ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ Οικονομία - Οικολογία - Κοινωνία Μια κοινή ανθρωπότητα σ’ έναν κοινό κόσμο
ΑΓΑΠΗ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ
ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Αντί εισαγωγής Κεφάλαιο 1: Σκέψεις με αφορμή το διεθνές συνέδριο για τον Καρλ Μαρξ
Μέρος 1ο Οικονομική Δημοκρατία και η Κοινωνική Δημοκρατία στον 21ο αιώνα Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία
Κεφάλαιο 2: Το Μανιφέστο της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας Κεφάλαιο 3: Η ελληνική εμπειρία στην εφαρμογή της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας Κεφάλαιο 4: Οι δημοκρατικές αρχές: Ελευθερία - Ισότητα – Αδελφοσύνη Κεφάλαιο 5: Η δημοκρατική κοινωνία Κεφάλαιο 6: Η δημοκρατική οικονομία
Μέρος 2ο Οικολογική Δημοκρατία στον 21ο αιώνα Κυκλική Οικονομία
Κεφάλαιο 7: Η κυκλική οικονομία, ένας ορισμός
ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ
Κεφάλαιο 8: Οι φυσικοί κύκλοι της Γης, μια προϋπόθεση για τη βιωσιμότητα Κεφάλαιο 9: Το χρήμα χρέος Κεφάλαιο 10: Το αγροδιατροφικό χρέος Κεφάλαιο 11: Το οικολογικό χρέος Κεφάλαιο 12: Η παγκόσμια φοροδιαφυγή, ένας παραγόμενος πλούτος που εξέρχεται του οικονομικού κύκλου Κεφάλαιο 13: Οι σύγχρονοι σκλάβοι και οι εργαζόμενοι φτωχοί, ένας παραγόμενος πλούτος που εξέρχεται του οικονομικού κύκλου Κεφάλαιο 14: Η κυκλική οικονομία απέναντι στη συμβατική καπιταλιστική οικονομία Δύο διαφορετικές οικονομικές εφαρμογές
Μέρος 3ο: Τα Κοινά
Κεφάλαιο 15: Η ανάδυση των Κοινών Κεφάλαιο 16: Τα κοινά αγαθά
Κεφάλαιο 17: Τα Κοινά της γνώσης και η κοινοποίηση της χρήσης γνώσης Κεφάλαιο 18: Το ανοικειοποιήσιμο των Κοινών
Κεφάλαιο 19: Ο κοινός πόρος, τα δικαιώματα του νερού στη Χιλή
6
ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ
Κεφάλαιο 20: Ο κοινός χώρος, η Νέα Αυτοδιοίκηση των Δήμων
Κεφάλαιο 21: Οι ανιθαγενείς ή απάτριδες της Γης στην κοινή ανθρωπότητα
Κεφάλαιο 22: Covid – 19, θα είναι η σπίθα του αρκετή για την χειραφέτηση της κοινής ανθρωπότητας; Κεφάλαιο 23: Η κοινή γλώσσα, το Κοινό των Ποιητών
Κεφάλαιο 24: Η τραγωδία των μη Κοινών
Αντί επιλόγου για την Εφαρμοσμένη Δημοκρατία τον 21ο αιώνα
Για τη συγγραφέα
7
ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ
Κεφάλαιο 1
Σκέψεις με αφορμή το διεθνές συνέδριο για τον Καρλ Μαρξ Μαδρίτη 02 – 07.10.2018
Εργαζόμενοι όλου του κόσμου, ενωθείτε!!
Ένα διεθνές συνέδριο για το Μαρξ είναι, το δίχως άλλο, μια αναγκαστική ενσυνείδηση ότι η μαρξική κοσμοθεωρία παραμένει επίκαιρη - όχι μόνο για μερικούς ρομαντικούς επιστήμονες - εραστές της χειραφετικής ουτοπίας και της ανθρώπινης χειραφέτησης αλλά - για ολόκληρο τον κόσμο μας και τις ζωές μας, όπως αυτές συμβαίνουν και εξελίσσονται στην κάθε μέρα τους. Όμως, τα εργαλεία που μας παραθέτει ο Μαρξ δεν μπορούμε να τα προσεγγίζουμε όπως ένα υλικό διατηρημένο στη φορμόλη. Δεν πρόκειται για μια θεωρία που χαιρόμαστε πολύ να την έχουμε στο ράφι της βιβλιοθήκης μας. Ο διαλεκτικός υλισμός δεν μπορεί να είναι αποκομμένος από το παρόν και τις ανάγκες του με τον ίδιο τρόπο που η ζωή και η εργασία δεν μπορούν να αποκοπούν από το χρόνο στον οποίο συμβαίνουν. Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να παραδώσουμε την κοσμοθεωρία μας και τις επιστήμες στον αντίπαλο, διαλέγοντας την ασφάλεια και παραμένοντας στην αδράνεια μιας θεωρίας αποτυπωμένης στο χαρτί, που δεν μπαίνουμε στον κόπο να επικαιροποιήσουμε. Οφείλουμε να τις προφυλάξουμε από την απαξία και να τις αξιοποιήσουμε στην ιδεολογία μας. Να τις εξελίσσουμε σύμφωνα με τις ανάγκες που διαμορφώνονται στον άνθρωπο και στο περιβάλλον του. αλήθεια είναι ότι ήθελα να μιλήσω ως μέλος της γενιάς της κατάρρευσης του υπαρκτού σοσιαλισμού (CC-BY)γεννήθηκα το 1971), της γενιάς
που έζησε την κατάρρευση του υπαρκτού της κόσμου το 1989. Τον κό-
ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ
σμο με τον οποίο γαλουχήθηκε και μεγάλωσε. Τον κόσμο που ασπάστηκε και πίστεψε. Θα ήθελα να μιλήσω ως μέλος της γενιάς που έζησε την κατάρρευση του δομημένου κόσμου της για να δει να εγκαθίσταται στη θέση του η απόλυτη καταστροφή. Η καπιταλιστική λεηλασία και το πλιάτσικο της νεοφιλελεύθερης αγοράς. Συγχρόνως, η παγκόσμια αριστερά δεν έχει ακόμα αρθρώσει το ανάστημα της, δεν έχει καταφέρει να προτείνει με ενθουσιασμό την αισθητική της. Στέκεται συχνά αμήχανη και οχυρωμένη πίσω από ένα αφήγημα που επιμένει να μην επικαιροποιεί. Παραμένει κατατετμημένη και πρωτίστως θεωρητική. Δεν προχωρά σε μια ουσιαστική προσπάθεια να ενώσει τον κόσμο της εργασίας, να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του ανθρώπου και του πλανήτη, που ψυχορραγεί λεηλατημένος, κατακερματισμένος, εξουθενωμένος, εξαθλιωμένος και φτωχός από την καπιταλιστική βαρβαρότητα. Επί τρεις δεκαετίες τώρα ζούμε το μαρτύριο ενός αφηγήματος που περιγράφει το αποτέλεσμα αυτό ως την κατάρρευση της συνολικής ιδεολογίας της κομμουνιστικής κοσμοθεωρίας και όχι ως την ανεπάρκεια της μερικής εφαρμογής της. Πρόκειται για ένα αφήγημα που μας έχει επιβληθεί. Την στιγμή που το κανιβαλικό καπιταλιστικό σύστημα θέτει σε βαθιά υπαρξιακή κρίση τον πλανήτη και της ζωές μας και η νεοφιλελεύθερη θεωρία αποδεικνύεται ακατάλληλη, ανεπαρκής και επικίνδυνη οφείλω να υπερασπιστώ την κομμουνιστική υπόθεση ως την πλέον επίκαιρη από ποτέ. Οι άξονες του συνεδρίου ήταν πολλοί και σημαντικοί. Θα σταθώ σε αυτούς που παρακολούθησα, λόγω της επιστήμης μου που είναι η οικονομία, και θα παραθέσω ορισμένες σκέψεις μου πάνω στα συγκεκριμένα πεδία.
Α. Το ζήτημα της εργασίας και του εργαζομένου τον 21ο αιώνα
Το καπιταλιστικό μοντέλο οργάνωσης της παραγωγής εκμεταλλεύεται μέχρι εσχάτων τις α' ύλες από τη γη (χώρος), εκμεταλλεύεται μέχρι εσχάτων την ανθρώπινη δυναμική για εργασία και μεταμόρφωση της ύλης (ανθρώπινος χρόνος - ανθρώπινες ικανότητες). Η μετουσίωση της εργασίας σε αξία και το ιδιοκτη-
ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ
σιακό δικαίωμα του εργαζομένου στην εργασία του και στον χρόνο της αποτελούν τη βάση της μαρξιστικής ανάλυσης.
1. Σήμερα όμως η ίδια θεωρητική βάση προσεγγίζει διαφορετικά το υποκείμενο της σκέψης της.
Η εργασία μετουσιώνει την α' ύλη σε μια νέα ύλη. Το αποτέλεσμα της εργασίας διαμορφώνει την αξία από την αξία χρήσης που δημιουργεί για τον άνθρωπο. Στην διαδικασία αυτή της εργασίας, ο ανθρώπινος χρόνος, τα εργαλεία μέσα παραγωγής και η γνώση - δεξιότητες, που απαιτούνται για την ολοκλήρωση της είναι στην πραγματικότητα η ανθρώπινη ιδιοκτησία. Στην περίπτωση που για την ολοκλήρωση του αποτελέσματος της εργασίας απαιτείται κοινή ή από κοινού ή συλλογική εργασία τότε μπορούμε να αναφερόμαστε σε κοινή - συλλογική ιδιοκτησία ή κοινοκτησία, που εμπεριέχει τον απαιτούμενο συλλογικό χρόνο, τα συλλογικά εργαλεία - μέσα παραγωγής και την συλλογική γνώση - δεξιότητες.
2. Το ζήτημα της κατάτμησης της εργαζόμενης τάξης
Το ζήτημα του διαχωρισμού της εργασίας σε χειρωνακτική και πνευματική, σε υλοποίησης και διευθυντική, σε ανώτερη και κατώτερη, σε σημαντική και ευτελής διαιρεί την εργαζόμενη τάξη. Το άμεσα απτό αποτέλεσμα του διαχωρισμού αυτού είναι η διαφορετική αμοιβή, η διαφορετική συμμετοχή του εργαζομένου στο αποτέλεσμα της εργασίας - συχνά κοινής - και η μισθολογική απόκλιση. Το γεγονός αυτό θεωρείται δυστυχώς θέσφατο και αυτονόητο για τον κόσμο της εργασίας. Αποτυπώνει δε και την κατάτμηση που ενυπάρχει στην αριστερά και εκφράζεται με την κατατετμημένη εκπροσώπηση του κόσμου της εργασίας. Στην πραγματικότητα όμως ο άνθρωπος είναι μια σύνθετη οντότητα στην οποία δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε την ύλη από την σκέψη αλλά την προσεγγίζουμε
ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ
ολιστικά. Η ανθρώπινη εργασία έχει ανθρώπινα χαρακτηριστικά - ύλη - σκέψη κοινωνικότητα - και της οφείλουμε την ανάλογη ολιστική προσέγγιση. ανθρώπινη εργασία είναι σε κάθε περίπτωση η εφαρμοσμένη τέχνη και η εφαρμοσμένη επιστήμη για την μεταμόρφωση της ύλης.
3. Το ζήτημα των τάξεων
εργαζόμενη τάξη σήμερα αποτελείται από το σύνολο των παγκόσμιων εργαζομένων, όλων αυτών που δεν υπόκεινται σε ένα καθεστώς κεφαλαιακής συσσώρευσης. Είναι ο παγκόσμιος εργαζόμενος αυτός που προσδιορίζει και συνδιαμορφώνει την τάξη του. εργαζόμενη τάξη εμπεριέχει: το σύνολο των εργαζομένων, τις εργαζόμενες γυναίκες και τους εργαζόμενους άνδρες το σύνολο των φτωχών το σύνολο των ανέργων, που θέλουν να εργαστούν αλλά δεν μπορούν γιατί δεν βρίσκουν εργασία, γιατί η παγκόσμια προσφορά εργασίας δύναται να φθίνει, ενώ οι ώρες της μέρας – εργασίας αυξάνονται, και εξωθεί τον εργαζόμενο σε εργασιακό αποκλεισμό την απλήρωτη εργασία τον εργαζόμενο νομάδα, μετανάστη και πρόσφυγα, που οι συνθήκες της σύγχρονης ζωής τον ωθεί στην περιπλάνηση (οι οικονομικές κρίσεις και η οικονομική ανέχεια, οι πόλεμοι και οι πολεμικές συρράξεις, η πολιτική αστάθεια και οι πολιτικοί διωγμοί, η κλιματική αλλαγή) τη μεσαία τάξη (χαμηλόμισθη ή υψηλόμισθη), με τον τρόπο που το εύρος της προσδιορίζεται παγκοσμίως ως ποσοστιαίο εύρος του ετήσιου κατά κεφαλήν εισοδήματος. Το εύρος της μεσαίας τάξης καθορίζεται ανάμεσα στο 60-200%
του μέσου κατά κεφαλήν εισοδήματος. Τα όρια της διαμορφώνουν το κατώφλι της φτώχειας και του πλούτου. Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα με ένα μέσο κατά κεφαλήν ετήσιο εισόδημα στα 20400 ευρώ το εύρος της μεσαίας τάξης ορίζεται από 12240 ευρώ ως 40800 ευρώ (τα ποσά είναι ενδεικτικά). Πέρα από τα όρια αυτά συνομολογούμε ότι αντιμετωπίζουμε τη διαμόρφωση μιας παρεκκλίνουσας οικονομικής συμπεριφοράς
ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ
από τα ίδια τα υποκείμενα. Πρόκειται για τους ανθρώπους που δε συμμετέχουν ορθολογικά και με αποδεκτούς οικονομικούς όρους, δηλαδή στη βάση μιας κοινά ανεκτής μέσης διανομής, στο αποτέλεσμα της παραγωγής και στον παραγόμενο πλούτο. Ενδεικτικό για τον παγκόσμιο φτωχό και τον παγκόσμιο άνεργο, είναι ότι ο μισός πληθυσμός της γης σήμερα, περισσότεροι από 3,5 δις άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση ούτε στην εργασία, δηλαδή σε εισόδημα και άρα ούτε στον παραγόμενο πλούτο, δηλαδή στην κατανάλωση ακόμη και των πλέον βασικών αγαθών. Στην πραγματικότητα λοιπόν έχουμε 2 τάξεις, την τάξη των εργαζομένων και την τάξη των εκμεταλλευτών. Είναι πολύ σημαντικό η εργαζόμενη τάξη να αποκτήσει και να εξοικειωθεί με τη συνείδηση της κοινής της θέσης και να μην αποσπάται από την κατάτμηση και την διαίρεση που της δημιουργείται από εξωγενείς παράγοντες, όπως η μισθολογική απόκλιση ή το είδος της εργασίας. Αντίθετα ο εργαζόμενος χρειάζεται να μεθοδεύει την εργασία του με τρόπο ώστε να καλλιεργείται η κοινή συνείδηση της τάξης του και να γεννά το αλληλέγγυο περιβάλλον στο εσωτερικό της. Ο αντίπαλος δεν πρέπει να τον βρίσκει μόνο στον αγώνα του. Για το σκοπό αυτό η μισθολογική σύγκλιση και το τέλος του διαχωρισμού της εργασίας σε ανώτερη και κατώτερη είναι ένα σημαντικό βήμα για τη χειραφέτηση της εργαζόμενης τάξης.
4. Το ζήτημα του χρόνου της εργασίας Σήμερα ο παγκοσμιοποιημένος χρόνος εργασίας δείχνει ότι οι άνθρωποι δουλεύουν λιγότερο ενώ η παραγωγή παραμένει σταθερή η βελτιώνεται. Αυτό είναι αποτέλεσμα της βελτίωσης των παραγωγικών δυνάμεων και της τεχνολογίας…
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ…