Publicatie Dijkwerkerslezing #02

Dijkwerkers­ lezing #02 Roeland Hillen

Dijkwerkers­lezing #02 Roeland Hillen

19 april 2018

Dijkwerkers­ lezing #02 Roeland Hillen Ga ervoor, leer ervan en vertel erover. Onder die titel hield Roeland Hillen (voormalig programma­ directeur HBWP-2) de tweede Dijkwerkerslezing.

Dat deed hij tijdens zijn afscheid op 19 april 2018.

‘Aan het einde van mijn loopbaan wil ik graag mijn verhaal vertellen: wat er bereikt is en wat beter kan. Als rijksambtenaar (40 jaar), als Rijkswaterstater (28 jaar) en vooral: als ­Dijkwerker (20 jaar).’

WAT IS JE DOEL EN WAT HEB JE GELEERD? Zo´n 40 jaar geleden was ik regelmatig in ­Bandung, de stad op West Java waar mijn vader is opgegroeid. Ik was daar als jonge geoloog om de ondergrond van de delta´s en kustvlaktes van Indonesië in kaart te brengen. Als ik daar op straat werd aangesproken, was de eerste vraag altijd: maukemana, waar ga je naartoe?

De vervolg­vraag was: darimana, waar kom je ­vandaan. Je kunt dat letterlijk opvatten. Maar de diepere betekenis is: wat is je doel en wat heb je geleerd? Je moet de geschiedenis kennen om het heden te begrijpen en op de toekomst te kunnen anticiperen.

HONDERD JAAR VOORUITKIJKEN, DAT VIND JE NERGENS TER WERELD! Op het gebied van waterveiligheid is er de laatste decennia heel veel veranderd. Ik denk dat we de grootste klapper hebben gemaakt door niet langer alleen te reageren op een ramp, maar door te proberen een volgende ramp vóór te zijn. De stormvloed van 1953 en de bijna-ramp van 1995 waren belangrijke omslagpunten. We investeren sindsdien in kennis en leggen de

1

Dijkwerkers­lezing #02 Roeland Hillen

19 april 2018

­ udgetten voor waterveiligheid meerjarig vast. b Ons prachtige Deltaprogramma speelt in op ­veranderende omstandigheden. Honderd jaar vooruitkijken, dat vind je nergens ter wereld!

eindevaluatie van beide programma´s blijkt dat die dubbele doelstelling is waargemaakt.

WE HEBBEN GELEERD HET DOEL ­CENTRAAL TE STELLEN, NIET DE ­OPLOSSING

APETROTS WAS IK OP DE COLUMN VAN BERT WAGENDORP We kunnen trots zijn op wat we in Nederland hebben bereikt. Wisten jullie dat de Sinterklaasstorm van 2013 hogere waterstanden langs de kust kende dan de storm van 1953? En die ­Sinterklaasstorm is feitelijk geruisloos gepasseerd. Begin dit jaar verwerkten onze rivieren met gemak grote afvoeren. Toen ik in januari de column van Bert Wagendorp las in de ­Volkskrant waarin hij de loftrompet steekt over Ruimte voor de Rivier, was ik apetrots.

Daar kan geen evaluatie tegenop.

Voor de huidige dijkversterkingen is de doelstelling uitsluitend gericht op waterveiligheid. Toch blijkt uit onderzoek dat ook hier meer mogelijk is. Bijna 90% van de respondenten van het Dijkwerkers­ panel1 vindt dat in de HWBP-2-projecten meer is bereikt voor natuur en milieu. Dat zijn percentages die vergelijkbaar zijn met die voor Ruimte voor de Rivier! De enkelvoudige of dubbele doelstelling blijkt dus niet het verschil te maken. Wél de inrichting van het planproces en de mindset van de betrokkenen. We hebben geleerd het doel centraal te stellen, niet de oplossing. Een volgende stap is dat we niet beginnen over hoeveel geld een oplossing kost, maar hoe mooi ons land eruit kan komen te zien.

HET BEELD VAN ATTILA OP DE BULLDOZER IS BIJGESTELD In 1974 werden in Brakel 140 woningen gesloopt om de zwakke Waaldijk te vervangen. Bij bewoners, natuurorganisaties en politieke partijen bestond grote onvrede. Dat werd anders met Ruimte voor de Rivier en Maaswerken. Vanaf dat moment werd de omgeving beter bij de dijkprojecten betrokken en is het beeld van Attila op de ­bulldozer bijgesteld. Wat hierbij hielp, was de dubbeldoelstelling. Naast bescherming tegen overstroming werd ook de ruimtelijke kwaliteit en de natuur versterkt. Uit de recent afgesloten

2

1 Periodieke panelonderzoeken, die binnen de community van ­Dijkwerkers worden gehouden

Dijkwerkers­lezing #02 Roeland Hillen

19 april 2018

SUCCES VERKOOPT ZICHZELF Inmiddels zijn er mooie voorbeelden waar bescherming tegen overstroming is verweven met andere functies en regionale vraagstukken. De projecten Noordwaard en Lent van Ruimte voor de Rivier, de versterking van de Hondsbossche Zeewering, de Waterdunen in Zeeuws-Vlaanderen, de dijk tussen Eemshaven en Delfzijl of het Waterfront van Dalfsen… De media pikken die voorbeelden snel op. Succes verkoopt zichzelf.

HET GEDRAG DAT BIJ VERANDERING HOORT, IS VOOR DE NIEUWE GENERATIES VAAK HEEL NATUURLIJK Dingen anders doen is nu eenmaal moeilijk.

Voor veranderingen zijn impulsen van buitenaf nodig. En om veranderingen met succes dóór te voeren, heb je naast krachtige leiders ook de nieuwe generaties medewerkers nodig. Het gedrag dat bij zo’n verandering hoort, is voor hen vaak heel natuurlijk. Voor jonge mensen is hun werk veel belangrijker dan de organisatie.

Ze zoeken werkplezier en ruimte voor zelf­ ontplooiing. Geef dié mensen de ruimte als je wilt veranderen. Ze werken zonder terug­houdendheid met generatiegenoten samen en komen verrassend vaak met concrete o ­ plossingen.

PILOTS MET MEERLAAGSVEILIGHEID HEBBEN NOG NAUWELIJKS TOT ANDERE OPLOSSINGEN GELEID In Nederland richten we ons vooral op het op sterkte houden van onze dijken, dammen en duinen. Dat hebben we altijd zo gedaan. Toch kunnen een slimme ruimtelijke inrichting en goede calamiteitenplannen helpen om de kosten voor dijkversterkingen te beperken. In Dordrecht en op Marken zijn pilots uitgevoerd met deze meerlaagsveiligheid. Tot nu toe hebben die ­nauwelijks tot andere oplossingen geleid. Dat is opmerkelijk omdat we meerlaagsveiligheid-­ oplossingen wél in landen als Bangladesh ­adviseren. Hier ligt een rol voor lokale bestuurders en politici om water tot een belangrijk thema te maken bij gemeentelijke en provinciale verkiezingen.

3

MENSEN ZIJN DOORSLAGGEVEND EN ORGANISATIES DOEN ER MINDER TOE Ook in de wereld van waterveiligheid zijn mensen doorslaggevend en doen organisaties er minder toe. Om die reden stelt het Deltaplan Water­ veiligheid de Dijkwerkers centraal. Iedereen met affiniteit tot waterveiligheid mag zich Dijkwerker noemen. De projectleider bij het waterschap, de kraanmachinist van de aannemer, de bewoner op de dijk, jullie en ik. Samen vormen we de ­community van dijkwerkers.

Dijkwerkers­lezing #02 Roeland Hillen

19 april 2018

DIJKWERKERS ZIEN ORGANISATIE­ OVERSTIJGEND WERKEN ALS ­BELANGRIJKSTE VERBETERING 69% van de respondenten van het Dijkwerkers­ panel gelooft dat alle primaire keringen in 2050 aan de wettelijke normen voor veiligheid zullen voldoen. Tegelijkertijd geeft 97% aan dat het dan wel ánders moet dan we nu doen.

Organisatieoverstijgend werken wordt daarbij als belangrijkste verbetering gezien. En daarvoor moeten de eigen project- en organisatiedoelen minder voorop staan.

EEN ONDERNEMENDE AMBTENAAR: WAT MOET JE JE DAARBIJ VOOR­ STELLEN? Tien jaar geleden benoemde Rijkswaterstaat 5 kernwaarden. De lastigste was en is: onder­ nemend. Want wat moet je je nou voorstellen bij een ondernemende ambtenaar? Niet zo lang geleden was ik bij een lezing van Michiel Muller, de oprichter van onder meer de Tango-benzinestations, Route Mobiel en nu van thuisbezorger Picknick. Van die lezing heb ik onder meer ­onthouden dat ondernemers risico nemen. ­Daarvoor moet je aan de ´zwaartekracht´ van je organisatie durven te ontsnappen. En je hebt steeds impulsen van buitenaf nodig.

ZO´N SAMENWERKING MET BUITENSTAANDERS KAN SOMS ENORM SCHUREN

HET ENIGE WAT ÉCHT HELPT, IS STEEDS TERUGGAAN NAAR DE BEDOELING In de praktijk is het soms rázend lastig om het gezamenlijke doel boven je eigen opgave te ­stellen. Voor je het weet raak je verzeild in ­discussies over systemen, over regels en con­ troles en dan wordt het al gauw samenwerken met de handrem erop. Het enige wat écht helpt, is steeds teruggaan naar de gezamenlijke ­ambitie, de bedoeling. En dan kan er veel: ­collegiale reviews, uitwisseling van ervaren ­deskundigen en zelfs allianties met markt­partijen.

Dan kan je ervaren dat lef loont. Dat je daar veel van kunt leren. En dat samen successen vieren veel leuker is dan alleen.

4

Als je je als overheidsorganisatie wil ontwikkelen, zet dan de deuren open. Nodig buitenstaanders uit om een ander perspectief te schetsen. Dat hebben we bijvoorbeeld gedaan bij Icoon Afsluitdijk, waar Daan Roosegaarde met zijn team zijn toekomstbeeld heeft gevisualiseerd met Wind­ vogel, Waterlicht, Glowing Nature en Lichtpoort.

Mensen worden tenslotte niet verleid door feiten, maar door perspectieven. Misschien ben je als ambtenaar wel ondernemend als je je open stelt voor zulke gewaagde partnerships. Zo’n samenwerking kan enorm schuren, maar brengt je wel verder.

Dijkwerkers­lezing #02 Roeland Hillen

19 april 2018

FLEXIBELE KERING SPAKENBURG: ­INNOVATIE UIT EEN GARAGEBOX Tegenwoordig komen steeds meer innovaties van het MKB of van zzp´ers. Zoals de flexibele kering in de oude stadskern van Spakenburg, die op komt drijven bij extreem hoge waterstanden.

Dit ontwerp is bedacht door Johan van de Noord, een ingenieur uit Kampen. Het is een voorbeeld van een innovatie uit een garagebox.

KENNIS STROOMT, EN DAN VOORAL TUSSEN MENSEN Ik zie kennisopbouw en -overdracht van onze projecten ook als een Sagrada Familia. We bouwen er samen aan, ieder op zijn of haar eigen manier. Vroeger legden we ervaringen vast in documenten, tekeningen en werkbeschrijvingen.

Maar kennis stroomt, en dan vooral tussen mensen. Binnen een ‘kenniskathedraal’ kan ­iedereen zijn of haar ideeën kwijt.

DE SPELENDE MENS IS EEN LERENDE MENS

DE SAGRADA FAMILIA: EEN PALET AAN STIJLEN, VORMEN EN KLEUREN De Sagrada Familia: misschien wel de meest onconventionele kerk ter wereld. Ik vind het vooral bijzonder dat allemaal andere architecten en ontwerpers hun bijdrage leveren aan het ­ontwerp van Gaudi. Zo ontstaat een palet aan stijlen, vormen en kleuren. Eerlijk gezegd hoop ik dat de kathedraal nooit af komt, zodat je elke keer weer een ander geheel krijgt voor­ geschoteld. Aan de Sagrada Familia wordt ­inmiddels al 136 jaar samen gebouwd. De oudste delen worden alweer gerenoveerd.

De ervaringen die met de bouw zijn opgedaan, worden zonder twijfel gedeeld en vastgelegd.

5

Bij de dijkversterkingen hebben we geleerd dat soft skills vaak doorslaggevend zijn voor succesvolle projecten. Hoe houd je je opdrachtgever betrokken, welke relatie wil je met je opdracht­ nemer, hoe betrek je de omgeving en hoe benut je de ervaringen van anderen? Om deze lessen te benutten, heeft adviesbureau APPM op mijn verzoek een serious game ontwikkeld, gebaseerd op de ervaringen uit het Tweede Hoogwater­ beschermingsprogramma. Teams die een goede balans vinden tussen inhoudelijke kennis, risicobeheersing en sociale vaardigheden blijken succesvol in het spel. De game is inmiddels beschikbaar voor alle teams die aan een dijk­ versterkingsproject werken of gaan werken.

De spelende mens is een lerende mens.

Dijkwerkers­lezing #02 Roeland Hillen

19 april 2018

JE LEERT HET MEESTE DOOR ONBEKENDE WERELDEN TE BETREDEN Uiteindelijk leer je het meeste door te dóen, te durven. Terugblikkend op mijn eigen loopbaan heb ik veruit het meeste geleerd toen ik onbekende werelden betrad. Eerst in Zuidoost Azië, later bij de sector verkeer en vervoer en bij de voorloper van de RWS-Bestuursstaf. Dan kan je leercurve behoorlijk steil zijn. En je kan ook ervaren dat een bepaalde stap minder goed bij je blijkt te passen.

Juist op die momenten heb ik het allermeeste geleerd.

KENNIS VAN WATER IS HET STERKSTE EXPORTPRODUCT DAT NEDERLAND HEEFT Nederlanders werpen zich graag op als de watermanagers van de wereld. Wij zijn ook het enige land met een watergezant: Henk Ovink.

Hij pleit al enkele jaren voor een actievere rol van Nederland bij klimaatcrises. Dat ben ik van harte met hem eens. Wereldwijd neemt het aantal natuurrampen in hoog tempo toe. En meer dan de helft ervan heeft met overstromingen te maken. Kennis van water is het sterkste exportproduct dat Nederland heeft. Ik zou het geweldig vinden als we onze waterkennis écht ruimhartig ter beschikking stellen. Laten we daarvoor ­bijvoorbeeld 5% van ons goed gevulde Deltafonds beschikbaar stellen. Zo neem je als fatsoenlijk en ontwikkeld land je verantwoordelijkheid.

6

NEDERLAND STAAT ER ZOVEEL BETER VOOR DAN 65 JAAR GELEDEN Op 1 februari 2018 hebben we de ramp van 1953 herdacht. Op watergebied is er sindsdien onvoorstelbaar veel gebeurd. Ik prijs me gelukkig dat ik daar veel van heb meegemaakt en dat ik daar mijn steentje aan heb kunnen bijdragen.

Nederland staat er zoveel beter voor dan 65 jaar geleden.

WERELDWIJD NEEMT HET AANTAL ­KLIMAATVLUCHTELINGEN TOE Op watergebied zie ik een aantal duidelijke trends. Wereldwijd neemt het aantal klimaatvluchtelingen toe, moeten eilanden worden ­opgegeven en is meer internationale solidariteit nodig bij dreigende rampen.

Dijkwerkers­lezing #02 Roeland Hillen

19 april 2018

ADAPTIEF DELTAMANAGEMENT, BOUWEN MET DE NATUUR EN ­UITVOERINGSALLIANTIES In Nederland wordt de lijn van adaptief delta­ management voortgezet. De roep om integrale oplossingen neemt toe en we gaan meer inspanningen leveren om de kenmerkende Nederlandse landschappen te behouden. Bouwen met de natuur zal vaker en grootschaliger worden ­toegepast. Publieke en private partijen zullen hun samenwerking verder verdiepen. In het ­Deltaplan Waterveiligheid worden nu twee grote projecten gerealiseerd met een uitvoerings­alliantie. Dat gaan er beslist meer worden. Als we er ten minste in slagen samen voldoende te leren van de ervaringen.

DISCLAIMER De redactie heeft zijn uiterste best gedaan om bronnen en rechthebbenden van het beeldmateriaal dat wordt gebruikt te achterhalen. Wanneer desondanks beeldmateriaal wordt getoond waarvan u (mede-)rechthebbende bent en voor het gebruik waarvan u geen toestemming hebt verleend, kunt u zich in verbinding stellen Joop met van Vliet (joop.van.vliet@rws.nl).

Deze publicatie heeft een non-commercieel karakter.

7