θα σταθώ στο εύκολο σκώµµα της µεταξύ των συµπλοκής, διότι δεν θεωρώ σοβαρή τη λοιδορία των αµοιβαίων παρεµβολών που δεν είναι καθόλου ασυνήθεις στις Ε.Δ. όλου του κόσµου. Πέραν όµως του κυρίου γεγονότος, θα ήθελα να επισηµάνω τέσσερα σηµεία που µου προξένησαν εντύπωση και που υπογραµµίζουν το επίπεδο οργάνωσης των τουρκικών Ε.Δ. 1. Η αίτηση αεροπορικής υποστήριξης των τουρκοκυπρίων της Πάφου εκπέµφθηκε την 20η Ιουλίου µεταξύ των ωρών 1400 – 1700. Η εποχή και το γεωγραφικό πλάτος προσδιορίζουν διάρκεια φωτός ηµέρας µέχρι 2030 – 2100. Υπήρχε λοιπόν διάστηµα τουλάχιστον 3.5 – 4 ωρών για να παρασχεθεί αεροπορική συνδροµή. Τελικά τα αεροσκάφη πήγαν το µεσηµέρι της 21ης. Εκτιµάται ως αδικαιολόγητη η καθυστέρηση και µάλιστα σε µια επιχείρηση που χαρακτηριζόταν από ανυπαρξία αντιπάλου αεροπορίας, εν όψει δε και των, αβασίµων όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, πληροφοριών περί Ελληνικής νηοποµπής που εκτελούσε απόβαση στην Δυτική Κύπρο. 2. Μετά τη σύγκρουση των τουρκικών αντιτορπιλικών µε τα τουρκικά αεροσκάφη, µε τα γνωστά αποτελέσµατα, µου είναι ακατανόητη η αποχώρηση από το πεδίο της µάχης των διασωθέντων, έστω µε πλήγµατα, αντιτορπιλικών και η εγκατάλειψη των ναυαγών του “Kocatepe” στην τύχη τους. Η αποχώρηση, έστω µε την µεγίστη ταχύτητα, δεν ήταν ασφαλώς η πράξη που διέσωσε τα αντιτορπιλικά. Προφανώς αποκαλύφθηκε η παρεξήγηση και τα αεροσκάφη σταµάτησαν τις επιθέσεις τους. Δεν θα έπρεπε να γυρίσει το

λιγότερο βεβλαµµένο “Cakmac” για του ναυαγούς ; Περίεργη µέριµνα για τους συντρόφους. 3. Οι Τούρκοι πιλότοι µέσα στη θέρµη και την ορµή τους, όχι µόνο επιτέθηκαν εναντίον των δικών τους αντιτορπιλικών, µέρα µεσηµέρι, αλλά και κατά του ηµιβυθισµένου από ετών εµπορικού πλοίου στον ύφαλο Μουλιά, ΝΔ της Πάφου. Το σηµαντικότερο όµως είναι, ότι µετά την εγκατάλειψη του “Kocatepe” από το πλήρωµά του, πέρασαν και πολυβόλησαν τους ναυαγούς επάνω στις βάρκες και τις σχεδίες, σκοτώνοντας πολλούς απ` αυτούς. Αν οι ναυαγοί ήσαν Έλληνες, οι πιλότοι θα είχαν ασφαλώς τιµηθεί ως ήρωες. 4. Η αποφυγή αµοιβαίων παρεµβολών µεταξύ πλοίων και αεροσκαφών και η αµοιβαία αναγνώριση επιτυγχάνεται µε τις συσκευές IFF (Interrogation Friend or Foe) που είναι εγκατεστηµένες και στα δύο. Είναι γεγονός πως οι συσκευές αυτές, ιδίως τα παλιότερα µοντέλα των αντιτορπιλικών, δεν ήταν στο καλύτερο δυνατό επίπεδο λειτουργίας και αξιοπιστίας. Από την άλλη πλευρά τις ίδιες συσκευές είχαν και τα ελληνικά αντιτορπιλικά και αεροσκάφη µε τις ίδιες συχνότητες. Οι αεροπόροι παρουσιάζονταν απρόθυµοι, ακόµα και σήµερα κάνουν το ίδιο, να θέσουν τις συσκευές IFF ΕΝΤΟΣ διότι αυξάνεται η απόσταση εντοπισµού των από τα εχθρικά RADAR. Πράγµατι πρώτα εµφανίζεται στην οθόνη του RADAR η IFF και µετά η πραγµατική ηχώ του αεροσκάφους. Για κάποιους απ` αυτούς τους λόγους ή και για όλους µαζί οι συσκευές IFF δεν λειτούργησαν. Το σηµαντικότερο όµως συµπέρασµα είναι ότι οι τουρκικές Ε.Δ. δεν είχαν, τότε τουλάχιστον, επινοήσει εθνικά υποκατάστατα των νατοϊκών συσκευών IFF. Η Κύπρος αναγνώρισε και τίµησε τον αγώνα των Κυπρίων και των Ελλήνων που πολέµησαν στο έδαφός της. Μεταξύ των άλλων, τίµησε και τον Λευτέρη, στήνοντας ειδικό µνηµείο, που θυµίζει τον ηρωισµό του και έδωσε το όνοµά του, σε κεντρικό δρόµο της Πάφου. Η Ελλάδα τηρεί µια ακατανόητη σιωπή για όλους τους Έλληνες µαχητές, που είτε έπεσαν στην Κύπρο, είτε γύρισαν από εκεί. Εάν πιστεύεται, πως κατ` αυτό τον τρόπο, εξυπηρετείται η πολιτική της προσέγγισης µεταξύ των γειτονικών χωρών, “πλανώµεθα οικτράν πλάνην”, όπως συνηθίζαµε να λέµε κάποτε. Απλά γινόµαστε ανυπόληπτοι στους ξένους και το σηµαντικότερο είναι ότι χάνουµε τον αυτοσεβασµό µας. Με τέτοιες όµως συµπεριφορές και αντιµετωπίσεις εκ µέρους του επισήµου κράτους, δεν πρέπει να µεµφόµαστε που η κοινωνία και τα παιδιά µας στερούνται προτύπων, ούτε να µεµψιµοιρούµε διότι στα βάθρα της δηµοσιότητας και της αναγνωρισιµότητας, αναρριχώνται κάποιες επιδειξιµανείς µετριότητες µε µόνο εφόδιο την δηµόσια έκφραση ασυνήθων δοξασιών, “αναλώµασι” κάθε σοβαρότητας.

ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ: Ιστορία πάνω από µισό αιώνα Από τη λίμνη Παμβώτιδα σε όλο τον κόσμο νωσε τους Μεσογειακούς Αγώνες, οι εγκαταστάσεις βελτιώθηκαν αρκετά. Τότε κατασκευάστηκε και ο πύργος που βρίσκεται στο σηµείο τερµατισµού, δίπλα στη λίµνη. Μέχρι την έναρξη λειτουργίας του Σχοινιά, η Παµβώτιδα ήταν το µόνιµο πεδίο στο οποίο κρινόταν ο τίτλος του έλληνα πρωταθλητή στο αγώνισµα.

Αυτή είναι η πρώτη εγκατάσταση του ΝΟΙ δίπλα στην Παμβώτιδα. Από εδώ ξεκίνησαν όλα, το 1954

Το 2004 ο Ναυτικός Όµιλος Ιωαννίνων έκλεισε 50 χρόνια ύπαρξης δίπλα στην Παµβώτιδα, αλλά και πάντα στην πρώτη γραµµή των επιτυχιών πανελλαδικά, στην κωπηλασία, όντας ο πλέον πολυνίκης σύλλογος ανά την Ελλάδα στο άθληµα. Ο Όµιλος ιδρύθηκε το 1954 από 27 συνολικά ανθρώπους της πόλης των Ιωαννίνων που αποφάσισαν ότι η λίµνη χρειάζεται έναν κωπηλατικό όµιλο. Εκτός από το πρωτότυπο της απόφασης δηµιουργίας ενός κωπηλατικού αθλητικού συλλόγου, οι άνθρωποι που συνυπέγραψαν τη δηµιουργία του είχαν και άλλα πράγµατα στο µυαλό τους. Πρώτον, να αποκτήσει ο Όµιλος ιδιόκτητη έκταση, ώστε να στεγαστούν (και να αναπτυχθούν) οι εγκαταστάσεις του. Έτσι, έγιναν τα πρώτα γραφεία στη Λιµνοπούλα, δίπλα στην Παµβώτιδα, εκεί που σήµερα βρίσκεται το εστιατόριο. Το πρώτο διοικητικό συµβούλιο ήταν πενταµελές και αποτελούνταν από τους Γιώργο Φιλίππου, Γιώργο Πουτέτση, Κίµωνα Κυριαζή, Δηµήτρη Κίτσια και Αντώνη Λύτη. ΝΟΙ και ΕΑΝΚΙ Η µετέπειτα πορεία του Οµίλου ήταν σταθερά ανοδική, τόσο στον αγωνιστικό τοµέα, όσο και στην επιρροή που άσκησε στα αθλητικά πράγµατα της πόλης. Ο ΝΟΙ έπαιξε σηµαντικό ρόλο και στη δηµιουργία του Εθνικού Ναυταθλητικού Κέντρου της 52

Ðåñßðëïõò

Λιµνοπούλας, το οποίο περιλαµβάνει µέχρι σήµερα το µόνο κλειστό γυµναστήριο της πόλης των Ιωαννίνων. Αρχικά, υπήρχε η ιδέα να γίνει ένα αθλητικό κέντρο στα πρότυπα του Αγίου Κοσµά στην Αττική. Ο ΝΟΙ παραχώρησε τις εγκαταστάσεις του προκειµένου να συµπληρωθούν οι τυπικές λεπτοµέρειες για την ίδρυση του φορέα του ΕΑΝΚΙ, µέχρι τη στιγµή που η σηµερινή έκταση (δασικό φυτώριο τότε) µεταβιβάστηκε και οι εγκαταστάσεις εξελίχθηκαν όπως τις γνωρίζουµε σήµερα. Εκτός από τις αθλητικές υποδοµές µε τα προπονητήρια, τους ξενώνες και τον στίβο της λίµνης, υπάρχει και το κάµπινγκ, το µοναδικό στην πόλη των Ιωαννίνων. Το 1970 ήταν µια κοµβική χρονιά στην ιστορία του Οµίλου, αλλά και των αθλητικών δρώµενων της πόλης. Η λίµνη Παµβώτιδα φιλοξένησε για πρώτη φορά παγκοσµίου επιπέδου αγώνες, το Παγκόσµιο Πρωτάθληµα των Εφήβων. Από τότε, οι εγκαταστάσεις του Ναυτικού Οµίλου εξαπλασιάστηκαν και σήµερα παραµένουν ανάµεσα στις σηµαντικότερες στη χώρα, ακόµη και µετά τη λειτουργία του Ολυµπιακού Κωπηλατοδροµίου στο Σχοινιά. Επιλέγονται, όχι µόνο για αγώνες ή διαδικασίες πρόκρισης, αλλά και για την προετοιµασία της Εθνικής Οµάδας αλλά και ξένων αποστολών. Το 1993, χρονιά κατά την οποία η Ελλάδα διοργά-

Σε Ελλάδα και κόσµο Σήµερα, η κυριαρχία του Ναυτικού Οµίλου στην ελληνική κωπηλασία δύσκολα αµφισβητείται. Εκτός από τις εγχώριες διοργανώσεις, οι αθλητές του Οµίλου έχουν να παρουσιάσουν διακρίσεις και σε αγώνες παγκοσµίου επιπέδου, όπως και Ολυµπιακούς. Ο νυν πρόεδρος του Οµίλου, κ. Σωτήριος Στάµος, είναι από µόνος του µια από τις προσωποποιήσεις της ιστορίας του αθλήµατος στην Ελλάδα. Χρόνια στο «τιµόνι» του ΝΟΙ, αλλά και µε πολύ έντονο και σηµαντικό για το άθληµα πέρασµα από την προεδρία της Ελληνικής Κωπηλατικής Οµοσπονδίας Φίλων Ναυτικών Σωµατείων (ΕΚΟΦΝΣ), ο κ. Στάµος παραµένει από τους σηµαντικότερους ανθρώπους του αθλήµατος στην Ελλάδα και τον κόσµο. Μαζί του, η διοίκηση του Οµίλου που συντηρεί ένα ολόκληρο οικοδόµηµα, το οποίο αλληλεπιδρά συνεχώς µε την πόλη των Ιωαννίνων όντας αναπόσπαστο πλέον κοµµάτι της, αλλά και οι προπονητές, αυτοί οι οποίοι έχουν δηµιουργήσει επί του αγωνιστικού πρακτέου την παντοκρατορία του ΝΟΙ. Το 2006 ήταν µια εξαιρετική χρονιά, όχι µόνο για την ελληνική Κωπηλασία σε εθνικό επίπεδο, αλλά και για τον ΝΟΙ. Το προηγούµενο έτος έφερε τον ΝΟΙ για άλλη µια φορά στην πρώτη θέση σε εθνικό επίπεδο, αλλά και µε πολύ σηµαντικές διακρίσεις των αθλητών του µε τα χρώµατα της Ελλάδας εκτός συνόρων, στους διεθνείς αγώνες του περασµένου καλοκαιριού.

Ένα κομμάτι μόνο από τις προθήκες γεμάτες με τρόπαια, στα γραφεία του ΝΟΙ.

ÊÑÉÔÉÊÇ ÔÅ×ÍÇÓ

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΜΑΝΘΟΥΛΗΣ Ο

Υποναύαρχος Π.Ν. ε.α. κύριος Σταµάτης Μανθούλης, κληρονόµησε µαζί µε τον δίδυµο αδελφό του την αγάπη για την ζωγραφική και τις τέχνες, από την µητέρα του. Τα δύο παιδιά από νωρίς καλλιέργησαν αυτήν τους την κλίση εντυπωσιάζοντας τους δασκάλους τους. Ο κύριος Μανθούλης ακόµα θυµάται την έκπληξη της δασκάλας του στο νηπιαγωγείο στην Κοµοτηνή, όπου γεννήθηκε, όταν ζωγράφισε ένα άλογο στον µαυροπίνακα µε κιµωλία. Η ζωγραφιά δεν σβήστηκε για αρκετό καιρό αφού έγινε θέαµα για διδάσκοντες και µαθητές. Η οικογένεια βρέθηκε στην Αθήνα το 1940 και τα δύο αδέλφια αποφοίτησαν από την Σχολή Ναυτικών Δοκίµων ως Σηµαιοφόροι Μηχανικοί το 1956 και σταδιοδρόµησαν στο Πολεµικό Ναυτικό. Ωστόσο ποτέ δεν σταµάτησαν να αγαπούν την ζωγραφική και

να δηµιουργούν, παρακολουθώντας παράλληλα µαθήµατα της Σχολής ABC. Ο Σταµάτης Μανθούλης συµµετείχε επίσης στα µαθήµατα ζωγραφικής του Κολλεγίου Αθηνών και µαθήτευσε δίπλα στον εξαίρετο ζωγράφο Δηµήτριο Φαµελιάρη. Πραγµατοποίησε δύο ατοµικές εκθέσεις µε υδατογραφίες και ελαιογραφίες, κερδίζοντας πολλά κολακευτικά σχόλια. Τα ζωντανά χρώµατα και η έµφαση στην αναπαράσταση του φωτός και των ταξιδιών του στη θάλασσα, ως κύρια χαρακτηριστικά των έργων του, δηµιουργούν δύο παράλληλους κόσµους, αυτόν της πραγµατικότητας και αυτόν των αντανακλάσεων στο νερό. Ευχόµαστε στο εκλεκτό µέλος καλή επιτυχία στους όµορφους δρόµους της παλέτας και του καµ-βά.

Οι πίνακες της παρουσίασης έχουν δωριθεί από τον ζωγράφο στο Ν.Μ.Ε.

ΤΟ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ Να ’ναι σα να ’µουν έτοιµος. Και να ’ναι σα να ’χω χάσει το εισιτήριο. Οι κάβοιν’ αφροκοπάν, κι οι αφροί να το κουνάνε - µες στους καπνούς του, όρνιο – ένα καράβι. Κι εγώ να ψάχνοµαι εδώ χάµω. Και όλο – όλο...το εισιτήριο – να λέω - συντρόφοι ωραίοι... Και να µην έρχεται µια βάρκα έως το µώλο, Να µη φαινώνται πουθενά οι βαρκαρέοι... Οι βαρκαρέοι!... Το εισιτήριο!... Να τρέµει - ζαγάρι εντός µου – η Χαλκίδα και τα όρη, Κι εκεί να το ’χουν συνεπάρει οι ανέµοιµετέωρο – µες στις αχλές του – το βαπόρι... Ω διάολε!... Όλα να ’χουν χαθεί και να ’χουν πάει κι οι άνθρωποι δραπετεύσει από τους τόπους, κι αυτό το πλοίο να τραβάει και να τραβάει, χωρίς µηχανικούς, χωρίς ανθρώπους... Και χωρίς φώτα. Ακυβέρνητο. Και όλο να χλιµιντράει στο χάος. Κι ως θα κλαίω, - κι όλο να ψάχνοµαι, να ψάχνωµαι στο µώλο κι όλο για κείνο το εισιτήριο να λέω... Γιάννης Σκαρίµπας

Από την μόνιμη έκθεση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, ελαιογραφία, «Αγώνες Υδραίων».

ΙΩΣΗΦ ΝΤΕΜΙΡΗΣ Ε ισιτήριο στον πολύχρωµο κόσµο της ζωγραφικής και τις περιπέτειες του κόσµου της θάλασσας αποτελεί η πολυθεµατική παλέτα του γνωστού ζωγράφου, µέλους, φίλου και συµπαραστάτη του ΝΜΕ Ιωσήφ Ντεµίρη. Λένε ότι αν επισκεφτείς µια πόλη δυο τρεις µέρες µπορείς να γράψεις γι αυτήν ένα ολόκληρο βιβλίο, αν παραµείνεις σ’ αυτή λίγους µήνες το κείµενό σου θα φτάσει µε δυσκολία ένα µικρό διήγηµα ενώ αν ζήσεις εκεί πάνω από ένα χρόνο θα µπορούσες να την περιγράψεις σε µια σελίδα χαρτί. Είναι δύσκολο να παρουσιάσουµε το έργο του φίλου µας Ιωσήφ και να είµαστε αντικειµενικοί. Έτσι δηµοσιεύουµε την ελληνική µετάφραση του δελτίου τύπου που κυκλοφόρησε ο Σταθµός του λιµανιού της Βαρκελώνης τον Απρίλη του 1998 για την πρώτη έκθεση του Ιωσήφ Ντεµίρη στην Ισπανία. Ο Ναυτικός Σταθµός της καταλανικής πρωτεύουσας σήµερα λειτουργεί ως

χώρος τεχνών και είναι αναγνωρισµένος διεθνώς ως ένας από τους σηµαντικότερους οργανισµούς προβολής της σύγχρονης ζωγραφικής. «Ο Ιωσήφ Ντεµίρης, Έλληνας ζωγράφος, διάσηµος για τα έργα του µε ναυτικές σκηνές και θαλασσογραφίες, παρουσιάζει στην Βαρκελώνη την πρώτη του ατοµική έκθεση. Στις ελαιογραφίες του ο Ντεµίρης αναπαριστά την θάλασσα σ’ όλο της το µεγαλείο, στις διάφορες στιγµές της και από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Άλλοτε σε απόλυτη ηρεµία και άλλοτε ταραγµένη. Την φασαρία στα συνωστισµένα λιµάνια της και τα καράβια της, πότε ιστιοπλοώντας πότε ναυαγισµένα. Ο Ντεµίρης γεννήθηκε στην Πάτρα το 1945. Σπούδασε σχέδιο και αργότερα έλαβε µαθήµατα ζωγραφικής από µεγάλους Έλληνες καλλιτέχνες, όπως ο Απόστολος Γεραλής. Σήµερα είναι ένας

Αριστερά: Δημοσίευμα της εφημερίδας «Maritimas», καθημερινό ημερολόγιο του λιμανιού της Βαρκελώνης, με ημερομηνία 24 Απριλίου 1998, με αφιέρωμα στην έκθεση του Ιωσήφ Ντεμίρη στην Βαρκελώνη. Δεξιά: Ο ζωγράφος μπροστά από το πλοίο του Μαγγελάνου Nao Victoria, που κατέπλευσε το 2006 στην Μαρίνα της Ζέας μετά από πρόσκληση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Ο Ι. Ντεμίρης το ζωγράφισε και χάρισε στο πλήρωμα την όμορφη ελαιογραφία. Το έργο θα εκτεθεί στο Μουσείο που κατασκευάζεται στη Σεβίλλη, αφιερωμένο στον Μαγγελάνο και το γύρω του κόσμου.

Ðåñßðëïõò

Αριστερά: Βραβείο του Δήμου Παλαιού Φαλήρου για την συμμετοχή του Ι. Ντεμίρη στις πολιτιστικές εκδηλώσεις της Ολυμπιάδος με την έκθεση «Ιστορικές Θαλασσινές Διαδρομές» που συνδιοργανώθηκε με το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και εγκαινίασε ο Επίτιμος Πρόεδρος της Ν.Δ. κύριος Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Δεξιά: Ο κύριος Οικονόμου, μέλος τότε και τώρα Β΄ Αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του Μουσείου, προσφέρει στον Διευθυντή του Ναυτικού Σαλονιού Αμβούργου πίνακα του Ιωσήφ Ντεμίρη με ιστορικό Γερμανικό πλοίο. Ο πίνακας δωρίθηκε από τον ζωγράφο για να αποτελέσει το δώρο του Μουσείου στην εκδήλωση.

από τους πιο σηµαντικούς ζωγράφους της Ελλάδος, κυρίως ναυτικής θεµατικής και συναντάµε τα έργα του σε πολλές ιδιωτικές και δηµόσιες συλλογές, ελληνικές και ξένες, στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, όπως και σε Πινακοθήκες των Πατρών, Καλαµάτας, Θεσσαλονίκης και πολλές διοικητικές υπηρεσίες του Ελληνικού Πολεµικού Ναυτικού. Η έκθεσή του στην Βαρκελώνη είναι η πρώτη έκθεση που πραγµατοποιεί ο ζωγράφος στην Ισπανία, αλλά ωστόσο είναι γνωστός σε Ελλάδα, Κύπρο, Λονδίνο, Ιταλία και Αυστραλία όπου έχει πραγµατοποιήσει πολλές εκθέσεις µε µεγάλη επιτυχία και κολακευτικά σχόλια από τον τύπο. Οι κριτικοί τέχνης παρουσιάζουν τον Ιω-

σήφ Ντεµίρη ως έναν από τους λίγους σηµερινούς Έλληνες ζωγράφους που καταπιάνονται µε την κλασική ναυτική θεµατική πετυχαίνοντας εικόνες γεµάτες ποίηση, αρµονία, ευαισθησία χρωµάτων και λεπτοµέρεια σχεδίου. Αυτό που εντυπωσιάζει στους πίνακές του είναι η αίσθηση αιχµαλωσίας της στιγµιαίας κίνησης του φωτός στο νερό. Στις ελαιογραφίες του παρατηρείται ο επηρεασµός από την Μεσογειακή Ναυτική Ιστορία καθώς και από µεγάλες ναυτικές προσωπικότητες, όπως ο Μαγγελάνος, ο Κολόµβος, ή ο Αµέρικο Βεσπούτσι. Ο Ντεµίρης ξαναζωντανεύει στην φαντασία του τους σπουδαίους άνδρες και µοιράζεται µαζί τους σηµαντικές ιστορι-

κές στιγµές, αναπαριστώντας τέλεια την κλασική παράδοση. Στην νέα του έκθεση, µεταξύ άλλων θεµάτων, αφιερώνει πολλά έργα του στην Ισπανική Ναυτική Ιστορία, αναπαριστώντας την Ναυµαχία της Ναυπάκτου, γεγονότα που έλαβαν µέρος στο λιµάνι της Βαρκελώνης και άλλες πολλές ναυτικές ιστορικές στιγµές». Στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος αισθανόµαστε πολύ τυχεροί και υπερήφανοι για τον φίλο µας Ιωσήφ, τον ευχαριστούµε θερµά για την στήριξή του στο έργο του Μουσείου και ευχόµαστε να συνεχίσει να µας εκπλήσσει µε τις χρωµατικές πανδαισίες.

Ελαιογραφίες με θαλασσινά τοπία, προσφορά του ζωγράφου προς πώληση για ενίσχυση των σκοπών του Μουσείου. Tηλ.: 210 4516264, 210 4516822 • Fax: 210 4512277

Φιλοξενία

Θάλασσα

Πολιτισµός

Ο Ναυτικός Όμιλος «Αδρίας», που δραστηριοποιείται στη περιοχή του Δήμου Υδρούσας νήσου Άνδρου, επ’ ευκαιρία της ιδρύσεως του, σας προσκαλεί, από Πέμπτη 17 Μαΐου έως Τρίτη 22 Μαΐου, στις εορταστικές εκδηλώσεις που διοργανώνει. Με επίκεντρο το τριήμερο 18/05 - 20/05 και εν όψει της ενάρξεως της Τουριστικής περιόδου, ελάτε να γνωρίσετε το πανέμορφο νησί μας –δύο βήματα από την Αθήνα-, να απολαύσετε την ζεστή φιλοξενία μας και να γευθείτε τις πεντανόστιμες παραδοσιακές γεύσεις της Άνδρου. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει: Την Παρασκευή 18 Μαΐου και ώρα 19:00 στο Ξενοδοχείο «Andros Holidays» ομιλία του Αντιναυάρχου (ε.α.) Ι. Παλούμπη με θέμα «Η συμβολή του Εμπορικού Ναυτικού στην ανάπτυξη της Ελλάδος τον 20ο αιώνα», θα επακολουθήσουν εγκαίνια της Εκθέσεως έργων του «Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος» η οποία και θα διαρκέσει έως και την Δευτέρα 28 Μαΐου (του Αγίου Πνεύματος). Καλλιτεχνικές εκδηλώσεις (παραδοσιακοί χοροί και τραγούδια) που θα γίνουν στο Μπατσί και στο Γαύριο, τα βράδια 18ης και 19ης Μαΐου. Ιστιοπλοϊκοί αγώνες επιδείξεως που θα γίνουν στον όρμο Μπατσιού το πρωί της 19ης Μαΐου Θα γίνουν και εκδηλώσεις προς τιμή του Κοινωνικού και όχι μόνον, έργου του Πολεμικού μας Ναυτικού. Προς τούτο θα γίνει ομιλία του Καθηγητού κυρίου Γεωργίου Χαραμή, με θέμα την «Δράση των Ελληνικών Υποβρυχίων κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου» την Κυριακή 20/05 και ώρα 19:00. Για την περίοδο αυτή των εκδηλώσεων, θα ισχύουν προνομιακές τιμές στα Ξενοδοχεία, Ενοικιαζόμενα Δωμάτια και Διαμερίσματα, Ταβέρνες, Εστιατόρια, κλπ. Πληροφορίες & Kρατήσεις: Γεώργιος Δεσποτόπουλος, Πρόεδρος Ν.Ο. «ΑΔΡΙΑΣ»: Τηλ. 2109839479 – 6937089730, Fax: 2109824403, e-mail: noadrias@otenet.gr Στυλιανός Πολυκράτης, Μέλος Δ.Σ. Ν.Ο. «ΑΔΡΙΑΣ»: Τηλ. 2282071950 – 6944524063, Fax: 2282041052, e-mail: sps1@aias.gr

Ðåñßðëïõò

«Το Φως του Αιγαίου», Περιπλάνηση στην Ιστορία, την Παράδοση, την Τέχνη και το Φως του Αιγαίου Ομιλία του προέδρου της Ελληνικής Θαλάσσιας Ένωσης, Αντιναυάρχου (ε.α.) Ξενοφώντος Μαυρογιάννη Π.Ν.

ια λαμπερή εκδήλωση για το Αιγαίο, μέσα από το πρίσμα της δημιουργίας του Οδυσσέα Ελύτη, παρακολούθησαν τη Δευτέρα 5 Μαρτίου στο Αμφιθέατρο του Πολεμικού Μουσείου οι φίλοι της Ελληνικής Θαλάσσιας Ένωσης. Οι συντελεστές της εκδήλωσης, περιέγραψαν στους 500 και πλέον παρισταμένους, το Αιγαίο μέσα από την Ιστορία, την Παράδοση και την Τέχνη του, κάνοντας μια περιεκτική αναδρομή που διέγειρε το αισθητήριο του πολυπληθούς ακροατηρίου. Ο Πρόεδρος της Ελληνικής Θαλάσσιας Ένωσης Αντιναύαρχος (ε.α.) κ. Ξενοφών Μαυρογιάννης στη διαφωτιστική για την πορεία του Αρχιπελάγους και δοσμένη με ποιητικά ακούσματα ομιλία του, αναφέρθηκε στην ιστορία του Αιγαίου και των νησιών του και στη συμβολή του χώρου αυτού στην πολιτιστική, επιστημονική, οικονομική αλλά και θρησκευτική προαγωγή του τόπου μας. Ακολούθησε ανάγνωση χαιρετισμού του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Χριστόδουλου, στην οποία ο Μακαριότατος εξήρε την πρωτοβουλία της Ελληνικής Θαλάσσιας Ένωσης να πραγματοποιήσει μια εκδήλωση για το φως και το πέλαγος, μέσα από την οπτική του νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Αλεπουδέλη, του γνωστού Οδυσσέα Ελύτη. Χαιρετισμό απηύθυνε και ο Δήμαρχος Αθηναίων κ. Νικήτας Κακλαμάνης. Η Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μερόπη Σπυροπούλου έλαβε το λόγο στη συνέχεια για να αναφερθεί με γλαφυρό τρόπο στη Γυναίκα του Αιγαίου. Ανέδειξε το ρόλο της Ελληνίδας νησιώτισσας «που καταθέτει υπομονή και προσμονή» και γίνεται «καπετάνισσα στη στεριά», έχοντας μοναδική «αντίζηλο τη θάλασσα» που κρατά μακριά τους αγαπημένους της. Η ηθοποιός Γεωργία Ανέστη απέδωσε ερμηνευτικά, ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη από τη συλλογή «Προσανατολισμοί», περνώντας με επιτυχία το νόημα και την ευαισθησία του δημιουργού, στους θεατές.

Ðåñßðëïõò

Φωτογραφία: Γ. Παναγιωτόπουλου

Εκδήλωση της Ελληνικής Θαλάσσιας Ένωσης

λάμβανε ερμηνεία τραγουδιών από την Μαρίζα Κώχ. Η Σαντορινιά ερμηνεύτρια, με την τετραμελή ορχήστρα της, συνεπήρε το κοινό με γνωστά τραγούδια όπως, «Στο πα και στο ξανά λέω», «Φάτα Μοργκάνα», «Μυστική Περιπολία», βάζοντας τους στίχους στην ψυχή και στο στόμα όλων των παρευρισκομένων. Η Ε.Θ.Ε. στα πλαίσια της εκδήλωσης φιλοξένησε στο φουαγιέ του Πολεμικού Μουσείου τον «αγκυροβολημένο στόλο» του καλλιτέχνη Υποναυάρχου του Λιμενικού Σώματος(ε.α) κ. Γεωργίου Σπαρτιώτη, σε μία εντυπωσιακή και ιδιαίτερη έκθεση καραβιών από αλίκτυπα ξύλα, που απέσπασε το θαυμασμό των προσκεκλημένων. Η παρουσίαση του προγράμματος έγινε από την υπεύθυνη συντονισμού ύλης του περιοδικού «Ναυτική Ελλάς» κ. Πολυξένη Χούση, η οποία με τη μειλίχια

Ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Ξενοφώντας Μαυρογιάννης

Ακολούθησε σύντομη αναφορά της συγγραφέας Ιουλίτας Ηλιοπούλου στη σχέση του Ελύτη με το Αρχιπέλαγος, στην οποία επισημάνθηκε ότι «οι λέξεις θάλασσα, Αιγαίο πέλαγος, νησιωτισμός αποτελούν για την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη πολυσήμαντα σημεία αναφοράς. Σημεία που λειτουργούν διπλά, αφού αφενός μεν γίνονται κλειδιά για την κατανόηση του έργου του, αφετέρου δε, το δικό του έργο αποτελεί εν πολλοίς έναν ιδιαίτερο τρόπο κατανόησης του πολύτροπου αυτών των εννοιών» . Το λόγο στη συνεχεία έλαβε ο σκηνοθέτης και συγγραφέας Νέστορας Μάτσας, ο οποίος επεσήμανε πως το Αιγαίο αποτελεί τη ρίζα του ελληνικού στοχασμού. Ο κ. Μάτσας αναφέρθηκε αρχικά στο πολυσήμαντο έργο του Ελύτη και στη συνέχεια συνέδεσε την ελληνική θάλασσα με την ελευθερία του πνεύματος και τη διανόηση. Ακολούθησε προβολή του έγχρωμου κινηματογραφημένου ντοκιμαντέρ του Νέστορα Μάτσα «Το Φως του Αιγαίου», το οποίο ταξίδεψε τους θεατές στις ομορφιές, τους μύθους και την ιστορία της νησιωτικής Ελλάδας. Το τελευταίο μέρος της εκδήλωσης περιε-

φωνή και τη λιτή της εμφάνιση, έκλεισε το πρόγραμμα υπενθυμίζοντας πως «η γιορτή δεν τελειώνει ποτέ. Το κάλεσμα του Αρχιπελάγους δεν τελειώνει ποτέ». Ενδεικτικό της ευχαρίστησης και του ενδιαφέροντος των θεατών - αρκετοί εκ των οποίων όρθιοι λόγω πληθώρας - ήταν το γεγονός ότι με το πέρας της εκδήλωσης πολλοί εξέφρασαν την επιθυμία για συχνότερη πραγματοποίηση ανάλογων εκδηλώσεων. Η εκδήλωση έκλεισε με παράθεση μικρής δεξίωσης στο φουαγιέ του μουσείου υπό των ακουσμάτων της ορχήστρας του Πολεμικού Ναυτικού, ενώ δόθηκαν στους προσκεκλημένους, μαζί με το περιοδικό «Ναυτική Ελλάς», το επιτοίχιο ημερολόγιο του 2007 που εξέδωσε η Ελληνική Θαλάσσια Ένωση, καθώς και αναμνηστικά της εκδήλωσης. Επικεφαλής συντονισμού, της όλης τελετής, ήταν ο Υποπλοίαρχος (ΠΤ) Εμμ. Σουβατζής Π.Ν.

Η Φωνή του Αιγαίου «Mπροστά στη ράχη της Σέριφος, όταν ανεβαίνει ο ήλιος τα πυροβόλα όλων των μεγάλων κοσμοθεωριών παθαίνουν αφλο-

Στιγμιότυπο από την εκδήλωση

γιστία. Ο νους ξεπερνιέται από μερικά κύματα και λίγες πέτρες, κάτι παράλογο ίσως, παρόλα αυτά ικανό να φέρνει τον άνθρωπο στις πραγματικές του διαστάσεις. Επειδή τι άλλο θα του ήταν πιο χρήσιμο για να ζήσει. Αν του αρέσει να ξεκινά λάθος είναι γιατί δεν θέλει ν΄ακούσει. Ερήμην του το Αιγαίο λέει και ξαναλέει εδώ και χιλιάδες χρόνια, με το στόμα τού φλοίσβου, σ΄ένα μήκος απέραντο, αυτός είσαι!». Είναι τα λόγια του μεγάλου μας ποιητή Οδυσσέα Ελύτη για το Αιγαίο. Το Αιγαίο που εδώ και 6.000 χρόνια αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του Ελληνισμού, λόγω της γεωγραφικής του θέσης και της διαμόρφωσής του, με τις εκατοντάδες μικρά και μεγάλα νησιά. Αρχίζει από τον κορμό της ηπειρωτικής Ελλάδας και τελειώνει στις ακτές της Μ. Ασίας, της Κρήτης και της Κύπρου με τα νησιά του, μικρές ή μεγάλες διαμαντόπετρες, σκορπισμένες στο απέραντο γαλάζιο. Tα απειράριθμα φυσικά λιμάνια στα ανατολικά του παράλια, αφετηρία και καταφύγια για τους θαλασσοπόρους μαζί με τα νησιά του, αποτέλεσαν πάντοτε γέφυρα που μετέφερε τα μηνύματα από τη μία ήπειρο στην άλλη, κοιτίδα πολιτισμών και πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Μέσω αυτού διακινήθηκαν αγαθά και ιδέες. Υπήρξε το σταυροδρόμι όπου συναντήθηκαν νοοτροπίες και πολιτισμοί τριών διαφορετικών ηπείρων. Ο Αιγαιοπελαγίτης έμπορος και ναυτικός βρισκόταν στο κέντρο αυτής της συνάντησης, αν δεν ήταν αυτός ο ίδιος που την προκαλούσε. ΄Ετσι είχε τη δυνατότητα να κρίνει και να συγκρίνει ιδέες και να διαμορφώνει τη δική του άποψη. Η ανάπτυξη της εμπορικής ναυτιλίας θα κάνει την Κάσο, τη Ρόδο, προπάντων όμως την ΄Υδρα, τις Σπέτσες και τα Ψαρά να κυριαρχούν από το τέλος του 18ου αιώνα στις θαλάσσιες μεταφορές. Εχει φθάσει πλέον η στιγμή που το Ελληνικό έθνος θα απαιτήσει την πολιτική του χειραφέτηση. Οι επανειλημμένες απο-

γοητεύσεις των Ελλήνων από τη συμμετοχή τους στους πολέμους των χριστιανικών δυνάμεων κατά των Οθωμανών θα συμβάλλουν στην ωρίμανση της ιδέας ότι η απελευθέρωση της ελληνικής γης δεν μπορεί παρά να προέλθει από τους ίδιους τους ΄Ελληνες. Η ιδέα αυτή άρχισε να κατακτά ευρύτερα στρώματα και θα εκφραστεί καθαρά στις επαναστατικές δραστηριότητες του Ρήγα Φερραίου και μετά με τη δράση της Φιλικής Εταιρείας που προετοίμασε, οργάνωσε και κήρυξε την Επανάσταση του ΄21. Η συμβολή των ελληνικών ναυτικών δυνάμεων υπήρξε αποφασιστική στον Αγώνα του ΄21. Ο Ελληνικός Στόλος κατά πολύ μικρότερος από τον Οθωμανικό, πέτυχε στην κύρια αποστολή του, να παρεμποδίζει, κυρίως κατά την πρώτη περίοδο της Επανάστασης, τις θαλάσσιες συγκοινωνίες από τη Μ. Ασία στον επαναστατημένο ελλαδικό χώρο. Και όταν παρουσιάστηκε κάποια κάμψη στο χερσαίο αγώνα ο Στόλος του Αιγαίου συνέβαλε αποφασιστικά στην αντοχή της Επανάστασης και ανάγκασε τις Μεγάλες Δυνάμεις να επέμβουν για τον τερματισμό του άνισου αγώνα. Η σφαγή της Χίου, η καταστροφή της Κάσου και των Ψαρών, όπως και η έξοδος των ελεύθερων πολιορκημένων του Μεσολογγίου, γίνονται πανανθρώπινα σύμβολα αγώνων για την ελευθερία. Η οικονομική επίσης συμβολή των νησιών του Αιγαίου στον Αγώνα, υπήρξε σημαντική. Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά, θα συμμετάσχουν στα έξοδα της Επανάστασης με ποσό που ισοδυναμεί σχεδόν με τη συμβολή ολόκληρου του υπόλοιπου επαναστατημένου ελληνικού χώρου. Όμως με το διακανονισμό των συνόρων του ελληνικού κράτους, το 1832, το μεγαλύτερο μέρος του αιγαιακού χώρου θα μείνει έξω από τα ελληνικά σύνορα. Στα σύνορα του νεοσύστατου κράτους θα περιληφθούν μόνο η Εύβοια, οι Βόρειες Σποράδες και οι Κυκλάδες. Θα χρειαστεί ένας περίπου αιώνας νέων αγώνων για

να περιληφθούν και τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου, καθώς και ο ευρύτερος αιγαιακός χώρος, αναπόσπαστο μέρος του ελληνικού κράτους. ΄Εστω και αργά, μόλις το 1947 με τη Συνθήκη των Παρισίων, θα προσαρτηθούν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα για να πραγματοποιηθεί ένα μεγάλο μέρος του αιτήματος που αποτέλεσε για αιώνες την κύρια επιδίωξη του Ελληνισμού: η ταύτιση των εθνικών και κρατικών του συνόρων. Αυτό βέβαια συντελέστηκε μετά από μία σοβαρή συρρίκνωση του Ελληνισμού με το ξερίζωμα 1,5 εκατ. Ελλήνων από τις πατρογονικές τους εστίες με τη Μικρασιατική καταστροφή. Στη συνοπτική αυτή αναφορά για τη λειτουργία του αιγαιακού χώρου, βλέπουμε ότι ο Ελληνισμός που κατοικούσε εκεί, μαζί με τον Ελληνισμό της διασποράς, αποτέλεσαν έναν από τους κύριους παράγοντες της ιστορίας του. Ο Αιγαιοπελαγίτης από τα πανάρχαια χρόνια είναι αυτός που ακούει το λόγο και όχι τη δύναμη. Τον πείθει μόνο η λογική εξήγηση και ο διάλογος. Πουθενά δεν θα βρούμε στο νησιωτικό Αιγαίο μεγαλειώδη ανάκτορα, τα οποία αποβλέπουν στο να επιβάλουν το κύρος του θεού ή του ανθρώπου δυνάστη. Στους αιγαιακούς οικισμούς κυριαρχεί η ανθρώπινη ταπεινή κλίμακα. Επικρατεί ένας ανθρωποκεντρικός πολιτισμός που δεν ευνοεί τη συγκέντρωση πλούτου και συνεπώς της εξουσίας σε λίγα χέρια. Ακόμη και η παράσταση του θείου πήρε ανθρώπινη μορφή. Τα γεωμετρικά ειδώλια, ο Κούρος ή η Κόρη, είναι ανθρωποποίηση του θεού ή θεοποίηση του ανθρώπου. Μόνο στο Αιγαίο ο άνθρωπος δεν λάτρεψε και δεν προσκύνησε τα ζώα. Οι κάτοικοι του Αιγαίου σε στενή πάντοτε σχέση με τους κατοίκους του ηπειρωτικού ελληνικού κράτους καθόρισε εν πολλοίς την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της Ελλάδας και τη διαμόρφωση των ιδεολογικών ρευμάτων του Ελληνισμού. Στις σημερινές γεωστρατηγικές ισορροπίες της περιοχής βλέπουμε το ειδικό βάρος που έχει το Αιγαίο και τις ανίερες διεκδικήσεις των γειτόνων μας κατά της εθνικής μας κυριαρχίας. Πριν κλείσουμε ας ακούσουμε και πάλι τη φωνή του Αιγαίου να μας καλεί μέσα από τους στίχους του Οδυσσέα Ελύτη: «΄Ενας άνθρωπος που ξυπνά τα χαράματα μπροστά σ΄ένα λιμανάκι μωβ κι εύχεται να μην μάθει ποτέ του γράμματα – τι θαύμα ! Κατεβαίνει στο βραχάκι να λύσει τη βάρκα. Σε λίγο, η μια ράχη τού βουνού κοκκινίζει. ΄Οπου νάναι θα φανεί ο Κούρος και πίσω του οι γραμμές των άλλων νησιών, το ξεφόρτωτο τρεχαντήρι, ένας Προφήτης Ηλίας. ΄Υστερα θα σβήσουν όλα και θα μείνει το μελαχρινό καθάριο πρόσωπο με τα μεγάλα μάτια, που είναι ο ψαράς με το πανέρι του, ο σημερινός σου γείτονας αλλά συνάμα και ο παντοτεινός Αλιέας των θησαυρών – και των ανθρώπων». Ðåñßðëïõò

ËÏÃÏÔÅ×ÍÉÁ & ÈÁËÁÓÓÁ

Ματρόζος Του Γεώργιου Στρατήγη

π’ ευκαιρία της επετείου της Εθνικής Εορτής της 25ης Μαρτίου η στήλη «Λογοτεχνία και Θάλασσα» δημοσιεύει το υπέροχο ποίημα «Ματρόζος» του Γεώργιου Στρατήγη ενός από τους σημαντικότερους λογοτέχνες της σύγχρονης Ελλάδος, που δυστυχώς σήμερα δεν διαβάζεται ούτε διδάσκεται ανάλογα με την σπουδαιότητά του στα ελληνικά γράμματα. Ο Γεώργιος Στρατήγης γεννήθηκε στις Σπέτσες το 1860 και πέθανε στην Αθήνα το 1938. Σπούδασε Νομικά στη Γερμανία και δικηγόρησε για αρκετά χρόνια στον Πειραιά και την Αλεξάνδρεια. Έγραψε αρκετά διηγήματα, ποιήματα και θεατρικά έργα, ωστόσο κύρια παρέμεινε ποιητής. Η ποίησή του χαρακτηρίζεται ως πατριωτική, λυρική, φυσιοκρατική και οικογενειακή. Συλλογές του είναι ο «Έρως και ψυχή», τα «Τραγούδια του σπιτιού» και «Τι λεν τα κύματα». Επίσης έγραψε τα δράματα «Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος» και «Αρχίλοχος», την σειρά διηγημάτων «Το βιβλίο της ψυχής» και μετέφρασε Γάλλους και Γερμανούς λυρικούς ποιητές. Ανήκει στην «Νέα Αθηναϊκή Σχολή», όρος που χρησιμοποιείται για το σύνολο των ποιητών που εμφανίστηκαν στη νεοελληνική λογοτεχνία μετά το 1880, με προεξέχουσα μορφή τον Κωστή Παλαμά. Ο όρος χρησιμοποιείται σε αντιδιαστολή προς την «Αθηναϊκή Σχολή». Αντ’ αυτού χρησιμοποιείται και ο όρος «Γενιά του 1880». Οι ποιητές της γενιάς του 1880 αντιδρούσαν με τα ποιήματά τους στις υπερβολές του αθηναϊκού ρομαντισμού και ενδιαφέρονταν για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στον ποιητικό λόγο. Το ποίημα είναι αφιερωμένο στον Ματρόζο, τον Σπετσιώτη αγωνιστή που χάρισε τα πάντα στην πατρίδα και στον αγώνα για την απελευθέρωσή της, αλλά δυστυχώς τώρα τελείωνε τη ζωή του φτωχός και αγνοημένος, ενώ οι πρώην ναύτες του είχαν γίνει καπεταναίοι στα βασιλικά καράβια και ο παλαιός συμπολεμιστής

Ðåñßðëïõò

του Κωνσταντίνος Κανάρης ήταν Υπουργός. Τον Υπουργό Κανάρη λοιπόν, του οποίου τη ζωή είχε γλιτώσει κοντά στην Τένεδο, πάει να συναντήσει ο γέρος Ματρόζος στην Αθήνα. Πάνω: Ελαιογραφία του Γεώργιου Ροϊλού. Ο φιλολογικός σύλλογος “Παρνασσός”. Από αριστερά ο Γεώργιος Στρατήγης, Γεώργιος Δροσίνης, Ιωάννης Πολέμης, Κωστής Παλαμάς, Γεώργιος Σουρής, Αριστομένης Προβελέγγιος. Κάτω: Ο Ναύαρχος Κωνσταντίνος Κανάρης σε προχωρημένη ηλικία σαν Πρωθυπουργός της Ελλάδος. Έργο του Ο. Παπαδημάκη.

Ένας Σπετσιώτης γέροντας, σκυφτός από τα χρόνια με κάτασπρα μακριά μαλλιά, με πύρινη ματιά, σαν πλάτανος θεόρατος γυρμένος από τα χιόνια, περνούσε πάντα στο νησί τα μαύρα γηρατειά. Ειν΄ από ΄κείνη τη γενιά ο γερο καπετάνιος που ακόμα και στον ύπνο του ετρόμαζε ο Σουλτάνος. Ειν΄ από κείνους π΄ έχυσαν το αθάνατο τους αίμα, από τους χίλιους π΄ εβγαλες πατρίδα μου χρυσή! Ειν’ από ‘κείνους που έβαλαν στη κεφαλή σου στέμμα και άγνωστοι εσβύσθηκαν στο δοξαστό νησί. Είχες αστέρια ολόλαμπρα στον ουρανό σου κι άλλα, Μα εκείνα που δεν έλαμψαν ήσαν τα πιο μεγάλα. Σαν έγραψαν με το δαυλό την ιστορία μόνοι, χωρίς γι αυτούς τους ήρωας μια λέξη αυτή να πη, με την πληγή τους για σταυρό κι ατίμητο γαλόνι, άλλοι στα δίχτυα εγύρισαν και άλλοι στο κουπί. Κ’ οι στολοκαύτες των Σπετζών, τ’ ατρόμητα λιοντάρια, με τις βαρκούλες έπιαναν στο περιγιάλι ψαριά. Ο γέρος μας παράπονο ποτέ δε λέει κανένα, μα καπετάνιους σαν ιδή μεσ΄ τα βασιλικά εκείνους που ‘χε ναύτες του, με μάτια βουρκωμένα στα χρόνια εκείνα εγύριζε και στα πυρπολικά. Και ξαπλωμένος δίπλα μου μου ‘λεγε εκεί στην άμμο ποσά καράβια έκαψε στην Τένεδο, στη Σάμο.

και μόλις είδε γέροντα λαχτάρισε η καρδιά του και νά ‘ρθη πάνω διάταξε με τον υπασπιστή. Εβγήκε απ’ το γραφείο του ο ίδιος ως τη σκάλα και με τιμή στον καναπέ τον έβαλε στη σάλα. . Τον κύτταξε τα μάτια του μεσ’ τα μακρυά του φρύδια, που λες και μοιάζαν σαν αητοί κρυμμένοι στη φωλιά, εις τον Σπετζιώτη εφάνησαν με την φωλιά την ίδια, όταν τα φώτιζε ο δαύλος στα χρόνια τα παληά. Κι ένας τον άλλο εκύτταζε στα μάτια οι δυο γέροι ο δράκοντας το γίγαντα, ο ήλιος το αστέρι. «Δε με θυμάσαι, Κωσταντή;» στο τέλος του φωνάζει, «Γλήγορα εσύ μ’ εξέχασες, μα σε θυμάμαι εγώ…» «Ποιος τ’ ώλπιζε να δη ποτέ» ο γέροντας στενάζει, «τον καπετάνιο ζήτουλα τον ναύτην υπουργό» και σκύβοντας την κεφαλή στα διάπλατά του στήθη, τη φτώχια του ελησμόνησε, τη δόξα του εθυμήθη. «Ποιος είσαι, καπετάνιο μου, και ποιο’ νε το νησί σου;». ο Ψαριανός τον ερωτά με τόνο θλιβερό, «Πενήντα χρόνια, μια ζωή, περάσανε, θυμήσου, απ’ της χρυσής μας εποχής εκείνης τον καιρό. Μήπως στη Σάμον ήσουνα στην εποχή εκείνη; Στην Κω, στην Αλεξάνδρεια, στη Χίο, στη Μυτιλήνη;» «Απ’ έξω από την Τένεδο…πενήντα πέντε χρόνια επέρασαν από τη στιγμή εκείνη σαν φτερό. Σαν να σε βλέπω Κωσταντή, δε θα ξεχάσω αιώνια… Θαρρώ πως στο μπουρλότο σου, καβάλλα σε θωρώ… Χρόνος δεν ήταν π’ έκαψες στη Χίο την ναυαρχίδα, Κ’ ήταν η πρώτη μου φορά εκείνη που σε είδα»…

«Παιδί μου, τώρα εγέρασα, παιδί μου, θ΄ αποθάνω, στο τέλος πάντα μου ‘λεγε μ ‘ένα αναστεναγμό, «ένας Ματρόζος δεν μπορεί να κάνη το ζητιάνο, μα να βαστάξω δε μπορώ της πείνας τον καημό. Κλαίω που αφήνω το νησί, θα πάω στην Αθήνα, πριν πεθαμένο μ΄ εύρετε μια μέρα από την πείνα. Μου λεν, ο καπτάν Κωνσταντής απ΄ τα Ψαρά εκεί πέρα πως υπουργός εγίνηκε μεγάλος και τρανός, κι αν θυμηθή πως τη ζωή του έσωσα μια μέρα απ΄ έξω από την Τένεδο, μπορεί ο Ψαριανός να κάνη τίποτε για με, ίσως να δώσουν κάτι σ’ εκείνον που ‘χε τάλαρα τη στέρνα του γεμάτη».

«Απ’ έξω από την Τένεδο, θυμάσαι; μια φρεγάδα σ’ έβαλε εμπρός μ’ αράπικου αλόγου γρηγοράδα, μ’ οχτώ βατσέλα’ πίσω της˙ εμοιάζαν περιστέρια, και εσύ γεράκι γύρω τους…επάνω στο μπουρλότο, που την κορβέτα ετίναξες προτήτερα στ’ αστέρια, σα δαίμονας μεσ’ τον καπνό γλιστρούσες και στον κρότο».

Πέντε έξη ημέρες ύστερα εμπήκε στο βαπόρι, κι ακουμπιστός περίλυπος επάνω σε ραβδί ως που στην Ύδραν έφτασεν, εγύριζε από την πλώρη το λατρευτό του το νησί ο γέροντας να ιδή. Και σκύβοντας τα κύματα δακρύβρεχτος ερώτα, πως φεύγει τώρ’ απ’ το νησί και πως ερχόταν πρώτα.

«Σε καμαρώνω από μακρυά…οι ναύτες και ο λοστρόμος . με ξώρκιζαν να φύγωμε τους είχε πιάσει τρόμος, . γιατί η αρμάδα ζύγωνε επάνω στο τιμόνι θάρρος στους ναύτες σου έδινες…δε βάσταξε η καρδιά μου, σε μια στιγμή χανόσουνα σε μια στιγμή και μόνη, και, «όρτσα μάϊνα τα πανιά !» φωνάζω στα παιδιά μου.

]b «Τι θέλεις γέροντα, εδώ;» Ρωτά τον καπετάνιο στο υπουργείο εμπροστά ένας θαλασσινός ντυμένος μέσα στα χρυσά. «Παιδί μου, ειν’ επάνω Ο Κωσταντής;» «Ποιος Κωσταντής;» «Αυτός…ο Ψαριανός» . «Δε λεν κανένα Ψαριανό εδώ’ νε υπουργείο, να ζητιανέψης πήγαινε εις το πτωχοκομείο». Ο Γέρος ανασήκωσε το κάτασπρο κεφάλι και τα μαλλιά του εσάλεψαν σαν χήτη λιονταριού, και με σπιθόβολη ματιά μεσ’ απ’ τα στήθη βγάζει με στεναγμό βαρύγνωμο φωνή παλικαριού: «αν οι ζητιάνοι σαν κ’ εμέ δεν έχυναν το αίμα οι καπετάνιοι σαν κι εσέ δεν θα φορούσαν στέμμα». Και ο Κανάρης που άκουσε την ομιλία κάτου έσκυψε στο παράθυρο να’ δη ποιος τον ζητεί,

Στο στρίψιμο του τιμονιού μας σίμωσες…μ’ αντάρα . ο τούρκος κοντοζύγωνε η μαύρη μου καμπάρα αστροπελέκια και φωτιά και κεραυνούς πετούσε, μα σαν δελφίνι γλήγορος επάνω σου γλιστρούσε. Οι ναύτες μου μ’ εφώναζαν: «Τι κάνεις καπετάνιο;» Κι εγώ τους λέω «τον Ψαριανό να σώσω κι ας πεθάνω…» «και σου πετώ τη γούμενα… και’ δένεις το μπουρλότο. Κάνω τιμόνι δεξιά !… το φλογερό το χνώτο του Τούρκου θα σ’ εβούλιαζε…θυμάσαι; σου φωνάζω Πρώτος απ’ όλους ν’ ανεβής, μα δε μ’ ακούς κι’ αφήνεις Άλλους ν’ ανέβουν…έσκυψα κι απ’ τα μαλλιά σ’ αδράζω, Και σ’ έσωσα κ’ εφύγαμε…Μα δάκρυα βλέπω χύνεις !...» «Ματρόζε μου!» ο Κωσταντής δακρύβρεχτος φωνάζει και μεσ’ στα στήθη τα πλατιά σφιχτά τον αγκαλιάζει. Κ’ ενώ οι δυο γίγαντες με τα λευκά κεφάλια δάκρυα στα γένεια τα λευκά κυλούσαν σαν κρυστάλλια, δυο κορφοβούνια μοιάζανε γεμάτα απ’ το χιόνι, όταν του ήλιου το φιλί την άνοιξη το λιώνει. Ðåñßðëïõò

ËÏÃÏÔÅ×ÍÉÁ & ÈÁËÁÓÓÁ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ Ο Ναυπηγός Μίνος Κομνηνός Εκδόσεις ΤΖΕ & ΤΖΕ ΕΛΛΑΣ, Αθήνα 2006

έσα από τα πενήντα οκτώ κεφάλαια του βιβλίου αυτού ο συγγραφέας και μέλος του Μουσείου καταγράφει τις σημαντικότερες εμπειρίες που αποκόμισε στη διάρκεια μιας ενδιαφέρουσας σαραντάχρονης σχεδόν καριέρας σε αξιόλογες ελληνικές ναυτιλιακές εταιρίες του εξωτερικού και της πατρίδας μας. Οι εμπειρίες αυτές συνθέτουν ένα πολύπλοκο μωσαϊκό στενά συνδεδεμένο με τη θάλασσα, το υγρό γαλάζιο στοιχείο με το οποίο είναι άρρηκτα συνυφασμένος ο Έλληνας. Κακοκαιρίες, προσαράξεις, δεξαμενισμοί, μηχανικά και ηλεκτρικά προβλήματα, ελαττωματικοί άξονες και συστήματα λίπανσης, απολεσθέν πηδάλιο, ρύπανση, πυρκαγιές, έκρηξη σε αμπάρι κ.λ.π. είναι μερικά μόνο από τα θέματα και τις αβαρίες που αναφέρονται στις σελίδες του βιβλίου αυτού. Εξάλλου ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό με περισσότερες από 100 φωτογραφίες και πολλά σκαριφήματα που επιμελώς συγκέντρωσε ο συγγραφέας όλα αυτά τα χρόνια, συμπληρώνουν αρμονικά το συγγραφικό αυτό έργο. Ο Μίνος Δ. Κομνηνός κατάγεται από το ναυτικό νησί της Κάσου της Δωδεκανήσου και έχει γράψει συνολικά δώδεκα βιβλία ιστορικού, ταξιδιωτικού και τεχνικού ενδιαφέροντος. Το πρώτο βιβλίο του κυκλοφόρησε το 1990 με τίτλο «Κασιώτες Καραβοκύρηδες στον 19ο και 20ο αιώνα, η συμβολή της Κάσου στην παγκόσμια ναυτιλία» το οποίο απέσπασε έπαινο από την Ακαδημία της Αθήνας.

Η κίνηση των πλοίων - Παλινδρομική Ατμομηχανή - ο ατμολέβητας του χθες και η μηχανή Ντήζελ του σήμερα Αριστείδης Πετρόπουλος Πειραιάς 2006

ο μέλος του Μουσείου και πολυγραφότατος κύριος Αριστείδης Πετρόπουλος κυκλοφόρησε την νέα του έκδοση «Η κίνηση των πλοίων - Παλινδρομική Ατμομηχανή - ο ατμολέβητας του χθες και η μηχανή Ντήζελ του σήμερα». Όπως σε κάθε φροντισμένη του έκδοση ο συγγραφέας, έτσι και σ’ αυτή μαρτυρεί εμπειρίες από την ίδια την θάλασσα, πακεταρισμένες σ’ ένα εκπληκτικό τέλος, ευχάριστο και συγκινητικό τις πιο πολλές φορές. Ο Αριστείδης Πετρόπουλος έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία και επαίνους σε Πανελλήνιους λογοτεχνικούς διαγωνισμούς, εύφημες μνείες και άλλες τιμητικές διακρίσεις. 62

Ðåñßðëïõò

ΠΕΡΑΜΑ, μικρή συμβολή στην ιστορία του Γιάννης Παπαοικονόμου Εκδόσεις «ποιήματα των φίλων»

εν είναι τίποτε άλλο από ένα βατό πέρασμα από την Αττική στη Σαλαμίνα και αντίστροφα. Το όνομά του αυτό ακριβώς υποδηλώνει, το βατό πέρασμα. Τέτοια τοπωνύμια υπάρχουν πολλά στην αρχαιότητα. Πέραμα στη σημερινή Καβάλα, στην έναντι της Ρόδου μικρασιατική ακτή, στο Ηραίο της Περαχώρας απέναντι από την Κόρινθο, το Πέραν της Κωνσταντινούπολης, κτλ. Άλλωστε και ο ίδιος ο Πειραιάς από την ίδια ρίζα προέρχεται. Αποκάλυψη το ήθος, το μεράκι, η αγάπη για τον τόπο του, που δείχνει ο συγγραφέας Γιάννης Παπαοικονόμου. Έκανε λαμπρές σπουδές στο Παρίσι όπου κατέφυγε διωκόμενος από την χούντα το ’67. Σπούδασε Ιστορία, Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης και Doctorate με θέμα διατριβής «Τα Ελληνικά επιτύμβια ανάγλυφα του Μουσείου του Λούβρου». Συνεχίζει να διαμένει εκεί, στο Πέραμα, από το 1953, παλεύοντας για την πολιτιστική αναβάθμιση μιας εργατούπολης που το βιοτικό πρόβλημα των κατοίκων της παρουσιάζεται οξύτερο από τα περισσότερα άλλα μέρη της χώρας μας. Σ’ αυτή την πόλη των μεροκαματιάρηδων, της ανεργίας, της αυθαίρετης δόμησης, εκεί που το κράτος μοιάζει να παίρνει

απουσία, ο Γιάννης Παπαοικονόμου παλεύει να σώσει τις ζώσες ακόμη ιστορικές πηγές, να καταγράψει τις μαρτυρίες των πρώτων κατοίκων-μεταναστών πριν ο χρόνος τις σβήσει τελείως. Το βιβλίο της Ιστορίας του Περάματος, του «Μεγάλου προσήλιου», όπως λεγόταν στην αρχαιότητα, παρακολουθεί όλες τις μεγάλες στιγμές της Ελληνικής Ιστορίας, όλες τις κύριες φάσεις και περιπέτειες του Ελλαδικού χώρου. Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας, το 480 π.Χ. ήταν ασφαλώς η μεγάλη ιστορική στιγμή του Περάματος. Εκεί, μπροστά του, στις ακτές του, έλαβε χώρα η αποφασιστικότερη μάχη στη θάλασσα, η έκβαση της οποίας καθόρισε την μετέπειτα πορεία του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, τον οποίο οδήγησε στη διαύγεια της ελληνικής δημοκρατικής κληρονομιάς και απέτρεψε την καταβύθισή του στο ημίφως της Ασιατικής δεσποτικής νοοτροπίας. Η παράθεση συγκεντρωμένων όλων των σεναρίων της διάταξης της ναυμαχίας είναι ήδη μια σημαντική συμβολή στη γνώση των αναγνωστών, που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στις εξειδικευμένες ιστορικές πηγές. Η θέση του θρόνου του Ξέρξη ακολουθεί τα σενάρια και τα λογικά επιχειρήματα από την ερμηνεία των γραπτών του Ηροδότου. Η ιστορία του Περάματος, στην ουσία, παρακολουθεί την πορεία των τριών κέντρων που το περιστοιχίζουν. Αθήνας, Πειραιά και Σαλαμίνας. Το βρίσκουμε ακατοίκητο να αναφέρεται στη Βυζαντινή περίοδο με την ανέγερση του Κερατόπυργου στη χερσόνησο του Ν. Ικονίου ως βίγλας για τα εχθρικά πλοία. Στην Τουρκοκρατία αποτέλεσε συχνά κρησφύγετο πειρατών αλλά και περιοχή εύκολης αλιείας από αλιείς της Αίγινας και της Σαλαμίνας. Κατά τον εθνικο-απελευθερωτικό αγώνα του 1821 πέρασαν απ’ τα μέρη του οι αμαρτωλοί και κλέφτες. Εκεί λημέριασε για κάποιο διάστημα κι ο Καραϊσκάκης. Ξεκινάει να κατοικείται το 1924 από μετανάστες της Μ. Ασίας και του Πόντου, οι κύριες ασχολίες των οποίων είναι αλιεία και το χτίσιμο μικρών ναυπηγικών σκαριών στους ταρσανάδες που εγκαθίστανται στις ομαλές ακτές του. Στην κατοχή αποτέλεσε εστία Εθνικής Αντίστασης με μεγάλη προσφορά αίματος και συμβολή σε δυναμικές ενέργειες αντιπαράθεσης με το κατοχικό καθεστώς. Το βιβλίο σταματά την ιστορική ανασκόπηση της περιοχής το 1945. Ο Γιάννης Παπαοικονόμου εκτιμά ότι το 1945 το Πέραμα πάυει να είναι αυτό που ήταν από την αρχαιότητα μέχρι τότε. Μετά το ’45 αποκτά τη φυσιογνωμία της εργατούπολης με όλα τα χαρακτηριστικά της οικονομικής δυσπραγίας και ανέχειας. Έτσι η σύγχρονη ιστορία του Περάματος θα αποτελέσει αντικείμενο δεύτερης νεώτερης προσπάθειας του συγγραφέα. Θα περιμένουμε το νέο βιβλίο του Γιάννη Παπαοικονόμου, με την βεβαιότητα ότι θα περιέχει μια εξίσου ενδιαφέρουσα προσέγγιση της νεώτερης ιστορίας της πατρίδας μας μέσα από την εξειδικευμένη ιστορία του Δήμου του Περάματος. Παράλληλα είμαστε βέβαιοι ότι όσο υπάρχουν άνθρωποι που, παρά τις αντιξοότητες εργάζονται αθόρυβα για τη διάσωση των πολιτιστικών και ιστορικών μαρτυριών του τόπου τους, έχουμε όλοι μέλλον ως χώρα. Αναστασία Αναγνωστοπούλου – Παλούμπη Πρόεδρος Ν.Μ.Ε. Ðåñßðëïõò

ËÏÃÏÔÅ×ÍÉÁ & ÈÁËÁÓÓÁ Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: Κύριον Ιωάννη Παπαδόπουλο: 1. «Γραφές του καπετάν Νικόλα» του Ι.Παπαδόπουλου, 2. «Περιπλανώμενα περιστέρια» του Ι.Παπαδόπουλου, 3. «Σαράντα ποτήρια θάλασσα» του Ι.Παπαδόπουλου

•

• Κύριον

Ηλία Νταλούμη: 1. «Τα μυστικά όπλα του Γ’Ράϊχ» του Γιώργου Ζ.Ηλιόπουλου, 2. «Λουλούδια από ατσάλι» του Θωμά Πετρολιάγκη, 3. «Γιατί οι πόλεμοι; Ένας αιώνας γεωπολιτικής» του Francois Gere, 4. «Ανακατασκευάζοντας Αεροπορική Ιστορία στην Ελλάδα» του Δημ.Βογιατζή, 5. «Ευρωπαϊκή Άμυνα» του Ιωάννη Παρίση, 6. «Ασύμμετρες απειλές και ελεγχόμενα υλικά» του Σμχου Ιωάννη Αναστασάκη, 7. «Τουρκία: το ένστολο κράτος» του Γεωργ. Μούρτου, 8. «Η Θεσσαλονίκη και οι Βλάχοι» του Αστέριου Κουκούδη.

Kύριον Θεμιστοκλή Λεμπεσόπουλο: Πλήθος σημαντικών περιοδικών εκδόσεων ναυτικού περιεχομένου ,όπως «Model boats”, “Yacht capital”, “Greek Boating Market”, “Nautica”, “Θάλασσα και Γιώτιγκ”. •

Κύριον Γεώργιο Παρασκευά: 1. «Rifle Company Infantry Regiment” department of the army του 1949, 2. Χάρτες κλίμακος 1:50.000 στρατιωτικής χρήσεως (138 φύλλα χάρτου, εκδόσεως Γ.Υ.Σ. του Ιουλίου 1957, Μερκατορικής προβολής.

•

• Κυρία

Μπέττυ Ψαροπούλου: 1. «Τσανάκ καλε, το κάστρο των

αγγείων» κατάλογος περιοδικής έκθεσης, 2. « Ο Μυλοπόταμος από την αρχαιότητα ως σήμερα» ανάτυπο πρακτικών διεθνούς συνεδρίου. Κύριον Μανώλη Κουκούλη: «Πόρτες-Πάρος. Ναυάγιο “SAMINA EXPRESS” 2000» του κ. Σταύρου.

•

• Κύριον Λάμπρο Σιμάτο: 1.«Πολιτειογραφικά Ιονίων Νήσων επί Αγγλικής κυριαρχίας 1815-1864» της Μιράντας Παξιμαδοπούλου-Σταυρινού τομ. Α’, 2. «Το LIBRO D’ORO της Ιθάκης» της Ελένης Φ.Γρίβα.

Κύριον Κωνσταντίνο Μαμαλάκη: «A summer’s journey” by Colin France.

•

Κύριον Γ.Παπαγεωργίου: «Ελληνικοί Πέτρινοι Φάροι» του κ. Παπαγεωργίου.

•

Κύριον Αλεξ.Γκίνη: «Χρονικά του Ελληνικού Β.Ναυτικού» του Δημ. Φωκά.

•

• Κυρία Ευαγ. Μαρίνου: Πλήθος σημαντικών και εξειδικευμένων

εκδόσεων ναυτικού περιεχομένου.

• Κύριον Πάνο Στάμου: «Ο Λάμπρος Κατσώνης» του Γιούρι Πριάχιν επιμ. Π.Στάμου. Η έκδοση δωρήθηκε και στα ρωσικά καθώς επίσης και τεύχη του περ. «Λάμπρος Κατσώνης».

Περιοδικά και έντυπα που εστάλησαν στο Ν.Μ.Ε.: ÐÅÑÉÏÄÉÊÁ: 1. SHIPPING (ôåý÷ç 425, 426) 2. ÍÁÕÔÉÊÇ ÅËËÁÓ (ôåý÷ç 880, 881) 3. ËÉÌÁÍÉ (ôåý÷ç 167, 168) 4. ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÉÓÔÏÑÉÁ (ôåý÷ç 124-126) 5. ÅÈÍÉÊÅÓ ÅÐÁËÎÅÉÓ (ôåý÷ïò 74) 6. ÏÉÊÏÍÏÌÉÊÁ & ÍÁÕÔÉËÉÁÊÁ ÍÅÁ (ôåý÷ç 1037, 1038) 7. NATIONAL GEOGRAPHIC - ÁããëéêÞ Ýêäïóç (vol. 211, áñ. 1, 2, 3) 8. ËÉÌÅÍÉÊÁ ×ÑÏÍÉÊÁ (ôåý÷ïò 68) 9. ÓÐÅÔÓÉÙÔÉÊÇ Ç×Ù (ôåý÷ïò 98) 10. ÖÉËÏËÏÃÉÊÇ ÓÔÅÃÇ (ôåý÷ïò 10) 11. ÐÅÉÑÁÚÊÁ ÃÑÁÌÌÁÔÁ (ôåý÷ïò 49) 12. ÍÅÁ ÕÄÑÁÚÊÇ ÐÍÏÇ (ôåý÷ç 75, 76) 13. ÉÓÔÉÏÐËÏÚÊÏÓ ÊÏÓÌÏÓ (ôåý÷ïò 68) 14. ÍÁÕÔÉÊÁ ×ÑÏÍÉÁ (ôåý÷ç 95-97) 15. ÅËÍÁÂÉ (ôåý÷ç 396, 398) 16. ×ÁÔÆÇÊÕÑÉÁÊÅÉÏ ÉÄÑÕÌÁ ÐÁÉÄÉÊÇÓ ÐÑÏÓÔÁÓÉÁÓ (ôåý÷ïò 29) 17. OUTPUT (ôåý÷ïò 9) 18. ÐÅÉÑÁÚÊO EMÐOÑIO (ôåý÷ïò 21) 19. ÁÌÕÍÔÉÊÁ ÈÅÌÁÔÁ (ôåý÷ç 244, 245) 20. ÔÏËÌÙÍ (ôåý÷ç 18, 19) 21. ÐËÏÉÁÑ×ÉÊÇ Ç×Ù (ôåý÷ïò 390) 22. ÅÎÁÍÔÁÓ (ôåý÷ïò 27) 23. ËÁÌÐÑÏÓ ÊÁÔÓÙÍÇÓ (ôåý÷ïò 97) 24. ÅÂÑÁÚÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÔÇÓ ÅËËÁÄÏÓ (ôåý÷oò 54) 64

Ðåñßðëïõò

25. ÐÑÏÓÙ ÏËÏÔÁ×ÙÓ ÃÉÁ ÔÏÍ ÐÅÉÑÁÉÁ (ôåý÷oò 1) 26. ÅËËÇÍÉÊÇ ÁÃÙÃÇ (ôåý÷oò 65) 27. ÍÅÁ ÔÏÕ ÌÏÕÓÅÉÏÕ ÔÇÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÓÕËËÏÃÇÓ ÍÏÌÐÅË (ôåý÷. 1) 28. ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÔÅ×ÍÏËÏÃÉÁÓ (ôåý÷oò 37) 29. ÍÅÁ ÈÇÔÅÉÁ (ôåý÷oò 32)

ÅÖÇÌÅÑÉÄÅÓ: 1. ÏÉÍÏÕÓÓÁÉ (öýëëá 521) 2. ÏÉÊÏÍÏÌÉÊÇ ÍÁÕÔÉËÉÁÊÇ (öýëëá 127, 128) 3. ÊÁÓÔÅËËÁ (öýëëá 124-126) 4. ÍÅÁ ÔÏÕ Ó.Á.Ó.Ì.Õ.Í. (öýëëï 90) 5. Ç ÖËÏÃÁ ÔÇÓ ÌÁÊÅÄÏÍÉÁÓ (öýëëï 25) 6. ÔÁ ÍÅÁ ÔÏÕ ÂÑÏÍÔÁÄÏÕ (öýëëá 1017, 1018) 7. ÊÕÊËÁÄÉÊÏÍ ÖÙÓ (öýëëá 657, 658) 8. Ï ÅÐÉÂÁÔÇÓ ÔÇÓ ÁÉÃÉÍÁÓ (öýëëá 27,28) 9. Ç×Ù ÔÇÓ ÐÅÓÌÅÍ (öýëëï 116, 117) 10. ÔÁ ÍÅÁ ÔÇÓ HELMEPA (öýëëï 184) 11. ÔÕÐÏÓÐÏÑ (öýëëï 114, 115) 12. ÊÑÁÕÃÇ ÓÁÌÏÈÑÁÊÇÓ (öýëëï 301) 13. Ç ÖÙÍÇ ÔÏÕ ÓÕÍÄÅÓÌÏÕ ÁÐÏÓÔÑÁÔÙÍ ÁÎÉÙÌ. ÓÔÑÁÔÏÕ ÌÁÊÅÄÏÍÉÁÓ ÈÑÁÊÇÓ (öýëëï 51) 14. Ç ÖÙÍÇ ÔÏÕ ÄÇÌ. Ó×ÏËÅÉÏÕ ÉÅÑÁÓ ÌÇÔÑÏÐÏËÅÙÓ ÐÅÉÑÁÉÙÓ (öýëëï 25) 15. ÊÑÇÔÅÓ ÔÏÕ ÐÅÉÑÁÉÁ (öýëëï 9) 16. Ç ×ÉÏÓ ÌÁÓ (öýëëá 49, 50) 17. Ç ÖÙÍÇ ÔÙÍ ÐÅÉÑÁÉÙÔÙÍ (öýëëï 8,9)

πωλητήριο Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος

Διακοσμήστε τους χώρους σας με πίνακες εμπνευσμένους από την Ελληνική Θάλασσα...

Μια μικρή σας αγορά από το Πωλητήριο του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος είναι σημαντική προσφορά για το Μουσείο

ËÏÃÏÔÅ×ÍÉÁ & ÈÁËÁÓÓÁ Óôï ðùëçôÞñéï ôïõ Ìïõóåßïõ ìðïñåßôå íá âñåßôå âéâëßá ëïãïôå÷íéêïý êáé éóôïñéêïý åíäéáöÝñïíôïò, ìéá ðïëý êáëÞ ðñüôáóç ãéá äþñá. ÍáõôéêÞò Éóôïñßáò 1. Ðáëïýìðçò É., Âáëêáíéêïß Ðüëåìïé, Ï Íáõôéêüò Áãþíáò 1912 - 1913, Íáõôéêü Ìïõóåßï ôçò ÅëëÜäïò, 70€ 2. Ðá³æç - ÐáñáäÝëëç Ê., Ôï ôßìçìá ôïõ ðïëÝìïõ. Áðþëåéåò êáé èõóßåò ôçò ÅëëçíéêÞò ÅìðïñéêÞò Íáõôéëßáò êáôÜ ôïí Â’ Ðáãêüóìéï Ðüëåìï, ÁèÞíá 2004, 20€ 3. Íáõôéêüí Ìïõóåßïí ôçò ÅëëÜäïò, ÊáôÜëïãïò Ìïõóåßïõ, ÐåéñáéÜò 2005, 30€ 4. Äáìéáíßäçò Ê., ÅëëçíéêÞ ÐáñáäïóéáêÞ ÍáõðçãéêÞ, ÁèÞíá 1998, 43€ 5. Äïýóìáíç É. Ó., Ôï Çìåñïëüãéï ôïõ ÁâÝñùö, ÁèÞíáé 1940, 100€ 6. Åëëçíéêü ºäñõìá Ðïëéôéóìïý, Äéá ÈáëÜóóçò, ôï Åëëçíéêü ðëïßï óôï ÷ñüíï, ÁèÞíá 2001, 26€ 7. Åôáéñßá ÌåëÝôçò ÅëëçíéêÞò Éóôïñßáò, ÊåöáëïíéÜ, êáñáâïêýñçäåò êáé éóôéïöüñá 1800-1900, 15€ 8. ÈÜëáóóá, êáôÜëïãïò Ýêèåóçò æùãñáöéêÞò óôçí ÐéíáêïèÞêç ôïõ ÄÞìïõ Áèçíáßùí, ÁèÞíá 2000, 13€ 9. Éáôñßäçò Â., ÌáôùìÝíåò ÈÜëáóóåò, ÁèÞíá 2004, 26€ 10. ÊñÝìïò Ð. Ã., Richard Armold-Baker, ÁÂÅÑÙÖ, ôï ðëïßï ðïõ Üëëáîå ôçí ðïñåßá ôçò éóôïñßáò, ×ßïò 1990, 9,60€ 11. ËáãêáäÜ Á., ÌÜñç Ì., ¸ëëçíáò Þôáí ï ×ñéóôüöïñïò Êïëüìâïò, ÁèÞíá 1993, 15€ 12. ËÜ÷áíïò É. Í., Äüîá êáé ÄÜöíåò, ÁèÞíá 1991, 12,50€ 13. Ìåôáëëçíüò Ê., “Âáóßëéóóá ¼ëãá”, ÁèÞíá 1995, 15,50€ 14. ÌðÜôçò Å., Ôï Áñ÷éðÝëáãïò ðïõ ôáîéäåýåé, ç íáõôéëßá ôùí ÅëëÞíùí óôï ôÝëïò ôïõ áéþíá, 12€ 15. Ìõëïíþðïõëïò Í. Ä., Ç Áðáãüñåõóç ôïõ Áðüðëïõ ôùí Ðëïßùí, ÁèÞíá 1991, 10€ 16. Ìõëïíþðïõëïò Í. Ä., ÏéêïíïìéêÞ ÍáõôéëéáêÞ Ãåùãñáößá, ÐåéñáéÜò 1996, 12,50€ 17. Ìõëïíþðïõëïò Í. Ä., Íáõôéêü Äßêáéï, ÐåéñáéÜò 1996, 14€ 18. Ïé íáõôéêïß Êåöáëëçíßáò êáé ÉèÜêçò, ÂéïãñáöéêÜ óôïé÷åßá 600 íáõôßëùí (1850 - 1970), ÁèÞíá 2002, 15€ 19. Ðá³æç - ÐáñáäÝëëç Ê., Ôá Ðëïßá ôïõ Ðïëåìéêïý Íáõôéêïý 1829 - 1999, ÁèÞíá 1999, 45€ 20. Ðáðáãåùñãßïõ Ã., ÓôïëÝò ôïõ Ðïëåìéêïý Íáõôéêïý, ÁèÞíá 1998, 37€ 21. ÔæáìôæÞò È. É., Ôá ÅëëçíéêÜ ÕðåñùêåÜíéá 1907 - 1977, ÁèÞíá, 47€ 22. ÔóáðñáæÞò Ã. Í., Ï Ðïëåìéêüò Íáýóôáèìïò Óáëáìßíïò, ÁèÞíá 1991 23. Öáêßäç Ê. É., Éóôïñßá ôçò ó÷ïëÞò ôùí Íáõôéêþí Äïêßìùí (1845 - 1973), ÁèÞíá 1996, 12,50€ 24. ×ñéóôïðïýëïõ Í., ÅìðëÝïé ÐÜóçò ÔéìÞò, ÁèÞíá 1996, 12,50€ 25. Jeff Tall, éóôïñéêüò ïäçãüò, õðïâñý÷éá

ÉóôïñéêÜ (ãåíéêÜ) 1. ÁèáíÜóáéíáò Ã., Ôï ÁóÝäéï ôùí êïñõöþí 1716, ÁèÞíá 2001, 29,50€ 2. ÁèáíÜóáéíáò Ã., ÊÝñêõñá ÓåðôÝìâñçò 1943, ÁèÞíá 1999, 20,50€ 3. ÁíÝêäïôá Ýããñáöá ôçò äåõôÝñáò åêóôñáôåßáò êáé ôùí óöáãþí ôçò ×ßïõ (êáôÜ ôá Ýôç 1827 - 1828), ÁèÞíá 2003, 6€ 4. ÉùÜííïõ Å. Ê., ÖåíÜêç êáé ÓâÜóôéêá, 1942 - 1944, ÁèÞíá 1996, 12€ 5. ÊáñáúóáñëÞò È. Ä. , 1941 - 1944, Óêëçñïß áãþíåò êáé ìåãÜëåò èõóßåò, ÁèÞíá 1996, 13€ 6. Êïëáßôçò Ê. Ã., Ôï ÷ñïíéêü ôçò ÉèÜêçò, ÁèÞíá 1994, 10€ 7. ËáãêáäÜ Á., Ç åëëçíßäá óôçí áñ÷áéüôçôá, ÁèÞíá 1994, 15€ 8. ËáãêáäÜ Á., Íéê. ÊïðÝñíéêïò êáé Ãáëéëáßïò ÃáëéëÝé, ÁèÞíá 1995, 15,50€ 9. ËáãêáäÜ Á., Ç êáôÜêôçóç ôïõ Ìåîéêïý êáé ç ôñéëïãßá ôùí ºíêá, ÁèÞíá 1995, 15€ 10. ËáãêáäÜ Á., ÈÞñá. Ç Ðïìðç³á ôçò ÐñïúóôïñéêÞò ÅëëÜäïò, ÁèÞíá 1995, 15,50€ 11. ËÜæïò ×. Ä., ×ñéóôüöïñïò Êïëüìâïò, Ýíá åëëçíéêü ðñüâëçìá, ÁèÞíá 1992, 11€ 12. ËÜæïò ×. Ä., Ôï ôáîßäé ôïõ ÐõèÝá óôçí Üãíùóôç Èïýëç, ÁèÞíá 1996, 13,50€ 13. ËÜæïò ×. Ä., Ï õðïëïãéóôÞò ôùí ÁíôéêõèÞñùí, ÁèÞíá 1994, 12,50€ 14. Ëáéìüò Ã. Á. , Ôï ÷ñïíéêü ôùí Ïéíïõóóþí, ÁèÞíá 1961, 9,50€ 15. ÌÜñôçò Í., FYROM, ôï áíôéäçìïêñáôéêü êáôÜëïéðï óôçí Åõñþðç êáé ôï ðñïâëçìáôéêü óýìöùíï óýíäåóÞò ôçò ìå ôçí Å.Å., ÁèÞíá 2003, 12€ 16. Ìáñêüãëïõ Å. Ì., Ôï Äüãìá ôïõ Ôñïýìáí, ÁèÞíá 2003, 10€ 17. Ìðïýñáò Á., Ç êñßóç óôçí çãåóßá ôïõ ÊÊÅ óôçí äåêáåôßá 1940 - 1950, ÁèÞíá 2002, 12€ 18. Óêáñìðáäþíçò Ãñ., Ç éáôñéêÞ óôçí óýã÷ñïíç ÅëëçíéêÞ Éóôïñßá, ÁèÞíá 2003, 12€ 19. ÖëÜìïò Å., ÌõóôéêÜ êáé Áðüêñõöá, ÁèÞíá 2003, 15€ 66

Ðåñßðëïõò

ÐñïóöïñÝò (èáëáóóéíá äéçãÞìáôá êáé éóôïñßåò óå ðïëý ðñïóéôÝò ôéìÝò) 1. ÁèáíÜóáéíá Ã., ¢ííá Ð., Áðü ôï âïõíï óôçí ÔáóêÝíäç, áíáìíÞóåéò ìéáò áíôÜñôéóóáò, ÁèÞíá 1997, 9€ 2. ÂáöåéÜäçò É. Ä., Ôï öáéíüìåíï ôçò ðáëßññïéáò ôïõ Åõñßðïõ, Ëßìíç 2002, 7€ 3. Ëáéìüò Á., ¸íáò äéáâÜôçò ôïõ 20ïõ áéþíá áöçãåßôáé, ÁèÞíá 1982, 6€ 4. Ëáéìüò Á., Ôï Íáõôéêü ôïõ ÃÝíïõò ôùí ÅëëÞíùí, ÁèÞíá 1968, 8€ 5. Ìåæåâßñç Ã., Ôá íÝá üðëá êáé ç óôñáôçãéêÞ êáé ôáêôéêÞ ÷ñçóéìïðïßçóßò ôùí, ÁèÞíáé 1959, 4,50€ 6. Ìåæåâßñç Ã., Ç Ìåóüãåéïò êáé ç óôñáôçãéêÞ ôçò óçìáóßá, ÁèÞíáé 1957, 5€ 7. Ìåæåâßñç Ã., Ôá ðïñßóìáôá ôïõ íáõôéêïý ðïëÝìïõ ôçò Ìåóïãåßïõ 1939 - 1945, ÁèÞíáé 1961 8. Ìðáìðïýñç Å., Ôï Åëëçíéêüí Åìðïñéêüí íáõôéêüí êáôÜ ôïí ôåëåõôáßïí ðüëåìïí, ÄñÜóéò êáé èõóßáé, ÁèÞíá 1986, 3,50€ 9. Ðá³æçò Ã. Ã., ÈáëáóóéíÝò ÁíáìíÞóåéò (1939 - 1956), ÁèÞíá 1996, 8€ 10. ÐáíÜò Å., Ôñßá ÷ñüíéá óôá ÷Ýñéá ôùí Íáæß, ÁèÞíá 1985, 7€ 11. Ðåôñüðïõëïò ×. Á., Èáëáóóéíïß Ïñßæïíôåò, ÅíèõìÞìáôá ÈÜëáóóáò êáé ÓôåñéÜò, ÐåéñáéÜò 1999, 7€ 12. Ðåôñüðïõëïò ×. Á., Ôçò ãçò ìïõ óôñÜôåò êáé èáëáóóéíÝò ìïõ ìíÞìåò, ÁèÞíá 1989, 7€ 13. Ðåôñüðïõëïò ×. Á., Åéêüíåò ôçò ÈÜëáóóáò, ÐåéñáéÜò 2001, 7€ 14. Ðåôñüðïõëïò ×. Á. ÈáëÜóóéíåò Áíôáýãåéåò, ÐåéñáéÜò 2003, 7€ 15. ÔæáìôæÞò Á. É., Ôá êïêêÜëéíá ïìïéþìáôá ôçò óõëëïãÞò ôïõ Áñ. ¿íáóç, ÐåéñáéÜò 1993, 6€ 16. ÔóïõêáëÜò Ç., Ôïñðßëç no ‘89...ðõñ!, óðáñôáñéóôÜ áíÝêäïôá ôï Ð.Í., ÁèÞíá 1989, 6€

ÅñåõíçôéêÜ 1. ËáãêáäÜ Á., ÕðÜñ÷åé æùÞ óôï äéÜóôçìá;, ÁèÞíá 1993, 10,50€ 2. ËáãêáäÜ Á., ¢óôñá êáé Ãáëáîßåò, ÁèÞíá 1975, 10€ 3. Ìáõñéäåñüò Á. Ä., ÃåíåáëïãéêÞ Ýñåõíá, ç Üãíùóôç óõããÝíåéá äýï õäñáßùí ðñùèõðïõñãþí ôçò ÅëëÜäïò, ÄçìÞôñéïò Âïýëãáñçò 1803 - 1877, ÐÝôñïò Âïýëãáñçò 1883 - 1877, ÁèÞíá 2003, 15€ 4. Ìáõñéäåñüò Á. Ä., Ïé õäñáßïé óôç Óýñï, ÄçìïãñáöéêÞ - ÃåíåáëïãéêÞ Ýñåõíá, ÁèÞíá 2001, 15€

ÁããëéêÜ - English 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Kalapotharakou I. Th., Women on the shipping routes, Áthens 2000, 5€ Kremos P. G., Richard Armold - Baker, AVEROF, the ship that changed the course of history, chios 1990, 9,60€ Michalopoulos D., Perpetval Athens, Athens, 43€ Miliarakis A., The seizure of the Parthenon sculptures, Athens 2002, 8€ Paizis - Paradelis K., Hellenic Warships 1829 - 2001, Athens 2001, 27€ Tzamtzis Th. I., The Greek ocean Lliners 1907 - 1977, Athens, 47€

1. 2. 3. 4.

Ðáëáéïß Åëëçíéêïß ÖÜñïé, ó÷Ýäéá ÃÞóçò Ðáðáãåùñãßïõ, 7,50€ ÊáñÜâéá. ¸íá áöéÝñùìá óôï Åëëçíéêü Åìðïñéêü Íáõôéêü, ôñåéò åíüôçôåò, 18,00€, ç åíüôçôá ÐïñôïëÜíïé Åëëáäéêïý ×þñïõ áðü åñãáóßåò ôùí ÃÜëëùí ÕäñïãñÜöùí, ôñåéò åíüôçôåò, 15€, ç åíüôçôá Áößóåò ìå åñãÜ ôïõ Í. Êáëïãåñüðïõëïõ (6 ôåìÜ÷éá), 11,50€

ÓõëëïãÝò ó÷åäßùí - áöéóþí / Poster collections

ÐñïóöïñÝò ÔñéìÞíïõ Âéâëßá / Åêäüóåéò 1. Í.Ì.Å., Óéùðçëüò ðüëåìïò. Ç äñÜóç ôùí Åëëçíéêþí Õðïâñõ÷ßùí 1940 - 1944, ÁèÞíá 1993, 8€ 2. Í.Ì.Å., Ï Á’ Âáëêáíéêüò Ðüëåìïò ìÝóá áðü ôá áñ÷åßá ôçò ÉóôïñéêÞò Õðçñåóßáò ôïõ Ãáëëéêïý Íáõôéêïý, ÐåéñáéÜò 1996, 8€ 3. ÍáõðçãéêÞ êáé ðëïßá ôçò áíáôïëéêÞò Ìåóïãåßïõ êáé Ìáýñçò ÈÜëáóóáò êáôÜ ôïí 18ï áéþíá, êáôÜëïãïò Ýêèåóçò 1994, 10€ 4. Diamanidis A. K., Shipbuilding and ships in the eastern Mediterranean during the 18th and 19th centuries, Chios 1999, 6€ 5. ×áñÜôóçò É. Ó., Ç ðñþôç åðÝìâáóç, ç Üãíùóôç äñÜóç ôïõ Ð.Í. óôç ÌåóçìâñéíÞ Ñùóßá 1918 - 1920, ÐåéñáéÜò 1997, 5€ Ðåñßðëïõò

Έφυγε ο Νικόλαος Λάχανος

Με τον Ιέρακα το Μάρτιο του 1942 κατέπλευσε στην Καλκούτα των Ινδιών για επισκευή και εκσυγχρονισμό, αλλά λόγω προελάσεως των Ιαπώνων και της επιδρομής του Ιαπωνικού Στόλου στον κόλπο της Βεγγάλης διετάχθη η εκκένωση της πόλεως και ο Ιέραξ αποπεράτωσε την επισκευή στο Πόρτ Σουδάν όπου βρισκόταν το Π.Σ. Ύφαιστος. Με την επιστροφή στο Σουέζ της Αιγύπτου ο Ρόμελ είχε φθάσει στο Ελ Αλαμέϊν. Τον Ιανουάριο του 1943 μετετέθη στο Κουντουριώτης που τον Μάρτιο έλαβε μέρος σε συνοδεία νηοπομπής στη Μάλτα και εν συνεχεία στην Τρίπολη Τριπολίτιδας, 15 ημέρες μετά την εγκατάλειψή της από τους Γερμανούς. Μετά τον πόλεμο υπηρέτησε στην Ανωτέρα Διοίκηση Υποβρυχίων, στο Γ.Ε.Ν. βοηθός Προσωπάρχου, στο Αρχηγείο Ν. Εκπαιδεύσεως, στο Εκπαιδευτικό Αρματωλός, στον Ήφαιστο, σε θέσεις Τμηματάρχου και Διευθυντού Ε΄ κλάδου Γ.Ε.Ν., Υπασπιστής του Υπουργού Εθνικής Αμύνης, Μ.Τ.Ν. βοηθός Ναυτικός Ακόλουθος στο Λονδίνο, Επιμελητής ΚΕΠΑΛ και Δ/ντης Ε΄ κλάδου ΑΝΕ, Δ/ντης ΠΟΒΝ, Δ/ντης Ε΄ κλάδου ΑΚΙΠ και Δ/ντης Εφοδιασμού ΑΔΒΝ Κρήτης, Δ/ντης Γραμματείας Α.Ν. και Δ/ντης Οικονομικού Σώματος και Οικονομικών Υπηρεσιών Αρχηγείου Ναυτικού.

Ο Αρχιπλοίαρχος (ε.α.) Οικ. Νικ. Ι. Λάχανος Π.Ν. γεννήθηκε στην Κύθνο Κυκλάδων και ήταν πτυχιούχος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σταδιοδρόμησε στο Πολεμικό Ναυτικό και απεστρατεύθη το 1972 ως ευδοκίμως τερματίσας τη σταδιοδρομία του, αφού παρέμεινε ένα χρόνο στον ανώτατο βαθμό του Οικονομικού Σώματος, που ήταν τότε, του Αρχιπλοιάρχου και 35 έτη πραγματικής υπηρεσίας. Κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέτησε στο Επιτελείο του Αρχηγού Στόλου, επί του Θ/Κ Αβέρωφ και ακολούθησε αυτό στη Μέση Ανατολή, επιβαίνων του Αντιτορπιλικού Β. Όλγα. Υπηρέτησε επί διετία επί των Αντιτορπιλικών Ασπίς, Ιέραξ και Κουντουριώτης και έλαβε μέρος σε όλες τις αποστολές των πλοίων αυτών. Με το Ασπίς τον Δεκέμβριο του 1941 έλαβε μέρος στον αποκλεισμό ανεφοδιασμού των Γερμανών που ήταν περικυκλωμένοι μεταξύ Σολούμ και Μπαρντίας. Με βάση τη Μάρσα Ματρούχ το πλοίο έκανε περιπολίες επί δεκαπενθήμερο μέχρι Τομπρούκ.

Ðåñßðëïõò

Είχε τιμηθεί με τα παράσημα: Ανώτερος Ταξιάρχης Φοίνικος Ταξιάρχης Γεωργίου Α΄ Ταξιάρχης Φοίνικος Αργυρούς Σταυρός Φοίνικος Και με τα πολεμικά μετάλλια: Εξαιρέτων Πράξεων Σταυρός Αγώνος Β.Ν. Χαλκούς Σταυρός Ν. Αγώνος Μετάλλιον Εθνικής Αντιστάσεως Αναμνηστικά μετάλλια 1940-41 και 1941-45 Μετάλλιον Στρατιωτικής Αξίας Α΄ Τάξεως Σταυρός Αποστόλου και Ευαγγελιστού Μάρκου (Πατριαρχείου Αλεξανδρείας) και Έμβλημα Αγήματος Εμβολής Από το 1975 ήταν τακτικό μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου. Από το 1982 έως το 1988 διετέλεσε Ταμίας και από τότε μέχρι το 2006 Γενικός Γραμματέας. Το 1991 το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εξέδωσε το βιβλίο που συνέγραψε ο Νίκος Λάχανος «Δόξα και Δάφνες» στο οποίο περιλαμβάνονται οι τιμητικές διακρίσεις που απενεμήθηκαν στο προσωπικό του Πολεμικού Ναυτικού κατά τον πόλεμο 1940-1945. Το βιβλίο βραβεύτηκε με έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών που απενεμήθη στην Συνεδρία της 24ης Μαρτίου 1993.

Στην έκθεσή του ο Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας κ. Περικλής Θεοχάρης ανέφερε τα ακόλουθα για το βιβλίο: «Εύφημος μνεία εις τον Αρχιπλοίαρχο Π.Ν. (ε.α.) κ. Νικόλαον Λάχανον δια το βιβλίον του «Δόξα και Δάφνες». Πρόκειται δι’ έμμεσον αφήγησιν της δράσεως του Πολεμικού Ναυτικού κατά την περίοδον 1940-1945, με αναφοράν, κυρίως των πληρωμάτων των πολεμικών και εμπορικών εκείνων, που κατέληξαν εις απώλειας. Περιέχει τα ονόματα των τιμηθέντων με παράσημα και μετάλλια και αποτελεί κειμήλιον δια τας οικογενείας των θυσιασθέντων, αλλά και των συμμετασχόντων εις τον τελευταίον παγκόσμιον πόλεμον». Ολόθερμα συγχαρητήρια Ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών κ. Κ. Δεσποτόπουλος συνεχάρη τον Γενικό Γραμματέα του Μουσείου κ. Νικ. Λάχανον για τη βράβευση του βιβλίου του «Δόξα και Δάφνες» από την Ακάδημια.

H Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε. αποχαιρέτησε τον πρώην Γενικό Γραμματέα Αθήνα 22/3/07 Οι λέξεις είναι τετριμμένες αλλά δεν μπορώ να βρω άλλες για να εκφράσω πόσο δύσκολος και βαρύς είναι σε μένα ο ρόλος να αποχαιρετήσω εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, τον αγαπητό και σεβαστό σε όλους, Νίκο Λάχανο. Μαζί με τη δική του οικογένεια, μαζί με την οικογένεια του Ναυτικού, θρηνεί κι η οικογένεια του Ναυτικού Μουσείου, το χαμό του Νέστορα, του πολύτιμου φίλου, του ακάματου συμπαραστάτη, για μια περίοδο 32 ετών.

ίδρυμα και εκείνα του ανταπέδιδαν την αγάπη και το σεβασμό τους επειδή τον αισθάνονταν τον μεγάλο τους συμπαραστάτη. Εκεί όμως που πραγματικά τον νιώθαμε όλοι σαν μεγάλο μας αδελφό ήταν στις μακρές συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου, όταν ο λόγος του, πυκνός και σοφός επεδίωκε και επέβαλε τις λύσεις του μέτρου και τη σύνθεση των απόψεων. Κορυφαία στιγμή της κοινής πορείας του Νίκου Λάχανου και του Μουσείου εκτιμώ πως ήταν το 1991, όταν προσέφερε στο Μουσείο το βιβλίο του “Δόξα και Δάφνες”, το οποίο το 1993 τιμήθηκε με έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών, σε ειδική προς τούτο τελετή. Ακόμα κι όταν, τώρα τελευταία, αποφάσισε να αποτραβηχτεί από την ενεργό σκηνή αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο του Διοικητικού Συμβουλίου σε νεώτερους, πολλές φορές προστρέχαμε στη γνώμη του κι ήταν πρόθυμος, όπως πάντα, να μας μεταδίδει το καταστάλαγμα της εμπειρίας του μέσα απ` τις πολύτιμες συμβουλές του. Φεύγει, σε μια στιγμή που τον χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ. Αφήνει πίσω του ένα κενό, που μάταια αναζητούμε να το πληρώσουμε κι έτσι νιώθουμε κι εμείς την απουσία του, το ίδιο, ίσως, έντονα με την οικογένειά του. Πολύτιμε φίλε μας. Είναι βαθιά η θλίψη μέσα στην οποία βυθίσατε την οικογένειά σας και ιδιαίτερα την σύζυγό σας και την αγαπημένη σας κόρη Λίλη, αλλά και όλους εμάς στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Είναι βέβαιο πως συντελέσατε και σεις, μαζί με όλους τους άλλους που έχουν ήδη φύγει, στο να έχει η χώρα ένα σωστά οργανωμένο και άξιο σεβασμού Ναυτικό Μουσείο, όπως επιβάλλεται από την ιστορία της, αλλά και τη θέση της στον διεθνή ναυτιλιακό στίβο.

Ο πράος χαρακτήρας του, η μειλίχια διατύπωση των επιχειρημάτων, αλλά και η αλύγιστη επιμονή του στη διεκδίκηση των αυτονόητων αξιώσεων του ιδρύματος αποτελούσαν τα κύρια χαρακτηριστικά με τα οποία πάλεψε, διεκδίκησε, κέρδισε ή έχασε δεν έχει σημασία. Εκείνο που είχε σημασία για όλους εμάς, μέλη και φίλους του Μουσείου, είναι ο τρόπος με τον οποίο έθετε τα πράγματα, ήταν η καθοδηγητική του διεύθυνση των υποθέσεων, μαζί με τον παιδευτικό για μας χειρισμό των διαδικασιών.

Στο τέρμα του ταξιδιού που ξεκινήσατε σήμερα, ναυτικού βέβαια όπως το θέλει η μυθολογική μας παράδοση κι όπως ασφαλώς το επιθυμούσατε και σεις, θα σας υποδεχθούν οι πολλοί φίλοι και γνωστοί σας, βετεράνοι συμπολεμιστές στη Μέση Ανατολή, συνεργάτες στο Ναυτικό, και πρωτεργάτες της ίδρυσης και συγκρότησης του Ναυτικού Μουσείου. Θα σας περιμένει ασφαλώς και ο αγαπημένος σε όλους μας Πρόεδρος, Κώστας Παϊζης, που σχετικά πρόσφατα μας άφησε να αγωνιζόμαστε μόνοι μας χωρίς την παρουσία του, τώρα χωρίς και τη δική σας. Σ` όλους έχετε πολλά να πείτε, γιατί σ` όλους τους τομείς πρωτοστατήσατε και σεις μαζί τους κι αφήσατε την προσφορά σας απ` όπου περάσατε, μια προσφορά σοβαρή, δημιουργική και ωφέλιμη για την πατρίδα και την κοινωνία.

Η αγάπη του ξεχείλιζε για όλους τους φίλους και μέλη του Μουσείου, ιδιαίτερα όμως για τα παιδιά που εργάζονται στο

Καλό σας ταξίδι σεβαστέ μας φίλε.

Κοντά σ` όσα ακούστηκαν θα θέλαμε κι εμείς να θυμίσουμε με δυο λόγια την ανεκτίμητη προσφορά του στο Μουσείο, όπου ως ακαταπόνητος εργάτης διατήρησε το αξίωμα του Γενικού Γραμματέα για περισσότερο από 26 χρόνια.

Ðåñßðëïõò

Eκδήλωση για την κοπή της πίτας των μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Την Κυριακή, 28 Ιανουαρίου 2007 πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση για την κοπή της πίτας των μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Για άλλη μια χρονιά τα καθίσματα της αίθουσας εκδηλώσεων του Μουσείου αποδείχθηκαν πολύ λίγα για το πλήθος κόσμου που παρευρέθηκε στην εκδήλωση, γεγονός που αποδεικνύει την αγάπη της τοπικής κοινωνίας για την ναυτική μας παράδοση και κληρονομιά και χαροποιεί το Διοικητικό Συμβούλιο του οργανισμού δίνοντας ένα τόνο αισιοδοξίας για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και την συνέχιση του σημαντικού έργου που επιτελείται, όπως παραστατικά τόνισε η Πρόεδρος κυρία Αναστασία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη.

ον Μητροπολίτη Πειραιώς εκπροσώπησε στην εκδήλωση ο Ιερέας του Αγίου Νικολάου Δ. Μπαλκανάς και τη Κυβέρνηση ο Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης κ. Μιχαλολιάκος. Επίσης παρευρέθηκαν ο Υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων κ. Καλός, η Πρέσβειρα της Χιλής κα Σοφία Πρατς, ο Βουλευτής Πειραιώς κ. Π. Μελάς, ο Δήμαρχος Παλαιού Φαλήρου κ. Δ. Χατζηδάκης, ο τέως Υπουργός και Πρόεδρος του Ναυτικού Ομίλου της Ελλάδος κ. Παπαδόγκονας, ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιώς κ. Ρεσβάνης, Νομαρχιακοί και Δημοτικοί Σύμβουλοι, Στρατηγοί, Ναύαρχοι, Επίτιμοι Αρχηγοί του ΓΕΝ, ο Διοικητής της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, ο Επιτελάρχης του Στόλου, ο

Ðåñßðëïõò

Υπαρχηγός του Λιμενικού, το επίτιμο μέλος του Ν.Μ.Ε. Κ. Πάνος Λασκαρίδης και πλήθος κόσμου. Στη συνέχεια παραθέτουμε την προσφώνηση της Προέδρου του Ν.Μ.Ε. κυρίας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη: «Κυρίες και Κύριοι, αγαπητές φίλες και φίλοι. Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες, εγκαινιάζουμε το ξεκίνημα της νέας χρονιάς, με το συμβολικό κόψιμο της παραδοσιακής μας βασιλόπιτας και την επίσημη ανταλλαγή ευχών, για την αδιατάρακτη ρότα του ιδρύματός μας. Παράλληλα δίνεται σε όλους μας η ευκαιρία να ανταμώνουμε με φίλους και γνωστούς, όλους μέλη του Μουσείου, να ανταλλάσσουμε ευχές και να διαπιστώνουμε, για μια ακόμη φορά, την ταπεινότητα του οικοδομήματος που

στεγάζει μερικά απ`τα σημαντικότερα κειμήλια της ναυτικής παράδοσης του τόπου μας. Η σημερινή πολυπληθής σας παρουσία εδώ, στο γνωστό σε όλους μας περιβάλλον, δημιουργεί σε μας που εργαζόμαστε για να υπάρχει το Μουσείο, μια χαρούμενη και δημιουργική τάση, αταίριαστη με τις δυσκολίες που καθημερινά αντιμετωπίζουμε. Τον καινούργιο χρόνο ξεκινάμε αισιόδοξοι, με την πεποίθηση πως τα πολλαπλά προβλήματα που ταλανίζουν χρόνια το Μουσείο θα δρομολογηθούν προς ευπρόσωπες και αξιοπρεπείς λύσεις. Φέτος έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε πως είμαστε περισσότερο κοντά απ` όλες τις άλλες φορές. Στήριγμα στη δύσκολη πορεία μας έχουμε τη δική σας αγάπη και συμπαράσταση που μας δίνει κουράγιο και χαλυβδώνει τη θέλησή μας. Τώρα χάρις στις πρωτοβουλίες πολλών φίλων και μελών μας, παρατηρείται μια συστράτευση των πολιτικών και τοπικών αρχών της πόλης προς την κατεύθυνση της συνέχισης λειτουργίας και του εκσυγχρονισμού του Μουσείου. Όπως το έχουμε καθιερώσει τα τελευταία χρόνια δεν θα χρησιμοποιήσουμε το βήμα της σημερινής μέρας, ούτε για μακροσκελείς απολογισμούς, ούτε για σχοινοτενή προγράμματα, εν όψει μάλιστα και της ασάφειας των παραγόντων που διέπουν κάθε μελλοντική πρόβλεψη. Άλλωστε είναι σχεδόν σε όλες και όλους γνωστές, από την τακτική μας επαφή και από το περιοδικό, τόσο οι εκδηλώσεις που πραγματοποιήσαμε τον περασμένο χρόνο, όσο και οι εξελίξεις των εκκρεμοτήτων μας, που επεκτείνονται μέσα στη νέα χρονιά που μπαίνει. Φίλες και Φίλοι Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος έχει επιτύχει τη γενική του αναγνώριση σαν ζωντανός φορέας πανελλήνιας εμβέλειας, με έργο πολιτιστικό, παιδευτικό, κοινωνικό. Οι χιλιάδες επισκέπτες και η μαθητιώσα νεολαία όλων των βαθμίδων, που περιέρχονται καθημερινά τις αίθουσες και τη βιβλιοθήκη του, διδάσκονται την εθνική ναυτική μας ιστορία περιστοιχιζόμενοι από τα απτά χειροπιαστά της τεκμήρια. Είναι αυτή η καθημερινή ξενάγηση των παιδιών, των σπουδαστών, των συλλόγων, των Ελλήνων του εξωτερικού, των μελών της ναυτικής μας κοινότητας, όλων σας, που μας δικαιώνει και μας υπαγορεύει να συνεχίσουμε με επιμονή προς την κατεύθυνση της επίλυσης των πολλαπλών προβλημάτων και οικονομικών δυσχερειών του. Και θα συνεχίσουμε· πιστεύοντας πως τελικά θα συνεγείρουμε τους αρμοδίους του τόπου μας· γιατί η Ελλάδα πρέπει να έχει Ναυτικό Μουσείο με αδιατάρακτη λειτουργία και με αναβαθμισμένη κτιριακή υποδομή, αντάξια της ιστορίας και της εθνικής παράδοσης που αντιπροσωπεύει. Εύχομαι σε όλες και όλους κάθε χαρά και προσωπική ευτυχία».

1. Ο ιερέας της εκκλησίαςτου Αγ. Νικολάου, πατέρας Δημήτριος ευλόγησε την πίτα του Ναυτικού Μουσείου. 2. Ο Υφυπουργός Εθν. Άμυνας κος Βασίλης Μιχαλολιάκος απηύθυνε σύντομο χαιρετισμό στους παρευρισκομένους και για άλλη μια φορά συνεχάρη την Πρόεδρο του ΝΜΕ και δήλωσε την πρόθεσή του να υποστηρίξει το έργο που επιτελεί το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

3 4 3. Στην εκδήλωση παρευρέθησαν ο Υφυπουργός Εθν. Παιδείας και Θρησκευμάτων κος Καλός, ο Βουλευτής Πειραιώς κος Παναγιώτης Μελάς και ο Διοικητής Ν.Δ.Α. Αρχιπλοίαρχος κος Σ. Κούβαρης. 4. Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Στην πρώτη σειρά διακρίνονται από αριστερά: ο Υφυπουργός Εθνικής Άμυνας κος Βασίλης Μιχαλολιάκος, το μέλος μας και Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά κος Κων/νος Ρεσβάνης, ο επίτιμος Α/ΓΕΝ, Ναύαρχος Π.Ν. (εα) κος Λεωνίδας Βασιλικόπουλος, ο α΄ Υπαρχηγός Λ.Σ. υποναύαρχος κος Ρετζεπέρης και το μέλος μας, ο εφοπλιστής κος Δημήτριος Λεμονίδης. Στη δεύτερη σειρά από τα δεξιά διακρίνονται ο Προέδρος του Ινστιτούτου Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης κος Χάρης Τζάλας, η σύζυγός του, ο κος Μανώλης Αλιφιεράκης, Σύμβουλος του Υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας και μέλος του Μουσείου και η Πρέσβειρα της Χιλής κα Σοφία Πρατσ.

5. Στο στιγμιότυπο από την εορταστική εκδήλωση του ΝΜΕ διακρίνονται από αριστερά ο εφοπλιστής και τ. Πρόεδρος του ΝΟΕ κος Ανδρέας Ποταμιάνος, ο Δήμαρχος Π. Φαλήρου κος Διονύσης Χατζηδάκης και ο Πρόεδρος του ΝΟΕ κος Αλέξανδρος Παπαδόγκονας. 6. Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν επίσης η κα Μαριλένα Λασκαρίδη Πρόεδρος Δ.Σ. της Βιβλιοθήκης «Καίτη Λασκαρίδη», ο κος Παναγιώτης Λασκαρίδης εφοπλιστής και επίτιμος μέλος του Μουσείου, η κα Βασιλική Λεμονίδη και ο Υποναύαρχος Π.Ν. κος Δημήτριος Ελευσινιώτης, Διοικητής ΣΝΔ.

7. Μπροστά από την είσοδο του Μουσείου οι αξιωματικοί του ΠΝ εν αποστρατεία κύριοι Δημήτριος Λαγαρίας, Γεώργιος Δεσποτόπουλος, ο Διοικητής της ΝΔΑ, Αρχιπλοίαρχος Π.Ν. Σταύρος Κούβαρης, ο νέος Πρόεδρος της ΕΑΑΝ κος Κ.Καναβαριώτης, ο κος Ανδρέας Τζιβάρας, ο επίτιμος Α/ΓΕΝ Λ.Παλιογιώργος, η κα Τζιβάρα και η Πρόεδρος του ΝΜΕ. 8. Στην κοπή της πίτας παρευρέθησαν το μέλος μας και πολιτευτής Πειραιώς κος Γεώργιος Σαββόπουλος, ο Γενικός Γραμματέας της Περιφέρειας Δυτ. Ελλάδος κος Σπύρος Σπυρίδων, η κα Ελένη Γκάτσου – Αθηναίου, ο πολιτευτής κος Αντώνης Βουγιουκλάκης και ο Υπαρχηγός Αρχηγείου Στόλου, Υποναύαρχος κος Ιωάννης Καραΐσκος

Ðåñßðëïõò

9 10 9. Η δημοσιογράφος της ΕΡΤ κα Μαρία Βασσάρα, που προσφάτως παρουσίασε στην εκπομπή της «Έλληνες Αειναύτες» αφιέρωμα στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, φωτογραφίζεται εδώ μαζί με την Πρόεδρο. 10. Διακρίνονται από αριστερά ο Υποναύαρχος Π.Ν. ε.α. κος Παναγιώτης Μανάκος, ο τ. Υπουργός και νυν Πρόεδρος του ΝΟΕ κος Αλέξανδρος Παπαδόγκονας, η Πρόεδρος του Μουσείου και ο Ναύαρχος Π.Ν. ε.α. κος Δημήτριος Δούσης.

11 12 11. Στο στιγμιότυπο διακρίνονται από αριστερά: ο Υποναύαρχος (Μ) Π.Ν.εα κος Β.Σταματίου, ο Υποναύαρχος (Μ) Π.Ν.εα κος Αθ. Πέρας, η κα Στουπάθη, ο επίτιμος Α/ΓΕΝ Γιώργος Θεοδωρουλάκης και ο Υποναύαρχος (Μ) Π.Ν.εα κος Σ. Στουπάθης. 12. Το εκλεκτό μας μέλος και δεινός μοντελιστής κος Μαρίνος Αλεξανδρίδης με την αξιότιμη σύζυγό του, δεν φείδονται τον κόπο του αυθημερόν ταξιδιού από την Πάτρα, προκειμένου να παρεβρεθούν στις εκδηλώσεις του Μουσείου μας.

13 14 13. Ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Νικόλαος Παπαδόγκονας και οι Αντιναύαρχοι Π.Ν. ε.α. κ.κ. Π. Καραμανώλης και Χ. Καζάσης μετά των συζύγων τους 14. Τα μέλη μας Υποναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Σαρτζετάκης με τη σύζυγό του, ο κ. Περικλής Αλεβίζος και ο Στρατηγός ε.α. κ. Γ. Λιάκουρης

15 16 15. Στο στιγμιότυπο από την εκδήλωση, μία τρυφερή σκηνή, το μέλος μας Πλοίαρχος Ε.Ν. και Πρόεδρος της Ενώσεως Πλοιάρχων Ε.Ν. Σαντορίνης κ. Δημήτριος Μηνδρινός με την γλυκύτατη εγγονή του. 16. Διακρίνονται από αριστερά η κ. Ιωάννα Μπερμπίλη, αρχαιολόγος του ΝΜΕ, και οι κυρίες , μέλη του Μουσείου, Μαρία Ασπρούδη, δικηγόρος και Βέλβετ Καρατζά, πολιτικός μηχανικός.

Ðåñßðëïõò

Αποκτήστε τη συλλεκτική και πολυτελή έκδοση

Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912 - 13 Ο Ναυτικός Αγώνας Λόγω εξαντλήσεως επανεκδίδεται με την ευγενική χορηγία του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας

Το Ιστορικό Λεύκωμα «Βαλκανικοί Πόλεμοι. Ο Ναυτικός Αγώνας 1912-1913» έκδοσης του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος διατίθεται στην τιμή των 70€, εκτός του χώρου του Μουσείου στα εξής βιβλιοπωλεία: ΠΕΙΡΑΙΑΣ: Γ. Σωτηρόπουλος, «Η φωλιά του βιβλίου», Κολοκοτρώνη 90, Πειραιάς • Χ. & Μ. Τσαμαντάκη, Καραόλη & Δημητρίου 43, Πειραιάς ΑΘΗΝΑ: Χρ. Ψιακή & Σία, Ιπποκράτους 112, Αθήνα • Παπασωτηρίου, Στουρνάρη 35 & Τζωρτζ, τηλ.: 210 33 23 300 • ΙΑΝΟΣ, Σταδίου 24, τηλ.: 210 32 17 917 • ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ΙΑΝΟΣ, Αριστοτέλους 7, Θεσσαλονίκη • Προμηθεύς, Βύρωνος 4, Θεσσαλονίκη • Ε. & Γ. Μπαρμπουδάκης, Αριστοτέλους 4, Θεσσαλονίκη • ΣΥΡΟΣ: Ν. Κανακάρης, Σταματίου Πρωίου, Σύρος

ÇÌÅÑÏËÏÃÉÏ ÌÏÕÓÅÉÏÕ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Επίσκεψη της Λέσχης «Lions» Ζωγράφου «Σωκράτης» στο Μουσείο Στις 10 Δεκεμβρίου 2006 επισκέφτηκε το Μουσείο η Λέσχη «Lions» Ζωγράφου «Σωκράτης». Τα μέλη της λέσχης υποδέχτηκε η Πρόεδρος του Μουσείου ενώ την ξενάγηση στις αίθουσες του Μουσείου πραγματοποίησε η Μουσειολόγος κα Χάιδου - Λυκούρη. Στο στιγμιότυπο από την επίσκεψη, από αριστερά ο Πρόεδρος της Λέσχης «Σωκράτης», Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κ. Αριστομένης Κελαϊδής, η Κυβερνήτης του θέματος 117Α κα Λίτσα Μουσαμά, η Πρόεδρος του Μουσείου, ο Αντικυβερνήτης του θέματος 117Α κ. Μανώλης Σαμόλης και ο Αντιναύρχος Π.Ν. ε.α. κ. Ιωάννης Παλούμπης.

Κοπή πίτας Δ.Σ. του Ν.Μ.Ε. Το Σάββατο, 10 Ιανουαρίου 2007 πραγματοποιήθηκε η κοπή της πίτας του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου. Όλα τα μέλη του Συμβουλίου ευχήθηκαν για μια καλή νέα και δημιουργική χρονιά. Το φλουρί για δεύτερη χρονιά έτυχε στον Υποναύαρχο Π.Ν. ε.α. κύριο Νικόλαο Αρτεμάκη.

Κοπή πίτας Προσωπικού του Μουσείου Την Τρίτη, 23 Ιανουαρίου 2007, στα γραφεία του Μουσείου έγινε η κοπή της πίτας του προσωπικού. Το φλουρί φέτος κέρδισε η βιβλιοθηκονόμος του Μουσείου κυρία Αικατερίνη Κρανιώτου, μητέρα πέντε αγοριών. Όλοι οι εργαζόμενοι ευχήθηκαν υγεία και δημιουργικότητα για το 2007.

ΤΟ ΝΜΕ ΗΤΑΝ ΕΚΕΙ Εκδήλωση Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος Ο Ταμίας και μέλος του Δ.Σ. του Μουσείου κύριος Νικόλαος Αλαφασός παραβρέθηκε την Τετάρτη, 7 Μαρτίου 2007 σε ομιλία σχετικά με τον μηχανισμό των Αντικυθήρων. Το θέμα παρουσιάστηκε από τον Υποναύαρχο ε.α. κ. Ι. Θεοφανίδη Π.Ν., τον κ. Ξ. Μούσα, Καθηγητή Φυσι-κής και Διαστήματος Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τον κ. Α. Τσέλικα, Φιλόλογο - Παλαιογράφο, Προϊστάμενο Ιστορικού και Παλαιογραφικού αρχείου Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης και τον κ. Ι. Μπιτσάκη, Φυσικό Ερευνητή της Ομάδος Μελέτης του Μηχανισμού Αντικυθήρων. Χαιρετισμό στην εκδήλωση απηύθυνε η Γενική Διευθυντής Εναλίων Αρχαιοτήτων κα Ε. Χατζηδάκη.

Κοπή Πρωτοχρονιάτικης Πίτας Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά Τη Δευτέρα, 1 Ιανουαρίου 2007, πραγματοποιήθηκε η κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας του Νέου Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά. Ο Δήμαρχος κύριος Παναγιώτης Φασούλας υποδέχτηκε την Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος η οποία του ευχήθηκε καλή χρονιά και επιτυχημένη θητεία. Ο νέος Δήμαρχος υποσχέθηκε συνεργασία και στήριξη στο έργο που επιτελείται από τον κύριο φορέα προβολής της Ναυτικής μας παράδοσης και κληρονομιάς. 74

Ðåñßðëïõò

Έκθεση Ομίλου UNESKO Πειραιώς και Νήσων Ο Δήμαρχος Πειραιά κύριος Παναγιώτης Φασούλας εγκαινίασε την έκθεση του Ομίλου UNESKΟ Πειραιά και Νήσων, την Τετάρτη, 17 Ιανουαρίου 2007, στην Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά. Οι δημιουργοί που συμμετείχαν στη θαυμάσια αυτή έκθεση, έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους, χαρίζοντάς μας εξαιρετικές στιγμές έμπνευσης και ταλέντου, με μια σειρά από έργα που πραγματεύονταν διάφορες μορφές έκφρασης της παραστατικής τέχνης. Στην εκδήλωση παραβρέθηκε η Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε.

φωτο: Δ. Παναγιωτόπουλος

ΤΟ ΝΜΕ ΗΤΑΝ ΕΚΕΙ

Κοπή Πρωτοχρονιάτικης Πίτας Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Τη Δευτέρα, 8 Ιανουαρίου 2007, πραγματοποιήθηκε η κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας του Π.Ν. στο δώμα Γ.Ε.Ν. Στο στιγμιότυπο από την εκδήλωση, διακρίνουμε από αριστερά, τον Αρχηγό του Γ.Ε.Ν., Αντιναύαρχο Π.Ν. κύριο Δημήτριο Γούση, τον Αντιναύαρχο Π.Ν. ε.α. και Πρόεδρο της Ε.Θ.Ε. κύριο Ξενοφώντα Μαυρογιάννη, τον Αρχηγό του ΓΕΕΘΑ, Ναύαρχο Π.Ν. κύριο Παναγιώτη Χηνοφώτη, την Πρόεδρο του Ν.Μ.Ε. και τον επίτιμο Α/ΓΕΝ και Πρόεδρο Δ.Σ. του Συλλόγου αποφοίτων Σ.Ν.Δ. κύριο Λεωνίδα Παλιογιώργο.

Κοπή Πρωτοχρονιάτικης Πίτας Συνδέσμου Εφέδρων Αξιωματικών Νομού Πειραιά

Την Κυριακή, 14 Ιανουαρίου 2007, πραγματοποιήθηκε η κοπή πρωτοχρονιάτικης πίτας του Συλλόγου Εφέδρων Αξιωματικών του Νομού Πειραιά στην αίθουσα εκδηλώσεων

Κοπή Πρωτοχρονιάτικης Πίτας του Ναυτικού Αθλητικού Ομίλου Περάματος Την Κυριακή, 21 Ιανουαρίου 2007 πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση κοπής της πρωτοχρονιάτικης πίτας του Ναυτικού Αθλητικού Ομίλου Περάματος, στην αίθουσα του Μουσείου Ναυπηγικής Αλιείας - Αλιευτικών Σκαφών στο Ικόνιο Περάματος, όπου παραβρέθηκε η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. Ο Ναυτικός Αθλητικός Όμιλος Περάματος σήμερα, αν και νέο σωματείο σε σχέση με τους άλλους Ομίλους και σε αντιδιαστολή με την μακρόχρονη απουσία του Περάματος από τον υδάτινο στίβο, παρουσιάζει μεγάλη δραστηριότητα που έχει αγκαλιασθεί από την τοπική κοινωνία. Τα μέχρι τώρα αποτελεσμάτα κατατάσσουν τον ΝΑ.Ο.Π. σαν μία «πολλά υποσχόμενη ναυταθλητική ομάδα» και αναδεικνύουν μία «δύναμη» και μάλιστα, ιδιαίτερα υπολογίσιμη με αξίες, ιδανικά και υψηλούς σκοπούς όπως η αγάπη προς την θάλασσα και τον ναυταθλητισμό. Περισσότερες πληροφορίες για τον όμιλο θα βρείτε στην ιστοσελίδα http://www. naop.gr

του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας της Πανελλήνιας Ένωσης Πλοιάρχων Εμπορικού Ναυτικού Πάσης Τάξεως

Την Πέμπτη, 18 Ιανουαρίου 2007 η Πρόεδρος του Μουσείου παραβρέθηκε στην εκδήλωση κοπής πίτας της Πανελλήνιας Ένωσης Πλοιάρχων Εμπορικού Ναυτικού Πάσης Τάξεως, στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ο.Λ.Π. Κατά την εορτή, όπως κάθε χρόνο, η Ένωση απένειμε τιμητικές διακρίσεις σε Πλοιάρχους Ε.Ν. οι οποίοι διέσωσαν συνανθρώπους μας στην Θάλασσα, σε Πλοιάρχους Ε.Ν. που αρίστευσαν στις εξετάσεις του 2006 καθώς και σε παιδιά πλοιάρχων που επέτυχαν στις εισαγωγικές εξετάσεις για Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι.

Ετήσιος χορός του Ομίλου Ιστιοπλοΐας Ανοικτής Θαλάσσης

Το Σάββατο, 20 Ιανουαρίου 2007 πραγματοποιήθηκε ο ετήσιος χορός του Πανελλήνιου Ομίλου Ιστιοπλοΐας Ανοικτής Θαλάσσης στην αίθουσα «Αιγαίου» του Ομίλου, όπου παραβρέθηκε η Πρόεδρος του Μουσείου. Ο ΠΟΙΑΘ ιδρύθηκε το 1961 στον Πειραιά με πρωταρχικό σκοπό την ανάπτυξη και διάδοση της Ιστιοπλοΐας στην ανοικτή θάλασσα στην Ελλάδα. Από την ίδρυσή του και για πολλά χρόνια, ήταν ο πρώτος και μοναδικός ιστιοπλοϊκός όμιλος στη χώρα μας με αποκλειστική δραστηριότητα την ιστιοπλοΐα ανοικτής θαλάσσης.

Κοπή πρωτοχρονιάτικης πίτας Πειραϊκού Συνδέσμου

Την Κυριακή, 21 Ιανουαρίου 2007 πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση της κοπής της πρωτοχρονιάτικης πίτας του Πειραϊκού Συνδέσμου στην οποία παρέστη η Πρόεδρος. O Πειραϊκός Σύνδεσμος είναι από τα αρχαιότερα και ιστορικότερα σωματεία της Ελλάδας. Ιδρύθηκε το 1894. Έχει πολλά τμήματα ανάμεσά τους το ποδόσφαιρο από το 1894 έως το 1924, όταν συγχωνεύτηκε με την Πειραϊκή Ένωση, Μπάσκετ, Βόλεϊ, Στίβο, Ορειβατικό, Ξιφασκία, Κολύμβηση, Υδατοσφαίριση κ.α.. Ο Πειραϊκός είναι πρωτοπόρος σύλλογος στην Ελλάδα σε όλα σχεδόν τα αθλήματα. Επίσης στο γυναικείο βόλεϊ συμμετείχε στα πρώτα πρωταθλήματα γυναικών που διοργάνωσε ο Πανιώνιος το 1926 και 1927.

Κοπή πρωτοχρονιάτικης πίτας της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Την Πέμπτη, 25 Ιανουαρίου 2007 πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση κοπής της πρωτοχρονιάτικης πίτας της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων. Στην εκδήλωση παραβρέθηκε ο κύριος Νικόλαος Αλαφασός, Ταμίας του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Κοπή πρωτοχρονιάτικης πίτας του Ν.A.T. Την Τετάρτη, 31 Ιανουαρίου 2007 πραγματοποιήθηκε η κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου, του πρώτου Οργανισμού Κοινωνικής Ασφάλισης που δημιουργήθηκε στη χώρα μας το 1861 και από τους πρώτους σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Στην εκδήλωση παραβρέθηκε η Πρόεδρος του Μουσείου. Για το Ν.Α.Τ. και τις υπηρεσίες του ενημερωθείτε από την ιστοσελίδα http:// www.nat.gr Ðåñßðëïõò

ΤΟ ΝΜΕ ΗΤΑΝ ΕΚΕΙ Εκδήλωση Ναυτικού Ομίλου «Αδρίας» Το Σάββατο, 10 Φεβρουαρίου 2007 πραγματοποιήθηκε στον Ναυτικό Όμιλο Ελλάδος η πρώτη εκδήλωση του νεοϊδρυθέντος Ναυτικού Ομίλου «Αδρίας», που εδρεύει στο όμορφο Μπατσί της Άνδρου. Ο Πρόεδρος του Ομίλου κύριος Γεώργιος Δεσποτόπουλος, υποδέχτηκε τους προσκεκλημένους του από τον Ναυτιλιακό χώρο και τον κόσμο του πολιτισμού και της παράδοσης της χώρας μας. Στην όμορφη βραδιά δόθηκε η ευκαιρία στην Πρόεδρο του Μουσείου και τον Πρόεδρο του ΝΟΕ να επιβεβαιώσουν την αλληλοστήριξη και συνεργασία των δύο φορέων. Στο στιγμιότυπο από την εκδήλωση, από αριστερά διακρίνουμε τον κύριο Περικλή Κυρίτση - Σπυρομήλιο, Υποναύαρχο Π.Ν., Κυβερνήτη του Θωρηκτού Αβέρωφ, την κυρία Μαυρογιάννη, τον κύριο Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναύαρχο Π.Ν. ε.α., την Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε. τον κύριο Ξενοφώντα Μαυρογιάννη, Αντιναύαρχο Π.Ν. ε.α. και Πρόεδρο της Ε.Θ.Ε. και την κυρία και τον κύριο Παπαδόγκονα, Αντιναύαρχο Π.Ν. ε.α. και Πρόεδρο του Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος.

ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΟΡΩΣΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ (Κ.ΕΡ.Ι.Ε.)

Πρόσφατα το Δ.Σ. του Ναυτικού Μουσείου ενημερώθηκε για την δημιουργία και δράση του Κέντρου Ελληνορωσικών Μελετών από το αξιότιμο μέλος μας και Γενικό Γραμματέα του Κέντρου κο Πάνο Στάμου, αξιωματικό του Π.Ν.(εα). Το Κ.ΕΡ.Ι.Ε. ιδρύθηκε το 2005 ως μη κερδοσκοπικό πνευματικό σωματείο. Έχει ως κύριο σκοπό την ανάδειξη της δράσης και ιστορίας του Ελληνισμού στη Ρωσία και στις Ρωσόφωνες χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, σε όλους τους τομείς δραστηριότητας, π.χ. οικονομικό, εμπορικό, ναυτιλιακό, στρατιωτικό, κοινωνικό, διακρατικών σχέσεων κ.α. Το Κ.ΕΡ.Ι.Ε. συνεργάζεται και υποστηρίζει ανaλογες δραστηριότητες και έρευνες φυσικών προσώπων αλλά και αντιστοίχων επιστημονικών ιδρυμάτων εσωτερικού και εξωτερικού, με τα οποία συμβάλλεται με αμοιβαιότητα. Κύριο πεδίο έρευνας του Κ.Ε.Ρ.Ι.Ε. είναι τα Ρωσικά Αρχεία με δυνατότητα να διευρύνει την έρευνα σε άλλα κράτη. Τα αποτελέσματα της έρευνας θα προσφέρονται με τη μορφή διαλέξεων και συγκροτημένων εκδόσεων στις επιστημονικές κοινότητες της Ελλάδας και Ρωσίας για την παρά πέρα αξιοποίηση και διάδοση της γνώσης. Στα μέλη του Κ.ΕΡ.Ι.Ε. συμπεριλαμβάνονται καταξιωμένοι επιστήμονες της Ελλάδας και του εξωτερικού με ανάλογα ιστορικά ενδιαφερόντα, τα αντίστοιχα νομικά πρόσωπα (ΑΕΙ, ΤΕΙ, Ιδρύματα, κλ.π.) στην Ελλάδα και το εξωτερικό και φοιτητές σχετικών σπουδών και ενδιαφερόντων. Το κέντρο διοικείται από 7μελές διοικητικό συμβούλιο, Πρόεδρος του οποίου είναι ο καθηγητής Αντώνης Κονταράτος και Αντιπρόεδρος ο καθηγητής κος Νικόλαος Βερνίκος. Το επιστημονικό του πρόγραμμα οργανώνεται από την ειδική Επιστημονική Επιτροπή η οποία αποτελείται από 5 μέλη και Πρόεδρος της είναι η καθηγήτρια του Παν/ μίου Αιγαίου κα Σοφία Δασκαλοπούλου. Στη σύντομη μέχρι σήμερα σταδιοδρομία του το κέντρο έχει επιμεληθεί την μετάφραση στην ελληνική γλώσσα και έκδοση ρωσικών ιστορικών έργων που σχετίζονται με την ελληνική ιστορία και έχει οργανώσει και συμμετάσχει σε επιστημονικές συναντήσεις και συνέδρια με σχετικά θέματα. Το Κ.ΕΡ.Ι.Ε. προχωρώντας με σταθερά βήματα τη δημιουργική του πορεία έχει συντάξει πενταετές πλάνο δραστηριοτήτων, στο πλαίσιο του οποίου έχει προσκληθεί να συμμετάσχει και το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος προκειμένου να συμβάλλει στην προβολή των ιστορικών θεμάτων σε ένα ευρύτερο κύκλο κοινού.

Ðåñßðëïõò

ΝΕΑ ΜΕΛΗ ΤΟΥ Ν.Μ.Ε.

Αληπράντης Νικόλαος Αλιφιεράκης Εμμανουήλ Απεσάκης Δημήτρης Βασιλείου Νικόλαος Βράκας Θεόδωρος Δρίβας Αθανάσιος Ελευθερίου Κων/νος Ιωαννίδης ΠαύλοςΙωάννης Κατηχωρίτης Στέργιος

Τραπεζικός υπάλληλος Σύμβουλος Υ.Ε.Ν.- Μηχανολόγος Συντ/χος Πλοίαρχος Ε.Ν. Αξιωματικός Π.Ν. ε.α. Αξιωματικός Π.Ν. Αξιωματικός Π.Ν. Αξιωματικός Ε.Ν. Επίτιμος Αντιπρόεδρος Ιδρυμ. ΩΝΑΣΗ Αρχιτέκτων

Κατσαβός Παναγιώτης

Αξιωματικός Π.Ν. ε.α.

Κατωπόδης Θωμάς

Επίτιμος Αρχηγός Στόλου

Κουβάτσης Δημήτριος

Ναυτικός

Κούζιλος Ευάγγελος

Πρόεδρος ΠΕΠΕΝ

Λύτσικας Γεώργιος

Επιχειρηματίας

Μολφέτας Νικόλαος

Τραπεζικός υπάλληλος

Μοσχούτης Κων/νος

Μπασάκου Ξανθή

Παπαφακλής Ηλίας

Παυλάκη Αναστασία

Πέππα Ασημίνα

Ρούκας Ευάγγελος

Αξιωματικός Π.Ν. ε.α. Πρόεδρος Νομικού Συμβουλίου του Κράτους Καθηγητής, Συγγραφέας, Εκδότης Εκπαιδευτικός Γ.Γ.Ναυτικού Ομίλου «ΑΔΡΙΑΣ» Άνδρου Πλοίαρχος Ε.Ν.

Σαμαράς Μιλτιάδης

Συνταξιούχος Τραπέζης Ελλάδος

Αξιωματικός Π.Ν. ε.α.

Στάμου Παναγιώτης Τριανταφυλλίδης Κων/ νος Τυμβίου Χριστίνα

Χατζηδάκης Αντώνιος

Φοιτητής

1 2 3 4 5 6 7 8

Αξιωματικός Π.Ν. ε.α. Υπαλλήλος Τ.Ε.

Στα νέα μέλη εντάχθηκαν πρόσφατα ο επίτιμος Αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση κ. Παύλος Ιωαννίδης καθώς και ο κ. Γεώργιος Στρίγκος εγγονός του πρώτου Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος αειμνήστου Γεωργίου Στρίγκου. Η διάθεσή τους για προσφορά προς το ΝΜΕ εκφράστηκε με την αυθόρμητη καταβολή ετήσιας συνδρομής χιλίων ευρώ. Τους ευχαριστούμε θερμά και ευχόμαστε η κίνησή τους να βρει μιμητές.

ΤΟ ΝΜΕ XAIPETIZEI Ευχαριστίες: • Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος εκφράζει τις θερμές του ευχαριστίες προς τον Αρχηγό ΓΕΕΘΑ, Ναύαρχο κ. Παναγιώτη Χηνοφώτη, για την οικονομική ενίσχυση του Ναυτικού Μουσείου. Το προσωπικό ενδιαφέρον του Αρχηγού για τα θέματα που αφορούν το Μουσείο μας τιμά ιδιαίτερα, καθώς ερμηνεύεται ως αναγνώριση του κοινωνικού, πολιτιστικού και πρωτίστως Εθνικού έργου που επιτελεί ο φορέας μας. • Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος επιθυμεί να εκφράσει και από το βήμα του Περίπλου, τις θερμές του ευχαριστίες προς το Ίδρυμα Ωνάση για την ουσιαστική συμβολή του προς την εξυπηρέτηση των σκοπών του Μουσείου με την πρόσφατη οικονομική ενίσχυση καθώς και την δωρεά 11 βιτρινών από την έκθεση που διοργάνωσε το Ίδρυμα «Αριστοτέλης Ωνάσης. Πέρα από το μύθο του». Οι καινούργιες καλαίσθητες βιτρίνες θα αξιοποιηθούν για την επανέκθεση των ομοιωμάτων πλοίων της αίθουσας του Μουσείου που είναι αφιερωμένη στην Εμπορική Ναυτιλία.

Δώρησαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμα: • Ο κ. Παναγιώτης Γερολυμάτος, ένα αντίγραφο λιθογραφίας στην οποία εικονίζεται το θρυλικό «ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ» να διασπά τον αποκλεισμό της Κρήτης από τον τουρκικό στόλο. Η λιθογραφία είχε δημοσιευθεί στη γερμανική εικονογραφημένη εφημε-ρίδα “ILLUSTRIRTE ZEITUNG”. • Ο κ. Γιάννης Στεφάνου, μέλος του Μουσείου, ένα ομοίωμα πλοίου αρχαίας εποχής. • Ο Αντιναύαρχος κ. Λεωνίδας Βασιλικόπουλος, έξι βιντεοκασέτες που περιέχουν τη σειρά ντοκιμαντέρ “VICTORY AT SEA” με θέμα τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. • Ο κ. Δημήτριος Μαυριδερός, μία φωτογραφίας της τάξης εκπαιδευόμενων ναυτοδιόπων του 1948 με τον Πλωτάρχη Γ. Πετμεζά και τον Ανθυποπλοίαρχο Γ. Ψαλλίδα. • Η κα Καλλιόπη Σωτηριάδου, τη στολή (2 τεμ.), 2 ξίφη και έναν έπαινο του Πλωτάρχη Ιουλίου Μυριαλή.

ΧΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΩΡΕΕΣ Προσέφεραν για την ενίσχυση του Μουσείου: ΠΑΠΑΣΗΦΑΚΙ ΕΛΕΝH ΠΑΠΑΔΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΕΡΕΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΑΡΔΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ

€ € € €

300 100 30 30

Β Α Ρ Ο Φίλες και φίλοι Είναι γεγονός αναμφισβήτητο πως το Μουσείο περνάει δύσκολες ώρες και μέρες. Δεν είναι κάτι που το ξέρω σίγουρα, γιατί δεν είμαι μέσα στα πράγματα και επομένως δεν γνωρίζω τις ειδικές λεπτομέρειες, είναι όμως μια αίσθηση που πλανιέται στον αέρα και που γίνεται αντιληπτή από ευαισθητοποιημένους δέκτες. Είναι βέβαιο πως οι οικονομικές δυσκολίες που ήταν πάντα παρούσες γίνονται καθημερινά μεγαλύτερες και όλο και πιο δύσκολα ξεπερνιούνται. Η μικρή μας στήλη μη έχοντας τα δεδομένα να εκφράσει άποψη για τα σοβαρά, που ασφαλώς θα απασχολούν το Διοικητικό Συμβούλιο του ιδρύματος, θα εξακολουθήσει να περιορίζεται στα μικρά, τα λιγότερα σημαντικά και να... ονειρεύεται. Ήταν μόλις χθες που άκουσα στις τηλεοράσεις την κοινή εξαγγελία των Υπουργών Περιβάλλοντος και Ναυτιλίας για το τεράστιο έργο που σχεδιάζεται στο λιμάνι και την περιοχή των παλαιών εργοστασίων της Δραπετσώνας. Προγραμματίζεται λοιπόν, σε μια υποβαθμισμένη περιοχή χαλασμάτων, που στέκονται όρθια σαν φαντάσματα ενός διαφορετικού παρελθόντος, να αναπτυχθεί, εκτός από τις λιμενικές εγκαταστάσεις και οικοδομικός ιστός που θα περιλαμβάνει υπερσύγχρονο εμπορικό κέντρο, ναυτιλιακό κέντρο με υψηλού επιπέδου υποδομές και οικιστικό τμήμα πολυτελών κατοικιών. Στους φίλους Πειραιώτες, μέλη του Μουσείου, υπέρμαχους της παραμονής του Ναυτικού Μουσείου στην ναυτική πρωτεύουσα της χώρας, τον Πειραιά, ανοίγεται πεδίο δόξης λαμπρό. Ας εξασκηθεί λοιπόν η επιρροή όλων, Νομαρχίας, Δήμου, Εμπορικού Συλλόγου, Ναυτιλιακού Επιμελητηρίου και γενικά όλων των φορέων και ιδιωτών της πόλης που θέλουν και μπορούν, προς την κατεύθυνση, να συμπεριληφθεί στο περιφανές σχέδιο της παραπάνω κοινής Υπουργικής εξαγγελίας και κτίσμα κατάλληλο (επαρκές σε επιφάνεια, λαμπρό σε όψη) που να στεγάσει το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος μέσα στα στενά γεωγραφικά όρια του Δήμου Πειραιά (εκτός κι αν το σχέδιο πρόκειται να υλοποιηθεί στα όρια του Δήμου Δραπετσώνας (;) οπότε το πρόβλημα παραμένει (;) όπως με το Παλαιό Φάληρο. Ανεξάρτητα όμως αν το Ναυτικό Μουσείο προγραμματίζεται ή όχι να μετακινηθεί σε θέση εντός ή εκτός των ορίων του Δήμου Πειραιά, ένα θα πρέπει όλοι να παραδεχθούμε, ότι η παρούσα κατάσταση του οικοδομήματος στο οποίο στεγάζεται είναι απαράδεκτη από κάθε άποψη. Και το να αντιδρούμε έντονα στην όποια σκέψη απομάκρυνσης από την παρούσα θέση, επειδή θα βγει έξω απ` τα γεωγραφικά όρια του Δήμου, είναι η μισή πρόταση, που δεν αντιμετωπίζει την προβληματική σημερινή κατάσταση και μια εγωιστική στάση που δεν συμβάλλει σε λύσεις αλλά διαιωνίζει το σημερινό αδιέξοδο. Η όποια όμως ιδέα για την τελική θέση του Μουσείου αποτελεί μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, πολύ πιο μακροπρόθεσμο απ` ό,τι μπορούμε να φαντασθούμε, όπως άλλωστε έχει αποδείξει η ρεαλιστική πραγματικότητα του “Άλσους Ναυτικής Παράδοσης” του Φλοίσβου. Ύστερα από 14 ολόκληρα χρόνια από τη σύσταση του φορέως ακόμη δεν έχει δοθεί δεκάρα για το “περιφανές” κτίσμα που θα στέγαζε το Μουσείο, ούτε από το κράτος, ούτε από ιδιώτες. Εάν δε υποθέσουμε ότι βρίσκεται αιφνιδίως σήμερα το ποσόν των 30 περίπου εκατομμυρίων ευρώ που περίπου απαιτείται, το κτίσμα δεν θα είναι έτοιμο προ παρελεύσεως πενταετίας. Άρα μιλάμε για σχέδια ρεαλιστικώς απραγματοποίητα, που ενδεχόμενη υλοποίησή τους μάλλον χάνεται στην αχλύ του... μέλλοντος. Στο μεταξύ όμως τι γίνεται με το Μουσείο;; 78

Ðåñßðëïõò

Μ Ε Τ Ρ Ο

ÃñÜöåé ï ÓêÜðïõëïò

Υπάρχουν δύο προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπισθούν ώστε, όταν και αν, ωριμάσουν οι συνθήκες μετακίνησης να... υπάρχει ακόμα Μουσείο: 1. Το πρόβλημα επιβίωσης. Εάν το Μουσείο κλείσει λόγω αδυναμίας καλύψεως των ανελαστικών του δαπανών, μεταξύ των οποίων το μεγαλύτερο ποσοστό είναι οι μισθοί και οι εργοδοτικές ασφαλιστικές εισφορές του ανεπαρκούς αριθμητικά προσωπικού του, τότε βέβαια θα ρημάξει πολύ γρήγορα και δεν θα υπάρξει τίποτα προς μετακίνηση. Παραλείπεται το γεγονός πως το κράτος θα γίνει διεθνώς ρεζίλι σε όλα τα διεθνή φόρα που το ΝΜΕ συμμετέχει εκπροσωπώντας τη χώρα. 2. Το πρόβλημα της αν όχι... αξιοπρεπούς, αλλά τουλάχιστον... υδατοστεγούς στέγασης. Και για μεν την ανυπαρξία αξιοπρέπειας δεν χρειάζεται ασφαλέστερο δείγμα παρά να παρευρεθεί κάποιος στο πρωινό άνοιγμα του Μουσείου κάθε μέρα 7:30 – 8:00 για να διαπιστώσει “ιδίοις όμμασι και ιδία ρινί” τη χρήση των θυρών, των εξωτερικών εκθεμάτων και των τοίχων, που επιφυλάσσουν οι... νυχτερινοί επισκέπτες και θαμώνες του περιστυλίου. Όσον αφορά στην υδατοστεγανότητα του κτιρίου, που μερικοί ίσως το θεωρούν υπερβολή, παρά το ό,τι έχει γραφεί και λεχθεί από την Πρόεδρο κατά κόρον, δεν έχουν παρά να επισκεφθούν τις εκθέσεις του Μουσείου σε ημέρα βροχής μετρίας εντάσεως. Θα αντιληφθούν γιατί αναγκάζεται το προσωπικό να αποκαθηλώνει τους πίνακες για να τους γλιτώσει από τα ρυάκια που τρέχουν στους τοίχους και θα γίνουν μάρτυρες σε σκηνές συλλογής ομβρίων με κουβάδες, σκηνές από άλλες εποχές, που δεν φανταζόταν κανείς πως θα ξανάβλεπε και μάλιστα σε... μουσειακό χώρο. Άρα κάτι πρέπει να γίνει και μ` αυτό το πρόβλημα, ώστε να... υπάρχει Μουσείο, όταν αποφασίσει η Πολιτεία να το προσέξει. Υπάρχουν τρία Υπουργεία που επιχορηγούν και διατηρούν συναρμοδιότητα για το ΝΜΕ, τα: Αμύνης(ΓΕΝ), Εμπορικής Ναυτιλίας και Πολιτισμού. Είναι τόσο δύσκολο να συγκληθεί κάποια συντονιστική σύσκεψη που να συζητηθεί και να συναποφασισθεί το μέλλον του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος; Ή μήπως θεωρείται δευτερεύον ζήτημα; Οι ασυντόνιστες προσπάθειες, που καταβάλλονται από διάφορες κατευθύνσεις, για τη δημιουργία καινούργιων πολιτιστικών φορέων, που να αντιπροσωπεύσουν τη ναυτική παράδοση της χώρας δημιουργούν απλώς μελαγχολία για την αναποτελεσματικότητα και την αποσπασματικότητά τους. Παράλληλα εμφανίζουν την επιρροή που διαθέτουν σε υψηλά κλιμάκια ιδιοτελή και μισαλλόδοξα συμφέροντα. Όταν ο υπάρχων εδώ και 58 χρόνια φορέας κινδυνεύει να κλείσει ή να πνιγεί, λόγω υποχρηματοδότησης, η διάθεση κονδυλίων προς άλλες παρεμφερείς κατευθύνσεις συνιστά κατασπατάληση πόρων χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα στο κεφάλαιο διάσωσης και διατήρησης της ναυτικής μας κληρονομιάς. Φίλες και φίλοι Θεωρώ πως παρασυρθήκαμε σε ζητήματα που υπερβαίνουν τη δική μας αρμοδιότητα, δεδομένου ό,τι έχουμε τάξει στον εαυτό μας το ρόλο της ενασχόλησης με τα μικρά, τα λιγότερο σοβαρά. Μας παρακίνησε όμως η πρόσφατη, μόλις χθες, επικαιρότητα. Ελπίζω η υπέρβαση της εξουσιοδότησης που είχαμε από τη Σύνταξη του περιοδικού να μη μας στοιχίσει. Η μικρή μας όμως επαφή με τα θέματα του Μουσείου και η παρακολούθηση της εξέλιξής τους μας έχει δημιουργήσει κάποιες εμμονές που θεωρήσαμε σκόπιμο να τις γράψουμε. Καλή Άνοιξη. Ðåñßðëïõò

ÊÁÔÁËÏÃÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÙÍ ÖÏÑÅÙÍ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ ÄÉÅÕÈÕÍÓÇ

Ô.Ê.

ÔÇËÅÖÙÍÁ

ÍÏÌÉÊÇ ÌÏÑÖÇ

ÊÁÔÇÃÏÑÉÁ

Ðáðáññçãïðïýëïõ 2

105 61 ÁèÞíá

210 32 51 260

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

Ãéáëüò Óýìçò

856 00 ÄùäåêÜíçóá

22460 77236 22460 72569

Ä.

Åéäéêü

Óêñá 94

176 63 ÊáëëéèÝá

210 95 14 291

Í.Ð.É.Ä.

¼ñìïò Ðáëáéïý ÖáëÞñïõ -Ôñïêáíôåñü

210 98 36 539 210 98 52 578

Êñáôéêü

180 40 ¾äñá

62980 52355

Í.Ð.Ä.Ä.

Ôïðéêü

Âéèõíßáò 2

632 00 Í. ÌïõäáíéÜ ×áëêéäéêÞò

Ôçë. /Fax: 23730 26166

Ä.

Åéäéêü

ÔóéëéâÞ

291 00 ÆÜêõíèïò

26950 42436

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

8. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÃÁËÁÎÅÉÄÉÏÕ

Ïäüò Ìïõóåßïõ 3

330 52 Ãáëáîßäé

22650 41558 22650 41795

Ä.

Ôïðéêü

9. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÆÁÊÕÍÈÏÕ

Ìðü÷áëç

291 00 ÆÜêõíèïò

26950 83223

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

Ðáñíáóóïý 2 & Ëåùö. Êçöéóßáò

151 24 Ìáñïýóé

210 81 25 547

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

ÄÞìïò ¢íäñïõ

845 00 ¢íäñïò

22820 24166 22820 22275

Í.Ð.Ä.Ä.

Ôïðéêü

Ìðïõìðïõëßíáò 31-33

185 35 ÐåéñáéÜò

210 42 96 815

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

ÄÞìïò Êáëýìíïõ

852 00 ÊÜëõìíïò

22430 51361

Åéäéêü

28210 91875

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

22720 51582

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

ÏÍÏÌÁ

1. ÁËÓÏÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ 2. ÄÇÌÏÔÉÊÏ ÍÁÕÔÉÊÏ & ËÁÏÃÑÁÖÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÓÕÌÇÓ 3. ÅËËÇÍÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏ ÐÑÏÓÔÁÓÉÁÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ 4. ÈÙÑÇÊÔÏ Ã. ÁÂÅÑÙÖ 5. ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÁÑ×ÅÉÏ - ÌÏÕÓÅÉÏ ÕÄÑÁÓ 6. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ & ÅÑÃÁËÅÉÙÍ 7. ÌÉËÁÍÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ

10. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÉÃÁÉÏÕ 11. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÍÄÑÏÕ 12. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÈÇÑÁÓ 13. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁËÕÌÍÏÕ 14. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÑÇÔÇÓ 15. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ËÉÔÏ×ÙÑÏÕ 16. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÏÉÍÏÕÓÓÙÍ ÏÉÍÏÕÓÓÅÓ ×ÉÏÕ 17. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ×ÉÏÕ 18. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÉÁÓ & ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ ÓÔÏ ÐÅÑÁÌÁ 19. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÂÁËÁÓ 20. ÌÏÕÓÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ & ÓÐÏÃÃÁËÅÉÁÓ ÍÅÁÓ ÊÏÕÔÁËÇÓ 21. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÉÏÍÉÏÕ 22. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÑÄÁÌÕËÙÍ 23. ÌÏÕÓÅÉÏ “ÈÁËÁÓÓÁ” ÊÕÐÑÏÕ 24. ÍÁÕÔÉÊÇ ÓÕËËÏÃÇ Ì. ÌÅÈÅÍÉÔÇ

Ðåñßðëïõò

ÁêôÞ Êïõíôïõñéþôç Áã. Áðïóôüëùí 35 -

731 31 ×áíéÜ 602 00 Ëéôü÷ùñï Ðéåñßáò 821 01 Ïéíïýóóåò

ÓôÝöáíïõ Ôóïýñç 20

821 00 ×ßïò

22710 44139

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

ÊáñáïëÞ & Äçìçôñßïõ 28

188 63 ÐÝñáìá

210 44 19 083

Ä.

Åéäéêü

Ôçë.: 2510 835826 Fax: 2510 226850

Ä.

Åéäéêü

814 00 ËÞìíïò

Ôçë.: 22540 51790 22540 51362 Fax: 22540 51763

Ä.

Åéäéêü

ÖÜñóá Áñãïóôüëé ÊåöáëëïíéÜ ÊáñäÜìõëá ×ßïò

Ôçë.: 26710 87260 Í.Ð.É.Ä. Fax: 26710 25656

Ôïðéêü

Ôçë.: 2510 835287 Í.Ð.É.Ä. Êéí: 6936 136 145

Ôïðéêü

Êñõïíåñßïõ 14

Áã. ÍÜðá Êýðñïò

00357 23816366

Ä.

Ãåíéêü

166 74 ÃëõöÜäá

É.

Ãåíéêü